Bahasa Semai T4

KURIKULUM STANDARD SEKOLAH MENENGAH BAHASA SEMAI TINGKATAN 4 Pereka Bentuk NOOR HAYATI BINTI MD HASSAN Penulis RASILA BINTI YAS SHAEMAS A/P MAT AIDALIANA A/P ALANG WAK KARTINAH A/P BAH GOLI Editor AZURA BINTI NGAH DIAN MOHD 'UDZAIR BIN DEPANAIK MOHAMAD ARSHAD BIN SULAIMAN Ilustrator ABDUL AJIS BIN SAIDIN Dewan Bahasa dan Pustaka Kuala Lumpur 2019

No. Siri Buku: 0108 KK 499-221-0102081-49-2516-30101 ISBN 978-983-49-2516-1 Cetakan Pertama 2019 © Kementerian Pendidikan Malaysia 2019 Hak Cipta Terpelihara. Mana-mana bahan dalam buku ini tidak dibenarkan diterbitkan semula, disimpan dalam cara yang boleh dipergunakan lagi, ataupun dipindahkan dalam sebarang bentuk atau cara, baik dengan cara bahan elektronik, mekanik, penggambaran semula mahupun dengan cara perakaman tanpa kebenaran terlebih dahulu daripada Ketua Pengarah Pelajaran Malaysia, Kementerian Pendidikan Malaysia. Perundingan tertakluk kepada perkiraan royalti atau honorarium. Diterbitkan untuk Kementerian Pendidikan Malaysia oleh: Dewan Bahasa dan Pustaka, Jalan Dewan Bahasa, 50460 Kuala Lumpur. No. Telefon: 03-21479000 (8 talian) No. Faksimile: 03-21479643 Laman Web: http://www.dbp.gov.my Reka Letak dan Atur Huruf: Dunia Ilmu Enterprise Sdn. Bhd. Muka Taip Teks: Times New Roman Saiz Taip Teks: 11 poin Dicetak oleh: Syarikat Percetakan Yayasan Islam Terengganu Sdn. Bhd. Lot SK 53, Kawasan Perindustrian Gong Badak, 21300 Kuala Terengganu, Terengganu. PENGHARGAAN Penerbitan buku teks ini melibatkan kerjasama banyak pihak. Sekalung penghargaan dan terima kasih ditujukan kepada semua pihak yang terlibat: • Jawatankuasa Penyemakan Naskhah Sedia Kamera, Bahagian Sumber dan Teknologi Pendidikan, Kementerian Pendidikan Malaysia. • Pegawai-pegawai Bahagian Sumber dan Teknologi Pendidikan, Kementerian Pendidikan Malaysia. • Pegawai-pegawai Bahagian Pembangunan Kurikulum, Kementerian Pendidikan Malaysia. • Jawatankuasa Peningkatan Mutu, Dewan Bahasa dan Pustaka. • Jawatankuasa Pembaca Luar, Dewan Bahasa dan Pustaka. KEMENTERIAN PENDIDIKAN MALAYSIA

KENANDUG Penepete Kenandug vii TEMA: DUNIAK ENG Unit 1: Pembimbing Rakan Sebaya 1 Unit 2: Rusiye Menasak Mai Hik 7 Unit 3: Duniak Remaje 13 Unit 4: Persatuan Ibu Bapa dan Guru 19 Unit 5: Serag Belaar Anugerah Nyenang 25 Unit 6: Pelihare Wenares Hik 31 Unit 7: Lengrik Eng 37 Unit 8: Industri Nyeh ku Malaysia 43 Unit 9: Semangat Haknuk an Negara 49 Unit 10: Neunik Sengoi Hik 55 TEMA: DUNIAK CERITE Unit 11: Bei Beparik 61 Unit 12: Cermor Hik Manah 67 Unit 13: Cerite Wenares Hod Hik Ingat 73 Unit 14: Kicapei Perloi 79 Unit 15: Riadah 85 Unit 16: Bengsat ru Peneajar 91 Unit 17: Kerenjak ru Hod Bejaye 97 Pemulak v iii

Unit 18: Kerenjak De Mulia 103 Unit 19: Kerjaye Penileh 109 TEMA: AMAN RU MAKMOR Unit 20: Inovasi Teknoluji 115 Unit 21: Ceknit Moden 121 Unit 22: Sains Kateh Perenglai Tradisional 127 Unit 23: Tenumboh ru Herba ku Bumik Hik 133 Unit 24: Industri Kecil Sederhana 139 Unit 25: Menjana Berengkep 145 Unit 26: Pintuk Reski Ku Belok-belok 151 Unit 27: Alam Sekitar Tanggongjawab Bersamak 157 Unit 28: Sumber Semula Jadik 163 Unit 29: Cegah Nyaknik Ha Senihat 169 Lenateh 175 Glosari 179 Nerujok 181 Indeks 183 iv

Bob teks Bahasa Semai Tingkatan 4 adeh bitules jijoi Dokumen Standard Kurikulum dan Pentaksiran (DSKP) Bahasa Semai Tingkatan 4, Kurikulum Standard Sekolah Menengah (KSSM). Cenempet cerngai ru belwal, menacak, menules, seni engrok ru tatamengwal de mong kateh DSKP bisusun jijoi kesesuaian ju tahap mudah nu tahap terik dek cenempet ru penanei ajeh kep bipelajari ya mureb secare ansur maju. Bob adeh bibeh ju nik tema ru jap tema bicerlah jijoi unit tetentuk. Tema de mong kateh bob adeh ialoh Duniak Eng, Duniak Cerite ru Duniak Lemu Penanei. Tema adeh bicerlah nu 29 unit. Dokumen Standard de bigunak kateh KSSM kitekan ha penggabongjenalen rimdij jap cenempet, berengkep lemu ru hipersui nilei murni. Ikon-ikon kiwakel rimdij cenempet kateh KSSM rah: Cerngai ru Belwal Ikon adeh ialoh pokes de utame kaha ujik cerendig mureb naiha cerngai, belwal, becerite ru bebincang secare bengwal. Cenempet adeh jugak kihod mureb saleng naibelwal. Menacak Ikon adeh ialoh pokes de utame kaha ujik cerendig mureb bebacak naipaham ru menaakol bebegei bahan ru betol ru tepat. Menules Ikon adeh ialoh pokes de utame kaha ujik cerendig mureb naiha beh tenules ru ha perlei maklumat betules nu mai kilek. Tatamengwal Ikon adeh ialoh pokes de iutame kaha ujik cerendig mureb naiha berkep ru gunak tatamengwal ru betol jijoi kontek: • Engrok Asal Bahasa Semai • Pola Ayat • Engrok Peninyap • Engrok Tenerbet • Engrok Tungal • Ayat Ektip ru Ayat Pesip • Neimboh • Engrok Hubug Genabug • Engrok Majmok • Sistem Neije • Engrok Muh • Ayat Senual ru Ayat Penyate • Engrok Hubug Penancang • Engrok Gande Tebeg • Engrok Kerjak • Ayat Tungal ru Majmok • Engrok Penegas • Engrok Muh Has • Ayat Sahreh • Engrok Sendi Muh • Engrok Edjektip PEMULAK v

Seni Engrok Ikon adeh ialoh pokes de utame kaha ujik cerendig mureb naiha sebot, paham ru regak engrok de bor jijoi berajal de sernuk secare didek hibor. • Besajak • Besewang • Becerite • Besyaer • Bepantut • Belakon • Bedindag Ektiviti Ikon adeh ialoh ikon de kihod mureb naibeh ektiviti de mong ku kateh bob teks Bahasa Semai. Audio Ikon audio ialoh ha kitingkat pungsi bob teks jijoi bahan audio. Lenateh Ikon lenateh ialoh ikon de kihod mureb naibeh lenateh de biog. Standard Berajal Ikon adeh kipenyate standard berajal ha muke surat ajeh. Numbor standard berajal de bikale ceher ialoh pokes utame. Kenukoh Ikon adeh ialoh ikon de kihod mureb naibeh ektiviti naiha pekukoh pengham ha topik de mong kateh nunanek unit. QR Code Ikon adeh ialoh ikon de kiog maklumat tenamah ju sumber Internet. Info Ikon adeh ialoh ikon de kiog maklumat ha nanek pekare. KBAT Ikon adeh ialoh ikon de kiog maklumat ha nanek pekare bekenaet unsor Kemahiran Berfikir Aras Tinggi (KBAT). Penules beharap bob teks adeh kep kibantu mureb dek mampuk berbahasa ru berkomunikasi ru lebeh yaken. Selaen ajeh, guru-guru jugak mestiloh naigunak bob adeh secare optimum dek buleh kipetinkat lemu penanei ru kitulug mureb berkep cenempet engrok kek bekesan. Semoge ru usahe adeh mureb Teningkat 4 enai kep penanei ru cenempet de begunak kateh sinui hunen ru nungar. Panel Penules: RASILA BINTI YAS SHAEMAS A/P MAT AIDALIANA A/P ALANG WAK KARTINAH A/P BAH GOLI LENATEH vi

