ວິຊາ ການຈັດແບ່ງພືດ

192 2.16.2. Family Poaceae (ຕະກຸນໄຜ່ ແລະ ຫຍ້າ), ເປັນວັດຊະພືດລົມ້ ລຸກປະເພດທັນຍະພືດ, ບາງ ຊະນດິຍນືຕົນ້ ສູງ ແລະ ມເີນື ້ອໄມ,້ມອີາຍຸປີດຽວ ຫ ືຫ າຍປີເຊິ ່ ງຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕໄດດ້ເີກອືບທຸກປະເທດໃນທົ ່ວໂລກ ເຊິ ່ ງຖືວ່ າເປັນພືດໃບລຽ້ງດ່ ຽວທີ ່ ມລີ ັກສະນະວວິ ດັ ທະນາການດທີ ີ ່ ສຸດ. ລໍາຕົນ້ ມທີ ງັສ່ ວນທີ ່ ຢ່ ູໃຕດ້ ິນເຊິ ່ ງເປັນແບບ rhizome ແລະ ລໍາຕົນ້ ເທິງໜາ້ດນິ ເຊິ ່ ງມກັ ແຕກກໍ(tiller) ຫ ືແຕກກິ ່ ງສາຂາ, ຖາ້ເປັນພວກທີ ່ ມອີ າຍຸຫ າຍປີນັນ້ ລໍາຕົນ້ເທງິໜາ້ດນິຈະເປັນລໍາ ເຊິ ່ ງມທີ ງັລໍາແຕກຊໍ ່ດອກ (culm) ແລະ ລ າແຕກໃບ (innovation), ລ າມີລັກສະນະ ເປັນແທ່ງກມົ ຍາວ, ມຂີໍ ້ແລະ ປອ້ ມທີ ່ຊດັ ເຈນ, ກາງປອ້ ງໂວ່ ແລະ ມຂີໍປິດຕັນຕະ ້ ຫ ອດທັງດ້ານຫົວ ແລະ ດ້ານທ້າຍ , ດາ້ນຂາ້ງຂອງຂໍ ່ມກັ ມຕີ າເຊິ ່ ງມເີກດັ ແຂງຫ່ ຸມປິດໄວ.້ ໃບເປັນໃບດ່ ຽວ, ແຄບ ແລະ ຍາວ ເຊິ ່ ງອາດເກີດເປັນກ່ ຸມ ແບບກະຈຸກແບບຈາກຖານ, ການລຽງຕົວຂອງໃບເປັນແບບສະຫ ັບ ຫ ື ລຽງຕົວແບບໃບວີ, ມກີ າບໃບເຊິ ່ ງຖານໃບ ແຜ່ ກວາ້ງໂອບຫຸມ້ ລໍາຕົນ້ ຫ ືບໍລເິວນ ເໜືອຂໍແ້ ຕ່ຫຸມ້ ບໍ ່ ໝົດຮອບລໍາ, ລະຫວ່າງກາບໃບກບັ ໃບມລີ ີ ້ນໃບ (ligule) ບາງຂັນ້ ເຊິ ່ ງບາງຊະນິດຢູ່ ດ້ານຂ້າງຂອງລິ ້ນໃບຈຸມີເຍື ່ອຍາວນ້ອຍປົ ່ ງອອກມາເປັນສາຍຕິ ່ ງເອີ ້ນວ່ າ auricle, ໃບອ່ ອນ ມັກມ້ວນຕົວຕາມລວງຍາວ. ພືດໃນຕະກຸນນີ ້ອອກຊໍ ່ ດອກເປັນແບບ raceme ຫ ື compound spike, ດອກຍ່ ອຍ ອາດມີເພດຄົບ ຫ ື ມີເພດດຽວ ແລະ ມີຂະໜາດນ້ອຍເຫັນບໍ ່ ຊັດເຈນ, ກີບລວມຫຸ ດຮູບລົງເປັນຕຸ່ ມເຈ້ຍນ້ອຍໆເອີ ້ນ ວ່ າ lodicule ເຊິ ່ ງມີ 2-3 ອັນ, ດອກຍ່ ອຍມັກບໍ ່ ມີກ້ານ ແລະ ມີຊົງແບບ zygogorphic ແຕ່ບໍ ່ ຊັດເຈນເຊິ ່ ງເກີດຢູ່ ໃນອົ ້ງຂອງກີບປະດັບ 2 ກບີ ເຊິ ່ ງເອີນກີບດ້ານລຸ່ ມທີ ່ ເຮັດໜ້າທີ ່ ໂອບທຸກສ່ ວນນີ ້ໄວ້ວ່ າ lemma, ໃນພືດບາງຊະນິດ lemma ຈະມີກ້ານເປັນເສັນ້ ແຂງຂະໜາດນ້ອຍເອີ ້ນວ່ າ awn ສ່ ວນກີບປະດັບດ້ານເທິງເອີ ້ນວ່ າ palea ຫ ື palet, ທັງດອກຍ່ ອຍແຕ່ລະໜ່ ວຍກັບ lemma ແລະ palea ປະກອບກັນເປັນໜ່ ວຍທີ ່ ເອີ ້ນວ່ າ floret ເຊິ ່ ງມັກລຽງຕົວກັບ ໜ່ ວຍອື ່ນໆຢູ່ ເທິງກ້ານແກນຍ່ ອຍເອີ ້ນກ່ ຸມນີ ້ວ່ າ spikelet ເຊິ ່ ງມີກາບປະດັບເອີນວ່າ glume ຈໍານວນ 2 ຄູ່ ຊ້ອນກັນ ຮອງຮັບ, ເກສອນເພດຜູ້ປົກກະຕິຈະມີ 3 ອັນແຕ່ ບາງຊະນິດອາດມີ 6 ອັນ ເມື ່ອເວລາດອກແກ່ກີບ palea ແລະ lemma ຈະເປີດອ້າອອກເຮັດໃຫ້ເກສອນເພດຜູ້ຍື ່ນອອກມາຈາກ floret ແລະ spikelet ໂດຍກັບເກສອນຈະຕິດຢູ່ ກັບເກສອນໃນແບບ versatile, ເມື ່ອດອກຫຸບກີບ lemma ແລະ palea ຈະບຽດຕັດກ້ານເກສອນໃຫ້ຂາດໄປ, ໃນຊັນ້ເກສອນເພດແມ່ຂອງດອກຫຍ້າຈະມີຮັງໄຂ່ 1 ອນັທີ ່ ເປັນແບບເທິງວົງກບີ ເຊິ ່ ງພາຍໃນມີ1 ຫ້ອງ, ມີເມັດໄຂ່ 1 ເມັດ. ສໍາລັບທັນຍາພືດທີ ່ມີດອກເພດດ່ ຽວເຊັ ່ນ: ເຂົ ້າໂພດ ຈະມີຊໍ ່ ດອກເພດຜູ້ເກີດຢູ່ ສ່ ວນປາຍຂອງຍອດເອີ ້ນວ່ າ tessel, ສ່ ວນຊໍ ່ ດອກເພດແມ່ຈະເປັນເສັນ້ ໃຍນຸ້ມຍາວສົ ່ງອອກມາລວມກັນຢູ່ ປາຍຊໍ ່ ດອກ ເອີ ້ນວ່ າ silky ear. ໝາກ ຂອງທັນຍາພືດເປັນແບບ grain ຫ ື caryopsis, ເປືອກຂອງໝາກຜະນຶກຕິດກັບແກ່ນເຊິ ່ ງມີendosperm ສະສົມ ສານປະເພດແປ້ງໄວ້ຢ່ າງຫ ວງຫ າຍ, ຕົນ້ ອ່ ອນມີຂະໜາດນອ້ຍ ແລະ ຊື ່ . ການຈໍາແນກໝວດໝູ່ ພືດຕະກຸນໃຜ່ ແລະ ຫຍ້າມັກແຍກແອອກເປັນ 2 ອະນຸຕະກຸນຄື: ອະນຸຕະກຸນ Festucoideae ກັບອະນຸຕະກຸນ Panicoideae. ເຊິ ່ ງທັງສອງອະນຸຕະກຸນມີປະມານ 525 ສະກຸນ ແລະ ມີປະມານ 5,000 ຊະນິດ ໄດ້ແກ່ : ໄຜ່ ເພັກ (Arundinaria pusilla) ຮູບທີ 9.32, ໄຜ່ ປ່ າ (Bambusa arundinacea ), ໃຜ່ ບ້ານ (Cephalostachyum pergracile), ໄຜ່ ໄລ່ (Oxytenanthera albociliata ), ຫຍ້າຮັງນົກ (Chloris barbata), ສິງໄຄ (Cymbopogon citrates), ຫ ຍ້າແ ຜ ກ (Cynodon dactylon), ຫ ຍ້າປ າກ ຄ ວ າຍ (Dactyloctenium aegyptica), ຫຍ້າຕີນນົກ (Digitaria adscendens ), ຫຍ້າຕີນກາ (Eleusine indica ), ຫຍ້າຄາ (Imparata cylindrical ), ເຂົ ້າບາເລ (Hordeum vulgare ), ເຂົ ້າ (Oryza sativa ) ຮູບທີ 9.32, ເລົາ (Phragmites communis ), ອ້ອຍ (Saccharum pfficinarum ) ແລະ ສາລີ(Triticum vulgare ).

193 ໝວດປາດຸກ (Fimbristylis miliacea ) ເຂົ ້າ (Oryza sativa ) ກົກ (Cyperus articulates) ໄຜ່ ເພັກ (Arundinaria pusilla) ຮູບທີ 9.32 ລກັ ສະນະຂອງພດືໃນເຜົ ່າ Poales

194 ບດົທີ10 ລກັ ສະນະພດື (Plant characters) I. ຮາກ (root) ຮາກ ໝາຍເຖິງອະໄວຍະວະຂອງພືດທີ ່ ຈະເລີນເຕີບໂຕມາຈາກຮາກເກີດທໍາອິດ (redical) ຂອງໜໍ ່ ລູກພາຍ ໃນແກ່ ນ ເຊິ ່ ງປົກກະຕິຮາກຈະຂະຫຍາຍລົງໄປໃນດິນໃນທິດທາງຕາມແຮງດຶງດູດຂອງໜ່ ວຍໂລກ (Positive geotropism), ຮາກຈະບໍ ່ມີຂໍ ້ແລະ ປ້ອງ, ສ່ ວນໃຫຍ່ບໍ ່ມີສີຂຽວ. ຮາກເຮັດໜ້າທີ ່ ຢຶກເກາະ ແລະ ຄໍ ້າຊູລໍາຕົນ້ ໃຫ້ຕິດ ກັບພື ້ນດິນ, ດອກນໍ ້າ ແລະ ທາດອາຫານ ແລະ ເປັນທາງຜ່ ານຂອງນໍ ້າ ແລະ ທາດອາຫານໄປສູ່ ສ່ ວນຕ່ າງໆຂອງລໍາຕົນ້ ແລະ ໃບ, ນອກຈາກນັນ້ ຮາກຍັງປ່ ຽນແປງຮູບຮ່ າງໄປເຮັດໜ້າທີ ່ ພິເສດເຊັ ່ ນ: ເກັບສະສົມອາຫານ, ຢຶດເກາະ, ສັງ ເຄາະແສງ ເປັນຕົນ້. 1. ຊະນດິຂອງຮາກ ຮາກເຖິງວ່ າຈະມີຮູບຮ່ າງ ແລະ ຈຸດກໍາເນີດທີ ່ ແຕກຕ່ າງກນັແຕ່ກໍ ່ມີໜ້າທີ ່ ຄ້າຍຄືກັນດັ ່ງທີ ່ ໄດ້ກ່ າວມາຂ້າງເທິງ, ສະນັນ້ການຈໍາແນກຮາກເປັນຊະນິດຕ່ າງໆນັນ້ ຈິ ່ ງມີຫ າຍແບບ ຫ ື ຫ າຍວິທີການເຊິ ່ ງແລ້ວແຕ່ວ່ າຈະຢຶດຖືເອົາລັກສະ ນະໃດມາເປັນເກນໃນການຈໍາແນກ, ໃນນັນ້ການຈໍາແນກໂດຍອາໃສຈຸດກໍາເນີດຂອງຮາກເປັນເກນສາມາດແບ່ ງຮາກ ອອກເປັນ 3 ຊະນິດ (ຮູບ 10.1) ຄື: ຮູບ 10.1. ຮາກຊະນິດຕ່ າງໆ (ທີ ່ມາ https://www.macmillanhighered.com/BrainHoney/Resource/6716/ digital_first content/trunk/test/hillis2e/asset/img_ch24/c24_fig10.html) 1.1. ຮາກແກ້ວ ຫ ືຮາກອັນດັບທໜີ ຶ ່ ງ (Primary root ຫ ື tap root) ເປັນຮາກທີ ່ ເກີດມາຈາກຮາກທໍາອິດ ຂອງແອມບຣີໂອ (emblyo) ໃນແກ່ ນເອີ ້ນວ່ າ ຮາກແກ້ວ, ເປັນຮາກທີ ່ ມີສ່ ວນຕິດຕໍ ່ ກັບລໍາຕົນ້ ໂດຍກົງ ແລ້ວ

195 ຂະຫຍາຍຕົວລົງໄປໃນດິນ, ສ່ ວນຫ ວງຫ າຍກົກຮາກມີລັກສະນະໃຫຍ່ ແລະ ຮຽວນ້ອຍລົງບໍລິເວນປາຍຮາກເອີ ້ນວ່ າ ຮາກແກ້ວ. 1.2. ຮາກແໜງ ຫ ື ຮາກອັນດັບທີສອງ (secondary root ຫ ືlateral root) ຮາກທີ ່ ເກີດອອກມາຈາກຊັນ້ ເພີຣີໄຊເຄິນ (pericycle) ຂອງຮາກແກ້ວເອີ ້ນວ່ າ ຮາກແໜງ ຫ ືຮາກອັນດັບທີສອງ. 1.3. ຮາກພິເສດ (adventitious root) ແມ່ ນຮາກທີ ່ ເກີດອອກມາຈາກສ່ ວນອື ່ນໆຂອງພືດເຊັ ່ນ: ໃບ, ລໍາຕົນ້ , ກິ ່ ງ ຫ ືງ່າ, ຂໍ ້ແລະ ລໍາຕົນ້ ໃຕ້ດິນ ເພື ່ອເຮັດໜ້າທີ ່ພິເສດ. 2. ລະບບົ ຮາກພດື (root system) ເພິ ່ນແບ່ ງຮາກພືດອອກເປັນສອງລະບົບໃຫຍ່ອີງຕາມການແຜ່ກະຈາຍໃນດິນ (ຮູບ 10.2) ຄື: 2.1. ລະບົບຮາກແກ້ວ (tap root system ຫ ືprimary root system) ເປັນລະບົບຮາກທີ ່ ປະກອບດ້ວຍ ຮາກແກ້ວ (tap root ຫ ືprimary root) ແລະ ຮາກແໜງ ຫ ືຮາກສາຂາ: lateral root ຫ ືເອີ ້ນອີກຢ່ າງໜຶ ່ ງວ່ າ ຮາກອັນດັບທີສອງ (secondary root) ຮາກແກ້ວເປັນຮາກທີ ່ ໃຫຍ່ກວ່ າຮາກຝອຍຫ າຍ ແລະ ຢັ ່ ງລົງໄປໃນດິນໄດ້ ເລິກກວ່ າຮາກຝອຍຫ າຍ, ເຊິ ່ ງພດືທີ ່ມີລະບົບຮາກແກ້ວໄດ້ແກ່ ພືດໃບລ້ຽງຄູ່ (dicotyledonous weed) ທົ ່ວໄປ. ຮູບ 10.2. ລະບົບຮາກພືດ (root system) (ທີ ່ມາ https://medium.com/@biologynotes/root-system-1- dec6129a6798) 2.2. ລະບົບຮາກຝອຍ (fibrous root system) ເປັນລະບົບຮາກທີ ່ ຮາກແກ້ວມີອາຍຸສັນ້ , ຈຶ ່ ງມີການສ້າງ ຮາກພິເສດຈາກສ່ ວນຂອງລໍາຕົນ້ ມາເຮດັ ໜາ້ທີ ່ ແທນ. ພດືທີ ່ມີລະບົບຮາກຝອຍສ່ ວນໃຫຍ່ ຈະເປັນພືດຕະກຸນຫຍ້າ ແລະ ພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ (monocotyledonous grass weed) ທົ ່ວໄປ. ໃນລະບົບຮາກແບບນີ ້ຈະມີການແຕກເປັນ ຮາກທີ ່ ມີຂະໜາດເທົ ່າໆກນັ ເປັນຈໍານວນຫ ວງຫ າຍຈາກສ່ ວນຂອງຕົນ້ ທີ ່ ຢ່ ູໃຕ້ດນິ . ດັ ່ງນັນ້ ຈຶ ່ ງພບົ ວ່າພດືທີ ່ມີລະບົບ ຮາກຝອຍນີ ້ຈະມີຮາກແຜ່ກະຈາຍຢູ່ ທົ ່ວໄປໃນດິນ. 3. ຮາກປ່ ຽນແປງໄປເຮດັ ໜາ້ທີ ່ ພເິສດ

196 3.1. ຮາກຄໍ ້າຊູ(brace root, prop root, stilt root) ດັ ່ງຮູບ 10.3, ເປັນຮາກພິເສດທີ ່ ເກີດຈາກສ່ ວນ ຂອງລໍາຕົນ້ເພື ່ອເຮດັໜາ້ທີ ່ຢຶດ ແລະ ຄໍ ້າຊູລໍາຕົນ້, ອາດເປັນຮາກທີ ່ ເກດີຂຶ ້ນຢ່ ູບໍລເິວນຮອບໆຂໍ ້ໃກ້ດິນ ເຊັ ່ນ: ຕົນ້ເຕຍີ , ຕົນ້ ສາລ, ີຕົນ້ ໄຜ່ , ຕົນ້ ດາວເຮອື ງ ຫ ືເກດີຈາກສ່ວນຂອງລໍາຕົນ້ ຫ ືກິ ່ ງງ່າທີ ່ຢ່ ູລະດບັ ສູງແລ້ວຢ່ ອນລົງມາ, ອາດຈະຢູ່ ໄລຍະຫ່ າງຈາກລໍາຕົນ້ ຫ ືອາດຈະຢູ່ ຕິດແປະກັບລໍາຕົນ້ເຊັ ່ນ: ຕົນ້ ໄຊ ເປັນຕົນ. ້ ຮູບ 10.3. ຮາກປ່ ຽນແປງໄປເຮດັ ໜາ້ທີ ່ພເິສດ (Adventitious Root) (ທີ ່ມາ https://studiousguy.com/adventitious-root-system-types-modifications-examples/) 3.2. ຮາກປີກ (buttress root) ເປັນຮາກທີ ່ ເກີດຈາກສ່ ວນຂອງລໍາຕົນ້ ທີ ່ ແຜ່ ອອກໄປ, ມີລັກສະນະຄ້າຍຄື ປີກ, ເຮດັ ໜາ້ທີ ່ ຊ່ ວຍຊູແລະ ຄໍ ້າຈນູ ລໍາຕົນ້ . ພບົ ຢ່ ູຕົນ້ ໄມຂ້ ະໜາດໃຫຍ່ ໃນປ່ າດບິ ຊຸ່ມຊື ້ນ (tropical rain forest) ເຊັ ່ນ: ຕົນ້ ຍາງ, ຕົນ້ ສມົ ພງົ ເປັນຕົນ້. 3.3. ຮາກອີງອາໄສ (epiphytic root) ດັ ່ງຮູບ 10.3, ເປັນຮາກຂອງພດືທີ ່ ເກາະຢ່ ູກບັລໍາຕົນ້ ຂອງພດືຊະນດິ ອື ່ນໂດຍບໍ ່ ໄດຍ້ າດແຍ່ງອາຫານຈາກຕົນ້ ທີ ່ ໃຫ້ອາໄສ. ດັ ່ງນັນ້ ມັນຈຶ ່ ງເອົານໍ ້າທີ ່ ຢູ່ ພາວະເປັນອາຍນໍ ້າໃນອາກາດ, ເປັນ ເມດັ ນໍ ້າ, ນໍ ້າຍ້ອຍ ຫ ື ອາຍປ່ ຽນເປັນນໍ ້າໃນເວລາກາງຄນື ເຊັ ່ນ: ຮາກຕົນ້ ດອກເຜິ ້ ງທີ ່ ເກາະຢ່ ູກບັ ຕົນ້ ໄມໃ້ຫຍ່ ເຊິ ່ ງໃນ ບາງຊະນິດທີ ່ ຂຶ ້ນຕາມກິ ່ ງໄມຍ້ ັງສາມາດຮັກສາຄວາມຊຸ່ມໄວເ້ນື ່ ອງຈາກວ່ າມີແຜ່ ນຂາວໆຫຸ້ມ Voile ເຊັ ່ ນ :

197 Oncidium sphacelatum ,Phalaenopsis sanderiana ແລະ ບາງເທື ່ ອເຫັນປາຍຮາກທີ ່ ຍັງອ່ ອນມີສີຂຽວ ສາມາດສັງເຄາະແສງໄດ້ຍ້ອນມີຄ ໍໂຣຟີນ ເຊິ ່ ງເພິ ່ນເອີ ້ນຮາກຊະນດິນີ ້ວ່າຮາກສງັເຄາະແສງ (Photosynthetic root). 3.4. ຮາກຂະຫຍາຍພັນ (reproductive root ຫ ືpropagative root) ດັ ່ງຮູບ 10.3, ເປັນຮາກທີ ່ ສາມາດ ຂະຫຍາຍພັນໄດ້ໂດຍມີລໍາຕົນ້ ໃໝ່ ປົ ່ ງອອກມາຈາກສ່ ວນຂອງຮາກ ແລະ ນໍາເອົາໄປປູກເປັນຕົນ້ ໃໝ່ ໄດ້ແລະ ບາງຄັ ້ງ ເອີ ້ນວ່າ ຮາກຊັກເກີ(root sucker). 3.5. ຮາກເກາະເລືອ (climbing root) ດັ ່ງຮູບ 10.3, ເປັນຮາກພດືທີ ່ ຍຶດເກາະກັບຝາ ຫ ືລໍາຕົນ້ ພດືຊະນດິ ອື ່ນໃນ ເວລາທີ ່ມັນຈະເລີນເຕີບໂຕຈະພັນກ້ຽວເຊັ ່ນ: ຮາກເຄອືພູ ເປັນຕົນ້. 3.6. ຮາກມີຖົງອາກາດ (vesicle root) ດັ ່ງຮູບ 10.3, ເປັນຮາກພດືທີ ່ມີຖົງອາກາດ, ສ່ ວນຫ າຍມີລັກະນະຄື ຟອງນໍ ້າສີຂາວຢູ່ ອ້ອມຮອບຮາກເຮັດໃຫ້ພືດສາມາດລອຍນໍ ້າຢູ່ ໄດ້ເຊັ ່ນ: ຜັກປອດນໍ ້າ, ຜກັ ກະເສດນໍ ້າ ແລະ ອື ່ນໆ. 3.7. ຮາກຫາຍໃຈ (pneumatophore) ດັ ່ງຮູບ 10.3, ເປັນຮາກທີ ່ ເກີດຈາກຮາກຄໍ ້າຈູນລໍາຕົນ້ , ຕັ ້ງຂື ້ນໄປ ໃນອາກາດ (aerating or Knee root), ຈາກໜ້າດິນ ຫ ື ໜ້ານໍ ້າເພື ່ອຊ່ ວຍໃນການຫາຍໃຈ. ພົບຢູ່ ນໍາພືດທີ ່ ເກີດໃນ ບ່ ອນປຽກຊຸ່ມ ຫ ືຕາມນໍ ້າ ແລະ ປ່ າແຄມນໍ ້າເຊັ ່ນ: ຕົນ້ ໄຮ, ຕົນ້ ແສມ, ລໍາພູ ເປັນຕົນ້. 3.8. ຮາກກາຝາກ (parasitic root, haustauria ຫ ືsucking root) ດັ ່ງຮູບ 10.3, ເປັນຮາກພດືຊະນດິທີ ່ ເກາະຢູ່ ນໍາຕົນ້ ໄມ້ແລວ້ ຢັ ່ ງເຂົ ້າໄປຈົນເຖິງແພລໍາລຽງຂອງລໍາຕົນ້ເຈົ ້າກາຝາກ (host) ເພື ່ອດູດນໍ ້າ ແລະ ອາຫານມາໃຊ້ ໃນການຈະເລີນເຕີບໃຫຍ່ , ມີທັງພືດທີ ່ ສາ້ງອາຫານເອງໄດ້ແລະ ພືດທີ ່ບໍ ່ ສາມາດສ້າງອາຫານເອງໄດ້ເພາະບໍ ່ມີຄ ໍໂຣຟີ ນເຊັ ່ນ: ເຄືອເຂືອງຄໍາ 3.9. ຮາກສະສົມອາຫານ (storage root) ດັ ່ງຮູບ 10.3, ເປັນຮາກທີ ່ ປ່ ຽນແປງລັກສະນະເຮັດໃຫ້ປຸ້ງໃຫຍ່ ອອກດ້ວຍການສະສົມອາຫານຕ່ າງໆຢູ່ ໃນແພຈຸລງັຊຶ ່ ງແມ່ ນທາດແປ້ງ, ທາດນໍ ້າຕານ ເຊັ ່ນ: ຫົວແຄຣອດ, ຫົວຜັກ ກາດຂາວ, ຫົວມັນຕົນ້, ຫວົມັນອ້ອນ, ຫົວມັນເພາົ ແລະ ອື ່ນໆ. 4. ລກັ ສະນະພາຍນອກຂອງປາຍຮາກ ແລະ ໂຄງສາ້ງຂັນ້ I ໂດຍທົ ່ວໄປແລ້ວເພິ ່ນເຫັນວ່ າປາຍຮາກປະກອບດ້ວຍ 4 ເຂດ (ດັ ່ງຮູບ 10.4) ແຕ່ປາຍສຸດຂຶ ້ນໄປເທງິດັ ່ງນີ ້ : 4.1. ໝວກຮາກ (Root cap), ຢູ່ ປາຍສຸດຂອງຮາກຈະມີລັກສະນະຄືໝວກເອີ ້ນວ່ າ ໝວກຮາກ. ໝວກ ຮາກເວົ ້າລວມແລ້ວຈະມີສີຕ່ າງຈາກສ່ ວນອື ່ນໆຂອງຮາກ. ມັນເກີດມາຈາກແພຂະຫຍາຍທີ ່ ຢ່ ູສ່ ວນປາຍຮາກ, ມັນ ປະກອບສ້າງດ້ວຍຈຸລັງຫ າຍຊັນ້, ຊັນ້ທີ ່ຢ່ ູນອກສຸດຈະຕາຍ ແລະ ຫຸ ດອອກຢ່ າງເປັນປົກກະຕິ ແລະ ປ່ ຽນແທນດ້ວຍ ຈຸລັງທີ ່ ເກີດໃໝ່ຢູ່ ຊັນ້ ລຸ່ ມເປັນປົກກະຕິ. ໝວກຮາກມີຮູບຮ່ າງເປັນຊົບໃຊ້ໄວ້ປ້ອງກັນແພຂະຫຍາຍ ແລະ ແພຈຸລງັທີ ່ ບອບບາງທີ ່ ໄດ້ຈາກການແບ່ ງຕວົ ຊຶ ່ ງຢ່ ູຖັດເຂົ ້າໄປ, ນອກນັນໝວກ ້ ຮາກຍັງຜະລິດທາດເມືອກ polyosides ເພື ່ອໃຫ້ ດິນມີຄວາມຊຸ່ມຊື ່ນ ແລະ ຊ່ ວຍໃຫ້ຮາກແທງລົງດິນໄດ້ສະດວກດີ.

198 ຮູບ 10.4. ລັກສະນະພາຍນອກ ແລະ ພາຍໃນຂອງປາຍຮາກ (ທີ ່ມາ https://sites.google.com/site/ clickclickieie/khorngsrang-phayni-khxng-rak-thi-keid-cak-primary-growth) 4.2. ເຂດຈຸລັງແບ່ ງຕົວ (Zone of cell division) ເປັນເຂດທີ ່ ປະກອບດ້ວຍແພຂະຫຍາຍ (Apical meristem) ຊຶ ່ ງຈຸລັງມີການແບ່ ງຕົວຢູ່ ຕະຫ ອດເວລາເຮັດໃຫ້ຈໍານວນຈຸລັງຂອງປາຍຮາກເພີ ່ມຫ າຍຂຶ ້ນ. ຈລັງຸ ດັ ່ງກ່າວ ສ່ວນໜຶ ່ ງກາຍເປັນຈຸລັງໝວກຮາກ ແລະ ສ່ ວນຫ າຍຈະກາຍເປັນຈຸລັງຂອງສ່ ວນຖັດຂຶ ້ນໄປ. 4.3. ເຂດເຕີບໃຫຍ່ (Maturation zone) ເຂດເຕີບໃຫຍ່ ແມ່ ນເຂດທີ ່ ຢູ່ ຖັດເບື ້ອງເທິງຂອງໝວກຮາກ. ຢູ່ ໃນເຂດນີ ້ຈຸລັງຈະບໍ ່ມີການແບ່ ງຕົວອີກ ແຕ່ມີການຂະຫຍາຍຂະໜາດລວງຍາວອອກກ່ ອນແລວ້ ຈຶ ່ ງຄ່ ອຍຂະຫຍາຍ ດ້ານລວງກ້ວາງ. ໂດຍທົ ່ວໄປແລ້ວບໍລິເວນນີ ້ຈະບໍ ່ມີເນື ້ອທີ ່ກ້ວາງ, ເປັນສ່ ວນທີ ່ຈຸລັງມີການຂະຫຍາຍຕົວ (cell elongation) ແລະ ແບ່ ງຕົວ (cell division) ແບບຮັກສາໂຄຣໂມໂຊມ (Mitosis) ເພື ່ອການຈະເລີນເຕີບໃຫຍ່ຂອງຮາກຕໍ ່ ໄປຄື ແພຂະຫຍາຍສ່ ວນປາຍຮາກປະກອບເປັນແພຂະຫຍາຍຂັນ້ 1 ຄື: ໂພ ໂຕເດີມ (Protoderm), ໂພຣແຄມບຽມ (Procambium) ແລະ ກ າວເມຣິສແຕມ (Ground meristem). 4.3.1.Protoderm ເປັນແພທີ ່ ຢ່ ູນອກສຸດຊຶ ່ ງຈະຂະຫຍາຍຕົວເປັນແພໜັງປົກຂັນ້ I ທີ ່ ເອີ ້ນວ່າ ເອປີເດີມສີ (Epidermis). 4.3.2.Procambium ເປັນແພທີ ່ ຢ່ ູບໍລິເວນສ່ ວນກາງຂອງຮາກ, ຂະຫຍາຍຕົວເປັນເພີຣີໄຊເຄິນ (Pericycle), ໂຟ ແອມ I (Phloem I), ພາເຣັນຄີມາ (Parenchyma) ແລະ ໄຊແລມ I (Xylem I). 4.3.3.Ground meristem ເປັນແພຂະຫຍາຍເປັນເປືອກຂັນ້ I ຫ ື ຄັອກເຕັກ (cortex) ແລະ ໃຈກາງ (Pith). ເຂດນີ ້ຮາກພືດຈະເຄືອບດ້ວຍທາດຊູແບຣີນ (subérine) ພາໃຫ້ຮາກພືດຂອງເຂດນີມ້ ສີນີ ໍ ້າຕານ ແລະ ເປັນ ເຂດທີ ່ປະກອບດ້ວຍຈຸລັງທີ ່ປ່ ຽນແປງຮູບຮ່ າງໄປເຮັດໜ້າທີ ່ສະເພາະ ຫ ື ເຂດໂຄງສ້າງຂັນ້ I. 4.4. ເຂດຂົນດູດ ຢູ່ ຖັດເບື ້ອງເທິງຂອງເຂດເຕີບໃຫຍ່ ແມ່ ນເຂດຂົນດູດ, ເປັນສ່ ວນທີ ່ ຈະເລີນເຕີບໃຫຍ່ ເຕມັ ທີ ່ (maturation) ເຂດນີ ້ຮາກຈະຫຸ້ມດ້ວຍຂົນແລບໆຢ່ າງຫ ວງຫ າບເອີ ້ນວ່ າຮາກຂົນດູດ (root hair), ຮາກຂົນ

