5.1 ตำราการสื่อสารประเภทวิทยุ ปี2

กองทพั บก
โรงเรียนทหารส่ือสาร
กรมการทหารสือ่ สาร

แนวสอน
วิชา

การสื่อสารประเภทวิทยุ
ว.๐๔๐๒

หลักสตู ร นายสบิ อาวโุ ส เหลา่ ส.

แผนกวชิ าการสอ่ื สารประเภทวิทยุและ
อเิ ลก็ ทรอนิกสป์ ระยกุ ต์

------------------------------

พ.ศ.๒๕๖๐

สารบญั หนา๎

บทท่ี 1 การสอื่ สารประเภทวทิ ยุ 1
1.1 กลําวทว่ั ไป....................................................................................................................... 1
1.2 ขีดความสามารถและขีดจากดั ......................................................................................... 2
1.3 การใชท๎ างยทุ ธวิธี.............................................................................................................
3
บทที่ 2 หลกั พ้ืนฐานการสอ่ื สารประเภทวทิ ยุ 3
ตอนท่ี 1 สํวนประกอบในการสงํ และการรับวทิ ยุ 4
2.1 เครื่องวทิ ยุ.......................................................................................................... 4
2.2 เคร่อื งสํงวิทยุ...................................................................................................... 5
2.3 เครอ่ื งสํงคลน่ื เสมอ............................................................................................. 5
2.4 เครอ่ื งสํงวิทยุโทรศัพท.์ .....................................................................................
2.5 สายอากาศ........................................................................................................ 7
2.6 เครือ่ งรบั วิทยุ.................................................................................................... 7
ตอนท่ี 2 คล่ืนวิทยุ ( RADIO WAVE ) 7
2.7 กลาํ วท่ัวไป......................................................................................................... 8
2.8 ความยาวคล่นื ................................................................................................... 9
2.9 ความถ.ี่ ..............................................................................................................
2.10 แถบความถี่...................................................................................................... 9
2.11 คณุ ลกั ษณะของแถบความถ่ี............................................................................ 10
ตอนที่ 3 วธิ กี ารสงํ ( METHODS OF TRANSMISSION )
2.12 กลําวทั่วไป....................................................................................................... 17
2.13 การปรงุ คลืน่ ................................................................................................... 18
18
บทท่ี 3 การแพรํกระจายคลน่ื และความถีใ่ นยาํ นตํางๆ 20
3.1 คลื่น (WAVE) ................................................................................................................ 23
3.2 คลื่นเสยี งหรอื ความถีเ่ สียง..............................................................................................
3.3 คล่นื วทิ ยหุ รอื ความถีว่ ทิ ยุ................................................................................................
3.4 ชั้นบรรยากาศ.................................................................................................................
3.5 การแพรํกระจายคล่ืน.....................................................................................................

บทท่ี 4 การผสมคล่ืนและเครอื่ งสํงวิทยุ AM-FM 33
4.1 การผสมคลน่ื ทางความสงู ............................................................................................... 36
4.2 การผสมคลน่ื ทางความถี่................................................................................................ 38
4.3 การผสมคลื่นทางเฟส..................................................................................................... 39
4.4 เคร่ืองสงํ วิทยุ.................................................................................................................. 40
4.5 เครื่องสงํ วทิ ยุแบบคลื่นตอํ เน่ือง...................................................................................... 43
4.6 เครอ่ื งสํงวิทยุ AM........................................................................................................... 45
4.7 ไซด์แบนดว์ ิทยุ AM........................................................................................................ 48
4.8 เครื่องสํงวิทยุ FM...........................................................................................................

บทท่ี 5 เคร่ืองรบั วทิ ยุ AM และ FM 60
5.1 เครื่องรบั วทิ ยแุ ร.ํ ............................................................................................................ 61
5.2 เครื่องรับแบบจนู ความถวี่ ิทยุ TRF.................................................................................. 62
5.3 เคร่ืองรบั วทิ ยุ AM แบบซปุ เปอรเ์ ฮทเตอรโ์ รดายน์......................................................... 66
5.4 เครื่องรับวิทยุ FM แบบซปุ เปอร์เฮทเตอรโ์ รดายน์.........................................................
71
บทที่ 6 สายอากาศ 76
6.1 กลําวนา.......................................................................................................................... 79
6.2 สมรรถนะของสายอากาศ............................................................................................... 85
6.3 แบบของสายอากาศ.......................................................................................................
6.4 สายอากาศแสวงเคร่ือง................................................................................................... 92
95
บทท่ี 7 ยุทโธปกรณ์ประเภทวิทยุ 101
ตอนที่ 1 ยทุ โธปกรณ์ประเภทวิทยุ FM 106
7.1 ชดุ วิทยุ PRC-624............................................................................................. 113
7.2 ชุดวิทยุ PRC-710............................................................................................. 121
7.3 ชุดวทิ ยุ AN/PRC-77........................................................................................ 128
7.4 ชดุ วทิ ยุ AN/VRC-12, 43-49............................................................................ 131
7.5 ชุดวทิ ยตุ ระกูล CNR-900................................................................................. 133
7.6 ชุดวิทยตุ ระกูล CNR-900T..............................................................................
7.7 เครอ่ื งควบคมุ ระยะไกล AN/GRA-39............................................................... 138
7.8 ชดุ สายอากาศ RC-292..................................................................................... 140
7.9 ชุดสายอากาศ OE-254.....................................................................................
ตอนที่ 2 ยทุ โธปกรณ์ประเภทวิทยุ AM
7.10 ชุดวิทยุ PRC/VRC-610...................................................................................
7.11 ชดุ วิทยุ AN/GRC-106(*).................................................................................

7.12 ชดุ วทิ ยุ AN/GRC-122(*),142(*)..................................................................... 142
7.13 ชุดวทิ ยุ PRC-1099......................................................................................... 144
7.14 ชดุ วทิ ยตุ ระกลู HF-2000................................................................................ 146
7.15 ชดุ วทิ ยตุ ระกลู HF-6000............................................................................... 151
7.16 ชดุ สายอากาศ DOUBLET AN/GRA-50........................................................ 158
7.17 เคร่ืองควบคมุ ระยะไกล AN/GRA-6............................................................... 161
บทที่ 8 การปฏิบตั ิการซํอมบารงุ ยทุ โธปกรณ์วทิ ยุ
8.1 กลําวนา.......................................................................................................................... 163
8.2 การปรนนบิ ตั ิบารงุ .......................................................................................................... 164
8.3 การบารงุ รกั ษาของพนกั งานวทิ ย.ุ ................................................................................... 165
8.4 การซอํ มบารงุ ระดบั หนํวย.............................................................................................. 168

บทท่ี 9 ปัจจยั ควบคุมความเชอ่ื ถือได๎ของการสอื่ สารประเภทวิทยุ 174
9.1 การเลอื กท่ีตง้ั .................................................................................................................. 176
9.2 ปัจจัยทเี่ ชอ่ื ถือไดท๎ างดา๎ นเครือ่ งสงํ ................................................................................. 177
9.3 ปจั จยั ตาํ งๆ ที่เก่ียวกบั ความเช่อื ถือได๎ในเสน๎ ทางสํงคล่นื ................................................ 177
9.4 ปจั จัยทางความเชื่อถอื ได๎ท่ีเคร่ืองรับ...............................................................................
180
บทท่ี 10 181
10.1 กลาํ วทวั่ ไป...................................................................................................................... 183
10.2 คาแนะนาปฏบิ ัตงิ านท่วั ไป.............................................................................................. 185
10.3 ระเบียบปฏบิ ตั ิวิทยุโทรเลข............................................................................................. 189
10.4 ระเบยี บปฏบิ ตั ิวทิ ยุโทรศัพท์........................................................................................... 191
10.5 ระเบยี บปฏิบัตขิ องวิทยโุ ทรพมิ พ.์ ................................................................................... 192
10.6 นามเรยี กขานทางยทุ ธวธิ ี............................................................................................... 192
10.7 การรับรองฝาุ ย............................................................................................................... 196
10.8 ขาํ ยวิทยุ......................................................................................................................... 201
10.9 รปจ.ของสถานี............................................................................................................... 203
10.10 การรักษาความปลอดภยั ในการสอ่ื สาร.........................................................................
10.11 การปฏิบตั ิการควบคุมระยะไกล...................................................................................

