หลักสูตรกลุ่มคลนิกคุณธรรม

ค่มู อื พระวิทยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๓๖

๓.หลักการและเหตผุ ล แสดงถึงความเป็ นมา ปัญหา ความจาํ เป็ น
ท่ีจะตอ้ งจดั ทาํ โครงการ ตลอดจนทฤษฎีและหลกั การสนับสนุนการทาํ
โครงการ ผูเ้ ขียนจะต้องพยายามหาเหตุผล หลักการ และทฤษฎีมา
สนับสนุน เพ่ือให้ผู้พิจารณาโครงการมองเห็นความจําเป็ นและ
ความสาํ คญั ของโครงการ เพอ่ื ใหก้ ารสนบั สนุนอนุมตั ิโครงการ

๔. วตั ถุประสงค์ เป็นการบรรยายภาพรวมของความตอ้ งการทจ่ี ะ
ใหเ้ กิดข้ึนอยา่ งกวา้ ง ๆ เป็นขอ้ ๆ โดยตรงกบั ความจาํ เป็ น / มีความเป็ นไป
ได้ / มุ่งพฒั นาทกั ษะ / ทศั นคติ

๕. เป้าหมาย เป็นการกาํ หนดวา่ ตลอดระยะเวลาของโครงการจะ
ทาํ อะไรอยา่ งชดั เจน เช่น กาํ หนดเป็นตวั เลขหรือปริมาณ / สามารถวดั ได้

๖. กิจกรรม เป็ นการระบุงานท่ีจะดาํ เนินการในโครงการน้นั ๆ
ต้งั แต่ตน้ จนสิ้นสุดโครงการ / รวมถึงลกั ษณะหรือรูปแบบการดาํ เนินการ
/ และวธิ ีการดาํ เนินการ (แนวทางดาํ เนินการ)

๗. ระยะเวลาดาํ เนินการ ระบรุ ะยะเวลาของโครงการใหช้ ดั เจน

๘. ผู้รับผิดชอบโครงการ/ผู้ประสานงาน ใส่ช่ือพรอ้ มรายละเอียด
การตดิ ต่อ(ควรมีหลายช่องทางเพอ่ื สาํ รองในกรณีตดิ ต่อไม่ได)้

๙. สถานที่ดําเนินกิจกรรม ระบุสถานที่ดาํ เนินกิจกรรม (กรณีมี
การดําเนินกิจกรรมหลายสถานที่ให้เรียงตามลาํ ดับก่อน - หลังตาม
กิจกรรม)

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

ค่มู ือพระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๓๗

๑๐. งบประมาณ เป็ นการกาํ หนดจาํ นวนเงินท่ีจะตอ้ งใชจ้ ่ายที่
จาํ เป็ น อาจจะแบง่ เป็นหมวด ๆ เช่น

- คา่ ใชส้ อย ใชส้ าํ หรับค่าจา้ งต่าง ๆ ค่าพาหนะ คา่ ทพ่ี กั ค่าอาหาร
คา่ พมิ พเ์ อกสาร คา่ เช่าสถานที่

- คา่ ตอบแทน ใชส้ าํ หรับตอบแทนวทิ ยากร

- หมวดคา่ วสั ดุ ค่ากระดาษ หมึก สี ปากกา ดินสอ ฟิ ลม์ ถ่ายรูป

๑๑. ผลท่ีคาดว่าจะได้รับ เป็ นการระบุวา่ เมื่อส้ินสุดโครงการจะ
เกิดอะไรข้ึนบา้ งท้งั ทางตรงและทางออ้ ม

๑๒. การประเมินโครงการ เป็ นการติดตามดูวา่ โครงการที่ทาํ ไป
ประสบผลสาํ เร็จหรือบรรลุวตั ถุประสงคอ์ ยา่ งไร

การเตรียมงาน (สาํ หรบั ผรู้ บั ผดิ ชอบโครงการ) มีดงั น้ี

๑. การเขียนโครงการและนาํ เสนอโครงการตอ่ ผทู้ เี่ กี่ยวขอ้ ง

๒. เตรียมงบประมาณและติดต่อประสานงานกบั วทิ ยากร

๓. แตง่ ต้งั คณะกรรมการแผนกตา่ ง ๆ เช่น
- ทป่ี รึกษา
- แผนกประสานงานทว่ั ไป
- แผนกสถานท่ี
- แผนกพธิ ีการ

