TIKME END_new-5

ŞİRİN Y. MƏLİKOVA

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ
KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Embroidery from the Azerbaijan Carpet Museum Collection
Художественная вышивка из коллекции Азербайджанского музея ковра

EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА 1

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

2

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ
KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

EMBROIDERY FROM THE
AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION

ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА
ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

Layihənin rəhbəri və Şirin Y. Məlikova, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru
mətnlərin müəllifi:

Elmi redaktor: Sevil Sadıxova, sənətşünaslıq üzrə elmlər doktoru, professor
Koordinator: Rəma Zeynalova, Azərbaycan Xalça Muzeyinin elmi-tədqiqat üzrə baş mütəxəssisi
Tərcüməçilər: Aytən Əhmədova, Alison Braker, Nailə Bənnayeva, Nərminə Xəlilova
Eksponatların üzərindəki
ərəb yazılarının tərcüməçisi: Arif Ramazanov, AMEA-nın Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun əməkdaşı
Fotoqraf: Sahib Mansurov

Bədii tərtibat: Novruz Novruzov
Texniki tərtibat: Gülnar Səfərova
Məsul katib: Jalə Muradova

“Azərbaycan Xalça Muzeyi kolleksiyasından bədii tikmələr”. Bakı, 2017, 216 səh.

© Azərbaycan Xalça Muzeyi. 2017

Kitab YUNESKO-nun maliyyə dəstəyi ilə təşkilatın üzvü olan dövlətlərin 2016–2017-ci illər üçün əməkdaşlıq proqramı
çərçivəs­ ind­ ə nəşr olunmuşdur.

Project director and texts’ author: Shirin Y. Melikova, PhD in Arts

Scientific editor: Sevil Sadikhova, Doctor in Arts, professor
Coordinator: Rema Zeynalova, chief specialist on scientific research, Azerbaijan Carpet Museum
Translators: Aytan Ahmadova, Alison Bracker, Naila Bannayeva, Narmina Khalilova
Translation of Arabic
inscriptions on the exhibits: Arif Ramazanov, ANAS Institute of Manuscripts named after Muhammad Fizuli
Photographer: Sahib Mansurov

Artistic design: Novruz Novruzov
Technical design: Gulnar Safarova
Executive editor: Jala Muradova

“Embroidery from the Azerbaijan Carpet Museum Collection”. Baku, 2017, 216 pages.

© Azerbaijan Carpet Museum. 2017

The book has been published with the financial contribution received from UNESCO under the Programme of Participation in the
activities of Member States for 2016–2017.

Руководитель проекта Ширин Я. Меликова, доктор философии в области искусствоведения
и автор текстов:

Научный редактор: Севиль Садыхова, доктор наук в области искусствоведения, профессор

Координатор: Рема Зейналова, главный специалист по научно-исследовательской работе

Азербайджанского музея ковра

Переводчики: Айтен Ахмедова, Элисон Брекер, Наиля Баннаева, Нармина Халилова

Перевод арабских Ариф Рамазанов, сотрудник Института рукописей имени Мухаммеда Физули НАНА
надписей на экспонатах:

Фотограф: Сахиб Мансуров

Художественное оформление: Новруз Новрузов
Техническое оформление: Гюльнар Сафарова
Ответственный секретарь: Жале Мурадова

«Художественная вышивка из коллекции Азербайджанского музея ковра». Баку, 2017, 216 стр.

© Азербайджанский музей ковра. 2017

Книга опубликована при финансовой поддержке ЮНЕСКО в рамках Программы по сотрудничеству государств-членов
Организации на период 2016–2017 гг.

ISBN: 978-9952-8349-0-1

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ
MƏDƏNİYYƏT VƏ TURİZM NAZİRLİYİ

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ
KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

EMBROIDERY FROM THE
AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION

ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА
ИЗ КОЛЛЕКЦИИ

АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

Bakı – 2017

Azərbaycanda bədii tikmə ənənələri

Embroidery Traditions in Azerbaijan
Традиции художественной вышивки в Азербайджане

Bədii tikmələr əsrlər boyu Art embroidery has been an Художественная вышивка на
Azərbaycan xalq yaradıcılığının integral part of Azerbaijani folk art протяжении многих веков была
ayrılmaz hissəsi olub. Zaman for centuries. Over time, as technical неотъемлемой частью азербайд-
keçdikcə texniki təkmilləşdirmələr improvements and the weight of жанского народного творчества.
mənimsənildikcə və ornament history and traditions of ornamental Со временем, по мере освоения
sənətinin bədii obrazlı yükü art were mastered, this craft gained технических усовершенствований
genişləndikcə bu sənət daha böyük greater importance and earned the и расширения образного багажа
əhəmiyyət qazanır və incəsənət right to be called art. орнаментального искусства, это ре-
adlandırılmaq hüququnu əldə edir. месло заслужило право называться
Throughout its existence, искусством.
Mövcud olduğu bütün dövrlərdə Azerbaijani art embroidery has
Azərbaycan bədii tikmələri evdə been divided into domestic and Во все времена своего существова-
hazırlanan və peşəkar tikmələrə professional categories. ния азербайджанская художествен-
bölünürdü. ная вышивка подразделялась на
Home embroidery reflects the домашнюю и профессиональную.
Əcdadlarımızın mentalitetini, mindset, customs, and beliefs of our
inanc və adət-ənənələrini əks ancestors, and is therefore highly Домашняя вышивка отражает
etdirən ev tikmələri daha sabit və stable and traditional. It conveys the менталитет, обычаи и верования
ənənəvidir. Onlar sadə insanın əsrlər vast wealth of man’s inner world, наших предков и потому более
boyu toplanmış zəngin daxili aləmi material culture’s most important стабильна и традиционна. Это важ-
haqqında təsəvvür yaradır. Bu adi component when created by the нейшая составляющая материаль-
insanların əlləri və fantaziyası ilə hands and imagination of ordinary ной культуры, созданной руками и
yaradılmış maddi mədəniyyətin ən people. In contrast, professional фантазией обычных людей. Про-
mühüm tərkib hissəsidir. Peşəkar embroidery delineates a concrete фессиональная вышивка характе-
tikmələr, çox guman ki, konkret dövrü epoch; it is born in workshops, ризует, скорее, конкретную эпоху,
xarakterizə edir. Emalatxanalarda, including those in the courts of rulers, она рождается в мастерских, в том
o cümlədən hökmdar saraylarında and embodies both an aspiration to числе при дворах правителей, и
yaranan bu tikmələr təmtərağa cəhdi, luxury and ideological tendencies. воплощает стремление к роскоши,
eləcə də ideoloji yenilikləri əks etdirir. а также идеологические веяния.
The ornamental composition
Özəl ev tikmələrinin ornamental of home embroidery’s codified Орнаментальный состав домаш-
tərkibi kodlaşdırılmış simvollarda symbols shows man’s fundamental них вышивок в кодифицированных
insanın kainat, həyat və ölüm sirləri representations of the universe and символах показывает фундаменталь-
haqqında fundamental təsəvvürlərini the mysteries of life and death. They ные представления человека о ми-
göstərir. Bura dalğavari xəttlər, take the form of wavy lines, circles, роздании, тайнах жизни и смерти.
dairə, nöqtə, həndəsi fiqurlar, astral dots, geometric figures, astral motifs, Это волнистые линии, круги, точки,
motivlər, həyat ağacı, zoomorf the tree of life, and zoomorphic геометрические фигуры, астральные
təsvirlər və s. aiddir. Ən qədim images. Ancient ornamentation can be мотивы, древо жизни, зооморфные
ornamenti piktoqrafik yazı, bütün compared to pictographs, encrypting изображения и т.д. Древнейший
məmulatları isə fəlsəfə, məişət tərzi, philosophy, ways of life, interests, орнамент можно сравнить с пикто-
həyat maraqları və müasir alimlərə and many other aspects that help графическим письмом, а все изде-
dövrü xarakterizə etməyə yardım modern scientists characterize the лие – с книгой, в которой зашифро-
edən bir çox digər aspektlərin epoch. Professional embroidery is ваны философия, бытовой уклад, по
şifrələndiyi kitab ilə müqayisə etmək distinguished by more sophisticated которым современные ученые могут
olar. Peşəkar tikmələr isə daha and complex patterns, sophisticated охарактеризовать эпоху. Професси-
incə, mürəkkəb rəsmlərin, bədii artistic language, hunting scenes, ональная же вышивка отличается
dilin qəlizliyi, ov və saray həyatı images of life at court, episodes более сложным рисунком, изощ-
səhnələrinin, ədəbiyyat və folklordan from literature and folklore, and ренностью художественного языка,
götürülmüş epizodların, zoomorf zoomorphic and fantastic creatures наличием сюжетных сцен – охоты,
təsvirlər və hakimiyyətin gücünü that symbolize power. придворной жизни, эпизодов из
simvolizə edən fantastik varlıqların литературы и фольклора, а также
yer aldığı süjetlərin mövcudluğu ilə зооморфных изображений и фанта-
fərqlənir. стических существ, символизировав-
ших силу власти.

6 EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Təkəlduz tikmənin hazırlanma prosesinin rəsmi. Kağız, karandaş,
mürəkkəb.1929-cu il. Nuxa (indiki Şəki). AMEA Milli AzərbaycanTarixi Muzeyinin
Etnoqrafiya fondu.

Üzərindəki yazılar: “Toplayanı Rəşid Əfəndiyev”. “Ustabaşının nəzarətində
işləyən “təkəlduz emalatxanası”nın ətrafındakı muzdurlar cəmiyyəti; XVIII əsrin
sonlarında vaqe olur. Nuxa şəhərində qullab tikiş işləri”. “Emalatxananın baş
ustasının nəzarəti altında tikməçilərin kollektiv işi. Məxmər və mahud üzərində
ipəklə tikiş”

Sketch of the chain stitch embroidery creation. Paper, pencil, ink. 1929, Nukha (Sheki).
Ethnographic Fund of the ANAS National Museum of History of Azerbaijan.

Inscriptions: "Collected by Rashid Efendiyev". "The workers of the chain stitch
embroidery workshop, working under the craftsman supervision. The action takes
place in the late 18th century. Chain stitch embroidery production in Nukha". "Under
the supervision of the workshop senior, the embroiderers' collective work. Embroidery
on velvet and on the cloth with silk"

Зарисовка процесса создания тамбурной вышивки. Бумага, карандаш, чернила.
1929 г. Нуха (ныне Шеки). Этнографический фонд Национального музея
истории Азербайджана НАНА.

Надписи: «Собрано Рашидом Эфендиевым». «Работники мастерской тамбурной
вышивки, работающие под присмотром мастера. Действие происходит в конце
XVIII века. Изготовление тамбурной вышивки в городе Нуха». «Под наблюдением
цехового старшины, коллективная работа вышивальщиков. Вышивка дорожки
на бархате и на сукне шелком»

EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА 7

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Parça fraqmentləri. Qafqaz Albaniyası. III–IV əsrlər. Dəmirçilər kəndi,
Şamaxı rayonu, Azərbaycan. Yun. 11x9 sm; 7,5x7 sm; 7x5 sm.
2017-ci ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Arxeologiya və
Etnoqrafiya İnstitutu tərəfindən muzeyə təqdim olunmuşdur. İnv. № 9488
Fabric fragments. Caucasian Albania, 3rd–4th centuries. Demirchiler village,
Shamakha district, Azerbaijan. Wool. 11x9 cm; 7,5x7 cm; 7x5 cm.
In 2017 was handed on to the museum by the Archeology and Ethnography
Institute of the Azerbaijan National Academy of Sciences. Inv. No. 9488
Фрагменты ткани. Кавказская Албания, III−IV вв. н.э.
Деревня Демирчилер, Шемахинский район (Азербайджан).
Шерсть.11x9 см; 7,5x7 см; 7x5 см.
В 2017-ом году были переданы музею Институтом Археологии и
Этнографии Азербайджанской Национальной Академии Наук. Инв.№ 9488