บทท่ี 11 การปฏบิ ตั งิ านทางวิทยภุ ายใตส๎ ภาพผดิ ปกติ 206
11.1 กลาํ วทัว่ ไป...................................................................................................................... 206
11.2 การสื่อสารทางวทิ ยุในปุาทบึ ........................................................................................... 207
11.3 การส่อื สารทางวทิ ยุในพืน้ ทเี่ ปน็ ภูเขา.............................................................................. 208
11.4 การแบงํ มอบและการกาหนดความถีว่ ิทยุ........................................................................ 211
11.5 การกอํ กวน...................................................................................................................... 214
11.6 มาตรการปอู งกนั การกํอกวน........................................................................................... 215
11.7 การปฏิบัติระหวํางถกู กอํ กวน.......................................................................................... 216
11.8 การรายงานการกอํ กวน.................................................................................................. 221
11.9 บันทกึ และรายงานการสอ่ื สาร........................................................................................ 227
11.10 การทาลายอปุ กรณ์วิทยุ................................................................................................

----------------------------------------

บทที่ 1
การสอื่ สารประเภทวิทยุ

1.1 กล่าวทั่วไป
ก.วทิ ยเุ ปน็ มัชฌมิ หลกั ของการสอื่ สารในหนํวยทางยทุ ธวธิ ีสํวนมากวิทยุนั้นใช๎เพ่อื การบงั คับบญั ชาควบคุม

การยงิ แลกเปล่ยี นขาํ วสาร งานธรุ การและการตดิ ตอํ ระหวาํ งหนวํ ยตาํ งๆ นอกจากนั้นยงั ใชเ๎ พื่อการสือ่ สาร
ระหวํางเครอื่ งบนิ ในขณะบินและระหวํางเครอื่ งบินกบั หนํวยทางพนื้ ดนิ

ข.การสอื่ สารทางวิทยเุ หมาะทจี่ ะใช๎ในสถานการณท์ ่ีเปลี่ยนแปลงอยาํ งรวดเร็วการสื่อสารกบั หนํวย
เคลอ่ื นทเี่ ร็ว เชนํ เรอื เครอ่ื งบินและรถถังนั้นจะมคี วามยงํุ ยากอยํางมากถ๎าไมมํ วี ิทยุใช๎

ค.วทิ ยุเป็นสง่ิ สาคญั ในการส่อื สารไปเหนอื พ้ืนน้าอันกวา๎ งขวาง เหนอื แผํนดนิ ทข่ี า๎ ศึกยดึ อยูํ และเหนอื ภมู ิ
ประเทศซง่ึ ไมอํ าจสรา๎ งทางสายได๎สะดวกหรือไมํเหมาะสมทจี่ ะสรา๎ งทางสาย

1.2 ขีดความสามารถและขีดจากัด
ก. ขีดความสามารถ

1. อปุ กรณ์ส่อื สารประเภทวิทยตุ ามปกติแลว๎ อาจจะตดิ ต้งั ไดร๎ วดเร็วกวําอุปกรณส์ ่ือสารทางสาย ฉะน้นั
วิทยุจงึ มที ใี่ ชอ๎ ยาํ งกวา๎ งขวางเป็นมชั ฌมิ หลกั การสื่อสาร ในระหวาํ งขนั้ แรกของการรบและในสถานการณท์ าง
ยทุ ธวิธซี ่งึ เคลื่อนทเี่ รว็

2. เม่อื ติดตงั้ บนรถแล๎วเคร่อื งวทิ ยกุ ็พรอ๎ มทจ่ี ะใช๎งานได๎และไมํต๎องมกี ารตดิ ต้งั ใหมํอกี
3. วทิ ยุอาจเคล่อื นทไ่ี ดจ๎ งึ อาจจะใชก๎ บั หนวํ ยท่ีไปในอากาศ หนวํ ยสะเทินน้าสะเทินบก หนวํ ยยานยนต์
และหนวํ ยเดินเทา๎
4. วทิ ยอุ าจจะใช๎ปฏบิ ตั กิ ารไดห๎ ลายลักษณะ เชนํ เปน็ คาพูด ,วทิ ยุโทรศัพท์ ,วิทยุโทรเลข ,วทิ ยุโทรพิมพ์
แสดงใหเ๎ ห็นเป็นภาพและการรับสํงข๎อมูลตวั เลข
5. สิ่งกดี ขวางตามธรรมชาติ ดงระเบดิ และภูมปิ ระเทศทข่ี า๎ ศกึ ยึดครองอยหํู รอื ท่ถี ูกข๎าศกึ ยิงไมํอาจจากดั
วิทยไุ ดเ๎ หมือนอยํางมัชฌมิ การสื่อสารอน่ื ๆ ในการส่อื สารทางวิทยเุ วน๎ แตํการใช๎เครื่องควบคมุ ระยะไกลแลว๎ จะไมํ
ตอ๎ งการใชส๎ ายโทรศพั ท์ระหวํางตาบลซงึ่ เป็นทเี่ ร่ิมตน๎ ใหข๎ ําวและตาบลทจี่ ะต๎องสํงขาํ วเลย เพราะเหตวุ าํ ได๎ใชค๎ ลนื่
แมเํ หลก็ ไฟฟาู ในอากาศเปน็ เครอ่ื งเชือ่ มโยงถึงกนั อยํู
6. โดยการใช๎เคร่อื งบงั คับระยะไกลพนกั งานวทิ ยอุ าจจะอยํไู กลออกไปจากเครอื่ งท่ีตนใช๎งานกไ็ ด๎ เชนํ นจี้ ะ
ทาให๎มีความปลอดภยั แกพํ นักงาน สถานีวิทยุ และทบ่ี งั คับการท่สี ถานีวิทยนุ ้ันประจาอยํู
ข. ขดี จากัด
1. วทิ ยุนัน้ อาจจะชารดุ เสยี หายได๎งําย ถูกรบกวนจากสภาพของบรรยากาศ และถกู รบกวนจากเคร่ือง
อิเลก็ ทรอนิกสอ์ ่นื ๆ ได๎ นอกจากน้นั ยงั อาจถกู กํอกวนไดโ๎ ดยงาํ ย

การสื่อสารประเภทวทิ ยุ หน๎าท่ี 1

2. เพอ่ื ใหส๎ ามารถปฏิบัตกิ ารดว๎ ยกันได๎ วทิ ยจุ ะต๎องมีความถ่รี ํวมกนั หรอื อยาํ งนอ๎ ยทสี่ ุดเหลื่อมกันบ๎าง ทงั้
จะต๎องสํงและรับสัญญาณในแบบเดียวกนั และจะต๎องอยูํภายในรศั มีการปฏบิ ัติงาน

3. วิทยุเป็นมัชฌมิ การสื่อสารทปี่ ลอดภยั น๎อยทีส่ ุด และจะตอ๎ งถอื วํามีการดกั รบั อยทูํ ุกครง้ั ทเ่ี ครื่องสงํ
ทางาน เพยี งแตํทราบวาํ วิทยุทางานอยํกู ถ็ อื วําขา๎ ศกึ ได๎ขาํ วสารไปแลว๎ การที่ข๎าศกึ วิเคราะหจ์ านวนสถานีวิทยุที่
ปฏบิ ตั ิงาน จานวนขําวทร่ี ับสงํ หรอื ที่ตั้งของสถานวี ทิ ยุกม็ ีคาํ ตอํ การขําวกรอง

1.3 การใช้ทางยทุ ธวธิ ี
ขอบเขตทจี่ ะใชว๎ ทิ ยใุ นการรบนน้ั ข้นึ อยกํู บั ความต๎องการ การรกั ษาความลบั และการจูํโจมโดยชงั่ นา้ หนัก

เทียบกบั ความเรํงดวํ นในการส่ือสารทางวิทยุ เมอ่ื การจโูํ จมเป็นสงิ่ สาคญั การปฏิบตั ิทางวิทยุกต็ อ๎ งจากัดในขน้ั ต๎น
กับหนวํ ยทีไ่ ดม๎ กี ารปะทะกับขา๎ ศึกแล๎ว ในบางกรณีอาจใหม๎ กี ารลวง

