1-5-gecomprimeerd

79

ACHTTIENDE EEUWSE PIJPEN MET VISMOTIEF ALS ZIJ.MERK.

door Peter Bakker.

Dat het vismotief geruime tijd een geliefd merk is geweest
blijkt wel uit de vele vondsten die van dit type gedaan zijn .
Iedere verzamelaar heeft er wel enige in zijn collectie. Aan
dit overzicht van de verschillende soorten merken en initialen
hebben veel PKN-leden hun medewerking gegeven. Hoewel deze
lijst hiaten vertoond is het een goede aanzet om dit type pijp
te inventariseren. Xocht u nog aanvullingen op de lijst hebben
gaarne een berichtje aan: Peter Bakker, Jan Cramershof 6, 2202
VI' Noordwijk.

Over het ontstaan van het vismerk is niets met zekerheid te
zeggen, al bestaan er wel diverse theorieën. Zo kan de vis het
symbool zijn geweest van de vooraanstaande Gorinchemse fami-
lie Snoeck (o.a. burgemeester) en daarom door de plaatselijke
pijpmakers als versiering op hun pijpen gebruikt . Ook de rela-
tie met de zalmvissers kan een goede reden zijn geweest tot
het plaatsen van dit merk. De meeste initialen komen van Go-
rinchemse- en Schoonhovense pijpmakers. Toch zijn ook enige
exemplaren bekend van Goudse- en Utrechtse pijpmakers.
Zoals alle reliëfpijpen zijn ook de vismerken uitsluitend van
een mindere (grove) kwaliteit. Veel van deze pijpen werden
vervaardigd in de randgemeenten van Gouda, waar men, in te-
genstelling tot het Goudse pijpmakersgilde, het niet zo nauw
nam met de pijpenfabricage.Zo plaatsten pijprnakers uit Schoon-
hoven bij bestaande merken hun eigen initialen. Het is dan
ook begrijpelijk dat er pijpen voorkomen van minder bekende
pijpmakers, die hun initialen bij het veel gevraagde HVDO merk
plaatsten, om hun produkt beter aan de man te kunnen brengen.
Door gebruik te maken van goedkope arbeidskrachten (kinder-
arbeid) verwierf men een betere concurrentiepositie ten op-
zichte van de Goudse produkten.
De uitvoering van het merk kent vele variaties. De kroon is
meestal uitgevoerd met bladeren, maar ook de parel- en kei-
zerskroon zijn niet onbekend. Deze verschillen en afwijkende
lettergrootte en variaties op de afbeelding van de vis zijn
niet in de lijst opgenomen. De afbeelding staa t in het alge-
meen op de linkerzijde van de kop. Opval l end is dat de pijpen
met het opschrift GOUDA tussen bloemtakken b ijna allen voor-
zien zijn van 4 golfjes onder de vis.
In het algemeen blijken de pijpen aan het e inde van de acht-
tiend e eeuw tot begin n egentiende eeuw gemaakt te ziJn.
Naast gemerkte pijpen komt dit type ook zonder initialen voor .

80

De pijpen ziJn in een aanta l typen verdeeld:
1. Gekroonde vis, waaronder 3 golfjes en initialen boven de

kroon (afb. I) .
2. Gekroonde vis, waaronder 3 golfjes en initialen aan weers-

zijde van de kroon (afb . 2) .
3. Gekroonde vis, waaronder 3 golfjes met meerdere initialen

(afb . 3) .

4. Gekroonde vis, waaronder 3 gol fjes met initialen tussen de
kroon en vis (afb . 4).

5. Gekroonde vis, zonder golfjes met initialen boven de kroon
(afb.5).

6. Gekroonde vis, met golfjes en initia l en of GOUDA tussen
bloemtakken (afb . 6).

7 . Ongekroonde vis , waaronder 3 golfjes met initialen boven
de vis (afb. 7) .

8 . Afwijkende typen en merken zonder initialen (afb.8).

la lb 2

3 4 5 6a

81

6b 7 Ba 8b

1

- ,Be 8d

1-

Be 8f 8g

Tekeningen ziJn gemaakt door: J . P.Brinkerink, P.V.L.Ritmeester
F.Tymstra, P.Bakker.

82

Init ialen Type Bijz . Initialen Type Bijz.

