PEMBIAKAN TUMBUHAN

NURUL HAZIMAH BINTI MAT ISA

Editor
Muhammad Fazli bin Jasli

Editor Pengurusan
Fara Diba binti Badrul Hisham

Penulis
Nurul Hazimah binti Mat Isa

Ilustrasi
Muhammad Irsyad Qisti bin Mohamad Padilah

Pereka Kulit Buku
Suriawati binti Mohd Fadzil

Penerbit
Bahagian Instruksional dan Pembelajaran Digital
Jabatan Pendidikan Politeknik dan Kolej Komuniti
Kementerian Pendidikan Malaysia

Jabatan Pendidikan Politeknik dan Kolej Komuniti
Cetakan Pertama 2018

© Hak cipta terpelihara. Tiada mana-mana bahagian daripada buku ini
yang boleh disiar-terbitkan semula dalam sebarang bentuk dan
dengan apa cara sekalipun, termasuklah elektronik, mekanikal,
fotokopi, rakaman dan sebagainya, tanpa mendapat izin bertulis
daripada penerbit dan pemilik hak cipta.

Perpustakaan Negara Malaysia
Kementerian Pendidikan Malaysia
PEMBIAKAN TUMBUHAN
ISBN 978-967-0823-64-5

SENARAI KANDUNGAN

SENARAI KANDUNGAN ……………………………………………………………………………………………………….. i
PENGENALAN ……………………………………………………………………………………………………………………... 1

BAB 1 : PEMBIAKAN TUMBUAH SECARA SEKS

PEMBIAKAN SECARA SEKS, SEXUAL PROPAGATION………………………………………………………………..3
KELEBIHAN PEMBIAKAN SECARA SEKS………………………………………………………………………….......... 4
KELEMAHAN PEMBIAKAN SECARA SEKS………………………………………………………………………………...6
STRUKTUR BIJI BENIH………………………………………………………………………………………......................9
CIRI-CIRI BIJI BENIH BERKUALITI……………………………………………………………………………………………10
Biji benih yang cerdas (Kecerdasan)……………………………………………………………………………………..10
Kebernasan biji benih……………………………………………………………………………………………………………10
Ujian Kebernasan Biji Benih…………………………………………………………………………………………. ……...11
KEDORMANAN……………………………………………………………………………………………………………..........13
PEMILIHAN BIJI BENIH…………………………..................................................................................15
KAEDAH MENYEMAI BIJI BENIH…………………………………………………………………………………………….16
TIPS PENYEMAIAN BIJI BENIH……………………………………………………………………………………………….17
TEKNIK SEMAIAN BIJI BENIH HALUS …………………………………………………………………………………....19
TEKNIK SEMAIAN BIJI BENIH KASAR …………………………………………………………………………………….19
TEKNIK-TEKNIK PENYEMAIAN BIJI BENIH PADA BEKAS SEMAIAN………………………………………. 21
TEKNIK SEMAIAN BIJI BENIH TERUS PADA TANAH………………………………………………………………..24

i

SENARAI KANDUNGAN

BAB 2: PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA ASEKS

PEMBIAKAN ASEKS…………………………………………………………………………………………………………………………..25

a. UMBI PALSU (CORM) ………………………………………………………………………………………………………..28

b. UMBI BATANG (TUBER)………………………………………………………………………………………………………..29

c. CBEBAWANG (BULB) ………………………………………………………………………………………………………..30

d. UMBI AKAR (TUBEROUS ROOT) ……………………………………………………………………………………………31

e. RIZOM (RHIZOM)………………………………………………………………………………………………………….........32

f. RUNNER /STOLON / BATANG RAYAP ……………………………………………………………………………….34

g. RUMPUN ……………………………………………………………………………………………………………………35

KERATAN ………………………………………………………………………………………………………………………………..36

KERATAN BATANG (STEM CUTTINGS) ……………………………………………………………………………………………36

TEKNIK KERATAN BATANG……………………………………………………………………………………………………….........38

KERATAN BATANG KERAS (HARDWOOD CUTTINGS)……………………………………………….,……………………….39

KERATAN BATANG SEDERHANA KERAS (Semi Hardwood Cuttings) …………………………………………………..42

KERATAN BATANG LEMBUT (Softwood Cuttings) ………………………………………………………………………………42

TIPS SUKSES KERATAN BATANG………………………………………………………………………………………………………..43

KERATAN DAUN……………………………………………………………………………………………………………………………….44

Teknik Keratan Urat Daun Begonia……………………………………………………………………………………….............45

Teknik Keratan Tangkai Daun…………………………………………………………………………………………………………..46

Teknik Keratan Daun Lidah Mak Mertua , Sansieviera spp………………………………………………………………..47

KERATAN AKAR……………………………………………………………………………………..................................... ……. 48

TEKNIK KERATAN AKAR……………………………………………………………………………………................................49

KERATAN PUCUK……………………………………………………………………………………..........................................50

LENTURAN (LAYERAGE)…………………………………………………………………………………………………………………....51

TEKNIK LENTURAN PUCUK/HUJUNG CABANG (TIP LAYERING) ………………………………………………………….52

TUT, CANGKOK, MARCOTING/ AIR LAYERING …………………………………………………………………………..........53

TEKNIK PEMBIAKAN POKOK SECARA TUT………………………………………………………………………...................56

A. Penyediaan Media Tut ……………………………………………………………………………………………………….56

B. Teknik Pembiakan Secara Tut …………………………………………………………………………………………..57

ii

SENARAI KANDUNGAN

BAB 2: PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA ASEKS

TIPS MEMILIH POHON INDUK… ………………………………………………………………………………………………..59
TIPS MEMILIH CABANG……………………………………………………………………………………………………………..59
PENJAGAAN & PENGUBAHAN ANAK POKOK SELEPAS DI TUT…………………………………………………….60
CANTUMAN ( GRAFTING)…………………………………………………………………………………………………………..61
Peralatan & Bahan Untuk Cantuman…………………………………………………………………………………………64
Tips Kejayaan Cantuman…………………………………………………………………………………………………………..65
Ciri-ciri Pokok Penanti (Root stock) yang berkualiti……………………………………………………………………66
CANTUMAN PUCUK………………………………………………………………… ……………………………………………… 67
TEKNIK CANTUMAN PUCUK POKOK ADENIUM………………………………………………………………………….68
TEKNIK CANTUMAN BAJI BUNGA KERTAS………………………………………………………………………………..69
TEKNIK CANTUMAN CLEFT……………………………………………………………………………………………………….73
TEKNIK CANTUMAN CELAH LIDAH (WHIP AND TONGUE GRAFTING)…………………………………………74
TEKNIK CANTUMAN LIDAH……………………………………………………………………………………………………….75
TEKNIK CANTUMAN PEMANGKASAN PUNCAK…………………………………………………………………………76
CANTUMAN MATA TUNAS ( BUDDING)…………………………………………………………………………………79
Tips-tips Kejayaan Cantuman Mata Tunas……………………………………………………………………………… 80
TEKNIK CANTUMAN MATA TUNAS TAMPAL…………………………………………………………………………….82
TEKNIK CANTUMAN MATA TUNAS…………………………………………………………………………………………. 85
TEKNIK CANTUMAN MATA TUNAS T TERBALIK (INVERTED T)………………………………………………… 86
CANTUMAN SANDING (APPROACH GRAFTING)……………………………………………………………………… 87