การสื่อสารประเภทวิทยุ หนา๎ ที่ 2

บทท่ี 2
หลกั พ้ืนฐานการส่อื สารประเภทวทิ ยุ

ตอนท่ี 1 สว่ นประกอบในการส่งและการรบั วทิ ยุ
2.1 เคร่ืองวิทยุ

ชดุ วทิ ยุประกอบด๎วยสวํ นประกอบทส่ี าคญั คอื เครือ่ งสงํ ซึง่ เปน็ สํวนทท่ี าให๎เกดิ พลงั งานความถีว่ ิทยุ แหลงํ
กาลังไฟฟูา คนั เคาะ ปากพูด หรือเครอื่ งโทรพิมพ์ ซ่งึ เปน็ สํวนทค่ี วบคมุ คลื่นพลงั งาน สายอากาศสงํ เปน็ สํวนทีใ่ ช๎
แพรํรงั สคี ล่ืนวทิ ยุ สายอากาศรบั เปน็ สํวนทีด่ กั รบั คลน่ื วทิ ยทุ ่ีแพรํรงั สอี อกมา แหลงํ กาเนิดไฟฟูาเครือ่ งรบั ใชใ๎ นการ
เปล่ยี นคลน่ื ความถี่วิทยทุ ี่ดกั รบั ให๎เปน็ พลงั งานท่ีนาไปใช๎ได๎( USABLE ENERGY )
( ตามปกตแิ ลว๎ ได๎แกํพลงั งานความถี่เสยี ง ) และลาโพง หฟู งั หรอื เครอ่ื งโทรพมิ พจ์ ะทาใหพ๎ ลงั งานทไี่ ดน๎ ี้ออกมาเป็น
ส่ิงทเี่ ข๎าใจกันไดเ๎ มือ่ ชดุ วิทยุทัง้ สองไมเํ กินรัศมีการทางานของเครอ่ื งแลว๎ สามารถทาการสอื่ สารสองทาง(TWO WAY

การส่ือสารประเภทวิทยุ หน๎าที่ 3

COMMUNICATION ) ด๎วยการใชเ๎ คร่ืองแมเํ หลก็ ไฟฟาู ได๎เสมอ
รูปที่ 2 - 1 แสดงแผนผงั รปู สเี่ หล่ยี มของชดุ วทิ ยหุ ลกั

2.2 เครอ่ื งส่งวทิ ยุ

เครอื่ งสงํ วทิ ยแุ บบงํายๆ ( รปู ที่ 2-2 ) ประกอบดว๎ ยแหลํงจาํ ยกาลงั และ OSCILLATOR หนึง่ เครอ่ื ง
แหลํงจํายกาลงั อาจเปน็ หม๎อไฟฟูา เครอื่ งกาเนิดไฟฟาู แหลํงกาลงั ไฟฟูาสลบั รวมทง้ั เครอื่ งเรียงกระแสและเครอื่ ง
กรองกระแสไฟฟาู หรอื กาลังท่เี กดิ จากมอื หมุน ( ROTATING POWER SOURCE ) ให๎เป็นกระแสตรงด๎วย ภาค
OSCILLATOR ซึ่งทาใหเ๎ กิดกระแสสลับความถี่วิทยนุ นั้ ตอ๎ งประกอบดว๎ ย วงจรปรบั ตงั้ ( TUNED CIRCUIT ) เพอื่
ใช๎ปรบั ตัง้ เครอื่ งสงํ ใหไ๎ ดค๎ วามถ่ีใชง๎ านตามต๎องการ เครอื่ งสํงตอ๎ งมเี คร่ืองมอื สาหรบั ควบคุมพลังงานความถี่วทิ ยุที่จะ
สงํ ออกไป / คนั เคาะโทรเลขเปน็ เครื่องมือแบบงาํ ยๆ ท่ีมลี ักษณะเป็นไกไฟฟูา(SWITCH)แบบหนง่ึ ใชค๎ วบคุมการ
ไหลของกระแสไฟฟาู เมอื่ ใช๎คนั เคาะภาค OSCILLATOR กจ็ ะกด-ปลํอยปิดหรือเปดิ ทาใหเ๎ ปลยี่ นแปลงชํวงเวลา
ของพลงั งานความถว่ี ทิ ยใุ หเ๎ ปน็ รปู ของ จดุ และ ขดี

รปู ที่ 2-2 แผนผงั สี่เหลย่ี มของเครื่องสงํ วทิ ยุแบบงาํ ยๆ

2.3 เครอ่ื งส่งคลนื่ เสมอ

เมอ่ื OSCILLATOR ( OSC ) ทาความถ่วี ทิ ยุขนึ้ มาซ่งึ ปกติแลว๎ ไมํวาํ ความถ่คี งที่และแรงพอทจ่ี ะให๎ความ
เชอื่ ถือได๎ ในการสงํ ระยะไกลหรือไมกํ ็ตามจะมีภาคขยายเพอื่ ขยายความถ่วี ทิ ยตุ อํ จากภาค OSC อีกภาคหนึง่ ( รปู
ที่ 2-3 ) เพอ่ื ทาใหเ๎ กิดกาลงั ออกอากาศคงที่และแรงข้ึน แตถํ า๎ ต๎องการเพียงประมวลเลขสัญญาณเทําน้นั เครอื่ งสงํ
ดงั ที่กลาํ วมาแลว๎ นีก้ ็ใช๎ไดผ๎ ลอยํางสมบรู ณแ์ ล๎ว

การส่ือสารประเภทวิทยุ หนา๎ ท่ี 4

รปู ท่ี 2-3 แผนผงั สี่เหล่ยี มของเครอ่ื งวิทยุคลืน่ เสมอมีภาคเคร่อื งแกวงํ เครอื่ งขยาย

2.4 เครอ่ื งสง่ วิทยุโทรศพั ท์

เม่อื ตอ๎ งการจะสงํ ขาํ วเป็นคาพูด จาเป็นตอ๎ งใชเ๎ ครอ่ื งมอื อยํางใดอยาํ งหนงึ่ ควบคุมให๎กาลัง
ออกอากาศของเครือ่ งสงํ วทิ ยเุ ป็นไปตามความถข่ี องคาพดู ( หรอื ความถ่เี สียง ) ภาคท่ใี ชใ๎ นการควบคมุ ภาคปรงุ
คลื่น ซ่งึ จะทาการเปลย่ี นแปลงกาลงั ออกอากาศของเครอ่ื งสงํ วทิ ยุให๎เปน็ ไปตามความถ่ีของคาพูดกรรมวธิ ีเชนํ นี้

รูปท่ี 2-4 แผนผังสีเ่ หล่ยี มของเคร่อื งสงํ วทิ ยโุ ทรศัพท์

เรียกวํา การปรงุ คลน่ื และคล่ืนความถีว่ ทิ ยุทเ่ี กดิ ขึน้ จากกรรมวิธีนี้ เรียกวาํ คลน่ื ทีป่ รุงแลว๎ ( MODULATED
WAVE ) เม่ือสัญญาณทป่ี รุงคล่ืนทาใหช๎ ํวงสงู ของคลืน่ วทิ ยเุ ปลย่ี นแปลง เรยี กวธิ กี ารนี้วาํ การปรงุ คลืน่ ทางชํวงสงู (

การสื่อสารประเภทวิทยุ หน๎าท่ี 5

AMPLITUDE MODULATION ) และเม่อื สัญญาณทีป่ รุงคลนื่ แลว๎ ทาให๎ความถี่วิทยเุ ปล่ียนแปลงเรียกวิธนี ว้ี ํา การ
ปรุงคล่นื ทางความถ่ี ( FREQUENCY MODULATION ) ตามรปู ท่ี 2-4 ไดเ๎ พมิ่ ภาคปรงุ คล่ืน ( MODULATION )
และปากพดู เขา๎ ไปในเครอ่ื งสํงวทิ ยุโทรเลข จงึ ทาใหก๎ ลายเปน็ เครอื่ งสํงวทิ ยโุ ทรศพั ทป์ รุงคล่นื ทางชวํ งสูง

2.5 สายอากาศ

หลงั จากทเี่ ครอื่ งสงํ วทิ ยทุ าสญั ญาณความถ่ีวทิ ยแุ ละขยายสญั ญาณใหแ๎ รงข้ึนแล๎วต๎องมเี ครอื่ งมอื แพรรํ งั สี
เพือ่ พลังงานความถว่ี ิทยุไปในอากาศ และในขณะเดียวกันก็ต๎องมเี ครื่องมอื ดกั รับสัญญาณทางเครือ่ งรับ เครอื่ งมอื ท่ี
ตอ๎ งใชท๎ าหน๎าทน่ี ค้ี ือ สายอากาศ สายอากาศสงํ จะสงํ พลังงานของสญั ญาณออกไปในอากาศแพรรํ งั สพี ลังงาน
ออกไปเปน็ รปู คลนื่ แมเํ หลก็ ไฟฟาู และถกู ดักรบั ดว๎ ย สายอากาศรับ เมื่อเคร่ืองวิทยปุ รบั ต้ังความถต่ี รงกับความถี่
เครือ่ งสงํ แลว๎ ก็จะรับสญั ญาณและไดข๎ าํ วสารซงึ่ เข๎าใจกนั ได๎

