Historia Gruzji

lecia dominuje problematyka historyczna i społeczna. Coraz więcej
jednak ukazuje się powieści o tematyce obyczajowej i psychologicznej.
Większość z nich tłumaczona jest na język rosyjski i pozostałe języki
narodów Związku Radzieckiego, a także na inne języki europejskie czy
też azjatyckie. W ostatnich latach powieść gruzińska cieszy się za granicą
coraz większą popularnością.
Wysoki poziom osiągnęła też dramaturgia. Wymienić należy tu takie
nazwiska, jak Szalwa Dadiani i Ilo Mosaszwili.

Duże osiągnięcia zanotowano w zakresie literatury dziecięcej. Pod
tym względem autorzy gruzińscy dali się dobrze poznać nie tylko na
terenie Związku Radzieckiego, ale również i za #anicą.

Należy zwrócić uwagę na poważny rozkwit literatury maleńkiego
narodu abchaskiego. Tacy autorzy, jak poeta Dmitrij Gulia, oraz prozaicy
Georgij Gulia i Fazil Iskander, znani są również zagranicznym czy-
telnikom.
Ustalenie się władzy radzieckiej wpłynęło decydująco na rozwój życia
teatralnego Gruzji. Dużą rolę w jego sukcesach odegrał Konstantyn
Mardżaniszwili, reżyser znany już ze swej działalności na terenie Moskwy
i Kijowa, który w 1922 r. wrócił do Tbilisi i tam stworzył gruziński
teatr im. Sz. Rustawelego. W 1928 r. zorganizował on teatr w Kutaisi.
Z kolei dużą rolę w teatralnym życiu Gruzji odegrał reżyser Aleksander
Achmeteli. Dzięki tym reżyserom gruzińskie teatry w latach międzywojen-
nych wysunęły się na jedno z czołowych miejsc w Związku Radzieckim.
Znaczne zmiany w teatrze gruzińskim zaszły w latach drugiej wojny
światowej. Tematyka sztuk #anych na sćenach dostosowana była do
wymagań tamtego okresu, przepojona głębokim patriotyzmem i heroiz-
mem. W latach czterdziestych i pięćdziesiątych do głosu doszło nowe
pokolenie reżyserów i aktorów. Zmieniły się też sposoby wystawiania

IS - B. i K. Baranowscy. Historia Gruzji

sztuk. Nadaljednak dominował kierunek realistyczny. Dopiero w ostatnich
latach niektórzy gruzińscy reżyserzy zaczęli szukać nowych dróg.
W Gruzji czynnych jest dwadzieścia kilka stałych teatrów. Najwięcej
znajduje się w Tbilisi, gdzie zresztą obok teatrów gruzińskich czynny
jest, szczycący się wysokim poziomem, teatr rosyjski oraz teatr armeński.
Tbilisi uchodzi za trzeci ośrodek (po Moskwie i Lenin#-adzie) życia
teatralnego Związku Radzieckiego. Sporo teatrów jest w miastach pro-
wincjonalnych, a więc w Kutaisi (dwa teatry), w Suchumi (dwie sceny:
gruzińska i abchaska), w Cchinwali (dwie sceny: gruzińska i osetyńska),
w Batumi, w Rustawi, w Gori, w Poti, w Cziatura, w Telawi,
w Macharadze, w Zugdidi, w Achalciche.
W Tbilisi czynny jest, założony w 1939 r., instytut teatralny, kształ-
cący przyszłych aktorów, reżyserów, scenografów i in.
Początki kinematografii gruzińskiej datują się na lata 1908 -1910.
Była to tylko pionierska działalność amatorska. Pierwszy natomiast
film gruziński nakręcony został w latach 1916-1917. Przełom w kine-
matografii gruzińskiej nastąpił po ustaleniu się władzy radzieckiej. Od
1921 r. wytwórnie gruzińskie przystąpiły do produkcji filmów. Czołowym
reżyserem lat dwudziestych był Iwane Perestiani, wielce zasłużony dla
kinematografii gruzińskiej. W końcu lat dwudziestych rozpoczęła swą
działalność cała grupa młodych reżyserów, którzy później odegrali po-
ważną rolę w dziejach filmu nie tylko w Gruzji, ale również i w innych
republikach Związku Radzieckiego, jak Michał Cziaureli, Nikołaj Szenge-
laja, Siemion Dolidze i in. Pierwszy dźwiękowy film gruziński powstał
w 1932 r.
Najczęściej nakręcane były filmy o tematyce historycznej; szczególnie
dotyczącej walk rewolucyjnych. Również w latach drugiej wojny światowej

nakręcano głównie filmy o tematyce historycznej lub wojennej. Duże
uznanie zyskał wówczas film Cziaurelego Giorgi Saakadze (1942 #--i943)
oraz film Szengelaji W czarnych górach (1941). Nowy etap w kinema-
tografii gruzińskiej zaczął się w połowie lat pięćdziesiątych. Poszerzyła
się wówczas tematyka filmów. Wprawdzie nadal dominowały tematy
historyczne i społeczne, coraz częściej jednak.pojawiały się filmy poru-
szające problematykę obyczajową, psychologiczną i m. Za duże osiągnięcie
kinematografii gruzińskiej uznano film pt. Ojciec żolnierza (1965),
nakręcony przez Rewaza Czcheidze. W ostatnich latach poważnie
rozwinęła się produkcja gruzińskich filmów telewizyjnych.
Kino w Gruzji, mimo konkurencji telewizji, cieszy się nadal wielką
popularnością. Najlepszym tego dowodem jest fakt, że w latach siedem-
dziesiątych w tym stosunkowo niewielkim kraju czynnych było około
1700 kino-teatrów.
Pomyślnie rozwijało się życie muzyczne. Istniejące od 1917r. kon-
serwatorium w Tbilisi osiągnęło bardzo wysoki poziom. Muzycy gru-
zińscy cieszyli się i nadal cieszą międzynarodową sławą. Wielu często
wyjeżdża na za#aniczne występy.
W latach dwudziestych rozwinęła się gruzińska opera. Tematyka
utworów operowych często wiąże się z problematyką historyczną.
Korzysta się też ze wzorów dawnej literatury gruzińskiej lub folkloru.

226

Do najwybitniejszych operowych kompozytorów gruzińskich należą
Zakaria Paliaszwili i Dymitr Arakiszwili.
Wysoki poziom osiągnął Gruziński Państwowy Teatr Opery i Baletu
w Tbilisi, bardzo ceniony w całym Związku Radzieckim, często występu-
jący również na scenach zagranicznych.
Wiele jest folklorystycznych zespołów tanecznych (około 200). Znacz-
! na ich część reprezentuje taneczny folklor regionalny lub nawct
odrębnych grup narodowych, jak Abchazów, Osetyjczyków, Ormian i in.
# Od 1927 r. czynna jest gruzińska radiofonia, a od 1956 r. telewizja.
Od 1971 r. telewizja nadaje dwa programy, jeden w języku gruzińskim,
# drugi w rosyjskim.
W ostatnim sześćdziesięcioleciu rozwinęły się również w Gruzji sztuki
plastyczne. Poważne osiągnięcia mają architekci. Według ich projektów
stawiane są nowe budowle nie tylko na terenie własnej republiki, ale
również i w innych częściach Związku Radzieckiego.
# Sporymi osiągnięciami cieszy się rzeźba gruzińska. Do czołowych rzeź-
biarzy tego okresu zaliczyć można Jakuba Nikoladze, Elgudżę Amaszu-
keli, Nikoloza Kandelaki i in. Jeśli chodzi o malarstwo gruzińskie,
wymienić tu należy takie nazwiska, jak Dawid Kakabadze, Ucza
Dżaparidze, Apollon Kutateladze, Ketewan Magulaszwili. W ostatnim
# czasie znacznymi sukcesami może się pochwalić gruzińska grafika.

GRUZINI POZA GRANICAMI GRUZIŃSKIEJ SOCJALISTYCZNEJ REPUl3LIK1
RADZIECKIEJ

W Związku Radzieckim poza granicami Gruzji mieszka stosunkowo
niewielka liczba Gruzinów. Ongiś istniały zwarte ich grupy na przygranicz-
nych terytoriach Armenii lub Azerbejdżanu. Powoli jednak zacz#li
się przenosić na terytorium Gruzji, szczególnie zaś do Tbilisi. Niezbyt
duża liczba Gruzinów mieszka w Moskwie. Wreszcie wielu młodych ludzi
przeniosło się na tereny wielkich budowli, jak np. bajkalsko-amurskiej
magistrali kolejowej, do Kazachstanu, czy też na inne tereny, gdzie
otrzymać można znacznie wyższe zarobki. Silne jednak przywiązanie
do rodzinnej ziemi powoduje, że tacy emigranci przeważnie po kilku
latach wracają do kraju. Według danych spisowych z 1979 r. zaledwie
sto kilkadziesiąt tysięcy Gruzinów przebywa na terenie innych republik

radzieckich. Są oni zresztą rozrzuceni po całym Związku Radzieckim.
Natomiast bardzo trudno jest stwierdzić, ilu Gruzinów mieszka poza
obszarem Związku Radzieckiego. Najliczniejsi są oni na terenie Turcji,
gdzie zamieszkują dorzecze rzeki Czoroch oraz południowo-wschodnie
wybrzeża Morza Czarnego. Są to przeważnie Gruzini mazułmanie,
rozdzieleni na dwie grupy, znacznie różniące się tak pod względem
dialektu, jak i kultury ludowej. Są to Lazowie i Adżarowie. Osobn#
wreszcie drobną grupę stanowią emigranci gruzińscy, przeważnie mieszka-
jący w Konstantynopolu i Ankarze, którzy przybyli tam po upadku
rządu mienszewickiego w 1921 r. Władze tureckie nie podają dokładnych
danych dotyczących liczby ludności gruzińskiej mieszkającej na terenie

227

tego państwa. Zresztą przeważająca jej część pod naciskiem różnego
rodzaju czynników administracyjnych musi się oficjalnie podawać za
Turków. Szacunki zaś dokonywane przez poszczególnych autorów są
różne, wahające się od 50 do 300 tys. Zresztą tak wielkie rozpiętości
danych spowodowane są w dużym stopniu tym, czy bierze się pod uwagę
osoby pochodzenia gruzińskiego, traktującejęzyk gruziński za swój język
ojczysty, czy też uważające się za Gruzinów.
Tereny tzw. Lazystanu mniej więcej od drugiej połowy XV w. pozo-
stają pod władzą Turcji. Ich ludność została zmuszona do przyjęcia
islamu. Prawie zupełnie straciła też ona łączność kulturalną z resztą
Gruzji. Nadal jednak przez setki lat używała swego dialektu lazyjskiego,
w jej zaś kulturze ludowej i obyczajach pozostało wiele śladów dawnej
kultury tzw. kręgu kartwelskiego. Jeszcze w latach międzywojennych
nieliczna część Lazów miała pewne poczucie odrębności narodowej. Nie
uważali się jednak ani za Turków, ani za Gruzinów.
Adżarowie, jak już o tym wspomniano, znacznie później dostali się
pod panowanie tureckie. W 1878 r. niemal cała Adżaria została zajęta
przez Rosję. Znaczna część Adżarów nie chąc pozostawać pod rządami
chrześcijan, wyemigrowała wówczas do Turcji. Po kilkunastu latach spora
ich część znów wróciła na terytorium Adżarii. W kwietniu 1918r.
ponownie Adżaria została zajęta przez Turków. Z kolei Gruzja odzyskała
tylko jej wschodnią część z Batumi, natomiast część zachodnia znalazła
się pod władaniem Turków. Na tym terytorium liczba Gruzinów mu-
zułmanów była znaczna.
Już w latach międzywojennych zarówno w Lazystanie, jak i w zachod-
niej Adżarii Turcy prowadzili silną akcję mającą na celu poturczenie
tamtejszej ludności gruzińskiej. Po drugiej wojnie światowej akcja ta
przybrała jeszcze na ostrości. W tym celu wykorzystywana była szkoła,
służba wojskowa, prasa, radio i ostatnio telewizja. Młody Laz lub Adżar,
który opuszczał rodzinną wieś i chciał znaleźć jakąkolwiek posadę,
musiał się deklarować jako Turek. Bardzo nieliczna miejscowa inteli-
gencja gruzińska narażona była na różnego rodzaju prześladowania,
a jeśli pozostawała w służbie państwowej, przenoszona była na zupełnie
inne tereny. W tych warunkach młodzież lazyjska czy adżarska ulegała
w coraz większym stopniu poturczeniu. Dlatego też jeśli nawet można
przypuszczać, że jeszcze dziś około stu kilkudziesięciu tysięcy Lazów
i Adżarów używa na co dzień swych rodzinnych dialektów, to liczba
tych, którzy uważają się za Gruzinów, jestjuż bardzo niska i z roku na rok
maleje. Można też przypuszczać, że w ciągu najbliższych dwudziestu
lub trzydziestu lat dawni Lazowie i Adżarowie mieszkający na terytorium
Turcji zupełnie zatracą swój język ojczysty.
Osobnym zagadnieniem jest natomiast sprawa niewielkiej stosunkowo
grupy emigrantów z Gruzji, którzy po upadku rządów mienszewików
#v 1921 r. osiedlili się w Konstantynopolu lub Ankarze. Byli to niemal
wyłącznie Gruzini prawosławni, nie tak łatwo podlegali więc procesowi
poturczenia. Natomiast w coraz to większym sto#niu stawali się oni
kosmopolitami, nie posiadającymi już żadnej łączności z ojczyzną.

