หนังสือ 2 ทศวรรษ กรมโยธาธิการและผังเมือง

อาศิรวาทราชสดดุ ี

๏ อลงั การทศมราช ครองไผท
สบื จกั รวี งศ์ชยั ช่นื หล้า
“สืบสาน รักษา” นัย “ต่อยอด”
งามพระปณิธานกล้า สบื เกล้าพระภูมิพล
บัดดลดาลเดน่ พรอ้ ม พัฒนา
แผ่ซงึ่ พระเมตตา ปกป้อง
สมบรู ณ์สุขประชา ทกุ ถนิ่
เรืองโรจน์เกินเอย่ พรอ้ ง พร�่ำ พ้นรำ�พนั วลี
บารมพี ระท่วมทน้ ปฐพิน
ทกุ แหง่ ลือระบลิ เบกิ ฟ้า
ขวญั มงิ่ แห่งแผ่นดนิ ปกเกศ
เปน็ กษตั ริย์ขัตตยิ ะกลา้ เกริกกอ้ งเกรยี งไกร

ดว้ ยเกล้าดว้ ยกระหม่อม ขอเดชะ
ข้าพระพทุ ธเจา้

ข้าราชการและเจา้ หน้าที่

กรมโยธาธกิ ารและผังเมือง

ค�ำ นำ�

ตลอดระยะเวลา ๒ ทศวรรษ นับแต่มีการสถาปนาหน่วยงาน เม่ือวันท่ี ๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๔๕ กรมโยธาธิการและผังเมืองมุ่งมั่นปฏิบัติหน้าที่
เป็น “องค์กรแกนนำำ� ” ของประเทศ ทข่ี ับเคล่อื นภารกิจดา้ นการโยธาธิการและการผังเมืองอย่างบูรณาการ โดยมยี ุทธศาสตร์ชาติ ระยะ ๒๐ ป ี ยทุ ธศาสตร์
กระทรวงมหาดไทย แผนพฒั นาเศรษฐกิจและสังคมแหง่ ชาติ และแผนปฏิบัติราชการกรมโยธาธิการและผงั เมอื ง ตลอดจนกฎหมายแม่บททส่ี ำำ� คัญ ได้แก่
พระราชบญั ญตั กิ ารผงั เมอื ง พ.ศ. ๒๕๖๒ พระราชบญั ญตั คิ วบคมุ อาคาร พ.ศ. ๒๕๒๒ พระราชบญั ญตั กิ ารขดุ ดนิ และถมดนิ พ.ศ. ๒๕๔๓ และพระราชบญั ญตั ิ
จดั รปู ทด่ี นิ เพอื่ พฒั นาพนื้ ที่ พ.ศ. ๒๕๔๗ เปน็ กรอบแนวทางและเครอ่ื งมอื ในการขบั เคลอื่ นภารกจิ ๔ ดา้ น ใหบ้ รรลผุ ลสมั ฤทธแ์ิ ละความสำำ� เรจ็ อยา่ งเปน็ รปู ธรรม
ซึ่งลว้ นแต่ยังประโยชนแ์ ก่ประเทศชาตแิ ละประชาชน
ตง้ั แตภ่ ารกิจด้านการผังเมือง ที่ “ชน้ี ำำ� ” และ “วางรากฐาน” การพัฒนาประเทศในเชิงพืน้ ท่ีอยา่ งเป็นระบบในทุกระดบั ทง้ั ระดับประเทศ ระดับภาค
ระดับเมอื ง และระดบั ชมุ ชน เออื้ ให้เกิดสมดุลของการพัฒนาและการอนรุ ักษ์ท่ยี ั่งยนื
ภารกจิ ดา้ นการพัฒนาเมือง เพอื่ “แกไ้ ข” ปัญหาและ “พฒั นา” โครงสรา้ งพื้นฐานอยา่ งเปน็ องคร์ วม ทำำ� ใหเ้ มืองมีความปลอดภยั มีสภาพแวดลอ้ ม
ท่ดี ี และมีระบบสาธารณูปโภคสาธารณปู การที่ไดม้ าตรฐาน สรา้ งโอกาสในการพฒั นาเมอื ง ส่งเสริมเศรษฐกจิ และการทอ่ งเที่ยว ตลอดจนสรา้ งประโยชน์
ให้แก่ประชาชนอยา่ งท่วั ถงึ
ภารกิจด้านการอาคาร ทำ�ำหน้าท่ี “กำ�ำกับ” ดูแลมาตรฐานการก่อสร้างด้านสถาปัตยกรรมและวิศวกรรม ด้วยการออกข้อกำ�ำหนดหรือหลักเกณฑ์
ตามกฎหมายวา่ ดว้ ยการควบคมุ อาคาร เพอื่ ใหอ้ าคารและสงิ่ ปลกู สรา้ งมกี ารออกแบบและกอ่ สรา้ งท่ีไดม้ าตรฐาน ตลอดจนการใชง้ านทถ่ี กู ตอ้ งตามวตั ถปุ ระสงค์
นำ�ำมาซงึ่ ความสขุ และความปลอดภยั ในชวี ิตและทรพั ย์สนิ ของประชาชน
ภารกิจดา้ นการบริการด้านช่าง มุ่ง “ให้คำำ� ปรกึ ษา” และ “บริการ” ทางด้านสถาปตั ยกรรมและวศิ วกรรม ไม่ว่าจะเปน็ การออกแบบ ควบคุมการก่อสร้าง
บรู ณะอาคารแกห่ นว่ ยงานภาครฐั การประมาณราคากลางงานกอ่ สรา้ ง การบรกิ ารทดสอบวสั ดแุ กห่ นว่ ยงานภาครฐั และประชาชน ตลอดจนการ “สรา้ งสรรค”์
และเป็น “ต้นแบบ” ของงานช่างและงานศิลปท์ ว่ั ประเทศ
กา้ วตอ่ ไปสทู่ ศวรรษใหม่ กรมโยธาธกิ ารและผงั เมอื งพยายามผลกั ดนั ประเทศไทยใหบ้ รรลเุ ปา้ หมาย “การพฒั นาทย่ี ง่ั ยนื ” (Sustainable Development)
รวมทั้งยกระดับสู่การเป็น “องค์กรดิจิทัล” เพ่ือเพิ่มประสิทธิภาพในการปฏิบัติงานและการให้บริการแก่ประชาชน ด้วยการนำ�ำเทคโนโลยีและนวัตกรรม
ที่ทันสมัยมาประยุกต์ใช้ในการขับเคล่ือนภารกิจ รวมท้ัง “การพัฒนาบุคลากร” ให้มีความรู้ ความพร้อม และศักยภาพในการปรับตัว เพื่อร่วมกัน
ขับเคล่อื นองคก์ รให้เท่าทันตอ่ พลวัตของโลกสากล
ทง้ั หมดน้ี เพอ่ื การพฒั นาเมอื ง สง่ เสรมิ เศรษฐกจิ และสรา้ งความสขุ ใหแ้ กป่ ระชาชน บนพน้ื ฐานของความรว่ มมอื รว่ มใจและการมสี ว่ นรว่ มของทกุ ภาคสว่ น
โดยมีความมุ่งหมายสำ�ำคัญ คือ “คุณภาพชีวิตท่ีดีของประชาชน” และพร้อมเป็น “พลังสำ�ำคัญ” ในการสนับสนุนประเทศไทยให้ก้าวสู่การเป็นประเทศ
พฒั นาแลว้ ที่ “ม่นั คง มงั่ ค่ัง และยงั่ ยนื ” พรง่ั พรอ้ มดว้ ยความเจรญิ และศกั ยภาพในทุกด้านที่จะแขง่ ขนั ได้อยา่ งองอาจในเวทโี ลก

นายพรพจน์ เพ็ญพาส
อธิบดกี รมโยธาธิการและผังเมือง

Preface

Over two decades since its establishment on 3 October 2002, the Department of Public Works and Town & Country Planning has been
unwavering in executing its role as a leading agency in the integrated mission of public works and urban planning. To achieve its four strategic
agendas (urban planning, urban development, building control, and architectural and engineering services) for optimum public and national
benefits, the Department has been operating in line with several related policies, plans and laws. These official instruments are namely, the
20-year National Strategy, the Strategy of the Interior Ministry, the National Economic and Social Development Plans, the Action Plan of the
Department of Public Works and Town & Country Planning, the Town Planning Act, B.E. 2562 (2019), the Building Control Act, B.E. 2522
(1979), the Land Excavation and Land Filling Act, B.E. 2543 (2000), and the Land Readjustment Act, B.E. 2547 (2004).
With respect to the urban planning agenda, the Department plays a vital role in proposing and planning systematic spatial development
at national, regional, provincial and community levels to strike a balance between development and conservation.
The urban development agenda focuses on addressing urban issues and developing comprehensive infrastructure to establish safe,
pleasant environments and standard public utilities for all residents, boost the economy and promote tourism, enhance opportunities for further
development, and benefit the public inclusively.
The building control agenda involves oversight and regulation of construction work, from the design stage to construction and use of
buildings, to ensure compliance with architectural and engineering standards, requirements and related laws, which assures the safety of
people’s lives and property.
Last but not least, the Department is committed to providing public and government agencies with architectural and engineering advice
and services covering building design, construction supervision, government building restoration, appraisal of standard construction costs,
material testing, and creation of model craftwork for artisans nationwide.
Now stepping into its third decade, the Department is a key player in steering Thailand towards achieving the Sustainable Development
Goals (SDGs). Concomitantly, it is striving to become a digital organization with enhanced operational efficiency and services. Cutting-edge
technology and innovations have been adopted to accomplish this effectively. Human resource development programs have been implemented
to enhance employee’s knowledge, skills and ability to adapt and drive the organization forward in the changing global context.
All these endeavors aim to drive national development, bolster economic growth and enhance public well-being by optimizing participation
and cooperation from all sectors. With improved quality of life, the public will be empowered to synergize efforts for achieving developed country
status with security, prosperity and sustainability as well as keen competitive edge in the global arena.

Mr. Pornpoth Penpas
Director General,

Department of Public Works and Town & Country Planning

สารบญั

ภาค I: The Inauguration


สืบสานวนั วาน พฒั นาการ เพอ่ื อนาคต

ภาค II: On the Development Path

สถาปนกิ หลวง ชา่ งของแผ่นดิน ผงั เมืองของประชาชน
มองไกล มองกวา้ ง สรา้ งอนาคต

เมืองร่วมสขุ สขุ รว่ มสร้าง
ม่ันคงอาคาร รว่ มกนั เกอ้ื กลู
โยธาบริการ รังสรรคง์ านศลิ ป์

ภาค III: From Globalization to Sustainability

ก้าวส่ทู ศวรรษใหม่ เพือ่ ประเทศชาติและประชาชน ด้วยการพัฒนาทย่ี งั่ ยืน

Contents 10
12
PART I: The Inauguration 32
34
Treasuring the Past, Developing for the Future 50
98
PART II: On the Development Path 148
176
The Architect of the Kingdom, The Engineer of the Nation, Urban Plans for the Public 214
Fostering the Future through Proactive and Comprehensive Planning 216
Developing Pleasant Cities through Participatory Urban Planning
Building Control for Public Safety
Serving the Public with Architectural and Engineering Excellence

PART III: From Globalization to Sustainability

Moving Forward into the New Decade – Contributing to Society and the Nation

In Recognition of “The Master Prince”, the Chief Engineer of Siam ย้อนกลับไปในอดีต ยาวนานกว่าหน่ึงศตวรรษ กล่าวได้ว่า The Department of Public Works and Town & Country
กรมโยธาธิการและผังเมือง มีรากฐานและวิวัฒนาการนับเน่ืองจาก Planning has evolved since its establishment as the “Public Works
ห้วงเวลาที่มีประกาศพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้สถาปนา Department” during the reign of King Chulalongkorn The Great
“กรมโยธาธิการ” ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (King Rama V) in 1889. Three years later, in 1892, the department
พระมหากษตั รยิ ์ รัชกาลท่ี ๕ แหง่ กรงุ รตั นโกสินทร์ เมือ่ พ.ศ. ๒๔๓๒ waselevated tothe “Ministry ofPublic Works” attheroyal command
ซง่ึ ตอ่ มา ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ ใหย้ กฐานะเปน็ “กระทรวงโยธาธกิ าร” of HM King ChulalongkornThe Great, with HRHPrinceKromPhraya
ใน พ.ศ. ๒๔๓๕ โดยมีสมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ เจา้ ฟา้ กรมพระยา Narisaranuvattiwongse, or HRH Prince Naris, becoming the first
นรศิ รานวุ ดั ตวิ งศ์ ซง่ึ ทรงพระปรชี าทางเชงิ ชา่ งและศลิ ปกรรมหลากแขนง “Director General” and “Minister”, respectively.
ทรงดำ�ำรงตำำ� แหน่ง “อธิบด”ี และ “เสนาบดี” พระองค์แรก Despite his two inconsecutive terms as the Minister of Public
การทส่ี มเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ เจา้ ฟา้ กรมพระยานรศิ รานวุ ดั ตวิ งศ์ Works, HRH Prince Naris took charge of “all public works” for
ทรงดำ�ำรงตำ�ำแหน่งอธิบดีกรมโยธาธิการและตำ�ำแหน่งเสนาบดีกระทรวง more than nine years; over this period he “... had performed his
โยธาธิการ ถึง ๒ คราว แม้มิต่อเนื่องกัน หากแต่เม่ือรวมเวลาท่ี duties with discretion...” As the “Chief Engineer of Siam”, the prince
ทรงรบั ราชการ และ “...ทรงปฏบิ ตั พิ ระกรณยี กจิ ดว้ ยพระปรชี าญาณ “...had to supervise road constructions, canal digging, and all
อนั สขุ มุ ...” ในฐานะผบู้ งั คบั บญั ชา “การโยธากอ่ สรา้ งทง้ั ปวง” รวมเวลา technical jobs involving post, telegrams, and railway…” Currently,
๙ ปเี ศษ ทรงพระวริ ยิ อตุ สาหะประกอบพระกรณยี กจิ “...เปนพนกั งานทจ่ี ะ many constructions remain as testimony to his royal initiatives,
ตรวจการกอ่ สรา้ ง ทำำ� ถนน ขดุ คลอง แลการชา่ งทวั่ ไป ทงั้ การไปรสณยี ์ involvement in state affairs and support of Buddhism beliefs.
แลโทรเลขหรอื รถไฟ...” ในฐานะ “นายชา่ งใหญแ่ หง่ กรงุ สยาม” กระทง่ั They define his “aptitude” in various branches of fine arts that
ปรากฏผลดีงามต่อบ้านเมืองหลายประการ ดังมีวัตถุสถานท่ีเป็น has benefited the country in many respects.
การน้อมสนองพระราชดำ�ำริ หรือท่ีเก่ียวเนื่องในทางราชการ และที่ Since the establishment of the Department of Public Works
เกี่ยวกับการบำ�ำรุงพระบวรพุทธศาสนาเป็นประจักษ์พยานยืนยันถึง and Town & Country Planning, the officials of all offices have been
“ฝพี ระหตั ถ”์ สบื มาจนกระทัง่ ปัจจบุ นั reminded of his numerous endeavors and exemplary engineering
ดังนั้น นับแตม่ กี ารสถาปนา กรมโยธาธกิ ารและผงั เมือง ใน พ.ศ. dedication “…that was always meticulous and well-executed in
๒๕๔๕ บรรดาข้าราชการและเจ้าหน้าที่ทุกภาคส่วน จึงน้อมรำ�ำลึกถึง the discovery of new and old evidence in Thailand and abroad for
พระกรณยี กจิ ทง้ั ปวง และลว้ นดำำ� เนนิ ตามรอยพระจรยิ วตั รดา้ นการชา่ ง preparingperfectplans…”Theyhave beenfollowinghis commitment
“...อนั ทรงสอดสอ่ งดว้ ยสขุ มุ ปรชี า หาหลกั ฐานเกา่ ใหม่ในนอกประเทศ to providing creative contributions to the country and are resolute
วางแบบอย่างอันวิจิตร...” และพร้อมสืบสานพระปณิธานในการ in accomplishing their duties for maintaining sustainable quality of
สรา้ งสรรค์บ้านเมอื ง ดว้ ยมีความมงุ่ มัน่ ในการขับเคลือ่ นภารกิจต่าง ๆ lifeinthecountry. Their concerted efforts have been demonstrated
ให้ปรากฏผลสัมฤทธ์ิและความสำ�ำเร็จเป็นรูปธรรม กระทั่งปรากฏเป็น by the Department’s achievements on different occasions.
ผลงานของกรมโยธาธิการและผังเมืองในโอกาสต่าง ๆ สืบมา โดยมี
ความมุ่งหมายสำ�ำคัญคือคุณภาพชีวิตที่ดีของประชาชนคนไทย
อย่างยัง่ ยนื

สมเดจ็ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจา้ ฟ้ากรมพระยานรศิ รานวุ ดั ติวงศ์
ขณะทรงงานด้านการโยธา

HRH Prince Naris while working at a construction site

เฉลมิ พระเกยี รติ “สมเด็จคร”ู



PART

THE

01INAUGURATION

Treasuring the Past, Developing for the Future

กรุงรตั นโกสนิ ทรม์ คี วามเจริญรุ่งเรืองสืบมาเปน็ เวลายาวนานกวา่ The Rattanakosin Era has enjoyed progress and prosperity สบื สานวันวาน พฒั นาการ เพื่ออนาคต
๒๐๐ ปี ดว้ ยมพี ระมหากษตั รยิ เ์ ปน็ องคพ์ ระประมขุ ผมู้ พี ระราชปณธิ าน for over 200 years under the rule of monarchs who have been
ในการบำำ� เพญ็ พระราชกรณยี กจิ เพอื่ ความผาสกุ ของราษฎรเปน็ สำำ� คญั determined to bring happiness to their subjects. Since the reign of
นับแต่คร้ังรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช HM King Buddha Yot Fa Chulalok The Great (King Rama I), Founder
ปฐมบรมกษตั ริยแ์ ห่งพระบรมราชวงศ์จกั รี of the Royal House of Chakri, who established Bangkok as the
เมอ่ื สถาปนากรงุ รตั นโกสนิ ทร์ แนวคดิ ในการพฒั นาและเสรมิ สรา้ ง capital city, the concept of national development and security has
ความมนั่ คงของบา้ นเมอื งปรากฏอยา่ งเปน็ รปู ธรรม โดยพระมหากษตั รยิ ์ always been concretized by the kings’ dedication of their physical
แห่งพระบรมราชจกั รีวงศ์ ซง่ึ ลว้ นทรงอทุ ศิ พระวรกาย ตลอดจนกำำ� ลงั and intellectual skills, as well as by their relentless efforts to perform
พระสตปิ ญั ญา ประกอบกบั พระราชอตุ สาหะในการบำำ� เพญ็ พระราชกรณยี กจิ amyriadofactivities.Withrespectto urbanplanning,whichisusually
เป็นอเนกประการ รวมถึง “ด้านการผังเมือง” ที่มักเก่ียวเนื่องกับ associated with public works, the kings have optimized the use of
“ด้านการโยธา” โดยทรงพระราชอนุสรณ์ถึงลักษณะทาง “ภูมิศาสตร์” geographical features and strategic appropriateness in the interest of
ควบค่ไู ปกบั ความเหมาะสมทาง “ยุทธศาสตร์” และเออื้ ต่อการดำ�ำเนนิ their subjects.
ชีวติ ของราษฎรเปน็ หลักสำำ� คญั The way of life of Thai people in the past was primarily
ทง้ั นี้ ดว้ ยวถิ ชี วี ติ ของชาวไทยแตค่ รง้ั อดตี มคี วามผกู พนั กบั สายน้้� ำำ associated with waterways. Therefore, when a town or a community
เม่ือมีการ “สร้างบ้านแปงเมือง” ณ ที่แห่งใด ย่อมมีสายน้้� ำำเป็น was established, waterways were always included as a significant
องคป์ ระกอบสำำ� คญั เนอื่ งดว้ ยสายน้�้ำทง้ั หลาย สามารถอำำ� นวยประโยชน์ part of the civil planning and generated benefits to the town or
ตอ่ บา้ นเมอื งไดห้ ลายดา้ น community in many ways.
ดังน้ัน นับแต่รัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก Therefore, since the reign of HM King Buddha Yot Fa Chulalok
มหาราช จึงโปรดเกล้าฯ ให้มีการพัฒนาและเสริมสร้างความมั่นคง The Great, town development and the promotion of its security has
ของเมือง ด้วยการวางผังเมืองควบคู่ไปกับระบบโครงข่ายสายน้�้ำำ been executed alongside the development of waterway networks,
ไม่ว่าจะเป็นแม่น้้� ำำ ลำ�ำคลอง ตลอดจนคูต่าง ๆ ด้วยสายน้้� ำำเหล่านี้ whether they be rivers, canals or moats. These waterways have
ไม่เพียงแต่เป็นปราการป้องกันอริราชศัตรู เป็นทางระบายน้้�ำ ในคราว served not only as the kingdom’s fortifications against external
ฝนตกหนักหรือในฤดูน้�้ำำหลาก ยังเป็นเส้นทางสัญจรของราษฎร intruders but also as drainage systems during heavy rainfall or the
ทั้งหลาย ซ่ึงส่วนใหญ่ตั้งบ้านเรือนริมน้�้ำำและอาศัยเรือเป็นพาหนะ flooding season. They were major transport routes for people most
ซง่ึ นอกจากการโปรดเกลา้ ฯ ใหข้ ดุ ลอกคลองคเู มอื งธนบรุ ฝี ง่ั ตะวนั ออก of whom lived on the river banks and traveled by boat. At HM King
หรอื คลองคเู มอื งเดมิ ใหล้ กึ และกวา้ ง ยงั โปรดเกลา้ ฯ ใหข้ ดุ คลองรอบกรงุ Buddha Yot Fa Chulalok The Great’s command, the eastern part
เพ่ือขยายพ้ืนที่และเป็นคูเมืองทางด้านตะวันออก รวมถึงคลองหลอด of the Thon Buri City Moat, known as Khu Mueang Doem Canal,
เพื่อเป็นทางชักน้�้ำำระหว่างคลองคูเมืองเดิมกับคลองรอบกรุงให้เช่ือม was dredged to make it deeper and wider. Rop Krung Canal was
ถึงกนั excavated as a new city moat to expand the urban area to the east.
นอกจากนี้ ยงั โปรดเกลา้ ฯ ใหข้ ดุ คลองมหานาค เพอ่ื เปน็ ทพี่ กั ผอ่ น Lot Canal was excavated as a channel to connect Khu Mueang
สนุกสนานในเทศกาลฤดูน้้� ำำ โดยขุดแยกจากคลองรอบกรุงที่เหนือ Doem Canal and Rop Krung Canal.
วัดสระเกศในปจั จบุ ัน เปน็ เส้นตรงไปทางทศิ ตะวนั ออก In this context, the king also commanded the excavation of
Maha Nak Canal off Rop Krung Canal around the north of Sa Ket
บริเวณจุดบรรจบกนั ระหวา่ งคลองรอบกรุงและคลองมหานาค Temple and stretching eastward. The canal served the public as a
ซงึ่ พระบาทสมเดจ็ พระพุทธยอดฟ้าจฬุ าโลกมหาราช venue for recreational activities, especially in the high tide season.
โปรดเกลา้ ฯ ให้ขดุ เม่อื แรกตงั้ กรงุ รัตนโกสนิ ทร์
The merging point of Rop Krung Canal and Maha Nak Canal,
which was excavated during the early Rattanakosin Period
at the behest of HM King Buddha Yot Fa Chulalok The Great