AHM 1 - HVA 1 -
AKL 1 HVB
ANM 1 - HVDO 1 -
1 HVDO + IS 1
ARM 1 1 HVDO + IVA 3 -
AS HVDO + IVA 3
AVC 1 2 HVDO + IVE 8b 11
AVDA HVDO + IVH 3
AVDA 1 - HVDO + IW 3 12
AVE - HVDO + WG 3 13
AVH 6a - HVG 3 14
AVW 1 HVO 15
CP..L 1 - HVS 1 16
CHN 1 HVS 17
CHVN 1 - IANM 5
CVDR 1 IDH 5 -
DBN 1 - IDIS 1 -
DVD 1 IDL 1 -
DWl1 1 - IH 1
FHN 1 - 1 -
GHL 1 1H 1 -
GHL 1 3 5
GHN 1 IHD 8d -
GOUDA 5 - IHD + IH 1
GOUDA 1 - IHN 3 -
GOUDA + AVW 1 IHN 1 -
GOUDA 6b - IKBN 1
GOUDA 8a -1 IKM 1 -
GOUDA 6b -1 ILK 1
GOUDA + 24 6b - ILR 1 18
GS 6b - ILRM 1
GVD 8c - -
GVDR - IOH l
GVH I - 19
GVP. IOH + 1H l
HAB 1 - -
HDH IOH + IR 3
HDHO I 4 IOH + LR 3 20
HHN 9 IOHD 3
HIR 1 5 IP 1 -
HLH 5 6 IV 2
HLP 1 IV -
HLR 1 7 IVA l -
HOR 8 IVA + AVDA
1 IVAH l -
1 - IVE
1 IVG 1 -
1 - IVGD
1 3 -
lb - 1
1 21
- l 22

- 1 23

- 1 -
-
-
- 24

9 -

- -

- 25

- -
-
10
-
- -

83

Initialen Type Bijz. Initialen Type Bijz .

IVK 1 - BAKKER 7 -
1 - -
rvs 1 - N: BAKKER 7
1 -
IVV 1 - NICOL~ S BAKKER 1
IVVV - -
5 - NKW ,7 -
IVW - -
KDH 1 - NNB 1
1 -
KHH - NVK 5
KRM 4 - 28
KVE OHN 1
KVG 1 - -
KVH 1 - PDD 1
KWM - -
LANM 5 - PDG 1
LDIS - -
LDS 1 - PDL 1
LHN 1 - -
LHN 1 - PHL 1
LHVN - -
LHVS 5 - PIM 5
LKM - -
LNH 1 PRM 1
LV 1 - -
L.V . 1 - PST 1 -
LVA 1 -
LVA + AVDA 1 PVD 1 -
LVA 1 26
M:HG 1 PVN 1 -
MVG 1 27 -
MVG 3 PVR 1 -
MVO 1 - -
MVOH 1 RVA 1
1 - -
5 - SDG 1 -
1 - -
1 SDH 7
- -
SDH 5
-
SDH 1 -
-
SDR 1
-
SGH 1
-
TVA l
-
TVS 1

WGB 1

WH 1

WSB 1

WVD 1

WVDH 1

Toelichting bijzonderheden:
1. Heeft steelversiering .
2. Bestaat ook in de uitvoering met 4 go lfjes .
3 . Op de rechterzijde zeeuws wapen op geruwde achtergrond.

4. AWV staat beneden de golfjes.
5. Op rechterz i jde SVO boven twee liggende pijpen.
6 . Op rechterzijde twee liggende pijpen.
7. Op rechterzijde staat een kwispedooor.
8 . Op de linkerzijde s taan de 2 en 4 aan weerszijde van de

kroon. Op de rechterzijde staat de gekroonde 24 .
9. De N staat in spiege l schrift.

84

10. Heeft steelversiering.
ll . De I en S staan aan weerszi j de van de kroon . Op de rech-

terzijde staat ook IS.
12 . IVA staat boven HVDO. Een variatie hierop is, de I en A

aan weerszijde van de kroon en de V boven HVDO.
13 . IVA boven HVDO, met aan weerszijde van de kroon een bloem.
14. Aan weerszijde van de kroon I en E, de V boven HVDO.
IS. Aan weerszijde van de kroon I en H, de V boven HVDO.
16. Aan weerszijde van de kroon I en W.
17. Aan weerszijde van de kroon Wen G.
18 . Geheel versierd.
19. IH beneden de golfjes.
20. N in spiegelschrift.
21. IH tussen vis en kroon.
22. Aan weerszijde van de kroon I en H.
23 . Na IOH : LR.
24 . Tussen I V twee sterren of bloemen .
25 . AVDA boven IVA .
26 . AVDA boven LVA .
27. Dit merk komt zowel op de linker- als op de rechterzijde

van de ketel voor .
28. Tweede Dis in spiegelschrift.

