ວິຊາ ການຈັດແບ່ງພືດ

ໝວດວຊາສະ ິ ເພາະ ສາຍສາ້ງຄູມດັທະຍມົ ວຊາການ ິ ຈດ ັ ແບ ່ ງພດ ື ສກົ ປີ 2022

ວຊາການ ິ ຈດ ັ ແບ ່ ງພດ ື ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ ທດັທະສນິ ພມົ ມະແສງ ກວດແກໂ້ດຍ: ອຈ ປອ ສຸລພິອນ ສວີໄິຊ ປທ ສມົ ບູນ ສລີສິ ງົຄາມ ປທ ເພດັສະໝອນ ດວງສລີ ິ ອຈ ປອ ສຸລພິ

i ຄໍານຳ ປືມ້ ວຊິ າອະນຸກມົ ວຖິ ານພດືນີ ້ຮຽບຮຽງຂື ້ນໂດຍການຮບິ ໂຮມມາຈາກປື ້ມອະນຸກມົ ວຖິ ານພດື ພ.ສ 2554 ພາກ ວິຊາຊີວະວິທະຍາ ຄະນະວິທະຍາສາດ ມະຫາວິທະຍາໄລຂອນແກ່ ນ ໂດຍ ຮສ. ດຣ. ປຣະນອມ ຈັນທະຣະໂຍໄທ, ຊີວະວິທະຍາ 1 ພ.ສ 2549 ໂຄງການຕ າລາວິທະຍາສາດ ແລະ ຄະນິດສາດມູນລະນິທິ ສອວນ ປະເທດໄທ, ປື ້ມຊວີ ະ ວິທະຍາຂອງພືດ (BILOGY OF PLANTS) ພ.ສ 2540 ວິຊາຊີວະວິທະຍາ ຄະນະວິທະຍາສາດ ມະຫາວິທະຍາໄລ ຂອງແກ່ນ ໂດຍ ປິຍະດາ ທຣີະກຸນພສິຸດ, ປືມ້ ຊວີະສາດພື ້ນຖານ II ຄ.ສ 1996 ແລະ ປື ້ມອະນຸກົມວິຖານພືດທີ ່ມີທໍ ່ລໍາ ລຽງ ພ.ສ 2542 ສາຂາພຶກສາດ ສາຊາຊີວະວິທະຍາ ຄະນະວິທະຍາສາດ ມະຫາວິທະຍາໄລຣາມຄໍາແຫງ ໂດຍ ນົບ ພອນ ດໍາຣົງສິຣິ, ການຮຽບຮຽງນີມ້ ຈີປຸ ະສງົເພື ່ ອໃຊຈ້ ດັການຮຽນການສອນພາຍໃນວທິ ະຍາໄລຄູສາລະວັນ ແລະ ໃຫ້ ນກັ ສຶກສາທີ ່ ຮຽນວຊິ າການຈດັ ແບ່ງພືດໃຊເ້ປັນຄ່ ູມໃືນການສຶກສາຄົນ້ ຄວາ້ ແລະ ໄດຮ້ ຽນຮູດ້ ວ້ ຍຕນົ ເອງ. ວຊິ ານີ ້ແບ່ງ ອອກເປັນ 10 ບດົ ໂດຍກ່າວເຖິງເນື ້ອໃນວຊິ າ, ການພດັທະນາການຂອງສາຂາວຊິ າ, ການຈາໍ ແນກພືດ, ການວິເຄາະພືດ, ການຕັ ້ງຊື ່ພດື, ອານາຈກັ ພດື, ພດືບໍ ່ມທີ ໍ ່ລໍາລຽງ, ພດືມທີ ໍ ່ລໍາລຽງບໍ ່ມເີມດັ , ພດືເມດັ ເປືອຍ, ພືດເມັດຫຸ້ມ ແລະ ລັກສະນະ ຂອງພືດ ເນື ້ອໃນທາງວທິ ະຍາສາດ ເປັນສິ ່ ງທີ ່ຍາກ ແລະ ມຄີຸນຄ່າ, ດັ ່ງນັນ້ ຜູສ້ ອນຕອ້ງມກີ ານເລອືກເຟັນ້ ແລະ ປັບປຸງເນື ້ອ ໃນສໍາລັບການແຕ່ ງບົດສອນ ແລະ ຜູຮ້ ຽນຕອ້ ງມຄີວາມມານະເທົ ່າທີ ່ ຄວນ ຈິ ່ ງຈະບນັ ລຸເຖິງຈດຸ ໝາຍແຫ່ ງການເປັນຄູ, ຕອ້ງຮູນ້ໍາໃຊຄ້ ວາມຮູຈ້ າກປຶ ້ມເຫລັນ້ ນີ ້ ເພື ່ອກະກຽມການຮຽນການສອນໃຫສ້ ອດຄ່ ອງກບັ ຄວາມເປັນຈິງ ຜູ້ຮຽບຮຽນ ແລະ ຄະນະຜູ້ກວດຜ່ ານ ໄດ້ພະຍາຍາມກວດແກ້ ແລະ ກັ ່ນກອງເນື ້ອໃນໃຫດ້ ີທີ ່ ສຸດ ເທົ ່າທີ ່ ຄວນແຕ່ ກໍ ່ບໍ ່ ປັດສະຈາກຂໍ ້ ຂາດຕກົ ບກົ ຜ່ອງ ທາງດາ້ນການຟື ້ນ ແລະ ຫ ຼັກໄວຍະກອນ ຖາ້ຄູຜູສ້ ອນ ແລະ ນກັ ຮຽນຜູອ້່ານປຶ ້ມ ພົບເຫັນຂໍຂ້ າດຕກົ ບົກຜ່ ອງ ຈະແມ່ນດາ້ນໄວຍະກອນ ຫ ຼືດາ້ນເນື ້ອໃນ ສາລະຕ່ າງໆ ກະລຸນາແຈງ້ໃຫພ້ ວກເຮາົຮູນ້ໍາ ເພື ່ອປັບປຸງໃຫດ້ ຂີ ຶ ້ນພວກເຈົ ້າ ຂໍຂອບໃຈທຸກພາກສ່ ວນທີ ່ ໃຫ້ຄວາມຮ່ ວມ ມືແລະ ເຮດັ ໃຫປ້ ຶມ້ ຮຽບຮຽງສໍາເລັດລຸລ່ ວງດ້ວຍດີ. ຜ ຮຽບ ູ້ ຮຽງ ປທ ທດັທະສນິ ພມົ ມະແສງ

ii ສາລະບານ ຄໍານໍາ...................................................................................................................................................i ສາລະບານ...........................................................................................................................................ii ບົດທີ1...............................................................................................................................................1 ບົດເປີດຫົວເລື ່ອງ (Introduction)...........................................................................................................1 I. ຄວາມໝາຍ ແລະ ຄວາມສໍາຄັນຂອງວິຊາຫ ັກການຈັດແບ່ ງພືດ .........................................................1 II. ການພົວພັນຂອງວິຊາຫ ັກການຈັດແບ່ ງພືດກັບວິທະຍາສາດຂະແໜງອື ່ນ..............................................1 III. ຈຸດປະສົງຂອງວິຊາຫ ັກການຈັດແບ່ ງພືດ.......................................................................................2 IV. ຮູບແບບຂອງການສຶກສາການຈັດແບ່ ງພືດ ....................................................................................2 V. ຂອບເຂດຂອງວິຊາຫ ັກການຈັດແບ່ ງພືດ.......................................................................................3 VI. ການພັດທະນາການຂອງອະນຸກົມວິຖານພືດ .................................................................................4 1. ຍຸກທີ1: ການຈໍາແນກແບບໂບຮານ (ancient classification).......................................................4 2. ຍຸກທີ2: ນັກສະມຸນໄພ (the herbalists)...................................................................................5 3. ຍຸກທີ3: ນັກອະນຸກົມວິຖານລຸ້ນທໍາອິດ (the early taxonomists).................................................6 4. ຍຸກທີ4: ສະໄໝລິນເນ (Linnaeus period)...............................................................................8 5. ຍຸກທີ5: ການຈໍາແນກແບບໃຊ້ຫ າຍລັກສະນະຫ ັງລິນເນ (post-Linnaeus natural system).............11 6. ຍຸກທີ 6: ລະບົບສາຍສໍາພັນທາງວິວັດທະນາການຫ ັງສະໄໝດາວິນ (post-Darwinian phylogenetic system).............................................................................................................................14 7. ຍຸກທີ7: ລະບຽບວິທີສະໄໝໃໝ່ ໂດຍອາໃສຟີໂນໄທປ໌ ຫ ື ອະນຸກົມວິຖານແບບຕົວເລກ (modern phonetic methods or taxomatrics) ...................................................................................24 8. ຍຸກທີ8: ລະບຽບວິທີສະໄໝໃໝ່ ໂດຍອາໃສຄວາມສໍາພັນທາງວິວັດທະນາການຫ ືແຄດີສະຕິກ (modern phylogenetic methods or cladistic)..................................................................................25 ບົດທີ2.............................................................................................................................................28 ການຈໍາແນກພືດ (Plant classification) ...............................................................................................28 I. ຄວາມໝາຍຂອງການຈໍາແນກພືດ.............................................................................................28 II. ລະບົບຂອງການຈໍາແນກພືດ....................................................................................................28 III. ຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖາຍຂອງການຈໍາແນກພືດ (unit of classification) ......................................31 IV. ລັກສະນະສໍາຄັນທີ ່ ໃຊ້ໃນການຈໍາແນກພືດ..................................................................................34 ຮູບ 2.6. ການຈັດຈໍາແນກພືດໂດຍອິງໃສ່ .............................................................................................35 ບົດທີ 3 ............................................................................................................................................39 ການວິເຄາະຊະນິດພືດ (Plant Identification) .......................................................................................39 I. ຄວາມໝາຍຂອງການວິເຄາະຊະນິດພືດ .....................................................................................39 II. ວິທີການວິເຄາະຊະນິດພືດ (methods of plant identification)..................................................39 III. ຂັນ້ຕອນຂອງການວິເຄາະພັນພືດ..............................................................................................39 IV. ຮູບວິຖານ (key)..................................................................................................................43

iii 1. ໂຄງສ້າງຂອງຮູບວິຖານ ..........................................................................................................44 2. ການສ້າງຮູບວິຖານ................................................................................................................46 3. ການໃຊ້ຮູບວິຖານ.................................................................................................................49 V. ໜັງສືທາງອະນຸກົມວິຖານພືດ ..................................................................................................50 ບົດທີ 4.............................................................................................................................................52 ການຕັ ້ງຊື ່ພດື (Plant Nomenclature) ..................................................................................................52 I. ຫ ກັ ເກນໃນການຕັ ້ງຊື ່ວທິ ະນາສາດຂອງພດື .................................................................................54 1. ກດົຂອງນາໆຊາດທີ ່ ໃຊໃ້ນການຕັ ້ງຊື ່ພກຶ ສາດ...............................................................................55 2. ຫ ັກການໃນການຕັ ້ງຊື ່ .............................................................................................................55 1. ລໍາດັບຊັນ້ ຂອງຫວົ ໜ່ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານຕ່າງໆ (ranks of faxa) ...................................................55 2. ການອ້າງຊຶ ່ບຸນຄົນທີ ່ຕັ ້ງຊື ່ວິທະຍາສາດຂອງພືດ (authority citations)............................................62 II. ພືດຊະນິດໃໝ່ ຂອງໂລກ.........................................................................................................62 ບົດທີ 5.............................................................................................................................................63 ອານາຈັກພືດ (Kingdom Plantae).......................................................................................................63 I. ອານາຈັກຂອງສິ ່ ງມີຊີວິດ.........................................................................................................63 1. ອານາຈັກໂມເນຣາ (Kingdom Monera).................................................................................63 2. ອານາຈັກໂປ ຕິສຕາ (Kingdom Protista)................................................................................65 3. ອານາຈັກຟັງໄຈ (Kingdom Fungi)........................................................................................68 4. ອານາຈັກສັດ (Kingdom Animalia) .....................................................................................69 5. ອານາຈັກພືດ ( Kingdom Plantae) .......................................................................................70 II. ວິວັດທະນາການຂອງພືດ ........................................................................................................70 III. ຄວາມຫ າກຫ າຍຂອງພືດ (diversity of Plants) .......................................................................76 ບົດທີ6.............................................................................................................................................78 ພືດບໍ ່ມີລະບົບທໍ ່ລໍາລຽງ (Nonvascular Plants) ....................................................................................78 I. ສາຫ ່ າຍ ຫ ື ເທົາ (Algae).......................................................................................................78 1. ລກັ ສະນະທົ ່ວໄປຂອງສາຫ ່ າຍ..................................................................................................78 2. ການຈັດໝວດໝູ່ຂອງສາຫ ່ າຍ..................................................................................................78 II. ເຫັດເທົາ (Lichens).............................................................................................................83 1. ລັກສະນະທົ ່ວໄປ ..................................................................................................................83 2. ໂຄງປະກອບສ້າງຊອງເຫັດເທົາ.................................................................................................83 3. ການສືບພັນຂອງເຫັດເທົາ .......................................................................................................84 4. ການຈໍາແນກເຫັດເທົາ ............................................................................................................84 III. ພດືບໍ ່ມີທໍ ່ລໍາລຽງ (Nonvascular Plants)................................................................................86 1. ເຫ ົ ່າໄບອອບຊິດາ (Class Bryopsida ຫ ືMuscopsida) ............................................................87

iv 2. ເຫ ົ ່າເຮພາທີຄອບຊີດາ (Class Hepaticopsida) .......................................................................89 3. ເຫ ົ ່າແອນໂທເຊີຣອບຊີດາ (Class Anthoceropsida).................................................................91 ບົດທີ 7.............................................................................................................................................93 ພືດມີທໍ ່ລໍາລຽງທີ ່ບໍ ່ມີແກ່ ນ (Seedless vascular Plants) .........................................................................93 I. ສາຂາ ໄຊໂລໄຟຕາ (Division Psilophyta).............................................................................93 1. ສະກຸນຊີໂລຕຸ ້ມ (Genus Psilotum) .......................................................................................93 II. ສາຂາ ໄລໂຄໄຟຕາ (Division Lycophyta).............................................................................96 1. ສະກຸນ ໄລໂຄໂປລຽມ (Genus Lycopodium).........................................................................96 2. ສະກຸນ ເຊລາຈີແນລລາ (Genus Selaginella )........................................................................98 III. ສາຂາ ສະເຟໂນໄຟຕາ (Division Sphenophyta)...................................................................101 IV. ສາຂາ ເຕີໂຣໄຟຕາ (Division Pterophyta)...........................................................................103 ບົດທີ 8...........................................................................................................................................110 ພືດແກ່ ນເປືອຍ (Gymnosperm)........................................................................................................110 I. ສາຂາ ໄຊແຄໂດໄຟຕາ (Division Cycadophyta) ..................................................................111 II. ສາຂາ ກິງໂກໄຟຕາ (Division Ginkgophyta).......................................................................113 III. ສາຂາ ໂຄນີເຟີໂຣໄຟຕາ (Division Coniferophyta)...............................................................114 IV. ສາຂາ ນີໂທໄຟຕາ (Division Gnetophyta) ..........................................................................120 ບົດທີ 9...........................................................................................................................................123 ພືດແກ່ ນຫຸ້ມ ຫ ືພືດດອກ (Angiospermae)........................................................................................123 I. ລັກສະນະຂອງພືດດອກ .......................................................................................................123 II. ການສືບພັນຂອງພືດດອກ.....................................................................................................123 III. ການຈັດຈໍາແນກພືດດອກ .....................................................................................................126 ບົດທີ10.........................................................................................................................................194 ລັກສະນະພືດ (Plant characters)......................................................................................................194 I. ຮາກ (root).......................................................................................................................194 1. ຊະນິດຂອງຮາກ .................................................................................................................194 2. ລະບົບຮາກພືດ (root system).............................................................................................195 3. ຮາກປ່ ຽນແປງໄປເຮດັໜາ້ທີ ່ພເິສດ..........................................................................................195 4. ລັກສະນະພາຍນອກຂອງປາຍຮາກ ແລະ ໂຄງສາ້ງຂັນ້ I ..............................................................197 5. ໂຄງສ້າງພາຍໃນຮາກ ...........................................................................................................199 6. ໜ້າທີ ່ຂອງຮາກ...................................................................................................................200 II. ລໍາຕົນ້ (Stem) ..................................................................................................................200 1. ຊະນດິລໍາຕົນ້ .....................................................................................................................201 2. ສ່ວນປະກອບຂອງລໍາຕົນ້ ......................................................................................................204

v 3. ການຈະເລນີເຕບີໃຫຍ່ຂັນ້ ສອງໃນລໍາຕົນ້ ..................................................................................208 4. ໜາ້ທີ ່ຂອງລໍາຕົນ້ .................................................................................................................209 III. ໃບ (leaf).........................................................................................................................209 1. ສ່ ວນປະກອບຂອງໃບ..........................................................................................................210 2. ຊະນິດຂອງໃບ ...................................................................................................................222 3. ການຈັດລຽງຂອງຕົວໃບ (arangement).................................................................................225 ການລຽງໃບກັບລໍາຕົນ້ ຫ ືກິ ່ ງ.......................................................................................................225 4. ໂຄງປະກອບສ້າງທີ ່ສໍາຄັນພາຍໃນຂອງແຜ່ ນໃບ .........................................................................227 IV. ດອກ (flower)..................................................................................................................229 1. ສ່ ວນປະກອບຂອງດອກ.......................................................................................................229 2. ການຈໍາແນກດອກ...............................................................................................................236 3. ຮູບຮ່ າງລັກສະນະຂອງດອກໃບລ້ຽງຄູ່ .....................................................................................237 4. ຮູບຮ່ າງລັກສະນະຂອງດອກໃບລ້ຽງດ່ ຽວ .................................................................................238 5. ຊະນິດຂອງດອກ ................................................................................................................238 V. ໝາກ (fruit).....................................................................................................................242 1. ສ່ ວນປະກອບຂອງໝາກ.......................................................................................................242 2. ຊະນິດຂອງໝາກ ................................................................................................................243 VI. ແກ່ ນ (seed).....................................................................................................................249 1. ສ່ ວນປະກອບຂອງແກ່ ນ.......................................................................................................249 2. ຊະນິດຂອງແກ່ ນ.................................................................................................................252

1 ບດົທີ1 ບດົ ເປີດຫວົ ເລື ່ອງ (Introduction) I. ຄວາມໝາຍ ແລະ ຄວາມສໍາຄນັຂອງວຊິ າຫ ກັ ການຈດັແບ່ງພດື ອະນຸກົມວິຖານພືດເປັນວິທະຍາສາດທີ ່ມີຂອບເຂດກວ້າງຂວາງທີ ່ ກ່ ຽວຂ້ອງກັບການສຶກສາ, ພັນລະນາເຖິງຄວາມ ແຕກຕ່ າງ ແລະ ຄວາມຜັນແປຂອງພືດ, ສືບສວນ ຫ ືສອບສວນເຖິງສາເຫດ ແລະ ຜົນທີ ່ ເກີດຈາກຄວາມແຕກຕ່ າງຂອງ ຄວາມຜັນແປນີ ້ແລວ້ ນໍາເອົາຂໍມ້ ູນທີ ່ ໄດມ້ າຈດັ ເປັນລະບົບການຈດັ ຈໍາແນກພືດ, ເຊິ ່ ງກົງກັບສັບໃນພາສາອັງກດິ ທີ ່ ວ່ າ Plant taxonomy ແລະ Systematic botany. ໃນນັນ້ ນັກອະນຸກົມວິຖານພືດ (plant taxonomist) ບາງຄົນກ່ າວວ່ າ ທັງສອງຊື ່ ນີມ້ ີຄວາມໝາຍຕ່ າງກັນໂດຍທີ ່ Systematic botany ມີຄວາມໝາຍກວາ້ງກວ່ າເຊິ ່ ງລວມເຖິງການຈັດ ຈໍາແນກວິວັດທະນາການທາງຊາດພັນ, ສ່ ວນ Plant taxonomy ມັກເຈາະຈົງຈໍາກັດສະເພາະເລື ່ອງການຈໍາແນກເທົ ່ານັນ້ ແຕ່ ໃນປະຈຸບັນນີ ້ຄໍາທັງສອງນີ ້ໃຊ້ໃນຄວາມໝາຍຄືກັນ. ໂດຍທົ ່ວໄປແລວ້ ຄນົ ມກັ ຈະຄດິ ວ່າ ວິຊາອະນຸກົມວິຖານພືດ, ເຊິ ່ ງເປັນວທິ ະຍາສາດທີ ່ ບໍລສິຸດນັນ້ ບໍ ່ ກງົກບັ ຄວາມ ຕ້ອງການຂອງຄົນໃນຍຸກປະຈຸບັນ ແລະ ຄວາມຄດິດັ ່ງກ່າວນີ ້ແມ່ນໄດກ້່າວເກນີຄວາມຈງິຫ າຍ, ເພາະຄວາມຈິງແລ້ວນັກ ອະນຸກມົ ວຖິ ານພດື ໄດເ້ຂົ ້າມາມບີດົບາດສໍາຄນັ ໃນການສກຶ ສາເຖິງຄວາມຫ າກຫ າຍຂອງພດື (plant diversity), ໃນນັນ້ ປັດໃຈ 4 ປະການເຊັ ່ນ: ອາຫານ, ທີ ່ ຢ່ ູອາໃສ, ເຄື ່ອງນ່ ຸງຫົ ່ມ ແລະ ຢາຮັກສາໂຣກສ່ ວນໃຫຍ່ ແມ່ ນໄດ້ມາຈາກພືດ, ເຊິ ່ ງໃນ ປະຈຸບັນພືດເປັນຊັບພະຍາກອນທໍາມະຊາດຂອງມະນຸດທີ ່ ສໍາຄນັຢ່ າງໜຶ ່ ງທີ ່ກໍາລງັຂາດ ແຄນ ຫ ືກໍາລັງຈະສູນຫາຍໄປອັນ ເນື ່ອງມາຈາກການຕດັ ໄມທ້ ໍາລາຍປ່ າຢ່ າງມະຫາສານ, ດັ ່ງນັນ້ ຈິ ່ ງມຄີວາມຈໍາເປັນແລະ ຮບີດ່ ວນທີ ່ ຈະໃຫນ້ ກັ ອະນຸກມົ ວິ ຖານພດືສກຶ ສາເຖິງຄວາມຫ າກຫ າຍຂອງພດືທີ ່ ມຢີ່ ູໃນໂລກ, ລວມທງັຄົນ້ ຄວາ້ຫາພືດຊະນດິ ໃໝ່ ຂອງໂລກ, ພືດທີ ່ຫາ ຍາກ ແລະ ໃກ້ສູນພັນມາສ້າງຮູບວິຖານໃນການສະບຸຊະນິດພືດດ້ວຍ. ດັ ່ງນັນ້, ຄວາມຄວາມສາມາດທີ ່ ນກັ ອະນຸກມົ ວິ ຖານພດຶຄດິຄົນ້ ຂື ້ນມານີ ້ສາມາດນໍາໄປປະຍຸກກບັ ງານວໄິຈຂອງວທິ ະ ຍາສາດສາຂາຕ່າງໆເຊັ ່ນ: 1. ດ້ານການກະເສດ: ແມ່ ນໄດ້ນໍາໃຊ້ວິຊາອະນຸກົມວິຖານພືດເພື ່ອສຶກສາຄົນ້ຫາພັນໄມ້ຊະນິດໃໝ່ ໆມາເພາະ ປູກ ແລະ ມກີ ານປັບປຸງພນັພດືໃຫດ້ ຂີ ື ້ນ ຫ ືສາ້ງພນັ ໃໝ່ທີ ່ທນົທານຕໍ ່ ເຊື ້ອໂຣກ ແລະ ແມງໄມ້. 2. ດ້ານປ່ າໄມ້: ໄດ້ມີການປັບປຸງສາ້ງສະຖານທີ ່ ເພື ່ ອພັກຜ່ ອນເຊັ ່ ນ: ສວນພຶດສາດ, ສວນຣຸກຄະຊາດໂດຍ ການຕດິຊື ່ຂອງພນັ ໄມຊ້ ະນດິຕ່າງໆເພື ່ອໃຫປ້ ະຊາຊນົ ໄດເ້ຂົ ້າມາສກຶ ສາ ແລະ ຮັບຮູ້ເຖິງຄວາມສໍາຄັນທາງຊັບ ພະຍາກອນ ປ່ າໄມເ້ຊິ ່ ງຈະເຮດັ ໃຫເ້ກດີການຫວງແຫນ ແລະ ມີການອະນຸລັກຊັບພະຍາກອນປ່ າໄມ້. 3. ດ້ານແພດສາດ, ເພສັດຕະສາດ ແລະ ເຄມແີມ່ນໄດມ້ ກີ ານສກຶ ສາຄົນ້ ຄວາ້ພດືສະມຸນໄພເພື ່ອນໍາມາເປັນຢາ ຮັກສາໂຣກ, ເຊິ ່ ງຈາໍເປັນທີ ່ຕອ້ງການຮບັຮູເ້ຖງິຊະນດິ ແລະ ຊື ່ວທິ ະຍາສາດຂອງພດື. 4. ດາ້ນອຸດສະຫະກໍາແມ່ນມກີ ານຄດິຄົນ້ຫາພດືໃໝ່ໆເພື ່ອນໍາມາໃຊໃ້ນທາງອຸດສະຫະກໍາ. II. ການພວົ ພນັ ຂອງວຊິ າຫ ກັ ການຈດັແບ່ງພດືກບັວທິ ະຍາສາດຂະແໜງອື ່ນ ຄວາມຮູທ້ ີ ່ ໄດຈ້າກວທິ ະຍາສາດສາຂາຕ່ າງໆ ໄດ້ມີສ່ ວນຊ່ ວຍຢ່ າງຫ ວງຫ າຍໃນການສຶກສາທາງອະນຸກົມວິຖານພືດ ແລະ ເຮັດໃຫ້ການສຶກສາອະນຸກົມວິຖານພືດມີຄວາມສົມບູນຫ າຍຂື ້ນໄດ້ແກ່:

