E-book คู่มือการใช้ยาสมุนไพร สสจ.จันทบุรี

คู่มือการใช้ยาสมุนไพร

ส�ำ หรบั บุคลากรทางการแพทย์

สำ�นกั งานสาธารณสุขจังหวัดจันทบรุ ี

คณะผู้จัดทำ

ท่ีปรึกษา สำนกั งานสาธารณสขุ จังหวดั จนั ทบุรี
นายแพทยอ์ ภริ กั ษ์ พศิ ุทธ์อาภรณ์ สำนักงานสาธารณสขุ จังหวดั จันทบุรี
นางประภา วฒั นชพี สำนักงานสาธารณสขุ จงั หวัดจันทบุรี
เภสชั กรภานุ ศรีวรรตั น์ โรงพยาบาลเขาสุกมิ
โรงพยาบาลเขาสุกมิ
บรรณาธกิ าร โรงพยาบาลเขาสกุ มิ
นางสาวณัฐธยาน์ วงษ์วาทย์ โรงพยาบาลสองพี่นอ้ ง
โรงพยาบาลแกง่ หางแมว
บรรณาธิการรอง โรงพยาบาลทา่ ใหม่
นางสาวอรณชิ า ศลี รกั ษ์ โรงพยาบาลท่าใหม่
นางสาวธนวรรณ วชิ ญธรกุล โรงพยาบาลแหลมสิงห์
โรงพยาบาลสง่ เสริมสขุ ภาพตำบลมซู ู
กองบรรณาธิการ โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพตำบลหนองบวั
นางสาวปิยวรรณ ไชยผล โรงพยาบาลสง่ เสริมสุขภาพตำบลบา้ นพลบั พลา
นางสาวปัญจรัตน์ รอดทิม โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพตำบลเขาวงกต
นางสาวพรนันท์ บญุ ประสม สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดจนั ทบุรี
นางสาวสภุ ารัตน์ สาประวตั ิ สำนกั งานสาธารณสขุ จังหวัดจนั ทบรุ ี
นางสาวพรนภสั เอ่ียมสำอาง สำนักงานสาธารณสขุ จังหวัดจันทบุรี
นางสาวรญิ ญาภัทร์ พฤตริ ัตน์วรกลุ สำนกั งานสาธารณสุขจงั หวัดจันทบรุ ี
นางสาววรรณรวี ธนาวนชิ กุล อายุรแพทย์
นางสาวผรติ า อยภู่ ู่ แพทย์แผนไทยดเี ด่นประจำภาคตะวันออก
นางสาวสรุ ญั ชณา ชมเขาซอง วทิ ยาลัยการแพทย์แผนไทยอภัยภเู บศร
นางสาวเบญจมาพร ปานขาว
นางสาวจนั จริ า ปดิ ตาทะเส
นางสาวชมภูนุช พบประเสรฐิ
นางสาวณฐั รนิ ทร์ ศรนี คั เรศ

ผทู้ รงคุณวุฒิ
นายแพทยส์ ิวะดล คมุ้ พว่ งดี
นางสาวเพญ็ ศรี สงวนทรพั ย์
เภสชั กรพินติ ชนิ สรอ้ ย

จดั พมิ พ์โดย สำนักงานสาธารณสุขจังหวดั จันทบุรี
พิมพค์ รง้ั แรก กันยายน 2564
จำนวน 200 เล่ม
พิมพท์ ี่ รา้ นองิ ค์2554 เลขที่17 ถ.มหาราช ต.ตลาด อ.เมือง จ.จนั ทบุรี 22000
งบประมาณ กองทุนภูมิปัญญาการแพทยแ์ ผนไทย กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทยท์ างเลือก
ISBN 978-616-11-4736-5

ข กลมุ่ งานการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก ส�ำ นกั งานสาธารณสขุ จังหวดั จันทบุรี

คำชี้แจง คมู่ ือการใช้ยาสมุนไพรสำหรับบุคลากรทางการแพทย์สาธารณสุข
สำนักงานสาธารณสขุ จังหวัดจนั ทบรุ ี

คำชี้แจงมีวัตถุประสงค์เพื่อให้ผู้อ่านเข้าใจความหมายหรือที่มาของเนื้อหาของยาสมุนไพร
แต่ละรายการ รวมถึงคำอธิบายในการใช้ยาเพิ่มเติมในบางรายการ โดยคู่มือยาฉบับนี้ เป็นคู่มือ
การใช้ยาสมุนไพรตามกรอบบญั ชีรว่ มของจังหวัดจนั ทบรุ ี จำนวน 50 รายการ

คำอธบิ ายรายละเอียดยา
1. ชื่อยา หมายถงึ ช่ือภาษาไทยที่ระบุไว้ในประกาศคณะกรรมการพัฒนาระบบยาแห่งชาติ

เรื่องบัญชียาหลกั บญั ชียาจากสมนุ ไพร
2. รูปแบบยา หมายถึง รูปแบบที่ปรากฏในตำรับยาที่ข้ึนทะเบียนและตำรับยาที่ผลิตโดย

สถานพยาบาลในสงั กดั กระทรวง ทบวง กรมท่ีทำหนา้ ทีป่ ้องกนั หรือบำบดั โรค
3. ประเภทของยา หมายถึง แบ่งตามลักษณะวิธีการใช้ยา ได้แก่ ยาใช้ภายนอก และยาใช้

ภายใน
4. ตัวยาสำคัญ หมายถึง สาระสำคัญในยาสมุนไพรนั้น ที่มีฤทธิ์ในการรักษาโรคหรือ

อาการต่าง ๆ
5. สูตรตำรบั หมายถงึ สว่ นประกอบสำคัญของยาจากสมุนไพรน้ัน ๆ โดยแสดงปริมาณใน

หนว่ ยเมตริก ท้ังน้ีไม่รวมสว่ นประกอบอื่นที่เป็นสว่ นช่วยในการผลิตยา เชน่ สารยึดเกาะ
สารหล่อล่ืน วัตถุกนั เสีย วตั ถุแต่งสี กลิ่น รส
6. รสยา หมายถึง รสของยาตามตำรับยาไทย หรือหมอพื้นบ้านที่มีประสบการณ์การใช้
อย่างยาวนาน ซึ่งถือเป็นหลักการสำคัญในการพิจารณายามาใช้รักษาโรคต่างๆตาม
ทฤษฎีทางการแพทยแ์ ผนไทย
7. ขอ้ บง่ ใช้ หมายถงึ ขอ้ บง่ ใช้ทอ่ี ้างอิงมาจาก
7.1 สรรพคุณตามตำรับยาไทย เช่น ตำรายาที่รัฐมนตรีประกาศ ตำรายาวัดโพธิ์ หรือ

เปน็ ข้อบ่งใชข้ องหมอพืน้ บา้ นที่มีประสบการณ์การใชอ้ ย่างยาวนาน
7.2 สรรพคุณท่มี ีหลักฐานทางวิทยาศาสตรจ์ ากการศกึ ษาฤทธิเ์ ภสชั วิทยาในสัตว์ทดลอง

หรือการศึกษาทางคลินิกที่สนับสนุนว่ายาจากสมุนไพรนั้นสามารถบำบัดหรือ
บรรเทาอาการเจ็บปว่ ยตามที่ระบุ
8. ขนาด หมายถึง ขนาดการใช้ยาในผู้ป่วย ระบุปริมาณของขนาดการใช้ยา โดยมีหน่วย
นำ้ หนกั และปริมาตรเป็นหน่วยเมตริก
9. วิธีใช้ หมายถึง วิธีการบริหารยาสมุนไพร ระบุปริมาณของจำนวนยาสมุนไพร โดยส่วน
ใหญ่อา้ งอิงจากโรงพยาบาลเขาคชิ ฌกฎู

10. จำนวนยาที่จ่าย/ครั้ง หมายถึง จำนวนของยาสมุนไพรนั้น ๆ ที่จ่ายในครั้งแรกที่ผู้ป่วย

มารบั การรกั ษาด้วยโรคหกรลือมุ่ องาานกกาารรแตพทา่ ยงแ์ ผทนี่รไทะยบแลุใะนกาขร้อแพบทง่ ยใท์ ชาง้ เตลือากมสรำ�ูปนกัแงบานบสาขธอารงณยสาุขสจังมหุนวดั ไจพนั รทบุรี ค

10. จำนวนยาที่จ่าย/ครั้ง หมายถึง จำนวนของยาสมุนไพรนั้น ๆ ที่จ่ายในครั้งแรกที่ผู้ป่วย
มารบั การรกั ษาด้วยโรคหรอื อาการต่าง ทีร่ ะบใุ นข้อบง่ ใช้ ตามรปู แบบของยาสมุนไพร

11. นัดติดตามอาการ หมายถึง จำนวนวันในการนัดเพื่อติดตามและประเมินผลการรักษา
เมื่อจ่ายยาสมุนไพรไปในครั้งแรก เพื่อพิจารณารักษาต่อเนื่อง ปรับ/เปลี่ยนยา หรือ
ส่งต่อ

12. คำแนะนำในการใชย้ า หมายถึง คำแนะนำเพิ่มเติมในการใชย้ า
13. ข้อห้ามใช้ หมายถึง ข้อมูลที่อธิบายว่าจากยาสมุนไพรนี้ห้ามใช้ในกรณีใด เพื่อเป็นการ

ปอ้ งกนั ไม่ใหไ้ ด้รบั อนั ตรายท่อี าจเกิดขึ้น
14. ข้อควรระวัง หมายถึง ข้อมูลที่อธิบายว่ายาจากสมุนไพรนี้ ควรระวังใช้ในกรณีใด เพ่ือ

ความปลอดภัยในการใชย้ า
15. อาการไม่พึงประสงค์ หมายถึง รายงานอาการไม่พึ่งประสงค์ที่อาจเกิดขึ้นจากการ

รบั ประทานยาสมุนไพร อา้ งอิงจากบัญชียาหลกั แหง่ ชาติ พ.ศ. 2563
16. เหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ หมายถึง รายงานเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ อ้างอิงจากสรุป

รายการงานอาการไม่พึ่งประสงค์จากการใช้ยา ประจำปี 2562 โดย ศูนย์เฝ้าระวังความ
ปลอดภัยดา้ นผลติ ภณั ฑส์ ขุ ภาพ
17. อันตรกิริยาระหว่างสมุนไพรกับยาแผนปัจจุบัน (Drug Interaction) หมายถึง การ
เกิดอนั ตรกริ ิยาระหว่างยาสมุนไพรกับยาแผนปจั จุบนั เม่อื รับประทานร่วมกนั เพ่ือใช้ใน
การตัดสินใจวา่ จะใช้ยาหรือไม่
18. Drug interaction Pharmacokinetics หมายถึง ปฏิกิริยาทางเภสัชจลนศาสตร์
ได้จากผลการศึกษาที่พบว่าสมุนไพรมีผลเปลี่ยนแปลงการดูดซึม การกระจายตัว
เมแทบอลิซึม (Metabolism) และการขับถ่ายยาออกจากร่างกาย ซึ่งทำให้ปริมาณของ
ยาหรือสมนุ ไพรทีอ่ อกฤทธเ์ิ พิ่มขน้ึ หรือลดลง
19. Drug Interaction Pharmacodynamics หมายถึง ปฏิกิริยาทางเภสชั พลศาสตร์ ได้
จากผลการศึกษาที่พบว่าสมุนไพรมีผลเปลี่ยนแปลงการออกฤทธิ์ของยาที่เนื้อเยื่อหรือ
อวัยวะเป้าหมาย ทำให้ยาหรือสมุนไพรแสดงฤทธิ์เพิ่มขึ้น (Synergistic effects) หรือ
ลดลง (Antagonist effects)
20. อันตรกิริยาระหว่างยาสมุนไพรกับยาแผนปัจจุบัน หมายถึง ผลการศึกษาการ
เกิดปฏกิ ิรยิ าระหว่างยากับสมุนไพร สง่ ผลกระทบตอ่ การรักษาอย่างชดั เจน
21. ตารางเทียบเคียงยาสมุนไพรกับยาแผนปัจจุบัน หมายถึง การเปรียบเทียบสมุนไพร
นนั้ ๆ กบั ยาแผนปจั จบุ นั ที่มีข้อบง่ ใช้คลา้ ยคลงึ กนั

ง กลุม่ งานการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก สำ�นักงานสาธารณสขุ จงั หวัดจันทบรุ ี

นโยบายยกระดับคุณภาพบริการสาธารณสุขด้านการแพทย์แผนไทย ตามแผนพัฒนาสุขภาพ
(Service Plan) เป็นการส่งเสริมและสนับสนุนการให้บริการแพทย์แผนไทย เข้ามามีส่วนร่วมใน
การดูแลรักษาสุขภาพประชาชนในด้านการรักษาพยาบาล ส่งเสริมสุขภาพ การป้องกันโรค และ
การฟื้นฟูสุขภาพ ทั้งนี้เพื่อให้การจัดบริการในคลินิกมีระบบการรักษาที่มีประสิทธิภาพ และมี

มาตรฐาน จึงได้จัดทำคู่มือคู่มือการใช้ยาสมุนคไพำรนในำการรักษาโรค สำหรับบุคลากรทางการแพทย์

และสาธารณสุข ตามกรอบบัญชียาสมุนไพร จังหวัดจนั ทบุรี เพอื่ สง่ เสริมการใชย้ าสมุนไพรในบัญชี
ยาหลักแสหำ่งนชักางตาินตสาามธการณอบสยุขาจสังมหุนวไัดพจรันจทังบหุรวีไัดจเ้ หัน็นทถบึงุครีวแามลสะเำพคื่ัญอเใผนยกแาพรจรัด่อบงคริก์คาวราสมุขรภู้กาาพรใโชด้ยมาี
นสมโยุนบไพารยกยากรรสะ่งั ดใชับย้ คาุณสมภุนาไพพบรใรนิกบาญัรสชายี ธาาหรลณักสแหุขง่ดช้าานตกใิ หารก้ แบั พบทุคยล์าแกผรนทไาทงยกาตราแมพแทผยนแ์ พละัฒสนาธาาสรุขณภสาุขพ
(ServiceคPู่มlือaเnล)่มเนปี้เ็นปก็นากราสร่งปเสรัรบิมปแรลุงคะรสั้งนทับี่ ส2น(ุนพก.ศา.ร2ให56้บ4ร)ิกโาดรยแเพพทิ่มยเต์แิมผแนลไะทแยกเ้ไขข้าเนมื้อามหีสาใ่วหน้มรีค่วมวาในม
กถูการตด้อูแงลแรลักะษเปาส็นุขปภัจาจพุบปันระเนชื้อาหชนาคในู่มดือ้ามนีรกายาลรระักเอษียาดพยยาาสบมาุนลไพสร่งเจสำรนิมวสนุขภ5า0พรกายารกปาร้องแกบัน่งโอรอคกแเปล็นะ
ก12ารกฟลื้นุ่มฟไูสดุขแ้ กภ่า1พ) กทลั้งุม่ นรี้เะพบื่อบใไหห้กลาเวรยีจนัดโบลรหิกติ าร2ใ)นกคลลุ่มินริกะบมบีระทบางบเกดาินรอราักหษาราท3ี่ม) ีปกรละุ่มสิทูติศธิภาสาตพร์นแลรีเะวมชี
มวิทาตยราฐา4น) กจลึงไุ่มดอ้จาัดกทาำรคไู่มขือ้ 5ค)ู่มกือลกุา่มรอใาชก้ยารสรม้อุนนไพในรใน6)กากรลรุ่มักรษะาบโรบคทสาำงหเดรินับหบาุคยลใาจกรท7)างกกลาุ่มรแรพะบทบย์
แกละ้าสมาเธนาื้อรแณลสะุขกรตะาดมูกร8อ)บกบลัญุ่มชรียะาบสบมุนผไิวพหรนจังัง9ห)วกดั ลจนัุ่มทระบบุรีบเพทื่อางสเ่งดเสินรปิมัสกสาารใวชะ้ย1าส0ม) ุนกไลพุ่มรถใอนนบพัญิษชี
ยเบาือ่ หเลมักาแ1ห1่)งชกาลต่มุ ิ ลตดาคมวการมออบยยากาบสุหมรุนี่ ไแพลระจ1ัง2ห)วตัดำจรันับทยาบแุรผี นแไลทะยเพท่มีือีกเผญั ยชแาพร่องค์ความรู้การใช้ยา
สมนุ ไพรกผาู้จรัดสท่งั ใำชห้ยวาังสวม่านุ ขไ้อพมรูใลนจบาัญกคชูยี่มาือหกลากั รแใชห้ย่งชาาสตมใิ ุนหไก้ พับรบใคุนลกาากรรทักาษงากโารรคแพสทำยหแ์ รลับะบสุคาลธารกณรทสุขาง
การแพทคยู่ม์แือลเะลส่มานธาี้เปรณ็นกสาุขรตปารมับกปรรอุงบคบรัญ้งทชี่ย2าส(พม.ุนศไ.พ2ร56จ4ังห) วโดั ยจเันพทิ่มบเตุริมี จแะลเะปแ็นกป้ไรขะเนโยื้อชหนา์สใหำห้มรีคับวผาูม้ท่ี
ถตูก้อตงก้อางรแศลึกะษเาปค็น้นปคัจวจา้ ุบเกันี่ยวเนกื้อับหยาคสู่มนุือมไพีรรายหลาะกเมอียเนดื้อยหาาสสม่วุนนไใพดรยังจไำมน่ชวัดนเจ5น0ไรมา่ถยูกกตา้อรงแผบู้จ่งัดอทอำกยเนปิ ด็นี
1รบั2คกำลแุ่มนะไดนแ้ำกแล่ 1ะ)ขก้อลเสมุ่ นระอบแนบะไหเลพเื่อวยีนนำมโลาหปติรบั 2ป)รกุงลแุม่กร้ไขะรบาบยทลาะงเเอดยี นิ ดอาหาร 3) กลุม่ สูติศาสตร์นรีเวช
วิทยา 4) กลุ่มอาการไข้ 5) กลุ่มอาการร้อนใน 6) กลุ่มระบบทางเดินหายใจ 7) กลุ่มระบบ
กล้ามเนื้อและกระดูก 8) กลุ่มระบบผิวหนัง 9) กลุ่มระบบทางเดินปัสสาวะ 10) กลุ่มถอนพิษ
เบอื่ เมา 11) กลมุ่ ลดความอยากบหุ รี่ และ 12) ตำรบั ยาแผนไทยทีม่ กี ญั ชา