228

Do dziś zachowała się pewna liczba ludności gruzińskiej na terenie
Iranu. Są to potomkowie Gruzinów przesiedlonych przez szacha Abbasa I
w początkach XVII w. zwłaszcza w okolice ówczesnej stolicy Persji,
Isfahanu. Zmuszeni oni zostali do przyjęcia islamu, do dziś też, tak jak
i przeważająca część ludności Iranu, wyznają szyizm. Ze względu na to,
że oficjalne spisy ludności przeprowadzane w tym państwie nie uwzglę-
dniały w należyty sposób sprawy narodowości czy też języka ojczystego,
liczbę tamtejszych Gruzinów trudno jest ustalić. Zwykle szacuje się ich
na kilkanaście tysięcy osób.
W ciągu kilkusetletniego pobytu na terenie Iranu w dialekcie
tamtejszych Gruzinów pojawiło się wiele słów i form gramatycznych
typowych dla języka perskiego. Nadal jednak mówią oni między sobą
po gruzińsku. Zachowali też dużo dawnych zwyczajów typowo gru-
zińskich.
Za rządów szachów z dynastii Pahlewich, a więc Rezy i Muhammada
Rezy, na terenie Iranu prowadzona była polityka wynaradawiania
mniejszości narodowych. Dotknęła ona też i tę niewielką grupę ludności
gruzińskiej, prawie zupełnie pozbawionej kontaktów z rodzinnym krajem.
Szczególnie w ostatnich latach rządów Muhammada Rezy, gdy na skutek
#acznej industrializacji Iranu pokaźna ljczba ludności wiejskiej zaczęła
napływać do Teheranu czy innych ośrodków przemysłowych, również
i ci Gruzini, którzy opuścili rodzinne wsie, ulegali coraz silniejszej
iranizacji. Obecnie zamieszkała na tamtym terenie ludność pochodzenia
gruzińskiego ma słabe poczucie przynależności narodowej. Można śię
też obawiać, że w stosunkowo niedługim czasie ulegnie ona zupełnemu
wynarodowieniu.
Niewielkie skupiska gruzińskich emigrantów powstały na początku
lat dwudziestych w niektórych krajach zachodniej Europy, a później
w Stanach Zjednoczonych. Była to tzw. "biała" emigracja, która po
zwycięstwie rewolucji socjalistycznej w Gruzji opuściła kraJ. Ze względu
na cechujący Gruzinów wielki patriotyzm i przywiązanie do rodzinnego
kraju emigranci do dziś zachowali wewnętrzną spoistość i w porównaniu
z przedstawicielami innych narodowości w mniejszym stopniu ulegają
procesowi asymilacji wśród miejscowej ludności. Jednak i wśród nich
zaczynają występować tendencje kosmopolityczne. Nie utrzymują też oni
prawie żadnych kontaktów z rodzinnym krajem.
W latach międzywojennych spora grupa emigrantów gruzińskich
przebywała w Polsce. Wielu Gruzinów służyło w polskim wojsku jako
oficerowie. W 1939 r. w walkach z hitlerowskim najazdem wykazali oni
wiele męstwa i lojalności w stosunku do państwa polskiego. Po
zwycięstwie Niemców, z wyjątkiem tylko nielicz#ych wypadków, nie dali
się oni wciągnąć do współpracy z hitlerowcami. Prawosławny duchowny,
a zarazem profesor Uniwersytetu Warszawskiego, Gruzin, Grzegorz
Peradze, za swą nieustępliwą postawę zesłany został przez Niemców do
obozu koncentracyjnego. Tam, aby uchronić od śmierci swego współ-
towarzysza niedoli, ojca licznej rodziny, przyczepił sobie jego numer
i został zamiast niego "zlikwidowany".

229

POLSKO-GRUZIŃSKIE STOSUNKI KULTURALNE

Wzajemne stosunki kulturalne między Polską a Kaukazem w latach
międzywojennych uległy znacznemu ograniczeniu. W Warszawie ukazało

się w języku polskim kilka książek emigracyjnych autorów gruzińskich,
dotyczących dziejów tego kraju czy też jego specyfiki. Działała tam
również niewielka grupa gruzińskich literatów emigracyjnych z Jerzym
Nakaszydze na czele. Niewielka liczba Polaków udawała się na teren
Gruzji i opisywała swe wrażenia (np. Mieczysław Lepecki, Sowiecki
Kaukaz, 1935). W wydawnictwie Wielka literatura powszechna znalazł
się rozdział o literaturze gruzińskiej napisany przez Kazimierza Winiewi-
cza, który nie ustrzegł sięjednak od sporej liczby błędów i niedokładności.
Jednocześnie nieliczne tylko utwory literatury polskiej tłumaczone były
na język gruziński.
W latach drugiej wojny światowej wielu Polaków uciekając przed
hitlerowską agresją ze Lwowa lub Wilna malazło schronienie na ziemi
gruzińskiej, poznawało kraj i jego literaturę (przeważnie zresztą z prze-
kładów rosyjskich), niekiedy nawiązywała się współpraca między polskimi
i gruzińskimi intelektualistami. W Gruzji przebywał i pracował naukowo
wybitny filozof, profesor uniwersytetu we Lwowie, Leon Chwistek.
Wybitny polski biolog, Jerzy Konorski, w latach wojny prowadził swe
badania w Suchumi w Abchazji. Również wielu innych polskich uczo-
nych, artystów i literatów korzystało z gościny na ziemi gruzińskiej.
W Polsce Ludowej zainteresowanie Gruzją poważnie wzrosło. Kraj
ten odwiedzali liczni polscy literaci. Ukazało się wiele prac o charakterze
reportażowym, np. Józef Hen. Skromnv chlopiec w haremie, 1957, Sta-
nisław Pagaczewski, Dzień dobry Kaukazie, 1963, Wacław Kubacki,
Malwy na Kaukazie, 1969, Ryszard Badowski, Lechici znad Tereku,
l977 i in. Jednocześnie nastąpiło znaczne pogłębienie zainteresowań
literaturą gruzińską. Najlepszym przykładem tego mogą być trzy tłuma-
czenia dzieła Rustawelego, dokonane przez Igora Sikiryckiego i Jerzego
Zagórskiego (1960, 1966, 1976). Ukazał się przekład wierszy dzie-
więtnastowiecznego autora gruzińskiego Nikoloza Barataszwiliego, Slo-
wik i miecz, 1973. Wydawane były antologie poezji #-uzińskiej (1962,
1974). Na język polski tłumaczono wielu autorów gruzińskich. Wymienić
tu można takie nazwiska, jak Grigól Abaszidze, Aleksander Czejszwili,
Simon Czikowani, Nodar Dumbadze, Michał Dżawachaszwili, Otia
Joseliani, Sergo Karaliszwili, Micha Kwilidze, Georgi Leonidze, Jakinte
Lisaszwili i in. Wydany zotał zbiór bajek autora z przełomu XVII
i XVIII w. Sulchana Saby Orbelianiego (I954). Dokonany został przez
Jana Brauna wybór przysłów, bajek i zagadek ludowych (1962).
Badania nad literaturą gruzińską w Polsce Ludowej nie są jeszcze
należycie rozwinięte. Natomiast o wiele bardziej zajmowano się polskimi
autorami piszącymi o Gruzji. Prace z tego zakresu wydawali: Jan
Reychman, Mieczysław Inglot, Bohdan Baranowski, stale mieszkający
w Gruzji Stanisław Rawicz, rosyjski uczony Mark Żiwow.
W latach międzywojennych zainteresowania literaturą polską w Gruzji
były niezbyt duże. Poważnie rozwinęły się one mniej więcej od połowy

230

lat pięćdziesiątych. Na język #-uziński przetłumaczono wiele dzieł
dawniejszych autorów polskich, m. in. Mickiewicza, Konrad Wallenrod,
1956 ; Sienkiewicza, Quo vadr:s ?, 1964, Stary sluga, 1968 ; Prusa, Faraon,
1958. Wydany został w języku gruzińskim wybór utworów Tadeusza
Różewicza, a także szereg innych przekładów. W ostatnich latach
najwięcej tłumaczy się pozycji z polskiej literatury młodzieżowej
i dziecięcej.
W ostatnich latach poważnie rozwinęły się badania gruzińskich
uczonych dotyczące wzajemnych stosunków literackich polsko-gruziń-
skich, które prowadzili Wiera Chitariszwili-Occheli, Inga Kakabadze,
D. Czelidze i in. Niektórzy z historyków gruzińskich, jak np. Jase
Cincadze, Guram Zedginidze i in., prowadzili lub prowadzą badania
nad wzajemnymi stosunkami gruzińsko-polskimi w przeszłości.
Współpraca uczonych polskich i gruzińskich z zakresu różnych
dziedzin wiedzy w ostatnich latach zaczyna się zacieśniać. Nawiązywana

jest też bliska współpraca między poszczególnymi instytucjami nauko-
wymi, np. między uniwersytetami w Łodzi i w Tbilisi, która istnieje
już od 1971 r. i daje owocne wyniki.
Również bardzo dobrze układa się współpraca polsko-gruzińska
w innych działach kultury: Np. bliskie są związki łączące opery
w Łodzi i w Tbilisi.
Być może ze względu na wzajemne sympatie, jakie wytworzyły
się między Polakami i Gruzinami jeszcze w pierwszej połowie XIX w.,
obecna współpraca kulturalna między obu narodami przybiera bardzo
żywy charakter.

#orBg

;nů #.u Ń

.',
V#

WSKAZÓWKI BIBLIOGRAFICZNE

ADANIA nad historią Gruzji są po-
ważnie rozwinięte. Ze zrozumiałych przyczyn w szerokim zakresie zajmo-
wali się nią historycy gruzińscy. Ich badania publikowane są częściowo
w ich języku ojczystym, częściowo po rosyjsku. Historią tego kraju
zajmowali się również liczni autorzy rosyjscy i armeńscy. Od dawna
interesowała ona również uczonych zachodnioeuropejskich, a więc
francuskich, niemieckich, angielskich. Ostatnio zaczęli się nią zajmować
autorzy północnoamerykańscy. Poziom prac poświęconych dziejom
Gruzji jest bardzo nierówny. Obok stosunkowo nielicznych poważnych
badań monograficznych ukazało się wiele prac popularyzatorskich,
o bardzo małej wartości. W ostatnich latach poziom badań historycznych,
zwłaszcza autorów gruzińskich, rosyjskich i armeńskich, bardzo poważnie
się podniósł. Natomiast jeśli chodzi o tzw. autorów zachodnich
piszących o historii Gruzji, to rzadko który z nich wykazuje należyty
poziom badawczy.
Polskie badania nad historią Gruzji poszczycić się mogą przeszło
półtorawiekową tradycją. Znaczna jednak część prac z tego zakresu
pozostała w rękopisie. Dopiero w końcu XIX i w pierwszych latach
XX w. ukazało się kilka prac poświęconych Gruzji, w których obok
tematyki historycznej poruszane były również i inne zagadnienia związane
z tym krajem.
Pierwszy obszerny zarys historii Gruzji w języku polskim ukazał
się w 1929 r. Wyszedł on spod pióra przebywającego w Polsce
gruzińskiego emigranta Jana Kawtaradze (Gruzja w zarysie historycznym,
Warszawa 1929). Chociaż książka ta poprzedzona była wstępem jednego
z najwybitniejszych historyków polskich okresu międzywojennego, Marce-
lego Handelsmana, to poziom jej nie był zbyt wysoki. Zawierała

ona bardzo dużo błędów i niedokładności.
W Polsce Ludowej, ze względu na coraz bliższe kontakty z Gruzją,
poważnie wzrosło zainteresowanie dziejami tego kraju. Dopiero jednak
w połowie lat siedemdziesiątych ukazał się krótki zarys dziejów tego
kraju napisany przez polsko-gruzińską spółkę autorską, Wojciecha
Hensla i Iliję Tabagua (Gruzja wczoraj i dziś, Warszawa 1976). Jest
to zarys bardzo cenny, napisany z dużą erudycją, ale w którym ze
względu na niewielkie rozmiary i wyraźnie popularny charakter wiele