iii

SENARAI KANDUNGAN

BAB 3: KULTUR TISU

KULTUR TISU (TISSUE CULTURE)…………………………………………………………………………………… 89

Kegunaan dan Kelebihan Pembiakan Secara Kultur Tisu………………………………………………. 90

Kelemahan Pembiakan Secara Tisu Kultur…………………………………………………………………… 92

Peringkat Teknik Kultur Tisu………………………………………………………………………………………. .93

1. Pemilihan Tumbuhan Induk, EksplaN……………………………………………………………….. 93

2. Pensterilan (Sterilization)………………………………………………………………………………….. 94

3. Penyediaan Media…………………………………………………………………………………………… 97

Proses Penyediaan Media Kultur Tisu………………………………………………………………………… 99

4. Penggandaan (Multiplication)………………………………………………………………………. 103

TEKNIK KULTUR TISU 104

A. Pensterilan Eksplan (Dalam Makmal)……………………………………………………………… 104

B. Pensterilan Eksplan (Dalam Laminar Flow) …………………………………………………….. 105

SUB KULTUR …………………………………………………………………………………………………………….. 106

TEKNIK SUBKULTUR …………………………………………………………………………………………………. 107

Pemindahan ke Tapak Semaian ……………………………………………………………………………….. 109

Pemindahan Anak Kultur Tisu dari Makmal Ke Tapak Semaian…………………………………. 110

iv

SENARAI KANDUNGAN

BAB 4: MEDIA TANAMAN

MEDIA TANAMAN 112

CIRI-CIRI MEDIA TANAMAN YANG BAIK……………………………………………………………………… 112

Jenis – jenis Media Penanaman ………………………………………………………………………………… 113

1. Tanah Atas (Top Soil) ……………………………………………………………………………………… 113

2. Tanah Gambut ……………………………………………………………………………………………… 115

3. Pasir ………………………………………………………………………………………………………….. 115

4. Sabut Kelapa, Coco Peat……………………………………………………………………………….. 116

5. Peat Moss ( Gambut Moss)…………………………………………………………………………….. 117

6. Perlite …………………………………………………………………………………………………………… 118

7. Vermiculite ………………………………………………………………………………………………….. 119

TEKNIK MENYEDIAKAN MEDIA TANAMAN ……………………………………………………………… 120

Faedah campuran media ………………………………………………………………………………………….. 121

Teknik Membuat Media Tanaman untuk Polibeg atau Pasu …………………………………………………. 122

RUJUKAN …………………………………………………………………......................123
PENGHARGAAN……………………………………………………………….

v

PEMBIAKAN      
       TUMBUHAN

PEMBIAKAN 
            SEKS 

PENGENALAN

PENGENALAN

Tumbuhan merupakan makhluk ciptaan Allah S.W.T yang unik, dicipta
dengan pelbagai bentuk, dan mempunyai fungsi tersendiri. Tumbuhan juga
dilengkapi dengan kelebihan sebagai sumber kesihatan serta asbab dalam
menyembuhkan penyakit-penyakit tertentu. Malah, tumbuhan juga turut
disebutkan di dalam Al-quran. Antaranya adalah Buah Zaiton dan Buah Tin,
yang merupakan pepohon yang berasal dari syurga.

Dari segi identikasi saintifik (Scientific identification), tumbuhan
dikelaskan dalam kategori Kingdom Plantae. Sehingga kini, terdapat
pelbagai spesis tumbuhan yang telah dikenalpasti dan disimpan identiti atau
maklumat genetik disebuah tempat di Kew Garden, London. Tumbuhan juga
merupakan organisma yang amat mudah untuk dibiakkan. Dari sehalus biji
benih sehingga sebesar batang pokok, tumbuhan dapat dibiakkan dan
diperbanyakkan dengan pelbagai kaedah.

Pembiakan tumbuhan adalah proses untuk memperbanyakkan
bilangan tumbuhan bagi sesuatu spesis atau kultivar/variety dengan
menggunakan beberapa organ tumbuhan. Proses ini melibatkan aplikasi
prinsipal dan konsep biologi untuk menggandakan tanaman.

Pembiakan tumbuhan terbahagi kepada 2 jenis iaitu Pembiakan
secara seks, Sexual Propagation dan juga Pembiakan secara aseks,
Asexual Propagation atau juga dikenali sebagai Pembiakan Tampang dan
Pembiakan Vegetatif.

Secara semulajadinya, tumbuhan membiak secara secara seks, iaitu
melibatkan proses persenyawan lalu membentuk sebuah tumbuhan, yang
terisinya biji benih yang bernas. Apabila benih terdedah dengan keadaan

1

PENGENALAN

persekitaran yang sesuai, biji benih akan bercambah dan tumbuh sehingga
membentuk sebuah pokok yang sihat dan subur.

Selama beberapa abad, pakar hortikultur telah mencipta kaedah
pembiakan secara aseks/tampang menggunakan bahagian-bahagian pokok
(batang, daun, pucuk, akar, bunga) Dengan pembiakan tampang ini, secara
tidak langsung, tumbuhan boleh dibentuk melalui cara yang tidak dapat
dibuat secara semulajadi.

Pembiakan tumbuhan seperti pembiakan secara aseks atau tampang
juga merupakan seni dalam menghasilkan sebuah tumbuhan yang
mempunyai ciri-ciri yang luar biasa. Contohnya, penghasilan pokok bunga
kertas yang mempunyai 3 warna pada satu pokok melalui cantuman baji,
gabungan pokok nangka dan cempedak, menjadi nangkadak melalui
cantuman sanding lengkung, cantuman pokok buah-buahan seperti durian
dan manggis yang lebih cepat berbuah menggunakan teknik cantuman.

