E-book คู่มือการใช้ยาสมุนไพร สสจ.จันทบุรี

ข้อควรระวัง

- ควรระวังการใชย้ าในผทู้ ่ีรบั ประทานยาลดระดบั นำ้ ตาลในเลือด หรือฉดี อนิ ซูลนิ
- ควรระวงั การใชย้ านใี้ นผปู้ ว่ ยโรคตบั
- ควรระวงั การใชใ้ นผู้ป่วยเป็นไข้เลอื ดออก เน่ืองจากอาจบดบังอาการของไขเ้ ลอื ดออก
- ควรระวงั การใชย้ านีร้ ว่ มกบั ยาลดนำ้ ตาลในเลอื ดชนิดรบั ประทาน (Oral Hypoglycemic
Agents) อนื่ ๆ หรือรว่ มกับการฉดี อนิ ซูลิน เพราะอาจทำให้เกิดการเสรมิ ฤทธ์ิกนั ได้

อาการไมพ่ งึ ประสงค์

- คลื่นไส้ วิงเวียน ชาปลายมอื ปลายเทา้ Hypoglycemic Coma อาการชกั ในเดก็ ทอ้ งเดิน
ท้องอดื ปวดศีรษะ และอาจเพม่ิ ระดับเอนไซม์ Gamma-Glutamyl Transferase และ Alkaline
Phosphatase ในเลอื ดได้

เหตกุ ารณไ์ ม่พงึ ประสงค์

เหตุการณ์ไม่พงึ ประสงคจ์ ากสรุปรายงานเหตกุ ารณ์ไม่พงึ ประสงคจ์ ากการใช้ยาประจําปี
2562 Spontaneous Reports Of Adverse Drug Reaction 2019 พบวา่ มีรายงาน ทง้ั ส้นิ
100 รายงาน

Cardiovascular : Faintness (3/100), Palpitation (5/100)
Dermatologic : Urticaria (2/100), Maculopapular Rash (3/100), Rash (5/100),

Bullous Rash (1/100), Pruritus (4/100), Erythematous Rash (3/100),
Papular Rash (1/100), Burning Sensation (1/100), Exfoliative
Dermatitis(1/100), Mucosal Inflammation (1/100)
Gastrointestinal : Nausea (9/100), Vomiting (4/100), Anorexia (1/100),
Abdominal Pain (1/100), Diarrhoea (10/100), Flatulence (6/100),
Loose Stool(1/100), Abdominal Distress (1/100), Increased Appetite
(1/100)
Hepatic : Hepatitis (1/100)
Immunologic : Angioedema (1/100)
Neurologic : Dizziness (9/100), Sleepiness (1/100), Numbness Tongue
(1/100), Numbness Mouth (1/100), Local Numbness (3/100),
Insomnia (1/100), Paraesthesia (1/100)
Respiratory : Dry Throat (2/100), Sore Throat (1/100)
Other : Facial Edema (2/100), Fatigue (2/100), Mouth Edema (1/100),
Dry Mouth (1/100), Fever (1/100), Headache (2/100), Edema Of
Extremities (1/100), Legs Edema (1/100), Abnormal Urine (2/100),
Urine Discolouration (1/100)

9189 | กลุ่มงานแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์ทางเลกือลก่มุ งสาำนนกกัารงแานพสทายธ์แาผรนณไทสุขยแจลงั ะหกวาดัรแจพนั ททยบท์ ุราี งเลอื ก ส�ำ นกั งานสาธารณสุขจังหวดั จนั ทบรุ ี

อนั ตรกิรยิ าระหวา่ งสมุนไพรกับยาแผนปจั จบุ นั (Drug Interaction)
Drug interaction Pharmacokinetics:
ไมพ่ บข้อมูล
Drug Interaction Pharmacodynamics:
สมุนไพรในตำรับนีอ้ าจจะสง่ ผลกระทบต่อโรคเรื้อรัง (เบาหวาน ความดนั ) ดงั นี้

Drug interaction Pharmacokinetics สมนุ ไพร
มีฤทธ์ิทำให้เกดิ Hypoglycemia มะระข้นี ก100

อันตรกิริยาระหวา่ งยาสมนุ ไพรกับยาแผนปัจจุบัน:

ชอ่ื ยา ผลของการเกดิ อันตรกริ ยิ า ความ ขอ้ แนะนำ
Daonil* รุนแรง

เพ่ิมฤทธ์ขิ องยา ควรระมดั ระวังการใช้รว่ มกันหรอื
ใช้ภายใตค้ ำแนะนำหรอื การดูแล
มาก ของแพทย์
มีผลขา้ งเคียงเล็กนอ้ ย ท่ีพบได้
มาก คือ ภาวะน้ำตาลในเลือดตำ่

Glipizide* เพม่ิ ฤทธข์ิ องยา ควรระมัดระวังการใช้ร่วมกนั หรือ
ใช้ภายใต้คำแนะนำหรือการดูแล
มาก ของแพทย์
มีผลข้างเคียงเล็กนอ้ ย ท่ีพบได้
มาก คือ ภาวะนำ้ ตาลในเลือดตำ่

Metformin เพิ่มฤทธขิ์ องยา ควรระมัดระวังการใช้ร่วมกนั หรอื
ใช้ภายใตค้ ำแนะนำหรอื การดูแล
มาก ของแพทย์
มีผลข้างเคียงเล็กน้อย ท่ีพบได้
มาก คือ ภาวะน้ำตาลในเลือดตำ่

Rosiglitazone เพิ่มฤทธิ์ของยา ควรระมัดระวังการใชร้ ่วมกันหรือ
มาก ใช้ภายใต้คำแนะนำหรอื การดูแล

ของแพทย์

92 9กล0ุม่ ง|านกกลามุ่ รงแาพนทแยพ์แทผยน์แไผทนยไแทลยะกแาลระแแพพททยย์ทท์ าางงเลเลืออื กกสส�ำ นำนกั กังางนานสาสธาาธราณรณสขุสจุขังหจังวหดั วจัดนั จทนับทรุ ีบรุ ี

ยาหญา้ ปักก่งิ

รปู แบบยา
ยาแคปซูล ขนาด 0.4 กรัม

ประเภทของยา
ยาใชภ้ ายใน (ยารับประทาน)

ตัวยาสำคญั
ผงหญ้าปักกิ่ง [Murdannia loriformis (Hassk) R.S. Rao & Kammathy]

รสยา จืดเย็น

ขอ้ บ่งใช้ ขนาดและวธิ ีใช้ จำนวนยาที่ นัดตดิ ตาม
จา่ ย/คร้งั อาการ
• แก้ร้อนในรา่ งกาย ขนาด 30 แคปซลู 3 - 5 วัน
(แก้น้ำเหลืองเสีย รบั ประทาน คร้งั ละ 0.4 – 0.5 กรัม
กรณใี ช้เป็นยารกั ษา วิธีใช้
ร่วมกบั ยาสมุนไพร รับประทาน ครัง้ ละ 1 - 2 แคปซลู
ตำรับอนื่ ) วนั ละ 3 คร้ัง หลงั อาหาร เชา้ กลางวัน
• บรรเทาอาการ เย็น
ข้างเคยี งจากยาเคมี
บำบดั หรือรังสบี ำบดั
เช่น คลน่ื ไส้ อาเจยี น
เบื่ออาหาร แผลใน
ปาก ปากแห้ง

คำแนะนำในการใชย้ า
- ไมค่ วรรบั ประทานยาตดิ ติดกันเปน็ เวลานานเกิน 3 -5 วนั เนอ่ื งจากอาจทำให้เลือดลม
ไหลเวียนไมด่ ี ทำให้แขนขาเกร็ง หรือเป็นโรคหนังแข็งได้
- ใชย้ านีเ้ ฉพาะเวลาท่ีมีอาการเทา่ นนั้
- หากมอี าการผิดปกตริ ะหว่างการใช้ยาควรปรึกษาแพทย์ แพทยแ์ ผนไทย หรือเภสัชกร
หากเกิดอาการข้างเคยี งรนุ แรงให้หยุดใชย้ าทันที และรีบไปพบแพทย์

ขอ้ ห้ามใช้
- ห้ามใชย้ าน้กี ับผู้ทีแ่ พย้ าหญ้าปักกิ่ง
- หา้ มใชย้ านี้รว่ มกบั ยากลุ่ม DOACs (Apixaban, Rivaroxaban, Dabigratan)

9391 | กลุม่ งานแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์ทางเลกอืลกมุ่ งสาำนนกกัารงแานพสทายธ์แาผรนณไทสขุยแจลงั ะหกวาดัรแจพันททยบ์ทุราี งเลอื ก สำ�นกั งานสาธารณสุขจังหวดั จนั ทบุรี

ขอ้ ควรระวัง

- ควรระวงั การใช้ยาในผทู้ ีส่ งสัยว่าเปน็ ไขเ้ ลือดออก เนื่องจากอาจบดบังอาการของ
ไข้เลือดออก

อาการไม่พึงประสงค์

ไม่พบข้อมูล

เหตุการณไ์ มพ่ งึ ประสงค์

ไม่พบข้อมลู จากสรุปรายงานเหตกุ ารณ์ไม่พงึ ประสงค์จากการใช้ยาประจำปี 2562
Spontaneous Reports of Adverse Drug Reactions 2019

อนั ตรกริ ยิ าระหว่างสมุนไพรกับยาแผนปจั จุบนั (Drug Interaction)

Drug interaction Pharmacokinetics:
ไม่พบข้อมูล
Drug Interaction Pharmacodynamics:
ไม่พบข้อมลู

94 กลุ่มงานการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก ส�ำ นักงานสาธารณสุขจังหวัดจันทบุรี

กลมุ่ ท่ี 6

ยาสมนุ ไพรรกั ษา
กลุม่ อาการของระบบทางเดนิ หายใจ

95กลุ่มงานการแพทย์แผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก สำ�นักงานสาธารณสุขจังหวัดจนั ทบุรี

ยาแก้ไอผสมมะขามปอ้ ม

รูปแบบยา

ยานำ้ 60 มลิ ลิลติ ร

ประเภทของยา

ยาใชภ้ ายใน (ยารบั ประทาน)

สตู รตำรับ

สตู รตำรับท่ี 1
ในยา 100 มิลลิลติ ร ประกอบด้วย สารสกดั นำ้ มะขามป้อมเข้มข้น (ความเข้มขน้ 40 เปอรเ์ ซน็ ต์)
60 มิลลิลิตร สารสกัดใบเสนยี ด (ความเข้มข้น 10 เปอรเ์ ซน็ ต์) 10 มลิ ลิลติ ร กลีเซอรีน 5 มลิ ลลิ ติ ร
สารสกดั ราก ชะเอมเทศ 0.45 มิลลลิ ิตร เกลือแกง 0.5 กรัม เกลด็ สะระแหน่ 0.01 มิลลิกรัม
สูตรตำรบั ท่ี 2 ในยา 100 มิลลลิ ติ ร ประกอบด้วย สารสกดั นำ้ มะขามป้อมเข้มข้น (ความเขม้ ข้น 25
เปอร์เซน็ ต์) 30 มิลลลิ ิตร มะนาวดอง แห้ง 8 มลิ ลิกรัม สารสกัดรากชะเอมเทศ 5 มลิ ลลิ ิตร ผวิ สม้
จนี 3.3 มิลลิกรัม บว๊ ย 3 มิลลิกรมั เน้ือลกู สมอพเิ ภก 3 มิลลิกรัม เนือ้ ลกู สมอไทย 1 มิลลกิ รมั หล่อ
ฮงั กว๊ ย 2 มิลลกิ รัม เกลด็ สะระแหน่ 0.08 มิลลกิ รัม น้ำตาลทรายแดง 40 มลิ ลิกรัม

รสยา

เปรีย้ วฝาด

ข้อบ่งใช้ ขนาดและวธิ ีใช้ จำนวนยา นดั ตดิ ตาม
ท่จี ่าย/ครง้ั อาการ
• บรรเทาอาการไอ จบิ เม่อื มีอาการไอ
อาการระคายเคือง 2 - 3 ขวด 3 - 5 วัน
คอ หรือไอมีเสมหะ

คำแนะนำในการใช้ยา

- สามารถจ่ายได้ในหญิงตง้ั ครรภ์ และให้นมบุตร

- ควรระวงั การใชใ้ นผ้ปู ่วยที่ท้องเสียง่าย เนอื่ งจากมะขามป้อมมีฤทธิเ์ ปน็ ยาระบาย

- หากมีอาการผดิ ปกติระหว่างการใช้ยาควรปรกึ ษาแพทย์ แพทยแ์ ผนไทย หรือเภสัชกร
หากเกิดอาการขา้ งเคียงรุนแรงให้หยุดใชย้ าทนั ที และรีบไปพบแพทย์

96 9กล4่มุ ง|านกกลาุ่มรงแาพนทแยพ์แทผยนแ์ ไผทนยไแทลยะกแาลระแแพพททยย์ท์ทาางงเลเลืออื กกสส�ำ นำนักกังางนานสาสธาาธราณรณสขุสจุขงั หจงัวหดั วจดัันจทนับทุรีบรุ ี

ขอ้ ห้ามใช้

- ห้ามใชย้ าน้ีกบั ผ้ทู แ่ี พ้ยามะขามป้อม
- หา้ มใช้ยาน้ีรว่ มกับยา Warfarin
- หา้ มใชย้ าน้รี ่วมกับยากลุม่ DOACs (Apixaban, Rivaroxaban, Dabigratan)
- หา้ มใชย้ านร้ี ว่ มกบั ยา Aspirin 300 mg
- หา้ มใชใ้ นผูป้ ว่ ยตดิ เชือ้ เอชไอวี (HIV) ท่ีอยูร่ ะหว่างได้รบั ยา Ombitasvir, Paritaprevir
และ Ritonavir

ขอ้ ควรระวัง

- ควรระวังการใชย้ าในผู้ปว่ ยโรคเบาหวาน ท่ีไม่สามารถควบคมุ ระดับนำ้ ตาลในเลือด
เนือ่ งจากอาจทำให้ระดับน้ำตาลในเลอื ดสูง

- ผ้ปู ว่ ยเบาหวานทไี่ มส่ ามารถควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดได้

อาการไม่พงึ ประสงค์

ไมพ่ บข้อมลู

เหตุการณไ์ มพ่ งึ ประสงค์

เหตุการณ์ไม่พงึ ประสงคจ์ าก สรปุ รายงานเหตกุ ารณ์ไม่พึงประสงค์จากการใช้ยาประจําปี
2562 Spontaneous Reports Of Adverse Drug Reaction 2019 พบวา่ มรี ายงาน ทงั้ ส้นิ 16
รายงาน

Dermatologic : Skin Desquamative (1/16) , Macular Rash(2/16),
Papulovesicular Rash (1/16), Rash (1/16), Maculopapular Rash (1/16),
Urticaria (3/16)