232

ważnych problemów potraktowanych zostało skrótowo. Sporo też
istotnych zagadnień musieli autorzy zupełnie pominąć.
Na język polski przetłumaczona została książka angielskiego autora
o dziejach starożytnej i średniowiecznej Gruzji doprowadzonych do
początków XIII w. (David Marshall Lang, Dawna Gruzja, Warszawa
1972). Mimo że autor tej książki chodzi w pełnej glorii znakomitego
znawcy historii Gruzji, praca ta roi się od błędów i niedokładności.
Autor oparł się przeważnie na zachodnioeuropejskiej i amerykańskiej
literaturze przedmiotu, natomiast najważniejsze dla tych zagadnień prace
w języku rosyjskim wykorzystał w sposób wyjątkowo niestaranny,
a często nawet błędny. ,:
Bardzo cenną pozycją w języku polskim jest tłumaczenie pracy
znakomitego historyka sztuki gruzińskiej Szalwy Amiranaszwili (Sztuka
gruziruska, Warszawa 1973). W książce tej przedstawione są dzieje
sztuki gruzińskiej od czasów najdawniejszych aż do pierwszej wojny
światowej. Pewnym mankamentem tej książki jest to, że została ona
przetłumaczona z języka rosyjskiego, z tego powodu zniekształceniu
uległy liczne gruzińskie nazwiska, nazwy geograficzne czy terminy fachowe.
Specyfika bowiem języka gruzińskiego jest odmienna niż rosyjskiego,
o czym pisaliśmy już we wstępie.
Z zakresu historii literatury gruzińskiej należy wymienić szkic
Kazimierza Winiewicza, opublikowany jeszcze w latach międzywojennych
(Literatura gruziriska, [w:] Wielka literatura powszechna, t. I, Warszawa
1930). W latach sześćdziesiątych krótki, ale krytycznie ujęty syntetyczny
zarys dał Bohdan Gębarski (Piętna.ście wieków literatury gruzińskiej,
"Przegląd Orientalistyczny", 1967, nr 61).
Problematyce radzieckiej Gruzji poświęcone jest tłumaczenie pracy
zbiorowej pod redakcją F. F. Dawitaja (Związek Radziecki. Gruzja,
Warszawa 1972). Zwraca ona jednak główną uwagę na problematykę
geograficzną i ekonomiczną.
W ostatnich latach poważnie rozwinęły się badania nad dziejami
polsko-gruzińskich stosunków politycznych i kulturalnych. Odnośnie
do okresu XV-XVIII w. ze strony gruzińskiej pisali o tych sprawach
Jose Cincadze (Stosunki polsko-gruzuiskie w XV-XVlw., "Przegląd
Orientalistyczny", 1960, nr 33) oraz Guram Zedginidze (Iz rstoru
polsko-russkich diplomaticzeskich otnoszenij z Iranom. Diejatielnost'
Bogdana Gurdzickogo, Tbilisi 197l: K'woprosu o liczno.rti' Bogdana
Gurdzickogo, "Mecne", 1972, nr 1), natomiast ze strony polskiej
Bohdan Baranowski (Znajomo.ść Wschodu w dawnej Polsce do XTillI
wieku, Łódź 1950; Kawkaz i Polsza w Xl#II w., [w:] Ross#a, Polsza
i Priczernomorie w Xli-XT#III w., Moskwa 1979; Znaezenie relacji
Tadeusza Krusiri.skiego dla historii Gruzji pierwszej polowy XIiIl1 w.,

"
"Acta Universitatis Lod#iensis, folia historica, 1981; nr 10.
Dobrze rozwinięte są badania nad dziejami stosunków polsko-
-gruzińskich w XIX oraz na początku XX w. Poważne zasługi
w tym zakresie położył Jan Reychman (Polacy w górach Kaukazu
do kohca XIX w., "Wierchy", t. XXIII, 1954; Ze stosunków literackich
polsko-gruzińskich w XIX w., "Przegląd Humanistyczny", I%1, nr 3;

233

Podróżnicy polscy na Blrskim Wschodzie w XIX w., Warszawa I972).
O Polakach przebywających w Gruzji w pierwszej połowie XIX w.
i ich działalności literackiej pisał Mieczysław Inglot (Polacy piszący
na Kaukazie wpierwszejpolowie XIX w., "Pamiętnik Literacki", t. XLVI,
I957). Tej tematyce poświęconych jest również szereg prac Bohdana
Baranowskiego (w języku gruzińskim : Sakartwelo mecchramate saukunis
poloneli mczerlis Mateusz Gralewskis szemoknedabaszi, [w:) Razyskan#a
po istorii Gruzii i Kawkaza, Tbilisi 1976 ; po polsku : Z dziejów
polsko-gruzińskich stosunków kulturalnych z polowy XIX wieku, "Annales
Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, 1974, sectio F, vol. XXIX ;
Gruzihskie zainteresowania Kazimierza ł.apczyhskiego, "Acta Universitatis
'"
Lod,ziensis', 1981, folia historica, nr 8; "W soldat na Kaukaz.
Polożenie polskich dzialaczy politycznych wyslanych karnie do slużby
wojskowej na Kaukazie w drugim trzydziestoleciu XIX w., "Annales

"
Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, 1982, sectio F., vol. XXXVII;
Polskie zainteresowania z XTi Il i XlilII w. kulturą Gruzji, Łódź 1982;
po angielsku : Georgia and Georgians in the Works of Juliusz Strutyaski,
Acta Universitatis Lodziensis, folia caucasica,1983, nr 1). W popularnej
formie problematykę kulturalnych stosunków polsko-gruzińskich w tym
okresie przedstawiali : Monika Warneńska (Notatki z podróży do Gruzji,
"Przegląd Humanistyczny", 1960, nr 3) ; Wacław Kubacki (Malwy na
Kaukazie, Warszawa 1969) ; Ryszard Badowski (Lechici znad Tereku,
Warszawa 1977), Grażyna i Andrzej Miłoszowie (Kaukaz, Warszawa
1979) oraz Bohdan i KrzysztofBaranowscy (Polaków kaukaskie drogi, Łódź
1985). Osobno wymienić trzeba pracę Polaka, ale pracującego na terenie
Gruzji i ściśle związanego z naukowym środowiskiem gruzińskim,
Stanisława Rawicza (Żizn' i tworczestwo polskogo poeta Tadeusza
Łada-Zablockogo w Gruzji, Tbilisi 197I). Ze strony gruzińskiej z zakresu
powyższej tematyki pisali: Inga Kakabadze (Gieorg# Eristawi i polskaja
litieratura, "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego", seria I, z. 90,
1972); Wiera Chitariszwili-Occheli (Henryk Sienkiewicz w Gruzji,
"Przegląd Humanistyczny",1974, nr 2 ; Polsko-gruziriskie związki literackie
w XIX wieku, tamże, I 977, nr 2 ; Polsko-gruzihskie związki literackie
naprzelomie XIX i XX wieku, [w:] Tradycja i nowatorstwo w literaturach
slowiahskich XX wieku, Warszawa I 976 ; Polsko-gruzinski#e litieraturnyje
swjazi w XIX wiekie, Moskwa I 975), D. Czelidze (Gruzuzsko polsk#e
litieraturnyje wzaimoswjazi w XIX wiekie, Tbilisi 1975). Zagadnieniem
tym zajmowali się również uczeni rosyjscy: Mark Żiwow (Polsk#e
piewcy Kawkaza, "Litieraturnaja Gruzija", 1957, nr 6; Polscy poeci

"
kaukascy, ,Pamiętnik Literacki, t. L, 1959 i Dina Prokofiewa
(Poezzija "kawkazskoj grupy" polskieh poetow, [w:] Polsk# romantizm
i H#ostocznoslawianskije litieratury, Moskwa I973).
Nieliczne natomiast są prace dotyczące stosunków polsko-gruzińskich
w ostatnich kilkudziesięciu latach. Z tego zakresu wymienić można
pracę Władysława Bortnowskiego o udziale Gruzinów w polskim ruchu
oporu w latach drugiej wojny światowej (K woprosu ob uczasti
Gruzin w polskom partizantskom dwiżenii w 1941-1944 gg., "Zeszyty
Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego" seria I, z. I 1 I, 1975). Drobny

234

przyczynek o bohaterskiej śmierci archimandryty Grzegorza Peradze
w hitlerowskim obozie koncentracyjnym dał Mikołaj Lenczewski (Ks.
prof de archimandryta Grzegorz Peradze, "Wiadomości Polskiego Auto-

kefalicznego Kościoła Prawosławnego", 1974, nr 2).
Z licznych prac dotyczących dziejów starożytnej Gruzji na specjalną
uwagę zasługuje rozprawa G. Lordkipanidze, Kolchida w VI-II ww.
do n.e., Tbilisi 1978, oraz napisana w języku francuskim praca
G. Charachidze, Le systeme religieu.#ů de la Georgie paienne, Paris
1968. Z dziejów Gruzji okresu feudalnego na większą uwagę zasługują
prace : A. P. Nowosielcew, Gieniezis fieodalizma w stranach Zakawkazja,
Moskwa 1980; M. D. Lordkipanidze, Istorija Gruzii XI-naczala XIII w.,
Tbilisi 1974; B. Limper, Die Mongolen und die christlichen V#lker
des Kaukazus, Kóln 1980; Sz.A. Meschia, Goroda i gorodskij stroj
fieodalnoj Gruzji XVII-XVIII ww., Tbilisi 1959; G.S. Pajczadze,
Russjo-gruzinsk#e politiczeskije otnoszeni#a w pierwoj polowinie XVIII
wieka, Tbilisi 1970; O.P. Markowa, Rossija, Zakawkazie i mieżdu-
narodnyje otnoszeni#a w XVIII w., Moskwa 1966; N.A. Smirnow,
Politika Rosii na Kawkazie w XVI- XIX wiekach, Moskwa 1958 ;
I. I. Surguladze, Istorija gosudarstwa i prawa Gruzji, Tbilisi 1968.
Z bogatej literatury dotyczącej dziejów Gruzji w XIX w. wymienić
można A.J. Pancchawa, K woprosu o razwiti agrarnych otnoszenij
w dorieformiennoj wostocznoj Gruzii, Moskwa 1957; O.P. Markowa,
Wosstani#e w Kachetii 1812 g., Moskwa 1954; L. Widerszal, Sprawy
kaukaskie wpolityce europejskiej w latach 1831-1864, Warszawa 1934;
Ch. I. Ibragimbejli, Kawkaz w Krymskoj Wojnie 1853-1856 i mieżdu-
narodnyjeotnoszenija, Moskwa 1971; N. A. Macharadze, Pierwaja russkaja
gazieta na Kawkazie, Tbilisi 1976. Odnośnie do działań wojennych na
Kaukazie podczas pierwszej wojny światowej warto wspomnieć o pracy :
A.O. Aratunjan, Kawkazsk# front 1914-1917 gg., Erewan 1971.
O walkach na Kaukazie w latach drugiej wojny światowej pisał
marszałek Andriej Greczko, którego książka jest tłumaczona na język
polski (Bitwa o Kaukaz, Warszawa 1968).
Zarys gruzińskiej kultury ludowej znaleźć można w zbiorowym wy-
dawnictwie : Narody Kawkaza, Moskwa I 962, t. II, oraz w książce :
N. G. Wołkowa, G. N. Dżawachiszwili, Bytowaja kultura Gruzu XIX-
XX wiekow. Tradicii i #nowacu, Moskwa 1982. Z polskich prac
należy wspomnieć o cennej rozprawie Andrzeja Woźniaka, Struktura
etniczna wspólczesnej Gruzji, "Etnografia Polska", 197 I, t. XV, cz. 1.

INDEKS NAZWISK

Pozorne niekonsekwencje w używaniu różnych form imion, typowych dla języka
gruzińskiego, rosyjskiego i polskiego, zostały wyjaśnione w tekście tej pracy (s. 5-6).
W indeksie zastosowano następujące skróty: dyn. - dynastia; fr. - francuski; gr. -
gruziński; ok. - około; pol. - polski; poł. - połowa; ros. - rosyjski; ur. - urodzony;
wł. - władca; zm. - zmarły. Daty w nawiasach oznaczają okres życia, daty bez

nawiasów czas sprawowania władzy lub zajmowania stanowiska

Abaszeli Aleksander (1884-I954), poeta
225
Abaszidze Grigol (ur. 1913), literat 225
Abaszidze Irakli (ur. 1909), literat 226
Abaszidze Lewan, feudał z Imeretii z
XVIII w. 120
Abaszidze Wachuszti, przywódca powsta-
nia przeciw Persom w drugiej ćwierci
XVIII w. 117
Abaza pasza (zm. 1633), dostojnik turecki
103

Abbas I (1557 -1628), szach Iranu i Azer-
bejdżanu od 1581 r. 97, 98, /IO

Abbas II, szach Iranu i Azerbejdżanu w 1.
1642-1666 98, IIO

Abbas, syn szacha Feth-Alego, dowódca
wojsk perskich do 1833 r. Il3

Abbasydzi, dyn. kalifów panujących w Bag-
dadzie w I. 750-1258 43
Abchazi Mikolaj, malarz z XVIII w. l32
Abibos św., postać z najdawniejszej gr.
hagiografii 3l
Abo św., postać z najdawniejszej gr. hagio-
grafii 45
Abu-Said, wł. z dynastii Hulagidów w
XIII-XIV w. 80
Achmeteli Aleksander (1886-1977), reży-
ser filmowy 225
Achundow Mirza Fatali (1812-1878), azer-
bejdżański pisarz i filozof I55, 204
Adarnase IV, ks. Tao-Klardżeti, w 888 r.
przyjął tytuł "króla Gruzinów" 40

Aga Muhammad chan (1742-1797), regent
od 1787, szach Iranu od 1796 r. 123,
124, l26, 127, l3l, /39, 143
! Aleksander Jagiellończyk (1461-1506), w.
ks. litewski od 1492r., król poI. od
1501 r. 93

Aleksander Wielki (356 - 323 r. p.n.e.), wł.
macedoński 25
Aleksander, wł. Imeretii w końcu XV i po-
czątku XVI w. 94
Aleksander I (1777-1825), cesarz ros. od
180I r. l39, 141
Aleksy, wł. Trapezuntu w l. 1204-1222
94
Ali Murtuz, architekt perski pochodzenia
#. z XVIII w. l32
Alichanow-Awarski (zm. 1906), generał
ros. 193
Ałp Arsłan Muhammed Ibn Dawud (1029-
1072), wł. Seldżuków od 1063 r. 43
Amaszukeli Elgudża (ur. 1928), rzeźbiarz
223
Amilachwari Giwi, mąż stanu w pierwszej
poł. XVIII w. 177
Amiranaszwili Szalwa (ur. 1899), historyk
sztuki 233
Andriej Bogolubski, wł. włodzimiersko-suz-
dalski z XII w. 54
Andrzejkowicz-Butowt Michał pol. pisarz,
zesłaniec na Kaukaz z XIX w. 163
Antioch I, wł. państwa Seleucydów w IV w.
p.n.e. 25
Antoni I, katolikos w XVIII w. l31
Antoni II, katolikos w początku XIX w.
140
Antonowska Anna (I885-1978), powieś-
ciopisarka radziecka %
Arakel z Tebrizu (1595-1669), kronikarz
armeński 96
Arakiszwili Dymitr, współczesny kompozy-
tor 227