2.6 เครือ่ งรบั วทิ ยุ

ก. ภาคเครอ่ื งตัดคล่นื ( DETECTOR) สญั ญาณความถวี่ ิทยุซงึ่ สามารถรับได๎ดว๎ ยเครอ่ื งน้นั โดยทว่ั ไปแล๎ว
แบงํ ออกเปน็ 2 ชนดิ คือสญั ญาณความถวี่ ิทยุท่ีปรุงคลืน่ แล๎ว ( MODULATED RF SIGNAL ) ซง่ึ ไดน๎ าคาพูด
เสยี งดนตรหี รอื พลังงานความถีเ่ สยี งอนื่ ๆ ไปด๎วยและอกี ชนิดหน่งึ คือสญั ญาณคลน่ื เสมอ ( CW ) ซึ่งพลังงานความถ่ี
วทิ ยทุ ีพ่ ํุงออกมาพรอ๎ มนาขาํ วไปโดยใช๎ประมวลเลขสญั ญาณ ( จุด - DOT ) กรรมวิธซี ่ึง ขาํ วที่สญั ญาณความถ่วี ิทยุ
นาไปน้นั ถกู ลอดออกมาเรยี กวาํ การตดั คลนื่ ( DETEDTOR ) วงจรท่ใี ชบ๎ รรลผุ ลอันนีเ้ รียกวํา DETECTOR ( รปู ที่
2-5 ) ซ่งึ จะตัดเอาเฉพาะขําวทเ่ี ข๎ามาเทํานนั้ เครอื่ งรบั วิทยจุ ะต๎องมวี ิธใี นการปรบั ตงั้ และการเลือกเฟนู
(SELECTING ) เฉพาะสญั ญาณความถ่วี ทิ ยทุ ่ีตอ๎ งการเทํานนั้ เหตุท่จี าเป็นต๎องมีการเลอื กเฟูนกเ็ พอื่ มิให๎มกี ารตัด
สัญญาณความถว่ี ทิ ยหุ ลายๆความถีท่ ่แี ตกตํางกนั ในชวํ งเวลาเดียวกันสวํ นหนงึ่ ของเครื่องดกั คลน่ื ซง่ึ ใชป๎ รบั ตัง้
สัญญาณทต่ี อ๎ งการเรยี กวาํ วงจรปรบั ตั้ง ( TINED CIRCUIT ) ในเครื่องรบั วทิ ยุ FM นน้ั เราเรียกเครอ่ื งตดั คลื่นวํา
เครื่องจาแนกคล่ืน ( DISCRIMINATOR )

รปู ที่ 2-5

ข. ภาคเครอ่ื งขยายความถ่ีวทิ ยุ ( RF AMPLIFIER ) เนอื่ งจากความถ่สี ญั ญาณวิทยุออกมาแรง

การสื่อสารประเภทวทิ ยุ หน๎าท่ี 6

( STRENGTH ) หรือชวํ งสงู ดว๎ ยอัตราเร็วมาก ภายหลังทอ่ี อกมาจากสายอากาศสํงแลว๎ และเพราะวํามคี วามถวี่ ทิ ยุ
หลายความถร่ี วมกันอยูํอยํางหนาแนํนในความถ่วี ทิ ยุ จึงไมอํ าจจะใชเ๎ ฉพาะภาคเครือ่ งรับคลื่นเทํานั้น จาเปน็ ตอ๎ ง
เพมิ่ ภาคเครือ่ งขยายความถ่วี ทิ ยุ ( รูปท่ี 2 - 6 ) เข๎าในเครอื่ งรบั เพอื่ ให๎มคี วามไว ( SENSITIVITY ความสามารถที่
จะรบั สญั ญาณออํ นๆได๎ ) และมกี ารเลือกเฟูน ( ความสามารถทจี่ ะแยกสญั ญาณความถี่วิทยุและความถ่ีเสียงออก
จากกนั ได๎ ) เครอ่ื งขยายความถว่ี ิทยุจะมีวงจรปรบั ตงั้ หนึ่งวงจรหรือมากกวําน้ัน เพอื่ ใหส๎ ญั ญาณความถี่วทิ ยทุ ่ี
ต๎องการนั้น ( ความถท่ี ่ีถกู ปรบั ตงั้ ) ไดร๎ บั การขยายมากกวาํ สญั ญาณความถอี่ ่ืน

รปู ที่ 2-6

ค. ภาคเครือ่ งขยายความถี่เสียง ( AF AMPLIFIER )
กาลงั ออกอากาศของภาคตัดเครือ่ ง ( DETECTOR ) ท้ังทมี่ ีหรือไมํ ภาคขยายความถ่วี ทิ ยุน้นั

ตามปกติมกี าลงั อํอนมากทจี่ ะนาไปใชง๎ านได๎ จงึ ต๎องเพ่มิ ภาคขยายความถ่เี สยี งขึน้ อกี หนง่ึ ภาคหรอื หลายภาค ( รปู
ท่ี 2-7 ) เพือ่ ทาใหก๎ าลงั ความถ่เี สยี งแรงขนึ้ ถงึ ระดบั ทห่ี ฟู ัง ลาโพงหรอื เคร่อื งโทรพิมพท์ างานได๎

รูปท่ี 2-7 แผนผังสเี่ หลี่ยมของเครื่องรบั วทิ ยุทสี่ มบูรณ์

ตอนที่ 2 คล่นื วิทยุ ( RADIO WAVE )
2.7 กลา่ วทัว่ ไป

คลนื่ วิทยุเคลอ่ื นไปมาตามผวิ โลก และแพรรํ ังสคี ล่นื ข้ึนไปบนท๎องฟาู ทามุมกบั ผวิ โลกเปน็ มมุ ตาํ งๆ กัน ( รูป

การสื่อสารประเภทวิทยุ หนา๎ ท่ี 7

ท่ี 2-8 ) คลื่นแมเํ หลก็ ไฟฟาู เหลํานผี้ ํานอากาศไปดว๎ ยความเรว็ เทํากับความเรว็ แสงประมาณ 186,000 ไมล์
( 300,000 กโิ ลเมตร ) ตอํ วนิ าที

รูปท่ี 2-8 การแพรรํ งั สีคลนื่ วทิ ยจุ ากสายอากาศแบบตง้ั ( VERTICAL ANTENNA )

2.8 ความยาวคลนื่ ( WAVE LENGTH )

ความยาวคลืน่ วทิ ยลุ กู หนงึ่ คือ ระยะทางเคลอื่ นทขี่ องคลื่นในชํวงระยะเวลาหนงึ่ จนกระทง่ั
ครบหนงึ่ รอบ แตํละรอบจะมีการสลับคลื่นกนั ( ดรู ูปที่ 2-9 ) คอื หน่ึงความยาวคลืน่ ซง่ึ วดั ได๎เปน็ เมตรสองครงั้ ความ
ยาวคล่นื น้อี าจวัดจากจุดเร่ิมตน๎ ของคล่นื ลกู ตอํ ไป หรอื วัดจากยอดคลื่นลกู หนง่ึ ไปยงั ยอดคลนื่
ลกู ตํอไปก็ได๎ ทงั้ สองกรณนี ี้จะไดร๎ ะยะเทาํ กนั

รปู ที่ 2-9 ความยาวคล่นื ของคลน่ื วิทยุ

2.9 ความถี่ ( FREQUENCY )

ก. ความถี่ของคลื่นวิทยุ คือ จานวนของคลื่นครบรอบทเี่ กิดขึ้นในหน่ึงวนิ าที คลืน่ ใดทใี่ ช๎
เวลาครบรอบนานกวํา คล่นื นน้ั มคี วามยาวคลน่ื ยาวกวําและมคี วามถต่ี ่ากวํา คล่ืนทใี่ ช๎เวลาครบรอบนอ๎ ยกวาํ คลื่น
นัน้ มีความยาวคลน่ื สั้นกวําและมคี วามถีส่ งู กวาํ ( รปู ที่ 2-10 ) เปรยี บเทียบความยาวคลื่นของคลืน่ 2 MHz. กับ
คลน่ื 10 MHz.

