สอนเสวนาสู่การเรียนรู้เชิงรุก

เป้า้ หมาย : นักั เรียี นแต่ล่ ะคนแชร์์ ขยาย และทำ�ำ ความชัดั เจนต่อ่ ความคิดิ ของตนเอง
๑. มีเี วลาคิดิ มีคี นพููดและคนฟังั มีกี ารเขียี นในช่่วงเวลาคิดิ มีชี ่่วงเวลารอให้้คิดิ
๒. ขอให้้พููดอีีก “กรุุณาพููดอีีกทีีได้้ไหม” “เธอหมายความว่่าอย่่างไร” “ขอให้้
ยกตัวั อย่่างได้้ไหม”
๓. หมายความว่่าอย่่างนี้้ใ� ช่่ไหม “ขอครููทำำ�ความเข้้าใจที่่เ� ธอพููด เธอหมายความว่่า
อย่่างนี้้� .... ใช่่ไหม”
เป้้าหมาย : นักั เรีียนฟัังซึ่่ง� กันั และกันั อย่่างตั้้�งใจ
๔. ใช้้คำ�ำ พููดใหม่่ หรืือพููดซ้ำ�ำ� “ใครจะช่่วยพููดซ้ำำ��ตามที่่�สมศรีีพููด ด้้วยถ้้อยคำำ�
ของตัวั เอง” “เพื่�อ่ นที่่จ� ัับคู่�่กันั พููดว่่าอย่่างไร”
เป้้าหมาย : นักั เรียี นทำ�ำ ให้้เหตุผุ ลชัดั เจนหรืือลึกึ ซึ้้�งขึ้�น
๕. ถามหาหลัักฐาน หรืือวิิธีีให้้เหตุุผล “ทำำ�ไมเธอจึึงคิิดอย่่างนั้้�น” “หลัักฐาน
คืืออะไร” “เธอได้้ข้้อสรุุปนั้้�นมาอย่่างไร” “มีีข้้อความในหนัังสืือตรงไหนที่่�ทำ�ำ ให้้เธอ
คิดิ อย่่างนั้้น� ”
๖. ท้้าทาย หรืือหาตัวั อย่่างแย้้ง “เป็น็ อย่่างนั้้น� เสมอไปไหม” “แนวคิดิ นี้้เ� ข้้ากันั ได้้
กับั ตัวั อย่่างของสมชายไหม” “หากสัตั ว์ต์ ัวั นั้้น� ไม่่ใช่่สุนุ ัขั แต่เ่ ป็น็ แมว จะเกิดิ เหตุกุ ารณ์์
นั้้น� ไหม”
เป้า้ หมาย : นักั เรียี นคิดิ ร่่วมกันั กับั ผู้อ�้ ื่�น่
๗. เห็็นด้้วย/ ไม่่เห็น็ ด้้วย และให้้เหตุุผลว่่าทำำ�ไม “ที่่�เธอพููดเหมืือนหรืือต่่างจาก
ที่่�ศัักดาพููด หากต่่าง ต่่างตรงไหน” “คนทั่่�วไปคิิดเรื่่�องที่่�บุุญช่่วยพููดว่่าอย่่างไร”
“มีีใครอยากพููดตอบประเด็น็ ที่่�ไพบููลย์พ์ ููดไหม”
๘. พููดเสริิม “ใครจะช่่วยพููดเสริิมจากที่่�ปราณีีพููดไปแล้้ว” “ใครจะช่่วยเสนอ
เพิ่่�มเติิมให้้ข้้อเสนอของสถาพรประสบความสำำ�เร็็จไหม”
๙. อธิิบาย “ใครจะช่่วยอธิิบายได้้ไหมว่่าที่่�สุนุ ทรีพี ููด เธอหมายความว่่าอย่่างไร”
“มีีใครจะช่่วยอธิิบายด้้วยคำำ�พููดของตนเองไหม ว่่าทำำ�ไมสมเดชจึึงมีีคำ�ำ ตอบนั้้�น”
“ปราโมทย์ช์ ่่วยอธิบิ ายข้้อมููลหลัักฐานที่่�อารีเี สนอได้้ไหม”
สมัยั ผมเป็น็ เด็ก็ คงจะเป็น็ นักั เถียี งและก่่อความขัดั แย้้ง คืือนำำ�ไปสู่ก่� ารทะเลาะกันั
ผู้�้ใหญ่่จึึงสอนว่่าเมื่่�อเราคิิดไม่่เหมืือนเขาอย่่าเถีียง ให้้นิ่่�งเสีีย “อย่่าต่่อความยาว
สาวความยืืด” จะเห็น็ ว่่า บันั ทึกึ ชุดุ นี้้แ� นะนำ�ำ ในทางตรงกันั ข้้าม คืือให้้ใช้้ความไม่่เห็น็ พ้้อง
เพื่อ�่ การเรียี นรู้้ร� ่่วมกันั แต่่ต้้องมีวี ิธิ ีพี ููดและสื่อ�่ สารอย่่างสุภุ าพ มีที ่่าทีเี ชิงิ บวก ไม่่นำ�ำ ไปสู่่�
การวิวิ าท

• 150 •

เรื่อ� งเล่่าจากห้อ้ งเรียี น

ในการประชุุมแกนนำำ�กลุ่่�มผู้้�บริิหารช่่วงชั้้�นร่่วมกัับคุุณครููกลุ่่�มงานวิิชาการ เมื่�่อ
วันั อังั คารที่่� ๒๓ มีนี าคม ๒๕๖๔ คุณุ ครููใหม่่ - วิมิ ลศรี ี ศุษุ ิลิ วรณ์์ ได้้นำ�ำ ประชุมุ โดยการ
สานเสวนา เพื่�่อให้้ได้้ผลลััพธ์์ที่่�ต้้องการคืือ รููปแบบของการอบรมเชิิงปฏิิบััติิการ เพื่่�อ
ที่่จ� ะพััฒนาคุุณครููในช่่วงชั้้น� ที่่� ๑ - ๒ ของโรงเรียี นเพลิินพัฒั นาทั้้�ง ๘๐ กว่่าคน ให้้เกิดิ
ความตระหนักั ในคุณุ ค่่าของการพัฒั นาหน้้างานประจำ�ำ สู่ง�่ านวิจิ ัยั (Routine to Research)

ครููใหม่่ : พี่่ข� อให้้ทุกุ คนย้้อนขึ้้น� ไปที่่ห� ัวั กระดาษก่่อนนะคะ เป้า้ หมายของเราในวันั นี้้ � คืือ
เราจะออกแบบ workshop ที่่เ� ป็น็ active learning เพื่อ�่ นำ�ำ พาให้้ผู้เ้� ข้้าร่่วมทุกุ คน
ได้้นำำ�เอาประสบการณ์์ในการทำำ�วิิจััยของตนออกมา แล้้วสัังเคราะห์์ออกมา
เป็็นความรู้�มืือหนึ่่�ง ซึ่่�งการสัังเคราะห์์ความรู้�นี้้�จะนำ�ำ ไปสู่�่อะไร “คุุณค่่าแท้้
ของการทำำ�งาน R2R” ใช่่ไหมคะ เราจะทำำ�อย่่างไรทำำ�ให้้ครููเข้้าถึงึ แก่่นตัวั นี้้�ได้้
ภายใต้้เวลาที่่แ� ต่่ละฐานมีีอยู่ค�่ ืือ ๙๐ นาทีี

ที่่�เขีียนเป้้าหมายเอาไว้้ว่่าสัังเคราะห์์ความรู้�มืือหนึ่่�งนั้้�น พี่่�ขอถามว่่าความรู้�มืือหนึ่่�ง
ได้้มาจากอะไร เราจะจััดกลุ่่�มผู้้�เข้้าร่่วมของเราจากเกณฑ์์อะไร ณ วัันนี้้�ทุุนของสมาชิิก
แต่ล่ ะคนอยู่ท่� ี่่ไ� หน ก็อ็ ยู่ท�่ ี่่ก� ารทำ�ำ วิจิ ัยั บทที่่� ๑ จนถึงึ บทที่่� ๕ จนกระทั่่ง� พวกเขาได้้คำ�ำ ตอบ
ต่อ่ คำ�ำ ถามบางอย่่างที่่เ� ขาเลืือกมาทำำ�เป็น็ คำำ�ถามวิจิ ัยั ในวันั นี้้เ� ราต้้องการจะชี้้ใ� ห้้เขาได้้เห็น็ ว่่า
ในเส้้นทางที่่ท� ุกุ คนผ่่านมา การทำำ�งานวิจิ ัยั ก่่อให้้เกิดิ ความรู้ค� วามเข้้าใจในความเชื่อ่� มโยง
จากหน้้างานปกติิอย่่างไร และเกิิดการย้้อนมองว่่าคุุณค่่าของงานวิิจััยแต่่ละบทคืืออะไร
มีรี สชาติิเฉพาะตัวั อย่่างไร

• 151 •

....เอาล่่ะ ตอนนี้้�ขอให้้ทุุกคนค่่อยๆ คิิดออกแบบกิิจกรรมของแต่่ละฐานนะว่่า
จะทำ�ำ ให้้ครููเข้้าถึึงคุุณค่่าของงานวิิจััยแต่่ละบทได้้โดยวิิธีีอะไร เงื่่�อนไขคืือ กิิจกรรม
ที่่�คิิดขึ้้�นจะต้้องมีีลัักษณะเป็็น active learning เพื่่�อให้้ผู้้�เข้้าร่่วมได้้เข้้าถึึงหััวใจที่่�แท้้จริิง
ของงานวิิจััย ๕ บท โดยให้้ฐานแต่่ละฐานนำ�ำ พาไปสู่่�การเข้้าถึึงความสำำ�คััญของการทำำ�
งานวิิจััยไล่่ไปเป็็นลำำ�ดัับ ตั้้�งแต่่ฐานแรก คืือบทที่่� ๑ ฐานที่่�สอง คืือบทที่่� ๒ ฐานที่่�สาม
คืือบทที่่� ๓ ฐานที่่�สี่่ � คืือบทที่่� ๔ ฐานที่่�ห้้า คืือบทที่่� ๕ เราคาดหวังั ว่่าเมื่อ�่ ครููได้้เข้้าครบ
ทุกุ ฐานแล้้วเขาจะรู้เ� องว่่าสิ่่ง� ที่่เ� ขากำำ�ลังั ทำำ�นั้้น� คืือเส้้นทางแห่่งคุณุ ค่่า พี่่ข� อย้ำ��ำ ว่่าแต่ล่ ะฐาน
ต้้องใช้้วิิธีีการที่่�แตกต่่างกััน เพราะงานวิิจััยแต่่ละบทก็็มีีลัักษณะเฉพาะที่่�มีีเสน่่ห์์ของ
ตัวั เอง
ตอนนี้้เ� รามีสี มาชิกิ กี่่ค� นอยู่ใ่� นห้้อง ลองแบ่่งกลุ่่ม� กันั คิดิ กิจิ กรรมการเรียี นรู้้ส� ำ�ำ หรับั ฐาน
แต่ล่ ะฐาน ซึ่่�งก็ค็ ืือ บทที่่� ๑ บทที่่� ๒ บทที่่� ๓ บทที่่� ๔ บทที่่� ๕ ใครหลงเสน่่ห์บ์ ทไหน
ก็ไ็ ปอยู่่�ฐานนั้้น� นะคะ
หลังั จากนี้้ไ� ปเราจะให้้เวลากระบวนกรทั้้ง� หลายคิดิ นะคะ ถ้้ามีคี ำ�ำ ถามอะไร ถามเข้้ามา
ในไลน์ก์ ลุ่่�มได้้เลยค่่ะ
ขอแนะนำำ�ว่่าคนที่่จ� ะเลืือกออกแบบฐานการเรียี นรู้้บ� ทที่่� ๑ ได้้ จะต้้องมีคี วามเป็น็ อินิ ทรีี
ประกอบกับั ความเป็น็ หมี ี ด้้วย คนที่่จ� ะทำำ�บทที่่� ๒ ได้้ต้้องใช้้ความเป็น็ หมีี มากหน่่อย
ส่่วนคนที่่�จะทำ�ำ บทที่่� ๓ ซึ่่�งการออกแบบกระบวนการวิจิ ััย จำำ�เป็็นต้้องใช้้ความรอบคอบ
ของ หมีี มาวางแผน ใช้้ความเป็็น กระทิิง มาช่่วยทำำ�ให้้งานเก็็บข้้อมููลบรรลุุเป้้าหมาย
ว่่าเมื่่�อไรงานควรจะเสร็็จแค่่ไหน แล้้วคนที่่�ทำำ�บทที่่� ๔ ก็็ต้้องใช้้ความเป็็น หมีี ข้้อมููล
ทั้้ง� หลายจึงึ จะจัดั กลุ่่ม� จัดั จำำ�แนกประเภทออกมาได้้ และสุดุ ท้้ายบทที่่� ๕ คนที่่จ� ะอภิปิ รายผล
ต้้องเอา กระทิงิ อินิ ทรีี หมีี มารวมร่่างกันั (อ่่าน คนสี่่ท� ิศิ ประกอบความเข้้าใจเพิ่่ม� เติมิ )
ถ้้าพี่่�จะอธิิบายให้้เข้้าใจได้้ง่่ายๆ ก็็คืือ เหมืือนตอนเราเดิินเข้้าไปในแต่่ละห้้องในบ้้าน
แม้้ว่่าห้้องนั้้�นจะอยู่�่ในบ้้านหลัังเดีียวกัันก็็ตาม แต่่เวลาที่่�เราเดิินเข้้าไปในบ้้านแล้้ว
เปิิดประตููห้้องแรกเข้้าไปปุ๊�บ เจอห้้องรัับแขกแล้้วรู้้�สึึกยัังไง พอเดิินไปเจอห้้องอาหาร
เรารู้ส� ึึกยังั ไง แล้้วพอเดินิ เข้้าไปในห้้องนอนเรารู้�สึกึ ยัังไง มันั คนละอารมณ์์กันั เลย

• 152 •

น้้องๆ นึึกออกไหมว่่าในการจะนำำ�เอาหััวใจของงานวิิจััยแต่่ละบทตีีความออกมา
เป็็นฐานกิิจกรรมนั้้�น ถ้้าเราออกแบบฐานแต่่ละฐานได้้ดีี ครููที่่�เข้้าร่่วมกิิจกรรมจะเกิิด
ความเข้้าใจ และมีีความฮึึกเหิิมที่่�จะไปเอาชนะงานในบทนั้้�นๆ อย่่างมีีปััญญา อย่่างมีี
ความสุุข อย่่างเห็็นคุุณค่่า ซึ่่�งมีีลัักษณะเฉพาะตััวที่่�ไม่่เหมืือนกััน ความเข้้าใจเรื่�่องนี้้�
สำำ�คัญั มากที่่ท� ำ�ำ ให้้ครููได้้พบกับั บรรยากาศ และความมีเี สน่่ห์ข์ องงานวิจิ ัยั ว่่าน่่าสนุกุ ขนาดนี้้�
เชียี วหรืือ เราต้้องออกแบบกิจิ กรรมให้้ครููได้้ไปพบส่่วนดีที ี่่ส� ุดุ ของบทที่่� ๑ จากนั้้น� ไปพบ
ส่่วนดีีที่่�สุุดของบทที่่� ๒ ๓ ๔ และ ๕ ว่่าทำ�ำ อย่่างไรครููถึึงจะได้้ไปท่่องเที่่�ยวในอุุทยาน
งานวิจิ ััยที่่ส� นุกุ ขนาดนี้้�ได้้ล่่ะ
สมมติิว่่าถ้้าเป็็นเรา เมื่่�อเราเข้้ามาแล้้วเราเจอห้้อง workshop อย่่างนี้้� เราเห็็น
บรรยากาศเห็็นเครื่อ�่ งเคราอยู่่ใ� นห้้อง workshop เราก็น็ ึึกสนุกุ อยากเล่่นด้้วยแล้้วใช่่ไหม
ไม่่ว่่าเด็ก็ ไม่่ว่่าผู้ใ�้ หญ่่ พี่่ว� ่่าเขาก็น็ ่่าจะเกิดิ ความสนใจว่่า ในห้้องนี้้จ� ะมีอี ะไรรอเขาอยู่น�่ ะ คืือ
ชั้้�นเรีียนที่่�ดีีนี่่�ต้้องขนาดว่่าแม้้จะยัังไม่่พููดอะไรกัันเลยก็็ยัังเห็็นความน่่าสนใจปรากฏอยู่�่
ในอุุปกรณ์ข์ ้้าวของเครื่อ�่ งใช้้ การจัดั วางรวมถึึงสายตาของผู้้ท� ี่่เ� ดิินเข้้ามา
ถ้้าเราสัังเกตเป็็น เราจะเห็็นเลยว่่าแต่่ละคนเขาเดิินเข้้ามาด้้วยความจำ�ำ เจ หรืือว่่า
มาพร้้อมกัับความตื่�่นตััว มีีความสนใจใคร่รู้ �อะไรแค่่ไหน และเมื่่�อครููเขาเข้้ามาในพื้้�นที่่�
ที่่�เราจััดไว้้เฉพาะ พี่่�ก็็อยากให้้คุุณครููทุุกคนที่่�เข้้าไปในแต่่ละฐานรู้้�สึึกแปลกใหม่่ ตื่�่นตา
ตื่�่นใจในรููปแบบที่่ม� ีีความแตกต่า่ งกันั ไป
อย่่าลืืมว่่าในการจัดั งาน KM (Knowledge Management) ในทุกุ ครั้ง� ที่่ผ� ่่านมา เราจะใช้้
ห้้องเรีียนสาธิิตแบบนี้้�เป็็นห้้อง input ครูู สำำ�หรัับแสดงให้้ครููเห็็นว่่าเงื่�่อนไขในการจััด
กระบวนการเรีียนรู้้�ไม่่มีีวัันสิ้้�นสุุด แล้้วถ้้าครููยิ่่�งพิิถีีพิิถัันกัับการคิิดมากเท่่าไร มัันก็็ยิ่่�ง
น่่าสนใจมากขึ้น� เท่่านั้้�น เพราะฉะนั้้�น เราต้้องใช้้โอกาสที่่�เรามีีอยู่�่นี้้ใ� ห้้ดีที ี่่ส� ุุด
ขอให้้ทุุกคนสนุุกกับั การคิิดกิจิ กรรมให้้เต็็มที่่� เดี๋๋ย� ว ๑๔.๐๐ น. เรามาเจอกันั นะคะ
ขอบคุณุ มากค่่ะ กินิ ข้้าวให้้อร่่อย

• 153 •

เมื่อ่� ถึงึ เวลานัดั หมายทุกุ คนก็ก็ ลับั เข้้าที่่ห� ้้องประชุมุ สมาชิกิ ที่่เ� ลืือกทำำ�ฐานการเรียี นรู้้�
ในบทที่่� ๑ นำำ�เสนอก่่อนเป็น็ ลำ�ำ ดับั แรก เมื่อ�่ พููดคุยุ ปรับั แต่ง่ รููปแบบกิจิ กรรมกันั จนทุกุ ฝ่า่ ย
เห็น็ พ้้องแล้้ว สมาชิกิ ที่่เ� ลืือกทำ�ำ ฐานการเรีียนรู้้�ในบทที่่� ๒ ก็็นำ�ำ เสนอเป็็นลำ�ำ ดัับถัดั มา
สมาชิิกของกลุ่่�มที่่� ๒ ประกอบไปด้้วยคุุณครููโอ่่ง - นฤนาท สนลอย คุุณครููหนึ่่�ง -
ศรััณธร แก้้วคููณ และคุณุ ครููสุุ - สุภุ าพร กฤตยากรนุุพงศ์์
ครููโอ่่ง : เราจะมีอี ่่าง ๓ อ่่าง อ่่างที่่� ๑ คืือผงแห้้งๆ อ่่างที่่� ๒ คืือผงที่่ผ� สมน้ำ�ำ� อ่่างที่่� ๓

