The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by mohdfaizalhafizie, 2024-05-06 09:54:27

Bahasa Semai T4

BAHASA-SEMAI-TING-4

INDUSTRI NYEH KU MALAYSIA UNIT 8 Cerngai ru Belwal Industri nyeh ku Malaysia kilibat perenhol jentere-jentere ru nealat moden de kiperlu cenempet de lasik ru modal de entoi. 1. Besual jawab ha gambar ku kemil. 2. Og peniker engkek, ma nej hasel ju industri nyeh ku Malaysia? 3. Begeiharok ha pemajuk nej industri nyeh ku Malaysia. Tules kateh bob lenateh. Ektiviti 1.4.3 3.3.2 Industri nyeh Limbungan Pasir Gudang ha terbol kapal Industri besi ru keluli Industri otomotip Penapisan petroleum Loji gas cecair Duniak Eng 43


Sarat-sarat lenayak: ☛ Tebukak nu rimdij Amen engkek mong rimdij kriteria ku kemil, sila ngeng resume engkek atao talipon pehak jik ku alamat ku kerop adeh : Tel: 05-1234567 Email: kilangkeriteberhad@hiksemai_yahoo Tareh tutop senmanj 6 Ogos 2020 Kilang Kereta Berhad No. 16A, Jalan Sg. Besi 2, Taman Sri Putri 46900 Tapah, Perak Jenawat Kusong Penolong Jurutera ☛ Diploma atao de setarap ☛ Berengkep buleh hirunding ☛ Pasih bengwal engrok Semai ☛ Amanah ru betanggongjawab ☛ Buleh kerjak kerop tenenkan ☛ Mong kenenjip kerjak sebegei penolong jurutera biutame Menacak 2.1.1 3.1.3 2.1.2 3.1.2 Iklan Kerjak Kusong Ektiviti 1. Bacak iklan kerenjak de biog ku kemil. 2. Tules nanek resume ru beh renujok kateh internet. Duniak Eng 44


3.4.1 2.1.2 Industri Petroleum ku Malaysia Ektiviti 1. Beh nanek kenarag pakta jijoi peta minda de biog ku kemil. 2. Telas ajeh bacak kateh kelas ru catat maklumat de bikep. Menules Genunak petroleum Eksport petroleum Was genali Industri Petroleum ku Malaysia Hasel ju pemprosesan petroleum Lengrik perenhol senem Duniak Eng 45


Ektiviti 1. Dindang laguk ku kemil adeh gunak nada ru gerak berog de sesuei. 2. Kek cuntoh kilek jenaye rakyat Malaysia. Tules kateh bob lenateh. Seni Engrok 4.2.1 1.4.1 Mende Ya Hek Malaysia Buruh nelayan ru pitak petani, Gaye sinui hunen ya beubah, Mabek sayet teasuh ikelop, Kiyos jenerasi cerdig panei. Pakar IT, pakar ekonomi, Juare sukan ru pitak jutawan, Kihuj kerite jename negara, Megah kicip ku kemil nong entoi. Alam siber teknoluji hik hunen, Jenaye semaken kiperek, Ku was bandar ataopen kampug, Rimdij hik pasti hikenjip banggak. Korus* Mende hek lijik kenjip betuah, Mende hek lijik bangsak bejaye, Mende hek sinui lijik selese, Jeoi budi nemakmur negare. Mende hek lijik bebas merdeka, Mende hek lijik petaruh nyawak, Mende hek lijik rela bejuang, Demi bangsak nedaulat negare. Ulag korus* Mende hek negara Malaysia... Malaysia... Abor haknuk Malaysia! AUDIO 8 Duniak Eng 46


Engrok Edjektip 1. Kenal pasti nekate adjektip kateh ayat. 2. Tules nej jenawap de betol kateh bob lenateh. Ektiviti 5.4.1 3.4.1 Tatamengwal Kerjaye Kateh Bidang Pelantar Minyak Sinui Lim Chia Wei beubah apabila kiceburi bidang kerjaye sebegei numom jurutera petroleum ku pelantar minyak. Cenabar utame ialoh tok kep behubog ru duniak luar ru jarang kep terbuk iperingak. Tanpa penakei uniform jurutera petroleum, tok an hi sangkak menaleh de iberog langsing ru kemik adeh kiberkerjak kateh bidang petroleum ru gas. Kerenjak adeh hodloh mong jiwak kental ha selesei masalah ku pelantar minyak. Ilei de bekelulusan Ijazah Sarjana Muda Kejuruteraan Petroleum ju Universiti Teknologi PETRONAS (UTP), Lim 25, na kibejaye kicapei icite-cite kaha bekerjak ku pelantar minyak ru gas de had entei ku duniak, Schlumberger Oilfield Services Company. “Ju jaman sekulah entem eng mimang ngmenat ha kerjak-kerjak de fleksibel ru lasak. Apak eng senalo kigalak ru kiog penededah ha skop kerjak kateh bidang petroleum ru gas. Telas eng dij SPM, eng teros ngcerot berajal ku UTP”. “Kerjak eng bemulak mase biog peluang kerjak seleneu lapan gecek ku pelantar minyak hak milik Schlumberger ku Kemaman, Terengganu. Eng ngkerjak kateh sektor gudang. Eng komited ru pokes kateh jap-jap pekare de biajar”, urok kenon kedua ju empat beradek adeh. Hunen, ilei ya bitempat ku kerop Jabatan Produksi ru kigalas tanggongjawab ha kek senelesei masalah ha telagak ku dasar laot de tok buleh kiperhol senem. Ilei rah “doktor” hod et nu dasar laot ha kek punce masalah ajeh. Had adeh, sejengoi 70 telagak ku kerop senelie ilei de perlu bijagak rapi. Ilei kikerjak keras mende ha og prestasi de bor. Sual cenabar, had jeoi de hod kitempuh, icuntoh huj bot atao helikopter nu pelantar senem ha pasti was ajeh mong senem. Mimang iberengkep entei, kedokan mai kilek tok naikenjip itenrik kerjak. “Eng ha bukti nu mai kilek, bahawe kerjak adeh pen buleh bibeh ya kerdor alaupen irisiko lasik. Hamaka, eng ngbetekad ha kek lebeh jeoi kenenjip ru ngharap kep ngjadik ketua projek ku nelapang, sekali gus ha pekukoh kerjaye eng” engrok Lim kiperdij ibengwal. Sumber: Bikot ru biubahsuei ju Metro Online “Berkelana di Telaga Minyak” 4 September 2017 Duniak Eng 47


1. Mureb kikek maklumat tenamah kateh Internet. 2. Mureb kipelenkap ruangan kusong. Ektiviti Kenukoh Penyulingan Beperingkat Petroleum <30°C 40 – 75°C 75 – 150°C 151- 230°C 231 – 250°C 250 – 300°C 300 – 350°C > 350°C Julat Suhu Pecahan Petroleum Petroleum haba Igenunak Gas asli Petrol Nafta Kerosin Diesel Bitumen Senem pelincir Senem bahan os Duniak Eng 48


Cerngai ru Belwal Semarak Ku Gecek Kemerdekaan 1. Besual jawab jijoi gambar ku kemil. 2. Bincang ru tules, ma penenteng semangat patriotik? Ektiviti 1.1.2 3.4.2 SEMANGAT HAKNUK AN NEGARA UNIT 9 Duniak Eng 49


Menacak 2.1.1 3.1.3 2.1.2 4.5.2 Ceti Kemerdekaan Nu Memureb Ektiviti 1. Bacak sarahan ku kemil jijoi laras engrok de sesuei. 2. Tules henarap engkek kateh mentok sajak ha perneng semangat haknuk an negara. Selamat sejahtere eng ngucap nu behurmat tuan pengerusi majlis, benares hakim de arif ru adil, cikgu-cikgu ru kawat-kawat. Sempene ru gecek kemerdekaan adeh eng ha perlei sarahan de betajok “Ceti Kemerdekaan Nu Memureb”. Bebegei usahe pejuang-pejuang kemerdekaan negara hik na berkep kemerdekaan ku 31 Ogos 1957. Kemerdekaan berupe nanek nikmat de entoi nu rakyat ru negara. Hal adeh mende ju kemerdekaan, hik kep hicurak ru hitentuk agenda penebangun negara jijoi acuan ru aspirasi lihik. Kateh kunteks mureb, kemerdekaan had beceti mende jeoi peluang ru penileh buleh hibeh amen negara hik merdeka. Hadirin nu de behormat, Ju kemerdekaan, rimdij mureb buleh besekulah tok kirak latar kenog kaom ru ugame. Kerajaan kibeh sekulah ku jap kampug samakmong ku was jeres atao ku padek bandar. Hal adeh ha pasti tik tok mureb de cenicir ha kep penedidek. Sekulah-sekulah bilenkapi ru benares cikgu de betauliah, menudah pusat sumber, benantuk bob teks ru benantuk caknak ha mai hajab. Kerajaan de cepet adeh had buleh hikep ju kemerdekaan negara. Hadirin sekalian, Sebegei mureb, kemerdekaan had beceti nu hik mende peluang ha hiberajal ku perinkat de lasik tebukak luas. Ru status sebegei negara merdeka, kerajaan mampuk kisediak jeoi pusat pengajian lasik ha murebmureb cemerlang nai cerot pelajaran jijoi bidang de naimenat. Kerajaan jugak naingeng mureb-mureb de cemerlang ha cerot pelajaran ku luar negara. Kerajaan jugak naisediak biasiswa ru peninyap ha mureb-mureb de hajap. Hadirin sekalian, Selain ajeh, ju kemerdekaan kerajaan kisediak jeoi peluang kerenjak nu mureb-mureb de dij berajal. Peksendok negara hik merdeka, benilag kerenjak had terhad. Alaupen mong mureb naikep cenemerlang akademik, ilei kikerjak sebegei kerani mende jeoi jenawat penteng bisandang ya mai biyek tapik hunen peluang kerenjak tebukak luas. Iserengkol, jelasloh kemerdekaan had beceti nu mureb. Sebegei mureb hik hodloh gunak peluang de mong ha petinkat menajuk dirik ru negara. Hik hodloh bebanggak hijadik kenon Malaysia de merdeka. Sekian abor haknuk. Duniak Eng 50 AUDIO 9