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

ค่มู ือพระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๒๓๘

- แผนกวสั ดุอุปกรณ์
- แผนกโสตทศั นูปกรณ์
- แผนกพยาบาล
- แผนกอาํ นวยการ
- แผนกวชิ าการและธุรการ
- แผนกโภชนาการ
- แผนกปฏิคม
- แผนกประชาสมั พนั ธ์
- แผนกเหรัญญกิ
- แผนกประเมินผล

๔. เตรียมเอกสาร คู่มือ สาํ หรับผเู้ ขา้ อบรม
- แจง้ ใหผ้ เู้ ขา้ รบั การอบรม (กลุ่มเป้าหมาย) ทราบ
- ทํา ห นั ง สื อ แ จ้ง ผู้ป ก ค ร อ ง ข อ ง ผู้เ ข้า รั บ ก า ร อ บ ร ม
(กลุ่มเป้าหมาย) ทราบ
- แจง้ ผปู้ กครองของผเู้ ขา้ รบั การอบรม
- แจง้ ให้ผเู้ ขา้ รับการอบรม เตรียมอุปกรณ์และเครื่องใชท้ ี่จาํ เป็ น
เช่นเคร่ืองแต่งกาย (เส้ือผา้ ที่ใส่ขณะอบรมใส่ชุดทวั่ ไป กางเกงขายาวท้งั
ชายและหญิง และเส้ือควรเป็ นเส้ือยืดสีขาวคอกลม) รวมท้งั ของใช้ที่
จาํ เป็ น เช่น

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

คมู่ ือพระวิทยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๒๓๙

- เครื่องนอน สบู่ แปรงสีฟัน ยาสีฟัน
- ส่ิงของตอ้ งหา้ มสาํ หรับผเู้ ขา้ รบั อบรม
- อาหารและขนมทุกชนิด
- ส่ิงเสพติดทกุ ชนิด เช่น บหุ รี่
- ส่ิงการพนนั ทกุ อยา่ ง
- เครื่องมือสื่อสาร, เคร่ืองดนตรี, และสิ่งของการละเล่นทกุ ชนิด

๕. จัดทาํ ป้ายชื่อผู้เข้ารับการอบรมและคณะครู - อาจารยท์ ี่
ปรึกษา พเี่ ล้ียงประจาํ กลุ่ม

๖. เตรียมสถานท่ี
๖.๑ ดา้ นสถานท่ี
- ตกแตง่ เวที เขียนป้ายการอบรม
- จดั โต๊ะหมู่บูชา พร้อมธูปเทียนและเครื่องบูชา (พร้อมธงชาติ
พระบรมฉายาลกั ษณ์)
- ชุดรับแขกและเกา้ อ้ี สาํ หรบั พระวทิ ยากร คณะครูและผมู้ ีเกียรติ
- ติดต้งั เคร่ืองขยายเสียงพร้อมชุดไมโครโฟน อยา่ งนอ้ ย ๒ ตวั
พรอ้ มขาต้งั
- จดั ให้มีแสงสว่างเพียงพอในการทาํ กิจกรรมท้งั ภาคกลางวนั
และกลางคืน

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

ค่มู ือพระวิทยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๒๔๐

๖.๒ การเตรียมสาํ หรับรบั ประทานอาหาร
- ท่ีวางอาหาร ที่วางคูลเลอร์ ท่ีวางแกว้ น้าํ แบ่งเป็ น ๒ ชุดพร้อม
ป้ายทีต่ กั อาหาร
- คูลเลอร์ เหยือกน้ํา และแก้วน้าํ เท่าจาํ นวนนกั เรียน, ครู, พระ
วทิ ยากร
- เตรียมภาชนะใส่อาหาร (ถาดหลุมเท่าจาํ นวนผูเ้ ข้ารับการ
อบรม)
- ที่ลา้ งภาชนะใส่อาหาร (กะละมัง ๖ ใบ) พร้อมน้าํ ยาล้างจาน
และฟองน้าํ ทาํ ความสะอาด
- ทเ่ี ก็บและตากภาชนะใส่อาหาร
๖.๓ ทีน่ อน ไม่ควรจดั ใหน้ อนติดกนั เกินไป จะลดการเล่นกนั ได้
(ป้ายทพี่ กั แยกหญิง-ชาย)
๖.๔ ทีอ่ าบน้าํ หอ้ งสุขา (ป้ายท่อี าบน้าํ แยกชาย-หญิง) ราวตากผา้
๖.๕ ที่วางรองเทา้ เลือกท่ีวางรองเทา้ ท่ีเหมาะสมเขียนป้ายที่วาง
รองเทา้ ตดิ ไว้
๖.๖ สถานท่เี รียนเป็นฐานอบรม