คืือน้ำ�ำ�ผสมสีี มาให้้สมาชิกิ ในห้้องทายว่่าเป็น็ แป้ง้ อะไร โดยใช้้ตาดูู ใช้้จมููกดม
หรืือจะใช้้มืือจัับก็็ได้้ เพื่�่อตอบคำำ�ถามให้้ได้้ว่่า ผงนี้้�คืืออะไร พอเขาทายว่่า
เป็น็ แป้้งข้้าวโพด ก็็ให้้เขาไปหาข้้อมููลต่่อว่่าแล้้วแป้ง้ นี้้ท� ำ�ำ เป็็นกาวได้้ไหม
ครููใหม่่ : แล้้วเขาจะหาข้้อมููลด้้วยอะไร ใช้้โทรศัพั ท์์ของเขาเหรอ
ครููนุุช : มีีแนวโน้้มว่่าจะตอบได้้เลยโดยไม่่ต้้องหาข้้อมููลนะ
ครููโอ่่ง : แต่่แป้ง้ นี้้ไ� ม่่ได้้ทำำ�กาวได้้เลยนะ ต้้องผสมอย่่างอื่�่นก่่อนถึงึ ทำ�ำ ได้้
ครููใหม่่ : แล้้วมัันจะกลายเป็น็ กาวได้้เลยเหรอโอ่่ง*
ครููโอ่่ง : ทำำ�ได้้ค่่ะ แต่่ต้้องผสมสารอื่น่� เช่่น ไซรัปั ในข้้าวโพด แล้้วก็น็ ้ำำ��ส้้มสายชูู ถึงึ จะ
เป็็นกาว เพราะถ้้าคนแล้้วแล้้มผสมน้ำ��ำ เฉยๆ มัันจะเป็็นตะกอน จะเป็็นกาว
ไม่่ได้้
ครููหนึ่่�ง : มันั จะเหมืือนราดหน้้า
ครููโอ่่ง : ใช่่ๆ เหมืือนราดหน้้า
ครููใหม่่ : (หััวเราะ) อะ ที่่�นี้้�โดยหลัักการมัันก็็พอไปได้้แล้้ว แต่่ไฮไลต์์มัันอยู่�่ที่่�ไหน
หาให้้เจอก่่อน
ครููโอ่่ง : ไฮไลต์จ์ ะอยู่่�ที่่ก� ารได้้สััมผัสั แล้้วบอกได้้ว่่า คืืออะไร เพราะอะไร

• 154 •

ครููใหม่่ : แต่่ทีีนี้้�โอ่่ง...การทดลองของโอ่่งเป็็นการให้้เหตุุผลได้้โดยอาศััยสััมผััส
ที่่�ไม่่ต้้องการการสืืบค้้นสัักเท่่าไร แต่่ในบทที่่� ๒ ของงานวิิจััย จะต้้องอาศััย
ข้้อมููลจึึงจะได้้คำำ�ตอบที่่ต� ้้องการหรืือเปล่่านะ

ครููหนึ่่�ง : ต้้องทำำ�ให้้ได้้คำำ�สำ�ำ คััญมาก่่อน
ครููโอ่่ง : แล้้วเอาคำำ�สำำ�คัญั ไปสืืบค้้นต่่อ
ครููใหม่่ : อยากให้้ลองช่่วยกันั คิดิ ขยายโจทย์น์ ี้้ต� ่อ่ ไปว่่าจะสามารถทำำ�ให้้โจทย์น์ ี้้ซ� ับั ซ้้อน

ขึ้�นกว่่านี้้�อีีกจะได้้ไหม เพื่�่อที่่�เขาจะได้้นำำ�ข้้อมููลที่่�สืืบค้้นมาไปสร้้างประโยชน์์
ให้้กัับการทดลองได้้มากขึ้�นกว่่านี้้� ภายใต้้โครงสร้้างอัันนี้้� เราจะทำ�ำ อะไร
ได้้มากขึ้น� ไปอีกี หรืือเปล่่า
ครููโอ่่ง : แป้้งข้้าวโพดเป็น็ อาหาร... แป้ง้ ข้้าวโพด
ครููหนึ่่�ง : ต้้องมีีตัวั แปรอื่น�่
ครููสุุ : ให้้ความร้้อนลงไป
ครููโอ่่ง : ให้้ความร้้อน... เออ! น่่าสนใจ
ครููสุุ : น้ำ�ำ� เย็็น น้ำ��ำ อุ่่�น
ครููใหม่่ : แล้้วยังั ไง ถ้้าใส่่น้ำำ�� ร้้อนลงไปแล้้วจะเกิิดอะไรขึ้�นคะ
ครููโอ่่ง : แป้ง้ จะละลาย แล้้วจับั ตััวเป็น็ ก้้อน
ครููสุุ : ทำ�ำ ไมแป้้งถึงึ จัับตััวเป็็นก้้อน จะใช้้ทฤษฎีอี ะไรมาอธิบิ าย
ครููใหม่่ : แล้้วการจับั ตััวเป็น็ ก้้อนนี้้�ก่่อให้้เกิิดผลดียี ัังไงไหมคะ
ครููสุุ : การจัับตััวเป็็นก้้อนมีีทั้้�งแบบนิ่่�ม ไม่่นิ่่ม�
ครููโอ่่ง : มัันขึ้้�นอยู่�่กัับปริิมาณน้ำำ��ด้้วย อัันนี้้�เอาไปทำำ�เป็็นของเล่่นได้้ด้้วยนะ คืือว่่า
ถ้้าเอาแป้้งข้้าวโพดไปผสมน้ำ�ำ� แล้้วให้้เด็็กไปเหยีียบ ถ้้าเด็็กยืืนอยู่่�เฉยๆ
เท้้าก็็จะจมลงไปที่่�แป้้งเลย แต่่ถ้้าเด็็กเคลื่่�อนที่่�ไปมา เท้้าก็็จะไม่่เลอะแป้้ง
มันั จะไม่่ติดิ เท้้า เอาไปทำำ�ของเล่่นก็็ได้้ค่่ะ
ครููใหม่่ : แล้้วคุุณสมบัตั ิอิ ันั นี้้� เราเอาไปทำ�ำ อะไรต่่อได้้อีกี ไหมคะ
ครููหนึ่่�ง : เอาไปทำำ�แป้้งโดว์ไ์ ด้้มั้้�ย
ครููโอ่่ง : แป้ง้ โดว์์ทำ�ำ ยัังไง
ครููหนึ่่ง� : แป้้งโดว์์ทำ�ำ จากแป้้งข้้าวโพดก็็ได้้ ไม่่ต้้องเคี่่�ยวก็็ได้้ ใส่่น้ำ��ำ แล้้วคนให้้เข้้ากััน
ได้้เลย เอาไว้้ให้้เด็ก็ ๆ ปั้้น� เล่่น ช่่วยพััฒนากล้้ามเนื้้�อมืือให้้แข็ง็ แรง
ครููเล็็ก : เอาไปทำำ�เป็น็ ครีมี นวดผมก็็ได้้นะ

• 155 •

ครููใหม่่ : คืือถ้้าโอ่่งจะเล่่นกับั แป้ง้ ก็ม็ ีใี ห้้ลองทำำ�ตั้้ง� แต่่ขั้น� ที่่� ๑ ว่่าวัตั ถุดุ ิบิ มันั เป็น็ แบบนี้้�
เพราะถ้้าเรามีคี วามรู้แ� บบนี้้เ� ราแปลงมันั ไปเป็น็ อย่่างนี้้� เป็น็ สมุดุ ตารางมันั คืือ
A พอเรามีีความรู้�ชุุดนึึงขึ้�นมาแล้้วทำ�ำ ให้้มัันเป็็น AB และพอเรามีีความรู้�
อีีกชุุดนึึงแล้้วทำ�ำ ให้้มัันเป็็น ABC ได้้ ครููที่่�ได้้เข้้าเล่่นที่่�ฐานนี้้�ก็็จะรู้�สึึก
แปลกใจมากเลยว่่าของง่่ายๆ แค่่นี้้น� ะ เพียี งแค่่เรามีคี วามรู้เ� พิ่่ม� ขึ้น� น่่ะ จาก A
มัันกลายเป็น็ ABC ได้้เลยนะ


ทำ�ำ ให้้เขาเห็น็ ว่่าถ้้าเรารู้ม� ากขึ้น� น่่ะ สิ่่ง� เดิมิ ที่่เ� คยรู้จ� ักั น่่ะ จะกลายเป็น็ ๑ ๒ ๓
ได้้เลยนะ แล้้วมัันน่่ามหััศจรรย์์ว่่า แล้้วจาก ๓ แบบที่่�ได้้ทดลองทำำ�ดููนี้้�แล้้ว
ยังั เป็น็ อะไรอีีกได้้ไหม


สมมติิว่่าเรามีีให้้ลองทำำ�แบบน้ำำ�� ราดหน้้า โดยเอาไปผสมกัับน้ำำ�� ร้้อนแล้้วก็็
เครื่�่องปรุุงอื่�่นๆ และถ้้าเราไปผสมกัับอีีกอย่่างหนึ่่�งจะกลายเป็็นของเล่่นเด็็ก
แต่่ถ้้าผสมกัับอีีกอย่่างก็็จะกลายเป็็นครีีมนวดผม มัันเหมืือนกัับเป็็น
โต๊ะ๊ ทดลองอยู่ป�่ ระมาณ ๓ ฐานในห้้องนั้้น� เพื่อ�่ เห็น็ ว่่าความรู้ใ� นเรื่อ�่ งเดียี วกันั
เมื่อ่� มันั ซัับซ้้อนขึ้้น� ไปอีีก ซัับซ้้อนขึ้้น� ไปอีีกมัันกลายเป็น็ อื่น�่ ได้้


แล้้วให้้เขาไปหาหลัักการมาสนัับสนุุนว่่าทำ�ำ ไมถึึงเป็็นแบบนี้้�ได้้ ตบท้้ายด้้วย
การประเมิินผลด้้วยกิิจกรรมสุุนทรีียสนทนา เชื่�่อมเข้้าหาประสบการณ์์จริิง
ในการทำ�ำ บทที่่� ๒ ของแต่่ละคน


• 156 •

เมื่อ่� ได้้แนวคิดิ และกระบวนการทำำ�งานที่่ช� ัดั เจนแล้้ว แต่ล่ ะคนก็แ็ ยกย้้ายกันั ไป
ทำ�ำ งานด้้วยความสุขุ ใจ และคณะทำ�ำ งานทุกุ คนก็ส็ ุขุ ใจยิ่่ง� กว่่า เมื่อ่� คุณุ ครููที่่ม� า
เข้้าร่่วม workshop ต่า่ งพากันั สะท้้อนผลเป็น็ เสียี งเดียี วกันั ว่่า “การทำำ�กิจิ กรรม
ที่่�ได้้เรีียนรู้้�ผ่่านการลงมืือปฏิิบััติิแบบนี้้�ทำำ�ให้้เราเห็็นภาพ และเชื่�่อมโยง
ความสำำ�คััญของแต่่ละบทเข้้าหากัันได้้อย่่างเข้้าใจมากยิ่่�งขึ้ �น อีีกอย่่างคืือ
กิิจกรรมที่่�ได้้ทำ�ำ ในแต่่ละฐานสะท้้อนให้้เราเห็็นตััวเราเองด้้วยว่่าเราทำำ�วิิจััย
บทไหนได้้ดีี ยัังขาดทัักษะอะไร หรืือต้้องปรัับปรุุงอะไร วัันนี้้�ทั้้�งสนุุกและ
ได้้ทบทวนตััวเองด้้วยค่่ะ”

ประมวลภาพการเรีียนรู้้�ในฐานที่่� ๒

• 157 •

• 158 •

• 159 •

• 160 •

ตกผลึึกการเรีียนรู้้�ร่่วมกัันเมื่�่อได้้เรีียนรู้้�ครบทั้้�ง ๕ ฐาน

• 161 •

๑๑

กรอบปฏ(ิDิบัiัตsิิกcuารssที่i�่ n๗g)อภิิปราย

บัันทึึกนี้้�ตีีความจากบทที่่� ๗ หััวข้้อ Repertoire 7: Discussing และส่่วนหนึ่่�ง
ของ Appendix I

การอภิิปรายเป็็นคำ�ำ กลางๆ ที่่�ใช้้อยู่�่ในทุุกกรอบปฏิิบััติิของการสอนเสวนา
มีีความหมายเชิิงลบก็็ได้้ กลางๆ ก็็ได้้ หรืือเชิิงบวกก็็ได้้ โดยมีีคำ�ำ ๔ คำ�ำ ที่่�มีี
ความหมายคาบเกี่่�ยวต่่อเนื่�่องกัันคืือ การสนทนา (conversation) การอภิิปราย
(discussion) การร่่วมกัันตรวจสอบความคิิดหรืือข้้อโต้้แย้้ง (deliberation) และ
การโต้้แย้้ง (argumentation)
การอภิิปรายมีี ๔ ขั้้�นตอนคืือ (๑) การเสนอ (initiating) (๒) การสนอง
(eliciting) (๓) การขยายความ (extending) (๔) การได้้ข้้อยุุติิ (qualifying)
ที่่จ� ริงิ เรื่อ�่ งราวของการอภิปิ รายมีอี ยู่ใ�่ นกรอบปฏิบิ ัตั ิทิ ี่่� ๑ - ๖ ที่่เ� สนอมาแล้้ว และ
ในกรอบปฏิิบััติิที่่� ๘ ที่่�เป็็นตอนต่่อไป แต่่เนื่�่องจากการอภิิปรายมีีความสำำ�คััญมาก
จึงึ สรุปุ รวมแยกมาเป็น็ อีีก ๑ กรอบปฏิบิ ัตั ิิ ดัังต่่อไปนี้้�


• 162 •

การเรียี นรู้้เ� ป็น็ กระบวนการร่่วมมืือกันั ระหว่่างผู้เ้� รียี นกับั ผู้ส�้ อน และระหว่่าง
ผู้้�เรีียนด้้วยกัันเอง เป็็นการสื่่�อสารสองทาง หรืือสานเสวนา ไม่่ใช่่การพููด
ฝ่่ายเดีียวหรืือการถ่่ายทอดความรู้ � ซึ่่�งหมายความว่่าเป็็นกระบวนการ
ที่่�จะต้้องเปิิดรัับ (elicit) ข้้อคิิดเห็็นจากผู้�้อื่่�น นำำ�มาผ่่านกระบวนการหรืือ
ขั้�นตอนต่่างๆ ภายในตน เพื่่�อหาความหมายจากโลก

การอภิปิ ราย (discussion) กับั การโต้้แย้้ง (argumentation) มีคี วามหมาย
ซ้้อนทับั กันั อยู่ม�่ าก คืือเป็น็ กิจิ กรรมที่่ม� ีกี ารขยายความได้้ทั้้ง� เชิงิ เห็น็ ด้้วยและ
โต้้แย้้ง มีีการขยายความในเชิงิ ทำ�ำ ให้้หลักั ฐานแน่่นหนาขึ้น� หรืือให้้หลัักฐาน
โต้้แย้้งก็็ได้้ หรืือขยายสู่่�การแสวงหาความหมายใหม่่ (exploratory) หรืือ
สู่ป่� ระเด็น็ เชื่อ�่ มโยง (expand) การฝึกึ ฝนกระบวนการเหล่่านี้้เ� ป็น็ การพัฒั นา
ปััญญา

การอภิิปรายมีีกรอบที่่�กว้้าง ทั้้�งมุุมมองอดีีต อนาคต มองออกไปรอบข้้าง
คาดเดาหรืือทำ�ำ นาย จิินตนาการ และสร้้างสรรค์์ โดยครููต้้องฝึกึ ศิิษย์ใ์ ห้้พููด
อย่่างมีีความรัับผิิดรัับชอบ (accountability) และสร้้างความน่่าเชื่่�อถืือ
ให้้แก่่ตนเอง ความรัับผิิดรัับชอบมีี ๓ ด้้านคืือ (๑) รัับผิิดรัับชอบต่่อการ
สร้้างสรรค์ช์ ั้้น� เรีียนให้้เป็็นชุมุ ชนเรียี นรู้้� ไม่่เกิิดความร้้าวฉานด้้านมิิตรไมตรีี
ระหว่่างนัักเรีียนบางคน (๒) รัับผิิดรัับชอบต่่อมาตรฐานการใช้้เหตุุผล
(reasoning) และ (๓) รัับผิิดรัับชอบต่่อความรู้�หรืือข้้อเท็็จจริิงที่่�มีี
ความแม่่นยำ�ำ ตรงตามความเป็็นจริิง การพููดอย่่างมีีความรัับผิิดรัับชอบ
นำำ�ไปสู่�ก่ ารอภิปิ รายที่่�ก่่อผลและคุุณค่่าสููง

การอภิิปรายเน้้นเพื่�่อผลกระทบ ๓ ด้้านคืือ (๑) เพื่�่อสื่�่อสาร (๒) เพื่�่อ
ตรวจสอบความน่่าเชื่่�อถืือของข้้อมููลหลัักฐาน และ (๓) เพื่่�อให้้เกิิดความรู้�
และการเรีียนรู้้� นั่่�นคืือข้้อสรุุปจากหนัังสืือ แต่่ผมมีีข้้อเสนอขยายความว่่า
การอภิิปรายในชั้้�นเรีียนให้้คุุณค่่าในเชิิงฝึึกปฏิิสััมพัันธ์์ทางสัังคม รวมทั้้�ง
ฝึึกทำ�ำ ความรู้จ� ักั ตนเองด้้วย โดยเฉพาะด้้านอารมณ์์และการควบคุมุ อารมณ์์
ข้้อเสนอของผมน่่าจะรวมอยู่�ใ่ นผลกระทบข้้อ ๓ แล้้ว แต่่อยากย้ำ�ำ� เพื่�่อให้้ครูู
เอาใจใส่่คุุณค่่านี้้�ด้้วย เพื่่�อจะได้้ทำำ�หน้้าที่่�เอื้�อหนุุนให้้ศิิษย์์ได้้ฝึึกฝนพััฒนา
ครบด้้านจากการสานเสวนาในชั้้�นเรีียน
• 163 •

กรอบการจััดการการอภิิปราย ควรคำำ�นึึงถึึง ๔ ปััจจััยคืือ (๑) ปฏิิสััมพัันธ์์
อาจอภิิปรายร่่วมกัันทั้้�งชั้้�น หรืือแบ่่งกลุ่่�มย่่อย โดยอาจนำ�ำ โดยครููหรืือ
นัักเรีียนก็็ได้้ (๒) การแบ่่งกลุ่่�มย่่อย เพื่�่อร่่วมกัันทำ�ำ งานอย่่างสร้้างสรรค์์
(collaborative) ซึ่่�งอาจแบ่่งย่่อยลงไปอีีกในบางเวลาเป็็นทีีมสองคนเพื่่�อ
ช่่วยกันั ทำ�ำ งานพููดหรืือเขียี นตามที่่ก� ำำ�หนดให้้ลุลุ ่่วง (cooperative) (๓) พื้้น� ที่่�
อาจจัดั เป็น็ แถวแบบห้้องเรียี น จัดั เป็น็ รููปเกืือกม้้า หรืือจัดั เป็น็ กลุ่่ม� (๔) เวลา
อาจใช้้เวลาทั้้�งคาบในการอภิิปราย แต่่ควรสลัับให้้เป็็นการอภิิปรายกลุ่่�ม
โดยนักั เรียี นเป็น็ ผู้น�้ ำ�ำ การอภิปิ รายเป็น็ ช่่วงๆ โดยเฉพาะตอนช่่วงทำ�ำ กิจิ กรรม
ตามใบงาน แล้้วให้้กลับั มารายงานต่อ่ ชั้้�นรวม