BIL. TEMA UNIT TAJUK SP GENRE/ KBAT i-THINK SISTEM 1. DUNIAK 1 Pembimbing 1.1.2, 2.1.1, pantut peta ENG Rakan Sebaya 3.2.1, 4.1.1, engrok muh mengaplikasi buih 5.4.1 2 Rusiye 1.2.1, 2.1.1, Menasak 3.2.2, 4.5.4, engrok ganti Mai Hik 5.1.2 muh 3 Duniak 1.2.3, 2.3.3, gurindam Remaje 3.4.3, 4.1.1, engrok ala 5.1.2 4 PIBG 1.2.1, 2.1.1, boria 3.2.1, 4.2.1, engrok majmuk 5.4.1 5 Serag Belaar 1.3.1, 2.1.1, sajak Anugerah 3.4.1, 4.1.2, engrok neimboh Nyenang 5.1.3 6 Pelihare 1.2.1, 2.3.1, Wenares Hik 3.4.2, 4.4.2, engrok gande 5.1.2 7 Lengrik Eng 1.3.2, 2.3.2, pantut 3.1.1, 4.2.4, engrok kerjak 5.1.3 8 Industri Nyeh 1.4.3, 2.1.2, laguk Ku Malaysia 3.4.1, 4.2.1, engrok edjektip 5.4.1 9 Semangat 1.1.2, 2.1.2, syaer Haknuk An 3.4.1, 4.2.1, engrok tenerbet menganalisis Negara 5.2.1 10 Neunik Sengoi 1.1.2, 2.2.3, laguk Hik 3.1.2, 4.2.1, engrok hubug 5.4.4 genabog 2. DUNIAK 11 Bei Beparik 1.1.1, 2.4.1, engrok CERITA 3.3.2, 4.2.2, sendi muh 5.1.2 12 Cermor Hik 1.2.1, 2.4.1, Manah 3.3.2, 4.4.3, engrok tanyak 5.4.1 13 Cerite Wenares 1.3.1, 2.1.1, Hod Hik 3.3.1, 4.4.4, engrok seru Ingat 5.1.3 14 Kicapei Perloi 1.3.2, 2.2.1, pantut 3.3.1, 4.2.4, engrok penguat 5.1.4 15 Riadah 1.4.3, 2.3.3, 3.2.1, 4.3.3, engrok napi 5.4.1 PENEPETE KENANDUG vii

16 Bengsat Ru 1.1.3, 2.1.1, engrok Peneajar 3.2.1, 4.1.2, peninyap 5.4.1 17 Kerenjak Ru 1.3.1, 2.1.2, sajak Hod bejaye 3.2.1, 4.1.2,, engrok penegas menganalisis 5.3.3 18 Kerenjak De 1.2.2, 2.3.2, Mulia 3.3.1, 4.2.1, ayat perintah 5.5.1 19 Kerjaye Penileh 1.4.3,2.1.2, bicare berirama 3.1.1, 4.5.4, engrok bantu 5.1.2 3. AMAN RU 20 Inovasi 1.4.1,2.4.1, sajak MAKMOR Teknoluji 3.4.2, 4.1.2, pola ayat 5.5.1 21 Ceknit Moden 1.3.1, 2.1.1, gurindam 3.2.3, 4.2.1, ayat tunggal menilai 5.1.2 22 Sains Kateh 1.2.3, 2.2.1, pantut Perenglai 3.4.3, 4.5.4, ayat majmok Tradisional 5.4.1 23 Tenumboh ru 1.3.3, 2.3.1 gurindam Herba Ku Bumik 3.3.1, 4.1.2, ayat seru Hik 5.4.1 24 Industri Kecil 1.1.1, 2.1.1, Sederhana 3.2.2, 4.5.3, ayat penyate 5.3.4 25 Menjana 1.3.1, 2.1.1, Berengkep 3.2.2, 4.1.4, ayat senual 5.1.3 26 Pintuk Reski 1.4.3, 2.1.2 seloka Ku Belok-belok 3.2.1, 4.3.1, engrok 5.1.2 muh has 27 Alam Sekitar 1.4.3, 2.1.1, syaer Tanggongjawab 3.2.3, 4.3.2, ayat ektip ru Bersamak 5.1.3 ayat pesip 28 Sumber Semula 1.3.3, 2.1.2, sajak Jadik 3.4.2, 4.3.2, ayat sahreh 5.3.2 29 Cegah Nyaknik 1.3.2, 2.1.2, laguk Ha Senihat 3.2.2, 4.2.1, penjudoh 5.5.3 benilag BIL. TEMA UNIT TAJUK SP GENRE/ KBAT i-THINK SISTEM viii

PEMBIMBING RAKAN SEBAYA UNIT 1 Kawat Tulog Kawat Cerngai ru Belwal 1. Belwal jijoi dailog ku kemil. 2. Tules nik ayat gunak rangkei engrok de bekaler belak. 3. Og ceti peribahase “senlah leu” ku kemil. Ektiviti 1.1.2 5.1.2 Wak Jiha ru ikekawat naibelwal ku jambor mase beparik. Wak Jiha: We, cinek eng mong ngkot risalah ku bilek kaunseling. Han Lisa: Risalah ma? Wak Jiha: Risalah ha jadik Pembimbing Rakan Sebaya? Wak Paleh: Hek hod jadik ahli ka? Wak Jiha: Eng piker ha jadik ahli, jerkek begeiharok? Han Lisa: Eng pen ha muj jadik ahli, mende eng neng kateh risalah adeh jeoi ektiviti de bor. Wak Paleh: Amen hik jadik ahli hik buleh tulog kekawat hik. Han Lisa: Betol ma jerkek urok. Wak Jiha: We, jerkek poj eng ha et nu perpustakaan canuk ha perjug bob. Wak Paleh: Pekma jar poj hek ku padeh. Telas nar minet ju kenjeh. Han Lisa: Mai yok dengras hek adeh, begei “senlah leu”. Wak Jiha: We begeiharok ha daptar jadik ahli PRS? Wak Paleh: Jok hik et ru daptar nu Bilek Kelab Pembimbing Rakan Sebaya ajeh. Sekolah Menengah Kebangsaan Tanjung Satu (SMKTS) Palsafah Jik Tulog lilei ru ha tulog kekawat kilek. Prinsip Jik Besediak ru rele tulog kawat de nai hod benantu tok kirak ugame, bangsak, darjat, kelakuk ru pizikal. Ektiviti Kelab PRS SMKTS Minggu ramah mesra Minggu kerjaya Mentor mentee Karnival pendidikan Buleh tibak Bilek Neuros Kelab Pembimbing Rakan Sebaya Sekolah Menengah Kebangsaan Tanjung Satu Duniak Eng 1 AUDIO 1

Menacak Pembimbing Rakan Sebaya Nanek Pengrek Logikal 1. Bacak nepetek ku kemil adeh secare entoi ru intonasi de betol. 2. Senarei isik penteng ru beh kerangka jijoi peta pemikiran de sesuei. Ektiviti 2.1.1 3.1.3 Bebegei muh bigunak ha perneng peranan kawat sebaya kateh ha tulog kawat sebaya ku sekulah. Kunsep asas de bigunak ialoh ha pegalak remaja kikot peranan sebegei pembantu nu kawat sebaya kateh aspek betentuk jijoi muh ru tugas enai. Alaupen label de bigunak, enai adeh tetap pembimbing kawat sebaya. Progrem Pembimbing Rakan Sebaya secare pormal bipekenal kateh tahut 1987, telas penules kibeh projek rintis ku empat kebek sekulah ku Petaling Jaya ru Wilayah Persekutuan. Jijoi nu neandai bahawe remaja mong pengaroh de kuat nu kawat sebaya ju segik positip ru negatip, maka penules kibepiker remaja buleh kipengaroh kawat secare positip amen enai bilateh ru carecare bekawat ru belwal de bor. Selaen ajeh, enai buleh jadik cuntoh de bor. Hasel ju prujek adeh, bibentang kateh seminar petame Pembimbing Rakan Sebaya kateh gecek Januari 1987. Peserte seminar naibesetuju ha gunak muh Pembimbing Rakan Sebaya atao PRS, ku kateh Penehidmat benimbing ru kaunseling ku sekulah. De buleh hik bize progrem PRS ru progrem kilek ialoh, PRS bilateh jijoi modul lenateh de terancang kateh belwal ru kaunseling. Selaen ajeh, itenuju nyiknyuk ha pejadik enai sebegei kaunselor kedokan ha ajar enai ru cenempet de penteng. Kateh bidang akedemik, PRS hodloh naipetinkat prestasi akedemik enai. Ju kenjeh, enai buleh tulog kawat nyiknyuk taleh kateh masalah emosi kedokan ju segik akedemik. Selaen ajeh, ju segik psikologi ialoh perinkat de bepengaroh kateh sinui nu remaja. Perinkat adeh enai genmar becerite ru kungsi kenenjip nu kekawat ju apak amek, cikgu atao mai de lebeh engrak. Hamaka, pengrek de logikal ialoh bigunak remaja ha pengaroh remaja kilek. Hasel ju kenenjip naijadik PRS, naikep cenempet komunikasi de berdil. Ju interaksi ru kekawat, PRS naijadik lebeh bepeniker ru buleh naiui penutos de bor. Kenungsi kenenjip ru masalah kawat naibantuk naineng dirik limai ru besyukor nu rimdij anugerah Nyenang sambel hik hergak peringak. Begeiharok pen, cikgu kaunseling de bilateh hodloh senalo kiselie ru naipeingat nu mureb ha penecapei akedemik dirik limai. Sebegei remaja, PRS hodloh bibimbing ya cikgu kaunseling. Ku sampeng ajeh, enai hodloh biog engrok semangat dek naibine yenaken dirik ru beupaye kiterimak tenegur de positip. Pelajar de bipileh jadik PRS nyiknyuk ju mureb de panei taleh kedokan mureb de sederhane atao lemah buleh jadik ahli. Ibernor kilateh mureb de lemah ialoh progrem adeh biog peluang nu enai ha cungkil potensi dirik ru benimbing cikgu kaunseling. Ha jadik ahli PRS, enai biiktirap secare tok langsung ha petinkat senedar an penenteng penecapei akedemik dek enai bihormat ru bipecayak ya kawat, cikgu ru apak amek. Walau begeiharokpen banse mureb de bilateh hajadik PRS, dek penecayak de biog agokloh bisalahgunak. Progrem adeh hodloh, biaktip nej dek pelajar naikep manpaat ju lenateh de biog ru kenenjip de bialami. ya: Wak Rosa a/p Bah Rahim Kedokan iceti tapik Duniak Eng 2

