หลักสูตรกลุ่มคลนิกคุณธรรม

คมู่ อื พระวิทยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๑๘๖

หลังจากท่ีเธอแลกชีวิตคนรักไปเม่ือสักครู่ เขาก็ทาํ ตามสัญญา
เจรจากบั คุณหมอไม่ใหห้ มอตดั ขาเธอ แตก่ ไ็ ม่วายท่คี ุณหมอจะบอกวา่ ได้
ฉนั ไม่ตดั ก็ได้ แต่การท่ีจะไม่ตดั แลว้ จะทาํ ใหข้ ากลบั มาเดินไดป้ กติเน่ีย
มนั ไม่ใช่เร่ืองง่าย ๆ มนั จะตอ้ งทาํ ดว้ ยวธิ ีการข้นั ตอบทีล่ ะเอียดมาก และ
ตอ้ งใช้เวลานาน และท่ีสําคญั ตอนน้ีตอ้ งใช้เลือดมาก ซ่ึงเธอตอนน้ี
สูญเสียเลือดมาก และเลือดกรุ๊ปของเธอที่โรงพยาบาลแห่งน้ีมนั ขาดนะ
ทางเราจาํ เป็ นจะตอ้ งหาเลือด เลือดไม่พอ แต่ถ้าหากเธอไม่ได้เลือด
ภายใน ๑๐ - ๒๐ นาที ต่อจากน้ี รับรองวา่ หมอคงตอ้ งตดั ขาเธอทิ้งแน่ ๆ
และทสี่ าํ คญั เธอ..ชีวติ เธอน้นั แหละท่จี ะไม่รอด ในขณะท่ที กุ คนกลุม้ กลวั
ว่าจะหาเลือดไม่ได้ ก็มีเสียง ๆ หน่ึงกระซิบข้นึ มาว่า ฉันสามารถช่วยเธอ
ได้ ฉนั สามารถหาเลือดมาใหอ้ ยา่ งทเ่ี ธอตอ้ งการได้ โดยไม่คิตคา่ อะไรเลย
แต่มีขอ้ แมว้ ่า ฉนั ขอแลกชีวิตคนรักของเธออีกหน่ึงคน แลกกบั เลือดทุก
หยดท่ีฉนั จะหามาใหช้ ีวิตแลกดว้ ยเลือด ลืมตาข้ึนมาแลกอีกหน่ึงชีวติ ฉีก
ขย้าํ ท้งิ ลงขา้ งหนา้

ก้าวที่ ๔

หลงั จากที่เธอแลกชีวิตคนรักไปเมื่อสักครู่ เขาก็หาเลือดมาให้
อยา่ งท่ีเธอตอ้ งการเธอรอดชีวิตจากเหตุการณ์วกิ ฤตน้ี และขาของเธอก็
กลบั มาเป็นปกติ แตเ่ รื่องท่ีไม่คาดก็เกิดข้นึ กบั เธอก็เกิดข้ึน เมื่อแม่ของเธอ
เกิดล้มป่ วยกะทนั หันด้วยโรคไตวาย ตอ้ งหาไตมาเปล่ียนให้เร็วท่ีสุด
ไม่เช่นน้นั แม่ของเธอจะเสียชีวติ ทนั ที

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

ค่มู อื พระวิทยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๑๘๗

ในขณะที่เธอกาํ ลงั กลุ่มอยนู่ ้นั มีเสียง ๆ หน่ึงกระซิบข้นึ มาวา่ ฉนั
สามารถช่วยเธอได้ ฉนั สามารถหาไตมาใหแ้ ม่ของเธออยา่ งที่เธอตอ้ งการ
ไดโ้ ดยไม่คิดคา่ อะไรเลย แต่มีขอ้ แมว้ า่ ฉนั ขอแลกชีวติ คนรักของเธอหน่ึง
คน แลกกบั ไตทีฉ่ นั จะหามาใหแ้ ม่ของเธอ ลืมตาข้นึ มา เลือกแลว้ ก็แลก

ก้าวท่ี ๕

หลงั จากท่ีเธอแลกชีวิตคนรักไปเม่ือสกั ครู่ เธอลองหุน้ กลบั ไป
ทบทวนสิว่า ๔ คนที่เธอฉีกไป มีความสาํ คญั อะไรกบั เธอ ทาํ ไมตอ้ งเป็ น
เขา ที่เธอตอ้ งเลือก แลว้ นึกถึงหนา้ เขา เหล่าน้นั ที่จากเธอไป ตอนที่เธอมี
ชีวติ อยกู่ บั เขา เธอปฏิบตั ิตนกบั เขาอยา่ งไรบา้ ง และส่วนท่ีเหลือ ใครจะ
เป็ นคนต่อไป

หลงั จากท่ีเธอแลกชีวิตคนรักไปเมื่อสกั ครู่ เขาก็หาไตมาเปลี่ยน
ใหก้ ลบั แม่ของเธอทาํ ใหแ้ ม่ของเธอยงั มีชีวติ ที่จะอยใู่ นโลกใบน้ีตอ่ ไปได้
แต่ดว้ ยมรสุมอนั โหดรา้ ยที่พดั ผา่ นมาในชีวิตของเธอ ทาํ ใหเ้ ธอไดพ้ บกบั
เหตุการณ์อนั เลวร้ายซ้าํ หนกั ไปใหญ่ เม่ือพอ่ ของเธอเกิดประสบอุบตั ิเหตุ
ถูกรถชนที่หน้าโรงพยาบาล ในขณะท่ีกาํ ลงั จะมาเยยี่ มเธอกบั แม่ ทาํ ให้
พอ่ ของเธอน็อคหมดสติกลายเป็ นเจา้ ชายนิทรา หมอไม่มีทางที่จะทาํ ให้
พ่อกลับมามีชีวิตเป็ นปกติได้ ทาํ ให้เธอและแม่ต้องนอนเสียใจอยู่ท่ี
โรงพยาบาล

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

ค่มู ือพระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๑๘๘

แต่ในขณะน้ันเอง ก็มีเสียง ๆหน่ึงกระซิบข้ึนมาว่า ฉันสามารถ
ช่วยเธอได้ ฉนั สามารถทาํ ใหพ้ อ่ ของเธอไม่ตอ้ งนอนเป็ นเจา้ ชายนิทราได้
แต่มีขอ้ แมว้ า่ ฉนั ขอแลกชีวติ คนรักของเธอหน่ึงคน แลกกบั การที่พอ่ ของ
เธอไม่ตอ้ งนอนเป็นเจา้ ชายนิทรา ลืมตาข้ึนมา เลือกแลว้ กแ็ ลก

ก้าวที่ ๖

หลงั จากท่ีเธอแลกชีวิตคนรักไปเมื่อสักครู่ พอ่ ของเธอก็ฟ้ื นจาก
การเป็ นเจา้ ชายนิทรา โดยครอบครัวของเธอท้งั ๓ คน ไดไ้ ปนอนพกั ฟ้ื น
อยทู่ ีห่ อ้ งเดียวกนั เตยี งติดกนั ในขณะท่ีทุกคนนอนอยใู่ นโรงพยาบาลนาน
เป็ นเแรมเดือน ทุก ๆ เชา้ คุณหมอจะตอ้ งเขา้ มาตรวจอาการคนไขเ้ ป็ น
ประจาํ

วนั น้นั หมอก็มาตรวจอาการของคนไขต้ ามปกติ แต่ก่อนท่ีหมอ
จะเดินออกจากห้องไปวนั น้นั คุณพ่อก็ถามกบั คุณหมอว่า คุณหมอครับ
ค่ารักษาพยาบาลของกระผมลูกผมภรรยาผมท้งั สามคนตอนน้ีเท่าไรแลว้
คุณหมอไม่พดู แลว้ เดินออกจากหอ้ งไป ไม่นานกม็ ีพยาบาลคนหน่ึงเดิน
เขา้ มาพรอ้ มกบั กระดาษแผน่ หน่ึง ยนื่ ใหค้ ุณพอ่ คุณพอ่ มองเห็นตวั เลขใน
กระดาษแผน่ น้นั ถึงกบั น้าํ ตาไหล พดู กบั แม่วา่ แม่แลว้ เราจะเอาเงนิ ทไ่ี หน
มาจา่ ยเขา แม่ไดย้ นื พอ่ พดู ดงั น้นั กร็ อ้ งไห้ นอนหนั หลงั ชนกนั กบั พอ่ เธอ
เห็นพอ่ เห็นแม่เธอกลุม้ อยอู่ ยา่ งน้นั เธอไม่รู้จะช่วยทา่ นอยา่ งไร ไดแ้ ต่นึก
โทษตวั เอง ถา้ ฉันไม่ประสบอุบตั ิเหตุวนั น้นั พอ่ ฉนั คงไม่เป็ นอยา่ งน้ี แม่

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

ค่มู อื พระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๑๘๙

ฉันคงไม่เป็ นอย่างน้ี ฉันจะทาํ ยงั ไงดี ถึงจะช่วยเขาไดใ้ นขณะท่ีทุกคน
กาํ ลงั นอนกลุม้ กม็ ีเสียงๆหน่ึงกระซิบดงั ข้นึ มาวา่

ฉนั สามารถช่วยเธอไดฉ้ นั จะรับผดิ ชอบค่ารักษาพยาบาลท้งั หมด
ของครอบครัวเธอ โดยไม่เอาคนื แมแ้ ต่แดงเดียวแต่มีขอ้ แมว้ า่ ฉนั ขอแลก
ชีวิตคนรักของเธออีกหน่ึงคน แลกกับค่ารักษาพยาบาลท้งั หมด ลืมตา
ข้ึนมา เลือกแลว้ ก็แลก เชิญครับ

ให้นํากระดาษใบสุดท้ายท่ีเป็ นช่ือของตนเองออกมา และถือ
กระดาษไว้มือละข้าง

ก้าวที่ ๗ วิกฤตชีวติ สุดท้าย ก้าวสุดท้ายของเธอ

หลงั จากท่ีเธอแลกชีวติ คนรักไปเม่ือสกั ครู่ กบั ค่ารักษาพยาบาล
ท้งั หมดแลว้ อาการเธอทกุ คนพอ่ แม่ ลูก ดีข้ึน เธอกก็ ลบั ไปบา้ นปกตดิ ใช้
ชีวติ เป็นปกติ แต่การกลบั บา้ นไปของเธอคร้งั น้ี คนหลาย ๆ คนท่อี ยรู่ อบ
ขา้ งเธอ คนสาํ คญั ในชีวติ ของเธอ ต่างกไ็ ม่ไดอ้ ยกู่ บั เธอแลว้ เพราะเขาจาก
เธอไปแลว้ หา้ คน หกคน มนั ไม่เหมือนเดิม วนั ๆ เธอไดแ้ ต่นงั่ เหม่อลอย
น่ังคิดถึงแต่คนที่จากเธอไปทุกคน ๆ ไดแ้ ต่น่ังโทษตวั เองและท่ีสาํ คญั
หากแมย้ อ้ นเวลาได้ เธออยากให้คนเหล่าน้นั มาอยกู่ บั เธอเหมือนเดิม แต่
มนั กค็ งเป็ นไปไม่ได้ เพราะเขาไดจ้ ากเธอไปแลว้

ในขณะที่เธอนง่ั เศร้านัง่ คิดถึงเขาอยนู่ ่ันก็มีเสียง ๆ หน่ึงกระซิบ
ดงั ข้ึนมาวา่ ฉนั สามารถช่วยเธอไดฉ้ ันสามารถนาํ คนท้งั หกคนกลบั มามี

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

ค่มู ือพระวิทยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๑๙๐

ชีวติ อยกู่ บั เธอเหมือนเดิมได้ แต่มีขอ้ แมว้ า่ ฉนั ขอแลกคนรกั ของเธอหน่ึง
คน แลกกบั การกลบั มาของคนท้งั ๖ ลืมตาข้นึ มาเลือกแลว้ กแ็ ลก

นาํ กระดาษทีเ่ หลือในมือ มาแนบไวท้ ่ีดวงใจเรา

ลองนงั่ หลบั ตา คิดถึงใบหนา้ ของคน ๆ น้ี ในชีวิตท่ีผา่ นมา เรา
เคยใส่ใจเขาหรือไม่ เคยถามเขาหรือไม่วา่ ไปทาํ งานแต่ละวนั ต้งั แตเ่ ชา้ ยนั
คาํ เหน่ือยไหม เม่ือยไหม เคยมีความสุขกับชีวิตการทาํ งานไหมที่ทน
ทาํ งานแบบน้ีทนไปเพอ่ื ใคร ทาํ แลว้ จะไดอ้ ะไร ส่ิงที่ตอบแทนคุม้ กบั การ
ทาํ แบบน้ีหรือไม่ พระอาจารยต์ อบแทนคนท่ีอยูใ่ นกระดาษท่ีเรากาํ ลงั
แนบไวท้ ่ีดวงใจของเรา คน ๆ น้ีแหละเป็ นคนท่ีให้หวั ใจดวงนอ้ ย ๆ ดวง
น้ี ไดเ้ กิดมาเติบใหญ่เป็ นผูเ้ ป็ นคน ไดเ้ ล่าเรียนศึกษา โดยที่ไม่รู้วา่ หัวใจ
ดวงน้อยท่ีเขาเฝ้าทะนุถนอมต้งั แต่เล็ก เมื่อเติบใหญ่ข้ึนจะเป็ นเช่นไร จะ
เป็ นคนดีคนเก่งสมดงั ทค่ี าดหวงั ไวห้ รือไม่ก็ไม่รู้ แต่เขายงั เฝ้าเล้ียงให้เติบ

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

คมู่ อื พระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๑๙๑

ใหญ่ให้ไดศ้ ึกษาสรรพวชิ าเพยี งแค่หวงั วา่ วนั ขา้ งหน้าจะเล้ียงดูตวั เองได้
จะไม่สร้างความเดือดร้อนวุ่นวายให้กับสังคม จะเป็ นคนดีของสังคม
ต่อไปน้ี ใหท้ ุกคนน้นั เอามือน้นั กอดท่ีหวั ไหล่ตวั เองท้งั สองขา้ งไม่เสียง
ดงั ไม่ลืมตา กอดท่หี วั ไหล่ตวั เอง