สะพานรถไฟสายตะวนั ออกข้ามคลองแสนแสบที่ตำำ� บลคลองตนั บรเิ วณท่ี ๒ กรุงเทพฯ ชน้ั นอก คอื บรเิ วณทม่ี ีอาณาเขตล้อมรอบดว้ ย
A railway bridge on the East Railway Line, crossing Saen Saep Canal in Khlong Tan Subdistrict คลองคูเมืองเดิม แม่น้�้ำำเจ้าพระยาด้านเหนือ คลองรอบกรุง และแม่น้้� ำำ
เจา้ พระยาดา้ นใต้ มีเนอื้ ทปี่ ระมาณ ๒.๓ ตารางกิโลเมตร พืน้ ทส่ี ว่ นใหญ่
ภายหลังการขุดคลองรอบกรุง ทำ�ำให้พระนครมีพื้นท่ีขยายออกไป เป็นที่อยู่อาศัยของชาวต่างชาติ ไม่ว่าจะเป็นชาวจีน ชาวมอญ ชาวเขมร
มากกว่าแต่ก่อน โดยเฉพาะระยะหลัง พ.ศ. ๒๓๒๙ เมื่อกองทัพข้าศึก ชาวญวน ชาวลาว ชาวมลายู ท่อี พยพเข้ามาพงึ่ พระบรมโพธสิ มภาร
พ่ายแพ้ในการรบท่ีท่าดินแดงและสามสบ เมืองกาญจนบุรี จนไม่กล้า บริเวณที่ ๓ กรุงเทพฯ ชานเมือง เป็นพื้นท่ีนอกแนวคลองรอบกรุง
มารกุ ราน บา้ นเมอื งเรมิ่ มคี วามสงบสขุ มรี าษฎรตามหวั เมอื งตา่ ง ๆ เขา้ มา โดยพื้นที่เหล่านี้ส่วนใหญ่เป็นทุ่งนา ทะเลตม หรือเป็นป่ารกชัฏ ซ่ึงแม้
อาศัยและประกอบสัมมาอาชพี ในพระนครเป็นจำ�ำนวนมาก เม่ือสมัยต้นกรุงรัตนโกสินทร์จะเป็นบริเวณท่ีมีผู้คนอาศัยอยู่อย่างเบาบาง
ไม่เพียงเท่านั้น โครงข่ายสายน้้�ำำหรือคลองคูต่าง ๆ ที่ได้รับการขุด แต่ในสมัยต่อ ๆ มา กลายเปน็ บริเวณสำ�ำคัญสำำ� หรับรองรับจำ�ำนวนราษฎร
เมือ่ ครัง้ รัชกาลพระบาทสมเดจ็ พระพุทธยอดฟา้ จุฬาโลกมหาราช นอกจาก ทเ่ี พม่ิ มากขึน้ รวมถึงความเจริญตา่ ง ๆ จากการขยายตัวของเมอื ง
ยงั ประโยชน์ในทางยทุ ธศาสตรแ์ ละการคมนาคมเปน็ สำำ� คญั แลว้ ยงั ทำำ� หนา้ ท่ี เช่นเดียวกับรัชกาลต่อ ๆ มา ที่แม่น้้�ำ และลำ�ำคลองยังมีความสำ�ำคัญ
เป็นเสมือน “แนวแบ่งเขตเมือง” ให้เป็นสัดส่วนและเป็นระเบียบแบบแผน พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยและพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้า
โดยเปน็ แนวแบง่ พน้ื ทกี่ รงุ รตั นโกสนิ ทรเ์ มอื่ สมยั แรกสรา้ งออกเปน็ ๓ บรเิ วณ เจ้าอยู่หัว จึงโปรดเกล้าฯ ให้ดำ�ำเนินการขุดคลองเพิ่มเติมอีกหลายสาย
ดว้ ยกนั ไดแ้ ก่ โดยคลองที่ขุดใหม่นั้น นอกจากเป็นการขยายเส้นทางคมนาคมระหว่าง
บรเิ วณท่ี ๑ กรงุ เทพฯ ชน้ั ใน คอื บรเิ วณทล่ี อ้ มรอบดว้ ยแมน่ ้้�ำเจา้ พระยา กรุงเทพฯ กับหัวเมืองสำ�ำคัญ ช่วยย่นระยะเวลาและอำ�ำนวยความสะดวก
และคลองคูเมืองเดิม มเี น้ือทป่ี ระมาณ ๑.๘ ตารางกิโลเมตร พนื้ ทสี่ ว่ นน้ี ในการเดินทางอย่างมากแล้ว ยังถือเป็นรากฐานในการ “ขยายบ้านเมือง”
ถอื เปน็ หวั ใจของกรงุ เทพฯ เพราะเปน็ ศนู ยก์ ลางของการบรหิ ารราชการแผน่ ดนิ ให้มีขอบเขตกว้างขวางออกไปในแถบพ้ืนท่ีลุ่มแม่น้�้ำำเจ้าพระยาและแม่น้�้ำำ
เป็นที่ตั้งของพระบรมมหาราชวังหรือวังหลวง อันเป็นสถานท่ีประทับของ ใกลเ้ คยี ง ไดแ้ ก่ แมน่ ้้�ำแมก่ ลองและแมน่ ้�้ำบางปะกง ไมว่ า่ จะเปน็ คลองลดั หลวง
พระมหากษตั รยิ ์ พระราชวงั บวรสถานมงคลหรอื วงั หนา้ วงั เจา้ นาย วดั และ ซงึ่ ขดุ เชอ่ื มแมน่ ้�้ำเจา้ พระยาในเขตกรงุ รตั นโกสนิ ทรก์ บั คลองตาลาว ตลอดจน
สถานทรี่ าชการ ตลอดจนบา้ นเรอื นของเสนาบดผี ใู้ หญท่ เี่ ปน็ หลกั ในราชการ คลองบางขนุ เทยี น คลองพระโขนง และโดยเฉพาะคลองสุนัขหอน ซงึ่ เป็น
คลองทเี่ ชอื่ มระหวา่ งแมน่ ้�้ำทา่ จนี กบั แมน่ ้้�ำแมก่ ลองในเขตเมอื งสมทุ รสงคราม
14 และเมืองสมุทรสาคร แต่สามารถใช้เป็นเส้นทางติดต่อกับพระนครได้
โดยสะดวก ด้วยปลายคลองดา้ นหน่งึ เชือ่ มกับคลองมหาชยั ซึง่ เช่อื มต่อกับ
คลองด่านทางฝงั่ ธนบุรี ในการเดนิ ทางไปยงั หวั เมอื งดา้ นตะวนั ออก
นอกจากน้ี ยังมีการโปรดเกล้าฯ ให้ขุดคลองแสนแสบเช่ือมระหว่าง
คลองมหานาค ซึ่งขุดเม่ือครั้งรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้า
จฬุ าโลกมหาราช กบั คลองบางขนากในเขตเมอื งฉะเชงิ เทรา ซงึ่ ไหลไปจนถงึ
แม่น้้�ำ นครนายก แม่น้้�ำ สายสำ�ำคัญท่ีไหลผ่านเมืองนครนายก ฉะเชิงเทรา
และปราจีนบุรี แล้วไหลไปบรรจบกับแม่น้้� ำำปราจีนบุรีที่ปากน้้� ำำโยธะกา
เป็นแม่น้้� ำำบางปะกง เป็นเส้นทางเช่ือมไปจนถึงแม่น้�้ำำนครนายก ทำ�ำให้
การเดนิ ทางระหวา่ งพระนครกบั หัวเมืองบรเิ วณนีม้ คี วามสะดวก เนอ่ื งดว้ ย
เป็นเส้นทางน้�้ำำที่ทอดยาวติดต่อกันโดยตลอด จึงสามารถขนส่งสินค้า
ระหว่างพระนครกับหวั เมอื งเพยี งทอดเดียว โดยไมต่ อ้ งขนถ่ายและลำ�ำเลยี ง
สินค้าทางบกเหมอื นเมอ่ื ก่อนขุดคลอง
คลองตา่ ง ๆ เหลา่ น้ี นอกจากมีประโยชนด์ า้ นยทุ ธศาสตรค์ วบคูไ่ ปกับ
การคมนาคมแลว้ ยงั นบั เปน็ “การวางผงั เมอื ง” โดยมี “สายน้้�ำ” เปน็ “แกน”
ซึ่งจะทวีความสำ�ำคัญย่ิงขึ้น เม่ือมีการขุดคลองเพ่ิมเติมเป็นโครงข่าย
ครอบคลุมพื้นท่ีเป็นบริเวณกว้าง เป็นรากฐานของการพัฒนาบ้านเมือง
ในสมัยต่อ ๆ มา

The excavation of Rop Krung Canal resulted in the expansion of Rivers and canals remained important to the Thai people
Bangkok. In 1786, enemy troops were defeated at the Tha Din Daeng during subsequent reigns. HM King Buddha Loes La Nabhalai (King
and Sam Sop battlefields in Kanchanaburi; after that, hostile forces Rama II) and HM King Nang Klao (King Rama III) had more canals
did not dare to trespass on Thai territory anymore so the country was excavated to expand communication routes between Bangkok and
able to enjoy peace. This attracted many people from different cities important cities. This not only facilitated public travel and reduced travel
to move to live and work in the capital city. time, but also paved the way forurban expansion along the Chao Phraya
Besides its benefit in terms of city defense and transportation, the River and the nearby Mae Klong and Bang Pakong rivers. In this
waterway network that comprised canals excavated in the reign of HM context, Lat Luang Canal was excavated to connect the Chao
King Buddha Yot Fa Chulalok The Great also marked “city boundaries” Phraya River in Bangkok with Ta Lao Canal. This was followed by the
and made the city both proportionate and orderly. The waterway excavation of Bang Khun Thian, Phra Khanong and Sunak Hon canals.
network divided the City of Bangkok during its early establishment The latter not only connected the Ta Chin River with the Mae Klong
into three main zones, namely: River in Samut Songkhram and Samut Sakhon but also facilitated
Zone 1 was InnerBangkok – an area of approximately 1.8 square public travel between the two cities and Bangkok because one end
kilometers surrounded by the Chao Phraya River and Khu Mueang of this canal met Maha Chai Canal, which connected to Dan Canal on
Doem Canal. This area was the heart of Bangkok because it was the the Thon Buri side, making traveling to the eastern towns much easier.
location for the kingdom’s central administration as well as the Grand In addition, Saen Saep Canal was excavated to connect Maha
Palace, where the monarch resided, the Palace of the Prince Viceroy, Nak Canal, which had been built in the reign of HM King Buddha Yot
residences of members of the royal family, temples, government Fa Chulalok The Great, with Bang Khanak Canal in Chachoengsao
offices and homes of senior noblemen who played major roles in the Province, which flowed into the Nakhon Nayok River. This river was
kingdom’s administration. a major waterway that flowed past Nakhon Nayok, Chachoengsao
Zone 2 was OuterBangkok – an area of approximately 2.3 square and Prachin Buri before merging with the Prachin Buri River at the
kilometers surrounded by Khu Mueang Doem Canal, Rop Krung Canal Yothaka River mouth to form the Bang Pakong River. This facilitated
and the Chao Phraya River to the north and south. This was the travel between Bangkok and the other cities in this area. This long
area inhabited by foreigners including Chinese, Mons, Cambodians, and uninterrupted waterway made it possible for merchandise to be
Vietnamese, Laotians and Malays, who migrated to live here under transported from Bangkok to these cities without being transferred
the grace of the Thai monarch. and transported on land as done in the past.
Zone 3 was Suburban Bangkok – the area beyond the boundary As well as being beneficial with respect to defense and
of Outer Bangkok. Most of this area was covered by fields, mangrove transportation, these canals were considered components of urban
forest or wilderness. It was sparsely inhabited during the early planning that had waterways as the core element. This became
Rattanakosin Period but later became a significant area that could more and more important as more canals were excavated to create
accommodate the increasing population and development as a result networks to cover larger areas and to serve as the foundation of the
of urban expansion. later development of the country.

15

ปากคลองผดงุ กรุงเกษม ด้านทิศเหนือ เชอื่ มกับแม่น้้�ำเจ้าพระยา บรเิ วณวัดเทวราชกุญชร หฤทัยใส่ ด้วยทรงหมายมั่นว่าจะให้งดงาม ตลอดจนป้อมปราการและ
The mouth of Phadung Krung Kasem Canal, where it meets the Chao Phraya River, กำ�ำแพงเมือง ซ่ึงเม่ือรวมกับการขุดคูหรือคลองรอบกรุงล้อมพระนครแล้ว
กรุงรัตนโกสินทร์จงึ มี “ผงั เมือง” แบบเมืองปอ้ มปราการ ท่มี ีกำำ� แพงเมือง
close to Thewarat Kunchon Temple ซ้อนกันสองสามช้ัน และมีกำ�ำแพงช้ันในหรือกำ�ำแพงพระบรมมหาราชวัง
ไวป้ อ้ งกนั ศตั รเู ปน็ ปราการสดุ ทา้ ย คลา้ ยคลงึ กบั แผนผงั ของปราสาทในทวปี
ท้ังน้ี เมื่อมีการสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์ พระบาทสมเด็จพระพุทธ ยโุ รปในสมยั ครสิ ตศ์ ตวรรษท่ี ๑๒ หรอื ราวพทุ ธศตวรรษที่ ๑๗ ซง่ึ เปน็ ลกั ษณะ
ยอดฟา้ จฬุ าโลกมหาราช ทรงเปย่ี มดว้ ยพระราชปณธิ านทจี่ ะรอื้ ฟน้ื กอ่ สรา้ ง ของเมอื งในยคุ มดื หรอื ยคุ กลางในประวตั ศิ าสตรย์ โุ รป ซง่ึ ตวั เมอื งมกี ารสรา้ ง
หรือตกแต่งบ้านเมืองให้เหมือนเมื่อครั้ง “บ้านเมืองยังดี” หรือสมัย กำ�ำแพงล้อมรอบและมีการขุดคูป้องกันข้าศึก (แต่เป็นท่ีน่าสังเกตว่า
กรงุ ศรอี ยุธยา อดีตราชธานที เ่ี คยรุง่ เรอื ง ดังนน้ั “งานช่าง” และ “งานโยธา” เม่ือชาวตะวันตกเร่ิมเข้ามาเจริญสัมพันธไมตรีครั้งแรกกับกรุงศรีอยุธยา
จงึ มบี ทบาทสำำ� คญั ตอ่ การรงั สรรคก์ รงุ รตั นโกสนิ ทร์ ใหม้ ศี รสี งา่ “...ประกอบดว้ ย ในชว่ งพทุ ธศตวรรษท่ี ๒๒ ซึ่งตรงกับครสิ ต์ศตวรรษที่ ๑๗ ผังเมืองต่าง ๆ
โภชนากระยาหาร ทกุ ถนิ่ ฐานบรบิ รู ณห์ นกั หนา อยเู่ ยน็ เปนสขุ ทกุ ทวิ า เชา้ ค่�่ำ ในทวีปยุโรปเปลี่ยนรูปแบบไปนานแล้ว โดยต่างร้ือกำ�ำแพงลง กลายเป็น
อัตราท้ังราตรี...” ทัดเทียมกรุงศรีอยุธยา ซึ่งแม้ห้วงเวลานั้น ยังไม่มี พื้นที่สำ�ำหรับ Open Space ของเมือง แล้วขยายเมืองออกไปอย่างเสรี
หน่วยงานใดปฏิบัติหน้าท่ีรับผิดชอบด้านงานช่างหรืองานโยธาโดยตรง ในสมยั ฟ้นื ฟูศิลปวิทยาการ)
แต่ทรงพระกรณุ าโปรดเกล้าฯ มอบหมายให้พระบรมวงศ์ผใู้ หญแ่ ละขุนนาง ลุถึงรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ภายในพระนคร
ทท่ี รงไวว้ างพระราชหฤทยั เปน็ ผรู้ บั สนองพระบรมราชโองการ เปน็ “แมก่ อง” มีอาคารบา้ นเรือนของขา้ ราชการและราษฎรหนาแนน่ กวา่ แตก่ อ่ น สมควร
ร่วมกนั สรรค์สร้างถาวรวตั ถุ เพอ่ื ส่งเสริมใหก้ รุงรัตนโกสนิ ทรม์ คี วามงดงาม ทจี่ ะขยายพระนครใหก้ วา้ งขวางออกไป เพอื่ ใหส้ อดคลอ้ งกบั ความเจรญิ ของ
สมดังพระราชปณิธาน ไม่ว่าจะเป็นพระบรมมหาราชวังหรือวังหลวง บ้านเมอื ง จงึ โปรดเกล้าฯ ให้ขุดคลองคเู มอื งอีกช้ันหนง่ึ ตง้ั แต่ริมฝั่งแม่น้้�ำ
ศูนย์กลางการปกครองที่ส่องสะท้อนถึงความมั่นคงและม่ังค่ังของพระราช เจ้าพระยาด้านทิศตะวันออก ใต้วัดเทวราชกุญชร ขนานไปกับแนวคลอง
อาณาจกั ร ทง้ั เป็น “ขวญั กำำ� ลงั ใจ” ของบรรดาราษฎร พระอารามตา่ ง ๆ รอบกรงุ ไปออกแมน่ ้�้ำเจา้ พระยาบรเิ วณวดั แกว้ แจม่ ฟา้ แลว้ พระราชทานนามวา่
ซ่ึงพระมหากษัตริย์ทุกรัชกาลนับแต่ครั้งต้นกรุงรัตนโกสินทร์เอาพระราช คลองผดุงกรงุ เกษม
การขดุ คลองผดงุ กรุงเกษม ทำำ� ให้ “อาณาเขต” ของกรงุ เทพฯ ครง้ั นั้น
มเี นอ้ื ทเ่ี พม่ิ ขนึ้ อกี ประมาณ ๑ เทา่ หรอื ราว ๕,๕๕๒ ไร่ และยงั ชว่ ยใหร้ าษฎร
ท่ีต้ังบ้านเรือนและทำ�ำเรือกสวนในบริเวณน้ีสามารถชักน้�้ำำหล่อเลี้ยงพื้นที่
สองฝั่งคลอง ทำ�ำให้เป็นที่ที่เหมาะแก่การทำ�ำสวนยิ่งข้ึน และในเวลาต่อมา
บรเิ วณรมิ คลองผดงุ กรงุ เกษม ยงั เปน็ ทต่ี ง้ั ของตลาดสนิ คา้ และโรงสหี ลายแหง่
มเี รือบรรทุกสินค้าจอดเทียบรมิ สองฝง่ั คลองเป็นระยะ
ไมเ่ พียงเท่านั้น ตลอดรัชกาลพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา้ เจา้ อย่หู ัว
ถึงรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ยังโปรดเกล้าฯ ให้
มกี ารขดุ คลอง เพอื่ “เปดิ พน้ื ทท่ี างการเกษตร” ใหร้ าษฎรเขา้ มา “ตง้ั ถนิ่ ฐาน”
และประกอบการกสิกรรม ไมว่ ่าจะเปน็ การทำำ� ไร่ออ้ ย เพ่ือผลิตน้�้ำตาล เชน่
คลองเจดีย์บูชา คลองมหาสวัสดี (ปัจจุบัน เรียกว่า คลองมหาสวัสด์ิ)
คลองภาษเี จรญิ คลองดำ�ำเนินสะดวก หรือเพาะปลกู ขา้ ว เช่น คลองสวัสด์ิ
เปรมประชากร (ปจั จบุ นั เรยี กวา่ คลองเปรมประชากร) คลองนครเนอ่ื งเขต
คลองประเวศบรุ รี มย์ คลองทววี ฒั นา คลองนราภริ มย์ คลองรงั สติ ประยรู ศกั ดิ์
เปน็ ตน้ ทง้ั ใชเ้ ปน็ เสน้ ทางคมนาคมและลำำ� เลยี งผลผลติ ออกสตู่ ลาด เปน็ ผลให้
ชว่ งเวลานนั้ สยามมพี นื้ ทเ่ี พาะปลกู ขา้ วเพ่มิ ขน้ึ กว่า ๔ ล้านไร่