Ciri-Ciri Pembimbing Rakan Sebaya 1. Hasel isik kenarang jijoi isik de biog. 2. Bacak hasel kenarang ku kateh kelas. Ektiviti 3.2.1 2.1.1 Pembimbing Rakan Sebaya (PRS) nuurag mureb de behidmat ru tulog mureb kilek de hod tenulog ha peselesei masalah. Namun, PRS tok betugas haog bengsat ru selesei masalah kawat-kawat taleh tapik ha jadik mai de cerngai ru peke kenenjip mai kilek, bemenat ru kikot nyeh serte rela kiog khidmat kateh sistem sekulah. Mong memerip ciri amen hod jadik nuurag Pembimbing Rakan Sebaya. Ciri-ciri nuurag Pembimbing Rakan Sebaya gej mesra nu mai mong sikap positip akedemik de bor genmar betulog mai personaliti de bor mong yenaken dirik de lasik Menules Duniak Eng 3

Ektiviti Pantut Mai Nyenyam 1. Lapas pantut ku kemil adeh ru nyate iceti jap-jap rankap. 2. Bincang secare bergu, ma ciri-ciri rakan sebaya de jadik penileh engkek? 4.1.1 1.3.2 Cip nu serag ha kek palei, Kemil awat mong cep kelag; Mai nyenyam tok genmar naihalei, Kawat hod mong ku englag malag. Hiham selbog dek ku awat, Singgah biweh bungak kembang; Mai nyenyam hod bekawat, Dek bakat er bekembang. Jelmol istane was beradu, Nyak iceknip nu deg engkek; Kawat sebegei tempat hiadu, Nong hik hahol hod hikakkek. Cip bejengoi nu deg engkek, Cip semiyak agok leklug; Kawat begeiharok hod hikek, Kawat de bor genmar betulog. Sayet-sayet lei raknak, Genmar tenroj kakkek engrat; Senalo kiog bengsat begunak, Dek selamat duniak akhirat. Sempak de nyam agok hik pej, Hibeh caknak kak ku darjis; Alau kitiruk pekare niknej, Hod mong sesal keknit jis. Cip ratah ha kek inong, Kilos nej tempat peninoh; Kuat disiplen hodloh mong, Beputos ase agok nunoh. Seni Engrok Duniak Eng 4 AUDIO 2

Tatamengwal Lenapor Penamer Antidadah Sekolah Menengah Kebangsaan Seri Perloi 5.4.1 3.2.1 Ku 11 Januari 2020, Kelab Pembimbing Rakan Sebaya Sekolah Menengah Kebangsaan Seri Perloi, kibeh Penamer Antidadah. Progrem nukjis adeh betenujuk ha pesedar mureb ha bahaye penyalahgunaan dadah. Penamer bimulak ku pukul 8.00 pegelap. Rimdij cikgu ru mureb naibekumpol ku dewan sekulah. Penamer adeh bejaye bianjor telas birancang kateh mesuarat agung kelab nu imulak tahut adeh. Penamer adeh birasmi ya pengetua Sekolah Menengah Kebangsaan Seri Perloi, Encik Farhan a/l Yok Ngah ku tepat jam 8.30 pegelap. Kateh neucap ipenerasmi, pengetua kiperingat nu murebmureb de naitibak dek naipernyak ju dadah ha kesejahteraan sinui ku pigoidoh. Beliau jugak, kiharap mureb-mureb sekulah tok naitelibat kateh penyalahgunaan dadah. Telas ajeh, Pengetua bianj neng nu dewan penamer ru bijoi ya cikgu penasihat Kelab Pembimbing Rakan Sebaya, iaijeh Cikgu Han Rose a/p Yok Tom ru pengerusi kelab saudara Bah Sherman a/l Bah Samri. Semase penamer ajeh, mong biperneng bideo ha bahaye penyalahgunaan dadah ru care-care ha perwir dirik ju telibat ru dadah. Perenneng bideo adeh jugak, kipesedar mureb-mureb ha kayat tenagih dadah. Selaen perenneng bideo, bahan-bahan kilek kateh penamer ajeh ialoh lenukes poster dadah, wog-wog mai de telibat kateh tenagih dadah ru tenerang ha Akta Dadah Berbahaya 1952. Selaen ajeh, bibeh nanek penetanding lenukes poster ha penyalahgunaan dadah. Penetanding adeh bibukak nu rimdij mureb teningkat satu lei teningkat limak. Mureb-mureb de naimuj penetanding adeh bidol ku nanek was has ku kateh dewan penamer. Pengetua kineng penamer ajeh seleneu memerip minet peksendok kicip nu bilek penamer de kilek. Penetanding lenukes poster adeh bisertai ya 30 urag mureb. Senambot de bor biog ya mureb ha penamer adeh. Alaupen penamer adeh bibeh ku jis sabtu, namun bianggar lebeh ju seribu urag mureb de naihol nu penamer adeh. Hal adeh, kiperneng bahawe mureb-mureb mong naisedar ha bahaye penyalahgunaan dadah. Penamer adeh bitutop ku jam 5.00 dui. Rimdij ahli Kelab Pembimbing Rakan Sebaya biarah ha seryap dewan secare gutong-ruyong. Penamer adeh na kicapei matlamat ru bejaye ju segik isenambot. Biharap penamer rah adeh, mong biui nej ku mase pigoidoh ha kesejahteraan bangsak. Bisediak ya, 14 JANUARI 2020 Wak Dirza (Wak Dirza a/p Ramli) Setiausaha Kelab Pembimbing Rakan Sebaya, Sekolah Menengah Kebangsaan Seri Perloi Nar. Wog iceti gambar Ektiviti 1. Ceryak 10 engrok muh ru beh ayat. 2. Jijoi pormat lenapor ku kemil beh nanek lenapor bekenaet hasel lenawat nu Agensi Antidadah Kebangsaan (AADK). Duniak Eng 5

Kenukoh Prestasi akedemik Zamira ya merosot mende ilei kigenmar kiman komputer. Kawat kiajak hek punteng sekulah, gu hamerek peperiksaan. Bah Rizan kilemah kateh mata pelajaran Bahasa Semai. Wak Masni mong imasalah peribadi iaajeh masalah iperingak, sebegei kawat de rek ilei kicerite nu hek. Ma tenindak engkek sebegei kawat ru ui lenakon man peranan. Ektiviti Duniak Eng 6

RUSIYE MENASAK MAI HIK UNIT 2 Rempah Menasak Cerngai ru Belwal 1.2.1 3.3.3 1. Neng gambar ku kemil ru semiyak ru sebot muh rempah jijoi gambar ku kemil. Og idie engkek nanek resepi menasak gunak rempah ku kemil. 2. Peterang genunak rempah kilek de engkek panei selaen gambar ku kemil. Bincang ru kawat englag ru perneng ku kateh kelas. Ektiviti Duniak Eng 7

Menacak 2.1.1 3.1.3 1. Bacak ru paham maklumat ku kemil adeh secare pintan. 2. Cerlah maklumat ku kemil ha pelek ceber ru Ektiviti beh kateh mentok peta cemboh? Pelek ceber ialoh pelek de bihasel ju kening ceber de engrak. Pelek ceber adeh bementok bulat ru lonjong. Ikaler kijoi baka kening ceber ajeh begei kaler coklat, belak, rengai, bejalor belak ru biyeg. Pelek ceber senang biberkep bebandeng pelek perah de terik bihakek kateh serag. Mai manah entem naigunak pelek ceber atao pelek perah sebegei bahan menasak iaajeh rob. Ku sampeng ajeh, pelek ceber adeh buleh jugak bibeh engrat kak ru bijol kateh bubu. Mong kenaji biurok pelek ceber buleh kihasel senem diesel. Care mudah ha masak pelek ceber adeh, hik hodloh hipeh icekop ceber ha kot iisik kateh. Alaubegeiharok pen, pelek ceber hodloh bipruses care de betol dek tok hibel. Telas ajeh bisuj, bigap, iisik nek biseh kasar. Telas ajeh birendam nar lei limak jis. Bijet ya memerip jis ru bitil lei sot, bisalei ku kemil os. Rob ikenjip pelek ceber adeh lemak-lemak ru kedej ru buleh hicak ru canak atao gale. Buleh jugak bigulei ru tarug gale atao gag. Iunik menasak pelek ceber adeh bikenal ya masarakat Gop ku Kampong Mukim Ulu Tembeling, Jerantut, Pahang. Enai naikermuh menasak pelek ceber adeh sebegei sambal asap rong. Nekate asap rong adeh beasal ju nekate isik rong iaajeh kirujok nu iisik kateh. Nekate asap ajeh bigunak mende care daknek ru bahneh asap rong adeh samak begei bahneh asap de kilek. Asap rong adeh bidek leu begecek-gecek, kayat ajeh ikenjip keer. Sambal asap rong adeh had sesuei amen bicak ru cakna ru ulap kilek rah imuj betik. Rob Ju Pelek Ceber 2.1.1 3.4.1 Duniak Eng 8

3.2.2 5.3.3 Menules Menasak Pug Cegeh ru Selak Kulib 1. Jijoi maklumat ku kemil bincang ru tules care-care menasak pug cegeh gunak rempah mai hik. 2. Bacak ru perneng kateh kelas jijoi isik de bibincang. Ektiviti ➤ ➤ ➤ ➤ ➤ ➤ ➤ ➤ ➤ Duniak Eng 9

4.1.1 1.3.2 Seni Engrok Kerjak 1. Bacak maklumat ku kemil ru kembang isik. 2. Bincang kateh bergu ru beh dailog ha ibernor kerjak ru ikenurang amen hikot secare benelebeh. Ektiviti ✤ Buleh kipergek kenjip luwig ✤ Buleh kipergek masalah kemog ked. ✤ Buleh kipergek alahan mai makok ru kaknek ✤ Buleh kipergek kadar gulak kateh behip 4.5.4 1.1.3 Ibernor ✤ Buleh kikayat radang nyinyui ✤ Kiog komplikasi nu mai makok Kemudaratan Duniak Eng 10