ผู้จัดทำหวังว่าข้อมูลจากคู่มือการใช้ยาสมุนไพรในการรักษาโรค สำหรับบุคลากรทาง
การแพทย์และสาธารณสุขตามกรอบบัญชียาสมุนไพร จังหวัดจันทบุรี จะเป็นประโยชนส์ ำหรับผู้ที่
ต้องการศึกษาค้นคว้าเกี่ยวกบั ยาสมนุ ไพร หากมีเนื้อหาส่วนใดยังไมช่ ัดเจน ไม่ถูกต้อง ผู้จัดทำยนิ ดี
รบั คำแนะนำและขอ้ เสนอแนะ เพ่ือนำมาปรบั ปรงุ แกไ้ ขรายละเอียด

คณะผจู้ ัดทำ
กันยายน 2564

จ | กล่มุ งานแพทย์แผนไทยและแพทยท์ างเลอื ก สำนกั งานสาธารณสขุ จงั หวดั จนั ทบุรี

คณะผูจ้ ดั ทำ
กันยายน 2564

จกลมุ่ งานการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก สำ�นกั งานสาธารณสุขจงั หวดั จนั ทบุรี

สารบัญ หน้า
ข
คณะผ้จู ดั ทำ ค
คำช้ีแจง จ
คำนำ ฉ
สารบญั 1
2
กลมุ่ ท่ี 1 ยารักษากลุ่มอาการทางระบบไหลเวยี นโลหติ (แก้ลม) 5
ยาหอมทพิ โอสถ 9
ยาหอมเทพจติ ร 13
ยาหอมนวโกฐ 17
ยาหอมอินทจักร์ 18
19
กลุ่มท่ี 2 ยารักษากล่มุ อาการทางระบบทางเดนิ อาหาร 25
2.1 กลมุ่ อาการขับลม บรรเทาท้องอืด ทอ้ งเฟ้อ 29
32
ยาขม้นิ ชัน 35
ยาขงิ 38
ยาธาตบุ รรจบ 41
ยาธาตอุ บเชย 42
ยาเบญจกูล 45
ยาอภยั สาลี 47
2.2 กลมุ่ บรรเทาทอ้ งผูก 50
ยาชมุ เห็ดเทศ 55
ยาตรีผลา 56
ยาธรณีสันฑะฆาต 59
ยามะขามแขก 60
2.3 กลุ่มบรรเทาทอ้ งเสีย 63
ยาเหลอื งปิดสมุทร 64
2.4 กลมุ่ บรรเทาริดสีดวงทวารหนัก 67
ยาผสมเพชรสงั ฆาต 70
กลมุ่ ที่ 3 ยารักษากลุม่ อาการทางสูติศาสตรน์ รเี วชวิทยา 73
ยาบำรงุ โลหิต 74
ยาประสะไพล 77
ยาเลือดงาม 80
กล่มุ ท่ี 4 ยารกั ษากลุม่ อาการไข้ 82
ยาเขยี วหอม
ยาจันทนล์ ลี า
ยาประสะจันทนแ์ ดง
ยาหา้ ราก

ฉ ฉกล|ุ่มกงลานุม่ กงานรแแพพททยยแ์ ์แผผนนไไททยยแแลละะกแารพแทพยทท์ ยา์ทงาเลงเอื ลกือกสำสน�ำ นกั กังางานนสสาาธธาารรณณสสขุ ุขจงั หวดั จันนททบบรุ รุ ี ี

สารบญั หน้า
กลุม่ ที่ 5 ยารกั ษากลุม่ อาการรอ้ นใน 85
86
ยาบัวบก (ยาแคปซลู ) 90
ยามะระขีน้ ก 93
ยาหญา้ ปักกง่ิ 95
กลมุ่ ท่ี 6 ยารักษากลุ่มอาการของระบบทางเดินหายใจ 96
ยาแกไ้ อผสมมะขามป้อม 99
ยาประสะมะแวง้ 101
ยาปราบชมพทู วปี 104
ยาฟ้าทะลายโจร 111
ยาอำมฤควาที 113
กล่มุ ท่ี 7 ยารกั ษากลมุ่ อาการทางกลา้ มเน้ือและกระดูก 114
ยาเถาวลั ยเ์ ปรียง 118
ยาสหศั ธารา 122
ยาพรกิ 124
ยาไพล 126
ยาลูกประคบ 129
กลุม่ ท่ี 8 ยารกั ษากลมุ่ อาการทางระบบผิวหนงั 130
ยาบวั บก (ยาครมี ) 132
ยาเปลือกมงั คุด 134
ยาพญายอ 136
ยาวา่ นหางจระเข้ 139
กล่มุ ที่ 9 ยารักษากลุ่มอาการทางระบบทางเดินปัสสาวะ 140
ยาผงกระเจ๊ียบแดง 143
ยาผงหญา้ หนวดแมว 147
กลุม่ ท่ี 10 ยาถอนพษิ เมาเบื่อ 148
ยารางจดื 151
กลุ่มที่ 11 ยาลดความอยากบหุ รี่ 152
ยาหญ้าดอกขาว 155
กลุม่ ที่ 12 ตำรบั ยาแผนไทยที่มกี ัญชา 156
ยาทำลายพระสุเมรุ 160
ยานำ้ มันกญั ชา (ตำรับหมอเดชา) 163
ยาศขุ ไสยาศน์
เอกสารอ้างอิง

ช | กลุ่มงานแพทยแ์ ผนไทยและแพทยท์ างเลอื กกลส่มุ ำงนานกั กงาานรแสพาธทายรแ์ ณผนสุขไทจยงัแหลวะัดกาจรันแทพบทุรยี ์ทางเลอื ก ส�ำ นกั งานสาธารณสขุ จังหวัดจนั ทบรุ ี ช

สารบัญ หน้า
ข
คภณาคะผผน้จู วัดกทำ ค167
คำชี้แจงภาคผนวก ก. ตาราง Drug interaction Pharmacokinetic จฉ12111778153
คำนำ ภาคผนวก ข. ตาราง Drug Interaction Pharmacodynamics 5
สารบัญ กภภลาาคค่มุ ผผทนนี่ 1ววยยกกาายคงหหา..ออรรจตกัมมหังาษเทหัสทริพาาวพ2กงโดั จ4อกลจิตสาุม่นัหรรถอทลจาบักำกแยรุ านีาร2สกท5มย6าุนา3งทไรพ่ีมะรบีปใฏบนิกไรหะริ ยิลบาเบวตบียอ่ รนเิกอโานลรหไสซิตุขมภ์(CแาพYกP้ลมP)450 9
13
ยาหอมนวโกฐ 17
ยาหอมอินทจักร์ 18
กล่มุ ท่ี 2 ยารกั ษากลมุ่ อาการทางระบบทางเดนิ อาหาร 19
2.1 กลุ่มอาการขบั ลม บรรเทาท้องอดื ท้องเฟ้อ 25
ยาขม้นิ ชนั 29
ยาขงิ 32
ยาธาตุบรรจบ 35
ยาธาตุอบเชย 38
ยาเบญจกูล 41
ยาอภัยสาลี 42
2.2 กลุม่ บรรเทาทอ้ งผกู 45
ยาชุมเหด็ เทศ 47
ยาตรีผลา 50
ยาธรณีสนั ฑะฆาต 55
ยามะขามแขก 56
2.3 กลมุ่ บรรเทาท้องเสีย 59
ยาเหลอื งปดิ สมทุ ร 60
2.4 กลมุ่ บรรเทาริดสดี วงทวารหนกั 63
ยาผสมเพชรสังฆาต 64
กลมุ่ ที่ 3 ยารักษากลมุ่ อาการทางสตู ศิ าสตรน์ รีเวชวทิ ยา 67
ยาบำรงุ โลหิต 70
ยาประสะไพล 73
ยาเลือดงาม 74
กลมุ่ ท่ี 4 ยารักษากลมุ่ อาการไข้ 77
ยาเขียวหอม 80
ยาจนั ทนล์ ีลา 82
ยาประสะจันทนแ์ ดง
ยาหา้ ราก
ซ ฉกล|่มุ กงลานมุ่ กงาานรแแพพททยยแ์ ์แผผนนไไททยยแแลละะกแารพแทพยทท์ ยา์ทงาเลงเอื ลกอื กสำสนำ�นักกังางานนสสาาธธาารรณณสสขุ ขุ จจงังั หหววัดดั จจนันั ททบบรุ รุ ี ี

กลมุ่ ที่ 1

ยาสมนุ ไพร
กลุ่มอาการทางระบบไหลเวยี นโลหติ

(แก้ลม)

1กล่มุ งานการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลือก ส�ำ นกั งานสาธารณสุขจังหวัดจนั ทบรุ ี

ยาหอมทิพโอสถ

รูปแบบยา

ยาผง ขนาด 8 กรมั

ประเภทของยา

ยาใช้ภายใน (ยารับประทาน)

สูตรตำรับ

ในผงยา 142 กรัม ประกอบดว้ ย
ดอกพิกุล ดอกบุนนาค ดอกสารภี ดอกมะลิ เกสรบัวหลวง ดอกกระดังงา ดอกจำปา
ดอกบัวจงกลนี หัวแห้วไทย หัวกระจบั แกน่ ฝาง แก่นจันทนแ์ ดง แกน่ จันทนข์ าว
แก่นจันทน์เทศ เนื้อไม้กฤษณา เปลือกชะลูด เปลือกอบเชย เปลือกสมุลแว้ง แก่นสนเทศ
เหง้าวา่ นนำ้ เหงา้ กระชาย หวั เปราะหอม ดอกคำไทย รากชะเอมเทศ แกน่ สุรามฤต
ลำตน้ ข่าต้น ลกู จนั ทน์ ดอกจนั ทน์ หนกั สงิ่ ละ 4 กรัม
โกฐสอ โกฐเขมา โกฐหัวบัว โกฐเชียง โกฐจุฬาลัมพา โกฐกระดูก โกฐก้านพร้าว
โกฐพุงปลา โกฐชฎามงั สี พิมเสน หนกั ส่ิงละ 2 กรมั
เทียนดำ เทียนแดง เทียนขาว เทียนข้าวเปลือก เทียนตาตั๊กแตน เทียนเยาวพาณี
เทียนสัตตบษุ ย์ เทยี นเกลด็ หอย เทยี นตากบ การบูร หนักสง่ิ ละ 1 กรมั

รสยา

สุขมุ หอม

ขอ้ บ่งใช้ ขนาดและวิธใี ช้ จำนวนยา นัดติดตาม
ที่จ่าย/ครงั้ อาการ
• บรรเทาอาการวงิ เวยี น ขนาด 1-2 ขวด 1 สัปดาห์
หน้ามืด ตาลาย รับประทาน คร้ังละ 1 – 1.4 กรมั
• บรรเทาอาการ วิธใี ช้
เวียนศรี ษะท่ีสัมพันธก์ ับ รับประทานคร้ังละ ½ ช้อนชา
ประจำเดอื น ละลายน้ำตม้ สุก 2 ช้อนโต๊ะ
• บรรเทาอาการ วันละ 2-3 ครง้ั หรอื เม่ือมีอาการ
อ่อนเพลีย
• บำรงุ หัวใจ
(ทำใหร้ ูส้ กึ สดชื่น)

2 | กลมุ่ งานแพทยแ์ ผนไทยและแพทยท์ างเลือก สำนักงานสาธารณสุข จังหวดั จนั ทบุรี

2 กลมุ่ งานการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก สำ�นักงานสาธารณสุขจังหวัดจนั ทบุรี

คำแนะนำในการใชย้ า

- ยานี้เหมาะสำหรับวยั กลางคน - วัยชรา (ชว่ งอายุ 30 ปี ข้ึนไป)
- ไม่ควรรบั ประทานยาติดต่อกันนานเกนิ 3 เดือน (กรณรี บั ประทานวนั ละ 3 คร้ัง)
- หากมอี าการผดิ ปกติระหว่างการใช้ยาควรปรึกษาแพทย์ แพทย์แผนไทย หรือเภสัชกร
หากเกดิ อาการข้างเคียงรุนแรงใหห้ ยุดใชย้ าทันที และรบี ไปพบแพทย์
- การเก็บรักษาไม่ควรเก็บรักษาในที่ที่มีความช้ืน หากมีความช้นื หรอื เกิดเชื้อรา อาจทำให้
Coumarin จะเปลี่ยนเปน็ Dicoumarol ซ่ึงอาจทำให้มีผลต่อการแขง็ ตัวของการเลือด

ขอ้ ห้ามใช้

- หา้ มใชย้ าน้กี ับผู้ทแ่ี พ้ยาหอมทพิ โอสถ
- ห้ามใชย้ าน้ีรว่ มกบั ยา Warfarin
- หา้ มใชย้ านรี้ ่วมกับยากลุ่ม DOACs (Apixaban, Rivaroxaban, Dabigratan)
- หา้ มใช้ยานรี้ ่วมกับยา Aspirin 300 mg
- หา้ มใชใ้ นผ้ปู ว่ ยตดิ เชอื้ เอชไอวี (HIV) ทอ่ี ยูร่ ะหว่างได้รับยา Ombitasvir, Paritaprevir
และ Ritonavir

ข้อควรระวงั

- ควรระวงั การใช้ยาในผปู้ ว่ ยที่แพ้ละอองเกสรดอกไม้
- ควรระวังการใช้ยานี้ในผู้ป่วยทม่ี ีการใช้ยากลุม่ ยาต้านการจบั ตวั ของเกลด็ เลอื ด
(Antiplatelets) เชน่ Aspirin 81 mg Clopidogrel 75 มิลลกิ รัม เปน็ ตน้
- ควรระวงั การใช้ยาในผู้ปว่ ยท่มี ีการใชย้ ากลุ่ม Non-Steroidal anti-inflammatory
drugs (NSAIDs) เช่น ไอบูโปรเฟน (Ibuprofen) นาโปรเซน (Naproxen) อโี ตรคิ อกซิบ
(Etoricoxib) เปน็ ต้น
- ควรระวังการใช้ยาอยา่ งต่อเน่ืองโดยเฉพาะอยา่ งยิง่ ในผ้ปู ่วยทมี่ ีความผิดปกติของตับ ไต
เนื่องจากอาจเกดิ การสะสมของการบรู และเกิดพิษได้1 ตำรับยาหอมทิพโอสถในตำรับ 1 กรัม มี
การบรู ปริมาณ 0.007 กรัม (ปริมาณทีส่ ง่ ผลใหเ้ กดิ พิษต่อร่างกาย 0.5-1 กรัม)

อาการไมพ่ ึงประสงค์

ไม่พบข้อมลู

เหตุการณ์ไม่พึงประสงค์

เหตกุ ารณ์ไม่พงึ ประสงค์จากสรุปรายงานเหตกุ ารณไ์ ม่พงึ ประสงคจ์ ากการใชย้ าประจำปี
2562 Spontaneous Reports of Adverse Drug Reactions 2019 พบมีรายงานจำนวน 1
รายงาน ไดแ้ ก่

Gastrointestinal : Flatulence (1/1)

3 | กลุม่ งานการแพทย์แผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก ส�ำ นกั งานสาธารณสขุ จงั หวัดจนั ทบรุ ี 3
กลุม่ งานแพทยแ์ ผนไทยและแพทยท์ างเลือก สำนักงานสาธารณสขุ จังหวัดจันทบุรี

อันตรกิรยิ าระหวา่ งสมุนไพรกบั ยาแผนปจั จบุ ัน (Drug Interaction)

Drug interaction Pharmacokinetics:
มีการศึกษาพบว่าในตำรับนี้มีสมุนไพรที่อาจจะส่งผลกระทบต่อ Cytochrome P450
(CYP) Enzyme และ P-Glycoprotein ดังน้ี

Drug interaction Pharmacokinetics สมุนไพร
มฤี ทธ์ิยับยั้งการทำงานของ โกฐเขมา 11เทยี นดำ25, 26จันทนแ์ ดง11
CYP 1A2, CYP 2E1, CYP 2D6, CYP 3A4, บัวหลวง12 ชะเอมเทศ96,97
CYP 2C19
โกฐจุฬาลมั พา18 เทยี นดำ27
มฤี ทธก์ิ ระตุ้นการทำงานของ
CYP 1A2, CYP 2E1 โกฐเชียง28 จันทนเ์ ทศ29 บนุ นาค13 พกิ ลุ 13
มฤี ทธย์ิ ับย้ังการทำงานของ สารภี13 บวั หลวง13 โกฐเขมา ชะเอมเทศ40
P-Glycoprotein