16

It was HM King Buddha Yot Fa Chulalok The Great’s intention, at the ปอ้ มพระสุเมรุ พ.ศ. ๒๔๔๙ ฝีมือการถา่ ยภาพของนายคารล์ ซิกฟรีด ดอห์รงิ สถาปนิกชาวเยอรมัน
establishment of Bangkok, to build this capital city in the same fashion as A photograph of Phra Sumen Fort, taken around 1906
when the kingdom had enjoyed prosperity during the glorious Ayutthaya by Mr. Karl Siegfried Dohring, a German architect
Period.Therefore, “craftworks”and “publicworks”playedasignificantrolein
makingBangkokgrandand “…beblessedwithfoodsinalllocations;people The excavation of Phadung Khrung Kasem Canal doubled Bangkok’s
thoroughly enjoying happiness day and night….” as the way people of the size, encompassing an area of about 5,552 rai. It also enabled people
Ayutthaya Period had once done. Although no work unit was assigned at who lived in this area to draw water to irrigate the land on both sides of the
that time to be directly responsible for craftworks or public works, the king canal, making the land even more suitable for cultivation. Later, the banks
commissioned senior members of the royal family and noblemen on whom of Phadung Krung Kasem Canal became the locations of markets and mills;
he could rely to serve as supervisors in constructing permanent structures merchant ships were, from time to time, anchored on both sides of the canal.
to adorn the capital city and make it beautiful. This was evidenced by the BythereignofHMKingChulalongkornTheGreat(KingRamaV),more
exquisiteness of the Grand Palace, which was the administrative center that canals were dug to open up agricultural land which attracted more people
reflected the security and prosperity of the kingdom and helped to boost to settle, establish communities and engage in agricultural activities. One
people’s morale. Temples were built with meticulous care at royal command agricultural activity was planting sugar cane in order to produce sugar on
to ensure their grandeur; city walls and fortresses were built in the same way. the land flanking Chedi Bucha, Maha Sawat, Phasi Charoen and Damnoen
All these constructions, together with the canals excavated to encircle the Saduak canals. People also planted rice in the environs of Prem Prachakon,
capital city, provided Bangkok with a fortress-city plan with three layers of Nakhon Nueang Khet, Prawet Burirom, Thawi Watthana, Naraphirom and
city walls. The inner wall served as a redoubt for city protection, in the same Rangsit Prayurasak canals. These canals also served as transport routes
fashion as European castle keeps in the 12th century AD (approximately the for the transfer of agricultural produce to markets. As a result, there were
17th Buddhist century). This was the chief characteristic of a city in the Dark over four million rai of rice fields in the kingdom during this period.
Ages or the Middle Ages in European history. The city was surrounded by
walls, and moats were excavated beyond the walls to withstand the invasion
of enemies. However, Westerners first came to promote diplomatic ties with
Ayutthaya in the 22nd Buddhist era, corresponding to the 17th century AD.
At that time, all the city plans in Europe had long been changed; the walls
were demolished to create open spaces in the cities, which freely expanded
during the Renaissance Period.
In the reign of HM King Mongkut (King Rama IV), Bangkok was more
crowded with houses and buildings than ever before. The king considered
it appropriate to expand the capital city to provide space for the city’s
progress. He commissioned the excavation of another city moat, starting
from the eastern side of the Chao Phraya River, in the southerly direction of
Thewarat Kunchon Temple. The newly excavated canal ran parallel to Rop
Krung Canal and flowed into the Chao Phraya River near Kaeo Chaem Fa
Temple.Thekingbestowedonitthename “PhadungKrungKasemCanal”.


17

ภาพถา่ ยทางอากาศ ราว พ.ศ. ๒๔๘๙ บริเวณสะพานเหลือง เพ้ยี นเสียงเปน็ “หัวลำำ� โพง” ในภายหลัง และในเวลาต่อมา ถนนตรงยงั เปน็
เหนอื เสน้ ทางรถไฟสายปากน้�้ำ ท่สี รา้ งขนานไปกบั แนวถนนตรงและคลองถนนตรง ตน้ สายของทางรถไฟสายปากน้�้ำำ โดยสถานตี น้ สายมนี ามวา่ สถานหี วั ลำำ� โพง
An aerial photograph of the Saphan Lueang area, taken in 1946, depicting (ไมใ่ ชส่ ถานรี ถไฟกรงุ เทพหรอื สถานหี วั ลำำ� โพงในปจั จบุ นั ) โดยรางรถไฟสายนี้
the Pak Nam Railway Line which ran parallel to Wua Lamphong Road and Thanon Trong Canal วางขนานระหวา่ งแนวคลองถนนตรงกบั แนวถนนตรง จนขา้ มคลองแสนแสบ
จงึ ขนานกบั แม่น้�้ำเจ้าพระยา ไปสน้ิ สดุ ทเ่ี มืองสมุทรปราการ
อย่างไรกต็ าม การพัฒนาโครงขา่ ยสายน้้�ำแตเ่ พียงดา้ นเดยี ว ไมอ่ าจ สว่ นอกี คลองหนง่ึ โปรดเกลา้ ฯ ใหข้ ดุ เชอื่ มคลองบางรกั กบั คลองถนนตรง
ตอบสนองความต้องการ โดยเฉพาะด้านเศรษฐกิจท่ีเติบโตอย่างรวดเร็ว แลว้ นำำ� มลู ดนิ ที่ไดจ้ ากการขดุ คลองมาถมเปน็ ถนน เรยี กคลองขดุ ทข่ี นานกบั
จึงเกิดการก่อสร้างและพัฒนา “ถนน” อย่างตะวันตก โครงข่ายคมนาคม ถนนเส้นน้ีเป็นชื่อเดียวกันว่า สีลม โดยเหตุที่มีชาวต่างประเทศได้ต้ัง
รูปแบบใหม่ควบคู่ไปด้วย เพ่ือช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในการเดินทางและ โรงสลี ม ซงึ่ ใชส้ ำำ� หรบั การวดิ น้้�ำรมิ ถนนสายนี้ จงึ เปน็ ทมี่ าของชอ่ื เรยี กคลอง
อำำ� นวยความสะดวกในการคา้ ขาย ซง่ึ ในเวลาตอ่ มา ถนนจะกลายเปน็ “แกน” และถนนจนถงึ ปจั จุบนั
ของ “ผงั เมอื ง” เพอื่ รองรบั การขยายตวั ของเมอื งทเ่ี พม่ิ ขน้ึ นบั ตง้ั แตร่ ชั กาล นบั แตน่ นั้ เป็นตน้ มา ถนนคอ่ ย ๆ กลายมาเป็นส่งิ กำ�ำหนด “ขอบเขต”
พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั ทโ่ี ปรดเกลา้ ฯ ให้ขุดคลอง แล้วเอา และความเจริญของ “เมืองสมัยใหม่” แทนท่ีแม่น้�้ำำลำ�ำคลอง โดยเฉพาะ
มูลดินที่ได้จากการขุดคลองขึ้นถมเป็น “ถนนขนานคลอง” ซึ่งนับเป็น เมอื่ มกี ารตดั ถนนเจรญิ กรงุ ถนนบำำ� รงุ เมอื ง และถนนเฟอ่ื งนคร ดว้ ย “ถนน”
การพฒั นาเมอื งรปู แบบใหม่ โดยโปรดเกลา้ ฯ ใหข้ ดุ คลองและตดั ถนน ตง้ั แต่ ทง้ั สามสายนกี้ ลายเปน็ “แกน” ของการพฒั นาเมอื ง โดยมพี ระบรมมหาราชวงั
คลองผดงุ กรงุ เกษมจนถึงแม่น้�้ำเจา้ พระยาท่ตี ำ�ำบลบางนา แล้วใหเ้ อามูลดนิ เปน็ จดุ เชอ่ื มตอ่ ของการคมนาคมทางบก (Node) กบั พนื้ ทต่ี า่ ง ๆ ในพระนคร
ที่ขุดคลองมาถมเป็นถนนด้านฝั่งเหนือยาวตลอดลำ�ำคลอง พระราชทาน และเป็นจุดเริม่ ต้นของการเปลี่ยนแปลงวถิ ีชวี ติ ของราษฎรในเวลาตอ่ มา
นามคลองวา่ คลองถนนตรง แตร่ าษฎรสว่ นใหญน่ ยิ มเรยี กวา่ คลองววั ลำำ� พอง ตอ่ มา เมอ่ื กรงุ เทพฯ มอี าณาเขตขยายออกไปอยา่ งกวา้ งขวาง พรอ้ มกบั
เพราะขุดผ่านทุ่งวัวลำ�ำพอง และเรียกนาม ถนนตรง ท่ีตัดขนานไปกับ ความต้องการในการใช้ประโยชน์และพัฒนาที่ดิน รองรับการเพ่ิมขึ้นของ
แนวคลองว่า ถนนววั ลำำ� พอง ตามชอ่ื ทงุ่ ท่ีคลองและถนนตัดผา่ น ก่อนท่จี ะ จำ�ำนวนประชากร จึงปรากฏแนวคิดการวางผังเมืองและ “การทำ�ำแผนที่”
แบบตะวันตกเป็นคร้ังแรกในสยาม ใน พ.ศ. ๒๔๑๘ โดยพระบาทสมเดจ็
พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั โปรดเกลา้ ฯ ใหต้ ง้ั หนว่ ยทหารชา่ งในกรมทหาร
มหาดเลก็ รักษาพระองค์ มนี ายเฮนรี อะลาบาสเตอร์ (Henry Alabaster)
เป็นหัวหน้าในการจัดทำ�ำแผนที่บริเวณถนนเจริญกรุงและบริเวณโดยรอบ
พระบรมมหาราชวงั ตอ่ มา ใน พ.ศ. ๒๔๒๓ รฐั บาลสยามไดข้ อตวั นายเจมส์
แม็กคาร์ธ ี (James McCarthy) ผ้เู ช่ียวชาญด้านการทำ�ำแผนที่และการวาง
ผังเมืองจากอังกฤษ เข้ามาช่วยราชการพร้อมถ่ายทอดความรู้เร่ืองการทำ�ำ
แผนท่ีและการวางผังเมืองให้แก่พระราชวงศ์และข้าราชการ
อยา่ งไรกต็ าม การจดั ทำำ� แผนทกี่ รงุ เทพฯ ตามมาตรฐานสากลครง้ั แรก
ทมี่ กี ารกำำ� หนดสญั ลกั ษณแ์ สดงเขตพน้ื ทตี่ า่ ง ๆ ของเมอื ง เชน่ เขตทอ่ี ยอู่ าศยั
พ้ืนที่เกษตรกรรม เขตอุตสาหกรรม ถนนหนทาง ตลอดจนที่ต้ังสถานที่
สำ�ำคัญ หรืออาจกล่าวได้วา่ เปน็ แผนท่ี “พมิ พ์เขยี ว” ฉบับแรกของสยาม คือ
“แผนท่ีกรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๙” ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้า
เจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้จัดทำ�ำสำ�ำหรับการกำ�ำหนดทิศทางบริหารจัดการ
และพัฒนาความเจริญให้แก่กรุงเทพฯ นับเป็นจุดเริ่มต้นของแนวคิดเร่ือง
การวางผงั เมอื งและการใช้ประโยชน์ท่ดี ินของกรุงเทพฯ ในเวลาต่อมา

18

However, solely developing the waterway networks could not แผนที่กรงุ เทพฯ ฉบบั พ.ศ. ๒๔๓๙
fully respond to the kingdom’s needs, especially in an economy which รชั กาลพระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกล้าเจา้ อยหู่ ัว
had rapidly grown. Thus, road networks were developed to increase The Map of Bangkok, B.E. 2439 (1896), created in the reign of King Chulalongkorn The Great
transportation efficiency and facilitate trade and business transactions.
Later, roads became the core elements of urban planning to cater to Western style evolved for the first time in Siam. In 1875, HM King
the expansion of cities and towns that grew commensurately with the Chulalongkorn The Great had a military engineering unit established
growing number of people. HM King Mongkut had canals excavated in the King’s Guard Regiment, with Mr. Henry Alabaster serving as
and the soil from the excavation was used to fill the land in order to head of the working group for making a map of Charoen Krung Road
build roads that ran parallel to the canals, marking a new dimension and the area around the Grand Palace. Later in 1880, the Siamese
of urban development. For example, a canal was excavated from Government asked Mr. James McCarthy, a specialist in map making
Phadung Krung Kasem Road that eventually met the Chao Phraya and urban planning from Britain, to serve in the government and teach
River in Bang Na Subdistrict and the excavated soil was used for members of the royal family and officials how to create maps and
land fill and the construction of a road that ran along the northern develop urban plans.
bank of the canal. The king named this canal “Thanon Trong Canal” The “Map of Bangkok, B.E. 2439 (1896)” was created by order
but most people called it “Wua Lamphong Canal” because it passed of HM King Chulalongkorn The Great for planning the administrative
through Wua Lamphong Field, and, as such, they called the road direction and development of Bangkok. Containing symbols
“Wua Lamphong Road”. Over time, the name “Wua Lamphong” representing different parts of the city, e.g. residential area, agricultural
became “Hua Lamphong” due to phonetic drift. Subsequently, the area, industrial zone, roads as well as locations of important sites, it
road was the location of the departure station of the Pak Nam Railway was the first map of Bangkok produced in congruence with international
Line, called Hua Lamphong Railway Station (which is not the current standards, and was regarded as the first city “blueprint” in Siam. This
Hua Lamphong Station). This railway ran along the canal and road, was the beginning of land use planning and urban planning in Bangkok.
crossing Saen Saep Canal to parallel the Chao Phraya River towards
its terminus in Samut Prakan. 19
Another example was Si Lom Canal, which was excavated to
connect Thanon Trong Canal and Bang Rak Canal. Excavated soiled
was used for construction of a parallel road called Si Lom Road. The
name Si Lom came from the fact that a foreigner-owned wind mill (or
Rong Si Lom in Thai) was located on this road.
Subsequently, roads gradually replaced rivers and canals and
became the indicators of the boundaries and progress of modern
cities, especially when Charoeng Krung, Bumrung Mueang, Fueang
Nakhon roads were built. These three roads became the core of
urban development with the Grand Palace being the linkage point for
land transportation. This marked a new milestone that resulted in the
changing way of life of the Siamese people.
When the boundary of Bangkok expanded and the need for land
use and land development increased due to the increasing number
of people, the concepts of urban planning and map making in the

สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศ์เธอ เจา้ ฟา้ กรมพระยานริศรานวุ ัดตวิ งศ์ ผงั เมอื ง ตลอดจนสง่ิ ปลกู สรา้ งตา่ ง ๆ ทางฝา่ ยโยธา ณ พมา่ สงิ คโปร์ และปนี งั
ทรงร่วมประชมุ เสนาบดสี ภา ณ พระทนี่ ัง่ วิมานเมฆ พระราชวงั ดุสิต จงึ โปรดเกลา้ ฯ ใหท้ รงดำ�ำรงตำำ� แหน่ง “อธบิ ด”ี กรมโยธาธกิ าร
HRH Prince Naris while attending a ministers’ meeting at Wiman Mek Royal Mansion กระทง่ั ถงึ พ.ศ. ๒๔๓๕ เมอ่ื พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั
ทรงยกฐานะกรมโยธาธกิ าร เปน็ “กระทรวงโยธาธิการ” ยังโปรดเกล้าฯ ให้
in the compound of Dusit Palace สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ แต่คร้ัง
ทรงดำำ� รงพระยศพระเจา้ นอ้ งยาเธอ เจา้ ฟา้ กรมขนุ ทรงดำำ� รงตำำ� แหนง่ “เสนาบด”ี
ทั้งน้ี ก่อนหนา้ นน้ั ไม่นาน พระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา้ เจ้าอยู่หัว ณ ห้วงเวลาน้ัน “โยธาธิการ” นับว่าเป็นกระทรวงใหญ่ ที่ทำ�ำหน้าท่ี
ทรงพระราชดำ�ำริท่ีจะจัดต้ังกระทรวงทบวงกรม กำ�ำหนดหนา้ ที่ “เฉพาะทาง” “...เปนพนกั งานทจี่ ะตรวจการกอ่ สรา้ ง ทำำ� ถนน ขดุ คลอง แลการชา่ งทว่ั ไป
แยกกันอย่างชดั เจน โดยเฉพาะ “งานโยธา” เพ่ือเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพในการ ทงั้ การไปรสณยี แ์ ลโทรเลขหรอื รถไฟซง่ึ จะมสี บื ไปภายนา่ ...” ครอบคลุมถึง
ดำ�ำเนินงานและตอบสนองต่อการพัฒนาบ้านเมืองให้มี “ความศิวิไลซ์” การออกแบบแปลนและดำ�ำเนินการก่อสร้างของกระทรวงทบวงกรมอ่ืน ๆ
ทดั เทยี มอารยประเทศไดเ้ ปน็ อย่างดี ครน้ั ถงึ พ.ศ. ๒๔๓๒ จงึ โปรดเกล้าฯ ตลอดจนตรวจคมุ รายการกอ่ สรา้ งและควบคมุ ตรวจตดั ราคาทจี่ ะตง้ั งบประมาณ
ให้ก่อตั้ง “กรมโยธาธิการ” ให้มหี น้าทค่ี วบคมุ งานโยธา และโปรดเกล้าฯ ให้ เบกิ เงนิ จากกระทรวงพระคลงั อกี ดว้ ย โดยมที ท่ี ำำ� การแรก ตง้ั อยู่ ณ “ไปรษณยี าคาร”
มีการว่าจ้างบุคลากรชาวตะวันตกผู้มีความรู้เข้ารับราชการสำ�ำหรับฝึกหัด รมิ แมน่ ้้�ำเจา้ พระยา โดยกระทรวงโยธาธกิ ารเมอื่ แรกตงั้ นน้ั มหี นว่ ยงานหรอื
นายช่างรุ่นใหม่ ให้มีความเข้าใจวิธีการและสามารถปฏิบัติงานช่างต่าง ๆ กรมในสงั กดั ๕ กรม ไดแ้ ก่ กรมเบด็ เสรจ็ กรมบญั ชี กรมชา่ ง กรมไปรษณยี ์
ทง้ั การออกแบบ เขยี นแปลน ทำ�ำแผนท่ี ปักปนั ท่ดี นิ หรอื กรุยทาง กำ�ำหนด โทรเลข และกรมโยธาธกิ าร ต่อมา มกี รมรถไฟอีก ๑ กรม โดยมีเจา้ กรม
งบประมาณ และดำ�ำเนินการก่อสร้าง ให้ถูกต้องสอดคล้องกับมาตรฐาน สถาปนิก และวิศวกร เปน็ ผเู้ ช่ยี วชาญชาวตา่ งประเทศหลายคน
ดา้ นเทคนิควทิ ยาการของชาตติ ะวนั ตกและถูกสุขลกั ษณะ โดยประสานงาน ต่อมา ในวันท่ี ๒๑ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๓๕ พระบาทสมเด็จพระ
รว่ มกบั กระทรวงนครบาล ซงึ่ มหี น้าที่ในการเวนคืนทดี่ ินและดูแลความสงบ จุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุน
เรียบร้อยในระหว่างการก่อสร้าง และทรงพระราชดำำ� รวิ า่ สมเดจ็ พระเจา้ นริศรานุวัดติวงศ์ เสนาบดีกระทรวงโยธาธิการ ย้ายไปทรงดำ�ำรงตำ�ำแหน่ง
บรมวงศเ์ ธอ เจา้ ฟา้ กรมพระยานรศิ รานวุ ดั ตวิ งศ์ มคี วามสนพระทัยงานชา่ ง เสนาบดกี ระทรวงพระคลงั มหาสมบตั ิ
ทง้ั มวล ดว้ ยทรงสงั เกตเหน็ พระนสิ ยั โปรดการชา่ งมาแตค่ รง้ั ยงั ทรงพระเยาว์ อย่างไรก็ตาม กรมโยธาธิการ ในสังกัดกระทรวงโยธาธิการ ยังเป็น
ประกอบกบั สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ เจา้ ฟา้ กรมพระยานรศิ รานวุ ดั ตวิ งศ์ หนว่ ยงานหลักในการกอ่ สร้างเส้นทางคมนาคม รวมถงึ สะพาน เพ่อื เชอื่ ม
เพงิ่ เสดจ็ กลบั จากทอดพระเนตรกจิ การทงั้ ปวง ทางฝา่ ยทหารกบั ทง้ั การวาง การเดนิ ทางระหวา่ งพนื้ ทต่ี า่ ง ๆ พรอ้ มไปกบั หนา้ ที่ในการรกั ษาความสะอาด
บริเวณสถานที่ราชการ ท้องถนน เชิงสะพาน และรางน้้� ำำ ที่อยู่ระหว่าง
20 การกอ่ สรา้ ง โดยมกี ารดแู ลไม่ให้มีผใู้ ดสร้างความสกปรก ประสานงานกับ
กรมกองตระเวน กระทรวงนครบาล ให้ช่วยดำ�ำเนนิ การขับไลผ่ ทู้ ร่ี กุ ล้้�ำพน้ื ท่ี
และสร้างความเสียหาย นอกจากนี้ ยังทำ�ำหน้าที่ติดตั้งสายล่อฟ้า อันเป็น
อปุ กรณส์ ำำ� คญั สำำ� หรบั อาคารสมยั ใหมท่ ม่ี คี วามสงู ตามทมี่ ผี ขู้ อมา หรอื ตดิ ตงั้
ตามเจดยี ส์ ูงท่มี ีอย่ทู ่วั พระนคร
อย่างไรก็ตาม การ “ทำำ� ถนน” ซึ่งเป็นหนา้ ที่ของกระทรวงโยธาธกิ าร
ร่วมกับกระทรวงนครบาลนั้น ก่อให้เกิดปัญหาความล่าช้า เนื่องจาก
การตอ้ งประสานงานกนั เพราะฝา่ ยหนงึ่ ทำำ� หนา้ ท่ีในการเวนคนื ทดี่ นิ อกี ฝา่ ย
มหี นา้ ทใี่ นการกอ่ สรา้ งถนน ครนั้ ถงึ พ.ศ. ๒๔๔๑ เมอ่ื มกี ารกอ่ ตงั้ กรมสขุ าภบิ าล
กระทรวงนครบาล ปฏิบัติหน้าที่รักษาความสะอาดของถนน ตลอดจน
อาคารบ้านเรือนในพระนคร พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
จงึ ทรงเห็นชอบใหก้ รมสขุ าภบิ าลรบั หนา้ ทท่ี ำ�ำถนนแทนกระทรวงโยธาธิการ
ด้วยทรงพระราชดำ�ำริว่า หากอยู่ภายใต้หน่วยงานเดียวกัน จะทำ�ำให้งาน
มีประสทิ ธิภาพมากขึน้