กี่คร้ังแลว้ ท่ีเราเรียกร้องอยากให้เขามากอดที่เรา ก่ีคร้ังอยากให้
คนท่ีเราปล้ืมสัมผสั ท่ีไหล่ของเรา จนเราน้นั ลืมบอกตวั เอง ก่ีคร้ังแลว้ ท่ี
เราไม่ไดก้ อดหวั ใจตวั เอง หวั ใจดวงน้ีใครมาด่า มายาํ ยใี หเ้ จบ็ ใจ เราจะด่า
จะวา่ เขา เราจะไม่ยอม ลองถามใหล้ ึกดูสิ ใจดวงน้ีของใคร หวั ใจที่มนั เตน้
อยนู่ ้ีใครให้มา ถามดูหวั ใจตวั เองชิ กอดไหล่ตวั เองไว้แลว้ จะรู้ว่าหัวใจท่ี
มนั เตน้ อยนู่ ้ี มันคือลมหายใจของแม่กบั พ่อ ถามหัวใจตวั เอง ยง่ิ โตข้ึน
เท่าไหร่ลูกชายลูกสาวคนน้ี ย่งิ ไม่อยากกอดหัวใจตวั เอง คือ พ่อกบั แม่
โหยหาท่อี ยากจะกอดหวั ใจคนอื่นที่ตนเองข้นึ ชอบทไ่ี ม่ใช่พอ่ กบั แม่ อยา่
ใหเ้ หมือนเด็กบางคนท่ีขาดพ่อกบั แม่ ท่ีเขาน้นั ตอ้ งเจ็บใจทรมานกบั การ
สูญเสียแม่และพอ่ ของเขา

พระอาจารยข์ อถามคาํ ถามเรานะ แลว้ ตอบให้ได้ อยกู่ บั ตวั เองดู
ครอบครัวเราก็ไม่ได้ร่ํารวยใช่ไหมลูก แต่ทาํ ไมเรามีโทรศพั ท์ได้ มี
มอเตอร์ไซดไ์ ด้ เราอยากจะไดไ้ ปโรงเรียนแลว้ มีอีกก่ีคนนะ ทเ่ี อามอเตอร์
ไซ มาโรงเรียนแลว้ กลบั บา้ นตรงเวลา แม่เขาหนกั ใจนะลูกกี่คนนะเงิน
จะตอ้ งทาํ กิจกรรม กลบั เอาไปซ้ือบุหร่ี เหลา้ เบียร์ เขารู้เขาคงเสียใจนะ
เราเคยถามไหม แม่พอ่ เงิน ๑๐๐ บาท ไดม้ าลาํ บากไหม เคยถามไหม

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

ค่มู อื พระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๑๙๒

เพราะทุกคร้ังที่เราแบมือ เขาก็จะให้เงินเรามาโรงเรียน ฟังพระ
อาจารยแ์ ลว้ ถามหวั ใจตวั เองนะ กอดหวั ใจตวั เองไว้แลว้ ฟังพระอาจารย์
กี่คืนแลว้ กี่อาทิตยแ์ ลว้ กี่วนั แลว้ ท่ีเราบอกคน ๆ น้นั ว่ารักนะ คิดถึงนะ
เป็ นห่วงนะ คาํ ถามน้ี ตอบในใจให้มนั ดงั กอ้ งในหัวใจนะ แลว้ บุคคลคน
หน่ึง ผอู้ ยทู่ ี่บา้ น ไดย้ นิ คาํ วา่ รักนะ รักแม่นะ เป็ นห่วงพอ่ นะวนั หน่ึง คืน
หน่ึง อาทิตยห์ น่ึง ก่ีคร้ัง ตอบให้มนั ดงั ๆ ในหัวใจนะ ๆทุกคร้ังท่ีเราไม่
พอใจแม่กบั พอ่ เราแสดงกิริยาอาการยงั ไง บางคนถูกด่ากโ็ ตต้ อบบางคน
ซ้าํ ร้ายจบั สิ่งของโยนใส่ ทุกคร้ังท่ีเราไม่พอใจแม่กบั พ่อ คาํ ถามนะ ต้งั ใจ
นะกอดหัวใจตวั เองนะ ทุกคร้ังที่ไม่พอใจแม่กบั พ่อ เราแสดงกิริยายงั ไง
ตอบใหม้ นั ดงั ในหวั ใจนะ แลว้ ถา้ หากวนั หน่ึง เราไม่มีเสียงน้ี ใหเ้ ราไดย้ นิ
หากวนั หน่ึงเราตน่ื มาแลว้ มีเพยี งแคร่ ูปภาพเพียงแค่อฏั ฐิธาตุ เราจะภูมิใจ
ไหม ฟังพระอาจารยใ์ หด้ ีรู้วา่ แม่ชอบส่ิงน้ี แต่วา่ ตงั คม์ นั เหลือนอ้ ย ตอ้ งซ้ือ
บตั รเตมิ โทรศพั ทไ์ ม่สามารถจะซ้ือให้แม่พอ่ ไดต้ า่ งจากแม่กบั พอ่ นะ บาง
ท่เี งิน ๒๐ บาท ไม่กลา้ ซ้ือน้าํ ดื่มจะตอ้ งซ้ือขนมไปใหล้ ูกชายลูกสาว หนกั
กว่าน้ันลูกชายคนใด ท่ีกลบั บา้ น ดีก ๆ ด่ืน ๆ รู้บา้ งไหมวา่ เขาเป็ นห่วง
และก็ห่วงเรา

ลูกคนไหนจะใส่บาตรพระสัก ๑๐๐ องค์ ๑๐๐ คร้ัง หากไม่เคย
ตกั ขา้ วใส่จานให้แม่ทาน บุคคลผูน้ ้นั เช่ือวา่ ยงั ไม่ใส่บาตรพระอรหันตท์ ี่
แทจ้ ริง เธอจะกราบพระสกั ก่ีหม่ืนวดั หากไม่เคยกราบเทา้ แม่สกั คร้งั เดียว

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

คมู่ ือพระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๑๙๓

ถือวา่ เธอน้นั ยงั ไม่กราบพระอรหันต์ สงั เกตไหมปกติเลือดของคนมนั จะ
คาว

แต่เพราะความรักอนั บริสุทธ์ิ น้าํ เลือดนน่ั กลนั่ ออกมาเป็นน้าํ นม
ให้ด่ืมกินท้งั หอมและก็หวาน สิ่งไหนมันอยู่ใกล้ตา บางคร้ัง เราให้
ความสาํ คญั นอ้ ย พอ่ กบั แม่รกั ลูกมากท่ีสุดแตล่ ูกกลบั ใหค้ วามสาํ คญั นอ้ ย
ที่สุด แต่คาํ พูดที่เราพูดกับเขา เปรียบเหมือนหอกหนามท่ีมันทิ่มแทง
หัวใจ ห้ังใหด้ ีนะ พระอาจารยน์ ้นั รู้ดีว่า พอ่ กบั แม่รักลูกมากขนาดไหน
แตต่ อ่ ไปน้ีใหน้ ึกถึงเขาคนน้นั วา่ รักเรามากสกั เพยี งใด

ศาสนาพุทธไม่สามารถล้างบาปได้ แต่มันล้างใจได้ นึกถึง
ใบหน้าของท่าน "กอดหัวใจท่านเอาไว"้ จะไดร้ ู้ว่าท่านรักเรามากสัก
เพยี งใด ทาํ ไมท่านคอยห้ามและคอยเตือนไม่ใหอ้ อกนอกลู่นอกทางฟัง
ดว้ ยหวั ใจแลว้ นึกถึงใบหนา้ ทา่ น

สุดทา้ ยน้ีพระอาจารยอ์ ยากจะบอกวา่ ชีวติ คนเรามนั ส้นั นกั อยา่
มวั แต่รอ อยา่ มวั แต่คอยให้ถึงวนั ท่ีเราคิดว่าพร้อมก่อนแลว้ ค่อยดูแลทา่ น
เพราะคนทเี่ รารกั อาจจะอยรู่ อไดไ้ ม่ถึงวนั น้นั

การบรรยาย บูชาพระคุณแม่ พระอาจารยใ์ นนามพระวิทยากร
ขออา้ งอิงคุณพระศรีรัตนตรัย ขอให้คุณพ่อ คุณแม่ ของลูก ๆ ทุกคน จง
เป็ นผูม้ ีอายุมั่นขวญั ยนื อยเู่ ป็ นร่มโพธ์ิร่มไทรเป็ นที่รักของลูกๆทุกคน
ตลอดไปตราบนานเทา่ นาน

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

ค่มู ือพระวิทยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๑๙๔

และใหล้ ูกๆทุกคน มีสุขภาพร่างกายแขง็ แรงสมบูรณ์ ต้งั ใจเรียน
เพยี รทาํ ความดี มีความกตญั �ู รู้รักสามคั คี ปรารถนาส่ิงหน่ึงประการใดท่ี
เป็ นไปดว้ ยชอบประกอบดว้ ยธรรมแล้วไซร้ ขอส่ิงน้ัน จงพลนั สําเร็จ
พลนั สาํ เร็จ พลนั สาํ เร็จ ทกุ ทิวาราตรีกาลเทอญ ฯ

ตวั อย่างบทบรรยายเร่ือง พระคณุ ครู ๑
ทุกคนยึดตวั ตรงๆ มองมาขา้ งหน้า รายการต่อไปน้ี จดั ข้ึนมา
เพอื่ ขอขมาบูชาคุณครู เราจะไดม้ ีโอกาสมากราบครู ต้งั ใจนะลูกนะ ทกุ
คนในโลกน้ีไม่วา่ จะเป็ นใครก็ตอ้ งมีครูเป็ นผสู้ ง่ั สอน เราอ่านออกเขียน
ไดก้ ็เพราะครูท้งั น้นั ผซู้ ่ึงอยเู่ บ้ืองหลงั ของความสาํ เร็จของคนท้งั ชาติ จึง
มน่ั ใจไดเ้ ลยวา่ การกราบครูน้ีเป็นส่ิงทดี่ ีแท้ ทา่ นยอมเหน็ดเหนื่อยเพอื่ งาน
น้ี หลายคนคิดว่าพระอาจารยค์ งจะเหนื่อย แต่คนท่ีเหน่ือยกว่าพระ
อาจารยห์ ลายเท่าก็คือ ครูอาจารยท์ ี่นง่ั อยขู่ า้ งหนา้ เราขณะน้ี พระอาจารย์
เหน่ือยแค่ ๓ วนั แต่ท่านเหน่ือยกบั การเตรียมงานมาเป็ นแรมปี ใกลจ้ ะ
ส้ินสุดการอบรมแลว้ ตอนน้ีท่านมีความสุขหรือความทุกขท์ ี่ลูกศษิ ยข์ อง
ท่านต้งั ใจฟัง ท่านไม่ใช่พ่อไม่ใช่แม่ของเรา ไม่ใช่ญาติพน่ี ้อง แต่ท่านก็
ห่วงใยเราตลอดมา เธอจะเป็นคนดีหรือคนเลว เธอจะเป็ นคนโง่หรือคน
ฉลาด สอนยากขนาดไหน ครูกร็ ักเธอเหมือนกนั หมด อยากใหเ้ ธอไดด้ ี
มีความเจริญกา้ วหนา้ ในชีวติ แมว้ นั น้นั ครูไม่อยแู่ ลว้ กต็ าม

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

ค่มู ือพระวิทยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๑๙๕

เธอเป็ นใครไม่สําคญั สําหรับครูนั้นเธอคอื ลูก
จะรักและพนั ผูก ส่ังสอนลูกให้เป็ นคนดี

หลายคนมองครูเป็ นแค่เรือจา้ ง พอถึงฝั่งแลว้ ก็ถีบหวั ส่ง ท้งั ๆที่
พวกเราด้ือแค่ไหน ซนแค่ไหน ครูก็ยงั ทนสอนตลอดมา ไม่ทอดทิ้ง
บางคร้ังเธอมองเห็นท่านเป็นศตั รู เม่ือทา่ นตีเธอหรือลงโทษเธอ ไม่มีคน
ใดที่มีความสุขเม่ือตีลูกศิษย์ ไม่มีครูคนไหนท่ีสบายใจเม่ือลูกศิษยเ์ ป็ น
คนเลว หลายลาํ แลว้ ใช่ไหมที่เราโดยสารเรือเพือ่ ขา้ มฟาก เราไม่ไดน้ ่งั
เรือลาํ น้ันเปล่าๆ ยงั วง่ิ เล่นบนเรือลาํ น้นั เราขูดเราขีดเรือลาํ น้นั พอขา้ ม
ฟากได้ก็ไม่เคยเหลียวแล เรือจ้างลําน้ันก็ต้องบ่ายหน้าเพื่อไปรับ
ผโู้ ดยสารคนตอ่ ไป คนแลว้ คนเล่า
รู้อยู่แก่ใจสุดซึ้งพวกเธอด้ือ ครูขอซ้ือด้วยศีลธรรมจะได้ไหม
ซ้ือเพราะรักเพราะหวงด่งั ดวงใจ จงจาํ ไว้ครูเหน่ือยเมื่อยเพราะเธอ

จะตอ้ งใหค้ รูทนทุกขท์ รมานอีกนานแค่ไหนกบั พฤตกิ รรมเลวๆ
กบั คาํ ด่าวา่ เม่ือสอนนกั เรียนไม่ไดด้ ีทุกคน ครูน้ีช่างน่าสงสารนกั สอน
นกั เรียนดีเป็ นร้อยเป็ นพนั คนไม่เคยมีใครเอ่ยปากชม แต่ถา้ วนั ใดสอน
นกั เรียนไดด้ ีไม่หมด แคเ่ ลวคนเดียวก็โดนด่าโดนวา่ ทนั ที จะตอ้ งลาํ บาก
อีกนานสกั แค่ไหนกบั การหวงั ดีกบั คนทไ่ี ม่เคยเห็นความดีตรงน้ีเลย บาง
คนโดนครูว่า ครูทาํ โทษเพียงนิดหน่อย ก็ไปบอกพอ่ บอกแม่ จะใหพ้ ่อ
ใหแ้ ม่เอาครูคนน้นั ออกจากโรงเรียนใหไ้ ด้ ครูจะไปสูอ้ ะไรได้ ท้งั ๆทคี่ รู

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

ค่มู ือพระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๑๙๖

ทาํ ไปท้งั หมดเพื่อใคร ถา้ ไม่อยากให้พวกเธอเป็ นคนดี ไม่เป็ นที่รังเกียจ
ของสงั คม

บางคร้ังครูรู้สึกเหน่ือยและเม่ือยล้า

บางคร้ังอยากจะบอกว่าหมดกาํ ลงั ใจ

บางคร้ังก็ท้อแท้กบั ศิษย์ท่ีไม่เอาไหน

บางคร้ังอยากจะร้องไห้กบั ศิษย์ท่ซี ุกซน

บางคร้ังครูคดิ ว่าจะไม่บ่น

บางคร้ังคดิ ว่าจะไม่สน

บางคร้ังคดิ ว่าจะไม่อดทน

แต่กส็ ับสนกบั ตัวเอง

แต่เกรงว่าวนั ข้างหน้าศิษย์ไม่รู้

ท้งั ผู้คนอาจลบหลู่และข่มเหง

จงึ พยายามพร่ําสอนศิษย์ด้วยตนเอง

เพื่อรีบเร่งให้ศิษย์ได้เป็ นคนดี

คงเป็ นบาปกรรมของครู ที่จะตอ้ งลาํ บากใจกบั ศิษยร์ ุ่นแลว้ รุ่น
เล่า มนั มากมายเหลือเกิน แต่ครูกเ็ ตม็ ใจมีความสุข แค่เธอต้งั ใจนะ ท่าน
จะหายเหนื่อยไปคร่ึงหน่ึง จบแลว้ เธอจะมาเยย่ี มทา่ นอีกหรือไม่ เจอทา่ น