๗. เตรียมอุปกรณ์อ่ืน ๆ เช่น
- สถานท่ีอบรมสามารถควบคุมเสียง, แสงสว่างไดแ้ ละอากาศ
ถ่ายเทดี

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

ค่มู อื พระวิทยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๒๔๑

- กระดาษบรู้ฟ ๒๐ แผ่น กระดาษแขง็ สี ควรมีสีเท่าจาํ นวนกลุ่ม
เช่น สีฟ้า สีเขยี วอ่อน สีสม้

- ปากกาเคมี (สีดาํ , สีน้าํ เงิน, สีแดง) ๑๒ ดา้ ม
- แบบประเมินผลการอบรม,
- วฒุ ิบตั รสาํ หรับผเู้ ขา้ รบั การอบรม,เกียรติบตั รแก่ พระวทิ ยากร,
คณะทาํ งาน
- ป้ายโครงการ
- พานดอกไมธ้ ูปเทียน สาํ หรบั พธิ ีเปิ ดและพธิ ีปิ ด
- เทียนไขสาํ หรบั กิจกรรมจุดเทยี น

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

ค่มู ือพระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๒๔๒

ตวั อย่างคาํ กล่าวรายงานแบบที่ ๑

กราบนมสั การพระคุณเจ้าพระวทิ ยากรทุกรูปด้วยความเคารพอย่างยง่ิ

เรียนท่านประธานทเ่ี คารพ

กระผม/ดิฉนั ในนาม คณะครู อาจารย์ นกั เรียน โรงเรียน………………...
มีความยนิ ดีอยา่ งยงิ่ ที่ทา่ นไดม้ าเป็นประธานเปิดโครงการค่ายคุณธรรม จริยธรรม ท่ี
ไดจ้ ดั ข้ึนในคร้ังน้ี

กระผม/ดิฉนั ขอกล่าวรายงานถึงการจดั โครงการน้ี มีนักเรียนระดบั ช้นั
.....................เ ข้ า รั บ ก า ร อ บ ร ม จํ า น ว น ..................ค น มี ค ณ ะ ค รู
อ า จ า ร ย์........................ท่ า น แ ล ะ มี พ ร ะ วิ ท ย า ก ร ใ ห้ ก า ร อ บ ร ม ร ะห ว่า ง
วนั ท.ี่ ...................เดือน.............พ.ศ...............โดยใหน้ กั เรียนมาพกั อยแู่ ละเขา้ รับการ
อบรมกิจกรรมต่าง ๆ เพ่ือให้นักเรียนไดร้ ับความรู้และประสบการณ์เก่ียวกับด้าน
คาํ ส่ังสอนทางพระพุทธศาสนา โดยอาศยั สื่อการสอนท่ีแปลกใหม่เพ่ือให้นกั เรียน
ไดส้ นใจในหลกั ธรรมคาํ สอนของพระพุทธศาสนา ซ่ึงเป็นการเนน้ ในดา้ นคุณธรรม
และจริยธรรมของนกั เรียน

โครงการน้ีไดร้ ับความร่วมมอื จากคณะครู อาจารย์ และผปู้ กครองนกั เรียน
ตลอดท้งั คณะกรรมการสถานศึกษาของโรงเรียน ทางคณะผรู้ ับผิดชอบโครงการ
ขอขอบคุณทุกท่านทไี่ ดใ้ หก้ ารสนบั สนุนโครงการดว้ ยดีตลอดมา

ในโอกาสน้ี กระผม/ติฉนั ในนามตวั แทนผูร้ ับผดิ ชอบโครงการ ขอเรียนเชิญท่าน
ประธานไดก้ ล่าวเปิ ดการอบรมและใหโ้ อวาทเป็นลาํ ดบั ต่อไป