8 EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Bədii tikmə sənəti Azərbaycan Art embroidery goes hand in Искусство художественной вы-
torpağında yaranması neolit dövrünə hand with the craft of weaving, шивки идет рука об руку с ткацким
aid edilən toxuculuq sənəti ilə əl- which originated on Azerbaijani ремеслом, возникновение которого
ələ gedir. Belə ki, heyvandarlıq da land in the Neolithic era, when на земле Азербайджана относится
məhz bu dövrdə inkişaf etməyə cattle breeding began to develop. In к эпохе неолита, так как именно в
başlayır. Antik dövrdə toxuculuq ancient times, weaving was also one этот период начинает развиваться
Qafqaz Albaniyasının ən inkişaf etmiş of the developed crafts of Caucasian животноводство. В античную эпоху
sənətlərindən biri idi. Parçaların Albania. Flax and wool were the main ткачество было одним из развитых
hazırlanmasında əsas xammal kimi raw materials for fabric production. р­ емесел Кавказской Албании. Глав-
kətan və yundan istifadə edilirdi. Cotton and silk appeared here much ным сырьем для изготовления тканей
Burada pambıq və ipək xeyli sonra later. Cattle breeding remained the ­служили лен и шерсть. Намного
meydana çıxır. Toxuculuq üçün main source of the raw material for ­позже здесь появились хлопок и
əsas xammal mənbəyi heyvandarlıq weaving, but was developed here, шелк. Животноводство осталось
olsa da, ipəkçilik də inkişaf edirdi – whereas the silkworm – the grena основным сырьевым источником
ipəkqurdu toxumu ölkəmizə Çindən mulberry silkworm (the customary для ткацкого дела, но было развито
gətirilirdi. name for this insect’s eggs) – was и шелководство – г­ рена тутового
brought to our country from China. ­шелкопряда была завезена в нашу
Bizim dövrdə olduğu kimi страну из Китая.
keçmişdə də Azərbaycan nəinki Then, as today, Azerbaijan
zəngin xammal ehtiyatlarına, həm də possessed not only rich raw resources, Издревле Азербайджан обладал
böyük sayda təbii boyaq maddələrinə but also many natural dyes. The mass не только богатыми сырьевыми ре-
malik idi. Kütləvi tekstil istehsalının production of textiles flourished сурсами, но и большим количеством
çiçəklənməsi erkən orta əsrlərə, during the early Middle Ages, the естественных красителей. Расцвет
Sasanilər dövrünə təsadüf edir. epoch of Sassanid. массового производства текстиля
приходится на период Раннего
Qədim zamanlardan bəri The Azerbaijanis decorated fabrics Средневековья, эпоху Сасанидов.
azərbaycanlılar parçaları tikmələr with embroidery or painted patterns
və ya rənglərlə çəkilmiş naxışlarla from ancient times. The most ancient Азербайджанцы с древних вре-
bəzəyirdilər. Respublika ərazisində examples of fabrics found on the мен украшали ткани вышивками
tapılmış qədim parça nümunələri territory of the republic belong to the или расписными узорами. Древней-
eramızın I minilliyinə aiddir. 1st millennium AD. One fragment шие образцы тканей, найденные на
Azərbaycan Xalça Muzeyində of woolen fabric with traces of dyes территории республики, относятся
saxlanılan, 2017-ci ildə Şamaxı discovered in 2017 during excavation к I тысячелетию нашей эры. В Азер-
rayonunda aparılan qazıntılar works in Shamakha district and dates байджанском музее ковра хранятся
zamanı tapılmış, üzərində boyaq from the 3rd to 4th centuries AD is kept фрагменты шерстяной ткани со сле-
maddələrinin izləri olan III−IV in the Azerbaijan Carpet Museum. дами красителей, найденные в 2017
əsrlərə aid yun parça fraqmenti This is one of the oldest textile году при раскопках в Ш­ емахинском
belə nümunələrdəndir. Bu, ölkə fragment found on the territory of the районе и датируемые III–IV вв. н.э.
ərazisində tapılmış ən qədim tekstil country. Это одни из самых древних тек-
fraqmentlərindən biridir. стильных фрагментов, обнаружен-
ных на территории страны.

EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА 9

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Azərbaycan torpağında ən erkən The earliest examples of А наиболее ранние образцы
tikmə nümunələri isə Mingəçevirin embroidery on Azerbaijani land, вышивки на земле Азербайджа-
katakomba qəbirlərindən aşkar extracted from the catacombs of на – извлеченные из катакомб-
olunmuş, eramızın V–VI əsrlərinə Mingachevir, are fragments of ных ­погребений Мингячевира
aid güləbətin tikmənin izləri olan silk fabrics (5th–6th centuries AD) ф­ рагменты шелковых тканей
ipək parçaların fraqmentləridir. ornamented with traces of gold V–VI вв. н.э. со следами золото-
Ümumilikdə isə parçanın bu embroidery. In general, it is difficult швейного шитья. В целом же
və ya digər tikmə ilə nə vaxt ilk to judge when people first started сложно судить о том, к­ огда впервые
dəfə bəzədilməsi haqqında fikir decorating fabric with some kind начали украшать ткань тем или
söyləmək çətindir, çünki hər bir of embroidery, because the texture иным видом вышивки, поскольку
parçanın fakturası onun uzun of any fabric is such that it cannot фактура любой ткани такова, что
əsrlər saxlanılmasına imkan vermir. be stored for centuries. In the не может храниться д­ олгие века. В
Azərbaycan Xalça Muzeyinin Azerbaijan Carpet Museum’s textile текстильной к­ оллекции Азербай­
kolleksiyasında qorunan ən qədim collection, the most ancient pattern джанского музея ковра наиболее
tikmə nümunəsi XII–XIII əsrlərə aid of embroidery is a fragment of fabric древний образец в­ ышивки –
olub, arxeoloji qazıntılar zamanı from the 12th–13th centuries, found д­ атированный XII–XIII веками фраг-
Naxçıvan yaxınlığındakı Xaraba during archaeological excavations in мент ткани, найденный во время
Gilan şəhərinin dağıntıları arasında the ruins of the city of Kharaba Gilan археологических раскопок в руинах
tapılmış tikmə nümunəsidir. Oradakı near Nakhchivan. Several items of города Х­ араба Гилан близ Нахчы-
qadın məzarlıqlarında bir neçə geyim clothing were preserved in women’s вана. Там в женских захоронениях
əşyaları – beş cüt aşağıya doğru graves: five pairs of women’s and сохранилось несколько предметов
daralan geniş biçimli qadın və uşaq children’s cotton breeches that were одежды – пять пар женских и дет-
pambıq şalvarları aşkar olunmuşdur. wide cut, tapering downwards. The ских хлопчатобумажных шаровар
Onların aşağı hissəsi kupon şəklində lower parts of the garments were ш­ ирокого покроя, сужающихся
rəngbərəng ipək və pambıq saplarla embroidered with colored silk and книзу. ­Нижняя их часть была
bəzədilmişdir. cotton threads in the form of a pocket. р­ асшита разноцветными шелковы-
ми и ­хлопчатобумажными нитями
в виде купона.1

1 – Алиева Г. Хараба-Гилянские вышивки / Сборник
статей Академии Наук Азербайджанской ССР, Б.:
Элм, 1981, №7, 86-89 с.

10 EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Parça fraqmenti. Xaraba Gilan, Azərbaycan. XII–XIII əsrlər. Yun, kətan. 30x13 sm.
2008-ci ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Arxeologiya və Etnoqrafiya
İnstitutu tərəfindən muzeyə təqdim olunmuşdur. İnv.№ 9281

Fabric fragment. Kharaba Gilan, Azerbaijan. 12th – 13th centuries. Wool, linen. 30x13 cm.
In 2008 was handed on to the museum by the Archeology and Ethnography Institute
of the Azerbaijan National Academy of Sciences. Inv. No. 9281

Фрагмент ткани. Хараба Гилан, Азербайджан. XII–XIII века. Шерсть, лен. 30x13 см.
В 2008-ом году был передан музею Институтом Археологии и Этнографии
Азербайджанской Национальной Академии Наук. Инв.№ 9281

EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА 11

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

XII–XIII əsrlərdə Azərbaycanda In the 12th to 13th centuries, all В XII–XIII веках в Азербайджане
bütün sənət növləri, o cümlədən kinds of crafts, including weaving были высоко развиты все виды ремес-
toxuculuq və tikmə sənəti inkişaf and embroidery, were highly ла, в том числе ткачество и вышивка.
etmişdir. Orta əsrlərdə bədii tikmə developed within Azerbaijan. In Центрами производства художе-
istehsalı mərkəzləri Təbriz, Ərdəbil, the Middle Ages, the centers of ственной вышивки в Средние века
Gəncə, Şamaxı şəhərləri olmuşdur. artistic embroidery production были Тебриз, Ардебиль, Гянджа,
O dövr səyyahlarının çoxsaylı were Tabriz, Ardabil, Ganja, and Шемаха. Из многочисленных пись-
yazılı sübutlarından məlumdur ki, Shamakha. We know from numerous менных свидетельств тогдашних пу-
Azərbaycan əyanlarının geyimi contemporaneous testimonies тешественников известно, что одежда
qızıl və gümüş saplar, qiymətli written by travelers that the clothes азербайджанской знати была богато
daşlar, mirvari və muncuqlarla of Azerbaijani nobility were richly расшита золотыми и серебряными
bəzədilirdi. Bu şəkildə yalnız geyim embroidered with gold and silver нитями, драгоценными камнями,
bəzədilmirdi. Avropalı qonaqların threads, precious stones, pearls, and жемчугом и бисером. Подобным об-
nəyə heyran qaldıqlarını anlamaq beads. But not only clothes were разом украшалась не только одежда.
üçün çoxsaylı dəbdəbəli xalçalardan, decorated in this way. To imagine Достаточно представить дворцовую
qızıl və muncuqla bəzədilmiş a palace environment with many обстановку с большим количеством
pərdələrdən, örtük və yastıqlardan, luxurious carpets, beaded curtains роскошных ковров, расшитых золо-
nəfis ev əşyalarından, möhtəşəm embroidered with gold, bedspreads, том и бисером занавесей, покрывал,
şirəli keramikadan ibarət saray pillows, exquisite utensils, and подушек, изысканной утвари, вели-
müxəlləfatını təsəvvür etmək magnificent glazed ceramics, is to колепной глазурованной керамики,
kifayətdir. understand what European guests so чтобы понять, чем так восхищались
admired. европейские гости.
Monqol yürüşləri dövründə
Azərbaycanın bir çox şəhərlərini During the Mongol invasion – despite В период монгольского наше-
viran etmiş və ümumilikdə sənət devastating wars that ravaged many ствия, несмотря на разрушительные
istehsalının azalmasına səbəb olmuş cities of Azerbaijan and led to the войны, разорившие многие города
dağıdıcı müharibələrə baxmayaraq, reduction of handicraft production Азербайджана и приведшие к сокра-
toxuculuq öz əhəmiyyətini itirmir in general – weaving did not lose щению ремесленного производства в
və əhalinin əsas məşğuliyyəti its value and continued to be one of целом, ткачество не утратило своего
olaraq qalır. XIII əsrdə ən böyük the main activities of the population. значения и продолжало оставаться
toxuculuq mərkəzi Təbriz şəhəri Tabriz became the largest center of одним из основных занятий населе-
idi. Bəhs etdiyimiz dövr başqa weaving in the 13th century. This ния. Крупнейшим центром ткачества
ölkə sənətkarlarının bura gətirdiyi period is characterized by new в XIII веке стал Тебриз. Этот период
yeni texnoloji və bədii üsullar ilə technological and artistic techniques характеризуется новыми технологи-
səciyyələnir. that artisans from other countries ческими и художественными прие-
brought here. мами, привнесенными сюда ремес-
Tabeçiliyində olan ərazilərin ленниками из других стран.
sərhədlərini dağıtmış güclü Azerbaijan, as part of a powerful
imperiyanın tərkibində olan empire that eroded the territorial Азербайджан, входивший в состав
Azərbaycan sənətkarlıq və ticarət borders under its jurisdiction, was мощной империи, был средоточием
həyatının mərkəzi olmuş, onun bütün the focus of handicraft and trade life, ремесленной и торговой жизни, и все
vilayətləri dövlətin iqtisadi və mədəni and all its areas took part in varying его области в той или иной степени
həyatında bu və ya digər dərəcədə degrees in the state’s economic and принимали участие в экономической
iştirak etmişlər. cultural strategy. и культурной стратегии государства.

Qarşılıqlı təsirə səbəb olmuş sıx These close international contacts Благодаря тесным международ-
beynəlxalq əlaqələr sayəsində Təbriz generated interaction; thus, decorative ным контактам, способствовавшим
parça, keramika və miniatürlərində elements inherent in Far Eastern взаимовлиянию, в тебризских тканях,
Uzaq Şərq mədəniyyətinə xas olan culture appeared in Tabriz fabrics, керамике и миниатюре появились
bəzək elementləri yaranır. Onlara ceramics, and miniatures. These декоративные элементы, присущие
çoxsaylı “buludlar”, “əjdahalar”, are numerous clouds, dragons, and культуре Дальнего Востока. Это мно-
“gözəl uzunquyruqlu quşlar” aiddir. marvelous-tailed birds. гочисленные «облака», «драконы»,
«дивные длиннохвостые птицы».