Namen van pijpmakers die mogelijk de pijpen met onderstaande
initialen gemaakt hebben.
AHM Arnoldus Haverman, Gorinchem
AVDA Abraham van den Akker, Gorinchem
AVE Anthony van Erp, Gorinchem
CVDR Cornelis van Dorst, Schoonhoven
DBN Dirk Bernet, Gorinchem
bVD Dirk van Duuren, Schoonhoven
GB Willen van Dijk , Gorinchem
GS Gilliam Schippers of Gijsbert Stam, beiden Gorinchem
GVD Gerrit van Duuren (den ouden), Schoonhoven
GVH Gijsbert van Heumen, Schoonhoven
GWD Gerrit van Westdijk, Utrecht
HAB Hendrik Aalbrecht, Gorinchem
HDH(O) Huybert de Hoog, Gorinchem
HLR Hannes en/of Johannes Lammoré, Schoonhoven
HVA Hijbrecht van Agt, Gorinchem
HVDO Hendrik van den Oever , Schoonhoven
HVO Huybert van Oudheusden, Gorinchem
HVS Hendrik Versluijs, Utrecht
IDH Jan de Hoog, Gorinchem
IHD Joris Hoogendijk, Schoonhoven

85

ILR Johannes en/of Hannes Lammoré, Schoonhoven
IOH Jan Ophuizen (sr. of jr.), Gorinchem
IV(K) Jan Valke, Gorinchem
IVA Janus (Adrianus) van Aten, Gorinchem
IVE Jacob of Jan van Erp, Gorinchem
IVG(D) Jan van Genderen , Schoonhoven
IVS Jan Versluijs, Utrecht
IVW Jacobus of Jan van Wouw, Gorinchem
IP Joseph Feeks, Utrecht
IS Jan Schippers, Gorinchem
IS Jan Seton, Schoonhoven
IW Jan Wouters, Gorinchem
LNH Leendert Nieuwenhuysen, Gorinchem
LVA Leendert van Aten, Gorinchem
MVG Machiel van Genderen, Schoonhoven
MVOH Machiel van Oosterhout, Schoonhoven
PDG Pieter de Graaf, Utrecht
PDL Pieter de Leeuw , Schoonhoven
PST Pieter Seton, Schoonhoven
SDG Simon de Graaf, Utrecht
SDH Stoffel de Hoog, Gorinchem
WGB Wouter Groenenberg, Gorinchem

WVD Willem van Dijk, Gorinchem

Alle inzenders worden bedankt voor hun spontane medewerking.

L.v.d . Berg, L. Bracco Gartner, J.P.Brinkerink, R.J.de Haan,

F.F .Kompier, E.N.Korpershoek, F.Maayenburg, J.v.d.Meulen,

L.Nobels, P.Ridky, P.V.L.Ritmeester, P.K.Smiesing, F.Tymstra,

J . v . Zetten . ., G , 1

Literatuur.

Utrechtse pijpenindustrie in de Lauwerecht,PKN no. 14, P.K.
Smiesing.
Gorinchem als concurrent van de Goudse pijpenstad in de tweede
helft van de 18e eeuw. G.C.Helbers.
Achttiende eeuwse zijmerken met initialen. PKN no.5, D.H.Duco.
Achttiende eeuwse pijpen uit Gorinchem. Pijpelijntjes jrg. IV

no.4, D.H.Duco .
Achttiende eeuwse p1Jpen uit Schoonhoven. Nieuwsbulletin van
de Pijpenkamer Icon, jrg.III, no. 1, D.H.Duco.

-+-+-+-+-+-+-+-+-+-+-+-+-+-+-+-+-+-+-+-+-

Denkt Vaan de accept- girokaart?

86

ENKELE VONDSTEN UIT EDAM.
door Jos Boelsma .