2 1. ສັນຖານວິທະຍາ (Morphology) ເປັນວິຊາທີ ່ ສຶກສາກ່ ຽວກັບຮູບຮ່ າງລັກສະນະ ແລະ ໂຄງສ້າງພາຍນອກ ຂອງພືດ. 2. ກາຍຍະວິພາກສາດຂອງພືດ (plant anatomy) ເປັນວິຊາທີ ່ສຶກສາເຖິງໂຄງສ້າງພາຍໃນຂອງພືດ. 3. ສາລິລະວິທະຍາຂອງພືດ (plant physiology) ເປັນວິຊາທີ ່ ສກຶ ສາກ່ ຽສກບັຂະບວນການຕ່າງໆທີ ່ ເກດີຂື ້ນ ໃນພືດ. 4. ພູມສາດຂອງພືດ (plant geography) ເປັນວິຊາທີ ່ສິຶກສາເຖິງການແພ່ກະຈາຍຂອງພືດໃນພູມີພາກຕ່ າງໆ. 5. ນິເວດວິທະຍາ (ecology) ເປັນວິຊາທີ ່ສຶກສາຄວາມສໍາພັນຂອງພືດກັບສິ ່ ງແວດລ້ອມ. 6. ຈຸລັງວິທະຍາ (cytology) ຫ ື(Cell biology) ເປັນວິຊາທີ ່ ສກຶ ສາໂຄງສາ້ງ ແລະ ໜາ້ທີ ່ ສ່ວນຕ່າງໆຂອງຈຸ ລັງ. 7. ກໍາມະພັນ (genetics) ເປັນວິຊາທີ ່ສຶກສາກ່ ຽວກັບກໍາມະພັນຂອງພືດ. 8. ເຣນູວິທະຍາ (palynology) ເປັນວິຊາທີ ່ ສຶກສາກ່ ຽວກັບລະອອງເກສອນ (Pollen grain) ເຊິ ່ ງສາມາດ ນໍາມາກບົງບອກຊື ່ພືດລໍາດັບຕະກຸນ (Family) ໄດ້. 9. ບັນພະພຶກສາດ (palaeobotany) ເປັນວິຊາທີ ່ ສຶກສາກ່ ຽວກັບພືດໂບຮານ ໂດຍອາໃສຫ ັກຖານຈາກຊາກ ພດືທີ ່ມຢີ່ ູໃນຊັນ້ຂອງຫນີເຊິ ່ ງເອີ ້ນວ່າ ຟອສຊິລ (Fossil). ນອກນັນ້ ຍງັມອີກີຫ າຍວຊິ າອກີ ໄດແ້ກ່ : ໜໍ ່ ລູກວິທະຍາ (Plant embryo), ຄະນິດສາດ, ສະຖິຕິແລະຄອມພິວ ເຕີ(mathematics, statistic & computer), ວິວັດທະນາການ (evolution), ຊີວະເຄມີ(biochemistry) ແລະ ຊີວະວິທະຍາລະດັບໂມເລກຸນ (molecular biology). III. ຈດຸ ປະສງົຂອງວຊິ າຫ ກັ ການຈດັແບ່ງພດື 1. ເພື ່ອສກຶ ສາລກັ ສະນະຕ່າງໆຂອງພດື , ການກະຈາຍພັນ, ການລະບຸຊະນິດ ແລະ ການຕັ ້ງຊື ່ພດື , ເຊິ ່ ງຂໍມ້ ູນທີ ່ ໄດຈ້າກການສກຶ ສາຈະເປັນພື ້ນຖານຂອງງານດາ້ນພກຶ ສາສາດ. 2. ເພື ່ອລວບລວມຂໍມ້ ູນຕ່າງໆທີ ່ ໄດຈ້ າກການສກຶ ສາພດື ໄວໃ້ຫເ້ປັນປະໂຫຍດຕໍ ່ນກັ ວທິ ະຍາສາດສາຂາອື ່ນໆທີ ່ ເຮັດການສຶກສາ ແລະ ວິໄຈກ່ ຽວກັບພືດ. 3. ເພື ່ອນໍາຄວາມຮູທ້ ີ ່ ໄດຈ້າກການສກຶ ສາມາສກຶ ສາເຖິງຄວາມສໍາພນັ ຂອງພດື ແລະ ສະເໜີແນວຄວາມຄິດໃນ ເລື ່ອງຂອງການຈາໍ ແນກຕາມວວິດັທະນາການຂອງຊາດພນັທີ ່ຖກື ຕອ້ງ. 4. ເພື ່ ອປູກຝັງຈດິສໍານກຶ ຄວາມຮັກໃນທໍາມະຊາດ ແລະ ເກີດຄວາມຮູ້ສຶກໃນການອະນຸລັກທໍາມະຊາດເປັນ ສໍາຄັນ. IV. ຮູບແບບຂອງການສກຶ ສາການຈດັແບ່ງພດື ການສຶດສາອະນຸກົມວິຖານພືດແບ່ ງອອກເປັນ 2 ແບບໃຫຍ່ ຄື: 1. Classical taxonomy ເປັນການສຶກສາຮູບຮ່ າງລັກສະນະຂອງພັນພືດໃນທໍາມະຊາດ ຫ ື ຕົວຢ່ າງພັນພືດ ແຫ້ງ (Collecting) ແລະ ບົ ່ງບອກຊື ່ . 2. Experimental taxonomy ເປັນການສຶກສາທາງດ້ານ Biosytematics (ສຶກສາລັກສະນະທາງຊີວະ ວິທະຍາຂອງພືດໂດຍອາໃສຄວາມຮູຈ້ າກຫ າຍໆດາ້ນເຊັ ່ ນ: ສັນຖານວິທະຍາ, ສາລະລະວິທະຍາ ແລະ ກໍາມະພັນ

3 ເປັນຕົນ້ ) ແລະ Phylosytematic (ສຶກສາຄວາມສໍາພັນຂອງກໍາມະພັນ ແລະ ວິວັດທະນາການ) ເຊິ ່ ງອາດຈະເອີ ້ນການ ສກຶ ສາໃນຮູບແບບນີ ້ວ່າ Advanced taxonomy ກໍ ່ ໄດ້. V. ຂອບເຂດຂອງວຊິ າຫ ກັ ການຈດັແບ່ງພດື ໃນການສຶກສາທາງອະນຸກົມວິຖານພືດນີ ້ແມ່ນໄດສ້ ກຶ ສາຫ ກັ ເກນທາງອະນຸກມົ ວຖິ ານພດື (principles of plant taxonomy) ໃນ 3 ຫົວຂໍດ້ ັ ່ງນີ ້ : 1. ການຈັດຈໍາແນກພືດ (Plant classification) ໃນການຈໍາແນກພືດນີມ້ ີ2 ຄວາມໝາຍຄື: ຄວາມໝາຍທໍາອິດເປັນຂະບວນການເຊິ ່ ງໝາຍເຖິງຜົນຂອງລະບົບ ຂອງການຈໍາແນກໃນແຕ່ ລະຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານ (taxon) ຫ ືລະດັບ (category) ໂດຍຈໍາແນກເປັນອານາຈັກ (kingdom), ສາຂາ (division), ເຫ ົ ່ າ (class), ເຜົ ່ າ (order), ຕະກຸ ນ (family), ສະກຸນ (genus) ແລະຊະນິດ (species) ເຊິ ່ ງໃນແຕ່ລະຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຈະມີພືດຢູ່ . ສ່ວນຄວາມໝາຍທີ ່ສອງຂອງການຈາໍ ແນກພດືໝາຍເຖິງ ລະບົບການຈໍາແນກທີ ່ ແບ່ ງພືດອອກເປັນໝວດໝ່ ູເຊັ ່ ນ: ລະບົບການຈໍາແນກຂອງຮັດຊິນສັນ (Hutchinson’s system), ລະບົບຂອງເບັນທັມ ແລະ ຮູກເກີຣ໌(Bentham & Hooker’s system) ແລະ ລະບົບຂອງຄອງຄວີສ (Cronquist’s system) ເປັນຕົນ້. ໃນການຈັດຈໍາແນກພືດໃນຍຸກທໍາອິດນັນ້ ແມ່ ນອາໃສລັກສະນະທາງສັນຖານວິທະຍາ ແລະ ກາຍະວິພາກສາດ ເປັນສ່ ວນໃຫຍ່ , ຈິ ່ ງເອີ ້ນວຊິ າໃນສະໃໝນັນ້ ວ່າ: ອະນຸກົມວິຖານໃນແນວພັນລະນາ (descriptive plant taxonomy) ເຊິ ່ ງຈະສຶກສາຕົວຢ່ າງພືດໃນພິພິດຕະພັນ (herbarium), ຫ້ອງປະຕິບັດການ ແລະ ພາກສະໜາມເຊິ ່ ງໃນປະຈຸບັນຍັງ ນິຍົມສຶກສາຢູ່ , ໃນຂະນະດຽວກັນກໍມີການພັດທະນານໍາເອົາຄວາມຮູ້ໃໝ່ ໆຈາກວິທະຍາສາດສາຂາຕ່ າງໆຊ່ ວຍໃນການ ຈດັ ຈໍາແນກພືດຈິ ່ ງເອີ ້ນວິຊານີ ້ວ່ າ: ວິຊາອະນຸກົມວິຖານ (biosystematics), ອະນຸກົມວິຖານພືດແນວການທົດລອງ (experimental plant taxonomy) ເຊິ ່ ງຈະສຶກສາພືດໃນລະດັບປະຊາກອນຫ າຍກວ່ າທີ ່ ຈະສຶກສາພືດໃນແຕ່ ລະ ຊະນິດ, ນອກນັນ້ ໃນແຕ່ລະປະຊາກອນຂອງພດືທີ ່ ສກຶ ສາກໍຈະສກຶ ສາເຖງິຄວາມຜນັ ແປຂອງຈໂີນໄທ (genotype) ແລະ ຟີໂນໄທ (phenotype) ວ່ າມັນມີຄວາມສໍາພັນກັບສິ ່ ງແວດລ້ອມແນວໃດ, ລວມທັງສຶກສາສາຍພົວພັນຕາມວິວັດທະນາ ການຊາດພັນ (phylogenetic relationship). ແນວໃດກໍຕາມທັງການສຶກສາດ້ານອະນຸກົມວິຖານພືດພັນລະນາ ແລະ ຊວີ ະນຸກມົ ວຖິ ານນີ ້ແມ່ນບໍ ່ ສາ ມາດແຍກ ອອກຈາກກັນໄດ້, ເພາະວ່າທງັສອງສາຂານີມ້ ຄີວາມສໍາພນັ ໃກຊ້ດິກນັຫ າຍເຊິ ່ ງຫາກຂາດຄວາມຮູຈ້າກສາ ຂາໃດສາຂາໜຶ ່ ງ ກໍ ່ຈະເຮດັ ໃຫວຽກ ້ ງານທາງອະນຸກົມວິຖານພືດຂາດຄວາມສົມບູນໄປ. 2. ການວິເຄາະຊະນິດພືດ (Plant Identification) ເປັນການພິສູດຊະນິດພືດໂດຍການປຽບທຽບ, ການຕັດສິນໃຈ, ການໃຊຄ້ ວາມຈື ່ຈໍາທີ ່ ແນ່ນອນ ແລະປະສົບການ , ໃນນັນ້ການໃຊຢ້່ າງໃດຢ່ າງໜຶ ່ ງ ຫ ືຫ າຍໆຢ່ າງມາລວມກນັນັນ້ ຈະມລີໍາດບັ ຂັນ້ ຕອນຄ: ືຂັນ້ທໍາອດິແມ່ນໃຊຄ້ ວາມຈື ່ຈາໍ ຄື ກບັການຈື ່ໜາ້ໝ່ ູເພື ່ອນ ຫ ືບຸກຄົນຕ່ າງໆ, ເຮາົສາມາດຈື ່ພດື ໄດໃ້ນລໍາດບັຕະກຸນ, ສະກຸນ ຫ ືຊະນດິໄດແ້ຕ່ແນວໃດກໍ ່ຕາມ ຂໍແນະນໍາວ່າຖາ້ຈະໃຫໝ້ ັນ້ ໃຈວ່າການວະເຄາະຖືກຕອ້ ງ ຫ ືບໍ ່ ແມ່ນຈະຕອ້ ງໄດເ້ຮດັ ການຢືນ ຢັນໂດຍນໍາພນັ ໄມນ້ ັນ້ ມາ ປຽບທຽບກບັ ຕວົ ຢ່ າງພນັ ພດືທີ ່ມຊີ ື ່ ແລວ້ ໃນຫໍພນັ ພດືຕໍ ່ ໄປ, ແຕ່ຖາ້ຈື ່ບໍ ່ ໄດກ້ ໍມວີທິ ຕີ ໍ ່ ໄປຄກື ານໃຊ້ຮູບວິຖານ (key), ເຊິ ່ ງ ສາມາດເຮັດໄດ້ຖ້າຕົວຢ່ າງພືດນັນ້ ສມົ ບູນຄຕືອ້ງເປັນກິ ່ ງທີ ່ປະກອບດວ້ ຍໃບ, ດອກແລະ ໝາກ, ໃນນີ ້ຮູບວີຖານເປັນວິທີ

4 ທີ ່ດີທີ ່ສຸດເພາະສາມາດໃຊ້ໄດ້ໃນທຸກລະດັບຂອງພືດ ແລະ ອີກຢ່ າງໜຶ ່ ງກໍ ່ຕ້ອງກວດສອບຄວາມຖືກຕ້ອງໃນການໃຊ້ຮູບວິ ຖານນີ ້ໂດຍການປຽບທຽບ. ສໍາລັບການປຽບທຽບ (comparisation) ຕົວຢ່ າງພັນພືດນັນ້ ສາມາດເຮັດໄດ້ໂດຍວິທີຕ່ າງໆຄື: ປຽບ ທຽບກັບ ຕົວຢ່ າງພືດທີ ່ ມີແລ້ວໃນພິພິທະພັນພືດ, ປຽບທຽບກັບຕົວຢ່ າງສົດທີ ່ ມີຊື ່ ທີ ່ ຖືກຕອ້ ງແລວ້ ໃນສວນ ພຶກສາສາດ, ປຽບທຽບກບັຮູບພາບທີ ່ມຊີ ື ່ທີ ່ຖກື ຕອ້ງແລວ້ ຫ ືປຽບທຽບລາຍລະອຽດຂອງພດືນັນ້ ໆໃນໜງັສພືນັ ພກຶ ສາຊາດຕ່າງໆ. ສະຫຸ ບແລວ້ການລະບຸຊະນດິພດືນັນ້ມວີທິ ກີ ານແຕກຕ່າງກນັ ເຊັ ່ນ: ການຖາມຜູ້ຮູ້ຫ ືຜູ້ຊ່ ຽວຊານ, ການປຽບທຽບ ຕວົ ຢ່ າງພດືທີ ່ ເກບັ ໄວໃ້ນພພິທິ ະພນັ ຫ ືຈາກຮູບຖ່ າຍ, ແຕ່ວທິ ກີ ານລະບຸຊະນດິພດືທີ ່ດທີ ີ ່ ສຸດໄດແ້ກ່ : ການໃຊ້ຮູບວິຖານ (key) ແລະ ສິ ່ ງພິມທາງອະນຸກົມວິຖານພືດ (taxonomic publications). 3. ການຕັ ້ງຊື ່ພືດ (Plant nomenclature) ເປັນການກໍານດົ ຕັ ້ງຊື ່ພນັ ພດື ເຊິ ່ ງພາຍຫ ງັຈາກທີ ່ ໄດເ້ຮດັ ການວເິຄາະພນັ ພດືຊະນດິ ໃດໜຶ ່ ງແລວ້ ກໍ ່ຈະຕອ້ງໃຫຊ້ ື ່ທີ ່ ຖກື ຕອ້ງແກ່ພນັ ພດືນັນ້ ໆ, ເຊິ ່ ງເປັນໜາ້ທີ ່ ຂອງນກັ ອະນຸກມົ ວຖິ ານພດືທີ ່ ຈະພສິູດວ່າຊື ່ ໃດຈະປັນທີ ່ ຍອມຮບັ , ຊື ່ ໃດເປັນຊື ່ ພ້ອງ ຫ ືຊື ່ ໃດເປັນຊື ່ທີ ່ ໃຊບ້ໍ ່ ໄດ, ້ເມື ່ອມກີ ານສໍາຫ ວດພນັ ພືດຫ າຍຂື ້ນ ແລະ ໄດ້ພົບພັນໄມ້ຊະນິດໃໝ່ ໆເພີ ່ມຂື ້ນກໍ ່ ເກີດ ປັນຫາໃນການຕັ ້ງຊື ່ ເພາະຍງັບໍ ່ມກີ ດົ ເກນທີ ່ ແນ່ນອນໃນການຕັ ້ງຊື ່ , ດວ້ ຍສາເຫດດັ ່ງກ່າວນກັ ພດືສາດຈິ ່ ງໄດຕ້ ັ ້ງກດົ ເກນ ຂອງການຕັ ້ງຊື ່ຂື ້ນໄວໃ້ຫເ້ປັນລະບບົ ສາກນົ ຫ ືການຕັ ້ງຊື ່ວິທະຍາສາດໃຫ້ເປັນໄປຕາມກົດ ນາໆຊາດໃນການຕັ ້ງຊື ່ພກື ສາ ຊາດ (International Code of Botanical Nomencature ເຊິ ່ ງມຊີ ື ່ຫຍໍວ້່າ ICBN). VI. ການພດັທະນາການຂອງອະນຸກມົ ວຖິ ານພດື ຫາກສຶກສາຫາການພັດທະນາການຂອງອະນຸກົມວິຖານພືດ ຈະພົບວ່ ານັກພືດສາດຫ າຍຄົນໄດ້ແບ່ ງການພັດ ທະ ນາຂອງວິຊານີ ້ອອກເປັນຍຸກ ຫ ືສະໄໝຕ່ າງໆ ເຊິ ່ ງແຕ່ ລະຍຸກແຕ່ລະສະໄໝນັນ້ ກໍ ່ ອາໃສຫ ັກເກນບາງປະການເປັນຕົວ ກໍານົດເຊັ ່ ນ: ລໍເຣນຊ໌(Lawrance, 1971) ໄດ້ແບ່ ງພັດທະນາການຂອງການສຶກສາດ້ານນີ ້ອອກເປັນ 4 ຍຸກໂດຍ ພຈິ າລະນາການຈາໍ ແນກພດືຕາມລກັ ສະນະຕ່າງໆເຊັ ່ນ: ລັກສະນະວິໄສ, ຈໍານວນວົງຕ່ າງໆຂອງດອກ, ຄວາມສໍາພັນຂອງ ລັກສະນະ ແລະ ສາຍສໍາພນັທາງວວິ ດັທະນາການເປັນຕົນ້ ຫ ືອາດພິຈາລະນາຈາກເຫດການ ຫ ືຜົນງານສໍາຄັນຂອງນັກ ພືດສາດ ແລະ ນກັ ຊວີ ະວທິ ະຍາທີ ່ ສາ້ງໄວເ້ຊັ ່ນ: ຜົນງານຂອງລິນເນ (Linnarus) ທີ ່ ຂຽນໜັງສືSpecies Plantarum (1753), ເມນເດນ (Mendel) ທີ ່ ຕັ ້ງກົດເກນເມນເດນ (Mamdelian rules, 1900) ແລະ ການພັດທະນາໂດຍໃຊ້ ຄອມພິວເຕີມາຊ່ ວຍຈໍາແນກພືດ, ສະນັນ້ ຈິ ່ ງເຫນັ ໄດວ້່າເຫດການແຕ່ລະຍຸກແຕ່ລະສະ ໃໝຈະບໍ ່ ເກີດຂື ້ນ ແລະ ສີ ້ນສຸດ ໃນຍຸກນັນ້ ໆແຕ່ຈະເກີດຂື ້ນ ແລະ ພດັທະນາໄປເທື ່ອລະນອ້ ຍພອ້ ມໆກບັຍຸກທີ ່ ໃກຄ້ ຽງກນັ ອກີ ດວ້ ຍ. ດັ ່ງນັນ້ ໃນການສກື ສາການພັດທະນາການຂອງອະນຸກົມວິຖານພືດຈະແບ່ ງອອກເປັນ 8 ຍຸກໄດ້ແກ່: 1. ຍຸກທີ1: ການຈາໍ ແນກແບບໂບຮານ (ancient classification) ໃນສະໄໝໂບຮານນີມ້ ລີະບບົ ການຈໍາແນກພດື ເພື ່ອທີ ່ ຈະຮູ້ຈັກພືດ ແລະ ຄຸນສົມບັດຂອງພືດ, ເຊິ ່ ງໄດມ້ ກີ ານສກຶ ສາພືດຫ າຍຊະນິດ ແລະ ການສກຶ ສາໃນສະໃໝນີ ້ອາດຈະເອີ ້ນວ່ າ: ອະນຸກມົ ວຖິ ານພື ້ນບາ້ນ (folk-taxonomy) ເຊິ ່ ງ ເປັນການຈໍາແນກພດື ແບບງ່າຍໆຕາມຄວາມຕອ້ ງການຂອງຊຸມຊນົ ແລະ ບໍ ່ ໄດອ້ າໃສຄວາມຮູທ້ າງວທິ ະຍາສາດເຂົ ້າມາ ຊ່ ວຍໃນການຈໍາແນກເຊັ ່ ນ: ການຈໍາແນກພືດທີ ່ ສາມາດກນິ ໄດ, ້ກນິ ບໍ ່ ໄດ, ້ພດືທີ ່ ໃຊເ້ຮດັ ຢາ, ພືດທີ ່ ໃຊເ້ຮັດສເີປັນຕົນ້ . ເຊິ ່ ງຍຸກນີມ້ ນີກັ ພດືສາດທີ ່ສໍາຄນັ ໄດແ້ກ່:

5 1.1. ທີໂອຟຣາຕັສ (Theophrastus, 370-287 BC, ດັ ່ງຮູບ 1.1), ທີ ່ ເປັນນັກພືດສາດຊາວເກ ັກ ເຊິ ່ ງໄດຮັບ້ ການຍົກຍ້ອງວ່ າເປັນບິດາວິຊາພືດສາດ ແລະ ເປັນບຸກຄນົທໍາອດິທີ ່ ບນັທກຶ ການຈໍາແນກພດື ໄດປ້ ະມານ 480 ຊະນິດໂດຍ ອາໃສລກັ ສະນະວໄິສຂອງພດືວ່າເປັນພດືລົມ້ ລຸກ, ພືດພຸ່ ມ ຫ ືພດືຢືນຕົນ້ ແລະ ລກັ ສະນະອື ່ນໆທີ ່ບໍ ່ ກ່ ຽວຂອ້ງກບັດອກ, ໃນນັນ້ ທີໂອຟຣາຕັສ ຍອມຮັບວ່ າຕໍາແໜ່ ງຮັງໄຂ່ ຂອງພືດແຕກຕ່າງກນັ ເຊັ ່ ນ: ຮັງໄຂ່ ຢູ່ ເໜືອວົງກິບ ຫ ືຕໍາກວ່ າວົງກີບ, ລັກສະນະຂອງກບີດອກເຊື ່ອມ ຫ ືແຍກກັນ ແລະ ລກັ ສະໂຄງສາ້ງພາຍນອກຂອງໝາກເປັນຕົນ້ . ນອກນັນ້ທ່ານຍງັໄດຕ້ ັ ້ງ ຊື ່ ພືດຫ າຍຊະນິດໃນໜັງສືDe Historia Plantarum ເຊິ ່ ງຕໍ ່ ມາພາຍຫ ັງລິນເນໄດ້ນໍາຊື ່ ພືດເຫ ົ ່ ານັນ້ ມາໃຊ້ໃນໜັງສື General Plantarum ແລະ ຍັງຄົງໃຊ້ມາເຖິງປະຈຸບັນເຊັ ່ນ: ຊື ່ ພືດບາງຊະນິດໃນຕະກຸນໝາກຖົ ່ ວ, ຕະກຸນຫຍ້າ ແລະ ຕະກຸນດອກຜ່ານຕາເວນັ ເປັນຕົນ້. 1.2. ໄດອອສຄໍຣີເດສ (Dioscorides, 1st AD, ດັ ່ງຮູບ 1.1 ), ເປັນຊາວເກ ັກ ແລະ ເປັນແພດກອງທະຫານໂຣ ມັນໄດ້ມີຄວາມສົນໃຈ ແລະ ສກຶ ສາຄຸນສມົ ບດັ ຂອງພດືທີ ່ ນໍາມາໃຊໃ້ນທາງການແພດ, ທ່ ານໄດ້ບັນຍາຍເຖິງພືດໃນເຂດ ເມດີເຕຣານຽນປະມານ 600 ຊະນິດໃນໜັງສືDe Meteria Madica ເຊິ ່ ງຖືວ່ າເປັນການບັນຍາຍລັກສະນະຂອງພືດ ເປັນຄັ ້ງທໍາອິດທີ ່ ມີລາຍລະອຽດກ່ ຽວກັບການນໍາໄປໃຊ້ປະໂຫຍດທາງການແພດ, ໜັງສືນີ ້ຈດັ ວ່າເປັນໜັງສືສະມຸນໄພ ເຫ ັມ້ ທໍາອດິຂອງໂລກ ແລະ ໃຊ້ເປັນໜັງສືອ້າງອິງເປັນເວລາດົນນານປະມານ 1,500 ປີຈົນເຖິງສັດຕະວັດທີ16. ຮູບ 1.1 ນັກພືດສາດໃນຍຸກການຈ າແນກແບບໂບຮານ (ancient classification) (ທີ ່ມາ http://www.greatthoughtstreasury.com/author/theophrastus) 2. ຍຸກທີ2: ນກັ ສະມຸນໄພ (the herbalists) ຕະຫ ອດຍຸກກາງ (middle ages) ເປັນໄລຍະທີ ່ ຜນົ ງານໃໝ່ ໆທາງພືດສາດມໜີ ອ້ ຍທີ ່ ສຸດ, ຜົນງານສ່ ວນໃຫຍ່ທີ ່ ອອກມາກໍອາໃສຜົນງານຈາກຍຸກເກ ັກໂບຮານ ແລະ ໃນຊ່ ວງໄລຍະຟື ້ນຟູສລິ ະປະວທິ ະຍາ (renaissance, ສັດຕະວັດທີ 14-16) ໄດ້ມີການພິມໜັງສືອອກມາຫ າຍ ເຊິ ່ ງໜງັສເືຫ ັມ້ ທໍາອິດໃນຍຸກນີ ້ໄດ້ແກ່ : Herbals ທີ ່ ເປັນເລື ່ອງກ່ ຽວກັບພືດສະ ມຸນໄພ ແລະ ໃນຍຸກນີມ້ ີນກັ ສະມຸນໄພ (herbalist) ເກີດຂື ້ນມາ, ເພາະມີການສຶກສາພືດທີ ່ ມີຄຸນຄ່ າຕໍ ່ມະນຸດໂດຍ ສະເພາະຢ່ າງຍິ ່ ງແມ່ນພດືທີ ່ ນໍາມາເປັນອາຫານ ແລະ ຢາຮັກສາໂຣກ, ໃນນັນ້ ໜັງສສື ະມຸນໄພສ່ ວນໃຫຍ່ນອກຈາກຈະມີ ລາຍລະອຽດກ່ ຽວກັບພືດແລ້ວກໍຍັງມີຮູບແຕມ້ ລາຍເສັນ້ ສະແດງລກັ ສະນະຂອງພືດໃນທໍາມະຊາດອກີ ດວ້ ຍ, ເຊິ ່ ງເປັນ ການຈໍາແນກພດືແບບງ່າຍໆດວ້ ຍການລຽງລາຍຊື ່ພດືຕາມລໍາດບັ ຕວົ ອກັ ສອນ, ຈາກນັນ້ ຕັ ້ງແຕ່ສດັ ຕະວດັທີ16 ເປັນຕົນ້ ມາການສກຶ ສາພດືສະມຸນໄພຍງັມຄີວາມສໍາຄນັ ເລື ້ອຍໆມາເຊິ ່ ງບໍ ່ ສະເພາະຕໍ ່ວຊິ າການທາງພດຶສາດ ແລະ ອະນຸກົມວິຖານ ພດື ເທົ ່ານັນ້, ແຕ່ ຍງັມຄີວາມສໍາຄັນຕໍ ່ວິຊາການທາງການແພດ ແລະ ການຢາ (pharmacognosy), ເຊິ ່ ງໃນຍຸກນີມີ ້ ນັກ

6 ພືດສາດທີ ່ ສໍາຄັນໄດ້ແກ່: ບຣູເຟລ (Otto Brufels, 1488-1534) ແລະ ຟຸກສ໌(Leonhart Fuchs, 1501-1566) ຮູບ 1.2. ຮູບ 1.2 ນັກພືດສາດໃນຍຸກນັກສະມຸນໄພ (the herbalists) (ທີ ່ມາ https://en.wikipedia.org/wiki/Leonhart_Fuchs) ໃນປັດຈຸບັນມີການຕື ່ນຕົວໃນເລື ່ອງຂອງສິ ່ ງແວດລ້ອມຫ າຍຂື ້ນ ແລະປະຊາຊົນສ່ ວນໃຫຍ່ ກໍມີຄວາມປາດຖະໜາ ທີ ່ ຈະໄດອ້ າຫານຈາກທໍາມະຊາດທີ ່ ແທຈ້ ງິ, ດັ ່ງນັນ້ ຈິ ່ ງມກີ ານນໍາຜົນງານຂອງນກັ ສະມຸນໄພເກົ ່າໆມາຈດັ ພມິ ໃໝ່ ແລະມີ ການຂຽນກ່ ຽວກບັພດືສະມຸນໄພອອກມາເຜຍີແຜ່ຫ າຍຂື ້ນ. 3. ຍຸກທີ3: ນກັ ອະນຸກມົ ວຖານ ິ ລຸນ້ທໍາອດິ (the early taxonomists) ນບັ ຕັ ້ງແຕ່ ສັດຕະວັດທີ17 ເປັນຕົນ້ ມາໄດ້ມີນັກວິທະຍາສາດຫ າຍຄົນທີ ່ ສົນໃຈເລື ່ ຶອງທໍາມະຊາດຂອງພືດນາໆ ຊະນດິຫ າຍກວ່າທີ ່ ຈະສກຶ ສາໃນແງ່ຄຸນຄ່າຂອງອາຫານ ຫ ືຢາ, ສະນັນ້ ໜັງສືມີ ່ຂຽນຂື ້ນໃນຍຸກນີ ້ຈິ ່ ງເປັນຈຸດສໍາຄັນຂອງ ການຈາໍ ແນກພດືເຊິ ່ ງໄດມ້ ນີກັ ວທິ ະຍາສາດທີ ່ສໍາຄນັ ໄດແ້ກ່: 3.1. ຊີຊານພິໂນ (Andrea Caesalpino, 1519-1603, ຮູບ 1.3) ເປັນນັກພືດສາດ ແລະ ແພດສາດຊາວອີຕາລີ ເຊິ ່ ງຖໄດ້ ື ວ່ າເປັນນັກອະນຸກົມວິຖານພືດຄົນທໍາອິດຂອງໂລກ, ໃນນັນ້ທ່ານໄດຂ້ ຽນໜັງສືDe Plantis (1583) ເຊິ ່ ງບັນ ລະຍາຍ ແລະ ຈໍາແນກພືດໄດ້1,520 ຊະນິດໂດຍອາໃສລັກສະນະວິໄສ, ດອກ, ໝາກ, ແກ່ ນ ແລະ ສ່ ວນຕ່ າງໆຂອງພືດ, ດັ ່ງນັນ້ ລະບບົ ຂອງຊີຊານພີໂນຈິ ່ ງມຄີວາມຄາ້ຍຄກື ບັ ລະບົບຂອງທໂີອຟຣາຕັສຫ າຍກວ່າລະບົບຂອງນກັ ສະມຸນໄພເຊິ ່ ງ ທ່ານໄດໃ້ຫຄ້ ວາມສໍາຄນັ ຂອງລກັ ສະນະໜຶ ່ ງຫ າຍກວ່າລກັ ສະນະອື ່ນໆ ແລະ ລັກ ສະນະທີ ່ ສໍາຄນັກວ່ານີ ້ ເອີ ້ນວ່າ: ໄພ ເອີຣີ (priori) ເຊັ ່ນ: ລັກສະນະດອກມີຄວາມສໍາຄັນກວ່ າລັກສະນະໃບ ແລະ ໝາກ ເປັນຕົນ້ . ດັ ່ງນັນ້ ຜນົ ງານຂອງຊຊີ ານພີ ໂນຖືກນໍາໃຊ້ມາຈົນເຖິງປະຈຸບັນໄດ້ແກ່: ການຈັດຈໍາແນກພືດໃນຕະກຸນຜັກ ແລະ ຕະກຸນດອກຜ່ ານຕາເວັນ ເປັນຕົນ້.