Drug Interaction Pharmacodynamics:
สมุนไพรในตำรบั นีอ้ าจจะส่งผลกระทบต่อโรคเร้ือรัง (เบาหวาน ความดัน) ดังนี้

Drug interaction Pharmacokinetics สมนุ ไพร
มีฤทธ์ิทำให้เกิด Hypotension เทยี นดำ30 เทียนแดง31 บวั หลวง14
พิกลุ 32ชะเอมเทศ42
มีฤทธท์ิ ำให้เกิด Hypoglycemia
เทียนดำ33 เทียนแดง35 เทียนตากบ34
บวั หลวง16 อบเชย5

ตารางเทยี บเคยี งยาสมุนไพรกับยาแผนปจั จุบนั

กลุม่ อาการ ยาแผนปัจจบุ นั
บรรเทาอาการเวียนศีรษะ Dimenhydrinate

Cinnarizine
flunarizine

4 กล4มุ่ ง|านกกลาุม่รแงาพนทแยพแ์ ทผยนแ์ไทผยนแไลทะยกแาลระแแพพททยยท์ ท์างาเงลเือลกือกส�ำสนำักนงกั างนาสนาสธาาธราณรสณุขสจขุ งั หจวังดัหจวนั ัดทจบันุรที บรุ ี

ยาหอมเทพจิตร

รูปแบบยา
ยาผง ขนาด 8 กรมั
ยาเม็ด ขนาด 0.2 กรัม

ประเภทของยา
ยาใช้ภายใน (ยารบั ประทาน)

สตู รตำรบั
ในผงยา 366 กรมั ประกอบดว้ ย
ดอกมะลิ หนัก 183 กรัม ผิวส้มซ่า หนัก 28 กรัม ดอกพิกุล ดอกบุนนาค ดอกสารภี
เกสรบัวหลวง ดอกบัวขม ดอกบัวเผื่อน ผิวมะกรูด ผิวมะงั่ว ผิวมะนาว ผิวส้มจีน ผิวส้มโอ
ผิวส้มตรังกานูหรือส้มจุก ผิวส้มเขียวหวาน โกฐเขมา โกฐหัวบัว โกฐเชียง โกฐจุฬาลัมพา
โกฐพุงปลา โกฐกระดูก โกฐสอ โกฐก้านพร้าว โกฐชฎามังสี เทียนดำ เทียนแดง เทียนขาว
เทยี นขา้ วเปลือก เทยี นตาต๊ักแตน เทียนเยาวพาณี เทยี นสตั ตบุษย์ เทียนเกล็ดหอย
เทยี นตากบ พิมเสน หนักส่งิ ละ 4 กรัม
ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ ลูกกระวาน ดอกกานพลู แก่นจันทน์แดง แก่นจันทน์ขาว หรือแก่น
จนั ทนช์ ะมด เนอื้ ไม้กฤษณา กะลำพกั ขอนดอน เปลอื กชะลูด เปลอื กอบเชย
รากแฝกหอม หัวเปราะหอม หนกั สง่ิ ละ 2 กรัม
การบูร หนัก 1 กรมั

รสยา เยน็ สขุ ุม

ข้อบ่งใช้ ขนาดและวธิ ใี ช้ จำนวนยาที่ นัดตดิ ตาม
จ่าย/ครัง้ อาการ

• บรรเทาอาการวิงเวยี น ขนาด ยาผง: 1 สปั ดาห์
หนา้ มืด ตาลาย คล้ายจะ รับประทาน ครงั้ ละ 1 – 1.4 กรัม 1-2 ขวด
เป็นลมเหง่ือออกตามมือ วิธีใช้
เทา้ ใจหววิ ใจส่นั หาว ยาผง :
นำ้ ตาไหล คลื่นไส้ รบั ประทาน ครัง้ ละ ½ ช้อนชา
• บรรเทาอาการคลนื่ ไส้ ละลายน้ำตม้ สุก 2 ช้อนโต๊ะ
อาเจยี น วิงเวยี น จาก วนั ละ 2 - 3 ครั้ง หรอื เมือ่ มีอาการ
การเมารถ เมาเรือ
• แกอ้ ่อนเพลยี ทำใหร้ ู้สึก

สดชืน่

55 | กลุม่ งานแพทยแ์ ผนไทยและแพทยท์ างเลอื กกลุ่มสงำานนักกงาารนแสพาทธยา์แรณผนสไุขทยจแงั ลหะวกัดาจรันแทพบทรุยี์ทางเลือก สำ�นกั งานสาธารณสุขจังหวดั จันทบรุ ี

ข้อบ่งใช้ ขนาดและวิธใี ช้ จำนวนยาที่ นัดติดตาม
• บรรเทาอาการหงดุ หงดิ ยาเม็ด: จา่ ย/ครง้ั อาการ
รบั ประทานครั้งละ 3 - 4 เม็ด ยาเมด็ : 1 สปั ดาห์
กระสบั กระสา่ ย วันละ 2 - 3 ครั้ง หรอื เม่อื มีอาการ 3 - 5 ซอง
กระวนกระวายใจ *การรบั ประทานยารปู แบบยาเม็ด
สามารถ รับประทานได้ 3 วธิ ี
- อมจนละลายหมด
- ละลายนำ้ อุ่นแลว้ ดืม่
- รบั ประทานแล้วจงึ ดม่ื น้ำตาม
ขึ้นอยกู่ ับความสะดวกของผู้ป่วย

คำแนะนำในการใช้ยา

- ยานเ้ี หมาะสำหรบั วัยกลางคน – วัยชรา
- ไม่ควรรบั ประทานเกนิ 3 คร้ัง/วัน
- ไม่ควรรับประทานยานี้ติดต่อกันนานเกิน 3 เดือน (กรณรี บั ประทานวนั ละ 3 คร้ัง)
- หากมีอาการผิดปกติระหว่างการใช้ยาควรปรึกษาแพทย์ แพทย์แผนไทย หรือเภสัชกร
หากเกดิ อาการขา้ งเคยี งรุนแรงให้หยุดใชย้ าทนั ที และรีบไปพบแพทย์
- การเก็บรักษาไมค่ วรเก็บรักษาในที่ที่มคี วามช้ืน หากมีความชื้นหรือเกิดเชือ้ รา อาจทำให้
Coumarin จะเปลี่ยนเปน็ Dicoumarol ซ่ึงอาจทำให้มผี ลต่อการแขง็ ตวั ของการเลือด

ขอ้ ห้ามใช้

- หา้ มใชย้ าน้ีกบั ผทู้ ีแ่ พย้ าหอมเทพจติ ร
- ห้ามใช้ยานร้ี ว่ มกับยา Warfarin
- ห้ามใช้ยานร้ี ่วมกบั ยากลมุ่ DOACs (Apixaban, Rivaroxaban, Dabigratan)
- หา้ มใช้ยานร้ี ว่ มกับยา Aspirin 300 mg
- ห้ามใชใ้ นหญิงต้งั ครรภ์ 3 เดือนแรก

ข้อควรระวงั

- ควรระวังการใช้ยาในผูป้ ่วยทีแ่ พ้ละอองเกสรดอกไม้
- ควรระวังการใชย้ านใ้ี นผปู้ ว่ ยที่มีการใชย้ ากล่มุ ยาตา้ นการจบั ตัวของเกล็ดเลอื ด
(Antiplatelets) เชน่ Aspirin 81 mg Clopidogrel 75 มิลลิกรมั เป็นต้น
- ควรระวงั การใช้ยาในผ้ปู ว่ ยท่ีมกี ารใช้ยากลุ่ม Non-Steroidal anti-inflammatory
drugs (NSAIDs) เชน่ ไอบโู ปรเฟน (Ibuprofen) นาโปรเซน (Naproxen) อีโตริคอกซิบ
(Etoricoxib) เป็นต้น

6 6กลุม่| งกาลนมุ่กงาารนแพแพทยทแ์ยผแ์ นผไนทไยทแยลแะลกะาแรแพพททยยท์ ์ทาางงเลเลือือกกสสำำ�นนกั กั งงาานนสสาาธธาารรณณสสุขุขจจงั งั หหววดั ดั จจันันททบบุรรุี ี

- ควรระวงั การใช้ยาในผ้ทู ่ีรับประทานยารักษาความดันโลหติ สงู
- ควรระวงั การใช้ยาในผทู้ ่ีรบั ประทานยาลดระดับนำ้ ตาลในเลอื ด หรอื ฉดี อินซูลิน
- ควรระวงั การใชย้ าอยา่ งต่อเนอื่ งโดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ ในผ้ปู ว่ ยท่มี คี วามผดิ ปกตขิ องตบั ไต
เนือ่ งจากอาจเกิดการสะสมของการบรู และเกดิ พิษได้ตำรับยาหอมเทพจติ รในตำรบั 1 กรัม มี
การบูรปรมิ าณ 0.0027 กรัม (ปริมาณที่ส่งผลให้เกดิ พิษต่อร่างกาย 0.5-1 กรัม)

อาการไม่พึงประสงค์

ไม่พบข้อมลู

เหตกุ ารณ์ไมพ่ งึ ประสงค์

เหตกุ ารณ์ไม่พึงประสงคจ์ ากสรุปรายงานเหตกุ ารณไ์ ม่พึงประสงคจ์ ากการใช้ยาประจำปี
2562 Spontaneous Reports of Adverse Drug Reactions 2019 พบมรี ายงานจำนวน 7
รายงาน ได้แก่

Gastrointestinal : Abdominal Discomfort (1/7), Nausea (1/7),
Faecal Abnormality (1/7)

Dermatologic : Maculopapular Rash (1/7), Urticaria (1/7),
Erythematous Rash (1/7)

Others : Photosensitivity Reaction (1/7)

อันตรกิริยาระหวา่ งสมุนไพรกับยาแผนปจั จุบัน (Drug Interaction)

Drug interaction Pharmacokinetics:
มกี ารศึกษาพบวา่ ในตำรับน้ีมีสมุนไพรท่อี าจจะส่งผลกระทบตอ่ Cytochrome P450
(CYP) Enzyme และ P-Glycoprotein ดังนี้

Drug interaction Pharmacokinetics สมนุ ไพร
มฤี ทธ์ิยับย้ังการทำงานของ โกฐเขมา 11เทียนดำ25, 26จนั ทนแ์ ดง11
CYP 1A2, CYP 2E1, CYP 2D6, CYP 3A4, บวั หลวง12
CYP 2C19
มีฤทธิ์กระต้นุ การทำงานของ โกฐจฬุ าลมั พา18 เทยี นดำ27
CYP 1A2, CYP 2E1
มีฤทธยิ์ ับย้ังการทำงานของ โกฐเชยี ง28 จนั ทนเ์ ทศ29 บุนนาค13 พกิ ลุ 13
P-Glycoprotein สารภี 13มะลิ13 บวั หลวง13 โกฐเขมา

7 | กล่มุ งานการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก สำ�นักงานสาธารณสขุ จังหวดั จันทบรุ ี 7
กล่มุ งานแพทย์แผนไทยและแพทยท์ างเลือก สำนกั งานสาธารณสขุ จงั หวดั จันทบรุ ี

Drug Interaction Pharmacodynamics:
สมนุ ไพรในตำรับนอ้ี าจจะส่งผลกระทบต่อโรคเร้ือรัง (เบาหวาน ความดัน) ดังนี้

Drug interaction Pharmacokinetics สมุนไพร
มีฤทธ์ิทำใหเ้ กิด Hypotension เทียนดำ30 เทียนแดง31 บัวหลวง 14
พิกุล32
มฤี ทธทิ์ ำใหเ้ กิด Hypoglycemia
เทยี นดำ33 เทยี นแดง35 เทยี นตากบ34
บวั หลวง16 อบเชย5

ตารางเทยี บเคยี งยาสมนุ ไพรกบั ยาแผนปัจจุบนั ยาแผนปัจจบุ นั
Dimenhydrinate
กลุม่ อาการ
Cinnarizine
บรรเทาอาการเวยี นศีรษะ flunarizine

8 8กลุ่ม| งกาลนุ่มกงาารนแพแพทยท์แยผ์แนผไนทไยทแยลแะลกะาแรแพพททยยท์ ์ทาางงเลเลือือกกสสำ�ำ นนกั กั งงาานนสสาาธธาารรณณสสุขุขจจงั ังหหววัดดั จจนั นั ททบบรุ ุรี ี

ยาหอมนวโกฐ

รูปแบบยา

ยาผง ขนาด 8 กรมั

ประเภทของยา

ยาใชภ้ ายใน (ยารบั ประทาน)

สูตรตำรับ

ในผงยา 212 กรัม ประกอบดว้ ย
โกฐสอ โกฐเขมา โกฐหวั บัว โกฐเชียง โกฐจุฬาลัมพา โกฐกระดกู โกฐก้านพรา้ ว
โกฐพุงปลา โกฐชฎามงั สี เทียนดำ เทียนแดง เทียนขาว เทยี นขา้ วเปลือก เทียนตาตั๊กแตน
เทียนเยาวพาณี เทียนสัตตบุษย์ เทียนเกล็ดหอย เทียนตากบ เปลือกสมุลแว้ง หญ้าตีนนก
รากแฝกหอม เปลือกชะลดู หวั เปราะหอม กะลำพัก ขอนดอก เนอื้ ไม้กฤษณา หวั แห้วหมู
ลูกกระวาน ดอกกานพลู ดอกจันทน์ ลูกจันทน์ แก่นสน เปลือกอบเชยญวน ลูกผักชีลา
แก่นสักขี ลูกราชดัด ลูกสารพัดพิษ แก่นจันทน์เทศ แก่นจันทน์แดง ลูกกระดอม
เถาบอระเพ็ด เกสรบัวหลวง ดอกบุนนาค ดอกพิกุล ดอกสารภี ดอกมะลิ รากชะเอมเทศ
เน้อื ลูกมะขามป้อม เน้ือลูกสมอพิเภก หนักสิง่ ละ 4 กรัม
เหง้าขิงแห้ง ดอกดปี ลี รากเจตมลู เพลงิ แดง เถาสะค้าน รากชา้ พลู หนกั สิ่งละ 3 กรัม
พิมเสน หนัก 1 กรัม

รสยา

สุขุมร้อน

ข้อบ่งใช้ ขนาดและวธิ ีใช้ จำนวนยาที่ นดั ติดตาม
จา่ ย/ครง้ั อาการ
• บรรเทาอาการวงิ เวียน ขนาด 1- 2 ขวด 1 สัปดาห์
คลน่ื ไส้ อาเจยี น รบั ประทาน ครง้ั ละ 1 – 2 กรัม
คล่ืนเหียน วิธีใช้
(พะอืดพะอม) รบั ประทานครั้งละ ½ ช้อนชา
• บรรเทาอาการปากจืด ละลายนำ้ ต้มสกุ 2 ชอ้ นโต๊ะ
ออ่ นเพลีย เบ่อื อาหาร วันละ 2 - 3 ครั้ง หรอื เม่อื มอี าการ
หลังสร่างไข้ (หายไข)้ น้ำกระสายยา
กรณีอาเจยี นรว่ มดว้ ย
ละลายในน้ำต้มลูกผกั ชี 2 ช้อนโตะ๊
กรณเี บื่ออาหารหลังสร่างไข้
ละลายในนำ้ ต้มกระดอมหรือก้าน
สะเดา หรอื นำ้ ต้มสุก 2 ช้อนโต๊ะ
รับประทาน

9 | กลุม่ งานแพทย์แผนไทยและแพทยท์ างเลือก สำนกั งานสาธารณสุข จังหวัดจันทบุรี

9กลุม่ งานการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก สำ�นกั งานสาธารณสุขจังหวัดจันทบุรี

คำแนะนำในการใช้ยา

- การเตรียมนำ้ กระสายยา
นำ้ ต้มลกู ผักชี : นำลกู ผักชี 10 กรมั ตอ่ น้ำ 250 มลิ ลกิ รัม ต้มเดอื ดนาน 5 นาที
สามารถเกบ็ ไวไ้ ด้ 1 วนั (ในอณุ หภมู ิห้อง)
นำ้ ต้มกระดอม : นำลูกกระดอมแหง้ 10 กรัม (3-5 ลูก) ต่อน้ำ 250 มลิ ลิกรัม
ต้มเดอื ดนาน 2-5 นาที สามารถเกบ็ ไว้ได้ 1 วนั
(ในอุณหภูมิหอ้ ง)
นำ้ ตม้ กา้ นสะเดา : นำก้านสะเดา (ไม่มีใบ) 10 กรมั ต้มเดือดนาน 2-5 นาที
สามารถเกบ็ ไว้ได้ 1 วนั (ในอุณหภมู หิ ้อง

- ยานเ้ี หมาะสำหรบั วยั กลางคน – วยั ชรา
- ไมค่ วรรับประทานเกิน 3 คร้ัง/วนั
- ไม่ควรรบั ประทานยานตี้ ิดต่อกนั นานเกิน 3 เดอื น (กรณี รบั ประทานวนั ละ 3 ครั้ง)
- หากมีอาการผดิ ปกตริ ะหวา่ งการใช้ยาควรปรกึ ษาแพทย์ แพทย์แผนไทย หรอื เภสชั กร
หากเกิดอาการข้างเคยี งรุนแรงใหห้ ยดุ ใชย้ าทนั ที และรบี ไปพบแพทย์
- การเก็บรกั ษาไม่ควรเกบ็ รักษาในทท่ี ี่มีความช้ืน หากมีความช้ืนหรือเกดิ เช้ือรา อาจทำให้
Coumarin จะเปล่ียนเปน็ Dicoumarol ซ่ึงอาจทำใหม้ ผี ลต่อการแข็งตัวของการเลือด