Telas nar tenem. Tatamengwal 5.1.2 2.1.1 Engrok Ganti Muh Dirik Ma hek beh ajeh? Juk lek, jampong ijis bor gikdoh ya dui terik ikerjak. Samak-samak hik betulug doh. Hooh Yok Behek. Buleh jugak. Selaen buleh tamah berengkep kep jugak har perhol sengep. Betol engrok hek ajeh. Remit adeh jeoi igenunak ru bor ha senihat. Ma ha cet Yok Rihan? Lengwas hek kor tik adeh. Yok, kekjet eng. Eng ha kerkor. Betol engrok hek ajeh rah pepatah amen hik lop pekasam biar lei kupangkal kengrit. Bei le tulug eng kerkor dek deras dij. Amen ya siap buleh har kungsi cet kening remet. Mai hik senalo naigulei ru kak atao pug. Mong jugak kak ru pug bigureng gunak remet. Selaen ha caknak, remet jugak mong hasiat kilek. Salah nanek sesuei ha mai kerdor pai peryos ha terbor dengkenon. Bengwal antare nar kawat ku selai. Bor cenadang hek ajeh. Cet ajeoi remet ajeh doh buleh hik cak ihasel. Selaen ajeh buleh hik kep tamah berengkep. 1. Gares engrok genantik muh dirik ku kemil ru beh ayat. 2. Bacak secare pintan ru jelos ru gunak senembot ru intonasi de betol. Ektiviti Amen gikjeh juk har mulak cahcah. Agok berarak nej. Eng cadang ha cet remet. Ma pendapat hek Yok Behek? Tamah Berengkep Hek panei ka Yok Rihan, ma menasak mai hik de naigunak remet? Duniak Eng 11

Kenukoh 1. Susut nekate ku kemil. 2. Ru gunak renujok tenamah, pileh nanek rempah ku kemil ru ui kenaji. Ektiviti Mennan Kate 5. K M O U E K M 10. S K L A E L U B K I 1. I R E E S 6. K E L U A N S G 2. U L K B I 7. E K L S A D A P A N N 3. K K J R A E 8. P R E A H 4. M R E T E 9. E K L P E C B R E E Duniak Eng 12

Cerngai ru Belwal 1.2.3 3.2.1 1. Secare belwal, og komen engkek begeiharok paktor-paktor ku kemil kipengaroh gaye sinui remaje jis adeh. Komen engkek hodloh bekenaet ru perkare-perkare ku kemil adeh: a) Peranan nu jap paktor. b) Senumbang atao ipenenteng. c) Og nealas ha setuju atao tok. 2. Tules pendapat engkek kateh bob tules. Ektiviti kawat sebaye peringak media massa masarakat lilei Paktor-paktor pengaroh gaye sinui remaje DUNIAK REMAJE UNIT 3 Duniak Eng 13

Menacak 2.1.1 3.1.3 Ciri-ciri Remaje Cemerlang 1. Bacak nepetek temu ramah ku kemil adeh. 2. Bincang kateh kumpolan ru beh benanding an keempat-empat nepetek adeh. Ektiviti 3. Beh neulas ha remaje cemerlang. Nepetek temu ramah ru memerip urag ha ciri-ciri remaje cemerlang. Numom remaje de cemerlang hodloh mong sahsiah ru peribadi de bor. Remaje adeh senalo kijagak henubog de bor sesamak sengoi. Lienai an belwal ru gunak bahase de supan ru apak amek, guru-guru ru kawat-kawat. Lienai jugak an senalo naiamal sipat genmar bantuk mai kilek ru tok sumbong. Ku pendapat eng, remaje cemerlang senalo lienai isik mase ru pekare de bor. Lienai an isik mase lapang ru ektiviti-ektiviti bepaedah rah bacak bob, ulang kaji pelajaran ru beriadah. Lienai jugak an naiseryap kerjak sekulah atao tenugas de biog ya cikgu ru tok naiperdeh. Remaje de cemerlang cerdig naicerlah mase antare menman ru berajal. Remaje cemerlang tok lienai telibat kateh gejale sosial rah penyalahgunaan dadah, gengsterisme, lumba haram, buli ru kekilek. Lienai jugak an senalo naipatoh ru neajar ugame ru nilei moral. Sipat adeh boleh kiperyos remaje beakhlak mulie ru lienai an pasti kep naibize pekare bor ru niknej. Antare ciri remaje cemerlang ialoh remaje de naihergak lemu penanei. Lienai an senalo beusahe tuntot lemu alaupen jeoi cenabar. Remaje cemerlang naipanei an penenteng lemu penanei ha mase nungar. Lienai jugak hodloh kretip ru inovatip ha capei jenaye kateh bebegei bidang. Remaje berlemu tok senang bilenlod ya pehak tok betanggongjawab. 2.3.3 3.2.3 Cikgu Khairul Nizam bin Aseh Rahimah binti Yas Encik Razak bin Beretong Puan Zurinam binti Kangsar Duniak Eng 14

Menules Tenarek Henibor Remaje Ku Pabeg Deg Kikek henibor ku pabeg deg berupe nanek penileh popular kateh kenalag remaje amen suasane ku deg tok nej kiog sernuk. Nyiknyukloh senalah entoi ha naikek henibor ku pabeg deg amen henibor ajeh tekawal. Alau begeiharokpen, remaje de naikek henibor ku pabeg deg jeoi kidedah remaje ku pekare de tok bor. Remaje de genmar naikek henibor ku pabeg deg bepunce ju tenindak apak amek de tok ubai og penerhati de bor nu kekenon. Suasane peringak de bemasalah jugak kijadik punce remaje lebeh genmar cekcip. Icuntoh, amen apak ru amek naiweswes an kijadik punce emosi kekenon tegangguk. Idil kekenon naikenjip tok selese ha kungsi ma-ma pekare ru apak amek. Adeh an kijadik punce lienai telibat ru ektiviti tok sehat ku pabeg deg. Selaen ajeh, pengaroh kawat sebaye jugak berupe punce remaje ha naikek henibor ku pabeg deg. Besamak kawat sebaye, lienai kep bekungsi hal-hal peribadi. Tenamah nej, apak amek ru tenek menang tok mampuk naijadik kawat de bor. Pengaroh kawat sebaye adeh lebeh nu ala ku pekare de niknej ju pekare de bor. Ku sampeng ajeh, remaje jugak senalo bidedah ku henibor remaje belepak ku pabeg deg ju media massa, teutame media elektronik. Icuntoh renancang tivi senalo kiperneng bebegei ektiviti de buleh remaje naibeh ku pabeg deg. Iklan bementok henibor mampuk tarek penehati remaje ha naijoi. Remaje jugak senang tededah nu mai jengoi de tok bikenal kateh media sosial. Lienai tedurong bekungsi masalah ru emosi kateh media sosial ha og peluang mai kilek kot senempat. Adeh punce remaje ha naikek henibor ku pabeg deg. Anggote masarakat secare tok langsong jugak kijadik punce remaje naikek henibor ku pabeg deg. Mai raknak senalo naiternyul cuntoh de tok bor ku kenon remaje. Icuntoh, ju peneanjor ektiviti henibor ha konset de melampau na pengaroh remaje ha naijoi. Tok sek amen remaje telibat kateh henibor tapik amen henibor ajeh kidedah ku ektiviti de kilanggar adat budaye ru ugame, remaje hodloh naiperwer. Iserengkol, tok sek remaje ha naikek henibor ku pabeg deg tapik lienai hodloh besikap matang ha beh penileh banse henibor ajeh. Henibor ajeh hodloh tok kianj remaje nu ala bahaye. (Bipetek ru biubahsuai ju Dewan Siswa, September, 2016) 1. Bacak nepetek ku kemil ru beh renumos ha “Punce-punce Remaje Genmar Naikek Henibor ru Idil”. 2. Og cenadag engkek, begeiharok icare ha perwer masalah remaje de genmar naikek henibor ku pabeg deg. Bahas cenadag engkek kateh kelas. Ektiviti 3.4.3 1.2.3 Duniak Eng 15

4.1.1 1.3.2 Seni Engrok 1. Bacak gurindam ku kemil adeh ru gaye intonasi de betol. 2. Og iceti nujap rangkap ku kemil. 3. Secare bergu, beh renumos care-care ha kijadik remaje cemerlang. Ektiviti Gurindam “Bengsat Ha Remaje” Bok de selei ha berajal Mase nungar genmar bedajal. Remaje de panei kiuros mase Pasti naikep sinui selese. Amen besipat hurmat-menghurmat Senalo isinui Nyenang berkat. Genmar betulug ru senalo cerie Ajehloh tandak sengik mulie. Amen remaje senalo cemerlang Sinui ku nungar pasti gemilang. Amen kicerngai bengsat peringak Kaha beh niknej pasti teagak. Ru peringak tok bekirak Ajehloh tandak kenon bejasak. Remaje de kituntot lemu penanei Cenabar sinui senalo kipanei. Kuat isemangat ha bejaye Pasti nanek jis kicapei jenaye. Amen remaje mong icite-cite Ku mase nungar jenaye tecipte. 4.1.1 5.5.4 AUDIO 3 Duniak Eng 16

Tatamengwal Engrok Ala 1. Bacak nepetek ku kemil ru kenal pasti senalah genunak engrok ala. 2. Secare betules, pebetul senalah ru og jenawab de betol. 3. Beh ayat gunak engrok ala ku kerop: a) kemil d) sudut b) kerop e) kenog c) beg f) kateh Ektiviti Engrok ala ialoh kenumpol engrok de kihol peksendok prasa muh. Isenalo telas engrok sendi muh de kiperneng hala tuju atao nejuros. Antare engrok ala ialoh kemil, antare, kerop, kenog, padek, segik, selatan, sudut, beg, ngar, kateh, utara, pincong, timur ru barat. Bah Alimi numom remaje de bor ikelakuk. Elei kigei ku Kampung Air Denak ku Perak iaajeh ku selatan tanah air. Deg iperingak Bah Alimi rek ku kemil batagari. Hobi elei betengroj ku batagari de mong kateh selai jeer sawet ru selai telei ijajak. Bah Alimi jugak had rajit berajal ru Ilei becitecite ha cerot berajal ku universiti ku utara lengrik iaajeh ku Australia. Ilei senalo beh penebincang pelajaran ru kekawat ku ngar jehuk ku sudut ideg. Ku kemil deg ruog, iapak na kibine perpustakaan mini ha pegalak Bah Alimi ru imenang ha berajal. Ku kerop ideg pulak, iapak kibeh jambor ha iperingak beparik ru jadik tempat ha lienai besimbang. Bah Alimi ru imenang genmar naibeh kerjak sekulah kateh jambor ku mase dui. Ku cuti sekulah mingguk nungar, apak ru amek baianj Bah Alimi ru imenang melancong ku Melaka de teletak ku utara tanah air sebegei hadiah ha ilei ru imenang de naikep keputosan cemerlang kateh peperiksaan. Bah Alimi ru imenang naikenjip kerakmik. Kenenjip adeh an naijadik nanek motivasi ha naiberajal besunggoh-sunggoh. 5.1.2 3.3.1 Duniak Eng 17