7 ຮູບ 1.3 ນັກພືດສາດໃນຍຸກນັກອະນຸກົມວິຖານລຸ້ນທໍາອິດ (the early taxonomists) (ທີ ່ມາ https://hekint.org/2017/11/15/andrea-cesalpino-ca-1520-1603/ ແລະ http://www.reggiadicasertaunofficial.it/en/collections/books/bauhin-historia-plantarum-universalis/) 3.2. ໂບແອງ (Jean Johannes Bauhin, 1541-1613) (ຮູບ 1.3) ເປັນນັກພືດສາດຊາວສະວິສ-ຝຣັ ່ງທີ ່ ໄດ້ ຂຽນໜັງສືHistoria Plantarun Univelis (1650) ທີ ່ ກ່ ຽວກັບການສຶກສາພັນພືດ ແລະ ຊື ່ ພ້ອງປະມານ 5,000 ຊະນິດ ເຊິ ່ ງເຜຍີແຜ່ຫ ງັຈາກທີ ່ທ່ານໄດເ້ສຍຊວີດິ , ສ່ ວນກາສພາຣ໌ດ (Gaspard (Kaspard) Bauhin, 1560-1624) ທີ ່ ເປັນນ້ອງຊາຍຂອງໂບແອງໄດ້ຈໍາແນກພືດອອກເປັນໝວດໝູ່ ໄດ້ປະມານ 6,000 ຊະນິດ ແລະ ໄດລ້ ວບລວມລາຍຊື ່ພດື ທີ ່ ເປັນຊື ່ພອ້ງທີ ່ ນກັ ວທິ ະຍາສາດລຸນ້ກ່ອນໆໄດຕ້ ັ ້ງໄວແ້ລວ້ ຈດັພມິ ໃນໜງັສືPinax Theatri Botanici (1623). ໃນນັນ້ ລະບົບການຈໍາແນກຂອງໂບແອງໄດ້ໃຫ້ຄວາມສໍາຄັນ້ ຢ່ ູ2 ຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານໄດ້ແກ້: ສະກຸນ ແລະ ຊະນິດ, ແລ້ວ ໄດໃ້ຫຊ້ ື ່ ພືດຫ າຍຊະນດິ ທີ ່ ຢ່ ູໃນຮູບທະວີນາມ (binary nomenclatyre) ທີ ່ ປະກອບດວ້ ຍຊື ່ ສະກຸນ ແລະ ຄໍາລະບຸ ຊະນິດ, ເຊິ ່ ງຜນົ ງານດັ ່ງກ່າວນີຖ້ ວື່າເປັນຈດຸ ເລີມ້ ຕົນ້ ຂອງແນວຄວາມຄດິກ່ ຽວກບັການຕັ ້ງຊື ່ວທິ ະຍາສາດຂອງຊະນດິ . 3.3. ຈອນ ເຣ (John Ray, 1628-1705) ເປັນນັກທໍາມະຊາດວິທະຍາຊາວອັງກິດທີ ່ ໄດ້ຂຽນໜັງສືກ່ ຽວກັບ ການຈໍາແນກພືດຫ າຍເຫ ັມ້ , ເຊິ ່ ງໜັງສທື ີ ່ ສໍາຄນັ ໄດແ້ກ່ : Methodus Plantarum Nova (1682; ພິມຄັ ້ງທີ2, 1703), Historia Plantarum (3 ເຫ ັ ້ມ ໃ ນ ປີ 1686, 1688 ແ ລ ະ 1704) ແ ລ ະ Synopsis Methodica Stirpium Britannicarum (1690; ພິມຄັ ້ງທີ2 ປີ1696 ແລະຄັ ້ງທີ3 ປີ1724 ໂດຍ J.J. Dillenius) ເຊິ ່ ງໜງັສເືຫ ັມ້ ສຸດທ້າຍນີ ້ ໄດ້ຮັບການພັດທະນາປັບປຸ ງເປັນໜັງສືພັນພືກສາຊາດຂອງອັງກິດ (British Flora). ໃນໜັງສືMethodus Plantarum Nova ທີ ່ ພິມຄັ ້ງທີ2 ທ່ ານໄດ້ລວບລວມພືດໄວ້ປະມານ 18,000 ຊະນິດ ແລະ ຈໍາແນກພືດໂດຍໃຊ້ ລກັ ສະນະວໄິສຂອງພດືມເີນື ້ອໄມແ້ຂງ ຫ ືພດືທີ ່ມເີນື ້ອໄມອ້່ອນ ແລະ ພດືທີ ່ມເີນື ້ອໄມອ້່ ອນຍງັຈໍາແນກອອກເປັນພດືໃບ ລ້ຽງຄູ່ ຫ ືພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ, ນອກຈາກນີ ້ຍງັໃຊລ້ ັກສະນະຂອງດອກ, ໝາກ ແລະ ສ່ ວນອື ່ນໆຂອງພດືມາປະກອບອີດ ດ້ວຍ. ເຣ ແລະ ນັກພືດສາດໃນປະຈຸບັນສະເໜີວ່ າຄວນນໍາທຸກລັກສະນະຂອງພືດມາໃຊ້ໃນການຈໍາແນກພືດ, ນອກນັນ້ ທ່ານບໍ ່ ໄດພ້ ັດທະນາແນວຄວາມຄດິ ເລື ່ອງລະບບົທະວນີ າມຂອງຊະນດິ ແຕ່ທ່ານໃຊຊ້ ື ່ພດື ໃນຮູບແບບຂອງຊື ່ທີ ່ ປະກອບ ດ້ວຍຄໍາ (phrase-name) ແທນ. ໃນນັນ້ ລະບົບຂອງທ່ານຈິ ່ ງຂອ້ ນຂາ້ງສບັ ສນົ ເນື ່ ອງຈາກພືດມຈີ ໍານວນຫ າຍ ແຕ່ ເບິ ່ ງຄື ວ່ າລະບົບຂອງເຣຈະດີກວ່ າລະບົບຂອງລິນເນ. 3.4. ເທີນຟອດ (Joseph piton de Tournefort, 1656-1708) ເປັນນັກພືດສາດຊາວຝຣັ ່ງທີ ່ ໄດ້ຈໍາແນກພືດ ຕາມແນວຄວາມຄິດຂອງໂບແອງໃນເລື ່ ອງຂອງສະກຸນ ແລະ ໄດ້ພິມໜັງສືInstitutiones Rei Herbariae (1700)

8 ເຊິ ່ ງພາຍຫ ັງລິນເນຍໄດນ້ ໍາໄປປະຍຸກໃຊ້ແລະ ຍັງຄົງໃຊ້ຈົນເຖິງປະຈຸບັນ. ໃນນັນ້ ທ່ ານໄດຈ້ ໍາແນກພືດຈໍານວນ 698 ສະກຸນ ແລະ ມີປະມານ 10,146 ຊະນິດ ທີ ່ ເປັນການຈາໍ ແນກແບບງ່າຍໆ, ເຊິ ່ ງໃນທາງປະຕບິດັ ຜນົ ງານຂອງທ່ານໄດເ້ປັນ ທີ ່ ນຍິມົ ຈນົກະທັງມີຜົນງານຂອງລິນເນອອກມາຄວາມນຍິມົ ກໍຫຸ ດລງົໄປ, ແຕ່ເຖິງຢ່ າງໃດກໍ ່ດີຜນົ ງານຂອງເທນີຟອດກໍ ເປັນທີ ່ຍອມຮບັ ໃນຝຣັ ່ງຫ າຍກວ່າຜນົ ງານຂອງລນິ ເນ. 4. ຍຸກທີ4: ສະໄໝລນິ ເນ (Linnaeus period) ລິນເນ (Carl Linnaeus, 1717-1778, ຮູບ 1.4), ເປັນນັກຊີວະວິທະຍາຊາວສະວີເດັນທີ ່ ມຊີ ື ່ ສຽງຮອງຈາກ ຊານດາວິນ (1809-1882), ລິນເນໄດ້ຮັບການຍົກຍ້ອງວ່ າເປັນບິດາແຫ່ ງວິຊາອະນຸກົມວິຖານເພາະເປັນຜູທ້ ີ ່ ວາງຮາກ ຖານໃນການສຶກສາທາງດ້ານອະນຸກົມວິຖານພືດ ແລະ ສັດສະໄໝໃໝ່ , ນອກນັນ້ ທ່ ານໄດຈ້ ດັ ຕັ ້ງລະບົບການຕັ ້ງຊື ່ ວທິ ະຍາສາດຂອງສິ ່ ງມຊີວີດິ . ລນິ ເນມຄີວາມສນົ ໃຈພດືຕັ ້ງແຕ່ອາຍຸຍງັນອ້ ຍ ແລະ ໄດ້ສຶກສາພືດເປັນຈໍານວນຫ າຍ, ເຊິ ່ ງ ຜນົ ງານທໍາອິດທີ ່ ພິມລົງໃນໜັງສືທາງພດືສາດນັນ້ ເປັນຂໍຂ້ ຽນໃນການສຶກສາກກ່ ຽວກບັ ເພດຂອງພືດ (Sexaulity of Plant, 1927), ນອກນັນ້ ໜັງສືທີ ່ ສໍາຄັນຂອງທ່ ານມີ2 ເຫ ັມ້ ໄດ້ແກ່ : General Plantarum (1737) ແລະ Species Plantarum (1753) ເຊິ ່ ງໄດ້ມີການພິມຜົນງານທັງສອງເຫ ັມ້ ນີ ້ອອກມາຫ າຍຄັ ້ງ. ງານຂອງລິນເນຈັດເປັນການຈໍາແນກ ແບບງ່າຍໆ ແລະ ລະບົບຂອງເພດ (sexaul system) ນັນ້ ໄດພ້ ິມໃນໜັງສືSystema Naturae (1735) ເຊິ ່ ງຈໍາແນ ກພືດ, ສັດ ແລະ ແຮ່ທາດຕ່ າງໆ. ລນິ ເນໄດບ້ ນັລະຍາຍກ່ ຽວກບັຊື ່ພດືສະກຸນຕ່າງໆໃນໜງັສືGeneral Plantarum ໂດຍດັດແປງມາຈາກແນວ ຄວາມຄິດຂອງໂບແອງ ແລະ ເທີນຟອດ, ໃນຂະນະດຽວກັນກໍໄດ້ບັນລະຍາຍພືດຊະນິດໃໝ່ ໆ ແລະ ໄດຕ້ ັ ້ງຊື ່ ພືດ ຊະນດິໃໝ່ເພື ່ອເປັນກຽດໃຫແ້ກ່ນນກັ ພດືສາດອກີດວ້ ຍເຊັ ່ນ: Theophrasta, Fuchsia, Bauhinia, Dioscorea ເປັນຕົນ້ . ລິນເນໄດ້ຈັດລະບົບພືດໂດຍແບ່ ງເປັນຫວົ ໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານເຫ ົ ່າ ແລະ ເຜົ ່າໂດຍອາໃສເກສອນເພດຜູ້ ແລະ ເກສອນເພດແມ່ຕາມລໍາດບັ ເຊິ ່ ງແບ່ງພດືອອກເປັນ 24 ເຫ ົ ່າໄດແ້ກ່: - ເຫ ົ ່າທີ1: Monoandria ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ມີເກສອນເພດຜູ້ພຽງ 1 ອັນ. - ເຫ ົ ່າທີ2: Diandria ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ມີເກສອນເພດຜູ້2 ອັນ. - ເຫ ົ ່າທີ3: Triandria ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ມີເກສອນເພດຜູ້3 ອັນ. - ເຫ ົ ່າທີ4: Tetrandria ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ມີເກສອນເພດຜູ້4 ອັນ. - ເຫ ົ ່າທີ5: Pentandria ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ມີເກສອນເພດຜູ້5 ອັນ. - ເຫ ົ ່າທີ6: Hexandria ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ມີເກສອນເພດຜູ້6 ອັນ. - ເຫ ົ ່າທ7: Heptandria ີ ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ມີເກສອນເພດຜູ້7 ອັນ. - ເຫ ົ ່າທ8: Octandria ີ ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ມີເກສອນເພດຜູ້8 ອັນ. - ເຫ ົ ່າທ9: Enneandria ີ ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ມີເກສອນເພດຜູ້9 ອັນ. - ເຫ ົ ່າທ10: Decadria ີ ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ມີເກສອນເພດຜູ້10 ອັນ. - ເຫ ົ ່າທ11: Dodecandria ີ ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ມີເກສອນເພດຜູ້12 ອັນ. - ເຫ ົ ່າທີ12: Icosandris ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ມີເກສອນຜູ້ຫ າຍກວ່ າ 12 ອັນ ແລະ ກ້ານເກສອນເພດຜູ້ ຕິດກັບວົງກີບລ້ຽງ. - ເຫ ົ ່າທີ13: Polyandria ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ມີເກສອນເພດຜູ້ຫ າຍກວ່ າ 2 ອັນ ແລະ ກ້ານເກສອນຕິດ ຢູ່ ດັບຖານດອກ.

9 - ເຫ ົ ່າທີ14: Didynamia ເປັນກ່ ຸມພດືທີ ່ມເີກສອນເພດຜູ້4 ອນັທີ ່ມີ2 ອນັສັນ້ ແລະ 2 ອັນຍາວ. - ເຫ ົ ່າທີ15:Tetradynamia ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ມີເກສອນເພດຜູ້6 ອັນທີ ່ມີ4 ອັນສັນ້ ແລະ 2 ອັນຍາວ. - ເຫ ົ ່າທີ ່ 16: Monadelphia ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ມີເກສອນເພດຜູ້ຢູ່ ລວມກັນເປັນ 1 ກຸ່ ມ. - ເຫ ົ ່າທີ17: Diadelphia ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ມີເກສອນເພດຜູ້ຢູ່ ລວມກັນເປັນ 2 ກຸ່ ມ. - ເຫ ົ ່າທີ18: Polydelphia ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ມີເກສອນເພດຜູ້ຢູ່ ລວມກັນເປັນຫ າຍກຸ່ ມ. - ເຫ ົ ່າທີ19: Syngenesia ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ມີກັບເກສອນເຊື ່ອມຕິດກັນ. - ເຫ ົ ່າທີ20: Gynandria ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ມີເກສອນເພດຜູ້ແລະເພດແມ່ເຊື ່ອມຕິດກັນ. - ເຫ ົ ່າທີ21: Monoecia ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ມີດອກແຍກເພດ ແລະຢູ່ ໃນຕົນ້ ດຽວກັນ. - ເຫ ົ ່າທີ22: Diocia ເປັນກຸ່ ມພດືທີ ່ມີດອກແຍກເພດ ແລະຢູ່ ຕົນ້ ຕ່າງກັນ. - ເຫ ົ ່າທີ23: Polygamia ເປັນກຸ່ ມພດືທີ ່ມີດອກແຍກເພດ ແລະ ດອກສົມບູນຢູ່ ໃນຕົນ້ ດຽວກັນ. - ເຫ ົ ່າທີ24: Criptogamia ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ບໍ ່ມີດອກໄດ້ແກ່: ເທົ ່າ, ເຫດຣາ, ມອສ ແລະຜັກກູດ. ລະບບົ ຂອງລນິ ເນຍແມ່ນບໍ ່ ໄດບ້ ັນລະຍາຍລັກສະນະສະກຸນໃນໜັງສືSpecies Plantarum ແຕ່ ໄດ້ສະແດ ງຈໍານວນຊະນດິວ່ າມເີທົ ່າໃດໃນແຕ່ລະສະກຸນ, ພອ້ ມທງັມລີ າຍລະອຽດກ່ ຽວກບັ ເອກະສານອາ້ງອງິຂອງພດືນັນ້ ໆ ລວມທັງຊື ່ ພອ້ ງ, ຖິ ່ ນອາໃສ ແລະ ແຫ່ ງທີ ່ ພົບອີກດວ້ ຍ, ໃນນັນ້ ທ່ານໄດບ້ ັນລະຍາຍພືດແຕ່ ລະຊະນດິ ໃນຮູບຂອງ ຫ າຍຄໍາເຊິ ່ ງອາມເີຖິງ 12 ຄໍາ ແລະ ໃນລາຍລະອຽດຂອງພືດແຕ່ ລະສະກຸນຈະມີຄໍາລະບຸຊະນິດ (trivial name ຫ ື spevific epithet) ດ້ວຍ, ຕົວຢ່ າງເຊັ ່ ນ: ພືດໃນສະກຸນເຂັມ (Yucca) ລິນເນໄດ້ບັນລະຍາຍວ່ າYucca foliis ferrato-filamentofis ເຊິ ່ ງໝາຍຄວາມວ່ າພືດຊະນິດນີມ້ ຮີູບຮ່ າງຂອງໃບຍາວ, ຂອບໃບເປັນວັກ ແລະ ມີຄໍາວ່ າ filamentofa ທີ ່ຢ່ ູດ້ານຂ້າງຂອງຄໍາບັນຍາຍນັນ້ ຈິ ່ ງເຮັດໃຫ້ພືດມີຊື ່ທະວີນາມວ່ າ Yucca filamentosa ດັ ່ງທີ ່ ໃຊໃ້ນ ປະຈຸບັນ, ດັ ່ງນັນ້ ລະບບົ ການຕັ ້ງຊື ່ຂອງລນິ ເນຈິ ່ ງບໍ ່ ໄດເ້ປັນລະບບົ ດຽວກບັ ໂບແອງ, ແຕ່ກໍເປັນລະບົບຫ າຍຄໍາຈິ ່ ງເຮັດ ໃຫ້ເກີດການເຈົ ້າໃຈຜິດຄິດວ່ າລິນເນເປັນຜູ້ເລີມ້ ຕົນ້ ຄິດລະບົບການຈໍາແນກພືດ ແລະ ຊື ່ພືດໃນລະບົບທະວີນາມ, ແຕ່ໜັງສືSpecies Plantarum (1753) ເປັນໜັງສືເຫ ັມ້ ທໍາອດິທີ ່ ລວບລວມພດື ແລະ ພດືທຸກຊະນດິກໍ ່ມຊີ ື ່ທີ ່ ເປັນ ທະວນີາມຈິ ່ ງຖວື່າເປັນການເລີ ່ມຕົນ້ ຂອງການຕັ ້ງຊື ່ພດື (ຍກົ ເວັນ້ພວກເຊື ້ອໄຄ).

10 ຮູບ 1.4: ນັກພືດສາດໃນຍຸກສະໄໝລິນເນ (Linnaeus period) (ທີ ່ມາ https://en.wikipedia.org/wiki/Carl_Linnaeus) ລະບບົ ການຈໍາແນກທີ ່ ອາໃສເພດຂອງລເິນແມ່ນບໍ ່ ໄດເ້ປັນທີ ່ ຍອມຮັບໃນອັງກດິ ແລະ ຝຣັ ່ງ, ແຕ່ ແນວໃດກໍ ່ ຕາມລູກສິດຂອງລິນເນຫ າຍຄົນເຊັ ່ ນ: ເຄີຕີສ (William Curtis, 1746-1799), ສະມິດ (James Edward Smith, 1759-1828) ແລະ ທູນເບີກ (Carl Peter Thunberg, 1743-1828) ໄດ້ໃຫ້ການສະໜັບສະໜຸນ, ເພາະວ່ າລິນເນສຶກສາ ແລະ ສໍາຫ ວດພືດຈໍານວນຫ າຍຢູ່ ໃນພູມີພາກຕ່ າງໆຂອງໂລກ, ເຊິ ່ ງຫ ັງຈາກລນິ ເນເສຍຊວີ ິດ ຄ ານຈູເນຍ (Carl Junior, 1741-1786) ບຸດຊາຍຂອງທ່ ານໄດ້ຂາຍຕົວຢ່ າງພັນໄມ້ແຫ້ງໃຫ້ແກ່ ສະມິດ, ຈາກນັນ້ ສະມດິກໍໄດນ້ໍາຕວົ ຢ່ າງໄປໄວທ້ ີ ່ ອງັກດິ ແລະ ໃນປີຄ.ສ 1788 ສະມດິກໍໄດຈ້ ດັຕັ ້ງສະມາຄມົ ລນິ ເນແຫ່ງລອນດອນ (Linnean Society of London) ແລະ ໄດ້ເກັບຕົວຢ່ າງພນັ ໄມຂ້ ອງລນິ ເນໄວໃ້ນສະມາຄມົ ແຫ່ງນີ ້ດວ້ ຍ, ເຊິ ່ ງສະ ຖາບນັ ແຫ່ງນີ ້ໄດເ້ປັນຊັນ້ ນໍາແຫ່ງໜຶ ່ ງໃນການສກຶ ສາທາງທໍາມະຊາດວທິ ະຍາ ໂດຍສະເພາະໃນສາຂາອະນຸກົມວິຖານ ພືດ. ລະບບົ ຂອງລນິ ເນເປັນລະບບົທີ ່ ຍອມຮບັ ແລະ ນຍິມົ ໃຊເ້ພາະງ່າຍຕໍ ່ການໃຊ, ້ໃນນັນ້ ລະບບົ ລນິ ເນບໍ ່ ໄດສ້ ກຶ ສາ ຈໍານວນເກສອນຜູ້ແລະ ເກສອນແມ່ເທົ ່ານັນ້ເພາະໃນລະດບັຫວົ ໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖິ ານເຫ ົ ່າທີ12-23 ນັນ້ ໄດມ້ ກີ ານ ຈາໍ ແນກພດືໂດຍການໃຊລ້ ກັ ສະນະອື ່ນທີ ່ ບໍ ່ ແມ່ນຈາໍນວນເກສອນຜູເ້ຊັ ່ນ: Digitaria ມີເກສອນຜູ້4 ອັນແທນທີ ່ຈະ ຖືກຈັດຢູ່ ໃນເຫ ົ ່ າທີ4 (Tetrandria) ແຕ່ ລິນເນຍຈັດຢູ່ ໃນເຫ ົ ່ າທີ ່ 14 (Didynamia) ແທນເປັນຕົນ້ , ແຕ່ ລະບົບ ດັ ່ງກ່າວກໍມີຄວາມຫຍຸ ້ງຍາກຕໍ ່ ການສຶກສາເພາະວ່ າບາງເຫ ົ ່າກໍມີຄວາມຂັດແຍ້ງກັນ, ແຕ່ ລິນເນກໍ ່ ພະຍາຍາມຈັດໃຫ້ ເປັນລະບົບແບບໃຊ້ຫ າຍລັກສະນະ ໂດຍກາຍສຶກສາລັກສະນະຕ່າງໆໃຫຫ້ າຍທີ ່ ສຸດ ແລະ ສຶກສາວ່ າລັກສະນະ ເຫ ົ ່ ານັນ້ ມຄີວາມຄາ້ຍຄກື ນັ ຫ ືແຕກຕ່ າງກັນແນວໃດ, ສະນັນ້ ໃນໜັງສືGeneral Plantarum ທີ ່ ພິມຄັ ້ງທີ6 ລິນ ເນຍຈິ ່ ງຈະແນກພືດອອກເປັນ 58 ແນັດຊອນອໍເດີ(natyral order) ເຊິ ່ ງທຽບໄດ້ກັບຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົບວິຖານໃນ ລະດັບຕະກຸນໃນປະຈຸບັນ