การสื่อสารประเภทวทิ ยุ หนา๎ ท่ี 8

รูปท่ี 2-10 การเปรยี บเทยี บคลื่นสองคล่นื ทม่ี ีความแตกตํางกนั

ข. เนื่องจากความถข่ี องคลื่นวิทยนุ นั้ มคี าํ สูงมาก ดงั นนั้ ก็จะวดั เปน็ KHz. หรือ MHz. ตํอ
วินาที 1 KHz. เทาํ กับ 1000 Hz. ตํอวินาที 1 MHz. เทาํ กับ 1,000,000 Hz. ตํอวนิ าที

ค.เพ่ือใหบ๎ งั เกิดผลในทางปฏบิ ตั ิถอื วาํ ความเร็วของคลน่ื วทิ ยมุ ีคาํ คงทโี่ ดยไมตํ อ๎ งคานงึ ถึง
ความถ่ีจริงชวํ งสงู ของคลนื่ ทสี่ ํงออกไป ดงั นนั้ สามารถหาความยาวคลืน่ ได๎ ถ๎าทราบความถ่ีโดยหาความเรว็ ด๎วย
ความถ่ี

ความยาวคลน่ื ( เปน็ เมตร ) = 300,000,000 ( เมตรตอํ วนิ าที )

( ในอากาศอิสระ ) ความถ่ี ( Hz. ตอํ วนิ าที )

= 300,000

ความถี่ ( KHz. )

= 300

ความถี่ ( KHz. )

ง. การหาความถ่เี มอื่ ทราบความยาวคล่นื ใหห๎ ารความเรว็ ดว๎ ยความยาวคลืน่

ความถี่ ( Hz. ตํอวนิ าที ) = 300,000,000

ความยาวคลนื่ ( เมตร )

ความถี่ ( KHz. ) = 300,000

ความยาวคลื่น ( เมตร )

ความถี่ ( MHz. ) = 300

ความยาวคลน่ื ( เมตร )

2.10 แถบความถ่ี ( FREQUENCY BAND )

ชดุ วทิ ยุทางยุทธวิธีสวํ นมากมกั ใชป๎ ฏบิ ัตงิ านในเครอื ความถี่ (FREQUENCY SPECTRUM ) ตั้ง

การส่ือสารประเภทวิทยุ หนา๎ ท่ี 9

แตํ 1.5 MHz. ถงึ 400 MHz. ความถี่วิทยุจะแบํงออกเปน็ กลํุมหรือแถบความถ่ีเพ่อื สะดวกในการศึกษาและเปน็
หลกั ฐานอา๎ งองิ ( REFFERENCE ) แถบความถ่ีของเครอื วทิ ยุไดแ๎ สดงตามแผนภาพตอํ ไปน้ี

แถบ ความถี่

ความถีต่ ่ามาก ( VLF ) 3 - 30 KHz.
ความถี่ต่า (LF) 30 - 300 KHz.
ความถี่ปานกลาง ( MF) 300 - 3000 KHz.
ความถส่ี งู ( HF) 3 - 30 MHz.
ความถส่ี งู มาก ( VHF) 30 - 300 MHz.
ความถีส่ ูงอลุ ตรา ( UHF) 300 - 3000 MHz.
ความถี่สงู ซปุ เปอร์ ( SHF) 3 - 30 GHz.
ความถี่สูงสุด ( EHF) 30 - 300 GHz.

2.11 คณุ ลักษณะของแถบความถี่ ( CHARACTERISTIC OF FREQUENCY BAND )

ข๎อมลู ตามตารางขา๎ งบนนี้ แสดงถึงคุณลักษณะการสํงแถบความถ่ีแตํละแถบโดยประมาณใสํภาพการ
ปฏิบัติงานตามปกติ คุณลักษณะที่แนํนอนนั้นขึ้นอยูํกับสภาพของมัชฌิมในการแพรํกระจายคลื่น
( PROPAGATION MEDIUM ) กาลงั ออกอากาศเครือ่ งสงํ และปจั จัยอ่นื ๆอกี หลายอยาํ ง

ระยะ

แถบ คลืน่ พื้นดนิ คลนื่ ฟูา กาลงั ทตี่ อ๎ งการ

ไมล์ กโิ ลเมตร ไมล์ กิโลเมตร ( ก.ว. )

LF 0-1000 0 - 1609 500-8000 ก.835- เกินกวาํ 50

MF 0 - 100 0 - 161 100-1500 12872 ข. 5 - 50

HF 0 - 50 0 - 83 100-8000 161-2415 0.5 - 5

VHF 0 - 30 0 - 48 ก.50-150 161-12872 0.5 หรอื นอ๎ ยกวาํ

UHF 0 - 50 0 - 83 - ก.835-241 0.5 หรือนอ๎ ยกวาํ

-

ก. การสะท๎อนกระจายช้ันโทโปหรอื การสะทอ๎ นกระจายไอโอโนระยะไกลขนาดน้ี

ข. การสะท๎อนกระจายชัน้ โทโปหรอื การสะท๎อนกระจายไอโอโนตอ๎ งการกาลงั ขนาดนี้

ตอนท่ี 3 วิธกี ารส่ง ( METHODS OF TRANSMISSION )

การสื่อสารประเภทวิทยุ หน๎าท่ี 10

2.12 กล่าวท่วั ไป

ก. เครือ่ งสื่อสารประเภทวทิ ยใุ นหนวํ ยระดบั รองๆน้ัน ตามปกตใิ ช๎สํงขาํ วด๎วยคาพดู หรอื ประมวลเลข
สัญญาณ ( TELEGRAPHIC CODE )

ข. ความรูส๎ ึกทเ่ี กิดขน้ึ ตอํ ระบบประสาทของมนุษย์ เมอ่ื เย่อื หูได๎รบั การส่ันสะเทือนตอํ ความถ่เี สยี ง ( คาพดู
หรือประมวลเลขสญั ญาณ ) เรยี กวําเสยี ง พลงั งานเสียงนเี้ คล่ือนท่ีไปในอากาศด๎วยความเรว็ ประมาณ 1,100 ฟตุ ตอํ
วนิ าที

ค. ถึงแม๎วาํ เราจะเปล่ียนเสียงใหเ๎ ป็นพลงั งานไฟฟาู ความถีเ่ สยี ง ได๎แตํในทางปฏบิ ตั ิไมอํ าจสํงผํานไปใน
บรรยากาศรอบโลกไดด๎ ๎วยการแพรรํ ังสีแมเํ หล็กไฟฟาู ตัวอยาํ งเชํนสํงเสียงสญั ญาณ 20 ไซเคลิ้ ให๎ได๎ผลตอ๎ งใช๎
สายอากาศยาวเกือบ 5,000 ไมล์

ง.ข๎อจากัดขา๎ งบนน้จี ะหมดไปไดถ๎ ๎าได๎ใชพ๎ ลังงานไฟฟูาเปน็ ถว่ี ทิ ยเุ ป็นพาหะของขําวคือจะสามารถ
ครอบคลมุ ระยะทางได๎ไกลมาก สายอากาศที่มปี ระสทิ ธผิ ลสาหรบั ความถ่นี น้ั ก็มีความยาวทีเ่ หมาะ ในทางการ
ปฏิบตั กิ ารสูญเสียกาลงั ของสายอากาศอยํใู นระดบั พอควร ทง้ั ใช๎ได๎หลายชํองการสอ่ื สารซึ่งแตลํ ะชํองสญั ญาณนา
สญั ญาณไปได๎และมีการเคล่ือนเฟนู สญั ญาณไปด๎วย

2.13 การปรงุ คลื่น ( MODULATION )

ก. เนอื่ งจากคล่นื พาห์ ( ตามรปู ท่ี 2-11 ) ไมํสามารพาเอาขาํ วไปเองได๎ จงึ ตอ๎ งทาใหข๎ าํ วใหมขํ องคลืน่ เสียง
สญั ญาณซ๎อนทบั ไปกบั คลืน่ พาห์ กรรมวิธนี ี้เรยี กวาํ การปรงุ คล่นื ซงึ่ ได๎รบั การดัดแปลงและปรบั ปรงุ รูปคล่นื พาห์
ทางความถ่หี รอื ทางชวํ งสูง วิธีการปรุงคลื่นทางความถแี่ ละทางชํวงสงู ไดน๎ ามาใชใ๎ นระบบการสอื่ สารประเภทวิทยุ
ทางทหาร