Kenukoh 1. Kek 15 nekate engrok ala de biog. 2. Pileh ru beh 10 ayat gunak nekate ku kemil. Ektiviti S E K P I N C O N G A S A C E G I K M O K E N O G N Q S U W E L J H F D S B Z Y M A L N P K E R O P I T B R T V G X T A L A E Z A U I K I D T N G A R T K A M E L C E G I A K T U K M M O P S R T E R U S U D U T A B H Q W B A R A T K S O Y J T M O A N T A R E O Kemil Antare Kerop Kenog Padek Segik Selatan Sudut Beg Ngar Kateh UtarA Pincong Timur Barat Duniak Eng 18

Cerngai Ru Belwal 1.2.1 3.2.1 1. Bacak dailog ku kemil adeh ru nada entoi. 2. Bincang ru senarei penenteng PIBG. 3. Bentang kateh kelas idie de engkek kep. Ektiviti Mesuarat Persatuan Ibu Bapa dan Guru Ku Sekulah Yok Ajis pai kijug ju sekulah. Ilei teros kiterbuk ha iapak amek ku deg ruog. Ilei kianj nuhelei surat ju sekulah kaha og nu iapak amek. Yok Ajis: Apak, amek, adeh mong eng anj jug surat ju sekulah. Amek: Surat ma? Apak: Og madeh, eng nghaneng. Yok Ajis: Surat og panei ju pehak sekulah, mong mesuarat PIBG mingguk nungar ku sekulah. Cikgu kior enjun tibak nu sekulah. Kiurok ya cikgu, jeoi pekare penteng de bekenaet ru mureb sengoi hik naiha bincang. Amek: Pekare ma de pehak sekulah naiha bincang? Yok Ajis: Pasal penenteng lemu penanei ha pitak sayet hik, tenibak nu sekulah ru peranan apak amek ha ikekenon ku sekulah. Amek: Jis ma mesuarat PIBG ku sekulah hek doh? Buleh apak kikot cuti awal. Eng buleh ngperop apak nu sekulah hek. Yok Ajis: Jis Sabtu adeh, pukul 8.30 lei 12.00 dijis ku dewan. Apak, isik canuk borang cenadang ru slip henader adeh. Huper doh eng ha og nu cikgu kelas eng. Apak: Og madeh ru pen, dek eng ngisik. Yok Ajis: Jerkek agok sip tibak awal ya. Apak: Eng ru amek an jar tibak awal mende jar jakot nyeh ha hal sekulah hek. Jar jihod panei penekembang pelajaran lihek. Nah, kot slip henader adeh, dek abor. Amek: Betol urok apak hek ajeh. Jar jahok kenon jar, jihod kekenon jik doh jadik sengoi de bejaye. Agok risau, jar an jaet nu sekulah hek. Yok Ajis: Abor haknuk mende jerkek hod tibak nu mesuarat sekulah minggu nungar doh. En ha et mamuh canuk ye apak, amek. Amek: Cip ler. PERSATUAN IBU BAPA DAN GURU UNIT 4 Duniak Eng 19

Menacak 2.1.1 3.1.3 1. Bacak nepetek neucap ku kemil. 2. Senarei hasrat de engkek kep ju neucap ku kemil. 3. Beh cenatat kateh bob lenateh. Ektiviti Et nu sekulah huj kerite, Anj bekal pengleg ru kicap, Assalamualaikum ru selamat sejahtere, Eng ngsembah pembukak neucap. Abor haknuk saudari Pengerusi Majlis, Yang Berbahagia En. Tan Chai Lim, selaku perasmi hik, Yang Berusaha, Puan Hajah Wan Mariam binti Wan Mazlan, Pengetua SMK Kejora, Penolong-penolong kanan, ahli-ahli jawatankuasa PIBG, guru-guru, Tuan-tuan ru puan-puan de bihurmat sekalian. Bor huper eng ucap nu rimdij mende engkek tibak nu mesuarat PIBG dui adeh. Telebeh canuk, eng ngucap syukur nu Nyenang mende rimdij lei hik kep bekumpol alaupen eng panei engkek sibok ru kerenjak engkek. Abor haknuk. Tuan-tuan ru puan-puan, Lijik, AJK PIBG tahut adeh an jik cubak beh sebor de buleh. Rimdij de jik beh adeh ha bernor pitak sayet ku sekulah adeh. Senumbang pehak engkek ya jik gunak ha bantuk progrem-progrem sekulah ha petinkat penecapei akademik ru sahsiah kenon-kenon hik ku sekulah adeh. Engkek rimdij buleh kineng bob atur care mesuarat agung de mong lenapor ektiviti PIBG ru senumbang ju pehak PIBG nu pehak sekulah. Ku tahut adeh, PIBG beharap an tetap kipeteros nej ektiviti kateh mentok cenemerlang mureb rah kelas tenamah semase cuti sekulah ha kelas-kelas de kot peperiksaan PT3 ru SPM. Selaen ajeh, PIBG pen mong og senumbang kateh ceramah motivasi nu pitak mureb kelas peperiksaan. Eng ngharap pitak apak amek buleh naiog bengsat nu pitak kekenon dek naibesemangat tibak nu sekulah ha berajal. Adeh ha mase nungar de cerah ha pitak kekenon hik. Hik hod hi ubah nasib sinui ju hajap nu senang. Oleh ajeh, eng ngseru pitak apak amek kot panei hal pelajaran kekenon. Amen buleh, apak amek hod naipasti kekenon engkek naikep joi rimdij ektiviti sekulah de ya birancang. Eng jugak ngharap apak amek senalo tibak nu sekulah, terbuk ha pitak cikgu ha bincang hal pelajaran kenon liknai. Selaen ju kenjeh, jeoi mureb sekulah adeh de naiwakel sekulah kateh bidang sukan lei perinkat lengrik ru kebangsaan. Tahniah eng ucap nu pengetua ru cikgu-cikgu de telibat. Eng ngharap cenemerlang adeh kep biteros ku tahut adeh. Setakat adeh taleh neucap eng ru bengsat eng. Eng ngharap apak amek ru pehak sekulah buleh bekerjaksamak ha pemajuk bangsak lihik dek teros maju. Adeh imase ha besaeng ru kaom kilek. Adeh imase ha bukti hik sengoi pen buleh. Eng ngharap, kekenon mai hik an teros kiberajal lei bejaye. Eng ngperdij neucap en adeh ru nurangkap pantut, Jis manik perai ku dengwal, Amek sibok kiseryap iarap; Aman tesilap tutor ru bengwal, Jemari ngsusut ngsenmanj maap. 2.1.1 3.2.2 Teks Neucap Tuan Haji Dzulkarnain bin Ismail Yang Dipertua PIBG SMK Kejora Mesuarat Agung PIBG SMK Kejora Kali Ke-15 Duniak Eng 20 AUDIO 4

Menules Tajok: Cuntoh Pormat Penetules Minet Mesuarat PIBG 1. Tajok minet mesuarat. 2. Tareh. 3. Jis. 4. Mase. 5. Tempat. 6. Henader - Apak amek - Pitak cikgu - Jumlah 7. Engrok alu-aluan pengerusi. 8. Penebentang ru pengesahan minet mesuarat kali ke merip. 9. Pekare bebangket. 10. Penebentang lenapor ektiviti PIBG tahut canuk. 11. Penebentang lenapor kewangan PIBG tahut canuk. 12. Penebubar AJK PIBG tahut canuk. 13. Lenantek pengerusi sementare. 14. Penileh AJK PIBG tahut pai. 15. Membahaskan usol-usol. 16. Hal-hal kilek. 17. Neucap penetangguh. 18. Senarei muh de becatat. 19. Renuang tandakteg ya setiausahe PIBG ru YDP PIBG sekulah. 1. Kateh kumpolan, kek cuntoh minet mesuarat PIBG sekulah-sekulah ku kateh Internet. 2. Salit ru bentang cuntoh minet mesuarat de engkek kep. 3. Tules nanek minet mesuarat jijoi pormat penulisan minet mesuarat ku kemil. Ektiviti 3.2.1 2.1.1 Duniak Eng 21

4.1.1 1.3.2 Seni Engrok 1. Cerngai audio ju rentak laguk Malaysia Baru. 2. Dindang boria ku kemil adeh gunak nada ru gerak berog de sesuei. 3. Og peneajar de engkek kep ju laguk adeh. Ektiviti Boria PIBG Salam sejahtere jik ucap, Nu rimdij mai jengoi de tibak, Ha pitak kawat ru kenalan, Cerngai boria jik pesembah. Laguk boria jadik henibur, Ha dindang nu engkek rimdij, Ku jis mingguk adeh hi beburuk, Rimdij cikgu ru apak amek. Korus* Beiloh hik rimdij besamak-samak, Hibine mase nungar de cerah, Teros usahe get bealah, Semoge hik bejaye. Rimdij cikgu ru apak amek, Engkek jadik penandak lijik, Beh muapakat kianj nu berkat, Semoga dij lihik bejaye. Ulang korus* Loi had padeh jik ui pesembah, Boria PIBG ju lijik, Abor haknuk nu engkek jik ucap, Sek lijik harap engkek maap. 4.2.1 5.2.3 Rentak laguk ju Malaysia Baru 1963    Ulang 3x AUDIO 5 Duniak Eng 22