11 5. ຍຸກທີ5: ການຈາໍ ແນກແບບໃຊຫ້ າຍລກັ ສະນະຫ ງັລນິ ເນ (post-Linnaeus natural system) ໃນຍຸກນີ ້ໄດ້ມີການສຶກສາທາງອະນຸກົມວິຖານພືດຫ າຍຂື ້ນ ແລະ ໄດມ້ ກີ ານຄົນ້ ພບົ ພດືຊະນດິໃໝ່ໆ, ຈາກນັນ້ ກໍນໍາພືດຫ າຍຊະນິດໄປສຶກສາໃນພິພິທະພັນພືດຫ າຍແຫ່ ງໃນເອີຣົບ, ເຊິ ່ ງການສຶກສາແມ່ນຈະໃຊລ້ ັກສະນະທາງ ສັນຖານວິທະຍາຂອງພືດເປັນຈໍານວນຫ າຍ ແລະ ຈດັ ໝວດໝ່ ູພດື ໃຫສ້ ອດຄ່ ອງກບັ ລະບົບທີ ່ ເປັນຈງິຕາມທໍາມະ ຊາດ, ຈາກນັນ້ ລະບບົ ຕ່າງໆເຫ ົ ່ານີ ້ຈິ ່ ງຂອ້ ນຂາ້ງລະອຽດຫ າຍແລວ້ ໄດມ້ ກີ ານຕັ ້ງຕະກຸນພດືໃໝ່ ໆຂື ້ນມາ ແລະ ຜົນງານ ສ່ວນໃຫຍ່ເປັນຂອງນກັ ພດືສາດຊາວຝຣັ ່ງເຊິ ່ ງນກັ ພດືສາດທີ ່ສໍາຄນັ ໄດແ້ກ່: 5.1. ອາແດນສັນ (Michael Adanson, 1727-1806) ໄດ້ສະເໜີຄວາມຄິດເຫັນໃນໜັງສືFamilles des Plantes (1763) ວ່ າການຈໍາແນກພືດຄວນໃຊ້ລັກສະນະຕ່ າງໆຂອງພືດໃຫ້ຫ າຍທີ ່ ສຸດເທົ ່າທີ ່ ຈະເຮັດໄດ້ແລະ ບໍ ່ ໃຫ້ ຄວາມສໍາຄັນໃນລັກສະນະໃດລັກສະນະໜຶ ່ ງເດັ ່ນກວ່ າລັກສະນະອື ່ນໆ, ດັ ່ງນັນ້ການສຶກສາດັ ່ງກ່າວນີ ້ຈິ ່ ງເປັນການສຶກ ສາເຂົ ້າເຖິງໂດຍປະສົບການ (empirical approach). ນອນນັນ້ ທ່ ານຍັງບໍ ່ ເຫັນດີນໍາລະບົບຂອງລິນເນ ແລະ ນໍາ ລະບົບຂອງເທີນຟອດມາປັບປຸງເຮັດໃຫ້ລະບົບຂອງລາວດີກ່ າວລະບົບລິນເນ, ແຕ່ ອາແດນສັນກໍຍອມຮັບວ່ າພືດມີ 58 ຕະກຸນ ແລະ ພືດຫ າຍຕະກຸນກໍຍັງນໍາໃຊ້ໃນປະຈຸບນັ ນີ ້ . 5.2. ຈຸສຊີເອີ(Antoine Laurent de Jussieu, 1748-1836, ຮູບ 1.5) ໄດ້ນໍາເອົາຜົນງານຂອງເບີນາດ (Bernard de Jussieuf 1699-1777) ມາປັບປຸງ ແລະ ຂຽນໃນໜັງສືGeneral Plantarum (1789) ເຊິ ່ ງທ່ານ ໄດ້ຈໍາແນກພືເອອດເປັນ 3 ກຸ່ ມຄື: 1) ກຸ່ ມພດືທີ ່ບໍ ່ມີໃບລ້ຽງ (Accotyledons) ເຊິ ່ ງລວມທງັພດືບໍ ່ມີແກ່ ນແລະພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ. 2) ກຸ່ ມພືດທີ ່ມີໃບລ້ຽງດ່ ຽວ (Monocotyledones) 3) ກຸ່ ມພືດທີ ່ມີໃບລ້ຽງຄູ(Dicotyledones) ເຊິ ່ ງລວມທງັພືດໃບລ້ຽງຄູແລະ ພືດແກ່ ນເປືອຍໄວ້ນໍາກັນ ເຊິ ່ ງ ປະກອບດ້ວຍ 5 ກຸ່ ມຍ່ ອຍຄື: - ກຸ່ ມພືດບໍ ່ມີດອກ (Apetalae) - ກຸ່ ມພືດມີກີບດອກ (Petalae) - ກຸ່ ມພືດມີກິບດອກອັນດຽວ (Monopetalae) - ກຸ່ ມພືດທີ ່ມີກີບດອກຈໍານວນຫ າຍ (Polypetalae) - ກຸ່ ມຕົນ້ ສົນ (Diclinae) ໃນປະຈຸບັນໄດ້ມີການນໍາລັກສະນະອື ່ ນໆມາຊ່ ວຍໃນການຈໍາແນກພືດທີ ່ ມໃີບລຽ້ງດ່ ຽວ ແລະ ກ່ ຸມທີ ່ ມໃີບ ລຽ້ງຄ່ ູເຊັ ່ນ: ເກສອນຜູ້ແຍກ ຫ ືເຊື ່ ອກບັ ວງົຂອງກີບດອກ, ກີບດອກແຍກ ຫ ືເຊື ່ ອມຕດິກນັ ເປັນຕົນ້ . ຈຸສຊີເອີໄດ້ ແບ່ ງພືດອອກເປັນ 15 ເຫ ົ ່າ ແລະ 100 ແນັດຊອນອໍເດີ(natyral order) ເຊິ ່ ງທຽບໄດ້ກັບລະດັບຕະກຸນໃນປະຈຸບັນ , ເຖິງແມ່ນວ່າລະບບົ ຂອງທ່ານຍງັຄງົເປັນລະບບົການຈໍາແນກແບບງ່າຍໆແຕ່ກໍນບັ ວ່າລະບບົ ນີ ້ ເປັນຈດຸ ເລີ ່ມຕົນ້ ຂອງ ການຈໍາແນກພືດສະໄໝໃໝ່ . 5.3. ລາມາກ(Jean Baptiste pierre de Monnet de Lamarck, 1744-1829) ເປັນນັກວິທະ ຍາສາດ ທີ ່ຮູ້ຈັກກັນດີໃນຖານະເປັນຜູ້ຕັ ້ງທິດສະດີວິວັດທະນາການຄົນໜຶ ່ ງ ແລະ ມຜີນົ ງານທາງອະນຸກມົ ວຖິ ານພດືທີ ່ ສໍາຄນັ ໄດ້ແກ່: ລະບບົການຈດັຈາໍ ແນກພດືທີ ່ ໃຊຫ້ າຍລກັ ສະນະເຊິ ່ ງໄວຂ້ ຽນໄວໃ້ນໜງັສືFlore Franoise (1778), ນອກ ນັນ້ທ່ານໄດ້ສະເໜີວິທີວິເຄາະພັນພືດ (analytical method) ເຊິ ່ ງເປັນການລະບຸຊະນິດພືດແບບງ່າຍໆ ແລະ ວິທີ

12 ການດັ ່ງກ່າວກໍມຄີວາມຄາ້ຍຄືກບັ ຮູບວຖິ ານໃນປັດຈຸບນັ ເຊິ ່ ງຕໍ ່ມາໄດມ້ ກີ ານນໍາຄວາມຮູທ້ າງດາ້ນສາລິລະວິທະຍາ ແລະ ກາຍະວພິ າກສາດເຂົ ້າມາໃຊໃ້ນການຈາໍ ແນກ. 5.4. ເດີກອງໂດນ (Augustin Pyramus de Candolle, 1778-1841, ຮູບ 1.5) ເປັນນັກພືດສາດຊາວ ສະວິດທີ ່ ໄດ້ຊ່ ວຍພັດທະນາການຈໍາແນກພືດຂັນ້ ສູງ ແລະ ນໍາຄໍາວ່ າ Taxonomy ໃຊ້ໃນໜັງສືThorimentaire de la Botanique (1813) ເຊິ ່ ງບັນລະຍາຍລັກສະນະພືດເປັນຈໍານວນຫ າຍ ແລະ ຈໍາແນກ ພືດອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມ ໄດ້ແກ່: ກ່ ຸມພດືບໍ ່ມທີ ໍ ່ລໍາລຽງ ແລະ ກ່ ຸມພດືມທີ ໍ ່ລໍາລຽງ, ໃນນັນ້ໜງັສທື ີ ່ສໍາຄນັຂອງທ່ານອກີ ເຫ ັມ້ ແມ່ນ Prodromus systematis Naturalis Regni Vegetabilis (1823-1873) ຈໍານວນ 17 ເຫ ັມ້ ທີ ່ ຂຽນໂດຍນັກພືດສາດ 35 ຄົນ ໂດຍມເີດກີ ອງໂດນເປັນບນັ ນາທິການເຫ ັມ້ ທີ1-7 ສ່ ວນເຫ ັມ້ ຖັດມານັນ້ ລູກຊາຍຂອງເດກອງໂດນ Alphonse de Candolle, 1806-1893 ເປັນບັນນາທິການ, ເຊິ ່ ງໃນໜັງສືນີ ້ລວບລວມພືດໃບລ້ຽງຄູ່ ລວມທງັພດື ເມດັ ເປືອຍທີ ່ ຈດັ ຢ່ ູໃກກ້ ບັ ພດື ໃບລຽ້ງດ່ ຽວທີ ່ມຊີ ໍ ່ ດອກແບບຫາງກະຮອກ (catkin) ຈາກທົ ່ວໂລກຈໍານວນ 161 ຕະກຸນ ເຊິ ່ ງມຫ າຍ ີ ກວ່ າ 59,000 ຊະນິດ ແລະ ງານທີ ່ ເດີກອງໂດນເຮັດບໍ ່ສໍາເລັດນັນ້ເປັນກຸ່ ມພືດບໍ ່ມີດອກ ແລະ ພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ. ເດີກອງໂດນໄດນໍາເອົາລະບົບຂອງຈຸສຊີເອີມາປັບປຸງໂດຍພິຈາລະນາລັກສະນະພາຍນອກ ແລະ ໃຫ້ຄວາມ ສໍາຄນັ ຕໍ ່ ອະໄວຍະວະທີ ່ ມຮີ່ ອງຮອຍ (vestigeal organ) ເຊິ ່ ງໃນສັດຕະວັດທີ19 ນັກພືດສາດຫ າຍຄົນໄດ້ນໍາເອົາ ລະບົບຂອງເດີກອງໂດນມາໃຊ້ຫ ືນໍາປາປັບປຸງເຊັ ່ ນ: ລະບົບຂອງລິນເລ (Jonh Lindley, 1799-1856) ແລະ ລະບົບຂອງເອັນລິກເຊີ(Stephen Friedrich Ladislaus Endicher, 1805-1849), ໃນນັນ້ ເອັນລກິ ເຊີໄດ້ຂຽນ ໜັງສືGeneral Plantarum (1836-1841) ທີ ່ ຄວບຄຸມພືດ 6,835 ສະກຸນ ແລະ ແຍກກຸ່ ມແທນໂລໄຟຕາ (Thallophyta) ເຊິ ່ ງມເທົາ ີ ແລະ ເຫັດຣາອອກຈາກກຸ່ ມຄໍໂມໄຟຕາ (Cormophyta) ທີ ່ ເປັນພືດຂັນ້ ສູງ ແລະ ຈັດ ລະບົບຂອງພືດໃບລຽ້ງຄ່ ູນັນ້ ເລີມ້ ຈາກກ່ ຸມທີ ່ ບໍ ່ ມກີ ີບດອກກ່ ອນເຊິ ່ ງຕ່າງຈາກລະບບົ ຂອງເດີກອງໂດນທີ ່ ເລີ ່ ມຈາກ ຕະກຸນພວງແກວ້ດຸດັ ່ນ (Ranunculaceae). 5.5. ເບັນທັມ (George Bentham, 1800-1884) ແລະ ຮຸ ກເກີ(Joseph Dalton Hooker, 1817- 1911, ຮູບ 1.5) ເປັນນັກພືດສາດຊາວອັງກິດ, ເຊິ ່ ງໃນນັນ້ Bentham ເປັນຜູ້ບັນລະຍາຍລັກສະນະ ແລະ ລະບຸ ຊະນິດພືດ, ສ່ ວນ Hooker ເປັນຜູ້ອອກສໍາຫ ວດ ແລະ ເກັບຕົວຢ່ າງພືດໂດຍທັງສອງທ່ ານໄດ້ໃຊ້ຄໍາວ່ າໂຄຮອດ (cohort) ແລະ ອໍເດີ(order) ແທນຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານໃນລໍາດັບເຜົ ່ າ ແລະ ຕະກຸນທີ ່ ໃຊໃ້ ນປະຈຸບັນ, ນອກຈາກນີທັງ ້ ສອງຍັງໄດ້ຂຽນໜັງສືຮ່ ວມກັນໄດ້ແກ່ General Plantarum (1862-1883) ລວມມີ3 ເຫ ັມ້ ເຊິ ່ ງ ເປັນໜັງສືກ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ພືດມແີກ່ ນໂດຍເລີ ່ມຈາກຕະກຸນພວງແກວ້ ດຸດັ ່ນ ແລະ ຕະກຸນທີ ່ ມຄີວາມສໍາພັນໃກຄ້ ຽງ ກນັ ເຊັ ່ນ: ຕະກຸນໄມ້ຈໍາປີ(Magnoliaceae) ຂອງພືດໃບລ້ຽງຄູ່ , ພືດເມັດເປືອຍ ແລະ ພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ. ເບັນທັມ ແລະ ຮູກເກີໄດ້ບັນລະຍາຍພືດ 202 ຕະກຸນ, 7,569 ສະກຸນ ແລະ ມີຫ າຍກວ່ າ 97,000 ຊະນິດ, ເຊິ ່ ງໃນແຕ່ລະສະ ກຸນມີລາຍລະອຽດ ແລະ ແບ່ ງອອກເປັນສະກຸນຍ່ ອຍ ຫ ືໝູ່ , ແລ້ວໄດ້ແບ່ ງກຸ່ ມພືດໃບລ້ຽງຄູ່ ອອກເປັນ 3 ກຸ່ ມໃຫຍ່ ໄດ້ແກ່: 1) ກຸ່ ມພືດມີກີບດອກແຍກກັນ (Polypetalae) 2) ກຸ່ ມພດືມກີບີດອກເຊື ່ອມກນັ (Gamopetalae) 3) ກຸ່ ມພືດທີ ່ບໍ ່ມີກີບດອກ (Monochlamydeae)

13 ຮູບ 1.5 ນັກພືດສາດໃນຍຸກການຈ າແນກແບບໃຊ້ຫ າຍລັກສະນະຫ ັງລິນເນ (post-Linnaeus natural system) (ທີ ່ມາ https://en.wikipedia.org/wiki/Antoine_Laurent_de_Jussieu, https://en.wikipedia.org/wiki/Augustin_Pyramus_de_Candolle, https://en.wikipedia.org/wiki/George_Bentham_(singer) ແລະ https://en.wikipedia.org/wiki/Joseph_Dalton_Hooker) ນອກຈາກຜນົ ງານທີ ່ ໄດເ້ຮດັ ຮ່ ວມກນັ ແລວ້ ທງັສອງຍງັໄດມ້ ຜີນົ ງານທີ ່ ແຍກກນັ ເຮດັ ດັ ່ງນີ ້ : ເບັນທັມເປັນຜູ້ທີ ່ ສຶກສາພັນໄມ້ດ້ວຍຕົນເອງ ແລະ ໄດຂ້ ຽນໜັງສືທີ ່ ສໍາຄັນຄືFlora of Australiensis (1863-1878) ຈໍານວນ 7 ເຫ ັມ້ ແລະ Handbook of the Beitish India (1858) ເຊິ ່ ງຕໍ ່ມາໄດມ້ ກີ ານນໍາໜງັສມື າປັບປຸງແກໄ້ຂຫ າຍຄັ ້ງໄດຍ ຮຸກເກີ, ສ່ ວນຮຸກເກເີດນີທາງໄປສໍາຫ ວດພນັ ພດືຫ າຍແຫ່ງທົ ່ວໂລກ ແລະ ໄດຂ້ ຽນໜງັສທື ີ ່ ມຄີຸນຄ່າຫ າຍເຫ ັມ້ ເຊິ ່ ງ ເຫ ັມ້ ທີ ່ ສໍາຄນັ ໄດແ້ກ່ The Flora ofBeitish India (1872-1878) ຈໍານວນ 7 ເຫ ັມ້ , ນອກຈາກນັນ້ທງັສອງຍງັໄດ້ ບັນລະຍາຍພືດໃນແນວໃໝ່ ແລະ ຈັດລະບົບການຈໍາແນກພືດໃນໜັງສືGeneral Plantarum ເຊິ ່ ງຫ ກັ ການທົ ່ວໄປ ກໍ ່ ໄດອ້ າໃສຜນົ ງານຂອງເດກີ ອງໂດນ. ຜົນງານຂອງເບັນທັມ ແລະ ຮຸກເກີຈັດວ່ າເປັນການວາງຮາກຖານການສຶກສາ ການຈໍາແນກພືດໃນຫ າຍເຂດຂອງໂລກ, ເຊິ ່ ງພິພິທະພັນລະດັບນາໆຊາດຫ າຍແຫ່ງເຊັ ່ ນ: ພິພິທະພັນທໍາມະຊາດ ວິທະຍາຂອງອັງກິດ (British Museum, Natural History), ຫໍພັນໄມ້ຄິວ (Kew), ພິພິທະພັນທໍາມະຊາດວິທະ ຍາຂອງປາຣີ(Museum National D’Histoire Naturelle, Paris) ໄດ້ຈັດລຽງຕົວຢ່ າງພັນໄມ້ແຫ່ ງຕາມລະບົບ

14 ຂອງເບັນທັມ ແລະ ຮູກເກີເຊິ ່ ງລະບບົ ນີ ້ຈດັໃຫພ້ ດື ໃບລຽ້ງຄ່ ູມກີ ານພດັທະນານອ້ ຍ ຫ ືເກົ ່າກວ່າ (Primitive) ພືດ ໃບລ້ຽງດ່ ຽວ ແລະ ໃນຊ່ ວງໄລຍະທີ ່ ດາວິນໄດ້ສະເໜີທິດສະດີວິວັດທະນາການຂື ້ນ ຮຸກເກີກໍສົນໃຈທີ ່ ຈະນໍາແນວ ຄວາມຄິດຂອງດາວິນມາປະກອບການພິຈາລະນາໃນການຈັດລະບົບການຈໍາແນກພືດ ແຕ່ເບັນທັມບໍ ່ ໄດ້ສົນໃຈໃນ ທດິສະດດິ ັ ່ງກ່າວ. ໃນຍຸກການຈໍາແນກໂດຍໃຊ້ຫ າຍລັກສະນະຫ ັງລິນເນນີ ້ໄດມ້ ີຄວາມກາ້ວໜາ້ໃນການຈດັ ຈໍາແນກພືດບໍ ່ ມີ ດອກໜ້ອຍກວ່ າສະໃໝຂອງລິນເນ, ໃນນັນ້ ເດກີ ອງໂດນ (1813) ເປັນຄົນທໍາອດິທີ ່ ຈດັ ໃຫພ້ ືດໃນກ່ ຸມເທຣີ ີໂດໄຟ (pterodophyte) ເປັນກ່ ຸມທີ ່ ອິດສະຫ ະແຍກອອກຈາກກ່ ຸມອື ່ ນໆ ແລະ ໃນປິຄ.ສ 1843 ບອງນຽດ (Adolphe Thodore de Brongniart, 1801-1876) ໄດ້ຈໍາແນກພືດອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມຄື: ຄ ິບໂຕກາມີ(Crytogamae) ເປັນ ກຸ່ ມພືດບໍ ່ ມີເມັດ ແລະ ຟານເນີໂຣກາມີ(Phanerogamae) ເປັນກຸ່ ມພືດມີເມັດ, ແຕ່ ບ ອນ (Alexander Karl Heinrich Braun, 1805-1877) ຈໍາແນກພືດອອກເປັນ 3 ກຸ່ ມຄື: 1) ໄບ ໂອໄຟຕາ (Bryophyta) ເປັນກຸ່ ມຂອງເທົາ, ເຫັດຣາ ແລະ ໄບ ໂອໄຟ 2) ຄ ໍໂມໄຟຕາ (Chormophyta) ເປັນກຸ່ ມ ເທີຣີໂດໄຟ 3) ແອນໂທໄຟຕາ (Anthophyta) ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ມີແກ່ ນ ສະນັນ້ ຈິ ່ ງເຫນັ ໄດວ້່າໃນຍຸກນີ ້ນກັ ພກື ສາດເລີ ່ມມຄີວາມເຂົ ້າໃຈເຖິງຄວາມຫ າກຫ າຍຂອງພດຶຂັນ້ ຕໍ ່າ, ໂຄງສ້າງຂະໜ າດນ້ອຍ ແລະ ວດັທະຈກັ ຊວີດິຂອງພດືຫ າຍຂື ້ນ, ຢ່ າງໃດກໍຕາມຄວາມຮູກ້່ ຽວກບັ ເທົ ່າ ແລະ ເຫັດຣາຍັງດ້ອຍ ກວ່ າຄວາມຮູ້ກ່ ຽວກັບພືດໃນກຸ່ ມໄບ ໂອໄຟຕາ ແລະ ເທີຣີໂດໄຟ. 6. ຍຸ ກທີ 6: ລະບົບສາຍສໍາພັນທ າງວິວັດທະນາການຫ ັງສະໄໝ ດາວິນ (post-Darwinian phylogenetic system) ໃນສະໄໝນີ ້ ເລີ ່ມມແີນວຄວາມຄດິທີ ່ ວ່ າ: ເມື ່ອມສີ ິ ່ ງມຊີ ີວດິ ເກດີມາແລວ້ ຈະມວີ ິວດັ ທະນາການແບນອອກ (divergence) ຫ ືວິວັດທະນາການແບນເຂົ ້າ (convergence) (ຮູບ 1.6), ໃນນັນ້ ການຄົນ້ ພບົ ກດົ ເກນການຖ່ າຍ ທອດລັກສະນະ (Law of Inheritance, 1900) ຂອງແມນແດນ ແລະ ການພັດທະນາການທິດສະດີໃໝ່ ກ່ ຽວກັບ ໂຄ ໂມໂຊມ, ເຮັດໃຫ້ເກີດມີແນວຄວາມຄິດກ່ ຽວກັບການຈັດຈໍາແນກພືດຕາມວິວັດທະນາການຂອງຊາດພັນ (phylogenetic classification), ນອກນັນ້ ທິດສະດີວິວັດທະນາການຂອງດາວິນ ແລະ ຂອງວອນເລ (Alfred Russel Wallace, 1823-1934) ແລະ ໜັງສືThe Origin of Species by Meeans of Natural Selection (1859) ຂອງດາວິນກໍມີຜົນຕໍ ່ການຈໍາແນກພືດຢ່ າງຫ ວງຫ າຍ (ຍົກເວັນ້ ໜງັສືGeneral Plantarum ຂອງເບັນທັມ ແລະ ຮຸກເກີເຊິ ່ ງເປັນໜັງສືທີ ່ ດີຫ າຍທີ ່ ຂຽນຫ ັງຈາກທີ ່ ດາວນິ ຕັ ້ງທິດສະດີວິວດັ ທະນາການ, ແຕ່ ບໍ ່ ກ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ວ່ າ ຈໍາແນກພືດຕາມວິວັດທະນາການຊາດພັນ).

15 ຮູບ 1.6 ສະແດງວິວັດທະນາການຂອງພືດ A, B, C ແລະ D ຈາກບັນພະບູລຸດ X ແລະ Y ເສັນ້ ວວິດັທະນາການທີ ່ ໄປຫາ A ແລະ B ສະແດງວວິດັທະນາການໃກຄ້ ຽງກນັ , ເສັນ້ວວິກັ ທພນາຫານໄປຫາ B ແລະ C ສະແດງ ວິວັດທະນາການແຍກອອກຈາກກັນ (ດັດແປງຈາກ Weiter et al. 1982) ການຈາໍ ແນກຕາມວວິດັທະນາການຂອງຊາດພນັ ຍງັມປີັນຫາທີ ່ ບໍ ່ສາມາດແກໄ້ຂໄດຢ້່ າງທີ ່ ໜາ້ພໍໃຈ, ເພາະວ່ າ ບໍ ່ສາມາດທີ ່ ຈະສາ້ງເສັນ້ທາງວວິ ດັທະນາການທີ ່ ຜ່ານມາໃນອາດດີທີ ່ ແນ່ນອນໄດ້ແລະ ເປັນການຍາກທີ ່ ຈະຍອມຮບັ ວ່າແຕ່ລະສາຍຂອງວິວດັ ທະນາການມກີ ານພັດທະນາຕໍ ່ໆມາຄາ້ຍກບັ ເປັນເສັນ້ ຊື ່ ເສັນ້ ດຽວ. ດັ ່ງນັນ້ ນກັ ພດືສາດຈິ ່ ງ ພະຍາຍາມສ້າງລະບົບການຈໍາແນກຕາມວິວັດທະນາການຂອງຊາດພັນ ໂດຍມຄີວາມຄດິວ່າລກັ ສະນະທີ ່ມກີ ານພດັ ທະນາການໜອ້ ຍຈະພດັທະນາໄປສ່ ູລກັ ສະນະທີ ່ມພີດັທະນາການຫ າຍກວ່າ (advanced), ສະນັນ້ ພດືຫ າຍຊະນດິ ຈິ ່ ງເກດີຂື ້ນມາຈາກຊາດພນັ ດຽວກນັ (monophyletic), ເຊິ ່ ງມນັ ກງົກນັ ຂາ້ມກບັ ແນວຄວາມຄິດທີ ່ ວ່າພດື ເກດີຂື ້ນ ມາຈາກຫ າຍຊາດພັນ (polyphyletic). ໃນຍຸກນີ ້ໄດ້ມີການຈໍາແນກພືດທີ ່ມີໂຄງສ້າງແບບງ່າຍໄປຈນົ ເຖິງພືດທີ ່ມໂີຄງສາ້ງສະຫ ບັ ສບັ ຊອ້ ນກວ່າ, ລັກ ສະນະພດືບາງຢ່ າງອາດຈະພົບວ່າເກີດມາຈາກການຫຸ ດຮູບຈາກລກັ ສະນະທີ ່ ເຄຍີປະກດົ ຂື ້ນໃນບນພະບູລຸດ ັ ແລະ ໃນສະໄໝນີມ້ ນີກັ ພດືສາດທີ ່ສໍາຄນັ ໄດແ້ກ່: 6.1. ໄອເຊີ(August Wilhelm Eichler, 1839-1887, ຮູບ 1.6) ເປັນນັກພືດສາດຊາວເຢຍລະມັນ, ທ່ ານເປັນຄົນທໍາອິດທີ ່ ຈໍາແນກພືດຕາມວິວັດທະນາການຂອງຊາດພັນ, ແຕ່ ແນວຄວາມຄິດໃນປະຈຸບັນລະບົບ ດັ ່ງກ່າວບໍ ່ ໄດເ້ປັນລະບບົຄທື ີ ່ກ່າວໄວຢ້່ າງແທຈ້ງິ, ໄອເຊີໄດ້ຈໍາແນກພືດອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມໄດ້ແກ່: ກຸ່ ມທີໜື ່ ງເປັນພດືທີ ່ ບໍ ່ມແີກ່ນເຊິ ່ ງແບ່ງອອກເປັນ 3 ສາຂາຄຶ: ແທນໂລໄຟຕາ, ໄບ ໂອໄຟຕາ ແລະ ເທີຣີໂດໄຟຕາ ແລະ ກຸ່ ມທີສອງເປັນພືດ ທີ ່ມເີມດັ ເຊິ ່ ງແບ່ ງອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມຍ່ ອຍຄື: ພືດແກ່ ນເປືອຍ ແລະ ພືດມີດອກ, ໃນນັນ້ ພດືມດີອກຍງັແບ່ງອອກເປັນ ພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ ແລະ ໃບລ້ຽງຄູ່ ເຊິ ່ ງພດືໃບລຽ້ງຄ່ ູສາມາດແບ່ງອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມຍ່ ອຍຄື: ກ່ ຸມພດືທີ ່ມກີບີດອກແຍກ ກັນ (Chloripetelae), ກຸ່ ມພືດທີ ່ ມີກີບດອກເຊື ່ອມຕດິ (Sympetalae) ສໍາລບັ ພືດທີ ່ ບໍ ່ມກີ ບີດອກນັນ້ ແມ່ນຈດັ ຢ່ ູ ປົນກັບ 2 ກ່ ຸມທີ ່ກ່າວມາຂາ້ງເທງິນີ ້ . ໄອເຊີໄດ້ນໍາເອົາຜົນງານຂອງເດີກອງໂດນມາໃຊ້ແລະ ສະເໜີແນວຄວາມຄດິທີ ່ ວ່າພດືແກ່ນເປືອຍເກດີກ່ອນ ພດືທີ ່ມດີອກ, ພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວເກີດກ່ ອນພືດໃບລ້ຽງຄູ່ , ກ່ ຸມພດືດອກທີ ່ມຊີໍ ່ ແບບຫາງກະຮອກເປັນພດືທີ ່ພດັທະນາ

16 ການໜອ້ ຍທີ ່ສຸດໃນພດືໃບລຽ້ງຄ່ ູທີ ່ມຊີໍ ່ດອກແບບອື ່ນໆ ແລະ ພດືທີ ່ບໍ ່ມກີບີດອກມກີ ານພດັທະນາໜອ້ ຍກວ່າພດືທີ ່ ມີກີບດອກ. ດັ ່ງນັນ້ຜນົ ງານຂອງໄອເຊຈີ ິ ່ ງຈດັເປັນຜນົ ງານທີ ່ ສໍາຄນັທາງອະນຸກມົ ວຖິ ານພດື. ຮູບ 1.7 ນັກພືດສາດໃນຍຸກລະບົບສາຍສໍາພັນທາງວິວັດທະນາການຫ ັງສະໄໝດາວິນ (post-Darwinian phylogenetic system) (ທີ ່ມາ https://en.wikipedia.org/wiki/August_W._Eichler, https://en.wikipedia.org/wiki/Adolf_Engler, https://en.wikipedia.org/wiki/Charles_Edwin_Bessey, https://en.wikipedia.org/wiki/John_Hutchinson_(botanist), http://scua.library.umass.edu/umarmot/tippooswald/ ແລະ https://en.wikipedia.org/wiki/Arthur_Cronquist) 6.2. ແອັງເກີ(Adolf Engler, 1844-1930, ຮູບ 1.6) ເປັນນັກພືດສາດຊາວເຢຍລະມັນທີ ່ ຈາແນກພືດ ໂດຍອາໃສຂໍມ້ ູນຂອງໄອເຊ, ີແຕ່ ຜົນງານຂອງທ່ ານຈະຕ່ າງຈາກລະບົບຂອງໄອເຊີໃນລາຍລະອຽດ ແລະ ກ່ ຽວກບັ ຊື ່ ວິທະຍາສາດ, ແອັງເກີໄດສ້ ກຶ ສາກ່ ຸມພດືທີ ່ມແີກ່ ນ ແລະ ຈໍາແນກພືດໃບລ້ຽງຄູ່ ອອກເປັນ 2 ເຫ ົ ່າຍ່ ອຍໄດແ້ ກ່ : ເຫ ົ ່າ ຍ່ ອຍ ອາຄີແຄນມີດີ(Archichlemidae) ເຊິ ່ ງພດືກຸ່ ມນີ ້ປະກອບດວ້ ຍພດືທີ ່ ບໍ ່ມກີ ບີດອກ ແລະ ພດືທີ ່ ມກີບດອກ ີ ແຍກກນັ ຢ່ າງອິດສະຫ ະໂດຍບໍ ່ ເຊື ່ ອມຕິດກນັ ແລະ ເຫ ົ ່າຍ່ ອຍເມຕາແຄນມດີ ີ(Metachlamydae) ເຊິ ່ ງພດກຸ່ ມ ື ນີ ້ ເປັນພືດທີ ່ມີເກີບດອກເຊື ່ອມຕິດກັນ.

