ວິຊາ ການຈັດແບ່ງພືດ

242 4) ໄດຊາຊຽມ (dichasium) ເປັນດອກຊໍ ່ ທີ ່ ມດີ ອກທີ ່ ເກີດກ່ ອນແກ່ທີ ່ ສຸດຢ່ ູປາຍຊໍ ່ ມດີອກຍ່ອຍແຕກ ອອກທງັສອງຂາ້ງຂອງດອກທີ ່ ແກ່ສຸດທີ ່ ປາຍຊໍ ່ນັນ້ ຍງັແຍກອອກເປັນ 2 ແບບຄື: ໄດຊາຊຽມຊະນິດດ່ ຽວ (simple dichasium) ຈະມີດອກຍ່ ອຍພຽງ 3 ດອກ ດອກຍ່ ອຍທີ ່ ແກ່ ສຸດຈະຢ່ ູປາຍຊໍ ່ ເອີ ້ນຊໍ ່ ດອກແບບນີ ້ວ່າ cyme ແລະ ຄອມພາວໄດຊາຊຽມ (compound dichasium) ເປັນຊໍ ່ ດອກຄໄດື ຊາຊຽມຊະນິດດ່ ຽວ ແຕ່ ເກີດຢູ່ ລວມຊ້ອນກັນ ເປັນຈໍານວນຫ າຍ. V. ໝາກ (fruit) ໝາກ ແມ່ ນຮັງໄຂ່ທີ ່ ປ່ ຽນແປງໄປຫ ັງເກີດການປະຕິສົນທິ(fertilization) ຂອງຈຸລັງສືບພັນເພດຜູ້ແລະ ຈຸ ລັງສືບພັນເພດແມ່ , ພາຍໃນປະກອບມີແກ່ ນ (seed) ທີ ່ ພັດທະນາມາຈາກອໍວຸນ (ovule) ເຊິ ່ ງໝາກທີ ່ ຈະເລີນມາ ຈາກຮັງໄຂ່ພຽງຢ່ າງດຽວເອີ ້ນວ່ າ ໝາກແທ້(true fruit) ແຕ່ຫາກມສີ່ວນອື ່ນຂອງດອກເຊັ ່ນ: ກບີລຽ້ງ ຫ ືຖານດອກ ຈະເລນີຮ່ ວມນໍາເອີ ້ນວ່າ ໝາກທຽມ (fale fruit, accessory fruit) ເຊັ ່ນ: ໝາກອຶ, ໝາກສີດາ, ໝາກແອັບເປີ ້ນ, ສ່ ວນໝາກທີ ່ບໍ ່ມີການປະຕິສົນທິເອີ ້ນວ່ າ: ໝາກລວມ (parthennocarpic fruit). 1. ສ່ ວນປະກອບຂອງໝາກ ໝາກມີສາວນປະກອບທີ ່ ສໍາຄັນ 2 ສ່ ວນ (ດັ ່ງຮູບ 10.28) ຄື: ຜະໜັງໝາກ (pericarp) ແລະ ແກ່ ນ (seed) , ຜະໜັງ ໝາກແມ່ ນສ່ ວນທີ ່ ຈະເລີນມາຈາກຜະໜັງຮັງໄຂ່ (ovary wall) ເຊິ ່ ງແບ່ ງອອກເປັນ 3 ຊັນ້ ຄື: ຜະໜັງໝາ ກຊັນ້ນອກ (exocarp), ຜະໜັງໝາກຊັນ້ກາງ (mesocarp) ແລະ ຜະໜັງໝາກຊັນ້ ໃນ (endocarp). 1.1. ຜະໜັງໝາກຊັນ້ ນອກ (exocarp) ເປັນຊັນ້ ນອກສຸດຂອງໝາກທີ ່ ເຮົາມກັ ເອີ ້ນວ່ າເປືອກ, ມັກຈະບາງ ແລະ ໜຽວເຮັດໜ້າທີ ່ ເປັນເປືອກຂອງໝາກ, ຊັນ້ ນີ ້ໂດຍທົ ່ວໄປແລ້ວຈະປະກອບດ້ວຍເອປີເດີມີສບາງພຽງຊັນ້ດຽວ, ແຕ່ ມີໝາກບາງຊະນິດທີ ່ ມີຜະໜັງໝາກຊັນ້ ນອກປະກອບດ້ວຍຈຸລັງຫ າຍຊັນ້, ຜະໜັງໝາກຊັນ້ ອກໃນພືດບາງຊະ ນິດອາດມີຂົນ ຫ ືມີໜາມ ຫ ືມີຕ່ ອມນໍ ້າມັນ ຫ ືປາກໃບ. 1.2. ຜະໜັງໝາກຊັນ້ ກາງ (mesocarp) ເປັນຊັນ້ ທີ ່ຖັດຈາກຜະໜັງໝາກຊັນ້ ນອກເຂົ ້າໄປພາຍໃນ ຫ ືອາດ ເອີ ້ນວ່ າຊັນ້ ກາງ, ຊັນ້ ນີ ້ຈະມີຄວາມແຕກຕ່ າງຕາມຊະນິດຂອງພືດຄື: ບາງຊະນິດມີຜະໜັງໝາກຊັນ້ກາງໜາ, ບາງຊະ ນິດບາງ, ບາງຊະນິດເປັນເນື ້ອນຸ້ມສາມາດກິນໄດເ້ຊັ ່ນ: ເນື ້ອໝາກມ່ ວງ ແລະ ບາງຊະນິດລັກສະນະເປັນເສັນ້ ໃຍເຊິ ່ ງບໍ ່ ສາມາດກິນໄດ້ເຊັ ່ນ: ໝາກພ້າວ. 1.3. ຜະໜັງໝາກຊັນ້ ໃນ (endocarp) ເປັນຊັນ້ ໃນສຸດຂອງຜະໜັງໝາກ, ຢູ່ ຕິດກັບແກ່ ນ ເຊິ ່ ງອາດມີລັກສະ ນະເນື ້ອນຸ່ ມເຊັ ່ນ: ໝາດເດັ ່ນ, ໝາກອາງຸ ່ນ, ໝາກຫຸ່ ງ, ບາງຊະນິດມີລັກສະນະບາງໜຽວເຊັ ່ນ: ໝາກເງາະ, ບາງຊະນິດ ມີລັກສະນະໜາ ແລະ ແຂງເຊັ ່ນ: ກະໂປ໊ະໝາກພ້າວ ຫ ືບາງຊະນິດໜາ, ໜຽວ ແລະ ແຂງເຊັ ່ນ: ໝາກມ່ ວງ.