Tatamengwal Engrok Majmok Engrok majmok ialoh nekate de tementok ju nar nekate dasar atao lebeh. Nar atao lebeh nekate dasar ajeh mong iceti ilei memasig, kedokan amen bigabog nekate-nekate ajeh, an kianj ceti de pai. Cuntoh engrok majmok: (i) Teu mat (ii) Kenon berencak (iii)Abor haknuk Kenal pasti ru gares engrok majmok kateh ayat ku kerop adeh. 1. Progrem PIBG ajeh kiguj jijoi atur care begei de birancang. 2. Peksendok ha beh ma-ma progrem cenemerlang ku sekulah, hik hodloh hiog kertas kerjak nu pengetua dek kineng ru kilulus ya ilei. 3. Mata pelajaran Bahasa Semai an bibukak ku sekulah-sekulah amen mong senmanj ju pitak apak amek mureb. 4. Hid hodloh hi pemajuk bangsak lilei lei nu perinkat antarabangsa kateh ma-ma bidang de hik cebor. 5. Tanggongjawab apak amek ha pasti kekenon lienai naiet nu sekulah ru berengkep penanei de biajar ya cikgu. 6. Mureb-mureb sengoi hik de tibak nu sekulah an kikep benantuk alat tules ru wang saku ju pehak JAKOA. 7. Pengerusi PIBG ajeh kitandakteg buku tetamu telas kibeucap ku kemil pentas. 8. Setiausaha PIBG kicatit minet mesuarat semase mesuarat ajeh bibeh. 9. Bob progrem mesuarat PIBG de biedar nu pitak tengloh ajeh ikaler merah jambu. 10. Pengetua kiucap abor haknuk nu rimdij tetamu de tibak nu mesuarat PIBG dui adeh. 5.4.1 3.4.1 1. Bacak nota de biog. 2. Beh ayat kateh bob lenateh gunak engrok neimboh de bikep kateh ayat ku kemil. Ektiviti Duniak Eng 23

Kenukoh 1. Cerlah mureb nu memerip kumpolan. 2. Sebegei jawatankuasa PIBG ku sekulah, ma tenindak de buleh engkek cadang ha Program Ziarah Cakna adeh? 3. Secare begilir, mureb kicatat nanek idie ha selesei masalah. 4. Mureb kigunak pen ru kertas de samak. 5. Hasel ju peniker, bentang ku kateh kelas. Ektiviti Duniak Eng 24

Cerngai ru Belwal Hik Cat Nu Lod kipergek peniker de negetip kipetinkat cenempet bepiker secare kretip Mong yenaken nu dirik lilei kiperek dirik nu alam bor ha senihat berog kep kenenjip de pai Lenebeh ektiviti hik cat lod 1. Bincang lenebeh ektiviti hik cat lod. 2. Tules ayat hasel penebincang jijoi bahan ku kemil. Ektiviti 1.3.1 5.5.3 SERAG BELAAR ANUGERAH NYENANG UNIT 5 Duniak Eng 25

Menacak Surat Ju Wak Rita No. 15, Kampung Orang Asli Sungai Ruil, Tanah Rata, 39000 Cameron Highlands, Pahang. Nu kawat eng, Rozana eng ngharap hek kateh keadaan sehat. Eng padeh sehat-sehat taleh. Saudari, Eng panei hek bemenat ha rahroh nu Mossy Forest. Kateh surat adeh, eng ha cerite kenenjip eng ngcat Mossy Forest ku Brinchang, Cameron Highlands semase cuti sekulah padeh. Mesti hek pek panei ku belok Mossy Forest adeh. Mossy Forest mimang nanek was de tekenal had ibernor neindah alam ru teletak ku lod Brinchang. Amen hik et nu was ajeh, inong mimang bekuna-kuna “rah tijik de bipet” buleh luwig kui. Tapik bile hik neng neindah alam kerileng kengwil kentop, hik kenjip had isernuk. Hek buleh tibak ru peringak samak mong huj tenenbot lilei atao gunak pakej penelancong. Ku padeh jugak, buleh hicip kemil gertak jehuk icenreg 150 meter de bisediak ya Jabatan Perhutanan Cameron Highlands. Amen hi et madeh hodloh hilog bajuk ru kasut de sesuei mende kaaj ru jeud. Iwas serag ku padeh had isengej, ju tik lei kening jehuk biterbeg ya lerbur belaar de kiserap teu rah span kaaj. Inengneng serag ku padeh had ibernor mende rimdij belaar ru besagop ajehloh kibeh hik kenjip tenang. Had adehloh eng tules kenenjip eng nu hek. Eng ngharap ma de ngkungsi buleh kitarek sengik hek ha rahroh nu Mossy Forest. Begei peribahase mai “kubelok mong heknod, ku pajeh mong inong”. Eng besediak jadik pemandu pelancong bile hek ha et nu madeh. Jadik bulehloh har “cak pinui” besamak-samak menikmati neindah alam kerileng. Ku padeh jugak, eng ngog memerip kepig gambar Mossy Forest. Semoga har terbuk kateh warkah de kilek ku mase pigoidoh. Kawat hek, Wak Rita Rozana kiterimak nanek surat ju ikawat, Wak Rita de kigei ku Cameron Highlands. Ilei kaha cerite ikenenjip rahroh nu Mossy Forest kateh cuti sekulah. Jeud iceti lembap Lerbur iceti belumut Duniak Eng 26

2.1.1 5.1.4 Ektiviti 1. Bacak ru paham bahan ku kemil ha berkep maklumat. 2. Bincang ma ibernor Mossy Forest adeh. 3. Beh ayat ju peribahase de bekaler belak. Was debor ku Mossy Forest papat tandak Mossy Forest Mog jugak hik bakek semago gertak jehuk ha hik cat Mossy Forest sempadan Pahang ru Perak Hik nengneng ibernor serag Mossy Forest Duniak Eng 27

Tenarek Serag Royal Belum Ku Belok Itempat Serag Royal Belum? ✿ Serag Belum teletak ku daerah Hulu Perak, besempadan ru Thailand ku sebelah utara. ✿ Taman Negeri Belum bituboh ku tahut 2000 ru telas ajeh ku tahut 2003 bikenal sebegei “The Royal Belum”. ✿ Ku 3 Mei 2007, was Royal Belum ya biwarta sebegei Taman Negeri Royal Belum. (Sumber Portal: Perbadanan Taman Negeri Perak) Paneika engkek? Sejarah Royal Belum ✿ Imuh “Belum” biurok ju engrok cug jehuk de kigei ku serag adeh de kibeengrok belummm, belummm. ✿ Kayat ajehloh biperdek imuh Belum. Ektiviti 1. Cerlah bahan de biog ha berkep maklumat. 2. Jijoi maklumat de biog, hurei isik-isik penteng ha ibernor serag ru penenteng alam semule jadik ru tules kenarang. Menules 3.4.1 1.4.2 10 banse Cep Yag teu Talag Kooi kampug mai hik Santuari Kak, teu Talag Ruok Bungak manor deg inap salt lick Ma ipenenteng alam semule jadik ku Malaysia? ✿ Sumber perenglai ✿ Habitat ✿ Sumber mentah ✿ Was tenadah manik ✿ Keseimbangan ekosistem Duniak Eng 28

Seni Engrok Ibernor Alam Lengrik Adeh AUDIO 6 1. Bacak ru hayati sajak ku kemil. 2. Hurei iceti sajak, telas ajeh og unsor gaye bahase. Ektiviti 4.1.2 2.4.1 Heknog cep hicerngai belempog Kitandak mongloh jis de pai Ibernor alam adeh kibeh ngkerakdik Rah duniak ha lilei Ngperbet mat eng Ngdepa teg Segej, tenang, senang ngkenjip Kibeh eng rah melayang ngkerakmik Wahai pencipte alam Kenagum eng terik ha kerdik Ju iyah lei kelem Ipesone tok an nyep Engrok pinui begei berirama ku lod Tenumboh begei berunggen-berunggen ku lod Begeijeh ibernor ikenenjip Rah ibernor taman ku mengkah Neindah alam kenjip sempurne Kibeh rimdij mai bipukau Kibeh rimdij mai tekesima Tapik, hik hodloh hijagak Dek neindah adeh tok pernah nyep Duniak Eng 29

Tatamengwal Engrok Neimboh Nanek dui, nar urag kawat ubai gigei ru belwal sambel ubai seryap arap. Mende baiha cat lod mase cuti sekulah. Nar kawat adeh had ubai teruje hod beh ektiviti berencat lod. “Eng pek sabar hod berencat nu lod ajeh,” urok Yok Aslan. “Eng pen samak pek sabar ha nengneng ibernor Lod Batu Putih ajeh,” urok Bah Ritus. “Peksendok hicip nu was lod ajeh ma kibesat ya amek hek Yok Aslan?” sual Bah Ritus. “Amek eng jeoi ibengsat amen eng ha et nu serag deh,” urok Yok Aslan nu Bah Ritus. “Amek pen samak,” balas Bah Ritus ru kibilag ijaras teg ha merip urag hod cip was lod ajeh. “Mai yok renyah tenader pug ku deg hek deh ki beh eng ngsip merip kenirak eng nek,” urok Bah Ritus. Yok Aslan kikus ru kiseryeh ipug de betader ajeh. Bah Ritus kicerot ikenirak jaras teg nej. Berhui ngoi sendap berencet bihes ju degwal Yok Aslan. “Sendap ingoi, ma mei de kibercet ya amek hek Yok Aslan?” urok Bah Ritus. “Amek eng kibercet senubai betei,” balas Yok Aslan. “Amok ku belok jun berkep betei jeh,” tanyak Bah Ritus nu Amek Yok Aslan. “Eng roj ku beg nong selai,” balas Amek Yok Aslan ru kijamuk senubai nu ubai. Amek Yok Aslan kigei ku englak ubai. “Amen jerkek et nu Lod Batu Putih doh agok mur ma-ma de mong kateh serag,” besat amek Yok Aslan. Ubai degoh kui. Engok neimboh Engrok dasar 1 berencat 2 nengneng 3 bengsat 4 kibilag 5 tenader 6 berkep Engok neimboh Engrok dasar 7 kijamuk 8 kikus 9 kenirak 10 kicerot 11 berencet 12 kigei 1. Lenkap jadual ku kemil u beh ayat jijoi engrok neimboh. 2. Ulas cerite ku kemil gunak ayat lilei. Ektiviti 5.1.3 3.1.1 Duniak Eng 30