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

คมู่ ือพระวิทยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๑๙๗

แล้วไม่ทกั ไม่ยกมือไหว้ ท่านไม่เสียใจท่านไม่ว่าหรอก แต่ท่านคงจะ
ทุกข์ใจเสียใจ เมื่อทราบว่าลูกศิษยข์ องท่านเป็ นคนเลว ไม่รักตัวเอง
ทาํ ลายอนาคตของตวั เอง

เมื่อในวนั ที่เธอเรียนจบ รับปริญญา จะมีคนยนิ ดีกบั เธอลอ้ ม
หนา้ ลอ้ มหลงั แต่เธอไม่รู้หรอกวา่ ครูแก่ๆคนหน่ึง แอบยม้ิ ยนิ ดีกบั เธออยู่
เบ้ืองหลงั เงียบคนเดียว หากวนั ใดเธอลม้ เหลวหมดหวงั เดินเขา้ มาเถอะ
ครูแก่ๆคนน้ีแหละจะคอยปลอบประโลมใจ คอยช่วยเหลือเธอเสมอ

ทุกคนต้งั ใจประนมมือข้ึน มองหน้าท่าน คงเพียงพอแล้วกับ
ความยากลาํ บากที่ผา่ นมา เราจะมาต้งั ใจขอขมาในสิ่งท่เี ราสรา้ งข้ึนไวก้ บั
คุณครูจะต้งั ใจหรือไม่กต็ าม ประนมมือข้นึ แลว้ ต้งั ใจฟังบทเพลงน้ี(เปิ ด
พระคุณท่สี าม)

ต่อไปน้ีจะใหพ้ วกเราออกมากราบครู ต้งั ใจกราบ เพ่ือเป็ นการ
กราบเพอ่ื ขอขมาในความผดิ พล้งั แต่หลงั มา

ทุกคนนั่งให้เรียบร้อย แค่ท่านเห็นลูกต้งั ใจในวนั น้ีท่านก็หาย
เหน่ือยแลว้

หากโลกนี้มีเพยี งเสียงหัวเราะ คงไม่เหมาะสมนักคนจักเบื่อ
โลกนีจ้ งึ มนี ํา้ ตามาคลอเคลือ หล่ังรินรดหัวใจมใิ ห้เซง
สักวันหน่ึงเธอจะรู้ว่าครูรัก สักวนั หนึ่งคนประจกั ษ์เป็ นสักขี
สักวันหนึ่งคงจะรู้ว่าครูดี สักวนั หน่ึงคงได้ดีเพราะเชื่อครู

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

ค่มู อื พระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๑๙๘

ตัวอย่างบทบรรยายเร่ือง พระคณุ ครู ๒

ขอให้นักเรียนแล้วน่ังตวั ตรง ๆ พ่อแม่ของเราท้งั หลายน้ันมี
พระคุณต่อพวกเรามากเพียงใด พระอาจารยเ์ ช่ือเหลือเกินว่า คาํ ตอบน้ัน
คงอยใู่ นดวงใจของพวกเราแลว้ แต่พอ่ กบั แม่ของพวกเราทา่ นยงั นึกหวงั
ให้พวกเราท้งั หลายไดม้ ีความรู้ จึงพยายามต้งั จิตต้งั ใจส่งให้พวกเราได้
เรียน แมว้ า่ ทา่ นจะยากจะจนเพยี งไร

นักเรียนท้งั หลายเราไดเ้ ขา้ มาเรียนจาํ ไดไ้ หมคร้ังแรกท่ีเราไดไ้ ป
โรงเรียน ตอนทเ่ี ราอายไุ ด้ ๕ ขวบ คุณพอ่ คุณแม่ของพวกเราไดพ้ าเราไป
ในสถานทๆี่ หน่ึง เป็นสถานทีท่ พ่ี วกเราท้งั หลายไม่รู้จกั เป็ นสถานทที่ เ่ี รา
หวาดกลวั เราไดเ้ จอใครอีกมากมาย เจอเดก็ บางคนรอ้ งไห้ เห็นบางคน
วง่ิ อยา่ งสนุกสนาน และพอ่ กบั แม่ไปฝากไวก้ บั บคุ คลคนหน่ึง เป็ นบุคคล
ท่ีเราไม่รู้จกั ไดอ้ ยทู่ ี่น่นั พอ่ แม่ปล่อยใหเ้ ราอยทู่ ี่น่นั เราหวาดกลวั เกรง
กลัวภยั อันตรายต่างๆท่ีจะเข้ามากล้าํ กรายชีวิตเรา แต่ในขณะที่เรา
หวาดกลวั ก็ไดม้ ีมือๆหน่ึงมาลูบหวั ลูบหลงั พร้อมกบั เอ่ยว่า”หนูจ๋า..หนู
อยทู่ นี่ ่ีกบั คุณครูนะ ถา้ หนูอยทู่ ่ีน้ีกบั คุณครู ภยั อนั ตรายต่างๆนานา จะไม่
สามารถกล้าํ กรายหนูไดเ้ ลย แล้วคุณครูคน น้ัน พวกเราจาํ ได้ไหมวา่
ท่านพาเราไปยงั หอ้ งๆหน่ึง ในหอ้ งมีโตะ๊ เรียงราย หนา้ หอ้ งมีกระดานดาํ
ครูไดจ้ บั ชอลก์ ข้นึ มา ไดล้ ากโยงเป็นตวั อกั ษรบางอยา่ งท่ีเราไม่รู้จกั แลว้
ใหพ้ วกเราไดเ้ ขยี นตาม หากใครเขยี นไม่ได้ กม็ ีครูนน่ั แหละจบั มือนอ้ ยๆ

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

คมู่ ือพระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๑๙๙

ของเรากาํ ดินสอขดี ลากโยงเขียนเป็นตวั อกั ษรแลว้ บอกวา่ “น่ี ก ไก่นะ นี่
ข ไขน่ ะ”

คุณครูพยายามถ่ายถอดความรูแ้ ละประสบการณ์ ปลูกฝ่ังใหพ้ วก
เราไดอ้ ่านออกเขียนได้ คิดเลขเป็ น โดยไม่ปิ ดบงั อาํ พราง เพราะท่าน
เหล่าน้ีรู้วา่ พอ่ แม่ของพวกเราท้งั หลายส่งพวกเรามาที่น้ีทาํ ไม ครูจึงเป็ น
ห่วงและหวงั พยายามทาํ หน้าที่ของท่านเองให้ดีที่สุด ดว้ ยจิตวญิ ญาณ
ของความเป็ นครู ดว้ ยความรกั และท่มุ เท ครูพยายามปลูกฝังสงั่ สอนพวก
เรา ต้งั แต่วนั น้นั จนถึงวนั น้ี วนั ท่ีเรามาศึกษาเล่าเรียนอยทู่ ่ีนี่ หลายคน
เพิง่ เขา้ มาและหลายคนกาํ ลงั จะจบออกไป แต่ความรู้สึกมากมายครับที่
ครูใหพ้ วกเรา ซ่ึงลว้ นแต่เป็นความรู้สึกทด่ี ีงาม แต่ใครจะรบั รูบ้ า้ งวา่ ทา่ น
หวงั อะไรกบั พวกเรา ครูจึงมาทาํ หนา้ ท่ขี องตวั เองให้ดี ใหส้ มบรู ณ์ที่สุด
ปลูกฝ่ังประสบการณ์สง่ั สอนพวกเราดว้ ยความรัก

หลายคร้ังนะ ท่านเตรียมแผนการสอนมาอยา่ งดี แต่เมื่อกา้ วยา่ ง
เข้าไปในห้องเรียนของพวกเรา เรากลับไม่ต้งั ใจเรียน กลับทาํ ลาย
ความรู้สึกดีงามของคุณครู ทาํ ลายความต้งั ใจของครูท่ีจะมาสอนเราให้
ไดม้ ีความรู้ยงิ่ ข้นึ แต่ครูก็พยายามประคบั ประคองการสอนน้นั ให้ดีท่ีสุด
แมท้ ่านจะเหน่ือยข้ึนมากก็ตาม ท่านยอม หลายคร้ังครับที่เราท่ีนี่ ครู
เหนื่อยหลายคร้งั ท่ีท่านเห็นพวกเราทาํ ผิด แตด่ ว้ ยความตกใจและเกรงว่า
เราจะเสียอนาคต จงึ พยายามวา่ กล่าวตกั เตือนสงั่ สอนใหค้ าํ ปรึกษา หลาย
คร้ังที่เราทาํ ผดิ มากๆ ครูก็พยายามบอกดว้ ยความรักและหลายคร้ังท่ีท่าน

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

ค่มู ือพระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๒๐๐

จาํ เป็ นตอ้ งแสร้งทาํ โกรธพวกเราบา้ ง ตอ้ งด่าพวกเราบา้ ง ตีพวกเราบา้ ง
ทาํ รุนแรงต่อพวกเราบา้ ง แต่ท่ีท่านทาํ เพ่ืออะไร เราจะรู้หรือเปล่าพระ
อาจารยไ์ ม่ทราบ

หลายคน เมื่อครูด่าตวั เองบา้ ง เม่ือครูตีตนเองบา้ ง ก็โกรธคุณครู
เถียงคุณครู หลายคนประชดท่าน เดินก็เดินชน ไม่ยกมือไหว้ แอบด่า
ท่านคืน แอบนินทาทา่ นลบั หลงั บา้ ง กลา้ โกรธ กลา้ เกลียดท่าน เราไม่รู้
จริงๆหรือวา่ ในโลกน้ีไม่มีใครหรอกที่อยากให้คนอ่ืนน้นั เกลียดตนเอง
ทาํ ไมคุณครูจะตอ้ งมาด่าพวกเรา ท่านอยากใหพ้ วกเราโกรธ ท่านอยาก
ใหพ้ วกเราเกลียดเหรอ ไม่เลย ท่านรักและเป็ นห่วงพวกเราต่างหาก จึง
พยายามบอกกล่าวตกั เตือนดว้ ยความรกั และความหวงั ดี

เธอลองนึกดูซิวา่ เธอรักใครสกั คนหน่ึง รักและปรารถนาดีให้
เขา อาจจะเป็ นเพอื่ น เป็นแฟน เป็นคนที่เธอรกั แต่เขาไม่เคยเห็นคา่ ของ
ความรักและความปรารถนาดีของเธอเลย กลบั ช้ีหน้าด่าเธอดว้ ยว่าเธอ
เป็ นคนช่วั เธอเป็ นคนเลว พวกเราจะรู้สึกอย่างไร เราพอท่ีจะรู้ไหม
ทา่ นจะรู้สึกอยา่ งไรบา้ งทเ่ี ห็นพวกเราไม่ต้งั ใจเรียน เราเล่นกนั บา้ ง นง่ั คุย
กนั บา้ ง ไม่เคารพทา่ นบา้ ง แค่ท่านก็พยายามทจ่ี ะใหอ้ ภยั พวกเราอยเู่ สมอ
คิดเสียว่าพวกเราเป็ นเด็ก ยงั คงอ่อนประสบการณ์ จึงทนอยเู่ สมอมา แต่
ท่านก็ยงั หวงั อยเู่ สมอว่า สกั วนั หน่ึงลูกศิษยท์ ี่น่งั อยตู่ รงน้ีจะเห็นคุณค่า
ของความดีท่ีท่านไดก้ ระทาํ สักวนั หน่ึงเม่ือพวกเราเติบโตเป็ นผูใ้ หญ่

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

คมู่ อื พระวิทยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๐๑

สาํ เร็จการศึกษาไดด้ ิบไดด้ ีแลว้ จะกลับมาขอโทษคุณครู มาบอกรักครู
บา้ ง แลว้ เมื่อไหร่จะถึงวนั น้นั พวกเราจะรอใหค้ รูตายไปก่อนหรือ

ทา่ นเหน่ือยขนาดไหนพวกเราจะรูบ้ า้ งหรือเปล่า พระอาจารยไ์ ม่
ทราบ แต่โครงการน้ีเกิดข้ึนมาไดท้ ่ามกลางความเหน็ดเหนื่อยของคณะ
ครูอาจารยใ์ ครจะรู้ละว่าพระอาจารยก์ ็เหนื่อย แต่คนท่ีเหน่ือยกว่าพระ
อาจารย์ นนั่ กค็ อื คณะครูอาจารย์ แตท่ กุ ท่านกท็ น เพอ่ื อนาคตทดี่ ีของพวก
เราเอง ถา้ จะมีคาํ วา่ เหนื่อยเอ่ยออกจากปากของพระอาจารยร์ ูปใดรูปหน่ึง
หรือครูอาจารยท์ ่ีนง่ั อยตู่ รงน้ี ขอให้รับรู้วา่ พวกเราไม่เคยเหน่ือยการแต่
เหนื่อยใจ เหน่ือยใจกบั ลูกศิษยเ์ ลวๆอีกหลายคนที่ไม่ต้งั ใจ ยงั เล่นอยู่ คุย
กันอยู่ ท้งั ๆท่ีฝ่ ายหวงั ดีกบั พวกเราเอง แต่เรากลบั ไม่แคร์ เรากลบั ไม่
สนใจ เหนื่อย...แต่กย็ อม

เขารักและหวงั ดีกบั พวกเรา ที่ท่านดุด่าว่ากล่าวไปก็เพราะอยาก
ใหเ้ ราไดน้ ึกคิดแตส่ ่ิงท่คี รูไดร้ ับ สิ่งทคี่ ณะอาจารยไ์ ดร้ ับ คืออะไร คือเรา
บ่นเองบา้ ง แอบด่าเองบา้ ง โกรธบา้ ง เกลียดบา้ ง เกลียดหน้าพระ
อาจารย์ โกรธครูของพวกเรา ถา้ จะทาํ ใหพ้ วกเธอไดด้ ี คณะพระอาจารย์
และคุณครูรับได้ แต่คณะพระอาจารยแ์ ละคุณครูรับไม่ไดห้ รอก ที่เห็น
พวกเราไม่รกั ตนเอง ไม่เคยนึกถึงอนาคตท่ดี ีของตวั เราเอง จงึ พยายามให้
พวกเราไดโ้ กรธไดเ้ กลียด บอกกล่าวตกั เตอื นสงั่ สอนพระอาจารยบ์ างรูป
ท่านต้งั ใจขนาดไหน เราจะรู้หรือเปล่าพระอาจารยไ์ ม่ทราบ เราอาจจะ