Immunologic: Anaphylaxis (3/16), Angioedema (2/16)
Respiratory : Bronchospasm (1/16)
Other: Mouth Edema (1/16)

9795
| กลุ่มงานการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก ส�ำ นกั งานสาธารณสขุ จงั หวัดจนั ทบรุ ี
กลมุ่ งานแพทยแ์ ผนไทยและแพทยท์ างเลือก สำนกั งานสาธารณสุข จงั หวดั จันทบุรี

อันตรกริ ยิ าระหว่างสมนุ ไพรกบั ยาแผนปัจจบุ ัน (Drug Interaction)

Drug interaction Pharmacokinetics:
มกี ารศึกษาพบว่าในตำรับนี้มีสมุนไพรท่ีอาจจะสง่ ผลกระทบต่อ Cytochrome P450
(CYP) Enzyme และ P-Glycoprotein ดังน้ี

Drug interaction Pharmacokinetics สมุนไพร
มีฤทธิ์ยับย้ังการทำงานของ ชะเอมเทศ96, 97มะขามป้อม96
CYP 2C9, CYP 2D6, CYP 3A4
ชะเอมเทศ40 มะขามป้อม7
มีฤทธิ์ยับย้ังการทำงานของ
P-Glycoprotein

Drug Interaction Pharmacodynamics:
สมนุ ไพรในตำรับน้อี าจจะส่งผลกระทบต่อโรคเรื้อรงั (เบาหวาน ความดนั ) ดังนี้

Drug interaction Pharmacokinetics สมนุ ไพร

มีฤทธทิ์ ำให้เกดิ Hypotension ชะเอมเทศ4

ตารางเทยี บเคียงยาสมนุ ไพรกบั ยาแผนปัจจบุ นั ยาแผนปจั จุบนั
Brown Mixture91,92
กลุ่มอาการ
แก้ไอ ทำให้ชมุ่ คอ

98 9กล6ุม่ ง|านกกลาุม่ รงแาพนทแยพ์แทผยน์แไผทนยไแทลยะกแาลระแแพพททยย์ทท์ าางงเลเลอื ือกกสสำ�นำนักกังางนานสาสธาาธราณรณสุขสจขุ ังหจงัวหัดวจดัันจทันบทรุ ีบุรี

ยาประสะมะแว้ง

รูปแบบยา
ยาเมด็ ขนาด 0.2 กรัม

ประเภทของยา
ยาใช้ภายใน (ยารับประทาน)

สูตรตำรบั
ในผงยา 96 กรมั ประกอบด้วย
ผลมะแวง้ ตน้ ผลมะแว้งเครอื หนกั ส่ิงละ 24 กรัม ใบสวาด ใบตานหม่อน ใบกะเพรา
หนกั สิง่ ละ 12 กรัม เหง้าขมิ้นอ้อย หนัก 9 กรมั สารสม้ สะตุ หนัก 3 กรมั

รสยา ฝาดขม

ข้อบ่งใช้ ขนาดและวธิ ีใช้ จำนวนยา นัดตดิ ตาม
ที่จา่ ย/ครง้ั อาการ
ทำให้ชมุ่ คอ ขนาด 2 - 3 ซอง 1 สัปดาห์
• บรรเทาอาการระคาย อายุ 6 - 12 ปี:
เคืองคอ เจ็บคอ และ รบั ประทาน ครงั้ ละ 0.2 – 0.4 กรัม
ไอแบบมีเสมหะ อายุ > 12 ปี:
• บรรเทาอาการไอ จาก รบั ประทาน คร้งั ละ 1 – 1.4 กรมั
กรดไหลยอ้ น วิธีใช้
อายุ 6 - 12 ปี
อม ครั้งละ 1 - 2 เมด็ เมื่อมีอาการ
อายุ > 12 ปี
อม ครัง้ ละ 3 - 5 เมด็ เมื่อมีอาการ
กรณมี เี สมหะหนดื ขน้
นำเมด็ ยามาบดให้ละเอยี ดและละลาย
น้ำมะนาว ½ ช้อนชา แทรกเกลอื
เลก็ นอ้ ย จบิ เมื่อมีอาการไอ

คำแนะนำในการใชย้ า
- ไมค่ วรใช้ติดตอ่ กนั นานเกนิ 15 วัน หากอาการไมด่ ขี นึ้ ควรปรกึ ษาแพทย์
- ควรระวังการใชน้ ้ำมะนาวแทรกเกลือ กับผู้ป่วยท่ีต้องจำกัดการใชเ้ กลือ
- หากมอี าการผิดปกตริ ะหวา่ งการใช้ยาควรปรกึ ษาแพทย์ แพทย์แผนไทย หรอื เภสชั กร
หากเกดิ อาการข้างเคียงรุนแรงใหห้ ยดุ ใชย้ าทันที และรบี ไปพบแพทย์

9997 | กลุ่มงานแพทยแ์ ผนไทยและแพทยท์ างเลกือลกมุ่ งสาำนนกกัารงแานพสทายธแ์ าผรนณไทสขุยแจลงั ะหกวาดัรแจพันททยบท์ รุ าี งเลอื ก ส�ำ นกั งานสาธารณสุขจงั หวัดจนั ทบรุ ี

ข้อหา้ มใช้

- หา้ มใชย้ าน้ีกับผูท้ แ่ี พย้ าประสะมะแว้ง
- หา้ มใชย้ าน้รี ว่ มกับยากลมุ่ DOACs (Apixaban, Rivaroxaban, Dabigratan)
- ห้ามใช้ในเดก็ อายุต่ำกวา่ 6 ปี

ขอ้ ควรระวัง

ไมพ่ บข้อมูล

อาการไมพ่ ึงประสงค:์

ไม่พบข้อมลู

เหตุการณไ์ มพ่ งึ ประสงค์

เหตกุ ารณ์ไมพ่ งึ ประสงคจ์ ากสรุปรายงานเหตุการณไ์ ม่พงึ ประสงคจ์ ากการใชย้ าประจําปี 2562
Spontaneous Reportsof Adverse Drug Reaction 2019 พบว่ามีรายงาน ทัง้ ส้ิน 3 รายงาน

Dermatologic : Rash (1/3)
Other : Hot Flushes(1/3), Numbness (1/3)

อนั ตรกริ ิยาระหว่างสมนุ ไพรกบั ยาแผนปจั จบุ นั (Drug Interaction)

Drug interaction Pharmacokinetics:
ไมพ่ บข้อมูล

Drug Interaction Pharmacodynamics:
ไมพ่ บข้อมลู

100 9กล8ุ่มง|านกกลาุม่ รงแาพนทแยพ์แทผยนแ์ ไผทนยไแทลยะแกลาระแแพพททยย์ทท์ าางงเลเลอื ือกกสส�ำ ำนนักกังางนานสสาธาาธราณรณสขุสจุขังจหงัวหัดวจัดันจทันบทุรบี ุรี

ยาปราบชมพทู วปี

รปู แบบยา

ยาแคปซูล ขนาด 0.4 กรมั
ยาแคปซลู ขนาด 0.5 กรัม

ประเภทของยา

ยาใชภ้ ายใน (ยารบั ประทาน)

สตู รตำรับ

ในผงยา 465 กรัม ประกอบด้วย
เหงอื กปลาหมอ (ทั้งตน้ ) พรกิ ไทยดำ ใบกัญชาเทศ หนกั สิ่งละ 120 กรัม
หศั คุณเทศ ดอกกานพลู หนกั สิ่งละ 10 กรมั หวั บกุ รอ เน้ือลกู สมอเทศ เน้ือลูกสมอไทย
รากเจตมลู เพลงิ แดง เหง้าขงิ หนกั ส่งิ ละ 8 กรมั เทียนแดง เทยี นตาตัก๊ แตน เทยี นแกลบ
หนักสงิ่ ละ 6 กรัม เทยี นดำ โกฐสอ โกฐเขมา ลูกพลิ ังกาสา ลำพนั หางหมู
หนักสง่ิ ละ 4 กรัม ดอกดปี ลี การบูร หนกั สิง่ ละ 2 กรมั ลกู จนั ทน์ ดอกจนั ทน์ ลูกกระวาน
หนักสง่ิ ละ 1 กรมั

รสยา

ร้อนสขุ ุม

ข้อบ่งใช้ ขนาดและวิธีใช้ จำนวนยาที่ นัดตดิ ตาม
• บรรเทาอาการที่เกดิ ขนาด จา่ ย/ครง้ั อาการ
จากเยอื่ จมูกอักเสบ รบั ประทาน ครงั้ ละ 0.75 – 1.5 กรัม 120 แคปซูล
จากภมู ิแพ้ (Allergic วิธีใช้ 2 สัปดาห์
Rhinitis) ไดแ้ ก่ รบั ประทาน ครงั้ ละ 3 แคปซูล วนั ละ 3 (ติดตอ่ กัน
อาการน้ำมูกไหล ครัง้ หลงั อาหารเชา้ กลางวนั เย็น 3-6 เดือน)
จาม คันในจมูก
• บรรเทาอาการหวัด

คำแนะนำในการใชย้ า

- หากมีอาการผิดปกติระหวา่ งการใชย้ าควรปรกึ ษาแพทย์ แพทยแ์ ผนไทย หรือเภสชั กร
หากเกดิ อาการขา้ งเคียงรุนแรงให้หยุดใช้ยาทนั ที และรบี ไปพบแพทย์

99 | กลมุ่ งานแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์ทางเลอื ก สำนกั งานสาธารณสุข จงั หวดั จันทบุรี

101กลุ่มงานการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ส�ำ นกั งานสาธารณสขุ จงั หวดั จนั ทบรุ ี

ข้อหา้ มใช้

- ห้ามใชย้ านรี้ ว่ มกบั ยา Warfarin
- ห้ามใชย้ านร้ี ว่ มกบั ยากลุ่ม DOACs (Apixaban, Rivaroxaban, Dabigratan)
- ห้ามใช้ยานี้รว่ มกบั ยา Aspirin 300 mg
- ห้ามใชใ้ นหญิงตั้งครรภ์
- ห้ามใช้ในผู้ทมี่ ีไขส้ งู > 38 องศาเซลเซยี ส
- ห้ามใช้ในเด็กอายุต่ำกว่า 12 ปี
- หา้ มใชใ้ นผู้ปว่ ยตดิ เชอ้ื เอชไอวี (HIV) ที่อยรู่ ะหวา่ งได้รับยา Nevirapine
- หา้ มใชใ้ นผปู้ ่วยวณั โรค ทอ่ี ยู่ระหว่างรบั ยา

ขอ้ ควรระวัง

- ควรระวังการใช้ยานี้ในผ้ปู ว่ ยที่มีการใช้ยากลุ่มยาต้านการจับตัวของเกลด็ เลือด
(Antiplatelets) เช่น Aspirin 81 mg Clopidogrel 75 มิลลิกรัม เปน็ ต้น

- ควรระวังการใช้ยาน้ีในผปู้ ่วยทีม่ กี ารใช้ยากล่มุ Non-Steroidal anti-inflammatory
drugs (NSAIDs) เชน่ ไอบโู ปรเฟน (Ibuprofen) นาโปรเซน (Naproxen) อโี ตริคอกซบิ
(Etoricoxib) เปน็ ต้น

- ควรระวงั การใชย้ าในผู้ทร่ี ับประทานยารักษาความดนั โลหิตสงู
- ควรระวงั การใช้ยาในผู้ท่รี บั ประทานยาลดระดบั น้ำตาลในเลอื ด หรอื ฉดี อินซลู ิน
- ควรระวังการใช้ยาในผปู้ ่วยโรคหัวใจ
- ควรระวงั การใช้กบั ผู้ป่วยโรคกรดไหลย้อน
- ควรระวังการใชย้ าเกนิ ขนาดในผู้ปว่ ยทมี่ คี วามผิดปกตขิ องตบั ไตหรอื ทางเดนิ ปสั สาวะ

อาการไมพ่ ึงประสงค์

ไมพ่ บข้อมูล

เหตกุ ารณไ์ ม่พงึ ประสงค์

เหตุการณ์ไม่พึงประสงค์จาก สรุปรายงานเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา 2562
Spontaneous Reports of Adverse Drug Reaction 2019 พบวา่ มรี ายงานทงั้ สนิ้ 4 รายงาน

Immunologic : Angioedema (1/4)
Dermatologic : Rash (1/4), Periorbital Edema (1/4), Urticaria (1/4)

102 1กล0ุม่ 0งาน| กกาลรุ่มแพงาทนยแแ์ พผทนยไทแ์ ยผแนลไะทกยาแรลแะพแทพยทท์ ยาท์งเาลงอื เกลอื สก�ำ นสกั ำงนากั นงสาานธสาารธณาสรุขณจสงั ขุหวจดั งั จหนั วทดั บจนัรุ ี ทบุรี

อันตรกิริยาระหว่างสมนุ ไพรกบั ยาแผนปจั จุบัน (Drug Interaction)

Drug interaction Pharmacokinetics:
มกี ารศึกษาพบว่าในตำรับน้ีมีสมนุ ไพรทอ่ี าจจะสง่ ผลกระทบตอ่ Cytochrome P450
(CYP) Enzyme และ P-Glycoprotein ดังน้ี

Drug interaction Pharmacokinetics สมนุ ไพร
มีฤทธ์ยิ ับย้ังการทำงานของ พริกไทย37,96 โกฐเขมา11 เทียนดำ25, 26
CYP 1A2, CYP 2E1, CYP 2D6, CYP 3A4, ขงิ 36, 37,96 ดีปล3ี 7, 43 เจตมลู เพลิงแดง11
CYP 2C19
มีฤทธก์ิ ระตุ้นการทำงานของ เทียนดำ27 พรกิ ไทย38
CYP 1A2, CYP 2E1 , CYP 3A4
มีฤทธิ์ยับย้ังการทำงานของ ดีปลี44 ขิง6 พรกิ ไทย39 โกฐเขมา จนั ทน์เทศ29
P-Glycoprotein
ขิง41
มีฤทธิ์กระตุ้นการทำงานของ
P-Glycoprotein

Drug Interaction Pharmacodynamics:
สมนุ ไพรในตำรบั นอ้ี าจจะสง่ ผลกระทบต่อโรคเรื้อรงั (เบาหวาน ความดัน) ดงั นี้

Drug interaction Pharmacokinetics สมุนไพร
มฤี ทธิ์ทำให้เกิด Hypotension เทียนดำ30 เทยี นแดง31 ดีปลี 45

มีฤทธท์ิ ำให้เกิด Hypoglycemia เทียนดำ33 เทยี นแดง35 ขงิ 5

ตารางเทียบเคยี งยาสมุนไพรกับยาแผนปัจจบุ นั ยาแผนปจั จุบนั
Nasal Decongestion
กลุ่มอาการ
เย่ือมกู อักเสบ เน่อื งจากภมู ิแพ้

103101
| กล่มุ งานการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก สำ�นักงานสาธารณสขุ จังหวดั จันทบุรี
กล่มุ งานแพทย์แผนไทยและแพทยท์ างเลือก สำนกั งานสาธารณสุข จงั หวดั จันทบรุ ี

ยาฟา้ ทะลายโจร

รปู แบบยา
ยาแคปซลู ขนาด 0.4 กรัม

ประเภทของยา
ยาใชภ้ ายใน (ยารบั ประทาน)

ตวั ยาสำคัญ

ผงจากส่วนเหนือดนิ ของฟา้ ทะลายโจร [Andrographis paniculata (Burm. f.)