Menurut Sharrock’s yang diambil dari bukunya History of Propagation
and Improvement Vegetables (1672) menyebutkan bahawa pembiakan
tumbuhan telah digemari oleh pekebun sejak abad ke-15. Digambarkan
didalam bukunya, pelbagai kaedah pembiakan dan agak rumit. Kenyataan
juga disokong oleh Thouin, 119 teknik cantuman yang boleh dilakukan.
Walaubagaimanapun, hanya beberapa teknik cantuman sahaja digunakan
kerana atas faktor kesesuaian tanaman.

2

BAB 1 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA SEKS

PEMBIAKAN SECARA SEKS, SEXUAL PROPAGATION

Pembiakan tanaman secara seks

adalah pembiakan yang

menggunakan biji benih, merupakan

kaedah semulajadi dalam

menghasilkan sebuah tumbuhan.

Kaedah atau sistem ini paling banyak

digunakan dan paling termurah untuk

dilaksanakan.

Gambar 1 Biji benih dihasilkan dari Pembiakan Seks.
Google Image

Pembiakan secara seks ini berlaku apabila debunga yang
mengandungi nukleus, (2n) diangkut daripada anter ke ovari dan ovul dan
seterusnya berlaku proses persenyawaan.

Gambar 2 Proses Persenyawaan Ganda Dua , Pembiakan Secara Seks Tumbuhan . Google Image

3

BAB 1 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA SEKS

Proses persenyawaan tumbuhan ini dikenali sebagai persenyawaan
ganda dua. Dari situ, ovari akan berkembang membentuk organ seperti
buah-buahan atau bunga, bergantung pada jenis tanaman. Manakala, ovul
berkembang menjadi biji benih.

KELEBIHAN PEMBIAKAN SECARA SEKS:

 Tanaman boleh dihasilkan dalam masa yang singkat
 Sistem termurah dan tidak memerukan kos yang tinggi

Cara paling senang, murah, effisien, ekonomik.
 Dapat mencipta varieti yang baru
 Sesetengah spesies sukar untuk dibiakkan secara vegetative/ tampang
 Pokok tumbuh lebih cergas

Pokok hasil daripada percambahan biji benih akan menghasilkan akar semulajadi
yang lebih kuat seperti akar tunjang. Akar ini lebih kuat mencengkam tanah
 Peluang untuk mendapat spesies baru
Untuk tujuan dalam menghasilkan spesis/varieti yang lebih baik atau mewujudkan
kepelbagaian genetik
 Anak benih digunakan sebagai pokok penanti untuk cantuman
Anak pokok yang terhasil daripada biji benih mempunyai akar semulajadi yang
lebih kuat iaitu akar tunjang. Oleh itu sesuai dijadikan sebagai pokok penanti bagi
tujuan cantuman pokok seperti cantuman mata tunas
 Pengeluaran biji benih hybrid F1
Bagi tujuan pembiakbakaan untuk menghasilkan tanaman yang lebih baik
daripada induk, perlu menggunakan biji benih yang telah dikacukkan.

4

BAB 1 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA SEKS

Gambar 3 Kitaran Penghasilan Tumbuhan dari Benih hingga Pokok. Google Image

5

BAB 1 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA SEKS

KELEMAHAN PEMBIAKAN SECARA SEKS

1. Perbezaan genetik (Heterozygocity)
Berkemungkinan terjadinya perbezaan genetik kerana percampuran
debunga dari berlainan varieti. Ini akan menjejaskan ketulenan biji benih
dan menjadikan variasi pada anak benih yang dihasilkan.

2. Masalah biji benih tidak bernas
Biji benih perlu dijaga dengan rapi kerana biji benih mudah untuk rosak jika
dibiarkan terlalu lama dalam keadaan yang terbuka.

3. Ketidakseragaman
Apabila dibiarkan benih bercambah, kemungkinan terdapat benih-benih
yang tidak bernas dan menyebabkan peratus percambahan berkurang. Ini
menyebabkan ketidakseragaman dalam percambahan biji benih.

4. Lambat matang
Pokok berhasil biji benih memerlukan jangka masa lama semasa tempoh

juvenile, seperti pokok durian lebih 5 tahun.

Gambar 4 Proses Percambahan Biji Benih Google Image

6

BAB 1 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA SEKS

Biji benih boleh didapati di dalam buah bagi tanaman buah-buahan,
dan di dalam bunga bagi sesetengah sayuran. Biji benih buah-buahan
biasanya. Recalcitrant (biji benih tidak boleh disimpan kering dan perlu
disemai segera) kecuali betik.

Gambar 5 Biji Benih Daripada Buah-Buahan. Google Image

Gambar 6 Biji Benih daripada Bunga. Google Image

7

BAB 1 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA SEKS

Di dalam tumbuhan yang dikacukkan secara sendiri (Self-polinated) ,
biji benih yang dihasilkan akan membawa identiti genetik daripada induknya.
Berbeza pula dengan Pendebungaan silang (Cross Pollinated) yang berlaku
diantara 2 induk yang berlainan. Pada masa ini akan berlaku percampuran
identiti genetik daripada kedua-dua induk, lalu menghasilkan baka yang
baru.

Gambar 7 Pendebungaan Sendiri ( Self-Pollination) - 1 &2 , Pendebungaan Silang (Cross Pollination)- 3 . Google Image

8

BAB 1 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA SEKS

STRUKTUR BIJI BENIH

Berikut merupakan struktur Biji Benih:

Fungsi-fungsi struktur Biji Benih:
1. Testa (Seed Coat) – lapisan kulit luar yang melindungi biji benih
2. Mikropil (Hypocotyl) – liang seni yang membenarkan penyerapan
air melalui biji benih
3. Plumule– daun embryo yang akan membesar menjadi daun,batang,
pucuk tumbuhan
4. Kotiledon (Cotyledon) – bahagian simpanan makanan berkanji
yang akan digunakan semasa proses percambahan biji benih
5. Radikel – bahagian yang akan tumbuh ke bawah membesar
menjadi akar

Gambar 8. Struktur Biji Benih. Google Image

9

BAB 1 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA SEKS

CIRI-CIRI BIJI BENIH BERKUALITI
Untuk memastikan pembiakan menggunakan biji benih berjaya, amat
penting menggunakan biji benih yang berkualiti tinggi, benih yang bernas.