243 ຮູບ 10.28 ສ່ ວນປະກອບຂອງໝາກ (Structure of fruit) (ທີ ່ມາ https://school.eatsmart.gov.hk/en/template/index.asp?pid=2008&id=3524) 2. ຊະນດິຂອງໝາກ ໝາກມີຮູບຮ່ າງລັກສະນະຫ າຍຊະນິດແຕກຕ່ າງກັນ, ເຊິ ່ ງໃນການສຶກສາຈັດຈໍາພວກພືດນັນ້ໝາກກໍ ່ມີບົດບາດ ສໍາຄັນຊ່ ວຍໃນການຈໍາແນກພືດຄືກັນກັບສ່ ວນປະກອບອື ່ນ, ດັ ່ງນັນ້ ໃນເພື ່ ອຄວາມສະດວກໃນການສຶກສາຈິ ່ ງແບ່ ງ ໝາກອອກເປັນຊະນິດຕ່ າງໆໂດຍມີຫ ັກເກນມາຈະໃຊ້ພິຈາລະນາດັ ່ງນີ ້ : − ໂຄງສ້າງຂອງໝາກ. − ຈໍານວນ ແລະ ຊະນິດຂອງຮັງໄຂ່ . − ຈໍານວນຄາເພລພາຍໃນຮັງໄຂ່ . − ລັກສະນະຂອງຜະໜັງໝາກ (pericarp). − ເມື ່ອໝາກແກ່ ຜະໜັງໝາກ (pericarp) ຈະແຕກອອກໄດ້ເອງຕາມທໍາມະຊາດ ຫ ືບໍ ່ . − ລັກສະນະການແຕກຂອງຜະໜັງໝາກ (pericarp). − ກີບລ້ຽງ, ກີບດອກ ຫ ືຖານດອກ ກ່ ຽວຊ້ອງກັບການປ່ ຽນແປງໝາກໂດຍອາດເປັນສ່ ວນປະກອບຂອງ ໝາກ. ຈາກຫ ັກເກນທີ ່ກ່ າວມາຂ້າງເທິງຈິ ່ ງສາມາດຈໍາແນກຊະນິດຂອງໝາກ ໂດຍອິງໃສ່ ຫ ືພິຈາລະນາໃສ່ເກນຕ່ າງໆ ໄດ້ດັ ່ງລ່ ຸມນີ ້ :

244 2.1. ພິຈາລະນາຕາມການກໍາເນີດຂອງໝາກຈາກປະເພດຂອງເກສອນເພດແມ່, ສາມາດແບ່ ງໝາກອອກເປັນ 3 ກຸ່ ມ (ດັ ່ງຮູບ 10.29) ໄດ້ແກ່: 2.1.1. ໝາກດ່ ຽວ (simple fruit) ເປັນໝາກທີ ່ ຈະເລີນມາຈາກຮັງໄຂ່ ຂອງດອກ 1 ດອກ ເຊິ ່ ງອາດຈະເປັນ ດອກດ່ ຽວ ຫ ືດອກຊໍ ່ ກໍ ່ ໄດ້ແຕ່ ລະດອກໃນດອກຊໍ ່ ສາມາດຈະເລີນເປັນໝາກດ່ ຽວໄດ້ເພາະວ່ າພາຍໃນດອກມີ ເກສອນເພດແມ່ພຽງ 1 ອັນ ເຊິ ່ ງອາດຈະເປັນເກສອນເພດແມ່ດ່ ຽວ ຫ ືເກສອນເພດແມ່ປະສົມກໍ ່ ໄດ້, ຈໍານວນແກ່ ນ ມີໄດ້ຕັ ້ງແຕ່ 1 ເຖິງຫ າຍແກ່ ນເຊິ ່ ງອາດມສ່ ວນ ີ ຂອງກີບລ້ຽງ ຫ ືສ່ ວນຂອງເກສອນເພດຜູ້ຕິດຢູ່ ເຊັ ່ນ: ພືດຫ າຍຊະນິດ ໃນຕະກຸນໝາກຖົ ່ວ (Fabaceae), ໝາກອາງຸ ່ນ, ໝາກໂມ ແລະ ໝາກກ້ຽງ ເປັນຕົນ້. 2.1.2. ໝາກກຸ່ ມ (aggregate fruit) ເປັນໝາກທີ ່ ຈະເລີນມາຈາກຮັງໄຂ່ ຫ າຍໆຮັງໄຂ່ ທີ ່ ຢູ່ ພາຍໃນດອກ ດຽວກັນ ແລະ ຢູ່ ໃນຖານດອກດຽວກັນ ເຊິ ່ ງພາຍຫ ັງປະສົມເກສອນຖານດອກຈະເຕີບໂຕມີຂະໜາດໃຫຍ່ຂື ້ນກາຍ ເປັນເນື ້ອທີ ່ ສາມາດກິນໄດ້ສ່ ວນໝາກທີ ່ ແທ້ຈິງມີຂະໜາດນ້ອຍເປັນແບບໝາກແຫ້ງແກ່ ນເປຶອຍ (acene) ຕິດຢູ່ ຜິວ ເຊັ ່ນ: ໝາກສະຕໍເບີເຣີ, ແຕ່ບາງຊະນິດກຸ່ ມຂອງຮັງໄຂ່ ຈະຕິດຢູ່ ເທິງຖານດອກເຊິ ່ ງມີລັກສະນະເປັນແຖວຍາວ ໂດຍ ຮັງໄຂ່ ແຕ່ລະອັນຈະກາຍເປັນໝາກແບບໝາກແບບຜະໜັງຊັນ້ ໃນແຂງ (drupe) ແລະ ຢູ່ ລວມກັນເຮັດໃຫ້ເບິ ່ ງເຫັນ ວ່ າຄ້າຍຄືໝາກຂະໜາດໃຫຍ່ໝາກດຽວເຊັ ່ນ: ໝາກຂຽບ, ບາງຊະນິດຮັງໄຂ່ບໍ ່ ອັດແໜ້ນເມື ່ອກາຍເປັນໝາກຈິ ່ ງເປັນ ໝາກນ້ອຍໆແຍກກັນແຕ່ຢູ່ ໃນກ້ານດຽວກັນເຊັ ່ນ: ກະດັງງາ, ຈໍາປາ, ຈໍາປິແລະ ຜີຜ່ ວນ. 2.1.3. ໝາກລວມ (multiple fruit) ເປັນໝາກທີ ່ປ່ ຽນແປງມາຈາກຮັງໄຂ່ຂອງດອກຫ າຍໆດອກ ຫ ືຂອງ ຊໍ ່ ດອກດຽວກັນ, ຮັງໄຂ່ ເຫ ົ ່ານີ ້ຈະປ່ ຽນແປງເປັນໝາກຍ່ ອຍຫ າຍໝາກທີ ່ ຢູ່ ລວມກັນແໜ້ນ ໂດຍມີຖານຊໍ ່ ດອກຈະ ເລີນເຕີບໂຕຂະຫຍາຍໃຫຍ່ຂື ້ນ ເຊິ ່ ງບາງຊະນິດອາດມີສ່ ວນອື ່ນໆຂອງດອກ ເຊັ ່ ນ: ຖານດອກ, ກີບລ້ຽງ ແລະ ກີບ ດອກ ໂດຍຍອດເກສອນເພດແມ່ຈະເລີນພ້ອມກັບຮັງໄຂ່ ກາຍເປັນສ່ ວນຂອງໝາກເຊັ ່ນ: ໝາກນັດ, ໝາກມີ ້ , ໝາກ ຍໍ, ໝາກມອນ, ໝາກເດື ່ອ ເປັນຕົນ້. ໝາກນັດເປັນໝາກລວມທີ ່ມີໃສ້ກາງທີ ່ ຈະເລີນມາຈາກແກນກາງຂອງຂໍ ່ ດອກຊະນິດ spike, ເຊິ ່ ງເນື ້ອທີ ່ ສາ ມາດກິນໄດ້ໃນສ່ ວນນອກໆເກີດຈາກຮັງໄຂ່ທີ ່ມີສ່ ວນຖານເຊື ່ອມກັນແໜ້ນ ສ່ ວນເນື ້ອສ່ ວນໃນເກີດຈາກແກນຂອງຊໍ ່ ດອກ ແລະ ສ່ ວນທີ ່ ເປັນແຜ່ ນປົກຄຸມຕາແມ່ ນໃບປະດັບ. ໝາກມີ ້ແລະ ໝາກຍໍມີສ່ ວນທີ ່ ເປັນໜາມຂອງໝາກແມ່ ນຍອດເກສອນເພດແມ່, ພາກສ່ ວນທີ ່ ເປັນເນື ້ອໃນ ໝາກມີ ້ ເປັນສ່ ວນຂອງກີບລ້ຽງ ແລະ ກີບດອກລວມກັນເອີ ້ນວ່ າ perianth ໂດຍມີຍອດເກສອນເພດແມ່ຕິດກັນເປັນ ແຜ່ ນຫຸ່ ມໝາກໄວ້.

245 ຮູບ 10.29 ການຈ າແນກຊະນິດຂອງໝາກໂດຍອິງຕາມການກໍາເນີດຂອງໝາກຈາກປະເພດຂອງເກສອນ ເພດແມ່ (ທີ ່ມາ https://www.gktoday.in/gk/types-of-fruits/) 2.2. ພິຈາລະນາຈາກລັກສະນະຂອງຕົວໝາກ ສາມາດແບ່ ງໝາກອອຫເປັນ 2 ກຸ່ ມໄດ້ແກ່: 2.2.1. ໝາດສົດ (fleshy fruit) ດັ ່ງຮູບ 10.30 ແມ່ ນໝາກໄມທ້ ີ ່ມີຜະໜັງໝາກ (pericarp) ທັງໝົດ ຫ ື ເກືອບທັງໝົດມີລັກສະນະອວບນໍ ້າ ຫ ືມີເນື ້ອອ່ ອນນຸມ້ ເມື ່ອຈະເລີນເຕັມທີ ່ ເຊິ ່ ງແບ່ ງອອກເປັນຫ າຍແບບດັ ່ງລ່ ຸມນີ ້ : 1) ໝາກແກ່ ນດຽວແຂງ (drupe) ເປັນໝາກທີ ່ ເກີດຈາກຮັງໄຂ່ ຊະນິດເທິງວົງກີບ ຍົກເວັນບາງຊະນິດທີ ່ ເກີດຈາກຮັງໄຂ່ ຊະນິດລຸ່ ມວົງກີບ, ໝາກຈະມີລັກສະນະຄື: ຜະໜັງໝາກຊັນ້ ນອກລຽບມັນ, ຜະໜັງໝາກຊັນ້ ໃນມີ ລັກສະນະແຂງຫຸ້ມອ້ອມຮອບແກ່ ນໄວ້ເມື ່ອຈະເລີນເຕັມທີ ່ ໂດຍທົ ່ວໄປຈະມີພຽງ 1 ແກ່ ນເຊັ ່ນ: ໝາກມ່ ວງ, ໝາກ ພ້າວ ເປັນຕົນ້. 2) ໝາກມີເນື ້ອຫ າຍແກ່ ນ (berry) ເປັນໝາກທີ ່ມີເນືອອ່ ອນນຸ້ມ, ຜະໜັງໝາກຊັນ້ ນອກບາງເຊິ ່ ງອາດຈະ ແຂງ ຫ ືໜຽວກໍ ່ ໄດ້, ຜະໜັງໝາກຊັນ້ກາງ ແລະ ຜະໜັງໝາກຊັນ້ ໃນລວມກັນຈົນບໍ ່ ສາມາດແບ່ ງໄດ່ຢ່ າງຊັດເຈນ, ມີ ແກ່ ນຈໍານວນຫ າຍ, ບາງຊະນິດເປັນໝາກທີ ່ ເກີດຈາກຮັງໄຂ່ ປະສົມເຊັ ່ນ: ໝາກຮຸ່ ງ, ໝາກກ້ວຍ, ໝາກພິກ, ໝາກເດັ ່ ນ, ໝາກເຂື ່ອ ແລະໝາກສີດາ ເປັນຕົນ້.