3.4.1 5.4.2 Semangat Patriotik Kateh Kenalag Remaje Ektiviti 1. Bacak ru paham maklumat de biog. 2. Tules kenarang dialog jijoi isik de biog ru gunak ayat de gramatis. 3. Og nik peribahase de sesuei jijoi kenarag dailog de engkek beh. Menules Situasi: Besempene ru jis merdeka, hek ru kawat jerkek ha kelakuk remaje hunen de biurok gek mong semangat patriotik. Ipemulak: Iserengkol: Isi 1: Isi 2: Isi 4: Isi 3: Tanyak gah - kimulak topik de kibelwal Kinyek gangguk kawat kahabeh kerjak - semanj ha cip - neucap abor Kenon merdeka besemangat patriotik - jeoi kenalag mai remaje gek semangat patriotik - ya nai biasak sui mewah kateh negara de aman- tok nai kenenjip sinui senusah Tok bemenat ha berajal sejarah - bipengaroh ya budaye barat - naipemacot menampuk negara lilei Amen remaje walah semangat patriotik - negara an bijajah nej - politik, ekonomi, peniker Bebegei langkah ha pupok semangat patriotik - penelibat remaje kateh ektiviti senambot ku gecek kemerdekaan - bidedah ru lemu penanei ha penekorban pejuang kemerdekaan Duniak Eng 51


Ektiviti 1. Dindang syaer ru intonasi de betol ku kemil. 2. Secare bergu, ceryak iceti syaer adeh. 3. Beh neulas ha syaer ku kemil ru tules kateh bob. Seni Engrok 4.2.1 3.3.1 Syaer Malaysia De Nghok Ku Malaysia hik sui samak, Yisnos ku bumik de kaya-rayak, Had betuah kenjip ku jiwak, Susah senang tok tekirak. Negara adeh merdeka sudah, Lebeh limak dekad tok bijajah, Rakyat bebas tok naigundah, Cip nu belok hik kenjip indah. Bebegei kaom besatu padu, Islam Buddha hodpen Hindu, Belak biyek agok keliru, Buleh bepakat mampuk besatu. Songket sutera ru jugak sari, Teluk belanga batik ru dotti, Bernor beseri bewarna-warni, Nanek negara tebeg harmoni. Ibernor laot sembei ku pantei, Was pelancong besantei-santei, Negara tekenal jeoi bipanei, Budik bitabor jasak bisemei. Malaysia aman ru sejahtere, Was yisnos eng ngbeh cite, Terosloh aman ajeh ngpinte, Bahagialoh sinui samak gembire. Duniak Eng 52 AUDIO 10


Engrok Tenerbet 1. Bacak ru belwal ha engrok tenerbet kateh nepetek. 2. Cerlah engrok tenerbet kateh nepetek ru beh ayat de lenkap. Ektiviti 5.2.1 3.4 .1 Tatamengwal Engrok dasar de kiterimak neimboh buleh kijadik engrok tenerbet. Icuntoh engrok tenerbet rah kerop: Engrok dasar Engrok tenerbit tules tenules cak caknak Persatuan ku sekulah senalo naianjor lenawat sambel berajal. Lenawat adeh ibiasak bianjor nu was-was besejarah, was de menarek ru nu pusat-pusat penamer. Mureb-mureb bianj nu was lenawat ru naitebot bas de bisewak has ru bijoi ya cikgu-cikgu pengiring. Antare penenteng enai joi lenawat sambel berajal ialoh naikep tenamah lemu penanei. Sebegei cuntoh, amen hik et lenawat nu Muzium Negara, hik an berkep jeoi penanei ha sejarah negara. Hik buleh gunak lemu penanei ajeh kateh mata pelajaran Sejarah. Amen hik joi lenawat hibuleh manpaat mase lapang. Selaen ajeh, hik buleh peerat henubog ru cikgu jugak kekawat. Amen hik joi lenawat buleh bekomunikasi ru kerjaksamak ru peserte lenawat de kilek. Isemalek tok hik joi lenawat hik an perdij mase ru pekare tok bepaedah rah neng tivi atao menman taleh. Lenawat sambel berajal jugak buleh hik tenang peniker. Amen hik et nu was-was menarek rah Cameron Highlands, isuasane de had damai ru buleh hik beparik minda telas selei hiberajal. Iserengkol, lenawat sambel berajal nanek ektiviti de bepaedah ru buleh kitamah kenenjip de sernuk. Hamaka, amen hik mong senempat agokloh terlas peluang ha joi lenawat sambel berajal de bianjor ya pehak sekulah. Duniak Eng 53


Kek empat belas engrok de biog kateh papat mennan ru beh ayat. Ektiviti Kenukoh Kek Engrok N P E N E B A N G U N U O P B J P E N A N E I J L G U E I S Z I T L K D U J E D Y J J E C P L E G S F M N O I U A M V A R B F E G M A P S A J A B T D M P N G E W E N N A N C R S O O A G C A N O G H G Q I E A Y M N V T E S L M A S O R L L B E B B K A Q N T Q T K U U O G K A O M T A W F I B T K T A N N R Z V O H A K N U K R R G B B S S M B M D E G H S A A H A K B C K E M E R D E K A A N W W KEMERDEKAAN SEMANGAT PENEBANGUN HAKNUK PENANEI NEGARA YISNOS SENAMBOT PEJUANG KAOM PATRIOTIK LENAWAT BIJAJAH PENEKORBAN Duniak Eng 54


Cerngai ru Belwal Penakei Mai Hik 1. Jijoi gambar ku kemil lenkap kotak kusong ru sebot muh penakei ku kemil. Og peniker engkek yama hik hodloh petahan wesnes wenares jenang hik? 2. Beh nanek babak cerpen, betema tajok penakei tradisional ru lakon nej. Ektiviti 1.1.2 4.1.3 NEUNIK SENGOI HIK UNIT 10 Duniak Eng 55


Menacak 2.1.1 3.1.3 2.2.3 3.3.2 Wenares Suku Temiar Lekat Kekal Ya: Safri a/l Bah Cin Masarakat hik sengoi ku negara adeh bikernal ru bebegei neunik kazanah kiliputi wenares alam, seni budaye serte caknak tradisi. Antare tempat de buleh hineng tradisi adeh lekat bipetahan care manah ialoh ku Kampung Pos Raya, Simpang Pulai, Perak. Suku Temiar lekat naikekal budaye asal liknai alaupen ya naikep bebegei paedah aros penebangun negara. Kampung Pos Raya kitampel neunik budaye ju henasel bajuk de bibeh ju cekop jehuk kening seug. Ju manah entem masarakat hik sengoi mimang tok nailog penakei kecuali nairol lat. Sesuei ru arus semase, masarakat suku kaom Temiar na naihasel penakei ju cekop jehuk ha jadik penakei pitak keral ru kerdor. Manah entem penakei cekop jehuk adeh bipakei sebegei ha tutop berog tapik hunen na bikomersil kijadik popular ha majeles jekjeg, senambot jis rayak ru penakei mai neasek. Selaen bajuk ru serwal, abat gebar jugak buleh bibeh ju cekop jehuk adeh. Kening seug adeh senang biberkep ku beg serag. Kening seug adeh jeoi ibanse tapik de had bor ialoh kaler belak. Bajuk ju cekop jehuk seug adeh buleh bisuj ru tahan betahut amen betol ipenejagak. Care habeh bajuk ju cekop jehuk adeh terik jugak. Telas kening jehuk bigik, ku kemil lenapes petame hodloh bipej ru bikot lenapes kedua. Lenapes kedua ajeh bitog pelahat-lahat ru nubanse teknog has ha peselun serte pejadik lenapes ajeh entoi ru ngsei. Telas ajeh cekop jehuk ajeh hodloh bisuj ru bitil ku was leop ha persot peksendok biguntig ru bicig. Nupasag bajuk lenkap ru tempok kikot mase seleneu nik mingguk ha peseryap. Ku sampeng ajeh, masarakat suku Temiar adeh lekat naigunak senjata manah rah belau ru bubu ha kaknek caknak. Belau bibeh ju awat ru bubu pulak bibeh ju cog serag. Nar-nar senjate adeh bigunak ha berkep ente. Belau bigunak ru care biput gunak rog. Bubu nej bipasag ru biterhan ku pateu. Adeh care mai manah entem naiberkep yas. Selaen ajeh, neasek atao jenulag mimang tok bisip ya masarakat hik. Neasek berupe henibor selaen ha perenglai. Ha penesembah ajeh nanek balei neasek bibeh ha perneng nu mai jengoi de tibak. Neasek an biperneng kateh mentok gengsag de bicipte ya liknai. Hamaka sebegei masarakat de unik ku negara adeh, hik harap jenerasi mai hik pigoidoh buleh enai wares neunik budaye ru tradisi kaom minoriti adeh rah peribahase biar dat kenon, agok dat adat. Ektiviti 1. Bacak nepetek ku kemil adeh gunak laras engrok de betol. 2. Og penandang engkek ha sinui suku kaom Temiar. Gunak renujok ha berkep maklumat tenamah. Duniak Eng 56


4 6 3 5 2 3.1.2 1.1.3 Care-care Teknaj Bubu Ektiviti 1. Cerngai audio, ru catat maklumat bekenaet gambar. 2. Nyate maklumat de bikep ru bentang kateh kelas. Menules 1 Duniak Eng 57


Ektiviti 1. Jijoi lirik laguk neasyek ku kemil, dindang secare didek hibor. 2. Kenal pasti kate gande ku kemil ru beh ayat. Seni Engrok 4.2.1 5.1.3 Senukak Sengi Cenger-cengor sesayet nai menman Ditah-direh mai raknak nai jinjaj Gerendum-gerendam keralug-keralag Gerendum-gerendam keralug-keralag Linggang-lingguk ceknip mai menaleh Cehur-ceher mincu sesugu Meknyut-meknyat kikerakmik kisagak Meknyut-meknyat kikerakmik kisagak Biyuk-biyeg irenis mai engrak Jerpes-jerpas isog kiterlai Siyig-siyog mai engrak kibedindang Siyig-siyog mai engrak kibedindang Rehei-rehoi ibajuk mai litau Selui-selei kicahcah ku selai Serajot-serajet kaanj isengep Serajot-serajet kaanj isengep Duniak Eng 58


Engrok Hubog Genabog 1. Kenal pasti kate hubog de sek ku kemil ru pebetol nij. 2. Beh ayat kilek gunak kate hubog genabog. Ektiviti 5.4.4 5.1.3 Tatamengwal 1. Hek ha cak gale sambel hubik gag? 2. Pelok beltop ajeh teloh laluk ya biterbor kelemnek ya apak. 3. Penakei ru henias dirik mai hik bibeh ju cekop jehuk serte selak jeer. 4. Amek Kutan kitaj ceruk tapik kibedindang. 5. Laguk jenulag ajeh kiui mat enjop jadik lekyup ka kibubet 6. Ngoi menasak kak tengas, taruk ru gale ru rob kibeh ked eng cuwag. 7. 8. 9. 10. 11. 12. atao serte ru tapik laluk sambel Duniak Eng 59