การอภิิปรายใช้้หลัักการพููดเพื่่�อเรีียนรู้้� ดัังต่่อไปนี้้� (๑) พููดเพื่�่อถาม
(interrogatory) : ถาม ตอบ (๒) พููดเพื่อ�่ สำ�ำ รวจไปข้า้ งหน้้า (exploratory) :
เสนอแนะ คาดเดา ตั้้ง� สมมติฐิ าน ซักั ไซ้้ไล่่เรียี ง สร้้างความกระจ่่าง (๓) พููด
เพื่่�อร่่วมกัันตรวจสอบความน่่าเชื่อ�่ ถืือ (deliberative) : ขอฟังั เหตุุผล ถาม
โต้้แย้้ง ตั้้ง� คำำ�ถาม ตั้้ง� สมมติฐิ าน ท้้าทาย ปกป้อ้ ง พิสิ ููจน์ค์ วามถููกต้้อง วิเิ คราะห์์
สัังเคราะห์์ ชี้้�ชวน ตััดสิินใจ (๔) พููดเชิิงจิินตนาการ (imaginative) :
กำ�ำ หนดทฤษฎีี เสนอเป็็นภาพ บอกรายละเอีียด บอกความเป็็นไปได้้
(๕) พููดแสดงความคิิด (expressive) : คาดเดา ให้้การยอมรัับ โต้้แย้้ง
(๖) พููดเชิิงประเมิิน (evaluative) : ประมาณการ ยืืนยััน โต้้แย้้ง พิิสููจน์์
ความถููกต้้อง

ใช้้การพููดเพื่อ�่ สอนดังั ต่อ่ ไปนี้้� (๑) การอภิปิ ราย (๒) พููดเพื่อ�่ ร่่วมกันั ตรวจสอบ
ความน่่าเชื่อ�่ ถืือ (๓) พููดเพื่อ�่ โต้้แย้้ง

การอภิิปรายใช้้การตั้้ง� คำำ�ถาม โดยมีีหลักั การดัังต่่อไปนี้้�
เป้้าหมายของการตั้้ง� คำ�ำ ถาม
- เริ่ม� ต้้น : ทวนความจำ�ำ กระตุ้้�น เชื้้�อเชิญิ
- เค้้นหา (probe) : เค้้นหา ทำ�ำ ความกระจ่่าง
- ขยายความเข้้าใจ (expand) : ขยายความเข้้าใจ พัฒั นา

• 164 •

โครงสร้้างของคำำ�ถาม
- เปิิด
- ปิิด
- ขยายประเด็น็
ครููต้้องฝึึกให้้นักั เรีียนเป็น็ นักั ตั้้ง� คำ�ำ ถาม โดยมีีวิิธีดี ัังนี้้� (๑) ให้้นัักเรีียนแต่่ละคน
เขีียนคำ�ำ ถามของตนลงบนกระดาษ แล้้วนำำ�มารวมกัันและจััดหมวดหมู่�่ของคำำ�ถาม
(๒) ให้้แบ่่งกลุ่่ม� ย่่อย ร่่วมกันั ตั้้�งคำำ�ถาม
ใช้้การพููดขยายความในการอภิิปราย โดยครููพููดใน “จัังหวะที่่�สาม” (ของ

IRE/ IRF) เพื่อ่� กระตุ้้น� ให้้มีกี ารคิดิ และพููดต่อ่ รวมทั้้ง� ฝึกึ ให้้นักั เรียี นรู้้ว� ิธิ ีถี าม
เพื่�่อเพิ่่�มความชััดเจน หรืือเพื่่�อขยายวงความรู้�ออกไป เช่่น ขอให้้พููดอีีกทีี
ถามหาข้้อมููลหลัักฐานหรืือเหตุุผล ท้้าทายหรืือยกตััวอย่่าง ที่่�ตรงกัันข้้าม
บอกว่่าเห็็นด้้วยหรืือไม่่เห็น็ ด้้วยพร้้อมเหตุุผลประกอบ
การพููดเชิงิ โต้้แย้้ง (argumentation) มีสี ่่วนที่่น� ำ�ำ มาใช้้ในการอภิปิ รายได้้ เช่่น
ขอให้้บอกความหมายให้้ชััดเจนยิ่่�งขึ้ �น เชื่่�อมโยงความคิิด ตรวจสอบที่่�มา
ของคำ�ำ ถาม ประเมินิ ข้้อเท็จ็ จริิง ใช้้ถ้้อยคำำ�แสดงเหตุุผล

เงื่อ� นไขสำำ�หรัับการอภิิปรายที่่ค� รูเู ป็็นผู้้�ดำำ�เนินิ การ

มีี ๔ ข้้อ ตามที่่ร� ะบุไุ ว้้แล้้วในบันั ทึกึ ที่่แ� ล้้ว ได้้แก่่ (๑) เพื่อ�่ ให้้นักั เรียี นเกิดิ การเรียี นรู้้�
อย่่างได้้ผลดีี ผ่่านการอภิิปราย ประการแรกต้้องให้้นัักเรีียนพููด เพื่�่อได้้แสดงออก
อย่่างมีีความหมาย และได้้รัับการรัับฟััง และเข้้าใจ (๒) ต้้องทำ�ำ ให้้นัักเรีียนฟััง
ซึ่่�งกัันและกัันอย่่างตั้้�งใจ (๓) การอภิิปรายต้้องไม่่ทำำ�อย่่างผิิวเผิิน นัักเรีียน ต้้องมีี
การเจาะลึึกทำำ�ความเข้้าใจเหตุุผลของตนเอง (๔) เป้้าหมายสำำ�คััญที่่�สุุดคืือ เพื่่�อให้้
นักั เรียี นทำำ�ความเข้้าใจเหตุผุ ลของคนอื่�่น

• 165 •

เงื่�อนไขสำำ�หรัับการอภิิปรายที่น�่ ัักเรียี นเป็น็ ผู้้�ดำำ�เนินิ การ

ต้้องมีกี ารเตรียี มตัวั มากหน่่อย เริ่ม� จากการหาตัวั นักั เรียี นที่่ท� ำ�ำ หน้้าที่่น� ี้้ � ซึ่่ง� มักั เป็น็
การประชุุมกลุ่่�มย่่อย และต้้องแยกระหว่่างนัักเรีียนชั้้�นมััธยมซึ่่�งมีีความพร้้อม
พอสมควรแล้้ว กัับนักั เรีียนชั้้น� ประถม
นักั เรียี นชั้้น� มัธั ยม หนังั สืือเล่่าเรื่อ�่ งนักั เรียี นอายุุ ๑๓ ปี ี ดำ�ำ เนินิ การอภิปิ ราย

กลุ่่ม� ย่่อยในชั้้�นได้้เป็น็ อย่่างดีี โดยดำำ�เนิินการ ๔ ขั้้�นตอนคืือ
- เริ่ม� ต้้น (initiate) สมาชิกิ กลุ่่ม� เสนอแนวคิดิ ใหม่่ ‘ฉันั คิดิ ว่่า...’ ‘ฉันั ไม่่คิดิ ว่่า’

‘คุณุ คิิดเรื่อ่� ง...อย่่างไร’
- ดำำ�เนิินต่่อ (elicit) โดยเมื่�่อมีีคนเสนอ ผู้้�ดำ�ำ เนิินการอภิิปรายขอให้้

สมาชิิกกลุ่่�ม (๑) ให้้ความเห็็นต่่อประเด็็นนั้้�น (๒) ขยายความคำำ�พููด
(๓) ให้้การสนับั สนุนุ (๔) ให้้ข้้อมููลหลัักฐาน
- ขยาย (extend) กลุ่่�มร่่วมกันั ทำ�ำ ความเข้้าใจแต่่ละความคิิดที่่�เสนอ
- สู่ข�่ ้อ้ ยุุติิ (qualify) นำ�ำ ไปสู่ก่� ารร่่วมกัันปรัับปรุุงแนวคิิดนั้้น�
นัักเรีียนชั้้�นประถม เนื่�่องจากนัักเรีียนยัังเยาว์์มาก เขาแนะนำ�ำ หลัักปฏิิบััติิ
๓ ประการคืือ (๑) ครููต้้องช่่วยให้้นัักเรีียนร่่วมกัันกำ�ำ หนดรููปแบบการพููด
และพฤติิกรรมของนัักเรีียนในการประชุุมกลุ่่�ม โดยครููทำำ�เป็็นตััวอย่่างของ
การรัับฟัังแนวคิิดแปลกๆ ด้้วยท่่าทีีให้้เกีียรติิ ท่่าทีีรัับฟัังทุุกความคิิด และ
ให้้โอกาสอธิิบาย เพื่�่อให้้ทุุกคนเข้้าใจ (๒) ครููควรช่่วยให้้นัักเรีียนร่่วมกััน
กำ�ำ หนดกติกิ าการพููดในกลุ่่ม� หรืือในชั้้น� เรียี น และกติกิ านั้้น� ใช้้ต่อ่ การอภิปิ ราย
ทุุกรููปแบบของทุุกคน (๓) ควรออกแบบกิิจกรรมกลุ่่�มให้้เกิิดการถกเถีียง
และการคิิดเหตุุผลร่่วมกััน ซึ่่�งหมายความว่่าโจทย์์ของการประชุุมกลุ่่�ม
ต้้องเป็็นโจทย์์ที่่�ต้้องการอภิิปรายถกเถีียงกัันจริิงๆ ไม่่ใช่่แค่่ประชุุมกลุ่่�ม
เป็น็ พิิธีีกรรม
ทัักษะในการเป็็นผู้้�นำ�ำ การอภิิปรายเป็็นทัักษะสำำ�คััญที่่�นัักเรีียนควรได้้ฝึึกให้้
คล่่องแคล่่ว เพราะเป็็นทัักษะจำ�ำ เป็็นที่่�ต้้องใช้้ตลอดไปทั้้�งในชีีวิิตการศึึกษา และ
ในชีีวิิตประจำ�ำ วันั

• 166 •



๑๒

กรอบปฏ(ิAบิ ัตัrิgิกuาiรnทgี่�่)๘ โต้้แย้้ง

บัันทึึกนี้�้ตีีความจากบทที่่� ๗ หััวข้้อ Repertoire 8: Arguing และส่่วนหนึ่่�ง
ของ Appendix I

คำำ�ว่่าการโต้้แย้้ง (arguing) ต่่างจากความขััดแย้้ง (conflict) ตรงที่่�การโต้้แย้้ง
เป็็นคำ�ำ กลางๆ ไม่่ขััดแย้้งกััน และในที่่�นี้้� การโต้้แย้้งในกระบวนการเรีียนรู้้�ผ่่าน
สานเสวนา ช่่วยให้้เกิิดมุุมมองที่่�หลากหลาย เกิิดการเรีียนรู้้�ที่่�ทั้้�งลึึกและกว้้างขวาง
ในสัังคมไทย คนมัักเข้้าใจผิิดคิิดว่่าการมีีการโต้้แย้้งก็็จะเกิิดสภาพแบ่่งฝััก
แบ่่งฝ่่ายขััดแย้้งเป็็นศััตรููกััน ครููต้้องมีีทัักษะในการจััดการสานเสวนาและนัักเรีียน
ได้้ฝึึกใช้้การโต้้แย้้งในเชิิงบวก รู้้�สึึกธรรมดาต่่อการใช้้ถ้้อยคำ�ำ เชิิงโต้้แย้้ง หรืือ
เมื่อ่� เพื่อ�่ นนักั เรียี นโต้้แย้้งตน ให้้นักั เรียี นเข้้าใจว่่าการโต้้แย้้งเป็น็ เครื่อ่� งช่่วยการเรียี นรู้้�
ที่่ล� ึกึ และเชื่�่อมโยง รวมทั้้�งต้้องฝึึกนักั เรียี นให้้รู้้�จัักวิิธีใี ช้้ถ้้อยคำ�ำ โต้้แย้้งที่่ส� ุภุ าพ และ
ให้้เกีียรติิเพื่�อ่ นที่่ถ� ููกแย้้ง มีีวิธิ ีีโต้้แย้้งในลักั ษณะที่่�เพื่�อ่ นไม่่เสียี หน้้า
การพููดเชิิงโต้้แย้้งมีีหลายขั้�นตอน หนัังสืือเอ่่ยถึึงนัักวิิชาการหลายสำำ�นัักที่่�แบ่่ง
ขั้น� ตอนละเอีียดมากน้้อยแตกต่า่ งกันั ดังั ตััวอย่่าง

• 168 •

(๑) ขั้�นเปิิดฉาก (opening stage) โดยยกคำำ�ถาม ปััญหา ข้้ออ้้าง หรืือ
ข้้อเสนอที่่�มีีมาก่่อน ขึ้้�นมาเสนอ (๒) ขั้�นโต้้แย้้ง (argumentation stage)
โดยมีกี ารพููดโต้้ตอบไปมา ยกเหตุผุ ล ข้้อมููลหลักั ฐาน ขึ้้น� มาสนับั สนุนุ หรืือ
แย้้งวิิธีีการที่่�มีีการเสนอเพื่่�อแก้้ปััญหา หรืือตอบคำ�ำ ถาม (๓) ขั้�นปิิดฉาก
(closing stage) มีีการชั่่�งน้ำ��ำ หนัักความเห็็นและข้้อมููลหลัักฐาน นำำ�ไปสู่�่
ข้้อสรุปุ หรืือทางเลืือกที่่ด� ีีที่่�สุดุ สำำ�หรัับแก้้ปััญหาหรืือตอบคำ�ำ ถามนั้้น�

(๑) ยื่�่นข้้อเสนอ (position) (๒) ให้้เหตุุผล (reasons) (๓) ให้้ข้้อมููล
หลัักฐาน (evidence) (๔) พููดท้้าทายข้้อมููลหลัักฐาน (challenges to
evidence) (๕) พููดโต้้คำ�ำ ท้้าทาย (responses to challenge)

หนัังสืือแนะนำ�ำ ๔ ขั้้�นตอนหลััก และ ๑๒ ขั้้�นตอนย่่อย ของการสอนการพููด
โต้้แย้้งดัังนี้้�
เสนอและตรวจสอบหลายมุมุ มอง
๑. กำ�ำ หนดคำ�ำ ถาม ข้้ออ้้าง หรืือปััญหา สำ�ำ หรัับนำ�ำ มาโต้้แย้้งกััน : ‘วัันนี้้�

คำ�ำ ถามของเราคืือ...’
๒. รัับผิิดชอบร่่วมกััน : ‘จัับคู่อ�่ ภิิปรายกันั สามนาทีี’
๓. ‘ต้้องการเสนอบุคุ คลอื่�่นมาจััดการปัญั หานี้้�ไหม’
๔. อภิิปรายทางเลืือกต่่างๆ : ‘ส่่วนไหนที่่�เธอไม่่เห็็นด้้วย’ ‘มีีคำำ�อธิิบายนี้้�

เพียี งอย่่างเดียี วหรืือ’ ‘มีใี ครสามารถยกตัวั อย่่างที่่ต� ่า่ งไหม’ ‘ทางเลืือก....
เป็็นอย่่างไร’
ใช้ภ้ าษาและโครงสร้้างที่�่มีีความชััดเจน
๕. ช่่วยให้้เข้้าใจความหมายชััดเจน : ‘เธอหมายความว่่าอย่่างนี้้�ใช่่ไหม’
‘เธอพููดว่่า... ใช่่ไหม’ ‘ที่่�พููดตรงกัับ...ไหม’
๖. เชื่อ�่ มโยงความคิดิ : ‘ข้้อเสนอนี้้เ� ชื่อ�่ มโยงกับั ที่่ส� มคิดิ พููดอย่่างไร’ ‘ดวงดาว
เธอจะตอบดวงใจว่่าอย่่างไร’ ‘คำำ�พููดนี้้�มีีความหมายต่่อคำ�ำ ถามตอนเริ่�ม
อภิปิ รายอย่่างไร’

• 169 •

๗. ระบุุกระบวนการให้้เหตุุผล และ/หรืือส่่วนของการโต้้แย้้ง : ‘ที่่�จัันทรา
พููดเป็็นเหตุุผลสนัับสนุุนหรืือโต้้แย้้ง....’ ‘สนอง เธอกำำ�ลัังตั้้�งคำ�ำ ถามต่่อ
สมมติิฐานของเสนอใช่่ไหม’ ‘ที่่�พููดมานี้้�เป็็นประเด็็นที่่�ต่่างออกไป หรืือ
จริงิ ๆ แล้้วเป็น็ วิธิ ีพี ููดเรื่อ่� ง ก อีกี วิธิ ีหี นึ่่ง� ’ ‘เราควรเขียี นข้้อเสนอของนิยิ ม
ไว้้ที่่ค� อลััมน์น์ ี้้� หรืืออีกี คอลััมน์ห์ นึ่่�ง’

๘. ทบทวนเส้้นทางของการตั้้ง� คำำ�ถาม : ‘เรามาทบทวนกันั ว่่าเราไปถึงึ ไหนแล้้ว’
‘เราช่่วยกัันเขีียนรายการของเหตุุผลทั้้�งหมดที่่�รวบรวมได้้’ ‘ถึึงตอนนี้้�
เหตุผุ ลไหนที่่�น่่าเชื่�อ่ ถืือที่่ส� ุดุ ’ ‘ส่่วนไหนที่่�ตัดั ออกได้้’

ใช้้เหตุผุ ลและข้้อมูลู หลัักฐานที่�ถ่ ูกู ต้อ้ งแม่่นยำ�ำ
๙. ประเมิินข้้อเท็็จจริิง : ‘เรารู้�เรื่่�องนี้้�ได้้อย่่างไร’ ‘ได้้ข้้อมููลนี้้�มาจากไหน’

‘แหล่่งข้้อมููลนี้้น� ่่าเชื่อ�่ ถืือไหม’ ‘เรื่อ�่ งนี้้เ� ป็น็ จริงิ ในทุกุ กรณีหี รืือไม่่’ ‘ข้้อมููล
หลักั ฐานนี้้น� ่่าเชื่�อ่ ถืือเพียี งพอที่่เ� ราจะใช้้ตัดั สินิ ใจหรืือไม่่’
๑๐. ประเมินิ คุณุ ค่่า : ‘ใครเป็น็ คนพููด’ ‘ที่่เ� ขาพููดน่่าเชื่อ�่ ถืือไหม’ ‘สองเรื่อ�่ งนี้้�
เป็็นจริิงในเวลาเดีียวกัันได้้ไหม’ ‘เรื่่�องนี้้�สำ�ำ คััญเท่่ากัับเรื่�่องก่่อนไหม’
‘นี่่เ� ป็น็ ข้้อเท็็จจริิงหรืือเป็็นข้้อคิิดเห็็น’
เชื่อ�่ มโยงข้อ้ เสนอหรืือจุดุ ยืืนกัับข้้อมูลู หลักั ฐานอย่่างสมเหตุุสมผล
๑๑. พููดบอกเหตุผุ ล : ‘เหตุผุ ลที่่เ� ธอว่่าอย่่างนั้้น� คืืออะไร’ ‘อธิบิ ายได้้ไหมว่่า
ทำำ�ไมเธอจึงึ ไม่่เห็น็ ด้้วย’ ‘ข้้อมููลหลักั ฐานที่่ท� ำำ�ให้้เธอว่่าอย่่างนั้้น� คืืออะไร’
๑๒. ประเมินิ ข้อ้ สรุปุ : ‘ข้้อสรุปุ นี้้ต� รงกับั ที่่อ� เนกพููดใช่่ไหม’ ‘เราสรุปุ เร็ว็ ไปไหม’
‘เธอมีีสมมติิฐานว่่า...ใช่่ไหม’ ‘เหตุุผลที่่�ให้้เพีียงพอที่่�จะให้้เรายอมรัับ
ข้้อสรุปุ ของเธอไหม’ ‘ข้้อสรุปุ หลัักการนี้้ใ� ช้้ได้้ไหม’
จะเห็็นว่่าคำ�ำ พููดของครููเป็็นคำำ�ถามทั้้�งหมด เท่่ากัับเป็็นการ “ถามและท้้าทาย”
ไปในตััว ซึ่่�งจะชัักจููงให้้นัักเรีียน “ยืืนยััน” “โต้้แย้้ง” “ยอมรัับ” หรืือ “ยอมถอน”
ทั้้�งหมดนั้้�นนำ�ำ ไปสู่่�การดำำ�เนิินกระบวนการในลัักษณะของการโต้้แย้้ง เป็็นการฝึึก
ให้้นักั เรีียนคุ้้น� เคยกัับการสานเสวนาแบบโต้้แย้้ง