246 ຮູບ 10.30 ໝາດສົດ (fleshy fruit) (ທີ ່ມາ https://www.brainkart.com/article/Simple-Fruits-and-its-Types--Fleshy-and-Dry-Fruit_32954/) 3) ໝາກແບບໝາກກ້ຽງ (hesperidium) ເປັນໝາກຮູບແບບໜຶ ່ ງຂອງໝາກສົດທີ ່ມີເປຶອກນອກໜາ ແລະ ໜຽວ, ມີຕ່ ອມນໍ ້າມັນຢູ່ ໃນຜະໜັງໝາກຊັນ້ ນອກຫ າຍ, ຜະໜັງໝາກຊັນ້ກາງມີສີຂາວເຊິ ່ ງອາດຈະໜາ ຫ ືບາງລັກສະ ນະເປັນນວມ ຫ ືເປັນເຍື ່ອສີຂາວ, ບໍ ່ ຄ່ ອຍມີຕ່ ອມນໍ ້າມັນ ແລະ ມັດເຊື ່ອມຕິດກັບຜະໜັງຊັນ້ ນອກຈົນແຍກບໍ ່ ໄດ້, ສ່ ວນຜະໜັງໝາກຊັນ້ ໃນເປັນເນື ້ອນຸ້ມປະກອບດ້ວຍຖົງນ້ອຍໆຈໍານວນຫ າຍ ແລະ ມັກມີນໍ ້າຢູ່ ຂ້າງໃນເຊິ ່ ງພບົ ໃນພືດ ຕະກຸນໝາກກ້ຽງ (Rutaceae) ໄດ້ແກ່: ໝາກນາວ, ໝາກຂີຫູດ້ , ສົມ້ ໂອ ເປັນຕົນ້. 4) ໝາກແບບໝາກແຕງ (pepo) ເປັນໝາກຮູບແບບໜຶ ່ ງຂອງໝາກສດົທີ ່ມີເປຶອກນອກໜາໜຽວ ຫ ືແຂງ, ມີໜຶ ່ ງເຖິງຫ າຍແກ່ ນ, ເປັນໝາກທີ ່ ປ່ ຽນແປງມາຈາກຮັງໄຂ່ ລຸ່ ມວົງກີບທີ ່ ຈະເລີນມາຈາກຖານດອກເຊື ່ອມລວມກັບ ຜະໜັງໝາກຊັນ້ ນອກ ເຊີງມີສ່ ວນຂອງຖານດອກຈະເລີນຮ່ ວມຢູ່ ນໍາເອີ ້ນວ່ າ ໝາກທຽມ, ຜະໜັງໝກຊັນ້ກາງ ແລະ ຊັນ້ ໃນມີເນື ້ອນຸ້ມເຊັ ່ນ: ໝາກໂມ, ໝາກແຕງ, ໝາກນໍ ້າເຕົ ້າ, ໝາກບວບ, ໝາກໝາກຟັກ ແລະ ໝາກຕູມ ເປັນຕົນ້. 5) ໝາກແບບໝາກແອັບເປິ ້ນ (pome) ເປັນໝາກທີ ່ ເກີດຈາກຮັງໄຂ່ທີ ່ ມີຄາເພລ 2 ຫ ືຫ າຍກວ່ າ ຮັງໄຂ່ ເປັນແບບລຸ່ ມວົງກີບ ສ່ ວນທີ ່ ເປັນເນື ້ອຂອງໝາກຈະເລີນເຕີບໂຕມາຈາກສ່ ວນຖານດອກທີ ່ ເປັນຮູບຖ້ວຍຫຸ່ ມ carpel ໄວ້ຫ ືທີ ່ ເອີ ້ນວ່ າ hypanthrium ເຊິ ່ ງພາຍຫ ັງການປະສົມພັນສ່ ວນດັ ່ງກ່ າວຈະຂະຫຍາຍກາຍເປັນເນື ້ອທີ ່ ເອີ ້ນວ່ າ pseudocarp ເຊິ ່ ງເປັນສ່ ວນທີ ່ ສາມາດກິນໄດ້, ສ່ ວນໝາກທີ ່ ແທ້ຈິງຢູ່ ພາບໃນຜະໜັງໝາກ (pericarp) ເຊິ ່ ງເປັນ ແກນແຂງທີ ່ມີເມັດຢູ່ ນໍາ ໄດ້ແກ່: ໝາກແອັບເປິນ, ໝາກສາລີ ່ , ໝາກຊົມພູເປັນຕົນ້. 2.2.2. ໝາກແຫ້ງ (dry fruit) ດັ ່ງຮູບ 10.31 ເປັນໝາກທີ ່ ຜະໜັງໝາກ (pericarp) ມີລັກສະນະແຫ້ງ ແລະ ບໍ ່ ມີເນື ້ອນຸ້ມເມື ່ ອຈະເລີນເຕີບໂຕເຕັມທີ ່ ເຊິ ່ ງແບ່ ງອອກເປັນ 2 ກຸ່ ມຄື: ໝາກແຫ້ງແກ່ ແລ້ວແຕກ (dry dehiscent fruit) ແລະ ໝາກແຫ້ງແກ່ແລວ້ ບໍ ່ ແຕກ (dry in dehiscent fruit).