Wall. ex Nees] ท่มี ีสารสำคัญ Total Lactone โดยคำนวณเปน็ Andrographolide

ไมน่ ้อยกวา่ รอ้ ยละ 6.0 โดยน้ำหนกั (w/w) และปริมาณ Andrographolide ไมน่ ้อยกวา่

ร้อยละ 1.0 โดยน้ำหนัก (w/w)

รสยา ขมเย็น

ข้อบ่งใช้ ขนาดและวิธีใช้ จำนวนยา นดั ติดตาม
ที่จ่าย/ครงั้ อาการ

• บรรเทาอาการเจบ็ คอ ขนาด 60 แคปซลู 3 วนั

รบั ประทาน ครั้งละ 1.5 – 3 กรมั

วธิ ีใช้

รับประทาน ครง้ั ละ 3 แคปซูล

ทกุ 4 ชั่วโมง

*หยุดยาเมื่ออาการดขี น้ึ

• บรรเทาอาการท้องเสีย ขนาด 15 แคปซลู 1 วนั

ถ่ายเหลวเปน็ น้ำ รับประทาน คร้ังละ 1.5 – 3 กรมั

วิธีใช้

รบั ประทาน คร้งั ละ แคปซูล วนั ละ 3

ครั้ง เช้า กลางวนั เยน็ และกอ่ นนอน 4

*หยุดยาเมือ่ อาการดีขึน้

104 1กล0ุม่ 2งาน| กกาลรมุ่แพงาทนยแ์แพผทนยไทแ์ ยผแนลไะทกยาแรลแะพแทพยทท์ ยา์ทงเาลงอื เกลอื สก�ำ นสกั ำงนากั นงสาานธสาารธณาสรุขณจสังขุหวจดั งั จหนั วทัดบจนัุรี ทบรุ ี

ข้อบ่งใช้ ขนาดและวธิ ีใช้ จำนวนยาท่ี นัด
จ่าย/ครัง้ ตดิ ตาม
อาการ
• ทางเลือกในการ ขนาด 45 - 100 5 วัน
รักษาผตู้ ิดเช้ือโค สำหรบั ผูใ้ หญ่ หรอื ผทู้ ีม่ นี ้ำหนักตัวตง้ั แต่
50 กิโลกรัมข้ึนไป แคปซูล
วดิ -19 ทไี่ ม่มี รับประทานฟ้าทะลายโจรที่มีสาร (ขน้ึ อยู่กบั
อาการ หรืออาการ andrographolide 180 มลิ ลิกรัม/วนั ปริมาณสาร
ไม่รุนแรง ไมน่ ่าจะ วธิ ีคำนวณขนาดยา andrograp
มปี อดอกั เสบ ไมม่ ี 1. กรณที ีฉ่ ลากมีการระบปุ รมิ าณสาร holide)
ปจั จัยเส่ียงต่อการ andrographolide ท่ีชัดเจน เชน่ ยาสาร

เป็นรุนแรงไม่มีโรค สกดั ฟ้าทะลายโจร ซง่ึ มีการระบุปรมิ าณ
ร่วมทีส่ ำคัญ สาร andrographolide 20 มลิ ลิกรัม/
แคปซูล ใหก้ นิ ครงั้ ละ3 แคปซลู
วนั ละ 3 คร้ัง
2. กรณีทฉ่ี ลากมกี ารระบุปรมิ าณสาร
andrographolide เปน็ คา่ “ไม่นอ้ ยกวา่
หรือ %” เช่น
2.1 ยาสารสกัดฟ้าทะลายโจร หรอื ยา
ผงบดฟา้ ทะลายโจร ชนดิ แคปซลู ซ่ึงมกี าร
ระบุปรมิ าณ “andrographolide ไม่น้อย
กว่า 12 มลิ ลกิ รัม/แคปซูล” ให้กินครัง้ ละ
5 แคปซูล วนั ละ 3 ครง้ั
2.2 ยาผงบดฟา้ ทะลายโจร ชนดิ
แคปซูล ระบ%ุ เชน่ “andrographolide
ไม่น้อยกว่า 2%” (สำหรับ ขนาด 400
มิลลกิ รัม/แคปซลู เมอื่ คำนวณเป็นปรมิ าณ
andrographolide จะได้ไม่น้อยกว่า 8
มิลลกิ รัม/แคปซลู ) ใหก้ นิ ครงั้ ละ 7 แคปซูล
วนั ละ 3 คร้ัง
3. กรณที ่ีฉลากไม่ไดร้ ะบุปริมาณ
andrographolide ใหร้ บั ประทานครั้งละ
4 แคปซูล วนั ละ 3 ครั้ง
วิธใี ช้
รบั ประทาน วันละ 3 ครงั้ ก่อนอาหาร เช้า
กลางวนั เยน็ เป็นเวลา 5 วัน

103 | กลุ่มงานแพทย์แผนไทยและแพทยท์ างเกลลอื ่มุ กงาสนำกนากัรแงาพนทสยา์แธผานรไณทสยุขแลจะงั กหาวรดัแพจนัททย์ทบาุรงี เลอื ก สำ�นักงานสาธารณสุขจงั หวดั จนั ทบรุ ี 105

คำแนะนำในการใชย้ า

- ยานเี้ หมาะสำหรบั ผทู้ ่มี ีอายุ 16 – 70 ปี
- ไมค่ วรรับประทานตดิ ตอ่ กนั นานเกนิ 7 วนั อาจทำให้มีอาการหนาวงา่ ย มือ - เท้าเย็น
- ไมพ่ บข้อมลู วา่ ฟ้าทะลายโจรปอ้ งกนั การตดิ เช้ือโควิด - 19
- กรณีท้องเสีย ฟ้าทะลายโจรลดการถ่ายเหลว แต่ไม่สามารถใช้รักษาสาเหตุโดยตรงที่ทำ
ให้ท้องเสียได้ จึงไม่ควรใช้กับอาการท้องเสียที่เกิดจากการติดเชื้อในระบบทางเดินอาหาร และ
แนะนำให้ผู้ป่วยสังเกตอาการท้องเสีย หากอาการไม่ดีขึ้นใน 1 วัน ควรปรึกษาแพทย์พิจารณาเพื่อ
เปลีย่ นยา
- กรณีใช้ในการรกั ษา COVID-19 ไมค่ วรรบั ประทานนานเกนิ 14 วัน
- การใช้เพื่อยับยั้งการเพิ่มจำนวนของไวรัส (Virostatic): เนื่องจากยาฟ้าทะลายโจรมีฤทธิ์
ยับยั้งการเพิ่มจำนวนของไวรัสในเซลล์ แล้วร่างกายกำจัดเองจึง “จะได้ผลดีขึ้นเมื่อให้ยาเร็วที่สุด
ในขณะที่เป็นการติดเชื้อระยะต้นและเชื้อยังน้อย (ไม่ควรเกิน 72 ชั่วโมงหลังรับเชื้อ) ร่วมกับ
“การใหผ้ ้ตู ดิ เช้อื ไดพ้ กั ผ่อนและดูแลสขุ ภาพให้ดี”
- ไม่แนะนำให้รับประทานฟ้าทะลายโจรในการป้องกันเชื้อ COVID - 19 เนื่องจากพบว่า
andrographolide และสารสกัดหยาบฟ้าทะลายโจรไมป่ ้องกันการท่เี ชอ้ื จะเข้าเซลล์
- หากมีอาการผิดปกติระหว่างการใช้ยาควรปรึกษาแพทย์ แพทย์แผนไทย หรือเภสัชกร
หากเกดิ อาการข้างเคียงรนุ แรงให้หยุดใช้ยาทนั ที และรีบไปพบแพทย์

ขอ้ หา้ มใช้

- หา้ มใชใ้ นผทู้ ม่ี อี าการแพฟ้ ้าทะลายโจร
- ห้ามใชย้ านรี้ ว่ มกับยา Warfarin
- ห้ามใช้ยาน้รี ว่ มกับยากลมุ่ DOACs (Apixaban, Rivaroxaban, Dabigratan)
- ห้ามใชย้ านร้ี ่วมกับยา Aspirin 300 mg
- หา้ มใช้ในผทู้ อี่ ายุตำ่ กวา่ 12 ปี
- ห้ามใช้ในหญงิ ตง้ั ครรภ์
- หา้ มใช้ในหญิงให้นมบตุ ร
- หา้ มใชใ้ นหญงิ ทมี่ ปี ระจำเดือน อาจทำให้ประจำเดอื นหยุดได้

ขอ้ ควรระวัง

- ควรระวงั การใช้ยานใี้ นผ้ปู ว่ ยทม่ี กี ารใช้ยากลมุ่ ยาตา้ นการจบั ตัวของเกล็ดเลือด
(Antiplatelets) เช่น Aspirin 81 mg Clopidogrel 75 มิลลกิ รมั เป็นตน้
- ควรระวังการใชย้ าในผู้ปว่ ยท่มี กี ารใช้ยากล่มุ Non-Steroidal anti-inflammatory
drugs (NSAIDs) เช่น ไอบโู ปรเฟน (Ibuprofen) นาโปรเซน (Naproxen) อโี ตริคอกซิบ
(Etoricoxib) เปน็ ต้น
- ควรระวงั การใชย้ าร่วมกับ paracetamol ในขนาดสงู
- ควรระวงั การใช้ยาในผทู้ ร่ี ับประทานยารักษาความดนั โลหิตสงู
- ควรระวังการใชย้ าปริมาณมากเกิน อาจสง่ ผลต่อค่าตบั ไต

106 1กล0มุ่ 4งาน| กกาลร่มุแพงาทนยแแ์ พผทนยไทแ์ ยผแนลไะทกยาแรลแะพแทพยทท์ ยา์ทงเาลงอื เกลือสกำ�นสกั ำงนากั นงสาานธสาารธณาสรขุณจสังุขหวจดั งั จหันวทดั บจันุรี ทบุรี

อาการไมพ่ ึงประสงค์

เบ่ืออาหาร มวนทอ้ ง ทอ้ งเดนิ คล่ืนไส้ อาเจยี น วงิ เวียนศีรษะ ใจสั่น อ่อนเพลยี หน้ามืด
เวยี นศรี ษะ

เหตุการณ์ไมพ่ ึงประสงค์

เหตกุ ารณ์ไม่พึงประสงคจ์ ากสรปุ รายงานเหตกุ ารณไ์ ม่พงึ ประสงค์จากการใชย้ าประจาํ ปี
2562 Spontaneous Reports Of Adverse Drug Reaction 2019 พบว่ามีรายงาน ทั้งสน้ิ
808 รายงาน

Cardiovascular : Faintness (2/808), Palpitation (3/808), Vasculitis (1/808),
Hypotension (1/808), Tachycardia (1/808)

Dermatologic : Urticaria (120/808), Rash Maculopapular (90/808), Rash
(82/808), Pruritus (56/808), Erythematous Rash (37/808), Papular
Rash (15/808), Papulovesicular Rash (1/808), Stevens Johnson
Syndrome (5/808), Fixed-Drug Eruption (7/808), Burning Sensation
(2/808),Skin Exfoliation (2/808), Skin Hyperpigmentation (1/808), Skin
Vasculitis Nos (1/808), Acute Urticaria (3/808), Urticaria Vesiculosa
(1/808), Blisters (1/808), Dermatitis Exfoliative Aggravated (1/808),
Exfoliative Dermatitis (2/808), Eczema (2/808), Erythema (1/808),
Erythema Multiforme (2/808), Measly Rash (1/808), Allergic Purpura
(1/808), Skin Flushed (1/808), Drug Eruption (2/808), Mouth
Ulceration (1/808), Oral Mucosa Eruption (1/808), Flushing
(1/808), Muscular Rash (11/808), local Numbness (1/808), Toxic
Epidermal Necrolysis (1/808) , Acute Generalized Exanthematous
Pustulosis (3/808)

Gastrointestinal : Nausea (12/808), Vomiting (11/808), Anorexia
(4/808), Abdominal Pain (4/808), Diarrhoea (4/808), Bloating (1/808),
Choking (1/808), Constipation (2/808), Gastro-Intestinal Disorder Nos
(1/808), Flatulence (2/808), Stomatitis (1/808), Black Stool (1/808)

Hematologic : Eosinophilia (1/808)
Hepatic : Hepatic Enzymes Increased (1/808), Hepatitis (1/808)
Immunologic : Angioedema (55/808), Anaphylactic Shock (27/808),

Anaphylaxis (31/808), Anaphylactic Reaction (4/808)
Musculoskeletal : Muscle Cramp (1/808), Muscle Weakness (1/808),

Local Paralysis (1/808), Arthritis Rheumatoid Aggravated (1/808),
Flank Pain (1/808)

107105 | กลุ่มงานแพทย์แผนไทยและแพทยท์ างกเลลุ่มืองกานสกำานรกั แงพาทนยส์แาผธานรไณทยสแขุ ละจกงั หารวแดั พจทนั ยทท์ บารุ งีเลือก สำ�นกั งานสาธารณสุขจงั หวัดจนั ทบรุ ี

Neurologic : Dizziness (8/808), Sleepiness (2/808), Local Numbness (2/808),
Numbness Mouth (1/808), Insomnia (1/808), Weariness (1/808)

Ophthalmic : Red Eye (1/808), Eye Discharge (1/808), Eyelid Edema (34/808),
Eye Inflamed (1/808), Eye Irritation (1/808), Periorbital Edema(3/808)

Respiratory : Cough (6/808), Fullness Of Chest (7/808), Bronchospasm
(2/808), Dyspnoea (15/808), Chest Tightness (6/808), Chest Pain
(1/808), Breath Shortness (3/808), Difficult Breathing (1/808), Chest
Discomfort (1/808), Dry Throat (1/808), Wheezing (1/808), Gasping
(1/808), Increased Sputum (1/808)

Other : Facial Edema (19/808), Fatigue (6/808), Edema (4/808),
Edema Mouth (9/808), Oral Numbness (1/808), Fever (4/808),
Headache (4/808), Lips Swelling (1/808), Impaired Hearing
(1/808), Inflammatory Swelling (1/808), Dry Lips (1/808),
Generalized Edema (1/808), Edema Genital (1/808), Legs Edema
(2/808), Peripheral Edema (2/808), Pain (2/808), Sweating Increased
(3/808), Tongue Disorder (1/808), Decreased Therapeutic Response
(1/808), Lipodystrophy (1/808), Urinary Frequency (1/808)