Bangunan Besejarah Cerngai ru Belwal Bangunan Besejarah 1. Bincang secare bergu nujap bangunan besejarah ku kemil ru bentang hasel benincang. 2. Gunak menudah Internet, kek bangunan besejarah kilek ru ui kenaji. Ektiviti 1.2.1 3.3.2 Istana Maziah Kubu Margherita Masjid Ubudiah Menara Jam Atkinson PELIHARE WENARES HIK UNIT 6 Duniak Eng 31

Menacak 2.1.1 3.1.3 2.3.1 3.2.2 Kellie's Castle Ektiviti 1. Bacak nepetek ku kemil adeh secare entoi jijoi senembot ru intonasi de betol. 2. Kenal pasti kosa engrok bekaler belak ru og iceti. 3. Kek isik-isik penteng ru tules kateh bob. Kellie’s Castle adeh bibeh ya nuurag peladang ceber ju Scotland bermuh William Kellie Smith. Icerite bemulak bile peneusahe Bristish na kibukak estet ceber ku sekitar Batu Gajah. Iantare ladang de bibukak ialoh Ladang Kinta Kellas, Ladang Kinta Valley, Ladang Harewood, Ladang Sengat ru kekilek. Antare peneusahe Bristish de had bikernal ku Batu Gajah ialoh William Kellie Smith ru Alma Baker. William Kellie Smith beasal ju nanek kampug bermuh Kellas ku bahgian timur laut Scotland. Ilei kitibak ku Tanah Melayu ku tahut 1890 mase iumor 20 tahut. Semase ku Pulau Pinang ilei kikenal ru Alma Baker nuurag kontaraktor ku Kinta. Ilei bejaye kijadik peneusahe ladang ceber Kellas Estet, Kinta Kellas Estet ru lombong bijih timah Kinta Kellas Dredging Company. Ku jaman ikegemilangan, William Kellie Smith na kibeh nanek bangunan de entoi ha geinei iperingak ru sebegei kenjip haknuk nu ikenah Agnes. Bangunan de biog muh Kellas House mulak bibeh ku tahut 1910. Bangunan nik tinkat ajeh bibeh joi mentok nanek istana ku India. Itukang bianj has ju Madras. Bangunan de mong 14 bilek, nanek bilek kerop tik ru terowong rusiye ajeh bilenkap ru lif iajeh kek petame ku Tanah Melayu. Ku tinkat kedua bibeh nanek padag tenis belantei simen. William Kellie Smith adeh had kigenmar ugame ru budaye Lel lei ibangunan mirip seni bina Lel. Semase Perag Duniak Petame dij, nubanse wabak nyaknik iaajeh Spanish flu kimerebak ju Eropah nu Asia lei Tanah Melayu ru jugak ladang Kellas. Jeoi ipekerjak ladang ru tenage maher de bianj has ju India naidat akibat naikenak hawar nyaknik adeh. Kesan ju nyanik adeh, ketue pekerja naisemanj William Kellie Smith kibeh nanek kuil ha penelindung liknai. Ilei kibesetuju kibeh kuil bermuh Sri Maha Mariamman. Sebegei tande penehergak ku kemil pelog biuker patung begei renis William Kellie Smith bidek samak dewa-dewa kilek. Alau begeiharok pen bangunan Kellie House tok kep biseryap ibahneh bile William Kellie Smith kidat biserang nyaknik radang paru-paru de kronik. William Kellie Smith kidat ku Lisbon Portugal ku Disember 1926 semase iumor 56 tahut. Telas danan William Kellie Smith hamaka bahneh bangunan Kellie House pen biberentik. Alaupun ibangunan rah tok siap tapik ineunik kijadik salah nanek tenarek mai rual naiha et cekcip nu was besejarah ajeh. (Bipetik ru biubahsuei ju sumber www.mdbg.gov.my) Duniak Eng 32

Deg Penaut Maklumat Gah 3.4.2 2.3.1 Ektiviti 1. Jijoi cuntoh biog ku kemil, ui nanek cenatat jijoi kenenjip engke memasig. 2. Bacak cenatat ku kemil, kenal pasti 10 nekate de terik ru og iceti. Kungsi kateh kelas. Menules Hello kawat-kawat, ma igah engkek rimdij? Bei hik cekcip nu Melaka. Sernuk amen hik mong peluang cekcip nu Bandar Bersejarah adeh mende rimdij mong ku padeh rah caknak sedap, jeoi was menarek, mong laot ru bebegei nej. Jadik bok-bok de tok pernah nai et atao pai naiha et, bei Ayeh kungsi gek kisah Ayeh becuti nu Melaka de mungkin engkek tok panei. Belok panei Ayeh buleh og engkek memerip tips doh. Kali adeh Ayeh ha kungsi was menarek ku Melaka. Amen hik kek tempat betnet, agok risau jeoi penileh buleh hiui ru sarat kek ru tekan taleh ku Trigogo. Ayeh pileh was beknet de murah taleh. Bei hik et teros nu Bandar Melaka. Ma benda petame hibakek? Tentuloh Taming Sari jadik tenumpu kan. Jengoi mai beator semata-mata naiha kenjip heknuj menara ru nengneng ju kemil. Menara adeh buleh kianj 66 urag ku nanek mase ru kibejawel seleneu tujuh minet. Hik kenjip deras taleh. Amen hik et nu Melaka tok sah amen tok hihuj Melaka River Cruise. Rugi amen tok hik kot peluang hitebot Melaka River Cruise. Nong teu de hijoi pernah kijadik sebegei pusat ektiviti penedagang ku Asia Tenggara. Ku sampeng ajeh, hik buleh jugak hineng bangunan besejarah kek biwes ya Belanda, kincir teu, kubu pesisiran teu ru tujuh kebek gertak macot kerileng Bandar Melaka. Bok tok kenal Kota A Famosa? Bangunan manah adeh berupe nanek wesnes mai Portugis. Jijoi sejarah Kota A Famosa ialoh kubu penetahan mai Portugis de bibeh ku tahut 1511. Kubu tentera adeh bibeh ru kedrat 400 hamba raja de bitawan. Bahan de bigunak habeh kubu adeh ju gesuk masjid ru gesuk peneb. Amen hik ha kenjip kenenjip bebize bulehloh hiraroh madeh. Was ipenyudah Ayeh ha kungsi ialoh Muzium Samudera. Muzium adeh bibeh ku kateh mentok replika kapal Portugis bermuh Flor de la Mar iaajeh nukebek kapal perag kek bigunak kateh senerang nu Melaka ku tahut 1511. Jeoi buleh hineng arap wesnes mai manah rah jerengkeh, meriam, peti besi, lenukes, replika kapal ru peta-peta de kicerite ha sejarah maritim ku Melaka. Ku muzium adeh jugak jeoi lemu penanei de buleh biui sumber renujok. Amboi, cereg jugak penetules eng kalik adeh! Amen ha joi sengik lekat jeoi pekare ha cerite nu engkek tapi kalik adeh cukop ku takat adeh taleh. Keknit jis Ayeh ha cerite nej was kilek de sernuk ru was caknak de sedap. Abor haknuk ye kekawat mende sudik bacak cenoret eng. Semoga cenoret eng adeh kiog manpaat nu engkek. Salam haknuk ju Ayeh. Bai. kek Melaka ku sengik Melaka ku sengik Duniak Eng 33

Ektiviti 1. Bincang maklumat ku kemil secare spuntan. 2. Bincang kateh kumpolan, cipte nanek puisi tradisional jijoi maklumat ku kemil ru perneng kateh kelas. Seni Engrok 4.4.2 4.3.2 Istana Lama Seri Menanti ✿ Muh Seri Menanti bikot ju muh nik batag bak de cuwai ku kerileng was bermuh bak menanti atao ruwai bak de menanti. ✿ Seri nej iceti bak kateh engrok Jawa. ✿ Bibeh ku tahut 1902 ru siap ku tahut 1908. ✿ Bireke ya tukang bermuh Taib ru Kahar beciri mentok budaye masarakat Minangkabau. ✿ Bibeh ya jehuk tanpa bigunak nubatag paku besi tapik isenambong ju jehuk bicereg pasak. ✿ Mong 99 batag cenol ru termuj 4 cenol tiang seri secengreg 170 kaki. Duniak Eng 34

Engrok gande 1. Pileh 10 nekate ku kemil ru beh kate gande. 2. Peterang maklumat ku kemil secare betules ru Ektiviti gunak maklumat tenamah kilek. 5.1.2 3.1.2 Tatamengwal Sejarah Kompleks Pasir Salak Begeiharok Pasir Salak kikep muh? Ma peristiwe besejarah de belakuk ku pasir Salak ? Muh Pasir Salak bikot ju asal sembei de mong ku meng teu Perak. Hal adeh jugak bitamah ru keadaan sembei ajeh tebeg ru cekop Pelek Salak. Ju kenjeh was ajeh bikermuh sebegei Pasir Salak. Peristiwe de kijadik sejarah semase penetentang sengoi gop nu penjajah British. Dato’ Maharaja Lela ru Dato’ Sagor baibeh renancang ru baikek pakat baihaperdat Residen British Perak, James Wheller Woodford Birch (J.W.W. Birch). Namun, Dato’ Maharaja Lela bipesalah nu kes perendat J.W.W. Birch ku 2 November 1875 lalu biperyog hukom gog tangen lei dat ku 20 Januari 1877 ku Taiping. Duniak Eng 35

Gunak renujok tenamah, kek maklumat bekenaet gambar ku kemil. Beh kenaji secare bekumpolan ru perneng hasel kenaji kateh kelas. Ektiviti Kenukoh Istana Negara Istana Negara Duniak Eng 36