ข้อหา้ มใช้

- ห้ามใช้ยานก้ี ับผทู้ ่แี พย้ าหอมนวโกฐ
- ห้ามใช้ยาน้รี ว่ มกับยา Warfarin
- ห้ามใช้ยานี้รว่ มกับยากล่มุ DOACs (Apixaban, Rivaroxaban, Dabigratan)
- ห้ามใช้ยาน้ีร่วมกับยา Aspirin 300 mg
- หา้ มใช้ในหญิงตง้ั ครรภ์
- ห้ามใช้ในผู้ท่มี ีไขส้ งู > 38 องศาเซลเซยี ส
- ห้ามใชใ้ นผู้ป่วยติดเชื้อเอชไอวี (HIV) ทอ่ี ยู่ระหว่างได้รบั ยา Ombitasvir, Paritaprevir
และ Ritonavir

ขอ้ ควรระวัง

- ควรระวังการใช้ยาในผปู้ ่วยที่แพ้ละอองเกสรดอกไม้
- ควรระวงั การใชย้ าน้ีในผปู้ ่วยท่มี ีการใชย้ ากลุม่ ยาตา้ นการจับตัวของเกลด็ เลอื ด
(Antiplatelets) เช่น Aspirin 81 mg Clopidogrel 75 มลิ ลกิ รมั เปน็ ตน้
- ควรระวังการใชย้ าในผปู้ ่วยทีม่ ีการใช้ยากล่มุ Non-Steroidal anti-inflammatory
drugs (NSAIDs) เชน่ ไอบโู ปรเฟน (Ibuprofen) นาโปรเซน (Naproxen) อโี ตรคิ อกซิบ
(Etoricoxib) เปน็ ต้น
- ควรระวังการใชย้ าในผทู้ ่รี บั ประทานยารักษาความดนั โลหติ สงู
- ควรระวังการใช้ยาในผู้ทร่ี บั ประทานยาลดระดับนำ้ ตาลในเลอื ด หรอื ฉดี อนิ ซูลิน

10 1กล0ุม่ ง|านกกลาุม่ รงแาพนทแยพ์แทผยน์แไผทนยไแทลยะกแาลระแแพพททยยท์ ท์ าางงเลเลือือกกสส�ำ นำนกั กังางนานสาสธาาธราณรณสขุสจุขงั หจงัวหัดวจดัันจทันบทรุ ีบรุ ี

อาการไม่พึงประสงค์

ไม่พบข้อมลู

เหตกุ ารณ์ไม่พึงประสงค์

เหตกุ ารณ์ไม่พึงประสงค์จากสรปุ รายงานเหตกุ ารณ์ไม่พงึ ประสงคจ์ ากการใช้ยาประจำปี
2562 Spontaneous Reports of Adverse Drug Reactions 2019 พบมรี ายงานจำนวน 3
รายงาน ไดแ้ ก่

Dermatologic: Erythematous Rash (1/3), Maculopapular Rash (1/3),
Urticaria(1/3)

อันตรกิรยิ าระหว่างสมุนไพรกบั ยาแผนปัจจบุ นั (Drug Interaction)

Drug interaction Pharmacokinetics:
มีการศึกษาพบว่าในตำรบั นี้มีสมนุ ไพรที่อาจจะสง่ ผลกระทบต่อ Cytochrome P450
(CYP) Enzyme และ P-Glycoprotein ดงั นี้

Drug interaction Pharmacokinetics สมุนไพร
มีฤทธยิ์ ับยั้งการทำงานของ บวั หลวง12 โกฐเขมา11 เทียนดำ25,26
CYP 1A2, CYP 2E1, CYP 2D6, CYP 3A4, ขงิ 36,37,96 ดปี ล3ี 7,43 ชะเอมเทศ96,97
CYP 2C19, CYP 2C9 จันทน์แดง11 เจตมูลเพลิงแดง11
มะขามปอ้ ม96 บอระเพด็ 110
มฤี ทธ์ิกระตุน้ การทำงานของ โกฐจฬุ าลมั พา18 เทยี นดำ 27บอระเพด็ 110
CYP 1A2, CYP 2E1
มฤี ทธยิ์ ับยั้งการทำงานของ โกฐเชยี ง28 ดปี ลี44 จันทน์เทศ 29
P-Glycoprotein มะขามปอ้ ม7 ชะเอมเทศ40 บุนนาค13 พกิ ลุ 13
สารภี13 มะลิ13 บวั หลวง13 ขงิ 6โกฐเขมา
มีฤทธ์กิ ระต้นุ การทำงานของ ขิง41
P-Glycoprotein

Drug Interaction Pharmacodynamics:
สมนุ ไพรในตำรบั น้อี าจจะส่งผลกระทบต่อโรคเรื้อรัง (เบาหวาน ความดัน) ดงั นี้

Drug interaction Pharmacokinetics สมนุ ไพร
มฤี ทธ์ิทำให้เกดิ Hypotension เทยี นดำ30 เทยี นแดง31 บวั หลวง 14พิกลุ 32
ชะเอมเทศ 4ดีปลี45 บอระเพ็ด19
มฤี ทธ์ิทำให้เกิด Hypoglycemia
เทียนดำ33 เทยี นแดง35 เทียนตากบ34
บวั หลวง16 บอระเพด็ 99 ขงิ 5ชา้ พลู50

1111 | กลุ่มงานแพทย์แผนไทยและแพทยท์ างเลกอืลกุ่มงสาำนนกกัารงแานพสทายธ์แาผรนณไทสขุยแจลังะหกวาดัรแจพนั ททยบ์ทรุ าี งเลอื ก ส�ำ นักงานสาธารณสุขจังหวัดจนั ทบุรี

ตารางเทียบเคียงยาสมุนไพรกับยาแผนปจั จุบัน

กล่มุ อาการ ยาแผนปจั จุบัน
บรรเทาอาการเวยี นศรี ษะ Dimenhydrinate

Cinnarizine
flunarizine

ข้อมลู อ่ืน

- ในสตู รตำรบั ไดต้ ดั ไคร้เครือออก เน่อื งจากมีข้อมูลงานวิจยั บ่งช้วี ่าไคร้เครือทีใ่ ชแ้ ละมกี าร
จำหนา่ ย ในทอ้ งตลาด เปน็ พืชในสกุล Aristolochia ซงึ่ พชื ในสกลุ Aristolochia มี
รายงานพบวา่ ก่อให้เกิดความเป็นพิษต่อไต (Nephrotoxicity) และเม่อื ปี ค.ศ. 2002
องค์การอนามยั โลก ไดป้ ระกาศใหพ้ ชื สกลุ Aristolochia เป็นสารก่อมะเร็งในมนษุ ย์

12 1กล2มุ่ ง|านกกลาุ่มรงแาพนทแยพแ์ ทผยนแ์ ไผทนยไแทลยะกแาลระแแพพททยยท์ ์ทาางงเลเลอื ือกกสส�ำ นำนักกังางนานสาสธาาธราณรณสขุสจุขงั หจังวหดั วจดันั จทนับทุรีบุรี

ยาหอมอนิ ทจกั ร์

รปู แบบยา

ยาผง ขนาด 8 กรมั

ประเภทของยา

ยาใช้ภายใน (ยารับประทาน)

สูตรตำรับ

ในผงยา 98 กรมั ประกอบด้วย
เถาสะคา้ น รากชา้ พลู เหงา้ ขงิ ดอกดปี ลี รากเจตมูลเพลงิ แดง ลกู ผกั ชลี า โกฐสอ โกฐเขมา
โกฐก้านพร้าว โกฐพุงปลา โกฐจุฬาลัมพา โกฐเชียง โกฐกักกรา โกฐน้ำเต้า โกฐกระดูก
เทียนดำ เทียนขาว เทียนแดง เทียนข้าวเปลือก เทียนเยาวพาณี แก่นจันทน์แดง
แก่นจนั ทน์เทศ เถามวกแดง เถามวกขาว รากยา่ นาง เปลือกชะลูด เปลอื กอบเชย
เปลือกสมุลแว้ง เนื้อไม้กฤษณา กะลำพัก เถาบอระเพ็ด ลูกกระดอม กำยาน ขอนดอก
ลูกจันทน์ ดอกจนั ทน์ ลกู กระวาน ดอกกานพลู ลำพันแดง ดอกสารภี ดอกพิกลุ
ดอกบุนนาค ดอกจำปา ดอกกระดังงา ดอกมะลิ ดอกคำไทย แก่นฝางเสน ดีวัว พิมเสน
หนกั สง่ิ ละ 2 กรมั

รสยา

สุขมุ รอ้ น

ข้อบ่งใช้ ขนาดและวิธใี ช้ จำนวนยาท่ี นดั ตดิ ตาม
• คลื่นเหียน ขนาด จา่ ย/ครงั้ อาการ
(อาการวงิ เวยี น รบั ประทาน ครง้ั ละ 1 – 2 กรัม 1-2 ขวด 1 สปั ดาห์
ใจหวิว คล่นื ไส)้ วิธีใช้
• แกล้ มบาดทะจิต รบั ประทานครั้งละ ½ ชอ้ นชา
(ภาวะเซ่อื งซึม หาว ละลายนำ้ ต้มสกุ 2 ชอ้ นโต๊ะ
นำ้ ตาไหล อาการ วนั ละ 2-3 ครงั้ หรอื เม่ือมีอาการ
อ่อนเพลยี ) น้ำกระสายยา
• บรรเทาอาการ กรณี คลื่นเหียนอาเจียน
กระสับกระสา่ ย นอนไม่ ละลายนำ้ ลกู ผักชี/ลูกยอ 2 ชอ้ นโต๊ะ
หลบั หงุดหงดิ กระวน กรณี จุกเสยี ดแน่นทอ้ ง
กระวายใจช่วงมี ละลายน้ำขิง 2 ชอ้ นโต๊ะ
ประจำเดอื น
• บรรเทาอาการจุกเสยี ด
แน่นทอ้ ง

13 | กลุม่ งานแพทย์แผนไทยและแพทยท์ างเลือก สำนกั งานสาธารณสขุ จังหวดั จนั ทบรุ ี 13

กลุม่ งานการแพทย์แผนไทยและการแพทยท์ างเลือก สำ�นกั งานสาธารณสขุ จังหวัดจันทบุรี

คำแนะนำในการใช้ยา

- การเตรียมนำ้ กระสายยา
น้ำต้มลูกผกั ชี : นำลูกผักชี 10 กรัมต่อนำ้ 250 มลิ ลกิ รัม ตม้ เดอื ดนาน 5 นาที
สามารถเก็บไวไ้ ด้ 1 วัน (ในอุณหภมู ิห้อง)
น้ำตม้ ลูกยอ : นำลูกยอ (ไมส่ ุกไมด่ ิบ) 1 ลูก ผ่าแนวขวางออกเป็น 5 ส่วน
ตม้ จนเดือดนาน 2-5 นาที

- ยานเ้ี หมาะสำหรับวยั ชรา
- ไม่ควรรับประทานเกิน 4 คร้ัง/วัน
- ไมค่ วรรบั ประทานยาน้ีติดต่อกันนานเกนิ 3 เดอื น (กรณี รบั ประทานวันละ 3 ครั้ง)
- หากมีอาการผดิ ปกติระหวา่ งการใช้ยาควรปรกึ ษาแพทย์ แพทย์แผนไทย หรอื เภสัชกร
หากเกดิ อาการขา้ งเคยี งรนุ แรงใหห้ ยุดใช้ยาทนั ที และรีบไปพบแพทย์
- การเก็บรักษาไมค่ วรเกบ็ รักษาในทีท่ ่ีมีความชน้ื หากมคี วามชืน้ หรอื เกดิ เช้ือรา อาจทำให้
Coumarin จะเปลยี่ นเปน็ Dicoumarol ซ่ึงอาจทำให้มีผลตอ่ การแขง็ ตวั ของการเลอื ด

ข้อห้ามใช้

- หา้ มใช้ยานก้ี ับผ้ทู ี่แพ้ยาหอมอินทจกั ร์
- ห้ามใช้ยานีร้ ว่ มกบั ยา Warfarin
- หา้ มใชย้ านี้รว่ มกบั ยากลมุ่ DOACs (Apixaban, Rivaroxaban, Dabigratan)
- ห้ามใช้ยาน้รี ว่ มกับยา Aspirin 300 mg
- ห้ามใชใ้ นหญงิ ต้ังครรภ์

ข้อควรระวงั

- ควรระวังการใช้ยาในผู้ป่วยท่แี พ้ละอองเกสรดอกไม้
- ควรระวงั การใช้ยาน้ใี นผู้ปว่ ยท่มี กี ารใชย้ ากลุ่มยาต้านการจับตวั ของเกล็ดเลือด
(Antiplatelets) เช่น Aspirin 81 mg Clopidogrel 75 มิลลกิ รัม เปน็ ตน้
- ควรระวงั การใชย้ าในผู้ป่วยท่ีมีการใชย้ ากลุม่ Non-Steroidal anti-inflammatory
drugs (NSAIDs) เชน่ ไอบูโปรเฟน (Ibuprofen) นาโปรเซน (Naproxen) อโี ตรคิ อกซิบ
(Etoricoxib) เปน็ ต้น
- ควรระวังการใช้ยาในผูท้ ี่รับประทานยารักษาความดันโลหติ สูง
- ควรระวงั การใชย้ าในผู้ทร่ี ับประทานยาลดระดบั นำ้ ตาลในเลือด หรอื ฉดี อินซูลิน

อาการไมพ่ งึ ประสงค์

ไม่พบข้อมูล

14 1กล4ุ่มง|านกกลาุ่มรงแาพนทแยพแ์ ทผยน์แไผทนยไแทลยะกแาลระแแพพททยยท์ ์ทาางงเลเลืออื กกสสำ�นำนักกังางนานสาสธาาธราณรณสขุสจขุ งั หจงัวหดั วจดันั จทนับทรุ ีบรุ ี

เหตกุ ารณไ์ มพ่ ึงประสงค์

เหตุการณ์ไม่พึงประสงค์จากสรปุ รายงานเหตกุ ารณไ์ ม่พงึ ประสงคจ์ ากการใช้ยาประจำปี
2562 Spontaneous Reports of Adverse Drug Reactions 2019 พบมรี ายงาน ทั้งสิ้น 9
รายงาน

Gastrointestinal : Abdominal Discomfort (1/9)
Hepatic : Hepatitis (1/9)
Respiratory : Pain Burning of Chest (1/9), Dyspnoea (1/9)
Dermatologic : Eczema (1/9), Pruritus(1/9), Erythematous Rash (1/9),

Urticaria(1/9)
Others : Peripheral Edema(1/9)

อนั ตรกริ ิยาระหวา่ งสมุนไพรกบั ยาแผนปจั จุบัน (Drug Interaction)

Drug interaction Pharmacokinetics:
มกี ารศึกษาพบว่าในตำรบั นี้มีสมนุ ไพรท่อี าจจะสง่ ผลกระทบตอ่ Cytochrome P450 (CYP)
Enzyme และ P-Glycoprotein ดังน้ี

Drug interaction Pharmacokinetics สมุนไพร
มฤี ทธิ์ยับยั้งการทำงานของ โกฐเขมา11 เทียนดำ25,26 ขิง36,37,96
CYP 1A2, CYP 2E1, CYP 2D6, CYP 3A4, ดีปลี37,43 จนั ทนแ์ ดง11 เจตมูลเพลงิ แดง11
CYP 2C19

มฤี ทธก์ิ ระตนุ้ การทำงานของ โกฐจุฬาลัมพา18 เทยี นดำ 27
CYP 1A2, CYP 2E1

มฤี ทธิ์ยับย้ังการทำงานของ โกฐเชียง28 ดีปลี44 จันทน์เทศ 29
P-Glycoprotein บนุ นาค13 พิกลุ 13 สารภี13 มะลิ13 ขงิ 6
มฤี ทธ์ิกระตนุ้ การทำงานของ โกฐเขมา
P-Glycoprotein ขงิ 41

Drug Interaction Pharmacodynamics:
สมุนไพรในตำรับนีอ้ าจจะส่งผลกระทบต่อโรคเร้ือรงั (เบาหวาน ความดัน) ดงั น้ี

Drug interaction Pharmacokinetics สมุนไพร
มีฤทธ์ิทำใหเ้ กิด Hypotension เทยี นดำ30 เทยี นแดง31 ดปี ลี45
พกิ ุล32 บอระเพ็ด19
มฤี ทธท์ิ ำใหเ้ กดิ Hypoglycemia
เทียนดำ33 เทียนแดง35 ชา้ พลู50 ขงิ 5 อบเชย5
บอระเพ็ด99

1515 | กลมุ่ งานแพทย์แผนไทยและแพทยท์ างเลกือลกุ่มงสาำนนกกัารงแานพสทายธแ์ าผรนณไทสขุยแจลังะหกวาดัรแจพนั ททยบท์ รุ าี งเลอื ก ส�ำ นักงานสาธารณสขุ จงั หวดั จันทบรุ ี

ตารางเทียบเคยี งยาสมุนไพรกบั ยาแผนปจั จุบัน ยาแผนปัจจบุ ัน
Dimenhydrinate
กลุม่ อาการ
บรรเทาอาการเวียนศีรษะ Cinnarizine
flunarizine

16 1กล6ุ่มง|านกกลามุ่ รงแาพนทแยพแ์ ทผยน์แไผทนยไแทลยะกแาลระแแพพททยย์ท์ทาางงเลเลอื อื กกสสำ�นำนกั กังางนานสาสธาาธราณรณสุขสจุขังหจงัวหัดวจัดันจทนับทรุ ีบุรี