Aratunjan Aszot, współczesny' historyk ra-
dzieck i 233
Arczil II, wł. Imeretu w I. 1661-1663

236

i 1667-1681, wł. Kachetu w 1. I664-
1675 I09, II4, I30
Artag, wł. Iberii w I w. p.n.e. 26
Arystarch, namiestnik Kolchidy w Iw.
p.n.e. 26
Arsen z Czkondidi, rzemieślnik-artysta z
XII w. 225
Asparuch, namiestnik Iberii w V w. 34
Azon, namiestnik Iberii w IV w. p.n.e. 25

Badowski Ryszard, współczesny pol. dzien-
nikarz i literat 230, 234
Bagranowski Władysław, pol. botanik, kie-
rownik ogrodu botanicznego w Suchumi
w drugiej poł. XIX w. 203
Bagrat III, wł. Gruzji w I. 975-l014 41
Bagrat IV, wł. Gruzji w 1. 1027-1072
42, 43
Ba#at V Wielki, wł. Gruzji w I. 1360-
1393 82, 84, 90
Ba#ationi Dawid (1767 -18 I 9), królewicz
126
Bagrationi Iwane albo Joane, mąż stanu
drugiej poł. XVIII w. 122
Bagrationi Joane (1768-1830), królewicz,
literat l57
Bagrationi Wachuszti, nieślubny syn Wach-
tanga VI, historyk w drugiej poł. XVIII w.
130, 13l, 134
Bagratydzi, dyn. panująca w Gruzji od
IX w. do 1801 r. 38, 39, 49, 62, 91, 96,
I13, 119, 120, 135, l3R, 140, l45
Bajazet I (zm. 1402), sułtan tureeki od
1389 r. 84
Bakichanow Abbas Kuli Aga (1794-1847),
azecbejdżański literat i uczony l61
Bakuri, gr. filozof w IV w. 32
Balancziwadze Meliton (1862-1937), kom-
pozytor 20l
Baranowski Bohdan (ur. 1915), pol. histo-
ryk 5, 230, 233, 234
Baranowski Krzysztof [ur. 1948), pol. hi-
storyk 5, 234
Barataszwili Nikoloz (1817 -1845), poeta
156, 164, 230
Bardas Skleros, wódz bizantyjskich pow-
stańców w X w. 41
Batu chan, wł. Złotej Ordy w I. 1227 -1255
76
Bazyli II, cesarz bizantyjski w 1. 976 -1025
4I
Beranger Pierre Jean (1780-1857), fr. lite-
rat I56
Bortnowski Władysław (ur. 1912), pol. hi-
storyk 234
Briułłow Karl (1799-1852), ros. malarz

I59
Brzechwa Jan (1900-l966), pol. literat
l50

Burdżi, dyn. Mameluków pochodzenia kau-
kaskiego w Egipcie w I. 1390-1517
103
Buri-szad albo Buli-szad, wódz Chazarów
w pierwszej poł. VII w. 35

Castelle, fr. kupiec i przemysłowiec, w
1828 r. założył w Tbilisi manufakturę
tekstylną l53
Cate, wł. Lazyki w drugiej poł. V - na
początku VI w. 3l
Cereteli Akaki (1840-1915), pisarz i dzia-
łacz społeczny l68, I83, 197
Chairi Efendi, głowa duchowieństwa tu-
reckiego na początku XX w. 205
Charachidze S., współczesny historyk gr.
235
Chimsziaszwili, rodzina feudałów gr. 134
Chitariszwili-Occheli Wiera, współczesny
historyk literatury 23l, 234
Chosroidowie, dyn. kaukaska pochodzenia
perskiego w IV w. 30
Chuciszwili Josif, drukarz w Achalciche
z połowy XIX w. I55
Chwistek Leon (1884-1944), pol. logik
i matematyk 230
Ciciszwili Giorgi, dyplomata z końca XVIII
w. I26
Cincadze Jase, współczesny historyk gr.
23l, 233
Corneille Pierre (1606-1684), fr. drama-
turg 156
Cycjanow Paweł (1754-1806), ros. generał
I39
Czachruchadze, poeta z XII w. 66
Czawczawadze Aleksander ( 1786 -1846),
poeta 145, 156
Czawczawadze Garsewane, dyplomata z
końca XVIII w. l22, 126
Czawczawadze Ilia (1837-1907), poeta
i działacz społeczny I68, l8l, I%, 197
Czcheidze Nikoloz (pseudonim Karlo,
1864 -1926), działacz spoIeczny 189, 208
Czelidze Otar (ur. 1925), poeta 225
Czikowani Simon (1902-1966), literat 225.
230
Cziladze Tamaz (ur. 1931), literat 225
Czimczimeli Joane zob. Petrici
Czobanidzi, dyn. mongolskiego pochodze-
nia na terenie Azerbejdżanu w XIV w. RO
Czolokaszwili Garsewane, pisarz w XVI w.
I09
Czudiecki, rektor seminarium w Tbilisi,
zabity w 1886r. 168
Czyngis-chan (1162-1227), twórca im-
perium mongolskiego 58, 77, 83

Dadeszkeliani Konstantyn (zm. 1857), wł.
Swanetii 142-143

237

Dadiani, dyn. wł. Megrelii l12, I50
Dadiani Grzegorz (zm. 1804), wł. Megrelu
I40
Dadiani Leon (Lewan), wł. Megrelii w
XVII w. l12
Dadiani Leon, wł. Megrelii w pierwszej
poł. XIX w. l4l, l42
Dadiani Szalwa (1874-1959), dramaturg
225
Damian, malarz w pierwszej poł. XIX w.
88, 89
Daniłowski Gustaw (1872-1927), pol. pi-
sarz 202
Daredżan (XVIII w.), żona Herakliusza II
132
Dawid, biblijny król Iuaela w XI-X w.
p.n.e. 39, 46, ll2
Dawid II, wł. Tao-Klardżeti w 1. 961-
1001 40, 41
Dawid IV Budowniczy, wł. Gruzji w I.
1089-1125 40, 41
Dawid, brat wł. Gruzji Luarsaba I, przy-
jął islam i z ramienia szacha rządził
Kartlią w drugiej poł. XVII w. 95
Dawid Narin, rządził częścią Gruzji w 1.
1249 -1270 79, 80
Dawid Soslan, mąż wł. Gruzji Tamary 54,
66, 69
Dawid Ulu, nieślubny syn Jerzego IV,
rządził częścią Gruzji w l. 1249-1270
79
Dawitaja Feofan (ur. 1911), geograf 233
Denikin Anton (1872-1947), generał ros.
212
Dionizy Areopagita zob. Piotr Iberyjczyk
Dodaszwili Solomon (1805-1836), działacz
polityczny, filozof historyk literatury
I45, I57
Dolidze Siemion (ur. 1903), reżyser filmowy
226
Dumbadze Nodar (ur. 1926), powieścio-
pisarz 225, 230
Dygasiński Adolf (1839-1902), poI. pisarz
202
Dymitr I, wł. Gruzji w l. 1125-1156 53
Dymitr II Ofiarny, wł. Gruzji w 1. 1271-
1289 80
Dżabadur Ali-kuli, perski miniaturzysta po-
chodzenia gr. w XVI w. l12
Dżafar ibn Ali, arabski namiestnik Zakau-
kazia w X w. 38
Dżafarydzi, arabska dyn. na Zakaukaziu
w X-XII w: 38 .
Dżakeli Beka, gr. feudał, który przyjął
islam w XVllw. l34
Dżaparadze Ucza (ur. 1906), malarz 227
Dżawachiszwili Giwi, współczesny etnograf
gr. 235

Dżelairydzi, dyn. pochodzenia mongolskie-

go rządząca częścią Azerbejdżanu w 1.
I 357 -1397 R0. R3
Dżelal ed-Din (1180-1231), syn wł. Cho-
rezmu 78
Dżordżadze Arczil, działacz polityczny z
przełomu XIX i XX w. I4l0
Dżibladze Sylwester (1868-1927), działacz
rewolucyjny, później jeden z przywódców
mienszewików l89
Dżuanszer Dżuanszeriani, kronikarz z
VIII/IX w. 46
Dżuczi (zm. ok. 1227), syn Czyngis-chana
78
Dżugaszwili Josif zob. Stalin Józef

Eldegezidzi, dyn. z terenu Azerbejdżanu
z XII-XIII w. 55
Enwer pasza (1881-1922), turecki polityk
i dowódca wojskowy 205
Eristawi Elizbar, przywódca gr. ruchu mo-
narchistycznego z końca lat dwudziestych
i początku lat trzydziestych XIX w. I45
Eristawi Giorgi [1811-1864), poeta, dra-
maturg 145, 156, 163, 234
Eristawi Nino, gr. arystokratka w pierwszej
poł. XIX w. 158
Eristawi Rafael (1824-1901), literat, dzia-
łacz społeczny 197

Fath-Ali (zm.1834), szach Iranu od 1797 r.
143
Firdausi (ok. 932-1025), perski poeta 66
Fronczewski Jerzy, pol. działacz rewolucyj-
ny w końcu XIX w. 203
Fryderyk II (1744 - 1797), król pruski od
1786 r. Il9

Gabaszwili Besarion (1750-1791), literat
130
Gabaszwili Grigol (1862-I936), malarz
199
Gagarin Grigorij (1810 - I 893), ros. malarz
I59, 198
Gagarin (zm. 1897), gubernator Kutaisi
l42
Gamsachurdia Konstantine (1891-1975),
literat 225
Gaznawidzi, dyn. środkowoazjatycka 43
Gębarski Bogdan. współczesny dziennikarz
pol. 233
Giurdżi Ahmed, perski architekt pochodze-
nia gr. w XVII w. 110
Giorgi tzw. Czarny, zbójnik w XIX w.
IRO
Gomulicki Wiktor (1848-1919), pol. literat
202

238

Gralewski Mateusz (1826 -1891), pol. zesła-
niec na Kaukaz, pisarz 164, 234
Greczko Andriej (1903 -1976), marszałek
radziecki 235
Gudiaszwili Lado (ur. 1896), malarz I28,
219
Gulia Dmitrij (1874-1%0), poeta abchaski
225
Gulia Georgij (ur. 1913), prozaik abchaski
225
Guramiszwili Dawid (1705-1792), poeta
130
Gurdzicki Bogdan, Gruzin w pol. służbie
dyplomatycznej w drugiej poł. XVII
i w pierwszych latach XVIII w. 233
Gurgen, wł. Iberii w VI w. 34
Gwaram, namiestnik Iberii w VI w. 35
Gwelesiani Roman (1859-1884), malarz,
grafik, litograf 199

Hadrian (76 -136), cesarz rzymski od 177 r.
26
Handelsman Marceli (1882-1945), pol.
historyk 232
Hasan Uzun zob. Uzun Hasan
Hen Józef (ur. 1923), pol. literat 230
Hensel Wojciech, współczesny orientalista
pol. 232
Herakliusz (575-641), cesarz bizantyjski
od 610 r. 35
Herakliusz I, wł. Kartlii w 1. 1688-1691
i 1695-1703 l44
Herakliusz II (1720-1798), wł. Kachetu
od 1744 r., wł. Kartlu i Kachetii (Wschod-
niej Gruzji) od 1762 r. Il7, 119, l20-
124, 126, 127, 129-132, 153
Hugo Victor (1802-1885), fr. powieścio-
pisarz 156
Hulagidzi albo Ilchanowie, dyn. pochodze-
nia mongolskiego na Zakaukaziu i w
Iranie w XIII-XIV w. 80
Hulagu (1217-1265), wódz mongolski 79

Iberyjczyk Piotr zob. Piotr Iberyjczyk
Ibragimbejli Ch. I., współczesny historyk
radziecki 235
Ilchanowie zob. Hulagidzi
Inglot Mieczysław, współczesny pol. histo-
ryk literatury 230, 234
Iskander Fazil (ur. 1929), współczesny
prozaik abchaski 225
Ismail I (1490 -1524), wł. imperium Sefe-
widów albo Safawidów (Azerbejdżan i
Iran) od 1502 r. 93, 94
Italos Jan, filozof bizantyjski w XI w. 65

Jakub z Curtawi, pisarz w V w. 44

Jan Olbracht (1459-I501), król pol. od
1492 r. 93
Janiszewski Leon (1810-1861), pol. muzyk
i pisarz działający na Kaukazie l62