Not long before that, HM King Chulalongkorn The Great had and monitoring the disbursement of construction budgets from the
initiated a new administrative division system for the country. Different Ministry of Finance. Its office was located in “Praisaniyakhan” which
ministries and departments were established to carry out specific was Thailand’s first post and telegraph office situated on the Bangkok
duties. Public works which had been scattered among different side of the Chao Phraya River. Originally, the Ministry of Public Works
work units were thus centralized under a single agency to increase consisted of five departments: namely, the Department of Central
operational efficiency and to respond appropriately to the national Administration, the Department of Accountancy, the Department of
development goal of rivaling progress in western countries. Therefore, Craftsmen, the Department of Post and Telegraph and the Department
in 1889, the “Department of Public Works” was established to oversee of Public Works. The directors general, architects and engineers of
public works. The king had Western experts employed to serve in these departments were foreign specialists. Later the Department of
the government to train Thai workmen to develop the methods and Railways was established under the Ministry.
skills for different kinds of work, ranging from producing designs, On 21 March 1892, by HM King Chulalongkorn The Great’s
drafting plans, making maps, serveying land, estimating budgets, royal command, HRH Prince Naris, the Minister of Public Works, was
to carrying out construction work, in congruence with the standards transferred to become the Minister of State Treasury.
and hygienic principles of Western countries. The Department The Department of Public Works remained the major government
worked in cooperation with the Metropolitan Ministry, which was agency responsible for building transport routes, including bridges,
responsible for land expropriation and maintaining public order to connect different parts of the country. In addition, the department
during construction. The king realized that HRH Prince Krom Phraya oversaw and maintained cleanliness and orderliness of the construction
Narisaranuvattiwongse (hereafter referred to as HRH Prince Naris) was sites of government offices, roads, bridges and drainage systems. It
interested in all kinds of craftwork as he had noticed how the prince coordinated with the Survey Department under the Metropolitan
was fond of skilled work when he was young. This coincided with his Ministry to remove encroachers from construction areas and those
return from study tours on military affairs, urban planning and different who caused damage to them. It also installed lightning rods on tall
construction works in Burma, Singapore and Penang. The king thus modern buildings upon request and on high pagodas in temples in
appointed him Director General of the Department of Public Works. Bangkok.
In 1892, the king launched an administrative reform. The status However, since land expropriation was carried out by the
of the Department of Public Works was elevated to the Ministry of Metropolitan Ministry while construction work was carried out by the
Public Works. HRH Prince Naris, while holding the honorific title of Ministry of Public Works, road construction was usually delayed.
Krom Khun, was appointed the “Minister” whose duties in public In 1898, the Department of Sanitation was founded under the
works were “…to supervise road constructions, canal digging, and Metropolitan Ministry to take charge of road and building cleanliness.
all technical jobs involving post, telegrams, and railway that were to The king thus transferred the task of road construction to the newly
materialize...” During that time, it was a large ministry the duties of founded department as it was affiliated to the Metropolitan Ministry;
which covered designing of plans, carrying out construction for other this generated more efficient cooperation.
agencies, controlling and inspecting lists of construction materials

21

สะพานมฆั วานรงั สรรค์ ข้ามคลองผดงุ กรงุ เกษมทถ่ี นนราชดำ�ำเนนิ นอก มัฆวานรังสรรค์ สะพานนริศดำ�ำรัส สะพานผ่านฟ้าลีลาศ และที่สำ�ำคัญ
พระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยู่หวั โปรดเกลา้ ฯ ใหส้ รา้ ง เม่ือ พ.ศ. ๒๔๔๓ คือ สะพาน ชุด “เฉลิม” เป็นต้น โดยกระทรวงโยธาธิการน้อมรับสนอง
Makkhawan Rangsan Bridge, built in 1900 on Ratchadamnoen Nok Avenue พระบรมราชโองการ จัดทำำ� แบบรายการ งบประมาณการก่อสรา้ ง ว่าจ้าง
นายช่างชาวยุโรปให้ออกแบบสะพานให้อยู่ภายในงบประมาณ รวมถึง
to cross Phadung Krung Kasem Canal เสนอสถานทเี่ หมาะสมในการก่อสรา้ งสะพาน
สำำ� หรบั “งานโยธาหวั เมอื ง” เรม่ิ ปรากฏครงั้ แรกภายใตส้ งั กดั กระทรวง
ต่อมา พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงเล็งเห็นถึง มหาดไทย ทำำ� หนา้ ทกี่ อ่ สรา้ ง ซอ่ มแซมสถานทรี่ าชการ ถนน สะพาน และคลอง
ความสำำ� คัญของงานโยธา ซ่งึ ไมไ่ ด้จำ�ำกัดเฉพาะในพระนคร แต่กำ�ำลังขยาย เพอื่ พฒั นาการคมนาคม รวมถงึ สำำ� รวจและรงั วดั แผนทใ่ี หแ้ กป่ ระชาชนจบั จอง
ขอบข่ายไปยังหัวเมืองต่าง ๆ จำ�ำเป็นต้องอาศัยผู้มีความรู้ความสามารถ ท่ีดิน โดยมีกรมโยธาธกิ าร กระทรวงโยธาธิการ ใหค้ ำำ� แนะนำ�ำการออกแบบ
จงึ โปรดเกลา้ ฯ ใหพ้ ระเจา้ นอ้ งยาเธอ เจา้ ฟา้ กรมขนุ นรศิ รานวุ ดั ตวิ งศ์ กลบั มา กำ�ำหนดงบประมาณ หรือตรวจสอบงาน ด้วยการส่งเจ้าพนักงานออกไป
ทรงดำำ� รงตำำ� แหน่งเสนาบดกี ระทรวงโยธาธิการเป็นคร้งั ท่ี ๒ ตรวจตราเปน็ ครง้ั คราว กระทงั่ เมอื่ พระเจ้านอ้ งยาเธอ เจา้ ฟา้ กรมขนุ นริศรา
ท้ังน้ี แม้กระทรวงโยธาธิการไม่ได้มีหน้าท่ีด้านการ “ทำ�ำถนน” แล้ว นวุ ดั ตวิ งศ์ ทรงรบั หนา้ ทเี่ สนาบดกี ระทรวงโยธาธกิ าร ครง้ั ที่ ๒ ใน พ.ศ. ๒๔๔๒
แต่ยังคงรับผิดชอบหน้าท่ี “สร้างและบูรณะสะพาน” อันเป็นจุดเชื่อมต่อ พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั จงึ ทรงมพี ระบรมราโชบายให้มี
ของถนนในเวลาทพี่ บกบั เสน้ ทางน้�้ำำ คลอง หรอื คู ทมี่ อี ยหู่ ลายแหง่ เนอื่ งจาก หนว่ ยงานรบั ผดิ ชอบงานโยธาหวั เมอื งโดยตรงทงั้ หมด โดยพระเจา้ นอ้ งยาเธอ
ทางน้�้ำเปน็ เสน้ ทางคมนาคมหลกั มาแตเ่ ดมิ ทำำ� ใหม้ คี วามตอ้ งการสรา้ งและ กรมหลวงดำ�ำรงราชานุภาพ เสนาบดีกระทรวงมหาดไทยในห้วงเวลาน้ัน
บรู ณะสะพานเปน็ จำำ� นวนมาก โดยพระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั กราบบงั คมทลู เสนอให้จดั ต้งั “แผนกโยธาหวั เมือง” ในกระทรวงโยธาธกิ าร
ทรงมีพระบรมราชวินิจฉัยบนหลักการก่อสร้างสะพานที่จำ�ำเป็นต่อราษฎร โดยพระเจา้ นอ้ งยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขนุ นริศรานวุ ดั ติวงศ์ ทรงทดลองจัดการ
เปน็ ลำำ� ดบั แรก กระทรวงโยธาธกิ ารในชว่ ง พ.ศ. ๒๔๔๒ จนถงึ พ.ศ. ๒๔๔๘ โยธาหัวเมอื งใน ๔ มณฑล คือ มณฑลภูเกต็ มณฑลนครราชสีมา มณฑล
จงึ มบี ทบาทอยา่ งมากในการตรวจสอบ กอ่ สรา้ ง ตลอดจนซอ่ มแซมสะพาน นครไชยศรี และมณฑลนครศรีธรรมราช โดยส่งข้าราชการตำ�ำแหน่ง
หลายแห่ง เช่น สะพานเทวกรรมรังรกั ษ์ สะพานวิศสุกรรมนฤมาณ สะพาน ขา้ หลวงโยธาธิการประจำ�ำมณฑลออกไปปฏบิ ัติงานพฒั นาโยธาหวั เมอื ง
ครนั้ ถึง พ.ศ. ๒๔๔๘ ในสมัยทพ่ี ระยาสรุ ยิ านวุ ตั ร (เกดิ บนุ นาค) ดำำ� รง
ตำำ� แหนง่ เสนาบดกี ระทรวงโยธาธกิ าร มกี ารปรบั ปรงุ โครงสรา้ งตา่ ง ๆ ภายใน
กรมโยธาธิการครั้งใหญ่ ให้สอดคล้องกับลักษณะงานท่ีเปล่ียนแปลง
และเพ่ือให้มีการส่ังงานอย่างเป็นระบบชัดเจน ซึ่งปรากฏผลเป็นอย่างดี
กรมโยธาธกิ ารในหว้ งเวลานน้ั จงึ มผี ลงานในการพฒั นาเมอื งทส่ี ำำ� คญั มากมาย
นอกเหนือจากบทบาทในด้านการก่อสร้างสะพาน เช่น การขยายระบบ
สาธารณปู โภคและการคมนาคมภายในพระนคร การวางรากฐานการทำำ� ถนน
การก่อสร้างเส้นทางรถราง ตลอดจนการก่อสร้างอาคารสำ�ำคัญ และด้วย
ความนยิ มสถาปตั ยกรรมตะวนั ตกอยา่ งกวา้ งขวาง กรมโยธาธิการ กระทรวง
โยธาธิการ ยังเป็นหน่วยงานราชการแห่งเดียวท่ีมีนายช่าง วิศวกร และ
สถาปนกิ ทม่ี คี วามรแู้ ละประสบการณ์ในการกอ่ สรา้ งดว้ ยศลิ ปกรรมตะวนั ตก
จึงได้รับมอบหมายให้ทำ�ำหน้าท่ีออกแบบวัง พระท่ีน่ัง และพระตำ�ำหนัก
หลายแหง่ ตลอดจนงานตกแตง่ ภายใน เชน่ พระทนี่ งั่ อนนั ตสมาคม พระทนี่ งั่
องค์สุดท้ายที่ได้รับการก่อสร้างในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้า
เจา้ อย่หู วั แล้วเสรจ็ ในรัชกาลพระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกลา้ เจา้ อยู่หวั

22

The king was awareof the importanceof public works in distributing พระที่น่ังอนนั ตสมาคม ออกแบบโดยนายมาริโอ ตามัญโญ สถาปนกิ ชาวอิตาเลียน
development to different cities, which required a knowledgeable and ซงึ่ รับราชการในกระทรวงโยธาธกิ าร ตงั้ แต่ พ.ศ. ๒๔๔๓
able supervisor. He thus commissioned HRH Prince Naris to serve
as the Public Works Minister for a second time. Anantasamakhom Throne Hall designed by Mr. Mario Tamagno,
Although, the Ministry of Public Works was then no longer an Italian architect in the Ministry of Public Works, in 1900
responsible for road construction, it continued the mission on
construction and maintenance of bridges as there were many In 1905, the Department of Public Works, under the helm of
waterways in the city. The need for building and renovating bridges Phraya Suriyanuwat (Kerd Bunnag), underwent major improvement.
remained high. The king thus initiated the construction of bridges that Its internal structures were adjusted to adapt them to the changing
were primarily necessary for people’s lives. So, from 1899 to 1905, types of work and to make work assignments clearer and more
the Ministry of Public Works was entrusted with the construction of systematic. This yielded good results that could be seen in many
many important bridges, including Thewakam Rangrak, Wissukam important development works. Besides building bridges, it expanded
Narueman, Makkhawan Rangsan, Naris Damrat and Phan Fa Lilat the utility and transport systems within Bangkok, set a foundation
bridges, as well as the “Chaloem” Bridge series. The Ministry of Public for roadwork building, built tram lines and important buildings. With
Works also prepared construction material lists, estimated construction the growing popularity of Western architecture, the Department
budgets, employed European architects to design the bridges within of Public Works was the only government agency with engineers
the allocated budget, and proposed appropriate locations for the and architects who were knowledgeable and well experienced in
construction of each bridge. building Western-style structures. They were thus assigned to create
The provincial public works first appeared in the Interior Ministry. architectural and interior designs for royal residences and buildings
It renovated government offices and built roads, bridges and canals to such as the Anantasamakhom Throne Hall, which was the last throne
facilitate public travel. Its duty also included site surveying for creating hall constructed in the reign of HM King Chulalongkorn The Great;
maps for people who staked land claims. The Department of Public however, the project was completed in the following reign.
Works gave advice on design, specified the budget and dispatched
officers to inspect construction work occasionally. It was in 1899 when
HM Prince Naris was in his second term as the Minister of Public
Works, that HM King Chulalongkorn The Great wished to establish
an agency with direct responsibility for all the provincial public works.
HRH Prince Krom Phraya Damrong Rajanubharb, who was at that
time Minister of Interior, advised the king to establish the “Division
of Provincial Public Works” under the Ministry of Public Works. HRH
Prince Naris thus tried establishing provincial public works units in
four administrative regions - Phuket, Nakhon Ratchasima, Nakhon
Chai Si and Nakhon Si Thammarat regions. Government officials who
served as regional public works commissioners were sent to oversee
and develop public works in these regions.

23

สะพานพระราม ๖ ขณะดำำ� เนินการกอ่ สร้าง วิศวกรรมโยธาจากมหาวิทยาลัยเคมบริดจ์ ก่อนท่ีจะทรงย้ายมาทรงศึกษา
Rama VI Bridge under construction วชิ าทหารชา่ งทแ่ี ชทแฮม (The School of Military Engineering atChatham)
ซง่ึ เปน็ ชว่ งเวลาทที่ รงมโี อกาสเรยี นรกู้ ารนำำ� วทิ ยสุ อื่ สาร โทรเลข และโทรศพั ท์
คร้ันถึงรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เน่ืองจาก มาใชใ้ นราชการสงคราม ตลอดจนการนำำ� ทหารชา่ งมาชว่ ยสรา้ งสะพานและ
ทรงพระราชดำำ� รวิ า่ กระทรวงโยธาธกิ ารมกี ารขยายขอบขา่ ยหนา้ ทก่ี วา้ งขวาง วางรางรถไฟ โดยเป็นส่วนหนึ่งของหลักสูตรที่กำ�ำหนดให้ผู้เรียนต้องศึกษา
ครอบคลุมถึงการพัฒนาการคมนาคมหวั เมอื ง เพ่ือเชอื่ มตอ่ กันทั้งพระราช การวางรางรถไฟ การสร้างสะพาน ถนน การขุดคลอง และการส่ือสาร
อาณาจักร จึงโปรดเกล้าฯ ให้แยกแผนกโยธาหัวเมืองในกรมโยธาธิการ ทางวทิ ยโุ ทรเลข ตลอดจนการกอ่ สรา้ งตกึ และอาคารสถานทต่ี า่ ง ๆ เปน็ ตน้
ออกมารวมกับกรมคลองที่แยกออกมาจากกระทรวงเกษตราธิการ ต้ังเป็น ทั้งทรงศึกษาการทำ�ำทำ�ำนบและขดุ คลองในประเทศเนเธอรแ์ ลนด์ แล้วเสด็จ
กรมทาง ขน้ึ กบั กระทรวงโยธาธกิ าร และแยกแผนกชา่ งกอ่ สรา้ ง กรมโยธาธกิ าร กลบั มาทรงงานและศกึ ษาตอ่ ทป่ี ระเทศองั กฤษ จนทรงไดเ้ ปน็ สมาชกิ MICE
ไปรวมอย่ใู นกรมสขุ าภบิ าล กระทรวงนครบาล แลว้ โปรดเกลา้ ฯ ใหเ้ ปลย่ี นชอื่ หรือ Member of the Institution of Civil Engineering (เทียบเท่า
กระทรวงโยธาธกิ ารเปน็ กระทรวงคมนาคม ใน พ.ศ. ๒๔๕๕ โดยมหี นว่ ยงาน วิศวกรรมสถาน)
ในสังกัดคือ กรมรถไฟ กรมทาง และกรมไปรษณยี ์โทรเลข มีอำ�ำนาจหนา้ ท่ี นอกจากสะพานพระราม ๖ แล้ว ยังทรงรับผิดชอบงานสร้างถนน
ในการดแู ลเกยี่ วกบั การขนสง่ ทางรถไฟ การขนสง่ ทางบก การขนสง่ ทางน้้� ำำ และสะพานทวั่ ประเทศ เชน่ สะพานกษตั รยิ ศ์ กึ เปน็ สะพานลอยขา้ มทางรถไฟ
และการสอื่ สาร ผลงานสำำ� คญั ไดแ้ ก่ สะพานพระราม ๖ สะพานเชอ่ื มทางรถไฟ แห่งแรก สะพานรัษฎาภิเศก จังหวัดลำ�ำปาง เป็นต้น ตลอดจนสะพาน
ฝั่งตะวันออกและฝั่งตะวันตกของแม่น้�้ำำเจ้าพระยาให้ติดต่อกัน ควบคุม พระพุทธยอดฟ้า เมื่อทรงดำ�ำรงตำ�ำแหน่งเสนาบดีกระทรวงพาณิชย์และ
การกอ่ สรา้ งโดยพระเจา้ นอ้ งยาเธอ กรมหม่ืนกำำ� แพงเพชรอรรคโยธิน คมนาคม ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว
ทั้งน้ี พระเจา้ น้องยาเธอ กรมหมน่ื กำ�ำแพงเพชรอรรคโยธิน หรือต่อมา แม้กรมโยธาธิการจะยุติบทบาทพร้อมกับการสิ้นสุดของกระทรวง
คอื พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระกำำ� แพงเพ็ชรอัครโยธนิ เป็นพระราชโอรส โยธาธิการ แต่ทว่าบทบาทหน้าท่ีหลักของกรมโยธาธิการนับแต่อดีตยังคง
ในพระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั ทท่ี รงสำำ� เรจ็ การศกึ ษาสาขาวชิ า ไดร้ บั การสบื ทอดตอ่ มา เมอื่ มกี ารโอนยา้ ยหนว่ ยงานชา่ งโยธา กองเวรทางบก
มารวมกับกรมสุขาภิบาล ต้ังแต่ พ.ศ. ๒๔๔๓ พร้อมกำ�ำหนดหน้าท่ีให้
กรมสุขาภิบาลจัดทำ�ำถนนในกรุงเทพฯ กระท่ังมีการยุบกรมโยธาธิการ
ใน พ.ศ. ๒๔๕๔ แลว้ โอนภารกจิ ให้แก่กรมสขุ าภิบาล ทำ�ำให้กรมสขุ าภบิ าล
เปน็ หนว่ ยงานทปี่ ฏบิ ตั หิ นา้ ทสี่ บื ตอ่ จากกรมโยธาธกิ ารเกอื บทกุ ดา้ น ยกเวน้
เพียงด้านโยธาหัวเมือง ทำ�ำให้ลักษณะงานของกรมสุขาภิบาลมีความเป็น
ระบบโยธาเทศบาล (Municipality Affairs) อยา่ งชัดเจน
ต่อมา ใน พ.ศ. ๒๔๖๗ กรมสุขาภิบาล ได้รับการเปล่ียนชื่อเป็น
กรมนคราทร โดยมลี กั ษณะงานบรหิ ารในรปู แบบ “นคราภบิ าล” ทง้ั มบี ทบาท
ในการขยายเมอื งดว้ ยการสรา้ งถนน ซง่ึ กลายเปน็ แบบแผนสำำ� หรบั การพฒั นา
หวั เมอื ง สว่ นกองชา่ งกอ่ สรา้ งในกรมน้ี มกี ารเปลย่ี นชอ่ื เปน็ กองสถาปตั ยกรรม
มีหน้าท่ี “...ตดั ถนน ขดุ คลอง สรา้ งสะพาน ทอ่ น้้�ำ ทางเดนิ เทา้ ดแู ลรกั ษา
ความสะอาด กำ�ำจัดสิ่งโสโครก ตรวจตราการก่อสร้าง ซ่ึงต้องขออนุญาต
เชน่ โรงมหรสพ หรอื การกอ่ สรา้ งตอ้ งหา้ ม เชน่ สงิ่ ทเ่ี ปนเชอื้ เพลงิ รวมทง้ั
ตรวจตราดแู ลการสรา้ งทางเดนิ รถราง การไฟฟา้ สาธารณะ แลโรงฆา่ สตั ว์
ในเขตนคราทร...” และยังเป็นกำ�ำลังสนับสนุนการรังสรรค์สถาปัตยกรรม
ดว้ ยรปู แบบศลิ ปะตะวนั ตก เชน่ พระราชวงั พญาไท ถนนพญาไท ตลอดจน
สะพาน ชดุ “เจรญิ ” ซงึ่ พระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั โปรดเกลา้ ฯ
ให้สรา้ งเป็นสาธารณประโยชน์