• 170 •



๑๓

ดััชนีีบอแบกบคสวาานมเเสป็ว็นนกาารสอน

บัันทึกึ นี้�ต้ ีีความจากบทที่่� ๗ หััวข้้อ Indicators
ดัชั นีบี อกความเป็น็ การสอนสานเสวนาที่่ด� ี ี มีกี ารวิวิ ัฒั นาการเรื่อ�่ ยมาเกืือบ ๒๐ ปีี
จากมีีจำ�ำ นวนถึึง ๕๑ ข้้อ ลงมาเหลืือ ๑๕ ข้้อในหนัังสืือ A Dialogic Teaching
Companion ดังั ต่อ่ ไปนี้้�
๑. ให้้เกีียรติิแก่่นัักเรีียนทุุกคน ในเรื่่�องสถานการณ์์ ความต้้องการ และสิิทธิิ
โดยเฉพาะอย่่างยิ่่ง� นักั เรียี นจากชุมุ ชนหรืือครอบครัวั ด้้อยโอกาส หรืือมีปี ัจั จัยั
ด้้านสัังคมหรืือด้้านสุุขภาพที่่ท� ำ�ำ ให้้แสดงออกต่่อหน้้าคนอื่น�่ ได้้ยาก
๒. เห็น็ พ้้องและเคารพต่อ่ ข้้อพึงึ ปฏิิบัตั ิใิ นการพููด ฟังั และอภิิปราย
๓. มีคี วามพร้้อมที่่จ� ะเอาใจใส่่ทั้้ง� ต่อ่ การพููดเอง และต่อ่ ความสัมั พันั ธ์ข์ องการพููด
กับั การอ่่านและเขียี น
๔. มีชี ุดุ แนวทางปฏิบิ ัตั ิดิ ้้านการสอน รููปแบบของปฏิสิ ัมั พันั ธ์์ และรููปแบบการพููด
ของทั้้�งนัักเรียี นและของครูู
๕. ปฏิสิ ััมพัันธ์์ที่่�ส่่งเสริิมให้้นัักเรียี นคิดิ และคิดิ หลากหลายแบบ
๖. คำำ�ถามที่่�เชื้้�อเชิิญให้้เกิิดการคิิดและเสวนาต่่อเนื่�่อง ไม่่ใช่่เพีียงให้้ได้้ถาม
ไม่่ใช่่เพีียงเพื่�่อให้้ได้้ทบทวนเรื่่�องราว ผมตีีความว่่า เป็็นคำำ�ถามที่่�ทำ�ำ ให้้เกิิด
กิิจกรรมต่อ่ เนื่อ�่ งไปข้้างหน้้า ไม่่เพีียงเพื่่อ� ทบทวนกิจิ กรรมที่่�เกิดิ แล้้ว
๗. คำำ�ตอบที่่�ไม่่ใช่่แค่่ตอบแล้้วจบ แต่่ได้้รัับการตรวจสอบ และใช้้ดำ�ำ เนิินการ
เสวนาต่อ่

• 172 •

๘. คำำ�ป้อ้ นกลับั (feedback) ที่่ช� ่่วยให้้เกิดิ การคิดิ ไปข้้างหน้้า (feed forward)
และเสนอโดยทั้้�งนักั เรียี นและครูู
๙. การเคลื่อ่� นกิิจกรรมเสวนาที่่�กระตุ้้น� และขยายบทบาทของนักั เรีียน
๑๐. การพููดแลกเปลี่่ย� นความคิดิ ที่่เ� กี่่ย� วพันั ต่อ่ เนื่อ่� ง และทำำ�ให้้เกิดิ คำ�ำ ถามที่่ล� ึกึ ขึ้น�
๑๑. การอภิปิ รายที่่แ� นวความคิดิ ได้้รับั การแชร์ ์ รับั ฟังั และตรวจสอบอย่่างอิสิ ระ
๑๒. การโต้้แย้้งที่่ม� ีีการทดสอบและยืืนยัันหลักั ฐานและข้้อเสนอ
๑๓. มีกี ารจัดั รููปแบบห้้องเรียี น จัดั กลุ่่ม� นักั เรียี น เวลา และความเร็ว็ ของการเรียี น
อย่่างมีีสมดุุลระหว่่างกิจิ กรรมทั้้ง� ชั้้�น กลุ่่ม� ย่่อย และเรียี นคนเดีียว
๑๔. วััฒนธรรมห้้องเรีียนที่่�พลวััตการเสวนาสะท้้อนการทำ�ำ งานเป็็นกลุ่่�ม
ต่า่ งตอบแทน และสนับั สนุนุ ซึ่่ง� กันั และกันั รวมทั้้ง� มีสี าระและการดำ�ำ เนินิ การ
ที่่�ร่่วมกัันตรวจสอบอย่่างละเอีียด มีีการสั่่�งสมความรู้�และข้้อมููลอย่่างมีี
เป้้าหมายชัดั เจน
๑๕. มีีจุุดยืืนหรืือท่่าทีีของการสานเสวนาที่่�เน้้นการเรีียนรู้้� ความรู้� และ
ความสััมพัันธ์์ระหว่่างมนุุษย์์พอๆ กัันกัับเป้้าหมายจำ�ำ เพาะของกิิจกรรม
ที่่�กำ�ำ หนด
จาก ๑๕ ตัวั ชี้้ว� ััด หนัังสืือเสนอว่่า หากจะหาชุุดตัวั ชี้้�วััดที่่�สั้้�นที่่ส� ุดุ ก็จ็ ะเหลืือ ๒ ตัวั
ชี้้�วัดั คืือ
การสอนที่่ท� ำ�ำ ให้้นักั เรียี นต้้องคิดิ ไม่่ใช่่แค่่พููดตามที่่จ� ำ�ำ มาจากคนอื่น่� หรืือที่่อ� ื่น่�
คำ�ำ ตอบที่่น� ำ�ำ ไปสู่่ค� ำำ�ถามต่อ่ เนื่อ�่ ง

• 173 •

เรื่อ� งเล่า่ จากเวทีีสานเสวนาเพื่อ�่ พััฒนาครูู

ศ. นพ.วิจิ ารณ์์ พานิชิ ได้้กล่่าวถึงึ ที่่ม� าของชื่อ่� หนังั สืือ สอนเสวนาสู่ก่� ารเรียี นรู้เ� ชิงิ รุกุ
เอาไว้้ในตอนเริ่ม� ต้้นเวทีสี านเสวนาเพื่อ่� พัฒั นาครูู ครั้ง� ที่่� ๑ เมื่อ่� วันั พฤหัสั บดีทีี่่� ๙ กันั ยายน
๒๕๖๔ ว่่า “สอนเสวนา หมายความว่่า ครููสอนนัักเรีียนแบบชวนนัักเรีียน dialogue
เพื่�อ่ ให้้เกิิด active learning คืือการเรีียนรู้้�เชิงิ รุุก ซึ่่�งหมายความว่่าการเรีียนรู้้ส� มััยใหม่่
เป็็นที่่�รู้�กัันว่่าการเรีียนรู้้�แบบ passive มัันไม่่ทำำ�ให้้รู้้�จริิง เพราะฉะนั้้�นการเรีียนรู้้�จะต้้อง
ให้้เป็็น active มากที่่ส� ุุดเท่่าที่่�จะมากได้้ หรืือทั้้�งหมดเลย active learning นี้้�จริงิ ๆ แล้้ว
คืือการ learning by doing เป็็นการเรีียนรู้้�ผ่่านการกระทำ�ำ ทีีนี้้�การพููดเป็็นการกระทำำ�
อย่่างหนึ่่�ง ก่่อนจะพููดต้้องคิดิ ก่่อนแล้้วจึึงพููด
เพราะฉะนั้้�นการพููดคุยุ กัันนี้้�ก็เ็ ป็็นส่่วนหนึ่่�งของ learning by doing และในหนัังสืือ
เล่่มนี้้�จะชี้้�ให้้เห็็นว่่าคำำ�พููดของครููมีีสารพััดแบบ แล้้วก็็มีีพลัังสููงมากต่่อการเรีียนรู้้�ของ
ลููกศิิษย์์ ถ้้าครููมีีทัักษะในการพููดอย่่างเหมาะสมและถููกต้้องตามจัังหวะจะโคนของ
การเรีียน
การพููดของครููเพื่่�อกระตุ้้�นการเรีียนของนัักเรีียน ตามแบบที่่�เรีียกว่่าที่่�ใช้้กัันทั่่�วไป
ภาษาฝรั่่�งเขาเรีียกว่่า IRE ตัวั I คืือ initiate เริ่ม� ต้้น อาจจะใช้้คำำ�ถาม อาจจะใช้้คำ�ำ พููด
บางคำ�ำ ที่่ก� ่่อความสนใจ แล้้วให้้นักั เรีียน response คืือตััว R ถ้้าเป็็นคำ�ำ ถามก็ใ็ ห้้นักั เรียี น
response เป็็นคำ�ำ ตอบ แล้้วตััว E คืือ evaluation ครููประเมิินว่่าเด็็กเป็็นอย่่างไร นี่่�
เป็็นแบบที่่�ใช้้กัันอยู่่�โดยทั่่�วไป แต่่ว่าตามหนัังสืือเล่่มนี้้�เขาบอกว่่าจะให้้ดีีควรจะเป็็น IRF
แทนตััว E ด้้วยตััว F คืือ feedback หมายความว่่าพอครููประเมิินแล้้วไม่่ใช่่ประเมิินถููก
หรืือผิิด หรืือเหมาะสมหรืือไม่่เหมาะสม แต่่ว่ ามีีการตอบ feedback นัักเรีียนไปว่่า
ที่่�เขาพููดเป็็นอย่่างไร ซึ่่�งหนัังสืือบอกว่่าตััว F ไม่่ควรจะเป็็น feedback แต่่ควรจะเป็็น
feed forward คืือหมายความว่่าเป็็นการพููดสนองเด็็กเพื่่�อให้้เด็็กคิิดต่่อไปอีีกอย่่างนี้้�
เป็น็ ต้้น ทั้้�งหมดนี้้เ� ป้า้ หมายเพื่�อ่ ให้้นัักเรีียนเรีียนได้้ในมิิติิที่่ล� ึึก เป็็น deep thinking skill
ในซีรี ีสี ์ข์ อง Online PLC คราวนี้้ก� ็เ็ พื่อ่� ที่่จ� ะให้้ครููที่่ไ� ด้้นำำ�เอาต้้นฉบับั ชุดุ นี้้ไ� ปทดลองใช้้
แล้้วเอามาแชร์ก์ ันั นะครัับ เพื่่�อการเรียี นรู้้�ร่่วมกัันในเรื่่อ� งคำ�ำ พููดของครููเพื่อ�่ กระตุ้้�นให้้เด็ก็
ได้้คิิด ได้้เรีียนเยอะ ไม่่มีีจบสิ้้�น พััฒนาได้้ไม่่จบสิ้้�น เรีียนรู้้�ได้้ไม่่จบสิ้้�น ที่่�เขีียนไว้้ใน

• 174 •

หนังั สืือนี้้เ� ป็น็ เพียี งตัวั อย่่าง หรืือว่่าเป็น็ เพียี งการจุดุ ชนวนเท่่านั้้น� แล้้วที่่เ� รามา PLC กันั นี้้�
ก็เ็ ช่่นเดีียวกันั โดยมีีเป้า้ หมายเพื่อ่� ให้้ครููมาเรีียนรู้้ก� ััน”
หลักั คิดิ ในการออกแบบกระบวนการเรียี นรู้้ข� องเวทีสี านเสวนาเพื่อ่� พัฒั นาครููทั้้ง� ๔ ครั้ง�
คุุณครููใหม่่ - วิิมลศรีี ศุุษิิลวรณ์์ ใช้้คลิิปจากห้้องเรีียนของคุุณครููต้้นเรื่่�องที่่�มีีความยาว
ประมาณ ๕ นาทีี คราวละ ๕ เรื่อ่� ง มาเป็็นจุุด initiate การเสวนา โดยมีีผู้้ท� รงคุุณวุุฒิิ
เป็น็ ผู้้� response หลักั เพื่อ่� ทำ�ำ การ feed forward ให้้ครููต้้นเรื่อ่� งและครููที่่เ� ข้้ามาร่่วมเรียี นรู้้�
กับั วง มองเห็น็ ประเด็น็ เรีียนรู้้ท� ี่่น� ่่าสนใจจากกรณีศี ึกึ ษาที่่ย� กขึ้น� มาเป็็นตััวอย่่างร่่วมกันั
จากการแลกเปลี่่ย� นเรียี นรู้้ร� ่่วมกันั อย่่างเข้้มข้้นในเวทีแี รก คุณุ ครููปาด - ศีลี วัตั ศุษุ ิลิ วรณ์์
ได้้ตั้้�งข้้อสัังเกตว่่า “ต้้องขอขอบคุุณคุุณครููทุุกท่่านเลยนะครัับ ที่่�เอาตััวอย่่างมาเรีียนรู้้�
ด้้วยกััน ทำ�ำ ให้้ผมเองได้้เรีียนรู้้�อะไรอีีกมาก โดยเฉพาะในขั้้�นของการ initiate ด้้วย
ประสบการณ์ท์ ี่่น� ่่าสนใจ หรืือประสบการณ์แ์ ปลกๆ เช่่นเสียี งน้ำำ��จากห้้องเรียี นของคุณุ ครูู
กิ๊๊ฟ� initiate ด้้วยข่่าวจากห้้องเรียี นของห้้องเรียี นคุุณครููกิ๊๊ก� และ initiate การ dialogue
ด้้วยงานของเด็็กจากห้้องเรีียนของคุุณครููกลอย ตััวที่่�ครููหยิิบมา initiate แต่่ละอย่่าง
มันั ส่่งผลต่่อน้ำ�ำ� หนักั และโฟกััสของการ dialogue ที่่ไ� ม่่เหมืือนกััน ประสบการณ์์แปลกๆ
มันั ก็ใ็ ห้้ dialogue ในแบบที่่ม� ีลี ักั ษณะแบบไปทางความรู้ส� ึกึ นึกึ คิดิ และโปร่่งเบามากที่่ส� ุดุ
ถ้้าเทีียบกัับ ๓ แบบ แบบของข่่าวก็็จะอยู่�่ตรงกลางๆ มัันมีี content อยู่�่ระดัับหนึ่่�ง
แต่่ก็ย็ ังั มีคี วามโปร่่งเบาอยู่ร�่ ะดับั หนึ่่ง� พอมาถึงึ การเอางานมาเป็น็ จุดุ initiate มันั ก็จ็ ะให้้
dialogue ที่่ม� ีโี ฟกัสั และมีนี ้ำ��ำ หนักั มาก ซึ่่�งมีขี ้้อดีีข้้อเสียี ต่า่ งกันั ถ้้าเราต้้องการ dialogue
ที่่�มีีโฟกััสมีีน้ำ��ำ หนััก งานนี่่�รู้�สึึกว่่าจะให้้ผลสููง แต่่ในทางกลัับกััน งานก็็จะให้้บรรยากาศ
ของการ dialogue ซึ่่ง� โปร่่งเบาน้้อยลง ถ้้าเทียี บกับั ตัวั อื่น�่ ๆ หรืือตัวั อื่น่� มันั ให้้ความโปร่่งเบา
แต่่ว่ามันั จะต้้องมีปี ััญหาในการคุมุ ให้้สู่เ�่ ป้้าหมายของชั้้�นเรียี นอีีกนะครับั
ดังั นั้้�นตอนนี้้�ผมกำำ�ลัังรู้�สึึกว่่าจาก ๓ - ๔ ตัวั อย่่างที่่ผ� ่่านมานี้้� ทำ�ำ ให้้เริ่ม� มองเห็็นแล้้ว
ว่่าครููน่่าจะลองทำ�ำ ความรู้�จัักกัับเครื่่�องมืือ initiate ที่่�แตกต่่างกัันแล้้วก็็รู้�จุุดอ่่อนจุุดแข็็ง
ของมััน แล้้วลองออกแบบว่่าทำำ�อย่่างไรให้้ dialogue ของเรามีีความโปร่่งเบา ราบรื่�่น
ขณะเดีียวกัันก็็มีีโฟกััส มีีน้ำ��ำ หนััก ที่่�จะไปสู่่�เป้้าหมายของชั้้�นเรีียน พููดง่่ายๆ ว่่าไปสู่�่
เป้า้ หมายของแผนการสอนได้้ด้้วย การปรับั สัดั ส่่วนของตัวั จุดุ ประกายหรืือตัวั ที่่เ� ราเอามา
วางไว้้ให้้เกิดิ dialogue บางทีอี าจจะต้้องใช้้หลายๆ แบบหรืือไม่่ สลับั ไปสลับั มาอะไรแบบนี้้น� ะ
อัันนี้้�ผมยัังไม่่เห็็นทางออกที่่�ชััดนะครัับ แต่่ว่ าเริ่�มมองเห็็นว่่าตััวที่่�เราใช้้จุุด dialogue
มันั ให้้น้ำ�ำ� หนัักกัับบรรยากาศคนละชนิดิ กััน นี่่ค� ืือประเด็็นที่่�ผมอยากจะนำ�ำ เสนอครัับ”

• 175 •

ในเวทีสี านเสวนาครั้ง� ที่่� ๒ ที่่จ� ัดั ขึ้้น� เมื่อ�่ วันั พฤหัสั บดีทีี่่� ๓๐ กันั ยายน ๒๕๖๔ คุณุ ครููเปียี -
วรรณวรางค์ ์ รักั ษทิพิ ย์์ ได้้นำ�ำ เสนอคลิปิ การจัดั กระบวนการเรียี นรู้้ใ� นช่่วง ‘เพลินิ เรียี นรู้้’�
ตอนประเมินิ ปัญั หาการกัดั เซาะชายฝั่่ง� บ้้านขุนุ สมุทุ รจีนี จ.สมุทุ รปราการ ของหน่่วยวิชิ า
โครงงานฐานวิจิ ััย ระดัับชั้้�นประถมศึึกษาปีีที่่� ๖ โรงเรียี นเพลิินพัฒั นา ด้้วยวิธิ ีีการสร้้าง
ความเข้้าใจในเหตุุปััจจััยของปััญหาการกััดเซาะชายฝั่่�งด้้วยการอุุปมาแต่่ละปััจจััยกัับ
ตััวผู้้�เล่่นในเกมการแข่่งขัันฟุุตบอล และใช้้การรัับชมเกมฟุุตบอลเป็็นตััว initiate
การสานเสวนาในคาบเรีียนที่่�มีีขึ้ �นเพื่�่อฝึึกสมรรถนะในการทำำ�โครงงานฐานวิิจััยจาก
การใช้้ปัญั หาการกััดเซาะชายฝั่่ง� บ้้านขุุนสมุทุ รจีีนเป็็นเนื้้�อหาช่่วยฝึึก
พื้้น� ที่่ข� องบ้้านขุนุ สมุทุ รจีนี มีคี วามน่่าสนใจตรงที่่อ� ยู่ไ่� ม่่ไกลจากกรุงุ เทพฯ อีกี ทั้้ง� ชุมุ ชน
มีกี ารดำ�ำ เนินิ การแก้้ปัญั หาในเรื่อ่� งการกัดั เซาะชายฝั่่ง� หลากหลายรููปแบบด้้วยกันั บ้้านขุนุ
สมุุทรจีีนจึึงเป็็นแหล่่งเรีียนรู้้�เรื่่�องราวเกี่่�ยวกัับภััยพิิบััติิที่่�ทางโรงเรีียนเพลิินพััฒนาจะต้้อง
นำ�ำ นัักเรีียนชั้้�น ๖ ออกไปศึึกษาภาคสนามทุุกปีี แต่่ในการสอนให้้ผู้้�เรีียนมีีความเข้้าใจ
และเห็็นภาพรวมของสถานการณ์์ปััญหา จนเกิิดความเข้้าใจอย่่างถ่่องแท้้นั้้�นยัังคงเป็็น
เรื่�อ่ งที่่ย� ากอยู่�่พอสมควร
โดยเฉพาะอย่่างยิ่่ง� ในสถานการณ์ก์ ารระบาดของโรคโควิดิ ๑๙ ที่่น� ักั เรียี นต้้องเรียี นรู้้�
อยู่�่ที่่�บ้้าน และไม่่สามารถลงไปศึึกษาปััญหาจริิงจากพื้้�นที่่�ภาคสนามได้้ คณะครููจึึงได้้
ร่่วมมืือกันั ออกแบบกระบวนการเรียี นรู้้ใ� ห้้นักั เรียี นได้้ศึกึ ษาค้้นคว้้าข้้อมููล แสดงความคิดิ เห็น็
ต่่อปััญหา และสร้้างมโนทััศน์์ร่่วมกัันบนพื้้�นที่่�การแลกเปลี่่�ยนเรีียนรู้้�เสมืือนเพื่�่อสร้้าง
ความตระหนักั ต่อ่ ปัญั หาดัังกล่่าว
แผนการสอนในครั้�งนี้้�มีีความร้้อยเรีียงต่่อเนื่่�องจากครั้�งก่่อน ซึ่่�งนัักเรีียนได้้รู้้�จััก
กระบวนการเกิิด และการหายไปของชายฝั่่�ง รู้้�ข้้อมููลพื้้�นฐานเกี่่�ยวกัับบ้้านขุุนสมุุทรจีีน
อีกี ทั้้ง� ยังั ได้้สำำ�รวจปัจั จัยั ที่่ก� ่่อให้้เกิดิ การงอกและการกัดั เซาะของชายฝั่่ง� มาก่่อนหน้้านี้้แ� ล้้ว
โจทย์์สำ�ำ คััญของวัันนี้้�จึึงเป็็นการประเมิินปััญหาเพื่่�อมองเห็็นจุุดอ่่อน และโอกาสในการ
แก้้ปััญหาการกัดั เซาะชายฝั่่�งที่่บ� ้้านขุนุ สมุุทรจีีน