199 ດູດຂອງພືດມີໜ້າທີ ່ ໃນການດູດຊຶມເອາົອາຫານຊຶ ່ ງແມ່ ນນໍ ້າ ແລະ ເກືອແຮ່ ຈ່ ານເອີ ້ນວ່ າທາດລະລາຍເກືອແຮ່ ຈ່ ານໃນ ດນິຊຶ ່ ງເປັນສິ ່ ງທີ ່ພືດຕ້ອງການ. 5. ໂຄງສາ້ງພາຍໃນຮາກ ຮາກທົ ່ ວໄປຈະມີການເຕີບໃຫຍ່ ຂະຫຍາຍຕົວໄດ້ຍ້ອນແພຂະຫຍາຍ (Apical Meristem) ຢູ່ ເຂດ elongation ຂອງປາຍຮາກຍ້ອນແພຂະຫຍາຍຂັນ້ I ເຮັດໃຫ້ປາຍຮາກມີການເຕີບໃຫຍ່ ຂະຫຍາຍຕົວເປັນແພຂັນ້ I ຊຶ ່ ງຈະເຮັດໃຫ້ຮາກຂະຫຍາຍຕາມລວງຕັ ້ງ ຫ ືລວງຍາວ. ດາ້ນໜຶ ່ ງອີກການເຕີບໃຫຍ່ຂະຫຍາຍຕົວຂັນ້ II ເຮັດໃຫ້ ຮາກພືດຂະຫຍາຍໄປທາງຂ້າງ. ການເຕີບໃຫຍ່ ຂະຫຍາຍຕົວຂັນ້ II ເກີດຂຶ ້ນຈາກ vascular cambium ແລະ cortical cambium. ຮາກພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວມີທໍ ່ລໍາລຽງຈັດວາງເປັນວົງ ສ່ ວນຮາກພືດໃບໃບລ້ຽງຄູ່ ມີXylem ຢູ່ ໃຈກາງຮາກຊຶ ່ ງຈດັ ວາງມີລັກສະນະຄືຮູບໂຕ X ແລະ ມີPhloem ຢູ່ ນອກ Xylem. ເມື ່ອເຮົາສຶກສາຮູບໂຄງສ້າງຂອງຮາກພືດຜ່ າຕັດຕາມລວງຍາວ ແລະ ຕັດຕາມລວງຂວາງຈະເຫັນໄດ້ວ່ າສ່ ວນ ປະກອບຂອງຮາກມີແພຈຸລັງ 3 ພາກສ່ວນດັ ່ງນີ ້ : 5.1. ແພໜັງປົກ (Dermal tissue) ແພໜັງປົກເປັນແພຈຸລັງທີ ່ ຢ່ ູຊັນ້ ນອກສຸດຂອງຮາກເປັນຊັນ້ທີ ່ ປະກອບ ດ້ວຍຈລຸ ງັທີ ່ ເອີ ້ນວ່ າ epidermal cell ຊຶ ່ ງຖາ້ຫາກເປັນບໍລິເວນຂົນດູດນັນ້ epidermal cell ຈະມີການພັດທະນາ ຂະຫຍາຍຕົວເປັນສ່ ວນຂອງຮາກຂົນດູດ ໂດຍທີ ່ ຈຸລັງທີ ່ ເປັນຮາກຂົນດູດຈະເປັນຈຸລັງດຽວກັບ epider- mal cell ຊຶ ່ ງມແກ່ ນອັນດຽວ ີ ກັນ. ການເກີດຮາກຂົນດູດກໍ ່ ເປັນພຽງການຂະຫຍາຍຈຸລັງຂອງຊັນ້ ແພໜັງປົກ epidermis ເທົ ່າ ນັນ້ ເອງ, ຮາກຂົນດູດອາດເກີດນໍາເກືອບທຸກຈຸລັງ epidermal cell ຫ ື ເກີດເປັນບາງຈຸລັງເທົ ່ານັນ້ ເຊິ ່ ງການທີ ່ ຈະ ເກີດການພັດທະນາຂະຫຍາຍຈຸລັງເປັນຈຸລັງຮາກຂົນດູດນີ ້ຈະຂຶ ້ນຢູ່ ກັບຊະນິດຂອງພືດ ແລະ ສະພາບແວດລ້ອມ, ຮາກຂົນດູດໂດຍປົກກະຕິແລ້ວຈະມີອາຍຸສັນ້ ໆຄື2 ເຖິງ 3 ວນັ ຊຶ ່ ງເມື ່ອຮາກຂອງພືດບໍລິເວນນັນ້ ມອີ າຍຸຫ າຍຂຶ ້ນກໍ ຈະມີແຕ່ ຮາກແໜງ. ຮາກຂົນດູດຈະແຕກຕ່ າງກັນທາງດ້ານຂະໜາດ ແລະ ຄວາມຍາວເຊິ ່ ງໂດຍປົກກະຕິຈະມີເສັນ້ ຜ່ າສູນກາງປະມານ 20–5 ໄມຄຣອນ (µm) ແລະ ຍາວ 0,5-1,5 ມິນລີແມັດເທົ ່ານັນ້. 5.2. ແພເປືອກ (Cortical tissue) ເປັນກຸ່ ມແພຈູລັງທີ ່ ຢ່ ູຖັດເຂົ ້າໄປຈາກຊັນ້ ແພໜັງປົກ (epidermis) ຊຶ ່ ງ ປະກອບດ້ວຍຈູລັງພາເຣັນຄີມາ (parenchyma) ແລະ ທາດລະຫວ່ າງຈຸລັງ (intercellular space) 5.3. ແພລໍາລຽງ (Vascular tissue) ຄືແພຈຸລັງທີ ່ ຢ່ ູຊັນ້ ໃນສຸດຂອງຮາກຊຶ ່ ງເປັນກ່ ຸມຈຸລັງທີ ່ ຂະຫຍາຍມາ ຈາກແພເພີຣີໄຊເຄິນ (pericycle) ຊຶ ່ ງປະກອບໄປດ້ວຍທໍ ່ ນໍ ້າ (xylem), ທໍ ່ ອາຫານ (phloem). ແພລໍາລຽງ ປະກອບດ້ວຍແຄມບຽມ (cambium) ຕິດກັບແພຈຸລັງທີ ່ ຢ່ ູຊັນ້ ນອກຂອງເພີຣີໄຊເຄິນ ແລະ ເປັນຊັນ້ ໃນສຸດຂອງ ເປືອກໂດຍມີຈຸລັງ endodermis ເປັນຮອຍຕໍ ່ . Endodermis ເປັນຈຸລັງຊັນ້ ໃນສຸດຂອງ cortex ເປັນຈຸລັງຊັນ້ ດຽວ ຕິດຕໍ ່ ກັນອ້ອມຮອບ pericycle. ຂອບຈຸລັງຂອງ endodermis ມີອົງປະກອບທີ ່ ສໍາຄັນຢ່ າງໜຶ ່ ງຄືປະກອບດ້ວຍ suber ທີ ່ບໍ ່ມັກນໍ ້າ (hydrophobic) ຊຶ ່ ງເປັນຕົວຂັດຂວາງ (impermeable) ການຜ່ ານຂອງນໍ ້າ ແລະ ທາດອາຫານ. ແຖບທີ ່ ຂັດຂວາງທາງຜ່ ານເຂົ ້າອອກນີ ້ຮຽກວ່ າ caspirian strip ຊຶ ່ ງ caspirian strip ນີ ້ຈະຢູ່ ໃນບໍລິເວນຂອບຈຸລັງ (cell wall) ຂອງຈຸລັງ endodermis ຕາມຄວາມຍາວເຮັດໃຫ້ຈຸລັງຕິດເກາະກັນດີ. ທາດລະລາຍທີ ່ ປະກອບດ້ວຍ ນໍ ້າ ແລະ ທາດອາຫານ ລວມທັງທາດກໍາຈັດພືດ (herbicide) ເມື ່ ອຜ່ ານເຂົ ້າໄປເຖິງຊັນ້ endodermis ຈະຖືກ ຂັດຂວາງການຊຶມຜ່ ານຖ້າຫາກເປັນການຊຶມຜ່ ານໃນຂອບຈຸລັງຕໍ ່ກບັຂອບຈຸລັງ. ທາດລະລາຍດັ ່ງກ່າວຈະຜ່ ານເຂົ ້າໄປ ເຖິງຊັນ້ pericycle ໂດຍຜ່ ານທາງທໍ ່ຕໍ ່ລະຫວ່າງຈຸລັງ (plasmodesmata).

200 6. ໜາ້ທີ ່ ຂອງຮາກ ຮາກຂອງຕົນ້ ໄມມ້ ໜີ າ້ທີ ່ຫ າຍຢ່ າງເຊັ ່ນ: 6.1. ໜ້າທີ ່ ່ ອນັ ພື ້ນຖານຂອງຮາກແມ່ ນດູດຊຶມເອົານໍ ້າ ແລະ ເກືອແຮ່ ຈ່ ານໃນ (ຫ ື ອາຫານ) ດິນເພື ່ ອລໍາລຽງ ໄປຫາສ່ວນຕ່າງໆ ແລະ ຫາໃບເພື ່ອໃຫເ້ກດີການສັງເຄາະແສງ ແລະ ເຮັດໃຫ້ຕົນ້ ໄມ້ມີຊວີດິ . ການລໍາລຽງນໍ ້າເກດີຂຶ ້ນ ຍອ້ນການລະເຫຍີອາຍຂອງນໍ ້າຢ່ ູໃບ ແລະ ຍອ້ນຄວາມດນັຢ່ ູຮາກ. 6.2. ເຮັດໃຫດ້ ິນບໍ ່ ແຈບເຖິງວ່ າບາງຊະນດິ ຕົນ້ ໄມຈ້ ະມີຮາກຢັ ່ ງລົງເລິກ ຫ ືບາງຊະນດິ ຈະມີຮາກກະຈາຍ ຕາມພຶ ້ນຜວີດນິກໍ ່ຕາມຄຽງ, ນອກນັນ້ຍັງມີໜ້າທີ ່ ່ ຍດຶຕດິຕົນ້ ໄມ້ໃຫ້ແໜ້ນໜາຢູ່ ກັບດິນ. 6.3. ຮາກຂອງພືດຫ າຍຊະນິດຍັງເປັນອະໄວຍະວະສະສົມທາດບໍາລຸງລ້ຽງຈະຖືກນໍາໃຊ້ຕາມເງ ື ່ອນໄຂຕົວຈິງ ເຊັ ່ນ: ຫົວແຄຣອດ ແລະ ຫົວມັນດ້າງ. 6.4. ເປັນອະໄວຍະວະຄໍ ້າຊູໃນການຢູ່ ຮ່ ວມກັນກັບຈຸລະຊບີ , ຈລຸ ະພກຶ ແລະ ເຫດັ ເຊິ ່ ງມກັ ຈະຊ່ວຍລະລາຍ ທາດຟົດສະຟໍ ແລະ ຮັບເອົາໄນໂຕ ເຈນຂອງອາກາດ. 6.5. ເຮັດໃຫ້ຫີນກາຍເປັນດິນ, ຮາກຂອງຕົນ້ ໄມ້ຫ າຍຊະນິດສ້າງໂມເລກຸນຕ່າງໆເຊັ ່ນ ເອນັ ໄຊ ແລະ ອາຊດ ີ ອົງຄະທາດຈໍານວນໜຶ ່ ງທີ ່ ສາມາດເຮັດໃຫ້ກ້ອນກີນປູນຫ້ຽນເຮັດໃຫ້ແຄນຊຽມ ແລະ ແຮ່ທາດອື ່ນໆປ່ ອຍໃນທໍາມະ ຊາດເຊິ ່ ງເປັນປະໂຫຍດແກ່ພືດ. 6.6. ເປັນອະໄວຍະວະເຊື ່ອມຕໍ ່ , ຕົນ້ ໄມ້ບາງຊະນິດສາມາດເອົາຮາກຂອງມັນໄປເຊື ່ອມກບັ ຮາກຂອງຕົນ້ ອື ່ນ ໃນຊະນິດດຽວກັນເພື ່ ອໃຫ້ມີແຫ່ ງນໍ ້າ ແລະ ທາດບໍາລຸງລ້ຽງເຊັ ່ ນດຽວກັນ ການຊ່ ວຍເຊື ່ ອມຮາກພືດເຂົ ້ານໍາກັນນີ ້ ສາມາດຊ່ ວຍໃຫ້ຕໍໄມ້ຫ ືຕົນ້ ໄມ້ທີ ່ ເປັນພະຍາດ ຫ ື ຖືກບັກຢ່ າງຫ ວງຫ າຍໃຫ້ມີຊີວິດຢູ່ ລອດ ແລະ ທົນທານຕໍ ່ການ ເຊາະເຈື ່ອນຂອງດິນໄດ້ດີກວ່ ານອກ. 6.7. ຮາກບາງຊະນິດທີ ່ມີທາດສີຂຽວສາມາດສັງເຄາະແສງໄດ້ເຊັ ່ນ ຮາກດອກເຜິ ້ ງ II. ລໍາຕົນ້ (Stem) ໝາຍເຖິງ ອະໄວຍະວະຂອງພືດທີ ່ ຈະເລີນມາຈາກສ່ ວນຂອງໜໍ ່ ລູກ (embryo) ທີ ່ ຢູ່ ເທິງຮາກເກີດໃໝ່ ພາຍ ໃນແກ່ ນ ໂດຍຈະເລີນມາຈາກສ່ ວນຂອງລໍາຕົນ້ ເທິງໃບລ້ຽງ (epicotyl) ເຊິ ່ ງມີຍອດເກີດທໍາອິດ (plumule) ຈະ ເລີນແບ່ ງຈຸລັງເລື ້ອຍໆເຮັດໃຫ້ລໍາຕົນ້ ຈະເລີນສູງຂື ້ນ ແລະ ເກີດໃບໃໝ່ ລວມທັງສ່ ວນຕ່ າງໆຂອງລໍາຕົນ້ ລຸ່ ມໃບລ້ຽງ (hypocotyl) ອີກດ້ວຍ. ລໍາຕົນ້ ສ່ ວນໃຫຍ່ ະເລີນຂື ້ນສູ່ ອາກາດໃນທີດທາງກັງກົນຂ້າມກັບແຮງໂນ້ມຖ່ ວງຂອງໜ່ ວຍ ໂລກ ເຊິ ່ ງໜ້າທີ ່ຫ ັກຂອງລໍາຕົນ້ ໄດ້ແກ່ : ບໍລິເວນໃບແມ່ນຄໍ ້າຊູກິ ່ ງກ້ານສາຂາໃຫ້ໃບໄດ້ຮັບແສງ, ເປັນທາງລໍາລຽງນໍ ້າ ແລະ ທາດອາຫານຈາກຮາກ ແລະ ຈາກໃບສູ່ ສ່ ວນຕ່ າງທຂອງລໍາຕົນ້ ແລະ ສ້າງອະໄວຍະວະສືບພັນ, ນອກຈາກນີ ້ລໍາ ຕົນ້ ຍັງເຮັດໜ້າທີ ່ພິເສດອື ່ນໆເຊັ ່ນ: ສະສົມອາຫານ ແລະ ສັງເຄາະແສງ ເປັນຕົນ້. ລໍາຕົນ້ ປະກອບດ້ວຍພາກສ່ ວນທີ ່ ສໍາຄັນຄື: ຂໍ ້, ປ້ອງ, ຕາຂ້າງ, ຕາຍອດ, ກິ ່ ງກ້ານ, ດອກ ແລະ ໝາກ. ໃນ ເວລາຍັງອ່ ອນລໍາຕົນ້ ມັກເປັນສີຂຽວ ແລະ ສັງເຄາະແສງໄດ້, ມີປາກໃບເປັນບ່ ອນແລກປ່ ຽນທາດອາຍກັບຊັນ້ ບັນຍາກາດຢູ່ ທົ ່ວໄປ. ລ າຕົນ້ ເປັນສ່ ວນໜຶ ່ ງຂອງໜໍ ່ (shoot) ມີຄວາມໃກ້ຊິດກັນລະຫ່ ວາງລໍາຕົນ້ ແລະ ໃບເຮັດໃຫ້ ສ່ ວນລໍາຕົນ້ ມີຄວາມຊັບຊ້ອນຫ າຍກວ່ າຮາກ ເນື ່ ອງຈາກຄວາມກ່ ຽວຂ້ອງນີ ້ນັກພືດສາດຈຶ ່ ງເອີ ້ນສ່ ວນນີ ້ວ່ າ ໜໍ ່ ເຊິ ່ ງ ໝາຍເຖິງຕົນ້ ແລະ ໃບລວມກັນເປັນລະບົບດຽວກັນ.

201 1. ຊະນດິລໍາຕົນ້ ລໍາຕົນ້ ຂອງພືດແຕ່ລະຊະນິດສາມາດແຍກອອກເປັນຊະນິດຂອງລໍາຕົນ້ ໄດ້ຫ າຍຮູບແບບ ເຊິ ່ ງຂື ້ນກັບເກນທີ ່ ມານໍາໃຊ້ໃນການຈໍາແນກເຊັ ່ນ: ອິງຕາມໂຄງສ້າງປະກອບຂອງລໍາຕົນ້ ແລະ ອິງຕາມບ່ ອນຢູ່ ຂອງລໍາຕົນ້ ແມ່ ນສາມາດ ຈໍາແນກລໍາຕົນ້ ໄດ້ດັ ່ງລ່ ຸມນີ ້ : 1.1. ຈໍາແນກຕາມໂຄງປະກອບສ້າງຂອງລໍາຕົນ້, ສາມາດແບ່ ງໄດ້4 ຊະນິດ ຄື: 1.1.1. ລໍາຕົນ້ ທີ ່ ມີເນື ້ອໄມ້(wood stems) ລາຕົນ້ ຊະນິດນີ ້ຈະແຕກຕ່ າງກັນບ່ ອນກ່ ຸມທໍ ່ ລາລຽງສ່ ວນ ບໍລິເວນອິນເຕີຟາຊີຄີວລາແຄບ, ເພຣີເດມີ ຈະເກດີເມື ່ອຕົນ້ມອີາຍຸຫ າຍປີ. 1.1.2. ລໍາຕົນ້ທີ ່ບໍ ່ມເີນື ້ອໄມ້(Herbaceous Dicotyledon Stem) ລໍາຕົນ້ ຊະນດິນີມ້ ຫີ າຍຊະນດິທີ ່ມກີ ານ ຈະເລນີ ເຕບີ ໃຫຍ່ຂັນ້ ສອງ, ສ່ ວນຫ າຍມີບໍລິເວນອິນເຕີຟາຊີຄີວລາກ້ວາງ ເຊິ ່ ງຈະມອີນິ ເຕຟີ າຊຄີວີລາແຄມບຽມໃນ ໄລຍະການຈະເລນີເຕບີໂຕຂັນ້ສອງຈະເກດີເພີຣີເດມີ ເມື ່ອລໍາຕົນ້ ແກ່ . 1.1.3. ລໍາຕົນ້ ພດືໃບລຽ້ງຄ່ ູທີ ່ ເປັນເຄືອ (Dicotyledon Vien) ລກັ ສະນະສໍາຄນັ ຂອງລໍາຕົນ້ ພວກພືດເປັນ ເຄືອຄື: ແພມີລັດສະໜີກ້ວາງຫ າຍ, ມີບໍລິເວນອິນເຕີຟາຊີຄີວລາກ້ວາງ ເມື ່ອການຈະເລນີ ເຕບີໃຫຍ່ຂັນ້ ສອງຈະເກດີ ອິນເຕີຟາຊີຄີວລາແຄມບຽມ, ເກີດເພີຣີເດີມໂດຍຄ໊ອກແຄມບຽມກໍາເນີດມາຈາກໂພ ເອມ. 1.1.4. ລໍາຕົນ້ ພືດໃບລຽ້ງດ່ ຽວ (Monocotyledon stems) ສ່ ວນຫ າຍມກີ່ ຸມທໍ ່ ລໍາລຽງກະຈາຍຫ່າງກັນ ລຽງເປັນວົງ ຫ ືບໍ ່ ເປັນວງົເຊັ ່ນ ລໍາຕົນ້ເຂົ ້າຈາ້ວ ແລະ ເຂົ ້າບາເລ ເປັນຕົນ້, ເຊິ ່ ງພືດດັ ່ງກ່າວຈະມກີ່ ຸມທໍ ່ລໍາລຽງຮຽງເປັນ ວົງສອງວົງ; ສ່ ວນໄມ້ໄຜ່ , ອ້ອຍ, ເຂົ ້າຟ່ າງ, ສາລີກ່ ຸມທໍ ່ລໍາລຽງຈະກະຈາຍທົ ່ວໄປບໍ ່ ເປັນວງົ. 1.2. ຈໍາແນກຕາມຕາມບ່ ອນຢູ່ ຂອງລໍາຕົນ້, ແບ່ງອອກເປັນ 2 ຊະນິດໃຫຍ່ ຄື: 1.2.1. ລໍາຕົນ້ເທງິດນິ (Aerial Stem) ແບ່ ງອອກເປັນ 3 ພວກຍ່ ອຍ (ຮູບ 2.7) ຄື: 1) ພດືຢືນຕົນ້ (Tree) ໝາຍເຖິງພດືທີ ່ມເີນື ້ອໄມ,້ ມລໍາ ີ ຕົນ້ ດຽວຂະໜາດໃຫຍ່ ແຕກກິ ່ ງກ້ານຫ າຍ ປົກກະ ຕິແລ້ວລໍາຕົນ້ ມັກສູງປະມານ 15 ຟຸດຂື ້ນໄປ, ມີເນື ້ອແຂງ ເອີ ້ນລໍາຕົນ້ ຊະນິດນີ ້ວ່ າ woody stem ເຊັ ່ ນ ຕົນ້ ໝາກ ຂາມ, ໄມສ້ກັ , ຕົນ້ ດູ, ຕົນ້ ຍາງ, ຕົນ້ ແຄນ, ຕົນ້ ຈກິ , ຕົນ້ ຮງັ ແບະ ຕົນ້ ບາກ ເປັນຕົນ້. 2) ພືດພຸ່ ມ (Shrub) ລໍາຕົນ້ ມີເນື ້ອໄມ້ແຂງເຊັ ່ນດຽວກັບຕົນໄມ້ຢືນຕົນ້ , ລໍາຕົນ້ ສັນ້ ເຊິ ່ ງມຕີ ັ ້ງແຕ່ຂະໜາດ ນ້ອຍກວ່ າ ແລະ ສູງນ້ອຍກວ່ າ 15 ຟຸດ ລໍາຕົນ້ ນອ້ຍ ເຊິ ່ ງຈດັ ໄມຂ້ ະໜາດກາງມເີນື ້ອໄມບ້ໍ ່ ແຂງແຮງ, ແຕກກ້ານກິ ່ ງທີ ່ ບໍ ລິເວນໃກພ້ ື ້ນດິນ ເຮັດໃຫ້ມີລັກສະນະເປັນກໍ ຫ ື ເປັນພຸ່ ມ, ມີອາຍຸຍືນຄືກັບຕົນ້ ໄມ້ຢືນຕົນ້ ເປັນຕົນ້ ເຊັ ່ ນ: ແກ້ວ, ໝາກພລີາ ເປັນຕົນ້. 3) ພດືລົມ້ ລຸກ (Herb) ເປັນຕົນ້ ໄມຂ້ ະໜາດນອ້ ຍມເີນື ້ອໄມບ້ໍ ່ ແຂງແຮງ ຫ ືລໍາຕົນ້ ບໍ ່ ແມ່ ນເນື ້ອໄມ້ແຂງມີອາ ຍຸບໍ ່ ຍືນຍາວ ເມື ່ອອອກດອກ ແລະ ອອກໝາກແລວ້ ກໍ ່ຈະຕາຍຈາກນັນ້ ລໍາຕົນ້ ກໍ ່ຈະເນົ ່າເປື ່ ອຍໄປ ແຕ່ຕົນ້ ໄມ້ລົມ້ ລຸກ ບາງຊະນິດທີ ່ມີລໍາຕົນ້ ຢູ່ ໃນດນິ ນັນ້ ເຖິງວ່ າພາກສ່ ວນທີ ່ ຢ່ ູເທິງໜ້າດິນຕາຍ ແຕ່ ສ່ ວນທີ ່ ຢູ່ ໃຕ້ດິນຈະງອກສ່ ວນທີ ່ ຢູ່ ເທິງ ໜ້າດີນຂື ້ນມາອີກໃນລະດູຕໍ ່ ໄປ. ພືດລົມ້ ລຸກສາມາດແບ່ ງຍ່ ອຍອອກເປັນຫ າຍຊະນິດເຊັ ່ນ: ພດືລົມ້ ລຸກອາຍຸປີດຽວ, ພດືລົມ້ ລຸກອາຍຸ 2 ປິແລະ ພດືລົມ້ ລຸກອາຍຸຫ າຍປີ. - ພດືລົມ້ ລຸກອາຍຸປີດຽວ (annual herb) ເປັນພືດທີ ່ ມວີ ົງຈອນຊີວິດສມົ ບູນພາຍໃນ 1 ປີ ຫ ື 1 ລະດູ ການເທົ ່ານັນ້ເມື ່ອອອກໝາກແລວ້ກໍ ່ຕາຍແລວ້ກໍ ່ຕາຍໄປເຊັ ່ນ: ຜກັ ຫອມເປ. - ພດືລົມ້ ລຸກອາຍຸ 2 ປິ(biennial herb) ເປັນພດືທີ ່ມອີາຍຸ 2 ປິ ເຊິ ່ ງໃນປີທາອດິຈະມກີ ານຈະເລນີເຕບີ ໂຕທີ ່ກ່ ຽວຂອ້ງກບັການສບືພນັ ແລະ ອອກດອກ ແຕ່ຈະເປັນໝາກໃນປີທສີອງ, ພດືຈາໍພວກນີ ້ຈະມລີໍາຕົນ້ ແບບຫວົ

202 ຫ ື ຮາກຂະໜາດໃຫຍ່ ສະສົມອາຫານໄວ້ໄດ້ຫ າຍ ແລະ ມັກຢູ່ ໃຕ້ດິນ ໃນປີທໍາອິກສ່ ວນຂອງພດື ເໜອືໜາ້ດນິ ເມື ່ອມີ ການຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕເຕມັ ທີ ່ ເເລວ້ ຈະຕາຍໄປເຫ ອືແຕ່ລໍາຕົນ້ ແລະ ຮາກໃຕດ້ ນິພໍປີທສີອງພາກສ່ ວນທີ ່ ຢ່ ູເທງິໜາ້ດນິ ຈະເຕີບໂຕຈາກລໍາຕົນ້ ຫ ືຮາກໃຕດ້ ິນຈນົ ອອກດອກໃຫໝ້ າກ ແລະ ເມດັ ແລວ້ ກໍ ່ ຕາຍ ພດືພວກນີມ້ ລີ ໍາຕົນ້ ອ່ ອນ ເຊັ ່ນ: ຜກັ ບົ ້ງ. - ພດືລົມ້ ລຸກອາຍຸຫ າຍປີ(perennial herb) ເປັນພດືທີ ່ມອີ າຍຸຫ າຍປີສ່ ວນຫ າຍເປັນຈາພວກພດືຢືນຕນົ ແລະ ໄມພຸ້່ມ. ສໍາລບັ ພດືລົມ້ ລຸກທີ ່ມອີາຍຸຫ າຍປີກໍ ່ມບີ າງຈໍາພວກເຊັ ່ນ: ຫຍາ້ ພວກນີມ້ ລີໍາຕົນ້ ຢ່ ູໃຕດ້ ນິ , ລໍາທີ ່ ຢູເ້ທງິ ໜາ້ດນິ ຕາຍໄປສ່ ວນທີ ່ ຢ່ ູໃຕດ້ ນິ ຈະສາ້ງສ່ ວນທີ ່ ຢ່ ູເໜືອດນິ ຂື ້ນມາໄດສ້ ະເໝີແລະ ມກັ ຈະອອກດອກ ແລະ ເປັນໝ າກທຸກປີເຊັ ່ນ: ຜກັ ຫອມຫໍ ້. ຮູບ 10.5 ລໍາຕົນ້ເລອື (Creeping stem) (ທີ ່ມາ http://studyofplant.blogspot.com/2016/05/stemcharacteristics-and-different-types-of-stem.html) ນອກຈາກນັນ້ ລໍາຕົນ້ ເທິງດນິ ຍັງມີການປ່ ຽນແປງຮູບຮ່າງເພື ່ອເຮດັ ໜາ້ທີ ່ ແຕກຕ່າງໄປຈາກເດມີ ອກີ ຫ ືປ່ ຽນ ແປງເພື ່ອເຮັດນ້າທີ ່ພິເສດໄດ້ອີກເຊັ ່ນ: 1) ລໍາຕົນ້ເລອື (Creeping stem) ຮູບ 10.5, ເປັນລາຕົນ້ທີ ່ ເລອືໄປຕາມຜີວດນິ ຫ ືຜີວນໍ ້າ, ລໍາຕົນ້ ອ່ ອນມີ ເນື ້ອໄມບ້ໍ ່ ແຂງແຮງເຊັ ່ນ: ເຄືອໝາກແຕງ, ຜກັ ບົ ້ງ, ຫ້ຍາ. 2) ລໍາຕົນ້ ໄຕ່ (Climbing stem) ຮູບ 10.6, ເປັນລໍາຕົນ້ ໄຕ່ຂຶ ້ນສູງທີ ່ ເປັນພວກໄມເ້ລອື (vine) ໄດ້ແກ່:

203 ຮູບ 10.6 ລາຕົນ້ ໄຕ່ (Climbing stem) (ທີ ່ມາ https://thescienceinfo.com/stem-and-its-modification/) − ທະໄວເນີ(Twiner) ເປັນໄມເ້ລອືທີ ່ ໄຕ່ຂຶ ້ນບ່ອນສູງ ໂດຍລໍາຕົນ້ ພນັສິ ່ ງອຶ ່ນເປັນກຽວເຊັ ່ນ ຖົ ່ງຝັກຍາວ. − ສເຕມເທນດ ິລ (Stem Tendril) ເປັນສ່ ວນຂອງລໍາຕົນ້ ທີ ່ ປ່ ຽນແປງເປັນມເືກາະສໍາລັບໄຕ່ ຫ ືຊູຕົນ້ ອ່ອນຂຶ ້ນບ່ອນສູງເຊັ ່ນ ເຄືອໝາກແຕງ, ໝາກອຶ, ໝາກບວບ, ອາງຸ ່ນ. − ຣູດຄ ີມເບີ(Root Climber) ລໍາຕົນ້ ອ່ ອນໄຕ່ຂັນ້ ສູງຕອ້ງອາໄສຮາກທີ ່ ແຕກ ຈາກຂໍ ້ຂອງຕົນ້, ເກາະຫ ັກ ຊູຕົນ້ ອຶ ່ນຂຶ ້ນໄປເຊັ ່ນ ເຄືອພູຕ່ າງໆ, ຕົນ້ ພກິ ໄທ − ສະເຕມສະໄປ (Stem Spine) ລໍາຕົນ້ ທີ ່ ປ່ ຽນແປງໄປເປັນໜາມແທນທີ ່ ຈະເປັນກິ ່ ງ ເພື ່ ອກຽ້ວລໍາຕົນ້ ຂຶ ້ນບ່ ອນສູງເຊັ ່ ນ ກຸຫ າບ, ເຊິ ່ ງໜາມຈະມີຫ າຍແບບເຊັ ່ ນ: ໜາມທຣອນ (thron) ເປັນໜາມທີ ່ ປ່ ຽນແປງສະພາບ ຈາກກິ ່ ງທັງໝົດກິ ່ ງເຊັ ່ນ ຕົນ້ ພີລາ ແລະ ໜາມພຣິກເຄລິ (Prickle) ເປັນໜາມທີ ່ ປ່ ຽນແປງສະພາບມາຈາກລໍາຕົນ້ ເຊັ ່ນ: ກຸຫ າບ − ແຄລໂດຟີວ (Cladophull) ເປັນລໍາຕົນ້ ທີ ່ ປ່ ຽນແປງໄປມລີກັ ສະນະຄກື ບັ ໃບເຮດັ ໜາ້ທີ ່ ແທນໃບເຊັ ່ ນ: ຕົນ້ ຕະບອງເພດັ , ຕົນ້ ສາມພນັ ງ່າ, ສົນທະເລ − ບັລບີວ (Bulbil) ລໍາຕົນ້ເທງິດນິສັນ້ໆທີ ່ມໃີບອອກມາເປັນກະຈກຸ ເຊັ ່ນ: ຜັກທຽມ, ໝາກນັດ 1.2.2. ລໍາຕົນ້ ໃຕດ້ ນິ (underground stem) ຮູບ 10.7 ແບ່ ງອອກເປັນຫ າຍຊະນິດຄື: 1) ໄຣໂຊມ (Rhizome) ມຈີາໍ ພວກລໍາຕົນ້ ໄຕດ້ ນິ ເອີ ້ນວ່າເຫງ ົ ້າ, ລໍາຕົນ້ ມປີ້ອງສັນ້ໆ, ເຫນັຂໍຊ້ ດັ ເຈນ, ຢ່ ູຂໍມ້ ີ ໃບເກດັສນີໍ ້າຕານຕດິຢ່ ູຫ ືຫຸມ້ ຕາໄວເ້ຊັ ່ນ: ເຫງ ົ ້າຂອງກວ້ຍ, ຫ້ວານຊົນ, ຂ່ າ, ຂິງ, ຂີມ້ ີ ້ນ ເປັນຕົນ້.