12 EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

XVI əsrdə Azərbaycanda qədim By the 16th century, a unique art К XVI веку в Азербайджане
ənənələr, cəmiyyətin ali təbəqələrinin school was established in Azerbaijan, сформировалась уникальная
ətraf mühitə estetik münasibəti, based upon ancient traditions and художественная школа на базе
fəlsəfə, ədəbiyyat və incəsənətin the great intellectual level of high древних традиций, высокого
inkişafını nəzərdə tutan yüksək society, and presuming an aesthetic интеллектуального уровня высших
intellektual səviyyəsi bazasında perception of the environment and the слоев общества, предполагавшего
unikal rəssamlıq məktəbi formalaşır. development of philosophy, literature, эстетическое восприятие
Bütün bunlar dərin köklərə malik and art. These deep roots reached окружающей среды, развитие
olub və ölkənin iqtisadi və siyasi their peak during the country’s period философии, литературы, искусства.
vəziyyətinin sabitləşməsi dövründə of economic and political stabilization. Уровень культурного развития
yüksəlişə nail olmuşdur. Əsrlər boyu Before that, Azerbaijan was for many достиг наивысшего взлета в период
ölkə yalnız iri dövlətlərin mübarizə centuries not only an arena in which стабилизации экономического и
meydanı deyil, eyni zamanda böyük major powers struggled, but also an политического положения страны,
imperiyaların mühüm iqtisadi important economic center of the до этого на протяжении многих
mərkəzi olmuş və bu da xalqın Great Empires, which could not help веков являвшейся не только ареной
mədəni irsində əks olunmaya but affect the population’s cultural борьбы крупных держав, но и
bilməzdi. heritage. важным экономическим центром
великих империй.
Adı çəkilən dövr tikmələrinin The decoration of 16th-century
dekoru hökmdar emalatxanalarında embroideries was built upon the Декор вышивок названного
çalışan peşəkar miniatürçü rəssam və principles of stylistic unity in different периода строился на принципах
ornamentalistlərin səyləri nəticəsində crafts, formed in the workshops стилистического единства,
formalaşmış müxtəlif sənət növlərinin at the court of the ruler through формировавшегося в мастерских
məmulatlarında tətbiq olunan üslub the efforts of professional artists- при дворе правителя стараниями
birliyi prinsipləri üzərində qurulurdu. miniaturists and ornamentalists. профессиональных художников-
Ornamental bəzək və kompozisiya Uniformity in ornamental decoration миниатюристов и орнаменталистов.
quruluşunun ümumi bazası and composition existed in all kinds Единая база орнаментального
tətbiqi sənətin bütün növlərində of applied art. Differences occurred убранства и композиционного
işlədilirdi. Əsərlərin fərqi onların depending upon the works’ form, построения применялась во всех
forması, ölçüləri, texniki və məkan size, and technical and spatial видах прикладного искусства.
xüsusiyyətləri ilə müəyyənləşdirilirdi. peculiarities. All of the preeminent Разница определялась формой,
Şərq dekoruna daxil olmuş bütün embroidery compositions that entered размерами, техническими и
məşhur kompozisiyalar kitabların firmly into eastern décor appeared in пространственными особенностями
üz qabıqlarında, məscid, saray və different ways on the covers of books, произведений. Все знаменитые
mədrəsələrin plafon və divarlarında, domes, walls of mosques, palaces композиции, прочно вошедшие
xalçalarda və nəhayət, parça və or madrasahs, carpets and, finally, в восточный декор, по-разному
tikmələrdə müxtəlif görünüşə fabrics and embroidery. выглядели на переплетах книг,
malik idi. плафонах и стенах мечетей,
The artistic embroidery of this дворцов или медресе, коврах и,
Bu dövrün bədii tikmələri period amazes with its refinement; наконец, на тканях и вышивках.
zərifliyi, incə nüansları, ornamental, fine nuances; the harmony of its
kompozisiya və rəng tərtibatının ornamental, compositional, and Художественные вышивки этого
harmoniyası, ən vacibi isə növbəti coloristic design and, significantly, периода поражают изысканностью,
yüzilliklərdə təkrar olmayan ev the high technical level of home гармонией орнаментального, ком-
istehsalının yüksək texniki səviyyəsi production, which has no analogues позиционного и колористического
ilə heyrət doğurur. in the centuries that followed. оформления и высоким техническим
уровнем производства, не имеющего
аналогов в последующие столетия.

EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА 13

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

14 EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА 15

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Miniatür “İskəndər və Nüşabə”. Nizami Gəncəvi “Xəmsə”. Təbriz.
XVI əsrin əvvəli. İstanbul, Topqapı Sarayı Muzeyi. İnv. № H 762

‟Iskandar and Nushaba” miniature. ‟Khamsa” Nizami Ganjavi. Tabriz.
Early 16th century. Istanbul, Topkapi Palace Museum. Inv. No. H 762

Миниатюра «Искендер и Нушабе». «Хамсе» Низами Гянджеви. Тебриз.
Hачало XVI века. Стамбул, Музей Топкапы. Инв. № H 762

16 EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Şah emalatxanalarında məşhur Professional embroidery flourished Процветала профессиональная
rəssamların eskizləri əsasında sifarişlə in Shah workshops, based on the вышивка, выполнявшаяся в
və ya ixrac üçün hazırlanan peşəkar sketches of famous artists whether шахских мастерских по эскизам
tikmələr çiçəklənirdi. Eyni zamanda, commissioned or for export purposes. прославленных художников на
təbəqəsindən asılı olmayaraq bütün At the same time, home embroidery, заказ или на экспорт. В то же
qadınların sevimli məşğuliyyəti olan a favorite occupation of women of время, являясь излюбленным
ev tikmələri də inkişaf edirdi. Ustalar all classes, developed, rivaling the занятием женщин всех сословий,
kompozisiya qurmaq, ornamentləri masters’ professional skills in terms of была развита домашняя вышивка,
məmulatın səthində düzgün şəkildə building compositions; competently не уступающая профессиональной
yerləşdirmək, onun formasını, ölçü placing ornamentation on the plane в умении мастерицы строить
və təyinatını vurğulamaq, rəng of the product; emphasizing its shape, композицию, грамотно размещать
qammasını hiss etmək bacarığında size and purpose; and subtly wielding орнаменты на плоскости изделия,
peşəkar sənətkardan heç də geri the color palette. подчеркивая его форму, размер
qalmırdı. и назначение, тонко чувствовать
The embroidery on clothes and колористическую гамму.
Geyim və məişət əşyalarının objects used in daily life, with fanciful
üzərindəki qızıl, gümüş, ipək patterns of gold, silver, silk threads, Вышивка на одежде и
saplarla, qiymətli daşlarla işlənmiş and precious stones, impressed the предметах быта с причудливыми
gözəl naxışlı tikmələr görənləri imagination of contemporaries. This is узорами золотыми, серебряными,
valeh edirdi. XVI əsrdə Azərbaycanı what Anthony Jenkinson, an English шелковыми нитями, драгоценными
ziyarət etmiş və Şirvan bəylərbəyi merchant and navigator, who visited камнями поражала воображение
Abdulla xanın sarayına (həmin Azerbaijan in the 16th century and современников. Вот что пишет
vaxt hava çox isti olduğundan was invited to the court of Shirvan Антоний Дженкинсон, английский
Şamaxı yaxınlığındakı dağda çadır Beylerbey Abdullah Khan (because of купец и мореплаватель,
düşərgəsi qurulmuşdur) dəvət the strong heat, the yard at that time посетивший Азербайджан в XVI
olunmuş ingilis taciri və səyyahı was a tent camp in the mountains веке и приглашенный ко двору
Antoni Cenkinson yazır: “Kral ipək near Shamakha), recorded: Ширванского беглярбека Абдулла
və qızılla işlənmiş zəngin çadırda хана (двор на тот момент ввиду
əyləşmişdir; qarşısında isə şahın The King was sitting in the rich сильной жары стоял палаточным
və əyanlarının su içdiyi şirin bulaq tent embroidered with silks and gold; лагерем в горах близ Шемахи):
vardır. Orta boylu və qəddar ya da before him was a wonderful source «Король сидел в богатом шатре,
sərt görünüşlü padşahın əynində of sweet water from which the king шитом шелками и золотом; перед
ipək və zərxaradan hazırlanmış, and his nobility drank. The sovereign, ним прекрасный источник сладкой
mirvari və qiymətli daş-qaşlarla of medium height and ferocious воды, из которого пили король и
bəzədilmiş uzun geyim vardır. Onun outlook, is richly dressed in long silk его знать. Сам государь, среднего
başında yarım yard hündürlüyündə and brocade clothes, embroidered роста и свирепого вида, богато одет
bahalı parçadan hazırlanmış, ətrafına with pearls and precious stones. On в длинные шелковые и парчовые
20 yard uzunluğunda hind ipəyi his head he had a pointed turban, a одежды, расшитые жемчугом и
dolanmış və qızıl saplarla işləmiş half yard in size, of rich gold brocade драгоценными каменьями. На голове
itiuclu çalma var idi. Çalmasının wrapped around a piece of Indian у него был остроконечный тюрбан
sol tərəfində mina və qiymətli silk 20 yards long and embroidered вышиною в пол-ярда из богатой
daş-qaşla işlənmiş, qızıl lüləyə with gold. On the left side of the золотой парчи, обернутый вокруг
taxılmış lələkli eqret ucalırdı. Onun turban, a feathered egret was inserted куском индийского шелка длиною
sırğalarından iki yaqut düzülmüş into a golden trunk, richly decorated в 20 ярдов и расшитый золотом. На
ovuc boyda asma sallanırdı. Çadırın with enamel and covered in precious левой стороне тюрбана возвышалась
döşəməsi bahalı xalçalarla örtülmüş, stones. His earrings had a palm-size эгретка из перьев, вставленных в
hökmdar isə gümüş və qızıl saplarla pendant with two rubies of great золотой ствол, богато украшенный
işlənmiş kvadrat xalça üzərində value set at the end. The floor in his эмалью и усыпанный драгоценными
əyləşmişdir...”. 1 tent was covered with rich carpets, каменьями. У его серег были подвески
and beneath them was a square длиною в ладонь с посаженными
carpet, sewn with silver and gold... 1 на конце двумя рубинами большой
ценности. Весь пол в его шатре был
покрыт богатыми коврами, а под
ним был постлан квадратный ковер,
шитый серебром и золотом…».1

1 – Путешественники об Азербайджане. Под редак-
цией Академии наук Азербайджана институт исто-
рии. Б.: Изд-во АН АзССР, 1961, 499 с., стр.109.

EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА 17

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

XVI–XVIII əsrlərə aid Azərbaycan Azerbaijan’s art embroidery of the Художественные вышивки
bədii tikmələri kompozisiya 16th to 18th centuries is distinguished Азербайджана XVI–XVIII веков
və ornamentlərin zənginliyi və by its extraordinary richness отличаются необычайным
müxtəlifliyi ilə seçilir. Tikmələr həm and variety of compositions and богатством и разнообразием
yerli istehsal olan, həm də başqa ornamentation. They were performed композиций и орнаментов. Они
ölkələrdən gətirilmiş məxmər, mahud, on velvet, cloth, silk, and satin, fabrics выполнялись на бархате, сукне,
atlas və ipək parçalar üzərində icra that were both produced locally and шелке, атласе – тканях как местного
olunurdu. O vaxtlar əsasən güləbətin, imported. The basic techniques of производства, так и привозных.
təkəlduz, muncuq və qurama tikmə embroidery at that time were gold, Основными техниками вышивки
növlərindən istifadə olunurdu. chain stitch, beaded, and gurama. в то время были золотошвейная,
Bundan əlavə, rəngli ipəklə örtmə Embroidery with colored silks was тамбурная, бисерная и гурама.
tikmə növü də tətbiq edilirdi. also used. Применялась также вышивка
гладью цветными шелками.
Tikilmiş naxışın kənarı boyunca və Decoration by sequins (pila) of
ya onun daxilində işlədilən müxtəlif different shapes (round, triangular, Была широко распространена
formalı – dairəvi, üçbucaq və s. etc.), on the edge of the embroidered отделка пайетками (пиля) разной
lövhəciklərdən hazırlanmış pilək pattern or inside it, was widespread. формы – круглыми, треугольными
tikmə də geniş yayılmışdır. Güləbətin Another spectacular addition to и т.д. – по краю вышитого узора или
tikməyə daha bir gözəl əlavə XVI əsr­ sewing in gold was embroidery with внутри него. Другим эффектным до-
də məşhurluğun zirvəsinə çatmış precious stones, which reached the полнением к золотому шитью была
qiymətli daşlarla işlənən tikmə idi. peak of its popularity in the 16th вышивка драгоценными камнями,
Bu növ tikmə əsasən şah əyanları və century, becoming a favorite way of которая достигла пика популярно-
digər zəngin insanların geyimlərində finishing the clothes of shah courtiers сти в XVI веке, став излюбленным
istifadə olunurdu. and other nobility. видом отделки одежды шахских
придворных и другой знати.
Güləbətin tikmənin ən geniş The most common way of sewing
yayılmış üsulu qabarıq işləməli with gold was flat stitch embroidery. Наиболее распространенным
(məlihəduz) örtmə tikişidir. Bu üsul It was executed on a fabric’s finished способом золотого шитья была пло-
parça üzərinə çəkilmiş rəsm vasitəsi drawing. The first layer was made скорельефная вышивка гладью. Она
ilə icra olunurdu. Birinci qat qızıl with simple yellow threads, which выполнялась по готовому рисунку.
saplar üçün əsas kimi xidmət edən formed the basis for gold threads Первый слой делался простыми жел-
sadə sarı saplarla hazırlanır. Sonra that overlapped parallel stitches on a тыми нитками, служившими основой
isə qızılı iplərlə paralel şəkildə bənd drawing, and which were sheathed by для золотых нитей, которые накла-
edilir və ornamentin konturu boyunca the contour of ornamentation made дывались параллельными стежками
qızılıya uyğun seçilmiş ipək saplarla with gold silk threads. Sometimes на рисунок и обшивались по контуру
tikilirdi. Bəzən təsvirin üzərində the picture contained various relief орнамента шелковыми нитями, подо-
bərkidici saplarla müxtəlif relyefli patterns with the help of attached бранными в тон золотым. Иногда на
naxışlar – romb, ziqzaq, kvadrat, threads: all sorts of diamonds, самом рисунке создавали различные
əyri xəttlər salınır, haşiyə şahmat zigzags, squares, and slanted lines, рельефные узоры при помощи нитей
və ya meandr naxışlarından təşkil while the fringe was made of chess прикрепа – это ромбики, зигзаги,
olunurdu. Bu tikmə növü əsasən or meander patterns. This kind квадратики, косые линии, а кайма
Təbriz, Bakı, Naxçıvan və Şamaxı of embroidery was particularly составлялась из шахматных или ме-
şəhərlərində yayılmışdır. widespread throughout Tabriz, Baku, андровых узоров. Этот вид вышивки
Nakhchivan, and Shamakha. особенно был распространен в Те-
бризе, Баку, Нахчыване и Шемахе.