24

Since the mandate of the Department of Public Works had widely สะพานกษตั ริย์ศกึ ขณะดำ�ำเนนิ การกอ่ สรา้ ง เม่ือเดือนมกราคม พ.ศ. ๒๔๗๐
expanded to cover the development of regional transport routes to enhance Kasat Suek Bridge under construction in January 1927
connectivity in the kingdom, HM King Vajiravudh (King Rama VI) thus
separated the Provincial Public Works Division from the Department of provincial public works, were transferred to and continued by the Department
Public Works, and merged it with the Department of Canals, which was of Sanitation. As such, the mandate of the Department of Sanitation primarily
separated from the Ministry of Agriculture, to form the Department of involved municipality affairs.
Roads. In addition, the Division of Construction Works was moved to the In1924,theDepartmentofSanitationwasrenamedtheDepartmentof
Department of Sanitation under the Metropolitan Ministry. In 1912, the City Maintenance and was mandated to build roads to accommodate urban
Ministry of Public Works was renamed the Ministry of Transportation, then expansion. It became a model agency for urban development in other cities.
supervising three departments, namely the Department of Railways, the Its Division of Construction Works was renamed the Division of Architecture
Department of Post and Telegraph and the Department of Roads. The and was assigned to “…build roads, excavate canals, build bridges, water
Ministry of Transportation was responsible for land, rail and water transport pipes and footpaths, take care of the cleanliness, get rid of waste, inspect
as well as telecommunications. An important task was the construction of constructions that require permission, for instance, entertainment buildings,
Rama VI Bridge for trains to cross the Chao Phraya River. The construction and constructions that are prohibited, for instance, those containing fuels,
was supervised by HRH Prince Krom Phra Kambaengbejra Aggrayodhin inspect tram rails, public electricity and slaughter houses in the metropolitan
(then holding the honorific title of Krom Muen). area…” It also supported the creation of architectural works in the Western
HRH Prince Krom Phra Kambaengbejra Aggrayodhin was a son art style; for example, Phaya Thai Palace, Phaya Thai Road, and the
of HM King Chulalongkorn The Great. After he received a degree in “Charoen” Bridge series, which was funded by HM King Vajiravudh’s private
Civil Engineering from Cambridge University, he moved to study Military money for public convenience.
Engineering at the School of Military Engineering at Chatham, where he
learned to use communication radios, telegraphs and telephones for military
services as well as to construct bridges, roads, railways and buildings. The
prince also learned about dam construction and canal excavation in the
Netherlands. Subsequently, he returned to work and continued his studies
in England. Because of his experience, he was awarded membership of the
Institution of Civil Engineering, which is equivalent to the current Engineering
Institute of Thailand.
Apart from Rama VI Bridge, he also oversaw construction of roads
and bridges nationwide. For example, Kasat Suek Bridge in Bangkok –
Thailand’s first road bridge over railway, Ratsadaphisek Bridge in Lampang
and King Buddha Yot Fa Chulalok The Great Memorial Bridge, which was
built in the reign of HM King Prajadhipok (King Rama VII) when the prince
was Minister of Commerce and Transport.
Later, the civil engineering unit under the Division of Land Transport
was merged to the Department of Sanitation in 1900 and the Department of
Sanitation was tasked with roadwork in Bangkok. In 1911, the Department
of Public Works was terminated and all of its duties, except those related to

25

สะพานกรุงธน เปิดการจราจรอยา่ งเป็นทางการ เมอ่ื วันท่ี ๗ มนี าคม พ.ศ. ๒๕๐๑ พิจารณาถึงการอธิบายการใช้ประโยชน์ที่ดินของพระนครใน ๓ สว่ นหลกั
Krung Thon Bridge, opened to traffic on 7 March 1958 คือ ยา่ นพาณิชย์ ย่านพักอาศยั และย่านพักผอ่ นหยอ่ นใจ และพิจารณา
คำำ� อธบิ ายหลกั แหง่ การผงั เมอื ง(TownPlanning) ซง่ึ แมท้ า้ ยทส่ี ดุ การประชมุ
ครนั้ ถงึ รชั กาลพระบาทสมเดจ็ พระปกเกลา้ เจา้ อยหู่ วั ปรากฏเหตกุ ารณ์ เพ่ือจัดทำ�ำแผนผังพระนครประสบปญั หาสำำ� คญั หลายประการ แตน่ บั วา่ เปน็
สำ�ำคัญท่ีนับเนื่องในพัฒนาการของการโยธาและการผังเมืองสมัยใหม่ จดุ เรมิ่ ตน้ ของการวางผงั เมอื งแบบสากลเป็นคร้ังแรกในประวัติศาสตร์ของ
โดยใน พ.ศ. ๒๔๗๑ กระทรวงยตุ ธิ รรมขอพระราชทานพระบรมราชานญุ าต ประเทศไทย โดยต่อมา มกี ารจดั ตง้ั แผนกผังเมือง สังกดั กรมโยธาเทศบาล
กอ่ สรา้ งโรงเรยี นกฎหมายบรเิ วณศาลหลกั เมอื ง ทรงมพี ระบรมราชวนิ จิ ฉยั วา่ เมอ่ื พ.ศ. ๒๔๗๘
ตําแหน่งที่ต้ังของโรงเรียนนั้นน่าจะมีความเกี่ยวข้องและมีผลกระทบ เมื่อถึง พ.ศ. ๒๔๘๐ ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหา
ตอ่ พระนครในภาพรวม จงึ โปรดเกล้าฯ ให้แต่งตง้ั “คณะกรรมการ Town อานนั ทมหดิ ล พระอฐั มรามาธบิ ดนิ ทร กรมนคราทร ไดร้ บั การเปลยี่ นชอ่ื เปน็
Planning” เพ่ือศึกษาเร่ืองนี้ โดยมีการประชุมคร้ังแรก ณ ห้องประชุม กรมโยธาเทศบาล และมีการแบ่งส่วนราชการออกเป็นราชการบริหาร
อธิบดีกรมนคราทร กระทรวงมหาดไทย เพ่ือพิจารณาเร่ืองพื้นที่จัดสร้าง ส่วนกลาง และราชการบริหารส่วนภมู ภิ าค คอื โยธาเทศบาลจังหวดั
โรงเรียนกฎหมาย ไม่ให้ขัดกับการวางผังพระนครท่ีจะเกิดข้ึนภายหลัง ต่อมา ใน พ.ศ. ๒๔๘๗ มีการจดั ต้ังหนว่ ยงานโยธาขึ้นมาอีกแห่งหนึง่
และการวางแผนระยะยาวสำ�ำหรับแนวทางการจัดทำ�ำผังพระนครท่ีมี โดยโอนงานส่วนหนึ่งของกรมโยธาเทศบาล กระทรวงมหาดไทย มาข้ึนกบั
มาตรฐานสากล เพื่อจะกำ�ำหนดรูปแบบการใช้ประโยชน์ท่ีดิน โครงสร้าง สำ�ำนักนายกรัฐมนตรี ต้ังเป็น กรมโยธาธิการ โดยยังคงมีหน่วยงานเดิม
พ้ืนฐาน และความหนาแน่นของประชากรได้อย่างถูกต้อง สอดคล้องกับ คือ กรมโยธาเทศบาล ซ่งึ ท้งั สองหน่วยงาน มกี ารจำ�ำแนกหนา้ ท่ีไว้ต่างกนั
ขอบเขตของพน้ื ท่เี มอื งทจ่ี ะขยายตัวต่อไปในอนาคต แตจ่ ะเห็นไดว้ ่างานโยธาของทั้งสองหนว่ ยงานยงั มีความซ้�้ำซ้อนกันอยดู่ งั น้ี
ไมเ่ พยี งเทา่ นน้ั ตอ่ มา คณะกรรมการยงั จดั ประชุมเป็นคร้ังที่ ๒ ซึ่งมี กรมโยธาธกิ าร มหี นา้ ทเี่ กย่ี วกบั การกอ่ สรา้ งและสาธารณปู โภคเชน่ กนั
การเสนอใหร้ วบรวมสถติ ทิ เี่ กย่ี วขอ้ งกบั การวางผงั เมอื ง (พระนคร) และมมี ติ แต่มขี อบขา่ ยทเี่ ล็กกว่ากรมโยธาเทศบาล ส่วนกรมโยธาเทศบาล มหี นา้ ท่ี
มอบหมายใหห้ ม่อมเจา้ อิทธเิ ทพสรรค์ กฤดากร เขยี นคำำ� อธบิ ายหลกั แห่ง อำำ� นวยความสะดวกในกจิ การทเี่ กย่ี วกบั งานชา่ งดา้ นการกอ่ สรา้ ง การจดั ระเบยี บ
การผงั เมือง (Town Planning) สว่ นการประชมุ ครง้ั ท่ี ๓ เปน็ การรว่ มกัน ผงั เมอื ง การออกแบบวางมาตรฐานงานกอ่ สรา้ งทวั่ ไป ควบคมุ การสรา้ งและ
บูรณะทางหลวงจังหวัดและทางหลวงชนบท ควบคุมความปลอดภัยของ
26 ประชาชนในดา้ นการเกบ็ รกั ษาน้�้ำมนั เชอื้ เพลงิ และโรงมหรสพ ควบคมุ กจิ การ
สาธารณปู โภค ดำำ� เนนิ การดา้ นไฟฟา้ ประปา ทงั้ ในกรงุ เทพฯ และเขตเทศบาล
นอกจากนนั้ กรมโยธาเทศบาล ยงั ดำำ� เนนิ งานดา้ นคมนาคมทางบกและ
การพัฒนาเมืองด้วยระบบสาธารณูปโภคเป็นจำ�ำนวนมาก แม้จะมีข้อจำ�ำกัด
ด้านการขยายหน่วยงานและงบประมาณอันเน่ืองมาจากภาวะเศรษฐกิจ
ตกต่�่ำำ หลังสงครามโลกคร้ังท่ี ๑ แต่ปรากฏงานช่างสำ�ำคัญ ไม่ว่าจะเป็น
การกอ่ สรา้ งทางหลวง การกอ่ สรา้ งสะพานขา้ มแมน่ ้้�ำเจา้ พระยา เชน่ สะพาน
กรุงเทพ สะพานกรุงธน สะพานนนทบรุ ี เปน็ ต้น
อย่างไรก็ตาม ใน พ.ศ. ๒๕๐๑ มีการประกาศใช้ “พระราชบัญญัติ
ปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม (ฉบับที่ ๖) พ.ศ. ๒๕๐๑” ยุบรวม
หน่วยราชการ เพื่อลดความซ้้�ำซ้อนในการทำ�ำงานของหน่วยราชการตา่ ง ๆ
รวมถึงกรมโยธาเทศบาล ภายใต้การกำ�ำกับดูแลของกระทรวงมหาดไทย
และกรมโยธาธิการ ในการกำ�ำกับของสำ�ำนักนายกรัฐมนตรี ที่มีการยุบรวม
เข้าด้วยกันเป็นกรมโยธาเทศบาล สังกัดกระทรวงมหาดไทย และใน
ปเี ดียวกันนี้ ยังมีการออกพระราชบญั ญัตกิ ารไฟฟ้านครหลวง พ.ศ. ๒๕๐๑
ให้รวมกิจการกองไฟฟ้าหลวงสามเสน กรมโยธาเทศบาล กับการไฟฟ้า
กรงุ เทพฯ เขา้ ดว้ ยกนั กอ่ ตงั้ เปน็ การไฟฟา้ นครหลวง (กฟน.) รบั ผดิ ชอบ
การจำำ� หนา่ ยไฟฟา้ ในเขตกรงุ เทพฯ นนทบรุ ี และสมทุ รปราการ

In 1928, during the reign of HM King Prajadhipok, the Ministry of maintaining orderliness of the town plan, designing and setting standards for
Justice requested royal permission to build a School of Laws in the area of construction works, supervising the construction and restoration of provincial
the City Pillar Shrine. Reflecting that the location of the school was related and rural roads, overseeing public safety with respect to fuel storage and
to and influenced the overall image of the capital city, the king commanded entertainment houses, regulating infrastructure, operating electricity and
establishment of the “Town Planning Committee” to conduct a study on water supplies in Bangkok and the municipal areas.
this issue. The first meeting was held at the meeting room of the Director TheMunicipalPublicWorksDepartmentalsoworkedonlandtransport
General of the Department of City Maintenance, Ministry of Interior. Its and town development by developing infrastructure systems. Though there
agenda was to consider an appropriate location for building the School were some limitations in organizational expansion and budgeting due to
of Laws to ensure that it would not conflict with future urban planning. A the Economic Depression after World War I, major construction works
long-term plan was drafted to ensure standard urban planning for Bangkok were accomplished, whether they were the construction of highways or
and to develop a land use plan and fundamental infrastructure plan that the construction of bridges across the Chao Phraya River such as Krung
corresponded to population density and future growth of the city. Thep, Krung Thon and Nonthaburi bridges.
The second meeting suggested statistics collection for developing an In 1958, the Reorganization of Ministries, Sub-ministries and
urban plan for Greater Bangkok. HSH Prince Iddhidebsan Kritakara was Departments Acts (No. 6), B.E. 2501 (1958) was issued to address
assigned to compose the explanation of the Town Planning Principle. At overlapping operation of government agencies. The Department of
its third meeting, the Committee considered the explanation on land use Municipal Public Works under the supervision of the Interior Ministry and
which determined three parts of Bangkok, namely, the commercial area, the Department of Public Works under the Office of the Prime Minister were
the residential area and the recreational area. They also considered the merged under the nomenclature of the Department of Municipal Public
explanation of the Town Planning Principle. Although these meetings faced Works and operated under the Ministry of Interior. In the same year, the
many problems, this could be regarded the launch of urban planning in the Metropolitan Electricity Authority Act, B.E. 2501 (1958) was issued to merge
Western fashion in Thai history. Later, in 1935, the Division of Town Planning the Samsen Royal Electricity Division under the Department of Municipal
was established under the Department of Municipal Public Works. Public Works with the Bangkok Electricity Authority to form the Metropolitan
In 1937, during the reign of HM King Ananda Mahidol (King Rama Electricity Administration which was responsible for electricity distribution
VIII), the name of the Department of City Maintenance was changed to the in Bangkok, Nonthaburi and Samut Prakan, and has been operating up to
Department of Municipal Public Works and its administration was divided into the present day.
the central administration and the provincial administration, which referred
to the Provincial Municipal Public Works Units.
In 1944, works of the Department of Municipal Public Works were
partially transferred to the Office of the Prime Minister to form the Department
of Public Works while the Department of Municipal Public Works continued
operation. The authority and duties of these two departments were different
but their responsibilities in public works overlapped with each other
somewhat.
The Department of Public Works was responsible for construction
and infrastructure development but in a narrower scope. The Department
of Municipal Public Works was responsible for facilitating construction work,

27

อาคารกรมโยธาธกิ าร (เดิม) ถนนราชดำ�ำเนิน ได้รบั การกอ่ สร้าง เม่ือ พ.ศ. ๒๔๔๙ สงั กดั กระทรวงมหาดไทย ในวนั ท่ี ๑ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๐๕ โดยเมื่อแรกนัน้
ปจั จุบันเป็นที่ต้งั ของพิพิธภณั ฑ์พระบาทสมเด็จพระปกเกลา้ เจา้ อยู่หัว มีการแบ่งส่วนราชการออกเป็น ๕ กอง และกองภายใน ๔ กอง จนถึง
พ.ศ. ๒๕๑๘ เมอื่ มกี ารปรบั ปรงุ แบง่ สว่ นราชการขน้ึ ใหม่ เพอื่ ใหก้ ารดำำ� เนนิ งาน
The office of the Department of Public Works on Ratchadamnoen Avenue, constructed in 1906. ดา้ นผงั เมอื งมปี ระสทิ ธภิ าพและสอดคลอ้ งกบั การปฏบิ ตั ติ ามพระราชบญั ญตั ิ
It is currently the location of King Prajadhipok Museum. การผังเมือง พ.ศ. ๒๕๑๘ จึงมกี ารแบ่งสว่ นราชการออกเปน็ ๘ กอง และ
กองภายใน ๓ กอง กระท่งั มีการตรา “พระราชบญั ญตั ปิ รบั ปรุงกระทรวง
ครนั้ ถงึ พ.ศ. ๒๕๐๓ เกดิ ความเปลย่ี นแปลงในกรมโยธาเทศบาลอกี ครง้ั ทบวง กรม ฉบบั ที่ ๑๑” พ.ศ. ๒๕๓๗ และ “พระราชบญั ญตั ิโอนอำ�ำนาจ
ดว้ ยมกี ารแบง่ สว่ นราชการใหม่ โดยราชการบรหิ ารสว่ นกลาง แบง่ ออกเปน็ หน้าท่ีและกิจการบริหารของสำ�ำนักผังเมืองกระทรวงมหาดไทยไปเป็นของ
สำำ� นกั เลขานกุ ารกรม กองคลัง กองแบบแผน กองผงั เมือง กองก่อสรา้ ง กรมการผังเมอื ง กระทรวงมหาดไทย” ใน พ.ศ. ๒๕๓๗ จงึ มกี ารเปลย่ี นชอ่ื
กองไฟฟ้าภูมิภาค กองประปาภูมิภาค กองโรงงานและพัสดุ กองประปา สำ�ำนักผังเมอื ง เป็น “กรมการผงั เมือง” มหี นา้ ทร่ี ับผิดชอบในการปฏิบตั ิการ
กรงุ เทพฯ กองทางหลวงจงั หวดั และชนบท และราชการบรหิ ารสว่ นภมู ภิ าค เกีย่ วกับการวางและจัดทำำ� ผังเมือง
ได้แก่ ท่ีทำำ� การโยธาเทศบาลจังหวดั ตอ่ มา เมอ่ื มีการปฏริ ูประบบราชการ ใน พ.ศ. ๒๕๔๕ ซง่ึ ถือว่าเปน็
ต่อมา กรมโยธาเทศบาลถูกโอนไปสังกัดกรมทางหลวง กระทรวง หมุดหมายสำำ� คญั ด้วยมกี ารปรบั เปลี่ยนกระบวนการบริหารงาน ตลอดจน
พัฒนาการแห่งชาติ กระทง่ั ท้ายท่สี ุด มกี ารปรับปรุงยุบรวมกรมโยธาธิการ การปรับปรุงโครงสร้างส่วนราชการในทุกกระทรวงทบวงกรมคร้ังใหญ่
กับกรมโยธาเทศบาล แล้วเปลี่ยนชื่อเป็น “กรมโยธาธิการ” อีกครั้ง ซงึ่ เปน็ ผลมาจาก “พระราชบญั ญตั ริ ะเบยี บบรหิ ารราชการแผน่ ดนิ ”(ฉบบั ท่ี ๕)
ตามประกาศคณะปฏิวัติ ฉบับที่ ๒๑๖ พ.ศ. ๒๕๑๕ โดยสังกัดกรมช่าง พ.ศ. ๒๕๔๕ และ “พระราชบญั ญตั ปิ รบั ปรงุ กระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. ๒๕๔๕”
พลเรอื นในกระทรวงมหาดไทย แบ่งเปน็ ส่วนกลาง ซง่ึ มหี นว่ ยงานต่าง ๆ ที่มีผลบังคับใช้ เม่ือวันที่ ๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๔๕ โดยมาตรา ๓/๑
และส่วนภมู ภิ าค คือ สำำ� นักโยธาธิการประจำ�ำจังหวัด แหง่ พระราชบญั ญตั ริ ะเบยี บบรหิ ารราชการแผน่ ดนิ (ฉบบั ท่ี ๕) พ.ศ. ๒๕๔๕
สำำ� หรบั “กรมการผงั เมอื ง” เกดิ จากการแยกโอนอำำ� นาจหนา้ ทแี่ ละกจิ การ มุ่งเน้นให้การบริหารราชการแผ่นดินต้องเป็นไปเพ่ือประโยชน์สุขของ
ของ “กองผังเมือง” ออกจากกรมโยธาเทศบาล จัดตง้ั เป็น “สำ�ำนักผังเมอื ง” ประชาชนและเกิดผลสัมฤทธ์ติ ่อภารกจิ ของรัฐ
“งานโยธา” จึงมกี ารเปล่ียนแปลงครงั้ ใหญอ่ ีกครั้ง โดยมกี ารควบรวม
ภารกิจของ “กรมโยธาธิการ” และ “กรมการผังเมือง” เข้าด้วยกัน
เป็น “กรมโยธาธิการและผังเมือง” สังกัดกระทรวงมหาดไทย มีอำ�ำนาจ
หนา้ ทเี่ กย่ี วกบั งานดา้ นการผงั เมอื งระดบั ตา่ ง ๆ การโยธาธกิ าร การออกแบบ
การกอ่ สรา้ ง และการควบคุมการก่อสร้างอาคาร ดำำ� เนินการและสนับสนนุ
องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นในด้านการพัฒนาเมือง พ้ืนที่ และชนบท
โดยกำ�ำหนดและกำ�ำกับดูแลนโยบายการใช้ประโยชน์ท่ีดิน ระบบการต้ัง
ถ่ินฐานและโครงสร้างพ้ืนฐาน รวมท้ังกำ�ำหนดคุณภาพและมาตรฐาน
การก่อสร้างด้านสถาปตั ยกรรม วิศวกรรม และการผังเมอื ง
นบั เนอื่ งถงึ ปจั จบุ นั ในรชั กาลพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั กวา่ ๒๐๐ ปี
ที่ “...การโยธาก่อสร้างท้ังปวง...” ยังเป็นหัวใจหลักของการสร้างสรรค์
สบื ทอด และพฒั นากรงุ เทพฯ และประเทศไทย ใหง้ ดงาม มสี ภาพแวดลอ้ ม
ที่ดี เกิดมาตรฐานความปลอดภัยแห่งสาธารณชน มีความเป็นระเบียบ
เรยี บรอ้ ยของบา้ นเมอื งและสง่ิ ปลกู สรา้ งตามระบบการผงั เมอื งทดี่ ี อนั จะนำำ�
ไปสู่การพฒั นาที่ยงั่ ยืนสืบไป