อนั ตรกริ ยิ าระหว่างสมุนไพรกบั ยาแผนปจั จุบนั (Drug Interaction)

Drug interaction Pharmacokinetics:
มกี ารศึกษาพบวา่ ในตำรบั น้ีมีสมนุ ไพรทอ่ี าจจะสง่ ผลกระทบต่อ Cytochrome P450
(CYP) Enzyme และ P-Glycoprotein ดงั น้ี

Drug interaction Pharmacokinetics สมุนไพร
มฤี ทธ์ิยับย้ังการทำงานของ ฟ้าทะลายโจร1,96,106
CYP 1A2, CYP 2C9, CYP 3A4, CYP 1A4
ฟา้ ทะลายโจร96,106
มีฤทธิก์ ระตนุ้ การทำงานของ
CYP 1A2, CYP 3A4

มีฤทธยิ์ ับยั้งการทำงานของ ฟ้าทะลายโจร7,106
P-Glycoprotein

108 1กล0มุ่ 6งาน| กกาลรุ่มแพงาทนยแแ์ พผทนยไท์แยผแนลไะทกยาแรลแะพแทพยทท์ ยา์ทงเาลงือเกลือสก�ำ นสักำงนากั นงสาานธสาารธณาสรขุณจสังขุหวจดั งั จหนั วทัดบจันุรี ทบรุ ี

Drug Interaction Pharmacodynamics:
สมนุ ไพรในตำรับน้ีอาจจะส่งผลกระทบต่อโรคเร้ือรงั (เบาหวาน ความดัน) ดังน้ี

Drug interaction Pharmacokinetics สมุนไพร
มฤี ทธิท์ ำให้เกิด Hypotension ฟา้ ทะลายโจร101,106
มีฤทธิท์ ำให้เกิด Hypoglycemia ฟา้ ทะลายโจร102,106

อันตรกริ ยิ าระหวา่ งยาสมุนไพรกบั ยาแผนปจั จบุ นั : ความ ขอ้ แนะนำ
ช่อื ยา ผลของการเกดิ อนั ตรกิริยา รนุ แรง

5-fluorouracil เพม่ิ ฤทธขิ์ องยา ควรระมัดระวังการใชร้ ว่ มกัน
(5-FU)* มาก หรอื ใชภ้ ายใต้คำแนะนำ

หรือการดูแลของแพทย์

Cisplatin* เพม่ิ ฤทธ์ขิ องยา ควรระมัดระวังการใชร้ ว่ มกัน
มาก หรือใช้ภายใตค้ ำแนะนำ

หรือการดแู ลของแพทย์

Daonil* เพม่ิ ระดบั ของยาในเลือด ควรระมัดระวงั การใชร้ ว่ มกนั
และ มาก หรือใชภ้ ายใต้คำแนะนำ
เพิ่มฤทธ์ิของยา
หรือการดูแลของแพทย์

Etoricoxib* ลดระดับของยาในเลือด แต่ ควรระมัดระวงั การใชร้ ว่ มกัน
เพิ่มฤทธิข์ องยา หรอื ใช้ภายใตค้ ำแนะนำ
(ผลการเกดิ อันตรกิริยามี ปานกลาง หรอื การดแู ลของแพทย์
ความขัดแย้งกนั )

Nabumetone* ลดระดบั ของยาในเลือด และ ควรระมดั ระวังการใช้รว่ มกนั
ลดฤทธขิ์ องยา ปานกลาง หรอื ใช้ภายใต้คำแนะนำ
หรอื การดแู ลของแพทย์

Naproxen* ลดระดับของยาในเลือด แต่ ควรระมดั ระวงั การใชร้ ่วมกนั
เพิ่มฤทธข์ิ องยา หรือใชภ้ ายใตค้ ำแนะนำ
(ผลการเกิดอนั ตรกิริยามี ปานกลาง หรอื การดูแลของแพทย์
ความขัดแย้งกนั )

107 | กลมุ่ งานแพทย์แผนไทยและแพทย์ทางเกลลือุ่มกงาสนำกนากัรแงาพนทสยาแ์ ธผานรไณทสยุขแลจะงั กหาวรัดแพจนัททย์ทบารุ งี เลอื ก สำ�นักงานสาธารณสุขจังหวดั จนั ทบรุ ี 109

มฤี ทธ์ิทำให้เกิด Hypoglycemia ฟา้ ทะลายโจร102,106

อันตรกริ ิยาระหว่างยาสมุนไพรกบั ยาแผนปจั จบุ ัน: ความ ขอ้ แนะนำ
ชื่อยา ผลของการเกิดอันตรกริ ิยา รุนแรง

5-Pflaucolirtoauxeral*cil เพิ่มฤทธขิ์ องยา ควรระมัดระวงั การใชร้ ว่ มกัน
(5-FU)* มาก หรอื ใช้ภายใตค้ ำแนะนำ

หรอื การดูแลของแพทย์

ThCeiosphlaytlilnin*e* ลเพดม่ิ รฤะทดบัธข์ิ องยาในเลือด ควรระมัดระวงั การใชร้ ว่ มกนั
มาก หรือใช้ภายใตค้ ำแนะนำ

หรอื การดแู ลของแพทย์

WDaorfnairli*n เพมิ่ ระดับของยาในเลือด ควรระมัดระวงั การใชร้ ว่ มกัน
และ มาก หรอื ใช้ภายใต้คำแนะนำ
เพม่ิ ฤทธิ์ของยา
หรอื การดแู ลของแพทย์

(ขH้อeมpEลูattoอor--ื่นpicจไroดoาxม้กtieคีbกcวา*tารioมคnก้น)งัควใวคล(เชลผพา้ ดวใ้ถลิม่นารพึงกมฤะกผบาทขดาลวรัดรบัธเเา่ สรกข์ิแขฟักยีดิอยอ้าษตอ้งงงทยกอ่ายันะโาันตาตลรใบั)รคานกยตเจิรลโบัาจยิือกหราดกลมมาาผีแี รยตลสชใ่ ือ่นนสกิดาาปรทรตาปงั้ น่อตอ้ ๆกบังลกอกานักั นังเแโสลดบคหหะยจฟวรรวารืออืาืน้ กรจใกฟไะชาาวสูมภ้รรภัดดาัสยารแู พะไใลขตวขขมค้ังออกนัำงงาแพตแรนับอพใะชกทนร้ตยำ่วับ์ มกฯันลฯ
การNใaชb้ฟu้าmทะeลtoายnโeจ*รขนาลดดสรูงะหดรบั ือขเปอง็นยเวาใลนาเนลาือนดเกแนิ ลกะว่าทแี่ นะนำ อาจคทวำรใรหะม้ มีกัดารระเวพัง่ิมกขาอรใงชเอ้รนว่ มไซกมนั ์
ของตับแต่อยู่ในระดับต่ำลดไมฤ่มทีรธา์ิขยองงายนาการเกิดการทำลายปตาับนตกาลมาทงีม่ ีกหารรือกใลชา่ ้ภวาอยา้ ใงตก้คนั ำแกนาระในชำ้ยาอ่นื
รว่ มดว้ ยหลายชนดิ หรอื โรคของผูป้ ว่ ย อาจมผี ลต่อตับ จำเปน็ ตอ้ งวิเคหราระือหกใ์าหรดด้ แูี ลของแพทย์
- หากมกี รณีทีพ่ บวา่ มีการทำลายตบั ขณะใชฟ้ ้าทะลายโจร ควรจะวิเคราะห์และบันทึก
รายงNานapใหro้เปxน็enท*ีท่ ราบกนัลดระดับของยาในเลือด แต่
ควรระมัดระวังการใช้ร่วมกัน
การคน้ คว-้าผขลอ้ ตม่อูลตับพบไดวา่้มเ(ฟผพคี ้าลวมิ่ ทากฤมะาทลรเธปเาก์ขิ น็ยิดอกโจองงั ยรนัวามลตีผถรลกงึ ผใริ นลยิ กเาสามยีรี ปต่อ้อตงกับนั ปจแาาลนกะกกฟลาื้นราฟสงอื่สู สภหหาารรรพือือตขกใ่อชอาๆภ้งรกตดาันยับแู โใลดตขย้คอวำงาแแจนพาะทนแยลำ์ ะจาก
(hepatoprotection) ใคชว้ในามกขารดั รแกั ยษ้งากโันร)คตบั หลายชนิด ท้ังตบั อักเสบจากไวรัส ไขมนั พอกตับ ฯลฯ
การใช้ฟา้ ทะลายโจรขนาดสูงหรอื เป็นเวลานานเกนิ กวา่ ทแี่ นะนำ อาจทำใหม้ ีการเพ่ิมของเอนไซม์
รข1่วอ0ม7งตด|ับว้ กยแลหตุ่มลงอ่ าายนยู่ใแนชพทนรยะิด์แดหผับนรไตอื ทำ่โยรแไคลมะข่มแอพีรงทาผยยู้ป์ทงา่วางยเนลกอื อกาารสจเำมกนกัิดีผงลกานตาสร่อาทตธาำบั รลณาจสยำขุ ตเจปับงั ็นหตวตาดั ้อมจนังททวี่มบิเคีกรุ ีราาระกหลใ์า่ หว้ดอี้างกนั การใช้ยาอน่ื

110 กล่มุ งานการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก สำ�นกั งานสาธารณสุขจงั หวดั จนั ทบุรี

ยาอำมฤควาที

รปู แบบยา
ยาผง ขนาด 1 กรัม

ประเภทของยา
ยาใชภ้ ายใน (ยารบั ประทาน)

สูตรตำรับ
ในผงยา 70 กรมั ประกอบดว้ ย
รากชะเอมเทศหนกั 35 กรมั โกฐพุงปลา เทียนขาว ลกู ผกั ชีลา เน้ือลูกมะขามปอ้ ม
เน้ือลูกสมอพเิ ภก หนักส่งิ ละ 7 กรมั

รสยา หวาน

ขอ้ บ่งใช้ ขนาดและวิธใี ช้ จำนวนยาที่ นดั ติดตาม
จ่าย/คร้งั อาการ
• ขบั เสมหะ ขนาด 1 ซอง 3 - 5 วัน
• บรรเทาอาการไอ รับประทาน ครง้ั ละ 0.5 -1 กรมั
วธิ ใี ช้
นำผงยา ½ ช้อนชา ละลายน้ำมะนาว
½ ชอ้ นชา แทรกเกลอื เลก็ น้อย จบิ เมือ่
มีอาการไอ

คำแนะนำในการใช้ยา

- ยาน้ีเหมาะสำหรับผ้ทู ี่มีอายุมากกวา่ 6 ปีข้นึ ไป
- หากมีอาการผิดปกตริ ะหวา่ งการใชย้ าควรปรึกษาแพทย์ แพทยแ์ ผนไทย หรอื เภสัชกร
หากเกดิ อาการขา้ งเคียงรุนแรงให้หยดุ ใชย้ าทนั ที และรีบไปพบแพทย์

ข้อหา้ มใช้

- ห้ามใชย้ านกี้ บั ผู้ทีแ่ พย้ าอำมฤควาที
- หา้ มใช้ยานร้ี ว่ มกบั ยา Warfarin
- ห้ามใชย้ านีร้ ่วมกับยากลุ่ม DOACs (Apixaban, Rivaroxaban, Dabigratan)
- หา้ มใชย้ านีร้ ว่ มกบั ยา Aspirin 300 mg
- ห้ามใชใ้ นผู้ปว่ ยติดเชอ้ื เอชไอวี (HIV) ทีอ่ ยรู่ ะหว่างไดร้ บั ยา Ombitasvir, Paritaprevir
และ Ritonavir

111109 | กลมุ่ งานแพทย์แผนไทยและแพทยท์ างกเลลุ่มืองกานสกำานรกั แงพาทนยส์แาผธานรไณทยสแุขละจกงั หารวแัดพจทนั ยท์ทบารุ งีเลอื ก สำ�นกั งานสาธารณสขุ จงั หวัดจนั ทบุรี

ข้อควรระวงั

- ควรระวังการใชย้ านีใ้ นผู้ป่วยท่มี กี ารใชย้ ากลมุ่ ยาต้านการจบั ตัวของเกล็ดเลอื ด
(Antiplatelets) เชน่ Aspirin 81 mg Clopidogrel 75 มิลลกิ รมั เปน็ ตน้

- ควรระวังการใชย้ าในผูป้ ่วยท่ีมีการใช้ยากลมุ่ Non-Steroidal anti-inflammatory
drugs (NSAIDs) เชน่ ไอบโู ปรเฟน (Ibuprofen) นาโปรเซน (Naproxen) อีโตริคอกซิบ
(Etoricoxib) เปน็ ต้น

- ควรระวังในการใชน้ ำ้ มะนาวแทรกเกลือ กบั ผปู้ ว่ ยท่ีต้องจำกัดการใช้เกลือ

อาการไม่พงึ ประสงค์

ไมพ่ บข้อมลู

เหตกุ ารณ์ไม่พงึ ประสงค์

เหตกุ ารณ์ไม่พึงประสงคจ์ าก สรปุ รายงานเหตุการณ์ไม่พงึ ประสงค์จากการใช้ยาประจําปี
2562 SpontaneousReports Of Adverse Drug Reaction 2019 พบว่ามีรายงานทั้งสิ้น 3
รายงาน

Gastrointestinal : Nausea (1/3), Pruritus (1/3), Urticaria (1/3)

อนั ตรกริ ิยาระหวา่ งสมนุ ไพรกับยาแผนปัจจุบัน (Drug Interaction)

Drug interaction Pharmacokinetics:
มกี ารศึกษาพบว่าในตำรับนี้มีสมนุ ไพรที่อาจจะส่งผลกระทบตอ่ Cytochrome P450 (CYP)
Enzyme และ P-Glycoprotein ดังนี้

Drug interaction Pharmacokinetics สมนุ ไพร
มฤี ทธ์ิยับยั้งการทำงานของ ชะเอมเทศ96,97 มะขามป้อม96
CYP 2D6, CYP 2C9, CYP 3A4
ชะเอมเทศ40 มะขามป้อม7
มฤี ทธยิ์ ับย้ังการทำงานของ
P-Glycoprotein

Drug Interaction Pharmacodynamics:
สมุนไพรในตำรับนีอ้ าจจะสง่ ผลกระทบต่อโรคเร้ือรงั (เบาหวาน ความดนั ) ดังนี้

Drug interaction Pharmacokinetics สมุนไพร

มีฤทธท์ิ ำให้เกดิ Hypotension ชะเอมเทศ40

112 1กล1มุ่ 0งาน| กกาลร่มุแพงาทนยแ์แพผทนยไทแ์ ยผแนลไะทกยาแรลแะพแทพยทท์ ยา์ทงเาลงือเกลอื สกำ�นสกั ำงนากั นงสาานธสาารธณาสรขุณจสังขุหวจัดงั จหันวทดั บจันุรี ทบรุ ี