247 1) ໝາກແຫ້ງແກ່ ແລ້ວແຕກ (dry dehiscent fruit) ເປັນໝາກທີ ່ມີຜະໜັງໝາກ (pericarp) ແຕກ ຫ ື ແຍກອອກເມື ່ອແກ່ເຕັມທີ ່ ເຊິ ່ ງສາມາດຈໍາແນກອອຫເປັນ 5 ຊະນິດຄື: - ໝາກແບບໝາກຖົ ່ ວ (legume) ເປັນໝາກທີ ່ ຈະເລນີມາຈາກຮງັໄຂ່ ແບບເທິງວົງກີບຂອງເກສອນເພດ ແມ່ ດ່ ຽວ, ພາຍໃນຂອງໝາກຊະນດິນີມ້ ແີກ່ນ 1 ຫ ືຫ າຍແກ່ນຕດິຢ່ ູທາງດາ້ນຂາ້ງຂອງ ໝາກ, ເມື ່ອໝາກແກ່ຈະແຍກ ອອກຈາກກັນຕາມຮອຍເຊື ່ ອມ (suture) ທັງສອງດ້ານເປັນ 2 ຊີກ ເຊິ ່ ງພົບໄດ້ທົ ່ ວໄປໃນພືດຕະກຸນຖົ ່ ວ (Leguminoseae) ເຊັ ່ນ ໝາກຖົ ່ວຝັກຍາວ, ຖົ ່ວລນັ ເຕາົ, ແຄ, ໜາກກະຖນິ ເປັນຕົນ້. ຮູບ 10.31 ໝາກແຫ້ງແກ່ ແລ້ວແຕກ (dry dehiscent fruit) (ທີ ່ມາ https://www.pinterest.com/pin/655555289480116762/) - ໝາກຫັກຂໍ ້(lomentum) ເປັນໝາກທີ ່ຈະເລນີມາຈາກຮງັໄຂ່ເທິງວົງກີບຂອງເກສອນເພດແມ່ ດ່ ຽວ, ມີ ການສາ້ງຂອບທຽມກັນ້ຕາມຂວາງລະຫວ່າງແກ່ນ ແລະ ເມື ່ອໝາກແກ່ຈະຫກັ ຕາມແນວຂອງຂອບກັນ້ເຊັນ້ ໝາກບາ້ , ໝາກຄູນ ເປັນຕົນ້. - ໝາກແຕກແນວດຽວ (follicle) ເປັນໝາກທີ ່ ຈະເລນີມາຈາກຮງັໄຂ່ ເໜືອວົງເກີບ, ຮັງໄຂ່ ມີ 1 carpel, ພາຍໃນມຫີ າຍແກ່ນ ແລະ ເມື ່ອໝາກແກ່ຈະແຕກອອກຕາມຮອຍເຊື ່ອມພຽງຂາ້ງດຽວ, ໝາກຊະນດິນີມ້ ກັ ເກດີມາ ຈາກດອກພຽງດອກດຽວ ແຕ່ຖາ້ພາຍໃນດອກມຮີ ງັໄຂ່ທີ ່ ປະກອບດວ້ ຍ 2 carpel ແຕ່ ລະ carpel ກໍຈະແຍກກັນ ຢ່ າງອິດສະຫ ະຈາກຖານຂອງຮງັໄຂ່ ຈນົ ເຖິງປາຍ ເມື ່ອຮງັໄຂ່ ໄດຮ້ ບັ ການປະສມົ ພັນແລວ້ ແຕ່ລະ carpel ກໍ ່ ຈະເລີນ ໄປເປັນໝາກ ດັ ່ງນັນ້ ໝາກຈິ ່ ງຕດິກນັ ເປັນຄ່ ູໃນກາ້ນດອກດຽວກນັ ເຊັ ່ນ: ໝາກຂອງດອກຮກັ . ໝາກຊະນດິນີ ້ອາດ

248 ເກດີຈາກດອກທີ ່ມກີ່ ຸມຂອງ carpel ຕິດຢູ່ ເທິງແກນຂອງດອກດຽວກັນ ໂດຍແຕ່ ລະ carpel ແຍກບໍ ່ ເຊື ່ອມຕດິກນັ ເມື ່ອໄດ້ຮັບການຜະສົມພັນແຕ່ ລະ carpel ກໍ ່ ຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕໄປເປັນໝາກ ແລະ ເມື ່ອແກ່ຈະແຕກພຽງດາ້ນດຽວ ເຊັ ່ນ: ຈາໍປີ, ຈາໍປາປ່ າ, ຍີ ່ຫຸບ, ຈາໍປາ ແລະ ແພງພອຍ ເປັນຕົນ້. - ໝາກແຫ້ງແຕກອອກແບບຜັກກາດ (silicle, silicule, silique)ເປັນໝາກທີ ່ ຈະເລນີຈາກຮງັໄຂ່ ເທິງ ວງົກບີທີ ່ປະກອບດວ້ ຍ 2 carpel ເຊິ ່ ງມກີ ານລຽງຂອງພລາເຊນຕາຕາມຮອຍເຊື ່ອມ ແຕ່ຈະມຜີະໜງັທຽມລະຫວ່າງ ພາເຊນຕາເຮັດໃຫ້ມີແກນກາງ ແລະ ເກີດຊ່ ອງຫວ່ າງພາຍໃນຮັງໄຂ່ 2 ຊ່ ອງ ເມື ່ອໝາກແກ່ ຜະໜັງຂອງໝາກຈະ ແຕກຕາມຮອຍເຊື ່ອມທງັສອງດາ້ນຕາມລວງຍາວຈາກກກົ ໝາກໄປຈນົ ເຖິງປາຍໝາກ ເຊິ ່ ງຈະຕດິ ຢ່ ູທີ ່ ປາຍໝາກໜ້ ອຍໜຶ ່ ງ, ພາກສ່ ວນແກນກາງຈະມລີກັ ສະນະເປັນແຜ່ ນເຊິ ່ ງຈະມແີກ່ນຕດິ ຢ່ ູ, ໝາກແບບນີພ້ ບົ ຢ່ ູໃນພືດຕະກຸນຜັກ ກາດ (Brassicaceae) ແລະ ພືດບາງຊະນິດໃນຕະກຸນ Cruciferae. - ໝາກແຫ້ງແຕກ (capsule) ເປັນໝາກທີ ່ ຈະເລີນມາຈາກຮັງໄຂ່ ເທິງວົງກີບທີ ່ມີຮັງໄຂ່ ແບບປະສົມ, ມັກ ຈະມີແກ່ ນຂະໜາດນ້ອຍຈໍານວນຫ າຍ, ເຊິ ່ ງຈາກລັກສະນະຂອງການແຕກຂອງໝາກສາມາດແບ່ ງອອກເປັນກຸ່ ມ ຍ່ ອຍໄດ້ດັ ່ງນີ ້ : + ໝາກແຫ້ງແຕກຮອຍປະສານ (septicidal capsule) ເປັນໝາກແຫ້ງທີ ່ ແຕກຕາມແນວຂອງຂອບກັນ້ (septum) ທີ ່ຂັນ້ລະຫວ່ າງ locule ຫ ືຕາມແນວເຊື ່ອມລະຫວ່ າງ carpel ເຊັ ່ນ: ກະເຊົ ້າສີດາ. + ໝາກແຫ້ງແຕກກາງພູ(loculicidal capsule) ເປັນໝາກແຫ້ງທີ ່ມີ ໝາກແຕກອອກຕາມແນວເຄິງ ກາງຂອງ carpel ແຕ່ລະອັນ ຫ ືຕາມຊ່ ອງຫວ່ າງ (locule) ໂດຍຈະແຕກຕາມຍາວຂອງ locule ເຊັ ່ ນ: ພືດຕະກຸນ ສອນນາຣາຍ (Agaveceae), ຕະກຸນ Lythreceae ແລະ ຕະກຸນ Passifloraceae. + ໝາກແຫ້ງແຕກເປັນຮູ (poricidal capsule) ເປັນໝາກແຫ້ງທີ ່ ແຕກເປັນຮູຢູ່ ທາງປາຍຂອງໝາກ, ແກ່ ນພາຍໃນມີຂະໜາດນ້ອຍ ແລະ ຫຸ ດອອກດ້ວຍການແກວ່ າງຂອງໝາກເຊັ ່ນ: ຝິ ່ ນ. + ໝາກແຫ້ງແຕກແບບມີຝາປິດ (circumscisile capsule, pyxidium, pyxis) ເປັນໝາກແຫ້ງແຕກ ທີ ່ຂອບໝາກຈະແຕກແຍກອອກເປັນວົງຕາມລວງຂວາງໂດຍບໍລິເວນຮອບໝາກ, ໂດຍສ່ ວນເທິງຂອງໝາກຈະຫຸ ດ ອອກໄປຄ້າຍຄືຝາປິດ ແລະ ພາຍໃນມີແກ່ ນຈໍານວນຫ າຍ ພົບໄດ້ໃນພືດຕະກຸນຜັກເບ້ຍ (portulacaceae) 2) ໝາກແຫ້ງແກ່ ແລວ້ ບໍ ່ ແຕກ (dry in dehiscent fruit) ດັ ່ງຮູບ 10.32 ແມ່ ນໝາກແຫ້ງທີ ່ ມີຜະໜັງ ຂອງໝາກບໍ ່ ແຕກອອກເມື ່ອແກ່ ແບ່ ງອອກເປັນຫ າຍຊະນິດຄື: - ໝາກແຫ້ງແກ່ ນຫ ້ອນ (acene) ເປັນໝາກທີ ່ ເກີດຈາກຮັງໄຂ່ມີ1 ຫ້ອງ ແລະ ມີໄຂ່ 1 ເມັດ, ຜະໜັງໝ າກມັກຂ້ອນຂ້າງບາງແຕ່ ແຫ້ງ ແລະ ແຂງບໍ ່ ເຊື ່ ອມກັບເປືອກແກ່ ນ ພົບໄດ້ທົ ່ ວໄປໃນພືດຕະກຸນຜ່ ານຕາເວັນ (Asteraceae) ແລະ ຕະກຸນຜັກໄຜ່ (Polygonaceae) - ໝາກເປືອກແຂງແກ່ ນດຽວ (nut) ເປັນໝາກທີ ່ ເກີດຈາກຮັງໄຂ່ 1 ຫ້ອງ ແລະ ມີເມັດໄຂ່ 1 ເມັດ, ຜະໜັ ງຂອງໝາກຈະແຫ້ງ ແລະ ແຂງຫ າຍ ເຊັ ່ນ: ໝາກກໍຊະນິດຕ່ າງໆ, ໝາກພ້າວ ແລະ ໝາກມ່ ວງຫິມະພານ ເປັນຕົນ້. - ໝາກແຫ້ງເມັດຕິດ ຫ ືໝາກແບບທັນຍາພືດ (caryopsis) ມີລັກສະນະຄ້າຍໝາກແຫ້ງແກ່ ນເປືອຍ, ແຕ່ຜະໜັງໝາກເຊື ່ ອມກັບເປືອກແກ່ ນ ເຊິ ່ ງເປັນລັກສະນະຂອງໝາກທີ ່ ພົບໃນພືດຕະກຸນຫຍ້າ (Poaceae) ເຊັ ່ນ: ເຂົ ້າ, ເຂົ ້າໂພດ ເປັນຕົນ້.