Janosik, zbójnik słowacki znany w pol.
folklorze I50
Jaworski Hipolit (Jan?) (1:812-1877), pol.
zesłaniec na Kaukaz, pisarz, pseudonim
Mieczysław Terlica 163
Jazon, legendarny dowódca Argonautów 22
Jerzy I, wł. Gruzji w 1. 1014-1027 41
Jerzy II, wł. Gruzji w 1. 1072-1089 43
Jerzy III, wł. Gruzji w 1. 1156-1188
53-55, 57, 67, 71, 74
Jerzy IV Lasza, wł. Gruzji w l. 1213-1222
55, 58
Jerzy V Wspaniały, wł. Gruzji w l. 1314-
1345 80, 82
Jerzy VII, wł. Gruzji w l. 1393-1407
Jerzy VIII, wł. Kartlii i Kachetii w l.
1446-1466, wł. Kachetii w l. 1466-1470
9D, 91
Jerzy XI, wł. Kartlu w 1. 1676-1688
Il4, 115
Jerzy XII (zm.1800), w_ ł. Wschodniej Gruzji
w 1. 1798 -1800 l26, 138, l43, 157
Jurij, syn wł. włodzimiersko-suzdalskiego,
mąż wł. Gruzji Tamary 54

Kajchosro, atabek Samcche=Saatabago w
XV-XVI w. 99
Kakabadze Dawid (1889-1952), malarz
227
Kakabadze Inga, współczesny historyk li-
teratury 231, 234
Kandelaki Nikoloz (1889-1970), rzeźbiarz
227
Katarzyna II (1729-1796), cesarzowa ros.
od 1745 r., samodzielna władczyni od
1762 r. II%; 122, 124, 126
Kawtaradze Jan, emigrant, autor książki
o historu Gruzji wydanej w Warszawie
w 1929 r. 232
Kazbek albo Kazbegi Aleksander (1848-
-1893), pisarz 203
Kątska Wanda, pol. pianistka w dru#ej
poł. XIX w. 200
Kątski Apolinary (1825-1879), pol. skrzy-
pek, wirtuoz i kompozytor 200
Kecchoweli Lado (Włodzimierz, 1876-
-1903), działacz rewolucyjny 183-19I
Kekelidze Korneli (1879-t952), historyk
literatury I98
Kiaczeli Leo (Szengelaja Leo, 1883-1963),
powieściopisarz 225
Kipiani Dmetre, marszałek szlachty guberni
tbiliskiej do 1886 r. 168

239

Komnenowie, dyn. wł. Bizancjum w XI-
-XII w. i Trapezuntu w XIII-XV w.
56
Konopnicka Maria (1842-1910), pol. pi-
sarka 202

Konorski Jerzy (1903 -1973), pol. biolog
230
Konstantyn Monomach, wł. bizantyjski w
I. I 042 - I 054 42
Konstantyn, wł. Gruzji w l. 1407-I4I3
Konstantyn III, wł. Kartlii w l. 1469-
-1505 9I, 93
Konstantyn II, wł. Kachetii w I. I723-
-1729 I l6
Krusiński, albo Kruszyński, Krosieński itp.
(1679-1757), pol. autor prac o historu
Kaukazu i Iranu I34, 233
Kubacki Wacław (ur. 1907), historyk litera-
tury, pisarz 230, 234
Kudżi, wł. Kolchów w III-IV w. p.n.e.
25
Kuligowski Mateusz Ig,nacy, poeta pol. w
drugiej poł. XVII w. 46
Kumaniecki Kazimierz (1905-1977), pol.
filolog klasyczny 27
Kutateladze Apollon, współczesny malarz
227
Kutateladze Samson (ur. 1914), fizyk 224
Kutateli Aleksander (ur. 1897), pisarz 225
Kutlu-Arslan (Kutłu-Arsłan), mąż stanu w
końcu XII w. 64
Kwarkwere, atabek Samcche-Saatabago w
XV w. 90, 9l, 98

Lafontaine Jean (1621-1695), fr. poeta
l3l
Lang David Marshall (ur. 1924), historyk
angielski 233
Laschiszwili Giorgi, działacz polityczny z
przełomu XIX i XX w. l90
Laz Joane, pisarz w V w. 46
Leist Artur, pol. popularyzator wiedzy
o Kaukazie w XIX w. 202, 203
Lenczewski Mikołaj, współcz.esny autor
związany z pol. środowiskiem prawo-
sławnym 235
Leonidze Giorgi (ur. 1899), literat 230
Leonidze Solomon, działacz polityczny z
przełomu XVIII i XIX w. 138
Lepecki Mieczysław (1897-1969), pol. po-
drómik i pisarz 230
Lermontow Michał (1818- l841), ros. poeta
156
Lisaszwili Jakinte, współczesny powieścio-
pisarz 225
Lloyd George (1863-1945), angielski po-
lityk, premier w I. 19I6-1922 2Il

Lordkipanidze G., współczesny historyk
radziecki 235
Lordkipanidze Konstantin, współczesny po-
wieściopisarz 229
Lordkipanidze Mariam, współczesna uczo-
na, historyk 235
Luarsab I, wł. Kartlu w 1. 1530 -1556
95
Ludwik XIV (1638-1715), wł. Francji
od 1641 r. 5

Łapczyński Kazimierz (1823-1893), pol.
zesłaniec na Kaukaz, autor wielu prac
o Gruzji l63, l64, l74, 234

Maćharadze Filip [1868-1941), działacz
rewolucyjny l89, 190, 203, 213
Macharadze N.A., współczesny historyk
gr. 235
Maciejowski Wacław Aleksander (1792-
-1883, pol. prawnik i historyk l64
Majsuradze Giorgi (1817-1885), malarz
I59
Makryna, królewna kachetyńska, poetka
w XVI w. l09
Mardżaniszwili Konstantin (1872-1933),
reżyser 225
Mardżaniszwili Konstantin (ur.1903), mate-
matyk 224
Marek, zakonnik, malarz w drugiej poł.
XVI w. 110
Markowa O. P., współczesny historyk ra-
dziecki 235
Marr Mikołaj (1865-1934),językoznawca,
filolog, archeolog I98
Masztoc, armeński uczony w V w. 44
Medea, legendarna królewna Kolchów 22
Melik szach, wł. Seldżuków w I. 1072-
-1092 43, 44
Melikaszwili Piotr (1850-1927), chemik
198
Merczule Giorgi, pisarz w X w. 45
Merwan ibn Muhammad zwany Głuchym,
dowódca wojsk arabskich na Zakaukaziu
w l. 736 - 738 37
Meschiszwili Grigol, malarz w pierwszej
poł. XVIII w. l32
Meunargia Pepu, artysta złotnik w pierwszej
poł. XIX w. 159
Michał, patriarcha antiocheńsko-jerozolim-
ski w XV w. 92
Mickiewicz Adam (1798-1855), pol. poeta
156, 231
Mikawa Utu, przywódca powstańców
chłopskich w poł. XIX w. 150
Mikołaj Romanow, wielki książę, namiest-
nik Zakaukazia w latach I wojny świato-
wej 207

240

Miran szach, syn Timura, w XV w. rządził
częścią państwa ojca 84
Mirian, wł. Iberu w IV w. 28, 46
Mitrydates VI Eupator (120-53 p.n.e.),
wł. Pontu 125, l26
Młokosiewicz Ludwik (1831-1909), przy-
rodnik, badacz Kaukazu 203
Modrekili Mikele, kompozytor w X w.
4H
Mojżesz z Choni, średniowieczny poeta

66
Mosaszwili Ilo (1896-1954), poeta i drama-
turg 225
Mcoweli Leonti, kronikarz w VIII bądź
w XI w. 46, 47
Mrewliszwili Aleksander (1866-1933), ma-
larz 199
Mthewari Joane, kompozytor w X w.
48
Muscheliszwili Nikolaj (1891-1976), mate-
matyk 224
Musa, wł. części Syru z przełomu XIV
i XV w. 90

Nadir (t688-1747), szach Iranu od 1736 r.
Il7, lIR, l23, 132
Nakaszydze Jerzy, gr. literat emigracyjny
działający w latach międzywojennych
w Warszawie 230
Neberidze Joane, autor literatury dla ludu
z XIX w. 155
Nemezjusz z Emesy, filozof bizantyjski
z IV w. 66
Niemojewski Andrzej (1864-1921), pol.
literat 202
Nikoladze Jakub (1876-1951), rzeźbiarz
227
Nikoladze Niko (1843-1928), działacz spo-
łeczny i polityczny 168
Nikon (zm. 1906), egzarcha Gruzji 192,
193
Nino św., krzewicielka chrześcijaństwa na
terenie Iberii w IV w. 36, 40
Nizami z Gandży (1141-1209), poeta
persko-azecbejdżański 109
Noneszwili Josif (ur. 1920), poeta 225
Nowosielcew A.P., współczesny historyk
radziecki 235
Nursal bek, chan Awaru w połowie XVIII w.
Il H

Occheli Wieca zob. Chitariszwili-Occheli
Wiera
Odzelaszwili Arsen (zm. 1843), zbójnik,
bohater ludowy 150
Oltag, wł. Kolchów z I w. n.e. 26
Omar (ur. 581 lub 591), kalif w l. 634-
- 644 36

Omar, wnuk Timura, wł. częścijego państwa
w XV w. 84
Omar, chan Awaru z przełomu XVIII
i XIX w. 127
Opizari Beka i Beszken, złotnicy w XII w.
75, 76
Orbeliani Arslan, gr. dyplomata w końcu
XVIII w. 126
Orbeliani Grigol (1800-1883), poeta 145,
l56
Orbeliani Subchan Saba (1680-1725), dy-
plomata i bajkopisarz 116, 130, 13l,
230
Orbeliani Wachtang (l812-1890), poeta
145, 163

Ordżonikidze Grigorij (1886-t937), wy-
bitny działacz rewolucyjny 5, 6, 2l3, 2l4
Orłowski Wojciech, pol. zesłaniec na Kau-
kaz w XIX w. 148
Orzeszkowa Eliza ( 1842 -1910), pol. pisacka
202
Osman (1259-1326), twórca państwa turec-
ko-osmańskiego 92

Pagaczewski Stanisław (ur. 1916), pol.
literat 230
Palawandiszwili, rodzina gr. feudałów l34
Palawandiszwili Jase. uczestnik monarchi-
stycznego ruchu z końca lat dwudziestych
i początku lat trzydziestych XIX w. 145
Paliaszwili Zakaria (1871-1933), kompozy-
tor 227
Pancchawa Arczil, współczesny historyk gr.
235
Paskiewicz Iwan (1782-1856), feldmarsza-
łek ros. 144
Paweł I (1754-1801), cesarz ros. od 1796 r.
126, 127, 138, 139
Paweł, egzarcha Gruzji w drugiej poł.
XIX w. 168
Peradze Grzegorz, Gruzin, profesor Uniwer-
sytetu Warszawskiego, teolog, zamordo-
wany przez Niemców podczas II wojny
światowej 229, 234
Perestiani Iwan (1870-1959), reżyser fil-
mowy 226 .
Perzyński Włodzimierz (1877-1930), pol.
pisarz 202
Petrarka (1304-1374), włoski poeta 156
Petrici Joane zwany Czimczimeli, filozof
z przełomu XI i XII w. 65, 66
Petriuszwili Wasilij, chemik z przełomu
XIX i XX w. 19R
Pietraszkiewicz Ksawery (1814-1887), pol.
literat zesłany na Kaukaz l62
Piotr Iberyjczyk (pseudonim Dionizy Areo-
pagita, 409-488), rzecznik monofizy-
tyzmu 31, 46

Ifi - B. i K. Baranowscy, Historia Gruzji

Piotr I Wielki (1672-1725), cesarz ros.
wraz z bratem od i682 r., samodziel-
nie od 1689 r. Il6, ll7
Pirosmaniszwili Niko (1860-1918), malarz
l99
Piskorski Sebastian, pol. pisarz z drugiej
poł. XVII w. 46
Platon (427-347 p.n.e.), filozof #'ecki 65
Pompejusz Wielki (106-40 p.n.e.), rzymski
wódz i mąż stanu 26
Potiomkin Paweł (1743-1796), generał ros.
l22
Proklos Diadoch, bizantyjski filozof w V w.