กลุ่มท่ี 7

ยาสมนุ ไพรรกั ษา
กลุ่มอาการทางกลา้ มเน้อื และกระดูก

113กล่มุ งานการแพทย์แผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก สำ�นักงานสาธารณสุขจงั หวัดจนั ทบุรี

ยาแคปซูล ขนาด 0.35 กรัม

ประเภทของยา

ยาใชภ้ ายใน (ยารับประทยานา) เถาวัลย์เปรียง

ตวั ยาสำคญั

รปู แบบผยงาจากเถาของเถาวัลย์เปรยี ง [Solori scandens (Roxb.) Sieich. & Adema], [Derris

scandenยsาแ(Rคoปxซbูล.)ขBนeาnดth0..3(ช5่อื กพร้อัมง)]

รปสรยะเาภทของยา

เยฝาอ่ื ใชนภ้เอายียนใน (ยารับประทาน)

ตวั ยาสำคญั (Roxb.) Sieจiจำcน่าhยว. /น&คยรAางั้ dทe่ี maน],ัดอ[ตาDกิดeาตrrราisม
45 แคปซูล 1 สัปดาห์
ขผ้องบจ่งาใกชเถ้ าของเถาวัลย์เปรียงข[Sนoาlดoแriลsะcวaธิ nใี dชe้ ns
sc•anลdดeอnาsกา(Rรoอxักbเส.)บBentขhน. า(ชดอ่ื พอ้ ง)]
รสยขาองกล้ามเนื้อ รับประทาน คร้ังละ 0.5 - 1 กรมั
• ลดอเาฝกือ่ านรเปอวยี ดน วิธีใช้

กล้ามเนื้อ (ปวด รับประทานคร้ังละ 3 – 2 แคปซลู จำนวนยาที่ นัดตดิ ตาม
จา่ ย/ครง้ั อาการ
เล็กขน้อ้อบย่ง) ใช้ วันละ 3 ครง้ัขนก่อาดนแอลาหะวารธิ เใี ชชา้ ้ กลางวัน
เยน็
หค••าำกแเขลเลกนกลอดดลิด็กะง้าอออนนกม--าาาอ้ลำกกเไหกนมย้าใาาาา้อืมน)ค่รรกรปอเวกมข(นักรปว้าอีา้ือใดเวงาชรสเดกใย้บคชาายี รเย้งกผรานิิดุนวขรรปวแับบันั1นกิธรปปลาเใีตงดะรรดชใริ ะะหือ้ะ3ททนห้หาาคยวเนนรุดพ่า้ังคงใรคชรกการั้งย้าะ่อ้ังลราอลนะใทาะชอันจ3ย้า0ททหา–.ำี5คาแใว2รห-ลรเช้ตะแ1ปร้า่อครกบีมปึกกรไลซษลัมปูกลูาาพหงแบวมพันแาทพกยโท์ตแยพ์ 4ท5ย์แแผคนปไซทูลย 1 สปั ดาห์
หรือเภสชั กร

เย็น

คำแนะนำในการใช้ยา

- ไมค่ วรใชย้ าเกิน 1 เดือน เพราะอาจทำให้ต่อมลูกหมากโต

- หากมีอาการผดิ ปกตริ ะหวา่ งการใชย้ าควรปรกึ ษาแพทย์ แพทยแ์ ผนไทย หรอื เภสชั กร

หากเกิดอาการขา้ งเคียงรนุ แรงใหห้ ยดุ ใช้ยาทันที และรบี ไปพบแพทย์

ขอ้ ห้ามใช้

-- หห้า้ามมใใชช้ยย้ าานนก้ี้ีรว่ับมผกู้ทับแ่ี ยพาย้ Wาเถarาfวaลั riยn์เปรียง

112 | กล--มุ่ งหหาน้าา้ แมมพใใทชชย้ย้ย์แาาผนนนไี้ร้ีรท่วว่ ยมมแลกกะับับแพยยทาายกA์ทลาsุ่มงpเลiDrือiกnOสA3ำCน0ักs0งา(mAนสpgาiธxาaรณbสaุขnจ,งั Rหiวvดั aจrนั oทxบaุรีban, Dabigratan)

- หา้ มใชย้ าในผปู้ ว่ ยทม่ี กี ารใช้ยากล่มุ Non-Steroidal anti-inflammatory drugs

114 ขเ(Nป้อนS็ หAตIา้้นDมs)--ใชเหหช้้้าาน่ มมใใไชชอย้้ใบนาูโหนปญี้กรเับงิฟตผนั้งทู้ ค่แี(Iรbพรuย้ภpา์ เrถoาfeวnัลย) ์เนปารโียปงรเซน (Naproxen) อโี ตริคอกซิบ (Etoricoxib)

1กล1่มุ 2งาน| กกาลร-่มุแพงหาทนา้ ยแมแ์ พผใทชนยไใ้ ท์แนยผผแนลปู้ไะท่วกยายแรลทแะพี่เแคทพยยท์ทมยา์ทงปี เาลรงือเะกลวือสัตกำ�นเิสลักำงอืนาักดนงสอาานอธสาการธณใานสรรุขณจะสังบุขหวบจัดงัทจหนัาวทดังบจเดนัุรี ทนิ บอรุ าี หาร หรอื แผลทะลุในระบบ

- หา้ มใช้ยานร้ี ว่ มกับยา Warfarin
- หา้ มใช้ยานร้ี ว่ มกบั ยากลุ่ม DOACs (Apixaban, Rivaroxaban, Dabigratan)
- หา้ มใช้ยานร้ี ว่ มกับยา Aspirin 300 mg
- ห้ามใชย้ าในผู้ป่วยท่ีมกี ารใช้ยากลมุ่ Non-Steroidal anti-inflammatory drugs
(NSAIDs) เช่น ไอบโู ปรเฟน (Ibuprofen) นาโปรเซน (Naproxen) อโี ตรคิ อกซบิ (Etoricoxib)
เป็นตน้
- ห้ามใช้ในหญิงตง้ั ครรภ์
- หา้ มใช้ในผปู้ ่วยทเี่ คยมปี ระวัตเิ ลอื ดออกในระบบทางเดนิ อาหาร หรือแผลทะลใุ นระบบ
ทางเดนิ อาหาร

ขอ้ ควรระวงั

- ควรระวงั การใชเ้ ถาวัลยเ์ ปรียงในผ้ปู ว่ ยทเ่ี ป็นแผลในกระเพาะอาหาร อาจทำใหเ้ กิดการ
ระคายเคอื งของระบบทางเดินอาหาร

- ควรระวงั การใช้ยานรี้ ว่ มกับยาท่มี ฤี ทธิ์ลดระดับความดนั โลหิตเน่อื งจากมกี ารรายงานวา่
เถาวัลย์เปรยี งมฤี ทธิท์ ำให้เกิด Hypotension

อาการไม่พงึ ประสงค์

ปวดทอ้ ง ท้องผูก ปัสสาวะบ่อย คอแหง้ ใจสน่ั

เหตุการณไ์ มพ่ ึงประสงค์

เหตุการณ์ไม่พงึ ประสงค์จากสรปุ รายงานเหตุการณไ์ ม่พึงประสงค์จากการใชย้ าประจาํ ปี
2562 Spontaneous Reports of Adverse Drug Reaction 2019 พบวา่ มรี ายงาน ทัง้ ส้นิ
280 รายงาน

Cardiovascular : Palpitation (9/280), Faintness (3/280)
Dermatologic : Rash (16/280), Urticaria (20/280), Itching (8/280), Pruritus

(5/280), Maculopapular Rash (13/280), Macular Rash (3/280)
Fixed-Drug Eruption (1/280), Papular Rash (3/280), Erythematous
Rash (5/280), Erythema Multiforme (1/280), Bullous Eruption (2/280),
Burning Sensation (1/280), Erythema (1/280), Abscess (1/280),
Exfoliative Dermatitis (1/280), Eczema (1/280)
Gastrointestinal : Nausea (11/280), Dry Throat (10/280), Abdominal Pain
(11/280), Vomiting (7/280), Constipation (1/280), Flatulence (1/280),
Anorexia (4/280), Faeces Discoloured (1/280), Diarrhoea (6/280),
Increased Appetite (1/280), Faecal Abnormality Nos (1/280), Watery

113 | กลุ่มงานแพทย์แผนไทยและแพทยท์ างเลอื ก สำนกั งานสาธารณสขุ จงั หวดั จันทบุรี

115กล่มุ งานการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก ส�ำ นกั งานสาธารณสุขจังหวัดจันทบุรี

Stools (1/280), Taste Loss (1/280), Throat Irritation (1/280), Fullness
Abdominal (1/280), Gastrointestinal Tract Bleeding Nos (1/280)
Hematologic : Haemorrhage Nos (1/280)
Immunologic : Angioedema (15/280), Anaphylaxis (5/280), Anaphylactic
Reaction (1/280), Anaphylactic shock (1/280)
Musculoskeletal : Back Pain (1/280), Muscle Pain (1/280), Muscle Rigidity
(1/280), Muscle Ache (1/280)
Neurologic : Dizziness (8/280), Sleepiness (5/280), Sleep Restless (1/280),
Insomnia (3/280), Local Numbness (1/280), Bewilderment (1/280),
Giddiness (1/280), Somnolence (1/280), Convulsions (1/280),
Formication(1/280)
Ophthalmic : Visual Impairment (1/280), Eye Irritation (1/280), Eyelid Edema
(3/280)
Respiratory : Chest Tightness (5/280), Difficult Breathing (1/280), Asthma
(1/280), Chest Discomfort (1/280), Fullness Of Chest (1/280),
Dyspnoea(1/280)
Renal : Polyuria (6/280), Urine Discolouration (2/280), Urinary Frequency
(1/280), Urinary Retention (1/280)
Other : Dry Mouth (7/280), Feeling cold (1/280), Feeling Hot And Cold
(1/280), Edema (2/280), Facial Edema (1/280), Fatigue (4/280),
Numbness(1/280), Headache (3/280), Coughing (3/280), Gingival
Bleeding (1/280), Edema Mouth (2/280), Mouth Irritation (1/280),
Mouth Ulceration (1/280), Edema Of Extremities (1/280), Hot
Feeling Of Extremities (1/280), Peripheral Edema(1/280), Ankle
Edema (1/280), Bruise (1/280), Debility(1/280), Fluor (1/280),
Tiredness (2/280), Syncope (1/280), Numbness Mouth (1/280),
Hypokalemia (1/280)

116 กลุม่ งานการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลือก ส�ำ นักงานสาธารณสขุ จังหวดั จนั ทบุรี

114 | กลุ่มงานแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์ทางเลือก สำนักงานสาธารณสุข จงั หวดั จนั ทบรุ ี

อันตรกิรยิ าระหวา่ งสมุนไพรกับยาแผนปจั จุบัน (Drug Interaction)

Drug interaction Pharmacokinetics:

ไมพ่ บข้อมลู
Drug Interaction Pharmacodynamics:

สมนุ ไพรในตำรบั นีอ้ าจจะส่งผลกระทบต่อโรคเร้ือรัง (เบาหวาน ความดัน) ดงั น้ี

Drug interaction Pharmacokinetics สมนุ ไพร

มีฤทธทิ์ ำใหเ้ กิด Hypotension เถาวลั ยเ์ ปรียง24

อันตรกริ ยิ าระหวา่ งยาสมนุ ไพรกบั ยาแผนปัจจุบนั :

ชือ่ ยา ผลของการเกดิ อันตรกิรยิ า ความ ขอ้ แนะนำ
รุนแรง

Diclofenac เพิ่มฤทธ์ยิ า ควรระมัดระวังการใชร้ ่วมกัน
ปานกลาง หรอื ใช้ภายใต้คำแนะนำหรือ

การดูแลของแพทย์

Paracetamol* เพ่มิ ฤทธ์ิยา ควรระมดั ระวังการใชร้ ่วมกัน
นอ้ ย หรือใชภ้ ายใตค้ ำแนะนำหรือ

การดูแลของแพทย์

ตารางเทยี บเคยี งยาสมุนไพรกบั ยาแผนปจั จุบนั ยาแผนปจั จบุ นั
กล่มุ ยา NSAIDs
กลมุ่ อาการ
ยาบรรเทาปวด คลายกลา้ มเนื้อ

117115
| กลุ่มงานการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก สำ�นกั งานสาธารณสขุ จงั หวัดจันทบรุ ี
กลุ่มงานแพทย์แผนไทยและแพทย์ทางเลอื ก สำนักงานสาธารณสขุ จงั หวัดจันทบุรี

ยาสหัสธารา

รูปแบบยา

ยาแคปซูล ขนาด 0.5 กรมั

ประเภทของยา

ยาใช้ภายใน (ยารบั ประทาน)

สูตรตำรบั

ในผงยา 1,000 กรัมประกอบดว้ ย
พรกิ ไทยล่อน หนัก 240 กรัม รากเจตมลู เพลิงแดง หนัก 224 กรัม ดอกดปี ลี
หนกั 96 กรัม หัศคุณเทศ หนัก 48 กรมั เนื้อลูกสมอไทย หนกั 104 กรัม รากตองแตก
หนัก 80 กรัม เหง้าว่าน นำ้ หนัก 88 กรัม การบรู หนัก 14 กรมั ดอกจันทน์ หนัก 13 กรัม
เทยี นแดง หนัก 11 กรัม ลูกจันทน์ หนัก 12 กรมั เทียนตาตก๊ั แตน มหาหิงค์ุ
หนักสิง่ ละ 10 กรัม เทียนสัตตบษุ ย์ หนกั 9 กรัม เทียนขาว รากจงิ จอ้ หนักสงิ่ ละ 8 กรัม
เทยี นดำ หนกั 7 กรัม โกฐกักกรา หนัก 6 กรมั โกฐเขมา หนัก 5 กรมั โกศกา้ นพรา้ ว
หนัก 4 กรัม โกฐพงุ ปลาหนัก 3 กรมั

รสยา

รอ้ น

ขอ้ บ่งใช้ ขนาดและวิธใี ช้ จำนวนยา นัดตดิ ตาม
ที่จ่าย/คร้งั อาการ
•ลดอาการอกั เสบของ ขนาด 60 แคปซลู 1 สัปดาห์
กล้ามเน้ือ รับประทาน ครงั้ ละ 1 – 1.5 กรมั
• บรรเทาอาการปวด วธิ ีใช้
กลา้ มเน้ือ รบั ประทานครั้งละ 3 แคปซลู วันละ 3
•บรรเทาอาการรา้ วชา ครัง้ ก่อนอาหารเช้า กลางวนั เย็น
ตามรา่ งกาย เยน็
ปลายมอื ปลายเทา้