Tijdens het zoeken op een terrein in Edam hebben Ron de Haan
en onder getekende, behalve Goudse en Amsterdamse pijpekoppen,
ongeveer 15 koppen gevonden waarvan je zou zeggen, gezien het
afwijkende model, dat deze ergens in de regio gemaakt zijn.
Dit mede dankzij het feit dat deze modellen , ook uit eigen er-
varing, practisch niet beneden de lijn Amsterdam - Haarlem ge-
vonden worden .
De ketels zijn over het algemeen "dubbelconisch" en hebben een
uitgesproken hiel, de ketel opening is vaak recht weggesneden
ofwel gebotterd zonder radering. De koppen zijn ongeglaasd, de
vorrrmaad is meestal slecht weggewreven en de kleibeheersing is
zeker niet optimaal te noemen. De pijpen dateer ik tussen 1610
en 1630. Een uitzondering is exemplaar f, wat een zeer vroeg
model is en waarschijnlijk voor 1600 te dateren valt, deze
pijp bevind zich in de collectie van Ron de Haan.
De bewering dat deze pijpen in Noord-Holland , en waarschijn-
lijk zelfs in Enkhuizen of Hoorn gemaakt zijn staaf ik onder-
meer uit de vondsten in deze regio, beschreven door D.DÜco in
zijn boek "De kleipijp in de 17e eeuwse Nederlanden" (zie de
no. 3,5,7,235,239).

û.+b. t.

De tweede maal dat ik op hetzelfde terrein was, vond mijn doch-
ter een steel versierd met bloemenranken en een pijp met 6 cm
steel, die ook vers ierd was met bloemenranken. Op de kop staat

87

aan weerszijden een leeuwekop. Na vergelijking met de exempla-
ren uit de collectie van Ron de Haan is gebleken dat deze pro-
dukten uit dezelfde mal afkomstig zijn . Waarschijnlijk zijn
dit ook Hoornse of Enkhuizer maaksels.

Op hetzelfde terrein werden ook Jonaskoppen gevonden, waarvan
het vrijwel zeker is, gezien de kwantiteit van de vondsten
(20 ex.) en de specifieke vorm, de ''S" vormige oren en de een-
voudige afwerking (zie ook DÜco, no 169,170) dat ook dit maak-
sels zijn uit deze streken.

Ten slotte een pijpje (afh.4) uit de verzameling van Fred Tym-
stra .
Dit pijpje is gevonden in Volendam en heeft op de overgang van
steel naar ketel een gestyleerde roos staan . Gezien de afwer-
king, alleen de vormnaad is weggewreven, de filt is gebotterd
en het heeft een uitgesproken hiel, zou ik ook dit exemplaar
toe willen schrijven aan een Noord-Hollandse pijpmaker.
Tot zover de vondsten en de meningen en conclusies, die ik
hieruit voort laat vloeien.
Hopelijk komt er een discussie op gang waarbij ook andere vond-
sten uit deze streek ter sprake komen. Andere meningen en con-
clusies zijn van harte welkom. U kunt reageren op het volgende
adres: Jos Boelsma, Zinniastraat 56, 1214 KR Hilversum.

88

SYMBOLEN VAN DE VRIJMETSELARIJ OP PIJPEN.

door J.W.Roosingh en F.Tymstra.

Tot mijn verrassing kwam ik op pijpen symbolen van de vr1Jmet-
selarij tegen . Waarom tot mijn verrassing? Ik denk dat, zoals
bij velen het geval is, de vrijmetselarij nog steeds geasso-
cieerd wordt met geheimzinnigheid . Wat zijn dan de uitgangs-
punten van deze beweging?
De Vrijmetselarij heeft als grondslag de erkenning van de ho-
ge waarde van de menselijke persoonlijkheid en van ieders
recht om "zelfstandig" te zoeken naar waarheid.Ze erkent geen
dogma's en daardoor was het vroeger voor de geestelijkheid
erg moeilijk om er toezicht op te houden.De algemene opvatting,
zo ook van de R.K.kerk,was dat zij de duivel aanbaden.De ver-
volgingen in de 18e en 19e eeuw waren daar het gevolg van.
Nog kort geleden in Spanje ging je onder het bewind van Gene-
raal Franco de gevangenis in.
Hoewel de vrijmetselarij veel ouder is, is de huidige vorm in
1717 ontstaan, toen in Engeland 4 kleine loges zich verenig-
den in een grootloge. Nederland volgde in 1756 met de oprich-
ting van de" Orde van vrijmetselaren onder het Grootoosten
der Nederlanden".
De eerste vrijmetselaars waren kerkenbouwèrs. Het is logisch
dat zij met symbolen werkten, want de kerken waren er vol van,
bestemd voor de analfabeten.Zo kan b.v. het verhaal van de
Kruisweg iedereen "lezen".
Op pijpen komen de bouwsymbolen uitgebreid aan de orde.
Drie zilverkleurige torens stellen de burchten voor, vaak in
een driehoek geplaatst. (afb.2) Het symbool van de driehoek is
overigens zo oud als de mens. De geopende passer symboliseert
de uitstralingen van het Goddelijk licht.(afb.13)De winkel-
haak geeft het handelen in de rechte verhouding aan.(afb. 1)
De kroon is de e rkenning van het gezag.(afb.6)
Het open boek stelt de Bijbel voor, opengeslagen bij het begin
van het Johannes Evangelie.(afb. Il) De kandidaat legt zijn be-
lof te af met de hand op de bijbel,passer en winkelhaak.
De letter Gis de eerste letter van Geometry, de kennis nodig
bij het bouwen.(afb.22) De tempel van de vrijmetselaars stelt
het beeld van de kosmos voor.(afb.22) Daarin mogen de zon,
maan,sterren en tekens van de dierenriem niet ontbreken.
De twee kolommen staan in de tempel, gelijk aan de twee pila-
ren van Salomons tempel, symbolisch uitdrukkende:"hij grond-
vest en in hem is de kracht".(afb.5) Dan komen we nog het al-