Prokofiewa Dina, współczesny radziecki
historyk literatury 234
Prus Bolesław (właściwe nazwisko Głowacki
Bolesław, 1847-1912), pol. pisarz 202,
231
Przybyszewski Stanisław (1868 -1927), pol.
pisarz 202
Pszawela Waża (właściwe nazwisko Razi-
kaszwili Luka, 1861-1915), pisarz 197
Puszkin Aleksander (1799-1837), ros.po-
eta l56, l62

Rawicz Stanisław, współczesny historyk
literatury stale mieszkający w Gtuzji
230 - 234
Razikaszwili Luka por. Pszawela Waża
Reychman Jan (1910-1975), pol. historyk
i orientalista 230, 233
Reza (1878-1944), szach Iranu w 1. 1925-
- I 941 229
Roman Diogenes, cesarz bizantyjski z XI w.
43
Romanowowie, dyn. panująca w Rosji od
początku XVII w. do 1917 r. 208
Rostom I, wł. Kartlu w 1. 1634-1658
%, lll
Rostom, eristaw Raczy w XVIII w. l20
Różewicz Tadeusz (ur. 1921), pol. poeta
231
Rudzki Konstanty (1819-1899), pol. prze-
mysłowiec 181, 18#
Rustaweli Szota, poeta w XII w. 6, 67,
69, 112, I30, I55, 163
Rusudan, wł. Gruzji w l. 1223-1245
55, 7R, RR

Saakadze Giorgi (1580 -1629), wódz i mąż
stanu %, l09, 226
Saakadze Józef, metropolita z drugiej poł.
XVII w. 109
Sabanidze Joane, pisarz z przełomu VIII
i IX w. 45
Sachak, arabski emir w Tbilisi w IX w. 3R
Sadzagelaszwili Kirion, katolikos od 19l7 r.
20 7

Safawidzi zob. Sefewidzi
Sajat Nowa (zm. 1795), poeta armeński
piszący również w języku gr. i azerbej-
dżańskim 131
Salomon, wł. Izraela w X w. p.n.e. 39, 46
Sapar pasża zob. Dżakeli Beka
Sargis z Tmogwi, poeta w X - XI w. 66
Sasanidzi, dyn. perska 226-652 29, 31, 36
Schiller Friedrich (1759-1805), niemiecki
poeta l56
Seleucydzi, dyn. macedońska na Bliskim
Wschodzie 312-64 p.n.e. 25
Selim chan, wł. Kachetii z #VII w. 101
Siausz, perski miniaturzysta pochodzenia
gr. z XVI w. Il2
Sieni, wł. Dajaenów w XII w. p.n.e. ZI
Sienkiewicz Henryk (1846-1916), pol.
pisarz 202, 231, 234

Sikirycki Igor (ur. 1920), pol. pisarz i
tłumacz 230
Sefewidzi albo Safawidzi, dyn. pochodzenia
azerbejdżańskiego panująca w Persji od
początku XVI do poł. XVIII w. 93-95,
133
Skarga Piotr (1536-1612), pol. pisarz
i kaznodzieja 46
Sokołow Piotr (1821-1899), ros. malarz
159, 79R
Solomon I (1735-I782), wł. Imeretii od
1752 r. l17, 120, l2l, 127, 129
Solomon II (1773 -18 I 5), wł. Imeretii w
1. 1789-1810 l23, 140, 142
Stołypin Piotr (1852-1911), ros. polityk
194
Stalin Józef (właściwe nazwisko Dżugasz-
wili, 1879-1953), działacz rewolucyjny,
mąż stanu 189, 190, l98, 213
Strumpf Edward (1873-1901), pol. botanik
i pisarz 184, 202-203
Strutyński Juliusz (1810-1878), pol. pisarz
I62, l63, 234
Sumbat Bagratuni, wielki koniuszy Armenu
z III w. 39
Szachruch, oślepiony potomek Nadira w
pierwszej poł. XVIII w., szach perski
I23
Szamil (1797-1871), wódz górali Północ-
nego Kaukazu i Dagestanu w I. 1834-
-1859 146-l48, 201
Szanszijaszwili Sandro (ur.1888), poeta 225
Szawteli Joane, poeta w XII-XIII w. 66
Szengelaja Aleko (ur. 1910), poeta 225
Szengelaja Leo zob. Kiaczeli Leo
Szengelaja Nikołaj (1903-1943), reżyser
filmowy 226
Szerwaszidze, dyn. wł. Abchazji l4l
Szuszanik, męczennica z V w. 44
Szymon, wł. Kartlii w I. 1556-160I 95,

242

Tabagua Ilia, współczesny historyk #'. 232
Tabidze Galaktion (1891-1959), poeta 224
Tabidze Tycjan (1893 -1937), poeta 225
Tahmasib I (1513-1576), szach Iranu
! i Azerbejdżanu od 1524 r. 95, IIO
Takaiszwili Ewtime (1863-1953), historyk,
filozof, archeolog 198
Tamara (ok. 1165-1213), wł. Gruzji od
I 184 r. 53 - 57, 64, 66, 69, 70, 74, 7R,
84, 85, 87, 88, 105, 164
Tejmuraz I (1589-1663), wł. Kachetii w
l. 1606-I614, Kartlii i Kachetu w 1.
1634-1632, Kachetu w 1. 1634 -1648
%, 98, 109
Tejmuraz II, wł. Kachetii w 1. 1731-1744
117, ll8
Tekla, córka Herakliusza II, druga poł.
XVIII w. 132

Terlica Mieczysław zob. Jaworski Hipolit
Tewdore, malarz w XI-XII w. 73
Tetmajer Włodzimierz (1861-1923), pol.
malarz i pisarz 202
Timur (1336-1405), twórca imperium środ-
kowoazjatyckiego 82-84, 86, 87, 89, 92,
104
Tochtamysz, chan Złotej Ordy w końcu
XIV w. 83
# To#-uł beg, wł. Seldżuków w l. 1055 -1063
43
Tornik Joane, gr. wódz w X w. 4l
Trzaskowski Adam, pol. zesłaniec na teren
Gruzji w latach trzydziestych i czter-
dziestych XIX w. l62
Tumaniszwili Michał, działacz kulturalny
w połowie XIX w. 161
Turinanidze Chosro, poeta i tłumacz w koń-
cu XVII w. 109

Urbanowska Zofia (1849-1939), pol. pisar-
ka 202
Uzun Hasan (zm. t478), wł. państwa Białego
Barana od 1453 r. 9l, 93

Voltaire (właściwe nazwisko Arouet Fran-
sois Marie,1694-1778), fr. pisarz, filozof
i historyk I56

Wachtang Gorgasal, wł. Iberu w l. 446- 510
33, 34, 46, 49
Wachtang V, wł. Kartlii w 1. 1659-1676
%, 97, 100, ll4
Wachtang VI (1675-1737), wł. Kartlii w
l. 1711-1715 i 1719-1724 47, Ill,
ll4- l16, I27. 129- I34, 145

Wacznadze, rodzina feudałów l34
Waliszewski Zygmunt (1897-1936), pol.
malarz l 99
Warneńska Monika (ur. I922), współczesna
pol. pisarka i historyk 234
Warsken, iberyjski feudał w V w. 44
Wazech Mirza Szafi ( I 79fi - I 852), azerbej-
dżański poeta l55
Wekua Ilia (ur. 1907), matematyk 224
Wereszczagin Wasilij (1848-1904), ros.
malarz 198
Widerszal Ludwik (zm. 1944), pol. historyk
235
Winiewicz Kazimierz, pol. historyk litera-
tury z lat międzyw##ennych 230, 233
Witruwiusz, rzymski autor dzieł z zakresu
architektury w I w. p.n.e. ?7
Władysław Jagiellończyk (1456- I516), wl.
Czech od 1471 r., również wł. Węgier
od 1490 r. 93
Wołkowa Natalia, współczesny etnograf
radziecki 235
Woroncow Michał (1782-I856), namiest-
nik Kaukazu w I. I844-1854 l47, I54,

l55
Woroncow-Daszkow Illarion (1837- I9Ifi),
namiestnik Kaukazu w I. I905-I9IS
192
Woźniak Andrzej, współczesny etnografpol.
235

Zabłocki Łada Tadeusz (1813-1847), pol.
poeta, zesłaniec na Kaukaz l60-l6?
Zagórski Jerzy (ur. 1907), pol. literat i
tłumacz 230
Zagórski Leonard (1827 -1891 ), pol. pocho-
dzenia językoznawca, etnograf i geograf
203
Zapolska Gabriela (1860-1921), pol. pisar-
ka 202
Zdanowicz Gior# (1854-1917), pol. pocho-
dzenia gr. działacz polityczny i społecz-
ny I90
Zedginidze Guram, współczesny historyk gr.
23l, 235
Zubow Walerian (I 77 I - I 804), dowódca
wojsk ros. na Kaukazie w 1796 r. 124

Żeromski Stefan (1864-1925), pol. pisarz
211
Żiwow Mark, współczesny radziecki histo-
ryk literatury 230, 234
Żordania Noe (1870-1953), początkowo
działacz rewolucyjny, następnie przy-
wódca gr. mienszewików 189, ?08, 2lll

INDEKS NAZW GEOGRAFICZNYCH I ETNICZNYCH

W indeksie zastosowano następujące skróty: g. - góra; rz. - rzeka. Pominięte zostały
często występujące hasła: Gruzini, Gruzja, Kaukaz i Zakaukazie

Abazgowie 24
Abazini ll
Abchaska Socjalistyczna Republika Ra-
dziecka 216
Abchazja 6, 14, I5, 20, 3R, 40, 4I, 69,
7l, 91. 92, 94, 125. l36, l37, l4l, 147,
I48, l63, I65, l66, I70, l73, l7R, l81,
188-l90, 205, 210, 212, 215, 2I8, 2l9
Abchazowie Il, 13, 26, I02, 166, I70,
2I8, 227
Achalciche IOl, I03, 121, 125, l28, l29,
l34, I35, 142, l44, l47, l51, 155, 177,
l73, 205, 210, 2I2, 1I5, 2l9, 220
Achalkalaki l5l, l7l, IR1, 2I0, 2I5
Adrianopol l44
Adygowie albo Adygejcy Il
Adżaria 6, l3- l5, 99, IOI, 102, I35- /37,
l66, I69, l70, 205, 207, 209, 2l0, 2l8,
1 ?R
Adżarowie 6, l3, l66, l72, 2l2, 2l8, 227
Adżarska Autonomiczna Socjalistyczna Re-
puMlika Radziecka 2l6
Afganistan 43, R3, ll4
Afryka Północna 76

Aguli ll
Akkerman zob. Białogród 93
Ak Kojunłu zob. Białego Barana plemię
i państwo
Alawerdii 69, 70
Alazani, rz. 9
alazański system irygacyjny 59
AlMania kaukaska 22, 25, 26, 29, 36, 40
Algeti, rz. 95
Alindża X3
Ananuri 9R
Anatolia l9-2l, 37, l29, I45, l53
Anczischati ISR
Anglia Zll
Anglicy 2I0-2l2
Ani 43, 52, 56
Ankara R4, 227, 22R
A pszeroński Półwysep l84, 1R6

Arabowie 36-38, 62, 67, 68
Aragwi, rz. 9, l24
Ardebil 56
Argonauci 22
Armenia 12, 15, 21, 22, 26, 2R-31, 36,
37, 39, 40, 43, 52, 53, 65, 84, 87, 93,
l16,117, l43. 201, 206, 20R-2ll, 2l3-
-215, 217, 227
Astrachań ll7, ll9
Asyria 21
Athos, g. 46, 49, 89, 90, I08-IIO
Austria 113, l22
Austro-Węgry IR4
Awarowie albo Awarzy ll, 77, ll8, l27
awarski chanat 118, 127
Azerbejdżan I2, 15, 23, 36, 43, 52, 55,
59, 77, 81, 83, R4, 91, 93-95, 98,
116, 124, l25, 144, 145, 160, 161, 177,
IR3, IR4, 201, 202, 205, 207, 2Y)8, 212,
2I3, 2l5, 2l7, 227
Azerbejdżanie 12, 62, 9l, 94, 98, l24,
I34, I55, 17I, 172, 177, 188, 20Q, 217,
2l8
Azerbejdżańska Socjalistyczna Republika
Radziecka 216
Azja Mniejsza IR, 22, 24, 32, 44, 84, 92
Azja Środkowa 61, 77, 79, RZ
Azowskie Morze 22

Baczkow 66
Bagdad 38, 43, 45, 55, 79
Bajbijcy ll
bakińska gubernia 195, 20l
Baku ll7, l24, l66, I67, 172, 173, I83,
186, l89, l91, 196, 20ó, 21l, 2l2, 2l6
Bakuriani 2l9
Bałkański Półwysep 60, 66, 92, 135, 175
Bałkarzy albo Bałkarcy 12
Basiani 55
Baskowie II
Batumi 5, R, 24, l25, 156, l66, 173,
l82-185, l87, 18R, 190=195, 203-205,

244

# #:
II

209-2l3, 2I5-2l7, 220, 222-224, 226,
228
Batys 24
Bawarzy 210
Beludżystan I10
Berdyczów l22
Betlejem 31
Białego Barana (Ak Kojunłu) plemię albo
państwo 93
Białogród albo Akkerman 93
Białorusini 12
Białoruś 162, 178
Bicwinda 92
Bizancjum, bizantyjskie cesarstwo 31. 32,
34 - 38, 40 - 42, 46, 48, 65, 92, I08
Bobrujsk 162
Bolnisi 44, 48, l53
Bordżomi l86, l88
bosporańskie królestwo 29
Bośnia 135
Brytyjczycy zob. Anglicy
Brzeziny 183, 204
Budugowie albo Budugcy 11
Bułgaria 66
Bułgarzy 77

Cachurowie albo Cachurzy 11
Cchinwali 216, 226
Cejlon 46
Chandzta 45, 48
Chazarowie 35, 77
Chewi l4, 15
Chewsuretia l l
Chewsurzy l3
Chinagułowie albo Chinagulcy 11
Chiny 59, 6l, 77
Choni 66
Chorasan 43
Chorezm 77, 78, 84
Chozapini, jezioro 9
Ciche-Godżi 29, 37
Ckaltubo 222
Curtawi 44
Cylicja 2ll
Czarne Morze R, 9, l5, l8, 24, 25, 27.
32, 52, 56, 59, l07, I25, I52, I67,
186-l88, 203, 205, 106, 211, Z2l, 222
Czatachi l53, 184
Czeczeni albo Czeczeńcy Il
Czerkiesi ll, l48
Cziatura I83, l86, 189, I9l, 192, 2l9, 226
Czkondidi 63, 75
Czoroch, rz. 7, 22, 29, I36, 227

Dargowie albo Dargińcy ll
Derbent 116, 117, 124, IR6
Diauchi 2l

Didgori 51
Dioskuriada 24
Dmanisi 6I
Dniestr, rz. 92
Don, rz. 7R
Dunaj, rz. 92, I03
Duszeti 139
Dwin 32
Dżanga albo Dżangi-tau, g. 7
Dżawachecki Płaskowyż 9
Dżawachetia 6, 9, 74, I5, 47, 99, l34,
I44, 145, I48, 175, 177, 2l0, 214
Dżwari 49, 50