คำแนะนำในการใช้ยา

- ใช้ยานี้เฉพาะเวลาท่ีมีอาการเท่าน้นั
- หากมอี าการผิดปกตริ ะหว่างการใชย้ าควรปรึกษาแพทย์ แพทย์แผนไทย หรือเภสัชกร
หากเกิดอาการขา้ งเคยี งรนุ แรงใหห้ ยุดใช้ยาทันที และรีบไปพบแพทย์

118 1กล1ุ่ม6งาน| กกาลร่มุแพงาทนยแแ์ พผทนยไท์แยผแนลไะทกยาแรลแะพแทพยทท์ ยาท์งเาลงือเกลอื สกำ�นสกั ำงนาักนงสาานธสาารธณาสรขุณจสังขุหวจดั งั จหันวทดั บจันรุ ี ทบรุ ี

ขอ้ หา้ มใช้

- หา้ มใช้ยานีก้ ับผู้ทแี่ พย้ าสหสั ธารา
- ห้ามใชย้ าน้รี ่วมกับยา Warfarin
- ห้ามใช้ยานีร้ ว่ มกบั ยากลุ่ม DOACs (Apixaban, Rivaroxaban, Dabigratan)
- หา้ มใชย้ านี้ร่วมกับยา Aspirin 300 mg
- ห้ามใชใ้ นหญงิ ต้ังครรภ์
- หา้ มใช้ในผ้ทู ีม่ ีไข้สูง > 38 องศาเซลเซียส
- หา้ มใช้ในผูป้ ่วยตดิ เชอ้ื เอชไอวี (HIV) ที่อยู่ระหวา่ งไดร้ บั ยา Nevirapine เนอ่ื งจากสาร
Piperine จากพรกิ ไทย จะสง่ ผลทำให้ Nevirapine เพ่ิมขน้ึ 1.7 เท่า
- หา้ มใชใ้ นผ้ปู ว่ ยวณั โรค ทอ่ี ยู่ระหวา่ งรบั ยา Rifampicin

ข้อควรระวัง

- ควรระวงั การใช้ยาน้ีในผ้ปู ่วยทมี่ ีการใช้ยากลมุ่ ยาตา้ นการจบั ตัวของเกลด็ เลือด
(Antiplatelets) เชน่ Aspirin 81 mg Clopidogrel 75 มิลลิกรัม เป็นต้น

- ควรระวงั การใช้ยาในผปู้ ่วยทม่ี กี ารใชย้ ากลุม่ Non-Steroidal anti-inflammatory
drugs (NSAIDs) เชน่ ไอบูโปรเฟน (Ibuprofen) นาโปรเซน (Naproxen) อโี ตริคอกซิบ
(Etoricoxib) เป็นต้น

- ควรระวงั การใช้ รว่ มกบั ยา phenytoin, propranolo และ theophylline เนอ่ื งจาก
ตำรับนม้ี ีพริกไทยในปริมาณสูง

- ควรระวงั การใชย้ าในผู้ท่รี ับประทานยารักษาความดนั โลหิตสงู
- ควรระวังการใชย้ าในผูป้ ่วยโรคหวั ใจ
- ควรระวังการใชย้ าในผูป้ ่วยผ้ปู ่วยโรคแผลในกระเพาะอาหาร และกรดไหลยอ้ น
- ควรระวงั การใชย้ าอย่างต่อเนอื่ ง โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ ในผปู้ ่วยทม่ี ีความผิดปกติของตบั ไต
เนอื่ งจากอาจเกิดการสะสมของการบูรและเกิดพิษได้1ตำรับยาสหัสธาราในตำรับ 1 กรมั มีการบรู
ปริมาณ 0.014 กรัม (ปริมาณที่ส่งผลให้เกดิ พิษต่อรา่ งกาย 0.5-1 กรมั )

อาการไมพ่ งึ ประสงค์

รอ้ นท้อง แสบท้อง คลื่นไส้ คอแห้ง ผ่ืนคนั

เหตกุ ารณ์ไม่พึงประสงค์

เหตกุ ารณ์ไม่พึงประสงคจ์ าก สรปุ รายงานเหตุการณ์ไม่พงึ ประสงค์จากการใช้ยาประจําปี
2562 Spontaneous Reports Of Adverse Drug Reaction 2014 พบว่ามรี ายงาน ท้งั สิ้น
218 รายงาน

Cardiovascular : Palpitation (4/218), Faintness (1/218), Heartburn (1/218)
Dermatologic : Angioedema (2/218), Erythematous Rash (11/218), Pruritus

(4/218), Urticaria (6/218), Burning Sensation (3/218), Eczema (2/218),

119117 | กลุม่ งานแพทยแ์ ผนไทยและแพทยท์ างกเลลมุ่ อื งกานสกำานรกั แงพาทนยส์แาผธานรไณทยสแขุ ละจกงั หารวแดั พจทันยทท์ บาุรงีเลือก สำ�นักงานสาธารณสขุ จังหวัดจันทบรุ ี

Rash (4/218), Maculopapular Rash (3/218), Vesicular Rash (1/218),
Macular Rash (1/218), Itching (2/218), Papulovesicular Rash (1/218)
Gastrointestinal : Abdominal Pain (20/218), Diarrhoea (16/218), Nausea
(8/218), Anorexia (8/218), Constipation (7/218), Abdominal
Discomfort (5/218), Flatulence (4/218), Faecal Abnormality Nos
(1/218), Vomiting (2/218), Loose Stool (1/218), Epigastric Pain (1/218)
Musculoskeletal : Myalgia (2/218), Arthralgia (1/218)
Neurologic : Dizziness (12/218), Insomnia (7/218), Sleepiness (4/218),
Somnolence (2/218), Local Numbness (1/218), Tiredness (1/218),
Generalized Weakness (1/218)
Renal : Urinary Retention (2/218), Polyuria (1/218), Urine Abnormal (1/218),
Urine Discolouration (1/218)
Respiratory : Chest Tightness (3/218)
Other : Dry Throat (19/218), Dry Mouth (16/218), Headache (7/218), Fatigue
(1/218), Impaired Hearing (1/218), Herpes Zoster (1/218), Edema
(1/218),Eyelid Edema (1/218), Mouth Edema (1/218), Peripheral
Edema (1/218), Facial Edema (1/218), Oral Ulceration (1/218), Hot
Dry Skin (1/218), Joint Swelling Non- Inflammatory (1/218),
Micturition Disorder (1/218), Tongue Disorder (1/218), Epistaxis
(1/218)

อนั ตรกิริยาระหวา่ งสมุนไพรกบั ยาแผนปจั จบุ นั (Drug Interaction)

Drug interaction Pharmacokinetics:
มีการศึกษาพบวา่ ในตำรับนี้มีสมนุ ไพรท่อี าจจะสง่ ผลกระทบตอ่ Cytochrome P450
(CYP) Enzyme และ P-Glycoprotein ดงั นี้

Drug interaction Pharmacokinetics สมุนไพร
มีฤทธย์ิ ับย้ังการทำงานของ พริกไทย37,96 โกฐเขมา11 ดีปล3ี 7, 43
CYP 1A2, CYP 2E1, CYP 2D6, CYP 3A4, เทียนดำ25, 26 เจตมลู เพลงิ แดง11
CYP 2C19
เทียนดำ27 พรกิ ไทย38
มฤี ทธิ์กระตุ้นการทำงานของ
CYP 1A2, CYP 2E1, CYP 3A4 ดปี ลี44 พรกิ ไทย39 จันทน์เทศ29 โกฐเขมา

มีฤทธย์ิ ับย้ังการทำงานของ
P-Glycoprotein

120 1กล1ุม่ 8งาน| กกาลรุม่แพงาทนยแแ์ พผทนยไท์แยผแนลไะทกยาแรลแะพแทพยทท์ ยาท์งเาลงือเกลอื สกำ�นสักำงนากั นงสาานธสาารธณาสรขุณจสงั ขุหวจดั งั จหนั วทัดบจันรุ ี ทบุรี

Drug Interaction Pharmacodynamics:
สมุนไพรในตำรับน้อี าจจะสง่ ผลกระทบต่อโรคเรื้อรงั (เบาหวาน ความดนั ) ดงั น้ี

Drug interaction Pharmacokinetics สมนุ ไพร
มฤี ทธิ์ทำใหเ้ กิด Hypotension เทยี นดำ30 เทียนแดง31 ดปี ลี 45

มีฤทธท์ิ ำให้เกิด Hypoglycemia เทียนดำ33 เทียนแดง 35

ตารางเทยี บเคยี งยาสมุนไพรกบั ยาแผนปัจจุบัน ยาแผนปจั จบุ ัน
กลุ่มยา NSAIDs
กล่มุ อาการ
ยาบรรเทาปวด คลายกลา้ มเนื้อ

121119
| กลุ่มงานการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก ส�ำ นักงานสาธารณสุขจังหวัดจันทบุรี
กลมุ่ งานแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์ทางเลือก สำนักงานสาธารณสขุ จงั หวัดจันทบรุ ี

ยาพรกิ

รปู แบบยา
ยาเจล ขนาด 35 กรมั

ประเภทของยา
ยาใช้ภายนอก

ตัวยาสำคญั
ยาทมี่ สี ารสกัดเอทิลแอลกอฮอล์ (95 เปอรเ์ ซ็นต์) จากผลพริกแหง้ (Capsicum annuum
L., Capsicum frutescens L.) โดยควบคมุ ความแรงของสาร Capsaicin ในผลติ ภณั ฑส์ ำเร็จรปู
รอ้ ยละ 0.025 โดยนำ้ หนัก (w/w)

รสยา ร้อน

ขอ้ บ่งใช้ ขนาดและวธิ ีใช้ จำนวนยาที่ นดั ติดตาม
จ่าย/คร้ัง อาการ
บรรเทาอาการปวดข้อ ทาบางๆ และนวดคลึงบรเิ วณที่มี 1 หลอด 1 สปั ดาห์
ปวดกลา้ มเนอื้ อาการ วันละ 3 - 4 ครั้ง

คำแนะนำในการใช้ยา

- ทำความสะอาดผิวหนงั ในบรเิ วณทจ่ี ะใชเ้ จลและเช็ดให้แหง้ กอ่ นใช้เจลพรกิ
- หากรสู้ ึกแสบ หรือไมส่ บายผิว ใหล้ า้ งออกด้วยสบู่ หรอื น้ำเยน็ แลว้ ทาดว้ ยยาบวั บก
- หากมอี าการผิดปกตริ ะหว่างการใช้ยาควรปรึกษาแพทย์ แพทยแ์ ผนไทย หรือเภสัชกร
หากเกิดอาการขา้ งเคียงรุนแรง เชน่ แสบผิวหนงั รนุ แรง เจบ็ บวม หรือผวิ พพุ อง ใหห้ ยดุ ใช้ยาทันที
และรีบไปพบแพทย์

ข้อหา้ มใช้

- หา้ มใชย้ านีก้ บั ผู้ทีแ่ พ้ Capsicin
- หา้ มใชเ้ จลบรเิ วณขอบตา เน้ือเยื่อออ่ น
- หา้ มใชบ้ ริเวณผวิ หนงั ท่ีมแี ผลเปิด ผวิ หนงั ไหม้แดด ผวิ หนงั อักเสบจากถูกลมแรง ผิวแห้ง
ผิวแตก เพราะอาจเกิดการระคายเคือง

ขอ้ ควรระวัง

- ควรระวังอย่าให้เจลสมั ผสั บริเวณตา จมูก ปาก และรูทวารหนกั หากสมั ผสั เจลในบรเิ วณ
ดงั กล่าว ควรรีบลา้ งออกด้วยนำ้ สะอาดทันที

122 1กล2มุ่ 0งาน| กกาลรุม่แพงาทนยแ์แพผทนยไท์แยผแนลไะทกยาแรลแะพแทพยท์ทยาท์งเาลงือเกลอื สกำ�นสักำงนากั นงสาานธสาารธณาสรขุณจสังขุหวจดั งั จหนั วทดั บจนัุรี ทบุรี

อาการไมพ่ งึ ประสงค์

ผวิ หนงั แดง ปวด และแสบร้อน

เหตุการณ์ไมพ่ งึ ประสงค์

ไมพ่ บข้อมูล จากสรปุ รายงานเหตกุ ารณ์ไม่พงึ ประสงคจ์ ากการใชย้ าประจำปี 2562
Spontaneous Reports of Adverse Drug Reactions 2019

ตารางเทียบเคยี งยาสมุนไพรกับยาแผนปัจจุบนั ยาแผนปจั จบุ นั
Analgesic balm91,92
กลุ่มอาการ
ยาบรรเทาปวด คลายกลา้ มเน้ือ

123121
| กลมุ่ งานการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก ส�ำ นักงานสาธารณสขุ จังหวดั จนั ทบรุ ี
กล่มุ งานแพทยแ์ ผนไทยและแพทยท์ างเลอื ก สำนักงานสาธารณสุข จงั หวดั จนั ทบรุ ี

ยาไพล

รูปแบบยา
ยาครีม ขนาด 15 กรมั
ยาครมี ขนาด 30 กรมั

ประเภทของยา
ยาใชภ้ ายนอก

ตวั ยาสำคัญ
ยาที่มปี รมิ าณนำ้ มันหอมระเหยงา่ ยจากเหง้าไพล [Zingiber montanum (Koenig)
Link ex Dietr.] รอ้ ยละ 14 โดยปรมิ าตรตอ่ น้ำหนกั (v/w)

รสยา รอ้ น

ข้อบ่งใช้ ขนาดและวธิ ีใช้ จำนวนยาท่ี นัดติดตาม
จา่ ย/ครงั้ อาการ
• บรรเทาอาการปวด ทาบางๆ และนวดคลงึ บริเวณท่มี ี 1 หลอด 1 สัปดาห์
กล้ามเน้ือ ปวดข้อ อาการ วนั ละ 4 - 3 ครง้ั

คำแนะนำในการใช้ยา

- ทำความสะอาดผิวหนงั ในบรเิ วณทจ่ี ะใช้ครีมและเช็ดให้แห้งกอ่ นใช้ครีมไพล
- หากรสู้ ึกแสบ หรือไมส่ บายผวิ ให้ลา้ งออกดว้ ยสบู่ หรอื น้ำเย็น แล้วทาด้วยยาบวั บก
- หากมีอาการผิดปกตริ ะหว่างการใชย้ าควรปรกึ ษาแพทย์ แพทยแ์ ผนไทย หรือเภสชั กร
หากเกดิ อาการขา้ งเคียงรุนแรง เช่น แสบผวิ หนงั รุนแรง เจบ็ บวม หรือผิวพุพอง ใหห้ ยุดใช้ยาทนั ที
และรบี ไปพบแพทย์