249 - ໝາກປີກດ່ ຽວ (samara) ແມ່ ນໝາກແຫ້ງແກ່ ນຫ ້ອນທີ ່ ຜະໜັງໝາກຈະເລີນແຜ່ ອອກເປັນປີກເຊັ ່ນ: ໝາກດູ່ ເປັນຕົນ້. - ໝາກປີກທຽມ (samaroid) ແມ່ ນໝາກແຫ້ງເປືອກແຂງທີ ່ ມີແກ່ ນດຽວ ເຊິ ່ ງຢູ່ ປາຍໝາກມີຍອດເກ ສອນເພດແມ່ຕິດຢູ່ ແລະ ເມື ່ອແກ່ກີບລ້ຽງເຊິ ່ ງຕິດທົນຈະມີການຈະເລີນໄປເປັນປີກ ພົບໃນພືດຫ າຍຊະນິດຂອງພືດ ຕະກຸຍາງ (dipterocarpaceae) 3) ໝາກແຍກແລ້ວແຕກ ຫ ືໝາກແຫ້ງແຍກ (schizocarp) ແມ່ ນໝາກທີ ່ ຈະ ເລີນມາຈາກຮັງໄຂ່ທີ ່ ປະ ກອບດ້ວຍ carpel ຕັ ້ງແຕ່ 2 carpel ຂື ້ນໄປ, ເມື ່ອຮັງໄຂ່ ຈະເລີນເປັນໝາກແຕ່ລະ carpel ຈະແຍກອອກຈາກກັນ ຄ້າຍກັບວ່ າເປັນໝາກຍ່ ອຍເອີ ້ນວ່ າ ຊີກໝາກ (mericarp) ເຊັ ່ນ: ຄອບຈັກກະວານ ເປັນຕົນ້. ຮູບ 10.32 ໝາກແຫ້ງແກ່ແລວ້ ບໍ ່ ແຕກ (dry indehiscent fruit) (ທີ ່ມາ https://www.eeob.iastate.edu/classes/bio366/terminology/fruit/fruit.html) VI. ແກ່ນ (seed) ແກ່ ນຄືອໍວຸລທີ ່ ພາຍຫ ັງໄດຮ້ ັບການຜະສົມພັນແລວ້ ຈະເລີນເຕີບໂຕປ່ ຽນແປງເປັນແກ່ ນ ດັ ່ງໄດກ້່າວໄວໃ້ນ ເລື ່ອງດອກ ແກ່ນມຄີວາມສໍາຄນັຫ າຍໃນການສບືພັນ ຫ ືແຜ່ ພນັ ຂອງພືດຈໍາພວກແອງຈໂີອເປີມ ແລະ ຈມິ ໂນສະ ເປີມ, ແກ່ ນຂອງພືດແຕ່ ລະຊະນິດມີຮູບຮ່ າງ, ຂະໜາດ ແລະ ສີແຕກຕ່ າງກັນ, ແກ່ ນມີປະໂຫຍດແກ່ ມະນຸດ ແລະ ສັດເປັນຢ່ າງດີໂດຍໃຊ້ເປັນອາຫານ. 1. ສ່ ວນປະກອບຂອງແກ່ ນ 1.1. ເປືອກແກ່ ນ ( seed coat) ດັ ່ງຮູບ 10.33, ເປັນສ່ວນຊັນ້ນອກສຸດຂອງແກ່ນທີ ່ປ່ ຽນແປງມາຈາກຜະໜັ ງອໍວຸນ ຫ ື integument ຂອງອໍວຸນ, ສ່ ວນຫ າຍເປືອກແກ່ ນມີ 2 ຊັນ້ ຄ:ືຊັນ້ ນອກສຸດເອີ ້ນ testa ປ່ ຽນແປງຈາກຜະ ໜງັຊັນ້ ນອກຂອງອໍວຸລ (outer integument ) ມລີກັ ສະນະໜຽວ ຫ ືແຂງເຮດັ ໃຫນ້ໍ ້າທີ ່ມຢີ່ ູໃນເຈ້ຍຂອງແກ່ ນລະເ ຫຍີ ໄດຍ້າກ ນອກຈາກນັນ້ ຍງັປ້ອງກນັອນັ ຕະລາຍຈາກແມງໄມ,້ເຊື ້ອລາ ແລະ ອື ່ນໆທີ ່ມາທໍາລາຍເປືອກ, ແກ່ນຊັນ້ ໃນເອີ ້ນວ່າ tegmen ເຊິ ່ ງປ່ ຽນແປງມາຈາກຜະໜັງຊັນ້ ໃນຂອງອໍວຸລ (inner integument) ເປືອກຊັນ້ ນີ ້ສ່ ວນຫ າຍ ຈະເປັນເຈ້ຍບາງໆສຂີ າວ. ແກ່ນພດືບາງຊະນດິມເີປືອກຫຸມ້ ແກ່ນຊັນ້ ດຽວ ເນື ່ອງຈາກຂະນະທີ ່ ອໍວຸລຈະເລີນເຕີບໂຕ

250 ຜະໜັງທັງ 2 ຊັນ້ ຂອງອໍວຸລຈະເຊື ່ ອມຕິດກນັ ກາຍເປັນເປືອກແກ່ ນຊັນ້ ດຽວກໍ ່ ໄດ,້ ນອກຈາກນີມ້ ີແກ່ ນພືດບາງ ຊະນດິ ເປືອກແກ່ນອາດເຊື ່ອມຮ່ ວມກບັຜະໜງັຂອງໝາກກໍ ່ ໄດ.້ເປືອກແກ່ນນອກຈາກຈະປອ້ ງກນັອນັ ຕະລາຍຈາກ ສິ ່ ງພາຍນອກແລວ້ ຍງັຊ່ວຍໃຫແ້ກ່ນມຄີວາມທນົທານຕໍ ່ດນິຟາ້ອາກາດທີ ່ ບໍ ່ ເໝາະສມົ ໄດ,້ເປືອກແກ່ນຊັນ້ ນອກຂອງ ພືດຈໍາພວກຖົ ່ ວລຽນ, ລິ ່ ນຈີ ່ , ລໍາໄຍ ແລະ ໝາກເງາະປ່ ຽນສະພາບເປັນເນື ້ອນຸມ້ ໆຫຸມ້ ແກ່ ນຢ່ ູ ເຊິ ່ ງເປັນສ່ ວນທີ ່ ສາມາດກນິ ໄດເ້ອີ ້ນ arit. ແຄແສດ, ຜັກທຽມເຄືອ ແລະ ທອງອຸໄລເປືອກແກ່ ນຈະປ່ ຽນສະພາບເປັນແຜ່ ນບາງຊ່ ວຍ ໃຫແ້ກ່ນປີວຕາມລມົ , ເປືອກແກ່ນຊັນ້ນອກຂອງຝ້າຍປ່ ຽນເປັນເສັນ້ ໃຍສຂີ າວຫຸມ້ ແກ່ນໄວ.້ 1.2. ໜໍ ່ລູກ (Embryo) ດັ ່ງຮູບ 10.33, ເປັນສ່ວນທີ ່ສໍາຄນັທີ ່ ສຸດຂອງແກ່ນ ເຊິ ່ ງຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕເປັນຕົນ້ ໄມ້ ຕົນ້ ໃໝ່ ຕໍ ່ ໄປ, ໜໍ ່ ລູກຈະເລນີປ່ ຽນແປງມາຈາກໄຊໂກດເຊີ ່ ງເກດີຈາກຈຸລັງໄຂ່ ໄດ້ຮັບການຜະສົມກັບສະເປີມ, ໜໍ ່ ລູກ ທີ ່ຈະເລນີເຕບີໂຕເຕມັ ທີ ່ພອ້ມທີ ່ຈະງອກອອກມາເປັນຕົນ້ ພດືໃໝ່ ນັນ້ ປະກອບດວ້ ຍສ່ ວນຕ່າງໆ ດັ ່ງນີ ້ : 1.2.1. ໃບລ້ຽງ ( cotyledon) ໃບລຽ້ງຂອງພືດແຕ່ ລະຊະນິດມີລັກສະນະ ແລະ ສີບໍ ່ ຄືກັນ ເຊັ ່ ນ: ພືດ ຈໍາພວກຖົ ່ ວມໃີບລຽ້ງໜາສຂີ ຽວອ່ ອນມອີ າຫານສະສມົ ໄວພ້ າຍໃນຫ າຍ, ສ່ ວນໃບລຽ້ງຂອງໝາກຮຸ່ງມລີກັ ສະນະ ຂອບແບນຮູບໃບມນົກວາ້ງ ແລະ ໃບລຽ້ງຂອງເຂົ ້າໂພດເອີ ້ນ scutellum ມີລັກສະນະເປັນແຜ່ ນຂາວໆບາງໆ. ໃບລຽ້ງມໜີ າ້ທີ ່ ສະສມົ ອາຫານໄວເ້ພື ່ອລຽ້ງໜໍ ່ ລູກ ແລະ ມໜີ າ້ທີ ່ ດູດຊມຶ ອາຫານຈາກແພຈຸລງັອື ່ນໆທີ ່ ຢ່ ູຮອບ ໜໍ ່ ລູກມາໃຊ້ໃນການງອກຂອງແກ່ ນອີກດ້ວຍ ໂດຍໃບລ້ຽງບາງຊະນິດຈະດູດອາຫານຈາກເອນໂດສະເປີມ (endosperm) ເຂົ ້າມາໄວໃ້ນຕວົ ເອງເຮັດໃຫໃ້ບລຽ້ງຊະນດິນີໜ້ າ, ມຂີະໜາດໃຫຍ່ເຊັ ່ນ: ໃບລຽ້ງຂອງຖົ ່ວ, ໃບລຽ້ງ ບາງຊະນດິ ບໍ ່ ດູດອາຫານຈາກເອນໂດສະເປີມໃບລຽ້ງຊະນດິ ນີ ້ບາງ ແລະ ແບນເຊັ ່ ນ: ໃບລຽ້ງຂອງໜາກຫຸ່ ງເທບ ດັ ່ງນັນ້ ຈິ ່ ງເຫນັ ວ່າໝາກຫ່ ຸງເທບມເີອນໂດສະເປີມໃຫຍ່ໜາ, ນອກຈາກໜາ້ທີ ່ ດັ ່ງກ່າວແລວໃບລ້ຽງຍັງຊ່ ວຍປ້ອງກັນ ້ ຍອດອ່ອນນໍາອກີ , ໃນພດືບາງຊະນດິມໃີບລຽ້ງສຂີຽວສາມາດສງັເຄາະອາຫານເພື ່ອລຽ້ງຕົນ້ກາ້ໃນໄລຍະທີ ່ ຍງັບໍ ່ມໃີບ ແທ້. ພດືບາງຊະນດິມໃີບລຽ້ງສອງໃບເອີ ້ນວ່າພດື ໃບລຽ້ງຄ່ ູເຊັ ່ນ: ໝາກມ່ວງ ແລະ ໝາກຂາມ ເປັນຕົນ້ . ພດືບາງ ຊະນດິມໃີບລຽ້ງພຽງໃບດຽວເອີ ້ນວ່າພດືລຽ້ງດ່ ຽວເຊັ ່ນ: ເຂົ ້າໂພດ, ເຂົ ້າ ແລະ ໝາກພາ້ວ ເປັນຕົນ້. ຈາກຄວາມແຕກ ຕ່າງຂອງຈໍານວນໃບລຽ້ງນີ ້ຈຶ ່ ງເຮດັ ໃຫນ້ ກັ ພກຶ ສາສາດນໍາມາແຍກພດືມດອກອອກເປັນສອງພວກໃຫຍ່ ໆຄື: ພືດໃບ ີ ລ້ຽງດ່ ຽວ (monocotyledon) ແລະ ພືດໃບລ້ຽງຄູ່ (dicotyledon) ສໍາລັບພືດຈໍາພວກຈມິ ໂນສະເປີມນັນ້ ມໃີບ ລ້ຽງຈໍານວນຫ າຍ.

251 ຮູບ 10.33 ສ່ ວນປະກອບ ແລະ ຊະນິດຂອງແກ່ ນ (ທີມາ https://km.nssc.ac.th/external_newsblog.php?links=280) 1.2.2. ເອພິຄໍທີລ (Epicotyl): ເປັນສ່ ວນຂອງແກນກາງ ຫ ືລາຕົນ້ ອ່ ອນທີ ່ ຢ່ ູເທິງບໍລເິວນທີ ່ ໃບລຽ້ງຕດິ ຢ່ ູ ເຊິ ່ ງເຫັນໄດຊ້ ັດເຈນໃນຕົ ້ນກາ້, ພາຍໃນແກ່ ນຈະເປັນສ່ ວນຍອດຂອງເອພິຄໍທີລທີ ່ ເອີ ້ນວ່ າ ຍອດເກີດໃໝ່ (plumule) ຢ່ າງຊັດເຈນ, plumule ນີ ້ປະກອບດວ້ ຍແພຂະຫຍາຍຈະເລີນສ່ ວນປາຍ ເຊິ ່ ງຈະລນີ ເຕີບໂຕເປັນໃບ ແລະ ຍອດຕໍ ່ ໄປ, ພືດໃບລຽ້ງດ່ ຽວເຊັ ່ ນ: ເຂົ ້າໂພດຢ່ ູສ່ ວນປາຍ plumule ມີ coleoptile ຫຸມ້ ເພື ່ ອປ້ອງກນັ ບໍ ່ ໃຫ້ ຍອດອ່ ອນເປັນອັນຕະລາຍ. 1.2.3. ໄຮໂພຄໍທີລ (hypocotyl) ເປັນສ່ ວນຂອງແກນກາງລາດບັ ອ່ ອນທີ ່ ຢ່ ູໄດໃ້ນບໍລເິວນທີ ່ ໃບລຽ້ງຕດິ ຢ່ ູ ເຫນັ ໄດຊ້ ດັ ຕັ ້ງແຕ່ຢ່ ູພາຍໃນແກ່ນ, ບໍລເິວນປາຍສຸດຂອງໄຮໂພຄໍທລີ ເອີ ້ນວ່າ radicle ຢູ່ ບໍລິເວນໄມໂຄ ໄພຂອງແກ່ ນ ແລະ ຈະເລີນເຕີບໂຕເປັນຮາກແກວ້ ຂອງພືດຕໍ ່ ໄປ, ພືດໃບລຽ້ງດ່ ຽວມີcoleortiza ຫຸ້ມປາຍ radicle ທັງເອພິ

252 ຄໍທິລ ແລະ ໄຮໂພຄໍທິລນີ ້ຕ່າງກໍຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕເປັນລໍາດບັ ຂອງຕົນ້ ພດືໃໝ່ ເຊິ ່ ງໃນໜງັສບື າງຫວົ ເອີ ້ນສ່ ວນທງັສອງ ນີ ້ລວມກນັວ່າ Caulicle. 1.3. ເອນໂດສະເປີມ (Endosperm) ເປັນແພຈຸລັງພາຍໃນຂອງແກ່ນທີ ່ ຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕມາຈາກຈລຸ ງັເອນໂດ ສະເປີມຂັນ້ ໜຶ ່ ງເຊິ ່ ງເກີດຈາກສະເປີມອກີ ຕວົ ໜຶ ່ ງປະສມົ ກບັ polarnuclei, ເອນໂດສະເປີມມີໜາ້ທີ ່ ສະສມົ ອາຫານ ໄວ້ໃຫ້ໜໍ ່ ລູກໄວ້ໃຊ້ໃນໄລຍະທໍາອິດຂອງການງອກຂອງແກ່ ນ, ແກ່ ນຂອງພືດບາງຊະນິດໜໍ ່ ລູກຈະດູດຊມຶ ອາຫານທີ ່ ສະສົມໄວ້ໃນເອນໂດສະເປີມມາໃຊໝ້ ດົກ່ອນທີ ່ ເມດັພດືຈະແກ່ , ດວ້ ຍເຫດນີ ້ແກ່ນເຫ ົ ່ານີ ້ຈຶ ່ ງບໍ ່ມເີອນໂດສະເປີມເຫ ືອ ຢ່ ູໃຫເ້ຫນັ ເມື ່ອແກ່ນພດືແກ່ ເອີ ້ນວ່າແກ່ນປະເພດນີ ້ວ່າ Exalbuminous