Neng gambar ku kemil ru kek maklumat ha nujap gambar. Beh kateh mentok risalah. Ektiviti Kenukoh Henias Dirik Bajuk Mai Beasek Duniak Eng 60


Cerngai ru Belwal Tenghak ku Menatag 1. Cerngai cerite ru og pesoalan de mong. 2. Og peniker engkek, yama hik perlu pekekal ru petahan adat ru pantag larang mai hik? 3. Beh lenakon jijoi babak cerite ku kemil. Ektiviti 1.1.1 4.1.3 Ku jaman manah entem, mong nuperingak mai Temuan gei ku mol kampug. Iapak bermuh Pak Kunang ru nupasag kenon litau bermuh Adeng ru Apin. Pak Kunang berupe numom de kuat kicap nu adat ru pantag hik sengoi. Adeng kenon de bor ru kihok menatag tapik imenang Apin bebize ikelakuk, ilei degil ru genmar kiujad menatag. Kelakuk Apin adeh tok bisukak ya Pak Kunang ru Adeng. Pak Kunang kiperis nuikor cog de had setie bermuh Bekul. Ku nanek jis, mase Bekul lienai kibukbed ku kerop rangkal, Apin sengaje kijak sentak Bekul. Bekul kikekjet ru kikap jug Apin. “Aduh! Pehod jug eng. Jagak hek Bekul,” urok Apin sambel kicap ijug. Huper doh Pak Kunang ru Adeng ubai cip nu serag ha kek cog. Apin ru Bekul tok baijoi mende bior jagak deg. Peluang adeh bigunak ya Apin ha balas dendam nu Bekul mende kikap ijug kelemnek. Telas Pak Kunang ru Adeng baimuj nu serag, Apin teros kikeh kui Bekul ru jehuk... Bekul kikarau ru cubak kijar tapik tok sempat mende Apin kipangkah ru gesuk tepat kenak ku jug Bekul. “Nah, datloh hek kalik adeh. Agok harap hek telas nej,” urok Apin sambel kileklug. Apin teros kipermuj Bekul kateh guni. Tok kenjip cenen, Apin kisuek Bekul kateh batagari. Apin kikerakmik sambel leklug ru setut inus kep balas dendam nu Bekul. Ujad iceti seksak pangkah iceti pej Suek iceti galog/pej/gas BEI BEPARIK UNIT 11 Bekul ki telas ju bipergel ya aros deras batagari. Bekul de pehod iberog kicip juk nu madeg. Tok leu ju kenjeh, haj sagup betukar kijadik belak bijoi ru engkuk peksendok manik lebat. Apin kikenjip sengoh ru kijar madeg. Mase kijar ajeh mong nanek cag jehuk kuingar begot teros becerteh ya jehuk ku ijug. “Tulug! Tulug!,” Apin kikarau. Bekul kicerngai weknig ajeh laluk kijar deras hod tulug Apin. Bekul kikep her cak jehuk ajeh. Apin kikenjip sayu mende Bekul lekat ki tulug ilei alaupen ilei kiujad Bekul. “Abor haknuk Bekul, eng semanj maap. Eng bejanyik tok an ujad hek nej,” urok Apin sambel kiep Bekul. Bekul ru Apin baicip juk. Apin kiog Bekul cakcak ru kirawat jug Bekul. Memerip jis telas ajeh, Pak Kunang ru Adeng ubai juk. Ubai krek baineng kelakuk Apin de beubah nu Bekul. Apin kicerite kisah de belakuk. “Ajehloh iakibat amen hik genmar ujad menatag,” urok Adeng. “Kan apak ya kiog panei amen hik ujad menatag hitenghak tapik hek tok percayak,” pedir Pak Kunang. Ju kenjeh, Apin kijadik kenon de bor ru tok nej kiujad menatag. Duniak Cerita 61


Menacak 2.4.1 4.1.4 Aluj ru Kawoi Beleg iceti yoj ces iceti hag/honj wahwei iceti bor irenis ha keral nehalak iceti kuase sakti/mai belemu Aluj, mai Temiar. Ilei sayet dadat ru senalo bicacek. Irenis niknej ru iberog tebeg ru temak. Iapak ru iamek tok ubai sukak nu Aluj mende baisagak Aluj niknej irenis. Apak ru amek Aluj kaha perdat Aluj ru care kiwes Aluj bicak ya Kawoi. Mai Temiar jaman manah, naisengoh nu kawoi mende makhluk adeh genmar naicak sengoi. Kawoi iberog entoi ru cereg. Irenis rah sengoi tapik ku iteg mong beleg de naigunak kaha beintei. Ikui beros ru lienai buleh berencet ku ikui. Kawoi naigei kateh gepgep de rek ku teu talag. Kawoi naicak tenumboh, menatag ru sengoi. Ku nanek jis, apak ru amek kianj Aluj nu teu talag was giknei kawoi.Aluj tok kipanei ilei baha perdat ya iapak ru iamek. Lei ku teu talag, apak Aluj kipedir “Aluj, hek poj padeh ya, jar ha kek ceos canuk,”. “Hoohloh apak,” urok Aluj. Tok leu ju kenjeh, memerip kawoi naikerngoi ngoi sengoi teros naihol ju gepgep. Lienai naiperek nu Aluj. Aluj kineng kawoi de naitibak rek tapik tok kisengoh, malah kimur kawoi ru supan. Imulak kawoi naiha cak Aluj tapik tok jadik naibeh mende lienai bekenan nu budi bahase Aluj. Kawoi jugak naikenjip Aluj ajeh sayet de belemu ru istimewe. Aluj bianj juk kateh gepgep ru bijagak rah kenon lienai. Aluj biperlai itemak ku iberog lei ces. Irenis Aluj beubah kijadik bor ru wahwei. Telas memerip tahut, Aluj kisemanj juk nu iperingak mende kiriag. Kawoi naiog Aluj juk nu madeg. Aluj pen kicip jug nu ikampug. Lei nu madeg, apak ru amek Aluj baikekjet baineng Aluj peksik kidat, malah irenis bor ru iberog tok betemak nej. Aluj sayet bertuah, ilei tok kikot sengik nu iapak ru iamek. Aluj nyiknyuk taleh berenis bor tapik jugak ilei mong nehalak buleh kiperlai bebegei nyaknyik ru kijadik tekenal. Apak ru amek Aluj baiserik ru kelakuk liubai de cubak baiperdat Aluj. Ektiviti 1. Bacak cerite ku kemil ru kenal pasti perkare menarek kateh cerite. 2. Hurei penewatak watak-watak de mong kateh cerite. 3. Og peniker engkek, yama hik hodloh amal sipat besupan nu mai kilek? Duniak Cerita 62


3.3.2 4.4.2 Cerite Kucig ru Mergas Ektiviti 1. Jijoi gambar ku kemil, bincang nong cerite jijoi tenurut de betol. 2. Karang cerite gunak ayat de lenkap jijoi maklumat de biog. 3. Og peneajar de mong kateh cerite. Menules Kalok iceti manje 2 4 1 3 Jaman manah - mergas ru kucig - tenek menang - mergas imenang - kucig itenek Kucig bigenmar ya mai jengoi - kalok - pura-pura bor - mergas garang - bernus Mergas - rajit - senalo beintei ceryak caknak - kucig serlei - senalo bukbet Kucig senalo kicerite - kelakuk niknej mergas - mergas genmar bekatik - tok panei huj jehuk - mergas senalo binye 5 6 Mergas - belal - bekelahik - kucig kinye ru kicacek - mergas kibese - kucig kihuj jehuk Mergas kiyap - balas dendam - an ceryak kucig lei bile-bile - kucig kisengoh jar nu bareh - kucig kiog bengsat nu kenon cenok - hod kikoj ej - sengoh mergas kikerngoi. Duniak Cerita 63


Seni Engrok Bah Luj ru Garuda Bah Luj numom sayet dadat. Iberog tebeg ru temak. Bah Luj ru iapak merantau ju nanek lengrik nu nanek lengrik. Jap-jap jis Bah Luj kidag jerat cep puyoh. Nanek jis, mase Bah Luj kijerat cep puyoh, ilei bimur ya lumom panglima. “Hek sayet dag jerat puyoh, ma imuh hek?” Datuk Panglima kitanyak. “Muh eng Bah Luj,” kipedir. “Hod ka hek, tukar cep puyoh hek ru cengroi ru empoj nu istane rajak?” kipedir ya Datuk Panglima. “Eng hod,” balas ya Bah Luj. Datuk Panglima kipakat Bah Luj, mengadap rajak nu istane. Bah Luj kikenjip sengoh, mende ilei rakyat biase. “Ampun tuanku, eng mengadap. Eng mengadap ru Bah Luj, ilei kipedir ilei ju serag,” kisembah ya Datuk Panglima. “Anj sayet ajeh mengadap,” titah rajak. Bah Luj bior mengadap nu balei. Bah Luj kimengadap rajak kateh lengrik ajeh ru betertib. Rajak kiog benenar nu Bah luj kidag jerat puyoh ku lengrik ajeh. Kebetulan mase ajeh, kateh lengrik lienai besukak mende bitabal numom rajak pai. Bebegei nealat muzik biman rah biola, tetawak, ru gendang. Kateh istane, mai panei bior bedindang isuarak isendap belempog. Haj, cep Garuda ikui tujuh ju laot kitempur lengrik ajeh. Mase ajeh, Datuk Panglima kicubak kek nong ha petahan lengrik ajeh ju biserag ya cep Garuda. Datuk Panglima kimengadap rajak kaha kipasal jeoi rakyat jadik kurban cep Garuda. Rajak susah isengik mende ku lengrik adeh tiktok panglima de beranik belawan ru cep Garuda. Raja kisedeh mende irakyat naidat sie-sie biperdat ya cep Garuda. Duniak Cerita 64