1. Biji benih yang cerdas (Kecerdasan)
Kecerdasan adalah keupayaan biji benih untuk bercambah dalam
keadaan persekitaran tidak ideal untuk percambahan . Keadaan yang
tidak ideal adalah seperti keadaan kekurangan kelembapan dan kering.
Antara ciri potensi kecerdasan tinggi adalah:
 Peratus percambahan tinggi
 Emergence anak benih sekata
 Pertumbuhan sekata & cepat

2. Kebernasan biji benih
Biji benih yang bernas mempunyai peratus (%) percambahan yang tinggi.
Ia bermaksud dalam 100 biji benih,jika lebih daripada 80 benih
bercambah menunjukkan biji benih tersebut bernas.
Antara faktor menyebabkan kebernasan rendah adalah
1. Pembentukan biji benih tak lengkap “harvest maturity” tidak sesuai
2. Biji benih cedera semasa penuaian. Ia mungkin melibatkan cara

proses biji benih yang tak sempurna dan cara simpanan tidak betul

10

BAB 1 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA SEKS

Ujian Kebernasan Biji Benih
Bagi mengetahui tahap kebernasan biji benih, ujian kebernasan biji benih
boleh dilakukan. Terdapat 4 ujian kebernasan biji benih, iaitu:
1. Percambahan terus ( Direct Germination)

Ujian ini merupakan ujian yang biasa dilakukan dan paling murah untuk
dilaksanakan. Ia hanya mengambil kira peratus percambahan anak
benih normal yang tumbuh

i. Kira 100 biji benih
- 100 biji benih (4 sample / lots = 400 biji benih) disemai 1-4
minggu
- Tentukan % percambahan, anak benih normal/ tidak normal, biji
benih keras, dormant

2. Excised Embryo
i. Embryo diceraikan daripada biji benih dan dicambahkan di atas
filter paper dalam petri dish
ii. Embryo yang mati, akan reput dalam masa 2-10 hari
iii. Embryo yang bernas mengeluarkan radikel dan plumule

11

BAB 1 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA SEKS

3. Ujian Tetrazolium
Ujian yang menggunakan bahan kimia iaitu 2,3,5-triphenyl

tetrazolium chloride (TTC). Kelebihan ujian ini adalah mendapat
keputusan yang cepat dalam masa 24 jam. Ujian ini berkesan ke atas
biji benih yang hidup/bernas, dormant atau tidak dormant. Biji benih
perlu direndam dalam larutan 0.1-1% (pH 6-7). Kesan daripada
rendaman tersebut , biji benih yang bernas akan berwarna merah.

Gambar 9 Biji benih berwarna-warni ini diselaputi racun kulat

12

BAB 1 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA SEKS

KEDORMANAN

Terdapat suatu keadaan dimana biji benih tidak bercambah walaupun
dalam keadaan faktor faktor persekitaran yang sesuai . Ini adalah kerana
benih menjadi dorman. Biji benih berada dalam suatu keadaan seperti ‘tidur”.
Walaubagaimanapun, biji benih ini boleh bercambah jika diberi rawatan
untuk mengatasi kedormanannya. Terdapat 4 kaedah rawatan yang boleh
digunakan iaitu :

 Rawatan Mekanikal
Biji benih dirawat dengan mencederakan kulit biji benih supaya telap
air dan udara. Kaedahnya seperti menggosok pada kertas pasir,
retakkan atau pecahkan kulit biji benih.

 Rawatan Air Panas
Biji benih direndam dalam air panas. Kulit biji benih dilembutkan air
suhu 77°C hingga 100°C

 Rawatan Suhu Tinggi
Biji benih menggunakan stim (wap) atau suhu tinggi untuk mengatasi
kedormanan
C 2-5 hari (b/ benih sayur)
37 40 ˚C 2-5 hari (b/ benih bunga)
38 40 – 57 ˚C 40-60 hari (b/benih palma)

 Rawatan Suhu Rendah
Biji benih dirawat dengan menggunakan suhu rendah. Ia sesuai untuk
biji benih temperate. Kaedahnya adalah biji beinih ditanam dalam pasir
lembab pada suhu rendah (0-10 ˚C ) selama 8-20 minggu

13

BAB 1 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA SEKS

6. Penggunaan Hormon
Selain daripada rawatan diatas, terdapat juga rawatan yang menggunakan
hormon tumbuhan iaitu :

1. Gibberellins~
Gibberellins merupakan hormon tumbuhan yang berfungsi untuk
menggalakkan percambahan biji benih. Rawatan gibberellins (GA3) boleh
mengatasi kedormanan fisiologi dan kedormanan embrio.

2. Sitokinin
Sitokinin merupakan hormon semulajadi yang terdapat di dalam tumbuhan,
yang berfungsi meransang pembahagian sel dan pemanjangan sel dengan
kehadiran auksin. Sitokinin dapat mengatasi penghalang/ inhibitors
percambahan seperti abscisic acid (ABA) yang menghalang percambahan
dan mengakibatkan dormansi.

14

BAB 1 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA SEKS

PEMILIHAN BIJI BENIH

Bagi memastikan tumbuhan yang ditanam hidup subur, biji benihnya
hendaklah dipilh dengan betul. Antara panduan cara-cara memilih biji benih
yang boleh diikuti adalah seperti berikut :
1. Pastikan biji benih diambil daripada buah yang cukup

masak/matang, iaitu biji benih yang matang. Ia boleh dipastikan
melalui kematangan semasa dituai. Benih yang kurang matang akan
kurang daya percambahan.
2. Pilih biji benih yang bersih. Biji benih perlu dibersihkan daripada
isi/lendir atau kulit, secara membasuhnya dengan air bersih dan
mengeringkannya di tempat yang teduh. Jangan sekali-sekali biji benih
tersebut dikeringkan di bawah sinar matahari yang terik.
3. Pilih benih yang berisi, ada embrio. Rendamkan biji benih di dalam
air dan buangkan biji benih yang timbul. Biji benih yang tenggelam
sahaja yang digunakan. Biji benih yang timbul terlalu ringan
menandakan tiada isi/kosong. Untuk penentuan yang lebih tepat,
boleh gunakan air garam semasa rendaman.
4. Pilih benih yang bebas penyakit, tiada jangkitan kulat. Bagi
memastikan ketahanan benih, tiada jangkitan kulat, boleh juga
membuat rendaman racun kulat pada benih . Kebanyakkan benih yang
dijual dipasaran telah disaluti dengan racun kulat.
5. Pilih benih yang tiada kerosakan, ini akan mengurangkan daya
kecambahan. Contoh kerosakan pada bahagian embrio.