204 ຮູບ 10.7 ລາຕົນ້ ໃຕດ້ ນິ (underground stem) (ທີ ່ມາ https://www.kullabs.com/classes/subjects/units/lessons/notes/note-detail/1573) 2) ທູເບີ(Tuber) ເປັນລໍາຕົນ້ທີ ່ ສັນ້ ປະກອບດວ້ ຍຂໍ ້ປ້ອງ 3-4 ຂໍ ້ຢ່ ູຂໍບ້ໍ ່ມໃີບເກດັຫຸມ້ , ສ່ ວນຕາຈະບຸ ້ມລົງ ໄປ ຈຶ ່ ງສງັເກດເຫນັ ຂໍປ້້ອງບໍ ່ ຊດັ ເຈນເພາະລໍາຕົນ້ ຈະເກບັສະສມົ ອາຫານໄວຫ້ າຍເຊັ ່ນ: ມນັຝ ັ ່ ງ, ມັນດ້າງ, ມນັຕົນ້ ເປັນ ຕົນ້. 3) ຄອມ (corm) ເປັນລໍາຕົນ້ ທີ ່ ຕັ ້ງຊືແຕ່ສະສມົ ອາຫານໄວໃ້ນຕົນ້ , ໃບເກດັ ຈະຢ່ ູຕາມຂໍ ້ຫ ືປ້ອງ ແລະ ມີ ຮາກຝອຍນອ້ຍໆເຊັ ່ນ: ຫົວເຜືອກ, ຫົວໝາກແຫ້ວ ເປັນຕົນ້. 4) ບັບ (Bulb) ເປັນລໍາຕົນ້ ທີ ່ ສັນ້ ຫ າຍ, ມໃີບເກດັ ສະສົມຫ າຍໃບຊອ້ ນກນັ ມຮີ າກເປັນກະຈຸກເຊັ ່ ນ: ຫົວ ຜັກຫອມ, ຫົວຜັກທຽມ, ຫ້ວານຊົນ. 2. ສ່ ວນປະກອບຂອງລໍາຕົນ້ ລໍາຕົນ້ ຂອງພືດໂດຍທົ ່ ວໄປແລວ້ ມສີ່ ວນປະກອບທີ ່ ສໍາຄັນ( ຮູບ 10.8) ຄື: ຂໍ ້(node) ປ້ອງ (internode) ແລະ ຕາ (bud). ຂໍ ້ເປັນສ່ ວນທີ ່ ໃຫຍ່ກວ່າບໍລເິວນອື ່ນເປັນບ່ ອນເກດີຂອງກິ ່ ງກາ້ນ, ໃບ, ດອກ ຫ ື ໜາມ, ບໍລິເວນ ຂໍ ້ແລະ ບໍລິເວນລະຫວ່ າງຂໍ ້ເອີ ້ນວ່ າ: ປ້ອງ, ໃນພືດໃລລຽ້ງດ່ ຽວ (monocot) ຈະເຫັນຂໍ ້ແລະ ປ້ອງໄດຊ້ ັດເຈນ ເຊັ ່ນ: ຕົນ້ ອອ້ ຍ ແລະ ຕົນ້ ໄຜ່ , ພດື ໃບລຽ້ງຄ່ ູທີ ່ ຈດັປະເພດຢ່ ູໃນພວກພືດລົມ້ ລຸກເຊັ ່ ນ: ຜກັ ບົ ້ງ, ຜກັ ກະເສດເຫນັ ຂໍ ້ ແລະ ປ້ອງຊັດເຈນ ສ່ ວນພວກພືດຢືນຕົນ້ ຈະເຫັນຂໍ ້ເມື ່ອໄລຍະລໍາຕົນ້ ຍງັອ່ ອນຢ່ ູແຕ່ ພໍມອີ າຍຸຫ າຍລໍາຕົນ້ ມີຄ໊ອກ (cork) ມາຫຸມ້ ຫໍ ່ ເຮດັ ໃຫເ້ຫນັຂໍ ້ແລະ ປອ້ ງບໍ ່ຊດັ ເຈນ.

205 ຮູບ 10.8 ສ່ວນປະກອບຂອງລາຕົນ້ (ທີ ່ມາ http://www.nana-bio.com/e-learning/plant%20organ/stem.html) ໄລຍະທໍາອດິຂອງລໍາຕົນ້ ກ່ອນຈະກໍາເນດີຂື ້ນມາຈາກສ່ວນຂອງໜໍ ່ ລູກ (embryo) ທີ ່ ເອີ ້ນວ່າ epicotyl ເຊິ ່ ງ ຢູ່ ເທິງໃບລ້ຽງ (cotyledon) ແລະ hypocotyl ເຊິ ່ ງຢ່ ູລ່ ຸມໃບລຽ້ງ, ໂດຍທີ ່ ເມື ່ອແກ່ນເລີ ່ມງອກອອກນັນ້ ສ່ ວນປາຍ ສຸດຂອງ hypocotyl ເອີ ້ນວ່າ ຮາກເກີດທໍາອິດ (radicle) ຈະງອກອອກມາກ່ ອນ ແລະ ປ່ ຽນແປງເປັນຮາກ ຕໍ ່ມາ hypocotyl ຈະງອກອອກຈາກແກ່ ນພ້ອມທັງ cotyledon ແລະ epicotyl ນາອກີ ເມື ່ອ cotyledon ພືອອກສ່ ວນ ຍອດຂອງ epicotyl ເອີ ້ນວ່າ plumule ກໍ ່ຈະແຕກໃບອອກມາ. ລໍາຕົນ້ ຂອງພືດບາງຊະນດິ ຈະເລີນເຕີບໂຕມາຈາກ epicotyl ຢ່ າງດຽວ ແຕ່ ບາງຊະນິດເຕີບໂຕມາຈາກທັງ epicotyl ແລະ hypocotyl ບາງສ່ ວນນໍາ. ລໍາຕົນ້ ຂອງພດືຈາໍພວກເນື ້ອອ່ ອນ ຫ ືພດືລົມ້ ລຸກຈະມລີໍາຕົນ້ ຈະມສີຂີຽວ, ການຈະເລນີທາງດາ້ນຂາ້ງມໜີ ອ້ ຍ ແລະ ອາຍຸບໍ ່ ຍນື ຜີວທາງນອກປະກອບດວ້ ຍແພຈຸລັງຊະນິດ epidermis ເທົ ່ານັນ້ ເຊິ ່ ງມປີ າກໃບຈິ ່ ງສັງເຄາະດວ້ ຍ ແສງໄດ້. ລໍາຕົນ້ ຂອງພດືພວກໄມເ້ນື ້ອແຂງໄດແ້ກ່ : ພດືຢືນຕົນ້ ແລະ ພືດພຸ່ ມຈະມີລໍາຕົນ້ ແຂງໜາ ແລະ ມຊີວີດິ ຢ່ ູໄດ້ ດນົ , ຜວີທາງນອກຂອງລໍາຕົນ້ ພວກນີ ້ຈະບໍ ່ກຽ້ງເນື ່ອງຈາກວ່າແພຈຸລງັເອພເິດມີ ສິ ນີຖ້ ືກແພຈຸລັງພວກຄອກມາແທນ ທີ ່ ແລະ ຈະມຊີ່ ອງອາກາດ (lenticel) ເປັນຈຸລັງຮຽງກນັຫ ົມໆເກດີ ເປັນຊ່ ອງໃຫອ້ າກາດຜ່ານເຂົ ້າອອກໄດຢ້່ ູທີ ່ ຜີວ ທາງນອກຂອງລໍາຕົນ້ ແລະ ລໍາຕົນ້ ຂອງພດືພວກນີ ້ຈະແຕກກິ ່ ງກາ້ນຫ າຍໂດຍເກດີຈາກຕາ.

206 2.1. ຕາ (Bud) ຄືໜໍ ່ ທີ ່ ຍັງອ່ ອນຢ່ ູເປັນແພຂະຫຍາຍທີ ່ ຂະຫຍາຍໄປເປັນກິ ່ ງ, ໃບ, ດອກ ຫ ື ໃບ ແລະ ດອກລວມກັນ, ພືດບາງຊະນິດຈະມີໃບເກັດ (bud scale) ຫໍ ່ຫຸມ້ ເພື ່ອປອ້ ງກນັອນັ ຕະລາຍທີ ່ຈະເກດີກບັຕາເມື ່ອຕາ ຂະຫຍາຍໃບເກດັຈະຫ ົ ່ນອອກໄປ. ຕາມີຮູບໂນນໂຄ້ງຄ້າຍຄືຈວຍ ເຊິ ່ ງພາຍໃນປະກອບດວ້ ຍແພຂະຫຍາຍ (meristematic tissue) ຈໍານວນ ຫ າຍ, ຕາຈະແບ່ງຕວົ ໃຫກ້ ໍາເນດີກິ ່ ງກາ້ນ, ໃບ ແລະ ດອກເຊິ ່ ງແລວ້ ແຕ່ຊະນດິຂອງຕາ, ຕາບາງຊະນດິມໃີບນອ້ ຍໆ ເຊິ ່ ງບາງຄັ ້ງກໍ ່ ບາງ ແລະ ບາງຄັ ້ງກໍ ່ມໜີ າມປົກຫຸມ້ ຢ່ ູ ເຊິ ່ ງເອີ ້ນສິ ່ ງທີ ່ ປົກຫຸມ້ ຢ່ ູວ່າ: ເກັດຕາ (bud scale) ເຊິ ່ ງມກັ ພົບ ໃນພດືຈາໍພວກໄມເ້ນື ້ອແຂງທີ ່ ເກດີຢ່ ູຕາມພື ້ນທີ ່ ແຫງ້ແລງ້ ເກດັຕາເປັນສ່ວນທີ ່ ປ່ ຽນແປງມາຈາກໃບ ເກດີກງົກບັສ່ວນ ຖານຂອງຕາເຮັດໜ້າທີ ່ ຫຸ້ມຕາທີ ່ ຍັງອ່ ອນຢ່ ູ ເພື ່ ອປ້ອງກັນໄພອັນຕະລາຍຈາກກາຝາກ (parasite) ແລະ ສິ ່ ງແວດລອ້ ມອື ່ນໆເຊັ ່ນ: ອາກາດທີ ່ ໜາວເຢັນ, ເກດັຕາອາດມີລັກສະນະເປັນໃບນ້ອຍໆ ຫ ື ເປັນຂົນ ແລະ ເປັນທາດ ໜຽວໆປົກຫຸມ້ ຕາຢ່ ູກໍ ່ ໄດ,້ ເກດັ ຕາມຢີ່ ູພຽງແຕ່ ໄລຍະໜຶ ່ ງເມື ່ອຕາທີ ່ ຢ່ ູພາຍໃນຈະເລນີ ເຕີບໂຕແລວ້ ມນັ ກໍ ່ ຈະກາງ ອອກ ແລະ ຫຸ ດຫ ົ ່ນອອກໄປໃນຂະນະທີ ່ ຕາກໍາລງັຈະເລີນເປັນໃບ ຫ ືດອກ. ຕາບາງຊະນດິ ຈະບໍ ່ ຈະເລີນເຕບີ ໂຕ ທັນທີທັນໃດ ແຕ່ ຈະໃຊ້ເວລາພັກຕວົ ຢ່ ູໄລຍະໜຶ ່ ງຈີ ່ ງຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕເປັນກິ ່ ງກາ້ນ, ໃບ ຫ ືດອກ ຕາຊະນດິນີ ້ ເອີ ້ນວ່າ : ຕາງັນ (domant bud) ເຊິ ່ ງພົບຫ າຍໃນພືດເມືອງໜາວໃນລະດູໜາວຈດັ ແລະ ມກັ ເປັນພວກຕາຕາມຫ ືບໃບ (axillary bud ) ນາ, ຕາບາງຊະນດິບໍ ່ມໄີລຍະພກັ ຕວົດັ ່ງກ່າວເອີ ້ນວ່າ active bud. 2.1.1. ການຈໍາແນກຊະນິດ ແລະ ການເອີ ້ນຊື ່ຕາ ການຈໍາແນກຊະນິດ ແລະ ການເອີ ້ນຊື ່ຕາແມ່ ນແຕກຕ່ າງກັນເຊິ ່ ງຂື ້ນຢ່ ູກບັການຈະເລນີເຕບີ ໂຕເປັນພາກສ່ວນ ຕ່າງໆຂອງພດື ຫ ືຕໍາແໜ່ງທີ ່ ຢ່ ູເປັນເກນເຊັ ່ນ: ອິງຕາມການຈະເລີນເຕີບໂຕເປັນພາກສ່ ວນຕ່ າງໆຂອງພືດ ແລະ ອິງ ຕາມຕໍາແໜ່ງທີ ່ ເກດີເທງິລໍາຕົນ້ ສາມາຈໍາແນກຕາໄດ້ດັ ່ງນີ ້ : 1) ອິງຕາມການຈະເລີນເຕີບໂຕເປັນພາກສ່ ວນຕ່ າງໆຂອງພືດ ຈໍາແນກອອກເປັນ 3 ຊະນິດຄື: - ຈະເລນີເຕບີໂຕເປັນກິ ່ ງ ຫ ືໃບ ເອີ ້ນຕາມນັນ້ວ່າ ຕາໃບ (leaf bud). - ຈະເລນີເຕບີໂຕເປັນດອກຢ່ າງດຽວເທົ ່ານັນ້ເອີ ້ນວ່າ ຕາດອກ (flower bud). - ຈະເລນີເຕບີໂຕເປັນດອກຢ່ າງດຽວເທົ ່ານັ ້ເອີ ້ນວ່າ ຕາລວມ (mixed bud). 2) ຖາ້ຈາໍ ແນກຕາຕາມຕໍາແໜ່ງທີ ່ ເກດີເທງິລໍາຕົນ້ ຈາໍ ແນກໄດດ້ ັ ່ງນີ ້ : - ຖາ້ຕານັນ້ ຢ່ ູທີ ່ມູມທີ ່ ໃບຕດິກບັ ລໍາຕົນ້ ທີ ່ ຂໍ ້( leaf axil ) ເອີ ້ນຕາມນັນ້ ວ່າ ຕາຂາ້ງ (lateral bud) ຫ ື ຕາ ຕາມຫ ືບ (axillary bud). - ຖາ້ຕານັນ້ຢ່ ູທີ ່ປາຍກິ ່ ງ ຫ ືຍອດຂອງລໍາຕົນ້ເອີ ້ນວ່າ ຕາຍອດ ( terminal bud). - ຖາ້ຕາມນັນ້ ຢ່ ູທີ ່ ສ່ ວນອື ່ ນໆ ສ່ ວນໃດສ່ ວນໜຶ ່ ງຂອງພືດນອກຈາກທີ ່ ກ່ າວມາແລວ້ ເອີ ້ນວ່ າ ຕາພິເສດ (adventitious bud ) ຕາຊະນດິນີມ້ ກັ ຈະເກດີຂື ້ນເມື ່ອພືດໄດຮ້ ບັ ອນັ ຕະລາຍ ເຊັ ່ນ: ລໍາຕົນ້ ທີ ່ ຖືກຕດັ ຟັນໃຫເ້ຫ ືອ ແຕ່ຕໍຈະມຕີາພເິສດເກດີຂື ້ນຮອບໆຕານັນ້ ແລະ ຈະເລນີເຕບີໂຕເປັນກິ ່ ງ ແລະ ໃບຕໍ ່ ໄປ. - ຕາເສີມ (accessory bud) ມໃີນພດືບາງຊະນດິ ເທົ ່ານັນ້ ເຊິ ່ ງເກດີໃກໆ້ກບັຕາຕາມຫ ບືທີ ່ ບໍລເິວນຂອງຂໍ ້, ຖາ້ຕາຕາມຫ ບືທີ ່ ບໍລເິວນຂອງຂໍຖ້ ືກທໍາລາຍໄປ ຕາເສມີ ຈິ ່ ງຈະເຮດັ ໜາ້ທີ ່ ແທນການຈະເລນີເຕບີ ໂຕຂອງຕາຍອດເປັນ ຜນົ ໃຫລ້ໍາຕົນ້ເຕບີໂຕໃນທາງສູງຂື ້ນເຊັ ່ນ: ພດືພວກໃບລຽ້ງຄ່ ູແຕ່ພດືໃບລຽ້ງດ່ ຽວນັນ້ ຕາຍອດຈະແບ່ງຕວົ ໃຫລ້ໍາຕົນ້ ສູງຢ່ ູໄລຍະໜຶ ່ ງກໍ ່ຢຸດແລວ້ ແປສະພາບເປັນຕາດອກແທນ. 3) ການຮຽງຕວົ ເທງິເທງິລໍາຕົນ້

207 - ການຮຽງສະຫ ັບ (alternate arrangement) ເປັນຕາທີ ່ ແຕກອອກຈາກຂໍຂ້ ອງພືດແຕ່ ລະຂໍ ້ໂດຍ ສະຫ ບັຊາ້ຍຂວາກນັ ແຕ່ຖາ້ຕາເທງິຂໍໜ້ ຶ ່ ງກບັຕາອກີ ຂໍໜ້ ຶ ່ ງຢ່ ູຂາ້ງກນັ ເລກັ ນອ້ ຍເຮດັ ໃຫເ້ຫນັວ່າຄາ້ຍຄເືປັນກຽວຈິ ່ ງເອີ ້ນ ວ່ າ spiral arrangement ໄດ້. - ການລຽນກົງກັນຂ້າມ (opposite arranement)ຕາເກີດທີ ່ ຂໍດ້ ຽວກນັ 2 ຕາໃນບໍລິເວນກົງກັນຂ້າມ ກັນ. - ການຮຽງເປັນວົງຮອບ (whorled arranement) ຕາທີ ່ ເກດີຢ່ ູຂໍດ້ ຽວກນັຫ າຍຕາ. ນອກຈາກຕາແລ້ວໃນຜີວຂອງລໍາຕົນ້ ຂອງພືດບາງຊະນິດຈະມີສ່ ວນປະກອບອື ່ ນໆອີກເຊັ ່ ນ: ຂົນ, ໜາມ, ຕ່ ອມ, ຊ່ ອງອາກາດ ( lenticel ) ແລະ ຮອຍແຜເກີດຂື ້ນ ເຊິ ່ ງສ່ ວນປະກອບຕ່ າງໆທີ ່ກ່ າວມານັນມີລັກສະນະດັ ່ງນີ ້ : 1) ຂົນ (Hair) ເປັນຈຸລັງທີ ່ ຂະຫຍາຍອອກຈາກແພຈຸລັງຊັນ້ ຜີວ (epidermis) ໂດຍຜະໜັງດ້ານນອກ ຂອງແພຈຸລງັຊັນ້ຜວີມກີ ານແປປ່ ຽນຮູບຍນືຍາວອອກໄປຂນົ ຂອງລໍາຕົນ້ເຊິ ່ ງມີ2 ຊະນິດຄື: + ຂນົ ທີ ່ ເກດີຈາກຈຸລັງດຽວ (unicellular hair) ໃນພືດບາງຊະນິດແພຈຸລັງຊັນ້ ຜີວປ່ ຽນຮູບເປັນຕ່ ອມ (gland) ກໍ ່ ໄດ້ເຊິ ່ ງທັງຂນົ ແລະ ຕ່ ອມນີ ້ລວມເອີ ້ນວ່າ trichom ຖາ້ຂົນນັນ້ ມຂີ ະໜາດສັນ້ ໆ ແລະ ເປັນຊະນດິທີ ່ ເກີດຈາກຈຸລັງດຽວເອີ ້ນວ່າ hispid ລາຕົນ້ ຂອງພືດທີ ່ ມີpapilla ຫ າຍເກີນໄປເຫັນໄດ້ວ່ າຂົນຈະໜາ ນຸມ້ ເອີ ້ນວ່ າ tomentose ແລະ ຖາ້ຜວີໜງັຂອງລໍາຕົນ້ ນັນ້ລຽບກຽ້ງບໍ ່ມຂີນົ ເອີ ້ນ glabrous. + ຂນົທີ ່ ເກດີຈາກຫ າຍຈຸລັງ (multicellular hair) ໂດຍສະເພາະຕົນ້ ຕາແຍຈລຸ ງັທີ ່ຖານຂອງຂນົຈະມຮີູບ ຮ່ າງປ່ ອງ, ປາຍຈຸລັງແຂງ ແລະ ມີສານພວກ calcium carbonate ແຊກຢູ່ ທີ ່ ປາຍ ຈຸລັງຈະມີຕູ່ ມກົມໆມາຫຸ້ມ ແລະ ພາຍໃນຈຸລງັເຫ ົ ່ານີມ້ ທີ າດພວກ histamine ແລະ acetylcholine ສະສມົ ຢ່ ູນໍາ ເຊິ ່ ງທາດພວກ histamine ເມື ່ອ ເຂົ ້າສ່ ູຜວີໜງັເຮາົຈະເຮດັ ໃຫເ້ກດີອາການຄນັ ແລະ ປວດແສບປວດຮອ້ ນໄດ.້ 2) ໜາມ ( spin, thorn ) ຕາມຜວີຂອງລາຕົນ້ ບາງຊະນດິຈະມໜີ າມເພື ່ອປົກປອ້ ງອນັ ຕະລາຍ ເຊິ ່ ງໜາມ ບາງຊະນດິ ເກີດຈາກລໍາຕົນ້ ປ່ ຽນແປງໄປ, ບາງຊະນດິປ່ ຽນແປງມາຈາກໃບ ແຕ່ ບາງຊະນິດເກີດຈາກຜີວນອກຂອງ ລໍາຕົນ້ງອກອອກມາ ໜາມຊະນດິຕ່າງໆ ດັ ່ງນີ ້ : thorn ເປັນໜາມທີ ່ ຍາວ ແລະ ແຂງເນື ່ອງຈາກປ່ ຽນແປງມາຈາກກິ ່ ງ ທງັກິ ່ ງ, prickle ເປັນໜາມສັນ້ໆ ທີ ່ປ່ ຽນແປງມາຈາກຜວີຂອງລໍາຕົນ້ ແລະ spine ເປັນໜາມທີ ່ປ່ ຽນແປງມາຈາກໃບ 3) ຊ່ ອງອາກາດ (Lenticel) ລໍາຕົນ້ ມອີ າຍຸຫ າຍ ເປືອກຂອງລໍາຕົນ້ ມສີນີ ໍ ້າຕານເພາະມແີພຈຸລັງ ຫຸ້ມ, ຕາມ ຜວີຂອງລໍາຕົນ້ເຫ ົ ່ານີ ້ບໍ ່ ລຽບ ແຕ່ມຮີອຍແຕກເປັນທາງຍາວຕາມລວງຍາວຂອງລໍາຕົນ້ ຫ ືຕາມທາງຂວາງຂອງລໍາຕົນ້ ເຊິ ່ ງແລວ້ ແຕ່ຊະນດິຂອງພດື ເຊິ ່ ງເອີ ້ນຮອຍແຕກນີ ້ວ່າ: ຊ່ ອງອາກາດ (Lenticel) ຮູບຮ່ າງຂອງຊ່ ອງອາ ກາດສາມາດ ນໍາມາໃຊເ້ປັນສ່ ວນໜຶ ່ ງໃນການພຈິ າລະນາຈໍາແນກຊະນດິພດືຢ່ າງກວາ້ງຂວາງໄດ້ຊ່ອງອາກາດຈະເປັນຊ່ອງທີ ່ ອາກາດ ເຂົ ້າອອກໄດຈ້ ະເກດີຂື ້ນໃນໄລຍະທີ ່ ພືດມກີ ານສາ້ງຄ໊ອກ ການເກີດຊ່ ອງອາກາດເກດີຂື ້ນໂດຍມກີ ານກ່ ຽວຂ້ອງກັບ ປາກໃບ (stomata) ເຊິ ່ ງແມ່ ນແພຈຸລັງໃຕ້ປາກໃບເຊິ ່ ງເປັນກ່ ຸມຈຸລັງຂອງແພຈຸລັງຊະນິດພາເຣນຄີມາ (paraenchyma) ມີຢູ່ ປະມານ 4-5 ແຖວ ຈຸລັງຂອງພາເຮຣນຄີມາແຖວລຸ່ ມໆປ່ ຽນແປງເປັນແພຂະຫຍາຍ ເອີ ້ນຄ໊ອກແຄມບຽມ (cork cambium) ເຊິ ່ ງມກີ ານແບ່ງຕົວຂື ້ນຈນົ ໄດຈຸ ້ ລັງຈໍານວນຫ າຍມີລັກສະນະຄ້າຍຈຸລັງ ພາເຣນຄມີ າ ເຊິ ່ ງເປັນຈຸລັງທີ ່ມຜີະໜງັບາງບໍ ່ມຊີູເບຣິນ (suberin) ມາເຄືອບ ແລະ ມີຊ່ ອງລະຫວ່ າງຈຸລງັຫ າຍເອີ ້ນ ວ່ າແພຈຸລັງປະສົມ (complementary tissues) ດັ ່ງນັນ້ເມື ່ອຝົນຕກົ ນໍ ້າຊມຶ ເຂົ ້າໄປຈລຸ ງັເຫ ົ ່ານີ ້ຈິ ່ ງສາມາດທອ້ ນນໍ ້າໄວ້ ໄດ້ຫ າຍ ເປັນຜົນໃຫ້ຈຸລງັເຫ ົ ່ານັນ້ ຂະຫບາຍຕວົ ດນັ ແພຈຸລງັຊັນ້ ຜີວລວມທັງຄ໊ອກເທັກຈີກຂາດໄປເກີດເປັນແຜ ຫ ື ຊ່ອງອາກາດຂື ້ນເປັນທາງໃຫອ້າກາດ ແລະ ທາດອາຍຕ່າງໆເຂົ ້າອອກໄດ.້

208 4) ຮອຍແຜ (scar) ໃນໄລຍະທີ ່ລາຕົນ້ ຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕໂດຍເພີ ່ມຂະໜາດທງັຄວາມກວ້າງ ແລະຄວາມສູງ ນັນ້ ໃບທີ ່ ແກ່ຈະຫຸ ດຫ ົ ່ນອອກໄປກໍ ່ ໃຫເ້ກດີບາດແຜເປັນຂື ້ນເອີ ້ນບາດແຜນີ ້ວ່າ ຮອຍແຜໃບ (leaf scar) ຖ້າເປັນແຜ ທີ ່ ເກດີຈາກກິ ່ ງຫ ົ ່ນເອີ ້ນວ່າ ຮອຍແຜກິ ່ ງ (twig scar). ຮອຍແຜໃບມຮີູບຮ່າງຕ່າງກນັ ເຊິ ່ ງອາດມຮີູບໃບກມົ ຫ ືຮູບ ສາມຫ່ ຽມ ຫ ືຮູບເຄິ ່ ງວົງມນົ ເຊິ ່ ງຖາ້ສງັເກດໃນຮອຍແຜໃບເຫ ົ ່ານີ ້ຈະພົບຈດຸ ນອ້ ຍໆຫ າຍຈດຸ ທີ ່ ເປັນຮອຍແຜຂອງ ມດັທໍ ່ລໍາລຽງ (vascular bundle) ຕອນທີ ່ ຕໍ ່ລະຫວ່າງລໍາຕົນ້ ກບັ ໃບ ຫ ືກິ ່ ງ ເອີ ້ນຈດຸ ນອ້ ຍໆນັນ້ ວ່າ ຮອຍທໍ ່ລໍາລຽງ (bundle scar) ສ່ ວນບໍລິເວນມຜີວີບໍ ່ລຽບເພາະມຄີ໊ອກຫຸມ້ ໜາຈະເຫນັຮອຍແຜໃບໄມບ້ໍ ່ຊດັ ເຈນ. 2.2. ລະບົບແພຈຸລັງຂອງລໍາຕົນ້, ການຈັດລຽງຕົວຂອງແພຈຸລັງພາຍໃນລໍາຕົນ້ ພືດແຕ່ລະຊະນິດແຕກຕ່ າງກັນ ແລະ ມີຄວາມຊັບຊ້ອນຫ າຍກວ່ າຮາກ. ແພຈຸລັງຂອງລໍາຕົນ້ ໃນການຈະເລີນເຕີບໃຫຍ່ ໂດຍຂັນ້ ຕົນ້ ຈະພົບແພຈຸລັງ ສາມລະບົບຢ່ າງຊັດເຈນໄດ້ແກ່ : epidermis, corktex, vascular cambium ແລະ stele ເຊິ ່ ງແຕ່ລະໆ ບົບຈະມີ ລັກສະນະສະເພາະຂອງລໍາຕົນ້ ໃນພືດແຕ່ລະຊະນິດໄດ້ແກ່: ລໍາຕົນ້ ພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ, ລໍາຕົນ້ ພືດໃບລ້ຽງຄ່ ູທີ ່ມີເນື ້ອໄມ້ ແລະ ບໍ ່ມີເນື ້ອໄມ້. 2.2.1. ເອປີເດີມິສ (Epidermis) ປະກອບດ້ວຍຈຸລັງທີ ່ມຄວາມ ີ ໜາພຽງຊັນ້ ດຽວ, ພືດບາງຊະນິດຈະມີຂົນ ເດ່ອອກມາ, ບາງຊະນິດຈະມີຂົນຕ່ ອມ (glandular hair), ພືດບົກມັກຈະສ້າງສານຄີວທີນມາເຄືອບຂອບຈຸລັງດ້ານ ນອກ (cut inizedwall). ເອພີເດີມິສປະກອບດ້ວຍຈຸລັງທີ ່ມີຊີວິດທີ ່ ສາມາດແບ່ ງຕົວໄດ້ເມື ່ອແພຈຸລັງຖືກກະທົບ ຈາກການຂະຫຍາຍຕົວຂອງແພຈຸລັງໃນການຈະເລີນເຕີບໃຫຍ່ຂັນ້ 1 ແລະ ຂັນ້ 2, ໂດຍຈຸລັງເອພີເດີມິສຕອບສະໜ ອງໂດຍການຂະຫຍາຍຕົວໃນທາງເສັນ້ ຮອບວົງ ແລະ ມີການແບ່ ງຈຸລັງໃນແນວລັດສະໜີ. ຄວາມສາມາດໃນການ ແບ່ ງຕົວຂອງຈຸລັງເອພີເດີມີດ ຈະສ້າງລັກສະນະຂອງພືດທີ ່ ສ້າງເອພີເດີມີດຂຶ ້ນຊ້າໆຈຶ ່ ງມີການຈະເລີນເຕີບໃຫຍ່ຂັນ້ 1. 2.2.2. ຄຣໍເທັກ (Cortex) ປະກອບດ້ວຍຈຸລັງສະໂກເຣນຄີມາຮຽງຢູ່ ເປັນວົງຮອບລໍາຕົນ້ ຫ ື ຕາມລ່ ຽມ ຂອງລໍາຕົນ້, ຖັດເຂົ ້າໄປເປັນຈຸລັງພາເຣນຄີມາ, ພືດບາງຊະນິດຈະພົບໄຟເບີແລະ ອາດຈະມີພາເຣນຄີມາອີກ. ໃນພືດ ຕະກຸນຫຍ້າຈະພົບສະໂກເຣນຄີມາຮຽງເປັນວົງອ້ອມໆລໍາຕົວຕິດກັບເອພີເດີມີສຊັນ້ ໃນສຸດຂອງຄຣໍເທັກ ແຕ່ ໃນພືດ ບາງຊະນິດຈະມີຊັນ້ເອນໂດເດີມເຊັ ່ນ: ຫຍ້າລະອອງ. 2.2.3. ກຸ່ ມທໍ ່ລໍາລຽງ (vascular cambium) ຈະມີການຈັດລຽງຕົວແຕກຕ່ າງກັນ ໂດຍໃນລໍາຕົນ້ ພດື ໃບ ລຽ້ງດ່ ຽວເປັນມດັກະຈາຍຢ່ ູທົ ່ ວໄປສ່ ວນໃຫຍ່ບໍ ່ມຊີ່ ວງທີ ່ ເປັນຄ ໍເທກັ , ສ່ ວນໃນລໍາຕົນ້ ພືດໃບລຽ້ງຄ່ ູຈະຮຽງເປັນວົງ ຢ່ າງເປັນລະບຽບມີຂອບເຂດຂອງຄ ໍເທັກ ແລະ stele ທີ ່ ແນ່ນອນ ສ່ ວນຫ າຍເປັນພດືທີ ່ມເີນື ້ອໄມ, ້ສ່ ວນພວກທີ ່ ບໍ ່ມີ ເນື ້ອໄມຈ້ ະມພີາເຣນຄມີ າແຊກລະຫ່ວາງກ່ ຸມທໍ ່ລໍາລຽງເອີ ້ນວ່າ interfascicular area. 3. ການຈະເລນີ ເຕບີ ໃຫຍ່ຂັນ້ ສອງໃນລໍາຕົນ້ ເປັນການຈະເລີນເຕບີໃຫຍ່ເພື ່ອຂະຫຍາຍຂະໜາດທາງດາ້ນຄວາມກວ້າງເປັນຜນົ ເນື ່ອງມາຈາກການແບ່ງຈລຸ ງັ ແພຂະຫຍາຍຂັນ້ສອງໄດແ້ກ່ ວາສຄີວລາແຄມບຽມ (vascular cambium), ຄ໊ອກແຄມບຽມ (cork cambium) ແລະ ພາເຣນຄີມາ (parenchyma) ທີ ່ ຢ່ ູໃນບໍລເິວນຟາຊຄີວີລາແຄມບຽນ (fascicular cambium) ປ່ ຽນແປງໄປ ເປັນອິນເຕີຟາຊີຄີວລາແຄມບຽນ (interfascicular cambium). 3.1. ວາສຄີວລາແຄມບຽມ (vascular cambium) ແບ່ ງຈຸລັງອອກທາງດ້ານນອກຂະຫຍາຍໄປເປັນໂພ ເອມ (phloem) ຂັນ້ສອງ ແລະ ແບ່ງຈລຸ ງັເຂົ ້າໄປທາງດາ້ນໃນຂະຫຍາຍໄປເປັນໄຊເລມ (xylem) ຂັນ້ສອງ.