ขอ้ ห้ามใช้

- ห้ามใช้ยานกี้ บั ผูท้ ีแ่ พ้ครีมไพล
- ห้ามใช้ครมี บรเิ วณขอบตา เน้ือเยอื่ ออ่ น
- หา้ มใชบ้ รเิ วณผิวหนังที่มแี ผลเปิด ผิวหนังไหมแ้ ดด ผิวหนงั อักเสบจากถูกลมแรง ผวิ แห้ง
ผิวแตก เพราะอาจเกดิ การระคายเคือง

ข้อควรระวัง

- ควรระวังอยา่ ให้ครีมสัมผสั บริเวณตา จมกู ปาก และรูทวารหนักหากสัมผสั ครมี ไพลใน
บริเวณดงั กล่าว ควรรบี ล้างออกด้วยน้ำสะอาดทนั ที

124 1กล2ุ่ม2งาน| กกาลรุ่มแพงาทนยแแ์ พผทนยไทแ์ ยผแนลไะทกยาแรลแะพแทพยทท์ ยา์ทงเาลงอื เกลอื สกำ�นสกั ำงนากั นงสาานธสาารธณาสรขุณจสังุขหวจดั งั จหนั วทดั บจันุรี ทบุรี

อาการไม่พึงประสงค์

ไม่พบข้อมลู

เหตุการณ์ไม่พงึ ประสงค์

ไม่พบข้อมูล จากสรุปรายงานเหตกุ ารณ์ไม่พึงประสงค์จากการใช้ยาประจำปี 2562
Spontaneous Reports of Adverse Drug Reactions 2019

ตารางเทยี บเคียงยาสมุนไพรกบั ยาแผนปจั จบุ ัน ยาแผนปจั จบุ ัน
Analgesic balm91,92
กลุ่มอาการ
ยาบรรเทาปวด คลายกลา้ มเน้ือ

125กลุ่มงานการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก สำ�นกั งานสาธารณสขุ จงั หวดั จันทบุรี

ยาประคบ

รปู แบบยา
ยาประคบสมนุ ไพรสด/แหง้ ขนาด 200 กรัม

ประเภทของยา
ยาใชภ้ ายนอก

สูตรตำรับ
ในยา 130 กรัม ประกอบดว้ ย
เหง้าไพล 50 กรมั ใบมะขาม 30 กรมั ผิวมะกรดู 20 กรัม เหง้าขม้ินชนั 10 กรัม
ตะไคร้ (ลำตน้ ) 10 กรมั ใบส้มปอ่ ย 10 กรมั เกลือเมด็ 1 ช้อนโตะ๊ การบูร 2 ชอ้ นโต๊ะ

รสยา ร้อน

ขอ้ บ่งใช้ ขนาดและวิธีใช้ จำนวนยาที่ นัดตดิ ตาม
จ่าย/คร้ัง อาการ
บรรเทาอาการปวด พรมนำ้ บรเิ วณลกู ประคบ จากนัน้ นำลกู 1 – 3 ลกู 1 สัปดาห์
เมอ่ื ย ตามรา่ งกาย ลด ประคบไปนง่ึ ท้งิ ไว้ จนกว่าลกู ประคบจะ
อาการอักเสบของ รอ้ น ก่อนทำการประคบทดสอบโดยการ
กลา้ มเน้ือ ช่วยเพ่ิมการ แตะท่ีท้องแขน ทำการประคบบริเวณที่
ไหลเวยี นโลหติ มีอาการวันละ 2 คร้ังเช้า - เยน็ คร้ังละ
10 – 15 นาที

คำแนะนำในการใช้ยา
- กอ่ นประคบใหท้ ดสอบความรอ้ นโดยนำลูกประคบสมั ผสั บริเวณท้องแขนของตนเอง หาก
ลูกประคบยังมีความร้อนมาก ให้รอจนลูกประคบคลายความร้อนลง จึงสามารถนำไปประคบ
บริเวณทม่ี อี าการ
- หลังจากประคบสมุนไพรเสร็จใหม่ๆ ไม่ควรอาบน้ำทันที เพราะเป็นการล้างตัวยาจาก
ผิวหนัง และร่างกายยังไม่สามารถปรับตัวได้ทัน (จากร้อนเป็นเย็นทันทีทันใด) อาจทำให้เกิด
เป็นไข้ได้
- หากรูส้ กึ แสบ หรือไมส่ บายผวิ ให้ประคบเย็น แลว้ ทาด้วยยาบัวบก
- หากมีอาการผิดปกติระหว่างการใช้ยาควรปรึกษาแพทย์ แพทย์แผนไทย หรือเภสัชกร
หากเกิดอาการขา้ งเคียงรุนแรง เช่น แสบผวิ หนงั รนุ แรง เจบ็ บวม หรือผวิ พพุ อง ใหห้ ยุดใช้ยาทันที
และรีบไปพบแพทย์

126 กล่มุ งานการแพทย์แผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก สำ�นกั งานสาธารณสขุ จงั หวัดจนั ทบุรี

124 | กลุ่มงานแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์ทางเลือก สำนกั งานสาธารณสุข จงั หวัดจันทบุรี

ลูกประคบยังมีความร้อนมาก ให้รอจนลูกประคบคลายความร้อนลง จึงสามารถนำไปประคบ
บริเวณท่มี อี าการ

- หลังจากประคบสมุนไพรเสร็จใหม่ๆ ไม่ควรอาบน้ำทันที เพราะเป็นการล้างตัวยาจาก
ผิวหนัง และร่างกายยังไม่สามารถปรับตัวได้ทัน (จากร้อนเป็นเย็นทันทีทันใด) อาจทำให้เกิด
เป็นไขไ้ ด้

- หากร้สู กึ แสบ หรอื ไมส่ บายผวิ ให้ประคบเยน็ แล้วทาดว้ ยยาบวั บก
- หากมีอาการผิดปกติระหว่างการใช้ยาควรปรึกษาแพทย์ แพทย์แผนไทย หรือเภสัชกร
หากเกิดอาการข้างเคียงรุนแรง เช่น แสบผวิ หนังรนุ แรง เจ็บ บวม หรอื ผวิ พุพอง ใหห้ ยดุ ใช้ยาทันที
และรบี ไปพบแพทย์
- การเก็บรักษา : กรณีลูกประคบสดหากยังไม่ได้เปิดใช้ มีอายุ 1 เดือน ควรเก็บยาไว้ใน
ต้เู ย็น หลังเปดิ ใชม้ อี ายุ 3 วนั และควรเกบ็ ลกู ประคบไวใ้ นตเู้ ย็น
กรณีลูกประคบแห้งหากยังไม่ได้เปิดใช้ มีอายุ 3 เดือน เก็บยาไว้ในที่โปร่ง ไม่มีแดดส่อง
1ห2ล4ังเป| ิดกลใุ่มชงม้ านอี แาพยทุ ย3แ์ ผวนนั ไทแยแลละะคแพวทรยเกท์ าบ็ งเลลูกอื กปสรำะนคักบงาไนวสใ้ านธาตรูเ้ณยส็นขุ จงั หวัดจนั ทบรุ ี

ข้อหา้ มใช้

- ห้ามใชย้ านกี้ ับผู้ทแี่ พ้ลกู ประคบ
- ห้ามใช้ลูกประคบบรเิ วณขอบตา เนอ้ื เย่อื ออ่ น
- หา้ มใช้บริเวณผวิ หนงั ทม่ี ีแผลเปดิ ผวิ หนังไหมแ้ ดด ผิวหนังอักเสบจากถูกลมแรง ผิวแห้ง
ผิวแตก เพราะอาจเกิดการระคายเคอื ง
- ห้ามประคบเมื่อเกิดการอักเสบเฉียบพลัน เช่น ข้อเท้าแพลง หรือมีอาการอักเสบ บวม
แดง ร้อน ใน 24 ชั่วโมงแรก เนื่องจากจะทำให้มีอาการอักเสบ บวมมากขึ้น และอาจมี
เลือดออกมากตามมา โดนควรประคบหลงั เกิดอาการ 24 ช่ัวโมง

ข้อควรระวงั

- ควรระวงั เป็นพิเศษในผู้ปว่ ยโรคเบาหวาน อัมพาต เด็ก และผูส้ งู อายุ เพราะมักมี
ความรู้สึกในการรับรู้และตอบสนองช้า อาจทำใหผ้ ิวหนังไหม้พองได้ง่าย

อาการไมพ่ ึงประสงค์

ไมพ่ บข้อมูล

เหตุการณ์ไม่พงึ ประสงค์

ไมพ่ บข้อมูล จากสรุปรายงานเหตุการณ์ไม่พงึ ประสงคจ์ ากการใชย้ าประจำปี 2562
Spontaneous Reports of Adverse Drug Reactions 2019

127กลุม่ งานการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก สำ�นักงานสาธารณสขุ จังหวัดจนั ทบรุ ี

- ควรระวงั เปน็ พิเศษในผปู้ ว่ ยโรคเบาหวาน อมั พาต เด็ก และผู้สงู อายุ เพราะมักมี
ความรู้สึกในการรับรู้และตอบสนองช้า อาจทำให้ผิวหนังไหมพ้ องได้ง่าย

อาการไม่พงึ ประสงค์

ไม่พบข้อมูล

เหตกุ ารณไ์ มพ่ ึงประสงค์

ไม่พบข้อมูล จากสรปุ รายงานเหตกุ ารณ์ไม่พึงประสงคจ์ ากการใช้ยาประจำปี 2562
Spontaneous Reports of Adverse Drug Reactions 2019

125 | กล่มุ งานแพทย์แผนไทยและแพทย์ทางเลอื ก สำนกั งานสาธารณสุข จงั หวดั จันทบุรี

128 กลุ่มงานการแพทย์แผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก สำ�นกั งานสาธารณสุขจงั หวัดจันทบรุ ี

กลุ่มที่ 8

ยาสมุนไพรรักษา
กลุม่ อาการทางระบบผวิ หนงั

129กลมุ่ งานการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก สำ�นกั งานสาธารณสขุ จังหวดั จนั ทบรุ ี

ครีมบัวบก

รปู แบบยา
ยาครมี ขนาด 10 กรัม
ยาครีม ขนาด 20 กรมั

ประเภทของยา
ยาใช้ภายนอก

ตวั ยาสำคัญ
สารสกัดเอทิลแอลกอฮอล์ (70 เปอร์เซน็ ต์) ของใบบวั บกแห้ง [Centella asiatica (L.)
Urb.] รอ้ ยละ 7 โดยนำ้ หนัก (w/w)

รสยา เยน็

ขอ้ บ่งใช้ ขนาดและวธิ ใี ช้ จำนวนยาท่ี นดั ติดตาม
จา่ ย/ครั้ง อาการ
ทาบางๆ และนวดคลึงบริเวณทีม่ ีอาการ 1 หลอด 1 สัปดาห์
• สมานแผล
• รักษาแผลไฟไหม้ วนั ละ 3 - 4 คร้งั

นำ้ ร้อนลวก (burn)

• รกั ษารอยดำจากแผล

• รกั ษาแผลกดทบั

คำแนะนำในการใชย้ า

- ทำความสะอาดผวิ หนงั และเช็ดใหแ้ ห้งก่อนใชย้ า
- หากรู้สกึ แสบ หรอื ไมส่ บายผิว ให้ลา้ งออกดว้ ยสบู่ หรอื น้ำเย็น
- หากมีอาการผดิ ปกติระหว่างการใชย้ าควรปรกึ ษาแพทย์ แพทย์แผนไทย หรอื เภสชั กร
หากเกดิ อาการขา้ งเคียงรุนแรง เช่น แสบผิวหนังรนุ แรง เจบ็ บวม หรือผิวพุพอง ให้หยุดใช้ยาทนั ที
และรีบไปพบแพทย์

130 1กล2ุ่ม7งาน| กกาลรมุ่แพงาทนยแแ์ พผทนยไท์แยผแนลไะทกยาแรลแะพแทพยท์ทยา์ทงเาลงอื เกลอื สกำ�นสกั ำงนากั นงสาานธสาารธณาสรุขณจสงั ุขหวจัดงั จหนั วทดั บจันรุ ี ทบุรี

ขอ้ หา้ มใช้

- ห้ามใชย้ านกี้ ับผูท้ แี่ พ้ครีมบวั บก
- ห้ามใชค้ รีมบริเวณขอบตา เนอ้ื เยอ่ื อ่อน เพราะอาจเกดิ การระคายเคือง

ข้อควรระวัง

- ควรระวงั อย่าใหเ้ จลสัมผัสบริเวณตา จมูก ปาก และรทู วารหนกั หากสัมผสั เจลในบริเวณ
ดังกลา่ ว ควรรีบลา้ งออกดว้ ยน้ำสะอาดทันที

อาการไมพ่ ึงประสงค์

ไมพ่ บข้อมูล

เหตกุ ารณไ์ ม่พงึ ประสงค์

ไม่พบข้อมลู จากสรุปรายงานเหตกุ ารณ์ไม่พึงประสงคจ์ ากการใช้ยาประจำปี 2562
Spontaneous Reports of Adverse Drug Reactions 2019

131กลุม่ งานการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ส�ำ นักงานสาธารณสขุ จงั หวัดจันทบรุ ี

ยาเปลือกมังคุด

รปู แบบยา
ยานำ้ ใส ขนาด 30 มิลลลิ ิตร

ประเภทของยา
ยาใช้ภายนอก

ตัวยาสำคัญ
สารสกัดเอทลิ แอลกอฮอล์ (95 เปอร์เซน็ ต์) ของเปลือกมงั คุดแห้ง (Garcinia mangostana L.)
ร้อยละ 10 โดยน้ำหนักตอ่ ปริมาตร (w/v)

รสยา ฝาด

ขอ้ บ่งใช้ ขนาดและวธิ ใี ช้ จำนวนยา นดั ตดิ ตาม
ท่จี า่ ย/คร้งั อาการ
รกั ษาแผลสดและแผล ทาบางๆ บรเิ วณที่มีแผล 1 ขวด 1 สัปดาห์
เรื้อรัง วันละ 4 - 3ครงั้

คำแนะนำในการใชย้ า

- ทำความสะอาดผวิ หนงั และเชด็ ให้แหง้ ก่อนใชย้ า
- หากรสู้ ึกแสบ หรือไม่สบายผวิ ให้ลา้ งออกดว้ ยสบู่ หรือน้ำสะอาด
- หากมีอาการผิดปกติระหวา่ งการใช้ยาควรปรกึ ษาแพทย์ แพทย์แผนไทย หรือเภสัชกร
หากเกดิ อาการขา้ งเคยี งรนุ แรง เช่น แสบผิวหนงั รุนแรง เจบ็ บวม หรอื ผวิ พพุ อง ให้หยุดใชย้ าทนั ที
และรีบไปพบแพทย์