seed ເຊັ ່ນ: ແກ່ນໝາກຖົ ່ວ, ຜ່ ານຕາເວັນ, ໝາກອ,ຶຝ້າຍ ແລະ ໝາກບວົ ເປັນຕົນ້. ແກ່ນພດືບາງຊະນດິເຊັ ່ນ : ເມດັ ເຂົ ້າ ແລະ ເຂົ ້າໂພດ ຈະຍງັຄງົມເີອນໂດສະ ເປີມເຫນັ ໄດຊ້ ດັ ໜໍ ່ ລູກຂອງພດື ເຫ ົ ່ານີ ້ຈະດູດຊມຶ ອາຫານທີ ່ ສະສມົ ໄວໃ້ນເອນໂດສະເປີມໄປໃຊກ້ ໍຕໍ ່ ເມື ່ອແກ່ນນັນ້ ຈະ ງອກ ດັ ່ງນັນ້ ແກ່ ນພວກນີ ້ຈະງອກຊາ້ວ່ າແກ່ ນທີ ່ ດູດຊຶມອາຫານເອົາໄວກ້່ ອນແລວ້ ເອີ ້ນວ່ າແກ່ ນປະເພດນີ ້ວ່ າ Albuminous seed. ແກ່ ນພືດບາງຊະນິດມີທາດອື ່ນໆເຊັ ່ນ: ວຕິ າມນິ , ເກອືແຮ່ ຈນົ ເຖິງເມດັ ສີພວກຄໍໂຣຟິນ, ແຄໂຣທີນ, ຟາໂວ ນອຍ ແລະ ແອນໂທໄຊຍານິນ, ທາດຄວບຄຸມການຈະເລີນເຕີບໂຕໄດ້ແກ່ ຮໍໂມນອອກຊີນ, ຈິນເບີເຣີລິນ, ໄຊໂທ ໄຄນິນ ຈົນຮອດແອັບໄຊຊິກອາຊິດ ແລະ ອາຊິດຟິນອາລກິ ເປັນຕົນ້. 1.3.1. ຄາໂບໄຮເດ ດ: ສ່ວນໃຫຍ່ຂອງອາຫານທງັໝດົທີ ່ມຢີ່ ູໃນແກ່ນພດືຈະເປັນອາຫານປະເພດນີ ້ ເຊິ ່ ງຈະຢ່ ູ ໃນຮູບຕ່າງໆກນັ ແລວ້ ແຕ່ ຊະນດິ ຂອງພືດເຊັ ່ ນ: ໃນຮູບຂອງແປ້ງ, ນໍ ້າຕານ, hemicellulose ເປັນຕົນ້ . ຄາໂບໄຮ ເດ ດເປັນແຫ່ ງສໍາຄັນໃນການທີ ່ ພດືຈະຕອ້ ງໃຊໃ້ນການຈະເລີນເຕບີ ໂຕ ສາ້ງແຊນລຸຍໂລສໃຫ້ກັບຂອບຈຸລງັເຊັ ່ນ: ແກ່ນເຂົ ້າໂພດ ແລະ ແກ່ນທນັຍາພດື ເປັນຕົນ້. 1.3.2. ໂປຣຕີນ: ແກ່ນພດືທຸກຊະນດິມໂີປ ຕນີ ເປັນອາຫານສະສມົ ຢ່ ູເກອືບທງັນັນ້ ແຕ່ຈະມີໜ້ອຍ ຫ ື ຫ າຍ ເທົ ່າໃດກໍແລວ້ ແຕ່ຊະນດິຂອງພດື ໂປ ຕນີເປັນສ່ວນປະກອບສໍາຄນັທີ ່ພດືໃຊສ້າ້ງໂປ ໂຕພລາສຊຶມ. 1.3.3. ໄຂມນັ ແລະ ນໍ ້າມນັ : ມກັ ປະປົນຢ່ ູກບັ ແປ້ງ ແລະ ໂປ ຕນີ , ໄຂມນັ ແລະ ນໍ ້າມນັ ມຫີ າຍ ຫ ືໜອ້ ຍ ແລວ້ ແຕ່ຊະນດິຂອງພດື ເຊັ ່ນ: ໃນໝາກຮຸ່ງ ແລະ ໝາກພາ້ວ ເປັນຕົນ້ . ພດືບາງຊະນດິ ເອນໂດສະເປີມມລີກັ ສະນະ ເປັນທງັນໍ ້າ ແລະ ຕ່ອນ ເຊັ ່ນ: ນໍ ້າໝາກພາ້ວ ແລະ ນາ້ໝາກຕານ ເປັນຕົນ້. 2. ຊະນດິຂອງແກ່ ນ ຈາກສ່ວນປະກອບຂອງແກ່ນພດືດັ ່ງໄດກ້່າວມາແລວ້ ນັນ້ ສາມາດຈາໍ ແນກແກ່ນພດື ໄດດ້ ັ ້ງນີ ້ : ແກ່ ນຂອງພືດໃບ ລຽ້ງຄ່ ູທີ ່ບໍ ່ມເີອນໂດສະເປີມ, ແກ່ນຂອງພດືໃບໃບລຽ້ງຄ່ ູທີ ່ມເີອນໂດສະເປີມ ແລະ ແກ່ ນຂອງພືດໃລ້ຽງດ່ ຽວ. 2.1. ແກ່ນຂອງພດືໃບລຽ້ງຄ່ ູທີ ່ບໍ ່ມເີອນັ ໂດສະເປີມ (Exalbuminous seed) ແກ່ນຂອງພດື ໃບລຽ້ງຄ່ ູທີ ່ ບໍ ່ມເີອນັ ໂດສະເປີມ (ຮູບ 10.33) ແກ່ນຂອງພດືຈາພວກນີ ້ໄດແ້ກ່ ແກ່ນຖົ ່ ວເຫ ອື ງ ຊະນິດຕ່ າງໆ, ເປັນແກ່ ນທີ ່ມເີປືອກແກ່ ນລວມກັນຈນົແຍກບໍ ່ ອອກວ່າຊັນ້ ໃດເປັນຊັນ້ testa ຊັນ້ ໃດເປັນ tegmen, ດາ້ນໜຶ ່ ງຂອງເປືອກແກ່ນບ່ອນກິ ່ວຈະມຮີອຍນອ້ ຍໆເປັນຮູບໄຂ່ມກັ ມສີຂີ າວເອີ ້ນວ່ າ hilum ເປັນຮອຍທີ ່ ເກດີຈາກ funiculus ຫ ື ກ້ານຂອງອໍວຸລຫຸ ດໄປ, ໃກໆ້ ກັບ hilum ມີຮູນ້ອຍໆ 1 ຮູ ເອີ ້ນວ່ າ micropyle, ໃນເແກ່ ນບາງ ຊະນິດຈະເຫັນ micropyle ຊດັ ເຈນແຕ່ບາງຊະນດິຈະເຫນັ ບໍ ່ຊດັ , ຮູນີ ້ ເປັນທາງທີ ່ນໍ ້າຊມຶ ເຂົ ້າໄປພາຍໃນແກ່ນ ແລະ ເປັນທາງໃຫ້ສ່ ວນຂອງໜໍ ່ ລູກທີ ່ ເອີ ້ນວ່າ radicle ປົ ່ ງອອກມາຈາກແກ່ນປ່ ຽນແປງເປັນຮາກຕໍ ່ ໄປ, ດາ້ນສ່ ວນໂຄງ້ຂອງ ແກ່ ນ ຫ ື ດ້ານກົງກັນຂ້າມກັບ hilum ແລະ ເປືອກໄມໂຄ ໄຟຈະເປັນສັນເອີ ້ນວ່ າ raphe ເປັນຮອຍທີ ່ funiculus