209 3.2. ຄຣອກແຄມບຽມ (cork cambium) ຫ ື ເຟລໂລເຈນ ເປັນແພທີ ່ປ່ ຽນສະພາບມາຈາກຈລຸ ງັໃນຊັນ້ເອພີ ເດີມິສ, ຄ໊ອກເທັກ ຫ ື ໂພ ເອມ, ເມື ່ອຄ໊ອກແຄມບຽມແບ່ ງຈຸລັງອອກທາງດ້ານນອກຈະຂະຫຍາຍໄປເປັນຄ໊ອກ ຫ ື ເຟລເລມ ແລະ ແບ່ ງຈຸລັງເຂົ ້າທາງດາ້ນໃນຂະຫຍາຍໄປເປັນເຟລໂລເດີມ (phelloderm). ທັ ້ງຄ໊ອກ, ຄ໊ອກ ແຄມບຽມ ແລະ ເຟລໂລເດີມລວມ 3 ຊັນ້ ນີ ້ ເອີ ້ນວ່າ ເພຣີເດມີ ຢູບ່ອນນອກສຸດຂອງລໍາຕົນ້ . ການເກດີ ເພຣີເດມີ ນີ ້ຈະ ດັນໃຫ້ເອພີເດີມີສ ແລະ ແພດາ້ນນອກທັ ້ງໝດົແຕກສະຫ າຍ ແລະ ຫຸ ດອອກໄປ. ຕາມປົກກະຕພິ ືດໃບລຽ້ງດ່ ຽວຈະບໍ ່ ມກີ ານຈະເລີນເຕບີ ໃຫຍ່ຂັນ້ ສອງ ແຕ່ ລໍາຕົນ້ ອາດຈະໃຫຍ່ຂຶ ້ນໄດເ້ຊັ ່ນ: ພືດຕະກຸນປາມ ໂດຍອາໄສການຈະເລນີ ເຕບີ ໃຫຍ່ຂັນ້ ໜຶ ່ ງເທົ ່ານັນ້ ແຕ່ ການຈະເລີນເຕີບໃຫຍ່ຂັນ້ ສອງອາດເກດີ ໄດ້ ໂດຍມພີ າເຣນຄມີ າພາຍນອກກ່ ຸມທໍ ່ລໍາລຽງຂະຫຍາຍເປັນຄາ້ຍແຄມບຽນ (cambium like) ສາ້ງກ່ ຸມທໍ ່ລໍາລຽງ ເຊິ ່ ງ ຈະມີການຈັດລຽງຕົວມີລະບຽບກວ່ າ, ແພຂັນ້ ໜຶ ່ ງບາງຊະນດິ ສາ້ງເພຣີເດີມໄດອ້ ກີ ໃນພືດພວກໝາກຜູ້ໝາກແມ່ , ພດືໃບລຽ້ງດ່ ຽວບາງຊະນດິເຊັ ່ນ: ໝາກພາ້ວຈະສາ້ງເພຣີເດມີ ໄດເ້ຊັ ່ນດຽວກບັພດືໃບລຽ້ງຄ່ ູ. 4. ໜາ້ທີ ່ ຂອງລໍາຕົນ້ 4.1. ຊ່ ວຍໃນການຢືນຕົວ (stem support) ກິ ່ ງ , ໃບ , ດອກ, ໝາກ ແລະ ແກ່ນ ໂດຍພະຍາຍາມໃຫໃ້ບ ສໍາຜດັ ກບັ ອາກາດ ແລະ ຮບັ ແສງແດດໃຫຫ້ າຍທີ ່ ສຸດເພື ່ອສງັເຄາະອາຫານ ຊ່ ວຍຊູດອກໃຫມ້ ກີ ານຖ່ າຍລະອອງເກ ສອນ (pollination) ໄດ້ຢ່ າງສະດວກ ລວມທັງການກະຈາຍເມັດໃຫ້ໄປໄດ້ໄກ. 4.2. ຊ່ ວຍໃນການລໍາລຽງ (stem conduct) ນໍ ້າເກືອແຮ່ ແລະ ອາຫານ ຜ່ ານໄປຍັງສ່ ວນຕ່ າງໆຂອງພືດ ໂດຍນໍ ້າ ແລະ ເກອືແຮ່ທີ ່ ຮາກດູດມາໄດຈ້ າກດນິ ຈະສົ ່ງຜ່ານມາຍງັລໍາຕົນ້ ເພື ່ອສົ ່ງໄປທີ ່ ໃບ ເມອືໃບສາ້ງອາຫານຈາກ ການສງັເຄາະດວ້ ຍແສງແລວ້ ຈະລໍາລຽງຜ່ານລໍາຕົນ້ ໄປຫາສ່ວນອື ່ນໆຂອງລໍາຕົນ້ ລວມທງັຮາກດວ້ ຍ. 4.3. ສ້າງແພຈຸລັງ ແລະ ສ່ ວນຕ່າງໆຂອງພດືຂື ້ນມາໃໝ່ (stem produce new living tissues)ເຊັ ່ນ: ໃບ, ດອກ ແລະ ໝາກ ເປັນຕົນ້ . ນອກຈາກນີ ້ລໍາຕົນ້ ຍງັມໜີ າ້ທີ ່ ພເິສດອື ່ ນໆອກີ ເຊິ ່ ງຈະໄດກ້່າວເຖິງໃນຫວົ ຂໍລ້ໍາຕົນ້ ທີ ່ ປ່ ຽນແປງໄປ. ນອກຈາກໜ້າທີ ່ຫ ັກແລ້ວ ລໍາຕົນ້ ຂອງພືດບາງຊະນິດຍັງປ່ ຽນແປງຮູບຮ່ າງໄປເຮັດໜ້າທີ ່ພິເສດເຊັ ່ນ: - ລໍາຕົນ້ ສະສົມອາຫານ (storage stem) ເປັນລໍາຕົນ້ ທີ ່ ເຮັດໜ້າທີ ່ ສະສົມອາຫານໃນຮູບແບບຂອງແປ້ງ ຫ ືນໍ ້າຕານເຊິ ່ ງແລວ້ ແຕ່ຊະນິດຂອງພືດເຊັ ່ນ: ລໍາຕົນ້ເຜືອກ, ຂິງ, ຂ່ າ, ອ້ອຍ ແລະ ໜໍ ່ ໄມ້ຝຣັ ່ງ ເປັນຕົນ້. - ລໍາຕົນ້ເປັນມືເກາະ (tendril stem) ເຊັ ່ນ: ລໍາຕົນ້ກອຍ, ອາງຸ ່ນ ເປັນຕົນ້. - ລໍາຕົນ້ ສັງເຄາະແສງ (photosynthetic stem) ເຊັ ່ນ: ລໍາຕົນ້ ຂອງກະບອງເພັດ. - ລໍາຕົນ້ເປັນໜາມ (thorny stem) ເຊັ ່ນ: ໜາມກະຫ າມ. - ລໍາຕົນ້ ແບບໄຫ (stolon) ເຊັ ່ນ: ລໍາຕົນ້ ຜັກບົ ້ງ, ຜັກແວ່ ນ ແລະ ສະຕໍເບີຣີເປັນຕົນ້. III. ໃບ (leaf) ໝາຍເຖິງ ອະໄວຍະວະຂອງພດືທີ ່ ເກດີຈາກຂໍ ່ ຂອງລໍາຕົນ້ ຫ ືກິ ່ ງ, ມລີ ັກສະນະແບນປະກອບດ້ວຍຈຸລັງແພ ໜັງປົກທີ ່ ຍອມໃຫ້ແສງຜ່ ານໄປສູ່ ຈຸລັງຊັນ້ ໃນສ່ ວນອື ່ນໆໄດ້ແລະ ມີຄວາມສາມາດໃນການບິດໂຄ້ງເທິງລໍາຕົນ້ ຫ ື ກ້ານໃບເພື ່ອອ່ ຽງໄປຫາແສງອາທິດໄດ້ຕະຫ ອດທັງວັນ. ໃບພືດທີ ່ມີສີຂຽວສາມາດຮັບພະລັງງານແສງອາທິດມາໃຊ້ ໃນຂະບວນການສັງເຄາະແສງເພື ່ ອປ່ ຽນນໍ ້າ ແລະ ກ໊າສກາກໂບນິກ (CO2) ຈາກອາກາດໃຫ້ເປັນນໍ ້າຕານຊຶ ່ ງຈະ ເປັນສານເລີມ້ ຕົນ້ ຂອງສານອາຫານທີ ່ ໃຫ້ພະລັງງານຊະນິດອື ່ ນໆ ແລະ ທີ ່ ແພໜັງປົກຂອງໃບພືດຈະມີຊ່ ອງຫວ່ າງ

210 ນ້ອຍໆເອີ ້ນວ່ າ ປາກໃບ (stomata) ຊຶ ່ ງເປັນທາງຜ່ ານຂອງອາຍຕ່ າງໆລວມທັງອາຍນໍ ້າເພື ່ອຄວບຄຸມອຸນຫະພູມຂອງ ໃບ. ໃບພືດນອກຈາກເຮັດໜ້າໃນການສັງເຄາະແສງ (Photosynthese) ແລ້ວຍັງເຮັດຫ າຍໜ້າທີ ່ ອີກເຊັ ່ ນ: ການ ຫາຍໃຈ (respiration) ຊຶ ່ ງແມ່ ນການຕັດແຍກທາດອາຫານເພື ່ອໃຫ້ໄດ້ພະລັງງານ, ການຄາຍນໍ ້າ (transpiration) ຊຶ ່ ງເຮັດໃຫ້ຮາກພືດສາມາດດູດນໍ ້າ ແລະ ເກືອແຮ່ ຈານມາລ້ຽງສ່ ວນຕ່ າງໆຂອງຮ່ າງກາຍພືດໄດ້ຢ່ າງປົກກະຕິ ນອກຈາກນີ ້ໃບພືດບາງຊະນິດຍັງເຮັດໜ້າທີ ່ ໃນການສະສົມທາດສານ, ປ້ອງກັນອັນຕະລາຍແກ່ ຕາອ່ ອນ, ເປັນໃບ ປະດັບ ແລະ ຂະຫຍາຍພັນໄດ້. 1. ສ່ ວນປະກອບຂອງໃບ ໃບປະກອບດ້ວຍສ່ ວນປະກອບສໍາຄັນ 2 ພາກສ່ ວນ (ຮູບ 10.9) ຄື: ແຜ່ ນໃບ (Lamina ຫລືleaf blade) ແລະ ກ້ານໃບ (petiole ຫ ືleaf stalk), ນອກຈາກນີ ້ໃນພືດບາງຊະນິດອາດຈະມີຫູໃບ (stipule) ເຊິ ່ ງແຕ່ລະສ່ວນ ປະກອບມລີກັ ສະນະດັ ່ງລ່ ຸມນີ ້ : 1.1. ແຜ່ ນໃບ (Lamina ຫ ືleaf blade) ໂດຍທົ ່ ວໄປມີລັກສະນະເປັນແຜ່ ນແບນ ແລະ ບາງ , ມີສີຂຽວ, ດ້ານຂອງແຜ່ ນໃບສ່ ວນທີ ່ ຮັບແສງເອີ ້ນວ່ າ ຫ ັງໃບ ຫ ື ດ້ານເທິງ (ventral surface) ສ່ ວນດ້ານຂອງແຜ່ ນໃບທີ ່ ບໍ ່ ໄດ້ຮັບແສງເອີ ້ນວ່ າ ທ້ອງໃບ ຫ ືດ້ານລຸ່ ມ (dorsal surface) ດ້ານຫ ັງຂອງໃບມັກມີສີຂຽວເຂັມກວ່ າດ້ານທ້ອງໃບ, ແຜ່ ນໃບມີເສັນ້ (vein) ເຊິ ່ ງເປັນກຸ່ ມແພທໍ ່ ລໍາລຽງທາດອາຫານ, ນໍ ້າ, ອາຫານ ແລະ ຊ່ວຍເຮດັ ໃຫແ້ຜ່ນໃບຮກັ ສາຮູບຮ່າງຢ່ ູໄດ.້ ພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວຖານໃບມັກແຜ່ ອອກເປັນກາບໃບ (leaf sheath) ຫຸ້ມລໍາຕົນ້ ເຊັ ່ ນກ້ວຍ ແລະ ພຸດທະ ຮັກສາ. ຖ້າເປັນພືດໃບລ້ຽງຄູ່ຢູ່ ຖານໃບມັກມີຫູໃບ (stipule) ສ່ ວນພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວຈະມີລີ ້ນໃບ (ligule) ແຜ່ ນໃບຈະມີລັກສະນະແຕກຕ່ າງກັນຂື ້ນຢູ່ ກັບຊະນິດພືດ ຫ ື ອາດເວົ ້າວ່ າໄດ້ວ່ າລັກສະນະຮູບຮ່ າງຂອງໃບພືດ ຈະເປັນລັກສະນະປະຈໍາຂອງແຕ່ລະຊະນິດ ຫ ື ແຕ່ລະສາຍພັນ.ໃບພືດມີຄວາມແຕກຕ່ າງກັນຫ າຍຢ່ າງເຊັ ່ນ: ດ້ານຮູບ ຮ່າງຂອງໃບ, ລກັ ສະນະປາຍໃບ, ລກັ ສະນະຖານໃບ, ລກັ ສະນະຂອບໃບ, ລກັ ສະນະຜວິ ໃບ ແລະ ລກັ ສະນະເນື ້ອ ໃບ ນອກນັນ້ ໃບພືດຍັງມີລັກສະນະພິເສດອື ່ ນໆອີກເຊັ ່ ນ: ໃບເຂົ ້າຈະມີແຂ້ວໃບ (auricle) ແຕ່ ບໍ ່ ພົບໃນໃນຫຍ້າ ແລະ ເຂົ ້າໂພດຊຶ ່ ງເປັນພືດໃນຕະກຸນຫຍ້າ (Gramineae) ຄືກັນ.

211 ຮູບ 10.9 ສ່ ວນປະກອບຂອງໃບ (ທີ ່ມາ https://sites.google.com/site/biologybysra/khorngsrang-khxng-bi) 1.2. ຮູບຮ່ າງຂອງແຜ່ ນໃບ (leaf shape) ຮູບ 10.10, ໃບມີຫ າຍຮູບແບບ ເຊັ ່ນ: 1) ຮູບເຂັມ (acicular ຫ ືneedle sphaped) ເປັນແຜ່ ນໃບທີ ່ມີຮູບຮ່ າງທີ ່ ຄ້າຍຄືເຂັມເຊິ ່ ງມີຂະໜາດຍາວ ແລະ ແຄບຫ າຍ 2) ຮູບແຖບ (linear) ເປັນແຜ່ ນໃບທີ ່ ມີຮູບຮ່ າງຍາວ ແລະ ແຄບ, ຂອບຂອງແຜ່ ນໃບທັງສອງຂ້າງເກືອບ ຂະໜານກັນຕະຫ ອດ, ຄວາມຍາວຂອງໃບມັກຍາວກວ່ າ 4 ເທົ ່າຂອງຄວາມກວ້າງຂອງໃບໂດຍມີອັດຕາສ່ ວນຂອງ ຄວາມກວ້າງຕໍ ່ຄວາມຍາວເທົ ່າກັບ 1:12. 3) ຮູບຂອບຂະໜານ (oblong) ເປັນແຜ່ ນໃບທີ ່ທີ ່ ມີຂອບໃບທັງສອງຂ້າງຂະໜານກັນ, ປາຍທັງສອງຂ້າງ ກົມ ຫ ືມົນ ແລະ ຄວາມຍາວປະມານ 2-3 ເທົ ່ າຂອງຄວາມກວ້າງ ແລະ ຄ້າຍຮູບສີ ່ ແຈສາກ ໂດຍມີອັດຕາສ່ ວນ ຄວາມກວ້າງຕໍ ່ຄວາມຍາວປະມານ 1:2 ຫ ື2:3 ເຊິ ່ ງສ່ ວນທີ ່ກວ້າງທີ ່ສຸດແມ່ ນຢໍລິເວນເຄິ ່ ງກາງໃບ. 4) ຮູບຮີ(elliptic) ເປັນແຜ່ ນໃບທີ ່ ບໍລິເວນກາງໃບມີຄວາມກວ່ າງຫ າຍທີ ່ ສຸດແລ້ວຄ່ ອຍໆຮຽວໄປທາງ ປາຍໃບ ແລະ ຖານໃບ ໂດຍມີອັດຕາສ່ ວນຂອງຄວາມກວ້າງຕໍ ່ຄວາມຍາວປະມານ 1:2 ຫ ື2:3.

212 ຮູບ 10.10 ຮູບຮ່ າງຂອງແຜ່ ນໃບ (leaf shape) (ທີ ່ມາ http://www.dnp.go.th/botany/BFC/leaf.html) 5) ຮູບໃບຫອກ (lanceolate) ເປັນແຜ່ ນໃບທີ ່ມີຖານໃບກວ້າງແລ້ວຄ່ ອຍໆຮຽວໄປທາງ ປາຍໃບ ໂດຍມີ ອັດຕາສ່ ວນຂອງຄວາມກວ້າງຕໍ ່ຄວາມຍາວປະມານ 1:5 ຫ ື1:3. 6) ຮູບໃບຫອກປີ ້ນ (oblanceolate) ເປັນແຜ່ ນໃບຄ້າຍກັບຮູບໃບຫອກແຕ່ປີ ້ນຫົວກັບ 7) ຮູບໄຂ່ (ovate) ເປັນແຜ່ ນໃບທີ ່ມີຮູບຮ່ າງຄ້າຍກັບໄຂ່ ໂດຍສ່ ວນທີ ່ ກວາ້ງທີ ່ສຸດຈະຂ້ອນມາທາງຖານໃບ ແລ້ວຄ່ ອຍໆຮຽວໄປທາງປາຍໃບ, ອັດຕາສ່ ວນຂອງຄວາມກວ້າງຕໍ ່ຄວາມຍາວປະມານ 1:2 ຫ ື2:3. 8) ຮູບໄຂ່ ປີ ້ນ (obovate) ເປັນແຜ່ ນໃບທີ ່ມີຮູບຮ່ າງດ້ານໜຶ ່ ງເປັນດ້ານປ້ານ ຫ ືສ່ ວນກວ້າງກວ່ າຢູ່ ດ້ານເທິງ ຄືສ່ ວນຖານໃບແຄບ ແລະ ປາຍໃບກວ້າງ. 9) ຮູບຫົວໃຈ (cordate) ເປັນແຜນໃບທີ ່ມີສ່ ວນກວ້າງໃກ້ຖານໃບແລ້ວຄ່ ອຍໆຮຽວແຫ ມໄປທາງປາຍໃບ , ກ້ານໃບຕິດຢູ່ ຖານໃບທີ ່ວໍ ້າເຂົ ້າ. 10) ຮູບຫົວໃຈປີ ້ນ (obcordate) ເປັນແຜ່ ນໃບທີ ່ຄ້າຍຄືຮູບຫົວໃຈແຕ່ປີ ້ນກັບຫົວ. 11) ຮູບສາມແຈ (deltoid) ເປັນແຜ່ ນໃບທີ ່ ຄ້າຍຄືຮູບສາມແຈສະເໝີໂດຍຖານໃບເປັນດ້ານໜຶ ່ ງຂອງສ່ ວນ ສາມເຈແຕ່ ສ່ ວນຂອງໃບຈະຮຽວໄປທາງປາຍໃບ, ກ້ານໃບຈະຕິດບໍລິເວນເຄິ ່ ງກາງຂອງຖານໃບ. 12) ຮູບຄ້າຍສາມແຈ (obdeltoid) ເປັນແຜ່ ນໃບທີ ່ຄ້າຍຄືຮູບສາມແຈແຕ່ປີນຫົວກັບ. 13) ຮູບລິມ້ (cuneate) ເປັນແຜ່ ນໃບທີ ່ມີຖານໃບແຫ ມ ແລະກວ້າງອອກບໍລິເວນປາຍໃບ, ກ້ານໃບຈະຕິດ ຢູ່ ບໍລິເວນແຫ ວຂອງໃບ. 14) ຮູບໄຕ (reniform) ເປັນແຜ່ ນໃບທີ ່ ມີຮູບຮ່ າງຄ້າຍໄຕ ຫ ືແກ່ ນໝາກຖົ ່ ວ, ກ້ານໃບຕິດຢູ່ ຖານໃບບໍລິ ເວນວໍ ້າ.

213 15) ຮູບໂລ່ (peltate) ເປັນແຜ່ ນໃບທີ ່ມີລັກສະນະຮູບຮ່ າງກົມຄ້າຍໂລ່ , ກ້ານໃບຕິດຢູ່ ບໍລິເວນເຄິ ່ ງກາງດ້ານ ທ້ອງໃບ. 16) ຮູງວົງມົນ (orbicular) ຫ ືເກືອບມົນ (rotund) ເປັນແຜ່ ນໃບທີ ່ມີຮູບຮ່ າງກົມແບນ, ກ້ານໃບຕິດຢູ່ ເຄິ ່ ງ ກາງຂອງຖານໃບ. 17) ຮູບບ່ ວງ (spathuslete ຫ ືspatulate) ເປັນແຜ່ ນໃບທີ ່ມີຖານຂອງແຜ່ ນໃບຮຽວຍາວແຕ່ປາຍໃບເປັນ ແຜ່ ນມົນ ແລະ ກວ້າງກວ່ າຖານໃບ. 18) ຮູບງ່ຽງໃບຫອກ (hastate ຫ ືhalberd-shaped) ເປັນແຜ່ ນໃບທີ ່ມີຮູບຮ່ າງຄ້າຍລູກສອນ ແຕ່ຖານໃບ ສອງຂ້າງກາງອອກເປັນມູນປະມານ 90 ອົງສາກັບແກນກາງ. 19) ຮູບຫົວລູກສອນ (segittate) ເປັນແຜ່ ນໃບທີ ່ມີຮູບຮ່ າງຄ້າຍລູກສອນ, ຖານໃບວໍ ້າເປັນພູແລະ ໂຄ້ງເຂົ ້າ ຫາກ້ານໃບ. 1.3. ລັກສະນະປາຍໃບ (leaf apex) ດັ ່ງຮູບ 10.11. 1) ປາຍໃບແຫ ມ (acute) ເປັນໃບທີ ່ ມີປາຍຄ່ ອຍໆຮຽວເຂົ ້າຫາກນັ ເຊິ ່ ງມີລັກສະນະເປັນມູມແຫ ມມູມ 90°. 2) ປາຍໃບຮຽວແຫ ມ (acuminate) ເປັນປາຍທີ ່ ມີລັກສະນະຄ້າຍປາຍໃບແຫ ມ ແຕ່ ຂອບໃບວໍ ້າສວບ ເຂົ ້າທີ ່ປາຍຍອດແລ້ວຍື ່ນຍາວອອກໄປເລັກນ້ອຍ 3) ປາຍເປັນຕິ ່ ງແຫ ມ (apiculate) ເປັນປາຍໃບທີ ່ຮຽວເປັນຕິ ່ ງສັນ້. 4) ປາຍໃບແຫ ມເຂັມ (aristate) ເປັນປາຍໃບທີ ່ຮຽວເຂົ ້າເປັນຕິ ່ ງແຫ ມຍາວ ແລະ ແຂງ. 5) ປາຍຍາວຄ້າຍຫາງ (caudate) ເປັນປາຍທີ ່ມີລັກສະນະຮຽວແຫ ມ, ແຄບແຕ່ບໍ ່ ແຂງ. 6) ປາຍຮູບມ້ວນ (cirrhos) ເປັນປາຍໃບທີ ່ຮຽວເປັນລະຍາງໂຄ້ງ ແລະ ມ້ວນງໍ. 7) ປາຍຮູບວໍ ້າເລິກ (cleft) ເປັນປາຍໃບທີ ່ວໍ ້າເປັນອ່າງເລິກ. 8) ປາຍເປັນຕິ ່ ງແຫ ມ (cuspidate) ເປັນປາຍໃບທີ ່ ຂອບໃບໂຄງ້ວໍ ້າ ແລະ ສອບເຂົ ້າມາເປັນມູມແຫ ມ, ແຄບ, ຍາວ ແລະ ຂ້ອນຂ້າງແຂງ. 9) ປາຍວໍ ້າຕື ້ນ (emarginate) ເປັນປາຍຄ້າຍເປັນເສັນ້ຕັດ ແຕ່ຈະວໍ ້າເຂົ ້າເປັນແອ່ ງຕື ້ນ. 10) ປາຍຕິ ່ ງໜາມ (mucronate) ເປັນປາຍໃບທີ ່ ມົນ ແຕ່ ຕອນປາຍສຸດຈະເປັນຕິ ່ ງແຫ ມສັນ້ ຕໍ ່ ເນື ່ອງຈາກ ເສັນ້ກາງໃບ, ແຂງ ແລະ ມົນ. 11) ປາຍຕິ ່ ງໜາມສັນ້ (mucronulate) ເປັນປາຍໃບໂຄ້ງມົນ ແລະ ຍື ່ນອອກມາ. 12) ປາຍຮູບຫົວໃຈກັບ (obcordate) ເປັນປາຍໃບທີ ່ສອງຂ້າງໂຄ້ງມົນ ແລະ ຍື ່ນອອກໄປ. 13) ປາຍປ້ານ ຫ ືມົນ (obtuse) ເປັນປາຍໃບໂຄ້ງ ແລະ ມົນເປັນມູນ 90° ແຕ່ ສວບແຄບກວ່ າງປາຍກົມ ມົນ. 14) ປາຍວໍ ້າບຸຸ໋ມ (retuse) ເປັນປາຍໃບທີ ່ວໍ ້າເປັນອ່າງຕື ້ນໆ ແລະ ຈະວໍ ້າມາເປັນແຜ່ ນໃບ. 15) ປາຍໃບກົມມົນ (rounded) ເປັນປາຍໃບທີ ່ ໂຄງມົນ, ກວ່ າງກວ່ າປາຍປ້ານ ຫ ືມົນ. 16) ປາຍໜາມ (spinose) ເປັນປາຍໃບທີ ່ ເປັນໜາມ. 17) ປາຍຕັດ (truncate) ເປັນປາຍໃບທີ ່ຕັດເປັນເສັນ້ຊື ່ ຫ ືເກືອບຊື ່ .

214 ຮູບ 10.11 ລັກສະນະປາຍໃບ (leaf apex) (ທີ ່ມາ http://www.dnp.go.th/botany/BFC/leaf.html) 1.4. ລັກສະນະຖານໃບ (leaf base) ດັ ່ງຮູບ 10.12. 1) ຖານໃບຫຸ້ມລໍາຕົນ້ (amplexicaule) ເປັນຖານໃບທີ ່ ໂຄງມາໂອບລ້ອມລໍາຕົນ້. 2) ຖານສວບຮຽວ (attenuate) ເປັນຖານໃບທີ ່ຮຽວເຂົ ້າສູ່ກ້ານໃບເປັນຄີບຍາວ. 3) ຖານແບບຮູບຕີ ່ ງຫູ(auriculate) ເປັນຖານທີ ່ມີສ່ ວນຂອງໃບໂຄ້ງເປັນຮູບຕິ ່ ງຫູ. 4) ຖານຄູ່ເຊື ່ອມຮອບຂໍ ້(connate-perfoliate)ເປັນຖານໃບທີ ່ມີສອງໃບມາເຊື ່ອມຕິດກັນ. 5) ຖານຮູບຫົວໃຈ (cordate) ເປັນຖານໃບທີ ່ຫຍັກວໍ ້າເຂົ ້າເປັນຮູບຫົວໃຈ. 6) ຖານຮູບລິ ່ມ(cuneate)ເປັນຖານໃບທີ ່ຄ່ ອຍໆຮຽວບັນຈົບກັນເປັນມູມໜ້ອຍກວ່ າ 90°. 7) ຖານຮູບຄີບ (decurrent) ເປັນຖານທີ ່ຍື ່ນຍາວລົງມາຕາມກ້ານໃບ. 8) ຖານຮູບງ່ຽງໃບຫອກ (hastate) ເປັນຖານໃບຄ້າຍງ່ຽງລູກສອນ ໂດຍຖານໃບທີ ່ທັງສອງເປັນພູ ປາຍຂ້ອນຂ້າງແຫ ມຊີ ້ອອກຈາກກ້ານໃບ ຫ ືເຮັດເປັນມູມສາກກັບກ້ານໃບ.

215 9) ຖານຮູບລີ ້ນ (ligulate) ເປັນຖານໃບທີ ່ມີລັກສະນະຍາວແຄບ ແລະ ຂອບສອງໃບທັງສອງຂ້າງ ຂະໜານກັນ. 10) ຖານຮູບສຽງ ຫ ືຮູບບ້ຽວ (oblique) ເປັນຖານໃບທີ ່ ສ່ ວນທັງຖານໃບທັງສອງດາ້ນບໍ ່ ເທົ ່າກັນ ເນື ່ອຈາກວ່ າແຕ່ລະຂ້າງສວບເຂົ ້າມາບໍ ່ ເທົ ່າກັນ ຫ ືບໍ ່ຊື ່ກັນ 11) ຖານຮູບງ່ຽງລູກສອນ (sagittate) ເປັນຖານໃບທີ ່ ຄ້າຍງ່ຽງລູກສອນ ໂດຍຖາຍແຕ່ລະຂ້າງເປັນ ພູ, ປາຍຂ້ອນຂ້າງແຫ ມຊີ ້ລົງ ຫ ືຊີ ້ ເຂົ ້າຫາກ້ານໃບ. 12) ຖານຮູບໂລ່ ຫ ືຖານໃບແບບກົນ້ ປິດ (peltate) ເປັນຖານໃບທີ ່ ມີກ້ານໃບຕິດຢູ່ ເຄິ ່ ງກາງຂອງ ແຜ່ ນໃບ. ຮູບ 10.12 ລັກສະນະຖານໃບ (leaf base) (ທີ ່ມາ http://www.dnp.go.th/botany/BFC/leaf.html) 1.5. ລັກສະນະຂອບໃບ (leaf margin) ດັ ່ງຮູບ 10.13. 1) ຂອບເປັນໜາມແຫ ມ (aculeate) ເປັນຂອບໃບທີ ່ ເປັນໜາມ.

216 2) ຂອບເປັນຂົນ (ciliate) ເປັນຂອບໃບລຽບແຕ່ຈະມີຂົນຍາວໆຕາມຂອບໃບ. 3) ຂອບໃບຫຍັກມົນ (crenate) ເປັນຂອບໃບຫຍັກວໍ ້າຕື ້ນໆປາຍໂຄ້ງ ຫ ືມົນ. 4) ຂອບຫຍັກມົນຖີ ່ (crenulate) ເປັນຂອບໃບຫຍັກຕື ້ນເປັນແຂ້ວລະອຽດກວ່ າຫຍັກມົນ. 5) ຂອບຫຍັກເຫ ັມ້ ແຂ້ວ (dentate) ເປັນຂອບໃບຮູບສາມຫ ່ ຽມ, ປາຍຕັ ້ງສາກ ຫ ືເກືອບຕັ ້ງສາກ ກັບຂອບໃບ. 6) ຂອບໃບຫຍັກເຫ ັມ້ ແຂ້ວຖີ ່ (denticulate) ເປັນຂອງໃບທີ ່ ຈະຫຍັກລະອຽດກວ່ າຂອບໃບຫຍັກ ເຫ ັມ້ ແຂ້ວ. 7) ຂອບໃບຫຍັກເລິກ (divided) ເປັນຂອບໃບທີ ່ ຫຍັກເລິກປະມານ 3 ໃນ 4 ຫ ືເກືອບເຖິງເສັນ້ ກາງໃບ ແບ່ ງອອກເປັນ: ຫຍັກແບບຂົນນົກ (pinnatifid) ຮອຍຫຍັກວໍ ້າຄ້າຍໃບປະສົມແບບຂົນນົກ, ຫຍັກ ແບບນິ ້ວມື(palmatifid) ຮອຍຫຍັກວໍ ້າຄ້າຍໃບປະສົມແບບນິ ້ວມື ແລະ ຫຍັກແບບຕີນເປັດ (pedate) ຄ້າຍຫຍັກ ນິ ້ວມືແຕ່ພູຄູ່ລຸ່ ມສຸດຂອງທັງສອງຂ້າງຂອງເສັນກາງໃບຫຍັກວໍ ້າເລິກຫ ືແບ່ ງເປັນແຜ່ ນໃບຊ້ອນອີກຊັນ້ ໜຶ ່ ງ. 8) ຂອບລຽບ(entire) ເປັນຂອບໃບທີ ່ລຽບເປັນເສັນ້ດຽວກັນຕະຫ ອດ. 9) ຂອບໃບຫຍັກບໍ ່ ເປັນລະບຽບ (erose) ເປັນຂອບໃບຈັກນ້ອຍໆບໍ ່ ເປັນລະບຽບ 10) ຂອບໃບແຫວ່ ງ (lacerate) ເປັນຂອບໃບຈັກບໍ ່ສະໝໍ ່າສະເໝີຄ້າຍຄືໜາມ. 11) ຂອບໃບຮູບຝາມື(palmate) ເປັນຂອບໃຫບຫຍັກວໍ ້າຄ້າຍນິວມື. 12) ຂອບໃບມ້ວນລົງ (revolute) ເປັນຂອບໃບທີ ່ມ້ວນລົງທາງທ້ອງໃບ. 13) ຂອບເປັນຄື ້ນ (undulate) ເປັນຂອບໃບທີ ່ມີລັກສະນະຂ້ອນຂ້າງເປັນຄື ້ນຂື ້ນ ແລະ ລົງ. 14) ຂອບແບບເປັນວັກໃຫຍ່ (lobed) ເປັນຂອບໃບວໍ ້າເຂົ ້າ ແລະ ອອກເປັນພູແຕ່ສ່ ວນທີ ່ວໍ ້າເຂົ ້າປະ ມານເຄິ ່ ງໜຶ ່ ງຂອງໄລຍະຈາກຂອບໃບໄປຈົນເຖິງເສັນ້ ກາງໃບ ເຊິ ່ ງແບ່ ງເປັນ: ຂອບໃບເປັນພູຮູບຝາມື(palmately lobed) ຂອບໃບວໍ ້າເປັນພູລຽງແບບນິ ້ວມື ແລະ ຂອບໃບເປັນພູຄ້າຍຂົນນົກ (pinnately lobed) ຂອບໃບວໍ ້າເປັນ ພູລຽງຄ້າຍຂົນນົກ. 15) ຂອບໃບວໍ ້າເລິກ (parted) ເປັນຂອບໃບວໍ ້າເຂົ ້າ ແລະ ອອກຄ້າຍຄືກັບຂອບໃບແບບພູແຕ່ສ່ ວນ ທີ ່ວໍ ້າເຂົ ້າປະມານເຄິ ່ ງໜຶ ່ ງຂອງໄລຍະຈາກຂອບໃບໄປຈົນເຖິງເສັນ້ ກາງໃບ ເຊິ ່ ງແບ່ ງເປັນ 2 ຊະນິດໄດ້ແກ່ : ຂອບໃບ ເປັນແສກຮູບຝາມື(palmately parted) ຂອບໃບວໍ ້າເລິກເປັນພູດເລິກຮຽວແບບນີ ້ວມື ແລະຂອບໃບເປັນແສກ ຄ້າຍຂົນນົກ (pinnately parted) ຂອບໃບວໍ ້າເປັນພູເລິກຄ້າຍຂົນນົກ.

217 ຮູບ 10.13 ລັກສະນະຂອບໃບ (leaf margin) (ທີ ່ມາ http://www.dnp.go.th/botany/BFC/leaf.html) ຮູບ 10.14 ລັກສະນະຜິວໃບ (leaf surface) (ທີ ່ມາ https://www.kullabs.com/classes/subjects/units/lessons/notes/note-detail/1579) 1.6. ລັກສະນະຜິວໃບ (leaf surface) ດັ ່ງຮູບ 10.14, ເປັນລັກສະນະສໍາຄັນໃນການຈໍາແນກພືດ ໂດຍສະ ເພາະໃນລະດັບຊະນດິ ເຊິ ່ ງຮູບແບບທີ ່ພົບເລື ້ອຍໆໄດ້ແກ່ : 1) ຜິວກ້ຽງ (glabrous) ເປັນຜວິໃບທີ ່ມລີກັ ສະນະລຽບ ແລະ ບໍ ່ມຂີນົ .

218 2) ຜິວເກືອບກ້ຽງ (glabrate ຫ ືglabreascent) ເປັນຜິວໃບທີ ່ ເກືອບກ້ຽງ ຫ ືມີຂົນເລັກນ້ອຍ ຫ ືລຽງ ເມື ່ອໃບແກ່. 3) ຜິວມີນວນ (gluvous) ເປັນຜິວໃບທີ ່ປົກຄຸມດ້ວຍຜົງນວນຄ້າຍຂີ ້ ເຜິ ້ ງສີຂາວ. 4) ຜິວໃບເປັນຈຸດ (punctatus) ເປັນຜິວໃບທີ ່ມີລັກສະນະເປັນຫຸ ມນ້ອຍໆ ແລະ ຕື ້ນຄ້າຍຄືເຂັມແທງ. 5) ຜິວໃບໜຽວ (Vicid) ເປັນຜິວໃບໜຽວ ເນື ່ອງຈາກວ່ າມີທາດໜຽວທີ ່ຖືກປ່ ອຍອອກມາຈາກຕ່ ອມບໍລິ ເວນຜິວໃບ. 6) ຜິວໃບມີຂົນ (pubescent) ເປັນຜິວໃບທີ ່ມີຂົນ ເຊິ ່ ງລັກສະນະຂອງຂົນໃນຜິວໃບ (leaf hair) ມີຫ າຍ ແບບໄດ້ແກ່ : ຂົນຫ ຍາບແຂງ (hiesute), ຂົກຊາ (scabrous), ຂົນຮູ ບດາວ (stellate), ຂົນສັ ້ໜ ານຸ້ມ (tomentosus), ຂົນກໍ າມ ະຫຍີ ່ (velutinous), ຂົນຍາວຫ່ າງ (pilosus), ຂົນອຸ ຍ (viilous), ຂົນຕ່ ອມ (glandulous), ຂົນແຂງເອນ (strigous) ແລະ ຂົນນຸ້ມຄ້າຍໄໝ (scriceous). 1.7. ລັກສະນະເນືອໃບ (leaf taxture) ດັ ່ງຮູບ 10.15. 1) ເນື ້ອໃບຄ້າຍເຈ້ຍ (chartaceous ຫ ືpapyraceous) ເນື ້ອຂອງໃບບໍ ່ ໂປ່ ງແສງ. 2) ເນື ້ອໃບຄ້າຍແຜ່ ນໜັງ (cariaceous ຫ ື leathery) ເນື ້ອຂອງໃບຂ້ອນຂ້າງໜາ ແລະ ໜຽວ. 3) ເນື ້ອໃບບາງ (membranaceous) ເປັນໃບທີ ່ມີເນື ້ອໃບມີລັກສະນະບາງ ແລະ ໂປ່ ງໃສ. 4) ເນື ້ອໃບບາງ ແລະ ແຫ້ງ (scarious) ເປັນໃບທີ ່ມີເນື ້ອໃບມີລັກສະນະບາງ ແລະ ແຫ້ງ. 5) ເນື ້ອໃບອວບນໍ ້າ (succulent) ເນື ້ອໃບມີລັກສະນະອວບນໍ ້າ ແລະ ໜາ. 1.8. ກ້ານໃບ (petiole ຫ ືleaf stalk) ເປັນໂຄງສ້າງທີ ່ ເຊື ່ອມຕໍ ່ລະຫວ່ າງລໍາຕົນ້ ກບັ ແຜ່ ນໃບ, ກ້ານໃບຂອງ ພືດໃບລ້ຽງຄູ່ມັກເປັນຮູບຊົງກະບອກ ແລະ ຮຽວຍາວ ຫ ື ແບນເລັກໜ້ອຍ, ແຕ່ ກ້ານໃບຂອງພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວມັກ ແຜ່ ອອກເປັນກາບໃບ (leaf sheath) ຫຸ້ມສ່ ວນຂອງລໍາຕົນ້ ແລະ ຕາໄວ້, ໃບທີ ່ ມີກ້ານໃບອາດຈະມີກ້ານສັນ້ ຫ ື ຍາວ, ໃບບາງຊະນິດແຜ່ ອອກຫ າຍປີກ (winged petiole) ໝາຍຄວາມວ່ າກ້ານໃບລວມກັບແກນກາງແຜ່ ອອກ ເປັນແຜ່ ນໃບໄດ້ແກ່ ພືດໃນຕະກຸນໝາກກ້ຽງເຊ່ ນ: ໃບໝາກກ້ຽງ, ໝາກຂີຫ້ ູດ ແລະ ໝາກສົມ້ ໂອ ຫ ືເປັນໜາມ (spinose petiole) ແຕ່ ໃບບາງຊະນດິບໍ ່ມີກ້ານ. ກ້ານໃບປ່ ຽນແປງຮູບຮ່ າງແຜ່ ອອກຄ້າຍໃບສາມາດສັງເຄາະແສງໄດ້ ເຊັ ່ນ: ສ່ ວນທີ ່ ເຫນັ ຄາ້ຍໃບຂອງກະຖິນນະລງົເປັນກາ້ນໃບທີ ່ ຄາ້ຍໃບສ່ ວນໃບແທຈ້ ງິຄເືປັນໃບປະສມົ ແບບຂນົ ນກົ . ກົກຂອງກ້ານໃບປ່ ອງ ຫ ືພຸລວິນັສ (pulvinus) ສ່ວນຂອງກາ້ນໃບໂປ່ ງພອງອອກເຊັ ່ນ: ໃບຫຍາ້ຫຍຸບ, ໃບລອຍນ ້າ (floating leaf) ໃບທີ ່ມກີ າ້ນໃບພອງອອກເຊັ ່ນ: ກ້ານໃບຜັກຕົບ. ລັກສະນະຂອງກ້ານໃບມີແຕກຕ່ າງກັນໄປຫ າຍ ແບບເຊັ ່ນ : 1) ພູລວິນັດ (pulvinus) ຄືສ່ວນກາ້ນໃບທີ ່ ໂພງອອກເລກັ ນອ້ຍ 2) ກ້ານໃບແຜ່ ເປັນກາບ (sheathing leafbase) 3) ດີເຄີເຣນ (decurrent) ຄື ກາ້ນໃບອາດຈະລວມທງັຖານໃບແຜ່ ອອກເປັນປີກແລວ້ ໂອບ ອອ້ ມລໍາຕົນ້ ລງົໄປຈນົເຖງິຂໍດ້າ້ນລ່ ຸມ. 4) ກ້ານໃນແຜ່ ກາຍເປັນແຜ່ ນຄ້າຍຄືປີກ (winged petiole) 5) ການໃບທີ ່ ໂພງອອກ ເພື ່ອຊ່ວຍປະຄອງລໍາຕົນ້ ໃຫລ້ ອຍນໍ ້າ

219 ຮູບ 10.15 ກ້ານໃບ (petiole ຫ ືleaf stalk) (ທີ ່ມາ http://www.biologydiscussion.com/essay/leafessay/essay-on-the-parts-of-a-leaf-parts-angiosperms-botany/77155) 1.9. ຫູໃບ (stipule) ດັ ່ງຮູບ 10.16, ແມ່ ນສ່ ວນທີ ່ ຈະເລີນອອກຈາກຖານໃບ, ຫູໃບມັກມີສີຂຽວຈິ ່ ງ ສາມາດສງັເຄາະແສງໄດຄ້ ກື ນັກບັ ໃບ, ຫູໃບເຮດັ ໜາ້ທີ ່ ປອ້ ງກນັ ອນັ ຕະລາຍໃຫກ້ ບັຕາອ່ອນເຊິ ່ ງສາມາດເຫນັ ໄດທ້ ົ ່ວ ໄປໃນພດື ໃບລຽ້ງຄ່ ູແຕ່ບໍ ່ ຄ່ ອຍເຫັນໃນພືດໃບລຽ້ງດ່ ຽວ, ໃບພືດຖາ້ມຫີ ູໃບເອີ ້ນວ່ າ ສະຕິພູເລດ (stipulate leaf) ຖາ້ບໍ ່ມຫີ ູໃບເອີ ້ນ ເອກສະຕິພູເລດ ັ (exstipulate leaf), ຫູໃບມີຮູບຮ່ າງລັກສະນະຕ່ າງໆຄື: 1) ຫູໃບອິດສະຫ ະດ້ານຂ້າງ (free lateral stipule) ແມ່ ນຫູໃບທີ ່ ຢູ່ ສອງຂ້າງຂອງກ້ານໃບ ແລະ ເຊື ່ ອມ ຕິດກັບກົກຂອງກ້ານໃບເຊັ ່ນ: ຫູໃບຊະບາ ເປັນຕົນ້. 2) ຫູໃບເຊື ່ອມກັບກ້ານໃບ (leteral adnate stipule) ແມ່ ນຫູໃບທີ ່ຫູ2 ອນັ ເຊິ ່ ງເຊື ່ອມຕດິກບັກາ້ນໃບ ທງັສອງເບື ້ອງ ເຮດັ ໃຫເ້ບິ ່ ງຄາ້ຍຄກືບັປີກ ເຊັ ່ນ: ຫູໃບກຸຫ າບ ເປັນຕົນ້. 3) ຫູໃບເປັນປອກ (ochrea) ແມ່ ນຫູໃບທີ ່ມີຫູໃບທີ ່ ເຊື ່ອມກັນຫຸ່ ມເປັນປອກຢູ່ ອ້ອມຮອບບໍລິເວນຂໍ ້ແລະ ເທິງຂໍລໍາ້ ຕົນ້ເຊັ ່ນ: ຫູໃບພືດສະກຸນເອື ້ອງເພັດມ້າ (Persicaria) ເປັນຕົນ້. 4) ຫູໃບຄ້າຍຮູບຄຸ່ ມ (hood-like stipule) ແມ່ ນຫູໃບທີ ່ມີລັກສະນະຄ້າຍຄືຖົງຄຸມຍອດອ່ ອນ, ຫູໃບຊະ ນດິ ນີ ້ອາດຈະມີຂະໜາດໃຫຍ່ ແລະ ຈະຫ ົ ່ນເມື ່ອໃບຍອດນັນ້ ຈະເລີນຂື ້ນເຊັ ່ ນ: ຫູໃບຈໍາປີ, ໄຊ ແລະ ຍາງອິນເດຍ ເປັນຕົນ້. 5) ຫູໃບລະຫວ່ າງກ້ານໃບ (intrepetiolar stipule) ແມ່ ນຫູໃບທີ ່ຢູ່ ລະຫວ່ າງກ້ານໃບສອງກ້ານຂອງໃບທີ ່ ລຽງຕົວແບບກົງກັນຂ້າມກັນ, ຫູໃບຊະນດິ ນີມີ ້ ຮູບຮ່ າງຕ່ າງກັນ ເຊິ ່ ງອາດຈະມີລັກສະນະເປັນ ໜາມ ຫ ືແຜ່ ເປັນ ແຜ່ ນແບນເຊັ ່ນ: ຫູໃບເຂັມ ເປັນຕົນ້. 6) ຫູໃບລະຫວ່ າງກ້ານໃບກັນລໍາຕົນ້ (intrapetiolar stipule ຫ ືmedian stipule) ແມ່ ນຫູໃບທີ ່ ຢູ່ ເຄິ ່ ງ ກາງລະຫວ່ າງກ້ານໃບກັບລໍາຕົນ້ ຫ ືກິ ່ ງງ່າເຊັ ່ນ: ຫູໃບຜັກຕົບ ເປັນຕົນ້. 7) ຫູໃບເປັນຂົນ (stipular hair) ແມ່ ນຫູໃບທີ ່ ປ່ ຽນແປງໄປເປັນເສັນ້ ຂົນນ້ອຍໆ ເຊັນ້: ຫູໃບພືດບາງຊະ ນິດຂອງຕະກຸນຜັກເບ້ຍ ເປັນຕົນ້.

220 ຮູບ 10.16 ຫູໃບ (stipule) (ທີ ່ມາ http://www.life.illinois.edu/help/digitalflowers/Vegetative/38.htm) 8) ຫູໃບປ່ ຽນແປງເປັນມືເກາະ (tendrillar stipule) ແມ່ ນຫູໃບທີ ່ ປ່ ຽນແປງໄປເປັນມືສໍາລັບຢຶດເກາະ ເຊັ ່ນ: ຫູໃບພືດຕະກຸນເຂືອງ (Smilax) ເປັນຕົນ້. 9) ຫູໃບເປັນຕ່ ອມ (glandular stipule) ແມ່ ນຫູໃບທີ ່ຫຸ ດຮູບມາເປັນຕ່ ອມເຊັ ່ ນ: ຫູໃບຂອງທຽນ ເປັນ ຕົນ້. 10) ຫູຄ້າຍຄືໃບ (foliar stipule) ແມ່ ນຫູໃບທີ ່ມລັກີ ສະນະຄ້າຍຄືໃບແຕ່ມີຂະໜາດນ້ອຍຫ າຍ ເຊິ ່ ງພົບໜ້ ອຍທີ ່ ຈະມີຂະໜາດໃຫຍ່ ກວ່ າໃບ, ຫູໃບຊະນດິນີ ້ ເຮັດໜ້າທີ ່ ໃນການສັງເຄາະແສງອີກດ້ວຍເຊັ ່ນ: ຫູໃບຖົ ່ ວລັນເຕົາ ເປັນຕົນ້.

221 11) ຫູໃບເປັນໜາມ (spinose stipule) ແມ່ ນຫູໃບທີ ່ປ່ ຽນແປງມາເປັນໜາມ ເຊັ ່ນ: ຫູໃບຂອງພືດບາງຊະ ນິດໃນສະກຸນສີສຽດ (Acacia) ເປັນຕົນ້. 12) ຫູໃບຄ້າຍເກັດ (scale-like stipule) ແມ່ ນຫູໃບທີ ່ຫ ດຮູບຮ່ າງໄປເປັນເກັດນ້ອຍໆເຊັ ່ນ: ຫູໃບຈາມະຣີ ເປັນຕົນ້. 1.10. ເສັນ້ກ່ າງໃບ (venation) ດັ ່ງຮູບ 10.17. ເມື ່ອພິຈາລະນາທີ ່ ແຜ່ ນໃບຈະພົບວ່ າມີເສັນ້ ນ້ອຍໆກະຈາຍຢູ່ ທົ ່ວໄປ, ເສັນ້ ນ້ອຍໆເຫ ົ ່ານີ ້ ເປັນເສັນ້ ໃບທີ ່ ເປັນ ກຸ່ ມຂອງແພລໍາລຽງທີ ່ ຕິດຕໍ ່ ກັບກ້ານໃບ ແລະ ລໍາຕົນ້ , ເສັນ້ ໃບມີຫ າຍຊະນິດໄດ້ແກ່ : ເສັ ້ງກາງໃບ (midrib ຫ ື costa) ເປັນເສັນ້ ໃບທີ ່ ຢູ່ ເຄິ ່ ງກາງແຜ່ ນໃບ ແລະ ມັກຈະມີຂະໜາດໃຫຍ່ທີ ່ ສຸດ ເຊິ ່ ງຈະຍາວຈາກກ້ານໃບຈົນເຖິງປາຍ ໃບ, ສ່ ວນເສັນ້ ຂະແໜງໃບ (letersl vein) ເປັນເສັນ້ ໃບທີ ່ ແຍກອອກຈາກເສັນກາງໃບແລ້ວແຜ່ ອອກໄປສອງຂ້າງ ຂອງແຜ່ ນໃບ, ນອກຈາກນີ ້ຍັງມີເສັນ້ ໃບຍ່ ອຍ (veinlet) ເຊິ ່ ງແຍກອອກຈາກເສັນ້ ໃບຂະແໜງແລ້ວແຜ່ ກະຈາຍທົ ່ວ ແຜ່ ນໃບ ແລະ ອາດຈະມີເສັນ້ ຂອບໃບ (marginal vein) ຫ ືເສັນ້ ຂອບໃນ (intermarginal vein), ສ່ ວນຂອງ ດາງແຫ (areaoles) ເປັນພື ້ນທີ ່ ຂອງໃບທີ ່ຖືກອ້ອມຮອບດ້ວຍເສັນ້ ໃບຂະໜາດນ້ອຍ ແລະ ລັກສະນະນີ ້ ເຮັດໃຫ້ຮູບ ແບບຂອງການລຽງຕົວຂອງເສັນ້ ໃບມີຄວາມແຕກຕ່ າງກັນອອກໄປ. ການລຽງຕົວຂອງເສັນ້ກ່ າງໃບມີ 3 ແບບຄື: 1) ການລຽງເສັນ້ກ່ າງໃບແຍກເປັນສອງແສກ (dichotomous venation) ໝາຍເຖິງ ເສັນ້ກ່ າງໃບລຽງຂະ ໜານກັນ ແຕ່ປາຍຂອງເສັນ້ກ່ າງໃບແຍກເປັນຄູ່ ໆ ເຊິ ່ ງສາມາດພົບໄດ້ໃນພືດຂັນ້ ຕໍ ່າເຊັ ່ນ: ໃບເຟີນກ້ານດໍາ, ແປ໊ະກ໊ວຍ ເປັນຕົນ້. 2) ການລຽງເສັນ້ ກ່ າງໃບແບບຂະໜານ (parallel venation ຫ ືstriate venation) ໝາຍເຖິງເສັນ້ ກ່ າງ ໃບທີ ່ລຽງຂະໜານກັນ ເຊິ ່ ງມັກພົບໃນພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ, ການຈັດລຽງຂອງເສັນ້ກ່ າງໃບແບບນີມ້ ິີ2 ແບບຄ:ື - ເສັນ້ ຂະໜານຕາມລວງຍາວຂອງໃບ (longitudinal parallel vein) ແມ່ ນການລຽງຂອງເສັນ້ກ່ າງໃບ ທີ ່ ອອກຈາກຖານໃບ ແລ້ວລຽງຂະໜານກັນໄປຈນົ ໃບເຖິງປາຍໃບ ເຊັ ່ນ: ການລຽງຂອງເສັນ້ ກ່ າງໃບຫຍ້າ, ອ້ອຍ ແລະ ເຂົ ້າໂພດ ເປັນຕົນ. ້ - ເສັນ້ ໃບຮຽງຂະໜານກນັແບບຂນົ ນກົ (pinnatety parallel vein) ແມ່ ນການລຽງຂອງເສັນ້ກ່າງໃບທີ ່ ອອກຈາກເສັນ້ ກາງໃບແລ້ວລຽງຂະໜານກັນຈົງເຖິງຂອບໃບເຊັ ່ນ: ການລຽງຂອງເສັນ້ ກ່ າງໃບກ້ວຍ, ຂີງ ແລະ ຂ່ າ ເປັນຕົນ້. 3) ເສັນ້ ກ່ າງໃບແບບດາງແຫ (netted venation ຫ ື reticulat venation) ໝາຍເຖິງການລຽງຂອງເສັນ້ ໃບທີ ່ ມກີ ານແຕກຂະແໜງໄປທຸກທດິທາງຄາ້ຍປະສານກນັ ເປັນດາງແຫ ເຊິ ່ ງມກັ ຈະພບົ ໃນພດື ໃບລຽ້ງຄ່ ູ, ການຈດັ ລຽງຂອງເສັນ້ ໃບແບບນີມ້ ີ2 ແບບຄ:ື - ການລຽງຂອງເສັນ້ ກ່າງໃບແບບດາງຄາ້ຍຂນົ ນກົ (pinnatety netted venation) ແມ່ ນການລຽງຂອງ ເສັນ້ ກ່າງໃບທີ ່ ລຽງອອກໄປທຸກທິດທາງ ໂດຍອອກມາຈາກເສັ ້ງກາງໃບຕັ ້ງແຄ່ ກກົ ໃບໄປຈນົ ເຖິງປາຍໃບ, ເສັນ້ ໃບ ຍ່ອຍຈະລຽງປະສານກນັ ເປັນດາງແຫ ເຊັ ່ນ : ການລຽງຂອງເສັນ້ກ່າງໃບໝາກມ່ວງ ແລະ ໝາກມີ ້ ເປັນຕົນ້. - ການລຽງຂອງເສັນ້ ກ່າງໃບແບບດາງແຫຮູບຝາມື(palmately netted veation) ແມ່ນການລຽງເສັນ້ ກ່າງໃບທີ ່ ລຽງຂະໜານກນັ ອອກມາຈາກຖານໃບໄປທາງປາຍໃບ ແລະ ເສັນ້ ໃບຍ່ອຍລະຫວ່າງເສັນ້ ໃບນີ ້ແຕກຂະແ ໜງ ຫ ືຄາ້ຍປະສານກນັ ເປັນດາງແຫເຊັ ່ນ: ການລຽງຕວົຂອງເສັນ້ກ່າງໃບໝາກຫ່ ຸງ, ອບົ ເຊຍີ ແລະ ໝາກອຶເປັນຕົນ້.

222 ຮູບ 10.17 ເສັນ້ກ່ າງໃບ (venation) (ທີ ່ມາ http://www.dnp.go.th/botany/BFC/leaf.html) 2. ຊະນດິຂອງໃບ ສາມາດຈໍາແນກໃບຂອງພືດໄດຕ້ າມຈໍານວນຂອງໃບທີ ່ ເກີດອອກຈາກກາ້ນໃບ ເຊິ ່ ງແບ່ ງໃບອອກເປັນ 2 ຊະນິດໃຫຍ່ ໆຄື: ໃບດ່ ຽວ (simple leaf) ແລະ ໃບປະສົມ (compound leaf) ດັ ່ງຮູບ 10.18. 2.1. ໃບດ່ ຽວ (simple leaf) ໝາຍເຖິງ ໃບທີ ່ມີແຜ່ ນໃບພຽງແຜ່ ນດຽວໃນກ້ານໃບທີ ່ ແຕກອອກຈາກກິ ່ ງ ຫ ື ລໍາຕົນ້ , ເຊິ ່ ງແຜ່ ນໃບຈະວໍ ້າຫ າຍໜອ້ ຍກໍ ່ ໄດ້ຖ້າຫາກການວໍ ້ານັນ້ ບໍ ່ ເຮັດໃຫ້ກາຍເປັນສອງໃບ ຫ ື ຫ າຍກວ່ າສອງໃບ ແມ່ ນຈະຈັດເປັນໃບດ່ ຽວທັງໝົດເຊັ ່ນ: ໃບໝາກມ່ ວງ, ໃບໝາກຫຸ່ ງ ແລະ ໃບບອນ ເປັນຕົນ້. 2.2. ໃບປະສົມ (compound leaf) ໝາຍເຖິງ ໃບທີ ່ ມີໃບຍ່ ອຍ (leaflet) ຫ າຍກວ່ າໜຶ ່ ງໃບໃນກ້ານໃບ ເຊິ ່ ງອາດຈະມີສອງສາມໃບ ຫ ື ຫ າຍກວ່ າ, ໃບປະສົມມີ 2 ຊະນິດຄື:

223 ຮູບ 10.18 ຊະນິດຂອງໃບ (ທີ ່ມາ http://www.dnp.go.th/botany/BFC/leaf.html) 2.2.1. ໃບປະສົມແບບຂົນນົກ (pinnately compound leaf) ໝາຍເຖິງ ໃບປະສົມທີ ່ ໃບຍ່ ອຍລຽງອອກ ຈາກແກນກາງ (rachis ຫ ື rhachis) ເປັນຄູ່ກົງກັນຂ້າມ ຫ ືຄູ່ສະຫ ັບ, ໃບປະສົມຊະນດິນີມີຫ າຍ ້ ລັກສະນະດັ ່ງນີ ້ : 1) ໃບປະສົມແບບຂົນນົກຊັນ້ ດຽວ (1-pinnate ຫ ືunipinnately compound leaf) ໃບປະສົມຊະນິດ ນີ ້ອາດຈະມີໃບປະສົມຢູທີ ່ ປາຍໃບຍ່ ອຍພຽງໃບດຽວ (imparipinate leaf) ເຊັ ່ນ: ໃບໝາກກອກ ແລະ ໃບດູເປັນ ຕົນ້ , ຫ ືໃບປະສົມທີ ່ ປາຍໃບມີໃບຍ່ ອຍອອກເປັນຄູ່ (even- pinnately compound leaf ຫ ືparipinate leaf) ເຊັ ່ນ: ໃບໝາກຂາມ ແລະ ໃບຄູນ ເປັນຕົນ້. 2) ໃບປະສົມແບບຂົນນົກ 2 ຊັນ້ (bi-pinnately compound leaf) ເປັນໃບປະກອບແບບຂົນນກົ ທີ ່ ແກນກາງແຕກແໜງອອກເປັນແກນກາງທີສອງແລວ້ ຈຶ ່ ງຈະມໃີບຍ່ອຍແບບຂນົ ນກົ ເຊັ ່ ນ: ໃບກະຖິນ, ໃບຫາງຍູງ ແລະ ໃບຝງແດງ ເປັນຕົນ້.

224 3) ໃບປະສົມແບບຂົນນົກ 3 ຊັນ້ (tri-pinnately compound leaf) ເປັນໃບປະສົມແບບແກນກາງທີ 2 ແຕກອອກເປັນແກນກາງທີ 3 ຈຶ ່ ງຈະມໃີບຍ່ອຍແບບຂນົ ນກົ ເຊັ ່ນ: ໃບຜັກອີ ່ຮຸມ ເປັນຕົນ້. 2.2.2. ໃບປະສົມແບບນິ ້ວມື(palmately compound leaf) ໝາຍເຖິງ ໃບປະສມົ ທີ ່ ໃບຍ່ ອຍແຕກອອກ ຈາກປາຍຂອງກ້ານໃບໃນລັກສະນະຂອງນິ ້ວມືເຊັ ່ນ: ໃບງ ິ ້ວ, ໃບໜວດປາໝຶກ ເປັນຕົນ້. ໃບຂອງພືດທີ ່ມີດອກຫ າຍຊະນິດມີການປ່ ຽນແປງໄປເຮດັ ໜາ້ທີ ່ ພເິສດ (modified leaf) ດັ ່ງຮູບ 10.19. ເຊິ ່ ງມີຫ າຍປະເພດໄດ້ແກ່: 1) ໃບປ່ ຽນແປງເປັນມືເກາະ (Tendril) ໝາຍເຖິງໃບ, ໃບຍ່ ອຍ ຫ ື ບາງສ່ ວນຂອງໃບເຊັ ່ນ: ແກນກາງປາຍ ໃບປ່ ຽນແປງໄປເຮັດໜ້າທີ ່ ໃນການຍຶດເກາະເຊັ ່ນ: ໃບພວງແສດ, ໃບຕໍານິນ ເປັນຕົນ້. 2) ໃບເຮັດໜ້າທີ ່ ສະສົມອາຫານ (Storage leaf) ໝາຍເຖິງໃບທີ ່ ປ່ ຽນແປງລັກສະນະເພື ່ອສະສົມອາຫານ ຊຶ ່ ງມີລັກສະນະອວບໜາເຊັ ່ນ: ໃບຫວານຫາງແຂ້, ກຸຫລາບຫີນ, ກີບຫົວຜັກບົ ່ວ ແລະ ກາບກ້ວຍ. ບາງຊະນິດສະ ສົມອາຫານໄວ້ໃນກ້ານໃບ ແລະ ເສັນ້ ໃບ ເຊັ ່ນ: ໃບຜັກກາດ, ກະລໍາປີ ແລະ ໃບກະຫ ານຫີບ ເປັນຕົນ້. 3) ໃບເກັດ (scale leaf) ໝາຍເຖິງ ໃບທີ ່ ປ່ ຽນແປງເປັນເກັດນ້ອຍໆ ສ່ ວນຫ າຍຈະບໍ ່ມີທາດສີຂຽວ ເຊັ ່ ນ ໃບເກັດຂອງຂີງ, ຂ່ າ, ເຜືອກ, ຫົວແຫ້ວ ແລະ ມນັ ຝຣັ ່ງ ຫ ື ເປັນໃບທີ ່ ປ່ ຽນເປັນເກັດຂະໜາດໃຫຍ່ ສະສົມອາຫານ ເຊັ ່ນ: ຫົວຜັກບົ ່ວ ແລະ ຫົວກະທຽມ. 4) ໃບຕາເປັນໃບທີ ່ ປ່ ຽນແປງໄປເປັນເກັດຫຸ້ມຕາ ມີລັກສະນະເປັນແຜ່ນທີ ່ຫຸ້ມຫໍ ່ຕາອ່ ອນຈາກອັນຕະລາຍ ເມື ່ອຕາເຕີບໃຫຍ່ຂະຫຍາຍຕົວເກັດຫຸ້ມຕາກໍ ່ຈະແຍກອອກ ແລະ ຫຸ ດຫ ົ ່ນໄປເຫັ ່ນ: ຍາງອິນເດຍ, ໝາກມີ ້ . 5) ກ້ານໃບທີ ່ ກາຍເປັນໃບ (phyllo ຫ ື phyllodium) ເປັນສ່ ວນຂອງກ້ານໃບທີ ່ ປ່ ຽນແປງໄປມີລັກສະນະ ຄືໃບ ແລະ ເຮັດໜ້າທີ ່ ແທນຕົວໃບເຊັ ່ນ: ໃບຄັນຖິນນະລົງ ເປັນຕົນ້. 6) ໃບລອຍນໍ ້າ (floating leaf) ເປັນໃບທີ ່ ມີຕົວໃບ ແລະ ກ້ານໃບທີ ່ ປະກອບດ້ວຍຈຸລັງທີ ່ ຮຽງຕົວກັນ ແບບຫ່ າງໆ ມີຊ່ ອງອາກາດຫລາຍ ແລະ ຂະໜາດໃຫຍ່ ສາມາດເຮັດໃຫ້ພືດລອຍນໍ ້າໄດ້ເຊັ ່ນ: ຈອກ, ບົວ ແລະ ຜັກ ຕົບ. 7) ໃບຂະຫຍາຍພັນ (reproductive leaf) ເປັນໃບທີ ່ປ່ ຽນແປງລັກສະນະໄປເພື ່ອຊ່ ວຍໃນການຂະຫຍາຍ ພນັ ເຊັ ່ນ: ໃບເຟີນກາ້ນດໍາ, ໃບກຸຫ າບຫນີ ແລະ ໃບສົມ້ ເຊົ ້າ ເປັນຕົນ້. 8) ໃບປ່ ຽນແປງເປັນໜາມ (leaf spine) ໝາຍເຖິງ ໃບທີ ່ ປ່ ຽນແປງໄປເຮັດໜ້າທີ ່ ປ້ອງກັນອັນຕະລາຍ ແລະ ຫຸ ດອັດຕາການຄາຍນໍ ້າ ເຊັ ່ນ: ໃບຂອງຕົນ້ ຕະບອງເພດັ ເຊິ ່ ງລໍາຕົນ້ ຂອງກະບອງເພັດເຮັດໜັ ້າທີ ່ ສັງເຄາະແສງ ແທນໃບ. 9) ໃບກິນແມງໄມ້ຫ ື ສັດ (insectivorous leaf ຫ ືcamivorous leaf) ໝາຍເຖິງ ໃບທີ ່ ປ່ ຽນແປງໄປ ເຮັດໜ້າທີ ່ ໃນການຈັບມົດ ຫ ື ສັດຈະໜາດນອ້ ຍ ເພື ່ອນໍາທາດອາການມາໃຊ້ໃນການດໍາລົງຊີວິດ. ພືດປະມານ 200 ຊະນິດທີ ່ມີໃບປ່ ຽນແປງລັກສະນະໄປເປັນໃບກິນແມງໄມ້ເຊິ ່ ງຢ່ ູພາຍໃນຈະມີເອັນໄຊໂປ ທີເອສ(Protease) ສໍາລັບ ຍ່ ອຍໂປ ຕີນຂອງບັນດາແມງໄມ້ແລະ ສັດນ້ອຍໆທີ ່ ຖືກຂັງຢູ່ ພາຍໃນ ໄດ້ແກ່ : ໃບໝໍ ້ເຂົ ້າໝໍແກງ ້ ລີງ, ໃບກາບຫອຍ ແຄງ ແລະ ໃບຢາດນໍ ້າຄ້າງ ເປັນຕົນ້.