กลุม่ ท่ี 2

ยาสมนุ ไพร
กลุ่มอาการทางระบบทางเดนิ อาหาร

17กล่มุ งานการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก สำ�นกั งานสาธารณสุขจงั หวัดจนั ทบุรี

2.1 กลมุ่ ยาขบั ลม
บรรเทาอาการท้องอืดท้องเฟอ้

18 กลมุ่ งานการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก ส�ำ นกั งานสาธารณสขุ จงั หวดั จันทบรุ ี

ยาขมิ้นชัน

รปู แบบยา

ยาแคปซลู ขนาด 0.5 กรัม

ประเภทของยา

ยาใชภ้ ายใน (ยารับประทาน)

ตัวยาสำคัญ

ผงเหง้าขม้ินชัน (Curcuma longa L.) มีสารสำคัญ Curcuminoids ไมน่ ้อยกวา่ ร้อยละ 5.0
โดยน้ำหนัก (w/w) และน้ำมันระเหยง่ายไม่นอ้ ยกว่ารอ้ ยละ 6.0 โดยปริมาตรตอ่ น้ำหนกั (v/w)

รสยา

ฝาดร้อน

ข้อบ่งใช้ ขนาดและวธิ ใี ช้ จำนวนยาที่ นดั ตดิ ตาม
จา่ ย/คร้ัง อาการ
• ยาขบั ลมในกระเพาะ ขนาด 60 แคปซลู 1 สัปดาห์
และลำไส้ ช่วยแก้อาการ รบั ประทาน ครงั้ ละ 0.5 – 1 กรัม
ทอ้ งข้ึน (ท้องอืด วิธีใช้
ทอ้ งเฟอ้ ) จกุ เสยี ด แนน่ รบั ประทานคร้ังละ 2 แคปซูล
เฟ้อ เรอเหม็นเปรย้ี ว วนั ละ 3 คร้ัง หลงั อาหาร
• บรรเทาอาการปวดใน เชา้ กลางวัน เย็น
กระเพาะอาหาร
เนื่องจากอาหารไมย่ ่อย
และมกี รดมากเกนิ

คำแนะนำในการใชย้ า

- ยานีเ้ หมาะสำหรบั ผู้ท่มี ีอายุมากกวา่ 12 ปขี ้ึนไป
- ไมค่ วรรับประทานยาติดต่อกันนานเกิน 3 เดอื น เน่ืองจากอาจทำใหเ้ กิดภาวะลำไสอ้ ุดตันได้
- ในกรณที ่ีมีการถ่ายดำ หรอื อาเจียนเปน็ เลอื ดควรรีบไปพบแพทย์ทนั ที เนอ่ื งจากอาจมี
เลือดออกบรเิ วณทางเดินอาหาร
- หากมอี าการผดิ ปกติระหว่างการใชย้ าควรปรกึ ษาแพทย์ แพทย์แผนไทย หรอื เภสชั กร
หากเกดิ อาการขา้ งเคยี งรนุ แรงให้หยุดใชย้ าทนั ที และรบี ไปพบแพทย์

1919
| กลมุ่ งานการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลือก สำ�นักงานสาธารณสขุ จงั หวดั จนั ทบุรี
กลุ่มงานแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์ทางเลอื ก สำนกั งานสาธารณสขุ จงั หวดั จันทบุรี

ข้อห้ามใช้

- หา้ มใช้ยานีก้ ับผูท้ ี่แพย้ าขมิน้ ชนั
- หา้ มใชย้ าน้รี ่วมกับยา Warfarin
- หา้ มใชย้ านี้รว่ มกับยากลุ่ม DOACs (Apixaban, Rivaroxaban, Dabigratan)
- หา้ มใชย้ านร้ี ว่ มกับยา Aspirin 300 mg
- หา้ มใชก้ บั ผู้ที่ท่อนำ้ ดีอุดตนั

ข้อควรระวงั

- ควรระวงั การใช้ยาในหญิงตั้งครรภ์
- ควรระวงั การใชย้ านี้ในผูป้ ่วยทมี่ ีการใชย้ ากลุม่ ยาต้านการจบั ตวั ของเกล็ดเลอื ด
(Antiplatelets) เช่น Aspirin 81 mg Clopidogrel 75 มิลลิกรัม เปน็ ตน้
- ควรระวังการใช้ร่วมกบั ยารักษาโรคมะเร็งบางชนดิ เช่น Doxorubicin, Chlormethine,
Cyclophosphamide และ Camptothecin เน่ืองจาก Curcumin อาจมผี ลต้านฤทธิ์ยาดงั กลา่ ว
เป็นผลทำใหก้ ารออกฤทธข์ิ องยาดัง่ กล่าวลดลง
- ควรระวังการใช้ยาในผ้ปู ว่ ยทมี่ กี ารใชย้ ากลุ่ม Non-Steroidal anti-inflammatory
drugs (NSAIDs) เชน่ ไอบโู ปรเฟน (Ibuprofen) นาโปรเซน (Naproxen) อโี ตรคิ อกซิบ
(Etoricoxib) เปน็ ต้น
- ควรระวงั การใช้ยาในผปู้ ว่ ยทีไ่ ด้รบั ยา sulfasalazine ซงึ่ อาจเพิ่มความเสีย่ งต่อการเกดิ
ผลขา้ งเคียงจากยา sulfasalazine
- ควรระวังการใชย้ าในผูท้ ร่ี บั ประทานยารักษาความดันโลหิตสูง
- ควรระวังการใช้กับผู้ปว่ ยโรคนิ่วในถงุ นำ้ ดี ยกเว้นภายใต้การดแู ลของแพทย์

อาการไมพ่ งึ ประสงค์

ไม่พบข้อมูล

เหตุการณ์ไม่พึงประสงค์

เหตุการณ์ไม่พงึ ประสงคจ์ ากสรุปรายงานเหตกุ ารณ์ไม่พงึ ประสงคจ์ ากการใช้ยาประจำปี
2562 Spontaneous Reports of Adverse Drug Reaction 2019 พบว่ามรี ายงานทั้งสิ้น 821
รายงาน

Cardiovascular : Palpitation (9/821), Faintness (1/821), Weariness (1/821)
Dermatologic : Pruritus (44/821), Rash (44/821), Urticaria (32/821),

Maculopapular Rash (29/821), Itching (9/821), Flushing (2/821),
Macular Rash (5/821), Erythematous Rash (7/821), Burning Sensation
(3/821), Burning Skin (2/821), Fixed-Drug Eruption (3/821), Dry Skin
(2/821), Erythema Multiforme (3/821), Papulovesicular Rash (1/821),
Papular rash (1/821), Bullous Rash (1/821), Pustular Rash

20 2กล0ุ่มง|านกกลาุ่มรงแาพนทแยพ์แทผยน์แไผทนยไแทลยะแกลาะรแแพพททยยท์ท์ าางงเเลลอื อื กกสสำ�ำนนักกั งงาานนสสาาธธาารรณณสสขุ ุขจงั จหงั วหดั วจัดนั จทันบทุรบี รุ ี

(1/821), Pain (1/821), Burning Pain (1/821), Exfoliative Dermatitis
(1/821), Contact Dermatitis (1/821), Erythema (1/821), Burn (1/821),
Heat Rash (1/821), Toxic epidermal necrolysis (1/821), Stevens
Johnson Syndrome (3/821)
Endocrine Metabolic : Hypoglycaemia (1/821)
Gastrointestinal : Nausea (53/821), Abdominal Pain (50/821),
Anorexia (37/821), Diarrhoea (34/821), Vomiting (26/821), Flatus
(4/821), Flatulence (1/821), Constipation (4/821), Constipation
Aggravated (1/821), Abdominal Fullness (1/821), Stomach Upset
(1/821), Increased Appetite (1/821)
Hepatic : Jaundice (3/821)
Immunologic : Angioedema (12/821), Anaphylactic Shock (3/821),
Anaphylaxis (3/821)
Musculoskeletal : Back Pain (1/821), Leg Pain (1/821), Generalized Weakness
(1/821)
Neurologic : Dizziness (16/821), Somnolence (3/821), Insomnia (1/821),
Extrapyramidal disorder (1/821), Lethargy (1/821)
Ophthalmic : Allergic Conjunctivitis (1/821)
Respiratory : Chest Discomfort (45/821), Dyspnoea (41/821),
Chest Tightness (5/821), Chest Distress (1/821),
Breath Shortness (1/821), Fullness of chest (2/821)
Renal : Urine Odour Foul (1/821), Micturition Frequency (2/821)
Other : Fatigue (61/821), Headache (51/821), Therapeutic Response
Decrease (35/821), Coughing (20/821), Fever (7/821), Thirst (4/821),
Dry Throat (1/821), Edema (7/821), Eyelid Edema (6/821), Facial
Edema (5/821), Legs Edema (7/821), Mouth Edema (2/821), Buccal
Mucosa Ulceration (1/821), Cheilitis (2/821), Mouth dry (3/821),
Mouth ulceration (1/821), Oral mucosal eruption (1/821), Oral
ulceration (1/821), Impaired Hearing (1/821), Edema Of Extremities
(1/821), Peripheral Edema(1/821), Taste disorder (1/821), Tongue
Disorder (1/821), Gynaecomastia (1/821), Gum Hyperplasia (1/821),
Lip Numbness (1/821), Local Numbness (1/821), Eructation (24/821),
Lip soreness (1/821), Lipodystrophy (2/821)

2121 | กลุ่มงานแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์ทางเลือกลส่มุ ำงนานกั งกานรแสพาธทายรแ์ณผสนขุ ไทจยังแหลวะัดกจาันรทแพบุรที ยท์ างเลือก สำ�นักงานสาธารณสขุ จังหวดั จันทบรุ ี

อนั ตรกริ ิยาระหวา่ งสมุนไพรกบั ยาแผนปจั จบุ นั (Drug Interaction)

Drug interaction Pharmacokinetics:
มกี ารศึกษาพบว่าในตำรบั นี้มีสมนุ ไพรทอี่ าจจะส่งผลกระทบต่อ Cytochrome P450
(CYP) Enzyme และ P-Glycoprotein ดังนี้

Drug interaction Pharmacokinetics สมุนไพร

มฤี ทธิ์ยับยั้งการทำงานของ ขมิน้ ชัน68,96
CYP 1A2, CYP 2D6, CYP 3A4

มฤี ทธก์ิ ระต้นุ การทำงานของ ขมน้ิ ชนั 68
CYP 2E1, CYP 3A4, CYP 2A6

มีฤทธย์ิ ับยั้งการทำงานของ ขม้ินชนั 7
P-Glycoprotein

Drug Interaction Pharmacodynamics:
สมุนไพรในตำรับน้ีอาจจะส่งผลกระทบต่อโรคเรื้อรัง (เบาหวาน ความดนั ) ดงั นี้

Drug interaction Pharmacokinetics สมุนไพร

มฤี ทธท์ิ ำใหเ้ กิด Hypotension ขมิน้ ชัน8

อนั ตรกิริยาระหวา่ งขมน้ิ ชนั กับยาแผนปจั จบุ ัน

ชื่อยา ผลของการเกดิ ความ ขอ้ แนะนำ
อนั ตรกริ ยิ า รุนแรง

Buspirone ไม่มีผลต่อยา --

Celiprolol เพม่ิ ระดบั ของยาในเลือด ให้ใชไ้ ด้อย่างระมดั ระวังหากมีความ
มาก ผดิ ปกตหิ รือการรักษาไม่ได้ผลควรหยุด

ใช้สมุนไพรร่วมกับยา

Clopidogrel เพ่มิ ระดับของยาในเลือด ใหใ้ ชไ้ ดอ้ ย่างระมดั ระวังหากมีความ
แต่ไมส่ ่งผลต่ออตั ราการ มาก ผดิ ปกติหรือการรักษาไม่ไดผ้ ลควรหยุด
แข็งตัวของเลือด
ใช้สมนุ ไพรรว่ มกบั ยา

Docetaxel* เพมิ่ ระดับของยาในเลือด ใหใ้ ชไ้ ดอ้ ย่างระมัดระวงั หากมีความ
มาก ผดิ ปกติหรอื การรักษาไม่ไดผ้ ลควรหยุด

ใช้สมนุ ไพรรว่ มกับยา

22 2กล2มุ่ ง|านกกลา่มุ รงแาพนทแยพ์แทผยน์แไผทนยไแทลยะกแาลระแแพพททยย์ท์ทาางงเลเลอื ือกกสส�ำ นำนักกังางนานสาสธาาธราณรณสุขสจขุ งั หจงัวหัดวจดัันจทันบทุรีบรุ ี

มีฤทธทิ์ ำใหเ้ กิด Hypotension ขม้นิ ชนั

อันตรกริ ยิ าระหวา่ งขมิ้นชนั กับยาแผนปจั จบุ นั

ชื่อยา ผลของการเกิด ความ ข้อแนะนำ
อนั ตรกริ ยิ า รุนแรง

EBtuosppoirsoidnee* เไพมม่ิ ีผระลดตับ่อขยอางยาในเลือด - ใ-หใ้ ชไ้ ดอ้ ย่างระมดั ระวังหากมีความ
Celiprolol เพ่มิ ระดบั ของยาในเลือด มาก ผิดปกติหรือการรักษาไม่ได้ผลควรหยดุ

Everolimus ลดระดบั ของยาในเลือด ใใชห้สใ้ ชมไ้ ุนดไ้อพยร่ารงว่ รมะกมับัดยราะวังหากมีความ
มาก ผดิ ปกติหรอื การรักษาไม่ไดผ้ ลควรหยุด
Clopidogrel เพมิ่ ระดับของยาในเลือด
Fluoxetine แตไ่ มส่ ง่ ผลต่ออัตราการ ใหช้สใชม้ไุนดไอ้ พยร่ารง่วรมะกมบัดยระาวงั หากมีความ
เแพขิ่มง็ ฤตทัวขธอ์ขิ งอเงลยือาด(in vivo) มาก ผิดปกตหิ รือการรกั ษาไม่ไดผ้ ลควรหยุด

Docetaxel* เพิ่มระดบั ของยาในเลือด ใใชห้ส้ใชม้ไุนดไอ้ พยร่ารงว่ รมะกมบั ดั ยราะวังหากมีความ
มาก ผดิ ปกตหิ รือการรักษาไม่ได้ผลควรหยดุ
Flurbiprofen ไม่มีผลต่อยา
ใหช้สใชม้ไนุ ดไอ้ พยร่ารง่วรมะกมับดยระาวงั หากมีความ
มาก ผดิ ปกตหิ รอื การรักษาไม่ไดผ้ ลควรหยุด

ใใชห้สใ้ ชม้ไนุ ดไ้อพยร่ารงว่ รมะกมับดั ยราะวังหากมีความ
มาก ผดิ ปกติหรือการรกั ษาไม่ไดผ้ ลควรหยุด
- -ใชส้ มนุ ไพรรว่ มกับยา

Loratadine เพิม่ ระดบั ของยาในเลือด ใหใ้ ช้ได้อย่างระมัดระวงั หากมีความ
นอ้ ย ผิดปกตหิ รอื การรกั ษาไม่ไดผ้ ลควรหยดุ
22 | กลุ่มงานแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์ทางเลอื ก จงั หวใัดชจส้ ันมทบนุ รุ ไี พรร่วมกบั ยา
สำนกั งานสาธารณสขุ

Losartan เพิ่มระดบั ของยาในเลือด ให้ใชไ้ ดอ้ ย่างระมดั ระวังหากมีความ
มาก ผิดปกตหิ รือการรกั ษาไม่ไดผ้ ลควรหยดุ

ใช้สมุนไพรรว่ มกับยา

Midazolam* เพม่ิ ระดบั ของยาในเลือด ใหใ้ ชไ้ ด้อย่างระมัดระวงั หากมีความ
(in vivo), ไมม่ ีผลต่อการ ผดิ ปกตหิ รอื การรักษาไม่ได้ผลควรหยดุ
ออกฤทธขิ์ องยา (clinical มาก ใชส้ มุนไพรร่วมกบั ยา
study) (ผลของการเกดิ
อนั ตรกิรยิ ายังมคี วาม
ขัดแย้งกนั )

Nifedipine ไม่มผี ลต่อยา --

Norfloxacin เพิ่มระดับของยาในเลือด ระมัดระวังการใช้ร่วมกับยาที่ถกู เม
แทบอไลท์ดว้ ยเอนไซมด์ ังกลา่ ว หากมี
ปานกลาง ความผิดปกติหรือการรักษาไมไ่ ดผ้ ลควร

หยุดใชส้ มนุ ไพรรว่ มกับยา

2323 | กลุ่มงานแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์ทางเลกอืลกุ่มงสาำนนกกัารงาแนพสทายธแ์ าผรนณไสทุขยแจลังะหกวาัดรแจพนั ทยบ์ทุรีางเลือก สำ�นกั งานสาธารณสุขจังหวดั จันทบุรี