18 EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Təkəlduz tikmənin hazırlanma prosesinin rəsmi.
Kağız, karandaş, mürəkkəb.1929-cu il. Nuxa (indiki Şəki).
AMEA Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin Etnoqrafiya fondu.
Üzərindəki yazılar: “Tək bir nəfər təkəlduz qasnağa
çəkilmiş mahud üstə qullab tikir. Nuxa şəhərində.
Toplayanı Rəşid Əfəndiyev”

Sketch of the chain stitch embroidery creation.
Paper, pencil, ink. 1929, Nukha (Sheki). Ethnographic Fund of
the ANAS National Museum of History of Azerbaijan.
Inscriptions: "The embroiderer works alone in Nukha
He is embroidering a tablecloth on cloth or velvet,
upholstered on fingers.""Collected by Rashid Efendiyev"

Зарисовка процесса создания тамбурной вышивки.
Бумага, карандаш, чернила. 1929 г. Нуха (ныне Шеки).
Этнографический фонд Национального музея
истории Азербайджана НАНА.
Надписи: «В гор.Нухе вышивальщик единолично работает.
Он вышивает скатерть на сукне или бархате, обтянутом на
пяльцах». «Собрано Рашидом Эфендиевым»

EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА 19

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Tikmələrin kompozisiya quruluşu The embroidery’s compositional Композиционное построение
əşyanın ölçüləri və təyinatına construction strictly met the size вышивок соответствовало
tam uyğun olmalı idi. Onun bədii and purpose of the object, whose размерам и назначению предмета,
tərtibatı kompozisiyanın düzgün decoration was distinguished by художественное оформление
ritmi və simmetriyası, əsas tonların rhythm and symmetry, color and которого отличалось соблюдением
rəng balansı, ornamental bəzəklərin tonal balance, and a variety of ритма и симметрии композиции,
müxtəlifliyi ilə seçilirdi. ornamental decoration. колористическим балансом
мажорных тонов, разнообразием
Onların dekoru o dövr xalça və Embroidery decoration орнаментального убранства.
parçaların ornamental tərtibatına corresponded to the ornamental
uyğun olub, həm miniatür rəngkarlığı design of carpets and fabrics of that Декор вышивок соответствовал
üslubunda süjetli kompozisiyalardan, period, and consisted of narrative орнаментальному оформлению ков-
həm də nəbati, zoomorf və astral compositions in the style of miniature ров и тканей этого периода и состо-
motivlərdən ibarət idi. Pərdə, talvar, painting, and of vegetal, zoomorphic, ял как из сюжетных композиций в
örtük və çulları bəzəyən tikmələr and astral motifs. стилистике миниатюрной живописи,
xalça kompozisiyası prinsipi ilə так и из растительных, зооморфных
icra olunur – haşiyə və ara sahənin Embroidery, decorative canopies, и астральных мотивов. Вышивки,
mövcudluğu mütləq idi. Ara sahənin curtains, bedspreads, tablecloths, украшающие балдахины, занаве-
dekoru haşiyə zolağlarının bəzəyi ilə and blankets were created on the си, покрывала, скатерти, попоны,
səsləşərək, bədii obrazın vəhdətini principle of carpet compositions, выполнялись по принципу ковро-
təşkil edir. Bu cür tikmələrin əsas with a mandatory border and middle вых композиций – с обязательным
kompozisiyaları süjetli, medalyonlu field. The decoration of the middle бордюром и серединным полем.
olub, eləcə də nəbati ornamentli field corresponded to the decoration Декор серединного поля перекликал-
bəndi-rumi, əfşan və ləçək-türünc idi. of the borders, producing a unified ся с украшением бордюрных полос,
artistic image. The main compositions составляя единство художественного
Kiçik məişət əşyalarının of such embroidery were narrative or образа. Основными композициями
üzərindəki tikmələr də məmulatın medallion, as well as bendi-rumi with подобных вышивок были сюжетные,
ölçülərinə uyğun olub, haşiyə zolağı vegetable ornamentation, afshan, and медальонные, а также бенди-руми с
ilə əhatələnirdi. Mərkəzi isə ayrı-ayrı lachak-turunj. растительной орнаментикой, афшан
stilizə olunmuş gül ornamentləri, и лячак-турундж.
zoomorf təsvirlər, astral motivlər və s. Embroidery on small household
bəzəyirdi. items also corresponded to the size Вышивка на небольших
of the object and the border’s line; the бытовых предметах соответствовала
Geyimləri bəzəyən tikmələr center could be decorated with floral размерам изделия и замыкалась в
boğazlıq ətrafında, çiyin və geyimin designs, zoomorphic images, or astral бордюрную полосу, центр же могли
kənarları boyunca, qollar və digər motifs, for example. украшать отдельные стилизованные
hissələrdə icra olunur, konkret растительные орнаменты,
kompozisiya isə geyimin növü və Embroidery on clothing appeared зооморфные изображения,
təyinatından asılı idi. Bu tikmələrin around the neck, on the shoulders, on астральные мотивы и т.д.
ornamentini əsasən nəbati naxışların the edges, on the sleeves, and on front
nəfis hörməsi, zəngin bəzəkli and back panels; their compositions Вышивка, украшающая одежду,
medalyonlar və s.təşkil edirdi. depended on the type of clothing выполнялась вокруг горловины,
and its purpose. The ornamentation по плечам и по краю одежды,
of these embroideries was a filigree на рукавах, передних и задних
ligature of vegetative decoration and полочках – композиция зависела
richly embroidered medallions. от типа одежды и ее назначения.
Орнамент этих вышивок в
основном составляла филигранная
вязь растительных мотивов, богато
расшитые медальоны и т.д.

20 EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Bədii tikmələrin məişətdəki böyük Embroidery maintained its key Огромная роль художественной
rolu XVIII, hətta XIX əsrdə də olduğu role in the household in the 18th and вышивки в быту сохранилась
kimi qalır. XIX əsrin ortalarından even in the 19th centuries, although и в XVIII, и даже в XIX веке,
başlayaraq, fabrikdə hazırlanmış from the middle of the 19th century, притом что начиная с середины
Rusiyanın manufaktura malları Russian factory-manufactured goods позапрошлого столетия фабричные
bazarı ələ alır və yerli istehsalatın increasingly saturated the local российские мануфактурные товары,
tənəzzülünə səbəb olur. Lakin market, resulting in the gradual все больше насыщая местный
XVIII əsr şübhəsiz ki, Azərbaycan decline of a variety of local crafts. рынок, послужили причиной
tikmə sənətinin qızıl əsri hesab But the 18th century was certainly the постепенного упадка целого ряда
oluna bilər. Bu dövrdə güləbətin (ən golden age of Azerbaijani embroidery. местных промыслов. Зато XVIII век
nüfuzlu tikmə növü), örtmə, təkəlduz, During this period, such techniques был, безусловно, золотым веком
muncuq, qurama texnikaları daha as gold (the most prestigious), satin азербайджанской вышивки. В
məşhur idi. Qızıl sapın əvəzinə qızıl stitch, tambour, beaded, and gurama этот период по-прежнему были
suyuna salınmış sapdan istifadə were still popular. Instead of golden популярны такие техники, как
olunurdu – ipək və ya kətan sapa thread, gilded thread or so-called золотошвейная, гладь, тамбурная,
uzunluğu boyunca nazik qızıl sap “gold” – silk or linen thread that бисерная, гурама. Вместо золотой
dolanırdı. twined the entire length of a very thin нити часто использовалась
“drawn” golden thread – was often позолоченная или так называемая
Bu dövrün tikmələri yüksək used. золот́ ная – когда шелковая или
keyfiyyətli xalçalardan heç də geri льняная нить обвивалась по всей
qalmır və bu sahənin dekorativ The embroidery of this time длине очень тонкой «волоченой»
sənətin digər növləri ilə sıx əlaqədə rivaled the country’s high-quality золотой нитью.
olduğunu sübut edirdi. Qeyd etmək carpets, testifying to the development
lazımdır ki, Azərbaycanın hər bir of this craft in close connection with Художественные вышивки
tarixi vilayəti yerli xammal, təbii other kinds of decorative art. It этого времени ничем не уступали
boyaq maddələri və bədii ənənələrdən should be noted that each historical высококачественным коврам,
asılı olaraq bu və ya digər tikmə region of Azerbaijan, depending on свидетельствуя о развитии
texnikası üzrə ixtisaslaşır, müəyyən its local raw materials, natural dyes, этого ремесла в тесной связи с
ornament və rəng həllərindən istifadə and artistic traditions, specialized in другими видами декоративного
edirdi. distinct techniques of embroidery, and искусства. Нужно отметить, что
used certain ornamentation and color каждая историческая область
O zamanlar güləbətin tikmə əsasən solutions. Азербайджана, в зависимости
Şamaxı, Bakı, Şuşa, qismən Gəncə, от местного сырья, натуральных
Lənkəran, Naxçıvan şəhərlərində During the 18th century, gold красителей и художественных
geniş yayılmışdır. Bu tikmə məxmər, embroidery was distributed mainly традиций, специализировалась на
mahud, tirmə, qanauz kimi bahalı, in Shamakha, Baku, and Shusha, той или иной технике вышивки,
ağır və adətən tünd, dolğun rəng and partly in Ganja, Lankaran, использовала определенные
çalarlı parçaların üzərində icra and Nakhchivan. It was used on орнаменты и цветовые решения.
olunurdu. Bu üsul ilə hazırlanmış expensive heavy textiles (usually of
məmulatları dəyərli hədiyyə dark saturated shades): velvet, termeh, Золотошвейная вышивка была
kimi təqdim edirdilər. Güləbətin cloth, and canvas. The products распространена в основном в
tikmələrinin gəlin cehizindəki rolu made with this technique served as Шемахе, Баку, Шуше, отчасти – в
da böyük idi: onların sayı nə qədər precious gifts. Such products were Гяндже, Лянкаране, Нахчыване. Она
çox olsa, gəlin bir o qədər zəngin especially valued in a dowry: the применялась на дорогих тяжелых
hesab olunurdu. Bu növ tikmə daha more there were, the richer the bride, тканях (обычно темных насыщенных
sonralar, hətta XX əsrdə də tətbiq it was thought. Such embroidery was оттенков) – бархате, тирме, сукне,
olunmuş, lakin onun məşhurluğu widely used both then and later, even канаусе. Особенно ценились такие
artıq azalmışdır. at the beginning of the 20th century, изделия в приданом: чем больше
but by that time its popularity was их там было, тем богаче считалась
decreasing. невеста. Подобную вышивку широко
применяли и позднее, в начале
XX века, однако к тому времени ее
популярность пошла на убыль.

EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА 21

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Təkəlduz ustası İdris Bürhanov.
Nuxa (indiki Şəki), Azərbaycan, 1938

Idris Burkhanov, craftsman of chain
stitch embroidery (takalduz).
Nukha (Sheki), Azerbaijan, 1938

Мастер тамбурной вышивки
(«текелдуз») Идрис Бурханов.
Нуха (ныне Шеки), Азербайджан,1938

22 EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Texniki cəhətdən güləbətin Similar to the technical Близка по техническому испол-
tikməsinə yaxını – bürünc və gümüşü execution of gold sewing was cantle нению к золотому шитью вышивка
çalarlı nazik simdən hazırlanmış embroidery: a soft metal spiral of канителью – мягкой металлической
yumşaq metal spiraldan olan məlilə the finest wire in shades of bronze спиралью из тончайшей проволоки
tikmə növüdür. Bu texniki üsul and silver. This technique was used оттенка бронзы и серебра. В этой
ilə pərdələr, yaxud lambrekenlər to embroider, for example, curtains технике расшивали занавеси и лам-
bəzədilirdi. Metal elementlərin and lambrequins for niches. Another брекены для ниш. Другим способом
istifadə olunduğu digər tikmə üsulu method of embroidery, where metal вышивки был зерендуз – орнамент,
qalın parçaya (muar, məxmər və s.) elements also used, was zerenduz: составляемый из пришитых к плот-
tikilmiş naxışlı basmaqəlib metal ornamentation composed of stamped ной ткани (муар, бархат и т.д.) штам-
lövhəciklərlərdən ibarət zərənduz idi. metal plaques with a pattern sewn пованных металлических бляшек с
Belə lövhəciklər əsasən Şəki, Şamaxı to the dense fabric (such as moiré or узором. Такие бляшки изготовлялись
və Lahıcda hazırlanırdı. Bu tikmə ilə velvet). Such plaques were produced в основном в Шеки, Шемахе и Лаги-
güzgü pərdələri, buxarı və taxça üçün mainly in Sheki, Shamakha, and Lahij. че. Подобным декором украшали
lambrekenləri bəzədirdilər. Similar decorations appeared on главным образом занавеси для зеркал,
curtains for mirrors and lambrequins ламбрекены для каминов и ниш и пр.
Tikmə növləri arasında xüsusi for fireplaces and niches.
məşhurluq qazanan saya tikmədir. Особой популярностью пользова-
Saya tikmə bir və iki tərəfli olmaqla Especially popular was satin stitch лась вышивка гладью – как односто-
həm qalın, həm də nisbətən nazik embroidery. It could be performed ронняя, так и двусторонняя. Ее мож-
parça üzərində müxtəlif saplarla icra on both dense and relatively но выполнять не только на плотных
olunurdu. Buna görə də bu növü thin fabrics, and accommodated тканях, но и на относительно тонких,
süfrə, örtük kimi iri məişət əşyalarının different kinds of threads, so it самыми разными видами ниток, поэ-
bəzədilməsində tətbiq edirdilər. was often used to decorate large тому ее часто применяли для укра-
Saya tikmədən başqa böyük interyer household items like tablecloths шения крупных бытовых предметов
aksessuarlarının xanduz tikməsi and bedspreads. In addition to their вроде скатертей, покрывал. Кроме
ilə bəzəyirdilər. Xanduz əsasən surfaces, large interior accessories глади, крупные интерьерные аксес-
Lənkəran və ona yaxın ərazilərdə were sometimes decorated with суары украшали вышивкой хандуз
yayılmışdır. Saya tikmədən fərqli khanduz (counting cross) embroidery, (счетный крест), распространенной в
olaraq bu tikmələr başdan-başa icra and were distributed mostly in the Лянкаране и прилегающих к этому
olduğundan xovsuz xalçanı xatırladan Lankaran and its adjacent areas in городу областях Азербайджана.
qalın parça almağa imkan verirdi. Azerbaijan. Because of its solidity, this Такая вышивка, будучи сплошной,
Azərbaycan dekorativ-tətbiqi sənəti embroidery, unlike the satin stitch, позволяла получать чрезвычайно
üçün olduqca səciyyəvi tikmə növü enabled the creation of an extremely плотное полотно, напоминающее
muncuq tikmədir. Böyük zəhmət tələb dense canvas reminiscent of flat- безворсовый ковер. Весьма характер-
edən bu tikmə ilə əsasən kiçik geyim woven carpet. Peculiar to Azerbaijani ным видом вышивки была бисерная,
elementlərini, pulqabı və buna bənzər decorative-applied art of the period которой, ввиду ее трудоемкости,
digər xırda aksessuarlar bəzədilirdi. was beaded embroidery, which, due украшали в основном отдельные не-
Muncuq tikmə Şuşa, Gəncə, Şamaxı to its laboriousness, adorned limited большие элементы одежды и мелкие
və qismən Bakı şəhərində yayılmışdır. elements of clothing and small аксессуары – кошельки, футляры и
accessories such as purses and cases пр. Бисерная вышивка была распро-
XIX əsrdə son dərəcə məşhur used for various purposes. Beaded странена в основном в Шуше, Гян-
olan tikmə növü təkəlduz olmuşdur. embroidery was distributed mainly in дже, Шемахе и отчасти в Баку.
İpək saplarla tünd rəngli mahud Shusha, Ganja, Shamakha, and partly
üzərində icra olunan təkəlduz in Baku. Чрезвычайно популярным
tikmələri XIX əsrin I yarısında видом вышивки в XIX веке была
Şəkidə ən yüksək inkişaf mərhələsinə An extremely popular type of тамбурная вышивка шелком по
çatmışdır. Təkəlduz tikmənin başlıca embroidery in the 19th century was темному сукну, достигшая пика сво-
xüsusiyyəti rəng ahənginin incəliyidir. chain stitch silk embroidery on dark его развития в Шеки в первой чет-
Burada məmulatın mükəmməlliyi cloth, which reached the peak of its верти столетия. Главная особенность
onun rəng həllindən asılıdır. Təbii development in Sheki in the first тамбурной вышивки – тонкость
boyaq maddələrinin çoxluğuna quarter of the century. The main цветовых сочетаний, где совершен-
görə bu tikmə növündə müxtəlif feature of stitch embroidery is the ство изделия полностью зависит
rənglərdən istifadə olunur və bu subtlety of its color combinations, от его колористического решения.
rənglərin birləşməsi ahəngdar rəng where the perfection of the product Благодаря наличию огромного ко-
qamması yaradırdı. completely depends on its color личества натуральных красителей
resolutions. Due to the presence of в тамбурной вышивке использо-
the huge number of natural dyes, валось множество цветов, которые
stitch embroidery employed the rich создавали сочную цветовую гамму.
spectrum of colors in its designs.

EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА 23

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Təbii boyalarla rənglənmiş saplar Threads painted with natural dyes Нити, окрашенные природными
uzun müddət rəngini saxlayır, preserve their colors for a long time красителями, надолго сохраняли
solmur, ağarmırdı. Bu texniki and neither fade nor shed. Products свои цвета, не выгорали и не
üsul ilə bəzədilmiş məmulatlarda embroidered in this technique result линяли. Изделия, расшитые в
əşyanı bütövlüklə örtən yüngül in an airy openwork ornamentation, этой технике, изготовлялись
ajur ornament əldə etmək olurdu. which often covered the entire мужчинами – часто в особых
Məmulatlar çox vaxt kişilər tərəfindən surface and were produced by мастерских, при которых имелись и
xüsusi emalatxanalarda hazırlanırdı. men, often in workshops that were лавки для продажи, причем сугубо
Emalatxanaların yanında ixtisaslaşmış also shops and that specialized in специализированные (например,
dükanlarda fərqli məmulatlar specific items (for example, some в одних продавались расшитые
satılırdı (məsələn, bir dükanda sold chain stitch-embroidered boots; тамбурным швом башмаки, в
təkəlduzla bəzədilmiş namazlıq, some sold namazlyk; and some sold других – намазлыки, в третьих –
digərində başmaqlar, üçüncüsündə blankets). Even in Sheki there were попоны и пр.). В одном только
çullar və s.). Yalnız Şəkidə hər bir dozens of such shops for each kind Шеки были десятки таких лавок
tikmə məmulatı üçün onlarla dükan of embroidered product! At the time, для каждого вида вышитого товара!
fəaliyyət göstərirdi! Qeyd etdiyimiz chain stitch embroidery was not only Тамбурная вышивка в указанный
dövrdə təkəlduz tikmələri yalnız one of the most popular goods in период являлась не только одним
Azərbaycanın özündə tezsatılan mal Azerbaijan itself, but also a significant из наиболее ходовых товаров
olmayıb, həm də ixracın mühüm export item. в самом Азербайджане, но и
hissəsi idi. значительной статьей экспорта.
The professional production
Əl işi məmulatlarının yüksək and mastery of embroidery by Поставленное на поток профес-
qiymətləndirildiyi bir dövrdə böyük men during that period – when сиональное изготовление вышивок
alıcı kütləsi üçün kişi sənətkarlar handmade products were valued мастерами-мужчинами в ту эпоху,
tərəfindən axına qoyulmuş highly and also produced widely когда изделия ручной работы не
peşəkarcasına hazırlanan tikmələr for a large circle of buyers – together только ценились высоко, но и произ-
bizə çoxsaylı gözəl nümunələr bəxş with home embroidery, has left us водились достаточно широко, сосед-
edən ev tikmələri ilə yanyanaşı idi. many remarkable examples. Home ствовало с домашним вышиванием,
Ev tikmələri boş vaxtlarını əl işinə, embroidery was an area of women’s которое также оставило нам множе-
evini, geyimini bəzəməyə, qızına creative self-expression; women ство блестящих образцов. Домаш-
cehiz hazırlamağa və gündəlik dedicated all their leisure time to няя вышивка была областью твор-
istifadə olunan kiçik əşyaların bədii needlework, striving to decorate their ческого самовыражения женщин,
tərtibatına sərf edən qadınların houses and their costumes, collect которые весь свой досуг посвящали
yaradıcı cəhətdən özünüifadə sahəsi dowries for their daughters, and рукоделию, стремясь украсить жи-
idi. Hər bir qadın toxumağı, naxış və artistically decorate small items of лье, костюм, собрать приданое для
tikiş tikməyi bacarmalı idi. Bir çox daily use. Every woman had to be able дочери и художественно оформить
nəsil Azərbaycan qadınları bu ənənəni to weave, sew, and embroider. Many небольшие предметы ежедневного
davam etmiş, yeni kompozisiyalar generations of Azerbaijani women использования. Каждая женщина
işləmiş, qədim ornament motivlərini continued this tradition, developing должна была уметь ткать, шить и
yenidən təfsir edib texniki üsulları new compositions, treating ancient вышивать. Многие поколения азер-
təkmilləşdirirdilər. ornamental motifs in a new way, and байджанских женщин продолжали
improving technical skills. эту традицию, разрабатывая новые
композиции, по-новому трактуя
древние орнаментальные мотивы,
совершенствуя технические приемы.

24 EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Tikmələr ilə yalnız geyim və Embroidery decorated not only Вышивкой украшали не только
interyer əşyalarını deyil, eyni clothes and interior items, but also all одежду и предметы интерьера, но и
zamanda müxtəlif aksessuarları kinds of accessories: cases, covers, bags всевозможные аксессуары – футля-
(pulqabı, eynək qabı, bığ bağı, tənbəki for various purposes (purses, spectacle ры, чехлы, сумочки самого разного
kisəsi, qələm qabı və daha nələr) cases, moustache guards, tobacco назначения (кошельки, очечники,
bəzəyirdilər. pouches, pencils, and much more). наусники, табачные кисеты, пеналы
и многое другое).
Ornamentlər arasında nəbati The ornamentation was dominated
ornamentlər üstünlük təşkil edir, by vegetable motifs, although stylized Среди орнаментов преобладали
eləcə də quşların stilizə olunmuş images of birds were also widespread. растительные, были также широко
təsvirləri də geniş yayılmışdır. Gözəl Useful trifles distinguished by распространены стилизованные изо-
bəzədilmiş xırda faydalı əşyalar luxurious handmade decorations бражения птиц. Полезные мелочи
istənilən varlı şəhər gəlini cehizinin were an important part of the dowry с богатой отделкой ручной работы
əsas hissəsi olub. Əgər kəndlərdə of any wealthy city bride. While the составляли важную часть приданого
cehizin mütləq hissəsini xalça və xalça obligatory number of dowry objects любой зажиточной городской неве-
məmulatları (məfrəşlər, xurcunlar, included only carpets and carpet сты. Если в деревнях в обязательное
çullar, xalça örtükləri) təşkil etsə də, products (mafrashs, khurjuns, blankets, число предметов приданого входи-
şəhər ailələrində cehizə xalçalarla carpet bedspreads) in the villages, the ли только ковры и ковровые изде-
yanaşı, müxtəlif ölçülü süfrələr, dowries of urban families contained, лия (мафраши, хурджуны, попоны,
pərdələr, örtüklər, yastıqlar və in addition to carpets, tablecloths of ковровые покрывала), то в городских
çoxsaylı həm şəxsi, həm də interyeri different sizes, curtains, bedspreads, семьях помимо ковров в приданое
bəzəmək üçün xırda aksessuarlar da pillows, and a large number of small давались различной величины ска-
daxil idi. accessories for both personal use and терти, занавеси, покрывала, подуш-
interior decoration. ки и большое количество мелких
аксессуаров – как личных, так и для
украшения интерьера.

EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА 25

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

26 EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

İnteryer bəzəkləri

Tikmə qədim zamanlardan bəri ənənəvi Azərbaycan interyerində
vacib rol oynayırdı. Müxtəlif tekstil bəzəklər sayəsində hər bir ev
təkrarolunmaz fərdiliyə malik olurdu. Bu predmetlər yalnız dekorativ
yük daşımır: onlardan bir çoxu funksional idi.
Onların sosial təyinatlarından da danışmaq olar: interyeri bəzəyən
tikmələr bütün evlərdə olsa da, ailənin ictimai və iqtisadi vəziyyətindən
asılı olaraq fərqlənirdi.

Interior decoration

For centuries, embroidery has played an important role in the
traditional Azerbaijani interior. Each house acquired its unique
individuality through its numerous textile ornaments. These objects not
only have a decorative meaning; many of them were functional. It is
possible to speak about their social functions as well: the embroidered
elements in every home interior differed depending on each family’s
social and economic status.