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

ค่มู ือพระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๒๐๒

บอดก็เป็ นไดท้ ี่ไม่เคยเขา้ ใจความรู้สึกของท่านไดบ้ า้ ง ครูเหนื่อยขนาด
ไหนจะรูห้ รือเปล่า ท่านดุด่าวา่ กล่าวไปทา่ นทาํ เพอ่ื อะไร ท่านทาํ เพอ่ื ใคร

ครูเฆี่ยนและครูตมี ิได้มีความเกลยี ดชัง

ครูรักและครูหวังฝากฝังศิษย์คดิ ความดี

เธอด้อื และเธอด้านเพราะสันดานอย่างกับผี

ไม่รักจะไม่ตีปล่อยเป็ นผไี ปตามกรรม

แต่เธอคอื ลูกศิษย์เมอ่ื ครูคดิ ครูยง่ิ ซ้ํา

ทําชั่วเป็ นประจาํ เห็นตําตาและตําใจ

ศิษย์เอ่ ยบอกให้ รู้น้ําตาครูแอบร้ อง

ถ้าครูปล่อยเธอไปเหมือนครูให้ตกนรก

ครูน้ีเหมือนมีกรรมเห็นลกู ศิษย์ทําสกปรก

อึดอัดแน่นในอกไม่อาจยกย้ายปล่อยวาง

ท้งั ๆที่รู้ว่าครูรักแตห่ ลายคนยงั กลา้ ท่ีจะกลบั ไปเสพยาบา้ กลา้ ที่
จะโดดเรียนบา้ ง กลา้ ทีจ่ ะด่าครูอาจารยบ์ า้ ง พวกเราค่อยๆลืมตาข้ึน แลว้
ประนมมือข้ึนมองไปขา้ งหนา้ ไม่ตอ้ งสนใจเพอื่ น เธอกลา้ ท่ีจะมองไป
ขา้ งหน้า ประนมมือข้ึน เธอมองแววตาของท่านผูท้ ่ีนั่งอย่ขู า้ งหน้าเรา
ลองมองใหเ้ ห็นความรกั และความหวงั ดีทอ่ี ยใู่ นตาของท่าน ครูกาํ ลงั มอง

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

ค่มู อื พระวิทยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๒๐๓

พวกเธออยวู่ ่าใครที่จะรักทา่ นไดบ้ า้ ง ใครที่จะรู้วา่ คณะพระอาจารยแ์ ละ
ครูบาอาจารยต์ ้งั ใจมากน้อยเพียงไหน ท่ีจะให้พวกเราไดเ้ ป็ นคนดี รัก
พวกเรามากนอ้ ยเพยี งไร พระอาจารยไ์ ม่ทราบ แตท่ กุ คนเขารักเธอ

ครูผิดหรือ คณะพระอาจารยผ์ ิดหรือท่ีรักพวกเธอและอยากให้
พวกเธอเป็ นคนดี แต่พวกเรากลับไม่รักตัวเอง นี่คือส่ิงท่ีคณะพระ
อาจารยแ์ ละครูยอมรบั ไม่ได้ จึงพยายามบอก พยายามกล่าวอยเู่ สมอ ยดึ
ตวั ตรงแลว้ มองมาขา้ งหน้าคิดถึงภาพความเสียสละของครูท่ีอยใู่ นอดีต
จนถึงปัจจุบนั ครูนง่ั อยขู่ า้ งหนา้ ของพวกเราที่เราไดผ้ ่านพบเจอ ใครจะ
เขา้ ใจในชีวิตของครูบา้ ง ยดึ ตวั ตรงแลว้ มองไปขา้ งหนา้ มองมาให้เห็น
ความรกั และความห่วงใยท่ีมีในดวงตาของทา่ น

ท่านไม่ใช่พอ่ ก็เหมือนพ่อ ไม่ใช่แม่ก็เหมือนแม่ ที่มีความรัก
และความหวงั ดีต่อนาคตท่ีดีของพวกเราอยเู่ สมอมา หลายคร้ังที่ผา่ นมา
เราเคยผิดพลาดประการใดต่อคณะคุณครู ไม่เคยเขา้ ใจท่าน เอาแต่ใจ
ตวั เองอยูต่ ลอดเวลา แต่ใครรับท่ีจะกล้าก้มลงกราบท่านได้บา้ ง พระ
อาจารยไ์ ม่ทราบ หลายคร้ังเรากลา้ ทาํ ผิด แต่ครูกลบั ใหอ้ ภยั พวกเราอยู่
เสมอ คิดเสียวา่ พวกเราเป็นเดก็ ยงั อ่อนประสบการณ์จงใหอ้ ภยั ได้

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

ค่มู อื พระวิทยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๐๔

เจบ็ ปวดทีเ่ จ้าทํา ครูไม่จํากลบั แก้ไข

ดื้อสุดกันตามวัย ครูอภยั เสมอมา

เพราะเจ้าคอื ลูกศิษย์ ครูไม่คดิ จะหนีหน้า

เจ้าชังครูนานา อยากพ้นหน้าให้หนีเร็ววัน

ประสบการณ์ครูรู้ทนั แต่อยากฟังความจริงใจ

หลายคนจากครูทน่ี ่ีไปแลว้ หลายคนคงจะไม่ไดเ้ ห็นหนา้ ของครู
ที่น่ีอีก แต่เราก็คงชอบใจที่จะไดพ้ น้ จากครูที่เราไม่หนา้ นกั แต่ใครละที่
จะกลา้ เขา้ ใจชีวติ ครู ก่อนท่ีเราจะจบ จบการศึกษาจากสถาบนั ของพวก
เราท้งั หลายไป คณะครูจะรู้สึกอย่างไร เราเขา้ ใจท่านหรือเปล่า พระ
อาจารยไ์ ม่ทราบ บางคร้งั ท้งั ทางกาย วาจา ใจ ท้งั ทตี่ ้งั ใจและไม่ต้งั ใจ เรา
กลา้ ท่ีจะทาํ ผดิ ต่อครู แต่ใครในท่ีน้ีกลา้ ทจ่ี ะกม้ ลงกราบท่านไดบ้ า้ ง พระ
อาจารยไ์ ม่ทราบ แต่ใครจะกลา้ ที่จะก้มลงกราบท่านด้วยความรักและ
ความห่วงใย อยากจะกราบขอขมาท่าน ด้วยใจของพวกเรา พวกเรา
ค่อยๆกม้ กราบ กราบ และหมอบอยู่ ต้งั ใจ ถา้ ใครเห็นว่ามนั เป็ นส่ิงที่ไม่
สาํ คญั ไม่จาํ เป็ นก็ไม่ตอ้ งกราบ กราบและหมอบอยู่ แลว้ คิดถึงภาพใน
อดีต ที่เราเคยด่าครูบา้ ง เถียงครูบา้ ง เล่นกันในห้องเรียนบา้ ง สร้าง
ความเดือดร้อน ก่อกวนท่านบา้ ง ทาํ ใหท้ ่านเดือดร้อนใจ ลองนึกภาพ
เหตุการณ์น้ันดู เพ่ือที่เราจะไดร้ ะมดั ระวงั ตวั เองไม่ให้ทาํ ผิดเช่นน้ีสืบ
ต่อไป

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

คมู่ อื พระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๐๕

เปรียบคุณครูเหมือนแม่คนท่สี อง

ที่เราต้องกราบไหว้เหนือเศียร

ใจของครูสุกปลง่ั ด่งั แสงเทยี น

ส่องนักเรียนให้สว่างทางวญิ ญาณ

สมควรยิง่ ทพี่ วกเราเฝ้าก้มกราบ

พระคุณท่านในกรุณามหาศาล

เพราะรักคุณครูค่จู ักรวาล

แม้ลมปราณสิ้นไปไม่ลมื เลย

หลายคร้ังนะ ที่เราขาดสติ พลาดพล้งั ทาํ ผิดต่อท่าน พวกเรา
ค่อยๆเงยหน้าข้ึน แล้วมองไปขา้ งหน้า หลายคนทาํ ผิดมามากมายแลว้
สร้างความไม่สบายใจให้กบั ท่านแต่ท่านก็ให้อภยั ได้ หลายคร้ังนะท่าน
เป็นผใู้ หพ้ วกเรามาโดยตลอด แตว่ นิ าทนี ้ีครับ ลองคิดดูสิวา่ ใครอยากให้
กาํ ลงั ใจกบั ครู อยากจะออกมากล่าวขอโทษครู ท่ีเธอไดล้ ่วงเกินไปบา้ ง
ซ่ึงครูในท่ีน้ีเป็ นตวั แทนของครูที่ไดพ้ บผา่ นมาแลว้ พระอาจารยไ์ ม่รู้ว่า
ใครจะออกมาบา้ งแค่เพอ่ื ความสบายใจของพวกเรา เราพูดเก่ง คุยเก่ง
ไม่ใช่หรือ ถา้ เก่งจริงออกมาขอโทษท่าน ครูรอพวกเธออยู่ ใครจะกลา้
บา้ ง ขอเชิญแมค้ าํ พดู ส้นั ๆ วา่ รกั คุณครู ผมขอโทษครับ หนูขอโทษ

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

คมู่ ือพระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๒๐๖

ใครทีจ่ ะออกมาทน่ี ้ีอีก มาปลดเปล้ืองความรู้สึกที่เราไดส้ ร้างได้
กระทาํ ไดก้ ่อกรรมทาํ เข็ญให้กับครู หลายปี ที่ท่านเป็ นผูใ้ ห้พวกเรามา
ตลอด แต่ใครทจ่ี ะใหค้ รู แมค้ าํ พดู ส้นั ๆ วา่ รกั คุณครู ใหส้ ญั ญากบั ครู วา่
ผมจะเลิกโดดเรียน เลิกสูบบุหร่ี เลิกลบหลู่คุณครู ทาํ ดีเพอื่ ครู ใหท้ ่านมี
กาํ ลงั ใจจากหลายวนั ทีผ่ า่ นมา จะหมนั่ ทาํ ความดี ท่านเหน่ือยเพอ่ื พวกเรา
ทนี่ ี่ใหท้ ่านไดภ้ มู ิใจบา้ ง วา่ จากการทเ่ี รามาอยทู่ ่ีน่ีจะรักคุณครู ครูที่นงั่ อยู่
ขา้ งหน้าคงจะโง่เอง ที่แอบรักพวกเธอแต่เพยี งขา้ งเดียวจวบจนบดั น้ี เรา
คงเห็นว่าครูน้ันโง่เอง ท่ีแอบหลงรักพวกเรา แต่ใครละ จะออกมาที่น่ี
บอกกล่าวกบั ครูไดบ้ า้ ง ให้ท่านไดม้ ีกาํ ลงั ใจ อยา่ งน้อยบาปท่ีมนั อยใู่ น
ใจเราน้นั มนั จะไดห้ มดไป เชิญท้งั นกั เรียนชาย และนักเรียนหญิง มวั ทาํ
อะไรอยลู่ ะ เพอ่ื ปลดเปล้ืองบาปที่อยใู่ นใจพวกเรา จะมีลูกศิษยค์ นไหน
อีก จะออกมาให้กาํ ลงั ใจครูอีก คุณครูกาํ ลงั มองดูพวกเราอยเู่ หมือนกนั
นะ ใครท่ีจะรกั คุณครูบา้ ง

หลายปี ที่พวกเราไดส้ ร้างความหนักอกหนกั ใจให้กบั ท่าน จน
บัดน้ีหลายคนกําลังจะจบจากออกไป คงคิดว่าเก่งหลายคนนะ
เปรียบเทียบคุณครูเหมือนเรือจา้ ง จริงซิครูเหมือนเรือจา้ งที่ส่งเราจากฝั่ง
หน่ึงไปสู่อีกฝั่งหน่ึง แต่ในขณะท่ีเราอยบู่ นเรือ เรากระทืบเรือบา้ ง ขยม่
เรือบา้ ง และถีบหวั เรือบา้ ง แลว้ ถีบหวั เรือทิง้ เมื่อเรือถึงฝั่ง น่ีหรือลูกศิษย์
ท่ีดี ใครอีกที่อยากออกมาที่น่ีอีก ขอเชิญเลย พระอาจารยไ์ ม่อยากเช่ือ

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

คมู่ ือพระวิทยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๐๗

หรอกนะวา่ ไม่นกั เรียนคนไหนท่ีไม่รักครู หลายคนรักคุณครู ๆ แต่เรา
อาจชนะตนเอง ชนะจติ ใจไดห้ รือเปล่า ออกมาขอโทษคุณครู

พระอาจารยเ์ ชื่อวา่ พวกเราท้งั หลายๆคนอยากจะออกมากล่าวขอ
โทษครู แตเ่ พราะความไม่กลา้ แตไ่ ม่เป็นไร ครูเขา้ ใจพวกเรา นกั เรียน
มองมาขา้ งหนา้ ต่อไปท่ีเราจะไดย้ นิ น้ี เป็ นความรู้สึกของครู มาจากใจ
ของทา่ น ทา่ นปรารถนาอะไร ท่านหวงั อะไร ท่ดี ุด่าวา่ กล่าวไปน้นั ทา่ น
ทาํ เพ่ืออะไร เราจะได้รู้ ท่านโกรธ ท่านเกลียดพวกเราหรือเปล่า พระ
อาจารยไ์ ม่ทราบ แต่ครูทกุ คน ซ่ึงเป็นตวั แทนของครูของพวกเราท้งั หมด
จะไดก้ ล่าวเป็ นคาํ ส้นั ๆวา่ ท่านรู้สึกอยา่ งไรกนั แน่ ขอใหพ้ วกเรามองมา
ขา้ งหน้า ต้งั ใจฟังนะ ขอเรียนเชิญ เจริญพร คณะครูไดก้ ล่าวเพียงคาํ พดู
ส้นั ๆ วา่ รู้สึกอยา่ งไรกบั นกั เรียน ขอเจริญพร (เป็ นหนา้ ทข่ี องครู)

คงเห็นแล้วสินะ ว่าครูน้ันเป็ นห่วงพวกเรามากแค่ไหน แต่
นักเรียนท่ีรัก ใครจะเขา้ ใจคุณครูไดบ้ า้ ง ไม่มีใครในโลกน้ีที่อยากจะให้
คนอื่นเกลียดตนเอง เพราะรักและเป็นห่วงเราต่างหาก ครูจึงตอ้ งสงั่ สอน
และตกั เตือนพวกเราบา้ ง โอกาสส้นั ๆที่นี่ พระอาจารยเ์ ชื่อว่าหลายคนมี
ความในใจอยากจะบอกครู แค่หลายคนอาจจะไม่กล้า เรากลา้ ไหม
วินาทีน้ีท่ีไปหาท่าน แลว้ ส่วนท่ีสูงท่ีสุดของเราสัมผสั ส่วนท่ีต่าํ สุดของ
ทา่ น แลว้ รับการผกู ขอ้ มือรบั ขวญั จากท่าน (รบั พรจากทา่ น)