ข.เม่ือสัญญาณความถเ่ี สียงซอ๎ นทบั ไปบนความถว่ี ทิ ยซุ ง่ึ เป็นพาหะจะทาใหเ๎ กดิ สัญญาณความถี่วทิ ยุความถ่ี
เพม่ิ มากข้ึน ความถีท่ ี่เพม่ิ ข้ึนคอื ความถี่ผลบวกและผลตาํ งของความถ่เี สียงกบั ความถ่ีวิทยุ ตัวอยํางเชนํ สมมุติวาํ
ความถข่ี องคลน่ื พาหเ์ ทํากบั 1000 KHz. ถูกปรบั ปรุงเขา๎ กบั ความถ่ี 1 KHz. จะเกดิ ความถ่ีวิทยุเพิ่มขนึ้ 2 ความถ่ี
คือ ความถี่ 1001 KHz. ( ผลบวกของ 1000 KHz. กับ 1 KHz. ) และความถ่ี 999 KHz. ( ผลตํางของ 1000 KHz.
กบั 1 KHz. ) ถา๎ นาความถี่เสียงเชิงซอ๎ นมาปรุงคลืน่ แทนการใช๎เสียงอยาํ งเดยี วจะเกดิ ความถ่ใี หมํ 2 ความถ่ี ตาม
ความถีเ่ สียงแตลํ ะความถข่ี นั้ นั้น ความถี่ที่เกิดขน้ึ ใหมทํ ั้งหมดนีเ้ รยี กวาํ แถบข๎าง ( SIDE BAND )

2.13.1 การปรงุ คลนื่ ทางชํวงสูง ( AMPLITUDE MODULATION )
การปรงุ คล่นื ทางชํวงสูงหมายถึง การแปรเปลี่ยนกาลงั ออกคล่นื วทิ ยขุ องเครอ่ื งสงํ ไปตามอัตราการ
แปรเปลยี่ นของความถ่เี สยี ง ( AUDIO RATE ) หรอื อีกนยั หนึ่งหมายถงึ พลังงานความถ่ขี องวิทยุเพมิ่ ข้ึน และลดลง
ตามความถีเ่ สียง กลาํ วอยํางงํายๆ การปรงุ คลน่ื ทางชํวงสงู กค็ อื กรรมวธิ ีในการแปรเปลีย่ นกาลงั ออกของเครอ่ื งสงํ (
รูปที่ 2-11 )

การสื่อสารประเภทวิทยุ หนา๎ ท่ี 11

ก. เมื่อความถวี่ ทิ ยทุ เี่ ป็นพาหะถกู ปรุงคลื่นเขา๎ กบั เสยี งเด่ยี วจะเกดิ ความถ่เี พมิ่ ข้ึน 2 ความถ่ี
คือความถี่ สงู กวาํ ( UPPER FREQ. ) อนั เกดิ จากผลบวกของความถ่คี ล่นื พาห์กบั เสยี ง และความถตี่ ่ากวํา (
LOWER FREQ.) ซงึ่ เกิดจากผลตาํ งความถข่ี องคล่นื พาหก์ บั เสยี ง ความถ่ีสูงกวาํ ความถ่ีคลนื่ พาห์ คอื ความถข่ี า๎ งสูง (
UPPER SIDE FREQ. ) และความถตี่ ่ากวาํ ความถีค่ ลื่นพาห์ คือ ความถ่ขี ๎างต่า ( LOWER SIDE FREQ. )

ข. เมอ่ื สัญญาณซ่งึ จะนาไปปรงุ คลืน่ ( MODULATION SIGNAL ) เปน็ เสียงเชงิ ซอ๎ นคาพูด
สวํ นประกอบของความถแี่ ตลํ ะความถข่ี องสัญญาณปรงุ คลืน่ ทาให๎เกิดเปน็ ความถข่ี า๎ งสูง ( UPPER SIDE FREQ. )
และความถี่ขา๎ งตา่ ( LOWER SIDE FREQ. ) ขน้ึ ความถีข่ า๎ งเหลํานีค้ งอยใูํ นแถบของความถ่ีแถบหน่ึงซงึ่ เรยี กวาํ
แถบข๎าง ( SIDE BAND ) แถบข๎างซึ่งประกอบด๎วยผลบวกของความถ่ีคล่ืนพาหก์ ับความถี่ปรงุ คล่นื เรียกวํา แถบข๎าง
สงู ( UPPER SIDE BAND ) และแถบข๎างทีป่ ระกอบด๎วยผลตํางของความถคี่ ลนื่ พาหก์ ับความถปี่ รุงคลืน่ เรียกวํา
แถบขา๎ งตา่ ( LOWER SIDE BAND )

ค. ชํวงความถ่ซี ึ่งมีคลืน่ พาหแ์ ละแถบข๎างอยูดํ ว๎ ยนั้นเรียกวาํ ชํองการสื่อสาร ( CHANNEL ) ในการปรงุ คลื่น
ทางชวํ งสูง , ความกวา๎ งของชอํ งการส่อื สาร ความกวา๎ งแถบ ( BANDWIDT ) มคี าํ เป็นสองเทําของคําสงู สุดของ
ความถีป่ รงุ คลนื่ เชนํ ถ๎าปรงุ คล่ืนพาห์ 5,000 KHz. เข๎ากบั แถบความถ่ีมคี วามกว๎างตงั้ แตํ 200 ถึง 5,000 Hz. (
0.2 ถงึ 5 KHz. ) จะไดแ๎ ถบข๎างสงู มีคําตงั้ แตํ 5,002 ถงึ 5,005 KHz. และแถบความถี่ข๎างต่ามีคําต้ังแตํ 4,999.8 ถึง
4,995 KHz. ฉะนั้นความกวา๎ งแถบก็มีคาํ เทํากบั 10 KHz. ซงึ่ เทาํ กบั สองเทาํ ของความถ่ีปรงุ คล่นื สงู สุด ( 5 KHz. )

ง.ขําวที่รํวมอยใํู นสญั ญาณปรงุ คลนื่ ทางชํวงสงู จะอยทูํ แี่ ถบขา๎ งทัง้ สองแถบชวํ งสงู ของสญั ญาณ และ
เปลยี่ นแปลงไปตามความแรงของสญั ญาณปรงุ คลื่น

จ.การปรงุ คลืน่ ทางชํวงสงู ตามปกตใิ ช๎ในเคร่ืองสงํ วทิ ยโุ ทรศพั ท์ซึ่งใช๎ความถ่ีปานกลางและความถสี่ ูง
ภายในเครือความถี่

การสื่อสารประเภทวิทยุ หน๎าที่ 12

รปู ท่ี 2-11 รูปคล่ืน

2.13.2 การปรงุ คลืน่ ความถ่ี ( FREQUENCY MODULATION )

การปรุงคลน่ื ทางความถค่ี ือการเปลี่ยนแปลงความถี่ ( รูปท่ี 2-11 ) ของคลืน่ พาห์

ก.ในการปรงุ คลืน่ ทางความถีน่ ้ัน ความถค่ี ลน่ื พาห์จะเปลี่ยนแปลงความถเ่ี ดมิ ไปช่ัวขณะโดยเปน็ ปฏิภาคกับ

ชํวงสูงของสัญญาณซ่งึ จะนามาปรงุ คลน่ื ( MODILATION SIGNAL ) ในขณะทีส่ ญั ญาณซง่ึ จะนามาปรุงคล่ืนสงู ขึน้ ,

ความถ่เี ปล่ียนไปชว่ั ขณะจะสงู ขน้ึ และขณะทีส่ ญั ญาณซง่ึ จะนามาปรงุ คลื่นต่าลงความถี่ท่ีเกดิ ข้ึนก็จะต่าลงด๎วย

ข. คลน่ื วทิ ยุ FM นั้น ชวํ งสูงของสญั ญาณซงึ่ นามาปรงุ คลน่ื เป็นตัวกาหนดวาํ ความถ่ีชว่ั ขณะนัน้

เปลีย่ นแปลงไปจากจุดศูนยก์ ลางหรอื ความถ่เี ดิมมากเพยี งใดดังน้นั จะต๎องการให๎ความถชี่ ่วั ขณะเบยี่ งเบนไปจาก

ความถค่ี ลน่ื พาห์มากเพยี งใดก็ได๎โดยการเปล่ียนชํวงสูงสัญญาณท่จี ะนามาปรุงคลนื่ ความถ่ีเบ่ยี งเบน (

DEVIATION FREQ. ) ไปน้ันอาจมคี าํ สงู เปน็ ร๎อยๆ KHz. โดยท่ีความถ่ีปรงุ คลน่ื มีคําเพียง 2 - 3 KHz. กไ็ ด๎ คํูแถบ

ขา๎ งทเี่ กดิ ขึน้ จากการปรงุ คลน่ื ทางความถมี่ ไี ด๎ไมจํ ากดั ตํางกบั การปรงุ คลนื่ ทางชวํ งสูงมีคาํ เทาํ กับผลบวกและผลตําง