1. Cerngai audio ru kiog respon. 2. Ulas cerite gunak ayat lilei Ektiviti Cep Garuda ajeh had entoi, amen kiyer ikenyek lengrik kijadik guer begei dui. Ikui tujuh, nanek begei kui mergas, kui tajuk, kui nagak, kui besig, kui kelag, kui sengoi ru kui singak. Telas bitempur, lengrik adeh jadik sengek begei tok besengoi. Bah Luj kisedeh kineng lengrik bor guj rusak. Bah Luj kaha terbor lengrik adeh. Mase Bah Luj kiperikse lengrik adeh, ilei kibeleh kenon rajak, tuan peteri kiberencip ku kerop empag lek entoi. “Ma muh hek?” kitanyak ya Bah Luj. “Eng tuan peteri kateh lengrik adeh, rajak ru permaisuri kateh istane guj dat biserag ya cep Garuda,” kiog panei ya tuan peteri. Bah Luj kipelawe tuan peteri joi ilei ru kibejanyik na kijagak tuan peteri. Tuan peteri kikenjip sedeh kineng ilengrik, tiktok berajak. Mase Bah Luj kiserngik begeiharok kaha berkus lengrik ajeh, haj igunig Bah Luj kiog icare kateh iempok. Bah Luj biajar care begeiharok kaha berkus lengrik ajeh. Telas memerip gecek, keadaan lekat tok beubah, Bah Luj kibeguru nej ru igunig. Bah Luj senalo kibecagoh nu Nyenang, kisemanj lengrik ajeh jadik begei manah entem. Bah Luj kibecagoh sambel kicau ru teu pemuleh. Jis ketujuh, lengrik ajeh kibecahayak. Mai de dat sui nej ru puleh rah biase. Tuan peteri pen kijug nu istane. Tuan peteri had kerakmik mende rajak ru rajak kerdor baisui nej. Rajak ru permaisuri ubai kerakmik, tuan peteri selamat bijagak ya Bah Luj. Sebegei kibalas ijasak Bah Luj, rajak kaha perjek Bah Luj ru tuan peteri. Mase lienai peseryap majeles jeknek Bah Luj ru tuan peteri, cep Garuda kitibak nej kaha serag lengrik ajeh. Bah Luj kirisau nyawak mai jengoi sengoi kateh lengrik ajeh jadik mangsa cep Garuda. Bah Luj na berajal kateh empok icare ha perdat cep Garuda. Bah Luj kipoj tenibak cep Garuda ku cebak batagari. Cep Garuda de tibak ju laot kiral ku cebak batagari ajeh. “Ma ihal hek kerlak eng?” pedir cep Garuda. “Eng Bah Luj, jis adeh eng ngha perdat hek,” pedir Bah Luj. Bah Luj kipakei senjate pedang sakti. Bah Luj beranik kicabar cep Garuda. “Amen betol hek ha perdat eng, nah hunen cubak hek koh tangen eng,” pedir ya cep Garuda. Tok perdeh mase, Bah Luj kiheg kien ya pinui, teros kikoh kui cep Garuda peraknek-peraknek ru pedang sakti. Bah Luj bejaye kiperdat cep Garuda. Bangkei cep Garuda kigas nyak ku daknik laot ru kijadik pulau. Rakyat kateh lengrik ajeh naikerakmik. Bah Luj pen biperjek ru tuan peteri ru bitabal jadik rajak ku lengrik ajeh. (Bipetek ru ubahsuai ju Cermoi Sengoi, 2016) Serag iceti tempur Guer iceti gelap 4.2.2 3.1.1 Duniak Cerita 65


1. Bacak nepetek ku kemil adeh ru ceryak engrok sendi muh de mong. 2. Beh ayat gunak engrok sendi muh de engkek kep. Ektiviti Tatamengwal Engrok Sendi Muh Pungsi Cerite Wenares atao Cermor Cerite wenares atao cermor mong jeoi ipungsi kateh masarakat teutame nu masarakat manah. Antare ipungsi cerite-cerite adeh ialoh sebegei bahan henibor. Cerite wenares kiternyul kisah de bor, sernuk ru kep kiog henibor telas selei bekerjak. Masarakat manah naisui hajap, naijadik cerite rah adeh sebegei care ha terlas sengik derite ru kiog henibor. Selaen ajeh, cerite mai manah jugak bepungsi sebegai bahan peneajar ru nilei moral. Cerite-cerite adeh jeoi ru unsur moral ru etika de buleh bicuntoh ya masarakat. Iantare sipat hurmat apak amek ru mai raknak, sipat tanggongjawab rajak, henubog harmoni sengoi ru alam kerileng serte menatag. Ku sampeng ajeh, cerite wenares bepungsi sebegei nanek wenares de bor ha jenerasi nungar. Cerite adeh hod bipertahan ru bipecerleh ju nanek jenerasi nu nanek jenerasi. Ju cerite adeh, sejarah ru wenares budaye nunanek masarakat kep bikernal. Secare tok langsong care sinui ru penecayak de biternyul kep bipekekal. Cerite adeh jugak bepungsi sebegei unsor kritikan atao senindir ha nunanek pekare. Isenalo senindir adeh ialoh bitujuk nu pemimpen, sengoi de sip pantag larang, kelakuk sengoi de tok bor ru kelakuk de langgar nilei-nilei moral ru ugame. 5.1.2 3.2.1 Duniak Cerita 66


Cerngai ru Belwal Cermor Tujuh Beradek ru Si Ringkong 1. Bacak cerite ku kemil adeh ru og penandang engkek. 2. Bincang ru senarei nilei moral ru peneajar de buleh hikep ju cerite ku kemil adeh. Ektiviti 1.2.1 3.3.3 Ku jaman manah entem, mong tujuh beradek kerdor naigei ru amek enai. Enai naisarak dirik ru kaknek kak. Ku nanek jis, semase nairekrop kak, haj iamek kicap nuikor gencuk de had entoi, bekaler ceher. Paknyak nek, gencuk ajeh nyanik teu. Nyanik ajeh kibelal mende bicap. Haj amek enai kinyanyik telas kicap gencuk ajeh. Iberog kijadik selei ru sengej, irenis kijadik peloit mende kikenak ya nyanik teu. Enai betujuh tenek menang rimdij naisusah sengik ha amek enai lagipen mende ijis gu kelap. Enai betujuh tenek menang ajeh naiseril. Haj mong nuikor Si Ringkong kiperek nu tujuh beradek ajeh. Si Ringkong ajeh kitawar idirik kaha perlai amek enai gunak os sakti ilei. Alau begeiharokpen, Si Ringkong ajeh had kisetuju kaha perlai amek enai ru sarat, numom ju liknai kenak naijeg ru ilei. Telas enai gertek tenawar ju Si Ringkong ajeh, naibebincang ratak liknai. Walah numom pen de sanggop hajeg ru Si Ringkong ajeh. Bile enai neng ha keadaan amek naigu cenak, imenang iluj ajeh kisetuju kaha jeg ru Si Ringkong mende kaha selamat iamek. Alau begeiharokpen, telas imenang iluj kijeg Si Ringkong, iamek pen kidat pek sempat kaha perlai ya os sakti Si Ringkong. Enai tenek menang naikenjip sedeh. Tenamah nej sedeh, iluj ya kijeg ru Si Ringkong. Hamaka, iluj tepaksa kikurban isinui ilei ru kigei ku batagari besamak ru igensir, Si Ringkong. Peloit iceti pucat Si Ringkong iceti tabeg entoi Cenak iceti tenat CERMOR HIK MANAH UNIT 12 Duniak Cerita 67


Menacak Cermor Kikmoj Kikus Ju Penep Ku jaman manah entem, mong nukelamin kenah gensir ru nar urag kenon kerdor. Igensir had kihok ha ikenah. Nanek jis, ikenah adeh kidat. Igensir had kihok ha ikenah, ilei kinyek cop kemoj ikenah nyak ju ikendeg. Hamaka, ilei pen kikot penutos kaha cop kemoj ikenah ku ibentil deg. Nanek jis, igensir kicip beintei nu serag. Ilei kiwes ikekenon ku padeg. Peksendok iapak kimuj nu serag, ilei kior ikekenon cop hubik cog ku beg deg. Semase ikenon naicop hubik, haj ubai cerngai nanek kenarau ju kateh tik, “Aduh, nyik!”. Paknyak nek, ubai cop penep amek ubai. Kenarau ajeh kihol ju penep amek ubai. Itenek kiurok, “Dijloh, nyanik amek ya kikus. Dij le har,”. Nyanik iamek pen kitanyak, “Belok apak jerkek kiet?”. Imenang pen kibalas, “Apak kiet beintei nu serag,”. Kicerngai engrok ikenon begei ajeh, iamek pen teros kiet nu serag kaha kek igensir. Tenek kerdor pen kipasal nu imenang, “Dijloh, apak bicak ya nyanik amek”. Ku kateh serag, nyanik ikenah kiburuk igensir kihuj nanek kening jehuk. Ikenah pen kicereg igensir, “Hei, celeh le hei” kiej kemoj ikenah ha igensir. Igensir kisedar suarak ajeh kemoj ikenah. Igensir kinyek tau mende ikenah kiala tarog nu igensir. Igensir kiej nu ikenah, “Agok le hei ui begei adeh. Begeiharok eng ha celeh amen hek ala tarog nu eng?” urok igensir. Igensir asik kihuj celeh memerip noh ju kening jehuk mende kaha wer ju kiyog ru bicok ya tarog ajeh. Tok leu ajeh, igensir kikalei lei telas iceknap teg. Igensir pen kidat bicok ya tarog kek kicap ya kemoj ikenah. Kikmoj ikenah kianj jug danan igensir nu madeg liubai. Semase nyanik iamek ku was serag, tenek kerdor kior ha imenang tup teu de mong ku dengwal. Tok leu ju kenjeh, kikmoj iamek pen kiloi madeg kianj danan igensir. Iamek kiurok ha nu ikekenon kianj jug ente ha ubai kedokan imenang ajeh pek sanggop kineng danan iapak teros kijap. Nyanik iamek pen kitanyak, “Yama hek jap?”. Itenek neh kisengoh nyanik iamek an kiui ma-ma ha imenang teros kipasal, “Enyuk, tok kijap mek, mat menang cuul ya cas os”. Iamek pen kior suj irenis. Itenek kipasal “Teu tiktok, mek”. Iamek pen kior kek teu de rek ru deg enai. Itenek pen teros kiet sambel kianj labuk teu kaha isik teu. Labuk teu ajeh buleh kibelwal. Lei taleh ku pateu, itenek teros kikot teu. Itenek pen kibual nu labuk teu, “Amen amek eng kicereg jar doh, hek sureh le teu toktik tebeg lagik.” Itenek ru imenang pen teros baijar deras ju kenjeh. Tok leu ju kenjeh, nyanik amek ubai pen kicereg ru kitanyak, “Ya tebeg ka toktik?”. Labuk teu pen kisahut. “Toktik lagik mek.” Jap noh bitanyak ya nyanik iamek, labuk teu lekat kiog jenawap de samak. Nyanik iamek pen kikrek mende ya leu kipoj kedokan tok gu tebeg-tebeg. Nyanik iamek pen kiurok, “Oh, jerkek jar ye! Amen eng panei canuk nek, dij eng ngcak jerkek.” Nyanik iamek pen teros kikek ha ikekenon ru care kikerngoi ngoi ubai. Itenek ru imenang baijar tok behentik lei baiterbuk nanek deg de bigei ya mai engrak kerdor. Mai engrak ajeh pen Duniak Cerita 68