17 ແອັງເກີໄດ້ສະເໜີວ່ າພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວມີການພັດທະນາໜ້ອຍກວ່ າພືດໃບລ້ຽງຄູ່ , ນອກຈາກນັນ້ ແອງັເກີແລະ ພ ານ ເທີ (Karl Anton Eugen Prantl, 1849-1839) ໄ ດ້ຮ່ ວ ມ ກັ ນ ຂ ຽ ນ ໜັ ງສືDie Natürlichen Pflanzenfamilien (1887-1915) ຈໍານວນ 20 ເຫ ັມ້ ທີ ່ ເປັນການສຶກສາ, ທົບທວນ ແລະ ບັນລະຍາຍເຖິງລະດັບ ສະກຸນ, ສະກຸນຍ່ ອຍ ຫ ືໝ່ ູເຊິ ່ ງລະບບົ ນີ ້ຈດັ ໃຫພ້ ດືມເີມດັ ພດັທະນາມາຈາກຫ າຍຊາດພນັ ແລະ ເປັນໜງັສເືຫ ັມ້ ທໍາ ອດິທີ ່ ແຍກເທາົອອກມາເປັນໝວດອດິສະຫ ະ ແລະ ແບ່ ງພືດອອກເປັນ 4 ກຸ່ ມໄດ້ແກ່: ແທນໂລໄຟຕາ, ໄບ ໂອໄຟຕາ, ເທີໂດໄຟຕາ ແລະ ຟານເນີໂຣໄຟຕາ (Phanerophyta) ເຊິ ່ ງກ່ ຸມທີ2-4 ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ ແທ້ຈິງ ແລະ ແບ່ ງອອກເປັນ 2 ສາຂາໄດ້ແກ່: 1) ແອັມບ ີໂອໄຟຕາອະໄຊໂຟໂນກາມາ (Embryobryta Asiphonogama) ໄດ້ແກ່ ກຸ່ ມພືດໄບ ໂອໄຟ (Bryophyte) ແລະ ເທີຣີໂດໄຟ (Theridophyte). 2) ແອັມບ ີໂອໄຟຕາໄຊໂຟໂນກາມາ (Embryobryta Siphonogama) ໄດ່ ແກ່ກຸມພືດແກ່ ນເປືອຍ ແລະ ພືດມີດອກ. ລະບົບຂອງແອັງເກີເປັນທີ ່ຍອມຮັບກັນຢ່ າງກວ້າງຂວາງ, ມີພິພິທະພັນພືດຫ າຍແຫ່ ງທີ ່ ໃຊ້ລະບົບນີ ້ ເຊັ ່ນ: ທີ ່ ເບີ ລີນ (Berlin), ອາໂນອາບໍຣີຕຸມ (Arnold Arboretum), ເລນິນກ າດ (Leningrad) ແລະ ໜັງສືພັກພືກສາຊາດ ຂອງເອີຣົບ (Flora Europaea) ເປັນຕົນ້. 6.3. ເບສຊີ(Charles Edwin Bessey, 1845-1915, ຮູບ 1.6) ເປັນນັກພືດສາດຊາວອາເມລິກັນຄົນທໍາ ອດິທີ ່ ຈໍາແນກພດືຕາມວວິ ດັທນິ າການຊາດພນັທີ ່ ແທຈ້ ງິ, ທ່ານບໍ ່ ຍອມຮບັ ແນວຄວາມຄດິ ຂອງໄອເຊ, ີແອັງເກິແລະ ພ ານເທີ, ໃນນັນ້ທ່ ານໄດ້ນໍາຜົນງານຂອງເບັນທັມ ແລະ ຮຸກເກີລວມທັງຜົນງານຂອງຈຸສຊີເອີແລະ ເດີກອງໂດນມາ ປະຍຸກ, ເຊິ ່ ງໃນການສກຶ ສາຂອງທ່ານໄດມ້ ກີ ານກວດສອບຊາກພດື ໂບຮານ, ແອັມບ ີໂອ ແລະ ສັນຖານວິທະຍາລວມ ທັງສຶກສາໂຄງສ້າງຂອງພືດວ່ າມີຈຸດກໍາເນີດຄືກັນ ຫ ືບໍ ່ , ນອກຈາກນັນ້ ຍງັໄດປ້່ ຽນຄໍາວ່າ “ໂຄຮອດ ແລະ ອໍເດີ” ມາ ເປັນເຜົ ່ າ ແລະ ຕະກຸນແທນ, ເຊິ ່ ງແນວຄວາມຄິດຂອງເບສຊີທີ ່ ສໍາຄັນຄື: ການສະເໜີວ່ າໂປ ແອງຈີໂອສະເປີມ (Proangiospermae) ເປັນບັນພະບູລຸດຂອງພືດມີດອກ ແລະ ວວິ ດັທະນາການໄປເປັນເຜົ ່າຣານາເລ (Ranales) ແລ້ວຈິ ່ ງວິວັດທະນາການແຍກໄປເປັນພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ ແລະ ພືດໃບລ້ຽງຄູ່ , ສະນັນ້ ຈິ ່ ງຖືໄດ້ວ່ າພືດທັງສອງກຸ່ ມນີ ້ ເກີດມາຈາກບັນພະບູລຸດດຽວກັນ, ເບສຊີສະເໜີຄວາມຄິດວ່ າພືດຕະກຸນພວງແກວ້ ກຸດັ ່ ນ ແລະ ຕະກຸນຈໍາປີມີ ຄວາມຄ້າຍຄືກັນຫ າຍ (ຮູບ 1.8). ນອກນັນ້ ເບສຊີຍັງສະເໜີຄວາມຄິດເຫັນວ່ າພືດຕະກຸນພວງແກ້ວກຸດັ ່ ນ ແລະ ຕະກຸນຈໍາປີມີຄວາມຄ້າຍຄືກັນຫ າຍ, ນອກຈາກນີທ້ ່ ານຍັງໄດສ້ ະເໜີຂໍຄ້ ິດເຫັນວ່ າລັກສະນະຕ່ າງໆທີ ່ ຈັດເປັນ ລັກສະນະພັດທະນາການໜ້ອຍ ແລະ ລັກສະນະພັດທະນາການຫ າຍແນວໃດ (ດັ ່ງຕາຕະລາງ 1.1) ໂດຍຈໍາແນກໄວ້ 28 ຂໍທ້ ີ ່ ເອີ ້ນວ່ າ: ກົດຂອງເບສຊີ(Bessey’s dicta) ດັ ່ງນັນ້ ຈິ ່ ງເຫັນໄດວ້່ າລະບົບຂອງເບສຊີຈິ ່ ງຄືກບັ ລະບົບຂອງ ແອງັເກີໃນພດືຂັນ້ ຕໍ ່າ ແລະ ຄ້າຍຄືກັບລະບົບຂອງເດີກອງໂດນ ແລະ ລະບົບຂອງເບັນທັມ ແລະ ຮຸກເກໃີນພດືຂັນ້ ສູງ.

18 ຮູບ 1.8 ແຜນວາດຂອງເບສຊີ ຫ ື ແຜນວາດກະບອງເພັດຂອງເບສຊີ (Bessey’s Cactus) ສະແດງຄວາມສ າພັນ ລະຫວ່າງເຫ ົ ່າຕ່າງໆຂອງພດືດອກ, ກ່ ຸມພດືໃບລຽ້ງດ່ ຽວຢ່ ູທາງຊາ້ຍ, ກ່ ຸມພດືໃບລຽ້ງຄູມດີອກຊະນດິ ເພຣີໄກ ນີ ແລະ ເອພໄີກນຢີ່ ູເຄິ ່ ງກາງ ແລະ ກ່ ຸມພດືໃບລຽ້ງຄ່ ູທີ ່ມດີອກຊະນດິ ໄຮໂປໄກນຢີ່ ູດາ້ນຂວາ (ດດັແປງຈາກ Langenheim & Thimann, 1982)

19 ຕາຕະລາງ 1.1:ການປຽບທຽບລັກສະນະຂອງພືດບາງປະການຕາມແນວຄວາມຄິດຂອງເບສຊີ (ຈາກ Weier et al, 1982) ລກັ ສະນະ ພດັທະນາການໜອ້ ຍ ພດັທະນາການຫ າຍ ເນື ້ອໄມ້ ເນື ້ອໄມ້ແຂງ ເນື ້ອໄມ້ອ່ ອນ ດອກ ສົມບູນເພດ ແຍກເພດ ແກນກາງຂອງດອກ ຍາວ ສັນ້ ກາງນລຽງຂອງວງົຕ່າງໆຂອງດອກ ວຽນຮອບແກນ ອອກຈາກຈຸດດຽວກັນ ຈາໍ ນວນຂອງວງົຕ່າງໆຂອງດອກ ຫ າຍ ໜ້ອຍ ກບີລຽ້ງ, ກບີດອກ ອິດສະຫ ະ ເຊື ່ອມຕິດກັນ ການເຄິ ່ ງຄຂອງ ື ດອກ ແບບລັດສະໝີ ແບບເຄິ ່ ງຊກີ ໝາກ ດ່ ຽວ ກຸ່ ມ 6.4. ເວດເທັນ (Richard von Wettetein, 1862-1931) ເປັນນັກພືດສາດຊາວອົດສະຕາຣີທີ ່ ໄດພ້ ມິ ໜັງ ສກື່ ຽວກບັການຈດັຈໍາແນກພດືທີ ່ ມຫີ າຍຫົວຂໍທ້ ີ ່ ຄາ້ຍຄືກບັ ແນວຄວາມຄດິ ຂອງແອງັເກໃີນໜັງສືHandbuch der systematischen Botanik (1901) ຕໍ ່ມາໄດ້ມີການແກ້ໄຂ ແລະ ພິມໃນຄັ ້ງທີ4 (1930-1935), ໃນນັນ້ ທ່ ານໄດ້ ສະເໜີວ່ າພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວພັດທະນາມາຈາກເຜົ ່າຣານາເລຂອງພດືໃບລຽ້ງຄ່ ູ, ພດືມດີອກແບບບໍ ່ສມົ ບູນເພດ ແລະ ບໍ ່ ມກີ າ້ນລວມເປັນພດືທີ ່ມວີວິດັທະນາການໜອ້ ຍ ແລະ ຈະພດັທະນາເປັນພດືທີ ່ມດີອກສມົ ບູນເພດ. ແນວໃດກໍຕາມ ລະບບົ ຂອງເວດເທນັ ບໍ ່ ເປັນທີ ່ ຍອມຮບັ ກນັຫ າຍເທົ ່າໃດ ເຖິງແມ່ນວ່າລະບບົ ຈະມລີກັ ສະນະເປັນການຈໍາແນກຕາມ ວິວັດທະນາການຊາດພັນຫ າຍກວ່ າລະບົບຂອງແອັງເກີ. 6.5. ສະກ໊ອດເບີກ (Carl Skottsberg, 1880-1963) ເປັນນັກພືດສາດຊາວສະວີເດັນທີ ່ ໄດພ້ ັດທະນາ ລະບົບການຈໍາແນກອານາຈັກພືດຂອງແອັງເກີແລະ ຍັງແຍກພືດກຸ່ ມເທີຣີໂດໄຟອອກຈາກກຸ່ ມພືດເມັດເປືອຍ, ແຕ່ ໃນ ເຫ ົ ່ າເນ ທີນີ(Gnetinae) ຍັງຄົ ງມີເຜົ ່ າເອ ຟີດ ຣ າເລ (Ephedrales) ແ ລ ະ ເຜົ ່ າເວ ນ ວິ ດ ຊີເອ ເລ (Welwitschiales) ໄວ້ນໍາ, ນອກນັນ້ທ່ານຍງັໄດສ້ ະເໜີຄວາມຄດິທີ ່ ວ່າພດື ໃບລຽ້ວດ່ ຽວພດັທະນາມາຈາກພດື ໃບ ລຽ້ງຄ່ ູກ່ ຸມໜຶ ່ ງທີ ່ຍງັບໍ ່ທນັຮູຈ້ກັ (undiscovered dicot). 6.6. ຮອນລີເອີ(Hans Hallier, 1868-1932) ເປັນນັກພືດສາດຊາວເຢຍລິມັນທີ ່ ໄດ້ສະເໜີລະບົບການຈໍາ ແນກພືດເຊິ ່ ງຄາ້ຍຄືກັບລະບົບຂອງເບສຊີ, ແຕ່ທັງສອງລະບົບພັດທະນາເປັນອດິສະຫ ະເຊິ ່ ງກນັ ແລະ ກັນ, ເຊິ ່ ງທ່ານ ເຊື ່ ອວ່ າພືດໃບລຽ້ງຄູພັດທະນາມາຈາກບັນພະບູລຸດທີ ່ ຄາ້ຍຄືສະກຸນ Magnolia (Magnolia-like ancestor) ແລະ ຄິດວ່ າພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວພັດທະນາການສູງກວ່ າພືດໃບລ້ຽງຄູ່ ແລະ ມາຈາກບັນພະບູລຸດທີ ່ຍັງບໍ ່ທັນຮູບຈັກ.

20 ຕາຕະລາງ 1.2:ການປຽບທຽບວິວັດທະນາການຂອງພືດດອກບາງຕະກຸນລະຫວ່ າງລະບົບຂອງເບສຊີ ແລະ ລະບົບຂອງແອັງເກີ. ລະບບົ ຂອງເບສຊີ ລະບບົ ຂອງແອງັເກີ ການພດັທະນາການ DICOTYLEDONAE MONOCOTYLEDANAE Magnoliaceae Liliaceae Ranunculaceae Gramineae Malvaceae Iridaceae Cruciferae Orchidaceae Solanaceae DICOTYLEDONAE Labiatae Salicaceae Rosaceae Ranunculaceae Leguminosae Magnoliaceae Cucurbitaceae Cruciferae Salicaceae Rosaceae Umbelliferae Leguminosae Compositae Malvaceae MONOCOTYLEDANAE Umbelliferae Liliaceae Labiatae Gramineae Solanaceae Iridaceae Cucurbitaceae Orchidaceae Compositae 6.7. ຮັດຊິນສັນ (John Hutchinson, 1884-1972) (ຮູ ບ 1.6) ເປັນນັກພືດສາດຊາວອັງກິດທີ ່ ໄດ້ ອະທິບາຍຢ່ າງລະອຽດ ກ່ ຽວກັບການຈໍາແນກພືດຕາມວິວັດທະນາການຊາດພັນມາຊ່ ວຍໃນການສຶກສາພືດດອກ ແລະ ໄດ້ສະເໜີຫ ັກເກນທາງວິວັດທະນາການຂອງພືດ, ພ້ອມທັງແນວຄວາມຄິດຂອງລັກສະນະພັດທະນາການໜ້ ອຍ ແລະ ລັກສະນະຂອງພັດທະນາການຫ າຍລວມທີ22 ຂໍ ້ທີ ່ ເອີ ້ນວ່ າ: ກົດເກນສາຍພັນຂອງຮັດຊິນສັນ (Hutchinson’s phyletic dicta), ນອກນັນ້ ທ່ານຍງັເຊື ່ ອວ່ າພດືມແີກ່ ນມບີ ັນພະບູລຸດຮ່ ວມກນັ ໂດຍມາຈາກໂປ ແອງຈີໂອສະເປີມ (ຮູບ 1.9) ແລວ້ ວວິດັທະນາການໄປເປັນພດືໃບລຽ້ງຄ່ ູທີ ່ມເີນື ້ອໄມ້(Lignoseae) ແລະ ກ່ ຸມທີ ່ ບໍ ່ ມເີນື ້ອໄມ້(Herbaceae), ເຊິ ່ ງທງັສອງກຸ່ ມນີ ້ຈະພັດທະນາການໄປເປັນພືດໃບລ້ຽວດ່ ຽວ ແລະ ພືດໃບລ້ຽວຄູ່ທີ ່ ບໍ ່ມີ ເນື ້ອໄມ້. ຮັດຊິນສັນໄດ້ຂຽນໜັງສືທີ ່ ສໍາຄັນ 2 ເຫ ັມ້ ຄື: The Famillies of Flowering Plant (1926, 1934 ແລະ ພິມຄັ ້ງທີ3 ປີ1973) ແລະ ໜັງສືKey to the Flowering Plant og the World (1967), ໃນນັນ້ ລະບົບ ການຈໍາແນກພືດຂອງຮັດຊິນສນັ ນັນ້ ໃກ້ຄຽງກັບລະບົບຂອງເບັນທັມ ແລະ ຮຸກເກີຫ າຍ, ນອກຈານນີທ່ ານ ້ ຍັງໄດ້ສະເ ໜີແນວຄວາມຄິດວ່ າວິວັດທະນາການຂອງພືດມີ2 ທາງໄດ້ແກ່ : ພດືມວີວິດັທະນາການຂື ້ນ (upward evolution) ໂດຍທີ ່ ໂຄງສ້າງຂອງພືດທີ ່ ບໍ ່ ສັບຊອ້ ນມີ ່ ການພັດທະນາການເປັນໂຄງສ້າງທີ ່ ສັບຊ້ອນກວ່ າ ແລະ ພືດມີວິວັດທະນາ ການລົງ (downward evolution) ໂດຍທີ ່ ລັກສະນະບາງຢ່ າງຂອງພືດຫຸ ດຂະໜາດລົງໄປເຊັ ່ນ ໃນຫຸ ດຂະໜາດໄປ ເປັນໃບເກດັ ເປັນຕົນ້.

21 ຮູບ 1.9 ແຜນວາດສະແດງສາຍສໍາພນັ ຂອງພດືດອກ (ແບບງ່າຍດາຍ) ເຊິ ່ ງດດັແປງມາຈາກແນວຄວາມຄດິ ຂອງຮັດຊິນສັນ 6.8. ເມຊ (Karl Mez, 1866-1944) ເປັນນັກພືດສາດຊາວເຢຍລະມນັທີ ່ ໄດ້ສະເໜີແນວຄວາມຄິດກ່ ຽວ ກັບລະບົບການຈໍາແນກພືດທີ ່ ແຕກຕ່ າງຈາກນັກພືດສາດຄົນອື ່ ນໆ, ທ່ ານເຊື ່ ອວ່ າການທີ ່ ສະແດງຄວາມສໍາພັນ ລະຫວ່ າງກຸ່ ມຕ່ າງໆຂອງພືດດອກ ແມ່ ນສາມາດເຮັດໄດ້ໂດຍການສຶກສາປະຕິກິລິຍາຂອງແອນຕີເຈນ ແລະ ແອນຕີ ບໍດີໃນຊີລອມ (Serological antigen-antibody) ເຊິ ່ ງເປັນການປຽບທຽບປະຕິກລິ ຍິ າຂອງໂປ ຕີນຈາກພືດກຸ່ ມ ຕ່າງໆເຊັ ່ນ: ຕະກຸນ, ສະກຸນເປັນຕົນ້ . ນອກນັນ້ທ່ານຍງັໄດສ້ ະເໜິແຜນວາດ (family tree) ຂອງອານາຈັກພືດ ເຊິ ່ ງ ມີນັກວິທະຍາສາດຍອມຮັບແນວຄວາມຄິດດັ ່ງກ່ າວໜ້ອຍທີ ່ສຸດ. 6.9. ທິບໂປ ( Oswald Tippo, 1911-x) (ຮູບ 1.6) ເປັນນັກພືດສາດຊາວອາເມລິກັນທີ ່ ນໍາເອົາລະບົບ ການຈາໍ ແນກພດືທີ ່ ບໍ ່ມລີະບບົທໍ ່ລໍາລຽງຂອງສະມດິ (Smith, 1938) ແລະ ລະບົບຂອງເອັມ (Eames, 1936) ເຊິ ່ ງ ກ່ ຽວຂ້ອງກັບພືດທີ ່ມີລະບົບທໍ ່ ລໍາລຽງມາວເິຄາະໂດຍໃຊຂ້ ໍມ້ ູນຈາກຊາກດຶກດໍາບັນ ແລະ ພືດໃນປະຈຸບັນ. ດັ ່ງນັນ້ ລະບົບຂອງທິບໂປ (1942) ຈິ ່ ງເປັນທີ ່ ນິຍົມໃນສະຫາລັດອາເມລິກາ ໂດຍສະເພາະການສຶກສາດ້ານພືດສາດທົ ່ວໄປ, ໃນນັນ້ທ່ ານໄດ້ຈໍາແນກພືດອອກເປັນ 2 ອານາຈັກຍ່ ອຍໄດ້ແກ່: 1) ອານາຈັກຍ່ ອຍແທນໂລໄຟຕາ 2) ອານາຈກັ ຍ່ອຍແອມບ ໂີອໄຟຕາເຊິ ່ ງແບ່ງອອກເປັນ 4 ສາຂາຍ່ ອຍ (Subdivision) ຄື: - ໄຊລ໊ອບຊີດາ (Psilopsida) - ໄລຄ໊ອບຊີດາ (Lycopsida) - ຟີນ໊ອບຊີດາ (Sphenopsida) ແບ່ ງອອກເປັນ 3 ເຫ ົ ່າຄື: ຟິລິຊີນີ(Filicinae) ເຊິ ່ ງໄດແ້ກ່ຜກັ ກູດ, ເຫ ົ ່າ ຈິມ ໂນ ສ ະເປີ ມ ມີ(Gymnospermae) ເຊິ ່ ງໄດ້ແ ກ່ ພືດ ເມັດເປືອ ຍ ແ ລະ ເຫ ົ ່ າແ ອ ງຈີໂອ ສ ະ ເປີມ ມີ (Angiospermae) ໄດ້ແກ້ພືດມີດອກ ຫ ືພດືເມດັຫຸມ້ ເຊິ ່ ງມທີ ງັພດືໃບລຽ້ງດ່ ຽວ ແລະ ພືດໃບລ້ຽງຄູ່ . - ເທີຣ໊ອບຊີດາ (Pteropsida) ນອກຈາກນີທ້ ິບໂປຍງັໄດສ້ ະເໜີແນວຄວາມຄິດທີ ່ ວ່າ: ເຫ ົ ່າແມກໂນລເີອເລ (Magnoliales) ເປັນກຸ່ ມພືດ ດອກທີ ່ມີພັດທະນາການໜ້ອຍທີ ່ສຸດ. ດັ ່ງນັນ້, ໃນໄລຍະນີ ້ລະບບົການຈາໍ ແນກພດືຈິ ່ ງມີ2 ລະບົບໃຫຍ່ ໆ (ດັ ່ງຕາຕະລາງ 1.2) ໄດ້ແກ່: a) ລະບົບຂອງເບສຊີເຊິ ່ ງເປັນລະບົບທີ ່ ພັດທະນາມາຈາກລະບົບຂອງເດີກອງໂດນ ແລະ ລະບົບຂອງເບັນ ທັມ ແລະ ຮຸກເກີ, ໃນລະບົບນີ ້ຈດັໃຫ້ພືດໃບລ້ຽງຄູ່ ມີການພັດທະນາໜ້ອຍກວ່ າພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ.

22 b) ລະບົບຂອງແອັງເກີແລະ ພ ານເທີເຊິ ່ ງເປັນລະບບົ ທີ ່ ຈດັ ໃຫພ້ ດື ໃບລຽ້ງດ່ ຽວພດັທະນາມາຈາກພດື ໃບ ລ້ຽງຄູ່ . ❖ ລະບົບການຈໍາແນກພດືຕັ ້ງແຕ່ ຄ.ສ 1950 ເຖິງປະຈບຸ ນັ ເຊິ ່ ງເປັນໄລຍະທີ ່ ນກັ ພືດສາດຫ າຍຄົນໄດສ້ ະເ ໜີແນວຄວາມຄິດກ່ ຽວກັບລະບົບການຈໍາແນກໃນອານາຈກັ ພືດຈໍານວນຫ ານເຊັ ່ ນ: ໂບນ (Harold C. Bold, 1909-1987) ແລະ ວິດແທ໊ກເກີ(Robert Whittaker, 1921-1980), ໃນຂະນະທີ ່ ບາງຄົນກໍຈະສົນໃຈການຈໍາ ແນກພືດດອກເທົ ່ານັນ້ ໂດຍອາໃສແນວຄວາມຄິດຂອງເບສຊເີຊັ ່ນ: 1) ສະເທັບບິນ (George Ledyard Stebbins, 1906-x) ເປັນນັກພືດສາດຊາວອາເມລິກັນທີ ່ ໄດໃ້ ຊ້ ຄວາມຮູຈ້າກສາຂາວຊິ າຕ່າງໆເຊັ ່ນ: ກໍາມະພັນ (ການກາຍພັນ, ປະຊາກອນ ແລະ ອື ່ນໆ), ວິວັດທະນາການ, ການສືບ ພັນ, ນິເວດວິທະຍາ, ທໍລະນີວິທະຍາ ແລະ ບນັ ພະພກຶ ສາດມາຊ່ ວຍໃນການຈໍາແນກພດືດອກແຕ່ລາວບໍ ່ ໄດສ້ ະເໜີ ລະບົບການກໍາແນກພືດໃນລະດັບເຜົ ່າ ຫ ືຕະກຸນໃໝ່ , ແຕ່ ໄດ້ປັບປຸງລະບົບຂອງຄ ອງຄວິດ. ລະບົບຂອງສະເທັບບິນ ນັນ້ເປີດກວາ້ງສໍາລບັ ຜູທ້ ີ ່ ສົນໃຈທີ ່ ຈະແປຜນົ ຂໍມ້ ູນທີ ່ ລາວລວບລວມໄວ້ຫ ືເມື ່ອມຂີໍມ້ ູນໃໝ່ ໆເພີ ່ມເຕມີ ເພື ່ອນໍາມາ ຈໍາແນກພືດ ແລະ ປຽບທຽບກັບກົດເກນຂອງເບສຊີ. 2) ທັກທາຈັນ (Armen Leonovich Takhtajan, 1910-x) ເປັນນັກພືດສາດຊາວລັດເຊຍທີ ່ ໄດ້ ພັດທະນາລະບົບການຈໍາແນກພືດຕາມວິວັດທະນາການຂອງຊາດພັນ, ໃນນັນ້ ຜນົ ງານຂອງລາວໄດສ້ ະທອ້ ນແນວ ຄວາມຄິດຂອງຮອນລີເອີ, ເຊິ ່ ງລາວຄດິ ວ່ າລະບບົ ຂອງຮອນລເີອີໄດ້ສະແດງຄວາມສໍາພັນວິວັດທະນາການຊາດພັນ ຫ າຍກວ່ າລະບົບຂອງເບສຊີ. ທັກທາຈັນໄດ້ແບ່ ງພືດດອກ (Magnoliophyta) ອອກເປັນ 2 ເຫ ົ ່າເຊິ ່ ງທໍາອດິລາວໃຊ້ ຊື ່ວ່ າ ແມັກໂນລີເອທີ(Magnoliatae) ແລະ ລີລີເອທີ(Liliiatae), ແຕ່ ຕໍ ່ມາໄດປ້່ ຽນຊື ່ທັງ 2 ເຫ ົ ່າ ໃໝ່ ຄື: ເຫ ົ ່ າ ແມັກໂນລີອອບຊີດາ (Magnoliopsida) ເຊິ ່ ງແບ່ ງອອກເປັນ 7 ເຫ ົ ່ າຍ່ ອຍ, ທີ ່ ປະກອບມີ20 ເໝືອເຜົ ່ າ (Superorder), ມີ71 ເຜົ ່ າ ແລະມີ331 ຕະກຸນ ແລະ ເຫ ົ ່າລີລີອອບຊີດາ (Liliaopsida) ເຊິ ່ ງແບ່ ງອອກເປັນ 3 ເຫ ົ ່າຍ່ ອຍ, ທີ ່ປະກອບມີ8 ເໜອື ເຜົ ່າ, ມີ21 ເຜົ ່າ ແລະ ມີ71 ຕະກຸນ. ເຊິ ່ ງໃນການແບ່ງເປັນເຫ ົ ່າແມ່ນໃຊຄໍາ້ ລົງທ້າຍ ຂອງເຫ ົ ່າຍ່ ອຍວ່ າ -anae (ກ່ ອນໜາ້ນີ ້ໃຊ້-florae), ນອກນັນລາວຍັງສະ ້ ເໜີແນວຄວາມຄິດວ່ າພືດດອກພັດທະນາ ມາຈາກຊາດພັນດຽວ (monophyletic) ບໍ ່ ແມ່ ນມາຈາກຫ າຍສາຍພັນ (polyhhyletic) ແລະ ໄດ້ສະເໜີວ່າເຫ ົ ່ າ ແມັກໂນລີເອເລຂອງພືດດອກມີພດັທະນາການໜອ້ ຍທີ ່ສຸດ ແລະ ພດືກ່ ຸມນີກ້ ໍພດັທະນາໄປເປັນພດືກ່ ຸມຕ່າງໆ, ສ່ ວນ ເຫ ົ ່າລລິ ອິອບຊດີ ານັນ້ ພດັທະນາມາຈາກເຫ ົ ່ານມິ ຟີເອເລ (Nymphaeales) ເຊິ ່ ງແນວຄວາມຄິດນີ ້ໄດ້ຮັບການວິຈານ ຢ່ າງຫ ວງຫ າຍຈາກນກັ ພດືສາທີ ່ ຄດິ ວ່າພດືທັງສອງກ່ ຸມມຄີວາມຄາ້ຍຄກື ນັ ເນື ່ອງມາຈາກວິວດັທະນາການແບນເຂົ ້າ ແທນທີ ່ ຈະເປັນວວິດັທະນາການແບບແບນອອກ, ແນວໃດກໍ ່ຕາມຜນົ ງານຂອງທກັ ທາຈນັກໍເປັນທີ ່ ຍອມຮບັ ກນັຢ່ າງ ກວ້າງຂວາງ. 3) ຄ ອງຄວີສ (Arthur John Cronquist, 1919-1992) (ຮູບ 1.6) ເປັນນັກພືດສາດຊາວອາເມລິກາທີ ່ ອາໃສຂໍມ້ ູນຈໍານວນຫ າຍຈາກທີ ່ ຕ່າງໆເຊັ ່ນ: ເອກະສານອ້າງອິງ, ການສອບຖານ, ການສຶກສາດ້ວຍຕົນເອງທັງຈາກ ການລົງພາກສະໜາມ ແລະ ຕົວຢ່ າງພືດໃນພິພິທະພັນແລ້ວນໍາມາຈັກລະບົບການຈໍາແນກພືດ (ດັ ່ງຮູບທີ1.10) ເຊິ ່ ງ ແນວຄວາມຄດິ ດັ ້ງເດມີ ອາໄສຈາກແນວຄວາມຄດິ ຂອງເບສຊແີລວ້ ນໍາມາດດັ ແປງ ແລະ ປັບປຸງໃຫດ້ ຂີ ື ້ນໂດຍອາໃສ ຜົນງານຂອງທັກທາຈັນ. ລະບົບຂອງຄ ອງຄວສີນີ ້ແບ່ງພືດອອກເປັນ 2 ເຫ ົ ່າໄດແ້ ກ່ : ເຫ ົ ່າແມກັ ໂນລອີອບຊີດາ (ພືດ ໃບລ້ຽງຄູ່) ແລະ ເຫ ົ ່າລີລີອອບຊີດາ (ພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ) ເຊິ ່ ງພດັທະນາຈາກເຜົ ່າຣານາເລ, ໃນນັນ້ເຫ ົ ່າແມກັ ໂນລອີອບ