ของความถ่ีสูงสุดซ่ึงจะนามาปรงุ คลื่นกบั ความถี่คลื่นพาหเ์ ทาํ นั้น

ค.แถบขา๎ งคํแู รกเกดิ จากผลบวกและผลตํางของคล่ืนพาห์กับความถี่ ซ่ึงนามาปรุงคลื่นคํูตํอๆไปเกิดจาก

ผลบวกและผลลบของคล่ืนพาห์กับความถี่ซ่ึงนามาปรุงคล่ืนทบทวี ( MULTIPLE OF MODULATING FREQ. )

ตัวอยํางเชํน ความถ่ีคล่ืนพาห์ 1 MHz. ปรุงคลื่นกับความถี่เสียง 10 KHz. จะได๎คํูของแถบข๎างซึ่งมีความกว๎าง

เทํากันหลายคํู 990 KHz. กับ 1010 KHz. 980 KHZ. กับ 1020 KHz. 970 KHz. กับ 1030 KHz. และตํอไป

เร่ือยๆ ด๎วยเหตนุ ีก้ ารปรงุ คลืน่ ทางความถี่จึงคลมุ ความกวา๎ งของแถบมากกวาํ การปรุงคล่นื ทางชวํ งสูง

ง.จากการแสดงขา๎ งบนนีแ้ สดงวาํ คล่ืน FM น้นั ประกอบดว๎ ยความถกี่ ่ึงกลางหรอื คลืน่ พาหแ์ ละแถบขา๎ งทงั้

สองข๎างซึ่งเปน็ คํูๆ อีกจานวนหนงึ่ ขณะที่มกี ารปรุงคล่ืนเมอ่ื ชวํ งสูงของสญั ญาณที่ จะนามาปรงุ คลื่นสงู ข้นึ กาลังจาก

ความถี่ก่งึ กลาง(CENTER FREQ.)จะถูกดงึ มาเพ่มิ เข๎าไปยังแถบทางข๎างทง้ั สองมากขนึ้

จ. สญั ญาณ FM ทอี่ อกจากสายอากาศสงํ จะมีชวํ งสงู คงทแี่ ตคํ วามถเ่ี ปลยี่ นแปลงไปตามสญั ญาณทนี่ ามา

ปรุงคลน่ื ในขณะท่สี ญั ญาณเคลื่อนทีไ่ ประหวํางสายอากาศสํงและสายอากาศรับ จะรบั เอาเสยี งรบกวนจาก

ธรรมชาตแิ ละจากมนษุ ยท์ าขน้ึ เขา๎ ไวด๎ ๎วยและทาให๎ชํวงสงู ของสญั ญาณเปลีย่ นแปลงไป ชํวงสงู ของสญั ญาณที่

เปล่ียนแปลงไปอยาํ งไมํพึงปรารถนานี้จะถกู ขยายให๎สงู ขึ้นอกี เม่อื ผาํ นไปยังภาคตาํ งๆ ของเครอื่ งรบั จนถึงภาค

เครือ่ งกาจดั คล่นื ( LIMITER STAGE )

ฉ.เครือ่ งกาจดั คล่ืนจะตดั ความถี่สงู ของสญั ญาณทเี่ ปลีย่ นแปลงไปจากเดมิ ออกและสงํ สญั ญาณ FM เข๎าไป

ยังเครอ่ื งจาแนกคลื่นซงึ่ ภาคน้ีมคี วามไวตํอการเปลย่ี นแปลงของคล่นื ความถี่วทิ ยุ สัญญาณปรุงคลนื่ ซงึ่ มชี วํ งสงู คง

ท่นี ้ีผํานกรรมวิธีของวงจรจาแนกคล่ืนวงจรท่ีเปล่ยี นสญั ญาณท่ีมีความถี่เปล่ียนแปลงให๎เป็นเครอื่ ง สญั ญาณเสยี งท่ี

มีชวํ งสูงของศักยไ์ ฟฟูาเปล่ยี นแปลง เชนํ หูฟัง ลาโพง และ โทรพมิ พ์

ช. ตามปกตแิ ลว๎ การปรุงคล่นื ทางความถ่ี FM มกั ใช๎ในเครอ่ื งสงํ วิทยุโทรศัพท์โดยทางานอยํใู นแถบความถี่

สูงมากและแถบความถสี่ ูงกวําข้ึนไป ( HIGHER FREQ. BANDS )

การส่ือสารประเภทวทิ ยุ หนา๎ ที่ 13

แถบขา้ งเด่ียว
ก.สัญญาณแถบข๎างเดย่ี ว ( SSB ) จะมแี ถบข๎างเพยี งหนึ่งในสองของแถบความถข่ี องสญั ญาณทปี่ รงุ คล่ืน
ทางชวํ งสูง ตามรูปท่ี 2-12 แสดงถงึ ทฤษฎกี ารแจกแจงกาลงั ( THEORETICAL DISTRIBUTION OF POWER )
ในสญั ญาณ AM ตามรูปที่ 2-13 แสดงถึงเคร่ืองสํงแถบข๎างเดยี วที่มีกาลงั เทําเดิมแตสํ ามารถกรองแถบความถีเ่ พยี ง
ขา๎ งเดยี วกาจัดคลน่ื พาห์ ( SUPPRESS CARRIER ) และนากาลังของแถบข๎างทถ่ี กู กรองกบั กาลงั ของคล่ืนพาห์ท่ี
กาจัดออกไปนน้ั มาเพม่ิ กาลังสํงใหก๎ ับแถบข๎างท่ีเหลอื อยูํ

รูปที่ 2-12 การกระจายกาลงั ในสัญญาณทปี่ รุงคลน่ื ทางชวํ งสูง

รปู ท่ี 2-13 การสงํ แบบแถบข๎างเด่ียว

การสื่อสารประเภทวทิ ยุ หน๎าที่ 14

ข. เนื่องจากสญั ญาณ SSB น้ันผลติ ข้นึ โดยการผสมความถ่ี จงึ ทาใหเ๎ กิดผลบวกและผลตํางข้ึน ทงั้ แถบ
ความถขี่ ๎างสูงและขา๎ งตา่ ประกอบดว๎ ย ขาํ วท่ีได๎นามาปรงุ คลนื่ เหมอื นกนั การเลอื กสงํ แถบข๎างใดขึ้นอยกูํ ับลักษณะ
ของเคร่ืองกรองแถบข๎างเดยี่ วทนี่ ามาใช๎ ดังนั้นการสงํ แถบขา๎ งเดี่ยวจงึ กนิ ทีข่ องเครอื ความถีน่ อ๎ ยกวําการปรุงคล่นื
AM

วิทยุโทรเลข
ก.ขําววิทยุโทรเลขสามารถสงํ ไปได๎ด๎วยการปรงุ คลืน่ พาหแ์ ละหยดุ สงํ ด๎วยไกไฟฟูาหรอื คนั เคาะ

ตวั เลขและตัวอักษรแตลํ ะตวั ในวงถกู กาหนดขึ้นโดยการประกอบหว๎ งไฟฟาู ( PULSE ) สัน้ และยาวเป็นหมํๆู ตาม
ประมวลเลขสญั ญาณ ตัวอยาํ ง เชนํ พนกั งานวิทยตุ อ๎ งการสงํ ตัวอกั ษร A ในรปู ประมวลเลขสญั ญาณก็จะกดคนั
เคาะใชเ๎ วลาเพียงเศษสวํ นของวินาทแี ละปลอํ ยคนั เคาะในหว๎ งเวลาเทําเดมิ แล๎ว จึงกดคันเคาะอีกหว๎ งในเวลานาน
เป็น 3 เทํา ของการกดครง้ั แรก วิธีการสงํ ขาํ วเชนํ นีเ้ รียกวํา การสงํ วทิ ยโุ ทรเลขหรือคล่นื เสมอ ( CW ) ซง่ึ ได๎แสดง
รูปของคล่ืน (WAVE FORM )ไวใ๎ นรูปท่ี 2-14