28

In1960,therewasanotherchangeintheDepartmentofMunicipalPublic อาคารกรมการผังเมืองเดมิ
Works as its administration was reorganized. The central administration was ปัจจบุ นั เป็นทท่ี ำำ� การของกรมโยธาธิการและผังเมือง ถนนพระราม ๙
divided into the Office of the Secretary, the Finance Division, the Division The office of the Department of Town and Country Planning. It is currently an office building of
of Plans, the Division of Town Planning, the Division of Construction, the the Department of Public Works and Town & Country Planning on Rama IX Road.
Provincial Electricity Division, the Provincial Waterworks Division, the Division
of Factories and Materials, the Bangkok Metropolitan Waterworks Division Planning” were combined to form the “Department of Public Works and
and the Division of Provincial and Rural Roads. The provincial administration Town & Country Planning” under the Interior Ministry. Its duties and missions
consisted of the Provincial Office of Municipal Public Works. Later, the involved different levels of town planning, public works, construction design
Department of Municipal Public Works was transferred to the Department and supervision of the construction of buildings, supporting local administrative
of Highways under the Ministry of National Development. Subsequently, in organizations in town/area/rural development by specifying and monitoring the
1972, the Department of Public Works and the Department of Municipal Public land use policy, the settlement system and basic structures. The duties also
Works were merged to form the “Department of Public Works” and it came included specifying the quality and standards of construction in architectural,
under the Department of Civil Craftsmanship in the Ministry of Interior. It was engineering and urban planning aspects.
divided into the central administration comprising different agencies and the Currently, in the reign of HM King Maha Vajiralongkorn Phra
provincial administration which was the Provincial Public Works Bureau. Vajiraklaochaoyuhua, it has been over two centuries since “… all the public
On1October1962,theTownPlanningDivisionwasseparatedfromthe works…”still remain at heart of the endeavor to create, continue and develop
Municipal Public Works Department to be under the supervision of the Ministry Bangkok and Thailand. The aim is to provide a healthy environment, establish
of Interior and was renamed the Bureau of Town and Country Planning. It safety standards for the public, and maintain orderliness of buildings and
then comprised five divisions and four internal divisions. With the issuance of cities in line with a good urban planning system, which will lead to sustainable
the Town Planning Act, B.E. 2518 (1975), the Bureau was divided into eight development.
divisions and three internal divisions to enhance urban planning efficiency.
In 1994, the Reorganization of Ministries, Sub-ministries and Departments
Act (No. 11), B.E. 2537 (1994) and the Act Prescribing Transfer of Duties
and Responsibility of the Bureau of Town and Country Planning under the
Ministry of Interior to the Department of Town and Country Planning under
the Ministry of Interior were promulgated and, as a result, the Bureau was
renamed “Department of Town and Country Planning” and was mandated
with urban planning.
The issuance of the Public Administration Act (No.5), B.E. 2545 (2002)
and the Reorganization of Ministries, Sub-ministries and Departments Act,
B.E. 2545 (2002), which were in effect on 3 October 2002, resulted in major
reform of the government administrative system. Section 3/1 of the former
emphasized that the country’s administration had to be executed for the benefit
of the people and to create efficiency in the government’s missions.
Public works thus had to undergo a major change once again. The
“Department of Public Works” and the “Department of Town and Country

29

ตรา เมอ่ื แรกตง้ั กรมโยธาธกิ าร ใน พ.ศ. ๒๔๓๒ ไมป่ รากฏแนช่ ดั วา่ ตราสญั ลกั ษณ์
สญั ลกั ษณ์ ประจำำ� กรมมหี รอื ไม่ หรอื ถา้ มี มลี กั ษณะอยา่ งไร แตพ่ บหลกั ฐานเมอื่ มกี ารยกฐานะ
กรมโยธาธิการ เป็น “กระทรวงโยธาธิการ” ว่าพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
และผงั เมอื ง โปรดเกล้าฯ ให้ตั้งพระราชบัญญัติเพ่ิมเติมตำ�ำแหน่งเสนาบดี ให้เสนาบดีซ่ึงยัง
Emblem of the ไม่มีตรา ถอื ตราสำ�ำหรับตำ�ำแหน่ง ซึ่งรวมถึงเสนาบดกี ระทรวงโยธาธิการ ถอื ตรา
Department of Public Works “พระรามทรงรถ” นบั แตว่ ันท่ี ๑๗ มกราคม พ.ศ. ๒๔๓๗
อยา่ งไรกต็ าม ตราประจำำ� ตำำ� แหนง่ เสนาบดกี ระทรวงโยธาธกิ ารนน้ั มหี ลายตรา
and ไมว่ า่ จะเปน็ ตราเทวดาทรงรถถือจักร ตราเทวดาทรงรถถือธนศู ร และตราเทวดา
Town & Country Planning หัวโล้นถือหางนกยูง (ต่อมา มีการแก้ไขลวดลายเป็นรูปเทวดาสวมศิราภรณ์
มปี ระภามณฑล เรยี กวา่ “ตราพระวศิ วกรรม” เปน็ ตรากระทรวงพาณชิ ย)์ ทง้ั มตี รา
ทสี่ มเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ เจา้ ฟา้ กรมพระยานรศิ รานวุ ดั ตวิ งศ์ ทรงคดิ ออกแบบ
เปน็ รปู พระวศิ วกรรมอยา่ งอนิ เดยี ถอื ผง่ึ (เครอ่ื งมอื ถากไมร้ ปู คลา้ ยจอบ) “...แตจ่ ะคดิ
ใหก้ ระทรวงโยธาธกิ ารหรอื กรมโยธากล็ มื เสยี แลว้ เวลานน้ั ยงั ไมไ่ ดพ้ ระราชทานตรา
แกก่ ระทรวงโยธาธิการ...”
ภายหลงั เมอ่ื ยบุ กระทรวงโยธาธกิ ารเปลยี่ นเปน็ กระทรวงคมนาคม แลว้ ตอ่ มา
ตง้ั เปน็ กระทรวงพาณชิ ยแ์ ละคมนาคม เมอ่ื พ.ศ. ๒๔๖๘ ตราเทวดาทรงรถถอื ธนศู ร
หรอื ทเ่ี รยี กกนั ทวั่ ไปวา่ “ตราพระรามทรงรถ” จงึ เปน็ ตราประจำำ� ตำำ� แหนง่ เสนาบดี
กระทรวงพาณชิ ยแ์ ละคมนาคมสบื มา แมม้ กี ารเปลยี่ นชอื่ เปน็ กระทรวงเศรษฐการ
แล้วแยกเป็นกระทรวงคมนาคมในปจั จบุ นั
ท้ังน้ี เมื่อแรกยกฐานะเป็นกระทรวงโยธาธกิ ารนัน้ ๑ ใน ๖ กรมในสังกัด
คือ กรมโยธาธิการ มีรูป “พระตรีมเหสักข์” เป็นตราประจำ�ำกรม นับแต่วันท่ี
๒๙ เมษายน พ.ศ. ๒๔๔๑
หลงั มกี ารรวมกรมโยธาธกิ ารและกรมการผงั เมอื งเขา้ ดว้ ยกนั ใน พ.ศ. ๒๕๔๕
เปน็ “กรมโยธาธกิ ารและผงั เมอื ง” ยงั ถอื รปู พระตรมี เหสกั ข์ ซง่ึ มพี ระพรหม พระอศิ วร
และพระนารายณ์ เป็นตราประจำ�ำกรม แต่เพิ่มรูปพระพิฆเนศวร ถือตรีศูลและ
บ่วงบาศ ประทับเบื้องล่าง โดยรูปพระพิฆเนศวรนั้น มีท่ีมาจากตราประจำ�ำ
กรมการผงั เมอื ง(คกู่ บั พระวศิ วกรรม) แตพ่ ระพฆิ เนศวรเดมิ ถอื โคมไฟและดอกบวั
สำ�ำหรับ “พระพรหม” เป็นผู้สร้างโลก สื่อถึง การเป็นผู้วางแผนโครงการ
งานกอ่ สร้างและใหค้ ำำ� ปรึกษาตา่ ง ๆ ในดา้ นชา่ งของกรมโยธาธกิ ารและผังเมอื ง
“พระอิศวร” เป็นผลู้ ้างทำำ� ลาย ปราบปรามสิง่ เลวร้าย พทิ กั ษร์ กั ษาสิง่ ทีด่ งี ามไว้
สื่อถึง การควบคุมดูแลความปลอดภัยแก่สาธารณชนให้เป็นไปตามกฎหมาย
ท่ีกรมโยธาธิการและผังเมืองรับผดิ ชอบ “พระนารายณ์” เป็นผู้ถนอมรักษาใหค้ ง
สภาพดี ส่ือถึง การปฏิบัติหน้าท่ีบำ�ำรุงรักษางานก่อสร้างต่าง ๆ ให้คงสภาพดี
ใช้การได้ “พระพิฆเนศวร” เทพเจ้าแห่งความรู้ เป็นหัวหน้านำ�ำคณะก้าวข้าม
ความขดั ขอ้ ง สอื่ ถงึ การปฏิบตั หิ น้าทีอ่ ยา่ งสดุ ความสามารถให้ข้ามพ้นอุปสรรค
ทั้งปวง โดยคำำ� นงึ ถงึ ความผาสกุ ของประชาชนที่ยั่งยนื เป็นสำ�ำคญั

When the Department of Public Works was established in 1889, it was ตราสัญลักษณ์กรมโยธาธิการ
not evident if there was a departmental emblem and, if any, what it featured. Emblem of the Department of Public Works
When the department was elevated to the “Ministry of Public Works”, HM King
Chulalongkorn The Great commanded issuance of an Act requiring all ministers ตราสญั ลักษณ์กรมการผังเมือง
to hold an official seal. The Minister of Public Works then selected “Lord Rama Emblem of the Department of Town and Country Planning
Riding a Chariot” as his seal and it has been used from 17 January 1894 onwards.
However, evidence reveals several seals for the Minister of Public Works;
for example, a deity holding a disc while riding a chariot, a deity carrying a bow
and arrow while riding a chariot, and a bald deity holding a peacock’s tail feather
(subsequent modification depicted a deity wear a headdress covered with halo,
and the deity was referred to as Vishvakarma. It is currently used as the emblem
of the Ministry of Commerce). HRH Prince Naris also designed the emblem that
depicted Vishvakarma (in the Indian-style appearance) carrying an adze, as he
oncerecalled, “…(I)deviseditforanagency,notsurewhetheritwastheMinistry
of Public Works or the Department of Public Works. At that time His Majesty had
not granted an emblem to the Ministry of Public Works yet…”
Subsequently, the Ministry of Public Works was renamed the Ministry of
Transportation. In 1925, it became the Ministry of Commerce and Transport
and, as such, the Rama Riding a Chariot Seal became its emblem. The seal
continued to be used after the Ministry of Commerce and Transport was renamed
the Ministry of Economics. The Ministry of Transport was later separated and
has used the seal as its emblem until now.
When the Ministry of Public Works was established on 29 April 1898, the
Department of Public Works, one of its six departments, employed the Hindu
“Trimurti” as its emblem. After being elevated to the Department of Public Works
and Town & Country Planning in 2002, the “Trimurti” emblem was modified by
adding the Hindu god Ganesha, which was part of the Department of Town and
Country Planning’s emblem, underneath the Trimurti. The emblem thus consists
of Brahma, the Creator, at the center, representing the Department’s roles as a
construction planner and advisor. On the right is Shiva, the Destroyer, suggesting
the Department’s role in public safety supervision. On the left is Vishnu, the
Preserver, signifying the Department’s role in maintaining different structures.
Beneath them, Ganesha, the Remover of Obstacles, symbolizes endeavors to
overcome all constraints with the ultimate aim of providing sustainable public
benefits.



PART

ON THE
DEVELOPMENT

02PATH

The Architect of the Kingdom, The Engineer of the Nation, Urban Plans for the Public

ในห้วงเวลากว่าศตวรรษที่ผ่านมา จากประเทศเล็ก ๆ ในอดีต For over a century, Thailand has enjoyed steady growth and สถาปนิกหลวง ชา่ งของแผ่นดนิ ผังเมอื งของประชาชน
ประเทศไทยก่อเกดิ เตบิ โต และววิ ัฒน์พัฒนาอย่างสบื เนื่อง ทา่ มกลาง development amidst changing global cycles up to its current position as
กระแสการเปลี่ยนแปลงของโลกสากล กระทัง่ ปัจจุบนั กา้ วข้นึ เปน็ หนึ่ง a progressive country with worldwide acceptance.
ในประเทศทท่ี นั สมยั และเป็นทยี่ อมรบั ท่ัวโลก “Public works” and “town planning” are always central to urban
ทง้ั นี้ ไมอ่ าจปฏิเสธได้เลยว่า ท่ีผา่ นมานัน้ “การโยธาธิการ” และ development because they are creative and inspirational instruments that
“การผังเมือง” ถือเป็น “หัวใจ” แห่งการพัฒนาเมืองในทุกยุคทุกสมัย allow growth in appropriate directions, involving the establishment of order,
ด้วยเปน็ เครื่องมือสร้างสรรค์หรือบันดาลให้ “บา้ นเมือง” เตบิ โตอย่าง standards, aesthetics and progress. Over time, these two instruments
มีทิศทาง เป็นระเบียบแบบแผน และมีความเจริญพรั่งพร้อม โดยมี in Thailand have evolved into the current Department of Public Works
หนว่ ยงานท่ีวิวัฒนส์ ืบมาเปน็ “กรมโยธาธกิ ารและผงั เมือง” ในปัจจบุ ัน and Town & Country Planning. Throughout its history, this Department
ทำ�ำหน้าท่ีในฐานะ “สถาปนิกหลวง” และ “ช่างของแผ่นดิน” สนอง has served as “The Architect of the Kingdom” and “The Engineer of the
พระราชปณิธานของพระมหากษัตริย์แห่งพระบรมราชจักรีวงศ์ในการ Nation” andhasrespondedtoroyalinitiativesofthemonarchsoftheRoyal
บำำ� บดั ทกุ ขบ์ ำำ� รงุ สขุ ของปวงประชาราษฎร์ ตลอดจน “ชนี้ ำำ� ” “สรา้ งสรรค”์ HouseofChakriintheirattemptsto eliminatetheirsubjects’hardshipsand
และ “ขบั เคล่อื น” การพฒั นาประเทศมาโดยตลอด นับแตแ่ รกสถาปนา promote their happiness and well-being. The dynastic kings have been
กรุงรัตนโกสินทร์เป็นราชธานี กระทั่งมีการปฏิรูประบบการบริหาร activein guiding,creatingand motivatingthecountry’sdevelopmentsince
ราชการแผ่นดินในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว the establishment of Bangkok as the capital city. The major administrative
เปน็ ผลใหม้ กี ารวางรากฐานการพฒั นาประเทศในทกุ ดา้ น รวมทง้ั กอ่ เกดิ reform in the reign of HM King Chulalongkorn The Great laid foundations
“กระทรวงโยธาธิการ” หน่วยงานหลักที่รับผิดชอบด้านงานโยธาธิการ for all aspects of the country’s development, including the founding of the
ขึ้นเป็นการเฉพาะ เพื่อเป็น “กำ�ำลังสำ�ำคัญ” ท่ีจะขับเคลื่อนนำ�ำพา “Ministry of Public Works” to be responsible for public works and to serve
พระราชอาณาจกั ร “อภวิ ฒั น”์ สคู่ วามศวิ ไิ ลซท์ ดั เทยี มนานาอารยประเทศ as a major task force that would revolutionize the Kingdom to align it with
ตราบถงึ ทกุ วนั นี้ กรมโยธาธกิ ารและผงั เมอื งยงั คงมงุ่ มนั่ ทำำ� หนา้ ที่ other industrialized nations and, later, to enable the country to efficiently
เป็น “องค์กรแกนนำ�ำ” ท่ีขับเคล่ือนภารกิจด้านการโยธาธิการและ manage its growth.
การผงั เมือง สนองนโยบายของรฐั บาลและกระทรวงมหาดไทย ภายใต้ The DepartmentofPublicWorksandTown&CountryPlanninghas
ยุทธศาสตรช์ าติ ระยะ ๒๐ ปี แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหง่ ชาติ resolutelyservedas thecoreorganization forconductingpublicworksand
และยทุ ธศาสตรก์ ระทรวงมหาดไทย กระทง่ั “ตกผลกึ ” เปน็ “แผนปฏบิ ตั ิ townplanninginresponsetothepoliciesofthegovernmentandtheMinistryof
ราชการกรมโยธาธกิ ารและผงั เมอื ง” ซงึ่ มคี วามสอดคลอ้ งกบั การพฒั นา Interiorunderthe20-YearNationalStrategy,theStrategicPlanoftheMinistry
ตามแนวทางยทุ ธศาสตรช์ าติ ทง้ั ในยทุ ธศาสตรด์ า้ นความมน่ั คง ยทุ ธศาสตร์ of Interior, and the National Economic and Social Development Plans.
ดา้ นการสรา้ งความสามารถในการแขง่ ขนั และยทุ ธศาสตรด์ า้ นการสรา้ ง As a result, the Action Plan of the Department of Public Works and
การเติบโตบนคุณภาพชีวิตท่ีเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม โดยมุ่งหมายให้ Town & Country Planning, which corresponds with national strategies on
ทกุ หนว่ ยงานในสงั กดั กรมโยธาธกิ ารและผงั เมอื งขบั เคลอ่ื นภารกจิ ตา่ งๆ security, competitiveness enhancement, and eco-friendly development
ใหเ้ ปน็ ไปในทศิ ทางเดยี วกนั ตอบสนองตอ่ การแกไ้ ขปญั หาบา้ นเมอื งและ has emerged.
ประชาชนไดอ้ ยา่ งตรงจดุ และมปี ระสทิ ธภิ าพ โดยมคี วามมงุ่ หมายสำำ� คญั The Action Plan aims to make all the work units in the Department
คือ คุณภาพชีวติ ทีด่ ขี องประชาชนชาวไทยกว่า ๗๐ ลา้ นคน ตลอดจน carry out their responsibilities uniformly to provide effective and
นำำ� พาประเทศไทยกา้ วไปสกู่ ารเปน็ ประเทศพฒั นาแลว้ ที่ “มนั่ คง มง่ั คงั่ comprehensive solutions to public issues. These units should take the
ยั่งยืน” พร่ังพร้อมด้วยความเจริญและศักยภาพที่จะแข่งขันกับ lead and work in accordance with constantly changing social contexts,
นานาประเทศได้ในเวทโี ลก share the ultimate goal of achieving enhanced quality of life for the Thai
population and steer Thailand towards developed country status with
“security, prosperity and sustainability” so that it can enjoy progress and
competitiveness in the global arena.