253 ທາບໄປຕາມອໍວູນກ່ ອນທີ ່ຈະປ່ ຽນແປງໄປເປັນແກ່ ນ, ຖ້າລອກເອົາເປືອກແກ່ ນອອກໝົດແລວ້ ແລວ້ ສ່ ວນທີ ່ ເຫ ອືນັນ້ ກໍຄືໜໍ ່ ລູກເຊິ ່ ງປະກອບດວ້ ຍໃບລຽ້ງ 2 ໃບປະກົບກັນຢ່ ູ ເມື ່ ອແກະໃບລຽ້ງທັງສອງແຍກອອກຈາກກັນຈະພົບ plumule, hypocotyl ແລະ radicle ຈະບໍ ່ພບົ ເອນໂດສະເປີມ. 2.2. ແກ່ນຂອງພດືໃບລຽ້ງຄ່ ູທີ ່ມເີອນໂດສະເປີມ (Albuminous seed) ແກ່ນຂອງພດື ໃບລຽ້ງຄ່ ູທີ ່ມເີອນໂດສະເປີມ (ຮູບ 10.33) ໄດ້ແກ່ ແກ່ ນໝາກຫຸ່ ງເທບ, ໝາກແຕ້ຄ່ າ, ເປັນ ແກ່ ນທີ ່ມເີປືອກແກ່ນຊັນ້ testa ແລະ tegmen ແຍກກນັ ເຫນັ ໄດຊ້ ດັ ເຈນ, ເປືອກແກ່ນຊັນ້ testa ແຂງມີລັກສະນະ ເປັນລາຍ ແລະ ທາງດາ້ນໜຶ ່ ງຂອງເມດັຈະເຫນັສນັ raphe ຕະຫ ອດຄວາມຍາວຂອງແກ່ ນ, ຢູ່ ສ່ ວນປາຍຂອງ raphe ທາງດ້ານຖານຂອງແກ່ ນເປັນ hilum ແລະ ໄມໂຄ ໄຟ, ບໍລິເວນທີ ່ ເປັນ hilum ແລະ ໄມໂຄ ໄຟນີມ້ ເຈ້ຍອວບແຕ່ ີ ແຂງ ເອີ ້ນວ່າ caruncle ປິດຢູ່ ເຊິ ່ ງມໜີ າ້ທີ ່ອຸມ້ ນໍ ້າໄວເ້ພື ່ອຊ່ວຍໃນການງອກຂອງແກ່ນ, ເມື ່ອທຸບ ຫ ືເຄາະເອາົ testa ອອກແລ້ວຈະເຫັນ tegmen ເປັນເຈ້ຍສຂີ າວບາງໆຫຸມ້ ສ່ ວນອື ່ນໆຂອງແກ່ ນໄວ້, ຖ້າລອກເອົາ tegmen ອອກຈະ ພົບ endosperm ເຊິ ່ ງມຂີ ະໜາດໃຫຍ່ ໜາມສີ ີຂາວ ແລະ ມລີກັ ສະນະເປັນສອງຊີກແນບເຂົ ້າກນັ , ຈາກນັນ້ ເມື ່ ອ ແກະ endosperm ໃຫແ້ຍກອອກຈາກກນັຈະພບົ ໜໍ ່ ລູກປະກອບດ້ວຍໃບລ້ຽງ 2 ໃບ ມີລັກສະນະແບນ ແລະ ບາງ , ມີສີຂາວຄ້າຍຄືກບັ ໃບໄມ້ທີ ່ ຖານຂອງໃບລຽ້ງມກີ ອ້ ນສີຂາວໆເປັນຮູບໄຂຕ້ ັ ້ງຢ່ ູ ເຊິ ່ ງກອ້ ນນີ ້ປະກອບດວ້ ຍສ່ ວນ ຂອງ plumule, Epicotyl, hypocotyl ແລະ radicle ໂດຍ plumule ຢູ່ ສ່ ວນເທິງຂອງກ້ອນ hypocotyl ແລະ radicle ຢູ່ ຕອນສ່ ວນຖານຂອງກ້ອນ ຫ ື ຖານຂອງແກ່ ນ. 2.3. ແກ່ ນຂອງພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ (ຮູບ 10.33) ແກ່ ນຂອງພືດໃບລ້ຽງດ່ ຽວ (ຮູບ 10.33) ຕົວຢ່ າງໄດ້ແກ່ ເມດັ ເຂົ ້າໂພດ, ຫຍາ້ ແລະ ເມດັ ເຂົ ້າ ຖາ້ພຈິ າລະນາ ເບິ ່ ງເມດັ ເຂົ ້າໂພດຈະພບົ ວ່າເບື ້ອງໜຶ ່ ງຂອງເມດັ ເຂົ ້າໂພດມແີຜ່ ນສຂີ າວນວນໆຢ່ ູທາງກາງ ແຜ່ ນນີ ້ຄໃືບລຽ້ງເຊິ ່ ງຢ່ ູໃນ ໃບດຽວເອີ ້ນວ່າ scutellum ຢູ່ ຮອບໆແຜ່ ນ scutellum ມີສີເຫ ືອງຂອງເອນໂດສະເປີມ, ເປືອກຂອງເມດັ ເຂົ ້າໂພດ ມລີກັ ສະນະເປັນເຍື ້ອບາງໆ ແທຈ້ງິແລວ້ເມດັ ເຂົ ້າໂພດເປັນໝາກໜຶ ່ ງໝາກ ເຊິ ່ ງປະກອບດວ້ ຍແກ່ ນໜຶ ່ ງແກ່ ນ, ເປືອກ ຂອງໝາກຈະບໍ ່ ເຕບີ ໂຕເປັນຊີ ້ນຂອງໝາກ, ດັ ່ງນັນ້ Paocarn ຈະລວມກນັ ຈນົ ແຍກບໍ ່ ອອກວ່າເປືອກຂອງໝາກຢ່ ູ ບ່ອນໃດດວ້ ຍເຫດນີ ້ສ່ວນຖານຂອງແກ່ນ ເຊິ ່ ງເປັນແພຈຸລັງຂາວໆນັນ້ກໍຄກື າ້ນດອກ ແລະ ກາ້ນອໍວຸນ. ເມດັ ເຂົ ້າໂພດນີ ້ບໍ ່ ສາມາດແກະເບິ ່ ງສ່ ວນປະກອບຂອງໜໍ ່ ລູກໄດ້ຈຶ ່ ງຕອ້ ງຜ່ າແກ່ ນຕາມຄວາມຍາວໃຫ້ຜ່ ານ ບໍລິເວນກາງ scutellum ພົບວ່ າສ່ ວນໃຫຍ່ ທັງໝົດຂອງແກ່ ນເປັນເອນໂດສະເປີມ ເຊິ ່ ງມສີເີຫ ອື ງແກ່ ແລະ ສເີຫ ອື ງ ອ່ອນ, ສ່ ວນທີ ່ມສີເີຫ ອື ງແກ່ເປັນສ່ວນທີ ່ຢ່ ູພາຍນອກຕດິກບັ ເປືອກເມດັ ເອີ ້ນວ່າ horny endosperm ເປັນບໍລິເວນ ສະສມົ ແປ້ງ ແລະ ນໍ ້າມນັ ເປັນສ່ ວນໃຫຍ່ ແລະ ມໂີປ ຕນີ ເຊິ ່ ງຢ່ ູໃນຮູບແບບຂອງ aleurone grain ແຊກຊ້ອນຢູ່ ນໍາ, ເອນັ ໂດສະເປີມທີ ່ ຢ່ ູຊັນ້ ໃນມສີອີ່ ອນເອີ ້ນວ່າ starchy endosperm ເປັນເອນັ ໂດສະເປີມທີ ່ ປະກອບດວ້ ຍແປ້ງເປັນ ສ່ ວນຫ າຍ. ຖັດຈາກບໍລິເວນຂອງເອນໂດສະເປີມເປັນບໍລິເວນຂອງໜໍ ່ ລູກ ເຊິ ່ ງມີscutellum ກັນ້ ລະຫວ່ າງບໍລິເວນ starchy endosperm ກັບບໍລິເວນຂອງໜໍ ່ ລູກ ຖ້າໃຊ້ແວ່ ນຂະຫຍາຍສ່ ອງເບິ ່ ງຢ່ ູໃນບໍລເິວນຂອງໜໍ ່ ລູກຈະພົບວ່ າ ສ່ ວນເທິງຂອງໜໍ ່ ລູກຈະເປັນ plumule ແລະ peicotyl ມີເຈ້ຍບາງໆ ເອີ ້ນວ່າ coleoptile ຫຸ້ມຢູ່ . ບໍລິເວນສ່ ວນ ເທິງຂອງໜໍ ່ ລູກເປັນ hypocotyl ມີradicle ຢ່ ູທີ ່ ປາຍຂອງ hypocotyl ແລະ ຢ່ ູທີ ່ ປາຍຂອງ radicle ມິີເຈ້ຍບາງໆ ເອີ ້ນວ່າ coleorhize ຫຸ້ມຢູ່ ນໍາ.