Egejskie Morze 20
Egipt 25, 36, 46, 60, 76, 103, 104
Enguri, rz. 9
Ereti 39
Erewan ll8, l67, 211, 235
erewańska gubernia I95, 20I
Erzerum 206
Eufrat, rz. 79
Europa 7, 61, 67, 87, 92, I16, 188, l99,
229

Fazis 24, 26, 28, 32
Feriduni l22
Finowie 155
Francja 116, I22, IR4, 21l, 212
Francuzi 153-155, I66, 1R5

Gagra 78, lIR, IR8, 222
Gandża albo Gjandża, w czasach carskich
Jelizawietpol, obecnie Kirowabad I09,
l26, 143, l67, 172
Garnisi 78
Geguti 7l - 73
Gelati 65, 66, 70, 74, Ill
Gori I07, I25, l29, I39, 149. l5l, 152,
19l, 209, 275, 2l7, 226
Grecja 46
Grecy I2, 22, 24, 25, 35. l00. 129, 153, 166,
l7l, l72, l81, 195, 218
Gremi ll6
Gruzińska Socjalistyćzna Republika Ra-
dziecka 7, 14, 169, 2l4. 216. ZIR, 224
Guria l4, l5, 9l, 94, l20, l?5, 135, l36,
140- l42, l44. l46, I4R-150, l62, 170,
l73, I9l, 192, ?09
Guryjczycy I3, 170

Dagestan IS 52, 8l, 99, ll6 lIR, 12l, Halys, rz. 4l
l39, l46, 148, 160, 16l, 163, l65, 171, Hetyci Z0, 21, 29
186, 20l, 205, 215 Hiszpania 60
Dajanowie albo Dajaenowie 2I Hunowie 71

?#J

Ibar 2l
Iber 21
Iberia Kaukaska 22, 25-40, 42, 44, 46

IMeryjski Półwysep 76
Ikaltn 6 5
lmeretia I3-I5, 9I, 94, 95, 99, Ill,
I20, l21, I25, I29, I30, I35, l36, 140-
-142, 148, 149, 170, I9l, 209, 219
Imeretyjczycy l3, 17l
Indie 60, 6l, 67, Il7
Irak ll, 44, 60, 93, 94, 143
Iran zob. Persja
Irańczycy zob. Persowie
Isfahan I26
Ispir 39
Ispirski Wąwóz 49
Izrael 46

Jelizawietpol zob. Gandża
jelizawietpolska gubernia l95, 20l
Jerozolima 36
Jordania ll

Kabardia I00
Kabardyjezycy albo Kabardyńcy ll
Kachetia l3-l5, 39, 40, 65, 69, 70, 91,
%-98, l00; IOl, I04, 109, lI0, ll3,
Il6-Il8, l2l, l24, l26-129, 132, 133,
l40, I44, 146-l49, l53, 177, 188-192,
221
Kachetyjczycy l3, 199
Kalmucy IZ
Kapadocja 30
Karakorum 79
Kartlia 13-15, I7, 41, 47, 65, 91-97,
99-101, 105, 106, lll, Il3-118, l2l,
124, l26-129, l32, 133, 135, 140, 143,
l44, 146, 148, 149, 153, 188, l91, 192
Kartlijczycy 13, 95
Kaspijskie Morze 25, 52, 53, 78, 81, l10,
II6, II7, l67, 186, 2I1
Kazachstan 227
Kazbek albo Mkinwari, g. 7
Kazwin I10
Kesz 82
Kijów I%, l97, 202, 225
Kilja 92
Kimerowie 22
Kipczacy SI
Kistowie Il
Kirowabad zob. Gandża
Kolchida 8, 22, 24-30, 32, 235
Kolchidzka Nizina 220
Kolcho wie 22 - 24
Kolonia 235
Konya 55
Konstantynopol 56, 65, 92, I03, l08, Il0,
I2I, I22, I26, l55, 227, 228

Kozaczyzna 210
Królestwo Polskie zob. Polska
Krym 2I0
krymski chanat 93
Ksański Wąwóz 149
Kubań, rz. 22

Kumanie, Kumanowie albo Polowcy 77,
78
Kumycy 12
Kura, rz. 9, 35, 70, 117
Kurdowie l34, 212
Kurdystan 93, l45
Kutaisi 5, 22, 40, 52, 58, 62, 65, 70, 71,
74, 79, 84, 9l, 95, 107, 125, l4l, 142,
15l, 154, I55, 157, 159, 167, 170, l72,
177, 180, 181, l83-185, l90-192, 198"
204, 215, 2l7, 220, 225, 226
kutaiska gubernia I95, 20l
Kaczuk-Kainardżi 121
Kwaras-Ciche 203
Kwarela 118

Lagodechi 203
Lakowie albo Lakcy II
Lazika albo Lazyka 29-33,35, 37, 39,
42,101,l36,206
Lazowie 12, I3, 26, 29, 10l, I02, 136,
206,227,228
Lazystan 6,74,101,207,227
Lechici 230
Leczchumi 14,15,90
Leningrad 226
Lezgini ll,l95
Liachwi Wielka,rz.9
Liban 62
Litwa 93,156,178
Lori 213
Lwów 133

Łódź l85, 188, 203, 204, 23l

Macharadze zob. Ozurgeti
M amelucy 6, I02 - l04
Mccheta 25, 28, 29, 33, 35, 45, 49, 50,
68, 92, Il8, 125, I40, 150, 2I5
Media 23
Megrelia 12-14, 9l, 92, 94, 172, 120,
I25, 140, l41, l48-l50, I59, 162, I68,
I70, I78, l79, 191
Megrelowie l2, 13
Meschetia 6, 13-I5, 21, 134, 144, 145,
l48, 149, 175, 210-212, 219
Meschijskie Góry 21
Meschoi 21
Meszek 2l
Mezopotamia 36
Milet 24
Mkinwari zob. Kazbek, g.

246

Mongołowie 77, 80, 84
Moschowie 23
Moskwa 97, 160, 185, 188, I%, 197, 200,
202, 223, 225, 226
Mtiule l3

Mtiuletia 14, IS
Muszki Zl

Nachiczewan 118
Narikala 53
Nekresi 47, 48
Niemcy (kraj) I84, 206, 210
Niemcy (naród) 154, 185, 200, 207, 229
Ninocminde IIO
Nogaje albo Nogajcy 12
Noworosyjsk 187

Odessa 152, 182, 185, 188, 189, 193, l%
Oguzi 43
Omalo I 75
Opisa albo Opiza 50, 75
Ormianie 10, 12, 22, 62, 64, 100, 135,
145, I51, 153, I55, 159, 166, 171, 181,
184, 185, l88, l89, 191, 195, 207, 2I1,
216, 218, 227
Orpiri 153
Osetia 14, I5, l7, 215, 218
Osetyjczycy albo Osetyńcy 12, l7, 17l,
2I8, 227
Otchaeklezja 49
Ozurgeti obecnie Macharadze l25,149,19I,
209, 226

Palestyna 31, 36, 44, 48, 49, 58, 62,
69, 78, 103, I08, l88
Parawani, jezioro 9
Paryż 185, 190, 235
Persja albo Iran 6, Il, 29, 31-36, 43,
44, 4X, 50, 60, 66, 77, 80, 92-95,
98-101, l08-110, 112- ll4, Il6-119,
12l-l24, 126, 132, 133, l39, 143, 144,
l67, 229
Perska Zatoka 39
Persowie albo Irańczycy 23, 29, 34, 35,
38, 62, %, 98, 105, 109, 116, ll7,
I20, 126
Petersburg l16, I18,12l, l22,126,127, I3X,
139, 157, 159, 185, I8X, 189, 192, l93,
195-197, 200, 202
Picunda 24, 30, 62, 71, 222
Pireneje, góry ll
Pitiunt 24
Polska 45, 46, SX, I04, l22. 14X, l56,
164,181- lX3, l88, 203, 204, 224, 229-
- 232
Polacy 12, 154, 155, 159-164, 176, 184,
185, 190, 191, l99-203, 211, 23l
Połowcy 51, 77

Pohidniowa Osetia zob. Osetia
Pohidniowo-Osetyńsici Obwód Autono-
miczny 216
Pont 25, 26
Poti 8, 9, 24, 40, 58, 125, 152, 182,
186, 188, l91, 192, I95, 215, 2I7, 220,
223, 224, 226
Poznań 163
Protohetyci l9
Pszawa 197

Pszawetia l4, 15, l05
Pszawowie 13
Puławy 1%

Racza I5, 94, 101, 120, 149, 153
Raczowie albo Raczyjcy l3
Rica, jezioro 223
Rioni, rz. 9
Rosja I00, 104, 109, 113, 114; ll6-118,
120-122, 126, 136, 13X, 139, 14l - l43,
150, I52, I53,157,165, l66, l7l, l73,17X,
I8l, 183-190, l98, 205-208, 226, 235
Rosjanie I2, 152-154,159, l91-193, I%,
Zl 7, 218
Ruś 61
Rustawi 14, 217, 220, 226
Rutulowie albo Rutulcy ll
Rzym 25, 26, 155
rzymskie cesarstwo 29

Saczchere I51
Sagaredżo 127, 129
Samarkanda 87
Samcche-Saatabago 9l, 92, 94, 101, ll2,
12l, I28
Samgorski kanał 59
Samtredia 186
Sardynia l22
Sarmaci 26
Sarykamysz 205
Saspejrowie 23
Scyto wie 22, 26
Sebastopolis 26
Seldżucy 43, 51, 52, 62, 77, 92
Sewan, jezioro 167
Signachi 139, 151, l73, 2l5
Słowianie 12
Speri 39
Stany Zjednoczone 221, 229
Suchumi 5, 8, 24, 29, 37, 40, 125, I36,
l42, I57, 152, l73, l87, l88, 19l, l92,
203, 215, 217, 220, 222, 226, 230
Sultanija R3
Suramska Przełęcz 193
Suzdal 54
Swanetia l4, 15, 36, 73, 74, 85, 91, 92,
94, Ill, 125, 128, l42, 143, 174, 178,
204

24 7

Swanowie IZ-14
Sweti-Cchoweli 69
Syberia I6U, 179. 191, 193, 200
Synaj l08
Syria ll, 36, 44-46, 60, 62, I03
Syryjczycy 3X
Sziomgwime 65 ů

Szusza I23
Szwecja Il6
Szwedzi l55

Śląsk 2l1
Śródziemne Morze l8-20, 24, 32, 21l

Tabal 21
Tabasaranie Il
Taochoi 21
Tao-Klardżeti 39, 48 - 50, 99
Tbilisi (Tyflis) 5, 6, 14, I5, 17, 33-38, 4U, 45, SI-54, 58, 61, 62, 78, 79, 84, 9l, %, 106, l07, I09, I14, ll6, 122, l24, 125, 128- I31,
133, 138-140, 142, 143, 15l, 153- l55, 157-163, l67, l6R, l77, I72, 177, IRO- lR3, I85- l92, l94-204, 207, 20X, 2I1, 213, 2I5,
2l7, 2IX. 220, 223-227, 230-231, 233-235
tbiliska (tyfliska) gubernia l95, 2UI
Tebriz 77, 97
Teheran 229
Telawi l25, l26, 129, l39, l5l, 153, l73,
Z15, 226
Terek, rz. 154, 230
Tibar 2l
Tkibuli l53, lX3, I86, lX9, l9l, l92, 2I9
Tkwarczeli 2l9
Tobolsk l60
Trialetia 20
trapezunckie cesarstwo 62
Trapezunt 30, 36, 3R, Il0, 142, 206, 209
Tuapse 222
Tubal 21
Turcja (państwo osmańskie, państwo tureckie) ll, 90, 92-95, 99-IOl, l04, 107, I13, Il4, Il6, I20, 126, l34, 135, 139, 141-l45, 153,
165-l67, 169, I70, 172, l73, I77, l86, 205-213, 2l5, 227, 228
Turcy (Turcy Osmańscy) 6. 13, 51, 56, 58, 92, 93, %, 102, I03, Il6, ll7, I20, I2l, 134-l36, I45, 147, I52, l63, 170, l72, 205, 206,
208 - 210, 2l2, 216, 227
Turkiestan 83
Tuszetia l4, 15, l07, l73, I75
Tuszynowie 13

Ubisi 89
Ukraina 122, I49, 152, 166, l78, I83,
2I0, 2l 7
Ukraińcy I2, l88, l91, 218
Ural I52
Urartu 21- 23, 29
Urartyjczycy 21, 22
Uzbek istan 43

Wan, jezioro 41
Wardzia 57, 70, 72
Warszawa 96, I63,185, l88, 1%, 202, 203,
232 - 235
Wenecja l22. l55
węgiersko-czeskie państwo Władysława Ja-
giellończyka 93
Wiedeń ll3, 122, l55
Wielka Brytania 2l2, 213
Wilno 230
Władimir 54
Włochy 60, 6l
Włosi 153, 155
Wołga 35, 78
Wrocław 202
Wschód azjatycki 26
Wschód Bliski 45, 62, 76, 7X, 90, I22, l33,
l74, l75, 233, 234

Wschód Daleki 3X. 220
Wschód Środkowy 38, 45, 59, 133, 174

Zagem i 91
Zakatały 171
Zakaukaska Federacyjna Socjalistyczna Re-
publika Radziecka 214
Złota Orda 78 - R0, 83
Zugdidi 125, 153, 159, 191, 2l5, 217, 226
Związek Socjalistycznych Republik Ra-
dzieckich Il2, 214, 220-227

Żydzi 184

SPIS ILUSTRACJI
str

1. Grobowiec z terenu Abchazji z epoki brązu (D. M. Lang, The Georgians, New York - Washington 1%6, s. 51). . 19

2. Srebrna czara z VI w. p.n.e., wykonana prawdopodobnie na terenie dzisiejszej Gruzji (Sz. Amiranaszwili, Sztuka

gruzviska, Warszawa 1973, s. 77, ryc. 23). . 23

3. Złote kolczyki z V w. p.n.e., eykonane prawdopodobnie na terenie Gruzji (tamże, s. 81, ryc. 26). . 24

4. Srebrna czara z I-II w. z wyobrażeniem konia przed oltarzem ognia, wykonana prawdopodobnie na terenie Gruzji (tamże, s.