Интерьерные украшения

Вышивка испокон веков играла важную роль в традиционном
азербайджанском интерьере. Благодаря многочисленным
текстильным украшениям каждый дом приобретал неповторимую
индивидуальность. Эти предметы не только несли декоративную
нагрузку: многие из них были функциональны. Можно говорить и
о социальных функциях этих вещей: вышитые предметы интерьера
были во всех домах, но различались в зависимости от того, каким
являлось общественное и экономическое положение семей.

EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА 27

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Xalça və tikmə məmulatlarını All the women of the Ковры и вышитые изделия
ailənin bütün qadın üzvləri – evin family – wives, grandmothers, ткали и вышивали для собственных
xanımı, nənələr, gəlinlər, qızlar, daughters-in-law, daughters, нужд все женщины семьи – жены,
nəvələr gündəlik tələbatı ödəmək and granddaughters – wove бабушки, невестки, дочери, внучки.
məqsədi ilə hazırlayardılar. Kasıb and embroidered carpets, and В бедных семьях совсем не было
ailələrdə bahalı güləbətin tikmələr embroidered products for their own дорогих золотошвейных изделий,
olmurdu. Onlarda adi pambıq needs. In poor families, there were no там преобладало лоскутное шитье
parçalardan qurama tikmələr expensive embroidery products; the из простых хлопчатобумажных
üstünlük təşkil edirdi. Ancaq patchwork sewing of simple cotton тканей. Но и это текстильное
interyerin bu tikmə müxəlləfatı da fabrics dominated there. But in all убранство интерьера так же, как
varlı evlərində olduğu kimi utilitar houses, including those of the rich, в богатых домах, традиционно
və estetik mahiyyət daşıyırdı. this textile interior decor traditionally выполняло и утилитарные, и
performed both utilitarian and эстетические задачи: служило для
Varlı evlərin xanımları da özləri aesthetic tasks: warming the premises, утепления помещений, будучи в то
tikirdilər. Ancaq onlar peşəkar and acting as both a magic talisman же время магическим оберегом и
ustalara da müraciət edirdilər. and decoration simultaneously. украшением комнат.
Sifarişlə təkəlduz və güləbətin
texnikasında məmulatlar tikilən In wealthy houses, women В богатых домах женщины тоже
xüsusi emalatxanalar da var idi. embroidered, but the owners of such вышивали сами, но хозяева этих
Güləbətin məmulatlar çox dəyərli homes also appealed to professional домов обращались также и к про-
hesab olunur və orta səviyyəli craftsmen. There were special фессиональным мастерам. Суще-
ailələrdə anadan qız övladına workshops that took commissions ствовали специальные мастерские,
ötürülürdü. for products using the techniques of в которых на заказ выполнялись
chain stitch and gold embroidery. изделия в технике тамбурной и зо-
Tikmələrlə bəzədilmiş Gold embroidered belongings were лот́ ной вышивки. Золотошвейные
Azərbaycan ənənəvi interyer considered to be of great value; in вещи считались большой ценно-
tekstilini bir neçə funksional middle income families they could be стью, в семьях среднего достатка
qrupa ayırmaq olar. Bu taxça, passed from mother to daughter. они могли передаваться от матери
qapı, güzgülər üçün pərdələr; к дочери.
divar pannoları, süfrələr, Traditional Azerbaijani interior
balış üzləri; buxarılar üçün textiles decorated with embroidery Традиционный азербайджанский
lambrekenlər, “gərdək” adlanan can be divided into several functional интерьерный текстиль, украшенный
arakəsmə pərdəsinin yuxarı groups. There are different kinds вышивкой, можно разделить на не-
başına “gərdəkbaşı”, rəngbərəng of curtains: for example, those сколько функциональных групп. Это
parçalardan olan üçbucaq formalı, for doors; niches; mirrors; wall разного рода занавеси – для дверей,
ucu aşağı yönəlmiş zehqabağı və ya panels; tablecloths; pillow covers; ниш, зеркал; настенные панно, скатер-
ləməqabağı adlı divar bəzəyi (zeh lambrequins for fireplaces (bukhary) ти, чехлы для подушек; ламбрекены
və ya ləmə adlandırılan təntənəli and niches (takhchagabagy); and bed- для камина – бухары, для ниш – тах-
mərasim qablarının saxlandığı rəf curtains (gerdekbashy); zehgabagy or чагабагы и для полога – гердекбашы;
olurdu) və s. Azərbaycan Xalça lamagabagy – a triangle shaped wall зехгабагы или лямягабагы – настен-
Muzeyinin kolleksiyasında tikmə ilə decoration of multi-colored fabrics ный декор из разноцветных тканей,
bəzədilmiş bir sıra müxtəlif təyinatlı facing downwards (zeh or lama, a shelf имеющий форму треугольника,
interyer predmetləri saxlanılır. for ceremonial utensils). The Azerbaijan обращенного вершиной вниз (зех или
Carpet Museum’s collection contains a лямя – полка для парадной посуды),
number of embroidered interior items и т.д. В коллекции Азербайджанско-
that serve different purposes. го музея ковра хранится целый ряд
предметов интерьера различного
назначения, украшенных вышивкой.

28 EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

İnteryer tikmə məmulatlarının The most complete assembly of Наиболее полный комплекс ин-
tam kompleksi təbii ki, varlı embroidered products for the interior терьерных вышитых изделий был
evlərində təqdim olunurdu. Ailənin was presented, of course, in a rich представлен, разумеется, в богатом
bütün həyatı döşəmə üzərində house. Family life took place on the доме. Вся жизнь семьи проходила
keçdiyinə görə evlərdə həsir və bir floor, so mats and a few carpets were на полу, поэтому циновки и не-
neçə xalçaya ehtiyac var idi. Bəzi necessary. In some regions, walls сколько ковров на нем были не-
bölgələrdə xalçaları divarlara da were decorated with carpets as well. обходимы. В некоторых регионах
asardılar. Naxçıvanda onları otağın They were ordered in workshops, коврами украшали и стены. Их
ölçüləri, pəncərə və qapıların sayını taking into consideration the size заказывали в мастерских, учитывая
nəzərə almaqla sifariş verirdilər. of the rooms and the number of размеры комнат, количество окон
Xalça asılmayan divarlar freskalarla windows and doors. Walls that were и дверей. Стены, не завешенные
bəzədilirdi. Divarlarda içərisinə yataq not covered with carpets were painted коврами, расписывались фресками.
dəstləri, balış, xalça və s. yığıldığı with murals. Rooms contained a В комнате была глубокая стенная
dərin açırımlar olurdu. Onlar üzəri deep niche in a wall in which the ниша, в которую складывались по-
pilək (kiçik parıltılı metal dairəciklər) bed, pillows, and carpets were стель, подушки, ковры и т.д. Ниша
və ya təkəlduzla tamamlanan saya stored. The niche was covered by a завешивалась расшитой занавесью
tikmə texnikasında bəzədilmiş mahud curtain created from a satin stitch- на сукне, выполнявшейся в техни-
pərdə ilə örtülürdü. Buxarılar xüsusi embroidered cloth, supplemented ке глади, дополненной пайетками
tərzdə tərtib edilirdi. Onların yuxarı with sequins or a tambour stitch. (мелкими круглыми бляшка-
hissəsi qabarıq, oval formada olmuş Fireplaces sported special decoration. ми-блестками), или тамбурным
və üzərinə də gözəl tərtib edilmiş Their upper part took the form of швом. Особым образом оформлял-
tikmə qoyulurdu. Buxarının hər iki a convex oval, onto which a fine ся камин. Его верхняя часть была
tərəfində içərisində ən yaxşı qablar, embroidered napkin hung. Shelves выпуклой овальной формы, и на
müxtəlif masa (süfrə) aksessuarlarının located on both sides of the fireplace нее тоже клали красиво расшитую
qoyulduğu rəflər yerləşirdi ki, onları stored the best tableware and various салфетку. По обе стороны камина
da tikmələrlə örtürdülər. Sonradan bu dining accessories; they too were располагались полки, на них стави-
tikmələr taxta qapılarla əvəz olundu. covered with embroidered curtains ли самую лучшую посуду, различ-
(later, these were replaced by wooden ные столовые аксессуары, которые
doors). тоже занавешивали расшитыми
занавесями (позже их сменили
деревянные дверцы).

EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА 29

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

30 EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Yorğan-döşək üçün taxçanın Embroidered panels hung over Вышитые панно вешали над ни-
qabağına tikmə panno asılır, paltar a niche for the bed; embroidery шей для постели, вышивкой покры-
saxlanılan sandıqların üstünə də covered the chests in which clothes вали сундуки, в которых хранилась
onları sərirdilər. Həmçinin güzgülər were stored, and there were special одежда, были особые украшения
üçün xüsusi bəzəklər var idi. Otağın ornaments for mirrors. An upstairs для зеркал. По периметру комнаты
perimetri boyu rəf quraşdırır, altından room had a shelf that had an наверху устраивали полку, к низу
isə tikmə asırdılar. Əgər rəfin əvəzinə embroidery fastened to the bottom. которой крепили вышивку. Если
taxça olardısa, onun yuxarı hissəsinə If there were a niche instead of a же вместо этой полки была сделана
əsasən qurama ilə işlənmiş ensiz shelf, the top was also decorated by a ниша, то верх ее также украшался
zolaqvari tikmə bərkidirdilər. Döşəmə narrow strip of embroidery, often in узкой полосой вышивки, зачастую
üçün olan xüsusi süfrələr də vardır ki, technique of patchwork sewing. There в технике лоскутного шитья. Были
onları xalça kompozisiyasını təkrar were also embroidered tablecloths и напольные скатерти, их вышива-
edən sanama tikmələrlə işləyirdilər. for the floors that repeated the ли крестом, повторяя композиции
composition of carpets. ковров.
Tikmələrin ornamentləri heç
vaxt eynilə təkrarlanmır, onların Embroidery ornaments have Орнаменты вышивки никогда не
bəzədildiyi əşyaların formaları da never been repeated accurately, and повторялись в точности, да и формы
otağın ölçüsü və tutduğu yerdən asılı the forms of even similar objects украшенных ею предметов, даже
olaraq dəyişirdi. Məsələn, divardakı decorated with them differed однотипных, разнились в зависимо-
taxçaların ölçüləri təyinatından depending on the size of the premises сти от габаритов помещения и места
asılı olaraq fərqlənirdi. Yük ­ and the object’s location inside. For в нем. К примеру, размеры стенных
(yorğan-döşək) üçün taxçaların- example, the size of wall niches varied ниш различались в зависимости
camaxatanın ölçüsü olduqca iri – depending on their purpose. Thus, от их назначения. Так, ниши для
130x145x60/70 sm, xarxara adlanan the niches for bedding (djamahatan) постельных принадлежностей –
paltar və yataq ləvazimatları üçün were quite large: 130x145x60 or 70 cm. джамахатан – были довольно
kiçik divar oyuqlarının ölçüləri Kharkhara – small niches for bedding крупными: 130x145х60/70 см.
60x80x50 sm, qiymətli əşyalar üçün and clothes – usually measured Хархара – малые ниши для
cüt taxçalar orta ölçülü – 60x80x50 cm. Paired niches – п­ остельных принадлежностей и
140x80x25/30 sm, qab və ərzaq takhcha – for the most valuable одежды – имели обычно размеры
üçün oyuqlar-dolablar daha kiçik – things were of medium size 60х80х50 см. Парные ниши – тахча –
100x70x20/25 sm olurdu. Müxtəlif (140x80x25/30 cm). Dolabs, niches for для наиболее ценных вещей были
ölçülü oyuqlar üçün pərdələr də utensils and products, were smaller среднего размера (140x80x25/30 см).
müvafiq ölçülərdə hazırlanırdı.1 than takhcha: 100x70x20/25 cm. Долабы, ниши для посуды и про-
Accordingly, curtains for all these дуктов, были меньше, чем тахча, –
types of niches were made 100x70x20/25 см. Соответственно, и
in different sizes.1 занавески для всех этих видов ниш
выполнялись разного размера.1