2.4.1 4.4.1 Ektiviti 1. Bacak nepetek ku kemil adeh. 2. Bincang sinopsis ju cermor ku kemil secare spontan. kitanyak ha ubai, “Yama bong jerkek jar tok tentuk ala?”. Itenek pen kijawab, “Enjop, jar jajar ju nyanik amek. Apak ya kidat bicak ya kikmoj amek”. Mai engrak ajeh pen kior ubai berencip ku deg pug kek mong ku ibentil deg. Tok leu ju kenjeh, nyanik iamek pen kiloi kitanyak, “Enjun, mong tok jun neng sayet kerdor nar urag kilaluk padeh? Eng or ubai kek teu, kedokan ubai cip nu kilek.” Mai engrak ajeh pen kiurok, “Mong, ubai berencip ku kateh deg pug eng jeh.” Mase ajeh pen, mai raknak kerdor ajeh ya kisediak kinyoh os entoi. Kicerngai engrok mai raknak ajeh nek, nyanik amek ubai pen kisul iteg ru kipribit nu kateh deg pug ajeh. Pug de mong ku kateh ajeh naisot imat nanek peraknek. Mai engrak ajeh pen kitulak nyanik ajeh ku os entoi mase kineng nyanik ajeh kipehod. Nyanik iamek pen kiurok, “Noh nej agok hok bernor ha kenah, agok cop idanan rek ku bentil deg. Amen tok, begei adehloh kijadik doh”. Rimnar ikenon pen selamat ju nyanik amek ubai ru teros baigei ku deg mai engrak ajeh. Bentil iceti halaman rumah kinyoh os iceti menghidupkan api Duniak Cerita 69


3.3.2 1.2.1 Cermor Jenadik Relai Menules 1. Jijoi gambar de biog, tules nanek cerite kateh mentok dialog. 2. Bacak ru kenal pasti pekare de menarek ku kateh dialog. Ektiviti Mong nanek kampug - ku Pos Lenjang - nai gei ku beg jeres - mong mai engrak kinyaknyik - kihod cak sej relai - kior imengsau kek Imengsau kiet kilep nu serag nej - kineng nuikor relai - kiwekwej ku lemug jehuk - ilei pen kiput - relai dat Jap-jap jis imengsau kek relai - had kep menatag kilek - ibelok kinyek - begecek-gecek imengsau kikek relai tok kep - mai engrak ajeh kisor - honj bejampik, mai gar - lekat tok bor Kianj jug madeg - ibelok kikerakmik - ilei pen kirag ru kibercet Bile ya cet, ilei pen kicak - inyaknyik gu cenak - kior ikenon kenah hol ju kendeg - tik imengsau kiperibit ha ibelok - jis berpes, beengku ru manik lebat - mai engrak ajeh kibetukar jadik relai pelahat-pelahat kiberpusing-pusing ku kateh ideg - teros kijadik gesuk de entoi - imengsau kineng - kiheg nu was kilek 1 2 3 4 5 6 Duniak Cerita 70


Seni Engrok 1. Hurei babak cerite de menarek secare spuntan. 2. Beh neulas cerite secare betules. Ektiviti 4.4.3 3.1.1 Duniak Cerita 71


1. Kek ayat de mong nekate senual. 2. Telas ajeh, senarei kateh bob nelateh. Ektiviti Tatamengwal Engrok Tanyak 5.4.1 3.4.1 Paknyak nek, ubai cop penep amek ubai. Kenarau ajeh kihol ju penep amek ubai. Itenek kiurok, “Dijloh, nyanik amek ya kikus. Dij le har,”. Nyanik iamek pen kitanyak, “Belok apak jerkek kiet?”. Imenang pen kibalas, “Apak kiet beintei nu serag,”. Kicerngai engrok ikenon begei ajeh, iamek pen teros kiet nu serag kaha kek igensir. Tenek kerdor pen kipasal nu imenang, “Dijloh, apak bicak ya nyanik amek”. Ku kateh serag, nyanik ikenah kiburuk igensir kihuj nanek kening jehuk. Ikenah pen kicereg igensir, “Hei, celeh le hei” kiej kemoj ikenah ha igensir. Igensir kisedar suarak ajeh kemoj ikenah. Igensir kinyek tau mende ikenah kiala tarog nu igensir. Igensir kiej nu ikenah, “Agok le hei ui begei adeh. Begeiharok eng ha celeh amen hek ala tarog nu eng?” urok igensir. Semase nyanik iamek ku was serag, tenek kerdor kior ha imenang tup teu de mong ku dengwal. Tok leu ju kenjeh, kikmoj iamek pen kiloi madeg kianj danan igensir. Iamek kiurok ha nu ikekenon kianj jug ente ha ubai kedokan imenang ajeh pek sanggop kineng danan iapak teros kijap. Nyanik iamek pen kitanyak, “Yama hek jap?”. Itenek neh kisengoh nyanik iamek an kiui ma-ma ha imenang teros kipasal, “Enyuk, tok kijap mek, mat menang cuul ya cas os”. Tok leu ju kenjeh, nyanik amek ubai pen kicereg ru kitanyak, “Ya tebeg ka toktik?”. Labuk teu pen kisahut, “Toktik lagik mek”. Jap noh bitanyak ya nyanik iamek, labuk teu lekat kiog jenawap de samak. Nyanik iamek pen kikrek mende ya leu kipoj kedokan tok gu tebegtebeg. Nyanik iamek pen kiurok, “Oh, jerkek jar ye! Amen eng panei canuk nek, dij eng ngcak jerkek,”. Nyanik iamek pen teros kikek ha ikekenon ru care kikerngoi ngoi ubai. Itenek ru imenang baijar tok behentik lei baiterbuk nanek deg de bigei ya mai engrak kerdor. Mai engrak ajeh pen kitanyak ha ubai, “Yama bong jerkek jar tok tentuk ala?”. Itenek pen kijawab, “Enjop, jar jajar ju nyanik amek. Apak ya kidat bicak ya kikmoj amek”. Mai engrak ajeh pen kior ubai berencip ku deg pug kek mong ku ibentil deg. Tok leu ju kenjeh, nyanik iamek pen kiloi kitanyak, “Enjun, mong tok jun neng sayet kerdor nar urag kilaluk padeh? Eng or ubai kek teu, kedokan ubai cip nu kilek,”. Mai engrak ajeh pen kiurok, “Mong, ubai berencip ku kateh deg pug eng jeh,”. Mase ajeh pen, mai raknak kerdor ajeh ya kisediak kinyoh os entoi. Duniak Cerita 72


Cerngai ru Belwal Cermor Hod Hik Pekekal 1. Bacak ru bincang isu de mong kateh bahan. 2. Yama hik hod pekekal cerite wenares hik? Tules jenawap engkek kateh bob. Ektiviti 1.3.1 3.2.1 Wak Asna kiterimak mesej ju Wak Rini ju aplikasi SemaiApp. Liubai betukar-tukar penandag ha tenugas de biog ya Cikgu Hamidah. Wak Asna hek ingat ka kerjak de kiog ya Cikgu Hamidah? Ye mong eng ngingat. Eng pai ha mesej hek. Hek ya habeh ka kenarang cermor ajeh? Peksendok ngbeh, eng pai ngserngik cermor kicerite ya amek eng. Eng pernah ngbacak cermor tenghak ka ku menatag kateh cermor ajeh mong bibesat agok ujad menatag. Eng habeh cermor Kemor entoi ku selai. Lagikpen huper Cikgu kihod hik becerite cermor hik masig-masig ku kateh kelas. Bor jugak we hik dek cerite wenares hik. Hooh, ok we, eng ha beh kenarang cermok nok, ha beburuk huper doh ye. CERITE WENARES HOD HIK INGAT UNIT 13 22:31 22:27 22:28 22:29 22:29 22:30 22:31 Duniak Cerita 73


Menacak 2.1.1 5.1.1 Terlaj Teu Beket Kuala Woh Pahawog iceti mai halak Kicacik iceti gerak berog biler bimuj ya gunik. Regul yang bot iceti muh kening jehuk de entoi Ku jaman manah, mong nanek kampug bermuh Kampung Selaru. Ijengoi penduduk mong nik ratus urag. Ku kampug ajeh mong nuurag pahawog de halak. Pahawog ajeh mong imensau keral de bermuh Bah Long. Bah Long adeh tok sumbong ru senalo kiperendah dirik. Telas naikekkej bak, pahawong ru mai kampug naiet beentei. Memerip tenem lienai naikep jeoi yas. Pahawog ajeh kibeh pesta neasek mende naibesukak ha yas de naikep. Pahawog ajeh sumbong ha inehalak ru ilei kaha terei lemu inehalak nu imensau. “Bei madeh un amen engkek de halak persuiloh tugal dog adeh.” Kiurok nu imensau. Tapik Bah Long kinyek pek kiperneng inehalak. Bile Bah Long kitulak ernor itak tapik tetap jugak kior ya itak perneng inehalak. Kerdik pek kerdik Bah Long kikus kisempet ru kicau tugal dog de dat ajeh. Haj tugal dog kikus, enai perlog ru naiseryap tugal dog ajeh ru penakei neasek. Bile naineng tugal dog ajeh kicacik, enai pen nailug besengral. Bah Long kikenjip tok sedap isengik. Ilei kibual ku itak doh terlaj tapik itak kiui tok panei ru sindir “Un mek sengoh”. Bah Long kisempet ikenah ru kirog kateh ragak sengrog ru kibesat ha pahawog ajeh. Bah Long kikekcet nu Lod Derog. Haj ijis kelap ru pinoi de kuat ru iengku kiwat ha Lod Derog. Telas ajeh, Bah Long kikekcet nu regul yang bot kening jehuk de entoi. Iengku pek kikep ha Bah Long. Bah Long ru ikenah selamat kateh regul yang bot ajeh. Pahawog ru mai kampug lekat naibeasek ru enai tok hirau ha ijis gu kelap. Haj tik tate ru kijalep nukampug ajeh. Bah Long kigei ku regul yang bot lei cuai selbog, ubai selamat ju terlaj ajeh. Hamaka, lei hunen was ajeh tejadik garaj ru mong hol teu beket. Bipecayak adehloh terlaj de belakuk ku teu beket Kuala Woh. Ektiviti 1. Bacak cermor ku kemil ru og nilei moral. 2. Og ceti nekate bekaler kateh cerite. Duniak Cerita 74