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

ค่มู ือพระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๔๓

ตวั อย่าง คาํ กล่าวรายงาน แบบที่ ๒

กราบนมสั การพระคุณเจ้า เรียนท่านประธานทเี่ คารพ

ขา้ พเจา้ ในนามคณะครู อาจารย์ นกั เรียน โรงเรียน........................มีความ
ยนิ ดีเป็นอยา่ งยง่ิ ทที่ า่ นไดก้ รุณามาเป็นประธานในพิธีเปิ ดโครงการเขา้ ค่ายคุณธรรม
จริยธรรม ของโรงเรียนในวนั น้ี ขา้ พเจา้ ขอกล่าวรายงานความเป็ นมาของโครงการ
เขา้ ค่ายพอสังเขป ดงั น้ี

ดว้ ยทางโรงเรียน............................................ไดเ้ ล็งเห็นถึงความสาํ คญั
ของการอบรมและขัดเกลาทางดา้ นจิตใจของเยาวชน เพ่ือปลูกฝังและส่งเสริม
คุณธรรม จริยธรรมของนักเรียน จึงไดจ้ ดั ทาํ โครงการเขา้ ค่ายคุณธรรม จริยธรรม
ระหวา่ งวนั ท่ี.................เดือน................พ.ศ...............ณ.............................

การอบรมเขา้ ค่ายคุณธรรมในคร้ังน้ี มนี กั เรียนเขา้ รับการฝึ กอบรม จาํ นวน
.............คน และคณะครูอาจารย์ จาํ นวน.............ท่าน โดยมวี ตั ถุประสงค์ ดงั น้ี

๑. เพื่อส่งเสริมการเรียนการสอนวิชาพระพุทธศาสนาและจริยศึกษาใน
โรงเรียน

๒. เพอื่ ใหน้ กั เรียนมโี อกาสศึกษา และปฏิบตั ิธรรมโดยตรง

๓. เพื่อปลูกจิตสํานึกให้มีทศั นคติท่ีดี คิดดี พูดดี ทาํ ดี ทาํ ให้คุณภาพชีวิต
สมบูรณ์ข้ึน

๔. เพอ่ื ปลูกฝังค่านิยมและวฒั นธรรมท่ดี ีใหน้ กั เรียน

๕ . เ พื่ อ ปลู ก ฝั งให้นัก เ รี ยนรั ก เ ค า ร พในส ถ า บันชา ติ ศา ส นา
พระมหากษตั ริย์

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

ค่มู อื พระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๔๔

พร้อมกนั น้ีไดจ้ ดั กิจกรรมจุดเทียนปัญญา กิจกรรมแสงเทียนเทิดพระคุณ
แม่ มาลาบูชาคุณครู ขอขมาพ่อแม่ ครูอาจารย์ สร้างจิตสํานึก ทาํ วตั รสวดมนต์ ทาํ
สมาธิภาวนาและกิจกรรมนนั ทนาการ เกมสอดแทรกคุณธรรม อนั เป็นการประยุกต์
คาํ สอนใหอ้ ยใู่ นรูปกิจกรรม เพอ่ื มิใหเ้ กิดความเบอ่ื หน่ายในการอบรม

บดั น้ี ไดเ้ วลาอนั เป็นมงคลแลว้ ขา้ พเจา้ ขอเรียนเชิญท่านประธานไดโ้ ปรด
ใหโ้ อวาทและกล่าวเปิ ดการฝึ กอบรมค่ายคุณธรรม และจริยธรรม ต่อไป

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

คมู่ อื พระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๔๕

ตวั อย่าง คาํ กล่าวเปิ ดค่ายและให้โอวาท แบบท่ี ๑
กราบนมสั การพระคณุ เจ้า พระวทิ ยากรทกุ รูปด้วยความเคารพอย่างสูง
เรียนคณะครู อาจารย์ ทกุ ท่าน และสวสั ดนี กั เรียนทเี่ ข้ารับการอบรมทุกคน

กระผม/ดิฉนั รู้สึกดีใจเป็ นอยา่ งยิง่ ที่ไดร้ ับเกียรติมาเป็ นประธานในการ
เปิดโครงการอบรมค่ายคุณธรรม จริยธรรม ในคร้ังน้ี