89

ziend oog tegen. (afb.6) Denk maar eens aan de St.Jan in 's
Hertogenbosch. Verder zijn er nog diverse bouwgereedschappen
op de pijpen afgebeeld, zoals de troffel,ladder en het schiet-
lood.Ook komen stenen voor om te kunnen bouwen. In de bouw-
symboliek betekent bouwen evenwel niets anders dan de beheer-
sing van de stof door de geest, teneinde die stof te verwer-
ken tot een schoon,harmonisch en nuttig geheel.

HERKOMST VAN DE AFGEBEELDE PIJPEN.

l.Pijpmaker Joseph Scott (1798-1839)of ziJn zoon Joseph Hen-
derson Scott (1839-1855) beiden uit Hull.

2.Maker onbekend.Engelse pijp uit Je helft 19e eeuw.
3.Pijpmaker William Cope uit Woolwich.Hij werkte in 1817.
4.Maker onbekend.Zelfde periode als nr.3,omgeving Londen.
5.Pijpmaker William Blyth uit Beverley.Werkte van 1836-1848.
6.Maker onbekend.Engelse pijp uit de 19e eeuw.
7 .Pijpmaker William Barker uit Finsbury.Werkte van 1823-1854.
8.Pijpmaker John Williams uit Borough.Werkte van 1828-1842.
9.Maker onbekend.Pijp uit Cambridgeshire, l e helft 19e eeuw.
JO.Maker onbekend.Pijp uit Chester 1810-1840.
11.Pijpmaker Sarah Storr of haar zonen uit Lincoln.1826-1861.
12.Maker onbekend .Enge land,l e helft 19e eeuw.Coll.F.Tyrnstra .
13.Maker onbekend .Pijp uit Lincoln.1840-1860.
14.Maker onbekend.Pijp uit Maidstone +1860.Coll.J.v.d.Meulen.
15.Pijpmaker J.Goodall uit Fareham.Werkte vanaf 1830.
16.Pijpmaker Thomas Browne uit Norwich.Er zijn 2 pijpmakers

met dezelfde naam.Ze werkten van 1792-1844, of 1826- 1830.
17.Pijpmaker James Critchfield uit Bennondsey. + 1830-1840
18.Maker onbekend .Pijp uit Leeds,Coventry.midden 19e eeuw.
19.Pijpmaker W.Harvey uit Great Yarmouth.Periode 1780-1 800 .
20.Fabriek Goedewaagen,Gouda.Gegoten pijp uit+ 1920.
2 1.Pijpmaker Edward Sherrey uit Gainsborough.Van 1792-1822.
22.Pijp uit HÖhr-Grenzhausen tussen 1880-1940.Verschillende

makers mogelijk o.a.J.Wingender,P.Gilles en de Fabriek
MÜllenbach en Thewald.

Grote opgang maakte de vrijmetselarij in de 2e helft van de
18e en de Ie helft van de 19e eeuw. Uit deze periode zijn ook
de meeste pijpen afkomstig en komen voornamelijk uit Enge land,
de bakermat van de vr ijmetselarij . Dat er zoveel ver schillende
modellen zijn moet waarschijnlijk gezocht worden in de vele
loges. De pijp heeft als genootschapspijp dienst gedaan.
In de overwegend Rooms-katholieke landen zoals Frankrijk en
België zijn deze pijpen i.v.m. het grote risi~o nooit gepro-
duceerd,evenals in Nederland, op een gegoten pijp na.