อนั ตรกริ ิยาระหวา่ งขมิน้ ชนั กับยาแผนปัจจุบนั

Pacชl่อืitยaxาel* ผลของการเกิด ความ ให้ใชไ้ ด้อย่างระขม้อดั แรนะะวนังหำากมีความ
เพมิ่ ระดอบั นั ขตอรงกยริาิยในาเลือด รนุ แรง ผใผใ-ชหดิิดส้ใ้ ปปชมกกไ้ นุ ดตตไ้อิหหิพยรรร่าอือื รงกก่วรมาาะรรกมรรบัดััักกยรษษาะาาวไไงัมมห่่ไไดดากผ้้ผมลลีคคควววารรมหหยยุดดุ
มา-ก
PBaucslpitiaroxnele* ไเพมม่ิ ีผระลดตบั่อขยอางยาในเลือด มาก
PaCraeclieptraomlooll* ไเพมม่ิ่มีผระลดตบั่อขยอางยาในเลือด มา-ก -ใผใหชดิ ส้ใ้ ปชมกไ้ ุนดตไ้อิหพยรร่าือรงก่วรมาะรกมรบััดักยรษาะาวไงัมห่ไดากผ้ มลีคคววารมหยุด

PRaorsaucveatastmatoinl* ไเพมม่่ิมีผระลดตับ่อขยอางยาในเลือด - -ใใหชส้้ใชมไ้ ุนดไอ้ พยร่ารง่วรมะกมับัดยราะวังหากมีความ
ปานกลาง ใใผผหชดิิด้สใ้ ปปชมกก้ไุนดตตไอ้ิหหิพยรรร่าอืือรงกกว่ รมาาะรรกมรรบััดกกัั ยรษษาะาาวไไังมมห่่ไไดดากผผ้้ มลลีคคควววารรมหหยยดุดุ
RColosupvidaostgarteinl เพ่มิ ระดับของยาในเลือด ปามนากกลาง
แต่ไมส่ ง่ ผลต่ออตั ราการ
Sulindac* เแพขิ่ม็งตฤทวั ขธอ์ขิ งอเงลยือาด ใใหช้สใ้ ชม้ไนุ ดไ้อพยร่ารง่วรมะกมับัดยราะวังหากมีความ
มาก ผใผใชหิดิดส้ใ้ ปปชมกกไ้ นุ ดตตไ้อิหิหพยรรร่าออืื รงกกว่ รมาาะรรกมรรับดักักั ยรษษาะาาวไไงัมมห่่ไไดดากผ้้ผมลลีคคควววารรมหหยยดุุด
DSoucleintdaaxec*l* เพมิ่ ฤระทดธบัขิ์ ขอองยงยาาในเลือด มาก

Talinolol ลดระดบั ของยาในเลือด มาก ใคชว้สรมใชนุ ภ้ ไพายรใรต่วค้มำกแบั นยะานำหรือการดแู ล
คขอวรงใแชพภ้ ทายยห์ ใตร้คือำบแุคนละานกำรหทราอืงกกาารรแดพแู ทลย์
Talinolol ลดระดบั ของยาในเลือด มาก จังหวผใใผใขดัหชหอิดดิจส้้ใใ้ันงปปชชมทแกกไ้้ไบุนพดดตตรุ ไท้อ้อีิหิหพยยยรรร่่ห์าาือือรงงรกกว่ รรือมาาะะรรบกมมรรุคับดััดกักั ลยรรษษาาะะาากววไไรงัังมมทหห่่ไไาดดาางกก้ผผ้ กมมลลาีีคคคครววววแาารรพมมหหทยยยุดุด์

TT2aa2mm|ooกxxลiiุม่ ffงeeาnnนแ**พทยแ์ ผเเพพนไิ่มมิ่ ทรรยแะะลดดะบัับแพขขทออยงงท์ ยยางาาเใใลนนอื กเเลลสืืออำนดดกั งานสาธามรณากสุข
มาก
ใใชห้ส้ใชม้ไุนดไอ้ พยร่ารงว่ รมะกมบััดยราะวงั หากมีความ
Warfarin เพิ่มระดบั ของยาในเลือด
เแแแพขตตม่ิ ็ง่ไไ่ มมตระสส่่วั ดข่ง่งผผบัอลลงขเตตอล่่อองอื ยออดาตัตั ใรรนาาเกกลาาือรรด มาก ผใใผหชดิิด้ส้ใปปชมกก้ไนุ ดตตไอ้หิิหพยรรร่าืออื รงกกว่ รมาาะรรกมรรับดัักักยรษษาะาาวไไงัมมห่่ไไดดาก้ผ้ผมลลีคคควววารรมหหยยุดุด
Warfarin มาก

แขง็ ตวั ของเลือด ใช้สมนุ ไพรร่วมกบั ยา

ตารางเทยี บเคยี งยาสมนุ ไพรกบั ยาแผนปัจจบุ ัน

ตารางเทยี บเกคลีย่มุ งอยาากสามรนุ ไพรกับยาแผนปจั จบุ ัน ยาแผนปัจจบุ นั
บรรเทาอากกลา่มุ รอทา้อกงาอรืด ทอ้ งเฟ้อ MMยSSOOAา--iiRRCCmmmmแnaaaaผteeeennarrนmmttppiictthhปrriiidddiiaaiinnัจcciizzoonnaaจgootteeennบุ lliivvleeeeันee
บรรบเทรราเอทาากอาารกปาวรดทใ้อนงกอรืดะเทพ้อางะเอฟา้อหาร Antacid gel
เนบือ่ รงรจเาทกาออาาหกาารรไปมว่ยด่อใยนแกลระะมเพีการะดอมาาหกาเกรนิ
เน่ืองจากอาหารไม่ย่อยและมีกรดมากเกนิ

24 2กล4่มุ ง|านกกลาุ่มรงแาพนทแยพ์แทผยนแ์ ไผทนยไแทลยะกแาลระแแพพททยยท์ ท์ าางงเลเลือือกกสสำ�นำนักกังางนานสาสธาาธราณรณสุขสจุขังหจังวหดั วจัดนั จทนับทรุ ีบุรี

ยาขงิ

รูปแบบยา

ยาแคปซลู ขนาด 0.5 กรัม
ยาผง ขนาด 2 กรัม

ประเภทของยา

ยาใช้ภายใน (ยารับประทาน)

ตัวยาสำคัญ

ผงเหงา้ ขิง (Zingiber officinale Rosc.) ทม่ี นี ำ้ มนั หอมระเหย ไม่น้อยกว่าร้อยละ 2.0
โดยปรมิ าตรตอ่ น้ำหนัก (v/w)

รสยา

เผด็ ร้อนหวาน

ขอ้ บ่งใช้ ขนาดและวธิ ีใช้ จำนวนยาท่ี นัดตดิ ตาม
จ่าย/คร้งั อาการ
• บรรเทาอาการท้องข้ึน ขนาด ยาแคปซูล 1 สปั ดาห์
จุดเสยี ด ท้องแน่นเฟ้อ รบั ประทาน วนั ละ 2 - 4 กรมั 45 แคปซลู
ทำให้เรอ วธิ ีใช้
• บรรเทาอาการคล่ืนไส้ ยาแคปซูล: ยาผง
อาเจียน รบั ประทานคร้ังละ 2 แคปซลู วนั ละ 3 10 ซอง
- ในหญิงตั้งครรภ์ คร้ัง ก่อนอาหารเชา้ กลางวนั เยน็
- ในผปู้ ่วยหลงั ผ่าตัด ยาผง:
- ในผู้ทไ่ี ดร้ บั ยา รับประทาน ครงั้ ละ 1 ซอง แชใ่ นน้ำ
เคมบี ำบัด ร้อนปริมาณ 120 -200 มลิ ลลิ ิตร
- สาเหตุจากการ นาน 5 นาที วันละ 3 ครงั้ ก่อนอาหาร
เมารถ เมาเรอื เช้า - เยน็
• กระตุ้นการหลัง่ น้ำนม
ในหญิงหลงั คลอด

คำแนะนำในการใช้ยา

- ยาน้เี หมาะสำหรับผู้ทีม่ อี ายุมากกวา่ 6 ปีขึน้ ไป
- ในกรณที มี่ ีการถ่ายดำ หรืออาเจียนเป็นเลอื ด ควรรีบไปพบแพทย์ทันที เนื่องจากอาจมี
เลอื ดออกบรเิ วณทางเดนิ อาหาร

2525 | กลมุ่ งานแพทย์แผนไทยและแพทย์ทางเลกือลก่มุ งสาำนนกกัารงแานพสทายธแ์ าผรนณไทสุขยแจลงั ะหกวาัดรแจพนั ททยบ์ทรุ าี งเลอื ก สำ�นักงานสาธารณสุขจงั หวัดจันทบุรี

- หากมีอาการผิดปกติระหวา่ งการใชย้ าควรปรึกษาแพทย์ แพทยแ์ ผนไทย หรอื เภสัชกร
หากเกดิ อาการขา้ งเคียงรุนแรงให้หยุดใชย้ าทันที และรีบไปพบแพทย์

ขอ้ หา้ มใช้

- ห้ามใช้ยานี้กบั ผทู้ ่ีแพ้ยาขงิ
- ห้ามใชย้ านร้ี ่วมกบั ยา Warfarin
- หา้ มใช้ยานร้ี ว่ มกับยากลมุ่ DOACs (Apixaban, Rivaroxaban, Dabigratan)
- หา้ มใชย้ านร้ี ่วมกับยา Aspirin 300 mg
- หา้ มใชย้ านีร้ ่วมกับผทู้ ไี่ ด้รับยากลมุ่ ยา Nifedipine รว่ มกับยากลุ่ม Antiplatelet Drug
เนอื่ งจากส่งผลให้การแข็งตวั ของเลือดช้าลง
- ห้ามใช้ยานีร้ ่วมกับยากลุ่ม Non-Steroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs) เชน่
ไอบโู ปรเฟน (Ibuprofen) นาโปรเซน (Naproxen) อโี ตรคิ อกซบิ (Etoricoxib) เปน็ ตน้
- ห้ามใชใ้ นผทู้ ี่อยใู่ นภาวะตกเลอื ดหลงั คลอด

ขอ้ ควรระวงั

- ควรระวงั การใช้ยาน้ีในผ้ปู ่วยทมี่ ีการใช้ยากลุม่ ยาต้านการจับตัวของเกลด็ เลือด
(Antiplatelets) เช่น Aspirin 81 mg Clopidogrel 75 มิลลิกรมั เปน็ ตน้

- ควรระวังการใชใ้ นผูป้ ่วยโรคนวิ่ ในถุงนำ้ ดี ยกเว้นภายใต้การดแู ลของแพทย์
- ควรระวงั การใชย้ าในผปู้ ว่ ยโรคเบาหวาน

อาการไมพ่ ึงประสงค์

แสบรอ้ นบริเวณทางเดินอาหาร อาการระคายเคอื งบริเวณปากและคอ

เหตุการณ์ไม่พึงประสงค์

เหตกุ ารณ์ไม่พงึ ประสงค์จาก สรปุ รายงานเหตกุ ารณ์ไม่พงึ ประสงคจ์ ากการใช้ยาประจำปี
2562 Spontaneous Reports of Adverse Drug Reactions 2019 พบว่ามรี ายงานท้งั สน้ิ 7
รายงาน

Cardiovascular : Fatigue (1/7)
Dermatologic : Pruritus (1/7), Maculo-Papular Rash (1/7)
Gastrointestinal : Flatulence (1/7), Nausea (1/7)
Other : Increased Appetite (1/7) , Facial malformation (1/7)

อันตรกริ ิยาระหว่างสมุนไพรกบั ยาแผนปจั จุบัน (Drug Interaction)

Drug interaction Pharmacokinetics:
มกี ารศึกษาพบว่าในตำรบั น้ีมีสมนุ ไพรทอ่ี าจจะส่งผลกระทบต่อ Cytochrome P450
(CYP) Enzyme และ P-Glycoprotein ดงั นี้

26 2กล6มุ่ ง|านกกลาุ่มรงแาพนทแยพแ์ ทผยน์แไผทนยไแทลยะกแาลระแแพพททยยท์ ท์ าางงเลเลอื อื กกสส�ำ นำนกั กังางนานสาสธาาธราณรณสุขสจุขงั หจังวหัดวจดัันจทันบทรุ ีบรุ ี

Drug interaction Pharmacokinetics สมนุ ไพร
มีฤทธย์ิ ับยั้งการทำงานของ ขิง36,37,96
CYP 1A2, CYP 2C9, CYP 2C19, CYP 2E1,
CYP 2D6, CYP 3A4

มฤี ทธยิ์ ับย้ังการทำงานของ ขิง6
P-Glycoprotein

มฤี ทธกิ์ ระตุ้นการทำงานของ ขงิ 41
P-Glycoprotein

Drug Interaction Pharmacodynamics:
สมุนไพรในตำรบั นอี้ าจจะส่งผลกระทบต่อโรคเร้ือรงั (เบาหวาน ความดัน) ดังนี้

Drug interaction Pharmacokinetics สมนุ ไพร
มีฤทธ์ทิ ำให้เกดิ Hypoglycemia ขงิ 5

อันตรกิริยาระหวา่ งขิงกบั ยาแผนปจั จบุ ัน:

ช่ือยา ผลของการเกิดอนั ตรกริ ิยา ความ ขอ้ แนะนำ
รนุ แรง

Atorvastatin เพิ่มฤทธ์ขิ องยา ปานกลาง ควรใชภ้ ายใตค้ ำแนะนำหรอื การดแู ลของ
แพทย์หรือบุคลากรทางการแพทย์

Ciclosporin* ลดระดับยาในเลอื ด ปานกลาง ควรใชภ้ ายใตค้ ำแนะนำหรือการดแู ลของ
แพทย์หรอื บคุ ลากรทางการแพทย์

Ciprofloxacin เพมิ่ ฤทธข์ิ องยา ปานกลาง ควรใช้ภายใต้คำแนะนำหรือการดแู ลของ
แพทย์หรอื บุคลากรทางการแพทย์

Cisplatin* เพ่มิ ฤทธขิ์ องยา ควรใช้ภายใต้คำแนะนำหรือการดแู ลของ
มาก แพทย์หรอื บคุ ลากรทางการแพทย์ หรอื

หลีกเลี่ยงการใช้สมนุ ไพรและยานร้ี ว่ มกัน

Clarithromycin เพิ่มฤทธิ์ของยา ปานกลาง ควรใชภ้ ายใตค้ ำแนะนำหรือการดแู ลของ
แพทยห์ รือบุคลากรทางการแพทย์

Crizotinib เพิม่ ระดับยาในเลือด ควรใช้ภายใตค้ ำแนะนำหรือการดแู ลของ
เกิดภาวะตบั อกั เสบอยา่ ง แพทย์หรอื บคุ ลากรทางการแพทย์
รนุ แรง มาก ระมดั ระวงั ในการใช้ร่วมกัน เพราะอาจทำ

ให้ตบั อกั เสบได้

2727 | กลุม่ งานแพทย์แผนไทยและแพทย์ทางเลกอื ลกุม่ สงาำนนกกั างราแนพสทายธ์แารผณนไสทุขยแจลงั หะกวาัดรจแนั พททบยรุ์ที างเลือก ส�ำ นกั งานสาธารณสุขจังหวดั จนั ทบุรี

มีฤทธิ์ทำให้เกดิ Hypoglycemia ขิง

อนั ตรกิริยาระหวา่ งขิงกบั ยาแผนปัจจุบัน:

ชือ่ ยา ผลของการเกิดอนั ตรกริ ยิ า ความ ข้อแนะนำ
รุนแรง

MAettororvnaidstaaztoinle เพม่ิ ฤระทดธับิ์ขยอางยในาเลือด ปานกลาง ควรใช้ภายใตค้ ำแนะนำหรือการดแู ลของ
แแพพททยย์หห์ รรอืือบบุคุคลลาากกรรททาางงกกาารรแแพพททยย์์

CNicilfoedspipoinrine* ลเพดิ่มรฤะทดับธ์ิขยอาใงนยเาลือด ปามนากกลาง แคคหแพพววลรรกีททใใเยยชชลห์ห์ภ้ภ้ ย่ี รราางืออืยยกบบใใาตตรุคุค้ค้คใลลชำำาา้สแแกกมนนรรนุะะททไนนาาพำำงงรหหกกแาารรลรรอือื แแะกกยพพาาารรททนดดยยร้ีแแูู ์์ ว่หลลมขขรกอืออนั งง

CiPperfolofloxaxcaicnin เเพพ่ิมม่ิ ฤระทดธบัิ์ขยอางยในาเลอื ด ปปาานนกกลลาางง แคแคพพววรรททใใยยชช์ห์หภ้ภ้ รราาืออืยยบบใใตตคุุคค้้คลลำำาาแแกกนนรระะททนนาาำำงงหหกกาารรรรอือื แแกกพพาารรททดดยยแแูู ์์ ลลขขอองง

PhenCpisrpolcaotiunm* on* เเพพมิ่ิ่มฤฤททธธิ์ขข์ิ อองงยยาา มมาากก คแหคแพพววลรรีกททใใเยยชชลห์์ห้ภ้ภีย่ รราางอืือยยกบบใใาตตรุคคุ ้คค้ใลลชำำาาส้แแกกมนนรรุนะะททไนนาาพำำงงรหหกกแาารรลรรอือื แะกกแยพาาพารรททนดดยรย้ีแแูู ์ ว่ห์ลลหมขรขรกือออือันงง

ClaSriiltyhmroamriny*cin เพิ่มฤทธข์ิ องยา ปานกลาง ควรใชภ้ ายใตค้ ำแนะนำหรือการดแู ลของ
แพทยห์ รือบุคลากรทางการแพทย์