เพ่ือความเป็ นสิริมงคล กราบที่ตกั ของท่าน บอกขอโทษท่าน
สกั คาํ บอกวา่ รกั ท่าน ใหส้ ญั ญากบั ทา่ น วา่ จะเป็ นเดก็ ดี จะต้งั ใจเรียน ครู

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

ค่มู ือพระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๐๘

อยู่ขา้ งหน้าพวกเธอแล้ว ใครที่ตอ้ งการอยากขอโทษในส่ิงที่เราได้
ล่วงเกินท่านไป คร้ังหน่ึงในชีวติ เวลาส้นั ๆ ไปหาท่านใหท้ ่านไดช้ ่ืนใจ
ใหก้ าํ ลงั ใจทา่ น ขอเชิญนกั เรียนทุกคนเลยครับ

สักวนั หนึ่ง เธอจะรู้ว่าครูรัก

สักวันหนึ่ง คงประจกั ษ์ เป็ นสักขี

สักวันหน่ึง คงจะรู้ ว่าครูดี

สักวนั หนึ่งคงได้ดเี พราะเช่ือครู

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

คมู่ ือพระวิทยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๐๙

กจิ กรรม แสงเทยี นแสงธรรม
เป็ นกิจกรรมเชิงสญั ลกั ษณ์ที่เปรียบการใชช้ ีวติ ของมนุษยเ์ ราท่ีมี
แต่ความมืดของเหล่าอวิชา แต่เราจะใช้แสงสว่างแห่งปัญญามาช่วย
แกป้ ัญหาใหก้ บั ชีวติ เนน้ การอธิษฐานจิต สร้างพลงั ทางปัญญา

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

ค่มู อื พระวิทยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๑๐

วสั ดุอปุ กรณ์
๑. โตะ๊ หมู่บูชาพรอ้ มพระประธาน
๒. เทียนไขประมาณ ๓๐๐ - ๕๐๐ เล่ม (ให้เหมาะสมกับ
สถานท่)ี
๓. กระดาษสีขนาด A๔ คละสีตามจาํ นวนของเทียนท่ีใช้ (ไม่
ควรใชส้ ีท่ีทึบแสงจนเกินไป)

๔. แกว้ ใส่ทรายตามจาํ นวนของเทียน

การจดั เตรียมอปุ กรณ์
๑. นาํ แกว้ ใส่ทรายมาจดั เป็ นรูปสัญลกั ษณ์ตามความเหมาะสม
ใหส้ วยงาม
๒. นาํ เทียนมาปักลงในแกว้
๓. นาํ กระดาษสีมาคลอบแกว้ เทยี น โดยคาํ นึงถึงสีท่ีจะใช้

ข้นั ตอนการดาํ เนินกิจกรรม

๑. เตรียมผู้เข้าอบรมให้น่ังเป็ นวงกลม หรือนั่งตามความ
เหมาะสมของสถานที่ ทพี่ ระวทิ ยากรตอ้ งการออกแบบใหเ้ ขา้ กบั กิจกรรม
ทต่ี อ้ งการ

๒. เมื่อเตรียมผูเ้ ขา้ อบรมเรียบร้อยแลว้ พระวทิ ยากรก็แจง้ กติกา
ให้ผูเ้ ขา้ อบรมได้รับทราบโดยท่วั ถึงกันว่า ในขณะร่วมกิจกรรมควร
ปฏบิ ตั ิตวั เช่นใดอยา่ งเคร่งครดั ตอ้ งยาํ ใหข้ ดั เจน เพราะกิจกรรมน้ีตอ้ งการ
ความสงบ ความเรียบร้อยเป็นอยา่ งยง่ิ

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

คมู่ ือพระวิทยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๑๑

๓. พระวทิ ยากรผบู้ รรยายแจง้ ใหผ้ เู้ ขา้ อบรมนงั่ สาํ รวมกายและใจ
ใหอ้ ยใู่ นอิริยาบถท่ีสงบ เรียบรอ้ ย เพอ่ื ใหผ้ เู้ ขา้ อบรมไดม้ ีเวลาคิดทบทวน
ตามเรื่องทจ่ี ะบรรยายในรายละเอียดท่ีชดั เจนยงิ่ ข้นึ

๔. เมื่อบรรยายไปได้สักครู่ พระที่ดูแลการเปิ ด-ปิ ด ไฟในท่ี
ประกอบกิจกรรม ก็ค่อยๆ ปิ ดไฟตามที่ผบู้ รรยายไดแ้ จง้ ไว้ (ในข้นั ตอน
การเปิ ด ปิ ดไฟน้ี ผดู้ ูแลควรตรวจดูความพรอ้ มของผเู้ ขา้ อบรมดว้ ยวา่ เป็ น
อยา่ งไร เพราะหากเปิ ด ปิ ดไฟไม่ถูกจงั หวะ กจ็ ะทาํ ใหก้ ิจกรรมดาํ เนินไป
ดว้ ยความยากลาํ บาก เพราะผเู้ ขา้ อบรมขาดสมาธิในการรับฟังแลว้ )

๕. เมื่อพระวทิ ยากรดาํ เนินกิจกรรมไปตามท่ีกาํ หนดไวแ้ ลว้ เม่ือ
จะเริ่มจุดเทียนให้พระวิทยากรผูบ้ รรยายกราบอาราธนานิมนต์พระ
อาจารยผ์ ทู้ าํ หนา้ ที่เป็ นประธานฝ่ ายสงฆเ์ ป็ นตวั แทนในการต่อเทียนจาก
หนา้ โตะ๊ หมู่บชู า

๖. พระวิทยากรผูบ้ รรยายให้ตัวแทนของทางโรงเรียนหรือ
หน่วยงานท่ีเขา้ รับการอบรมไดต้ ่อเทียนจากประธานฝ่ ายสงฆ์เพ่อื ไปจดุ
ต่อให้กบั เทียนท่ีได้จดั ไวก้ ่อนหน้าน้ีเพ่ือเป็ นสัญลกั ษณ์ในการส่งมอบ
แสงสวา่ งแห่งปัญญาใหก้ บั ผเู้ ขา้ รับการอบรม

๗. เม่ือจุดเทียนครบหมดแลว้ พระวิทยากรก็ให้ผูเ้ ขา้ อบรมทุก
คนอยใู่ นความสงบ แลว้ ก็บรรยายถอ้ ยคาํ ทีเ่ ตรียมมาใหจ้ บตามที่กาํ หนด
ไว้ เมื่อจบแลว้ กน็ าํ พาผเู้ ขา้ อบรมกล่าวอธิษฐานจติ เพอื่ จะทาํ ส่ิงดีๆ ใหเ้ กิด
มีแก่ชีวติ ดว้ ยความต้งั ใจ

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

ค่มู ือพระวิทยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๑๒

๘. พระวทิ ยากรกล่าวให้ขอ้ คิดเก่ียวการต้งั จิตที่จะทาํ ส่ิงดีต่างๆ
เป็ นการกล่าวเหมือนสรุปใหเ้ ห็นสาระสาํ คญั ของกิจกรรมโดยยกเอาเรื่อง
เทียนมาเป็ นอุปมาในการสอนชีวติ หลงั จากน้นั ก็นาํ แผเ่ มตตาเป็ นลาํ ดบั
สืบไป

ตัวอย่างคาํ บรรยาย : แห่งอาทติ ย์
ยามเม่ือโลก ขาดแสง กไ็ ม่เห็น
ย่อมมืดมดิ มองอะไร พาลาํ เคญ็
ยามเม่ือจติ ขาดปัญญา ท่ตี วั ทํา
ย่อมไม่เห็น ดีช่ัว ว่าสว่าง
สว่างใด ในหล้า จะหาไหน
จะหาอย่าง ปัญญา ผ่องอําไพ
ถึงตะวนั จันทร์ส่อง อย่างปัญญา
ไม่ส่องใจ ให้สว่าง

ในท่ามกลางราตรีกาลอันมืดมิด พวกเราท้งั หลายได้มาร่วม
ประชุมกันณ สถานที่แห่งน้ี เพื่อน้อมกาย วาจา ใจ ที่จะเขา้ สู่พิธีอนั
ศกั ด์ิสิทธ์ิ ซ่ึงเป็ นพิธีที่ก่อกาํ เนิดข้ึน ดว้ ยหัวใจแห่งความรักที่เรามีต่อ
ตวั เองต่อทุกสิ่งทเี่ ราไดอ้ าศยั แลว้ ทาํ ใหช้ ีวติ ของเรา ไดด้ าํ รงอยอู่ ยา่ งเป็ น
สุขเสมอมา ไม่ว่าจะเป็ นพ่อแม่ผูม้ ีบุญคุณ สังคมประเทศชาติอนั เป็ น
แผน่ ดินเกิด ทใี่ หเ้ ราไดอ้ ยอู่ าศยั

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

ค่มู อื พระวิทยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๒๑๓

ทาํ ให้เราไดร้ าํ ลึกถึงคุณของพระมหากษตั ริย์ ผเู้ ป็ นประมุขแห่ง
แผน่ ดิน ท่ีช่วยสร้างและรักษาแผ่นดินน้ี ใหเ้ ราไดพ้ ่งึ ใบบุญและมีความ
ภูมิใจในแผ่นดินเกิดของตน ที่สาํ คญั โอกาสน้ี ยงั ทาํ ให้เราไดร้ าํ ลึกถึง
พระคุณ ขององคส์ มเด็จพระสมั มาสมั พุทธเจา้ ผชู้ ้ีทางสวา่ งใหแ้ ก่สรรพ
สัตวท์ ้งั หลาย ให้หลุดพน้ จากความทุกขท์ ้งั ปวง และให้เราไดม้ ีโอกาส
เรียนรู้หลกั ธรรม อนั จะทาํ ใหช้ ีวติ น้ีมีความสงบร่มเยน็ และเป็ นทพ่ี ่งึ อนั
สูงสุดตลอดไป

ท่ามกลางความมืดมิดแห่งราตรีกาลน้ี แมค้ วามมืดจะปกคลุมห
วกเรา ใหเ้ ป็ นประหน่ึงมีชีวิตอยอู่ ยา่ งโดดเดี่ยว หงอยเหงา แต่ส่ิงหน่ึงที่
ผุดข้ึนมาท่ามกลางความมืด ก็คือแสงสว่างที่มาจากแสงเทียนท่ีเรา
ช่วยกนั จุดข้ึน แมอ้ าจเป็ นเพียงแสงเทียนเล็กนอ้ ย แต่น่นั ก็มีความหมาย
ท่ีช่วยสอนใหเ้ รา ไดเ้ รียนรู้เรื่องราวหลายๆอยา่ งผ่านส่ิงน้ี ช่วยส่องนํา
ทางแห่งปัญญามาสู่เรา จนทาํ ให้เรากลายเป็ นคนที่มีปัญญา มีแสงสวา่ ง
แห่งความรู้ และเป็นที่พ่งึ สาํ หรบั ตวั เองอยา่ งภาคภมู ิ

ทา่ มกลางความมืดมิดในราตรีกาลน้ี จงึ เป็ นช่วงเวลาท่ีเราควรใช้
ทบทวนชีวิตท่ีผา่ นมาของเราเอง และเรียนรู้ที่จะมองไปขา้ งหน้า อยา่ ง
คนทม่ี ีความดีเป็นแนวทางในการดาํ เนินชีวติ ต่อไป โดยมีปัจจุบนั เป็ นสิ่ง
เชื่อมโยง ให้เรารู้จกั นําอดีตมาเป็ นครูสอนชีวิตให้ดีข้ึน เพื่อกา้ วไปสู่
อนาคตทีจ่ ะมาถึง ใหม้ ีสิ่งดีๆเขา้ มาอยเู่ คยี งขา้ งเราตลอดไป

เพราะหากมองให้ลึกซ้ึงลงไปในชีวิตของตน สิ่งหน่ึงที่เรา

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

คมู่ ือพระวิทยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๒๑๔

ปฏิเสธได้ยากก็คือ กว่าจะได้เกิดมาเป็ นมนุษยน์ ้นั ช่างยากลาํ บากเสีย
จริง ดงั น้นั จึงขอให้ทุกคนลองหลบั ตานึกถึงภาพท่ีวา่ กว่าเราจะไดเ้ กิด
ข้ึนมาจะตอ้ งผา่ นปัญหาอะไรมาบา้ ง แมเ้ กิดมาเป็ นคนแลว้ บางคนกโ็ ชค
ร้ายยงิ่ นกั บางคนหูหนวก ไม่สามารถที่จะไดย้ นิ เสียงใดๆ ได้

บางคนตาบอด ไม่สามารถมองเห็นส่ิงใดๆ บางคนพิการทุก
ส่วนสดั ในร่างกาย ไม่สามารถเดินเหิน หรือจบั ตอ้ งส่ิงใดๆ ไดต้ ามใจ
ปรารถนา แมม้ ีชีวิตก็ไม่ต่างอะไรจากซากชีวิต ที่มีชีวิตก็เหมือนไม่มี
เพราะมนั ช่างพานพบแตป่ ัญหา และความลาํ บากเสียน่ีกระไร แตพ่ วกเรา
ที่น่งั อยตู่ รงน้ีหาเป็ นเช่นน้นั ไม่ เรามีทุกอยา่ งสมบูรณ์แบบ มีหลายสิ่งที่
บกพร่องนอ้ ยกว่าคนท้งั หลายบนโลกใบน้ี เราจึงควรรู้จกั ท่ีจะขอบคุณ
ชีวิตที่ไดม้ า ขอบคุณกาลเวลาที่ทาํ ใหเ้ ราไดเ้ ติบโต ที่ทาํ ใหเ้ ราไดเ้ รียนรู้
เร่ืองราวตา่ งๆ อยา่ งเพลิดเพลิน เราควรรู้จกั ขอบคุณตน้ ธารแห่งชีวิตของ
เราเอง ที่ท่านไดท้ ะนุถนอม จนทาํ ให้เราไดม้ ีโอกาสเกิดมาลืมตาดูโลก
มีชีวิตอยูอ่ ย่างไม่โดดเด่ียวจนเกินไปบุคคลที่กล่าวมาก็คือ "พ่อและแม่
ของเราเอง"