2 4 1 3 Bah Uda - mong tujuh urag - kigei ru iperingak - aman bahagie Bah Uda kicip nu selai - iamek kiog bekal - tapik Bah Uda senalo kibehek - mong mai bidek caknak ku jambor selai Gus perah - rimdij naikot perah - Bah Uda kikot pelek - perah kidek kateh iragak sengrog Bah Uda kiberapok bipasal ya igunig - menaleh perah senalo kibercet icaknak - kijoi ernor igunig hod pejadik kenah 5 6 Ubai pen bekenah gensir - kenah Bah Uda kipanei menasak - ijak kipateh - pek kipanei irusiye sendap menasak - paknya kidol perah Bah Uda kibesat tok buleh sebot imuh perah - iamek kisip - ikenah jadik kening perah 3.3.1 4.3.4 Cermor Perah Menules Ektiviti 1. Cerot cermor ku kerop gunak ayat gramatis. 2. Beh seloka jijoi cermor ku kerop. Duniak Cerita 75


Seni Engrok 4.4.4 3.1.1 Jenadik Kak Duyong 1. Secare bergu bincang ru ulas nilei peneajar jijoi cerite ku kemil. 2. Tules nanek sinopsis jijoi cerite de biog. Ektiviti Sengkur iceti tempat bidek kak bibeh ju awat. Mong nanek kampug bermuh Kampung Selbog. Kampug adeh teletak meng teu batagari. Kampug adeh gek isengoi ru kaknek caknai lienai begantung ju hasel serag. Selaen ajeh, enai naicet bak, naibeentei ru tirug kak. Tradisi kampug ajeh senalo naibeh senambot kesukuran amen naikep reski de jeoi pek kirak hasel bak atao yas ju serag. Senalo naibeh caknak ru neasik lei matjis kihol. Ku kampug ajeh, mong nanek ketue peringak de bermuh Bah Pandak. Bah Pandak becadang kaha beh kenduri mende iceknit bak serag tahut adeh jeoi ihasel. Bah Pandak kiajak imensau Bah Itam ubai betirug kak ku cebak Teu Bot mende mase ajeh jeoi kak rah kak tengas, bujuk ru kelah. Ente kak ajeh bibeh laok ha mai tengloh de tibak ku majeles kesukuran. Bah Pandak ru Bah Itam ubai beharap baikep jeoi kak. Selenue tujuh jis tujuh mengot ubai betirug ku cebak Teu Bot ajeh tapik walah nuikur pen kak pek kikep ya Bah Itam. Bebanding Bah Pandak, ilei kikep jeoi kak ru tebeg ikak ku sengkur. Bah Itam kikenjip kiselsel kineng itak ajeh jeoi kikep kak. Timul isengik kikenjip kaha belal. Bah Itam kicubak tirug nej kaha pesedap isengik tapik memerip noh kak kitelas. Bah Itam kaha belal, laluk teros kiurok “Amen mong kak entoi gel adeh holloh madeh eng ha neng”. Bah Itam tok kihirau ha itak de kineng nu ilei. Itak kerlap-kerlip isengik mende kipanei imensau mimang sengoi de deras inus. Bile kineng imensau begei ajeh itak kiseryap ikak ru kiajak jug madeg. Bah Itam kiterjah kaha jug ru isengik lekat belal. Ilei kikenjip iberog beket ru kicereg itak “Un bei madeh eng ngkenjip berog eng beket ru pek laluk ha cekcip”. Urok Bah Itam. Bah Itam kicog itarog nu matik. Haj iberog betukar kijadik kak duyong. Itak kikenjip cenen ru kiperek ha imensau. “Un pasal nu kenah eng ru pitak peringak amen naiha suwek eng hodloh naijop kijai ru kemenyan ku padeh”. Urok Bah Itam sambel kijap. Telas kiog ibengsat Bah Itam kiloi nu igel teu ajeh. Bah Pandak kijug nu madeg ru kipasal ma de belakuk nu Bah Itam. Hamaka was tarog de kicog ya Bah Itam ajeh mong kicuwai awat ru ajehloh tandak ha peingat ma belakuk nu Bah Itam. Duniak Cerita 76


1. Bacak ru kenal pasti engrok seru ru beh ayat. 2. Kek bebegei banse ayat ru banding. Icuntoh ayat tunggal. Ektiviti Engrok Seru Kening Jengjek Tatamengwal 5.1.3 5.5.2 Engrok seru ialoh mentok engrok de bepungsi ha perlei bebegei kenjip. Engrok seru bigunak kateh ayat seruan ru bidek tandak seru (!) ku penyudah ayat. Cuntoh engrok seru ialoh adoi, acut, ee, eh, yok, abekdek, amboi, yak. Ku jaman manah, mong tujuh urang tenek menang ru rimdij limai keral. Imenang de iluj bermuh Bah Deli. Ilei binyek ya pitak itenek mende Bah Deli pek bergul amen kipekput. Gus kerkor selai ya tibak mende ha cekcet bak pai. Pegelap ajeh enai berhal ha cerenglah was selai masig-masig. Bah Deli biog nyak iwas selai ju pitak itetenek. Peksendok naiet kerkor, iamek kiseryap cengop gale ru kiog rimdij ku pitak ikekenon. Rimdij limai naikerakdik ku beg wal sambel naicak gale ru naibesimbang ha banse cetnet. “Hek nek Bah Deli ma banse cetnet ku selai hek doh?” Sual itenek. “Eng ngcet menih ma taleh de engkek og mende cetnet eng deh senalo pek er,” balas Bah Deli kiperendah ilei. “Nah, ngut teu beket deh Bah Deli dek aseep ket,” urok iamek sambel kiulur teu beket ajeh. “Acut, bengket teu adeh!” Bah Deli kikenjet. Telas ajeh, limai naiet nu selai masig-masig. Lei nu was iselai Bah Deli kiiceog nu suwig kineng ha ikening jehuk de cereg. “Yak, iteningik kening jejehuk adeh!” kimur Bah Deli kateh sengik. Ku was selai Bah Deli, jeoi kening jengjek. Ilei kigik peraknek-peraknek kening jengjek ajeh. Mong nanek kening jengjek de kihok pek kigik mende kahabeh selmel ibelau. Ku darjis Bah Deli kibeparik ru kineng iteg de peleh. “Adoi, nyaknik teg eng!” urok Bah Deli. Bah Deli kihok bernor kening jengjek ku selai ajeh. Ilei kibelak ru kipes was kening jengjek ajeh. Bah Deli jugak kibeh deg jambor rek ru kening jengjek. Mase kibeparik ilei kibukbet pek kisedar mende kiselei ha igaknik. Bah Deli kisedar ju betnet, “Abekdek, sek ngrog cengop gale ku ragak tenek nek!” urok Bah Deli kihalei. Iket la gu cuag, Bah Deli kiceret nu kerop iselai kaha kot teu dek buleh kiserlop icengwag ket. Bah Deli kijug nej nu ideg jambor ru kikekjet “Eh, bok de dek caknak deh!” engrok Bah Deli. Ilei terus kicak caknak de bidek ajeh. Nujap jis kicip nu selai senalo mong caknak bibercet ru bidek ku jambor ajeh. Imulak Bah Deli kiserangik caknak ajeh bidek ya iamek tapik nyiknyuk. Bah Deli kiberapok paknyak menaleh jengjek ajehloh de kibercet caknak ilei. Ru tenulog igunig Bah Deli kijeg ru menaleh jengjek ajeh tapik pitak itenek naisaki bile naineng had ikemek renis kenah Bah Deli. Bah Deli kibesat nu iamek get kibetanyak mahma ru get mur ma-ma pen nu ikenah. Ku dui ajeh, kenah Bah Deli kisikat isog de cereg, “Amboi had ibernor sog kenah Bah Deli begei bungak Jengjek!” kimur ya ijak. Kicerngai bimur ya ijak begei jeh, haj ikenah ki betukar jadik kening jengjek. Iamek kisedeh mende kisip bengsat ikenon ajeh. Rog iceti isik barang Ceret iceti celeh ju was cenan. Duniak Cerita 77


Kenukoh Beh penetanding becerite jijoi belok-belok ku kemil. Ektiviti Pak Pandir kikep ikenon Pak Pandir ru herta karun Pak Pandir kipermuh ikenon Pak Pandir ru engrat rusa Pak Pandir kijelwal empoj Duniak Cerita 78


Cerngai ru Belwal Mutiare Kate 1.3.2 3.4.2 KICAPEI PERLOI UNIT 14 “Amen hihod jenaye, agokloh hikirak kekenon rengkal tetapik hujloh kekenon rengkal ajeh nanek peraknek” - Aristotle “Penuas kidek ku usahe, nyiknyuk ku hasel. Beusahe cegeh berupe kemenangan de hakiki” - Mahatma Gandhi “Lemu ajeh hikep ru lentag de genmar betanyak ru akal de genmar bepiker” - Abdullah Ibnu Abbas “Mase pigoidoh bibelik ya mase hunen” - Samuel Johnson “Jenaye tok tibak nu sengoi de lalei” - Charles Cahier 1. Jijoi mutiare kate ku kerop, bincang nujap kate-kate de mong ceti. 2. Cipte nanek ayat de buleh kiog denurong ru motivasi nu mai kilek. Bacak ku kateh kelas. Ektiviti Duniak Cerita 79