15

BAB 1 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA SEKS

6. Pastikan biji benih yang tulen (Ketulenan). Benih tulen adalah
benih yang mempunyai genetik yang sama dengan induk.
Kebanyakkan benih dipasaran ada menyatakan ketulenan benih.

KAEDAH MENYEMAI BIJI BENIH

Kaedah menyemai biji benih adalah berdasarkan saiz biji benih dan
kuantiti yang diperlukan. Penyemaian biji benih halus adalah berbeza
daripada biji benih kasar/besar. Antara kaedah penyemaian biji benih adalah
kaedah semaian di dalam bekas semaian seperti bekas plastik, Seedling
Tray, poibeg dan pasu kecil serta kaedah semaian terus pada batas.

Kebanyakkan benih disemaikan dahulu dalam bekas semaian
terutamanya bagi benih yang mahal dan sukar untuk dijaga. Kaedah ini
banyak dilakukan pada tanaman sayuran berbuah seperti cili, bendi, terung,
salad, tembikai, benih-benih hybrid, serta benih tanaman semaian. Dari segi
kejayaan semaian, kebanyakkan benih lebih banyak tumbuh dengan
semaian di dalam bekas semaian.

Antara kelebihan semaian dalam bekas adalah mudah pengurusan &
penjagaan, terhindar dari serangan perosak serta pertumbuhan anak benih
lebih seragam.

Penyemaian biji benih secara terus ke ladang dilakukan pada biji benih
yang murah dan cepat membesar, kawasan tanaman yang luas,
memerlukan kepadatan yang tinggi dan pemulihan akar lambat selepas
penyulaman.

16

BAB 1 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA SEKS

Penyemaian terus secara taburan dan alur sesuai bagi sayuran seperti
bayam, sawi dan kangkung. Penyemaian terus dalam barisan sesuai bagi
sayuran seperti sadri, lobak putih , timun kekacang teung dan bendi.

TIPS PENYEMAIAN BIJI BENIH

1. Buat pelelasan pada biji benih terlebih dahulu. Contoh seperti
merendam biji benih dalam air. Biji benih kekacang digalakkan rendam
semalaman.

2. Pastikan semasa proses penjagaan, biji benih mendapat kelembapan,
udara dan cahaya (faktor percambahan biji benih)

3. Labelkan biji benih seperti Tarikh Semaian, Nama Pokok bagi
memudahkan kerja penjagaan pokok.

4. Siram biji benih maksimum 3 kali sehari agar benih mendapat air
secukupnya.

5. Letakkan semaian dikawasan yang terlindung dari perosak dan
lengkap dengan segala keperluan pertumbuhan

Gambar 10 Biji Benih bersaiz sederhana disemai 1 biji untuk satu lubang.Google Image

17

BAB 1 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA SEKS

Jenis Nama saintifik Bahan tanaman Cara menanam

Sayur buah Hibiscus esculentus Biji benih Tanam terus
Bendi Capsicum annuum Biji benih Semaian
Cili Psophocarpus tetragonolobus Biji benih Tanam terus
Kacang botor Phaseolus vulgaris Biji benih Tanam terus
Kacang buncis Pisum sativum Biji benih Tanam terus
Kacang manis Vigna sinensis var.sesquipedalis Biji benih Tanam terus
Kacang panjang Canavalia ensiformis Biji benih Tanam terus
Kacang parang Benincasa hispida Biji benih Tanam terus
Kundur Cucurbita spp. Biji benih Tanam terus
Labu Momordica spp. Biji benih Tanam terus
Peria Luffa acutangula Biji benih Tanam terus
Petola Solanum melongena Biji benih Semaian
Terung Cucumis sativus Biji benih Tanam terus
Timun Lycopersicum esculentum Biji benih Semaian
Tomato
Semaian
Sayur daun Asparagus officinalis Biji benih Tabur terus
Asparagus Tanam terus
Bayam Amaranthus spp. Biji benih Tanam terus
Cekur manis Semaian
Kangkung Sauropus androgynus Keratan Semaian
Kubis Semaian
Kubis bunga Ipomoea aquatic Biji benih Semaian
Kubis bunga hijau Tanam terus
Kubis cina Brassica oleracea var.capitata Biji benih Tanam terus
Kucai Semaian
Remayung Brassica oleracea var.botrytis Biji benih Tabur terus
Salad
Sawi Brassica oleracea var.italica Biji benih Semaian
Tanam terus
Brassica campestris var.pekinensis Biji benih Tanam terus
Tanam terus
Allium tuberosum Biji benih Semaian
Semaian
Basella rubra Biji benih

Lactuca sativa Biji benih

Brassica spp. Biji benih

Sayur ubi/bebawang Allium ascolonicum Biji benih
Bawang besar Allium cepa cv.aggregatum Biji benih
Bawang merah Allium sativum Bebawang
Bawang putih Zingiber officinale Keratan rizom
Halia Daucus carota Biji benih
Lobak merah Raphanus sativus Biji benih
Lobak putih

Jadual 1 Kaedah Pembiakan Sayur-Sayuran. MARDI : Pengeluaran Sayur-Sayuran

18

BAB 1 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA SEKS

TEKNIK SEMAIAN BIJI BENIH HALUS
Terdapat juga biji benih tanaman sayuran berdaun terdiri daripada bji

benih halus. Antaranya sayuran seperti bayam merah, bayam hijau dan
sawi.
Bahan & Peralatan: Biji benih halus seperti bayam, pasir halus, media
semaian, bekas semaian/batas tanaman, bekas, penyiram air

1. Gaulkan biji benih dengan pasir (nisbah 1:4) di dalam bekas)
( 1 bekas biji benih & 4 bekas pasir)

2. Gaulkan sehingga sebati dan sekata
3. Buatkan alur sedalam 1cm pada media

4. Selepas itu, tabur benih
bersama pasir dalam alur.

TEKNIK SEMAIAN BIJI BENIH KASAR
Terdapat juga biji benih yang kasar dan besar. Kebanyakkan biji benih

besar seperti ini adalah seperti benih palma, durian, nangka dan
sebagainya.Biji benih kasar ini boleh ditanam dalam bekas semaian, pasu
kecil dan polibeg kecil. Selepas semaian, barulah anak pokok ditanam terus
ke tanah tapak penanaman.