ขอใหเ้ ราท้งั หลาย ไดห้ ลบั ตานึกถึงชีวติ ของเราเอง ที่กวา่ จะได้
เกิดมาเป็ นมนุษยน์ ้นั ยากลาํ บากเพียงใด กว่าท่ีผหู้ ญิงคนหน่ึงจะถูกเรียก
ขานนามว่าแม่ เธอต้องผ่านความทุกข์ทรมานสักปานใด ผูห้ ญิงท่ี
แต่งงานกบั ผชู้ ายคนหน่ึง ที่ต่อมาเราเรียกเขาท้งั คู่วา่ พ่อและแม่ของเรา
คนท้งั คู่ตอ้ งผ่านการเรียนรู้ ท่ีจะรักกนั ดว้ ยความเขา้ ใจ เพื่อจะเลื่อนข้นั

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

ค่มู ือพระวิทยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๒๑๕

จากความเป็ นสามีและภรรยา มาสู่ตาํ แหน่งท่ีสาํ คญั ยงิ่ ในชีวติ ของผูช้ าย
และผหู้ ญงิ คูห่ น่ึง ทถี่ ูกเรียกขานนามวา่ "พอ่ และแม่" ในเวลาต่อมา

เขาท้งั สองตอ้ งผา่ นการพสิ ูจนต์ วั เองอยา่ งหนกั หน่วง โดยเฉพาะ
หญิงท่ีถูกเรียกว่าแม่น้นั เธอตอ้ งยอมอุม้ ทอ้ งเรา ผูเ้ กิดมาเป็ นลูกต้งั ๙
เดือน เป็ นความรักที่เจอื ปนดว้ ยความทุกขท์ รมาน ที่ผูห้ ญิงคนหน่ึงตอ้ ง
ไดพ้ บเจอ หากเธอตอ้ งการที่จะเล่ือนช้นั ตวั เองว่า เธอคือแม่ของลูก ผู้
เป็ นดงั ร่มไทรใหญ่ในชีวติ ของลูก ผเู้ ป็นดง่ั ทุกอยา่ งของลูกเธอตอ้ งกลา้ ท่ี
ผา่ นมนั ไปใหไ้ ด้ แมจ้ ะตอ้ งพบกบั ความเจบ็ ปวดเพยี งใด

กว่าเราจะมีโอกาสได้เกิดมา และเติบโตมาจนกระทงั่ ทุกวนั น้ี
แม่ตอ้ งต้งั ท้องเก้าเดือน โดยมีพ่อเป็ นผูใ้ ห้การดูแล จะไปไหนก็ไม่
สะดวก อยากกินอะไรกต็ อ้ งนึกถึงลกู ผอู้ ยใู่ นทอ้ ง วา่ จะกระทบกระเทือน
ลูกไหม สายใยแห่งความรัก ความผูกพนั ไดเ้ กิดข้ึนแลว้ แก่พ่อและแม่
ต้งั แต่รูว้ า่ แม่เร่ิมต้งั ครรภ์

ในระหวา่ งการคลอดลูก ความรู้สึกของการเจบ็ ปวด ความทกุ ข์
ทรมานในการคลอดลูกน้นั ยากนักที่จะพรรณนาได้ ผเู้ ป็ นพ่อก็กลวั ตอ่
ความไม่ปลอดภยั ในการคลอดลูกของภรรยา ส่ิงท่ีพอจะทาํ ไดข้ ณะน้นั ก็
คือการจุดธูป ขอให้ส่ิงศกั ด์ิสิทธ์ิท้งั หลาย โปรดเมตตาคลบนั ดาลให้
ภรรยาและลูก ทกี่ าํ ลงั จะคลอดมามีความปลอดภยั ท้งั คู่

ในการคลอดลูกของแม่น้นั เลือดที่แม่เสียไป ในระหว่างการ

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

ค่มู ือพระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๑๖

คลอดแต่ละคร้ังน้นั อาจเป็ นการเสียเลือดเป็ นคร้ังสุดทา้ ย ในชีวติ ของ
ท่านก็เป็ นได้ เพราะไม่แน่ใจวา่ หลงั จากที่คลอดลูกแลว้ ไม่รู้วา่ แม่จะมี
โอกาส ไดเ้ ห็นหนา้ ลูกหรือเปล่า การคลอดลูกแต่ละคร้ังของแม่ เปรียบ
เหมือนการกา้ วขาขา้ งหน่ึงไปสู่ความตาย จึงมีคาํ กล่าวไวว้ ่า การคลอด
ลูกในวนั น้นั เราถือกนั วา่ เป็นวนั เกิด แต่ผเู้ ป็นแม่น้นั อาจจะเป็ นวนั ตาย
ของท่านก็เป็ นได้ ขาขา้ งหน่ึงของแม่เหยยี บอยใู่ นเมืองผี อีกขา้ งหน่ึงอยู่
ในเมืองมนุษย์

ถา้ การคลอดลูกในคร้ังน้ีประสบความสาํ เร็จ ความปี ติยนิ ดีของ
พอ่ และแม่ก็มีมาก เกินกว่าจะพรรณนาได้ ลูกจะเปรียบเหมือนสมบตั ิ
อนั มีค่ามหาศาล ในชีวติ ของพอ่ และแม่ เปรียบเหมือนแกว้ ตาดวงใจดวง
ใหม่ของท่าน พ่อแม่จะคอยมองดูหน้าเล็กๆ ของลูกน้อย ดูรอยยม้ิ อนั
สดใส ดูมือนอ้ ยๆ ของลูกอยเู่ สมอ

การที่เราจะหารักแท้จากผูอ้ ่ืนน้ัน ช่างเป็ นสิ่งที่ยากยิ่งนักแต่
ความรักของพ่อแม่น้นั เป็ นความรักที่บริสุทธ์ิ ไม่มีสิ่งใดมาเจือปนให้
ลูกๆ เศร้าหมอง คาํ วา่ พ่อแม่จึงเป็ นคาํ ที่มีความหมายมากท่ีสุดเป็ นคาํ ที่
ศกั ด์ิสิทธ์ิสาํ หรับลูกยากนกั ท่ีจะหาสิ่งใดมาเปรียบได้

หลังบรรยายจบในช่ วงนี้ ก็ให้ ผู้เข้าอบรมน่ังหลับตาให้ นึกถึง
ความอบอุ่น ความเสียสละท่พี ่อแม่ได้มอบให้กับลกู ๆ เพ่ือให้ผ้เู ข้าบรมได้
ตระหนักถึงคุณค่าของพ่อแม่ให้สูงยิ่งๆ ขึน้ ไปแล้วบรรยายเพื่อเชื่อมโยง
เร่ืองไปสู่คุณค่าของพระพทุ ธเจ้าและพระรัตนตรัยต่อไป

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

คมู่ ือพระวิทยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๑๗

แมช้ ีวติ จะเกิดมาเป็นมนุษยแ์ ลว้ หากเราไม่มีหลกั ใจในการครอง
ชีวติ ใหอ้ ยอู่ ยา่ งสงบสุข ไม่มีวธิ ีเก่ียวขอ้ งกบั ปัญหาอยา่ งรู้เท่าทนั ไม่มีวธิ ี
ทจ่ี ะกา้ วผา่ นเรื่องร้ายๆ ที่ทาํ ให้จิตใจของเราเศร้าหมอง ชีวิตของเราก็ไม่
ต่างอะไรกบั เรือทขี่ าดคนพาย หรือเรือที่ขาดหางเสือในการประคองไป
ใหถ้ ูกทศิ ทางในทะเลกวา้ ง

ชีวติ ยอ่ มลอยเควง้ ควา้ ง อยทู่ ่ามกลางเวงิ้ ทะเลทีน่ ่ากลวั แมจ้ ะอยู่
ในสงั คมท่ีมีผคู้ นขวกั ไขว่ แต่เราก็เหมือนดงั่ คนหูหนวก ท่ีไม่สามารถ
ไดย้ นิ แมเ้ สียงแห่งการทกั ทายจากผูค้ น เหมือนดง่ั คนท่ีตาบอด ที่ไดย้ นิ
เเต่สรรพสาํ เนียง แต่ไม่สามารถสัมผสั ความจริงที่ไดร้ ับรู้ดว้ ยดวงตา ที่
นาํ พาไปสู่การไดร้ ับคาํ ตอบท่แี ทจ้ ริง

แต่เมื่อวนั หน่ึงเราไดเ้ กิดมาพบคาํ สอนของพระพทุ ธองค์ ผเู้ ป็ น
พระอรหันต์ ตรัสรู้ชอบไดด้ ว้ ยพระองคเ์ อง ไดพ้ บกบั บุคคลผูม้ ีเมตตา
ต่อสัตวโ์ ลกอยา่ งไม่มีประมาณ ชีวติ ของเรากเ็ ป็ นเหมือนดง่ั ตน้ ไม้ ที่ถูก
สายฝนโปรยปราย ให้มีโอกาสไดเ้ ติบใหญ่อยา่ งมีความหวงั เหมือนดง่ั
คนเดินทางไกลทีห่ ิวกระหาย แลว้ มีคนหยบิ ยนื่ น้าํ ใจมอบให้ นนั่ ยอ่ มทาํ
ใหเ้ รามีความหวงั ท่ีจะมีชีวิตอยตู่ ่อไป และพร้อมจะสร้างชีวิตอยา่ งคน
ที่รู้คุณค่าแห่งตนอยา่ งไม่มีประมาณในเวลาตอ่ มา

เพราะพระพุทธองคผ์ เู้ ป็ นสัพพญั ญ ท่ีไดต้ รัสสอนวิธีการมีชีวติ
อยอู่ ยา่ งมีคุณค่า สอนให้เรารู้จกั ที่จะเอาชนะใจตวั เอง เพ่อื กา้ วขา้ มไปสู่
การมีความสุข ที่มากยง่ิ กวา่ การคดิ คาํ นวณ แลว้ รูส้ ึกตามเช่นอยา่ งที่โลก

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

ค่มู ือพระวิทยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๒๑๘

เขาเป็ นกนั พระองคส์ อนให้เราอยอู่ ยา่ งคนมีศีลธรรมจรรยาอนั ดี สอน
ให้เรารู้จกั ใช้ชีวิต ด้วยความรักที่มีต่อตวั เอง ไม่คิดร้ายต่อคนอื่นท่ีเรา
รู้จกั พระองคส์ อนให้เรารู้จกั แบ่งปันความดีงามที่เรามีอยูด่ ้วยการถ่าย
โอนส่ิงดีเหล่าน้นั ไปสู่ผอู้ ื่นดว้ ยความเมตตาอาทร

พระองคส์ อนให้เราไม่เอาเปรียบคนอื่น เพอ่ื หวงั ท่ีจะใหต้ นอยู่
อยา่ งสบายฝ่ ายเดียว ไม่ใหล้ ่วงเกินสิ่งอนั เป็นทร่ี ักของใครๆ แตพ่ ระองค์
สอนใหเ้ รารู้จกั ที่จะเคารพซ่ึงกนั และกนั อยา่ งคนที่รู้จกั เอาใจเขามาใส
ใจเรา สอนให้เราพูดในส่ิงที่ควรพูด เปล่งถอ้ ยคาํ แต่ละคร้ังด้วยความ
ปรารถนาดี ท้งั ตอ่ ตนเองและผอู้ ่ืน มิใช่ใหเ้ ราพดู อยา่ งท่ขี าดการยบั ย้งั ชงั่
ใจ พระองคส์ อนให้เราอยู่อยา่ งคนมีสติ ท่ีพร้อมจะเรียนรู้ทุกส่ิงอยา่ ง
รูเ้ ทา่ ทนั และเขา้ ใจในความจริงตามอยา่ งที่มนั เป็ น แลว้ อยกู่ บั ทกุ ส่ิงดว้ ย
ใจท่ีพร้อมจะปล่อยวาง

พระองคส์ อนใหเ้ รามีจติ ที่ต้งั มน่ั มีเป้าหมายทีช่ ดั เจนในการกา้ ว
ไปสู่ชีวติ ทีด่ ีงาม ไม่วอกแวกแมม้ ีเรื่องใดๆ. มาคอยชกั จงู ใหเ้ ราออกนอก
ทาง พระองคส์ อนใหเ้ รามีชีวิตอยอู่ ยา่ งผรู้ ู้วา่ อะไรคือแก่นแทข้ องการมี
ชีวติ อยู่ อะไรคือเป้าหมายแท้ ทเ่ี ราควรอยกู่ บั มนั อยา่ งผมู้ ุ่งมน่ั โดยไม่มี
ความรูส้ ึกหวาดหวนั่ เม่ือวนั หน่ึงตอ้ งเจอกบั เรื่องรา้ ยๆที่ผา่ นเขา้ มา

ที่สาํ คญั พระองคส์ อนให้เราใช้ชีวิตอยา่ งผูม้ ีปัญญา ให้รู้จกั เรียนรู้

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

คมู่ ือพระวิทยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๑๙

อย่างผูม้ ีพิจารณาญาณ มากกว่าการใชอ้ ารมณ์ตามใจตน ให้มองและ
เกี่ยวขอ้ งกบั ทุกสิ่ง อย่างคนท่ีสามารถนําคุณค่ามาสู่ตน มากกว่าที่จะ
กลายเป็ นทาสของมนั พระองคส์ อนใหเ้ รารู้วา่ ชีวติ น้ีไม่ควรอาลยั ต่อส่ิง
ใด แต่ใหร้ ู้จกั เกี่ยวขอ้ ง และอยกู่ บั ทุกสิ่งอยา่ งผูร้ ู้จกั ปล่อยวางไม่ดีใจจน
หลงเมื่อสมหวงั ไม่เสียใจจนเสียหลัก เมื่อส่ิงท่ีรักแปรเปล่ียนไป แต่
พระองคส์ อนให้เราอยอู่ ยา่ งเขา้ ใจ และพร้อมจะปล่อยวางเสมอ เม่ือทกุ
อยา่ งเปลี่ยนแปลงไปตามกาลเวลา

ท่านท้งั หลาย ในโอกาสน้ี ขอให้ทุกท่านท่ีมาประชุมกนั ณ สถานท่ี
แห่งน้ี จงภูมิใจไดว้ า่ คร้งั หน่ึงในการเกิดมา เราไดเ้ ดินตามรอยบาทของ
บุคคลผทู้ ่ียงิ่ ใหญ่ในการครองชีวิต นนั่ คอื การไดเ้ กิดมาภายใตร้ ่มเงาแห่ง
พระพทุ ธศาสนา ใตร้ ่มเงาแห่งคาํ สอนของพระพทุ ธองค์ ผสู้ อนใหค้ นท้งั
โลกอยดู่ ว้ ยความรัก อยอู่ ยา่ งผทู้ ่ีพร้อมจะปล่อยวางทุกส่ิง โดยความทุกข์
ทางใจไม่สามารถทาํ ร้ายเราได้