Menacak 2.2.1 3.4.2 Enam Pelajar Mai Hik Nu United Kingdom Kuala Lumpur, 11 September - Nor Syakina Jam 27, calon doktor falsafah (Ph.D) kijoi program Ijazah Luar Negara (ILN), Jabatan Kemajuan Orang Asli (JAKOA) nu United Kingdom. Nor Syakina antare enam ju lapan belas pelajar mai hik seluroh lengrik bitawar naijoi Program Ijazah Luar Negara nu universiti luar negara. Enai bibakek ku balai berlepas, Lapangan Terbang Antarabangsa Kuala Lumpur (KLIA). Norsyakina jugak Pensyarah bidang Kewangan Islam ku Universiti Automotif DRB Hicom, Pekan, Pahang. Ilei bakal kicerot pengajian Ph.D kateh bidang Kewangan Islam ku Glasglow Universiti, Scotland seleneu empat tahut. Ilei beasal ju suku Semai ku Lata Kinjang, Tapah, Perak. Ilei kiurok, amen dij berajal pigoidoh, ilei berupe kenon mai hik de petame de kilanjot pengajian kateh bidang kewangan Islam. “Eng kenjip betuah kep peluang nglanjot pelajaran ru adeh berupe peneiktirap ha masarakat mai hik secare keseluruhan,” kiurok. Kiurok nej alaupen nyeh kaha wes iperingak namun kianggap sebegei cenabar ha capei jenaye kaha perkus penedidek masarakat mai hik ku negara adeh. Norsyakina kiurok, ilei kipileh bidang kewangan Islam mende kineng bidang adeh gu bekembang ku Malaysia ru seluruh duniak. Sementara ajeh, Chai Mey Ling, 22, suku kaom Semelai ju Kampung Bukit Gemuruh, Bera, Pahang kiurok ilei bakal kilanjot pelajaran kateh bidang kejuteraan petroleum ku Universiti of Portsmouth, United Kingdom. Kiurok nej ilei pai dij pengajian perinkat diploma kateh bidang kimia ku Universiti Malaysia Pahang (UMP). “Eng mulak ngpasag hasrat ngcerot pengajian ku luar negara ju sekulah menengah peksendok ngbeusahe besunggoh-sunggoh ha capei neimpi ajeh telas ngpanei tenawar de bibeh ya JAKOA,” kiurok. Jijoi engrok Ketua Pengarah JAKOA semasa bibakek ku KLIA, mong 74 pelajar mai hik biog peluang naijoi program ILN JAKOA adeh ju tahut 2012 ru bipileh kateh kenalag pelajar cemerlang rimdij negara. “Rah pelajar kilek, enai de tepileh jugak jijoi cenemerlang kateh pelajaran ru neupaye enai setanding ru pelajar ju bebegei kaom kilek ku Malaysia,” kiurok. (bipetik ru biubahsuei ju paper Metro 2016) Ektiviti 1. Bacak nepetek ku kemil adeh ru entoi gunak sembot de betol. 2. Jijoi berite ku kemil, beh kenarang bekenaet idola engkek. Duniak Cerita 80


3.3.1 5.3.3 Ektiviti 1. Neng gambar ku kemil ru bincang isik-isik penteng kateh kumpolan. 2. Kek paktor kilek de buleh kijadik pendurong jenaye ru beh henurei. Menules Bejiwak haknuk - bigenmar ya kawat-kawat Genmar betulug - benanggak peringak Personaliti unggul - bihurmat ya masarakat Paktor Pendurong Jenaye Duniak Cerita 81


4.2.4 1.4.1 Seni Engrok Kitujuk Nu Perloi 1. Jijoi ceti pantut de biog ku kerop, beh pantut empat kerat. 2. Cerngai peniker mai kilek ha care-care ha capei neimpi ru og respon. Rankap petame Ektiviti - lemu buleh kijadik neukur ha jenaye kemajuan sinui nunumon Rankap kedua - jenaye nunumon begantung nu usahe, renajit ru bedoa nu Nyenang Rankap ketiga - amen ha capei perloi, hik hod tetaploh matlamat ru hicap nu janyik Rankap keempat - agok beputos ase amen hik gagal tapik hihodloh cekal hadapi cenabar de tibak alaupen terik Rankap kelima - ha realisasi neimpi, hik hod mong prinsip sinui de jelos beserte heknod de lasik Rankap keenam - amen jenaye jadik tenaroh, bedoaloh nu Nyenang kipermudah neuros Rankap ketujuh - alau ya lei puncak jaye, agok sip berkat doa ju peringak, kekawat ru sedarak Duniak Cerita 82


1. Pileh kate penguat de sesuei ru beh ayat jijoi gambar de biog. 2. Tules ayat kilek gunak engrok penguat. Ektiviti Engrok Penguat Tatamengwal 5.1.4 3.3.1 had agak birel mentol 10 10 5 8 15 48 Mei Lisya a/p Malitou 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 5 4 3 6 18 18 10 13 20 79 Mei Lisya a/p Malitou 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 5 4 3 6 Duniak Cerita 83


Kenukoh 1. Man mennan ku kemil kateh kelas. Engkek hod joi nong de betol. Amen engkek gagal, engkek an bidenda ru care jawap salah nanek senual ku kerop: (a) Ma tanggongjawab engkek sebegei kenon ha balas jasak apak amek? (b) Og peniker engkek yama hik hod hijoi neajar cikgu? (c) Nyate ciri-ciri sengoi de bejaye. (d) Begeiharok cara hik haberkep berkat ju Nyenang? Ektiviti Nong Mai Bejaye Duniak Cerita 84


Cerngai ru Belwal Ektiviti Riadah Besamak Peringak 1. Jijoi gambar ku kemil, peterang ektiviti kateh gambar. 2. Og ma ektiviti kilek de buleh engkek beh besamak peringak? 3. Bincang kateh kumpolan, pileh nanek ektiviti riadah, tules lenebeh ru kenurang ektiviti de bipileh. Ektiviti 1.4.3 3.3.3 RIADAH UNIT 15 Duniak Cerita 85


Menacak 2.3.3 3.4.3 Jelajah Alam Semule Jadik Ektiviti 1. Bacak nepetek ku kemil adeh secare pintan gunak senembot ru intonasi de betol. 2. Jawab senual penengham ku kerop adeh: (a) Ma ektiviti-ektiviti menarek de bisediak ku taman ajeh? (b) Antare ektiviti de bisediak, ma ektiviti de jadik penileh engkek? Og nealas. (c) Jijoi pendapat engkek, yama ektivitiektiviti riadah rah ku kemil hodloh hik amal? Taman Botani Negara Shah Alam Taman Botani Negara Shah Alam (TBNSA) ialoh taman rekreasi menarek de patot bilawat amen hibecuti nu Shah Alam. Taman adeh berupe lokasi agro ru ekopelancongan de bor ku Malaysia de mong bebegei menudah ha rekreasi ru riadah. Bebegei ektiviti riadah bisediak ku taman adeh de sesuei ha rimdij perinkat umor. Iantare ektiviti riadah de buleh bibeh ialoh memanah, bekayak, bemeskar ru bekudak. Ektiviti-ektiviti rah adeh mong jeoi ipaedah rah kep pergek risiko nyaknyik kronik, pekuat jaag ru otot, pergek stress, perhuj tenage ru penetahan berog. Selaen ajeh, mong jugak ektiviti teroke plora ru pauna. Ku padeh mong Laman Haiwan ru Aviary Park de mong memerip banse rah pos, kudak, cep kuok, cep bangau, cep merpati, arnab, kambig ru pug. Pelawat naikep neng ru kernal menatag-menatag adeh secare rek. Pelawat-pelawat de genmar cip jug sambel nengneng alam semule jadik, mong trek-trek bisediak. Was trek cip jug ajeh tedeh mende bikerileng jehuk-jehuk de entoi. Pelawat jugak naikep neng Laman Padi. Ku padeh bak bicet ru bikej narnoh nutahut. Selaen ajeh, mong jugak taman herbe ru ladang konservasi pelek. Taman herbe mong bebegei banse herbe. Ku ladang konservasi pelek mong 11 banse pelek de bicet rah sempak, ciku, semegu, jambu ru kekilek. Kemuncak ha lenawat adeh ialoh Rumah Iklim Sederhana Empat Musim (RISEM). Jadual peneubah gus ku TBNSA; gecek Disember lei Februari ialoh gus salji, Mac lei Mei ialoh gus bungak, Jun lei Ogos ialoh gus beket, ru September lei November ialoh gus cere. Pelawat buleh naikenjip isuasane gus-gus adeh secare rek ru tok payah cip nu luar negara. Iserengkol, ektiviti riadah de bisediak ku TBNSA mimang sesuei ha rimdij perinkat umor. Selaen beriadah, pelawat jugak naikep tamah lemu penanei ha alam semule jadik, plora ru pauna. Hamaka, masarakat hodloh naikot peluang adeh beriadah sambel berajal ku TBNSA. Duniak Cerita 86


3.2.1 4.5.3 Lenawat Nu Zoo Ektiviti 1. Bacak maklumat ku kemil adeh. 2. Beh benanding antare zoo-zoo ku kemil. Ma penileh engkek? 3. Kungsi peniker engkek ha paedah de buleh bikep amen melawat nu zoo. Menules ✿ Lokasi: Kuala Lumpur. ✿ Ilengwas was 110 ekar. ✿ Jumlah spesis lebeh 459 spesis. ✿ Mase melawat 9 pegelap lei 5 dui. ✿ Hergak tiket: RM43 (raknak) RM21 (tenatak) RM16 (sayet) ✿ Penesembah menatag rah singak laot, tijik ru cep kakak tua. ✿ Menudah tenebot trem. ✦ Lokasi: Taiping, Perak. ✦ Ilengwas was 32 ekar. ✦ Jumlah spesis 200 spesis. ✦ Mase melawat 9 pegelap lei 6 dui. ✦ Hergak tiket: RM16 (raknak) RM8 (sayet) ✦ Night Safari-hergak tiket: RM21.20 (raknak) RM10.60 (sayet) ✦ Penesembah menatag, singak laot. ✦ Menudah tenebot trem. ✸ Lokasi: Ayer Keroh, Melaka. ✸ Ilengwas was 54 ekar. ✸ Jumlah spesis 214 spesis. ✸ Mase melawat 9 pegelap lei 6 dui. ✸ Hergak tiket: RM17.80 (raknak) RM7.10 (tenatak) RM7.10 (sayet) ✸ Night Safari-hergak tiket: RM11.80 (raknak) RM7.10 (sayet ru tenatak) ✸ Penesembah menatag rah cig ru cep kakak tua. ✸ Menudah tenebot trem. Zoo Negara Zoo Taiping Zoo Melaka Duniak Cerita 87