225 ຮູບ 10.19 ໃບທີ ່ປ່ ຽນແປງໄປເຮດັໜາ້ທີ ່ພເິສດ (modified leaf) (ທີ ່ມາ http://www.dnp.go.th/botany/BFC/leaf.html) 3. ການຈດັລຽງຂອງຕວົ ໃບ (arangement) ການລຽງໃບກັບລໍາຕົນ້ ຫ ືກິ ່ ງ (ດັ ່ງຮູບ 10.20) ມັກຈະມີລັກສະນະແນ່ ນອນ ແລະ ລັກສະນະນີ ້ຊ່ ວຍໃນ ການລະບຸຊະນິດຂອງພືດໄດ້, ໃນພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວມັກມີໃບເກີດທີ ່ ຂໍພຽງ ້ ໃບດຽວ ແຕ່ ໃນພືດໃບລ້ຽງຄູຈະມີໃບດຽວ ຫ ື ຫ າຍໃບໃນແຕ່ລະຂໍ ້. ການລຽງຕົວຂອງໃບ (ທັງໃບດ່ ຽວ ແລະ ໃບປະສົມ) ກັບລໍາຕົນ້ ຫ ືກິ ່ ງງ່າແມ່ ນໃຫ້ເບິ ່ ງຢູ່ ທີ ່ ກ່ າງໃບເປັນເກນ, ໃນກໍລະນີຂອງໃບຍ່ ອຍໃຫ້ເບິ ່ ງທີ ່ ກ້ານໃບຍ່ ອຍ (petiolule). ການລຽງຕົວຂອງໃບກັບລໍາຕົນ້ ຫ ື ກິ ່ ງງ່າມີຫ າຍຮູບແບບຄື: 3.1. ໃບດ່ ຽວໃນຂໍ ້(one leaf per node) ເປັນການລຽງໃບທີ ່ ຂໍໜ້ ຶ ່ ງໆມີພຽງໃບດຽວ ເຊິ ່ ງລັກສະນະຂອງ ການລຽງໃບຍັງຈໍາແນກຍ່ ອຍໄດ້ດັ ່ງນີ ້ : 3.1.1. ການລຽງໃບແຖວດຽວ (monostichous) ເປັນການລຽງໃບຢູ່ ທາງດ້ານດຽວຊອງລໍາ ຕົນ້, ມັກເກີດ ຈາກການຈະເລີນເຕີບໂຕຂອງປ້ອງແບບບໍ ່ສະໝໍ ່າສະເໝີອັນເນື ່ອງມາຈາກແສງ ແຕ່ການລຽງຂອງໃບແບບນີພົບ້ ເຫັນ ໜ້ອຍທີ ່ສຸດ. 3.1.2. ການລຽງໃບແຖວດຽວແບບວຽນ (spiromonosticgous) ເປັນການລຽງໃບທີ ່ ຄ້າຍຄືກັບການລຽງ ແບບແຖວດຽວ ແຕ່ລໍາຕົນ້ມີການບິດຕົວມ້ວນເປັນກຽວ (helix) ເຊັ ່ນ: ການລຽງໃບຂອງເອືອງໝາຍນາ.

226 3.1.3. ການລຽງໃບແບບສະຫ ັບ (alternate) ເປັນການລຽງຕົວໃບແບບສະຫ ັບ 1 ຂໍຈ້ ະມໃີບພຽງ 1 ໃບ ຂື ້ນສະຫ ບັ ແບບກງົກນັຂາ້ມກນັກບັ ໃບທີ ່ ເກດີໃນຂໍຕ້ໍ ່ ໄປ ເຮດັ ໃຫໃ້ບທີ ່ ຢ່ ູໃນລໍາດບັທີ ່ ເປັນເລກຄ່ ູຫ ືເລກຄກີ ຈະຢ່ ູໃນ ແນວເສັນ້ຊື ່ດຽວກນັ , ການລຽງຂອງໃບແບບນີ ້ແບ່ ງອອກເປັນຍ່ ອຍໄດ່ດັ ່ງນີ ້ : - ການລຽງໃບແບບສະຫ ັບລະນາບດຽວ (distichous) ເປັນການລຽງຕົວຂອງໃບກັບລໍາຕົນ້ ອອກເປັນ ສອງແຖວ ເຊິ ່ ງຈະເປັນມູມປະມານ 180° ລະຫວ່ າງແຖວ ເປັນລັກສະນະສະເພາະທີ ່ພົບໄດ້ໃນຫຍ້າບາງຊະນິດ - ການລຽງໃບສະຫ ັບລະນາບດຽວແບບວຽນ (spirodistichous) ເປັນການລຽງໃບສະຫ ັບລະນາບດຽວ ແຕ່ລໍາຕົນ້ມີການບິດຕົວພຽງເລັກນ້ອຍ. 3.1.4. ການລຽງໃບສາມແຖວ (tristichous) ເປັນການລຽງໃບກັບລໍາຕົນ້ ໂດຍລຽງອອກເປັນສາມເຊິ ່ ງມີ ມູມລະຫວ່ າງແຖວປະມານ 60° ເຊິ ່ ງລັກສະນະແບບນີພົບ້ ໄດ້ໃນພືດຕະກຸນກົກເປັນສ່ ວຍໃຫຍ່ . 3.1.5. ການລຽງໃບສາມແຖວແບບວຽນ (spirotristichous) ເປັນການລຽງໃບເປັນສາມແຖວແຕ່ລໍາຕົນ້ ມີການບິດຕົວໄປເລັກໜ້ອຍ. 3.1.6. ການລຽງໃບແບບວຽນ (spiral) ເປັນການຈດັຮຽງຕົວຂອງໃບ ໂດຍຈະມໃີບຕດິທີ ່ ຂໍ ້1 ໃບ ໂດຍ ໃບຕດິທີ ່ ຂໍຕ້ໍ ່ ໄປຈະລຽງອຽງໄປເທື ່ອລະນອ້ ຍ ຈດຸ ຕດິ ຂອງໃບຂອງກິ ່ ງຈຶ ່ ງກຽ້ວເປັນກຽວຮອບກິ ່ ງເຊັ ່ນ: ການລຽງຕົວ ຂອງໃບຈໍາປິ ແລະ ຈໍາປາ ເປັນຕົນ້. 3.1.7. ການລຽງໃບວົງຮອບທຽມ (pseudowhorl) ເປັນການລຽງໃບທີ ່ ເບິ ່ ງຄ້າຍຄືວ່ າເປັນການຕິດຂອງ ຫ າຍໃບຈາກຂໍດຽວ ້ ເຊິ ່ ງເນື ່ອງມາຈາກຫ າຍໆປ້ອງມີຂະໜາດສັນ້ຫ າຍ ແລະ ມີປ້ອງໜິ ່ ງທີ ່ມີຂະໜາດຍາວເຊັ ່ນ: ການ ລຽງຕົວຂອງໃບຫູກວ່ າງ ເປັນຕົນ້. 3.1.8. ການລຽງຕົວຂອງໃບກະຈຸກແບບກຸຫ າບຊ້ອນ (rosette) ເປັນການລຽງຕົວຂອງໃບທີ ່ ເກີດຂື ້ນໃກ້ ຮອຍຕໍ ່ລະຫວ່ າງຮາກ ແລະ ລໍາຕົນ້ ເຊິ ່ ງເກີດເປັນກະຈຸກ. ຮູບ 10.20 ການຈັດລຽງຂອງຕົວໃບ (arangement) (ທີ ່ມາ http://www.dnp.go.th/botany/BFC/leaf.html)

227 3.2. ສອງໃບໃນຂໍ ້(toe leaves per node) ເປັນການລຽງຕົວຂອງໃບທີ ່ ຂໍໜ້ ຶ ່ ງມີສອງໃບ ເຊິ ່ ງລັກສະນະ ຂອງການລຽງຕົວຍັງຈໍາແນກຍ່ ອຍໄດ້ດັ ່ງນີ ້ : 3.2.1. ແບບກົງກັນຂ້າມ (opposite) ເປັນການຈດັ ລຽງຕົວຂອງໃບ ໂດຍຈະມໃີບຕິດຢ່ ູທີ ່ ຂໍ ້2 ໃບໃນ ຕໍາແໜ່ ງກົງກັນຂ້າມກັນເປັນມູມ 180° ເຊິ ່ ງໃບມທີ ງັລຽງກງົກນັຂາ້ມແບບທີ ່ ແນວການວາງຕວົຂອງໃບທງັສອງທີ ່ ແຕ່ ລະຂໍຈ້ ະຢ່ ູຕໍາແໜງດຽວກນັ ໝົດ ແລະ ອກີ ແບບຈະມແີນວການວາງຕົວຂອງໃບທີ ່ ຂໍໜ້ ຶ ່ ງຈະຕັ ້ງສາກກບັ ແນວການ ວາງຕວົຂອງໃບທີ ່ຂໍຖ້ ດັ ໄປ (opposite decussate) ເຊັ ່ນ: ດອກກຸຫ າາບ, ດອກມະລິເປັນຕົນ້. 3.2.2. ແບບກງົກນັ ຂາ້ມສະຫ ັບຕັ ້ງສາກ (decussate ຫ ືopposite decussate) ເປັນການຈັດລຽງຕົວ ຂອງໃບແບບກົງກັນຂ້າມ 1 ຂໍມ້ ີ2 ໃບ ແຕ່ ຄ່ ູຂອງໃບໃນຂໍຖ້ ັດໄປຈະຢ່ ູໃນແນວຕັ ້ງສາກກບັ ຄ່ ູໃບເລີມ້ ຕົນ້ ເປັນມູມ ປະມານ 90° ໄດ້ແກ່ : ໃບສີດາ, ເຂັມ້ ແລະ ດອນຍ່ າແຕ່ນກັ ວທິ ະຍາສາດບາງຄນົ ໄດຈ້ ດັລຽງໃບໃນແບບນີ ້ ເຂົ ້ານໍາກນັ ກັບແບບກົງກັນຂ້າມ. 3.2.3. ໄບຈູເກດ (bijugate) ເປັນການລຽງໃບແບບກົງກັນຂ້າມສະຫ ັບຕັ ້ງສາກ ແຕ່ການລຽງໃບແຕ່ລະຄູ່ ເປັນມູມໜ້ວຍກວ່ າ 90° ເມື ່ອເບິ ່ ງຈາກທາງຍອດລົງມາຈະເຫັນໃບລຽງຫ າຍກວ່ າສອງແຖວ ເຊິ ່ ງອາດຈະເອີ ້ນການ ລຽງປະເພດນີ ້ວ່ າ ແບບກົງກັນຂ້າມສະຫ ັກສາກວຽນ (spiral decussate). 3.3. ສາມໃບ ຫ ື ຫ າຍກວ່ າສາມໃບໃນຂໍ ້(three ore more leaves pre node) ຫ ືແບບວົງຮອບ (whori ຫ ືverticillate) ເປັນການລຽງຂອງໃບຕັ ້ງແຕ່ສາມໃບຂື ້ນໄປໃນຂໍດຽວດ ້ ຊັ ່ນ: ການລຽງຂອງໃບຢີ ່ ໂຖ ແລະ ໃບຕີນ ເປັນ ເປັນຕົນ້. 4. ໂຄງປະກອບສາ້ງທີ ່ ສໍາຄນັ ພາຍໃນຂອງແຜ່ ນໃບ 4.1. ແພໜັງປົກ (Epidermal Cell) ແພໜັງປົກ (ດັ ່ງຮູບ 10.21.) ຂອງໃບຄ້າຍກັບແພໜັງປົກຂອງລໍາຕົນ້ ຊຶ ່ ງປະກອບດ້ວຍແພຈຸລັງທີ ່ ລຽນກັນແ ໜ້ນເປັນແຖວດຽວຢູ່ ຊັນ້ ນອກສຸດດ້ານເທິງ ແລະ ດ້ານລຸ່ ມຂອງໃບ. ແພໜັງປົກນີ ້ຈະປົກຫຸ້ມ ຫ ື ເຄືອບດວ້ ຍຊັນ້ ຄວິ ຕີເຄິນ (Cuticule) ຊຶ ່ ງມີໜ້າທີ ່ ໃນການປ້ອງກັນການສູນເສຍນໍ ້າຈາກໃບພືດດ້ວຍການຄາຍນໍ ້າ. ຊັນ້ ຄວິຕີເຄິນຈະມີ ຄວາມໜາ ຫ ື ບາງຂື ້ນກັບຊະນິດຂອງພືດ ແລະ ສະພາບແວດລ້ອມ ເຊັ ່ນສະພາບແວດລ້ອມທີ ່ມີອາກາດຮ້ອນ, ແຫ້ງ ແລ້ງໃບພືດຈະມີຊັນ້ຄວິຕີເຄິນໜາກວ່ າປົກກະຕິເພື ່ອປ້ອງກັນການສູນເສຍັ ນໍ ້າ. ຊັນ້ ຂອງຄິວຕີເຄິນນີ ້ຈະຢູ່ ຕິດກັບຂອບຈຸລັງ (Cell wall) ຂອງແພໜັງປົກ ຊຶ ່ ງຂອບຂອງແພໜັງປົກຈະ ປະກອບດ້ວຍເພັກທິນ (pectin) ແລະ ແຊນລຸຍໂລ (Cellulose). ສ່ ວນທີ ່ ຢ່ ູຕິດກັບຂອບຈຸລັງທາງໃນສຸດແມ່ ນຊັນ້ ເຈັຍ້ຫຸມ້ ຈຸລັງ (membrane). ສ່ ວນປະກອບທີ ່ ສໍາຄັນອີກຢ່ າງໜຶ ່ ງຂອງແພໜັງປົກຄືມີປ່ ອງອາກາດ ຫ ື ຈຸລັງປາກໃບ (Stomata) ຊຶ ່ ງສ່ ວນ ຫ າຍແລ້ວສໍາລັບພືດຢູ່ ບົກຈະພົບຢູ່ ແພໜັງປົກດ້ານລຸ່ ມຂອງໃບ ຫ ື ແລ້ວແຕ່ຊະນິດຂອງພືດ. ລັກສະນະຂອງຈຸລັງ ປາກໃບແມ່ ນປະກອບດ້ວຍຈຸລັງໃຫຍ່ 2 ຈຸລງັຊຶ ່ ງມີຮູບຮ່ າງລັກສະນະຄືແກ່ ນໝາກຖົ ່ວ ຫ ືຄ້າຍຄືໝາກໃຂ່ ຫລັງເອີ ້ນ ວ່ າຈຸລັງຄຸມ (Guard cell) ສອງຈຸລັງນີ ້ຈະປະກົບເຂົ ້າກນັ ຕາມຄວາມຍາວ (ປິ ່ ນດາ້ນໜາ້ເຂົ ້າກນັ ). ຂອບຂອງຈຸລັງ ຄຸມນີມ້ ຄວາມ ີ ໜາບາງແຕກຕ່ າງກັນ ໂດຍທີ ່ດາ້ນໃນຂອງທັງສອງຈຸລັງທີ ່ປະກົບກັນນັນ້ ຈະໜາກວ່ າດ້ານນອກເພາະວ່ າ ໃນເວລາທີ ່ ມີນໍ ້າຫລາຍໃນໃບຈະເກີດການເຕັງຕືງ (turgid) ຂອບຈຸລັງດ້ານໃນຈະໂຄ້ງອອກ ແລະຂອບຈຸລັງທີ ່ ຢ່ ູ ດ້ານນອກທີ ່ ບາງຈະຂະຍາຍອອກແລ້ວເຮັດໃຫ້ຈຸລັງປາກໃບເປີດອອກ ແລ້ວນໍ ້າຈະເຄື ່ອນອອກຈາກໃບໃນຮູບແບບ

228 ຂອງອາຍນໍ ້າ ໃນທາງກົງກັນຂ້າມຫາກພືດມີການຂາດນໍ ້າ ແລະ ອາກາດແຫ້ງແລ້ງຈຸລັງປາກໃບຈະຫົດຕົວແລ້ວເຮັດ ໃຫ້ຈຸລັງປາກໃບປິດໂດຍບໍ ່ ມີການຄາຍນໍ ້າ. ຈຸລັງປາກໃບນອກຈາກມໜີ າ້ທີ ່ ໃນການຄາຍນໍ ້າແລ້ວຍັງເປັນບ່ ອນຜ່ ານ ເຂົ ້າອອກຂອງອົກຊິແຊນ ແລະ ກ໊າສກາກໂບນິກອີກດ້ວຍ. ລັກສະນະຂອງຈຸລັງປາກໃບຈະມີຄວາມແຕກຕ່ າງກັນໃນ ພືດແຕ່ລະຊະນິດ ຫ ື ແຕ່ລະກຸ່ ນເຊັ ່ນ: ໃບຂອງພືດໃບລ້ຽງຄູ່ ປາກໃບຈະກະຈາຍໄປແບບບໍ ່ ເປັນລະບຽບ, ໃບພືດໃບ ລ້ຽງດ່ ຽວປາກໃບຈະຮຽງຂະໜານກັນເປັນລະບຽບຕາມຄວາມຍາວຂອງໃບ, ໃນພືດບາງຊະນິດທີ ່ມີໃບພູຢູ່ ໜ້ານໍ ້າເ ຊັ ່ນ: ພວກໃບບົວສາຍຈະພົບປາກໃບສະເພາະແພໜັງປົກເທິງເທົ ່ານັນ້, ສ່ວນພືດທີ ່ ໃບຈົມໃນນໍ ້າຈະບໍ ່ ພົບຈຸລັງປາກ ໃບທັງໃນແພໜັງປົກເທິງ ແລະ ແພໜັງປົກລຸ່ ມ, ນອກນັນ້ ພດືທີ ່ຢ່ ູໃນເຂດທີ ່ ແຫ້ງແລ້ງຈະມີປາກໃບຫ າຍກວ່ າພືດທີ ່ ຢ່ ູ ໃນເຂດອື ່ ນ ຍ້ອນວ່ າໃນລະດູການທີ ່ມີນໍ ້າອຸດົມສົມບູນຈະມີການແລກປ່ ຽນທາດອາຍຫ າຍທີ ່ ສຸດ ແລະ ມັນກໍເປັນ ໄລຍະເວລາທີ ່ສັນ້ ແລະ ປາກໃບກໍຈະວໍ ້າເລກິ ເຂົ ້າໄປໃນແພຈຸລັງຂອງໃບ, ບໍລິເວນທີ ່ ວໍ ້າເລິກເຂົ ້າໄປມັກມີຂົນປົກຫຸ້ມ ຊຶ ່ ງເຮັດໃຫ້ຫຸ ດຜ່ ອນການສູນເສັຍນໍ ້າໄດ້. ນອກຈາກນັນ້ເທິງຜິວຂອງໃບພືດເຫ ົ ່ານີມ້ ກັ ມີຂົນປົກຫຸ້ມດ້ານໃດດ້ານໜຶ ່ ງ ຫ ື ທັງສອງດ້ານ ແລະ ບາງຄ້າງຂົນໃບຈະປ່ ອຍສານເຣຊີນອອກມາເຮັດໃຫ້ຫຸ ດຜ່ ອນການສູນເສັຍ້ ຂອງນໍ ້າໄດ້ຄືກັນ. ຮູບ 10.21 ໂຄງປະກອບສ້າງທີ ່ສໍາຄັນພາຍໃນຂອງແຜ່ ນໃບ (ທີ ່ມາ https://ngthai.com/science/16243/photosynthesis/) 4.2. ຊັນ້ເມໂຊຟິນ (Mesophyll) ຊັນ້ເມໂຊຟິນ (ດັ ່ງຮູບ 10.21) ເປັນຊັນ້ທີ ່ ຢ່ ູຖັດຈາກແພໜັງປົກເຂົ ້າໄປທາງໃນ ແລະ ແບ່ ງອອກເປັນ 2 ຊັນ້ ຄື: ຊັນ້ ແພຮົວ້ ແລະຊັນ້ ແພຫ່ າງ. 4.2.1. ຊັນ້ ແພຮົວ້ (palisade cell) ແມ່ນຊັນ້ທີ ່ ຢູ່ ຕິດກັບແພໜັງປົກດ້ານເທິງ, ຊື ່ ງປະກອບດ້ວຍຈຸລັງທີ ່ ມີ ຮູບຮ່ າງຍາວຮຽວຕິດກັນແໜ້ນບໍ ່ ມີຊ່ ອງຫວ່ າງລະຫວ່ າງຈຸລັງ. ພາຍໃນຈຸລັງຈະປະກອບດ້ວຍເມັດສີຂຽວ (Chloroplastes) ເປັນຈໍານວນຫ ວງຫ າຍຊຶ ່ ງມີໜ້າທີ ່ ໃນການສັງເຄາະແສງ. ແລະ ການສັງເຄາະແສງໃນສ່ ວນນີ ້ແມ່ ນ ເກີດຂື ້ນຫ າຍເກືອບ 80% ຂອງການສັງເຄາະແສງທັງໝົດ.

229 4.2.2. ຊັນ້ ແພຫ່ າງ (Spongy cell) ເປັນຊັນ້ ທີ ່ ຢ່ ູດ້ານລຸ່ ມຂອງແພຮົວ້ ແລະ ຕິດກັບແພໜັງປົກດ້ານລຸ່ ມ, ປະກອບດ້ວຍຈຸລັງທີ ່ ມີຮູບຮ່ າງແຕກຕ່ າງກັນແລະບໍ ່ ສະໝໍ ່ າສະເໜີຍ້ອນສາເຫດນີ ້ຈຶ ່ ງເຮັດໃຫ້ມີຊ່ ອງຫວ່ າງ (intercllular space) ລະຫວ່ າງຈຸລັງເກີດຂື ້ນ, ດັ ່ງນັນ້ ຈຶ ່ ງເຮັດໃຫ້ອາກາດ ແລະ ນໍ ້າສາມາດເຄື ່ອນທີ ່ ໄປມາສະດວກ ສະບາຍໂດຍສະເພາະທີ ່ປາກໃບ. 4.3. ເສັນ້ ໃບ (Vein) ແຜ່ ນຂອງໃບພືດຈະມີເສັນ້ ໃບທີ ່ ມີຂະໜາດໃຫຍ່ ຢູ່ ກາງໃບທີ ່ ຕໍ ່ ຈາກກ້ານໃບເອີ ້ນວ່ າ ເສັນ້ ກາງໃບ (ຮູບ 10.21) ແລະ ມີການແຕກສາຂາອອກໄປເປັນເສັນ້ ໃບຍ່ ອຍ (Veinlet) ການຈັດລຽງຂອງເສັນ້ ໃບມີລັກສະນະສະ ເພາະຂອງແຕ່ລະຊະນິດພືດເຊັ ່ນ: ກຸ່ ມພືດໃບລ້ຽງຄູ່ ການກະຈາຍຂອງເສັນ້ ໃບເປັນດາງແຫ ແລະ ພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ ເສັນ້ ໃບຈະມີຂະໜາດເທົ ່າໆກັນ ແລະ ມີການຂະໜານຕາມຄວາມຍາວ ຫ ື ຕາມຄວາມກວ້າງຂອງໃບ. ເສັນ້ ໃບທີ ່ລຽງ ຂະໜານກັນນີ ້ຈະເຊື ່ອມຕໍ ່ດ້ວຍເສັນ້ ໃບຂວາງທີ ່ມີຂະໜາດນ້ອຍ. ເສັນ້ ໃບປະກອບດ້ວຍກຸ່ ມແພລໍາລຽງ 2 ກຸ່ ມຄືໄຊແລມ (xylem) ແລະ ໂຟ ແອມ (phloem) ຊຶ ່ ງເປັນກຸ່ ມຈຸ ລງັທີ ່ມີໜ້າທີ ່ ເປັນທໍ ່ທາງເດີນໃຫ້ແກ່ ການລໍາລຽງນໍ ້າ, ເກືອແຮ່ ຈານ ແລະ ທາດອາຫານ ເຊັ ່ນ: ໂຟ ແອມ ຫ ື ທໍ ່ນໍ ້າແມ່ນ ທໍ ່ທີ ່ ລໍາລຽງນໍ ້າ, ເກືອແຮ່ ຈ່ ານຈາກຮາກໄປສູ່ ໃບເພື ່ອໃຊ້ໃນການສັງເຄາະແສງ, ສ່ ວນທາດອາຫານທີ ່ ໃບສັງເຄາະແລ້ວ ຈາກຂະບວນການສັງເຄາະແສງຈະເຄື ່ອນໄປສູ່ພາກສ່ ວນຕ່ າງໆຂອງຮ່ າງກາຍໂດຍຜ່ ານທໍ ່ ໄຊແລມ ຫ ື ທໍ ່ອາຫານ. IV. ດອກ (flower) ໝາຍເຖິງ ອະໄວຍະວະຂອງພືດທີ ່ ປ່ ຽນແປງມາຈາກໃບ ເພື ່ອເຮັດໜ້າທີ ່ ກ່ ຽວກັບການສືບພນັ ເຊິ ່ ງເມື ່ອພືດ ເຂົ ້າສູ່ ໄລຍະຂະຫຍາຍພັນ (reproductive stage) ຕາ (bud) ພືດກໍຈະມີການຂະຫຍາຍເປັນຕາທີ ່ ຜະລິດດອກ, ເຊິ ່ ງດອກແຕ່ລະດອກຂອງພືດຈະມີຮູບຮ່ າງບໍ ່ຄືກັນພ້ອມທັງຂະໜາດ, ສີສັນ ແລະ ກິ ່ນທີ ່ ແຕກຕ່ າງກັນ. ດອກພືດທົ ່ວ ໄປອາດເປັນດອກສົມບູນເພດ ແລະ ບໍ ່ ສົມບູນເພດ, ດອກດ່ ຽວ ຫ ື ດອກຊໍ ່ ເຊິ ່ ງຂື ້ນກັບແຕ່ລະຊະນິດຂອງພືດ. ດອກ ໄມ້ແຕ່ລະຊະນິດມີຄວາມແຕກຕ່ າງກັນທາງລັກສະນະສັນຖານວິທະຍາ ແຕ່ ໂຄງສ້າງຂອງດອກມີໂຄງສ້າງພື ້ນຖານທີ ່ ຄ້າຍຄືກນັ ເຊິ ່ ງດອກໄມ້ມີສ່ ວນປະກອບ (ຮູບ 10.22) ທີ ່ ສໍາຄັນໄດ້ແກ່ : ກີບລ້ຽງ (sepal), ກີບດອກ (petal), ເກສອນເພດຜູ້(stemen), ເກ ສອນເພດແມ່ (pistil), ກ້ານດອກ (peduncle) ແລະ ຖ ານຮອງດອກ (receptacle). ນອກຈາກນີ ້ອາດຈະມີວົງພິເສດທີ ່ ຢູ່ ລະຫວ່ າງວົງກີບດອກ ແລະ ວົງເກສອນເພດຜູ້ເຊິ ່ ງມີລັກສະນະ ເປັນແຜ່ ນ ຫ ືເປັນດິ ້ວເອີ ້ນວ່ າ ກະບັງຮອບ ຫ ືມົງກຸດ (corona) ເຊິ ່ ງພົບໃນດອກຢີ ່ ໂຖ ແລະ ດອກຮັກ, ນອກຈາກນີ ້ ໂຄງສ້າງດຽວກັນຂອງດອກອາດເຊື ່ ອມ (connation ຫ ືcoalescence) ເຊັ ່ ນ: ກີບດອກເຊື ່ ອມ ເປັນຕົນ້ . ຫ ືໂຄງ ສ້າງຕ່ າງວົງເຊື ່ອມ (adnation) ເຊັ ່ນ: ວົງເກສອນເພດຜູ້ເຊື ່ອມກັບວົງກີບດອກ. ພຶດບາງຊະນິດມີກີບລ້ຽງ ແລະ ກີບ ດອກທີ ່ຄ້າຍຄືກັນຈິ ່ ງເອີ ້ນກີບເຫ ົ ່ານີ ້ວ່ າ ກີບລວມ (tepal) ເຊິ ່ ງມັກໃຊ້ກັບພືດທີ ່ບໍ ່ມີກີບດອກ ແຕ່ມີກີບລ້ຽງຫ າຍວົງທີ ່ ມີສີສັນຄ້າຍຄືກັບກີບດອກ ແລະ ພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວວົງຂອງກີບນີ ້ ເອີ ້ນວ່ າ ວົງກີບລວມ (perianth). 1. ສ່ ວນປະກອບຂອງດອກ 1.1. ກ້ານດອກ (peduncle) ກ້ານດອກ (ຮູບ 10.22) ແມ່ນສ່ ວນທີ ່ ເຊື ່ອມລະຫວ່າງດອກກບັ ລາຕົນ້ ບາງຊະນດິບໍ ່ມກີ າ້ນດອກ (sessile flower) ຈະເຫນັດອກຢ່ ູຕດິກບັລໍາຕົນ້ ຫ ືກິ ່ ງເລຍີ. 1.2. ຖານຮອງດອກ (receptacle) ດັ ່ງຮູບ 10.22.