ท่านท้งั หลายในปัจจุบนั น้ีเป็ นท่ีทราบกนั อยวู่ ่า ความเสื่อมโทรมทางดา้ น
จิตใจมีมากข้ึน สภาพความเป็ นจริงค้นพบได้ยากในตัวบุคคล แต่มีความเจริ ญ
ทางดา้ นวตั ถุมาแทนท่ี ความสงบสุขในสังคมกาํ ลงั ลดนอ้ ยถอยลงไปทุกขณะ คดี
อาชญากรรม ปัญหายาเสพติด ปัญหารักในวยั เรียน ปัญหาที่นักเรียนขาดความ
รับผดิ ชอบฯลฯ ซ่ึงสิ่งเหล่าน้ีเกิดจากหลายองคป์ ระกอบ

อย่างไรก็ตามปัญหาเหล่าน้ีจาํ เป็ นตอ้ งไดร้ ับการแก้ไข หากปล่อยไวใ้ ห้
เป็นไปตามสภาวะการณ์ปัจจุบนั จะกลายเป็ นปัญหาที่กระทบต่อชีวิตความเป็นอยู่
ในสังคม การเขา้ ค่ายคุณธรรมจริยธรรม ถือเป็ นการพฒั นาคุณธรรมจริยธรรม โดย
อาศยั หลกั ธรรมคาํ สอนของทางพระพุทธศาสนา จะทาํ ให้เยาวชนไดเ้ ปล่ียนแนวคิด
พฤติกรรมเสียใหม่ และยงั เป็ นเกราะป้องกันภัยให้เยาวชนห่างไกลและรู้เท่าทนั
ปัญหาทีเ่ กิดข้ึนซ่ึงนบั ว่าเป็นการแกไ้ ขปัญหาตรงตามเป้าหมายเป็นอยา่ งยง่ิ

ฉะน้นั กระผม/ดิฉัน ในฐานะเป็ นประธานในพิธีเปิ ดโครงการอบรมค่าย
คุณธรรมจริยธรรมในคร้ังน้ี จึงขอช่ืนชมและขอบคุณคณะครู อาจารย์ และคณะ
ผรู้ ับผดิ ชอบโครงการตลอดถึงขอกราบขอบพระคุณท่านอาจารยพ์ ระวทิ ยากรทุกรูป
ที่ไดใ้ ห้ความเมตตาในอนั ท่ีจะพฒั นาเยาวชนให้มีคุณธรรมและเป็ นคนดีในสังคม
ยง่ิ ข้ึนไป
บดั น้ี ไดเ้ วลาอนั สมควรแลว้ กระผม/ดิฉนั ขอเปิ ดโครงการเขา้ ค่ายอบรมคุณธรรม
จริยธรรม ณ บดั น้ี

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

ค่มู ือพระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๔๖

ตวั อย่าง คาํ กล่าวเปิ ดคายและให้โอวาท แบบที่ ๒

กราบนมสั การพระคุณเจ้า พระวทิ ยากรทุกรูปด้วยความเคารพอย่างสูง

เรียนคณะครู อาจารย์ แขกผ้มู เี กยี รตทิ กุ ท่าน และสวสั ดนี ักเรียนทกุ คน

ข้าพเจ้ารู้สึกเป็ นเกียรติและดีใจเป็ นอย่างยิ่งท่ีได้รับเกียรติให้มาเป็ น
ประธานในพิธีเปิ ดการฝึ กอบรมนกั เรียน ตามโครงการเขา้ ค่ายคุณธรรม จริยธรรม
ในคร้ ังน้ ี

วนั น้ี เป็ นวนั อนั ดีย่ิงท่ีโรงเรียน..............................................ได้จัดให้มี
การเขา้ ค่ายคุณธรรมจริยธรรม ซ่ึงเป็ นโครงการที่จดั ข้ึนเป็ นคร้ังที่........................
ตามทที่ างคุณครูไดก้ ล่าวรายงานใหท้ ราบแลว้ น้นั

การอบรมส่ังสอนนกั เรียนถือว่าเป็ นหนา้ ที่โดยตรงของครู เพราะครูคือ
แม่พิมพ์ของชาติ เป็ นเบา้ หลอมเยาวชนให้เป็ นคนดีของประเทศชาติ คณะครู
โรงเรียนนอกจากจะปฏิบตั ิหน้าท่ีแลว้ ยงั ประสานบา้ น วดั โรงเรียน ให้มีส่วนร่วม
พฒั นาเยาวชนของชาติ โดยไดน้ ิมนต์พระคุณเจ้ามาเป็ นวิทยากรในการเขา้ ค่าย
อบรมคุณธรรม จริยธรรม