23 ຊີດາແບ່ ງອອກເປັນ 6 ເຫ ົ ່າຍ່ ອຍ, ທີ ່ ມີ55 ເຜົ ່ າແລະມີ352 ຕະກຸນ, ສ່ ວນເຫ ົ ່າລີລີອອບຊີດາໄດ້ແບ່ ງອອກເປັນ 5 ເຫ ົ ່າ, ທີ ່ ມີ18 ເຜົ ່າ ແລະມີ61 ຕະກຸນ. ນອກນັນ້ ລາວຍັງໄດ້ຂຽນໜັງສືAn Integrated System of Flowering Plant (1981) ທີ ່ ມລີ າຍລະອຽດກ່ ຽວກບັ ຮູບວຖິ ານ, ລະບຸເຫ ົ ່າ, ເຜົ ່າ ແລະ ຕະກຸນຂອງພືດດອກເຮັດໃຫ້ຜົນງານ ຂອງລາວເປັນທີ ່ຍອມຮບັທົ ່ວໂລກ. ຮູບ 1.10 ແຜນວາດສະແດງຄວາມສໍາພັນພືດໃບລ້ຽງຄູຂອງຄ ອງຄວິສ 4) ທ ອນ (Robert Folger Thorne, 1920-x) ເປັນນກັ ພດືສາດຊາວອາເມລກິ າທີ ່ ຈດັແບ່ງພດືດອກເຊິ ່ ງ ລາວໄດເ້ຊື ່ອຖືວ່າມນັມາຈາກຊາດພນັ ດຽວກນັ ອອກເປັນ 2 ເຫ ົ ່າໄດແ້ກ່ : ເຫ ົ ່າແມກັ ໂນລອີອບຊດີ າ (ພືດໃບລ້ຽງຄູ່) ແລະ ເຫ ົ ່າລີລີອອບຊີດາ (ພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ), ນອກນັນ້ ລາວໄດ້ແບ່ ງລະດັບເຫ ົ ່າ ແລະ ເໜືອເຜົ ່ າ ເຊີ ່ ງຈັດໃຫ້ຢູ່ ໃກ້ ກັບໂປ ແອັງຈໂີອສະເປີມມທີ ີ ່ ສູນພນັ ໄປແລວ້ ແລະ ຈາກແຜນພູມຕ່ າງໆຈະລຽງກະຈາຍຄ້າຍລັດສະໝີອອກຈາກຈຸດ ກໍາເນີດເຊິ ່ ງກ່ ຸມທີ ່ ມີລັກສະນະແຕກຕ່ າງຈາກບັນພະບູລຸດກໍ ່ ຈະຢ່ ູຫ່ າງຈາກສູນກາງເຊັ ່ ນ: ເຜົ ່ າແອສເທີຣາເລ (Asterales). ລະບົບການຈໍາແນກຂອງທ ອນອາໃສຂໍມ້ ູນຂອງຄວາມຄາ້ຍຄືກັນ ແລະ ຄວາມສໍາພັນຂອງໜ່ ວຍ ອະນຸກົມວິຖານຫ າຍກວ່ າທີ ່ ຈະຈໍາແນກພືດ ໂດຍອາໃສຄວາມສໍາຄັນຂອງລັກສະນະທີ ່ ຄາດວ່ າເປັນລັກສະນະທີ ່ ສໍາຄັນຕາມວິວັດທະນາການຊາດພັນ, ເຊິ ່ ງຫ ກັ ໃຫຍ່ໆຂອງລະບບົ ທ ອນນັນ້ ຄາ້ຍຄກື ບັ ລະບົບຂອງທັກທາຈນັ ແລະ ຄ ອງຄວີສ. 5) ດານເກ ັນ (Rolf Martin Theodor Dahlgren, 1932-1987) ເປັນນັກພືດສາດຊາວເດັນມາກ ແລະ ພັນລະຍາ (Gertrud Dahlgren) ໄດ້ສະເໜີແຜນວາດວິວັດທະນາການຂອງຊາດພັນ ແລະ ລະບົບລວມຄວາມຄິດ ເປັນແຜນວາດແບບສອງມິຕິ, ເຊິ ່ ງແບ່ງເຫ ົ ່າແມກັ ໂນລອີອບຊດີ າ (ພືດດອກ) ເປັນ 2 ເຫ ົ ່າຍ່ ອຍຄື: ເຫ ົ ່າຍ່ ອຍແມັກໂນ ລີອີ(Magnoliidae, ພືດໃບລ້ຽງຄູ່) ເຊິ ່ ງມີ25 ເໜອື ເຜົ ່າ ແລະ ເຫ ົ ່າຍ່ ອຍລີລີອີດີ(Liliidae, ພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ) ເຊິ ່ ງ ມີ10 ເໜືອເຜົ ່າ, ລາວເຊື ່ອວ່າພດືດອກມຈີດຸ ກໍາເນດີມາຈາກຊາດພນັ ດຽວກນັ ແລະ ລກັ ສະນະທີ ່ ປ່ ຽນແປງໄປເຊັ ່ນ: ການມີຈຸລັງປະສົມ (companion cell) ຂອງໂຟແອັມ, ຖົງແອມັ ບ ໂີອທີ ່ ມີ8 ນິວເຄຍ ເປັນຕົນ້ ແມ່ ນເກີດມາຈາກ ການປ່ ຽນແປງຂອງກ່ ຸມພດືທີ ່ຈະພດັທະນາໄປເປັນພດືດອກ, ເຊິ ່ ງໃນແຜນວາດສະແດງກ່ ຸມຂອງພດືຈະແຕກຂະແໜ

24 ງຢ່ າງບໍ ່ ເປັນລະບົບລະບຽບ, ເມື ່ອພດືກ່ ຸມນັນ້ ມລີກັ ສະນະໃກຄ້ ຽງກບັ ກ່ ຸມທີ ່ ຄາ້ຍຄກື ນັ ແລະ ຂະໜາດຂອງກຸ່ ມພືດ ຂື ້ນກບັ ຈໍານວນຊະນດິ ໃນແຕ່ ລະກ່ ຸມ, ນອກນັນ້ ລາວຍງັໃຊຄ້ ໍາວ່າ -florae ເປັນຄໍາລົງທ້າຍຂອງ ເໜືອເຜົ ່ າເຊັ ່ ນ ດຽວກັບທ ອນ. ຈາກຄວາມຫ າກຫ າຍຂອງລະບົບການຈໍາແນກພືດ ສາມາດສະຫຸ ບເປັນແຜນວາດປະຫວັດການພັດທະນາ ລະບົບການຈໍາແນກພືດໄດ້(ຮູບ 1.11) ເຊິ ່ ງຈາກແຜນວາດນີ ້ ເຮັດໃຫ້ຮູ້ວ່ ານັກພືດສາດທີ ່ ໄດ້ຈໍາແນກ ພືດນັນ້ ໄດ້ອາ ໃສລະບົບການຈໍາແນກທີ ່ມີມາກ່ ອນເຊັ ່ນ: ລະບົບຂອງຮອນລີເອີແລະ ເບສຊີເປັນຕົນ້ ແລະ ນໍາມາປັບປຸງຕາມແນວ ຄວາມຄິດຂອງຕົນ, ເຊິ ່ ງໃນລະບົບການຈໍາແນກພືດດອກທີ ່ ນິຍົມໃນປັດຈຸບັນເຊັ ່ນ: ລະບົບຂອງຄ ອງຄວີສ, ທອນ, ດານເກ ັນ, ສະເທັບບິນ ແລະ ທາຈັນ ແມ່ ນມີຄວາມຄ້າຍຄືກັນຫ າຍກວ່ າທີ ່ຈະເປັນລະບົບທີ ່ ແຕກຕ່ າງກັນ, ເຊິ ່ ງລະບບົ ການຈໍາແນກພືດໃນປັດຈຸບັນນີກ້ ໍ ່ອາດຈະແຕກຕ່ າງຈາກລະບົບຈໍາແນກພືດໃນອະນາຄົດ ເພາະວ່ າຈະມີຂໍມູນ້ ກ່ ຽວ ກັບພືດຈະມີຫ າຍຂື ້ນ. 7. ຍຸກທີ7: ລະບຽບວທິ ສະີ ໄໝໃໝ່ ໂດຍອາໃສຟີໂນໄທປ໌ ຫ ືອະນຸກມົ ວຖິ ານແບບຕວົ ເລກ (modern phonetic methods or taxomatrics) ເຮວູດ (Heywood, 1974) ແລະ ເຣເວນ (Raven, 1976) ເຊື ່ ອວ່ າການຈໍາແນກພືດດອກທີ ່ ອາໃສ ລັກສະນະສັນຖານວິທະຍາ ຫ ືຟີໂນໄທ (phonetic classification) ສະແດງຜົນໃນທາງປະຕິບັດໄດ້ດີກວ່ າການ ຈໍາແນກຕາມວິວັດທະນາການຊາດພັນ, ເຊິ ່ ງແນວຄວາມຄິດນີກ້ ງົກບັ ແນວຄວາມຄິດດາ້ນອະນຸກມົ ວິຖານໃນຮູບ ແບບຕົວເລກ (numerical taxonomy), ແທັກຊີແມຕ ິກ (taximetrics) ຫ ືຟີເນຕິກ (phonetics) ຂອງສະນິດ (sneath, 1957) , ມີເຊເນີ(Michener) ແລະ ໂຊຄອນ (Sokal, 1957) ທີ ່ ສຶກສາແບັກທີເຣຍ ແລະ ເຜິ ້ ງຕາມ ລໍາດັບ. ແຕ່ ໃນຄວາມຈງິແລວ້ ອະນຸກມົ ວຖິ ານແບບຄດິ ໄລ່ ບໍ ່ ແມ່ນວທິ ກີ ານຫາຂໍມ້ ູນໃໝ່ ຫ ືເປັນລະບົບການຈໍາແນກ ພດືແບບໃໝ່ ແຕ່ເປັນວທິ ກີ ານຈດັການຂໍມ້ ູນໃໝ່ ທີ ່ ໄດຈ້ າກການຈໍາແນກໂດຍຢຶດຖືຫ ັກການວ່າທຸກລກັ ສະນະມຄີ່ າ ເທົ ່າທຽມກນັ , ສະນັນ້ ຍິ ່ ງມີຂໍມ້ ູນຫ າຍກໍຈະເຮັດໃຫລ້ ະບົບທີ ່ ດີດວ້ ຍ, ການຈໍາແນກແບບນີ ້ອາໃສລັກສະນະທີ ່ ມີ ຄວາມຄ້າຍຄືກັນຂອງຟີໂນໄທ (phonetic similarity) ເຊິ ່ ງໝາຍເຖິງສັນຖານວິທະຍານັນ້ ເອງໂດຍບໍ ່ ຄໍານຶງເຖິງຈຸ ກໍາເນີດ ແລະ ວິວັດທະນາການຂອງພືດເປັນສໍາຄັນ, ດັ ່ງນັນ້ ຜົນຂອງການສຶກສານີ ້ອາດຈະສະແດງຄວາມສໍາພັນ ໃກ້ຊິດກັນຂອງພືດ ແຕ່ບໍ ່ ໄດ້ສະທ້ອນໃຫ້ເຫັນເຖິງວວິ ັດທະນາການເຊິ ່ ງການສຶກສາດາ້ນນີ ້ນກັ ອະນຸກມົ ວິຖານຈະ ຕ້ອງເລືອກໜ່ ວຍສຶກສາ (operation taxonomic units ຫ ືOYUs) ເປັນຂັນ້ທໍາອິດ ແລະ ໜ່ ວຍການສຶກສານັນ້ ອາດຈະເປັນພືດແຕ່ລະຕົນ້, ກຸ່ ມປະຊາກອນຕ່ າງໆຂອງພືດຊະນິດໜຶ ່ ງ, ພືດຕ່ າງຊະນິດໃນສະກຸນດຽວກັນ ຫ ືພືດຕ່ າງ ສະກຸນໃນຕະກຸນດຽວກນັ ເປັນຕົນ້ , ຈາກນັນ້ ກໍເລອືກລັກສະນະພືດເພື ່ ອສຶກສາປຽບທຽບລະຫວ່ າງໜ່ ວຍສຶກສາ ແລະ ລັກສະນະທີ ່ ຈະໃຊອ້ າດເປັນລັກສະນະປະລິມານ (quantitative character) ເຊັ ່ ນ: ຄວາມກວ້າງ, ຍາວ, ຈໍານວນຂອງໄຂ່ ຕໍ ່ຮັງໄຂ່ ເປັນຕົນ້ ຫ ືລັກສະນະຄຸນນະພາບ (quantative character) ເຊັ ່ນ: ລັກສະນະສີຂອງກີບ ດອກ, ຊະນິດຂອງໝາກ, ລັກສະນະຂອງຂອບໃບ ເປັນຕົນ້ , ໂດຍເລືອກລັກສະນະຕ່ າງໆຂອງໜ່ ວຍການສຶກສາໃຫ້ ຫ າຍທີ ່ ສຸດເທົ ່າທີ ່ ຈະຫ າຍໄດ້ເພາະຖືວ່ າໃຊ້ລັກສະນະຫ າຍເທົ ່າໃດກໍ ່ ຈະໃຫ້ຜົນໃກ້ຄຽງກັບຄວາມເປັນຈິ ່ ງເທົ ່ານັນ້ ແລະ ມີການສະເໜີວ່ າຄວນໃຊ້ປະມານ 100 ລັກສະນະ, ເຊິ ່ ງສະນິດ ແລະ ໂຊຄອນ (1973) ສະເໜີວ່ າຄວນໃຊ້60 ລກັ ສະນະເຮດັ ໃຫເ້ລື ່ອງນີກ້ າຍເປັນທີ ່ ຖືກຖົກຖຽງກນັ ວ່າຄວນຈະໃຊເ້ທົ ່າໃດ, ຢ່ າງໃດກໍຕາມວິກ (Wyk, 1982) ແລະ ດຣ. ປຣະນອມ ຈັນທະຣະໂຍໄທ (1989) ສຶກສາພຽງ 20-21 ລັກສະນະຕາມລໍາດັບກໍສາມາດແຍກກຸ່ ມພືດ

25 ໄດ້, ຈາກນັນ້ກໍວເິຄາະຈດັກ່ ຸມ (cluster analusis) ດ້ວຍຄອມພິວເຕເີພື ່ອສຶກສາຫາຄ່ າສໍາປະສິດຂອງຄວາມຄ້າຍຄື ກັນ (coefficients of similarity) ຂອງໜ່ ວຍສຶກສາ ຫ ືກຸ່ ມຂອງໜ່ ວຍສຶກສາ. ຜົນການສຶກສາຢູ່ ໃນຮູບ ພົງສາວະລີ (dendrogram) ຈາກຮຸບ 1.12 ໜ່ ວຍສກຶ ສາມຄີວາມຄາ້ຍຄືກນັ ກໍ ່ຈະຢ່ ູໃກກ້ ນັ , ກ່ ຸມທີ ່ ຕ່າງກນັ ຈະຢ່ ູ ຫ່ າງກັນ, ທຸກນ່ ວຍສຶກສາມີຄວາມຄ້າຍຄືກັນລະດັບ 85-100% ອາດຍອມຮັບງ່າເປັນພືດຊະນິດດຽວກັນ ແລະ ຢູ່ ໃນລະດັບ 65% ອາດຍອມຮບັ ໃນລະດບັ ສະກຸນ, ການແປຜນົ ຂອງການວເິຄາະນັນ້ ຂື ້ນຢ່ ູກບັຄວາມຮູຄ້ ວາມເຂົ ້າໃຈ ໃນພດືທີ ່ສກຶ ສາຂອງນກັ ອະນຸກມົ ວຖິ ານພດື. ຜົນການສຶກສາຢູ່ ໃນຮູບຂອງພົງສາວະດີ(dendrogram) ຈາກຮູບ 1.12 ໜ່ ວຍສຶກສາທີ ່ມີຄວາມຄ້າຍຄືກັນ ກໍ ່ຈະຢ່ ູໃກກ້ ນັ , ກ່ ຸມທີ ່ ຕ່າງຊະນດິກນັ ກໍຈະຢ່ ູຫ່າງກນັ , ທຸກໜ່ ວຍການສຶກສາມີຄວາມຄ້າຍຄືກັນລະດັບ 85-100% ອາດຈະຍອມຮບັ ວ່າເປັນພດືຊະນດິດຽວກນັ ແລະທີ ່ ລະດບັ 65% ອາດຈະຍອມຮັບໃນລະດັບສະກຸນ, ໃນນັນ້ ການ ແປຜນົຂອງການວເິຄາະນັນ້ຂື ້ນຢ່ ູກບັຄວາມຮູຄ້ ວາມເຂົ ້າໃຈໃນພດືທີ ່ ສກືສາຂອງນກັ ອະນຸກມົ ວຖິ ານພດື . 8. ຍຸກທີ8: ລະບຽບວິທີສະໄໝໃໝ່ ໂດຍອາໃສຄວາມສໍາພັນທາງວິວັດທະນາການຫ ືແຄດີສະຕິກ (modern phylogenetic methods or cladistic) ໃນການສກຶ ສານີ ້ຈະວິເຄາະຂໍມ້ ູນທາງວວິ ດັທະນາການຊາດພນັ ຫ ືວິທີແຄັດດິສຕິກ (cladistic analysis) ເພື ່ອໃຫໄ້ດກ້ ານຈດັຈໍາແນກພດືທີ ່ ດທີ ີ ່ ສຸດ, ເຊິ ່ ງການສກຶ ສາຈະຄາ້ຍຄກື ບັການສຶກສາຄວາມຄາ້ຍຄກື ນັທາງຟີໂນໄທ ແຕ່ ວິທີສຶກສາ ແລະ ວິເຄາະຂໍມ້ ູນຕ່ າງກັນ, ໃນນັນ້ ຂໍແ້ ຕກຕ່ າງຂອງສອງລະບົບມີຢ່ ູບ່ ອນວ່ າການຈໍາແນກຕາມ ວວິດັທະນາການຊາດພນັ ໃຊລ້ ກັ ສະນະທີ ່ ເອີ ້ນວ່າ ເປັນໄພຣເອຣີ ີເພື ່ອສແິດງການປ່ ຽນແປງທາງວວິດັທະນາການເຊັ ່ນ: ຕໍາແໜ່ງຂອງຮງັໄຂ່ ເປັນຕົນ້ , ຜົນຂອງການສຶກສາຈະສະແດງເປັນແຄັດໂດແກ ມ (cladogram) ເຊິ ່ ງຈະສະແດງເຖິງ ຄວາມຄ້າຍຄືກັນ ແລະ ວິວັດທະນາການຂອງໜ່ ວຍການສຶກສາ. ຈາກຮູບ 1.13 ສະແດງຄວາມສ າພັນຂອງຊະນິດ ໃນທາງວິວັດທະນາການ ສົມມຸດໃຫ້ທຸກໜ່ ວຍສຶກສາຢູ່ ໃນສະກຸນດຽວກັນ ແລະ ເກດີວວິດັທະນາການທີ ່ ປາຍຂອງ ແຄລດໂດແກ ມສະແດງອັນດັບຊະນິດໃໝ່ ຈາກຕົວຢ່ າງ D ແລະ E ມາຈາກບນັ ພະບູລຸດດຽວກນັ (ທີ ່ ຈດຸ ບນັ ພະບູ ລຸດ III) ແລະ ພືດຊະນິດຕ່ າງໆອາດຈະເລີນ ແລະ ວິວັດທະນາການຈາກບັນພະບູລຸດດຽວກັນ (probable ancestor)

26 ຮູບ 1.12 ແຜນວາດສະແດງປະຫວັດການພັດທະນາລະບົບການຈໍາແນກພືດດອກ, ລູກສອນສະແດງເຖິງຄວາມ ສໍາພັນລະຫວ່ າງລະບົບພືດ (ດັດແປງຈາກ Woodland, 1997)

27 ຮູບ 1.13 dendrogram ສະແດງເປີເຊັນຂອງຄວາມຄ້າຍຄືກັນຂອງໜ່ ວຍສຶກສາ ແລະ ກຸ່ ມຂອງໜ່ ວຍສຶກສາ, ສະມາຊິກຂອງພືດຊະນິດດຽວກັນຕ້ອງມີຄວາມຄ້າຍຄືກັນຢ່ າງໜ້ອຍ 85% (ເສັນ້ ໄຂ່ ປາ) ດັ ່ງນັນ້ ຈາກການສກຶ ສາ 10 ໜ່ວຍນັນ້ ສາມາດແບ່ງພດືອອກເປັນ 6 ຊະນິດ (ດັດແປງຈາກ Weier et al. 1982) ຈາກຮູບ 1.14 ແຄລດໂດແກ ມສະແດງຄວາມສໍາພັນທາງວິວັດທະນາການລະຫວ່ າງຊະນິດ (ຫ ື ໜ່ ວຍສຶກສາ) AE, ຈດຸ ເຂັມ້ ສະແດງບນັພະບູລຸດທີ ່ ສູນພນັ ໄປແລວ້ (ດັດແປງຈາກ Weier et al. 1982)

28 ບດົທີ2 ການຈາໍແນກພດື (Plant classification) I. ຄວາມໝາຍຂອງການຈໍາແນກພດື ຄໍາວ່ າ classification ມີເຄົ ້າມາຈາກພາສາລາຕິນທີ ່ ວ່ າ clasis ໝາຍເຖິງການລວບລວມ ຫ ືເອີ ້ນມາລວມ ກັນ (to call together) ເຊິ ່ ງເປັນການລວມເອາົສິ ່ ງມີຊີວິດທີ ່ ຄ້າຍຄືກັນໄວ້ໃນກຸ່ ມດຽວກັນ, ແຕ່ເນື ່ອງຈາກສິ ່ ງທີ ່ ນໍາ ມາລວມກັນນັນ້ ມີຈໍານວນຫ າຍ, ດັ ່ງນັນ້ ໃນການລວມຂອງສິ ່ ງມີຊີວິດດັ ່ງກ່າວໃຫ້ເປັນກຸ່ ມດຽວກັນ ຫ ືໝູ່ ດຽວກັນ ຍ່ ອມກໍ ່ ໃຫ້ເກີດຄວາມຫ າກຫ າຍພາຍໃນກຸ່ ມຂື ້ນມາ, ສະນັນ້ ເມື ່ອເກີດຄວາມຫ າກຫ າຍນີ ້ ເຮັດໃຫ້ພາຍໃນກຸ່ ມເກີດ ຄວາມແຕກຕ່ າງກັນ ແລະ ເປັນການແຍກສິ ່ ງທີ ່ມາລວມກັນຈິ ່ ງເທົ ່າກັບເປັນການຈໍາແນກສິ ່ ງທີ ່ມາລວມກນັ ນັນ້ , ດັ ່ງ ນັນ້ ການຈໍາແນກພືດ (plant classification) ຈິ ່ ງໝາຍເຖິງການຈໍາແນກພືດອອກເປັນລະບົບຕ່ າງໆ ແລະ ມີການ ລຽງລະດັບຂອງໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານ. ເນື ່ ອງຈາກວ່ າພືດທີ ່ ມີຢູ່ ໃນໂລກມີຈໍານວນຫ າຍ, ເຊິ ່ ງນກັ ພືດສາດໄດ້ປະເມີນວ່ າໃນໂລກນີມີ ້ ພືດຢູ່ ປະມານ 500,000 ຊະນິດ ໂດຍໄດ້ແບ່ ງອອກເປັນພືດຂັນ້ ຕໍ ່ າປະມານ 240,000 ຊະນິດ ແລະ ແບ່ ງອອກເປັນພືດຂັນ້ ສູງ ປະມານ 260,000 ຊະນິດ, ເຊິ ່ ງການຈດັແບ່ ງດັ ່ງກ່າວກໍ ່ ເພື ່ອຄວາມສະດວກໃນການສຶກສາ ແລະ ການໃຊ້ປະ ໂຫຍ ດທີ ່ ກົງກັບຄວາມຈໍາເປັນໃນການສ້າງຫ ັກເກນເພື ່ອປ້ອງກັນຄວາມສັບສົນ, ເພື ່ອເປັນສື ່ກາງ ແລະ ເພື ່ອສື ່ຄວາມໝາຍ ໃຫ້ເຂົ ້າໃຈກົງກັນ. II. ລະບບົຂອງການຈໍາແນກພດື ໃນການຈໍາແນກສິ ່ ງມີຊີວິດມີຫ າຍລະບົບ ເຊິ ່ ງສາມາດສະຫຸ ບໄດ້3 ລະບົບໃຫຍ່ດັ ່ງນີ ້ : 1. ລະບົບການຈໍາແນກແບບງ່າຍດາຍ (artificial system) ດັ ່ງຮູບທີ2.1 ເປັນລະບົບການຈໍາແນກແບ່ ງ ງາຍໆບໍ ່ລະອຽດຫ າຍເທົ ່າໃດ, ໂດຍພິຈາລະນາຈາກລັກສະນະພາຍນອກວ່ າຄ້າຍຄືກັນ ຫ ືຕ່ າງກັນແນວໃດ, ເຊິ ່ ງເປັນ ການຈໍາແນກເພື ່ອຄວາມສະດວກເຊັ ່ ນ: ຈໍາແນກໂດຍອາໃສລັກສະນະວິໄສວ່ າເປັນພືດຢືນຕົນ້ , ພືດພຸ່ ມ ຫ ືພືດລົມ້ ລຸກ ຫ ືຈໍາແນກເປັນພືດອາຫານ, ພືດໃຊ້ເປັນຍາຮັກສາໂຣກ, ພືດມີພິດ ເປັນຕົນ້, ເຊິ ່ ງລະບບົ ນີ ້ ເລີມ້ ໃຊ້ຕັ ້ງແຕ່ທໍາອິດ ທີ ່ມີການຈໍາແນກສິ ່ ງມີຊີວິດຈົນມາເຖິງສັດຕະວັດທີ18 2. ລະບົບຈໍາແນກທີ ່ ໃຊ້ຫ າຍລັກສະນະ (natural system) ດັ ່ ງຮູບທີ2.2 ເປັນລະບົບທີ ່ ຈໍາແນກໄດ້ ລະອຽດກວ່ າລະບົບທໍາອິດ ໂດຍການສັງເກດລັກສະນະຂອງພືດໃຫ້ຫ າຍທີ ່ ສຸດເທົ ່າທີ ່ຈະຫ າຍໄດ້, ແລ້ວນໍາມາຈັດໝ ວດໝູ່ ໃຫ້ສອດຄ່ ອງກັບຄວາມເປັນຈິງໃນທໍາມະຊາດ, ເຊິ ່ ງລະບົບນີ ້ໃຊ້ໃນກາງສັດຕະວັດທີ ່ 18 ຈົນເຖິງສະໄໝດາ ວນິຕັ ້ງທິດສະດີວິວັດທະນາການ ແລະ ໃນປະຈຸບັນລະບົບນີກໍ ້ ຍັງໃຊ້ກັນຢູ່ .