230 ຖານຮອງດອກ (ຮູບ 10.22) ເປັນສ່ ວນຖານຂອງດອກທີ ່ ມີລັກສະນະພອງອອກເຊິ ່ ງເປັນບ່ ອນເກາະຂອງ ກາບໃບ ຫ ື ກີບລ້ຽງ, ກີບດອກ, ເກສອນຜູ້, ແລະເກສອນແມ່. ຖານຮອງດອກອາດມີລັກສະນະຂ້ອນຂ້າງສັນ້ ເຊ່ ັ ່ນ: ດອກຊະບາ (ດອກໃໝ່) ຫ ື ຖານຮອງດອກບາງຊະນິດມີລັກສະນະຄືໝອນຮອງຮູບຈານ (disc shape) ຊ້ອນຂື ້ນ ໄປເຮັດໃຫ້ເຫັນສ່ ວນຂອງຮັງໄຂ່ ນູນສູງຂື ້ນເຊັ ່ ນ: ດອກຕາເວັນ, ດອກດາວເຮືອງ ຫ ື ເປັນຖານຮອງດອກທີ ່ ຊູວົງ ເກສອນຜູ້ໃຫ້ສູງຂື ້ນເປັນກ້ານຊູກັບລະອອງເກສອນ (Androphore) ຫ ື ເປັນຖານຮອງດອກທີ ່ ຊູວົງເກສອນເພດ ແມ່ ໃຫ້ສູງຂື ້ນເປັນກ້ານຊູເກສອນເພດແມ່ (Gynophore) ເຊັ ່ນ: ຈ າປີແລະຈໍາປາ ຫ ື ເປັນຖານຮອງດອກທີ ່ ຊູທັງ ເກ ສ ອ ນ ຜູ້ແ ລ ະ ວົ ງເກ ສ ອ ນ ເພ ດ ແ ມ່ ໃຫ້ສູ ງຂື ້ນ ເປັ ນ ກ້ານ ຊູເກ ສ ອ ນ ຮ່ ວ ມ (Androgynophore ຫ ືgynandrophore)ເຊັ ່ນ: ຜັກສ້ຽນ. ຖານຮອງດອກຈະມລີກັ ສະນະບາງຢ່ າງແຕກຕ່າງກນັອອກໄປເຊັ ່ນ : 1.2.1. ທໍຣັດ ຫ ື ທາລາມັດ (torus or thalamus) ແມ່ ນຖານຮອງດອກທີ ່ ລັກສະນະຂອ້ ນຂາ້ງໜາໃຄ່ ອອກມາຫ າຍກວ່າປົກກະຕິເຊັ ່ນ ຝັກບວົ . 1.2.2. ດິກ (disc) ແມ່ນຖານຮອງດອກທີ ່ ຂະຫຍາຍໃຄ່ ອອກມລີກັ ສະນະທີ ່ ຄາ້ຍໝອນຮອງຮັບ ຫ ືຫຸມ້ ສ່ ວນຮັງໄຂ່ ໄວ້. 1.2.3. ໄຈໂນຟໍ (gynophore) ແມ່ນສ່ ວນຖານຮອງດອກທີ ່ ຈະເລນີຍນືຍາວເປັນກາ້ນຍູເ້ກສອນເພດແມ່ ໄວ້ເອີ ້ນວ່າ ແອນໂດ ໄຈນໍຟໍ (androgynophore ຫ ື gynandrophore) ຖາ້ຊູສະເພາະກາ້ນຊູເກສອນໂຕຜູ້ເອີ ້ນ ແອນໂດ ຟໍ (androphore). 1.2.4. ຄາໂປຟໍ(carpophore) ແມ່ນສ່ວນຖານຮອງດອກທີ ່ຈະເລນີຍື ່ນອອກໄປຊູຮງັໄຂ່ ໄວ.້ ຮູບ 10.22 ສ່ ວນປະກອບຂອງດອກ (ສ່ ວນປະກອບຂອງດອກ) (ທີ ່ມາ https://www.britannica.com/science/pedicel-plant-part)

231 1.3. ໃບປະດັບ ຫ ື ແບ ກ (bract) ໃບປະດັບ (ຮູບ 10.22) ແມ່ນສ່ ວນທີ ່ປ່ ຽນແປງມາຈາກໃບເພອື ເຮດັ ໜາ້ທີ ່ປະດບັ ດອກ ຫ ືຊໍ ່ດອກ. ພືດບາງ ຊະນິດມີໃບບາງສ່ວນທີ ່ຢ່ ູບໍລິເວນໃຕ້ດອກປ່ ຽນແປງໄປມີລັກສະນະຄ້າຍກີບດອກຄືມີສີສັນທີ ່ສວຍງາມ ຫ ື ມີສີຂຽວ ແຕ່ມີຮູບຮ່ າງນອ້ ຍຊຶ ່ ງແຕກຕ່ າງຈາກໃບທົ ່ ວໆໄປ. ດອກທີ ່ ມີໃບປະດັບ (bracteate flower) ໃບປະດັບອາດເກີດ ຈາກກົກກ້ານຂອງຊ່ ອງດອກ ຫ ືກ້ານດອກ (Peduncle) ຫ ື ເກີດທີ ່ກົກ້ ຂອງກ້ານດອກຍ່ ອຍ (Peddicel) ກໍໄດ້ເຊິ ່ ງ ເອີ ້ນວ່ າໃບປະດັບຍ່ ອຍ (Bracteole ຫ ືprophyll) ພືດສ່ ວນໃຫຍ່ບໍ ່ມີໃບປະດັບ (Ebracteate flower) ແລະ ໃບ ປະດັບທີ ່ພົບເຫັນແມ່ ນຈະມີລັກສະນະແຕກຕ່ າງກັນ. 1.4. ກາບດອກ ຫ ື ກີບລ້ຽງ (sepal) ກາບດອກ (ຮູບ 10.22) ເປັນສ່ ວນທີ ່ ຢ່ ູຊັນ້ ນອກສຸດຂອງດອກສ່ ວນຫ າຍຈະມີສີຂຽວມີລັກສະນະຄ້າຍໃບ ແລະ ມີຂະໜາດນ້ອຍ, ມີໜ້າທີ ່ ໃນການປົກປ້ອງອັນຕະລາຍໃຫ້ແກ່ຊັນ້ ອື ່ນໆຂອງດອກໃນໄລຍະທີ ່ ດອກຍງັຈູມຢູ່ . ກາບດອກມັກຈະມີ 3-5 ກາບ ແລະ ມີຫ າຍລັກສະນະຄື: ຮຽງກັນເປັນວງົ ຫ ືຊັນ້ເອີ ້ນວ່ າແຄລິກ (Calyx), ກາບ ດອກອາດແຍກຈາກກັນເປັນອິດສະຫ ະ (Polysepalous) ຫ ື ອາດເຊື ່ ອມຕິດກັນ (Gamosepalous ຫ ື Synsepalous calyx) ຫ ື ບາງຊະນິດເປັນຫ ອດ (calyx tube) ແຕ່ມີປາຍແຍກກັນ ຫ ື ເປັນໂນນ (calyx lobe) ແຕ່ ມີດອກບາງຊະນິດບໍ ່ມີກາບດອກ (Asepalous flower). ກາບດອກຂອງພືດແຕ່ລະຊະນິດມີການປ່ ຽນແປງໄປ ເຮັດນໜ້າທີ ່ພິເສດ ເຊິ ່ ງມີຫ າຍລັກສະນະເຊັ ່ນ: 1.4.1. ກາບດອກພືດທີ ່ ຄ້າຍກັບກີບດອກ (Petaloid Calyx) ໝາຍເຖິງ ກາບດອກທີ ່ ມີສີສັນສວຍງາມ ຄ້າຍຄືກັບກີບດອກເຊັ ່ນ: ກາບດອກຂອງດອກບົວ ເປັນຕົນ້. 1.4.2. ກາບດອກທີ ່ ເອີ ້ນວ່ າແພບພັດ (Pappus) ໝາຍເຖິງ ກາບດອກທີ ່ ຫຸ ດຮູບລົງໄປເປັນເສັນ້ ຂົນ ຫ ື ໜ າມນ້ອຍໆ ເພື ່ອຊ່ ວຍໃນການກະຈາຍພັນເຊັ ່ນ: ກາບດອກຂອງດອກຫຍ້າລະອອງ ແລະ ຕິນກັບແກ້ ເປັນຕົນ້. 1.4.3. ເດືອຍ (Spur) ໝາຍເຖິງ ກາບດອກທີ ່ ເຊື ່ ອມກັນຄ້າຍກະເປາະ ແລະ ມີຕິ ່ ງໜາມເດ່ ອອກມາ ເຊິ ່ ງ ແບບນີ ້ຈະເປັນບ່ ອນເກັບນໍ ້າຫວານ ເຊັ ່ນ: ກາບດອກທຽນ. 1.5. ກີບດອກ (Petal) ກີບດອກ (ຮູບ 10.22) ເປັນວງົ ຫ ືຊັນ້ທີ ່ ສອງຂອງດອກ ເອີ ້ນຊັນ້ ນີ ້ວ່ າ ໂຄໂຣລາ (corolla) ກີບດອກມັກມີ ສີສັນຕ່ າງໆທີ ່ ສວຍງາມ, ມີຕ່ ອມນໍ ້າຫວານ ແລະ ມີກິ ່ນສໍາລັບດຶງດູດແມງໄມ້ເພື ່ອຊ່ ວຍໃນການສົ ່ງລະອອງເກສອນ. ກີບດອກມັກຈະມີຈໍານວນ 3-5 ກີບ, ໃນພືດບາງຊະນິດກີບດອກແຍກຈາກກັນເປັນອິສະຫ ະເອີ ້ນວ່ າ polypeptalous ເຊັ ່ນ: ດອກກຸຫ າບ, ດອກບົວ ແລະ ດອກມະລິ ຫ ື ກີບດອກເຊື ່ອມຕິດກັນ (gamopetalous ຫ ື synpetalous) ເຊັ ່ນ: ດອກອິນໂຖ, ດອກອັນຊັນ ແລະ ດອກກະດິ ່ ງ, ແຕ່ຖາ້ກກົ ກບີດອກເຊື ່ອມຕດິ ກນັ ເປັນຮູບ ຫ ອດ ຫ ືຮູບຖວ້ ຍເອິ ້ນວ່ າ: ຫ ອດກີບດອກ (corolla tube), ຖ້າສ່ ວນປາຍຂອງຫ ອດເປັນກີບແຍກເອີ ້ນວ່ າ ແສກ ກີບດອກ (corolla lobe) ມີດອກບາງຊະນິດບໍ ່ມີກີບດອກເອີ ້ນວ່ າ (Apetalous flower). ການເຊື ່ ອມກັນ ຂອງ ກີບດອກມີຫ າຍແບບ (ດັ ່ງຮູບ 10.24) ດັ ່ງລ່ ຸມນີ ້ : 1.5.1. ຮູບວົງລໍ ້(rotate ຫ ື weel-shaped) ໝາຍເຖິງ ກີບດອກມີຫ ອດກີບດອກສັນ້ ແລະ ແສກກີບ ດອກກວາ້ງເຊິ ່ ງລຽງເປັນວົງຄ້າຍວົງລໍ ້.

232 ຮູບ 10.24 ຮູບຮ່ າງລັກສະນະຂອງດອກໄມ້ພືດໃບລ້ຽງຄູ່ ແລະ ໃບລ້ຽງດ່ ຽວ (ທີ ່ມາ https://lizzieharper.co.uk/2019/02/flower-shapes-terminology/)

233 1.5.2. ຮູບລະຄັງ (campanulate ຫ ື bell-shaped) ໝາຍເຖິງ ກີບດອກທີ ່ ມີສ່ ວນຂອງດອກໃຄ່ ພອງ ຄາ້ຍຮູບລະຄງັ, ສ່ວນທີ ່ ເປັນພູຈະກາງເຮດັ ເປັນມຸມກບັຫ ອດດອກ ຫ ືບໍ ່ກໍໄດ.້ 1.5.3. ຮູບໂຖ ຫ ື ຮູບຄົນໂທ (urceolate ຫ ື urn-shaped) ໝາຍເຖິງ ກີບດອກທີ ່ ຫ ອດກີບດອກຈະໃຄ່ ພອງເປັນຮູບໄຂ່ ສ່ ວນດອກຈະແຜ່ ເປີດກວ້າງອອກແຕ່ ມີຂະໜາດນ້ອຍກີບມົນ. 1.5.4. ຮູບດອກເຂັມ (salverform ຫ ືhypocrateriform) ໝາຍເຖິງ ກີບດອກທີ ່ ມີຫ ອດກີບດອກມີ ລກັ ສະນະເປັນຫ ອດນອ້ ຍໆ, ຍາວ ແລະ ແຄບ ປາຍເທງິສຸດຂອງຫ ອດອາດໃຫຍ່ຂຶ ້ນເລກັ ນອ້ຍ ສ່ວນທີ ່ ເປັນພູຈະແຜ່ ອອກຕັ ້ງສາກກບັຫ ອດດອກ. 1.5.5. ຮູບຈວຍ (funnel-form), ຮູບແກ (infundibular) ຫ ືຮູບລໍາໂພງ (infundi- buliform) ໝາຍ ເຖິງ ກບີດອກທີ ່ສ່ ວນປາຍຂອງຫ ອດກີບດອກມີຮູບຮ່ າງຄືຈວຍ ສ່ ວນເທິງຂອງດອກຈະຜາຍກວ້າງອອກ ສ່ ວນພູຈະ ແຜ່ ກາງອອກ. 1.5.6. ຮູບຫ ອດ (tubular-form) ໝາຍເຖິງ ກີບດອກທີ ່ມີຫ ອດກີບດອກເປັນຫ ອດທີ ່ ມີຂະໜາດນ້ອຍ, ເປັນຫ ອດຂະໜາດຍາວເທົ ່າກນັຕະຫ ອດ ສ່ວນຫ ອດດອກຈະຕັ ້ງຊູຂຶ ້ນ. 1.5.7. ຮູບລີ ້ນ (ligulate ຫ ືtongue-shaped) ໝາຍເຖິງ ກີບດອກທີ ່ ມີຫ ອດກີບດອກນອ້ ຍ ແລະ ສັນ້ ແຕ່ ສ່ ວນທີ ່ ເປັນພູຂອງຫ ອດຈະແຜ່ ເປັນກີບໃຫຍ່ ທີ ່ ມີລັກສະນະເປັນແຜ່ ນຍາວອອກໄປ 1 ແຜ່ ນ ເຮັດໃຫ້ມີ ລກັ ສະນະຄາ້ຍລີ ້ ້ ນ. 1.5.8. ຮູບປາກເປີດ (bilabiate) ໝາຍເຖິງກີບດອກທີ ່ມີຫ ອດກບີດອກສັນ້ ຫ ືຍາວກໍໄດ້ແຕ່ສ່ວນທີ ່ ເປັນ ພູຂອງຫ ອດດອກຈະແຍກອອກເປັນ 2 ກບີ ອາດມຂີະໜາດເທົ ່າກນັ ຫ ືກບີໃດກບີໜຶ ່ ງໃຫຍ່ກວ່າກບີໜຶ ່ ງ. 1.5.9. ຮູບປາກປິດ (personate) ຄືກັນກັບຮູບຮິມປາກປິດ ແຕ່ ມີ 2 ສ່ ວນແຍກອອກຈາກກັນ ແຕ່ ຮິມ ປາກທັງສອງສ່ ວນຈະຕິດກັນຫ າຍເຮັດໃຫ້ປາກຕິດກັນ. 1.6. ເກສອນຜູ້(stamen) ເກສອນເພດຜູ້ (ຮູບ 10.22) ເປັນອະໄວຍະວະທີ ່ ເຮັດໜ້າທີ ່ ໃນການສ້າງລະອອງເກສອນ ເຊິ ່ ງມັກຈະມິຈໍາ ນວນເທົ ່າກັນກັບກີບດອກ ຫ ື ມີຈໍານວນຫ າຍ, ເກສອນຜູ້ແຕ່ລະອັນປະກອບດ້ວຍ: ກັບເກສອນ (anther) ແລະ ກ້ານຊູເກສອນ(filament) ແລະ ກັບລະອອງເກສອນ (anther) ຊຶ ່ ງມໜີ າ້ໃນການສ້າງລະອອງເກສອນ (pollen). ຢູ່ ພາຍໃນລະອອງເກສອນຈະແຍກກັນຢູ່ ດ່ ຽວໆ ແຕ່ມີພືດບາງຊະນິດທີ ່ລະອອງເກສອນຢູ່ ເປັນກຸ່ ມ (pollinia) ເຊັ ່ນ: ດອກຮັກ, ດອກເຜິ ້ ງ, ທຽນໂຈນ (Hoya) ແລະ ພວງຊົມພູ ຈະມີເກສອນຜູ້ຮຽງກັນເປັນວົງເອີ ້ນຊັນ້ ນີ ້ວ່ າ ແອດຣີຊຽມ (androecium) ເຊິ ່ ງມໜີ າ້ທີ ່ ໃນການສືບພັນໂດຍກົງ. ວົງເກສອນເພດຜູ້(androecium) ຈະຢູ່ ຖັດ ຈາກວົງກີບດອກເຂົ ້າໄປ ເຊິ ່ ງລັກສະນະການລຽງຂອງເກສອນເພດຜູ້ມີຫ າຍແບບໄດ້ແກ່ : ເກສອນເພດຜູ່ ຢູ່ ກົງກັນ ຂ້າມກັບກີບດອກ (antipetalous stamen), ເກສອນເພດຜູ້ທີ ່ ຢູ່ ລະຫວ່ າງກີບດອກ (antisepalous stamen) ຫ ື ເກສອນເພດຜູ້ມີຈໍານວນສອງເທົ ່າຂອງກີບດອກ (diplostemonous stamens), ເກສອນເພດຜູບ້ໍ ່ ໂພ່ ພົນ້ ກີບດອກ (cryptanthrous stamen), ເກສອນເພດຜູ້ທີ ່ ໂພ່ພົນ້ ກີບດອກ (phanerantherous stamen), ເກສອນເພດຜູ້ທີ ່ ຢູ່ ເໜືອກີບດອກ (epipetalous stamen) ເຊັ ່ນ: ເກສອນເພດຜູ້ຂອງດອກບານບູຣີເຫ ືອງ ຫ ືເກສອນເພດຜູ້ເຊື ່ອມຕິດ ກັບກ້ານເກສອນເພດແມ່ (gynandrous stamen) ເຊັ ່ນ : ເກສອນເພດຜູ້ຂອງດອກເຜິ ້ ງ, ດອກຮັກ. ນອກນັນ້ ເກ ສອນເພດຜູ້ຂອງພືດບາງຊະນິດກໍ ່ປ່ ຽນແປງໄປເປັນລັກສະນະຄ້າຍຄືກີບດອກ (petaloid stamen) ເຊັ ່ນ: ເກສອນ

234 ເພດຜູ້ຂອງພຸດທະຮັກສາ. ເກສອນເພດຜູ້ສ່ ວນໃຫຍ່ ຢູ່ ຢ່ າງອິດສະຫ ະ ແຕ່ ກໍ ່ມີເກສອນເພດຜູ້ຂອງພືດບາງຊະນິດ ເຊື ່ອມຕິດກັບ ເຊິ ່ ງການເຊື ່ອມກັນຂອງເກສອນເພດຜູ້ມີຫ າຍແບບຄື: 1.6.1. ການເຊື ່ອມຕິດເປັນກຸ່ ມ (adelphous candition) ໝາຍເຖງິກາ້ນເກສອນເພດຜູເ້ຊື ່ອມຕດິກນັ ເປັນ ກ່ ຸມ ແຕ່ ກັບເກສອນແຍກເປັນອິດສະຫ ະ ເຊິ ່ ງແບ່ ງອອກເປັນ 3 ປະເພດຄື: ການເຊື ່ ອມຕິດກ່ ຸມດຽວ (mon adelphous candition) ໝາຍເຖິງເກສອນເພດຜູ້ລວມກັນເປັນກຸ່ ມ ຫ ືມັດດຽວເທົ ່ານັນ້ເຊັ ່ນ: ເກສອນເພດຜູ້ຂອງ ດອກຊະບາ ແລະ ພູ່ລະຫົງ ເປັນຕົນ້, ການເຊື ່ອມຕິດສອງກຸ່ ມ (diadelphous candition) ໝາຍເຖິງເກສອນເພດຜູ້ ແຍກອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມ ກຸ່ ມໜຶ ່ ງມີ9 ອັນ ສ່ ວນອີກກຸ່ ມໜຶ ່ ງມີ1 ອັນເຊັ ່ ນ: ດອກເພດຜູ້ຂອງດອກຈານ ແລະ ຄາມ ເປັນຕົນ້ ແລະ ການເຊື ່ອມຕິດຫ າຍກຸ່ ມ (polyadelphous candition) ໝາຍເຖິງເກສອນເພດຜູ້ທີ ່ ຢູ່ ລວມກັນເປັນ ກຸ່ມຫ າຍກວ່ າ 2 ກຸ່ ມຂື ້ນໄປເຊັ ່ນ : ເກສອນເພດຜູ້ຂອງດອກງ ິ ້ວ ເປັນຕົນ້. 1.6.2. ກັບເກສອນເຊື ່ອມຕິດກັນ (syngenesious condition) ໝາຍເຖິງ ກັບເກສອນເຊື ່ອມຕິດກັນ ແຕ່ ກ້ານເກສອນເພດຜູ້ແຍກກັນເຊັ ່ ນ: ເກສອນເພດຜູ້ຂອງດອກສົມບູນເພດຂອງດອກດາວເຮືອງ ແລະ ຜ່ ານຕາເວັນ ເປັນຕົນ້. 1.6.3. ເກສອນເພດຜູ້ເຊື ່ອມຕິດກັນ (synandrous condition) ໝາຍເຖິງ ກ້ານຊູເກສອນເພດຜູ້ເຊື ່ອມ ຕິດກັນ ແລະ ກັບເກສອນເຊື ່ອມຕິດກັນເຊັ ່ນ: ເກສອນເພດຜູ້ຂອງດອກຕໍານິນເພດຜູ້ ເປັນຕົນ້. ກ້ານເກສອນເພດຜູ້ກັບ anther (attachment of anther to the filament) ມີ4 ປະເພດຄື: ແບບຕິດຢູ່ ຖານ (basifived ຫ ືinnate) ເຊັ ່ນ: ເກສອນເພດຜູ້ຂອງໝາກເຂືອ, ແບບຕິດດ້ານຫ ັງ (dosifixed) ເຊັ ່ນ: ເກສອນ ເພດຜູ້ຂອງຕີນເປັດ, ແບບເຊື ່ ອມຕິດ (adnate) ເຊັ ່ ນ: ເກສອນເພດຜູ້ຂອງຈໍາປາ ແລະ ແບບຕິດກາງ (versatile) ເຊັ ່ນ: ເກສອນເພດຜູ້ຂອງພັບພຶງ. ກັບເກສອນເມື ່ອແກ່ຈະແຕກ (anther dehiscence) ເພື ່ອກະຈາຍເກສອນ ເຊິ ່ ງການແຕກຈະມີຫ າຍວິທີຄື: ການແຕກຕາມລວງຍາວ (longitudinal dehiscence) ເຊັ ່ນ: ກັບເກສອນຂອງຊົມພູ່ , ການແຕກຕາມຮູ(porous dehiscence) ເຊັ ່ນ: ກັບເກສອນຂອງໝາກເຂືອ, ແຕກຕາມລວງຂວາງ (transverse dehiscence) ເຊັ ່ນ: ກັບເກ ສອນຂອງຫວ້າດົງ (Acmena acuminatissima) ແລະ ແຕກແບບມີລີ ້ນປິດ-ເປີດ (valvular dehiscence) ເຊັ ່ນ: ກັບເກສອນຂອງອົບເຊີຍ. 1.7. ເກສອນແມ່ (pistil) ເກສອນເພດແມ່ (ຮູບ 10.22) ເປັນສ່ ວນປະກອບທີ ່ ຢູ່ ໃນສຸດປະກອບດ້ວຍຮັງໄຂ່ (ovary) ເຊິ ່ ງເປັນສ່ ວນທີ ່ ຢູ່ ລຸ່ ມສຸດຂອງເກສອນເພດແມ່ ມີລັກສະນະຄ້າຍກະເປາະ, ກາ້ນຊູເກສອນເພດແມ່ (style) ເປັນສ່ ວນທີ ່ຢູ່ ຖັດຂື ້ນມາ ມີລັກສະນະຮຽວນ້ອຍ ແລະ ຍອດເກສອນແພດແມ່ (stigma) ເປັນສ່ ວນທີ ່ຢູ່ ປາຍສຸດມີລັກສະນະກົມຮຽວ ຫ ື ຮູບ ຮ່ າງຕ່ າງໆ. ເກສອນເພດແມ່ ມີວິວັດທະນາການທີ ່ ປ່ ຽນແປງມາຈາກພືດທີ ່ ມີການສ້າງກັບເມກາສະປໍ (megasporophyll) ໂດຍທີ ່ ຂອບຂອງໃບດ້ານຖານໂອບຫາກັນເກີດເປັນຮັງໄຂ່ ພາຍໃນເປັນຊ່ ອງຫວ່ າງ (locule) ແລະ ຂອບຂອງໃບທີ ່ ໂອບມາເຊື ່ອມກັນຕາມລວງຍາວເກີດເປັນຮອຍເຊື ່ອມດ້ານໜ້າ (ventral suture) ເຊິ ່ ງຈະເປັນ ແນວທີ ່ ມີອໍວຸນຕິດຢູ່ ສ່ ວນດ້ານກົງກັນຂ້າມເປັນຮອບເຊື ່ ອມດ້ານຫ ັງ (dorsal suture) ເຊິ ່ ງປຽບເໝືອນເປັນເສັນ້ ກາງໃບຂອງ carpa. ເກສອນເພດແມ່ 1 ອນັ ທີ ່ ເກີດຈາກ 1 carpel ເອີ ້ນວ່າ ເກສອນເພດແມ່ (simple pistil) ພາຍໃນຮັງໄຂ່ ຈະມີພຽງ 1 ຫ້ອງ (locule), ສ່ ວນເກສອນເພດແມ່ 1 ອນັທີ ່ ເກດີຈາກຫ າຍ carpel ເຊື ່ອມກນັ ເອີ ້ນ ວ່ າ ເກສອນເພດແມ່ ປະສົມ ຫ ື ຊິນຄາພັດ (compound pistil ຫ ື syncarpous) ເຊິ ່ ງເມື ່ອຕດັ ຕາມຂວາງຈະເຫນັມີ

235 ຫ າຍຫ້ອງ, ເກສອນເພດແມ່ປະສົມໃນດອກໄມບ້ າງຊະນດິ ອາດຈະບໍ ່ ເຊື ່ ອມຕິດກນັ ເລີຍ ໂດຍຈະແຍກກນັ ເປັນ ອດິສະຫ ະ ຈຶ ່ ງເຫນັວ່າມຮີງັໄຂ່ຫ າຍອນັ ໃນໜຶ ່ ງດອກ ເອີ ້ນວ່າ ອະໂປຄາພດັ (apocarpous). ຮັງໄຂ່ (ovary) ເປັນລັກສະນະທີ ່ ສໍາຄັນຢ່ າງໜຶ ່ ງໃນການລະບຸຊະນິດພືດ, ການຈໍາແນກຊະນິດຂອງຮັງໄຂ່ ອາດຈະອາໄສຕໍາແໜ່ ງຂອງຮັງໄຂ່ເປັນເກນເຊິ ່ ງສາມາດແບ່ ງອອກເປັນ 3 ຊະນດິ (ດັ ່ງຮູບ 3.2)ຄື: 1) ຮັງໄຂ່ ຢູ່ ເທິງວົງກີບ (superior ovary) ໝາຍເຖິງຮັງໄຂ່ທີ ່ຢູ່ ເທິງສ່ ວນອື ່ນໆຂອງດອກ ຫ ື ຜະໜັງຮັງໄຂ່ ບໍ ່ ເຊື ່ອມກັບສ່ ວນອື ່ນໆຂອງດອກເຊັ ່ນ: ຮງັໄຂ່ ດອກຫາງຍູງ, ຊ້ອງນາງ, ບົວຫ ວງ ແລະ ລໍາໄຍ ເປັນຕົນ້ , ດອກໄມ້ທີ ່ ມີຮັງໄຂ່ ແບບນີ ້ອາດຈະມີເກສອນເພດຜູ້ເກີດຢູ່ ເທິງກີບດອກ ກໍລະນີ ້ແບບນີ ້ວົງເກສອນເພດຜູ້ ແລະ ວົງກີບດອກຢູ່ ຮອບຮັງໄຂ່ (perigynous) ສ່ ວນວົງກີບລ້ຽງຢູ່ ລຸ່ ມຮັງໄຂ່ (hypogenous), ໂຄງສ້າງທີ ່ ເຊື ່ອມລະຫວ່ າງເກສອນເພດ ຜູ້ແລະ ວົງກີບດອກ ຫ ືວົງກີບລ້ຽງ ແລະ ກີບດອກເອີ ້ນວ່ າ ເຂດຮັງໄຂ່ (perigynous zone), ໃນທໍານອງດຽວກັບ ວົງກີບລ້ຽງ ແລະ ກີບດອກເຊື ່ອມກັນສ່ ວນວົງເກສອນເພດຜູ້ຢູ່ ເປັນອິດສະຫ ະ. ດອກໄມທ້ ີ ່ ມຮີ ງັໄຂ່ ແບບນີ ້ ເອີ ້ນວ່ າ ໄຮໂປຈີນັດ (hypogenous flower). 2) ຮງັໄຂ່ເຄິ ່ ງກາງວົງກີບ (half-inferior ovary) ໝາຍເຖິງຮັງໄຂ່ທີ ່ມີສ່ ວນໜຶ ່ ງຝັງຢູ່ ໃນຖານດອກ, ດອກ ໄມທ້ ີ ່ມຮີງັໄຂ່ ແບບນີ ້ ເອີ ້ນວ່າ ອພີຈີນີດັ (perigenous flower) ແຕ່ພົບພືດທີ ່ມີຮັງໄຂ່ຊະນດິນີໜ້ອຍ. ້ 3) ຮັງໄຂ່ ລຸ່ ມວົງກີບ (inferior ovary) ໝາຍເຖິງຮັງໄຂ່ທີ ່ຢູ່ ຕໍ ່າກວ່ າສ່ ວນອື ່ນໆຂອງດອກ ແລະ ຜະໜັງຮັງ ໄຂ່ ຕິດລວມຢູ່ ກັບສ່ ວນອື ່ນໆຂອງດອກເຊັ ່ນ: ຮງັໄຂ່ ຂອງດອກຊົມພູ່ , ຈິກ, ຍໍປ່ າ ແລະ ດອກເຜິ ້ ງ ເປັນຕົນ້ , ດອກທີ ່ ມີຮັງໄຂ່ ແບບນີ ້ ເອີ ້ນວ່ າ ອີພີຈີນັດ (epigenous flower) ເຊິ ່ ງດອກແບບນີ ້ອາດຈະມີເກສອນເພດຜູ້ເກີດເປັນອິດ ສະຫ ະ ຫ ື ຕິດກັບວົງກີບດອກ ເຊິ ່ ງໃນກໍລະນີຫ ັງນີ ້ໂຄງສ້າງທີ ່ ເຊື ່ອມລະຫວ່ າງວົງເກສອນເພດຜູ້ ແລະ ວົງກີບດອກ ເອີ ້ນວ່ າ ເຂດເທິງຮັງໄຂ່ (epigynous zone) ອໍວຸນ (ovule) ແມ່ນອະໄວຍະວະທີ ່ ຢູ່ ພາຍໃນຮັງໄຂ່ (egg) ເຊິ ່ ງພາຍໃນອໍວຸນຈະມໄີຂ່ ເຊິ ່ ງເມື ່ອໄຂ່ ໄດຮ້ ັບ ການປະສົມພັນກໍ ່ຈະເລນີກາຍເປັນແກ່ນ, ອໍວູນມສີ່ວນປະກອບຄ:ືມກີ າ້ນຊູອໍວຸນ (funiculus) ເຮດັ ໜາ້ທີ ່ ເຊື ່ອມຕໍ ່ ລະຫວ່າງອໍວຸນກບັຜະໜງັຮງັໄຂ່ ໂດຍຕດິກບັຜະໜງັຮງັໄຂ່ ໃນບໍລເິວນທີ ່ ເອີ ້ນວ່າ ພລາເຊນຕາ (placenta). ຕ າແໜ່ ງ ການຕດິຂອງອໍວຸນໃນຮງັໄຂ່ທີ ່ບໍລເິວນພລາເຊນຕາ (placentation type) ດັ ່ງຮູບ 3.3 ມດີ ັ ່ງນີ ້ : 1) ອໍວຸນຕດິຢ່ ູເບື ້ອງຂາ້ງຂອງຮງັໄຂ່ (parietal placentation) ຮັງໄຂ່ ອາດເກີດຈາກ carpel ດຽວມາຫໍ ່ ໂຕ ເຊື ່ອມກນັ ແລວ້ ເກດີຮງັໄຂ່ 1 ຫອ້ ງ ໂດຍແນວຂອບທີ ່ carpel ເຊື ່ອມຈະເປັນແພພາເຊນຕາ ເຊິ ່ ງອໍວຸນຈະເເລ່ ນຂຶ ້ນ ມາເຫັນເປັນ 1 ແຖວ ຫ ື ເກີດຈາກຫ າຍ carpel ມາເຊື ່ ອມເກີດຮັງໄຂ່ ທີ ່ ມີ1 ຫ້ອງ ໂດຍອໍວຸນຈະເກີດບໍລິເວນທີ ່ ຂອບ carpel ມາເຊື ່ອມກນັ ເຊິ ່ ງອາດຕດິກະຈາຍທົ ່ວຜວິດາ້ນໃນຮງັໄຂ່ . 2) ອໍວຸນຕດິ ຢ່ ູທີ ່ ບໍລເິວນມຸມຂອງຫອ້ ງບ່ ອນກາງຮງັໄຂ່ (axile placentation) ຮັງໄຂ່ ອາດເກີດຈາກຫ າຍ carpel ມາເຊື ່ອມກນັ ເກດີຮງັໄຂ່ຫ າຍຫອ້ງ ໂດຍອໍວຸນຈະຕິດຢ່ ູບ່ອນແກນກາງທີ ່ຄາເພລເຊື ່ອມ. 3) ອໍວຸນຕດິທີ ່ ແກນກາງຂອງຮງັໄຂ່ (free central placentation) ຮັງໄຂ່ ມີຫ້ອງດຽວມີແກນພລາເຊນຕາ ຈະເລນີເປັນແທ່ງຈາກຖານຂຶ ້ນໄປ ເຊິ ່ ງບໍ ່ຈກຸ ບັຂາ້ງເທງິຂອງຮງັໄຂ່ ໂດຍອໍວຸນຈະຕດິທີ ່ ແກນກາງ. 4) ອໍວຸນຕິດທີ ່ ຖານຂອງຮັງໄຂ່ (basal placentation) ຮັງໄຂ່ ມີ 1 ຫ້ອງ ແລະ ອໍວຸນມີຈໍານວນນ້ອຍ ຈະເລີນຈາກສ່ ວນຖານຂອງຮັງໄຂ່ . 5) ອໍວຸນຕິດທີ ່ ດາ້ນເທງິຂອງຮັງໄຂ່ (apical placentation) ຮັງໄຂ່ ມີ 1 ຫອ້ ງ ອໍວຸນຕດິທີ ່ ປາຍຍອດຂາ້ງ ເທິງຂອງຮັງໄຂ່ .