ภารกจิ 4 ดา้ น
ขบั เคลอ่ื นเมอื ง
สรา้ งความสขุ
Four Strategic Agendas
to Drive Urban
Development and
Create Well-being

นบั ตงั้ แตว่ นั ที่ ๓ ตลุ าคม พ.ศ. ๒๕๔๕ เปน็ ตน้ มา ถอื เปน็ “หว้ งเวลาสำำ� คญั ” กรมโยธาธิการและผงั เมอื ง ถนนพระรามท่ี ๖
ที่ควรจดจารในหน้าประวัติศาสตร์ เมื่อการปฏิรูประบบราชการคร้ังใหญ่ The Department of Public Works and Town & Country Planning on Rama VI Road
ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดช
มหาราช บรมนาถบพิตร เป็นผลให้มีการรวมภารกิจของกรมโยธาธิการ เพ่ือความสขุ ความปลอดภยั และคณุ ภาพชวี ติ ท่ดี ีของประชาชน ตลอดจน
และกรมการผงั เมอื งเขา้ ด้วยกนั ก่อเกิดเป็น “กรมโยธาธกิ ารและผังเมอื ง” รว่ มสบื สานและสรา้ งสรรคง์ านศลิ ปะและงานชา่ งสำำ� หรบั พระราชพธิ ี อนั เปน็
สงั กดั กระทรวงมหาดไทย ทำำ� ใหป้ ระเทศไทย มี “องคก์ รแกนนำำ� ” ทมี่ ภี ารกจิ หลกั “ตน้ แบบ” ใหแ้ กง่ านศลิ ปท์ วั่ ประเทศ เพอ่ื ธำำ� รงไวซ้ ง่ึ สถาบนั หลกั ของชาตแิ ละ
ครอบคลุมท้ังในด้านการโยธาธิการและการผังเมืองอย่างบูรณาการ ได้แก่ จรรโลงรกั ษาอตั ลกั ษณท์ างวฒั นธรรมอนั ทรงคณุ คา่ ใหค้ งอยคู่ แู่ ผน่ ดนิ สบื ไป
ภารกจิ ดา้ นการผงั เมอื ง ภารกจิ ดา้ นการพฒั นาเมอื ง ภารกจิ ดา้ นการอาคาร เร่ิมจากภารกิจด้านการผังเมืองที่กรมโยธาธิการและผังเมืองวางแผน
และภารกจิ ดา้ นการบรกิ ารดา้ นชา่ ง ภายใตว้ สิ ยั ทศั น์ “เปน็ องคก์ รแกนนำำ� ของ พัฒนาประเทศในเชิงพ้ืนท่ีอย่างบูรณาการ ด้วยการกำ�ำหนดทิศทาง
ประเทศในดา้ นการผงั เมอื ง การพฒั นาเมอื ง และการอาคาร ใหม้ คี วามนา่ อยู่ การใชป้ ระโยชนท์ ด่ี นิ ทวั่ ประเทศบนพน้ื ฐานการมสี ว่ นรว่ มและความตกลงใจ
ปลอดภยั รักษาสภาพแวดล้อม ประหยัดพลังงาน และมีอตั ลักษณ”์ ในการใช้ประโยชนท์ ดี่ ินร่วมกนั ครอบคลมุ ต้ังแต่ระดับประเทศ ส่รู ะดับภาค
จนถึงวนั นี้ เป็นเวลานาน ๒ ทศวรรษ ทก่ี รมโยธาธิการและผังเมือง ระดับจังหวัด ไปจนถึงระดับชุมชนและชนบท โดยมีผังนโยบายการใช้
ทำ�ำหน้าที่ขับเคล่ือนเมือง สร้างความสุขให้แก่ประชาชน ตั้งแต่การ ประโยชนพ์ น้ื ท่ี เปน็ กรอบยทุ ธศาสตรแ์ ละนโยบายพฒั นาเชงิ พน้ื ทท่ี กี่ ำำ� หนด
“ชี้นำ�ำ” และวางรากฐานการพัฒนาประเทศ ซึ่งก่อให้เกิดความเชื่อมโยง ให้หน่วยงานรัฐวางแผนการพัฒนาเมืองไปในทิศทางเดียวกัน ถ่ายทอดสู่
ของการพัฒนาพ้ืนทอ่ี ย่างเป็นระบบ การแกไ้ ขปญั หาและพฒั นาโครงสร้าง ผังกำ�ำหนดการใช้ประโยชน์ที่ดิน อันเป็นกรอบแนวทางและแผน
พื้นฐานท้ังสาธารณูปโภคและสาธารณูปการ ไปจนถึงการ “กำ�ำกับ” ดูแล การใช้ประโยชน์ท่ีดิน เพ่ือการพัฒนาเมืองและการดำ�ำรงรักษาเมือง
มาตรฐานการก่อสร้างทางดา้ นสถาปัตยกรรม วศิ วกรรม และการผงั เมอื ง เพ่ือให้เมืองเติบโตอย่างมีทิศทางและมีความเหมาะสม ก่อให้เกิด
ความเชื่อมโยงในการพัฒนาพื้นท่ีและการใช้ประโยชน์ท่ีดินอย่างเป็นระบบ
36 ท้ังประเทศ ส่งเสริมความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจและสังคมในทุกระดับ
รองรบั การขยายตวั ของเมอื ง และจำ�ำนวนประชากรอย่างมปี ระสิทธิภาพ

กรมโยธาธิการและผังเมอื ง ถนนพระราม ๙ For more than two decades the Department of Public Works and
The Department of Public Works and Town & Country Planning on Rama IX Road Town & Country Planning has executed urban development to satisfy
public needs. Activities have ranged from establishing guidelines and
A historical milestone for the Department of Public Works and laying foundations for national development, ensuring systematic spatial
Town & Country Planning occurred on 3 October 2002 when it became development, developing and solving problems related to infrastructure
established under the Ministry of Interior during major administrative and public utilities, to regulating construction projects in the domains
reform in the reign of HM King Bhumibol Adulyadej The Great of architectural, engineering and urban planning to ensure well-being,
(King Rama IX). By merging the work of the Department of Public safety and a good quality of life for the public. The Department has
Works and the Department of Town and Country Planning, the also engaged in promoting and developing all aspects of the economy.
Department of Public Works and Town & Country Planning became It has served the royal family by conserving and creating arts and crafts
the primary organization responsible for both public works and for royal ceremonies, which serve as models for all artistic endeavors
urban planning missions, ranging from town/country planning, urban across the country. This has contributed to maintaining the country’s
development, building control and architectural and engineering main institutions and preserving the nation’s priceless cultural identity.
services. The Department’s vision is “To be a leading agency of the Agenda 1: The urban planning mission makes embryonic plans for
country in urban planning, urban development, and building control in integrated spatial development nationwide to allow for the specification
order to achieve livability, safety, environmental friendliness, energy of land use likewise, based on the participation and agreement of all
saving, and local identity”. social sectors on how to use the land for mutual benefit. The mission
develops strategies and policies in terms of spatial development at
the national level and transfers them to regional, provincial and district
levels.
In this context, area use policy plans have been established to
provide strategic frameworks and area-based development policies
which require all relevant government units to have uniform urban
development plans. Based on these policy plans, the land use plan
is developed as a guideline and plan for land utilization in urban
development and maintenance processes. This is to ensure that each
urban area will grow in a systematic and appropriate manner. It will
create the connection between spatial development and systematic
land use throughout the country, as well as promote social and
economic growth at all levels to accommodate urban expansion and
population growth.

37



เม่ือมกี ารวางแผนพฒั นาเมืองท่ีดีแลว้ ส่ิงสำ�ำคัญต่อมา คอื จะต้องมี Well-plannedurbandevelopmentwillinclude,interalia,appropriate
โครงสรา้ งพน้ื ฐานที่ไดม้ าตรฐาน มสี ภาพแวดลอ้ มทด่ี ี และมคี วามปลอดภยั infrastructure, provision of a healthy environment and protection from
จากภยั พิบัติทางธรรมชาติ natural disasters.
กรมโยธาธิการและผังเมืองจึงมุ่งมั่นต้ังใจขับเคลื่อนภารกิจด้าน Agenda 2: The urban development mission aims to solve urban
การพฒั นาเมอื ง เพอ่ื แกไ้ ขปญั หาและพฒั นาโครงสรา้ งพนื้ ฐานอยา่ งเปน็ ระบบ problems and systematically develop infrastructures in congruence with
ได้มาตรฐาน และมีความปลอดภัย ภายใต้ระบบผังเมืองท่ีดี ครอบคลุม international standards and safety guidelines. This will be done within the
ตงั้ แตพ่ ้ืนทช่ี ุมชน พ้ืนที่เมอื ง ไปจนถงึ แหลง่ ทอ่ งเที่ยวและแหลง่ เศรษฐกจิ framework of good urban planning that encompasses the development
ท่ีสำ�ำคัญทั่วประเทศ การปรับปรุงสภาพแวดล้อมที่เส่ือมโทรมให้ฟื้นคืน of community and urban areas, important tourist sites and economic
ความงดงามและถูกสุขลักษณะ การปรับปรุงและก่อสร้างระบบระบายน้้� ำำ zones throughout the country. The mission covers rehabilitation of
และระบบป้องกันน้�้ำำท่วม เพื่อแก้ไขปัญหาน้้� ำำท่วมอย่างมีประสิทธิภาพ degraded environments to restore scenic value and ecosystem
การก่อสร้างเข่ือนป้องกันการกัดเซาะของตลิ่งริมแม่น้�้ำำและริมทะเล health, improvement and construction of water drainage and flood
ไปจนถงึ การกอ่ สรา้ งเขอื่ นรมิ แมน่ ้�้ำชายแดนระหวา่ งประเทศ เพอื่ ความมนั่ คง prevention systems to efficiently address flooding, and construction
ของชาติ การพฒั นาพนื้ ทจี่ งั หวดั ชายแดนใต ้ รวมทงั้ การจดั รปู ทด่ี นิ เพอื่ พฒั นา of embankments to prevent river bank and coastal erosion as well
พ้ืนท่ี เพื่อการใช้ประโยชน์ท่ีดนิ อยา่ งคุ้มค่า เป็นธรรม เกิดประโยชน์สงู สดุ as along waterways on the country’s borders to safeguard national
กับทกุ ฝา่ ย และการกำำ� จดั ผักตบชวา security, and development of southern border provinces. The mission
ทั้งหมดที่กล่าวมาน้ี ต้ังอยู่บนหลักการสำ�ำคัญ คือ “ความต้องการ” also includes land readjustment across the country in an equitable
และ “การมีส่วนรว่ ม” ของประชาชนในฐานะเจา้ ของเมืองที่จะร่วมกนั รักษา manner and for the optimum benefit for all parties. Water hyacinth
และพัฒนาเมืองให้ “น่าอยู่” อันจะนำ�ำมาซ่ึงความสุขและคุณภาพชีวิตที่ดี removal is also included in this mission.
ของประชาชนอย่างแท้จริง ทั้งยังเพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขัน The underlying requirements that regulate Agendas 1 and 2 are
ของเมืองใหม้ คี วามพร้อมรองรับการเจรญิ เตบิ โตในอนาคต the needs and participation of the public who, in their capacity as urban
ขณะเดียวกัน เมื่อเมืองมีการขยายตัวและเจริญเติบโตมากข้ึน dwellers, wish to collaborate in developing and maintaining livable cities
บา้ นเรอื น อาคาร และสง่ิ ปลกู สรา้ งตา่ ง ๆ ยอ่ มมจี ำำ� นวนมากขนึ้ ตามไปดว้ ย which will generate true contentment and good quality of life. This will
เกดิ อาคารสูง อาคารขนาดใหญ่ โรงแรม ศูนยก์ ารคา้ ซงึ่ มผี คู้ นจำำ� นวนมาก also expand urban competitive edge to accommodate future growth.
เข้าไปใช้บริการในแต่ละวัน ซ่ึงหากขาดการควบคุมท่ีดีอาจก่อให้เกิด Urban expansion and growth also mean more houses and large
ปญั หาตา่ ง ๆ ตามมา ไมว่ า่ จะเปน็ ความไมป่ ลอดภยั จากอบุ ตั ภิ ยั ความไมเ่ ปน็ buildings such as high-rises, hotels and shopping malls that many
ระเบียบเรียบร้อยสวยงามของบ้านเมือง รวมไปถึงความเสื่อมโทรมของ people visit for services each day. Inefficient management and control
สภาพแวดล้อม ซึ่งล้วนแต่ส่งผลเสียต่อชีวิตและทรัพย์สินของประชาชน will cause many problems that may adversely affect lives and property.
ทงั้ ส้ิน These problems may include, inter alia, accidents, untidy and unsightly
ดงั น้นั หนึ่งในภารกิจสำำ� คัญทตี่ อ้ งดำำ� เนนิ การอย่างจรงิ จังและตอ่ เนอื่ ง city sites, and environmental degradation.
คือ ภารกจิ ด้านการอาคาร ด้วยการกำำ� กบั ควบคมุ ตรวจสอบ และพัฒนา Agenda3: The buildingcontrol missioninvolvesmonitoring,control
มาตรฐาน โดยออกข้อกำ�ำหนดหรือหลักเกณฑ์ตามกฎหมายว่าด้วย and inspection of buildings, establishment of building standards, and
การควบคมุ อาคาร เชน่ กฎกระทรวงกำำ� หนดการรบั น้้�ำหนกั ความตา้ นทาน issuance of regulations and criteria according to the laws governing
ความคงทนของอาคาร และพ้ืนดินท่ีรองรับอาคารในการต้านทาน building control. Examples are the Ministerial Regulations on Weight
แรงสั่นสะเทือนของแผ่นดินไหว พ.ศ. ๒๕๖๔ กฎกระทรวงเร่ืองกำ�ำหนด Bearing Capacity, Resistance, Durability of Building and its Supporting
ลักษณะอาคารประเภทอน่ื ที่ใชป้ ระกอบธรุ กจิ โรงแรม พ.ศ. ๒๕๕๙ เป็นตน้ Ground for Vibration of Earthquake, B.E. 2564 (2021) and the Ministerial
Regulations Determining Other Types of Buildings for Hotel Business,
ภาพถ่ายทางอากาศเหนือวงเวยี นใหญ่ เขตธนบุรี กรุงเทพฯ B.E. 2559 (2016).
An aerial photograph of Wongwian Yai Circle in Thon Buri District, Bangkok
39

ทั้งน้ี เพ่ือการควบคมุ กำำ� กบั ดแู ลการกอ่ สร้างอาคารและสิ่งปลูกสร้าง The objectives of building control are to control, monitor and
ตา่ ง ๆ ในทุกพน้ื ท่ีของประเทศใหม้ คี วามมั่นคงแข็งแรง และท่ีสำำ� คญั ทสี่ ดุ supervise the construction of buildings and structures nationwide to
คอื “ปลอดภยั ” จากอุบัติภัย ไมว่ ่าจะเป็นอุบัตเิ หตุ อัคคภี ยั หรอื ภยั พิบตั ิ ensure stability and, most importantly, safety - whether from accidents,
ทางธรรมชาติอย่างธรณีพิบัติภัย เพ่ือสร้างความอุ่นใจและความปลอดภัย fires or natural disasters, especially earthquakes. This will make the
ในชีวิตและทรัพย์สินให้แก่ประชาชนผู้ใช้อาคาร รวมไปถึงการอนุรักษ์ building users feel secure and confident about the safety of their lives
พลงั งานและจดั การด้านการรักษาคณุ ภาพสงิ่ แวดล้อม เช่น จัดให้มรี ะบบ and properties. The mandate is extended to energy conservation and
บำ�ำบัดน้�้ำเสียก่อนปล่อยลงสู่ทางระบายน้้�ำสาธารณะ เอ้ือให้เกิดการพัฒนา environmental management; for example, provision of wastewater
ควบคู่ไปกับการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมอย่างย่ังยืน อันจะนำ�ำมาสู่การพัฒนา treatment systems for effluent before subsequent discharge of treated
เมืองน่าอยู่ที่ทุกคนสามารถอยู่ร่วมกันได้อย่างมีความสุข เป็นเมืองท่ีมี water into public water sources, which helps to promote a sustainable
สภาพแวดลอ้ มทีด่ ี อาคารและสงิ่ ปลกู สร้างต่าง ๆ ล้วนแล้วแตเ่ ปน็ ระเบียบ balance between environmental concerns and developmental needs.
เรยี บร้อย สวยงาม และกลมกลืนกับสภาพแวดล้อม สอดรับกบั การพฒั นา This mission will lead to the development of well-planned, orderly
ตามระบบผังเมืองทดี่ ี and aesthetic buildings that comply with international building safety
นอกจากน้ี อีกหน่ึงภารกิจสำ�ำคัญของกรมโยธาธิการและผังเมือง standards and harmonize with the environment.
คือ ภารกิจด้านการบริการด้านช่าง ซึ่งในฐานะของ “กรมช่าง” เก่าแก่ Agenda 4: The provision of architectural and engineering services.
ที่มีรากฐานมาอย่างยาวนาน กรมโยธาธิการและผังเมืองยังคงมุ่งม่ัน In its role as a historical public works unit which has been responsible
ทำ�ำหน้าที่สืบสานสมบัติทางวัฒนธรรมอันทรงคุณค่าท่ีสะท้อนให้เห็น for craftwork development for a long time, the Department remains
ความไพบูลย์รุ่งเรืองของชนชาติไทย ด้วยการสร้างสรรค์งานช่างสำ�ำหรับ determined to continue the country’s cultural legacy that reflects the
พระราชพิธีที่เปี่ยมด้วยความงามสง่าสมพระเกียรติยศ ซ่ึงต้องอาศัย prosperity and glory of the Thai nation. It has created craftworks for
ทงั้ ความเชี่ยวชาญและความรู้ท่ีถกู ตอ้ งตามโบราณราชประเพณี royal ceremonies, which are endowed with an aesthetic quality that
รวมไปถงึ บรกิ ารใหค้ ำำ� ปรกึ ษาดา้ นชา่ งแกห่ นว่ ยงานภาครฐั ภาคเอกชน is appropriate for royal occasions. Creating them relies on both the
และภาคประชาชน ไม่ว่าจะเป็นในด้านการออกแบบอาคาร การกำ�ำหนด artisans’ skills and their knowledge of royal traditions.
มาตรฐานและขอ้ กำำ� หนดในการออกแบบดา้ นวศิ วกรรมอาคาร การประมาณ The Department also offers architectural and engineering
ราคาการก่อสร้าง การให้บริการควบคุมงานก่อสร้างอาคารและโครงสร้าง consultation to the government, private and civic sectors. The services
พ้ืนฐาน ไปจนถึงการวิเคราะห์ วิจัย และทดสอบวัสดุก่อสร้างผ่าน include building design, providing advice on standard specifications
หนว่ ยทดสอบวสั ดแุ ละศนู ยท์ ดสอบวสั ดุ ครอบคลมุ ทง้ั ๗๗ จงั หวดั ทวั่ ประเทศ and regulations on the engineering design of buildings, construction
มุ่งเน้นให้ประชาชนสามารถเข้าถึงบริการด้านช่างที่ได้มาตรฐาน cost estimation, supervision of building and infrastructure construction,
ตามหลักวิชาการอยา่ งทั่วถึง analysis, research and testing of construction materials by the material
ตลอดเวลาที่ผ่านมา จึงเป็นความภาคภูมิใจที่ชาวกรมโยธาธิการ testing units and the material testing centers. These services are
และผังเมอื ง ต้ังแตค่ ณะผู้บรหิ าร ข้าราชการ และเจา้ หนา้ ทีท่ ุกคน ม่งุ มัน่ offered nationwide, allowing people to access standard architectural
ทำ�ำหน้าที่สร้างสรรค์พัฒนาบ้านเมืองอย่างเต็มกำ�ำลังความรู้ความสามารถ and engineering services that accord with academic principles.
เพ่ือขับเคล่ือนภารกิจต่าง ๆ ทั้งในด้านการผังเมือง ด้านการพัฒนาเมือง Over time, the executives and staff of the Department of Public
ด้านการอาคาร และด้านการบริการด้านช่าง ให้ปรากฏผลสัมฤทธิ์และ Works and Town & Country Planning have been committed to
ความสำ�ำเร็จอย่างเป็นรูปธรรม ตลอดจนร่วมเป็น “พลังสำ�ำคัญ” ในการ contributing their skills to national development via their undertakings
ขับเคล่อื นพัฒนาประเทศไปสู่ความย่ังยืน โดยมีความมุ่งหมายสำ�ำคัญสูงสุด related to urban planning, urban development, building control and
คอื คณุ ภาพชวี ติ ทด่ี ีของชาวไทยทุกคน architectural and engineering services. The Department has thus been
a major driving force for achieving the goal of sustainable national
development and enhanced quality of life for all Thais.

40

ผงั lเaมnอื nงing Urดbaา nนdกeารพ
Ur ดbaาnนpการ
coรnอtrาoคlาร
ฒั vนeาloเมpmอื งent
ดานกTาeรcบhรnิ ica
ภารกิจ ๔ ดาน

ขับเคล่ือนเมอื ง
สรา งความสุข
4 Agendas

to develop the country for
thorough happiness

l seกrาvรicดeาsนชาง ดาBนuกildาing

41

ภารกจิ พเิ ศษ
แหง่ ความภาคภมู ใิ จ
สนองเบ้ืองพระยุคลบาท
Serving the Royal
Institution:
A Proud Mission

นอกเหนือจากภารกิจหลัก ๔ ด้าน กรมโยธาธิการและผังเมือง หอ้ งสมุดเฉลิมพระเกยี รติสมเดจ็ พระกนษิ ฐาธิราชเจา้ กรมสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารี
ยังมีภารกิจพิเศษท่ีเป็นความภาคภูมิใจ และนำ�ำมาซ่ึงความปลาบปลื้มปีติ โรงเรยี นบ้านหนองกะท้าว จงั หวัดพษิ ณุโลก
ตลอดจนเป็นเกียรตปิ ระวัติอนั ทรงคณุ ค่าแก่ชวี ิตการทำำ� งานของขา้ ราชการ
และเจ้าหนา้ ทีก่ รมโยธาธกิ ารและผงั เมือง The Library in Honor of Her Royal Highness Princess Maha Chakri Sirindhorn
โดย กรมโยธาธิการและผังเมือง ในฐานะ “สถาปนิกหลวง” และ at Ban Nong Kathao School, Phitsanulok
“ชา่ งของแผน่ ดนิ ” มโี อกาสรบั ใชใ้ กลเ้ บอ้ื งพระยคุ ลบาทสนองพระราชปณธิ าน
พระมหากษตั รยิ แ์ หง่ พระบรมราชจกั รวี งศ์ในการสรา้ งสรรคพ์ ฒั นาบา้ นเมอื ง ด้วยความสำ�ำนึกในพระมหากรุณาธิคุณ กรมโยธาธิการและผังเมือง
ตั้งแต่อดีต จนถึงปัจจุบันยังได้รับพระราชทานพระมหากรุณาธิคุณให้เป็น ได้ดำ�ำเนินโครงการเฉลิมพระเกียรติเน่ืองในวาระสำ�ำคัญต่าง ๆ รวมทั้ง
หนง่ึ ในหนว่ ยงานทรี่ ว่ มดำำ� เนนิ การออกแบบ เขยี นแบบ ควบคมุ งานกอ่ สรา้ ง สนองพระราชดำ�ำริในการพัฒนาบ้านเมืองและยกระดับคุณภาพชีวิตของ
ตลอดจนบูรณะซ่อมแซมพระที่น่ัง พระตำ�ำหนัก และอาคารบริการต่าง ๆ ประชาชน ดงั เชน่
ในเขตพระราชฐาน ซึ่งเปยี่ มด้วยความงามสงา่ สมพระเกียรติยศ การจัดสร้างพระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร
ท่ีสำ�ำคัญ ได้แก่ หมู่พระที่น่ังอัมพรสถาน วังทวีวัฒนา พระตำ�ำหนัก มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ณ อ่างเก็บน้้� ำำเขาเต่า
วังศุโขทัย พระตำ�ำหนักทักษิณราชนิเวศน์ พลับพลาเขาดอกไม้และ จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ เม่ือ พ.ศ. ๒๕๕๘ โดยพระบรมรูปที่ดำ�ำเนินการ
กลุม่ อาคารบริวาร โครงการชงั่ หัวมนั ตามพระราชดำ�ำริ รวมไปถงึ ออกแบบ จดั สรา้ งมขี นาด ๑.๕ เทา่ ของพระองคจ์ รงิ ในฉลองพระองคส์ ทู พระหตั ถข์ วา
และกอ่ สรา้ งพลบั พลาพระราชพธิ ี ในคราวทเ่ี สดจ็ พระราชดำำ� เนนิ ไปทรงงาน ทรงจับกลอ้ ง พระหตั ถ์ซา้ ยประคอง และทรงหนีบแผนท่ีไวข้ ้างพระวรกาย
ณ สถานที่ต่าง ๆ เพ่ือบำ�ำบัดทุกข์บำ�ำรุงสุขและขจัดความทุกข์ยากของ สำ�ำหรับสถานที่ประดิษฐานพระบรมรูปได้รับแรงบันดาลใจจาก
อาณาประชาราษฎรท์ วั่ ท้งั แผ่นดิน พระทนี่ ัง่ คหู าคฤหาสน์ โดยออกแบบเป็นศาลากลางน้้�ำทรงจตุรมขุ ขนาด
๔.๔ x ๑๒.๘ เมตร ทหี่ น้าบนั ประดิษฐานอักษรพระปรมาภไิ ธยยอ่ “ภ.ป.ร.”
42 โครงการห้องสมุดเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า
กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เนอื่ งในโอกาส
มหามงคลทท่ี รงเจรญิ พระชนมายุ ๕ รอบ เมอื่ พ.ศ. ๒๕๕๘ โดยดำำ� เนนิ การ
จดั สร้างห้องสมดุ ใหแ้ ก่โรงเรยี นในจงั หวัดต่าง ๆ ทว่ั ประเทศ เพอ่ื เปน็ แหลง่
เรยี นรู้และเป็นการสง่ เสริมนสิ ัยรกั การอา่ นให้แกเ่ ยาวชนไทย