ข้อหา้ มใช้

- ห้ามใชย้ าน้กี ับผทู้ ี่แพ้ยาเปลือกมังคดุ
- หา้ มใช้ยาน้ีกับผทู้ ี่แพ้พืชวงศ์ GLUSIACEAE หรือ GUTTIFERAE
- ห้ามใช้ยาบรเิ วณขอบตา เนอ้ื เยอื่ ออ่ น เพราะอาจเกิดการระคายเคือง

ขอ้ ควรระวัง

ไมพ่ บข้อมูล

อาการไม่พงึ ประสงค์

ไม่พบข้อมูล จากสรปุ รายงานเหตกุ ารณ์ไม่พงึ ประสงค์จากการใช้ยาประจำปี 2562
Spontaneous Reports of Adverse Drug Reactions 2019

132 1กล2ุ่ม9งาน| กกาลรุม่แพงาทนยแแ์ พผทนยไท์แยผแนลไะทกยาแรลแะพแทพยทท์ ยา์ทงเาลงอื เกลือสก�ำ นสักำงนากั นงสาานธสาารธณาสรขุณจสงั ุขหวจัดงั จหันวทัดบจันุรี ทบรุ ี

เหตกุ ารณไ์ มพ่ ึงประสงค์

ไมพ่ บข้อมลู

อนั ตรกริ ยิ าระหว่างสมนุ ไพรกับยาแผนปจั จบุ นั (Drug Interaction)
ไม่พบข้อมูล

ตารางเทียบเคียงยาสมุนไพรกบั ยาแผนปัจจุบัน

กลุม่ อาการ ยาแผนปัจจบุ ัน
รักษาแผลสด Tincture Iodine

133กลุ่มงานการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก สำ�นักงานสาธารณสุขจงั หวดั จนั ทบรุ ี

ยาพญายอ

รูปแบบยา

ยาครีม ขนาด 5 กรัม
ยาครีม ขนาด 10 กรัม

ประเภทของยา

ยาใชภ้ ายนอก

ตวั ยาสำคญั

สารสกัดเอทลิ แอลกอฮอล์ ของใบพญายอแห้ง [Clinacanthus nutans (Burm. F.) Linbau]
ที่มสี ารสกัดเอทลิ แอลกอฮอล์ (95 เปอร์เซน็ ต์) ของพญายอ ร้อยละ 4 - 5 โดยน้ำหนกั (w/w)

รสยา

เยน็

ขอ้ บ่งใช้ ขนาดและวิธใี ช้ จำนวนยา นดั ตดิ ตาม
ทจ่ี า่ ย/ครัง้ อาการ
• รกั ษาเริม ท่ีมีอาการ ทาบริเวณท่ีมีอาการ ทุก 4 ชัว่ โมง หรือ 1 หลอด 3 วัน
ผืน่ ข้ึนเปน็ ตุ่มพองใส วนั ละ 5 ครั้ง
รักษาผ่นื สกุ ใส ตุ่มน้ำ ***หลังทา 1 ชวั่ โมงหากอาการไมด่ ขี ึน้
พองใสบรเิ วณผวิ หนัง ใหใ้ ช้ ใบหนมุ านประสานกาย หรอื ใบ
• งสู วดั ที่ไม่มีอาการ ตะขาบบิน 50 กรมั ตำผสมสุรา 2 ช้อน
แทรกซ้อน โตะ๊ คน้ั น้ำทาบริเวณท่มี ีอาการ
• รกั ษาอาการผ่ืนแดง ทาบรเิ วณแผล หลังทำความสะอาด 1 หลอด 1 สัปดาห์
หรือตุ่มนำ้ เล็กๆ คนั วันละ 1 - 2 ครง้ั
ข้ึนบรเิ วณท่ีโดนยงุ
กัด หรือเฉพาะใน
บริเวณท่ีสมั ผัสกับสงิ่
ระคาย (สร้อยคอ
กำไล แหวน
ผงซักฟอก ปนู )

คำแนะนำในการใชย้ า
- ทำความสะอาดผวิ หนงั และเช็ดให้แห้งก่อนใช้ยา
- สังเกตอาการหลงั ใชย้ า 15 นาที หากมีอาการแสบร้อนผิวหนังบริเวณที่ทายา ใหล้ า้ งออก
ดว้ ยนำ้ สะอาด และพบแพทย์เพอ่ื เปลี่ยนยา
- หากรู้สึกแสบ หรอื ไมส่ บายผวิ ให้ลา้ งออกดว้ ยสบู่ หรอื น้ำเยน็

134 1ก3ล1มุ่ งา|นกลารุ่มแงพานทแยพ์แผทนยไ์แทผยนแไลทะยกแาลระแแพพททยท์ยาท์ งาเงลเือลกอื กสำ�สนำกั นงกั างนาสนาสธาธรณารสณขุ สจุขงั หจวงั ัดหจวันดั ทจบันรุที บุรี

- หากมอี าการผิดปกติระหว่างการใช้ยาควรปรกึ ษาแพทย์ แพทย์แผนไทย หรือเภสัชกร
หากเกดิ อาการข้างเคียงรุนแรง เช่น แสบผวิ หนงั รุนแรง เจบ็ บวม หรอื ผิวพุพอง ให้หยดุ ใช้ยาทันที
และรบี ไปพบแพทย์

ข้อห้ามใช้

ห้ามใชย้ าน้กี บั ผ้ทู ี่แพ้พญายอ

ข้อควรระวงั

ไม่พบข้อมลู

อาการไมพ่ ึงประสงค์

ไมพ่ บข้อมูล

เหตุการณไ์ ม่พงึ ประสงค์

ไมพ่ บข้อมลู จากสรุปรายงานเหตกุ ารณ์ไม่พึงประสงคจ์ ากการใชย้ าประจำปี 2562
Spontaneous Reports of Adverse Drug Reactions 2019

ตารางเทยี บเคียงยาสมุนไพรกับยาแผนปัจจุบนั ยาแผนปจั จุบัน
Acyclovir Cream91,92
กลุ่มอาการ
บรรเทาอาการเริม งสู วดั

ขอ้ มลู อื่น

- ข้อมูลจากงานวิจัยระบุว่า สารสกัดจากใบพญายอ สามารถฆ่าเชื้อไวรัสที่ก่อให้เกิดโรค
อีสุกอีใส งูสวัด (Aaricella Zoster Virus) ทั้งภายในและภายนอกเซลล์ คือ ยับยั้งไวรัสโดยตรง
และยบั ยง้ั การเพ่มิ จำนวนของไวรัส88

- ข้อมูลทางคลินิกผู้ป่วยโรคเริมบริเวณอวัยยะสืบพันธุ์ท่ีติดเชื้อคร้ังแรกและติดเชื้อซ้ำ เม่ือ
รักษาโดยทาแผลของผู้ป่วยด้วยครีมพญายอ (5%) เปรียบเทียบกับยามาตรฐาน Acyclovir พบว่า
แผลของผปู้ ่วยท่ีได้รบั การรักษาด้วยยาจากสารสกัดใบพญายอและ Acyclovir จะตกสะเก็ดภายใน
วันที่ 3 และหายภายในวันที่ 7 แสดงว่าครีมพญายอและครีม Acyclovir มีประสิทธิภาพในการ
รักษาผู้ป่วยโรคเริมบริเวณอวัยวะสืบพันธุ์ให้หายได้ เร็วพอกัน แต่ครีมพญายอ ไม่ทำให้เกิดอาการ
แสบระคายเคอื ง ในขณะที่ Acyclovir ทำให้ แสบและราคาแพง

- ผปู้ ว่ ยโรคงูสวดั เมอ่ื รกั ษาโดยทาแผลดว้ ยครีมพญายอ (5%) วนั ละ 5 ครง้ั ทุกวัน ปรากฏ
ว่าแผลจะตกสะเกด็ ภายใน 1-3 วัน และหายภายใน 7-10 วัน พบว่าผู้ป่วยจะหายเรว็ กว่าการใชย้ า
ชนิดอืน่ และไม่พบอาการขา้ งเคยี งใดๆ จากการใช้สารสกดั ใบพญายอ88

135132
| กล่มุ งานการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ส�ำ นกั งานสาธารณสุขจังหวดั จันทบรุ ี
กลมุ่ งานแพทย์แผนไทยและแพทย์ทางเลือก สำนักงานสาธารณสขุ จงั หวดั จันทบุรี

ยาวา่ นหางจระเข้

รูปแบบยา
ยาเจล ขนาด 30 กรัม

ประเภทของยา
ยาใช้ภายนอก

ตวั ยาสำคญั
ยาที่มีปริมาณของวุ้นว่านหางจระเข้ [Aloe vera (L.) Burm.f.] ไมน่ อ้ ยกว่าร้อยละ 70
โดยน้ำหนกั (w/w)

รสยา จืดเย็น

ขอ้ บ่งใช้ ขนาดและวธิ ใี ช้ จำนวนยาที่ นดั ตดิ ตาม
จ่าย/ครง้ั อาการ

• รกั ษาแผลไฟไหม้ ทาบรเิ วณผิวหนงั ท่ถี กู ไฟไหม้ 1 หลอด 2 สปั ดาห์

นำ้ รอ้ นลวก (burn) น้ำร้อนลวก วันละ 3 - 4 ครัง้

• สมานแผล

• รกั ษารอยดำจากแผล

• รกั ษาแผลทเี่ กดิ จาก

การฉายรังสี

• ปอ้ งกนั ผิวไหมเ้ พราะแดด

• แก้พิษแมงกะพรุน

คำแนะนำในการใชย้ า

- ทำความสะอาดผิวหนัง และเช็ดให้แหง้ ก่อนใช้ยา
- หากรู้สึกแสบ หรือไมส่ บายผิว ให้ล้างออกดว้ ยสบู่ หรือน้ำเยน็
- หากมีอาการผิดปกตริ ะหว่างการใชย้ าควรปรึกษาแพทย์ แพทย์แผนไทย หรอื เภสัชกร
หากเกิดอาการขา้ งเคยี งรนุ แรง เช่น แสบผิวหนงั รุนแรง เจบ็ บวม หรอื ผิวพพุ อง ให้หยุดใช้ยาทันที
และรบี ไปพบแพทย์

ข้อห้ามใช้

- ห้ามใช้ในผู้ป่วยทแี่ พ้เจลว่านหางจระเข้ หรอื ผลติ ภัณฑท่ผี สมวา่ นหางจระเข้
- หา้ มใชใ้ นผปู้ ว่ ยท่แี พ้พชื ในวงศ์ ASPHODELACEAE

136 1กล3ุ่ม3งาน| กกาลรุม่แพงาทนยแแ์ พผทนยไท์แยผแนลไะทกยาแรลแะพแทพยท์ทยา์ทงเาลงือเกลือสก�ำ นสักำงนากั นงสาานธสาารธณาสรุขณจสังขุหวจดั งั จหันวทัดบจันุรี ทบรุ ี

ขอ้ ควรระวัง

- ควรระวังอยา่ ให้ครีมสัมผัสบริเวณตา จมกู ปาก และรทู วารหนกั หากสมั ผัสครมี ไพลใน
บริเวณดงั กลา่ ว ควรรีบล้างออกด้วยนำ้ สะอาดทันที

อาการไมพ่ งึ ประสงค์

อาจทำใหเ้ กดิ อาการคนั มผี น่ื แดง หรอื ผื่นแพส้ มั ผัสได้ หากมีอาการดังกล่าวใหห้ ยุดใช้ยา

เหตุการณ์ไม่พงึ ประสงค์

ไม่พบข้อมูล จากสรปุ รายงานเหตกุ ารณ์ไม่พึงประสงคจ์ ากการใช้ยาประจำปี 2562
Spontaneous Reports of Adverse Drug Reactions 2019

137กลุม่ งานการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก ส�ำ นกั งานสาธารณสขุ จังหวดั จนั ทบรุ ี



กลุม่ ท่ี 9

ยาสมุนไพรรกั ษา
กลุ่มอาการทางระบบทางเดนิ ปัสสาวะ

139กลมุ่ งานการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ส�ำ นกั งานสาธารณสขุ จงั หวัดจนั ทบุรี

รปู แบบยา ยาผงกระเจยี๊ บแดง

ยาผง ขนาด 2 กรมั
ยาผง ขนาด 2.5 กรัม

ประเภทของยา
ยาใช้ภายใน (ยารับประทาน)

ตัวยาสำคัญ
ผงกลีบเล้ียงกระเจีย๊ บแดง )Hibiscus sabdariffa L.)

รสยา เปร้ียว

ขอ้ บ่งใช้ ขนาดและวธิ ีใช้ จำนวนยาท่ี นดั ติดตาม
จา่ ย/ครั้ง อาการ
• บรรเทาอาการ ขนาด 1 ห่อ 3-5 วนั
ปสั สาวะขัด ปสั สาวะ รบั ประทาน คร้ังละ 2 - 3 กรัม (10 ซอง)
กะปริบกะปรอย วธิ ใี ช้
ชงยา 1 ซอง/นำ้ ร้อน 250 มิลลิลิตร
แชย่ าประมาณ 15 - 20 นาที
รับประทานวันละ 3 คร้ัง ก่อนอาหาร
เชา้ กลางวนั เยน็
* 1 ซองสามารถชงได้ 1 คร้ัง

คำแนะนำในการใช้ยา
- ไมค่ วรรบั ประทานตดิ ต่อกันนาน
- กระเจยี๊ บแดงมีฤทธิ์เป็นยาระบาย อาจทำใหเ้ กดิ อาการถา่ ยเหลวได้
- หากมอี าการผิดปกตริ ะหวา่ งการใช้ยาควรปรึกษาแพทย์ แพทยแ์ ผนไทย หรือเภสัชกร
หากเกิดอาการขา้ งเคียงรนุ แรงให้หยุดใชย้ าทนั ที และรบี ไปพบแพทย์

ข้อห้ามใช้
- ห้ามใช้ยานก้ี ับผ้ทู แ่ี พ้ยาผงกระเจ๊ยี บแดง
- ห้ามใช้ยาน้ีร่วมกบั ยากล่มุ DOACs (Apixaban, Rivaroxaban, Dabigratan)
- หา้ มใช้ในผูป้ ว่ ยท่ีมีการทำงานของไตบกพร่อง 1

ข้อควรระวัง
- ควรระวังการใชย้ าในหญิงต้ังครรภ์
- ควรระวงั การใช้ในหญงิ ให้นมบตุ ร
- ควรระวังการใช้ยาในผู้ทรี่ ับประทานยารักษาความดันโลหติ สูง

140 1กล3มุ่ 6งาน| กกาลรุ่มแพงาทนยแ์แพผทนยไท์แยผแนลไะทกยาแรลแะพแทพยทท์ ยาท์งเาลงือเกลือสก�ำ นสักำงนากั นงสาานธสาารธณาสรุขณจสังขุหวจัดงั จหนั วทัดบจนัุรี ทบุรี