• 176 •

ในการจััดการเรีียนการสอน ครููได้้หยิิบยกเอาเรื่�่องที่่�หลายคนคุ้้�นเคย นั่่�นคืือ เกม
การแข่่งขัันฟุุตบอล มาเป็็นสถานการณ์์เทีียบเคีียงกัับสถานการณ์์การกััดเซาะชายฝั่่�ง
ที่่�บ้้านขุุนสมุุทรจีีน โดยเริ่ �มจากให้้นัักเรีียนได้้รู้้�จัักกัับฝ่่ายรุุก ฝ่่ายตั้้�งรัับในสนามแข่่ง
ประเมิินศัักยภาพของผู้้�เล่่นแต่่ละฝ่่ายในเกมฟุุตบอล จากนั้้�นจึึงยกสถานการณ์์ประลอง
ระหว่่างฝ่า่ ยรุกุ ที่่เ� ป็น็ ตัวั การการกัดั เซาะได้้แก่่ ลม คลื่น�่ และฝ่า่ ยตั้้ง� รับั ได้้แก่่ ป่า่ ชายเลน
สิ่่�งมีีชีีวิิตที่่�ก่่อให้้เกิิดการหมุุนเวีียนธาตุุอาหารของป่่าชายเลน ตะกอน กระซ้้า บริิเวณ
ชายฝั่่ง� ซึ่่ง� นักั เรียี นได้้เรียี นรู้้ม� าแล้้วว่่าเป็น็ ปัจั จัยั ที่่ช� ่่วยรักั ษาชายฝั่่ง� ไว้้ นอกจากนี้้� ครููยังั ได้้
เปิิดตััวผู้�้เล่่นที่่�อ่่อนแอซึ่่�งอยู่�่บนชายฝั่่�ง ได้้แก่่ นากุ้้�ง (การทำำ�นากุ้้�งจะต้้องมีีการขุุดตััก
หน้้าดินิ ที่่เ� กิดิ จากตะกอนสะสมออกไป ทำำ�ให้้แผ่่นดินิ หายไปอย่่างรวดเร็ว็ โดยมนุษุ ย์)์ ซึ่่ง�
เป็็นตััวการที่่�ทำ�ำ ให้้ชายฝั่่�งหายไปอย่่างรวดเร็็ว ผู้�้เรีียนจะต้้องถ่่ายถอดประสบการณ์์จาก
สนามฟุตุ บอลมาสู่ส่� นามแข่่งบ้้านขุนุ สมุทุ รจีนี เพื่อ่� ประเมินิ ศักั ยภาพในการตั้้ง� รับั และบอก
ได้้ว่่าผู้้�เล่่นคนสำำ�คััญของบ้้านขุุนสมุุทรจีีนที่่�ต้้องรัักษาไว้้คืือใคร และผู้้�เล่่นที่่�แสนอ่่อนแอ
ที่่�ทำ�ำ ให้้ชายฝั่่�งโดนทำ�ำ ลายได้้ง่่ายคืือใคร โดยในท้้ายที่่�สุุด นัักเรีียนสามารถลงความเห็็น
ได้้ว่่าผู้เ้� ล่่นที่่อ� ่่อนแอคืือนากุ้้ง� และป่า่ ชายเลนคืือผู้เ้� ล่่นที่่ม� ีคี วามสามารถสููงซึ่่ง� ต้้องรักั ษาไว้้

• 177 •

ในส่่วนของตัวั ผู้�ส้ อน ครููเปียี ได้้เขีียนบันั ทึึกประสบการณ์ค์ รั้ง� นี้้เ� อาไว้้ว่่า...
“ผู้�้สอนได้้ใช้้คำำ�แนะนำ�ำ ในเรื่�่องการใช้้คำ�ำ ถาม และการสร้้างการพููดในจัังหวะที่่�สาม
มาปรับั ใช้้เพื่อ�่ ดำ�ำ เนินิ การสนทนาขับั เคลื่อ�่ นบทเรียี นไปสู่เ�่ ป้า้ หมายตลอดกระบวนการเรียี นรู้้�
ในการใช้้คำ�ำ ถาม ผู้้�สอนใช้้คำ�ำ ถามเพื่�่อเริ่�มการสนทนา ชวนแลกเปลี่่�ยนสิ่่�งที่่�สัังเกต
ซึ่่�งคำำ�ถามสองรููปแบบนี้้�จะอยู่่�ในส่่วนของการเริ่�มต้้นบทเรีียน หรืือเมื่�่อเคลื่�่อนคำ�ำ ถาม
ไปสู่่เ� รื่่�องใหม่่ และใช้้คำำ�ถามชวนสะท้้อนคิิด ทำำ�นาย เพื่่�อให้้ผู้เ้� รีียนได้้ใคร่่ครวญก่่อนพููด
หลัังจากการสนทนาดำำ�เนินิ ไประยะหนึ่่�ง
ส่่วนการใช้้จังั หวะที่่ส� าม ผู้ส้� อนได้้ใช้้วิธิ ีชี วนให้้ออกความเห็น็ ชวนขยายความ พููดใหม่่
ใช้้ถ้้อยคำ�ำ ใหม่่ ทำ�ำ ความชััดเจน สรุุป ทำำ�นาย ซึ่่�งผู้้�สอนจะสลัับแต่่ละวิิธีีกัันไปตลอด
บทเรีียน เพื่อ่� กระตุ้้น� การคิดิ และการสนทนาหลากมุมุ
เมื่่�อย้้อนดููบัันทึึกวิิดีีโอขณะสอน ผู้�้สอนเห็็นว่่าตนเองใช้้เทคนิิคการกำ�ำ หนดผู้�้ตอบ
การกระจายการมีีส่่วนร่่วม และการถามเพื่�่อขยายความ เนื่่�องจากผู้้�สอนสัังเกตว่่า
การเรียี นออนไลน์ใ์ นเด็ก็ โตนั้้น� นักั เรียี นจะขอยกมืือตอบเองน้้อยลง ดังั นั้้น� การเรียี กให้้
ผู้เ�้ รียี นตอบจึงึ เป็น็ การขับั เคลื่อ่� นบทเรียี นไปได้้ อย่่างไรก็ต็ าม ผู้ส�้ อนต้้องมีกี ารเตรียี มการ
อย่่างมากในชั้้�นเรีียนที่่�มีีการเสวนา เริ่�มตั้้�งแต่่การวางแผนเลืือกจัังหวะคำำ�ถาม และ
คาดการณ์ว์ ่่า คำำ�ถามลักั ษณะนี้้� ใคร หรืือนัักเรีียนกลุ่่�มใดร่่วมตอบได้้ดีี การสัังเกตท่่าทีี

• 178 •

ของผู้้�เรีียนหลัังพููดคำ�ำ ถาม เพื่่�อดููว่่าใครมีีสายตา หรืือแสดงอาการพร้้อมตอบ รวมถึึง
การจดจำ�ำ ว่่าใครเคยรู้�และบอกเล่่าหรืือค้้นคว้้าเรื่�่องอะไรไว้้จนแม่่นยำำ�ในชั้้�นเรีียน
ก่่อนหน้้าบ้้าง การทำำ�การบ้้านมาก่่อนเช่่นนี้้� ทำำ�ให้้สามารถเลืือกผู้้�เรีียนโดยไม่่สร้้าง
ความอึึดอััดกดดัันแก่่ผู้้�ที่่�ถููกเลืือกให้้ตอบ นอกจากนี้้� ผู้�้สอนยัังได้้ตรวจสอบการติิดตาม
การสนทนา รวมถึึงความคิิดเห็็น ความเข้้าใจเป็็นระยะผ่่านคำำ�ถามที่่�ให้้แสดงออกผ่่าน
ภาษากาย เช่่น เห็็นด้้วยยกมืือ คิิดว่่าไม่่ดีีให้้ทำำ�สััญลัักษณ์์กากบาท รวมถึึงพยายาม
แทรกสลัับคำ�ำ ถามจัังหวะที่่ส� ามเพื่�่อตะล่่อมเข้้าสู่�ใ่ จความสำำ�คัญั ในบทเรียี นนั้้น�

อย่่างไรก็็ตาม ผู้้�สอนได้้เห็็นสิ่่�งที่่�ควรปรัับปรุุงเช่่นกััน เริ่�มจากในบางจัังหวะ ผู้�้สอน
ไม่่ได้้ให้้เวลานักั เรียี นพููดให้้จบ มีกี ารตัดั บทเพื่อ่� รักั ษาคาบเรียี นให้้จบในเวลา สิ่่ง� นี้้ม� ีผี ลเสียี
คืือ ทำ�ำ ให้้นัักเรีียนขาดโอกาสที่่�จะเล่่าให้้ลึึกถึึงแก่่นความคิิด หรืือสิ่่�งที่่�อยากสื่่�อสาร
ออกมาจริงิ ๆ ซึ่่ง� ผู้ส�้ อนควรสร้้างคำำ�ถามจากคำำ�พููดของนักั เรียี น มากกว่่าจะกังั วลกับั คำำ�ถาม
ที่่เ� ตรียี มมา เพื่อ�่ ให้้คำำ�พููดของเพื่อ่� นที่่ก� ล้้าเปิดิ ใจคนแรก เป็น็ ตัวั กระตุ้้น� ประกายความคิดิ
ของคนอื่่�นให้้ล้้อมวงเข้้ามามากขึ้ �น อีีกทั้้�งผู้้�สอนควรฝึึกให้้เด็็กได้้ใช้้ความไม่่เห็็นพ้้อง
เพื่่�อให้้เกิิดการเรีียนรู้้�ร่่วมกััน เช่่น การหาตััวอย่่างมาแย้้ง การท้้าทายว่่าสิ่่�งที่่�คิิดจะเป็็น
เช่่นที่่ว� ่่ามาเสมอไปหรืือไม่่ รวมถึงึ เชื้้อ� เชิญิ ให้้ความเห็็นต่่างเกิดิ ขึ้้น� ได้้อยู่เ�่ สมออย่่างปกติิ
เพื่่�อสร้้างให้้ความปกติิใหม่่ที่่�น่่าตื่่�นตาตื่�่นใจนี้้� กลายมาเป็็นวััฒนธรรมการเรีียนรู้้�ที่่�
ทุกุ คนคุ้้�นเคย”

• 179 •

เพลินิ เรียี นรู้ � คุุณครููเปียี – วรรณวรางค์์ รักั ษทิพิ ย์์



๑๔

การพััฒนาครูู

บันั ทึึกนี้�้ตีีความจากบทที่่� ๘ Professional Development

สาระในบัันทึึกชุุด สอนเสวนาสู่�่การเรีียนรู้้�เชิิงรุุก นี้้� มีีสองเป้้าหมาย คืือ
เพื่อ่� พัฒั นานักั เรียี น กับั พัฒั นาครูู ในบันั ทึกึ ๑๓ ตอนที่่ผ� ่่านมา เน้้นบทบาทของครูู
ในการใช้้การสอนเสวนาเพื่�่อการเรีียนรู้้ข� องนัักเรีียน แต่่ตอนที่่� ๑๔ นี้้� จะเป็น็ เรื่อ�่ ง
การใช้้การสอนเสวนาเพื่�่อการเรีียนรู้้�ของครูู เป็็นการเรีียนรู้้�จากการทำ�ำ หน้้าที่่�ครูู
หรืือเรีียนรู้้�จากห้้องเรีียน โดยมีีปััจจััยเอื้ �อ ๔ ประการคืือ (๑) การสอนเสวนา
ที่่น� ักั เรียี นแสดงบทบาทอย่่างอิสิ ระและสร้้างสรรค์์ (๒) ครููรวมตัวั กันั เรียี นรู้้เ� ป็น็ ทีมี
ที่่�เรีียกว่่า “ชุุมชนเรีียนรู้้�ของครูู” (PLC - Professional Learning Community)
(๓) มีกี ารเก็บ็ ข้้อมููลพฤติกิ รรมของนักั เรียี นและของครููในห้้องเรียี น สำำ�หรับั นำ�ำ มาเป็น็
ข้้อมููลประกอบการเรียี นรู้้� โดยการบันั ทึกึ วีดี ิทิ ัศั น์์ และบันั ทึกึ เสียี ง (๔) มีคี รููพี่่เ� ลี้้ย� ง
(mentor) ช่่วยสนัับสนุุนการเรีียนรู้้�
ประเด็็นสำำ�คััญคืือ กิิจกรรมนี้้�ควรเป็็นส่่วนหนึ่่�งของการบริิหารจััดการโรงเรีียน
อย่่างเป็น็ ทางการ ฝ่่ายบริิหารจัดั เวลาทำ�ำ งานสำำ�หรับั กิิจกรรมนี้้�อย่่างสม่ำำ��เสมอ เช่่น
สัปั ดาห์ล์ ะครั้ง� ครั้ง� ละ ๒ - ๓ ชั่่ว� โมง นอกจากจัดั เวลาให้้แก่่กิจิ กรรมนี้้ � ฝ่า่ ยบริหิ าร
ยัังให้้ทรัพั ยากรสนัับสนุนุ ได้้แก่่ (๑) ห้้องประชุุมที่่เ� อื้�อความสะดวกในการประชุุม
(๒) จััดให้้มีีพี่่�เลี้้�ยง (mentor) ที่่�เก่่ง และที่่�สำ�ำ คััญ (๓) จััดหาเครื่�่องถ่่ายวีีดิิทััศน์์
มุุมถ่่ายกว้้างและรัับเสียี งได้้ไว ๑ เครื่�่อง เครื่่อ� งบัันทึึกเสีียงขนาดเล็็ก ๑ เครื่่�อง ซึ่่�ง
ในเวลานี้้ท� ั้้ง� สองเครื่อ่� งราคารวมกันั น่่าจะเพียี งหมื่น่� กว่่าบาท และหากซื้้อ� จำ�ำ นวนมาก
ราคาน่่าจะลดลงไปได้้มาก

• 182 •

กิจิ กรรมนี้้ส� ำ�ำ คัญั มากสำำ�หรับั ครููเด็็กเล็็ก และครููประถม แต่่ในครููสอนเด็ก็ โตคืือ
นักั เรียี นชั้้น� มัธั ยมก็็จำำ�เป็น็ เช่่นกััน โดยจุุดเน้้นน่่าจะต้้องต่า่ งกันั และแตกต่่างกันั ไป
ตามโรงเรีียนที่่�ดููแลเด็็กจากครอบครััวที่่�มีีชีีวิิตความเป็็นอยู่�่แตกต่่างกััน ในช่่วงที่่�
ผมกำำ�ลัังเขีียนบัันทึึกนี้้� ได้้มีีโอกาสฟัังผู้�้รู้�พููดกัันว่่านัักเรีียนหลุุดออกจากระบบ
การศึึกษามากที่่�สุุดตอนเรีียนชั้้�น ม. ๒ และนัักเรีียนชั้้�นนี้้�มีีปััญหาด้้านพฤติิกรรม
สููงที่่ส� ุดุ จึงึ เกิดิ ความคิดิ ว่่าน่่าจะมีกี ารวิจิ ัยั ทดลองใช้้วิธิ ีสี อนแนวสานเสวนาเพื่อ่� ป้อ้ งกันั
ปััญหาพฤติิกรรม และการหลุุดออกนอกระบบการศึึกษาในนัักเรีียนชั้้น� ม. ๒ ของ
โรงเรีียนที่่ม� ีีสถิติ ิกิ ารออกจากโรงเรีียนกลางคันั สููง
หนัังสืือแบ่่งกิิจกรรมพััฒนาครูู โดยใช้้การจััดการเรีียนการสอนเสวนาออกเป็็น
๗ กิจิ กรรมคืือ (๑) การฝึกึ ก่่อนดำำ�เนินิ การ (๒) การฝึกึ โดยพี่่เ� ลี้้ย� ง (๓) การบันั ทึกึ
วีดี ิทิ ัศั น์์ และบันั ทึกึ เสียี ง (๔) วงจรการวางแผน ปฏิบิ ัตั ิิ และทบทวน (๕) ดำำ�เนินิ การ
ทั้้ง� โรงเรีียน (๖) วััสดุุและการเรียี นรู้้ข� องทีีมครูู (๗) การติิดตามผลและสนัับสนุุน
การฝึกึ ก่่อนดำ�ำ เนิินการ (Induction and training)
การฝึึกก่่อนดำำ�เนิินการต้้องจำ�ำ เพาะต่่อแต่่ละโครงการ หลัักการร่่วมคืือครููต้้อง
เข้้าใจคุุณค่่าของโครงการทั้้�งต่่อนัักเรีียนและต่่อตนเอง จะกล่่าวถึึงรายละเอีียด
ในหัวั ข้้อ “หน่่วยบทนำ�ำ ” (orientation units) ข้้างหน้้า
การฝึกึ โดยพี่่�เลี้้ย� ง (Mentoring)
เนื่่�องจากการทำำ�หน้้าที่่�ครููเป็็นกิิจกรรมที่่�ต้้องการการฝึึกทั้้�งเชิิงเจตคติิ คุุณค่่า
ทัักษะ และความรู้� (AVSK - Attitude, Values, Skills, Knowledge) การมีี
พี่่เ� ลี้้ย� งที่่ม� ีปี ระสบการณ์แ์ ละความสามารถสููงกว่่าช่่วยให้้คำ�ำ แนะนำ�ำ (mentoring) จึงึ
มีีความจำำ�เป็น็ ยิ่่�ง
คำำ�แนะนำำ�สำำ�คััญคืือ ให้้หลีีกเลี่่�ยงวิิธีีทำ�ำ หน้้าที่่�พี่่�เลี้้�ยงแบบใช้้ความสััมพัันธ์์
เชิงิ อำ�ำ นาจ เน้้นทำำ�หน้้าที่่ต� รวจสอบ พี่่เ� ลี้้ย� งควรทำ�ำ หน้้าที่่ส� ร้้างบรรยากาศการเรียี นรู้้�
(ของครููและของพี่่เ� ลี้้ย� ง) อย่่างเป็น็ ทีมี มีกี ารอภิปิ รายอย่่างเปิดิ ใจ ให้้คำำ�แนะนำ�ำ แบบ
ไม่่ตัดั สินิ