19

BAB 1 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA SEKS

Langkah Kerja:
1. Sediakan media semaian dan bekas semaian.
2. Tanam biji benih kasar lebih kurang 2-3 kali lebih dalam daripada saiz
garis pusat biji benih tersebut. Biji benih jika ditanam terlalu cetek akan
cepat kering. Manakala, jika biji benih terlalu dalam akan menyukarkan
percambahan berlaku.
3. Jarak penanaman antara biji benih ialah 3 cm
4. Timbus benih tadi dengan media semaian.
5. Siram benih 2 kali sehari , letak ditempat 50% naungan.

20

BAB 1 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA SEKS

TEKNIK-TEKNIK PENYEMAIAN BIJI BENIH PADA BEKAS SEMAIAN

Bahan & Peralatan: Biji benih , bekas semaian yang mempunyai
tapak berlubang, Seed Tray media semaian,sudip tangan, bekas penyiram,

GamGabmarb1a1r 9BBeekkaasssesemmaaiaiannbpeerlrulubabnegrluubnatunkg untuk Gambar 82 Bekas Semaian yang mempunyai
penpyeanlgiraalniraanir.aGirosoegmleaIsma apgeenyiraman dilakukan. penutup untuk melindungi biji benih. Google Image

Google Image

Langkah Kerja:

A) BEKAS SEMAIAN

1. Isi bekas semaian dengan media semaian sehingga hampir penuh
(1cm dari paras atas bekas).

2. Ratakan media dan padatkan media tersebut

3.Buat alur sedalam 2.5 cm
dengan jarak antara alur 5.0
cm dibuat pada permukaan
media. ( untuk benih halus)

4.Semai biji benih ke dalam
alur tadi

21

BAB 1 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA SEKS

5. Bagi biji benih besar, seperti buah durian, buatkan lubang pada media.
6. Timbus biji benih dengan lapisan nipis media
7. Siram biji benih 2 kali sehari , pastikan benih sentiasa lembap, dan

mendapat udara , serta terlindung daripada serangan perosak.
8. Catatkan tarikh semaian pada bekas semaian bagi memud

Gambar 10 Anak benih sayur sawi ditanam secara
alur di dalam tray

Gambar 15 Benih ditanam secara alur dalam tanah

Gambar 14 Anak benih durian yang telah bercambah

22

BAB 1 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA SEKS

B) SEED TRAY/ SEEDLING TRAY
Terdapat beberapa saiz Seed Tray seperti 109 Lubang, 25 lubang
dan 12 lubang. Terdapat juga pelbagai bentuk Seed tray di pasaran
dengan pelbagai saiz.
Langkah Kerja :

1. Masukkan media semaian ke
dalam Seed Tray

2. Buatkan lubang pada media
pada setiap kotak kecil

3. Semaikan 1 atau biji benih pada
setiap kotak

4. Semaikan 1 atau 2 biji benih
pada setiap kotak kecil

5. Jika semai 2 biji benih, pastikan
tidak terlalu dekat, untuk elak
akar bergabung , menyukarkan
proses pemindahan anak pokok.

6. = cara semai benih yang
salah.

7. Timbus nipis biji benih tadi
dengan media semaian

8. Siram benih semaian sebanyak
2 kali sehari

9. Letakkan benih di tempat yang
lembap dan mempunyai udara

23

BAB 1 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA SEKS

TEKNIK SEMAIAN BIJI BENIH TERUS PADA TANAH

Biji benih juga boleh disemai terus pada
tanah dengan membuat batas.Semaian
terus pada tanah banyak dilakukan pada
benih-benih sayuran seperti bayam, sawi,
kangkung dan beberapa benih sayuran yang
halus lain..Antara kaedah penanaman yang
digunakan seperti penanam secara tabur
rata, dan secara alur pada batas.

Bahan & Peralatan:

Bji benih , Batas, Sudip Tangan, Sungkupan
Langkah Kerja:

1. Sediakan batas tanaman,
contoh 1 meter lebar dengan
ketinggian 0.3m
2. Gali lubang sedalam 2.0 cm
hingga 2.5cm mengikut jarak dan
sistem penanaman
3. Untuk sistem alur, buatkan
alur sedalam 1 cm
4. Masukkan 2 hingga 3 biji benih selubang dan tutup lubang dengan tanah
gembur yang halus
5. Letakkan sungkupan di atas permukaan batas
6. Siram 2 kali sehari.
7. Buang anak benih yang lemah apabila ketinggian anak benih 5cm hingga
7cm dan tinggalkan hanya 1 anak benih yang sihat bagi 1 lubang

24

PEMBIAKAN TUMBUHAN 

PEMBIAKAN
ASEKS

BAB 2 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA ASEKS

PEMBIAKAN ASEKS

Pembiakan aseks adalah pembiakan yang melibatkan perkembangan
organ atau bahagian tumbuhan untuk menghasilkan anak pokok. Teknik
memperbanyakkan pokok dengan menggunakan bahagian-bahagian atau
organ-organ pokok seperti batang, daun, akar, dan pucuk.
KEBAIKAN

 Ciri- ciri sama dengan pokok induk
Tumbuhan yang dibiakkan melalui pembiakan tampang akan
menyerupai 100% pokok induk. Ia adalah klon kepada pokok induk.
Oleh itu, pembiakan tampang adalah lebih baik digunakan jika ingin
mengekalkan ciri-ciri pokok yang dikehendaki.

 Pengeluaran hasil tanaman lebih cepat.
Pokok akan lebih cepat berbunga dan berbuah kerana menggunakan
pokok yang telah tumbuh. Kebanyakkan akan tumbuh 3-5 tahun lebih
awal berbanding penanaman secara biji benih

 Boleh dibiak sepanjang tahun dan banyak pada satu masa.
 Dapat membiakkan tumbuhan yang tidak mengeluarkan biji atau

sukar dibiakkan
Terdapat beberapa tumbuhan sukar dibiakkan menggunakan biji benih
seperti orkid kerana biji benih terlalu halus. Terdapat juga pokok yang
mempunyai kedormanan yang tinggi serta benih yang tidak bernas.