SCirroizloimtinuisb* เไพม่มิ่มรผี ะลดตบัอ่ ยฤาทใธน์ขิ เลอืองยดา มาก รคแหคแะพพววลมรรีกททใใัดเยยชชลร์หห์ภ้ภ้ ี่ยะรราาวงืออืยยกงั บบใใใานตตรคุคุ ้คค้กใลลชำำาาา้สแแรกกใมนนรรชนุะะททร้ ไนน่วาาพำำงงมรหหกกกแาารรันลรรืออื แแะกกเพยพพาาารรรททนาดดยยะร้ีแแูู ์์ อว่หลลมาขขรจกอืออทันงงำ
Sodium salicylate เกิดภาวะตับอกั เสบอย่าง มาก
รนุ แรง
เพม่ิ ระดับยาในเลอื ด ปานกลาง ใคหวต้รใับชอภ้ กั าเยสใบตไค้ดำ้ แนะนำหรอื การดแู ลของ
แพทย์หรือบคุ ลากรทางการแพทย์

Tacrolimus เพมิ่ ระดับยาในเลอื ด ควรใช้ภายใต้คำแนะนำหรือการดแู ลของ
มาก แพทย์หรือบุคลากรทางการแพทย์ หรือ
27 | กลุ่มงานแพทย์แผนไทยและแพทย์ทางเลอื ก จงั หวดั หจลนั ีกทเบลรุ ย่ี ี งการใช้สมุนไพรและยานร้ี ่วมกัน
สำนกั งานสาธารณสุข

Warfarin ไมม่ ผี ลต่อค่าทางเภสชั -
จลนศาสตร์ของยา -
(อาสามัครปกต)ิ

Warfarin เพม่ิ ฤทธิข์ องยา (ผปู้ ว่ ยท่ี มาก ควรใชภ้ ายใตค้ ำแนะนำหรอื การดแู ลของ
ใช้ยา warfarin) แพทย์หรอื บุคลากรทางการแพทย์ หรอื
หลกี เลยี่ งการใชส้ มุนไพรและยานร้ี ว่ มกัน
ตารางเทียบเคยี งยาสมนุ ไพรกับยาแผนปจั จุบัน
ยาแผนปัจจุบัน
กลมุ่ อาการ Simethicone
Sodamint tab
บรรเทาอาการท้องอดื ท้องเฟ้อ M-Carminative

28 กลุ่มงานการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก ส�ำ นกั งานสาธารณสุขจังหวัดจนั ทบุรี

28 | กล่มุ งานแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์ทางเลือก สำนกั งานสาธารณสขุ จงั หวดั จันทบรุ ี

ยาธาตบุ รรจบ

รูปแบบยา

ยาแคปซลู ขนาด 0.5 กรัม

ประเภทของยา

ยาใชภ้ ายใน (ยารบั ประทาน)

สตู รตำรบั

ในผงยา 104 กรัมประกอบด้วย
เนื้อลกู สมอไทย หนัก 16 กรัม โกฐกา้ นพร้าว หนัก 8 กรัม เหงา้ ขิง โกฐเขมา โกฐพุงปลา
โกฐเชยี ง โกฐสอ เทียนดำ เทยี นขาว เทียนสัตตบุษย์ เทียนเยาวพาณี เทยี นแดง ลูกจนั ทน์
ดอกจันทน์ ดอกกานพลู เปลอื กสมุลแวง้ ลูกกระวาน ลกู ผักชีลา ใบพิมเสนตน้ ดอกดีปลี
หวั เปราะหอม การบรู หนักสิ่งละ 4 กรมั

รสยา

สุขุม

ขอ้ บ่งใช้ ขนาดและวธิ ีใช้ จำนวนยา นัดติดตาม
ทีจ่ า่ ย/ครงั้ อาการ
• บรรเทาอาการ ขนาด 60 แคปซูล 1 สัปดาห์
ท้องอดื ท้องเฟ้อ อายุ 6-12 ป:ี
แน่นทอ้ ง อาหาร รบั ประทาน ครงั้ ละ 0.5 กรัม
ไมย่ อ่ ย อายุ > 12 ปี:
• บรรเทาท้องผูกสลบั รบั ประทาน ครั้งละ 1 กรมั
ทอ้ งเสยี หรอื ถ่าย วิธใี ช้
เหลว อายุ 6-12 ป:ี
• รกั ษาอาการของโรค รับประทาน ครัง้ ละ 1-2 แคปซูล วันละ
กรดไหลย้อน (GERD) 3 ครัง้ ก่อนอาหารเช้า กลางวัน เย็น
ซงึ่ ทำใหม้ ีอาการแสบ อายุ > 12 ปี:
รอ้ นกลางอก รับประทานคร้ังละ 2-3 แคปซลู วันละ
3 ครัง้ ก่อนอาหารเชา้ กลางวนั เยน็

คำแนะนำในการใช้ยา

- ในกรณีทมี่ ีการถ่ายดำ หรอื อาเจยี นเป็นเลือดควรรบี ไปพบแพทย์ทันที เนอื่ งจากอาจมี
เลือดออกบริเวณทางเดนิ อาหาร

2929 | กลุ่มงานแพทยแ์ ผนไทยและแพทยท์ างเลกือลก่มุ งสาำนนกกัารงแานพสทายธแ์ าผรนณไทสุขยแจลงั ะหกวาัดรแจพันททยบท์ ุราี งเลอื ก ส�ำ นกั งานสาธารณสขุ จังหวดั จนั ทบุรี

- หากมอี าการผิดปกตริ ะหว่างการใช้ยาควรปรกึ ษาแพทย์ แพทย์แผนไทย หรือเภสัชกร
หากเกิดอาการข้างเคียงรุนแรงให้หยดุ ใช้ยาทันที และรบี ไปพบแพทย์

ข้อหา้ มใช้

- ห้ามใช้ยาน้กี บั ผทู้ ่ีแพย้ าธาตุบรรจบ
- หา้ มใช้ยาน้ีรว่ มกับยา Warfarin
- ห้ามใช้ยาน้รี ว่ มกบั ยากลมุ่ DOACs (Apixaban, Rivaroxaban, Dabigratan)
- ห้ามใชย้ าน้ีร่วมกับยา Aspirin 300 mg
- ห้ามใชใ้ นหญงิ ตั้งครรภ์
- หา้ มใช้ในผู้ท่ีมีไข้สงู > 38 องศาเซลเซียส

ขอ้ ควรระวงั

- ควรระวังการใชย้ าน้ใี นผปู้ ว่ ยทมี่ ีการใชย้ ากลุ่มยาต้านการจบั ตวั ของเกลด็ เลอื ด
(Antiplatelets) เช่น Aspirin 81 mg Clopidogrel 75 มิลลิกรัม เป็นต้น
- ควรระวังการใช้ยาในผปู้ ว่ ยท่มี ีการใชย้ ากลุ่ม Non-Steroidal anti-inflammatory
drugs (NSAIDs) เชน่ ไอบโู ปรเฟน (Ibuprofen) นาโปรเซน (Naproxen) อโี ตรคิ อกซบิ
(Etoricoxib) เป็นต้น
- ควรระวงั การใชย้ าในผทู้ ่รี บั ประทานยารักษาความดนั โลหิตสูง
- ควรระวงั การใช้ยาในผู้ที่รับประทานยาลดระดับน้ำตาลในเลือด หรอื ฉดี อินซลู นิ
- ควรระวงั การใช้ยาอยา่ งต่อเนอื่ ง โดยเฉพาะอยา่ งยิง่ ในผู้ป่วยทม่ี คี วามผิดปกติของตบั ไต
เนอ่ื งจากอาจเกดิ การสะสมของการบูรและเกิดพิษได้1ตำรับธาตุบรรจบในตำรับ 1 กรัม มกี ารบรู
ปริมาณ 0.098กรัม (ปริมาณที่ส่งผลให้เกดิ พิษต่อร่างกาย 0.5-1 กรมั )

อาการไมพ่ ึงประสงค์

ไม่พบข้อมูล

เหตกุ ารณไ์ มพ่ งึ ประสงค์

เหตกุ ารณ์ไม่พึงประสงค์จาก สรุปรายงานเหตกุ ารณ์ไม่พึงประสงคจ์ ากการใชย้ าประจำปี 2562
Spontaneous Reports of Adverse Drug Reactions 2019 พบว่ามรี ายงานทง้ั สน้ิ 4 รายงาน
Dermatologic : Rush (1/4)
Neurologic : Dizziness (2/4)
Other : Edema Face(1/4)

อนั ตรกริ ิยาระหว่างสมุนไพรกบั ยาแผนปจั จบุ ัน (Drug Interaction)

Drug interaction Pharmacokinetics:
มกี ารศึกษาพบว่าในตำรบั นี้มีสมุนไพรที่อาจจะสง่ ผลกระทบต่อ Cytochrome P450 (CYP)
Enzyme และ P-Glycoprotein ดังน้ี

30 ก3ลุม่ 0งา|นกกาลรมุ่ แงพาทนยแแ์พผทนยไแ์ทผยนแลไทะกยาแรลแะพแทพยท์ทยาท์ งเาลงือเลกือสกำ�นสกัำนงากั นงสาานธสาารธณารสณุขจสงั ุขหวจัดงั หจันวัดทจบนั รุ ีทบุรี

Drug interaction Pharmacokinetics สมนุ ไพร
มฤี ทธย์ิ ับย้ังการทำงานของ โกฐเขมา11 เทยี นดำ25, 26 ขิง36, 37, 96
CYP 1A2, CYP 2E1, CYP 2D6, CYP 3A4, ดปี ลี37, 43
CYP 2C9, CYP 2C19
เทียนดำ 27
มีฤทธก์ิ ระตนุ้ การทำงานของ
CYP 1A2, CYP 2E1 โกฐเชยี ง28 ดีปลี44 ขงิ 6 จันทนเ์ ทศ 29
มีฤทธย์ิ ับยั้งการทำงานของ โกฐเขมา
P-Glycoprotein ขงิ 41
มฤี ทธก์ิ ระตุ้นการทำงานของ
P-Glycoprotein

Drug Interaction Pharmacodynamics:
สมนุ ไพรในตำรับนีอ้ าจจะส่งผลกระทบต่อโรคเรื้อรัง (เบาหวาน ความดัน) ดงั นี้

Drug interaction Pharmacokinetics สมนุ ไพร
มฤี ทธ์ทิ ำให้เกดิ Hypotension เทยี นดำ30 เทยี นแดง31 ดีปลี 45
มีฤทธ์ิทำให้เกิด Hypoglycemia
เทยี นดำ33 เทียนแดง35 ขิง 5

ตารางเทียบเคยี งยาสมุนไพรกบั ยาแผนปัจจบุ ัน

กลุม่ อาการ ยาแผนปัจจบุ นั
บรรเทาอาการท้องอดื ทอ้ งเฟ้อ Simethicone
M-Carminative

3131 | กลุ่มงานแพทย์แผนไทยและแพทยท์ กาลงเุ่มลงอื ากนกสาำรนแกัพงทายน์แสผานธาไทรณยแสลุขะกจางั รหแวพัดทจยัน์ททาบงเรุ ลี อื ก ส�ำ นักงานสาธารณสขุ จงั หวัดจนั ทบรุ ี

ยาธาตอุ บเชย

รปู แบบยา

ยาน้ำ ขนาด 120 มลิ ลิลติ ร
ยาน้ำ ขนาด 240 มิลลลิ ติ ร

ประเภทของยา

ยาใชภ้ ายใน (ยารบั ประทาน)

สตู รตำรับ

ในยาน้ำ 100 มลิ ลิลติ ร ประกอบดว้ ย
เปลอื กอบเชยเทศ เปลือกสมุลแวง้ ลูกกระวาน ดอกกานพลู รากชะเอมเทศ
หนกั ส่ิงละ 800 มิลลกิ รัม
เกลด็ สะระแหน่ การบูร หนักสิง่ ละ 50 มลิ ลิกรมั

รสยา

รอ้ น

ขอ้ บ่งใช้ ขนาดและวิธีใช้ จำนวนยาท่ี นัดตดิ ตาม
• ใชเ้ ป็นยาขับลมใน ขนาด จา่ ย/ครัง้ อาการ
กระเพาะและลำไส้ รบั ประทานครั้งละ 15 – 30 มลิ ลิลติ ร 3 ขวด 1 สัปดาห์
บรรเทาอาการ วธิ ใี ช้
จกุ เสยี ด แน่นเฟ้อ รับประทานครั้งละ 1-2 ช้อนโต๊ะ
• บรรเทาอาการปวด วนั ละ 3 ครง้ั ก่อนอาหารเช้า กลางวนั
มวนท้อง เย็น

คำแนะนำในการใชย้ า

- ใชย้ าน้เี ฉพาะเวลาท่ีมอี าการเท่านัน้
- ในกรณีทม่ี ีการถา่ ยดำ หรอื อาเจียนเปน็ เลอื ดควรรีบไปพบแพทย์ทนั ที เนื่องจากอาจมี
เลอื ดออกบรเิ วณทางเดินอาหาร
- หากมอี าการผดิ ปกตริ ะหว่างการใชย้ าควรปรกึ ษาแพทย์ แพทยแ์ ผนไทย หรอื เภสัชกร
หากเกดิ อาการข้างเคียงรนุ แรงให้หยดุ ใชย้ าทนั ที และรีบไปพบแพทย์
- การเก็บรกั ษาไมค่ วรเก็บรักษาในท่ที ่ีมีความช้นื หากมีความชื้นหรอื เกิดเชื้อรา อาจทำให้
Coumarin จะเปลี่ยนเป็น Dicoumarol ซงึ่ อาจทำใหม้ ีผลต่อการแขง็ ตัวของการเลือด

32 | กลุ่มงานแพทย์แผนไทยและแพทยท์ างเลือก สำนกั งานสาธารณสขุ จงั หวัดจันทบุรี

32 กลุ่มงานการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลือก สำ�นกั งานสาธารณสขุ จังหวดั จันทบรุ ี

ขอ้ หา้ มใช้

- ห้ามใชย้ านกี้ ับผูท้ แี่ พ้ยาธาตุอบเชย
- ห้ามใช้ยานร้ี ่วมกบั ยา Warfarin
- หา้ มใชย้ านร้ี ่วมกบั ยากลุ่ม DOACs (Apixaban, Rivaroxaban, Dabigratan)
- หา้ มใช้ยานี้ร่วมกบั ยา Aspirin 300 mg
- ห้ามใช้ในหญงิ ต้งั ครรภ์
- หา้ มใชใ้ นผปู้ ว่ ยติดเชอ้ื เอชไอวี (HIV) ท่อี ยูร่ ะหวา่ งไดร้ ับยา Ombitasvir, Paritaprevir
และ Ritonavir

ข้อควรระวัง

- ควรระวังการใช้ยาในผู้ป่วยที่มกี ารใชย้ า Prednisolone
- ควรระวงั การใชย้ านใ้ี นผูป้ ่วยทมี่ ีการใช้ยากลุ่มยาต้านการจบั ตวั ของเกลด็ เลือด
(Antiplatelets) เชน่ Aspirin 81 mg Clopidogrel 75 มิลลิกรัม เป็นตน้
- ควรระวงั การใช้ยาในผปู้ ่วยทมี่ กี ารใช้ยากลมุ่ Non-Steroidal anti-inflammatory
drugs (NSAIDs) เชน่ ไอบูโปรเฟน (Ibuprofen) นาโปรเซน (Naproxen) อีโตรคิ อกซิบ
(Etoricoxib) เป็นต้น
- ควรระวงั การใชย้ าในผู้ท่รี ับประทานยารักษาความดันโลหติ สูง
- ควรระวังการใช้ยาในผทู้ ี่รบั ประทานยาลดระดบั นำ้ ตาลในเลือด หรือฉีดอนิ ซลู ิน
- ควรระวังการใชย้ าในผูป้ ว่ ยโรคไต
- ควรระวงั การใช้ยาอยา่ งต่อเนอื่ ง โดยเฉพาะอย่างย่งิ ในผ้ปู ่วยท่ีมคี วามผดิ ปกตขิ องตับ ไต
เนือ่ งจากอาจเกิดการสะสมของการบูรและเกิดพิษได้1 ในตำรับยาธาตอุ บเชย 100 มิลลิลิตร มี
การบูรปริมาณ 0.005 กรัม (ปริมาณท่สี ่งผลให้เกดิ พิษตอ่ ร่างกาย 0.5-1 กรัม)

อาการไมพ่ งึ ประสงค์

ไม่พบข้อมูล

เหตุการณ์ไมพ่ ึงประสงค์

เหตุการณ์ไม่พึงประสงค์จาก สรุปรายงานเหตกุ ารณ์ไม่พงึ ประสงคจ์ ากการใช้ยาประจำปี
2562 Spontaneous Reports of Adverse Drug Reactions 2019 พบว่ามีรายงาน
ทั้งส้นิ 10 รายงาน
Dermatologic : Maculopapular Rash (1/10) , Urticaria (3/10)
Gastrointestinal : Flatus (2/10), Vomiting (1/10), Abdominal Fullness (1/10),

Nausea (2/10)

3333
| กลุ่มงานการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก ส�ำ นกั งานสาธารณสขุ จงั หวัดจันทบุรี
กลุม่ งานแพทย์แผนไทยและแพทยท์ างเลือก สำนกั งานสาธารณสุข จังหวดั จันทบุรี

อันตรกิริยาระหวา่ งสมนุ ไพรกบั ยาแผนปจั จบุ ัน (Drug Interaction)

Drug interaction Pharmacokinetics:
มกี ารศึกษาพบวา่ ในตำรบั น้ีมีสมนุ ไพรท่ีอาจจะส่งผลกระทบต่อ Cytochrome P450
(CYP) Enzyme และ P-Glycoprotein ดังน้ี