• 183 •

หน้้าที่่�ของพี่่�เลี้้�ยง ได้้แก่่ (๑) ทำ�ำ ความเข้้าใจเป้้าหมายของโครงการ และวััสดุุ
สนัับสนุุน อย่่างถ่่องแท้้ (๒) สร้้างความสััมพัันธ์์ในการอภิิปรายในกลุ่่�มเพื่่�อน
ร่่วมวิิชาชีีพตามแนวทางของการสานเสวนาตามที่่�กล่่าวในบัันทึึกที่่�ผ่่านมา ได้้แก่่
ใช้้หลัักการของการสอนแนวสานเสวนา ซึ่่�งได้้แก่่ ร่่วมกัันเป็็นทีีม ต่่างตอบแทน
สนัับสนุุนซึ่่�งกัันและกััน ร่่วมตรวจสอบข้้อมููลหลัักฐาน และมีีเป้้าหมายชััดเจน
(๓) ชี้้�แนะ mentee ให้้ดำ�ำ เนิินโครงการได้้ลุุล่่วง (๔) ช่่วย mentee ให้้วางแผน
กิิจกรรมแต่่ละช่่วง ติิดตามความก้้าวหน้้า และร่่วมกัันประเมิิน (๕) บัันทึึก
การตััดสิินใจช่่วงวางแผน การกำำ�หนดเป้้าหมาย และข้้อสรุุปที่่�ตกลงกััน (๖) ดููแล
ว่่ามีีการบัันทึึกวีีดิิทััศน์์ และบัันทึึกเสีียงตามที่่�กำ�ำ หนด มีีการจััดทำ�ำ ดััชนีีและเก็็บ
อย่่างเป็็นระบบ
ขอย้ำ��ำ ว่่า ความรัับผิิดชอบสำ�ำ คััญของพี่่�เลี้้�ยงคืือ การบัันทึึกการตััดสิินใจ
ช่่วงวางแผน การกำ�ำ หนดเป้้าหมาย และข้้อสรุปุ ที่่ต� กลงกััน
ข้้อสัังเกตสำ�ำ คััญอีีกประเด็็นหนึ่่�งคืือกิิจกรรม mentoring เชื่่�อมโยงอยู่�่กัับ
การปฏิบิ ัตั ิ ิ มีีการปฏิิบััติิร่่วมกันั เป็น็ ศููนย์ก์ ลาง การให้้คำำ�แนะนำำ�โดยไม่่มีีการปฏิบิ ัตั ิิ
ร่่วมกันั เรีียกว่่า counseling
การบัันทึกึ วีีดิทิ ััศน์์ และบัันทึึกเสีียง (Video and audio recording)
นี่่�คืือข้้อมููลสำ�ำ คััญให้้ครููได้้เรีียนรู้้�จากการปฏิิบััติิ จากการให้้ข้้อมููลป้้อนกลัับ
แก่่ตนเอง (self-feedback) และให้้ข้้อมููลป้อ้ นกลับั ซึ่่ง� กันั และกันั (peer feedback)
เสีียงและภาพเคลื่่�อนไหวช่่วยให้้นำ�ำ มาทบทวนร่่วมกัันว่่าคำ�ำ พููดที่่�ครูู/ นัักเรีียน
ใช้้มีีความเหมาะสมเพีียงไร มีีลู่�่ทางให้้ปรัับปรุุงได้้อย่่างไรบ้้าง นอกจากคำำ�พููดแล้้ว
กิิริิยาท่่าทางสีีหน้้าสื่่�อสารออกมาอย่่างเหมาะสมหรืือไม่่ เป็็นข้้อมููลที่่�เมื่่�อสงสััย
ก็น็ ำ�ำ มาตรวจสอบเพื่่�อเรีียนรู้้�ได้้
ในบางประเทศ การถ่่ายรููปและถ่่ายวีีดิทิ ัศั น์น์ ักั เรียี นอยู่่�ภายใต้้กฎหมายควบคุมุ
ทำำ�ให้้ยุ่่ง� ยาก ในประเทศไทยไม่่มีปี ัญั หานี้้� แต่่ก็น็ ่่าจะแจ้้งให้้ผู้ป�้ กครองนักั เรียี นทราบ
หรืือให้้คำ�ำ ยินิ ยอม เพื่่�อไม่่ให้้เกิดิ ปััญหาข้้อขััดแย้้งในภายหลััง

• 184 •

วงจรการวางแผน ตั้�ง้ เป้า้ ปฏิิบััติิ และทบทวน
(Cycles of planning, target-setting, teaching and review)
สรุุปจากในหนัังสืือ ลากเข้้าบริิบทโรงเรีียนไทย กิิจกรรมควรเริ่�มจากกิิจกรรม
ปฐมนิเิ ทศ ๒ วันั ตามด้้วยกิจิ กรรม (วางแผน ปฏิบิ ัตั ิิ ทบทวน) วงจรละ ๒ สัปั ดาห์์
มีกี ิจิ กรรมทบทวนใหญ่่ ๑ วันั ตอนกลางเทอม และ ๑ วันั ตอนสิ้้น� เทอม ดำำ�เนินิ การ
ต่่อเนื่�อ่ งทุกุ เทอม
ดำำ�เนินิ การทั้ง�้ โรงเรียี น (Whole school buy-in)
กิิจกรรมพััฒนาครููที่่�ฝัังแทรกอยู่่�ในการสอนเสวนานี้้� จะได้้ผลดีีจริิงๆ ต้้องเป็็น
กิจิ กรรมที่่�บููรณาการอยู่่ใ� นงานประจำ�ำ ของโรงเรียี น
วััสดุแุ ละการเรีียนรู้้�ของทีีมครูู (Materials and professional study)
หลักั การสำ�ำ คัญั คืือ ครููเรียี นรู้้จ� ากการสังั เกตการสอนของตนเองและของเพื่อ�่ นครูู
บันั ทึึกชุุด “สอนเสวนาสู่่�การเรีียนรู้้�เชิิงรุุก” นี้้ � ตั้้�งใจให้้เป็็นวััสดุุประกอบการเรีียนรู้้�
ของทีมี ครูู ตามในหัวั ข้้อย่่อยนี้้ � วัสั ดุสุ ำำ�คัญั คืือบันั ทึกึ วีดี ิทิ ัศั น์แ์ ละเสียี งของการเรียี นรู้้�
๑ คาบ ทุกุ ๆ ๒ สัปั ดาห์ ์ ที่่เ� มื่อ�่ นำ�ำ เอามาเรียี นรู้้ใ� นกระบวนการ PLC ที่่จ� ะกล่่าวต่อ่ ไป
จะเห็น็ ความก้้าวหน้้าของครูู และของนัักเรียี น อย่่างน่่าชื่่�นใจ
การติดิ ตามผลและสนัับสนุนุ (Monitoring and support)
หนังั สืือให้้ข้้อมููลของโครงการทดลองในอังั กฤษ ที่่ส� นับั สนุนุ โดย EEF ในปีี 2014 - 2017
ว่่ามีีทีีมสนัับสนุุนไปเยี่่�ยมโรงเรีียนเพื่�่อตอบคำ�ำ ถาม และร่่วมกัันเอาบัันทึึกวีีดิิทััศน์์
และบัันทึึกเสีียงมาร่่วมกัันเรีียนรู้้� อย่่างน้้อยโรงเรีียนละ ๑ ครั้�งในโครงการ
ซึ่่�งใช้้เวลา ๒๐ สััปดาห์์
เขาแนะนำำ�ว่่า โรงเรียี นที่่อ� ยู่ใ่� กล้้กันั อาจสนับั สนุนุ ซึ่่ง� กันั และกันั โดยผลัดั เปลี่่ย� นกันั
ทำำ�หน้้าที่่ฝ� ่่ายเยืือนไปเยี่่ย� มแลกเปลี่่ย� นเรียี นรู้้�

• 185 •

กิจิ กรรมเตรียี มความพร้้อม (Orientation units)
นี่่ค� ืือส่่วนของการร่่วมกันั ทำ�ำ ความเข้้าใจความรู้เ� ชิงิ ทฤษฎีี หลักั การของแนวปฏิบิ ัตั ิิ
และวางแนวทางของโครงการร่่วมกัันโดยมีีเอกสารให้้อ่่านก่่อน (ในกรณีีของไทย
ก็็คืือบัันทึึกชุดุ นี้้)� ทั้้�งครููและพี่่เ� ลี้้�ยงในโครงการต้้องเข้้าร่่วม โดยแต่่ละหน่่วยใช้้เวลา
ไม่่เกินิ ๑ ชั่่ว� โมง จะดำำ�เนินิ การรวดเดียี วให้้เสร็จ็ ภายใน ๒ วันั ก็ไ็ ด้้ หรืือจะกระจายไป
จัดั วัันละ ๑ หน่่วยก็็ได้้
ตามในหนัังสืือมีี ๗ หน่่วยเตรียี มความพร้้อม คืือ
หน่่วยที่่� ๑ วางแผนโครงการ มีีเป้้าหมายเพื่่อ� ให้้ผู้้เ� กี่่ย� วข้้องทั้้�งหมดร่่วมกััน

ทำำ�ความเข้้าใจโครงการ และกำำ�หนดกิิจกรรมของโครงการ เช่่น กำ�ำ หนด
วันั เวลาของหน่่วยที่่� ๒ - ๖ กำำ�หนดวันั ทบทวนใหญ่่กลางเทอมและปลายเทอม
กำำ�หนดระยะเวลาของหนึ่่ง� วงจร (ไม่่จำ�ำ เป็น็ ต้้อง ๒ สัปั ดาห์อ์ ย่่างในหนังั สืือ)
การนัดั หมายกับั พี่่เ� ลี้้ย� ง ตรวจสอบว่่ามีวี ัสั ดุุ (เครื่อ�่ งบันั ทึกึ เสียี ง และวีดี ิทิ ัศั น์)์
ที่่�เหมาะสมไว้้ใช้้งาน การแจ้้งนัักเรีียน ผู้�้ปกครอง คณะกรรมการโรงเรีียน
เป็น็ ต้้น
หน่่วยที่่� ๒ การสอนแนวสานเสวนา หลัักการและท่่าทีี ทำำ�ความเข้้าใจ
และยอมรัับการเข้้าสัังเกตและบัันทึึกวีีดิิทััศน์์ และเสีียง นำ�ำ มาวิิเคราะห์์
วิิธีีแยกแยะระหว่่างการพููดในห้้องเรีียนเพื่่�อทวนความจำ�ำ กัับการพููดเพื่�่อ
กระตุ้้น� การคิดิ หากพบแบบหลังั มีวี ิธิ ีแี ยกระดับั อย่่างไร เข้้าใจความแตกต่า่ ง
ระหว่่างการสอนแนวสานเสวนากัับการสอนแนวเดิิม สานเสวนากัับการ
โต้้แย้้งต่่างกัันอย่่างไร มีีวิิธีีทำ�ำ ให้้การโต้้แย้้งมีีบทบาทเด่่นในการพููด
ในห้้องเรีียนได้้อย่่างไร ครููที่่�มีีส่่วนเกี่่�ยวข้้องกัับโครงการคล้้ายๆ กัันจะ
เชื่่�อมโยงสู่�่โครงการนี้้�ได้้อย่่างไร จะกระตุ้้�นให้้นัักเรีียนพููดได้้อย่่างไร สิิทธิิ
ในการเงีียบกัับสิิทธิิในการพููดจะต้้องได้้รัับการยอมรัับอย่่างไร จะช่่วยเหลืือ
นัักเรียี นที่่ม� ีีปัญั หาการพููดและแสดงออกอย่่างไร

• 186 •

หน่่วยที่่� ๓ การสอนแนวสานเสวนา กรอบแนวทางปฏิบิ ัตั ิิ เป็น็ การนำำ�ประเด็น็
สำำ�คััญจากบัันทึึกที่่� ๘ กรอบปฏิิบััติิที่่� ๔ พููดเพื่่�อสอน (teaching talk)
มาทำำ�ความเข้้าใจร่่วมกััน รวมทั้้�งทำำ�ความเข้้าใจกรอบปฏิิบััติิอีีก ๗ กรอบ
และร่่วมกัันเปรีียบเทีียบกัับวิิถีีปฏิิบััติิในปััจจุุบััน และร่่วมกัันกำำ�หนด
การเปลี่่ย� นแปลงที่่�สำำ�คััญ

หน่่วยที่่� ๔ ฟังั อ่่าน ดูู บันั ทึกึ เสีียงการสนทนาในห้้องเรียี น ๕ - ๗ นาทีี
(หากมีอี ยู่ใ่� นรููปวีดี ิทิ ัศั น์ ์ จัดั การเปลี่่ย� นเป็น็ บันั ทึกึ เสียี ง) นำำ�มาถอดเสียี งเป็น็
เอกสาร ในเอกสารมีีระบุวุ ่่าครููหรืือนัักเรีียนพููด โดยไม่่ต้้องระบุุชื่อ�่ แล้้วเอา
เฉพาะเสีียงมาฟัังร่่วมกััน ให้้ร่่วมกัันวิิเคราะห์์ว่่า (๑) ครููพยายามทำ�ำ อะไร
(๒) เป็็นการพููดเพื่�่อสอนในระดัับใด (๓) ได้้ยิินนัักเรีียนพููดเพื่�่อเรีียน
ในระดับั ใด

หลัังจากนั้้�นแจกกระดาษเอกสารถอดเสีียง และให้้ฟัังเสีียงอีีกครั้�งหนึ่่�ง
แล้้วอภิปิ รายร่่วมกันั เรื่�่อง (๑) หาช่่วงที่่เ� มื่่�อครููตั้้ง� คำ�ำ ถาม นัักเรีียนตอบเป็น็
คำำ�พููดต่่อเนื่�่องกัันหลายขั้�นตอนจนบรรลุุคำำ�ตอบ (๒) หาช่่วงที่่�เมื่�่อครูู
ตั้้�งคำำ�ถาม นัักเรีียนตอบแล้้วจบ (๓) ตรวจหาช่่วงที่่�หลายคำ�ำ ถามนำำ�ไปสู่่�
การอภิิปรายที่่�เข้้มข้้นต่่อเนื่่�อง (๔) ตามข้้อ ๓ หากการอภิิปรายไม่่เข้้มข้้น
และต่่อเนื่่�อง ร่่วมกัันอภิิปรายว่่าครููควรตั้้�งคำำ�ถามอย่่างไร เพื่่�อให้้ได้้การ
อภิปิ รายที่่เ� ข้้มข้้นและต่่อเนื่่�อง

ขั้�นที่่� ๓ ให้้กลุ่่ม� ดููวีดี ิิทััศน์์ (ทั้้�งฟังั และดูู) และร่่วมกัันอภิปิ รายว่่า (๑) เห็็น
อวััจนภาษา ที่่�ไม่่รัับรู้�ตอนฟัังตอนใดบ้้าง อวััจนภาษานั้้�นๆ มีีผลต่่อการพููด
อย่่างไร (๒) การได้้สัังเกตการณ์ส์ อนสั้้น� ๆ นี้้� ๓ ครั้�ง ข้้อตััดสิินต่่างไปจาก
ตอนได้้ฟัังอย่่างเดียี วมากแค่่ไหน ในลัักษณะใด อะไรเป็็นตััวทำำ�ให้้ต่่าง



• 187 •

หน่่วยที่่� ๕ พููด อ่่าน เขีียน เน้้นทำ�ำ ความเข้้าใจความสััมพัันธ์์ระหว่่าง
ภาษาพููดกับั ภาษาเขียี น ซึ่่ง� มีคี วามแตกต่า่ งในแต่ล่ ะประเทศ และแต่ล่ ะพื้้น� ที่่�
ในประเทศเดีียวกััน ดููรายละเอีียดได้้ในบัันทึึกที่่� ๒ โจทย์์ที่่�นำำ�มาหารืือกััน
ควรมาจากปัญั หาที่่ค� รููประสบในเรื่�่องการพููดและเขียี นของนักั เรียี น

หน่่วยที่่� ๖ สานเสวนาและหลักั สูตู ร อภิปิ รายร่่วมกันั เรื่อ�่ งการบรรจุกุ ารฝึกึ
พููดไว้้ในหลักั สููตร เชื่อ่� มโยงกับั รายวิชิ า หรืือสาระการเรียี นรู้้� (การพููดกระตุ้้น�
การคิิดและนำำ�ไปสู่่�ความเข้้าใจ โดยเฉพาะอย่่างยิ่่�งความเข้้าใจระดัับลึึก
และเชื่�อ่ มโยง) โดยต้้องแยกระหว่่างชั้้�นประถมกับั มััธยมและอุุดม

- ชั้้�นประถม ทำ�ำ อย่่างไรจึึงจะทำ�ำ ให้้มีีการให้้ความสำำ�คััญต่่อการพููดทั่่�วทั้้�ง
หลักั สููตร ทำ�ำ อย่่างไรครููประจำ�ำ วิชิ าจึงึ จะช่่วยครููประจำ�ำ ชั้้น� ยกระดับั คุณุ ภาพ
ของการพููดในวิชิ าที่่�ตนไม่่ใช่่ผู้�เ้ ชี่่�ยวชาญ

- ชั้้�นมััธยมและอุุดม ในกรณีีของรายวิิชา ทำำ�อย่่างไรจึึงจะมีีการยกระดัับ
การพููดในห้้องเรีียนสู่�่สานเสวนา (ไม่่ใช่่สื่่�อสารสาระวิิชาเท่่านั้้�น)
ธรรมชาติิของแต่่ละสาขาวิิชาหรืือรายวิิชานำ�ำ ไปสู่�่การพููดที่่�มีีธรรมชาติิ
เป็็นการเสวนาได้้อย่่างไร ลัักษณะจำำ�เพาะของแต่่ละสาขาวิิชานำำ�ไปสู่่�
การประยุกุ ต์์ใช้้กรอบปฏิบิ ัตั ิบิ างกรอบมากกว่่ากรอบอื่่น� ๆ อย่่างไร

หน่่วยที่่� ๗ ข้้อพึึงปฏิิบััติิ เป็็นการประชุุมสำำ�รวจความพร้้อมในการลงมืือ
ดำ�ำ เนิินการพััฒนาครูู (ซึ่่�งเป็็นการที่่�ครููร่่วมกัันพััฒนาตนเอง โดยมีีระบบ
สนัับสนุุน) โดยตอบคำ�ำ ถามต่่อไปนี้้� ผู้้�เกี่่�ยวข้้องเข้้าใจหลัักการในบัันทึึก
ชุุดนี้้�แล้้วใช่่ไหม แต่่งตั้้�งครููพี่่�เลี้้�ยง (mentor) แล้้วใช่่ไหม ครููพี่่�เลี้้�ยงเข้้าใจ
บทบาทของตนเองดีีแล้้วใช่่ไหม การตััดสิินใจเรื่่�องแผนและผลการทบทวน
ตรวจสอบผลจะต้้องมีกี ารจดบันั ทึกึ มีรี ะบบบันั ทึกึ และผู้ร�้ ับั ผิดิ ชอบแล้้วใช่่ไหม
เครื่�อ่ งมืือที่่�ต้้องการใช้้มีพี ร้้อมแล้้วใช่่ไหม ได้้ตรวจสอบว่่าเครื่อ�่ งมืือเหล่่านั้้�น
ใช้้การได้้ดีีแล้้วใช่่ไหม เมื่่�อเปิิดเครื่่�องบัันทึึกวีีดิิทััศน์์ และเครื่�่องบัันทึึกเสีียง
เสีียงที่่�ออกมาดัังชััดเจนดีีใช่่ไหม ได้้ทดสอบตำำ�แหน่่งวางกล้้องถ่่ายวีีดิิทััศน์์
หลายๆ จุุดแล้้วใช่่ไหม เข้้าใจกิิจกรรมในแต่่ละวงรอบแล้้วใช่่ไหม พร้้อม
เริ่ �มวงรอบแรกแล้้วใช่่ไหม