90

~

- - - - a ·~c::i ..·

cn1~
91

1
10 1

îl

13

~@@@~~[. ~

15 ~&tl?.81'/J~~
() ')
C' n ~ .o',~ "ll"L,iu;ir. ~

92

~
_J

CIIUTC

rlELl

~

1
16 17

18

19 20

93

Bronnen:

- Vrijmetselarij 1756-1956. Jubileumuitgave 1956.
- Vivat,geÏllustreerde Encyclopedie. 1908.blz.7765.
- The Archeologie of the Clay Tobacco pipe,door Peter Davey.

1979. Deel I,blz.14, 18,96,98,277,357.
- idem deel III, 1980. blz.209.
- idem deel VI, 1981. blz.149, 169.
- Londen Clay Tobacco pipes,door D.Atkinson en A.Oswald.1969.

blz . 42.
- Clay Tobacco pipes from excavations in Lincoln, door Jenny

E.Mann.1977. blz.38.
- Cléy Tobacco pipes in Cambridgeshire,door R.J.Flood.1976

blz . 29 .
- The Clay tobacco pipes of tehe Porthmouth Harbou Region,

door R.T.Fox en R.B.Hall. 1979.blz 40.
- Clay Tobacco pipes,door E.Ayto.1979.blz.15.
- Kridtpiber,door P.Linde,uit Jeg er Samler. l953.blz15 .
- Engelse kleipijpen,door D.DÜco,uit Fibula 1975 nr. 2.blz .8.
- Jaarverslag Pijpenkamer ICON,door D.DÜco.1977.blz. 17.
- Pijpencatalogus Peter Gilles, uit HÖhr. + 1950.
- Catalog Über Ton-& Massa-pfeifen van Julius Wingender & Co,

uit HÖhr. + 1920.
- Catalog fÜr Thonpfeifen Export, van MÜllenbach und Thewald,

uit HÖhr. + 1920.

VRAAGBAAK. 0

Wie zou mij kunnen vertellen door welke
pijpmaker de hiernaast afgebeelde pijp
gemaakt is en wat de letters E & 0 be-
tekenen. Het hielmerk is "het dubbele
anker". Op de zijkant van de hiel staat
het Wapen van Gouda. De pijp is gevonden
te Maarssen. Reacties naar: John van
Zetten, Couwenhoven 61-17, 3703 HH
Zeist .

OPROEP.

Willen alle leden die in het bezit zijn van pijpjes met het
zijmerk de gekroonde Mof de gekroonde N, ook wel Napoleonpij-
pen genaamd, de in hun verzameling aanwezige variaties en ver-
schillende initialen omschrijven of hiervan tekeningen maken
en deze opsturen naar Peter Bakker, Jan Cramershof 6, 2202 VT
Noordwijk, tel. 017 19 - 10970

94

RECHTZETTING.

In mijn artikel "'De Utrechtse Pijpenmakers i n de Lauwerecht"

Ln P .K.N. nr . 14 LS een h i nderlijke fout geslopen . Op blz. 28

in de 2e alinia, regel 13 lezen we" .. .. nam John Price, die na

1633 niet meer genoemd wordt". He t jaartal 1633 heb ik ver-

keerd geinterpreteerd . In "Clay Pipes for the Archaeologis t"

van Adrian Oswald wordt ve r meld dat de Londense pijpenmaker

John Price een octrooi tekende dat op 12 dec . 1634 door Char-

les I werd verleend aan het Londens pijprnakersgilde.

De suggestie dat de Utrechtse John Price de Londense pijpenma-

ker zou zijn, lijkt uit de lucht gegrepen. De aan de We erd-

poort wonende Engelsman was soldaat onder sgt. majoor Cromwel

en huwde op 26 jan. 1634 de Utrechtse Anneken Hendricks. Moge-

lijk was de Utrechtse John Price wel familie van de Londense

pijpenmaker . Piet Srniesing

ADVERTENTIE.

Gezocht: P.K.N. - nurnmers van de jaargangen l t/rn 4.
Paul Buitink, Tentwagendrift 25, 3436 AC Nieuwegein .
tel. 03402 - 38339

REACTIE.

Een reactie op de vraag in P.K . N. nr .17,

blz. 19 . De pijp met de lange ketel waar- 41ffiJF)f11@il '\:I~
van de steel niet geheel aan de onderzij -

de van de ketel is aangebracht. Dit zou

een van de gezondheidspijpen van de firma

P. v.d.Want Gz., uit Gouda kunnen zijn.

In hun catalogus staan zij vermeld onder

de nrs. G 128 en G 139 en hebben respec-

tivelijk een steellengt e van 61 en 21 cm.