โครงการชา่ งหัวมนั ตามพระราชดำ�ำริ จงั หวัดเพชรบุรี include the Ambara Royal Villa building complex, Thawi Watthana
The Chang Hua Man Royal Project, Phetchaburi Palace, Sukhothai Palace, Thaksin Rajanives Palace and Khao Dok
Mai Pavilion and its affiliated buildings in the grounds of the Chang
Apart from the aforementioned four strategic agendas which Hua Man Royal Project. The responsibility also involves designing
have become its core missions, the Department of Public Works and and building temporary pavilions for royal ceremonies attended by
Town & Country Planning has been entrusted with a special task that the royal family and for their visits to various parts of the country to
has imbued pride, delight and honor among its officials. address the suffering of people and improve their lives.
As “The Engineer of the Nation” and “The Architect of the With its utmost gratitude to the royal institution, the Department
Kingdom”, the Department has closely worked to serve the royal has organized projects to honor royal members on various special
initiatives of the monarchs of the Chakri Dynasty in building and occasions and to respond to their royal initiatives in developing the
developing the country since the agency’s inception. It has been country and upgrading the people’s quality of life. Examples of these
commissioned, by royal order, to generate blueprints and designs for projects are described below:
subsequent supervision of the construction and renovation of throne The establishment of a royal statue of His Majesty King Bhumibol
halls, royal residences and service buildings in the compounds of royal Adulyadej The Great in the grounds of the Khao Tao Reservoir in
palaces to ensure that their grandeur is appropriate for royalty. These Prachuap Khiri Khan Province in 2015. This is the site of the first
royally initiated project on the development of water resources.
The royal statue is 1.5 times larger than life, depicting the king
in a suit, his left hand carrying a camera, his right hand touching it,
with a map inserted between his left arm and side. The statue is
housed in a four-gabled Thai-style pavilion, 4.4 x 12.8 meters in size,
constructed in the reservoir. Its gable-end bears the royal monogram,
Phor Por Ror. The pavilion design was inspired by the Khuha Kharuehat
Pavilion in Prachuap Khiri Khan Province.
The Project on Construction of Libraries in Honor of Her Royal
Highness Princess Maha Chakri Sirindhorn on the Occasion of Her
5th Cycle Birthday in 2015. The Department built libraries for schools
in provinces across the country to provide learning resources and
promote reading among youths.

43



นอกจากน้ี เนื่องในพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพพระบาท During the royal cremation ceremony of His Late Majesty King
สมเด็จพระบรมชนกาธเิ บศร มหาภูมพิ ลอดยุ เดชมหาราช บรมนาถบพิตร Bhumibol Adulyadej The Great in 2017, HM King Maha Vajiralongkorn
เมื่อ พ.ศ. ๒๕๖๐ นับเป็นพระมหากรุณาธิคุณและเป็นเกียรติประวัติ Phra Vajiraklaochaoyuhua graciously granted royal permission for the
ของกรมโยธาธิการและผังเมืองที่สร้างความปลาบปล้ืมปีติเป็นอย่างยิ่ง Department to work with the King’s Private Architect Division of the
ที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมีพระบรมราชานุญาตให้แผนกสถาปนิก Royal Household Bureau to design and build replicas of the royal
ในพระองค์ สำ�ำนักพระราชวัง เป็นที่ปรึกษา ร่วมกับกรมโยธาธิการ crematorium, booths for sandalwood flower offerings, and funeral
และผังเมือง และกรมศิลปากร ดำ�ำเนินการออกแบบและก่อสร้าง pyres. The replicas were built in Bangkok and its environs as well as in
พระเมรุมาศจำ�ำลอง ตลอดจนซุ้มถวายดอกไม้จันทน์และจิตกาธาน all provinces nationwide to enable people from all walks of life to take
ในพ้ืนที่กรุงเทพฯ ปริมณฑล และในทุกจังหวัดทั่วประเทศ โดยยึดหลัก part in the royal cremation. In designing and building these replicas,
ความเรยี บรอ้ ย งามสงา่ และสมพระเกยี รตคิ รบถว้ นตามโบราณราชประเพณี the Department adhered to the principles of order, grandeur and
เพิื่อให้ประชาชนทุกหมู่เหล่าสามารถเข้าร่วมในพระราชพิธีได้อย่างท่ัวถึง appropriateness according to royal tradition. The task represented the
และร่วมกันน้อมเกล้าฯ ส่งเสด็จเป็นครั้งสุดท้าย ตลอดจนเป็นการ final farewell of the Department, together with the whole Thai nation,
น้อมสำ�ำนึกในพระมหากรุณาธิคุณเป็นล้นพ้น ท่ีทรงอุทิศพระวรกายบำ�ำเพ็ญ to the late king; it was a public way of expressing deepest gratitude
พระราชกรณียกิจเป็นอเนกประการ เพื่อความผาสุกของปวงพสกนิกร for his altruistic devotion in performing countless royal functions for
ตลอดระยะเวลา ๗๐ ปแี ห่งรชั สมัย the happiness and well-being of his subjects throughout the 70 years
ตราบจนเมอ่ื พ.ศ. ๒๕๖๒ อนั เปน็ วาระมหามงคลยงิ่ ทพ่ี ระบาทสมเดจ็ of his reign.
พระเจา้ อยหู่ วั ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ ใหต้ งั้ การพระราชพธิ บี รมราชาภเิ ษก The year 2019 marked another auspicious moment as HM King
อนั นำำ� มาซง่ึ ความปลาบปลมื้ ปตี แิ กพ่ สกนกิ รทงั้ หลายนน้ั การน้ี กรมโยธาธกิ าร Maha Vajiralongkorn Phra Vajiraklaochaoyuhua commanded the
และผังเมืองมีโอกาสเป็นส่วนหน่ึงในการแสดงความจงรักภักดีร่วมกับ organization of his coronation ceremonies, which brought joy to his
ประชาชนชาวไทย ตลอดจนร่วมจดจารเหตุการณ์ครั้งสำ�ำคัญน้ีไว้ใน subjects. On this occasion, the Department took part in expressing the
หนา้ ประวตั ศิ าสตร์ loyalty of Thais and recording this important moment in Thai history.
โดยกระทรวงมหาดไทย มอบหมายให้กรมโยธาธิการและผังเมือง The Ministry of Interior assigned the Department to design
ดำ�ำเนินการออกแบบ “ซุ้มเฉลิมพระเกียรติพระราชพิธีบรมราชาภิเษก an Arch in Commemoration of the Royal Coronation Ceremony,
พุทธศักราช ๒๕๖๒” เพื่อให้ส่วนราชการในภูมิภาคดำ�ำเนินการจัดสร้าง B.E. 2562 to be built at the town or city hall or an appropriate site
ณ ศาลากลางจงั หวัดหรือสถานท่ที เี่ หมาะสมในรปู แบบเดยี วกนั ทวั่ ประเทศ in each province as a site for salutation in this special occasion.
เพอ่ื ใชเ้ ปน็ สถานทถ่ี วายพระพรชยั มงคล โดยรปู แบบของซมุ้ เฉลมิ พระเกยี รติ The design of the arch was inspired by the intricate Thai number
ไดร้ บั แรงบนั ดาลใจจากเลข ๑๐ ไทย ทอี่ อ่ นชอ้ ยสวยงาม สอ่ื ถงึ พระมหากษตั รยิ ์ 10, standing for the Tenth Reign of the Chakri Dynasty. In between
รัชกาลที่ ๑๐ แหง่ พระบรมราชจกั รีวงศ์ ตรงกลางระหวา่ งเลข ๑ และเลข ๐ the digits 1 and 0 were placed a portrait of His Majesty the King,
ประดิษฐานพระบรมฉายาลักษณ์ พร้อมตราสัญลักษณ์ประจำ�ำพระองค์ his royal emblem, the emblem of the Royal Coronation Ceremonies
ตราสัญลักษณ์พระราชพิธีบรมราชาภิเษก พุทธศักราช ๒๕๖๒ และ and homage sets. Both sides of the arch were flanked with national
เคร่ืองราชสักการะต่าง ๆ ด้านข้างประดับธงชาติและธงประจำ�ำพระองค์ flags and royal standards. Although the format of the arch differed
ซงึ่ แมจ้ ะเปน็ รปู แบบซมุ้ เฉลมิ พระเกยี รตทิ แี่ ตกตา่ งไปจากทเ่ี คยมมี าในอดตี from those presented in the past, it radiated grandeur to offer utmost
หากแตเ่ ปีย่ มดว้ ยความสง่างามย่งิ ใหญ่สมพระเกียรติยศอย่างสงู สดุ respect to the king.

พระเมรมุ าศจำำ� ลอง ณ ศาลากลางจงั หวัดนครปฐม
A replica of the royal crematorium at Nakhon Pathom City Hall

45

ซุ้มเฉลิมพระเกยี รตพิ ระราชพธิ ีบรมราชาภิเษก ณ กรมโยธาธิการและผงั เมือง ถนนพระรามที่ ๖ ซุ้มเฉลมิ พระเกยี รติพระราชพธิ บี รมราชาภิเษก ณ ศาลากลางจงั หวดั สระบรุ ี
An arch in commemoration of the Royal Coronation Ceremony An arch in commemoration of the Royal Coronation Ceremony at Saraburi City Hall

at the Department of Public Works and Town & Country Planning on Rama VI Road แมข้ น้ั ตน้ การดำำ� เนนิ โครงการอาจยงั ไมบ่ รรลตุ ามเปา้ หมาย อยา่ งไรกด็ ี
นบั เป็น “กา้ วสำำ� คัญ” ท่มี กี ารรเิ ร่ิมโครงการเฉลมิ พระเกียรตแิ ละยังเปน็ การ
นอกจากนี้ เพ่อื เป็นการสนองพระราชปณธิ านอนั ยงิ่ ใหญ่ ทีพ่ ระบาท สนองพระราชปณิธานในการพัฒนาเมือง ซ่ึงกรมโยธาธิการและผังเมือง
สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงต้ังพระราชหฤทัยมั่นบำ�ำเพ็ญพระราชกรณียกิจ มีเป้าหมายท่ีจะพัฒนาปรับปรุงพ้ืนท่ีคลองเจดีย์บูชาและภูมิทัศน์โดยรอบ
นานัปการ อันเป็นการ “สืบสาน รักษา และต่อยอด” พระราชกรณียกิจ ตลอดท้ังสาย เพ่ือท่ีจะคืนน้้�ำ ใสสะอาดให้แก่คลอง คืนภูมิทัศน์ที่สวยงาม
ของสมเด็จพระบรมชนกนาถและสมเด็จพระบรมราชชนนี โดยเฉพาะ สภาพแวดล้อมที่ดี ถูกสุขลักษณะ และคุณภาพชีวิตที่ดีให้แก่ประชาชน
อย่างยิ่งในเร่ืองการสร้างสรรค์พัฒนาบ้านเมืองให้มีความเจริญก้าวหน้า ท้ังยังเป็นการเพิ่มศักยภาพของชุมชนท้องถ่ิน ไม่ว่าจะเป็นด้านเศรษฐกิจ
และการพฒั นาคณุ ภาพชวี ิตของประชาชน การท่องเที่ยว วีถีชีวิตชุมชน ตลอดจนร่วมรักษาวัฒนธรรมริมสายน้�้ำำ
กรมโยธาธิการและผังเมืองจึงดำ�ำเนิน “โครงการพัฒนาพ้ืนที่ ใหค้ งอยตู่ ลอดไป
คลองเจดีย์บูชาเฉลิมพระเกียรติ เน่ืองในโอกาสมหามงคลพระราชพิธี กรมโยธาธิการและผังเมืองมีความซาบซึ้งในพระมหากรุณาธิคุณ
บรมราชาภิเษก” สานต่อแนวทางการพัฒนาตามพระราชดำ�ำริ “คลองสวย และมีความปลื้มปีติเป็นล้นพ้น ท่ีตลอดมามีโอกาสปฏิบัติหน้าท่ีสนอง
น้�้ำำใส คนไทยมีสุข” โดยนำ�ำศาสตร์พระราชา “เข้าใจ เข้าถึง พัฒนา” พระราชปณิธานของพระมหากษัตริย์แห่งพระบรมราชจักรีวงศ์ในการ
มาเป็นแนวทางในการดำ�ำเนินงาน เพื่อฟื้นฟูคลองเจดีย์บูชา ลำ�ำคลอง พฒั นาบา้ นเมอื งและสบื สานสมบตั ทิ างศลิ ปกรรมอนั เปน็ อตั ลกั ษณข์ องชาติ
สายประวตั ศิ าสตร์ในพนื้ ทจ่ี งั หวดั นครปฐม ซง่ึ ปจั จบุ นั เกดิ ปญั หาน้้�ำเนา่ เสยี และยังคงมุ่งม่ันสานต่อภารกิจอันทรงเกียรตินี้ต่อไปด้วยความภาคภูมิใจ
อนั เนื่องมาจากขาดการจดั การด้านสง่ิ แวดล้อมและการจัดการขยะทดี่ ี เพื่อธำ�ำรงรกั ษาสถาบันหลักของชาติใหค้ งอยูเ่ ปน็ ม่ิงขวัญแผ่นดินสืบไป

46

โครงการพัฒนาพ้นื ที่คลองเจดยี บ์ ูชาเฉลิมพระเกียรติ เน่อื งในโอกาสมหามงคลพระราชพิธบี รมราชาภิเษก จังหวดั นครปฐม
The Khlong Chedi Bucha Area Development Project in Honor of His Majesty the King on the Occasion of the Royal Coronation Ceremony, Nakhon Pathom

In response to His Majesty the King’s intention to perform various His Majesty the King and in response to the royal initiatives for urban
activities to “continue, preserve and build on” the royal initiatives of development. The Department aims to develop Khlong Chedi Bucha
his late father and Her Majesty Queen Sirikit The Queen Mother, and its surrounding landscape in order to return clean and clear
especially in developing the country to make it prosper and improve water to the canal as well as to create a scenic landscape, a healthy
people’s quality of life, the Department launched the Khlong Chedi environment and good quality of life for local people. This will enhance
Bucha Area Development Project in Honor of His Majesty the King on the economic and tourism potential of local communities as well as
the Occasion of the Royal Coronation Ceremony. This was consistent their ways of life while conserving the canal-side culture.
with His Majesty’s initiative of “Beautiful canals, clear water and happy The Department is grateful for the royal benevolence and is
Thais,” using the late king’s motto “Understanding, Approaching and happy to work in response to the initiatives of the monarchs of the
Developing” as a guideline for the work to revive Khlong Chedi Bucha, Chakri Dynasty to build and develop the country and to continue
a historic canal in Nakhon Pathom Province, which had become Thailand’s artistic legacy. The Department is committed to continuing
polluted due to inefficient environmental management and waste this honorable mission to promote the country’s highest institution
treatment. which has always helped to boost public morale.
At the inception stage, the operation had yet to achieve its goal
but it was considered a “major step” to initiate a project in honor of

47

ขบั เคลื่อนการพฒั นา ไมว่ า่ จะเปน็ การขยายตวั ของเมอื งทเ่ี ตบิ โตอยา่ งไมม่ รี ะเบยี บและทศิ ทาง
เดนิ หน้าสูค่ วามยง่ั ยนื ปญั หาการพฒั นาพน้ื ท่ีไมส่ อดคลอ้ งและเชอื่ มโยงกนั อยา่ งเปน็ ระบบ ทำำ� ใหเ้ กดิ
Driving Development, การกระจกุ ตวั ของความเจรญิ ในเมอื งใหญ ่ นำ�ำมาซ่งึ ความแออัดของจำำ� นวน
Moving towards ประชากร ปัญหาความเหล่อื มล้�้ำทางสังคมและเศรษฐกิจ ความเสอ่ื มโทรม
Sustainability ของสภาพแวดล้อม ความไม่เป็นระเบียบเรียบร้อยและไม่ได้มาตรฐาน
ดา้ นความปลอดภัยของอาคาร ทพี่ กั อาศัย และสง่ิ ปลูกสรา้ งต่าง ๆ ปญั หา
ภารกิจของกรมโยธาธิการและผังเมือง ไม่เพียงแต่มุ่งเน้นการพัฒนา ความไมแ่ นน่ อนจากภยั พบิ ตั ทิ างธรรมชาติ รวมไปถงึ ในสถานการณป์ จั จบุ นั
ในปัจจุบันเท่าน้ัน แต่ยังให้ความสำ�ำคัญกับการวางรากฐานการพัฒนา ยังต้องเผชิญกับสถานการณ์การแพร่ระบาดของโรคติดเช้ือไวรัสโคโรนา
สู่อนาคต เพ่ือขับเคลื่อนให้ประเทศไทยบรรลุวิสัยทัศน์แห่งความ “มั่นคง 2019 (COVID-19)
มง่ั ค่ัง ยง่ั ยืน” ตามเป้าหมาย ปัญหาเหล่าน้ี ล้วนส่งผลกระทบอย่างใหญ่หลวงต่อสภาพชีวิตและ
โดยในหลายปีท่ีผ่านมานี้ แนวโน้มกระแสการเปล่ียนแปลงต่าง ๆ ความเป็นอยู่ของประชาชน ท้ังยังทำ�ำให้เกิดความชะงักงันทางเศรษฐกิจ
ของสถานการณ์โลกเกดิ ขนึ้ อยา่ งรวดเรว็ และกำำ� ลงั กา้ วไปสปู่ รากฏการณ์ใหม่ ของประเทศในภาพรวม
ท่ีมิติด้านเศรษฐกิจ สังคม และการเมือง มีความเกี่ยวเนื่องเช่ือมโยงกัน ในสภาวการณ์เช่นน้ี จึงเป็นความท้าทายของกรมโยธาธิการและ
อย่างแนบแน่นและสลับซับซ้อน ทำ�ำให้หลายประเทศท่ัวโลก รวมทั้ง ผังเมือง ที่จะต้องขับเคล่ือนภารกิจด้านต่าง ๆ ให้ตอบโจทย์ตรงตาม
ประเทศไทยต้องเผชิญกับการเปล่ียนแปลงทางเศรษฐกิจและสังคม ความต้องการของประชาชน และท่ีสำ�ำคัญ คือ สามารถตอบสนองต่อ
สง่ ผลสืบเนอื่ งใหเ้ กิดปญั หาตา่ ง ๆ ทถี่ าโถมตามมาอยา่ งหลีกเลยี่ งไม่ได้ การเปลยี่ นแปลงได้อย่างเท่าทนั ท้งั ในปจั จบุ นั และอนาคต ไปจนถงึ สอดรับ
กับ “วิถีปกติใหม่” หรือ New Normal เพื่อขับเคลื่อนการพัฒนาเมือง
เสรมิ ความเขม้ แขง็ ทางเศรษฐกจิ และสงั คมใหแ้ กป่ ระเทศ และสรา้ งความสขุ
ให้แก่ประชาชน โดยมุ่งเน้นให้เกิดการพัฒนาเมืองน่าอยู่ตามเป้าหมาย
“การพัฒนาท่ีย่ังยืน” (Sustainable Development Goals: SDGs)
มีความเช่ือมโยงอย่างสมดุลระหว่างการอนุรักษ์และการพัฒนา ท้ังในมิติ
ด้านเศรษฐกิจ การเมือง สังคม และสงิ่ แวดล้อม
อยา่ งไรกด็ ี นอกจากบทบาทของกรมโยธาธกิ ารและผงั เมอื งแลว้ การท่ี
ประเทศไทยจะบรรลุเป้าหมายของการพัฒนาที่ย่ังยนื ไดน้ นั้ จะตอ้ งเริม่ ต้น
จากรากฐานทางสังคมท่ีแข็งแกร่ง และท่ีสำ�ำคัญ คือ การมีส่วนร่วมของ
ทุกภาคส่วนท่ีจะร่วมกันขับเคล่ือนและพัฒนาเมืองให้เป็นเมืองที่น่าอยู่
มภี ูมิค้มุ กัน เท่าทนั ตอ่ การเปลี่ยนแปลง และเป็นเมืองแห่งความสขุ ในการ
อยรู่ ว่ มกันของทุกคน
ตลอดระยะเวลา ๒ ทศวรรษ ท่ีผ่านมา จึงเป็นความท้าทายและ
ความภาคภูมิใจของกรมโยธาธิการและผังเมือง ท่ีมุ่งมั่นปฏิบัติหน้าที่
ขับเคล่ือนภารกิจด้านต่าง ๆ เพ่ือการพัฒนาเมืองและสร้างความสุขให้แก่
ประชาชน ตลอดจนเป็น “พลังสำำ� คญั ” ที่จะนำำ� พาประเทศไปสูค่ วาม “มัน่ คง
ม่ังคัง่ ยัง่ ยนื ” สืบไป

48