• 188 •

หากโรงเรีียนไทยจะนำ�ำ ไปใช้้ ควรปรัับให้้เหมาะสมต่่อบริิบทของโรงเรีียน
ไม่่จำ�ำ เป็็นต้้องมีี ๗ หน่่วย จะมากหรืือน้้อยกว่่านี้้� และปรัับสาระให้้เหมาะสม
ต่่อบริิบทของโรงเรีียน และที่่�สำำ�คััญควรใช้้กระบวนการสานเสวนา หากอ่่านตาม
ที่่�เขียี นมา จะเห็น็ ว่่า ต้้องมีีการเตรีียมพร้้อมอย่่างรอบคอบมาก
เนื่�่องจากบทนี้้�ค่่อนข้้างยาว จึึงแบ่่งช่่วงหลัังซึ่่�งว่่าด้้วยตััวกิิจกรรมพััฒนาครููรวม
๘ วงรอบ และ ๒ กิจิ กรรมทบทวน ไปไว้้ในบันั ทึกึ ที่่� ๑๕

• 189 •

เรือ่ งเลา่ จากเวทสี านเสวนาเพอ่ื พัฒนาครู

เวทีีสานเสวนาครั้�งที่่� ๓ ที่่�จััดขึ้้�นในวัันพฤหััสบดีีที่่� ๑๔ ตุุลาคม ๒๕๖๔ เป็็นเวทีีที่่�
ครููต้้นเรื่�่องทั้้�ง ๕ คน ที่่�นำำ�เสนอผลการทดลองเอาหลัักการสอนเสวนาไปใช้้ในชั้้�นเรีียน
ในเวทีีแรกได้้กลับั มาพบกัันอีีกครั้�ง
คุุณครููกานต์์ - บััวสวรรค์์ บุุญมาวงษา ครููผู้้�สอนหน่่วยภููมิิปััญญาภาษาไทย ระดัับ
ชั้้น� ประถมปีที ี่่� ๔ โรงเรียี นเพลินิ พัฒั นา ได้้นำำ�คลิปิ การจัดั การเรียี นการสอนแผน “คุณุ ค่่า
ของนิทิ านพื้้�นบ้้าน ๔ ภาค” มาแลกเปลี่่ย� นเรียี นรู้้ก� ับั เพื่อ�่ นครูู
ครููกานต์์เล่่าว่่าตอนแรกรู้�สึึกกัังวลใจว่่า นัักเรีียนจะสามารถสนทนาต่่อยอดประเด็็น
ในเรื่่�องของคุุณค่่าต่่อไปได้้เรื่�่อยๆ หรืือเปล่่า เพราะเรื่�่องคุุณค่่าเป็็นเรื่�่องของการเรีียนรู้้�
ในระดัับเชื่�่อมโยงที่่�เกิิดจากการคิิดใคร่่ครวญ และด้้วยความที่่ต� นเองเป็็นมืือใหม่่ในเรื่�่อง
การสอนในแนวสานเสวนา จึึงได้้ให้้เวลานัักเรีียนเตรีียมตััวเรีียบเรีียงประเด็็นเรื่่�องของ
คุุณค่่าของตำ�ำ นานพื้้น� บ้้านเอาไว้้ล่่วงหน้้า
ผลปรากฏว่่า มีนี ักั เรียี นถึงึ สองคนที่่ก� ล้้าท้้าทายตัวั เองด้้วยการนำ�ำ เสนอเรื่อ�่ งของคุณุ ค่่า
ออกมาในรููปของเพลงพวงมาลััยซึ่่�งเป็็นเพลงพื้้�นบ้้านที่่�ได้้เรีียนรู้้�กัันไปในสััปดาห์์ก่่อน
ส่่วนนัักเรีียนอีีกคนหนึ่่�งตั้้�งใจเรีียบเรีียงคุุณค่่าออกมานำ�ำ เสนออย่่างเป็็นระบบได้้อย่่าง
สมบููรณ์แ์ บบ ซึ่่ง� เกินิ ความคาดหมายของครููไปมากทีีเดียี ว
คำำ�แนะนำำ�ที่่�ครููกานต์์ได้้นำำ�ไปปรัับใช้้ในการจััดกระบวนการเรีียนรู้้�ครั้�งใหม่่นี้้� คืือ
การขัับเคลื่่�อนการเรีียนรู้้�ด้้วยการใช้้คำำ�ถามเพื่�่อขัับเคลื่่�อนการสนทนา แล้้วขยายความ
ด้้วยคำำ�ว่่า “ทำ�ำ ไม...” เพื่อ�่ ต่อ่ ยอดความคิดิ ของนักั เรียี นให้้พวกเขาได้้เล่่าเพิ่่ม� เติมิ ว่่าเหตุใุ ด
เขาจึึงคิิดเช่่นนั้้�น ซึ่่�งก่่อนเริ่ �มวงสนทนาครููได้้บอกกติิกาเพื่่�อผ่่อนคลายความกัังวลใจ
ของนัักเรีียนว่่าวงสนทนานี้้�จะไม่่มีีผิิด ไม่่มีีถููก แต่่เราจะช่่วยกัันพููด ช่่วยกัันต่่อยอด
ความคิิดจากคำำ�ตอบของเพื่�่อนออกไป โดยที่่�เราจะไม่่ตััดสิินความคิิดของเพื่่�อน และ
เราจะฟังั กัันอย่่างตั้้�งใจ

• 190 •

เมื่่�อครููกานต์์ย้้อนดููวีีดิิทััศน์์การบัันทึึกการเรีียนการสอนก็็พบว่่า ทัันทีีที่่�ครููเปิิดเวทีี
ให้้กัับการสนทนา ก็็มีีนัักเรีียนอาสาอยากแลกเปลี่่�ยนคุุณค่่าเรื่่�องของที่่�ตนค้้นพบจาก
การเรียี นรู้้ต� ำำ�นานพื้้น� บ้้าน ๔ ภาคกันั อย่่างต่อ่ เนื่อ�่ ง และเมื่อ�่ ครููถามแต่ล่ ะคนลึกึ ลงไปว่่า
ทำำ�ไมจึงึ คิดิ เห็น็ เช่่นนั้้�น ครููและเพื่�่อนก็ไ็ ด้้รัับฟัังคำ�ำ ตอบที่่�น่่าทึ่่ง� เช่่น

เอิงิ : หนููได้้รู้้ว� ่่าถ้้าโลภมากมันั จะเป็น็ อย่่างไร หนููได้้เรียี นรู้้จ� ากเกาะหนููเกาะแมวค่่ะ

เรื่อ่� งนี้้ข� องหนููจะเกริ่น� มาก่่อนนะคะ (ร้้องเป็็นเพลงพวงมาลัยั )
...เอ้้อระเหยลอยมา สงขลานั้้น� มีีเกาะมากมีี
ตำ�ำ นานเกาะหนููเกาะแมวมีีลููกแก้้วมณีีวิิเศษดีี
พ่่อค้้านำำ�ของมาขายรีีบจัับจ่่ายของกันั ทุกุ นาทีี
พวกแมวหมาน่่าเอ็น็ ดููเลี้้�ยงอุ้ม� ชููดั่่�งลููกแก้้วมณีี
แอบฟัังจนรู้้ภ� าษาได้้นำ�ำ พาลููกแก้้วมณีีนี้้�
ขโมยลููกแก้้วมณีดี ููท่่าทีเี ราจะต้้องรีบี หนีี
อยากได้้ไม่่รู้้�จัักพอสิ่่�งนี้้�หนอไม่่เคยได้้มีีดีี
ความโลภนั้้�นมีีมากมายสลายหายมลายกลายชีวี ีี
แมวหนููกลายเป็น็ เกาะช่่างเหมาะเจาะมีีหาดทรายดีีดีี
พวงเจ้้าเอ๋๋ยวารีี สมิหิ ลานี้้�น่่าไปเอย...
ครููกานต์์ : โอ้้โห... ปรบมืือให้้ก่่อน ปรบมืือให้้กัับเพลงพวงมาลััย ชื่่�นชมทั้้�งตััวมิิกกี้้�

(นัักเรีียนที่่�นำ�ำ เสนอด้้วยเพลงพวงมาลััยคนก่่อนหน้้านี้้�) และตััวเอิิงเลย
ที่่�ท้้าทายตนเองในการแต่่งเป็็นเพลงเป็็นกลอนออกมาไม่่ใช่่เรื่่�องง่่ายนะ
ที่่ต� ้้องสรุปุ ทุกุ อย่่างที่่ค� ิดิ ออกมาเป็น็ กลอน อธิบิ ายขยายความเพิ่่ม� เติมิ ได้้เลย
ค่่ะเอิงิ
เอิิง : ก็็คืือเพราะว่่าเนื้้�อเรื่�่องนี้้�สอนให้้รู้้�ว่่าเพราะความโลภเหมืือนคำำ�ว่่า โลภมาก
ลาภหาย ลาภที่่�จะหายก็็คืือชีีวิิตของตััวเอง ตำ�ำ นานนี้้�จึึงสอนให้้รู้้�ถึึงคุุณค่่า
ของชีวี ิิตแล้้วก็็สอนให้้รู้้�ว่่าโลภมากลาภจะหายค่่ะ

• 191 •

ครููกานต์์ : โลภมากลาภหายก็็เป็็นสำ�ำ นวน เด็ก็ ๆ ทีนี ี้้�เรื่่�องของเอิงิ น่่าสนใจมาก เพื่่อ� นๆ
มาเปิดิ หููเปิดิ ตาฟังั กันั ดีีกว่่า เรื่�่องนี้้ก� ็น็ ่่าสนใจเช่่นเดียี วกันั ทำำ�ไมเอิิงถึงึ เลืือก
เรื่อ่� งคุณุ ค่่าของชีวี ิติ ทำ�ำ ไมเราไม่่มองประเด็น็ อื่น่� ประเด็น็ นี้้ด� ีกี ว่่าประเด็น็ อื่น�่
อย่่างไร

เอิิง : ก็็คืือที่่�หนููเลืือกเรื่�่องนี้้�ก็็เพราะว่่าหนููชอบชีีวิิตแล้้วก็็เรื่�่องความโลภค่่ะ บางทีี
หนููก็็เป็็นคนโลภมากค่่ะ หนููก็็เลยกะว่่าจะทำ�ำ แบบนี้้�ให้้เรีียนรู้้�ด้้วยตััวเอง
แล้้วก็ใ็ ห้้คนอื่�่นเรียี นรู้้�ด้้วยค่่ะ

ครููกานต์์ : นั่่น� หมายความว่่าเรื่�อ่ งนี้้�ก็เ็ ป็น็ ข้้อคิดิ สอนใจให้้หนููไม่่โลภเหรอ หรืืออย่่างไร
เอิิง : ใช่่ค่่ะ หนููจะได้้ไม่่โลภแล้้ว
ครููกานต์์ : ยกตััวอย่่างได้้ไหม
เอิงิ : ก็ค็ ืือส่่วนใหญ่่ตอนเด็ก็ ๆ หนููเป็น็ คนที่่อ� ยากได้้ไปทุกุ สิ่่ง� ทุกุ อย่่างเลย อะไรเจ๋ง๋

ก็็อยากได้้ อะไรสวยก็็อยากได้้ค่่ะ พ่่อกัับแม่่หนููก็็สอนว่่าถ้้าโลภมากมัันจะ
ไม่่ดีีต่่อตััวเองในภายหลััง พอหนููมาฟัังเรื่่�องนี้้�มัันก็็เหมืือนกัันเลยค่่ะ เวลา
โลภมากลาภก็จ็ ะหาย
ครููกานต์์ : มีใี ครเป็น็ แบบเอิิงบ้้างไหม...
นอกจากนี้้ต� ัวั ครููเองไม่่สามารถคาดเดาได้้เลยว่่าคุณุ ค่่าที่่น� ักั เรียี นค้้นพบจะมีปี ระเด็น็
อะไรบ้้าง นัักเรีียนจะมีีมุุมมองอย่่างไร ดัังนั้้�นครููจึึงต้้องเตรีียมความพร้้อมก่่อนเข้้าสอน
ล่่วงหน้้า โดยการอ่่านงานเขีียนของนัักเรีียน และมองหาประเด็็นที่่�น่่าสนใจเพื่�่อลอง
ตั้้ง� คำ�ำ ถามต่อ่ ยอดเพื่อ�่ ให้้นักั เรียี นที่่น� ำำ�เสนอและเพื่อ่� นๆ ได้้ร่่วมแสดงความคิดิ เห็น็ ต่อ่ ยอด
กัันไปได้้อีีก สิ่่�งที่่�ควรแก้้ไขคืือครููยัังเป็็นผู้�้ถามคำ�ำ ถามและเป็็นตััวเชื่่�อมบทสนทนาของ
ทุุกคนเข้้าหากััน หากครููเปิิดโอกาสให้้นัักเรีียนได้้ถามเพื่�่อนอาจจะทำ�ำ ให้้ได้้มุุมมองที่่�
แตกต่า่ งหลากหลายไปอีกี เพราะเป็น็ มุมุ มองของเพื่อ�่ นในวัยั เดียี วกันั ซึ่่ง� ตอนนี้้ย� ังั อาจจะ
ยัังเป็น็ เพีียงบทสนทนาที่่เ� กิิดขึ้้�นด้้วยคำำ�ถามจากมุุมมองของผู้้�ใหญ่่คืือตััวครููเท่่านั้้น�

• 192 •

คุุณค่่าตำ�ำ นานพื้้น� บ้้าน ๔ ภาค คุุณครููกานต์์ – บัวั สวรรค์ ์ บุุญมาวงษา

๑๕

กิจิ กรรกมารครูพูัร่ฒั ่วมนกาัคันรูพูั(ัฒต่่อน)า:ตนเอง

บันั ทึกึ นี้ต�้ ีีความจากบทที่่� ๘ Professional Development

เนื่่�องจากเนื้้�อหาเรื่�่องการพััฒนาครููค่่อนข้้างยาว ผมจึึงแบ่่งเป็็น ๒ บัันทึึก
โดยบัันทึึกที่่� ๑๕ นี้้� เป็็นเรื่�่องกิิจกรรมที่่�ครููร่่วมกัันพััฒนาตนเองและพััฒนากัันเอง
โดยโรงเรียี นจัดั ระบบสนัับสนุนุ ‘หน่่วยพััฒนา’ (development units)
นี่่�คืือกิิจกรรมตััวจริิงของการร่่วมกัันพััฒนาตนเองของครูู โดยโรงเรีียนมีีระบบ
สนัับสนุุน ในที่่�นี้้�มีีทั้้�งหมด ๑๐ หน่่วย คืือกิิจกรรมทบทวนใหญ่่ตอนกลางเทอม
๑ ครั้ง� กิจิ กรรมทบทวนใหญ่่ตอนสิ้้น� เทอม ๑ ครั้ง� และกิจิ กรรมเป็น็ วงรอบ ๘ วงรอบ
ซึ่่�งอาจมองว่่าเป็น็ การวิจิ ััย R2R (Routine to Research) เล็็กๆ ก็็ได้้
แต่่ละวงรอบประกอบด้้วย ๕ กิิจกรรมคืือ (๑) วางแผนและกำำ�หนดเป้้าหมาย
โดยครููและครููพี่่เ� ลี้้ย� งร่่วมกันั กำ�ำ หนด ว่่าจะดำ�ำ เนินิ การทดลองอะไร เมื่อ�่ สิ้้น� วงรอบจะเห็น็
การเปลี่่�ยนแปลงอะไรที่่�การพููดในห้้องเรียี น (๒) ดำำ�เนินิ การ/ ทดลอง โดยครููสอน
บทเรียี นที่่ว� างแผนไว้้ (๓) รวบรวมข้อ้ มููล นำำ�มาสังั เกตร่่วมกันั ทีมี ครููและครููพี่่เ� ลี้้ย� ง
ร่่วมกัันดููวีีดิิทััศน์์ตอนที่่�เลืือก (๔) ทบทวนและตีีความ ครููและครููพี่่�เลี้้�ยงร่่วมกััน
ทบทวนจากการดููวีีดิิทััศน์์ว่่าได้้เกิิดอะไรขึ้�นในวงรอบ หรืือในบางช่่วงของการเรีียน
(๕) กำ�ำ หนดจุดุ พัฒั นาต่่อเนื่อ�่ ง ร่่วมกันั กำ�ำ หนดว่่าในรอบต่อ่ ไปจะเน้้นพัฒั นาอะไร
โปรดสัังเกตว่่า กิิจกรรมนี้้�มีีลัักษณะพิิเศษคืือ ครููเป็็นผู้�้นำำ�การเรีียนรู้้�และ
พััฒนาตนเอง โดยจุุดเน้้นในที่่�นี้้�ไม่่ได้้อยู่�่ที่่�เนื้้�อหาสาระวิิชา (เป็็นเรื่่�องที่่�ครููแต่่ละคน
รับั ผิิดชอบเอง) แต่อ่ ยู่ท�่ ี่่�วิิธีกี ารพููดที่่น� ำำ�ไปสู่่�การเรีียนรู้้�สููง

• 194 •

วงรอบที่่� ๑ พััฒนาวััฒนธรรมปฏิสิ ััมพัันธ์์
อ้้างอิิงสาระเชิิงหลัักการในบัันทึึกที่่� ๕ ของบัันทึึกชุุดสอนเสวนาสู่�่การเรีียนรู้้�
เชิิงรุุกนี้้� กิิจกรรมของวงรอบเริ่ �มด้้วยการที่่�ครููหรืือครููพี่่�เลี้้�ยงบัันทึึกวีีดิิทััศน์์การสอน
ตอนต้้นเทอมที่่�มีีการอภิิปรายเข้้มข้้น ตอนเริ่ �มวงรอบครูู จััดเวลาเรีียนให้้นัักเรีียน
คุุยกัันเรื่่�องการพููดในชั้้�นเรีียน และวิิธีีพููดให้้เกิิดประโยชน์์ต่่อการเรีียนรู้้�สููงสุุด
ในขั้้น� ดำำ�เนินิ การครููชวนนักั เรียี นคุยุ ว่่าในช่่วงเทอมนี้้� (หรืือปีนี ี้้)� จะหาทางส่่งเสริมิ ให้้
นักั เรียี นทุกุ คนได้้พููดในชั้้น� เรียี น อย่่างเปิดิ ใจและสบายใจได้้อย่่างไร โดยเฉพาะอย่่าง
ยิ่่ง� นักั เรียี นที่่ข�ี้อ� าย หรืือพููดไม่่คล่่อง รวมทั้้ง� ให้้นักั เรียี นร่่วมกันั กำ�ำ หนดกติกิ าการพููด
และฟังั ในชั้้น� เรียี น และให้้ช่่วยกันั สังั เกตและหาทางช่่วยกันั ปรับั ปรุงุ ตอนปลายวงรอบ
ครููหรืือครููพี่่�เลี้้�ยงบัันทึึกวีีดิิทััศน์์อีีกครั้�งหนึ่่�ง เลืือกนำำ�เฉพาะบางตอนมาเปิิดดูู
และร่่วมกันั ทบทวนและตีคี วามประเมินิ ความก้้าวหน้้า และร่่วมกันั ใช้้ประสบการณ์์
ของวงรอบแรกนี้้ใ� นการกำ�ำ หนดแนวทางดำ�ำ เนินิ การให้้เกิดิ การพููดที่่ด� ีใี นชั้้น� เรียี น และ
นำำ�ไปปรึึกษากัับนัักเรีียนเพื่่�อปรัับปรุุงกติิกาการพููดในชั้้�นเรีียนที่่�กำำ�หนดไว้้ตอนต้้น
วงรอบ โดยอาจช่่วยกันั จัดั หมวดหมู่ต่� ามในบันั ทึกึ ที่่� ๕ ครููร่่วมกันั ทบทวนว่่านักั เรียี น
คนไหนบ้้างที่่ต� ้้องการความช่่วยเหลืือด้้านการพููดเป็น็ พิเิ ศษ และจะช่่วยเหลืืออย่่างไร
วงรอบที่�่ ๒ พััฒนาการจััดชั้�น้ เรีียน
อ้้างอิิงสาระเชิิงหลัักการในบัันทึึกที่่� ๖ ของบัันทึึกชุุดสอนเสวนาสู่�่การเรีียนรู้้�
เชิงิ รุุก นี้้� เป้้าหมายของวงรอบที่่� ๒ คืือ ทดลองจัดั ห้้องเรีียน และจัดั กลุ่่�มนัักเรีียน
เพื่อ่� ให้้เอื้อ� ต่อ่ การเรียี นด้้วยสานเสวนา กิจิ กรรมของวงรอบเริ่ม� ด้้วยครููและครููพี่่เ� ลี้้ย� ง
ร่่วมกันั อภิปิ รายว่่า ในปัจั จุบุ ันั พื้้น� ที่่ป� ฏิสิ ัมั พันั ธ์เ์ พื่อ่� การเรียี นรู้้แ� บบสอนเสวนา ๔ มิติ ิิ
คืือ (๑) ด้้านปฏิสิ ัมั พันั ธ์์ (relations) (๒) ด้้านการจัดั กลุ่่ม� (grouping) (๓) ด้้านเทศะ
หรืือพื้้�นที่่� (space) (๔) ด้้านกาละหรืือเวลา (time) มีีลัักษณะเป็็นอย่่างไร และ
น่่าจะปรับั ปรุงุ อย่่างไรบ้้าง เพื่อ่� ให้้การพููดในห้้องเรียี นสะดวกขึ้น� โดยอาจใช้้วีดี ิิทัศั น์์
ที่่ถ� ่่ายช่่วงหลัังในวงรอบที่่� ๑ เป็น็ ข้้อมููลประกอบการพิิจารณา
ในช่่วงดำำ�เนิินการ/ ทดลอง ครููมีีโอกาสทดลองได้้สารพััดแบบ เช่่น ทดลอง
จััดเฟอร์์นิิเจอร์์ในห้้องเสีียใหม่่ ให้้สนองการจััดกลุ่่�มนัักเรีียนที่่�เปลี่่�ยนแปลงได้้
หลายแบบ (ทั้้ง� ชั้้น� กลุ่่ม� ย่่อย และคนเดียี ว) อย่่างรวดเร็ว็ ทดลองเปลี่่ย� นขนาดกลุ่่ม�
และองค์ป์ ระกอบของสมาชิกิ กลุ่่ม� เพื่อ�่ ให้้เหมาะต่อ่ กิจิ กรรมในชั้้น� เรียี น กระบวนการ
ทดลองนี้้�อาจดำำ�เนินิ ต่่อไปตลอดทั้้�งเทอมหรืือทั้้�งปีี