Beide pijpen zijn voorzien van een "nico-
tine steen", die in de ruimte beneden de

_ Jsteelinzet aangebracht moet worden.
Deze steen zou dan de nicotine en teer-

bestanddelen moeten absorberen waardoor

het roken "gezond" zou zijn.

Op de plakker die op de steel is aange-

bracht staat 'voordelig en plezierig

rooken' .

De pijpen werden niet gemerkt .

95

EEN UITZONDERLIJKE GROTE OV01DE PIJP UIT GOUDA.

door Harry Tupan.

In de zomer van 1979 verwierf ik een kistje met zeventien hal-
ve meterpijpen plus een uitzonderlijk grote kleipijp van het
type dat men ovoÏde pleegt te noemen.
De zeventien halve meterpijpen waren uit drie verschillende
fabrieken afkomstig en wel uit die van Jan Prince (gekroonde
5 1), Pieter-Goedewaagen (gekroonde TM) en de fa. van der Want
(gekroonde 90), allen te Gouda.
Aardig is dat bij een groot deel der pijpen de ketel door de
toenmalige roker van naam en jaartal werd voorzien . De data op
de pijpen lopen van 14 augustus 1886 tot 3 oktober 1886 .
He laas is de herkomst van het kistje pijpen onbekend, doch de
namen op de ketels (o.a . Abbring, Hofma, Mulder, Hoekstra, Boe-
rema en Jorna) doet vermoeden dat zij gebruikt zijn op het Gro-
ninger of Friese platteland.
In welk verband de pijpen tesamen in het kistje zijn bewaard
is mij voorshands nog onduidelijk. Mogelijk betreft het de ex-
emplaren die tijdens vergaderingen van één of andere boeren-
coöperatie zijn gebruikt of van leden van een pijprokersgezel-
schap .
Naast de 17 halve meterpijpen bevond zich , zoals reeds gezegd,
ook nog een uitzonderlijk grote kleipijp van het ovoÏde model,
waarvan de steel weelderig versierd was met linten, strikken
en stoffen bloempjes . Op het eerste gezicht lijkt het op de zo
bekende bruidegomspijp, doch een blik op de ketel leert ons
dat het hier om een feest- of herinneringspijp gaat.
In schoonschrift lezen we:

Ter gedachtenis

van

J. J. Spruij t

18 _!_§_ 85
2

Waarschijnlijk is de piJp indertijd door voornoemde J.J.Spru~t
aan het betreffende gezelschap ten geschenke aangeboden .
De gekaste pijp (0 4,7 cm, ketelhoogte ca. 10 cm, steellengte
ca. 50 cm) is in het laatste kwart van de negentiende eeuw ver-
vaardigd door de firma van der Want te Gouda, waar men de vorm
van deze 11 giant" nog schijnt te bezitten.

96

Foto ' s: G.Oosterveen, Assen.
97

Index van de artikelen , die verschenen ziJn in de P . K.N . nr . 1
tot en met nr.20 . Achter het artikel staat het P.K.N. nummer.

Bakker,P.-Achttiende eeuwse pijpen met vismotief a l s zijmerk.
20

Berg,L.v.d .-De aap en tabak.2
- De historie van een oranjep iJp in 1795.6
-De tabakswinkels in de l7e eeuw.8
-Het compagnieswapen V.O.C.(Verenigde Oostindische
Compagnie).12
-Een lastig volkje, die Goudse pijpmakers. 14
-Pijpambachtelijke koppen.20

Boe l sma ,J.-De I.A. hielmerken, mogelijk gezet door Jan At-
voort . 19

-Me rken en bandstempels van Jan Jacobsz.van Aerden.

21

- Enkele vondsten uit Edam.20
Brongers ,G.A.-Pro tectioni sche maatregelen ten gunste van de

Goudse pijpemakers in 1791.2
Carmiggelt,A. -Pijpenvondsten bij de stadsmuur te Zwolle.5

-Een pijpmaker als auteur.18
Duco,D.-Achttiende eeuwse zijmerken met initialen .5
Dulfer,A.-Hoe vindt men pijpen met een metaaldetector? 12
Engelen,J. -Een grafvondst.3

- Kl eipijpen opgegraven in Sittard,1979.12
- Een onverwachte ontmoeting in Lausanne.17
-He t pijpmakersgeslacht Holzenspies te Stevensweert.