29 ຮູບ 2.1. ສະແດງລະບົບການຈໍາແນກແບບງ່າຍດາຍ (artificial system) (ທີ ່ມາ http://www.fao.org/3/w7365e/w7365e04.htm) 3. ລະບົບການຈໍາແນກຕາມວິວັດທະນາການຊາດພັນ (phylogenetic system) ດັ ່ງຮູບທີ2.3 ເປັນ ລະບົບການຈໍາແນກສິ ່ ງມີຊີວິດໂດຍສຶກສາຈາກລັກສະນະຕ່ າງໆ ແລະ ພິຈາລະນາຕາມວິວັດທະນາການຊາດພັນອີກ ດ້ວຍ, ໃນລະບົບນີມີ ້ ການຈັດລຽງພືດກຸ່ ມໃດເກີດກ່ ອນ ແລະ ພືດກຸ່ ມໃດເກີດຕາມຫ ັງ ແລະ ມີຄວາມສໍາພັນກັນ ແນວໃດ, ເຊິ ່ ງໃນການສຶກສາຕ້ອງອາໃສຊາກດຶກດໍາບັນ ແຕ່ເນື ່ອງຈາກບໍ ່ ພົບຊາກດຶກດໍາບັນຂອງພັນໄມ້ທຸກຊະນິດ, ຈິ ່ ງເຮັດໃຫ້ລະບົບນີ ້ຍັງບໍ ່ ທັນສົມບູນແຕ່ ກໍອາໃສການສຶກສາຫ າຍໆສາຂາມາປະກອບເຂົ ້າກນັ ເຊັ ່ ນ: ການສຶກສາອົງ ປະກອບທາງເຄມີຂອງພືດ ແລະ ລະອອງເກສອນວິທະຍາ.

30 ຮູບ 2.2. ຮູບແບບຂອງລະບົບຈໍາແນກທີ ່ ໃຊ້ຫ າຍລັກສະນະ (natural system) ຂອງພືດ (ທີ ່ມາ https://www.pinterest.com/pin/288652657337869051/) ຮູບ 2.3. ຮູບແບບຂອງລະບົບການຈໍາແນກຕາມວິວັດທະນາການຊາດພັນ (phylogenetic system) ຂອງພືດ (ທີ ່ມາ https://en.wikipedia.org/wiki/Evolutionary_history_of_plants)

31 III. ຫວົ ໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວຖາ ິ ຍຂອງການຈໍາແນກພດື (unit of classification) ໃນສະໄໝກ່ ອນການຈໍາແນກພືດຍງັບໍ ່ທັນແນ່ ນອນ, ສະນັນ້ເດີກອງໂດນຈິ ່ ງໄດ້ຈັດໃຫ້ມີການປະຊຸມກ່ ຽວກັບ ການຈັດໝວດໝູ່ ແລະ ວາງຫ ັກເກນໃນການຕັ ້ງຊື ່ວິທະຍາສາດຂອງພືດ, ຫ ັງຈາກນັນ້ ກໍ ່ມີການປະຊຸມເລື ້ອຍໆມາ ແລະ ໄດ້ກໍານົດວ່ າໃນການຈັດໝວດໝູ່ ຕ້ອງມີຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານ (taxon-ເອກະພົດ ແລະ taxa- ພະຫຸພົດ ຫ ືrank, unit ຫ ືtaxonomic unit ” ເຊັ ່ ນ: ຕະກຸນ, ສະກຸນ ແລະ ຊະນິດ) ເຊິ ່ ງຕ່ າງກໍ ່ ເປັນແຕ່ ລະຫົວໜ່ ວຍ ອະນຸກົມວິຖານ, ຕົວຢ່ າງເຊັ ່ ນ: Syzygium Siiamense ສະແດງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລະດັບຊະນິດ, ເຊິ ່ ງ Syzygium ສະແດງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມໃວິຖານລະດັບສະກຸນ ແລະ Myrtaceae ສະແດງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິ ຖານລະດັບຕະກຸນ ເປັນຕົນ້. ໃນການຈໍາແນກເລີ ່ມຕົນ້ ຈາກຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລະດັບຊະນິດ, ເຊິ ່ ງເປັນຫົວໜ່ ວຍພື ້ນຖານທີ ່ນ້ອຍທີ ່ ສຸດ (basic unit of classification) ແລ້ວຈິ ່ ງໄລ່ລໍາດັບຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຂື ້ນໄປເຖິງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິ ຖານທີ ່ ໃຫຍ່ທີ ່ ສຸດ ເຊິ ່ ງຈດັເປັນລະບົບຊັນ້ (hierarchical system). ໃນນັນ້ ຈາກກົດເກນນາໆຊາດໃນການຕັ ້ງຊື ່ພືດ ໄດ້ກໍານົດຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານໃຫຍ່ສຸດເຖິງນ້ອຍສຸດ (taxonomic categories) ມດີ ັ ່ງນີ ້ : Kingdom (ອານາຈັກ) Division (ສາຂາ) Class (ເຫ ົ ່າ) Order (ເຜົ ່າ) Family (ຕະກຸນ) Genus (ສະກຸນ) Species (ຊະນິດ) ຕົວຢ່ າງ: ລ າດັບຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຂອງຈໍາປາປ່ າ Kingdom Plantae Division Tracheoptyta Subdivision Pteropsida Class Angiosperme Subclass Dicotyledaoneae Order Magnoliales Family magnoliaceae Genus Michelia Species Michelia champasa ໃນຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານດັ ່ງກ່າວນີ ້ອາດຈະແບ່ ງລະອຽດຍ່ ອຍລົງໄປໄດ້ໂດຍການຕື ່ມຄໍາວ່ າ “ຍ່ ອຍ ຫ ື ສໍາຮອງ (sub)” ໄວ້ດ້ານໜ້າ ແລະ ເພີ ່ມຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານໃໝ່ອີກຈະໄດ້ອັນດັບຕ່າງໆດັ ່ງນີ ້ : ຕົວຢ່ າງ: Division (ສາຂາ) Subdivision (ເຫ ົ ່າຍ່ ອຍ ຫ ືເຫ ົ ່າສໍາຮອງ) Class (ເຫ ົ ່າ) Subclass(ເຫ ົ ່າສໍາຮອງ)

32 ຕັ ້ງແຕ່ອານາຈັກລົງມາເຖິງເຜົ ່າສໍາຮອງເອີ ້ນວ່ າ: ກຸ່ ມລະດັບໃຫຍ່ (major category ຫ ືartificial group) ເຊິ ່ ງເປັນກຸ່ ມທີ ່ ບໍ ່ ພົບໃນທໍາມະຊາດ ແລະ ຕັ ້ງແຕ່ ຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລະດັບສະກຸນລົງມາເຖິງຊະນິດເອີ ້ນວ່າ: ກຸ່ ມລະດັບນ້ອຍ (manor category ຫ ືnatural group) ເປັນກຸ່ ມພືດທີ ່ພົບໄດ້ໃນທໍາມະຊາດ. 1. ຊະນິດ (species) ເປັນຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານທີ ່ ໃຊ້ໃນການຈໍາແນກ ແລະ ເປັນສິ ່ ງທີ ່ ພົບໄດ້ໃນທໍາ ມະຊາດ, ໃນນັນ້ ພດືແຕ່ ລະຊະນິດປະກອບພືດແຕ່ລະຕົນ້ (individual) ຈໍານວນຫ າຍ ເຊິ ່ ງແຕ່ລະຕົນ້ ຂອງພດືນັນ້ ຈະມີໄວຍະວະທີ ່ ມີໂຄງສ້າງ ແລະ ໜ້າທີ ່ ຢ່ າງດຽວກັນ, ມີລັກສະນະຄືກັນ (common character) ຈິ ່ ງເຮັດໃຫ້ມີ ການຈັດກຸ່ ມຂອງພືດທີ ່ມີລັກສະນະຄືກັນໄວ້ນໍາກັນ ແລະ ການທີ ່ ພືດແຕ່ລະຕົນ້ທີ ່ມີລັກສະນະຄືກັນມາລວມກັນເປັນ ກຸ່ ມດຽວກັນນີ ້ຈິ ່ ງຈັດເປັນພືດຊະນິດດຽວກັນ ຫ ືຈັດຢູ່ ໃນລະດັບຊະນິດດຽວກັນ. ໃນການທີ ່ ພິສູດວ່ າເປັນຊະນິດ ດຽວກັນນັນ້ ຕ້ອງມີການລະບຸຕົວຢ່ າງຕົນ້ ແບບ (type specimen), ມີຜູ້ຕັ ້ງຊື ່ (author) ພ້ອມທັງບັນລະຍາຍ ລັກສະນະ, ມີການສະເໜີໃນສິ ່ ງພິມ ແລະ ສິ ່ ງພິມນັນ້ ຕ້ອງເປັນທີ ່ ຍອມຮັບໃນວົງການວິຊາການ (effective & valid publications) ອີກດ້ວຍ. 2. ສະກຸນ (genus) ເປັນຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານທີ ່ ສູງກວ່ າຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຊະນິດ ເຊິ ່ ງຈະ ລວມພືດຫ າຍໆຊະນິດທີ ່ມີລັກສະນະຄຶກັນຂອງຊະນິດຕ່ າງໆໃນສະກຸນນັນ້, ໃນນັນ້ ພືດຕ່ າງຊະນິດທີ ່ມາລວມເປັນ ສະກຸນນັນ້ຍ່ ອມມີສາຍສໍາພັນທາງວິວັດທະນາການໃກ້ຄຽງກັນ. 3. ຕະກຸນ (family) ເປັນຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານທີ ່ ໃຫຍ່ຂື ້ນມາ, ເພາະເປັນການລວມເອົາພືດຫ າຍໆ ສະກຸນທີ ່ ມີຄວາມສໍາພັນໃກ້ຄຽງກັນມາໄວ້ໃນຕະກຸນດຽວກັນ, ໃນນັນ້ ພົບໜ້ອຍທີ ່ ສຸດທີ ່ ຕະກຸນພືດມີພຽງສະກຸນ ດຽວ (monogeneric family). ຈາກຫ ັກເກນຂາ້ງເທງິນີ ້ໃຊໄດ້ ້ ກັບຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານໃນລະດັບເຜົ ່າ, ເຫ ົ ່າ, ສາຂາ ແລະ ອານາຈັກ, ເຊິ ່ ງ ພືດຫ າຍໆຕະກຸນລວມເປັນເຜົ ່ າ, ຫ າຍໆເຜົ ່າລວມເປັນເຫ ົ ່າ ແລະ ປະຕິບັດໃນທໍານອງດຽວກັນຈົນເຖິງຫົວໜ່ ວຍ ອະນຸກົມວິຖານໃຫຍ່ ສຸດ, ດັ ່ງນັນ້ ຖ້າຈັບພືດຂື ້ນມາ 1 ຕົນ້ ພືດຕົນ້ ນັນ້ ຕ້ອງຢູ່ ໃນຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຊະນິດ ແລ້ວສາມາດໄລ່ ຂຶ ້ນໄປຈົນເຖິງອານາຈັກ ຫ ືຫົວໜ່ ວນອະນຸກົມວິຖານສູງສຸດໃນລະບົບການຈໍາແນກພືດ, ສະນັນ້ ການຈໍາແນກ ຈິ ່ ງເປັນການລຽງລໍາດັບຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຕັ ້ງແຕ່ນ້ອຍສຸດ ໄລ່ລຽງໄປເຖິງລະດັບໃຫຍ່ທີ ່ສຸດ, ເຊິ ່ ງກງົກນັຂາ້ມກັບການລະບຸຊະນິດ. ➢ ນອກນັນ້ ນັກພືດສາດຍັງໄດ້ແບ່ ງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລະດັບຊະນິດໃຫ້ມີຫົວໜ່ ວຍທີ ່ນ້ອຍລົງ ອີກ, ເຊິ ່ ງກ່ ຸມທີ ່ຕໍ ່າກວ່ າອະນຸກກົມວິຖານຊະນິດ (infraspecific unit of classification) ມີດັ ່ງນີ ້ : Subspecies (subsp.,ssp., ຊະນິດສໍາຮອງ) Variety (var.,ພັນ) Subvariety (subvar.,ພັນສໍາຮອງ¨) Form (f., ແບບ) Subform (subf., ແບບສໍາຮອງ) ໃນນີຫ້ ົວໜ່ ວຍອະນຸກມົ ວະຖານທີ ່ ພົບເຫັນເລື ້ອຍໆ ໄດ້ແກ່ : ຫົວໜ່ ວຍອະນະກົມວິຖານໃນລະດັບຊະນິດ ຍ່ ອຍ, ພັນ ແລະ ແບບ.

33 ຖ້າແຕ່ ລະກຸ່ ມປະຊາກອນຂອງພືດຊະນິດໜຶ ່ ງມີລັກສະນະທີ ່ ແຕກຕ່ າງກັນຢ່ າງເຫັນໄດ້ຊັດເຈນ ແລະ ເປັນ ລັກສະນະທີ ່ຄົງທີ ່ ໄປຕະຫ ອດ, ບໍ ່ ແມ່ ນລັກສະນະທີ ່ມີແດ່ ຫ ືບໍ ່ມີແດ່ເຊັ ່ນ: ປະຊາກອນກຸ່ ມໜຶ ່ ງຂອງກຸຫ າບທີ ່ມີໜາມ ແລະ ເກີດປະຊາກອນອີກກຸ່ ມໜຶ ່ ງທີ ່ ບໍ ່ມີໜາມຂື ້ນມາ, ດັ ່ງນັນ້ ພດືທັງສອງຊະນິດນີ ້ຈະມີປະຊາກອນທີ ່ ມີລັກສະນະ ແຕກຕ່ າງກັນ ແລະ ລັກສະນະທີ ່ ແຕກຕ່ າງກັນນີ ້ສາມາດຖ່ າຍທອດລັກສະນະທາງກໍາມະພັນໄດ້, ສະນັນ້ ໃນການຈໍາ ແນກພືດຊະນິດນີ ້ຈິ ່ ງຕ້ອງຄໍານຶງເຖິງຄວາມເໝາະສົມວ່ າຈະຈັດໃຫ້ປະຊາກອນກຸ່ ມໜຶ ່ ງເປັນຊະນິດໃໝ່ ຫ ືບໍ ່ , ເຊິ ່ ງມກັ ຈະເປັນເຫດຜົນຂອງແຕ່ ລະຄົນ ແລະ ຖ້າບາງຄົນສະເໜີວ່ າຫາກລັກສະນະຕ່ າງກັນນັນ້ ບໍ ່ສໍາຄັນຫ າຍເທົ ່າໃດກໍ ່ບໍ ່ ແຍກ ເປັນຊະນິດໃໝ່ , ແຕ່ຖ້າບາງຄົນກໍ ່ ຈະແຍກເປັນຊະນິດໃໝ່ ກໍ ່ ໄດ້ເພາະຫ ັກເກນຕ່າງໆຂື ້ນຢູ່ ກັບຂໍມູນ້ ແລະ ການ ຕັດສິນໃຈຂອງຜູ້ທີ ່ສຶກສາ. 1) ຊະນິດສໍາຮອງ (subspecies) ເປັນຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານທີ ່ ຕໍ ່າລົງມາຈາກຊະນິດ, ພືດທີ ່ ຢ່ ູໃນຫົວ ໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານນີ ້ຈະມີລັກສະນະປະຊາກອນທີ ່ ແຕກຕ່ າງໄປຈາກປະຊາກອນອື ່ນໆທີ ່ຢ່ ູໃນຊະນິດດຽວກັນພຽງ ເລັກນ້ອຍເທົ ່ານັນ້ ແລະ ລັກສະນະນັນ້ ສາມາດຖ່ າຍທອດລັກສະນະທາງກໍາມະພັນໄດ້, ເຊິ ່ ງຄວາມແຕກຕ່ າງຂອງ ລັກສະນະນີ ້ບໍ ່ ສໍາຄັນພຽງພໍທີ ່ຈະຈັດເປັນຊະນິດໃໝ່ ໄດ້, ສະນັນ້ຈິ ່ ງຈັດເປັນຊະນິດຍ່ ອຍຫ ືຊະນິດສໍາຮອງ ແລະ ຂອບ ເຂດຂອງການກະຈາຍພັນຂອງແຕ່ ລະຊະນິດຍ່ ອຍຂອງພືດຊະນິດດຽວກັນຈະບໍ ່ ຊ້ອນທັບກັນ (allopatric distribution) ເຊັ ່ ນ: ຫວ້າເຂົາຫ ວງ (Syzygiumcacuminis (craib)Chantar. & J. Parn ) ແລະ ຫວ້າອິນທະ ນົນ (Syzygium cacuminis subsp. Inthanonense Chantra. & J. Parn) (ຮູບທີ2.4) ພືດທັງສອງຊະນິດ ຍ່ ອຍນີມ້ ລັກສະນະ ີ ຄ້າຍຄືກັນຫ າຍ, ແຕ່ລັກສະນະຂອງດອກ ແລະ ໃບຂອງຫວ້າອິນທະນົນມີຂະ ໜາດໃຫຍ່ກວ່ າ ຫວ້າເຂົາຫ ວງ, ນອກນັນ້ ພືດທັງສອງຊະນິດຍ່ ອຍນີມີ ້ ຂອບເຂດຂອງການກະຈາຍພນັ ບໍ ່ ຊ້ອນທັບກັນເຊິ ່ ງຈະພົບຫວ້າ ອິນທະນົນສະເພາະໃນດອຍອິນທະນົນຈັງຫວັດຊຽງໃໝ່ ປະເທດໄທ 2) ພັນ (variety) ເປັນຫົວໜ່ ວຍທີ ່ ຢ່ ູຖັດຈາກໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານຊະນິດຍ່ ອຍລົງມາ, ພືດທີ ່ ຈັດໃຫ້ຢູ່ ໃນລະດັບພັນນີ ້ຈະມີລັກສະນະປະຊາກອນທີ ່ ແຕກຕ່ າງໄປຈາກປະຊາກອນອື ່ ນໆທີ ່ ຢ່ ູໃນຊະນິດດຽວກັນພຽງເລັກ ນ້ອຍ, ເຊິ ່ ງລະດບັ ຂອງຄວາມແຕກຕ່ າງກັນຂອງລັກສະນະລະຫວ່ າງຊະນິດ ແລະ ຊະນິດຍ່ ອຍ, ໃນນັນ້ພນັ ຈະບໍ ່ ແຕກ ຕ່ າງກັນຫ າຍເທົ ່າໃດແຕ່ການກະຈາຍພັນນັນ້ ຕ່ າງກັນ ໂດຍທີ ່ ພືດທີ ່ມີຫ າຍພັນນັນ້ ການກະຈາຍພັນຈະຊ້ອນທັບກັນ (sympatric distribution) ເຊັ ່ນ: ສະເມດັຊຸນ (Syzygium gratum (Wight) S. N. Mitra) ແລະສະເມັດພັງງາ (Syzygium gratum var. confertum Chantar. & J. Parn) ດັ ່ງຮູບ 2.5, ພືດທັງສອງພັນມີຄວາມຄ້າຍຄືກັນ ຫ າຍ, ແຕ່ມີດ້ານຫ ັງຂອງໃບສະເມັດພັງງາມີລັກສະນະເປັນຮູນ້ອຍໆຄ້າຍຄືເຂັມແທງ ເຊິ ່ ງເປັນລັກສະນະທີ ່ຖ່ າຍທອດ ທາງກໍາມະພັນຕໍ ່ ໄປໄດ້, ສ່ ວນດ້ານຫ ັງຂອງສະເມັດຊຸນຈະມີຜິວໃບກ້ຽງ, ນອກນັນ້ການກະຈາຍພັນຂອງຊະເມັດຊຸນ ສາມາດພົບໄດ້ທົ ່ວປະເທດໄທ (ລວມທັງໃນເຂດອາຊີຕາເວັນອອກສ່ ຽງໃຕ້) ຕັ ້ງແຕ່ຢູ່ ໃນລະດັບໜ້ານໍ ້າທະເລຈົນເຖິງ ລະດັບຄວາມສູງປະມານ 1,400 ແມັດເໜືອໜ້ານໍ ້າທະເລ, ສ່ ວນສະເມັດພັງງາຈະພົບສະເພາະໃນຈັງຫວັດພັງງາ (ປະ ເທດໄທ) ໃນລະດັບຄວາມສູງ 900-1,000 ແມັດເໜືອໜ້ານໍ ້າທະເລ ເຊິ ່ ງພືດທັງສອງນີ ້ສາມາດແຍກອອກເປັນ ຊະນິດໃໝ່ ໄດ້ແຕ່ ດຣ. ປຣະນອມ ຈັນທະຣະໂຍໄທ ແລະ ດຣ. ພາເນນ (J. Parnell) (1993) ໄດ້ຈັດພືດທັງສອງຢູ່ ໃນຊະນິດດຽວກັນແຕ່ຕ່ າງພັນກັນ, ໃນທໍານອງດຽວກັນມະຫ້າ(Syzygium olbatum (Roxb) Wall. Ex A.M. Cowan & Cowan) ແ ລ ະ ຫ ວ້າໃຕ້ (Syzygium olbatum var. laevicaule (Duthie) Chantar. & J. Parn.). ສະນັນ້ ແນວຄວາມຄິດເລື ່ ອງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລະດັບພັນນີ ້ຂື ້ນຢູ່ ກັບຜູ້ຊ່ ຽວຊານທີ ່ ສຶກສາພືດກຸ່ ມ ນັນ້ໆເຫັນສົມຄວນວ່ າຈະໃຫ້ເປັນຊະນິດ ຫ ືພັນ.

34 ຮູບ 2.4 ສະແດງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລະດັບຊະນິດສໍາຮອງ (subspecies) (ທີ ່ມາ https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Syzygium_species) ຮູບ 2.5 ສະແດງຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານລະດັບພັນ (variety)(ທີ ່ມາ https://www.jircas.affrc.go.jp/project/value_addition/Vegetables/052.html) 3) ແບບ (form) ເປັນຫົວໜ່ ວຍອະນຸກົມວິຖານທີ ່ ນ້ອຍລົງໄປອີກ, ພືດທີ ່ ເປັນແບບນີ ້ຈະມີລັກສະນະຂອງ ປະຊາກອນທີ ່ ແຕກຕ່ າງຈາກປະຊາກອນອື ່ ນໆພຽງເລັກນ້ອຍເຊັ ່ ນ: ອາດຈະແຕກຕ່ າງຈາກປະຊາກອນອື ່ ນທີ ່ ຢ່ ູໃນ ຊະນິດດຽວກັນພຽງ 1 ລັກສະນະເຊັ ່ ນ: Saxifraga oppositifolia form albiflora (Lango) Fernald ເປັນ ພືດທີ ່ມີດອກສີຂາວ ເຊິ ່ ງແຕ່ເດີມພືດຊະນິດນີມີດ້ ອກສີມ່ ວງ ແລະ ລັກສະນະຂອງການມີດອກສີຂາວນີ ້ຈັດເປັນລັກ ສະນະທີ ່ຜັນແປເລັກນ້ອຍ (minor variant). IV. ລກັ ສະນະສໍາຄນັທີ ່ ໃຊໃນ້ ການຈໍາແນກພດື 1. ລັກສະນະທາງສັນຖານວິທະຍາ (Mophology) ເຊິ ່ ງພິຈາລະນາດັ ່ງນີ ້ : 1.1. ຖິ ່ນອາໃສຕາມທໍາມະຊາດຂອງພືດ ແມ່ ນການຈໍາແນກໂດຍອາໃສສະຖານທີ ່ອາໃສຂອງພືດໄດ້ແກ່ : ພືດ ທີ ່ ຢ່ ູນໍ ້າ (aquatic plant) ເຊິ ່ ງອາດຈະລອຍຢູ່ ເທິງໜາ້ນໍ ້າ ຫ ືຈົມຢູ່ ພື ້ນນໍ ້າຫ ມື ບາງ ີ ສ່ ວນພົນ້ ຂື ້ນເທິງໜ້ານໍ ້າ ແລະ ພືດ ທີ ່ຢ່ ູເທິງບກົ (ດັ ່ງຮູບທີ 2.6).

35 ຮູບ 2.6. ການຈັດຈໍາແນກພືດໂດຍອິງໃສ່ຖິ ່ ນອາໃສຕາມທໍາມະຊາດຂອງພືດ (ທີ ່ມາ https://www.amazon.com/Species-Live-Aquarium-Plants-Package/dp/ B078K5CMH8 ແລະ http://ecosystemnand.blogspot.com/2013/09/blog-post_8604.html) 1.2. ລັກສະນະວິໄສເຊັ ່ ນ: ເປັນພືດລົມລຸກ ້ (ໄດ້ແກ່ ຕົນ້ ເຂົ ້າ, ສາລີແລະອ້ອຍ ເປັນຕົນ້ ), ເປັນພືດພຸ່ ມ (ໄດ້ ແກ່ : ຕົນ້ ດອກເຂັມຊະນິດຕ່ າງໆ ເປັນຕົນ້ ), ເປັນພືດຢືນຕົນ້ (ໄດ້ແກ່ : ໝາກມ່ ວງ ແລະ ໝາກຂາມ ເປັນຕົນ້ ) ແລະ ເປັນພືດປະເພດເຄືອ (ໄດ້ແກ່: ເຄືອໝາກອຶ ແລະ ໝາກແຕງ ເປັນຕົນ້) (ດັ ່ງຮູບທີ 2.7). ຮູບ 2.7 ການຈັດຈໍາແນກພືດໂດຍອິງໃສ່ ລັກສະນະວິໄສ (Plant Habit) (ທີ ່ມາ http://www.dnp.go.th/botany/BFC/habitat.html) 1.3. ອາຍຸຂອງພືດ, ເຊິ ່ ງພືດແຕ່ ລະຊະນິດຈະມີອາຍຸທີ ່ ແຕກຕ່ າງກັນເຊັ ່ ນ: ພືດທີ ່ ມີອາຍຸ 1 ປີ(ໄດ້ແກ່ : ຖົ ່ ວ ເຫ ືອງ, ໝາກເຜັດ ແລະ ໝາກໂມ ເປັນຕົນ້), ພືດທີ ່ມີອາຍຸ 2 ປີ(ໄດ້ແກ່: ກະຫ ໍ ່າປີເປັນຕົນ້ ) ແລະ ພືດທີ ່ມີອາຍຸຫ າຍ ປີ(ໄດ້ແກ່: ຕົນ້ ໝາກຫຸ່ ງ ແລະ ໝາກມ່ ວງ ເປັນຕົນ້) 2. ລັກສະນະທາງກາຍຍະວິພາກ (Anatomy) ເຊິ ່ ງພຈິ າລະນາດັ ່ງນີ ້ : 2.1. ການມີຫ ືບໍ ່ມີເນື ້ອໄມ້ເຊັ ່ນ: ພືດລົມ້ ລຸກ ຫ ືພືດທີ ່ ເປັນເຄືອບາງຊະນິດທີ ່ ບໍ ່ມີເນື ້ອໄມ້, ສ່ ວນພືດເປັນພຸ່ ມ, ພືດຢືນຕົນ້ ແລະ ພືດເຄືອບາງຊະນິດມີເນື ້ອໄມ້ເປັນຕົນ້.