Cerngai ru Belwal Gepgep Batu Kapor Ku Lembah Kinta 1. Jijoi maklumat ku kemil, ma neistimewa gepgep de mong? 2. Ceryak isik-isik tenamah kateh internet. Beh kenarang betajuk “Paktor-paktor Masarakat Hodloh Pelihare Gepgep Batu Kapor de Mong ku Malaysia”. Ektiviti 1.3.2 3.1.3 Gepgep Batu kapor ku Lembah Kinta Gua Tempurung Gua Naga Mas Gua Kek Look Tong Gua Kandu LENGRIK ENG UNIT 7 Duniak Eng 37

Menacak 2.1.1 3.1.3 2.3.2 3.4.1 Neindah Ku Kuala Mu Ektiviti 1. Bacak nepetek gunak gaye intonansi de sesuei. 2. Kernal pasti ektiviti-ektiviti ru beh peta minda jijoi nepetek cerite. Cuti sekulah de telas, kiog kenangan de bor nu eng. Apak kianj jik nuperingak becuti nu was de bor ru tok an eng ngsip. Awal huper, jik betulak ju pekan Sungai Siput nu Pos Kuala Mu. Semase penejalan, eng had teruje ru sernuk ru neindah belaar iserag. Betolloh kipasal ya apak, was lenawat adeh pasti an kiog sengik hik tenang. Kateh mase nanek jam, kirak-kirak pukul 9 huper, jik selamat tibak ku Pos Kuala Mu. Eng ru memenang eng rah tepukau bile jik neng deneret chalet tradisi mai hik. Chalet bibeh ju teknaj tepas ru pelog beltop. Apak kiyap chalet ajeh bibeh ya mai kampug. Hebat bernor mai kampug ajeh. Telas apak kibeh benayar ku kaunter de bisediak, jik pen jicip nu chalet de bisewak. Chalet adeh had ringkas, mong tilam ru cengkol taleh. Telas jik dek arap kateh deg, jik nuperingak pen beparik ku jambor de bisediak ku pabeg batagari. Iteu batagari betol-betol merlong ru sengej. Ektiviti huper adeh bimulak ru ektiviti teroke alam semule jadik. Jik nuperingak ru enam peringak kilek an bianj ya nik mom jurupandu mai Temiar ku was serag. Kateh penejalan, jik biog peneterang ha banse-banse tenumboh. Telas 20 minet penejalan, jik pen tibak ku was de had bernor iaajeh teu talag Sungai Jak. Telas puas jik nengneng neindah ru man teu, jik bianj juk nu chalet. Tibak ku chalet, jik mamuh ku batagari sambel cakcak benekal de bianj. Pukul 3 dui, eng ru apak jar seryap nealat tengroj mende jar ha tengroj tok nyak ju chalet. Apak mimang kipanei tengroj kak. Tok leu 10 minet, apak kikep kak tengas de entoi. Telas 2 jam tengroj, jik kep limak ikor kak tengas. Amek kisernuk bile kineng limak ikor kak tengas de entoi. Dui ajeh, apak ru amek bairag kak hasel tengroj. Jik nuperingak cakcak sambel belwal ru kerakmik. Pukul 9 kelem, jimuj nu chalet ha bukbed. Suasane kelem ku padeh serait tiktok engrok hingar rah ku bandar. Jik bekbed lena. Huperdoh jik sikyap ha jug. Pukul 8 huper, jik jibetulak juk semule nu Sungai Siput. Kateh penejalan, eng lekat serakngik neindah alam ku Kuala Mu. Rimdij kenenjip adeh pasti an eng ngdek ku kateh sengik. Cengkol iceti bantal Merlong iceti jernih Duniak Eng 38

3.1.1 5.3.1 Lenawat ku Kampog Orang Asli Pos Raya Ektiviti 1. Jijoi gambar ku kemil, bincang ektiviti lenawat de bibeh. 2. Cerite secare sepontan gunak ayat de lenkap. 3. Beh kenarang bementok lenapor de lenkap gunak maklumat ku kemil adeh. Menules Legnog iceti penakei Tenibak - bisamut meriah - mai kampug nailog legnog tradisi - gengsag sewang - pelawat begengsag Bianj nu serag de rek - kening seug bigik - ternyul icare beh legnog ju kening seug Bianj nu batagari - tok batin kiternyul icare cap kak - bubu/jalak - batagari bijagak ru bor - kak tengas Sesi beparik - mai kampug naiternyul icare bercet - peoh kak ru gale 1 3 2 4 Duniak Eng 39

Ektiviti 1. Lapas pantut ku kemil adeh. 2. Secare bergu, kenal pasti pesoalan ru peneajar de cubak biperlei kateh pantut. 3. Cubak hasel nu rangkap pantut betema neindah lengrik engkek. Seni Engrok 4.2.4 4.2.3 Neindah lengrik Eng Jeoi ihasiat bungak Manor, Kazanah herbe sunggoh tekenal; Lengrik adeh tenang ru bor, Hod bijagak ru hipekekal. Gei nukampug jeoi saudarak, Bekerjaksamak sinui an senang; Bumik belaar hod bijagak, Anugerah de bor cenipte nyenang. Cip nu selai tok kirak mase, Kep reski telas bekerjak; Lengrik aman ru sentose, Benanggak sengik tok tekirak. Gigih bekerjak kenon Bah Litau, Susah senang tok kiserakngik; Alau nyak eng cip merantau, Bor lengrik adeh tetap ku sengik. Cip kendurik ku Kampung Permai, Sendap icaknak ku kemil mije; Pemimpen adil ilengrik damai, Jadik senanjong nujap iwarge. Bor irenis kenon Bah Bong, Supan isipat kigenmar menman; Bikerileng lod, batagari imerlong, Tepahat ku sengik secereg jaman. Cuntoh * Pesoalan kateh karya ialoh pekare-pekare senampeng de mong henubog ru tema de hod biperlei ya pengarang ha kiperkuat nunanek tema kateh karya. * Cuntoh pesoalan kateh pantut adeh: Pesoalan iperlu hik jagak ru pekekal lengrik de bor. Cuntoh: Lengrik adeh tenang ru bor hod bijagak ru hipekekal * Peneajar kateh karya ialoh mesej de hod biperlei ya pengarang kateh ikarya, teutame ju segik moral ru penedidek ha buleh bijadik teladan. * Cuntoh peneajar kateh pantut adeh: Hik hodloh hijagak ru pekekal neaman lengrik de bor. AUDIO 7 Pesoalan Peneajar Duniak Eng 40

Engrok Kerjak 1. Bacak berite ku kemil adeh ru kenal pasti engrok kerjak de mong ru beh ayat. Ektiviti 2. Ceryak isik-isik penteng ru beh peta minda. 5.1.3 3.4.1 Tatamengwal Neunik Pantai Cunang Kuala Langat, 16 September - Pantai Cunang mong neunik tesendirik ru pantei adeh ujud telas belakuk bencane tsunami ku Acheh ku tahut 2004. Penolong Pegawai Perancang Kanan Majlis Daerah Kuala Langat (MDKL), Nurasyikin Mohamad Yusuf kiurok, pehak lienai komited hod komersial pantei ajeh dek lebeh bikenal lei perinkat antarabangse. Kiurok nej, pehak lienai tok naisedar neujud Pantai Cunang ajeh mende peksendok was adeh bepayak. Tapik kateh mase nik ru empat tahut canuk belakuk tsunami na ujud beting sembei ku padeh ru tementok pantei. Nurasyikin kiurok, MDKL sebegei pehak bekuase tempatan ru Pejabat Daerah dan Tanah Kuala Langat serte Jabatan Kemajuan Orang Asli (JAKOA) turut naikot tanggongjawab kateh naitamah ibernor was rekreasi Pantai Cunang adeh sebegei usehe naiog senelese nu pendudok ru pengunjong. “Neunik pantei adeh ialoh was de manah berupe payak bakau kijadik lenapes was besembei pantei secereg 520 meter,” kiurok. “Jik ku MDKL komited ha perhuj ekonomi pendudok was sekitar Pantai Cunang ru jibantuk kijadik pantei adeh nanek was penelancong tekenal,” kiurok nej. Selaen ajeh, jik an beusehe ha lestari, pelihare ru terbor ekologi bakau serte was pantei. Sekalik gus perhuj kerjaksamak kateh pruses pelaksane progrem kemasyarakatan de kilibat rimdij pehak, kiurok. Nurasyikin kiurok, muh Pantai Cunang bicipte ya komuniti mai pasak iaajeh mai sengoi de beceti tenang ru damai kateh engrok Mah Meri. Komuniti ku Pantai Cunang berupe kaom peribumi Orang Asal ru lienai naiamal inisiatip belaar rah kitar semula, pelihare bakau, cetnet nej tenumboh semule jadik ku padeh. Pantai Cunang pernah binobat sebegei Johan Pantai Angkat Negeri Selangor ku tahut 2015 mende mong peneuros ru penejagak pantei tebaik. Antare menudah bisediak ku Pantai Cunang ialoh degnom, gelanggang futsal, chalet ru benekal teu berseh. Sumber: http://selangorkini.my/2018/09/pantai cunang Duniak Eng 41

Jijoi maklumat ku kemil adeh, beh nik perenggan isik kenarang de betajuk “Alam Semule jadik patot bipelihare”. Ektiviti Kenukoh Penenteng Alam Semule jadik 1. Senihat sengoi tejamen - Udare berseh - Paru-paru kep bepungsi ru bor 2. Tenarek Pelancong - Neindah alam - Industri penelancong biperhuj - Peluang kerenjak 3. Giknei menatag ku darat ru teu tepelihare. - Menatag kep sinui ru bor - Ekologi tepelihare Dil niknej amen alam semule jadik tok bijagak 1. Senihat sengoi tejejas - Penecemar belakuk - Udare tecemar, teu tecemar - Ujud bebegei nyaknik 2. Ekonomi ru imej negare tejejas - Amen alam tok bijagak kiog pereneng tok bor nu mai rual - Benilag pelancong merosot 3. Tenumboh ru menatag teancam ru pupos - Tik tok giknei - Amen beteneros-pupos Duniak Eng 42