25

BAB 2 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA ASEKS

KEKURANGAN
 Pemindahan penyakit lebih mudah berlaku
 Tidak semua jenis pokok boleh menggunakan pembiakan cara ini.
 Akar pokok tidak kukuh

Berikut adalah antara teknik-teknik pembiakan aseks yang digunakan
1. Pembiakan menggunakan Organ Khas
i. Umbi Palsu
ii. Umbi Batang , Tuber
iii. Bebawang , Bulb
iv. Umbi Akar, Tuberous Root
v. Rizom
vi. Runner/ Stolon/ Batang Rayap
vii. Rumpun
viii. Sulur

2. Pembiakan Secara Keratan
i. Keratan batang
ii. Keratan daun
iii. Keratan akar

iv. Keratan Pucuk

26

BAB 2 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA ASEKS

3. Lenturan ( Air Layering)
i. Lenturan pokok
ii. Lenturan Udara /Tut/Marcotting

4. Cantuman ( Grafting )
i. Cantuman Pucuk
ii. Cantuman Mata Tunas
iii. Cantuman Sanding

iv. Cantuman Tunas Dewasa

5. Tisu Kultur (Culture Tissue/ Micropropagation)

PEMBIAKAN ASEKS MENGGUNAKAN ORGAN KHAS
Tumbuhan juga mempunyai organ khas yang boleh digunakan untuk

membiak tanaman. Organ khas yang tersebut seperti bebawang, sulur, umbi
palsu (comb), rhizome (rhizome), umbi akar (tuberous root), umbi batang
(tuber), stolon, sulur anak dan rumpun.

Gambar 15a. Serai dibiakkan secara rumpun.
Google Image

27

BAB 2 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA ASEKS

A) UMBI PALSU (CORM)

Umbi palsu (comb) merupakan batang bawah tanah dan memiliki mata tunas
dan ruas-ruas. Umbi ini berperanan juga sebagai tempat penyimpanan
makanan kepada tumbuhan Antara pokok yang boleh dibiak mengunakan
umbi palsu seperti bunga gladioli dan pokok keladi.
Kaedah Pembiakan Tampang Secara Umbi Palsu
Bahan & Peralatan : Umbi Palsu Keladi, Cangkul, Tanah Semaian
Langkah Kerja :

1. Pilih anak pokok umbi palsu 2. Pisahkan umbi baru sebagai
yang baik dan sihat bahan pembiakkan

3. Tanam terus umbi terus ke dalam Gambar 16. Struktur Umbi Palsu. Google Image
tanah semaian atau ke dalam batas
tanaman 28

BAB 2 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA ASEKS

B) UMBI BATANG (TUBER)

Umbi batang adaah akar yang yang mempunyai daging tebal di dalam tanah
dan mempunyai beberapa mata tunas. Contoh tanaman seperti kentang,
keladi cina, keladi hiasan. Ubi kentang mempunyai susunan mata tunas
berbentuk melingkar menyerupai spiral , manakala tumbuhan lain mata
tunas teratur.
Kaedah Pembiakan Tampang Secara Umbi Batang
Bahan & Peralatan : Ubi kentang. Pisau, Sudip Tangan, Cangkul
Langkah Kerja :

1. Pilih ubi kentang yang sihat , mempunyai 2. Potong ubi kentang dengan memastikan
mata tunas setiap bahagian mempunyai mata tunas

3. Tanam terus umbi tersebut di tanah Gambar 17 Gambar Ubi Kentang yang telah tumbuh mata tunas .
semaian atau batas tanaman. Pastikan mata Semasa menanam, pastikan mata tunas berada di bahagian atas
tunas di bahagian atas. Kambus semula Google Image
dengan tanah, siram tanaman setiap hari.
29

BAB 2 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA ASEKS

C) BEBAWANG (BULB)

Bebawang yang boleh digunakan dalam pembiakan adalah seperti bawang
merah , bawang putih , bunga lily, dan bunga tulip. Langkah penanaman
bebawang sangat mudah hanya perlu menanam bebawang sahaja.
Kaedah Pembiakan Tampang Menggunakan Bebawang
Bahan & Peralatan : Bebawang , Sudip tangan, Tanah semaian.

1. Pilih bebawang yang baik dan sihat 2. Ambil rumpun bebawang dengan hati-hati.
Pastikan bahagian akar juga elok. Semaian
akan gagal jika akar terputus.

3.Tanam terus bebawang dari bawang Gambar 18. Struktur Bebawang. Google Image.
putih, bawang Holland.
30
4. Jika bebawang Lili, perlu disemaikan dulu
sebelum di pindah ke batas.

BAB 2 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA ASEKS

D) UMBI AKAR (TUBEROUS ROOT)

Akar tanaman yang mempunyai isi , ia merupakan bahagian akar yang telah
dimodifikasikan (modified roots). Ia berfungsi sebagai penyimpan bahan
makanan. Akar seperti ini mempunyai tunas adventitis dan disebut umbi
akar.
Kaedah Pembiakan Tampang Secara Umbi Akar
Bahan & Peralatan : Umbi Akar, Cangkul, Pisau Tanah Semaian
Langkah Kerja :

1. Pilih anak pokok yang baik dan sihat 2. Pisahkan akar dengan cara memotongnya.
Umumnya setiap umbi terdapat satu mata
tunas.

3. Tanam keratan umbi akar tersebut di batas.

31

BAB 2 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA ASEKS

E) RIZOM (RHIZOM)

Rhizom juga disebut rootstock batang yang terletak dibawah tanah yang
tumbuh secara hotizontal atau memanjang. Rhizom yang mempunyai isi
tebal seperti halia, wasabi dan temulawak.

Gambar 19. Struktur Rizom. Google Image.

Teknik Pembiakan Tampang Menggunakan Rizom

Bahan & Peralatan: Rizom Halia, Media Semaian, Racun Kulat, Pisau,
Racun Kulat, Gloves

Langkah Kerja:

2. Potong halia 7-11
cm panjang dengan
memastikan terdapat
2-3 mata tunas pada
setiap potongan.

1.Pilih rizom halia yang sihat dan matang, berumur 9-10 bulan.

32

BAB 2 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA ASEKS

3. Rendamkan halia dengan 4. Keringkan halia yang telah
racun kulat selama 20 minit. direndam tadi
(untuk mematikan kulat ). Boleh
juga tidak melakukan langkah ini.
Tapi perlu berhati-hati .

5.Tanamkan rizom kedalam tanah atau media
semaian seperti sabut kelapa.

6. Kambus rizom dan siram sekali untuk 2
hari. Pastikan semaian dalam keadaan
lembap. Tunas daun akan keluar selepas 1
minggu penanaman.

7. Letakkan anak semaian di tempat terkena
cahaya matahari penuh.

33

BAB 2 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA ASEKS

8. Anak pokok halia selepas 3 bulan
penanaman.
9. Halia boleh dituai hasil selepas 9 bulan.

F) RUNNER /STOLON / BATANG RAYAP
Runner atau stolon adalah bahagian batang tumbuhan yang tumbuh
memanjang . Bahagian hujung runner boleh menjadi tunas . Antara
tumbuhan yang boleh dibiak melalui runner seperti Strawberi, Pokok hiasan
Lelabah (Spider plant), Herba pudina dan Rumput Bermuda Kebanyakkan
tumbuhan dibiakkan daripada runner sesuai ditanam pada tanah campuran
pasir dan tanah gambut yang lembap.