ขา้ พเจา้ ขอขอบคุณคณะครูอาจารย/์ ผูม้ ีส่วนเก่ียวขอ้ ง และนกั เรียนท่ีได้
ร่วมมอื ร่วมใจกนั จดั โครงการน้ีข้ึน และขอกราบขอบพระคุณพระคุณเจา้ ท่ไี ดเ้ มตตา
อนุเคราะห์มาเป็นวทิ ยากร

บดั น้ี ไดเ้ วลาอนั สมควรแลว้ ขา้ พเจา้ ขอเปิ ดการอบรมโครงการเข้าค่าย
คุณธรรมจริยธรรม ณ บดั น้ี

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

ค่มู อื พระวิทยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๔๗

บรรณานุกรรม

กลุ่มใตร้ ่มพุทธธรรม.(๒๕๕๖).คู่มือพระวิทยากร.ขอนแก่น:
หจก. โรงพมิ พค์ ลงั นาวทิ ยา.

กลุ่มเพอ่ื ชีวติ ดีงาม สาํ นกั งานส่งเสริมคุณธรรม จริยธรรม และ
ความมน่ั คงแห่งสถาบนั ชาติ พระศาสนา พระมหากษตั ริย.์ (๒๕๕๙).
คู่มือพระวิทยากร กลุ่มเพ่ือชีวิตดีงาม:กระบวนการฝึ กอบรมบนฐาน
ไตรสิกขา และการให้คาํ ปรึกษาเชิงจิตวิทยาแบบกลุ่ม.กรุงเทพมหานคร:
แอลซีพี ฐิติพรการพมิ พ.์

พรไตรปิ ฎกภาษาบาลีอกั ษรไทย ฉบบั สยามรัฐ (จาํ นวน ๔๕
เล่ม), พระไตรปิ ฎกและอรรถกถาแปล ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลยั
จาํ นวน (๙๑ เล่ม).

พระธรรมปิ ฎก(ป.อ.ปยตุ ฺโต).(๒๕๔๓).พุทธธรรม.กรุงเทพ
มหานคร:มหาวทิ ยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั .

พระพรหมคุณาภรณ์(ป.อ.ปยุตฺโต).(๒๕๕๘).พจนานุกรม
พุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม.(พมิ พค์ ร้ังท่ี๓๑).กรุงเทพมหานคร:
ผลิธมั ม์

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๔๗

ค่มู ือพระวิทยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๒๔๘

พุทธทาสภิกขุ.(๒๕๔๒).พุทธประวัติจากพระโอษฐ์ .
(พมิ พค์ ร้งั ท่ี๔). กรุงเทพมหานคร:สาํ นกั พมิ พอ์ รุณวทิ ยา.

สถาบันพฒั นาพระวิทยากร สํานักงานส่งเสริมคุณธรรม
จ ริ ย ธ ร ร ม แ ล ะ ค ว า ม มั่น ค ง แ ห่ ง ส ถ า บัน ช า ติ พ ร ะ ศ า ส น า
พระมหากษตั ริย.์ (๒๕๖๐).คัมภีร์พระวิทยากร หลักสูตรพระวิทยากร
กระบวนธรรม.(มปพ.).

สถาบันพฒั นาพระวิทยากร สํานักงานส่งเสริมคุณธรรม
จ ริ ย ธ ร ร ม แ ล ะ ค ว า ม มั่น ค ง แ ห่ ง ส ถ า บัน ช า ติ พ ร ะ ศ า ส น า
พระมหากษตั ริย.์ (๒๕๖๐).คมั ภีร์พระวิทยากร หลักสูตรพระวิทยากร
บรรยายธรรม.(มปพ.).

สุวรรณา สถาอานันท์ และ ชาญณรงค์ บุญหนุน.(๒๕๕๔).
อารมณ์กบั จริยศาสตร์.กรุงเทพมหานคร:สาํ นกั พมิ พว์ ภิ าษา.

โสรีช์ โพธิแกว้ .(๒๕๓๕).จติ ปรึกษากับชีวติ .กรุงเทพมหานคร
จฬุ าลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั .

Lou Marinoff.(๒๕๕๑).The big question ชีวิตนี้มีคําตอบ.
แปลโดย สุรพงษ์ สุวจิตตานนท.์ กรุงเทพมหานคร:มายด.์

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๔๘