1 – Azərbaycan etnoqrafiyası, II cild, Bakı 2007, səh. 58

EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА 31

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Varlı azərbaycanlı ailələrinin In the traditional home interior В традиционном домашнем ин-
ev interyerində əsas rolu divardan of a wealthy Azerbaijani family, терьере зажиточной азербайджан-
asılan tikmə pannolar oynayırdı. wall embroidered panels formed ской семьи центральной точкой ин-
“Həyat ağacı” mövzusunda the central point of the interior. терьера были настенные вышитые
variasiyalarla–şaquli formada Decorated with a symmetrical vertical панно. Украшенные симметричной
simmetrik kompozisiya ilə bəzədilmiş composition — variations on the композицией вертикальной фор-
bu tikmələr funksional deyil, yalnız theme of the tree of life – they had no мы – вариа­циями на тему «древа
estetik təyinata malik idi. Onlar həm functional, but rather an exclusively жизни», – они имели не функцио-
də bəd nəzərdən qoruyucu kimi çıxış aesthetic purpose that served only to нальное, а исключительно эстети-
edərək interyeri bəzəyirdi. Muzeyin decorate the interior, yet acted also ческое назначение, то есть служили
kolleksiyasında bir neçə kifayət as a talisman against the evil eye. The украшением интерьера, считаясь
qədər böyük, düzbucaqlı formada, museum’s collection houses several также оберегом от дурного глаза.
astarı adi parça, üz tərəfi isə tünd large rectangular wall panels of cloth В коллекции музея есть несколько
rəngli mahuddan olan və təkəlduz or wool in dark tones, embroidered д­ остаточно крупных настенных
texnikasında işlənmiş divar pannoları with a tambour stitch and lined панно – прямоугольной формы,
vardır. Ekspozisiyada nümayiş olunan with a simple fabric. The museum’s на подкладке из простых тканей,
Gəncə tikməsi (inv. № 5585) bu tip exhibition features one such example, с лицевой стороной из сукна или
divar bəzəklərindəndir. Bu, mahud a Ganja wall panel (inv. No. 5585). It шерсти темных тонов, расшитых
üzərində təkəlduz və pilək işləməli, is decorated with a rare and perfect тамбурной вышивкой. К числу
badamvari formada həyat ağacının almond-shaped tree of life with экспонатов такого типа относится
hər iki tərəfində quş təsviri olan birds at the sides, using chain stitch гянджинское настенное панно
mükəmməlliyinə görə nadir tikmədir. embroidery and sequins on the cloth. (инв. № 5585). Его украшает редкая
Ağacın üzərində az nəzərə çarpan tağ Above the tree of life, there is a barely по совершенству вышивка тамбу-
verilmişdir. Qırmızı fon 3 tərəfdən noticeable embroidered thin arch. ром и пайетками по сукну – древо
sürməyi haşiyə ilə əhatələnib. Haşiyə The red background on the three жизни миндалевидной формы и
də islamın rəmzi olan gülabdan sides is framed by a blue border, also птицы по сторонам от него. Над
təsvirləri ilə bəzədilib. Tikmənin embroidered with patterns (there древом жизни вышита еле заметная
yuxarı hissəsi hər iki tərəfindən you can see, for example, the image тонкая арка. Красный фон с трех
qotazlı iplərin sallandığı qurama ilə of gulabdan, a pitcher for rose water сторон обрамлен синим бордю-
işlənilib, aşağısına isə saçaqlar tikilib. and a symbol of Islam). On top of the ром, также расшитым узорами
panel, there is a band of patchwork, (там м­ ожно увидеть изображе-
with cords on both sides from which ние гюлабдана – кувшинчика для
brushes descend. A fringe is sewn розовой воды, символа ислама). По
along the bottom edge. верху изделия идет полоса лоскут-
ного ш­ итья, с обеих сторон которой
спускаются шнуры с кистями. По
нижнему краю пришита бахрома.

32 EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Tikmə (pərdə). Gəncə, Azərbaycan. XIX əsrin sonu.
Mahud, pambıq. Pilək, qurama, təkəlduz. 104x78 sm.
14 aprel 1983-cü ildə muzeyə daxil olmuşdur. İnv. № 5585

Embroidery (curtain). Ganja, Azerbaijan. Late 19th century.
Cloth, cotton. Sequin embroidery, gurama (patchwork sewing),
chain stitch embroidery. 104x78 cm.
Acquisition date: April 14, 1983. Inv. No. 5585

Вышивка (занавес). Гянджа (Азербайджан). Конец XIX века.
Сукно, хлопок. Вышивка блестками, гурама (лоскутное шитье),
тамбурная вышивка. 104х78 см.
Дата поступления: 14 апреля 1983 года. Инв. № 5585

EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА 33

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Şəkidən olan iri ölçülü, həyat The compositions with the tree of Схожим образом решена
ağaclı iki divar pannosunun life on two wall panels with композиция с древом жизни в
(inv. №№ 345, 7445) kompozisiyası Sheki large-scale embroidery двух настенных панно с шекинской
oxşar tərzdə həll olunub. Bunlardan (inv. No.No. 345, 7445) are similarly крупноформатной вышивкой
biri yun, digəri mahud parça üzərində implemented. The first features (инв. №№ 345, 7445). Тамбурным
təkəlduz texnikasında muncuq və a tambour stitch on wool, and швом по сукну во втором случае
ya digər bu cür vasitədən istifadə the second features the stitch on и по шерстяной ткани – в первом,
olunmadan (birinci tikmədəki saçaq cloth; however, the wool panel has однако без использования блесток
istisna olmaqla), yuxarı hissəsində no sequins or any other kind of и любого другого вида отделки (за
tağvari elementi olan badamvari decoration (except for a fringe in исключением бахромы в первом
həyat ağacı (sərv) təsvir edilmişdir. the first panel), and both depict an панно), показано миндалевидное
Pannolarda ağacın hər iki tərəfində almond-shaped tree of life (cypress) древо жизни (кипарис) с арочным
quş, ikinci halda isə əlavə olaraq with an arch above it. In both panels, элементом над ним. По бокам
maralı parçalayan aslanın təsviri birds are depicted on each side. в обоих панно изображены
verilmişdir. The second example also has lions птицы. Во втором случае – еще и
tormenting a fallow deer. животные: львы, терзающие ланей.

34 EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Tikmə. Şəki, Azərbaycan. XIX əsr.
Yun. Təkəlduz. 258x158 sm.
4 iyun 1968-ci ildə muzeyə daxil olmuşdur. İnv. № 345

Embroidery. Sheki, Azerbaijan. 19th century.
Wool. Chain stitch embroidery. 258x158 cm.
Acquisition date: June 4, 1968. Inv. No. 345

Вышивка. Шеки (Азербайджан). XIX век.
Шерсть. Тамбурная вышивка. 258х158 см.
Дата поступления: 4 июня 1968 года. Инв. № 345

EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА 35

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Tikmə. Şəki, Azərbaycan. XIX əsr.
Mahud. Təkəlduz. 228x139 sm.
22 dekabr 1988-ci ildə muzeyə daxil
olmuşdur. İnv. № 7445

Embroidery. Sheki, Azerbaijan. 19th century.
Cloth. Chain stitch embroidery. 228x139 cm.
Acquisition date: December 22, 1988. Inv. No. 7445

Вышивка. Шеки (Азербайджан). XIX век.
Сукно. Тамбурная вышивка. 228х139 см.
Дата поступления: 22 декабря 1988 года. Инв. № 7445

36 EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА 37

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Gərdəkbaşı. Azərbaycan. XIX əsr. A curious and peculiar decoration Своеобразным украшением
Pambıq, ipək, gülməxmər. of the Azerbaijani interior in olden азербайджанского интерьера
Güləbətin. Uz-98 sm. days was a lambrequin (gerdekbashy) является ламбрекен для полога –
28 may 1971-ci ildə muzeyə for canopy. Its purpose, as well as that гердекбашы. Назначением его, как
daxil olmuşdur. İnv. № 1483 of lambrequins that decorated door и ламбрекена в убранстве занавесей
or window curtains, was to cover дверного или оконного проема,
Lambrequin for canopy. Azerbaijan. the top part of bed-curtains where было прикрывать верхнюю часть
19th century. Cotton, silk, panne velvet. there were fastenings. Bed-curtains полога, где находились крепления.
Gold embroidery. L-98 cm. themselves (gerdek) fenced off the part Сам полог (гердек) отгораживал
Acquisition date: May 28, 1971. Inv. No. 1483 of the room that was allocated to a часть комнаты, выделенную
young couple in a single-room house. молодым в однокомнатном
Ламбрекен для полога. Азербайджан. A gerdekbashy was an important part доме. Гердекбашы был важной
XIX век. Хлопок, шелк, панбархат. of the dowry. Sometimes it, along частью приданого. Иногда он,
Золотое шитье. Длина 98 см. with other ceremonial elements of наряду с другими «парадными»
Дата поступления: 28 мая 1971 года. an interior, passed from generation элементами интерьера, переходил
Инв. № 1483 to generation, especially in poor из поколения в поколение –
families where mothers handed down особенно в бедных семьях, где
Qədim zamanlarda Azərbaycan to their daughters the best things мать передавала дочери к свадьбе
interyerinin maraqlı və özünəməxsus from their own dowries (whereas лучшие вещи из собственного
bir bəzəyi pərdələr üçün olan gərdək- wealthy families considered collecting приданого (в зажиточных семьях
başı olmuşdur. Onun təyinatı qapı və dowries exclusively from new articles считалось хорошим тоном собирать
pəncərə önündəki pərdələrdəki lambre- to be starting off on the right foot). приданое исключительно из новых
ken kimi, gərdəyin yuxarı hissəsindəki The Azerbaijan Carpet Museum вещей). Азербайджанский музей
bərkidildiyi yeri bağlamaq idi. Gərdək has several exhibits of this type. ковра располагает несколькими
bir otaqlı evlərdə yeni evlənənlər üçün A gerdekbashy was a very long and экспонатами такого типа.
olan hissəni ayırmaq üçün istifadə often rather narrow (compared to Гердекбашы представлял собой
olunurdu. Gərdəkbaşı cehizin vacib lambrequins for niches) strip of очень длинную и часто довольно
hissəsi idi. Bəzən, o, interyerin digər fabric, usually with large festoons узкую полосу ткани, обычно с
təmtəraqlı elementləri kimi nəsildən on the bottom. The surface of this крупными фестонами по низу.
nəslə ötürülürdü. Xüsusən bu ananın öz strip was richly decorated in many Поверхность этой полосы богато
cehizindən olan ən yaxşı əşyaları qızına different ways. The finishing on декорировалась самыми разными
ötürdüyü kasıb ailələrdə müşahidə olu- a festoon’s line was obligatory: способами. Обязательной была
nurdu (varlı ailələrdə cehiz üçün yalnız most often with a fringe, and отделка по линии фестонов: чаще
yeni əşyaların toplanması adət idi). sometimes by pompoms or chains бахромой, иногда – помпонами или
Azərbaycan Xalça Muzeyində bir neçə with pendant beads (which were цепочками с подвесными бусинами
bu tip eksponat saxlanılır. Gərdəkbaşı usually from inexpensive gems (бусины обычно были из недорогих
çox uzun, adətən ensiz, aşağısında iri such as turquoise, considered to be самоцветов, например, из бирюзы,
zəncirə (feston) olan parça zolağından a talisman against the evil eye), or считавшейся в народе оберегом от
ibarət olurdu. Bu zolağın üzəri müxtəlif silver coins, which were not only сглаза) или серебряными монетами,
üsullarla zəngin bəzədilirdi. Zəncirə an indicator of wealth, but also a которые были не только показателем
boyu tərtibat mütləq idi: çox vaxt sa- talisman for money. достатка, но и денежным
çaqla, bəzən qotaz və ya asma muncuq талисманом.
(muncuqlar çox zaman baha olmayan
daşlardan, əsasən xalq arasıında bəd
nəzərdən qoruyucu rol oynayan firuzə-
dən) və ya rifah göstəricisi olmaqla
yanaşı, talisman sayılan gümüş pulların
asıldığı halqalardan ibarət bağ olurdu.

38 EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Muzeyin kolleksiyasındakı Twenty seven of the thirty Двадцать семь из тридцати
36 gərdəkbaşından 27-i qurama six gerdekbashy in the museum’s шести гердекбашы в коллекции
texnikasında işlənib. Belə bir texnika collection are made using the gurama музея выполнены в технике гурама
insanın görmə xəttindən yuxarıda (patchwork sewing) technique. Such (лоскутное шитье). Такая техника
yerləşdirilən, interyerin frizşəkilli, techniques were most advantageous была наиболее выгодной для
iri predmetinin hazırlanması üçün for the manufacture of rather изготовления довольно крупного
əlverişli idi. Qurama özünün large interior frieze objects, placed фризообразного предмета
təmtəraqlı rəngarəngliyi, modulların just above a person’s sightline so интерьера, располагающегося
ölçü və formalarının ixtiyari seçimi that they were not immediately к тому же выше линии зрения
ilə böyük məkanı doldurmaq, conspicuous. Gurama, with its elegant человека, то есть не сразу
zəruri olduqda rəng keçidlərini ya diversity and arbitrary choice of бросающегося в глаза. Гурама,
yumşaltmaq, ya da onları gərdəkbaşı module sizes and shapes, enables с ее нарядной пестротой и
kompozisiyasında olduğu kimi it to fill a large space, if necessary, произвольным выбором размера и
parlaq və təzadlı etmək baxımından either smoothing color transitions or, формы модулей, дает возможность
geniş imkanlara malikdir. Astar as in the compositions of gerdekbashy, заполнять большое пространство,
adətən çitdən olurdu. Lambrekenin making them bright and contrasting. при необходимости либо сглаживая
üz tərəfi də bəzən çit parçadan The lining was usually made from цветовые переходы, либо, как
olurdu. Amma çox vaxt ipək, chintz. The face of a lambrequin в композициях гердекбашы,
məxmər, mayməxmər, qanauz (qalın also could be from chintz, but more делая их, напротив, яркими и
ipək) – bir sözlə bahalı parçalardan often it was made from silk, kanaus контрастными. Подкладка была
olurdu. Bütün bunların üstü bəzən (a dense silk cloth), velvet, panne обычно из ситца. Лицевая сторона
tikmə ilə bəzədilirdi. velvet, or brocade – in short, from ламбрекена тоже могла быть из
expensive, elegant fabrics. Sometimes ситца, но чаще выполнялась из
Uzun, qızılı saçaqlı, üz tərəfi embroidery was done on top. шелка, канауса (плотного шелка),
məxmər və qanauzdan olan, бархата, панбархата, парчи –
zəncirə hissəsi güləbətin və bafta ilə A gerdekbashy with a long golden словом, из дорогих нарядных
bəzədilmiş gərdəkbaşını fringe (inv. No. 1483), its face sewn тканей. Поверх всего этого иногда
bu qəbildən saymaq olar from stamped velvet and kanaus, is делали вышивку.
(inv. № 1483). Hər zəncirədə decorated with gold lace and gold
(festonda) hər hansı bir gül embroidery on festoons. Each festoon Так, гердекбашы с длинной
təsvir edilib. Təsvirin şərtiliyinə has the image of a flower. Despite the золотистой бахромой (инв. № 1483),
baxmayaraq, burada xarı bülbül conventionality of the images, one лицевая часть которого сшита из
(Qarabağ üçün endemik olan finds here a Khary bulbul (Orchis – рытого бархата и канауса, украшен
səhləbkimilər fəsiləsinə aid bitki), wild orchid, endemic to Karabakh), золотым галуном и золотошвейной
şanagülü, zanbaq kimi bəzi gülləri a lily, a lotus, and other kinds of вышивкой на фестонах. На каждом
tanımaq olar. flowers. фестоне изображен какой-либо
цветок. Несмотря на условность
изображений, в них можно узнать
хары бюль-бюль (orchis – дикая
орхидея, эндемик Карабаха),
лилию, лотос и другие виды цветов.

EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА 39

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

40 EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА 41

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Gərdəkbaşı. Qarabağ, Azərbaycan. XX əsrin əvvəli.
İpək, məxmər, qanauz. Qurama. Uz-163 sm.
3 yanvar 1987-ci ildə muzeyə daxil olmuşdur. İnv. № 6873

Lambrequin for bed-curtains. Karabakh, Azerbaijan. Early 20th century.
Silk, velvet, kanaus. Gurama (patchwork sewing). L-163 cm.
Acquisition date: January 3, 1987. Inv. No. 6873

Ламбрекен для полога. Карабах (Азербайджан). Начало XX века.
Шелк, бархат, канаус. Гурама (лоскутное шитье). Длина 163 см.
Дата поступления: 3 января 1987 года. Инв. № 6873

Gərdəkbaşı digər lambrekenlər Gerdekbashy, like any other Гердекбашы, как и любой
kimi pərdəyə tikilməyərək, öz lambrequin, did not attach to the ламбрекен, не пришивался к
ilgəklərindən asılırdı. Bu ilgəklər çox curtain, which it supplemented, занавесу, который он дополнял,
zaman kiçik və nəzərə çarpmayan but rather was hung independently а подвешивался независимо, на
olur, bəzən isə dekorun bir hissəsinə on its own loops. These loops were собственных петлях. Петли эти
çevrilirdi. Belə ki, ipək, məxmər sometimes imperceptibly small, иногда бывали очень маленькими,
və qanauzdan (inv. № 6873) olan and sometimes became part of the незаметными, а порой
və qurama texnikasında işlənən lambrequin’s decoration. In an elegant становились частью декора самого
Qarabağ gərdəkbaşısının iri və geniş Karabakh gerdekbashy, made using the ламбрекена. Так, в нарядном
ilgəkləri zövqlə seçilmiş müxtəlif gurama technique from silk, velvet, карабахском гердекбашы,
çalarlı parçalardan tikilmişdir. Onlar and kanaus (inv. No. 6873), the loops выполненном в технике гурама
harmonik olaraq rənglərinə görə are large, very wide, sewn from из шелка, бархата и канауса
seçilmiş və lambrekenin üst yarusu fabrics of different yet harmonious (инв. № 6873), петли – крупные и
rolunu oynayaraq, bəzək funksiyası shades, and perform a decorative role очень широкие – сшиты из тканей
daşıyır və bütöv kompozisiyanın as the upper tier of the lambrequin разного оттенка, гармонично
ayrılmaz hissəsi kimi çıxış edir. and an integral part of the entire подобранных по цветам, и
article’s composition. выполняют декоративную роль,
являясь, по сути, верхним ярусом
ламбрекена и неотъемлемой частью
композиции всего изделия.

42 EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Taxçaqabağı. Qarabağ, Azərbaycan. XIX əsr.
Məxmər, pambıq. Pilək, doldurma. 96x16 sm.
27 sentyabr 1979-cu ildə muzeyə daxil olmuşdur. İnv. № 3210

Lambrequin for a small niche. Karabakh, Azerbaijan. 19th century.
Velvet, cotton. Embroidery with sequins, satin stitch embroidery. 96x16 cm.
Acquisition date: September 27, 1979. Inv. No. 3210

Ламбрекен для малой ниши. Карабах (Азербайджан). XIX век.
Бархат, хлопок. Вышивка блестками, вышивка гладью. 96х16 см.
Дата поступления: 27 сентября 1979 года. Инв. № 3210

Ənənəvi Azərbaycan interyer A different type of traditional Огромным разнообразием
bəzəkləri arasında orta ölçülü Azerbaijani interior decoration – отличается другой тип традици-
divar oyuqları üçün örtük olan takhchagabagy, a lambrequin for a онных азербайджанских укра-
taxçaqabağılar da geniş növ medium-sized niche – is distinguished шений интерьера – тахчагабагы,
müxtəlifliyi ilə seçilir. Onların by its great variety. The variety of ламбрекены для ниш среднего
bəzədilməsi üçün istifadə edilən techniques used to decorate them размера. Поражает разнообразие
texnikaların müxtəlifliyi insanı heyran is amazing. The lower edges of the техник, которые применялись для
qoyur. Taxçalar üçün lambrekenlərin lambrequins for niches – flat or with их украшения. Нижний край лам-
alt tərəfi ya düz, ya da zəncirəli olub, festoons – were decorated with fringe брекенов для ниш – ровный или
saçaq, ya da digər tərtibatla işlənirdi. or other trims. The simplest form of фестончатый – оформлялся бахро-
Taxçalar üçün ən sadə lambreken lambrequins for niches, especially мой или иной отделкой. Простей-
üfüqi, düzbucaqlı formada olurdu. small ones, is a horizontal rectangle. шая форма ламбрекена для ниш,
Bu xüsusən kiçik taxçalar üçün idi. Such an example is a Karabakh особенно небольших, – горизон-
Üzərində müxtəlif növ buta və həyat takhchagabagy (inv. No. 3210) with тальный прямоугольник. Таков,
ağacı mövzusuna aid təsvirləri olan, embroidery on a chocolate-toned например, карабахский тахчага-
qəhvəyi çalarlı məxmər üzərində velvet, depicting variations of buta багы (инв. № 3210) с вышивкой
saya texnikası ilə işlənmiş Qarabağ and the tree of life. This exhibit is гладью по бархату шоколадного
taxçaqabağısı (inv. № 3210) bu also decorated with sequins on the оттенка, изображающей вариации
qəbildəndir. Bu eksponat həm də pattern’s main lines. на тему буты и древа жизни. Этот
naxışların əsas xətləri boyunca экспонат также украшен пайетка-
piləklərlə bəzədilib. ми по основным линиям узоров.

EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА 43

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

44 EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Taxçaqabağı. Qarabağ, Azərbaycan. XIX əsrin əvvəli.
Məxmər, pambıq. Çaxma pilək. 65x36 sm.
9 aprel 1990-cu ildə muzeyə daxil olmuşdur. İnv. № 8011

Lambrequin for a small niche. Karabakh, Azerbaijan. Early 19th century.
Velvet, cotton. Embroidery with stamped plaques. 65x36 cm.
Acquisition date: April 9, 1990. Inv. No. 8011

Ламбрекен для малой ниши. Карабах (Азербайджан).
Начало XIX века. Бархат, хлопок. Вышивка штампованными бляшками.
65х36 см. Дата поступления: 9 апреля 1990 года. Инв. № 8011

Bir sıra bu kimi nümunələrdə əsas In a number of similar exhibits, В ряде подобных экспонатов
ornamenti vurğulayan başqa növ və other larger metal plaques that металлические бляшки
daha iri, naxışlı, basmaqəlib metal are stamped with a pattern also другого вида и более крупного
lövhəciklərdən istifadə edilmişdir. emphasize the main ornament. They размера – штампованные,
Onlar məxmər və pambıq parçaya are sewn on velvet and cotton fabric. с узором – также подчеркивают
tikilmişdir. Rəngarəng formalı basma Their varying forms allows them to основной орнамент. Они нашиты на
qəlib lövhəciklərin rəngarəngliyi, be fashioned into various geometrical бархат и хлопчатобумажную ткань.
onlardan müxtəlif həndəsi compositions. The older the object, the Различная форма штампованных
kompozisiyaların yaradılmasında simpler and more defined its plaques’ бляшек позволяет составлять из
istifadə etməyə imkan verir. geometrical forms. For example, most них разнообразные композиции
Eksponat nə qədər köhnədirsə, bu plaques of the Karabakh tahchagabagy геометрического характера. Чем
lövhəciklərin forması sadə və of the beginning of the 19th century старше экспонат, тем проще
daha da həndəsiləşmişdir. Məsələn, (inv. No. 8011) take the form of и геометричнее форма таких
XIX əsrin əvvəllərinə aid Qarabağda ordinary rhombuses. In contrast, the бляшек. Например, у карабахского
hazırlanan taxçaqabağının younger the object, the more complex тахчагабагы начала XIX века
(inv. № 8011) lövhəciklərinin the plaques’ forms, and the thinner (инв. № 8011) большинство бляшек
əksəriyyəti adi romb formasındadır. the processing of their surfaces. имеют форму обычных ромбов.
Eksponat nə qədər yenidirsə, onun А чем моложе экспонат, тем
üzərindəki lövhəciklərin forması сложнее форма бляшек и тоньше
daha mürəkkəb və onların səthlərinin проработка их поверхности.
tərtibatı daha da zərifdir.

EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА 45

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Divar oyuqları üçün lambrekenin Another common form of niche Другая распространенная
digər yayılmış növü şaquli lambrequin takes the form of a short, форма ламбрекена для ниши – в
yerləşdirilən enli, qısa, iki aşağı wide, vertical pennant with two виде расположенного вертикально
yönəldilmiş ucları iti yox, düz inverted tails that are not sharp, but широкого короткого вымпела
kəsilmiş və ya dəyirmi olan rather evenly cut or rounded. One с двумя обращенными вниз
vımpellər şəklindədir. Muzeyin belə such object belonging to the museum хвостами – но не острыми, а ровно
eksponatlarından biri (inv.№ 4225) (inv. No. 4225) is sewn from cotton срезанными или закругленными.
pambıq parça üzərində qızılı saplarla fabric and embroidered with gold Один из таких экспонатов
işlənib. Digəri isə pambıq parça və threads; the other is made from cotton музея (инв. № 4225) сшит из
xaradan (inv. № 6141) hazırlanıb. fabric and moiré (inv. No. 6141). хлопчатобумажной ткани и
Onların hər ikisi XX əsrin əvvəllərinə Both are from the beginning of расшит золот́ ными нитями, другой
aiddir. the 20th century. выполнен из хлопчатобумажной
ткани и муара (инв. № 6141).
Оба относятся к началу XX века.

46 EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Taxçaqabağı. Azərbaycan. XX əsrin əvvəli.
Pambıq, xara. 80x72 sm.
22 iyun 1984-cü ildə muzeyə daxil olmuşdur. İnv. № 6141

Lambrequin for a small niche. Azerbaijan. Early 20th century.
Cotton, moiré. 80x72 cm.
Acquisition date: June 22, 1984. Inv. No. 6141

Ламбрекен для малой ниши. Азербайджан. Начало XX века.
Хлопок, муар. 80х72 см.
Дата поступления: 22 июня 1984 года. Инв. № 6141

EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА 47

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

Taxçaqabağı. Azərbaycan. XX əsr.
Pambıq. Güləbətin. 81x65 sm.
14 may 1979-cu ildə muzeyə daxil olmuşdur. İnv. № 4225

Lambrequin for a small niche. Azerbaijan. 20th century.
Cotton. Gold embroidery. 81x65 cm.
Acquisition date: May 14, 1979. Inv. No. 4225

Ламбрекен для малой ниши. Азербайджан. XX век.
Хлопок. Золотое шитье. 81х65 см.
Дата поступления: 14 мая 1979 года. Инв. № 4225

48 EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА 49

AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ KOLLEKSİYASINDAN BƏDİİ TİKMƏLƏR

50 EMBROIDERY FROM THE AZERBAIJAN CARPET MUSEUM COLLECTION / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ВЫШИВКА ИЗ КОЛЛЕКЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО МУЗЕЯ КОВРА