36 2.2. ການມີຫ ືບໍ ່ມີທໍ ່ລໍາລຽງເຊັ ່ນ: ໄບ ໂອໄຟເປັນພືດທີ ່ບໍ ່ມີທໍ ່ລໍາລຽງ, ສ່ ວນພືດກຸ່ ມອື ່ນໆແມ່ ນມີທໍ ່ລໍາລຽງໄດ້ ແກ່ cycads, gymnosperm, angiosperm ເປັນຕົນ້. 3. ລັກສະນະໂຄງສ້າງທີ ່ ບໍ ່ກ່ ຽວຂ້ອງກັບເພດຂອງ Gametophyte ແລະ Sporophyte ເຊິ ່ ງພຈິ າລະນາດັ ່ງ ນີ ້ : 3.1. ລັກສະນະຂອງ Gametophyte ທີ ່ ເປັນ Thallus ແລະ ລັກສະນະທີ ່ ຄ້າຍຄືຮາກ, ລໍາຕົນ້ ແລະ ໃບໃນ ໄບ ໂອໄຟ (Bryophyte) ເຮັດໃຫ້ສາມາດແຍກໄບໂອໄຟອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມເຊັ ່ ນ: ພວກທີ ່ ມີຮູບຮ່ າງເປັນ Thallus (ໄດ້ແກ່ Liverworts ແລະ Hornworts) ແລະ ພວກທີ ່ ມີຮູບຮ່ າງຄ້າບຄືລໍາຕົນ, ຮາກ ແລະ ໃບ (ໄດ້ແກ່ Moss ແລະ Liverworts ບາງຊະນິດ) (ດັ ່ງຮູບທີ 2.8). ຮູບ 2.8 ການຈັດຈໍາແນກພືດໂດຍອິງລັກສະນະຂອງ Gametophyte ທີ ່ ເປັນ Thallus ແລະ ລັກສະນະທີ ່ຄ້າຍຄື ຮາກ, ລໍາຕົນ້ ແລະ ໃບໃນໄບ ໂອໄຟ (Bryophyte) (ທີ ່ມາ https://en.wikipedia.org/wiki/Bryophyte) 3.2. ສາຍພົວພັນລະຫວ່ າງ Gametophyte ແລະ Sporophyte ເຊັ ່ນ: ການເປັນອິດສະຫ ະຕໍ ່ກັນເຊິ ່ ງພບົ ໃນ ຈໍາພວກຜັກກູດ ແລະ ຝ່ າຍໃດຝ່ າຍໜຶ ່ ງເປັນຜູ້ອາໃສເຊິ ່ ງພບົ ໃນຈໍາພວກ Bryophyte ເຊິ ່ ງຕົນ້ Sporophyte ອາໃສ ຢູ່ ໃນ Gametophyte ຕະຫ ອດຊີວິດ ໂດຍໄດ້ທັງທີ ່ ຢ່ ູອາໃສ ແລະ ໄດ້ອາຫານ, ສໍາລັບພືດທີ ່ມີເມັດຈະມີລັກສະນະ ທີ ່ກົງກັນຂ້າມກັບ Bryophyte ຄື: Gametophyte ຈະມີຂະໜາດນ້ອຍ ແລະ ອາໃສຢູ່ ເທິງ Sporophyte. 3.2.1. ລັກສະນະ Sporophyte ເຊັ ່ນ: ມີໃບປະເພດ microphyll ຫ ືmegaphyll (ດັ ່ງຮູບທີ2.9) ເຊິ ່ ງ ໂດຍທົ ່ວໄປແລ້ວ microphyll ຈະເປັນໃບທີ ່ມີຂະໜາດນ້ອຍ, ບໍ ່ມີກ້ານໃບ, ບໍ ່ມີleaf gap ແລະ ແຜ່ ນໃບມີເສັນ້ ແ

37 ໜງເສັນ້ ດຽວບໍ ່ ແຍກສາຂາ ເຊິ ່ ງເປັນລັກສະນະທີ ່ ພົບໃນພືດທີ ່ ໃກ້ຄຽງກັບຜັກກູດໄດ້ເກ່ : ສາມຮ້ອຍຍອດ ແລະ ຕີນ ກັບແກ້ເປັນຕົນ້, ສ່ ວນໃບປະເພດ megaphyll ເປັນໃບທີ ່ມີທັງຂະໜາດນ້ອຍ (ໄດ້ແກ່ສົນທະເລ) ແລະ ໃບທີ ່ມີຂະ ໜາດໃຫຍ່ທີ ່ ພົບທົ ່ວໄປທີ ່ມີກ້ານໃບ ຫ ືບໍ ່ມີກ້ານໃບ, ມີleaf gap ແລະ ເສັນ້ ໃບມີການແຍກສາຂາເຮັດໃຫ້ສາມາດ ເກັນເສັນ້ກ່ າງໃບແບບຕ່ າງໆ ເຊິ ່ ງເປັນລັກສະນະທີ ່ພົບໃນຜັກກູດ ແລະ ພືດມີເມັດ. ຮູບ 2.9 ການຈັດຈໍາແນກພືດໂດຍອິງລັກສະນະໃບຂອງຕົນ້ Sporophyte (ທີ ່ມາ http://palaeos.com/plants/glossary/glossaryL.html) 3.2.2. ຊະນິດຂອງໃບ: ເປັນພືດໃບດ່ ຽວ ຫ ືໃບປະສົມ, ເຊິ ່ ງໃບດ່ ຽວຈະເປັນໃບທີ ່ ມີແຜ່ ນໃບພຽງແຜ່ ນ ດຽວ, ມີກ້ານໃບ ຫ ືບໍ ່ມີກ້ານ ເຊິ ່ ງໃບພືດປະເພດ microphyll ທຸກຊະນິດເປັນໃບດ່ ຽວ, ສ່ ວນໃບປະສົມຈະພົບສະ ເພາະໃນໃບພືດແບບ megaphyll. 4. ລັກສະນະໂຄງສ້າງຂອງພາກສ່ ວນທີ ່ ໃຊ້ສືບພັນ 4.1. ການມີຫ ືບໍ ່ ມີgametangium (ຮູ ບທີ2.10) ທີ ່ ໃຊ້ໃນການສືບພັນຂອງພືດ ເຊິ ່ ງໄດ້ແກ່ : anteridium ແລະ archegonium ເຊັ ່ ນ: Bryophyte, Fern ແລະ ພືດທີ ່ ໃກ້ຄຽງ Fern ຈະມີgametangium ທັງສອງຊະນິດ, ສ່ ວນພືດຈໍາພວກ gymnosperm ຈະບໍ ່ ມີການສ້າງ anteridium ແລະ ບາງກຸ່ ມກໍມີການສ້າງ archegonium, ສ່ ວນໃນພືດທີ ່ມີດອກຈະບໍ ່ມີການສ້າງ gametangium ທັງສອງຊະນິດນີ ້ . 4.2. ໂຄງສ້າງ ແລະ ຕໍາແໜ່ງຂອງ gametangium ສືບພັນ, ເຊິ ່ ງໂຄງສ້າງທີ ່ ສົມບູນຂອງ game- tangium ຈະພົບໃນພືດຈໍາພວກ Bryophyte, Fern ແລະ ພືດທີ ່ ໃກ້ຄຽງ Fern, ສ່ ວນພືດຈໍາພວກ gymnosperm ຈະຫຸ ດ ຄວາມສັບຊ້ອນຂອງ archegonium ລົງ ເຊິ ່ ງຕໍາແໜ່ ງຂອງ gametangium ອາດຈະເກີດທີ ່ ຂອບຂອງ gametophyte ຫ ືອາດຝັງຢູ່ ໃນ gametophyte. 4.3. ຕົວກາງທີ ່ sperm ໃຊ້ໃນການເຄື ່ອນທີ ່ ເຂົ ້າໄປປະສົມກັບໄຂ່ ເຊັ ່ ນ: Bryophyte, Fern ແລະ ພືດທີ ່ ໃກ້ຄຽງ Fern ແມ່ ນຈະໃຊ້ນໍ ້າເປັນຕົວກາງເປັນການນໍາພາ. 4.4. ການມີຫ ືບໍ ່ ມີລະອອງເກສອນ (pollen) ແລະ ສົ ່ງລະອອງເກສອນ (pollination) ຈະພົບໃນພືດ ຈໍາພວກ gymnosperm ແລະ angiosperm.

38 ເຟີນມີgametangium ທັງສອງເພດ gymnosperm ມີgametangium ພຽງເພດດຽວ ຮູບ 2.10. ການຈັດຈໍາແນກພືດໂດຍອິງການມີຫ ືບໍ ່ມີgametangium (ທີ ່ມາ http://www1.biologie.uni-hamburg.de/b-online/library/webb/BOT311/FERNS/ fern_reproductive_cycle.htm) 4.5. ຊະນິດຂອງ spore ສາມ າດແບ່ ງພືດອອກ ເປັ ນ 2 ກຸ່ ມ ຄື: ກຸ່ ມ ທີ ່ ສ້າງ spore ຊະນິດດຽວ (leptosporous plant) ໄດ້ແກ່ Bryophyte ແລະ Fern ເປັນສ່ ວນໃຫຍ່ ແລະ ກຸ່ ມພດືທີ ່ ສ້າງ spore ຫ າຍຊະນິດ (heterisporous plant) ໄດ້ແກ່: ຕີນກັບແກ້ແລະ ພືດທີເມັດ. 5. ການມີຫ ືບໍ ່ມີເມັດ (seed) ເປັນໂຄງສ້າງທີ ່ ສໍາຄັນຂອງພືດທີ ່ມີການປັບຕົວໃຫ້ຂະຫຍາຍຕົວຢູ່ ເທິງບົກ ແລະ ສາມາດກະຈາຍພັນໄດ້ດີ, ເຊິ ່ ງແບ່ ງພືດອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມຄື: ກຸ່ ມພືດທີ ່ບໍ ່ມີເມັດ (cryptogam) ແລະ ກຸ່ ມພືດທີ ່ ມີເມັດ (phanerogam).

39 ບດົທ ີ3 ການວເິຄາະຊະນດິພດື (Plant Identification) I. ຄວາມໝາຍຂອງການວເຄາະ ິ ຊະນດິພດື ການວິເຄາະພືດ ເປັນການພຈິ າລະນາວ່າພດືທີ ່ ຕອ້ ງການກວດສອບນັນ້ ວ່າມລີກັ ສະນະຄາ້ຍຄກື ນັຫ ແືຕກຕ່າງ ກັບພືດທີ ່ ໄດຮູ້ຈ້ ກັ ມາແລວ້ ຫ ືບໍ ່ , ມີຊື ່ ວິທະຍາສາດແນວໃດເຊິ ່ ງບາງຄັ ້ງອາດພົບພືດຊະນິດໃໝ່ ທີ ່ ຍັງບໍ ່ ທັນມີຊື ່ ວິທະຍາສາດ ຫ ືຍງັບໍ ່ທນັ ໄດຈ້ ດັ ເຂົ ້າຢ່ ູໃນກ່ ຸມຂອງພດືກ່ ຸມໃດກ່ ຸມໜຶ ່ ງໂດຍສະເພາະ, ດັ ່ງນັນ້ການວເິຄາະພດືຈິ ່ ງເປັນ ສ່ວນໜຶ ່ ງຂອງການສດຶສາທາງດາ້ນອະນຸກມົ ວຖິ ານພດື . II. ວທິ ກີ ານວເິຄາະຊະນດິພດື (methods of plant identification) ວິທີໃນການວິເຄາະຊະນິດພືດມີຫ າຍວິທີຄື: 1. ການປຽບທຽບ, ແມ່ນວທິ ກີ ານນໍາພດືທີ ່ ຍງັບໍ ່ທນັ ຮູຈກັ ມາປຽບທຽບກບັ ພດືທີ ່ ຮູຈ້ ກັ ແລວ້ , ເຊິ ່ ງອາດຈະ ປຽບທຽບກັບຕົວຢ່ າງພັນພືດທີ ່ ເກັບໄວໃ້ນພິພິທະພັນພືດເຊັ ່ ນ: ຕົວຢ່ າງທີ ່ ເປັນພັນພືດອົບແຫງ້ (dried plant specimen), ຕົວຢ່ າງພັນພືດດອງ, ຮູບຖ່ າຍ, ຮູບແຕ້ມ ຫ ືຄໍາບັນຍາຍລັກສະນະຂອງພືດຈາກໜັງສືອະນຸກົມວິຖານ ພືດ, ວິທີການນີ ້ ເປັນວທິ ີທີ ່ ງ່າຍແຕ່ ຕອ້ ງໃຊເ້ວລາຫ າຍ ແລະ ສາມາດດໍາເນນີການເມື ່ອບໍ ່ ສາມາດກວດສອບພດື ໄດ້ ເລີຍ. 2. ການໃຊ້ຄວາມຈໍາ, ແມ່ນວທິ ກີ ານທີ ່ ຕອ້ງອາໃສປະສບົການ ແລະ ຄວາມຮູ້ທາງອະນຸກົມວິຖານພືດ, ເຊິ ່ ງ ເມື ່ອຜູສ້ ກຶ ສາພດືມາກວດສອບຫາກຮູຈ້ ກັ ມາກ່ອນກໍ ່ສາມາດກວດສອບໄດ້ແລະ ຖາ້ບໍ ່ ຮູຈ້ ກັ ກໍ ່ບໍ ່ສາມາດກວດສອບ ໄດ້. 3. ການສອບຖາມຈາກຜູ້ຊ່ ຽວຊານ, ຜູຊ້່ ຽວຊານເປັນຜູທ້ ີ ່ ສຶກສາເຮັດການວິໄຈ ແລະ ສຶກສາກ່ ຽວກັບ ພດືນັນ້ໆ, ເຊິ ່ ງການກວດສອບວທິ ນີ ີ ້ ເປັນວທິ ທີ ີ ່ດແີຕ່ບາງຄັ ້ງກໍ ່ມບີນັຫາໃນການຕດິຕໍ ່ສອບຖາມຈາກຜູຊ້່ ຽວຊານ. 4. ການໃຊ້ຮູບວິຖານ (Key), ແມ່ ນວິທີການກວດສອບທີ ່ ດີທີ ່ ສຸດ ແລະ ນິຍົມກັນຢ່ າງກວ້າງຂວາງເພາະບໍ ່ ຕ້ອງເສຍເວລາຫ າຍ, ເຊິ ່ ງຜູສ້ ກຶ ສາບໍ ່ ຈໍາເປັນຕອ້ ງມປີ ະສບົ ການມາກ່ອນກໍ ່ສາມາດກວດສອບໄດເ້ພາະໃນການກວດ ສອບແມ່ ນໃຊ້ເຮັດກັບຄູ່ ມືຫ ືໜງັສທື າງອະນຸກມົ ວຖິ ານພດືທີ ່ມຮີູບວຖິ ານ. III. ຂັນ້ ຕອນຂອງການວເຄາະ ິ ພນັ ພດື 1. ລະດັບຕະກຸນສາມາດແບ່ງອອກເປັນຂັນ້ ຕອນດັ ່ງນີ ້ 1.1. ຂັນ້ ຕອນທີ1 ແມ່ນຕອ້ ງແຍກພດືຂັນ້ ຕໍ ່າ, ເຊິ ່ ງໃນນີ ້ຈະກ່າວເຖິງພວກເຟິນ (fern) Pteridaceae ຫ ື ພວກທີ ່ ກ່ ຽວຂ້ອງກັບເຟີນອອກຈາກພືດຂັ ້ງສູງຄືພືດທີ ່ມີເມັດໃຫ້ໄດ້ສາກ່ ອນ ແລະ ເຟີນເປັນພດືຂັນ້ ຕໍ ່ານັນ້ ແມ່ນ ຈະບໍ ່ ມດີອກແຕ່ມສີ ະປໍເຊິ ່ ງສາມາດສັງເກດໄດງ້່າຍໂດຍເບິ ່ ງຈາກລກັ ສະນະຂອງໃບ, ສ່ ວນຕະກຸນທີ ່ ກ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ເຟີນຄື: ຕະກຸນ Selaginellaceae ແລະ Lycopodiaceae (ທັງສອງຕະກຸນນີ ້ບາງຄັ ້ງກໍຄ້າຍຄືກັບພວກ Moss ຂະ ໜາດໃຫຍ່), Isoetaceae (ຄ້າຍຄືພວກຫຍ້າ), Psilotaceae ແລະ Equisetaceae (horsetails), ໃນນີພວກ ້ ທີ ່ ກ່ ຽວຂ້ອງກັບເຟີນນັນ້ມບີໍ ່ມີຫ າຍຊະນິດ ແລະ ເມື ່ອເຮາົໄດ້ພົບຄັ ້ງໜຶ ່ ງແລວ້ກໍ ່ຈະຈື ່ຈາໍ ໄດງ້່າຍຂື ້ນ.

40 1.2. ຂັນ້ ຕອນທີ2 ການສັງເກດພວກພືດແກ່ ນເປືອຍ (gymnosperms) ເຊິ ່ ງພດື ແກ່ ນເປືອຍນີ ້ຈະບໍ ່ ມີດອກທີ ່ ແທຈ້ ງິ, ໄຂ່ ອ່ ອນຈະບໍ ່ ມີສິ ່ ງຫໍ ່ ຫຸມ້ (ບໍ ່ ຢ່ ູໃນຮັງໄຂ່ ) ໂດຍທົ ່ ວໄປກັບສະປໍ ແລະ ໄຂ່ ອ່ ອນຈະເກີດຢູ່ ໃນ strobili ຫ ືໂຄງສ້າງທີ ່ ຄ້າຍຄືໂຄນ (cone). ໃນນັນ້ ພືດແກ່ ນເປືອຍມີorder ຕ່ າງໆຄື: Cycadales, Ginkgoales, Coniferae ແລະ Gnetales (ຍົກເວັນ້ ຕະກຸນ Gnetaceae ທີ ່ມີລັກສະນະຄ້າຍຄືພືດໃບລ້ຽງຄູ່) ສະນັນ້ເມື ່ອເຮົາໄດ້ ພົບຄັ ້ງໜຶ ່ ງແລວ້ກໍ ່ຈະຈື ່ຈາໍ ໄດງ້່າຍຂື ້ນ. 1.3. ຂັນ້ ຕອງທີ3 ພືດດອກ (angiosperms) ໃນໂລກນີ ້ແມ່ນມີຫ າຍ ້ ຕະກຸນ ໂດຍມີຕັ ້ງແຕ່ຕະກຸນທີ ່ມີ ພືດຊະນິດດຽວ (monotypic families) ຈົນເຖິງຕະກຸນໃຫຍ່ ທີ ່ ມີສະມາຊິກ 100 ກວ່ າສະກຸນ, ໃນນັນ້ ພືດ ຕະກຸນນອ້ ຍໆມກັ ຈະມເີຂດການກະຈາຍພນັທີ ່ ແຄບໆ ແລະຈື ່ຈາໍ ໄດກ້ ໍ ່ຕໍ ່ ເມື ່ອຜູທ້ ີ ່ສນົ ໃຈສກຶ ສາພດືໃນເຂດນັນ້ໆ, ຖ້າ ເຮາົເລີ ່ມຕົນ້ ຈື ່ລກັ ສະນະຕະກຸນພດືທີ ່ ພບົ ເຫນັ ເລື ້ອຍໆຈະເປັນວທິ ທີ ີ ່ດທີ ີ ່ ສຸດ ເຊິ ່ ງພດືໃນຕະກຸນເຫ ົ ່ານີ ້ບາງຄັ ້ງອາດຈະ ມຄີ ວາມແຕກຕ່ າງກັນໄປຕາມແຕ່ ລະທອ້ ງຖີ ່ ນ, ສ່ ວນພືດຫ າຍຕະກຸນທີ ່ ມີການແພ່ ກະຈາຍຢ່ າງກວາ້ງຂວາງເຊິ ່ ງ ສາມາດພບົ ເຫນັ ໄດໃ້ນທຸກໆທອ້ ງຖິ ່ ນ ຫ ຶທຸກໆເຂດ ແລະ ໃນບາງທອ້ ງຖິ ່ ນກໍມພີດືບາງຕະກຸນທີ ່ ງ່າຍຕໍ ່ການຈື ່ຈໍາໃນ ຂະນະທີ ່ບາງຕະກຸນຈື ່ໄດຍ້າກກວ່າ, ແຕ່ເໜອືສິ ່ ງອື ່ນໃດການການວເິຄາະພດືນັນ້ ຕອ້ງອາໃສປະສບົການ ແລະ ການຈື ່ ຈໍາລັກສະນະສະເພາະປະຈໍາຂອງຕະກຸນພືດນັນ້ໆ ຮູບ 3.1. ການວິເຄາະພັນພືດມີດອກ (angiosperms) (ທີ ່ມາ https://www.monaconatureencyclopedia.com/crinum-asiaticum-2/?lang=en) ໃນພືດດອກ (angiosperms) ສິ ່ ງທໍາອິດທີ ່ ຕອ້ ງແຍກໃຫອ້ ອກຄືຄວາມແຕກຕ່ າງລະຫວ່ າງພືດໃບລຽ້ງຄ່ ູ (dicotyledons) ແລະ ພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ (monocotyledons) ເຊິ ່ ງມລັກສະນະ ີ ໃຫຍ່ທີ ່ ພໍສາມາດສງັເກດໄດ້(ດັ ່ງ ຕາຕະລາງ 3.1) ເມື ່ອຕົວຢ່ າງທີ ່ ແຍກອອກໄດແລວ້ ວ່າເປັນພືດໃບລຽ້ງຄ່ ູຫ ືພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວຕໍ ່ ໄປກໍໃຫ້ພິຈາລະນາ ລັກສະນະຕາງໆເຫ ົ ່ານີ ້ : ຕາຕະລາງ 3.1: ສະແດງຄວາມແຕກຕ່ າງລະຫວ່ າງພືດໃບລ້ຽງຄູ່ ກັບພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ. ພືດໃບລ້ຽງຄູ່ (dicotyledons) ພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ (monocotyledons) ເປັນໄມເ້ນື ້ອແຂງ ເປັນໄມເ້ນື ້ອອ່ ອນ ແລະ ບາງຄັ ້ງພບົ ເປັນໄມຢ້ ືນຕົນ້ ເຊັ ່ນ: ປາມ, ຕົນ້ ພາ້ວ, ຕົນ້ ໝາກ ແລະ ຕົນ້ກວ້ຍເປັນຕົນ້

41 ມີເສັນ້ ກ່ າງໃບແບບດາງແຫ (netted vein), ຂອບ ໃບກ້ຽງ ຫ ືວັກ, ມີກ້ານໃຍ (ຫາຍາກທີ ່ ກາ້ນໃບເປັນ ກາບ) ແລະມັກຈະມີຫູໃບ ມີເສັນ້ ກ່ າງໃບແບບຂະໜານ, ຂອບໃບກ້ຽງ ແລະ ຫາ ຍາກທີ ່ ມກີ າ້ນໃບເຊິ ່ ງກາ້ນໃບມກັ ຈະແຜ່ ອອກເປັນກາບ ຫຸ່ ມລໍາ ແລະ ບໍ ່ມຫີ ູໃບ ສ່ ວນປະກ ອບຂອງດອກ ມີຈໍານວນ 4 - 5 ຫ ື ທະວີຄູນຂອງ 4 - 5 ສ່ ວນປະກອບຂອງດອກມີຈໍານວນ 3 ຫ ືທະວີຄູນຂອງ 3 ຕົນ້ ອ່ ອນມີໃບລ້ຽງ 2 ໃບ ຕົນ້ ອ່ ອນມີໃບລ້ຽງ 1 ໃບ 1) ເບິ ່ ງວ່ າເປັນໃນບດ່ ຽວ ຫ ືໃບປະສົມ ແລະ ຖ້າເປັນໃບປະສົມແມ່ ນເປັນຊະນິດໃດ - ໃບຕິດແບບໃດ (ກົງກັນຂ້າມ ຫ ືລຽງສະຫ ັບ). - ຂອບໃບກ້ຽງ ຫ ືເປັນຫວັກ. - ມຫີ ູໃບຫ ບືໍ ່ . - ເບີ ່ ງວ່ າດອກອອກບໍລິເວນໃດ ແລະ ເປັນດອກແບບໃດ. - ດອກມີການເຄິ ່ ງຄແບບ ື ລັດສະໝີ(actinomorphic) ຫ ືເຄິ ່ ງຄແືບບດ້ານຂ້າງ (zygomorphic). - ກີບດອກແຍກ ຫ ືເຊື ່ອມຕິດກັນ. - ສ່ ວນຕ່ າງຂອງດອກມີຈໍານວນເທົ ່າໃດ ແລະ ຈັດລຽງແບບໃດທັງກີບລ້ຽງ, ກີບດອກ, ເກສອນເພດຜູ້ ແລະ ເກສອນເພດແມ່. - ກວດເບິ ່ ງເກສອນເພດແມ່ (gynoecium) ນັບຈໍານວນເກສອນເພດແມ່ (pistils), ກ້ານເກສອນເພດ ແມ່ (styles) ແລະ ຍອດເກສອນເພດແມ່ (stigmas). - ຜ່ າດອກທາງລວງຍາວຕາມແກນກາງຂອງດອກແລວ້ ເບິ ່ ງຕໍາແໜ່ ງທີ ່ ຕັ ້ງຂອງຮັງໄຂ່ (ovary) ວ່ າເປັນ ຊະນິດຕິດເທິງວົງກີບ (superior), ຕິດລຸ່ ມວົງກີບ (inferior) ແລະ ແບບຕິດແບບເຄິ ່ ງກາງ (halfinferior) (ດັ ່ງຮູບ 3.2) ຮູບ 3.2. ການວິເຄາະພັນພືດມີດອກໂດຍອິງໃສ່ ຕໍາແໜ່ງທີ ່ຕັ ້ງຂອງຮງັໄຂ່ (ovary) (ທີ ່ມາ https://www.pinterest.com/pin/653092383439583543/) - ດຶງກີບດອກ ແລະ ເກສອນເພດຜູອ້ ອກໃຫໝ້ ົດແລວ້ ຕດັ ຮງັໄຂ່ ຕາມລວງຂວາງຈາກນັນ້ ກໍນບັ ຈໍານວນ ຊ່ ອງຮັງໄຂ່ ແລະຈໍານວນໄຂ່ ແບບປະມານ (ovules) ແລ້ວເບິ ່ ງວ່ າ placenta ເປັນແບບໃດ marginal, axile, parietal ຫ ືfree-central placentation, ໃນນັນ້ ບາງເທື ່ ອໄຂ່ ຈະມີພຽງເມັດດຽວ ຫ ືອາດຈະສອງສາມເມັດເຊິ ່ ງ ໃນກໍລະນນີ ີກ້ ໍໃຫວ້ ນິ ໄິສວ່າ placenta ຈະເປັນ basal ຫ ືpendulous (ດັ ່ງຮູບ 3.3).