236 ການຕດິ ຂອງໄຂ່ທີ ່ ພລາເຊນຕາພາຍໃນຮັງໄຂ່ , ໂດຍບໍລະເວນທີ ່ ໄຂ່ ຕິດກບັ ຜະໜັງຮັງໄຂ່ ນັນ້ ເອີ ້ນວ່າ ພລາ ເຊນຕາ (placenta) ເຊິ ່ ງການຕດິຂອງໄຂ່ທີ ່ພລາເຊນຕາພາຍໃນຮງັໄຂ່ມຫີ າຍແບບຄ:ື 1) ພລາເຊນຕາຕາມຂອບຂີ ້ ເຂັບ (parietal placentation) ແມ່ນໄຂ່ ອ່ ອນທີ ່ ຕິດຕາມຂອບຂອງຮັງໄຂ່ ບ່ອນຮອຍຕໍ ່ທີ ່ carpel ມາເຊື ່ອມຕດິກບັຮງັໄຂ່ ເປັນແບບ syncarpous ovary ພາຍໃນມີ 1 ປ່ ອງ. 2) ພລາເຊນຕາຮອບແກ່ ນຮ່ ວມ (axile placentation) ແມ່ ນໄຂ່ ອ່ ອນທີ ່ ຕດິ ຕາມແກນກາງຂອງຮງັໄຂ່ທີ ່ ເປັນ syncarpous ovary ແຕ່ ພາຍໃນມີປ່ ອງຫ າຍກວ່ າ 1 ປ່ ອງ. 3) ພລາແຊນຕາຮອບແກນ (free-central placentation ) ແມ່ນໄຂ່ ອ່ ອນທີ ່ ຕດິ ຕາມແກນກາງຂອງຮັງ ໄຂ່ທີ ່ພາຍໃນມພຽງປ່ ອງດຽວ. ີ 4) ພລາເຊນຕາທີ ່ຖານ (basal placentation) ແມ່ ນໄຂ່ ອ່ ອນທີ ່ ຕດິຕາມຖານຂອງຮງັໄຂ່ທີ ່ ພາຍໃນມປີ່ ອງ ດຽວ 2. ການຈາໍ ແນກດອກ. 2.1. ອິງຕາມລກັ ສະນະທົ ່ວໄປຂອງດອກປະກອບດວ້ ຍ: ກາບດອກ, ກີບດອກ, ເກສອນຜູ້ແລະເກສອນແມ່ ດັ ່ງນັນ້ ອີງໃສ່ ສ່ ວນປະກອບຂອງດອກວ່ າຄົບ ຫ ື ບໍ ່ ຄົບ, ດອກໄມ້ຈໍາແນກອອກເປັນ 2 ພວກ (ດັ ່ງຮູບ 10.25) ໄດ້ ແກ່ : 2.1.1. ດອກສົມບູນ (complete flower) ໝາຍເຖິງດອກທີ ່ ມສີ່ ວນປະກອບຂອງດອກຄບົ ທຸກວງົເຊັ ່ນ: ກາບດອກ, ກີບດອກ, ເກສອນດເພດຜູ້ ແລະ ເກສອນເພດແມ່ . 2.1.2. ດອກບໍ ່ ສົມບູນ (incomplete flower) ໝາຍເຖິງດອກທີ ່ ມສີ່ ວນປະກອບຂອງດອກບໍ ່ ຄບົທຸກວົງ ເຊິ ່ ງອາດຈະຂາດສ່ວນປະກອບໃດໜຶ ່ ງເຊັ ່ນ: ຂາດກາບດອກ ຫ ືກບີດອກ ຫ ືເກສອນເພດຜູ້ຫ ືເກສອນເພັດແມ່ . ຮູບ 10.25 ການຈ າແນກດອກອີງໃສ່ ສ່ ວນປະກອບຂອງດອກ (ທີ ່ມາ https://worldoffloweringplants.com/terms-defining-flower-parts/) 2.2. ອີງໃສ່ການມີເກສອນຜູ້ແລະ ເກສອນແມ່ຢູ່ ໃນດອກດຽວກັນ ຫ ື ບໍ ່ ເຊິ ່ ງສາມາດແບ່ ງດອກໄມ້ອອກເປັນ 2 ພວກ (ດັ ່ງຮູບ 10.26)ໄດ້ແກ່ :

237 2.2.1. ດອກສົມບູນເພດ (perfect flower ຫ ືbisexual flower) ໝາຍເຖິງດອກທີ ່ມີທັງເກສອນເພດຜູ້ ແລະ ເພດແມ່ຢູ່ ໃນດອກດຽວກັນ ແຕ່ວົງອື ່ນຈະຄົບ ຫ ືບໍ ່ກໍ ່ ໄດ້. 2.2.2. ດອກບໍ ່ ສົມບູນເພດ (imperfect flower ຫ ືunisexual flower) ໝາຍເຖິງ ດອກທີ ່ ໃນດອກໜຶ ່ ງ ຈະມີແຕ່ເກສອນຜູ້ ຫ ື ເກສອນແມ່ ແຕ່ວ່ າທັງສອງທັງດອກຜູ້ ແລະ ດອກແມ່ແມ່ ນຢູ່ ໃນຕົນ້ ດຽວກັນ ຮູບ 10.26 ການຈ າແນກດອກອີງໃສ່ການທີ ່ມີເກສອນຜູ້ແລະ ເກສອນແມ່ຢູ່ ໃນດອກດຽວກັນ (ທີ ່ມາ https://worldoffloweringplants.com/terms-defining-flower-parts/) 2.3. ອີງຕາມລັກສະນະການເຄິ ່ ງຄືຂອງດອກ (floral symmetry) ເມື ່ອແບ່ງດອກອອກຕາມແນວຕັ ້ງຜ່ານ ສູນກາງໃຫ້ໄດ້ສອງຂ້າງເໝືອນກັນທຸກຢ່ າງ ສາມາດແບ່ ງດອກໄມ້ອອກເປັນ 2 ແບບຄື: 2.3.1. ດອກເຄິ ່ ງຄືຕາມ ລັດສະໝີ (actinomorphic flower, radially symmetrical flower ຫ ື regular flower) ເປັນດອກທີ ່ ແບ່ງຕາມແນວຕັ ້ງຜ່ານສູນກາງໄດທ້ ງັສອງຂາ້ງຄືກັນຫ າຍກວ່ າເຄິ ່ ງໜື ່ ງເຊັ ່ນ: ດອກໃ ໝ່ , ດອກຜກັ ບົ ້ງ. 2.3.2. ດ ອ ກ ເຄິ ່ ງ ຄື ດ້ າ ນ ຂ້ າ ງ (zygomorphic flower, bilaterally symmetrical flower ຫ ື irregular flower) ເປັນດອກທີ ່ ແບ່ງຕາມແນວຕັ ້ງຜ່ານສູນກາງໄດສ້ ອງຂາ້ງພຽງເຄີ ່ ງດຽວເຊັ ່ນ:ດອກຖົ ່ ວ, ຫາງນົກ ຍູງ ແລະ ດອກເຜິ ້ ງ ເປັນຕົນ້. 3. ຮູບຮ່າງລກັ ສະນະຂອງດອກໃບລຽ້ງຄ່ ູ ພືດໃບລ້ຽງຄູ່ມີການອອກດອກທີ ່ມີລັກສະນະ ແລະ ຮູບຕ່ າງທີ ່ ແຕກຕ່ າງກັນໄປຕາມຊະນິດຂອງພດື ເຊິ ່ ງສາ ມາດຈໍາແນກອອກໄດ້ຫ າຍແບບ (ດັ ່ງຮູບ 10.24) ຄື: 3.1. ດອກຮູບລະຄັງ (campanulate) ເຊັ ່ນ: ພດືສະກຸນ Campanula. 3.2. ດອກຮູບຈວຍ (funnel form) ເຊັ ່ນ: ພືດຕະກຸນຜກັ ບົ ້ງ. 3.3. ດອກຮູບກງົລໍ ້(rotate) ເຊັ ່ນ: ພືດຕະກຸນໝາກເຂືອ. 3.4. ດອກຮູບເຂັມ້ (salverform) ເຊັ ່ນ: ພືດຕະກຸນເຂັມ. 3.5. ດອກຮູບແກ(trumpet-shape) ເຊັ ່ນ: ຣາຕຣີ. 3.6. ດອກເປັນຫ ອດ (tubular) ເຊັ ່ນ: ປຣະທດັຝຣັ ່ງ. 3.7. ດອກຮູບໂຖ (urceolate) ເຊັ ່ນ: ດອກຝິ ່ ນ.

238 3.8. ດອກຮູບປາກເປັດ (Bilabiate) ເຊັ ່ນ: ບົວລະພາ, ເຫງືອກປາໝໍ. 3.9. ດອກຮູບໝວກ (galeate) ໄດ້ແກ່ ພືດໃນສະກຸນ Pedicularis ເຊັ ່ນ: ຊົມພູ. 3.10. ດອກມີລັກສະນະເປັນຖົງ (Succate) ເຊັ ່ນ: ພືດໃນສະກຸນ Calceolaris. 3.11. ດອກຮູບໄຂວ່ ຕີນກາ (cruciform) ເຊັ ່ນ: ຕະກຸນຜັກກາດ. 3.12. ດອກຮູບຖົ ່ ວ (papilionaceous type) ມລີກັ ສະນະທົ ່ວໄປຄາ້ຍແມງກະເບື ້ອມີ5 ກີບ ໂດຍກບີທີ ່ ຢ່ ູ ນອກສຸດມີຂະໜາດໃຫຍ່ ເປັນກີບກາງ ສ່ ວນອກີ ສອງກີບດອກຖັດເຂົ ້າໄປຂາ້ງໃນຈາກກີບກາງມຂີ ະໜາດນອ້ ຍລົງ ລກັ ສະນະຄາ້ຍປີກແມງກະເບື ້ອເປັນກບີຄ່ ູຂາ້ງ ແລະ ອີກ 2 ກບີດອກທີ ່ ຢ່ ູດາ້ນໃນສຸດຈະເຊື ່ອມຕໍ ່ກນັ ເປັນຮູບເຮອືມີ ຂະໜາດນອ້ຍເປັນກບີຄ່ ູລ່ ຸມເຊັ ່ນ: ດອກຖົ ່ວຕ່າງໆ ແລະ ດອກອັນຊັນ. 4. ຮູບຮ່າງລກັ ສະນະຂອງດອກໃບລຽ້ງດ່ ຽວ ພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວມີການອອກດອກທີ ່ມີລັກສະນະ ແລະ ຮູບຕ່ າງທີ ່ ແຕກຕ່ າງກັນໄປຕາມຊະນິດຂອງພືດ ເຊິ ່ ງ ສາມາດຈໍາແນກອອກໄດ້4 ແບບ ຄື: 4.1. ສ່ ວນຂອງກີບດອກລວມມີລັກສະນະຄ້າຍເຄິ ່ ງກນັ (similar perianth segment) 4.2. ສ່ ວນຂອງກີບດອກລວມມີລັກສະນະຕ່ າງກັນ (dissimilar perianth segment) 4.3. ດອກໄມ້ທີ ່ມີລັກສະນະຄ້າຍດອກໃນຕະກຸນພັບພືງ, ດອກໄມ້ລັກສະນະນີ ້ຈະມີມົງກຸດ (corona) ເປັນ ວົງຮອບເພີມ້ ຂື ້ນມາຈາກຊັນ້ ຕ່ າງໆ ເຊິ ່ ງເປັນຊັນ້ ຕ່ າງໆຢູ່ ລະຫວ່ າງກາງວົງກີບດອກ ແລະ ວົງເກສອນຜູ້ເຊິ ່ ງອາດປ່ ຽນ ແປງມາຈາກວົງໃດວົງໜຶ ່ ງຂອງສອງວົງນີພ້ ບົ ໃນພັບພືງຕີນເປັດ, ຮັກ, ຍີ ່ ໂຖ. 4.4. ດອກຄ້າຍດອກເຜິ ້ ງ (orchidaceous) ໄດ້ແກ່ດອກເຜິ ້ ງທົ ່ ວໄປ ເຊິ ່ ງມກາບ ີ ດອກ ຫ ື ກີບລ້ຽງ3 ກີບຢູ່ ດ້ານຫ ັງ (dorsal sepal), 1 ກີບຢູ່ ດ້ານເທິ ່ ງ ແລະ 2 ກີບຢູ່ ດ້ານຂ້າງ (lateral sepal), ໃນນັນ້ມກີບີ ດອກ 3 ກີບຮຽງ ສະຫ ັບກັບກາບດອກ ແລະ ກີບດອກທີ ່ ຢ່ ູດ້ານລຸ່ ມປ່ ຽນແປງຮູບຮ່ າງຮຽກວ່ າກີບປາກ (Lip ຫ ືlabellum), ມີເສົາ ເກສອນ (column) ທີ ່ມີເກສອນຜູ້ຢູ່ ດ້ານເທິງ ແລະ ເກສອນແມ່ຢູ່ ດ້ານລຸ່ ມ. 5. ຊະນດິຂອງດອກ ດອກໄມ້ຂອງພືດທັງພືດໃບລ້ຽງຄູ່ ແລະ ພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວມີລັກສະນທີ ່ ແຕກຕ່ າງກັນໄປຕາມຊະນິດຂອງພືດ ຈິ ່ ງໄດ້ມີການຈໍາແນກໂດຍອິງຕາມຈໍານວນຂອງດອກໃນກ້ານດອກແບ່ ງອອກເປັນ 2 ແບບ: 5.1. ດອກດ່ ຽວ (solitary flower) ດັ ່ງຮູບ 10.26, ໝາຍເຖິງ ດອກໄມທ້ ີ ່ ມພີ ຽງດອກດຽວທີ ່ ເກີດຢູ່ ໃນ ກ້ານເຊັ ່ນ: ດອກຊະບາ, ດອກຝິ ່ ນ, ດອກທິວລິບ ແລະ ດອກບົວ ເປັນຕົນ້. 5.2. ດອກຊໍ ່ (inflorescence) ດັ ່ງຮູບ 10.27, ແມ່ນດອກທີ ່ ມຫີ າຍດອກເກີດຢ່ ູເທິງກາ້ນດອກດຽວກັນ ໂດຍດອກຊໍ ່ຈະປະກອບດ້ວຍດອກຍ່ ອຍຫ າຍດອກ ເຊິ ່ ງແຕ່ລະດອກຍ່ ອຍອາດມີຫ ື ບໍ ່ມີກ້ານ. ດອກຍ່ ອຍອາດເປັນ ເພດດຽວ ຫ ືສອງເພດ ແລະ ດອກຍ່ ອຍໃນແຕ່ ລະບໍລິເວນຂອງຊໍ ່ ດອກຈະມີການເກີດບໍ ່ ພ້ອມກັນ. ດອກຊໍ ່ ແບ່ງ ອອກເປັນ 2 ປະເພດໃຫຍ່ ໆຄື: ແບບກະຈຸກ (racemose inflorescence) ແລະ ແບບກະຈາຍ (cymose inflorescence). 5.2.1. ດອກຊໍ ່ ແບບກະຈຸກ (racemose inflorescence) ເປັນດອກຊໍ ່ ທີ ່ ມີການຈະເລີນແບບບໍ ່ ມີຂີດ ຈາໍກດັ ໂດຍແກນກາງຊໍ ່ດອກ (rachis) ຈະຍາວ ຫ ືສັນ້ກໍໄດ,້ ດອກຍ່ອຍທີ ່ ເກດີກ່ອນຈະຢ່ ູທີ ່ກກົ ຊໍ ່ ສ່ວນດອກອ່ອນ ຢ່ ູທີ ່ປາຍຍອດສຸດ ແລະ ການບານຂອງດອກຈະບານຈາກກກົ ໄປຫາຍອດ. ດອກຊໍ ່ ແບບກະຈຸກແບ່ ງອອກເປັນ 2 ປະ ເພດດັ ່ງນີ ້ :

239 1) ດອກຊໍ ່ ແບບກະຈຸກດ້ານດຽວ (monochasium) ເປັນດອກຊໍ ່ ທີ ່ ມີດອກເກີດຢູ່ ປາຍຊໍ ່ ແລະ ມີດອກ ຍ່ ອຍເກີດຢູ່ ດ້ານດຽວຂອງຊໍ ່ດອກ ເຊິ ່ ງມີຫ າຍປະເພດຄື: - ດອກຊໍ ່ ແບບກະຈຸກດ້ານດຽວຊະນິດດ່ ຽວ (simple monochasium) ເປັນດອກຊໍ ່ທີ ່ມີດອກຍ່ ອຍພຽງ 2 ດອກ ແລະ ດອກຍ່ ອຍທີ ່ຢູ່ ປາຍສຸດຈະບານກ່ ອນດ້ານຂ້າງ. - ດອກຊໍ ່ ກະຈຸກດ້ານດຽວຊະນິດປະສົມ (compound monochasium) ເປັມດອກຊໍ ່ທີ ່ຄ້າຍຄືກັບດອກ ຊໍ ່ກະຈຸກດ້ານດຽວຊະນິດດ່ ຽວ ຄືມີດອກຍ່ ອຍຢູ່ ປາຍສຸດຈະບານກ່ ອນ, ຊໍ ່ດອກເກີດທາງດຽວຕະຫ ອດເຮັດໃຫ້ດອກ ໂຄ້ງເຂົ ້າຫາກ້ານຊໍ ່ ດອກ ເຊິ ່ ງອາດເອີ ້ນດອກຊໍ ່ ແບບນີ ້ວ່ າ: ຊໍ ່ ວົງແຖວດຽວ (helicoid cyme ຫ ືbostryx) ເຊັ ່ ນ: ດອກຫຍ້າງວງຊ້າງ, ຖ້າດອກຍ່ ອຍເກີດເປັນແນວຊິກແຊກເອີ ້ນວ່ າ ຊໍ ່ວົງແຖວຄູ່ (scorpioid cyme) 2) ດອກຊໍ ່ ກະຈຸຊ້ອນ (dichasium) ເປັນດອກຊໍ ່ທີ ່ ມີດອກເກີດຢູ່ ທີ ່ ປາຍ ແລະ ດອກຍ່ ອຍເກີດສອງຂ້າງ ຂອງດອກຢູ່ ປາຍຊໍ ່ . ດອກຊໍ ່ ແບບນີມີຫ າຍ ້ ປະເພດຄື: - ດອກຊໍ ່ ກະຈຸກຊ້ອນດ່ ຽວ (simple dichasium) ເປັນດອກຊໍ ່ ທີ ່ ມີດອກຍ່ ອຍ 3 ດອກເທົ ່ ານັນ້ ເຊິ ່ ງ ດອກຍ່ ອຍທີ ່ຢູ່ ປາຍສຸດຈະບານກ່ ອນດອກຍ່ ອຍທີ ່ ຢູ່ ທັງສອງຂ້າງ, ດອກຊໍ ່ຊະນດິນີຖ້າ ້ ມີກ້ານຊໍດອກສັນ້ຫ າຍເຮັດໃຫ້ ເກີດຊໍ ່ ແໜ້ນລວມກັນຢູ່ ທີ ່ປາຍຊໍ ່ ເອິ ້ນວ່ າ ດອກຊໍ ່ກະຈຸກຊ້ອນ (cyme) ເຊັ ່ນ: ດອກຂອງມະລິບາງຊະນິດ. - ດອກຊໍ ່ ກະຈຸກຊ້ອນປະສົມ (compound dichasium) ເປັນດອກຊໍ ່ ທີ ່ ຄ້າຍຄືກັບດອກຊໍກະຈຸຊ້ອນ ດ່ ຽວ ແຕ່ເກີດຫ າຍຊຸດຊ້ອນກັນເຊັ ່ນ: ດອກເຂັມ, ດອກມະລິບາງຊະນິດ. ຮູບ 10.26 ດອກດ່ ຽວ (solitary flower)

240 ຮູບ 10.27 ລັກສະນະຂອງດອກຊໍ ່ (inflorescence) ແບບຕ່ າງໆ (ທີ ່ມາ https://sites.google.com/site/dxkmikhxngchatithiy/prapheth-khxng-dxkmi) 5.2.2. ດອກຊໍ ່ ແບບກະຈາຍ (cymose inflorescence) ໝາຍເຖິງ ດອກຊໍ ່ທີ ່ມີດອກຍ່ ອຍທີ ່ ເກີດກ່ ອນຢູ່ ດ້ານລຸ່ ມສຸດ ຫ ືດ້ານນອກສຸດຂອງຊໍ ່ ດອກ ເຊິ ່ ງດອກທີ ່ ອ່ ອນທີ ່ ສຸດຈະຢູ່ ປາຍສຸດ ຫ ືໃຈກາງຂອງຊໍ ່ ດອກ, ການບານ ຂອງດອກເລີ ່ມຕັ ້ງແຕ່ ດອກຍ່ ອຍທີ ່ ກົກຊໍ ່ ຫ ືດ້ານນອກຊໍ ່ ດອກບານອອກໄປຈົນເຖິງດອກຍ່ ອຍທີ ່ ຢ່ ູປາຍຊໍ ່ ດອກ ຫ ື ດ້ານໃນຂອງຊໍ ່ດອກ, ຊໍ ່ດອກປະເພດນີມີຫ າຍ ້ ປະເພດຄື: 1) ຊໍ ່ ດອກມີແກນກາງຂອງຊໍ ່ (main axis) ຢູ່ ພຽງແກນດຽວ, ດອກຍ່ ອຍຈະເກີດໃນແກນກາງນີ ້ , ດອກ ຍ່ ອຍປະເພດນີ ້ຍັງສາມາດຈໍາແນກອອກເປັນປະເພດຍ່ ອຍໄດ້ດັ ່ງນີ ້ : - ດອກຊໍ ່ ກະຈາຍ (raceme) ເປັນດອກຊໍ ່ທີ ່ ດອກຍ່ ອຍມີກ້ານດອກຍ່ ອຍຍາວໄລ່ລຽງກັນ ແລະ ດອກຈະ ເກີດສະຫ ັບສອງຂ້າງຂອງແກນກາງເຊັ ່ນ: ຊໍ ່ດອກຂອງຈິກນໍ ້າ ແລະ ກ້ວຍໄມ້ເປັນຕົນ້. - ດອກຊໍ ່ ແບບ spike ເປັນດອກຊໍທີ ່ ຄ້າຍກັບດອກຊໍ ່ ແບບກະຈາຍແຕ່ ດອກຍອຍຈະບໍ ່ມີກ້ານດອກຍ່ ອຍ ຫ ືມກີ ໍ ່ສັນ້ຫ າຍ ເຊັ ່ນ: ດອກກະຖິນນາຣົງ ເປັນຕົນ້. - ດອກຊໍ ່ ແບບຫາງກະຮອກ (ament ຫ ືcatkin) ເປັນດອກຊໍທີ ່ ຄ້າຍຄືກັບດອກຊໍ ່ ແບບ spike ແຕ່ ຊໍ ່ ດອກຫ້ອຍຫົວລົງມາ ແລະ ດອກຍ່ ອຍມັກມີເພດດຽວເຊັ ່ນ: ດອກຂອງຫາງກະຮອກແດງ ເປັນຕົນ້.

241 - ດອກຊໍ ່ ແບບ corymb ເປັນດອກຊໍ ່ທີ ່ ດອກຍ່ ອຍມີກ້ານດອກຍ່ ອຍຍາວບໍ ່ ເທົ ່າກັນ, ດອກຍ່ ອຍທີ ່ ຢູ່ ລຸ່ ມ ສຸດມີກ້ານດອກຍາວທີ ່ ສຸດແລ້ວສັນ້ ເຂົ ້າເລື ່ອຍໆໄປຫາຍອດ, ດອກຍ່ ອຍມັກຈະລຽງຢູ່ ໃນລະດັບດຽວກັນ ຫ ື ໃກ້ ຄຽງກັນເຊັ ່ນ: ດອກຜັກກາດຂຽວ, ຜັກກາດນົກ ແລະ ຝາງແດງ ເປັນຕົນ. ້ - ດອກຊໍ ່ ບບ spadix ເປັນດອກຊໍ ່ ຄ້າຍຄືກັບດອກຊໍ ່ ແບບ spike ແຕ່ ດອກຍ່ ອຍເກີດບຽດກັນແໜ້ນຢູ່ ແກນກາງ ແລະ ດອກຍ່ ອຍອາດຈະມີດອກທີ ່ ບໍ ່ ສົມພູເພດ ຫ ືດອກສົມບູນເພດ ແຕ່ ແຕກຕ່ າງຈາກດອກຊໍ ່ ແບບ spike ຢູ່ ບ່ ອນວ່ າມີກາບຫຸ້ມຊໍ ່ດອກເຊັ ່ນ: ດອກກະບຸກ ແລະ ດອກຫວ້ານນາງກວັກ ຫ ືໜ້າງົວ ເປັນຕົນ້. - ດອກຊໍ ່ ແບບຄນັ ຮົ ່ມ (umbel) ເປັນດອກຊໍ ່ທີ ່ມີກ້ານດອກຍ່ ອຍທຸກກ້ານຈະເລີນອອກມາຈາກປາຍກ້ານ ຊໍ ່ດອກທີ ່ຈຸດດຽວກັນ ແລະ ມີຂະໜາດໄລ່ລຽງກັນ, ກ້ານດອກຍ່ ອຍຈະກາງອອກໄປຄ້າຍຫ ັກຄັງຮົ ່ມເຊັ ່ນ: ດອກຜັກ ຫອມ ເປັນຕົນ້. - ດອກຊໍ ່ກະຈກແໜ້ນ ຸ (head ຫ ືcapitulum) ເປັນດອກຊໍ ່ທີ ່ມີດອກຍ່ ອຍລຽງໃນຖານດອກທີ ່ ພອງຂື ້ນ ມາ ຫ ືແຜ່ ນແບນກວ້າງ ແລະ ບໍ ່ມີກ້ານດອກຍ່ ອຍ, ດອກຊໍ ່ ປະເພດນີ ້ອາດຈໍາແນກປະເພດໄດ້ເປັນ 2 ປະເພດໄດ້ແກ່ : ດອກຊໍ ່ ແບບ condense spike ເປັນດອກຊໍທີ ່ ມີແກນກາງສັນ້ ຫ າຍ ແລະ ອວບໜາເຊັ ່ ນ: ດອກສາມປີເປັນຕົນ້ . ແລະ ດອກຊໍ ່ ແບບ composite ເປັນດອກຊໍ ່ ທີ ່ ມີດອກຍ່ ອຍ 2 ຊະນິດໄດ້ແກ່ : ດອກວົງນອກ (ray flower) ຫ ື ດອກຮູບລິ ້ນ (ligulate flower) ດອກຍ່ ອຍຊະນິດນີມີ ້ ກີບດອກເຊື ່ອມຕິດກັນເປັນແຜ່ ນແບນ ສ່ ວນກົກກີບລວມ ກັນເປັນຫ ອດ ເຊິ ່ ງສ່ ວນໃຫຍ່ ເປັນດອກເພດແມ່ ແລະ ຢູ່ ຮອບນອກຂອງຊໍ ່ ດອກ ແລະ ດອກກາງ (disc flower) ເປັນດອກຍ່ ອຍທີ ່ມີກີບດອກເຊື ່ອມກັນເປັນຫ ອດ ແລະ ເປັນດອກສົມບູນເພດທີ ່ ຢູ່ ເຄິ ່ ງກາງຂອງຊໍ ່ ດອກເຊັ ່ນ: ດອກ ໃນພືດຕະກຸນດາວເຮືອງ. - ດອກຊໍ ່ ກະຈຸກຊໍ ່ (cyme) ດອກແຕກແບບ dichasium ກາ້ນດອກຍ່ ອຍຈະເລີນຂຶ ້ນມາເກອືບຢ່ ູໃນ ລະດັບດຽວກັນ. 2) ດອກຊໍ ່ ຊະນິດທີ ່ ແກນກາງຂອງຊໍ ່ຫ າຍແກນ ແລະ ແຕ່ ລະແກນກໍຈະມີດອກຍ່ ອຍຕິດຢ່ ູ ເຊິ ່ ງຈໍາແນກ ດອກຊໍ ່ ແບບນີ ້ອອກເປັນຫ າຍຊະນິດໄດ້ແກ່ : - ດອກຊໍ ່ ແຍກຂະແໜງ (panicle) ເປັນດອກຊໍ ່ທີ ່ ຄ້າຍກັບຊໍ ່ ດອກແບບ raceme ແຕ່ມີຊໍ ່ ດອກມາຊ້ອນ ກັນ ເຊິ ່ ງຊໍ ່ ດອກແບບນີ ້ອາດຈະເອີ ້ນວ່ າ: ດອກຊໍ ່ ແບບປະຈາຍປະສົມ (compound raceme) ເຊັ ່ ນ: ດອກສ້ອຍ ທອງ ເປັນຕົນ້. - ດອກຊໍ ່ຫຸ ດປະສົມ (compound spike) ເປັນດອກຊໍ ່ທີ ່ປະກອບດ້ວຍດອກຊໍ ່ ແບບ spike ຫ າຍໆຊໍ ່ມາ ລວມກັນເຊັ ່ນ: ດອກຫຍ້ານົກສິຊົມພູເປັນຕົນ້. 3) ໂມໂນຊາຊຽມ (monochasium) ດອກແກ່ທີ ່ ສຸດຈະຢ່ ູປາຍຊໍ ່ ສ່ວນດອກລ່ ຸມຈະເລນີອອກຈາກຂໍຂ້ ອງ ກິ ່ ງແຕ່ລະຂໍ ້ໂດຍແຕກອອກຈາກເບື ້ອງດຽວກນັຂອງຊໍ ່ດອກເຮດັ ໃຫເ້ກດີຊໍ ່ດອກອກີຫ າຍແບບ ເຊັ ່ນ: ໂມໂນນາຊຽມ ແບບມດີອກລ່ ຸມພຽງດອກດຽວ, ໂມໂນນາຊຽມແບບດອກຍ່ອຍບ່ ອນລ່ ຸມຈະແຍກອອກຈາກກິ ່ ງໂດຍສະຫ ັບຊາ້ຍ ຂວາໄປເລື ້ອຍໆ ເຮັດໃຫເ້ກີດຊໍ ່ ດອກແບບໂມໂນນາຊຽມແບບສະຄໍປີອອຍ (scorpioid monochasium) ແລະ ໂມໂນຊາຊຽມແບບທີ ່ ດອກຍ່ ອຍບ່ ອນລ່ ຸມ ຈະແຕກອອກຈາກກິ ່ ງພຽງເບື ້ອງດຽວໄດຊ້ ໍ ່ ດອກ ເອີ ້ນວ່ າ ເຮລິຄອຍ (helocoil monochasium) ປາຍຊໍ ່ດອກຈະໂຄງ້ເຂົ ້າຫາກາ້ນຊໍ ່ດອກ.