17
Esveld,A. v. -Een wonderlijke Engelse pijpmaker.7
Haan.J . d. -Een rookverbod te Haarlem en zijn gevolgen in 1690.

3

Haan,R. J . d.-Vondsten van het Waterlooplein.19
Haquebord,L.-Pijpvondsten op Amsterdameiland (Spitsbergen).12
Huveneers,H.-Over wandels tokken en tabaksgenot.5

-Enige rustieke houten snuif- en tabaksdozen.6
- Over fosforluc ifers en pyrogènes.7
- De rokersstoe l.9
Jong,A.C.d.-De Jong's pijpen- en aardewerkfabriek.6
Kompier,F.F.-Pijpenfabricage in Noorwegen.7
-Het pijpmakersgeslacht van der Want I.9
- Het pijpmakersgeslacht van der Want II .I Q

- s . 0. S . 10

-Pijpenfabricage in Venlo I. 16
-Pijp enfabricage in Venl o II . 16
-Pijp enfabric age in Venlo II I . 16

98

Maat,G.J.R.-Slijtkanalen in het gebit door het roken van ste-
nen pijpen . 13

Meulen,J.v . d .-Merkenregistratie.l
-Methode om pijpekoppen met versiering af te
beelden.3
- Pijpen met vissebek.4
-Het Leidse pijpmakersgilde.S
- Pijpe uyt branders.7
-Pijpvondsten op Amsterdameiland(Spitsbergen) . 12
-Het Goudse pijpmakersgesl a ch t Verzij l . 15
-De pijpmakerijen in de Franse tijd. 17
-Sir Walter Ralegh en Elizabeth-pijpen? 17
-Pijpenvondst te Alphen aan de Rijn . 18

Most,E.v.d .-Pijpenvondst te Alphen aan de Rijn. 18
Nijhof,E.-Westerwaldpijpen uit de achttiende eeuw. 13
Puister,E.-Een curieuze vondst in Middelburg.1 2
Ritmeester,P.-Pijpenvondst in het observantenklooster te A-

mersfoort.19
Roosingh,J.W.-Symbolen van de vrijmetselari j op pijpen.20
Smiesing,P.K.-Utrechtse pijpmakers. 1

-De Bhielpijp(Chillum).3
-Pijpaarden krulstaafjes . 6
-Een bijzondere pijp.8
-Pijpekoppen uit een late vuilnisbelt. 9
-Achttiende eeuwse Duitse pijpestelen uit Utrech t-

se bodem. 11
-Achttiende eeuwse Duitse pijpes telen uit Utrecht-

se bodem (naschrift) . 12
-De Utrechtse pijpenindustrie in de Lauwerecht.14
-Een rechtszaak rond het merk DW.14
-De Vrede van Aken. 17
-Pijpen uit Hamburg.18
- Vervolg "Pijpen uit Aken" . 19
Steendijk,T.-Archiefdocumenten over een 17e eeuwse Hoornse
pijpmaker en het tabaksverbruik in West- Friesland
in die tijd . 19
-Tabaksbelastingen en pijpmakers in de 17e eeuw te
Hoorn.20
Tengnagel,P.J.G.-The Bragge collection of c l aypipes.6
Tupan,H.-De bruidegomspijp.2
-Het Leidse pijpmakersgilde.5
-Pijpe uyt branders.7
- Wouter Jans, een Amersfoortse pijpmaker.7
-De Groninger tabakspijpmakers in de 17e en 18e eeuw.

8

99

Tupan,H .-Een presentatiepiJp van de f irma Gambier. 17
- Een uitzonderl ij k grote ovoÏde pijp uit Gouda.20

Tyms tra,F.-Stempe l ' Pypefabri ekeur' . 1
-Gedichtpijpen. l
-Over ' Haus Seefahrt' en ' Felix Meritus '. 3
-Pijpen met kijkglaasjes . 4
-Pijpen met vissebek.4
- Pijpen met afbeelding Mercurius /Neptunus . JO
- Misbaksels ui t een piJpensto rt te Gorinchem. Il
-D e pijpenstad St .Omer. 14
- Eric Ayto . 17
- Over de l engte van 17e en 18e eeuwse kleipijpen .1 8
-Amateurtabak en amateurss i gare tten . 19
- Symbolen van de vr ij metselarij op pi jpen. 20

Nieuwe literatuur.
P.Davey The Archaeology of the Clay Tobacco Pipe . VII More
Pip es and Kilns in England. BAR British Series 100 , 1982
Prijs: EIS Engelse pond.
L. Sei g Tobacco , Peace Pipes , and Indians . Filter Press .
Te verkrijgen bij : Museum voor Vo lkenkunde , Le iden.
Prijs: 14 , 50

100