Gambar 20.. Struktur Stolon/ Runner Google Image.

34

BAB 2 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA ASEKS

Teknik Pembiakan Tampang Menggunakan Stolon
Bahan & Peralatan: Stolon, Media semaian,pisau
Langkah Kerja:

1. Pilih stolon yang sihat dan potongkan stolon tersebut
2. Tanamkan stolon dalam bekas semaian
3. Pindahkan anak pokok yang telah tumbuh ke dalam pasu.
G) RUMPUN

Pembiakan secara pengasingan rumpun dipengaruhi oleh keadaan pokok
yang mempunyai sifat pertumbuhan secara rumpun. Antaranya seperti
pokok serai, tanaman hiasan Lelabah (Spider Lily).
Kaedah biasa digunakan untuk membiak serai adalah mengerat rumpun
serai dan memisahkan kepada beberapa bahagian. Potong pangkal kira-kira
30-40 cm seperti saiz separuh panjang lengan. Potong akar yang terlalu
panjang. Tanamkan rumpun serai yang tersebut.

Antara kaedah untuk memperbanyakkan rumpun
serai, potong pangkal serai dan rendamkan ia.
Rendaman akar serai ini akan menumbuhkan
tunas baru.

Gambar 21. Pangkal serai yang dipotong telah menumbuhkan tunas

35

BAB 2 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA ASEKS

KERATAN
KERATAN BATANG (STEM CUTTINGS)

Keratan batang hanya menggunakan batang tumbuhan untuk dibiakkan.
Terdapat 3 jenis keratan batang iaitu keratan batang lembut, keratan batang
sederhana, keratan batang keras. Antara bahan penting untuk
melaksanakan teknik keratan batang adalah penggunaan hormon
pengakaran. Walaupun keratan batang boleh tumbuh akar , namun dengan
penggunaan hormon, ia dapat mempercepatkan masa pengakaran dan
peratus kejayaan untuk keratan hidup lebih tinggi.

Gambar 22. Jenis Keratan Batang

36

BAB 2 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA ASEKS

Persediaan Peralatan & Bahan Pembiakan Secara Keratan.

1. Media Semaian Keratan

- Media yang banyak kandungan pasir, sabut kelapa, Peat moss,
media campuran (boleh rujuk Bab 4 : Media Tanaman )

2. Hormon Pengakaran

- Bagi menggalakkan & mempercepatkan pertumbuhan akar,
hormon pengakaran boleh diletakkan pada hujung keratan.
Walaubagaimanapun, keratan batang , daun , akar dan pucuk
masih lagi boleh mengeluarkan akar tanpa hormon,tetapi lebih
lambat. Hormon pengakaran semulajadi boleh didapati daripada
bawang, air rendaman pokok ketapang dan air rendaman pokok
Salic Babylonica.

- Terdapat 2 jenis hormon pengakaran iaitu jenis serbuk dan jenis
cecair.

Gambar 23. Kiri: Hormon Jenis Serbuk. Gambar 24. Rendaman air pokok ketapang
Kanan : Hormon Jenis Cecair.Google Image mempunyai hormon pengakaran.Google Image

37

BAB 2 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA ASEKS

TEKNIK KERATAN BATANG

Bahan & Peralatan: keratan batang pokok, tanah semaian, bekas semain
hormon pengakaran, pisau
Langkah Kerja:

1. Potong cabang dengan pisau tajam sepanjang 10-30
cm atau mempunyai 3-4 mata tunas.2.

2. Potong Pangkal secara runcing, tajam ke bawah .
3. Tinggalkan daun 3-4 helai, daun, dan buang daun yang

selebihnya.
4. Sediakan bahan & peralatan untuk semaian keratan

5. Basahkan pangkal/hujung keratan batang dengan air jika
menggunakan hormone jenis serbuk, kemudian celupkan
atau sapukan dengan hormom serbuk.

6. Celupkan batang ke dalam hormone pengakaran jenis cecair
selama 5 saat. (jika guna hormon cecair)

7. Buatkan lubang sebesar batang keratan pada tanah
semaian di dalam bekas/polibeg (untuk memasukkan
keratan batang & mengelakkan pembaziran hormon)

8. Tanamkan keratan batang ke dalam lubang dan padatkan
tanah semaian.

9. Sungkupkan keratan batang dengan plastic
untuk menjaga kelembapan.

10.Letakkan semaian di tempat teduh dengan
penyinaran 25-50%.

38

BAB 2 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA ASEKS

KERATAN BATANG KERAS (HARDWOOD CUTTINGS)

Cara ini dilakukan untuk pembiakan tumbuhan yang mempunyai keratan
yang mudah mengeluarkan akar. Keratan diambil daripada dahan dan
batang yang telah lama matang. Keratan biasanya dibuat sepanjang 30cm
sehinggalah 2 meter atau lebih. Keratan kayu keras boleh disemai terus di
dalam beg politena. Keratan kayu keras juga tidak memerlukan penjagaan
yang terlalu rapi berbanding keratan lain , namun pengakarannya lebih
lambat.

Antara pokok-pokok yang dibiakkan dengan cara keratan kayu keras :

 Pokok Sena
(Pterocarpus indicus)

 Bunga Raya
 Bunga Ros
 Mulberi
 Pokok Tin
 Bunga Kertas

Gambar 25. Keratan batang pokok Mulberi yang telah Gambar 26. Pokok Sena
bertunas.

39

BAB 2 PEMBIAKAN TUMBUHAN SECARA ASEKS

TEKNIK SEMAIAN KERATAN BATANG KERAS
Bahan&Peralatan:
Pisau, Skateur, Keratan Batang, Hormon Pengakaran, Media semaian,
Polibeg/Pasu)
Langkah Kerja:

2. Potong keratan batang tersebut kepada
beberapa bahagian keratan

1.Pilih keratan batang yang keras dan
matang, serta sihat untuk disemai. Penulis
sedang mengambil Keratan batang dari
pokok mulberi.

3. Keratan Batang yang telah siap dikerat
dan bersedia untuk disemai. Jika ingin
menyimpan keratan batang, perlu ditutup
bahagian pangkal dengan tanah atau
medium yang lembap, simpan di tempat
yang dingin atau suhu bilik. Elakkan tempat
yang panas dan kering.

40