• 195 •

รวบรวมข้้อมููลโดยครููหรืือครููพี่่�เลี้้�ยงถ่่ายวีีดิิทััศน์์กิิจกรรมในห้้องเรีียนที่่�มีี
การทดลองเปลี่่ย� นแปลง ทีมี ครููและครููพี่่เ� ลี้้ย� งนำ�ำ บันั ทึกึ วีดี ิทิ ัศั น์ค์ รั้ง� ที่่ส� องของวงรอบ
ที่่� ๑ กับั ที่่บ� ันั ทึกึ ในวงรอบนี้้ � ร่่วมกันั พิจิ ารณาว่่าเกิดิ ผลกระทบอะไรบ้้าง ควรปรับั ปรุงุ
อย่่างไร หรืือในบางกรณีอี าจควรย้้อนกลับั ไปทำำ�แบบเดิมิ
วงรอบที่่� ๓ พููดเพื่�่อเรีียนรู้้�
อ้้างอิิงสาระเชิิงหลัักการในบัันทึึกที่่� ๗, ๘, ๑๓ ของบัันทึึกชุุดสอนเสวนา
สู่ก่� ารเรียี นรู้้เ� ชิงิ รุกุ วงรอบนี้้ม� ีเี ป้า้ หมายสำำ�รวจหาและขยายเพิ่่ม� การพููดของนักั เรียี น
ในรููปแบบที่่ค� รููอยากได้้ยินิ ที่่จ� ะช่่วยยกระดับั การคิดิ เริ่�มจากการที่่�ครููเลืือกบางตอน
จากวีีดิิทััศน์์ในวงรอบที่่� ๒ ที่่�แสดงการพููดของนัักเรีียนในรููปแบบต่่างๆ นำำ�มา
ร่่วมกันั แบ่่งกลุ่่�มตามแนวทางในบันั ทึกึ ที่่� ๗ แล้้วครููและครููพี่่�เลี้้ย� งร่่วมกัันตรวจสอบ
การแบ่่งกลุ่่�มการพููด และหา (๑) ความถี่่�ของการพููดแต่่ละแบบ (๒) รููปแบบ
การพููดที่่�สำ�ำ คััญแต่่ไม่่มีีในวีีดิิทััศน์์แล้้วร่่วมกัันวางแผนส่่งเสริิมให้้เกิิดการพููดแบบ
ที่่�สำำ�คััญนั้้�น โดยทบทวนบัันทึึกที่่� ๘ ว่่าการพููดของครููแบบไหนที่่�จะส่่งเสริิมให้้
นัักเรีียนเสวนากันั แบบนั้้น�
ครููดำำ�เนิินการสอนเพื่�่อกระตุ้้�นการพููดแบบที่่�กำ�ำ หนดไว้้ แล้้วครููหรืือครููพี่่�เลี้้�ยง
ถ่่ายวีีดิทิ ัศั น์ไ์ ว้้
ครููและครููพี่่�เลี้้�ยงร่่วมกัันเปรีียบเทีียบวีีดิิทััศน์์ในวงรอบที่่� ๒ และวีีดิิทััศน์์ของ
วงรอบที่่� ๓ ว่่ามีีการพููดตามแบบที่่�ต้้องการเพิ่่�มขึ้�นหรืือไม่่ อย่่างไร และอภิิปราย
วิิธีีที่่�ครููจะใช้้ส่่งเสริิมการพููดของนัักเรีียนในแนวที่่�ต้้องการสำ�ำ หรัับใช้้ในการสอน
ตอนต่อ่ ๆ ไป
วงรอบที่�่ ๔ พูดู เพื่่อ� สอน
เป็น็ เสมืือนภาพกลับั หรืือภาพในกระจกของวงรอบที่่� ๓ โดยเสาะหาคำำ�พููด และ
ท่่าทาง (อวัจั นภาษา) ของครููที่่เ� หมาะสมต่อ่ เป้า้ หมายการเรียี นรู้้ข� องนักั เรียี น นำ�ำ มาหา
ทางขยายต่อ่ เริ่ม� จากครููร่่วมกันั ดููวีดี ิทิ ัศั น์ต์ อนท้้ายของวงรอบที่่� ๓ โดยดููตลอดทั้้ง� คาบ
เพื่่�อจััดกลุ่่�มการพููดเพื่่�อสอนที่่�เกิิดขึ้้�น อ้้างอิิงหลัักการตามในบัันทึึกที่่� ๘ แล้้วครูู

• 196 •

และครููพี่่�เลี้้�ยงร่่วมกัันตรวจสอบการจััดกลุ่่�มดัังกล่่าว โดยตรวจสอบ (๑) ความถี่่�
ของการพููดแต่ล่ ะกลุ่่ม� ที่่เ� กิดิ ขึ้้น� (๒) ว่่าการพููดแต่ล่ ะแบบเกิดิ ขึ้้น� ในช่่วงการเรียี นรู้้ใ� ด
(๓) ว่่ามีรีููปแบบการพููดแบบใดที่่ส� ำำ�คัญั มากต่อ่ การเรียี นรู้้� ของนักั เรียี น แต่ค่ รููพููดน้้อย
หรืือไม่่ได้้พููดเลย
ตามด้้วยครููกัับครููพี่่�เลี้้�ยงร่่วมกัันวางแผนบทเรีียนที่่�มุ่่�งใช้้การพููดแบบที่่�เป็็น
เป้้าหมาย โดยคำำ�นึึงถึึงสาระในบัันทึึกที่่� ๗ ว่่าการพููดเพื่�่อสอนแบบใดที่่�จะนำ�ำ ไปสู่�่
การพููดแนวที่่�ต้้องการ
หลัังจากนั้้�นครููนำำ�เอารููปแบบการพููดที่่�ต้้องการไปทดลองใช้้ในการสอนของตน
กิจิ กรรมทบทวนใหญ่่ตอนกลางเทอม
มีี ๒ เป้้าหมายคืือ (๑) ร่่วมกัันทบทวนกิิจกรรมด้้านการจััดการโครงการ
(๒) ร่่วมกันั ทบทวนข้้อเรียี นรู้้ � อันั ได้้แก่่วิธิ ีกี ารที่่น� ำ�ำ ไปสู่ค่� วามสำ�ำ เร็จ็ ความรู้ท�ี่่ง� อกเงยขึ้น�
และประเด็น็ ที่่�จะต้้องมีกี ารปรัับปรุุง
ครููและครููพี่่เ� ลี้้ย� งร่่วมกันั ตรวจสอบด้้านการจัดั การ ๒ ประเด็น็ และด้้านการเรียี นรู้้�
๒ ประเด็น็ ได้้แก่่ (๑) บัันทึึกวีดี ิทิ ัศั น์์ได้้รับั การจััดเก็็บและติดิ ป้า้ ยชื่่�ออย่่างถููกต้้อง
มีกี ารทำ�ำ ดัชั นีตี อนที่่ส� ำำ�คัญั เอาไว้้ใช้้งานภายหลังั (๒) มีบี ันั ทึกึ ข้้อมููลการวางแผนและ
เป้้าหมาย การตรวจสอบผล และข้้อเสนอแนะให้้ปรัับปรุุง ของวงรอบที่่� ๑ - ๔
แต่ล่ ะวงรอบ และจัดั เก็บ็ ไว้้ในที่่เ� ก็บ็ เอกสารของโครงการอย่่างเป็น็ ระบบ (๓) กำ�ำ หนด
วิิธีีปฏิิบััติิที่่�ดีี ๑ - ๒ รายการ ในรููปของเรื่�่องเล่่า หรืือเป็็นคลิิปวีีดิิทััศน์์ก็็ได้้ โดย
อาจแนบปััญหาหรืือคำำ�ถามเป็็นข้้อสังั เกตด้้วยก็็ได้้ (๔) ประเมิินความก้้าวหน้้าและ
ประเด็น็ ที่่�จะต้้องปรับั ปรุุง โดยคำ�ำ นึงึ ถึึงหลักั การของการสอนแนวสานเสวนา
ครููทุุกคนและครููพี่่�เลี้้�ยงประชุุมร่่วมกััน เพื่�่อแลกเปลี่่�ยนความสำำ�เร็็จ (โดยอาจ
เสนอคลิปิ ) ทบทวนความก้้าวหน้้า และแนวทางแก้้ปัญั หาที่่พ� บ เพื่อ�่ เตรียี มดำำ�เนินิ การ
วงรอบที่่� ๕ - ๘ ต่อ่ ไป โดยที่่ใ� นวงรอบที่่� ๕ - ๘ จะเป็น็ เรื่อ�่ งของการพููดและการจัดั
ห้้องเรีียนแบบที่่�จำำ�เพาะ เพื่�่อให้้เกิิดการแลกเปลี่่�ยนและการขัับเคลื่่�อนในรููปแบบ
ที่่�ต้้องการ

• 197 •

วงรอบที่่� ๕ การตั้�ง้ คำ�ำ ถาม
เป็น็ วงรอบเพื่อ่� ตรวจสอบการตั้้ง� คำำ�ถามของครููและนักั เรียี น และหาทางส่่งเสริมิ
ทักั ษะนี้้� โดยอ้้างอิิงสาระเชิงิ ทฤษฎีีในบันั ทึึกที่่� ๙
เริ่ม� จากครููเลืือกตอนสำ�ำ คััญ ๒ ตอนจากวีดี ิทิ ัศั น์์ที่่�ถ่่ายตอนท้้ายของวงรอบที่่� ๔
โดยตอนหนึ่่�งเป็็นการถามโดยครูู อีีกตอนหนึ่่�งนัักเรีียนเป็็นผู้้�ถาม ตามด้้วยครููและ
ครููพี่่เ� ลี้้ย� งร่่วมกันั จัดั กลุ่่ม� คำำ�ถามในทั้้ง� สองตอน ว่่าเป็น็ คำำ�ถามแบบไหน และขับั เคลื่อ่� น
การเสวนาอย่่างไร ในส่่วนของการถามโดยครูู ตรวจสอบ (๑) การเว้้นช่่วงให้้นักั เรียี น
มีเี วลาคิดิ (๒) สมดุลุ ระหว่่างการให้้นักั เรียี นยกมืือขอตอบ กับั การที่่ค� รููชี้้ต� ัวั คนตอบเอง
(๓) สมดุุลระหว่่างคำำ�ถามปลายปิดิ กัับคำ�ำ ถามปลายเปิิด (๔) เป้า้ หมายต่่างๆ ของ
การถาม ในส่่วนของการถามโดยนักั เรียี น ตรวจสอบชนิดิ ของคำำ�ถาม ตั้้ง� ข้้อสังั เกตว่่า
ทั้้�งในการถามโดยครููและโดยนักั เรียี น มีกี ารถามคำำ�ถามแบบไหนบ่่อยที่่�สุดุ
ครููและครููพี่่�เลี้้�ยงร่่วมกััน (๑) วางแผนบทเรีียนที่่�กำ�ำ หนดสััดส่่วนของรููปแบบ
คำำ�ถามของครููไว้้ล่่วงหน้้า (๒) มีีบทฝึึกหััดให้้นัักเรีียนได้้ระดมความคิิดล่่วงหน้้า
(และถ่่ายวีีดิิทัศั น์์ไว้้) ว่่าในบทเรีียนนั้้�นนักั เรีียนควรตั้้ง� คำ�ำ ถามว่่าอย่่างไรบ้้าง
แล้้วครููนำ�ำ แผนดัังกล่่าวไปสอนตามแนวคำ�ำ ถามของนัักเรีียน โดยหากจััดการ
เรียี นรู้้แ� บบกลุ่่ม� ย่่อย ในตอนท้้ายให้้รวมนักั เรียี นทั้้ง� ชั้้น� เพื่อ่� นำำ�เอาคำำ�ถามที่่น� ักั เรียี น
ระดมความคิดิ ไว้้ล่่วงหน้้ามาพิจิ ารณา (เป็น็ คำำ�ถามที่่ถ� ููกต้้องหรืือไม่่) และปรับั ปรุงุ และ
ร่่วมกัันอภิิปรายว่่ามีีความสำ�ำ คััญอย่่างไรที่่�นัักเรีียนจะต้้องมีีโอกาสตั้้�งคำำ�ถามด้้วย
ในตอนท้้ายของวงรอบครููหรืือครููพี่่�เลี้้�ยงถ่่ายวีีดิิทััศน์์ โดยให้้มีีตอนที่่�ครููถาม
คำำ�ถาม และตอนที่่�นัักเรีียนอภิิปราย
ครููและครููพี่่เ� ลี้้ย� งร่่วมกันั ทบทวนความก้้าวหน้้าภายในวงรอบ ว่่าครููและนักั เรียี น
พััฒนาขึ้�นอย่่างไรบ้้าง ในการตั้้�งคำำ�ถามตามที่่�ระบุุในบัันทึึกที่่� ๙ และจะมีีช่่องทาง
อย่่างไรบ้้างที่่�จะปรัับปรุุงขึ้�นไปอีีก หากยึึดหลัักการพููด ที่่�ดีี ๖ ประการสำ�ำ หรัับ
การสอนแนวสานเสวนา ตามหัวั ข้้อ หลัักการ ในบันั ทึึกที่่� ๔ การตั้้�งคำำ�ถามของครูู
และนักั เรีียนมีีความก้้าวหน้้าอย่่างไรบ้้าง

• 198 •

วงรอบที่่� ๖ ขยายความ
เป็็นรอบที่่�เน้้นการจัับประเด็็นคำำ�พููดของนัักเรีียนมาดำ�ำ เนิินการต่่อ ให้้เกิิด
กระบวนการเรีียนรู้้�ที่่�มีีการเสวนาเข้้มข้้น สร้้าง “จัังหวะที่่�สาม” ของ IRE/ IRF
ที่่�ไม่่ใช่่จัังหวะจอด แต่่เป็็นจัังหวะเชื่�่อมโยง คืือแทนที่่�จะ “ป้้อนกลัับ” กลายเป็็น
“ป้อ้ นไปข้้างหน้้า” ประเด็น็ เชิิงทฤษฎีอี ยู่ใ�่ นบันั ทึึกที่่� ๑๐
เริ่�มจากครููเลืือกหนึ่่�งหรืือหลายตอนในวีีดิิทััศน์์ที่่�ถ่่ายตอนท้้ายของวงรอบที่่� ๕
ที่่น� ักั เรียี นตอบคำ�ำ ถามครูู หรืือพููดใน IRE/ IRF หรืือนอก IRE/ IRF ก็ไ็ ด้้ คืือนักั เรียี น
พููดตั้้ง� คำ�ำ ถามก็ไ็ ด้้ หาตอนที่่น� ักั เรียี นพููดต่า่ งๆ กันั เพื่อ�่ นำำ�มาตรวจสอบ ขยายความ
และดำ�ำ เนิินการต่อ่
ครููและครููพี่่�เลี้้�ยงร่่วมกัันอภิิปรายวงรอบที่่� ๖ ในส่่วนที่่�ครููจััดการคำำ�ตอบหรืือ
คำำ�พููดของนัักเรีียนว่่ามีีการขัับเคลื่่�อนต่่อน้้อยตอนหรืือมากตอน มีีตอนไหนที่่�เป็็น
การเคลื่อ่� นต่อ่ แบบอัตั โนมัตั ิหิ รืือเป็น็ นิสิ ัยั ไม่่ใช่่เกิดิ จากการคิดิ ไตร่่ตรอง แล้้วร่่วมกันั
เตรีียมบทเรีียนที่่�กระตุ้้�นการถาม และมีีคำำ�พููดขัับเคลื่�่อนประเด็็นหรืือความคิิด
เพื่่อ� กระตุ้้�นให้้นักั เรียี นเสวนาต่อ่
ครููนำ�ำ บทเรีียนที่่�ร่่วมกัันเตรีียมไปสอน เน้้นให้้เกิิดการขยายความตามกรอบ
ปฏิิบััติิที่่� ๖ ในบัันทึึกที่่� ๑๐ โดยนัักเรีียนแชร์์ ขยาย และทำ�ำ ความชััดเจนต่่อ
ความคิิดของตนเอง ฟัังซึ่่�งกัันและกัันอย่่างตั้้�งใจ ทำ�ำ ให้้เหตุุผลชััดเจนหรืือลึึกซึ้้�งขึ้�น
และคิิดร่่วมกัันกัับผู้้�อื่�่น ซึ่่�งหมายความว่่าครููหาวิิธีีพููดเพื่�่อขัับเคลื่�่อนให้้นัักเรีียน
ฟััง พููด และคิิด เมื่�่อนัักเรีียนตอบสนองก็็มีีการตรวจสอบ ท้้าทาย และขยายต่่อ
ผ่่านคำำ�พููดและการสื่อ�่ สารเพื่�่อขับั เคลื่�อ่ นต่อ่
ครููหรืือครููพี่่�เลี้้�ยงถ่่ายวีีดิิทััศน์์ในช่่วงท้้ายของวงรอบที่่� ๖ แล้้วครููและครููพี่่�เลี้้�ยง
ร่่วมกันั ประเมินิ ความก้้าวหน้้าของครููในการพููดขยายการเคลื่อ�่ นตัวั ของการสานเสวนา
สัังเกตว่่าการพููดเพื่�่อเคลื่่�อนตััวแบบไหนมากที่่�สุุด แบบไหนน้้อยที่่�สุุด เมื่�่อมองจาก
การพููดสนองของนักั เรียี น การพููดแบบไหนเหมาะสมที่่ส� ุดุ แบบไหนก่่อผลมากที่่ส� ุดุ
สำำ�รวจหากรณีีที่่�มีีการเสวนาอย่่างลื่่�นไหลสู่่�การพููดของนัักเรีียนที่่�เชื่�่อมโยงขยาย
ประเด็็น สภาพนี้้เ� กิิดขึ้้น� ได้้อย่่างไร

• 199 •