ขอใหเ้ ราจงภูมิใจเถิดวา่ การเกิดมาในคร้ังน้ีไม่สูญเปล่าแต่เป็ นการ
เกิดมาที่คุม้ ค่าที่สุดเท่าที่คนเช่นเราจะมีโอกาสไดพ้ บเจอ ขอให้เราจง
ภูมิใจเถิดว่า ส่ิงท่ีพระองคส์ อนเราน้นั น่นั คือหนทางที่นาํ เราไปสู่ทาง
สวา่ ง ท่ีทาํ ใหเ้ ราไดม้ องเห็นความจริงอยา่ งท่ีมนั เป็ น และอยอู่ ยา่ งคนท่ี
เห็นคุณค่าแท้ มากกวา่ คุณค่าเทยี มๆ อยา่ งท่ีเราเคยถูกโลกใบน้ีหลอกลวง
ใหล้ ุ่มหลง

ในโอกาสน้ี จึงขอเชิญชวนทกุ ทา่ น ไดส้ าํ รวมกาย วาจา ใจ เพือ่ ที่จะ

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

คมู่ ือพระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๒๒๐

ไดอ้ ธิษฐานจิต ท่จี ะยอมรับเอาพระรตั นตรัยไวเ้ ป็ นทพ่ี ึง ยอมรบั ท่จี ะเดิน
ตามรอยบาทแห่งพระศาสดา ผูต้ รัสสอนเราไวว้ า่ ชีวิตควรอยู่ อยา่ งผูร้ ู้ ผู้
ต่นื ผเู้ บิกบาน

ขอใหเ้ รายอมรบั ท่ีจะเช่ือมน่ั ท่จี ะปฏิบตั ติ ามคาํ สอนของพระองคด์ ว้ ย
จิตที่มุ่งมน่ั ไม่หวน่ั ไหวตอ่ อุปสรรคใดๆ เพราะเรามนั ใจวา่ เราน้ีคอื ลูก
ของพระพุทธองค์ เราคือบุคคลที่พร้อมจะเรียกตวั เองวา่ พทุ ธบุตรผทู้ ่ีได้
ช่ือวา่ เป็ นลูกของพระพทุ ธเจา้ เป็นลูกทีพรอ้ มจะเดินตามรอยทางของพ่อ
ผูช้ ้ีทางแห่งการเกิดปัญญาอย่างไม่สงสัย เพราะเราเช่ือมั่นในพระพุทธ
องค์ ผเู้ ป็ นดง่ั พอ่ แห่งการนาํ แสงสวา่ งแห่งการรูแ้ จง้ มาสู่โลกใบน้ี พรอ้ ม
จะกา้ วต่อไปทา่ มกลางโลกหมดมิด แลว้ ทาํ ใหม้ นั สวา่ งข้นึ และพร้อมจะ
นาํ สนั ติสุขแห่งธรรม ไปสู่ผทู้ ี่รอคอยความเมตตาจากเรา...
เปลวเทยี น ท่อี ่อนแสง จงึ อ่อนแรง ส่องสว่าง
ความมืด โรยคลุมทาง แสงยง่ิ จาง ทางยิง่ มวั
เห็นผิด ว่าเลิศล้ํา เห็นศีลธรรม เป็ นกรรมช่ัว
หลงผดิ เพราะหลงตัว ตามืดมัว ใจมืดมน
จุดเทยี น แห่งปัญญา ให้เจิดจ้า ทุกแห่งหน
ส่องใส กลางใจคน ทุกช้ันชน บนขวานทอง
จดุ เทยี น แห่งธรรมะ เอาชนะ ความมัวหมอง
ถูก-ผิด คดิ ไตร่ตรอง ให้กลัน่ กรอง ก่อนปักใจ
ดง่ั ดาว ท่พี ราวพร่าง นวลกระจ่าง จากฟ้าไกล

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

ค่มู ือพระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๒๑

เจดิ แสง แห่งจนั ทร์ฉาย ส่องประกาย ในราตรี
ยงิ่ แจ้ง ยิ่งแจ่มชัด ด้วยแสงสาด บาทวิถี
เห็นชอบ เห็นช่ัว-ดี แม้ราตรี ทีเ่ งียบงัน
เห็นจกั ร เห็นดอกบัว เห็นทางช่ัว เห็นทางตัน
เห็นระบอบ ทุนสามานย์ เห็นสันดาน คนโกงกิน!

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

คมู่ อื พระวิทยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๒๒๒

กจิ กรรมสวดมนต์ทาํ วตั รเจริญจติ ภาวนา

ข้นั ตอนการจดั กจิ กรรม

ข้นั เตรียมการ

เตรียมความพรอ้ มผเู้ ขา้ รบั การอบรม บอกข้นั ตอนในการทาํ วตั ร
สวดมนตบ์ รรยายถึงคุณค่า ความดีงาม บุญกุศลอนั เกิดจากการสวดมนต์
และส่ิงที่ไดจ้ ากการสวดมนต์ ในเชิงวิทยาศาสตร์ ความเป็ นเหตุเป็ นผล
แจกหนังสือสวดมนต์ หรือเตรียมบทสวดมนต์ทาํ วตั รในโปรแกรม
Power Point

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

คมู่ ือพระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๒๒๓

ข้นั ดาํ เนินการ

เชิญตวั แทนนกั เรียน ๒ คนมาเป็นประธานจุดธูปเทียนท่ีโตะ๊ หมู่
บูชา(ชาย ๑ คน หญิง ๑ คน)ขณะเดียวกนั พระวทิ ยากรบรรยายความหมาย
และความสาํ คญั ของธูปเทียน ดอกไม้ และพระพทุ ธรูป ผเู้ ขา้ รับการอบรม

พระวทิ ยากรนาํ ทาํ วตั รสวดมนต์ โดยนงั่ คุกเข่าต้งั แต่เร่ิมตน้ ไปจนจบสวด
คาํ นมัสการ แล้วจึงนั่งพบั เพียบ จากน้ันทาํ วตั รสวดมนต์ตามบทท่ี
เหมาะสม

หลังจากทําวัตรสวดมนต์จบ ให้คลายอิริ ยาบถเล็กน้อย
ขณะเดียวกนั ตวั แทนเก็บหนังสือ หลงั จากน้นั ก็เร่ิมปฏิบตั ิสมาธิภาวนา
แผเ่ มตตาต่อไป

สรุป

การทาํ วตั ร สวดมนต์ เป็ น
ขอ้ ปฏิบตั ิของพระภกิ ษุ สามเณร
และอุบาสกอุบาสิกา เพราะทาํ
ให้จิตใจสงบเป็ นสมาธิ กาย
และวาจาเรี ยบร้อยเป็ นการ
สาํ รวมระวงั ท่ีทาํ ให้เกิด ขอ้ สาํ คญั คือ
ตอ้ งกาํ หนดระลึกใหท้ ราบวา่ เป็นบญุ ขณะสวด

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

ค่มู ือพระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๒๔

คุณค่าของการสวดมนต์ อยทู่ ่ีการสาํ รวมกาย วาจา ซ่ึงจดั เป็ นศีล
และจติ ใจสงบผอ่ งแผว้ อยกู่ บั บทสวดเป็นสมาธิ เขา้ ใจความหมายของบท
สวด เพมิ่ พนความคิดอ่านใหแ้ ตกฉานลึกซ้ึง จดั เขา้ ในปัญญารวมความว่า
เราสวดมนตใ์ ห้ไดศ้ ีล สมาธิ ปัญญา ซ่ึงเป็ นหัวใจสาํ คญั ของพุทธศาสนา
อย่าสวดให้ขาดทุนคือสวดแล้วเสียเวลาเปล่า ไม่ได้อะไร นอกจาก
อุปาทานวา่ เราไดส้ วดแลว้

ส่ือ/ อปุ กรณ์

- โตะ๊ หมู่บชู า/หนงั สือสวดมนตท์ าํ วตั ร

- เครื่องคอมพวิ เตอร์/เครื่องฉายโปรเจคเตอร์/สายเสียง

ช้ันตอนการจดั กจิ กรรม
- นาํ นกั เรียนกล่าวคาํ บูชาพระรัตนตรัยพร้อมคาํ แปล รวมท้งั บท

พิเศษ (ให้พระวิทยากรเลือกตามความเหมาะสมของวยั ผูเ้ ขา้ รับการ
อบรม)

- พระวทิ ยากรนาํ กล่าวคาํ สมาทานพระกรรมฐานนาํ นง่ั สมาธิ ขา
ขวาวางทบั ขาซา้ ย มือขวาทบั มือซา้ ย หลงั ต้งั ฉากกบั พน้ื หลบั ตาเบา ๆ หวั
แม่มือจรดกนั เบา ๆ หนา้ มองตรง กาํ หนดตามลมหายใจเขา้ และหายใจ
ออกตลอดเวลา

- ขณะที่น่ังเจริญจิตภาวนาให้พระวิทยากรบรรยายแนวปฏิบตั ิ
เบ้ืองตน้ เก่ียวกบั การนงั่ สมาธิ

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

คมู่ อื พระวิทยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๒๕

- จากน้นั ใหพ้ ระวทิ ยากรนาํ ปฏิบตั ิเจริญสติปัฏฐาน ๔ เป็ นลาํ ดบั
ต่อไป

- นาํ แผเ่ มตตา และแผส่ ่วนบุญกศุ ล

สรุป

- สมาธิ แปลวา่ ความต้งั มน่ั ของจติ หรือภาวะที่จิตต้งั มน่ั หมายถึง
ภาวะทีจ่ ิตแน่วแน่ตอ่ ส่ิงทกี่ าํ หนด ไม่ฟ้งุ ซ่าน

- ภาวนา แปลวา่ การทาํ ใหเ้ ป็ น ให้มีข้ึน หรือเรียกส้นั ๆ วา่ การ
เจริญคือการทาํ สมาธิใหเ้ กิดข้นึ

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

ค่มู อื พระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๒๖

กจิ กรรมบิณฯตามพระ

แนวคดิ และท่ีมาของกิจกรรม

กิจกรรมบิณฯตามพระ หรือ บิณฑบาตตรมพระเร่ิมตน้ ข้ึนจาก
ในทุก ๆ ทุกเชา้ พระวทิ ยากรบางส่วนตอ้ งออกบิณฑบาตเพอ่ื ทาํ กิจของ
สงฆ์ ทาํ ให้มีนักเรียนที่เขา้ รับการอบรมเห็นจึงสอบถามว่า “ทาํ ไมพระ
อาจารย์ไม่พาพวกผมไปบ้างครับ” เมื่อได้ฟังคําน้ี พระอาจารย์
พระครูสมุห์บุญมา อาทโร ซ่ึงทาํ หน้าท่ีเป็ นหัวหน้าพระวิทยากรใน
ขณะน้ันคิดกิจกรรม 'เรียนรู้วิถีพุทธ (ภาคปฏิบัติ)'โดยให้ผูเ้ ข้าอบรม
ตดิ ตามพระออกบณิ ฑบาตดว้ ย

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

ค่มู ือพระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๒๒๗

น่ั น คื อ จุ ด เ ร่ิ ม ต้น ข อ ง ก า ร ใ ห้ เ ด็ ก นัก เ รี ย น เ ดิ น ต า ม พ ร ะ ไ ป
บณิ ฑบาต โดยใหผ้ เู้ ขา้ อบรมสะพายยา่ มช่วยรับของจากพระ ก่อนทจ่ี ะมา
ปรับเปล่ียนเป็ นผชู้ ายอุม้ บาตร ผหู้ ญิงสะพายยา่ มในเวลาต่อมา

เป้าหมายของกิจกรรม
เป้าหมายของการนาํ ผเู้ ขา้ อบรมออกบิณฑบาตไม่ไดห้ วงั ขา้ วปลา

อาหารเพอื่ เล้ียงชีพ แต่หวงั ปลูกฝังวถิ ีชีวติ ของชาวพุทธ ซ่ึงการบิณฑบาต
เกิดข้ึนมาต้งั แต่สมยั พุทธกาล ซ่ึงพระพทุ ธเจา้ ผูเ้ ป็นศาสดาทรงบญั ญตั ิไว้
เพื่อให้คณะสงฆ์ได้อย่ใู นการดูแลของชาวบา้ น เป็ นการเก้ือกูลกันใน
สงั คม และเพอ่ื ใหป้ ระเพณีการบิณฑบาตและการใส่บาตร รักษาแก่นพระ
ศาสนา รักษาแก่นพระวนิ ยั มิใหข้ าดสูญ ก็คือ ตราบใดที่ยงั มีผูใ้ ส่บาตร ก็
จะมีผบู้ วชเรียนเพือ่ ไปสู่ความพน้ ทุกขต์ ามรอยบาทพระพทุ ธองค์ ไม่ใช่
ว่าพระก็อยู่ส่วนพระ โยมก็อยู่ส่วนโยม ซ่ึงจะทําให้เป็ นเหตุให้
พระพทุ ธศาสนาหายไปไดใ้ นวนั หน่ึง การท่ที กุ คนช่วยกนั ถกั ทอ โอบอุม้
พระพทุ ธศาสนาใหม้ ีชีวติ สืบทอดลมหายใจมาจนถึง 2,604 ปี ส่วนหน่ึงก็
คือการใส่บาตรและการบิณฑบาตน้ีเอง

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

คมู่ ือพระวิทยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๒๒๘

สรุปกิจกรรม
๑. เพอ่ื ปลูกฝังวถิ ีชีวติ ของชาวพทุ ธ
๒. เพอื่ เรียนรูว้ ถิ ีปฏบิ ตั ิของชาวพทุ ธ
๓. เพื่อให้ผูเ้ ขา้ อบรมไดร้ ู้สึกถึงความลาํ บากของมารดาท่ีตอ้ ง
อุม้ ทอ้ งเราเป็นระยะเวลาถึง ๙ เดือน ดงั ตวั อยา่ งเสียงสะทอ้ น
ของผเู้ ขา้ รบั การอบรมคนนึงไดก้ ล่าวไวว้ า่ “ผมว่าเป็ นอะไร
ท่ีสุดยอด ข้าวร้ อน บาตรร้ อน ข้าวมาก บาตรหนัก แต่พระ
อาจารย์ท่านบอกว่า เรามาอุ้มบาตรตามพระอาจารย์แค่วนั
เดยี ว แต่แม่อุ้มท้องเรา ๒๗๐ วนั ท่านไม่เคยบ่น ท่านทาํ เพื่อ
ใครล่ะลกู ผมนีซ้ ึ้งเลย”

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

ค่มู อื พระวิทยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๒๙

กจิ กรรมตกั บาตสาธิต
กิจกรรมตกั บาตสาธิตน้ีเป็ นกิจกรรมท่ีต่อยอดมาจากกิจกรรม
บิณฯตามพระ โดยไดน้ ําเอาแนวคิดของพระอาจาร์หลวงพ่อพุทธทาส
ภิกขุ ที่ว่า " มรดกที่ ๒๑. การตักบาตรสาธิต แบบที่ทาํ กันอยู่ในสวน
โมกข์ เป็ นการศึกษา อยู่ในตวั ว่าจะสามารถ เล้ียงพระ จาํ นวนร้อยได้
อยา่ งไร, สะดวกเท่าไร, ควบคุมกิเลสไดโ้ ดยวิธีไหน. ขอใหช้ ่วยกนั รักษา
พธิ ีกรรม แบบน้ีไว้ เพื่อเป็ นประโยชน์ เก้ือกูล แก่การพิทกั ษร์ ักษาพุทธ
ศาสนาไว้ โดยวธิ ีประหยดั ไม่ยงุ่ ยากลาํ บาก และรักษาแบบฉบบั โบราณ
นบั แต่สมยั พทุ ธกาลเป็นตน้ มา."