Drug interaction Pharmacokinetics สมนุ ไพร
มฤี ทธ์ิยับยั้งการทำงานของ ชะเอมเทศ96,97
CYP 2C9, CYP 3A4
ชะเอมเทศ40
มฤี ทธย์ิ ับยั้งการทำงานของ
P-Glycoprotein

Drug Interaction Pharmacodynamics:
สมนุ ไพรในตำรับนี้อาจจะส่งผลกระทบต่อโรคเร้ือรงั (เบาหวาน ความดัน) ดังนี้

Drug interaction Pharmacokinetics สมนุ ไพร
มีฤทธิท์ ำใหเ้ กิด Hypotension
ชะเอมเทศ42
มีฤทธท์ิ ำใหเ้ กดิ Hypoglycemia อบเชยเทศ5

ตารางเทยี บเคียงยาสมุนไพรกบั ยาแผนปจั จุบัน ยาแผนปัจจบุ นั
ยาธาตนุ ำ้ แดง
กลมุ่ อาการ M-Carminative
บรรเทาอาการท้องอดื ทอ้ งเฟ้อ

34 3กล4ุ่มง|านกกลาุม่ รงแาพนทแยพ์แทผยนแ์ ไผทนยไแทลยะกแาลระแแพพททยย์ท์ทาางงเลเลืออื กกสส�ำ นำนักกังางนานสาสธาาธราณรณสุขสจุขงั หจงัวหัดวจดันั จทันบทุรีบรุ ี

ยาเบญจกลู

รปู แบบยา

ยาแคปซลู ขนาด 0.5 กรมั
ยาแคปซูล ขนาด 0.4 กรัม

ประเภทของยา

ยาใชภ้ ายใน (ยารับประทาน)

สตู รตำรบั

ในผงยา 100 กรัมประกอบด้วย
ดอกดปี ลี รากชา้ พลู เถาสะค้าน รากเจตมูลเพลิงแดง เหง้าขิงแหง้ หนักสิ่งละ 20 กรัม

รสยา

รอ้ น

ขอ้ บ่งใช้ ขนาดและวธิ ใี ช้ จำนวนยาที่ นดั ติดตาม
• บรรเทาอาการจุก ขนาด จ่าย/ครงั้ อาการ
แนท่ อ้ ง ทอ้ งอดื อายุ 6-12 ป:ี 6-12 ปี:
ทอ้ งเฟ้อ ปรับธาตุ รบั ประทาน ครงั้ ละ 0.5 - 1 กรมั 30 แคปซลู 1 สปั ดาห์
อายุ > 12 ปี:
รบั ประทาน ครั้งละ 1.5 - 2 กรมั > 12 ปี:
วธิ ีใช้ 45 แคปซลู
อายุ 6-12 ป:ี 1 สัปดาห์
รับประทานคร้ังละ 1-2 แคปซูล
วันละ 2 ครง้ั ก่อนอาหารเช้า - เย็น
อายุ > 12 ป:ี
รับประทานครั้งละ 3 แคปซลู
วันละ 2 ครง้ั ก่อนอาหารเชา้ - เยน็

คำแนะนำในการใชย้ า

- ยาน้ีเหมาะสำหรับผทู้ ีม่ ีอายุมากกวา่ 6 ปีขึน้ ไป
- ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาน้ใี นฤดูรอ้ น หรือเวลากลางวนั เนือ่ งจากอาจทำใหไ้ ฟธาตุกำเริบ
- ไม่ควรรบั ประทานตดิ ต่อกันนานเกนิ 7 วัน
- ไม่แนะนำให้รบั ประทานในเด็กอายตุ ่ำกว่า 6 ปี
- ในกรณที ี่มีการถา่ ยดำ หรอื อาเจยี นเป็นเลือดควรรบี ไปพบแพทย์ทันที เน่อื งจากอาจมี
เลือดออกบริเวณทางเดินอาหาร

3535 | กลุม่ งานแพทยแ์ ผนไทยและแพทยท์ างเลกอืลกุ่มงสาำนนกกัารงแานพสทายธ์แาผรนณไทสุขยแจลงั ะหกวาัดรแจพันททยบ์ทุราี งเลอื ก ส�ำ นักงานสาธารณสขุ จงั หวัดจนั ทบุรี

- หากมีอาการผดิ ปกติระหวา่ งการใชย้ าควรปรกึ ษาแพทย์ แพทย์แผนไทย หรอื เภสัชกร
หากเกดิ อาการข้างเคยี งรุนแรงให้หยุดใช้ยาทันที และรีบไปพบแพทย์

ขอ้ ห้ามใช้

- ห้ามใชย้ านีก้ บั ผทู้ ่ีแพย้ าเบญจกลู
- หา้ มใช้ยานรี้ ่วมกบั ยา Warfarin
- หา้ มใช้ยาน้รี ่วมกับยากลมุ่ DOACs (Apixaban, Rivaroxaban, Dabigratan)
- หา้ มใช้ยานร้ี ่วมกบั ยา Aspirin 300 mg
- หา้ มใชใ้ นเด็กอายุตำ่ กวา่ 6 ปี
- หา้ มใช้ในหญิงตั้งครรภ์
- หา้ มใชใ้ นผ้ทู อ่ี ยใู่ นภาวะตกเลือดหลังคลอด
- หา้ มใชใ้ นผูท้ ี่มีไขส้ ูง > 38 องศาเซลเซยี ส

ขอ้ ควรระวงั

- ควรระวงั การใชย้ าน้ีในผ้ปู ว่ ยทมี่ กี ารใช้ยากล่มุ ยาต้านการจบั ตวั ของเกล็ดเลือด
(Antiplatelets) เชน่ Aspirin 81 mg Clopidogrel 75 มิลลิกรมั เปน็ ต้น

- ควรระวงั การใชย้ าในผู้ป่วยทมี่ กี ารใช้ยากลุ่ม Non-Steroidal anti-inflammatory
drugs (NSAIDs) เชน่ ไอบโู ปรเฟน (Ibuprofen) นาโปรเซน (Naproxen) อีโตริคอกซิบ
(Etoricoxib) เปน็ ต้น

- ควรระวังการใชย้ าในผู้ทีร่ บั ประทานยารักษาความดันโลหิตสูง
- ควรระวังการใช้ยาในผทู้ ่รี ับประทานยาลดระดับน้ำตาลในเลือด หรือฉดี อนิ ซลู ิน

อาการไมพ่ ึงประสงค์

ไมพ่ บข้อมูล

เหตกุ ารณ์ไมพ่ งึ ประสงค์

เหตกุ ารณ์ไม่พงึ ประสงค์จาก สรปุ รายงานเหตกุ ารณ์ไม่พึงประสงคจ์ ากการใชย้ าประจำปี
2562 Spontaneous Reports of Adverse Drug Reactions 2019 พบว่ามรี ายงาน
ท้ังสิ้น 2 รายงาน
Dermatologic : Maculopapular Rash (1/2)
Respiratory : Fullness of chest (1/2)

อนั ตรกริ ิยาระหว่างสมนุ ไพรกับยาแผนปัจจุบัน (Drug Interaction)

Drug interaction Pharmacokinetics:
มีการศึกษาพบวา่ ในตำรบั น้ีมีสมุนไพรท่ีอาจจะสง่ ผลกระทบตอ่ Cytochrome P450
(CYP) Enzyme และ P-Glycoprotein ดงั น้ี

36 3กล6มุ่ ง|านกกลาุ่มรงแาพนทแยพ์แทผยน์แไผทนยไแทลยะกแาลระแแพพททยย์ท์ทาางงเลเลอื อื กกสสำ�นำนักกังางนานสาสธาาธราณรณสขุสจุขงั หจงัวหดั วจัดนั จทนับทรุ ีบรุ ี

Drug interaction Pharmacokinetics สมนุ ไพร
มีฤทธย์ิ ับย้ังการทำงานของ ขงิ 36, 37,96 ดปี ล3ี 7, 43 เจตมลู เพลิงแดง11
CYP 1A2, CYP 2E1, CYP 2D6, CYP 3A4,
CYP 2C19, CYP 2C9 ดปี ลี44 ขงิ แหง้ 6
มฤี ทธิ์ยับย้ังการทำงานของ ขิง41
P-Glycoprotein

มฤี ทธ์ิกระตนุ้ การทำงานของ
P-Glycoprotein

Drug Interaction Pharmacodynamics:
สมุนไพรในตำรบั น้ีอาจจะส่งผลกระทบต่อโรคเร้ือรงั (เบาหวาน ความดนั ) ดังน้ี

Drug interaction Pharmacokinetics สมนุ ไพร

มฤี ทธท์ิ ำให้เกดิ Hypotension ดีปลี 45
มีฤทธ์ิทำให้เกดิ Hypoglycemia ขงิ 5 ช้าพลู50

กลมุ่ งานการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลือก ส�ำ นักงานสาธารณสขุ จังหวดั จันทบรุ ี 37

37 | กลมุ่ งานแพทยแ์ ผนไทยและแพทยท์ างเลอื ก สำนกั งานสาธารณสุข จงั หวัดจันทบรุ ี

อภยั สาลี

รูปแบบยา
ยาแคปซูล ขนาด 0.5 กรมั

ประเภทของยา
ยาใช้ภายใน (ยารบั ประทาน)

สตู รตำรบั
ในผงยา 187 กรัม ประกอบด้วย
หัศคณุ เทศ หนัก 24 กรมั พรกิ ไทยล่อน แก่นจนั ทน์เทศ หนกั ส่งิ ละ 16 กรัม
หวั บกุ รอ หนกั 15 กรัม เนือ้ ลูกสมอไทย เนื้อลกู สมอเทศ หนกั สิ่งละ 13 กรัม
รากเจตมูลเพลิงแดง หนัก 12 กรัม เทียนแดง หนัก 11 กรัม
เทยี นขา้ วเปลือก หนัก 10 กรัม โกฐเขมา เทียนตาตก๊ั แตน หนักส่ิงละ 9 กรัม
โกฐสอ เทียนขาว หนกั ส่งิ ละ 8 กรัม ลูกพลิ งั กาสา หนกั 6 กรมั เหงา้ วา่ นนำ้ หนัก 7 กรัม
ดอกกานพลู หนัก 4 กรัม ลกู กระวาน หนัก 3 กรัม ดอกจนั ทน์ หนัก 2 กรัม
ลูกจันทน์ หนกั 1 กรัม

รสยา รอ้ น

ขอ้ บ่งใช้ ขนาดและวิธีใช้ จำนวนยา นัดตดิ ตาม
ที่จา่ ย/ครัง้ อาการ
• ยาขับลมในลำไส้ ขนาด 45 แคปซลู 1 สปั ดาห์
บรรเทาอาการ รบั ประทาน คร้ังละ 1.5 - 2 กรมั
จุกเสียด แนน่ เฟ้อ วิธใี ช้
• บำรุงธาตุ กดั เถา รับประทานครั้งละ 3 แคปซลู
ดาน (แก้อาการ วันละ 2 ครง้ั ก่อนอาหารเช้า - เยน็
อ่อนเพลยี ไม่มีแรง
รา่ งกายซูบผอม)

• ใช้รกั ษาร่วมใน ขนาด 270 - 800 1-3 เดอื น
ผปู้ ่วยโรคปอดอดุ รับประทาน ครงั้ ละ 1.5 - 2 กรัม แคปซูล
ก้นั เรอื้ รัง (ลด วธิ ใี ช้
อาการเหนื่อย และ รบั ประทานคร้ังละ 3 แคปซลู
เพ่ิมคุณภาพชีวิต) วันละ 3 ครงั้ กอ่ นอาหารเชา้ กลางวัน เย็น

38 3กล8ุ่มง|านกกลามุ่ รงแาพนทแยพแ์ ทผยนแ์ ไผทนยไแทลยะกแาลระแแพพททยยท์ ท์ าางงเลเลือือกกสส�ำ นำนักกังางนานสาสธาาธราณรณสุขสจุขงั หจังวหดั วจดันั จทนับทรุ ีบุรี

คำแนะนำในการใช้ยา

- ยานี้เหมาะสำหรบั ผูท้ ีม่ ีอายุ 40 ปีขึน้ ไป
- ในกรณีท่มี ีการถ่ายดำ หรอื อาเจียนเป็นเลือดควรรบี ไปพบแพทย์ทันที เนอ่ื งจากอาจมี
เลอื ดออกบรเิ วณทางเดนิ อาหาร
- หากมอี าการผิดปกติระหว่างการใชย้ าควรปรกึ ษาแพทย์ แพทย์แผนไทย หรอื เภสัชกร
หากเกิดอาการข้างเคียงรนุ แรงให้หยดุ ใช้ยาทนั ที และรีบไปพบแพทย์

ขอ้ ห้ามใช้

- หา้ มใช้ยาน้กี ับผู้ท่ีแพย้ าอภัยสาลี
- หา้ มใชย้ านีร้ ่วมกับยา Warfarin
- ห้ามใชย้ านรี้ ่วมกับยากลมุ่ DOACs (Apixaban, Rivaroxaban, Dabigratan)
- หา้ มใชย้ าน้ีร่วมกับยา Aspirin 300 mg
- ห้ามใชใ้ นหญงิ ตัง้ ครรภ์
- ห้ามใช้ในผู้ท่มี ีไข้สงู > 38 องศาเซลเซยี ส
- ห้ามใช้ในผูป้ ่วยตดิ เชื้อเอชไอวี (HIV) ทอี่ ยรู่ ะหว่างได้รบั ยา Nevirapine
- หา้ มใช้ในผ้ปู ่วยวณั โรคท่อี ยู่ระหวา่ งรบั ประทาน Rifampicin

ข้อควรระวัง

- ควรระวังการใช้ยานี้ในผปู้ ว่ ยทีม่ ีการใช้ยากลมุ่ ยาตา้ นการจบั ตัวของเกล็ดเลอื ด
(Antiplatelets) เชน่ Aspirin 81 mg Clopidogrel 75 มลิ ลิกรัม เปน็ ตน้

- ควรระวังการใชย้ าในผู้ป่วยท่มี ีการใช้ยากลุ่ม Non-Steroidal anti-inflammatory
drugs (NSAIDs) เช่น ไอบโู ปรเฟน (Ibuprofen) นาโปรเซน (Naproxen) อีโตริคอกซบิ
(Etoricoxib) เปน็ ต้น

- ควรระวงั การใช้ยาในผทู้ ร่ี บั ประทานยารักษาความดันโลหิตสูง
- ควรระวงั การใชย้ าในผ้ทู ่ีรับประทานยาลดระดับน้ำตาลในเลอื ด หรอื ฉีดอินซลู นิ

อาการไม่พึงประสงค์

ไมพ่ บข้อมลู

เหตกุ ารณ์ไม่พงึ ประสงค์

ไม่พบข้อมูล จากสรุปรายงานเหตกุ ารณ์ไม่พงึ ประสงคจ์ ากการใชย้ าประจำปี 2562
Spontaneous Reports of Adverse Drug Reactions 2019

อนั ตรกริ ิยาระหวา่ งสมนุ ไพรกับยาแผนปจั จุบัน (Drug Interaction)

Drug interaction Pharmacokinetics:
มกี ารศึกษาพบว่าในตำรับนี้มีสมนุ ไพรท่อี าจจะส่งผลกระทบตอ่ Cytochrome P450
(CYP) Enzyme และ P-Glycoprotein ดังน้ี

3939 | กลุ่มงานแพทย์แผนไทยและแพทยท์ างเลกอืลกุม่ งสาำนนกกัารงแานพสทายธ์แาผรนณไทสุขยแจลังะหกวาดัรแจพนั ททยบ์ทุราี งเลือก ส�ำ นักงานสาธารณสุขจังหวดั จันทบุรี

Drug interaction Pharmacokinetics สมนุ ไพร
มีฤทธย์ิ ับยั้งการทำงานของ โกฐเขมา11 เจตมลู เพลิงแดง11
CYP 1A2, CYP 2E1, CYP 2D6, CYP 3A4, พรกิ ไทย37, 96
CYP 2C19
พริกไทย38
มฤี ทธิ์กระตุ้นการทำงานของ
CYP 1A2, CYP 3A4 พรกิ ไทย 39จันทนเ์ ทศ 29โกฐเขมา
มฤี ทธิย์ ับยั้งการทำงานของ
P-Glycoprotein

Drug Interaction Pharmacodynamics:
สมนุ ไพรในตำรับน้อี าจจะส่งผลกระทบต่อโรคเร้ือรงั (เบาหวาน ความดนั ) ดังน้ี

Drug interaction Pharmacokinetics สมุนไพร

มีฤทธ์ทิ ำใหเ้ กดิ Hypotension เทียนแดง 31
มฤี ทธิท์ ำให้เกิด Hypoglycemia เทียนแดง 35

ตารางเทยี บเคียงยาสมนุ ไพรกับยาแผนปจั จบุ นั ยาแผนปัจจุบนั
Simethicone
กลุ่มอาการ M-Carminative
บรรเทาอาการท้องอืด ท้องเฟ้อ
Ranitidine
บรรเทาอาการปวดในกระเพาะอาหาร Omeprazole
เนื่องจากอาหารไมย่ ่อยและมีกรดมากเกิน Antacid gel

40 4กล0มุ่ ง|านกกลาุ่มรงแาพนทแยพ์แทผยน์แไผทนยไแทลยะกแาลระแแพพททยย์ทท์ าางงเลเลืออื กกสสำ�นำนกั กังางนานสาสธาาธราณรณสุขสจุขังหจงัวหัดวจดันั จทันบทุรีบรุ ี