Seni Engrok Tengroj ru Apak Kateh bilek, Bah Amri kikernyim halei kineng kalendar. Kateh isengik kikirak-kirak, wah nar mingguk nej an cuti sekulah petengahan tahut. Bah Amri kikernyim sambel dakdak ku kemil katil. “Apak, ya leu tok hik cip tengroj ru bukbed ku beg batagari,” urok Bah Amri nu iapak nanek dui. Apak kiberentik bacak pipe sambel kineng Amri. “Apak sibok hunen, jeoi ikerjak ru tok kep cuti,” pedir apak. Bah Amri kikerakdik. Kateh isengik ilei kipaham senibok iapak sebegei tentera de betugas ha negara kedokan tok buleh kot cuti langsong, rungut Bah Amri. Rah kipaham kenenjip ikenon, apak kiurok, “Bile cuti sekulah?” Amri kikernyim ru kijawab “Gecek Jun apak, cuti nar mingguk,” Apak kikerakdik rah serakngik, telas ajeh apak kiurok. “Nengloh, apak an cubak kot cuti, hik buleh jug kampug ru cip tengroj,” Amri kilumpat kerakmik. “Betol ka apak? Janyik ya apak. Ya leu betol hik tok hidendem ku beg batagari sambel tengroj,” urok Amri sambel kernyim. “Ye...ye, apak an cubak semanj cuti,” pedir apak. Tebayang ku mat Bah Amri, isernuk tengroj besamak apak ku beg batagari rah nik tahut canuk. Bah Amri kiingat, awal huper ilei ru peringak naicip tengroj nu batagari bicereg gel kak. Benekal caknak rah cengroi, empoj, nealat berencet pen bianj. Lei nu gel kak, apak teros kiperhuj kemah ha bukbed ku mase kelem. Sernuk tengroj bile jeoi kak hikep. Apak ru amek an ubai rag ru salei kak. Amri kilug kihalei, amen kikenang mase imenang kikarau bile ijug bikap ya pelem. Kenenjip ajeh betol-betol kiog dil kateh dirik Bah Amri. Bah Amri kihod ulang nej kenenjip ajeh besamak iperingak rah nik tahut canuk. Hunen apak senalo kisibok. Amri kibeharap semoge kalik adeh iniat tecapei. Jis adeh cuti sekulah bemulak. Bah Amri kikerakmik. Patot apak na kijug ju operasi nar jis canuk tapik lekat peksik kijuk. “Amek, yama apak lekat peksik kijuk ju operasi?” Bah Amri kitanyak. Amek kibercet ku dengwal kijawab.” Mong apak kitalipon, apak kiyap kijuk lamat gek mende Duniak Cerita 88


4.3.3 5.2.2 1. Bacak cerpen ku kemil ru nada becerite ru og respon. 2. Amen engkek amek Bah Amri, begeiharok ayat de engkek an gunak ha ej Bah Amri dek kipaham jenim iapak? Ektiviti dendem iceti bukbed ku serag Guer iceti gelap mong operasi de entoi ha kawal sempadan,” Bah Amri kikenjip tok senang isengik. Begeiharok ru janyik apak ha becuti nu kampug? Amri mulak kikenjip sedeh ru kigeram. Begeiharok amen dij cuti sekulah pen apak lekat peksik kijuk? Dijloh ihasrat ha bercuti ku kampug ru tengroj ku batagari. Telas numingguk, apak kijuk. Amri kisamut apak ru kenenjip kerakmik. Cuti sekulah lekat mong numingguk nej. Amri kinyek teros tanyak nu apak ma-ma mende apak lekat kiselei. Huperdoh, Amri kitanyak nu apak. “Apak begeiharok janyik enjun ha hik bercuti nu kampug?” Apak kikekjet ru tenanyak Bah Amri. Apak kineng ku ulah Bah Amri ru penandang cenen. “Apak pek kikep tunai janyik apak. Cuti apak bibeku,” pedir apak ru kenjip sedeh. “Kedokan apak na janyik,” jawab Bah Amri ru nada hod jinjap. Amri cubak kitahan teu mat tapik tok mampuk. Amri kijinjap. “Apak semanj maap tapik apak janyik nu hek amen kerjak apak siap hik juk kampug,” pedir apak sambel cubak kiep Bah Amri. Bah Amri kikus ru kiurok, “Tok maloh apak, sip talehloh.” Amri kimuj nu bilek ru kijinjap. Hasrat Bah Amri kaha tengroj besamak apak hancur nej. Duniak Cerita 89


1. Kenal pasti samak mong genunak nekate engrok napi de bekaler belak ku kemil betol atao sek. 2. Beh ayat gunak nekate engrok napi tok ru nyiknyuk ha ternyul benize iceti. Ektiviti Engrok Napi Tatamengwal 1. Masarakat tok patot naiabai ektiviti riadah ru pizikal ha penejagak senihat berog. ( ) 2. Pehak kerajaan bisediak bebegei menudah beriadah tok taleh ku bandar malah ku kampug. ( ) 3. Ektiviti riadah nyiknyuk taleh kilibat ektiviti besenam tapik jugak ektiviti pizikal kilek ha senihat berog. ( ) 4. Jengoi masarakat hunen teutame ku bandar tok naiminat habeh ektiviti riadah ru ektiviti pizikal. ( ) 5. Masarakat patot naijagak senihat tok taleh naibeh ektiviti riadah malah cak caknak seimbang. ( ) 6. Beriadah besamak peringak nyiknyuk taleh ha senihat berog tapik jugak buleh peerat henubug antare anggote peringak. ( ) 7. Beriadah rah cip juk nyiknyuk taleh kep pernyak nyaknyik malah kep pergek tenekan kateh dirik nunumom. ( ) 8. Gulongan nyennyam de senalo ektip naibeh ektiviti pizikal rah bemeskar, bejoging, besenam ru kekilek nyiknyuk an telibat kateh masalah sosial. ( ) 9. Kementerian Kesihatan jeoi naibeh kempen-kempen gaye sinui sehat tok taleh ha gulongan nyennyam tapik jugak ha bebegei perinkat umor. ( ) 10. Pehak media massa patot beperanan naipegalak na masarakat habeh ektiviti pizikal ru nyiknyuk begantung ku pehak kerajaan taleh. ( ) 11. Taman Botani Negara Shah Alam tok taleh bikunjung pelawat ju kateh lengrik tapik jugak pelawat ju luar negara. ( ) 12. Pelawat buleh naikenjip isuasane gus-gus adeh ku Taman Botani Negara Shah Alam secare rek ru tok payah cip nu luar negara. ( ) LENATEH 5.4.1 5.1.3 Duniak Cerita 90


Cerngai ru Belwal 1.1.3 3.3.2 1. Bacak ru cerot dailog ku kemil jijoi gambar de biog. Beh lenakon kateh kumpolan. 2. Bincang ru senarei nilei moral ru peneajar de buleh hi kep ju cerite ku kemil adeh. Ektiviti BENGSAT RU PENEAJAR UNIT 16 Becok Kitulog Kerbau Kerbau kicak nyok de segar ku beg batagari. Haj ilei kigerteg kenarau senmanj tulog. Bahayak: Tulog! Tulog! Kerbau pen kiberenti cak nyok laluk kiet nu ala kenarau ajeh. Bile gu rek ku was ajeh, ilei kineng nubatag jehuk ya kol. Bahayak: Tulog eng Kerbau! Kerbau: Hek ku belok? Bahayak: Eng ku kerop kening jehuk de kol adeh. Kerbau: Hek paknyak nek Bahayak. Ma de hek beh ku pajeh? Bahayak: Tok hek neng ka? Eng bicerteh ya kening jehuk adeh. Tulog le eng. Kerbau: Begeiharok eng ha tulog hek? Bahayak: Hek tulogloh angkit kening jehuk adeh. Kerbau: Hooh. Kerbau pen kipermuj gek itanduk ku kerop kening jehuk ajeh. Telas ajeh kiangkit gek dek Bahayak buleh kihol ju kerop jehuk ajeh. Haj, bahayak kikap jug Kerbau. Kerbau pen kiloj kedokan Bahayak kinyek terlas ijug. Kerbau: Yama hek kap jug eng? Bahayak: Mende eng cuwag. Kerbau: Tulog! Tulog! Kerbau pen kikarau. Tok leu ju kenjeh, Becog pen kitibak. Kiloj iceti meronta-ronta AUDIO 11 Duniak Cerite 91


Menacak Pingat Ha Apak Numom mai engrak de pai dat ikenah kigei ru ikenon Bah Man, imengsau Wak Lia ru icenok Wak Ain de beumor enam tahut. Keadaan mai engrak ajeh had uzur, iteg kerog ru inengneng tok merip bik. Jis petame ilei kijeg nu deg ikenon, enai cakcak mungot besamak. Mai engrak ajeh kikenjip tok merip selese ku mije caknak. Ilei tok kipaham kaha gunak suduk. Seleneu adeh, ilei kigenmar cak kentik, kedo ku deg ikenon tiktok penileh. Had itengrik kikenjip lei icaknak saruk ku mije. Ilei kikenjip sagak ku ngar ikenon ru imengsau. Imengsau senalo kiguneng nu ibelok lei mai engrak ajeh tiktok selera kaha cakcak. Ilei pen kikod cawat kaha ngut teu. Haj, icawat de kicap telas ju iteg. Pranggggggggg..!!! sepihaj kacak ku res. Mai engrak ajeh kikenjip serba salah. Ilei pen kikus, kaha kutip gelas kacak de bekah ajeh, kedokan Bah Man kiget. Renis Wak Lia keer. Wak Ain kinyanyak ha iatak kedo ilei had kineng taleh. “Huper doh, apak tok buleh kicak samak ru hik,” urok Wak Lia nu igensir, telas ibelok kimuj kateh bilek. Bah Man had kikakdik sengek ru kiserakngik kaha belik mije ha iapak. Bah Man pen kibelik mije ru kidek ku beg bilek iapak. Ku pajehloh iapak kicakcak. Wak Ain birok amen kisemanj kaha cakcak ru iatak. Mai engrak ajeh kijap kikenang ha inaseb. Ilei kiriyag ha ikampug yesnos de kigei samak ru kemoj ikenah. Ju kenjeh, mai engrak ajeh kikenjip tok sernuk kigei ku deg ikenon. Jap-jap jis ilei birok ya imengsau mende senalo kipesaruk caknak. Pernah nunoh kiserakngik kaha jar ju kendeg, kedokan kipikir nej ha icenok, ilei pen tok jadik kaha jar. Ilei kinyek pernyik nus icenok. Nujis, Wak Ain kikekjet mende kineng iatak cakcak kigunak pingat jehuk ru kingut teu kateh cawat ju awat. Ilei kiserakngik ku belok pernah kineng pingat rah ajeh. Duniak Cerite 92


Click to View FlipBook Version