การตกั บาตรน้ีเป็ นปรารภของพุทธทาสภิกขเุ พ่ือใหเ้ ป็ นไปอยา่ ง
สะดวก เป็ นระเบยี บเรียบร้อย เรียบง่าย และ เกิดประโยชน์สูงสุดแห่งการ
บิณฑบาต ท้งั ต่อพระศาสนา พระภิกษุสงฆ์สามเณร ตลอดจนอุบาสก
อุบาสิกาท้งั มวล โดยมีการปรับปรุงใหเ้ หมาะสมกบั จาํ นวนคนท่มี ากข้ึน
กล่าวคอื
พระภิกษุ สามเณร คงดาํ รงสมณศลี สมบูรณ์ ดว้ ยการรับและฉนั
ภตั ตาหารในบาตรตามท่ีมีการจดั และถวายเป็ นสังฆทาน พร้อมกบั การ
สวดชยั มงคล พิจารณาปัจจเวกขณ์ อนุโมทนาขอบคุณญาติโยมและให้
พร

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม

คมู่ ือพระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๒๓๐

- อุบาสกอุบาสิกา ได้บาํ เพ็ญทานอย่างสูงสุด คือสังฆทาน
แก่สังฆะโดยมิไดร้ ะบุบคุ คล ดว้ ยการตกั ขา้ วสุกใส่บาตร ส่วนอาหาร น้าํ
ท้งั หลาย วางถวายเป็นสงั ฆทานเพอ่ื การแจกจ่ายโดยสงั ฆะ

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

คมู่ ือพระวิทยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๓๑

กจิ กรรมพบพระพบธรรม

แนวคดิ

กิจกรรมพบพระพบธรรมเป็นกิจกรรมที่ตอ่ ยอดมาจากโครงการ
เยีย่ มพระ พบปะโยมของกลุ่มประธรรมทูตอาสา ๕ จงั หวดั ชายแดน
ภาคใต้ ซ่ึงเป็ นการลงพ้ืนท่ีเพอ่ื พบปะและใหก้ าํ ลงั ใจญาติโยมตามพ้ืนท่ี
ต่าง ๆ โดยนาํ หลกั การจิตวทิ ยาการใหค้ าํ ปรึกษามาบรู ณาการใช้

รูปแบบกิจกรรม

- จดั อบรมแนวทางจิตวิทยาการให้คาํ ปรึกษาให้กบั เยาวชนจิต
อาสา

- ลงชุมชนพบปะญาติโยมตามบา้ นหรือชุมชน เย่ียมผูส้ ูงอายุ
ผปู้ ่ วย ผูป้ ่ วยติดเตียงท่ีไม่สามารถมาวดั ได้ พดู คุยสนทนาธรรม
นาํ ไหวพ้ ระ สวดมนตใ์ หศ้ ีล ใหพ้ ร พร้อมกบั ใหธ้ รรม

- ลงชุมชนเยียวยาใจด้วยธรรม ผูป้ ระสบเหตุความไม่สงบใน
พ้นื ที่

- มอบส่ิงของช่วยเหลือเล็กๆนอ้ ย (ใหท้ าน เพอ่ื เป็ นทางให้ธรรม
ส่ิงของเป็นสะพานเช่ือมพระเขา้ หาโยม เชื่อมโยมเขา้ หาธรรม)

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

คมู่ อื พระวิทยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๓๒

สรุปกิจกรรม

เพอ่ื ช่วยสร้างขวญั และกาํ ลงั ใจใหก้ บั ญาติโยม กิจกรรมเหล่าน้ี
อาจจะดูเป็ นเร่ืองเล็กนอ้ ยสาํ หรับบางคนท่ียงั ไม่เขา้ ใจ แต่อนั ท่ีจริงสิ่งที่
ได้ลงมือทาํ น้ัน มีคุณค่าและมีความหมายมากมายนักสําหรับผู้ป่ วย
ผูส้ ูงอายุ ผูด้ ้อยโอกาส รวมท้งั เยาวชนที่เข้าร่วมในเครือข่ายก็ได้รับ
ประสบการณ์ซ่ึงน่าจะเป็ นส่วนหน่ึงที่ส่งเสริมใหเ้ ยาวชนเหล่าน้ีเติบโต
ข้ึนเป็นผใู้ หญท่ ี่ดี เป็นบุคคลทีม่ ีคุณภาพในสงั คมฃ

ตวั อย่างขอ้ ความของ น.ส.เกตุวดี ศรีสวสั ด์ิ เยาวชนจิตอาสา
จงั หวดั สตูล ซ่ึงไดบ้ นั ทึกไวห้ ลงั จากไปเยย่ี มชาวบา้ นในชุมชนแห่งหน่ึง
ที่อาํ เภอมะนงั จงั หวดั สตูล ขอ้ ความตอนหน่ึงวา่ “.....หนูพดู กบั คุณยาย
พร้อมกบั กุมมือคุณยายไปดว้ ย เมื่อถึงประโยคที่ว่า “สู้ไปดว้ ยกนั นะคะ
ยาย เดี๋ยวก็ผา่ นมนั ไปได”้ ยายบีบมือหนูแน่น แลว้ นาํ ผา้ ข้ึนมาเช็ดน้าํ ตา
เหมือนกับเป็ นสัญญาณว่า เอาสิสู้กนั อีกสักต้งั โดยท่ีวินาทีน้ันน้าํ ตาที่
ไหลของคุณยาย ไม่ใช่น้าํ ตาแห่งความเสียใจ แต่เป็ นน้าํ ตาที่เป้ื อนไปดว้ ย
รอยยม้ิ ยายสอนให้หนูรู้วา่ การใหอ้ ะไรก็ไม่สาํ คญั เท่ากบั การใหก้ าํ ลงั ใจ
วนั น้ีหนูไปเติมกาํ ลงั ใจใหย้ าย ยายกเ็ ติมกาํ ลงั ใจพร้อมท้งั กาํ ลงั กายให้ หนู
อยากจะเตมิ กาํ ลงั ใจใหค้ นอ่ืนอยากทาํ สิ่งดีๆแบบน้ีตอ่ ไป ขอบคุณสาํ หรบั
รอยยม้ิ ขอบคุณสาํ หรับสายตาแห่งความหวงั ค่ะยาย”

พระวิทยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

ค่มู ือพระวิทยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๓๓

การเตรียมการจดั การค่ายคณุ ธรรมฯ

การเตรียมความพรอ้ มในการจดั อบรมนบั วา่ เป็ นเรื่องสาํ คญั ซ่ึงผู้
จัดนอกจากจะมีความมุ่งมั่น มีความรู้เกี่ยวกับการจัดอบรมและ
งบประมาณแลว้ ยงั จะตอ้ งเตรียมความพร้อมในอีกหลายดา้ นท่ีจะทาํ ให้
การอบรมสาํ เร็จตามวตั ถุประสงคอ์ ยา่ งมีประสิทธิภาพ ซ่ึงพอสรุปไดด้ งั น้ี

๑. เตรียมเขียนโครงการ การเขียนโครงการน้นั อาจเกิดข้ึนจาก
ผจู้ ดั การอบรมนาํ เสนอหรือจากชุมชน โรงเรียน เป็ นผนู้ าํ เสนอ โดยการ
ประสานงาน นําเสนอจุดมุ่งหมายท่ีตอ้ งการจะปรับแก้ไข แนวทาง
คลี่คลายปัญหา ซ่ึงควรให้ทุกฝ่ ายได้รับประโยชน์ท่ีเกิดจากการ
ดาํ เนินการสูงสุด ดงั น้นั จึงควรเป็ นโครงการที่ทุกฝ่ ายมีส่วนร่วม ร่วมคิด
ร่วมทาํ ร่วมแกไ้ ขร่วมรับผล หรือจากการปรับปรุงผลการดาํ เนินการท่ี
ผา่ นมาเพอ่ื ให้เหมาะสมกบั ชุมชนผูเ้ ขา้ รับการอบรม วทิ ยากรฯ ก็ไดแ้ ต่
ควรมีหลักการ แนวทางหรืออุดมการณ์ร่วมกนั ในการแก้ปัญหาอย่าง
ชดั เจน

๒. เตรียมทีมวิทยากร ในช่วงเริ่มตน้ ผูจ้ ดั การอบรมควรที่จะมี
ความคุน้ เคยกบั คณะวทิ ยากรทีม่ ีความเชี่ยวชาญ ซ่ึงสามารถเชิญมาใหก้ าร
อบรมได้ (ส่วนใหญ่มกั มีงานอบรมอยู่ในมือมากอยู่แล้ว) แล้วพยายาม
ปรับหรือฝึกฝน ทีมงานผเู้ ขา้ ร่วมเป็นวทิ ยากรกระบวนการไดเ้ ขา้ ร่วมรับรู้

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

คมู่ อื พระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม ๒๓๔

ผลของการอบรม ทบทวนกิจกรรมร่ วมกันเสมอจนได้วิทยากร
กระบวนการทเี่ ขา้ ใจงานและรู้ใจซ่ึงกนั และกนั ระหวา่ งเพอ่ื นร่วมงาน

๓. เตรียมงบประมาณ เรื่องน้ีเป็ นเร่ืองสาํ คญั สาํ หรับความยงั่ ยนื
ต่อเน่ืองในการดาํ เนินกิจกรรม ดา้ นงบประมาณจึงตอ้ งมีการเตรียมการ
ประสานงานร่วมกบั หน่วยงานหรือองคก์ รอ่ืน ๆ อาจจะเป็ นการทาํ แผน
ระยะส้นั ๆ หรือระยะยาว ๓ ปี ๕ ปี วา่ จะนาํ งบประมาณมาจากส่วนไหน
จะใชง้ บประมาณอยา่ งไร จาํ นวนเทา่ ไร และจากแหล่งทุนใด (จากชุมชน
จากผูเ้ ขา้ รับการอบรม จากหน่วยงานท่ีเกี่ยวขอ้ งท้งั ภาครัฐ ภาคเอกชน
NGO หรือจากกองทุนมูลนิธิต่าง ๆ) งบประมาณท่ีจะเพียงพอจะทาํ ใหม้ ี
ความสมบูรณ์ ความต่อเนื่องในการจดั กิจกรรมมากข้ึน เช่น เรื่องอาหาร
(เรื่องน้ีสาํ คญั มากพอสมควร มีคาํ กล่าวว่ากองทพั เดินไดด้ ว้ ยทอ้ ง) การ
ประสานงาน สถานทีอ่ บรม ทพี่ กั อุปกรณ์การจดั กิจกรรมเช่น เครื่องเสียง
โทรทศั น์ เคร่ืองเล่น วีซีดี ซ่ึงหากผจู้ ดั การ อบรมแบบยง่ั ยนื มีการอบรม
ต่อเนื่องด้านค่าตอบแทนวิทยากร ควรจดั ให้ จะได้นาํ ไปเป็ นค่าเตรียม
วสั ดุอุปกรณ์ในการอบรมคร้ังต่อไปอย่างมีคุณภาพและผูจ้ ดั การอบรม
วิทยากรท่านอื่น ๆ สามารถนาํ แนวทางไปประยกุ ตใ์ ชใ้ นการอบรมคร้ัง
ต่อไป

๔. การเตรียมการอ่ืน ๆ เพ่ือให้มีความพร้อมทุกดา้ น ผูจ้ ดั การ
ตอ้ งเตรียมทมี งานล่วงหนา้ อาจจะต้งั เป็นคณะกรรมการในดา้ นต่าง ๆ ให้
ชดั เจนท้งั ผูร้ ับผิดชอบและหน้าท่ีที่รับผิดชอบ เช่น แผนกพธิ ีกร แผนก

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม

ค่มู อื พระวทิ ยากรกลมุ่ คลนิ ิกคณุ ธรรม ๒๓๕

ปฏคิ ม แผนกเคร่ืองเสียง แผนกช่างไฟฟ้าแผนกสถานท่ี แผนกโภชนาการ
ฯลฯ และมีการประสานผลความคืบหน้าเป็ นระยะ ๆและผจู้ ดั การอบรม
ค ว ร ต ร ว จ ส อ บ ค ว า ม พ ร้ อ ม ทุ ก เ รื่ อ ง ก่ อ น วัน อ บ ร ม สัก ห น่ึ ง อ า ทิ ตย์
นอกจากน้ัน ต้องมีการเตรียมสถานท่ี วสั ดุ อุปกรณ์ที่จะต้องใช้ ว่ามี
เพยี งพอหรือไม่ หากวสั ดุ อุปกรณ์ มีไม่เพยี งพอ หรือซาํ รุด ตอ้ งรีบจดั หา
ตรวจเช็คให้พร้อมใชง้ านไดแ้ ละเตรียมให้พร้อมล่วงหน้าสักวนั หรือ ๒
วนั อยา่ จดั หาเม่ือวนั งานซ่ึงมกั จะหาไม่ทนั และมกั จะมีความยงุ่ ยาก บางที
เสียงานหรือพลาดโอกาสไปอยา่ งน่าเสียดาย

องค์ประกอบการเขยี นโครงการ

๑. ช่ือโครงการ (เกณฑก์ ารกาํ หนดชื่อโครงการ)

- กาํ หนดจากชื่อวิชา เช่น โครงการธรรมสัญจรสอนเร่ืองโรค
เอดส์ในโรงเรียน

- กาํ หนดจากกลุ่มผเู้ ขา้ รับการอบรม เช่น โครงการเยาวชนร่วม
ใจตา้ นภยั เอดส์

- กําหนดจากช่ือวิชาผู้เข้ารับการฝึ ก เช่น โครงการอบรม
หลกั สูตรการพยาบาลผปู้ ่ วยเอดส์

๒.หน่วยงานที่รับผิดชอบโครงการ เป็ นการระบุวา่ หน่วยงานใด
รับผดิ ชอบโครงการ

พระวทิ ยากรกระบวนธรรมกลมุ่ คลนิ กิ คณุ ธรรม