99, ryc. 34a). . 28

5. Pierścień z wklęsłorytą podobizną pitiachsza (namiestnika) Iberii Asparucha (Lang, op. cit., s. 84). . 34

6. Królewski herb Bagratydów; pośrodku płaszcz Jezusa bez szwów, u dołu tarczy jabłko królewskie z krzyżem oraz waga

sprawiedliwości, ponad tarczą szabla i berło, a jeszcze wyżej harfa i proca Dawida (J. Kawtaradze, Gruzja w zarysie

historycznym, Warszawa 1929, s. 51). . . 39

7. Najstarsza świątynia chrześcijańska w Gruzji w Nekresi, rekonstrukcja (Amiranaszwili, op. cit., s. 118, ryc. 45). . 47

8. Bazylika w Bolnisi z V w. (folder turystyczny: Pamjatniki gruzinskogo zadczestwa, ryc. 1). . . . 4g

9. Dawid IV Budowniczy wg późniejszego fresku (Sz. A. Meschia, Istori#a Gruzu, Tbilisi 1%8, s. 16/17). . . 52

10.Twierdza Narikala w Tbilisi z IV w., później wielokrotnie przebudowywana (folder turystyczny: Pamjatniki gruzinskogo

zodczestwa, ryc. 2). . . . 53

11. $redniowieczny zamek i świątynia Metechi w Tbilisi (Kawtaradze, op. cu., s. 20/21). 54

12. Jerzy III wg późniejszego fresku (Meschia, op. cit., s. 16/17). . 55

13. Ceremonialny strój króla Jerzego III i królowej Tamary wg fresku z klasztoru w Wardzia (H.L. Nickel, Kirchen-Burgen-

Miniaturen. Armenien und Georgien wdhrend des Mittelalters, Berlin 1974, s. 69). 57

14. Prasa do wina wg fresku z XIII w. (Lang, op. cir., s. 126). . 59

15. Ceremonialny strój dam gruzińskich z XII-XIII w. wg dawnych fresków (tamże, s. 177). . . . . 61

16. $wiątynia Sweti-Cchoweli w Mcchecie (folder turystyczny: Pamjatniki gruzinskogo zodczestwa, ryc. 8). . . . . 68

17. Wnętrze katedry Alawerdi w Kachetu (Amiranaszwili, op. cit., s. 265, ryc. 131). , , , 70

18. $wiątynia w Picundzie w Abchazji (folder turystyczny: Picunda-Oziero Rica) . . . . . 71

19. Klasztor jaskiniowy w Wardzie (folder turystyczny: Pamjatniki gruzinskogo zodczestwa, ryc. 35). . . . . . . 72

20. Ruiny pałacu w Geguti (tamże, ryc. 33). . . . . . 73

21. $redniowieezne baszty obronne z terenu Swanetii (tamże, ryc. 17). . . . 74

22. Fragment ramy ikony wykonany przez Beka Opizari Sz. P. Amiranaszwili,

Gruzinskoje i isArusstwo, Tbilisi 1%8, s. 8/9). . . 75

23. $w. Jan Chrzciciel, fragment ramy ikony wykonany przez Beka Opizari (tamże, s. 8/9). . . . . 76

249

24.Średniowieczne hełmy gruzińskie wg dawnych fresków (Lang, op. cit., Str.s.169). . . 81
25.Apostoł Piotr,fragment fresku wykonanego przez artystę Damiana w świątyni w Ubisi (Amiranaszwili, Sztuka gruzińska, s.
387 ryc. 208). . . .
26.Tbilisi w końcu XVII w.wg zachodnioeuropejskiego dczeworytu (Meschia, op.cit.,s. 40/41).
27.Ananuri,twierdza z XVII w. (folder turystyczny: Pamjatniki gruzinskogo zodczestwa, ryc. 6). . . . 98
28.Kwaras-Ciche, twierdza eristawów Raczi (N.P. Siewierow, Pamjatniki gruzinskogo zodczestwa,Moskwa 1947,s. 139,ryc.
146). . . . 101
29.Zamek w Paszawetii (tamże,s.141 ryc. 149). . . . 105
30.Baszta mieszkalna w Tuszetii (N.G.Wołkowa N.G.Dżawachaszwili, Bytowaja kultura Gruzii XIX-X wieków. TrauCicii i
innowacii, Moskwa
1982,s.23,ryc. 8). . . . 107
31.Dzwonnica w Ninocminde z połowy XVI w. (Amiranaszwili, Sztuka gruziriska, s. 429 ryc. 241). . . . 111
32.Król Wachtang VI,drzeworyt z początku XVIII w.(tamże,s.515ryc.297) 115
33.Herakliusz II wg współczesnego obrazu (Meschia,op.ccit.,s.40/41). . . 119
34.Święto ludowe w Tbilisi w XVIl1w.(obraz L.Gudiasfwili,A.Michajłow,

Lado Gudiaszwili,Moskwa l968,s.105). . . . . 128
35.Dom chłopski w Adżarii (Siewiwrow,op.cit.,s. I58,ryc. 179) . . . 136
36.Wnętrze domu w Adżaru (Wołkowa,Dżawachaszwili,op.cit.,s.29, ryc.15). . . . 137
37.Zamożny dom mieszczański w Kutaisi (Amiranaszwili,Sztuka gruzińska, s.492,ryc.275). . . . 141
38.Dom ziemianina w Saczchere (Siewierow,op.cit. s. 160,ryc. 184). . 151
39.Dom mieszczański w Gori (tamże,s. 166,ryc. 195). . . . . 152
40.Dom na placu Alawerdi w Tbilisi z pierwszej połowy XIX w.(Amicanaszwili Sztuka gruzińska s. 487, ryc. 269). - . . . 158
41.Góralska odzież kobieca z końca XIX-początków XX w. (Wołkowa, Dżawachaszwili,op.cit.,s.63,ryc.8a). . . . . . . 169
42.Gurijki (fotografia z końca XIX w.,Wołkowa,Dżawachaszwili,op.cit. s.88,ryc.7). . . . 170
43.Imeretyjczycy (foto#rafia z końca XIX w.,tamże,s.71,ryc. 11). . . . 171
44.Adżarzy (fotografia z końca XIX w.,tamże,s. 73, ryc. 13). . . . . 172
45.Mieszkańcy Tuszetii (fotografia z lat osiemdziesiątych XIX w., tamże, s. 57, ryc. 1). . . . 173
46.Wieś Omalo w Tuszetii (fotografia z lat osiemdziesiątych XIX w. tamże, s. I 5. ryc. I ). .
47.Dom mieszkalny w Kachetii [fotografia z początku XX w.,tamże,s. 33, ryc.18).
48.Budynek gospodarczy w Megrelii na podmokłym terenie (fotografia z lat osiemdziesiątych XIX w., tamże,ryc. 17). . .
49.Gcużińskie narzędzia służące do orki (Lang,op.cit.,s.79). . . . . . 179
50.Młocka zboża (album: Niko Pirosmanaszwili,Moskwa 1967,ryc. 53). .. 180
51.Zbiór winogron w Kachetu (fotografia z końca XIX w., Wołkowa, Dżawachaszwili,op.cit.,s.83,ryc. 1). . . . . . 182
52.Sprzedawca uliczny [fotografia z końca XTX w., tamże, s. I38. ryc. 2) 185
53.Gruziński wielbłądnik (album: Niko Pirosmanaszwili,ryc. 5). . . . . I87
54.Zamożni Kachetyjczycy (tamże,ryc.45).
55.Ziemianie gruzińscy podczas uczty (tamże,ryc. 55). . . . . . 200
56.Wydobywanie andezytu w Bakuriani (obraz L. Gudiaszwili, Michajłow, op.cit. s. 54). . 219
57.Ośrodek wypoczynkowo-tucystyczny w miejscowości Picunda nad Morzem Czarnym (folder turystyczny : Picunda- Oziero
Rica). . . . . 222
58.Ośrodek turystyczny nad jeziorem Rica (tamże). . . . . . . 223
Ilustracja na obwolucie: Dawna zabudowa osady Szatili w Chewsuretii (folder
turystyczny: Szatili).Zdjęcia wykonali Krzysztof Kowalski i Marian Łukawski.
250

SPIS MAP
Str.

l. Historyczne, etniczne i etnograficzne regiony Gruzji. . . . . . 15
2. Iberia i Kachetia w II w. . . . . 29
3. Ziemie gruzińskie w drugiej polowie IX w. . . .
4. Gruzja na przełomie XII i XIII w. . . .
5. Gruzja w końcu XVIII w. . . 125
6. Podziały administracyjne Zakaukazia w końcu XIX i w początku XX w. 167
7. Gruzja Radziecka. . . . 215

SPIS TREŚCI

Str.
OD AUTORÓW. . . . 5
I. GRUZjA I JEJ MIESZKAŃCY
Kraj . .
Ludy Kaukazu. ,
Różńice regionalne na terenie Gruzji. . . . , . 12
II. W CZASACH PREHISTORYCZNYCH I W STAROŻYTNOśCI
Najdawniejsi mieszkańcy ziem dzisiejszej Gruzji . . . . 17
Kolchida i Iberia.

III. WE WCZESNYM śREDNIOWIECZU
Przyjęcie chrześcijaństwa. . . . , 30
Między Persją a Bizancjum. , , . , . 32
Pod panowaniem arabskim, . . , . . 36
Powstanie państwa Bagratydów. . . . . 38
"Diditurkoba", . . . . 43
Kultura. 44

IV. "ZŁOTY WIEK" GRUZII (KONIEC XI - POCZĄTEK XIII STULECIA)
Rządy Dawida IV Budowniczego. . . . . . . 51
Rządy królowej Tamary, . . , 53
Stosunki gospodarcze i społeczne. . . . . . . 58

Kultura. . , . 65

V. NAJAZDY STEPOWYCH KOCZOWNlKÓW
Podboje Mongołów. . .
Odbudowa państwa gruzińskiego w XIV wieku. . . . 80
Najazdy wojsk Timura Kulawego. , . . . . . 82
Stosunki gospodarcze i społeczne. . . , . . . 84
Kultura. . . . 87

VI. Rozbicie DZIELNICOWE XV-XVII WIEKU
Rozpad monarchii gruzińskiej w XV wieku. , . . , 90
Między Turcją a Persją. . . . , , . 92
Krzyż czy półksiężyc?. .
Mamelucy . . . , . , 102
Stosunki gospodarcze i społeczne. . . .
Kultura. . . . 108

VII. PRÓBY ODRODZENIA PAŃSTWA GRUZlŃSKIEGO W XVIII WIEKU
Działalność Wachtanga VI. . . 113
Działalność Herakliusza II i Solomona I. .
Stosunki gospodarcze i społeczne. . . 127
Kultura. 129
W "muzułmańskiej" Gruzji. . .

VIII. POD RZĄDAMI CARATU l1801-I864)
Likwidacja królestwa wschodniogruzińskiego. . 138
Zajęcie zachodniej Gruzji przez Rosję.
Wojny Rosji z Turcją i Persją. . . 143
Rządy księcia Woroncowa. . .
Stosunki gospodarcze i społeczne. . .
Kultura.
Polacy w Gruzji. . . . 159

__
IX. NARASTANiE STOSUNKóW KAPiTALISTYCZNYCH (1864-1914)
Sytuacja polityczna Gruzji pod koniec XIX wieku. . . 165
Struktura demograficzna. . 169
Zmiany w strukturze agrarnej. . 173
Rzemiosło,przemysł,górnictwo,handel i komunikacja. . . 182
Ruchy rewolucyjne. .
Kultura. . . . 195
Polacy w Gruzji. . . . 201

X. W LATACH 1914-1921
W pierwszych latach wojny światowej. . . . . 205
Republika Zakaukaska. . 207
Mienszewicka republika gruzińska. . . . 210

XI.RADZIECKA GRUZJA
Kształtowanie się Gruzińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. . . 214
Strukturademograficzna. . . . . . . . 216
Rozwój gospodarczy. . . . . . 218
Oświata i kultura. . . . . . . 224
Gruzini poza granicami Gruzińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej 227
Polsko-gruzińskie stosunki kulturalne. . . . . . 230
WSKAZÓWKI BIBLIOGRAFICZNE.
INDEKS NAZWISK. . 236
INDEKS NAZW GEOGRAFICZNYCH I ETNICZNYCH. . .
SPIS iLUSTRACJI. . . 249
SPIS MAP 251