ข. ขําววทิ ยุโทรเลขอาจสงํ ไปไดด๎ ว๎ ยคลนื่ ปรงุ เสียง ( TONE MODULATED WAVE ) ในการสงํ วิทยดุ ๎วย
คล่นื ปรงุ เสียงนนั้ คลนื่ พาหจ์ ะถูกปรงุ เสียงท่ีความถีค่ งทซี่ ึ่งมีความถีร่ ะหวําง 500 ถงึ 1000 Hz.
ตํอวินาที เน่อื งจากการปลอํ ยคล่ืนปรุงเสยี ง ( TONE EMISSION ) นั้น ได๎ยาํ นกว๎างจงึ อาจใชต๎ ํอตา๎ นการกํอกวน (
ทางอเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ ) บางแบบได๎ แตํเน่ืองจากสัญญาณมียํานกวา๎ ง จึงทาใหว๎ ทิ ยหุ าทศิ
( RADIO DIRECTION FINDER ) หาเปูาหมายงําย เครือ่ งสงํ ที่ปรุงคลนื่ รัศมกี ารทางานนอ๎ ยกวาํ เคร่อื งสํงคลื่นเสมอ
( CW ) ในเมื่อมกี าลงั ออกเทํากัน

ค. การสงํ วิทยโุ ทรเลขดว๎ ยมือน้ันจากดั ด๎วยความสามารถในการใช๎มอื รบั - สํงขําว ตามปกติแล๎วใช๎ใน
หนํวยระดับต่าของกองทพั บกซงึ่ มีปรมิ าณขาํ วจานวนนอ๎ ย การสํงวทิ ยโุ ทรเลขอาจใชส๎ าหรบั สถานีตาบลท่ตี ง้ั ซ่ึง
อยูํโดดเดีย่ วหรอื อยูํหาํ งไกลได๎ ถา๎ มชั ฌิมอน่ื ไมมํ ี

1. การส่ือสารด๎วยวิทยุโทรเลขสามารถใช๎ได๎เสมอๆ ในขณะท่ีการส่ือสารดว๎ ยแบบอ่ืนๆ
ใชไ๎ มํไดผ๎ ลเนอื่ งจากสภาพบรรยากาศหรอื การรบกวน

2. เครือ่ งสงํ วทิ ยุโทรเลขมรี ัศมีการทาการไกลกวาํ เคร่อื งสํงวทิ ยุโทรศพั ท์ ในเมือ่ มีกาลังออกอากาศเทํากัน
ทัง้ นีเ้ พราะกาลังออกอากาศของสญั ญาณแรงข้นึ เมือ่ ความกวา๎ งแถบน๎อยลง

3. ในแถบความถ่ีทก่ี าหนดมาให๎น้ัน สามารถสงํ วทิ ยโุ ทรเลขได๎มากกวาํ สถานวี ทิ ยุ
โทรศพั ทโ์ ดยไมํรบกวนซ่ึงกนั และกนั

การส่ือสารประเภทวิทยุ หน๎าที่ 15

รูปที่ 2-14 สัญญาณวทิ ยโุ ทรเลข

วทิ ยโุ ทรศัพท์
ก.ปากพดู ของวิทยุโทรศัพทจ์ ะเปลี่ยนแปลงเสียงหรอื คลื่นเสยี งใหเ๎ ป็นหว๎ งคลื่นไฟฟาู เบาๆ หว๎ ง

คลื่นไฟฟูาเหลํานจี้ ะถูกทาใหแ๎ รงขึน้ โดยผาํ นเครอื่ งขยายความถี่เสยี งติดตํอกันหลายๆภาคแลว๎ ผํานเข๎าไปใน
เคร่ืองปรงุ คล่ืน เครอ่ื งปรงุ คลืน่ จะปลํอยใหก๎ าลงั งานคลนื่ เสยี งเทําทจ่ี าเป็นปรงุ เขา๎ กับคลน่ื วทิ ยใุ นวงจรขยายความถี่
วทิ ยุ ทีเ่ ครอ่ื งรบั วิทยุความถว่ี ิทยุทปี่ รงุ คลืน่ แลว๎ จะถกู แยกคลน่ื โดยยอมให๎ แตเํ ฉพาะองคป์ ระกอบความถ่เี สยี ง
ของสญั ญาณทเ่ี ขา๎ มาเทาํ น้ันทจ่ี ะเกิดเป็นเสียงข้นึ ในลาโพงหรอื ชุดสวมศีรษะ

ข.วิทยุโทรศัพทใ์ ชใ๎ นการสื่อสารอยาํ งกวา๎ งขวางในหนวํ ยรบท่ีเคลือ่ นทีด่ ๎วยความเรว็ สงู ซ่งึ จาเปน็ ตอ๎ งสงํ
ขําวดว๎ ยความเร็ววทิ ยโุ ทรศพั ทใ์ นการติดตอํ ระหวํางบุคคลเมอื่ ไมํมขี อ๎ จากดั เก่ียวกบั การรกั ษาความปลอดภัยในการ
สอื่ สาร

รูปท่ี 2-15 ตัวอยํางคลืน่ เสยี ง

วิทยุโทรพมิ พ์
ก.การสํงวทิ ยโุ ทรพิมพ์น้ันกระทาไดใ๎ นระยะทางไกลๆจนถึงนับพนั ไมล์,มกั ใชใ๎ นหนวํ ยระดับสูงๆ ซง่ึ มกี าร

เปลย่ี นแปลงสถานการณท์ างยทุ ธวธิ อี ยํางรวดเรว็ โดยที่เวลาในการติดต้ังเครอื่ งส่ือสารประเภทสายไมอํ านวยให๎และ
ในพื้นทซ่ี ง่ึ มปี ริมาณขําวสารมากและวงจรวิทยกุ ม็ ีความเช่อื ถอื ได๎วทิ ยุโทรพมิ พท์ ่ใี ชไ๎ ดป๎ ระโยชน์อยํางมากในที่ซ่ึงไมํ
สามารถวางสายไดง๎ าํ ยๆเชนํ พืน้ ทท่ี ี่ถูกแบงํ แยกดว๎ ยพ้นื น้ากวา๎ งใหญหํ รอื ปาุ ทบึ

การสื่อสารประเภทวิทยุ หน๎าที่ 16

ข. เครอ่ื งสงํ วิทยุโทรพมิ พ์ประกอบด๎วยแปูนอกั ษรท่ีใชส๎ ํง ( TRANSMITTING KEYBOARD ) และกลไกท่ีใช๎
รับและพิมพ์ ( RECEIVING AND PRINTING MACHANISM ) เมอ่ื ทาการกดแปูนตวั อักษร KEY จะเปน็ การปลด
กลไกสงํ โดยสงํ ห๎วงคลื่นไฟฟาู ติดตอํ กนั ( A SERIES OF ELECTRICAL IMPULSES ) เข๎าไปในชํองสอ่ื สารทาง
วทิ ยุ ไปยังเครอื่ งรบั เครื่องรับจะเปลีย่ นหว๎ งไฟฟูาให๎เป็นการทางานทางกลไกเครื่องพมิ พ์ ( PRINTE ) จะเลอื กและ
พิมพเ์ ฉพาะตัวอกั ษรตามห๎วงคลื่นไฟฟาู ที่รบั มาเทํานน้ั แปูนอักษรแตํละตวั จะลงเฉพาะหว๎ งไฟฟาู ซึ่งกาหนดไว๎
ตํางๆ กนั ( รูปท่ี 2-15 ) ขําวอาจพมิ พบ์ นหนา๎ กระดาษ ( PAGE FORM ) หรอื บนแถบ ( TAPE ) ก็ได๎ แปูน
ตัวอกั ษรจะประกอบดว๎ ยตัวอกั ษรพยัญชนะและเครอ่ื งหมายวรรคตอน ( รปู ท่ี 2-16 ) กลไกตํางๆจะทาใหเ๎ กดิ การ
ทางานตาํ งๆ คอื กลับแครํ ( CARRIAGE RETURN ) เลอ่ื นบรรทัด ( LINE SHIFT ) เลือ่ นอกั ษร ( LETTER SHIFT )
เลอื่ นตัวเลข ( FIGURE SHIFT ) และ เว๎นวรรค ( SPACE )

ค. ประมวลสญั ญาณพเิ ศษ ( SPECIAL SIGNALING CODE ) ท่ีใช๎ในการสงํ โทรพิมพ์นน้ั ตัวอักษรหรือ
สญั ญาณแตลํ ะตัวนัน้ จะมรี ะยะเวลาสมา่ เสมอกนั ( UNIFORM LENGTH ) และมี 5 หว๎ งเวลา ( ENTERVALS OF
TIME ) หนํวยของสญั ญาณแตํละหนวํ ยจะมคี วามยาวเทาํ กนั มชี ือ่ เรียกวําห๎วงหมาย (ไฟฟูา ) ( MARKING
IMPULSE ) หรอื หว๎ งวาํ ง(ไฟฟาู ) ( SPACING IMPULSE ) ในวงจรห๎วงหมาย( ไฟฟาู )จะปรากฏในขณะทม่ี ีกระแส
ไหลในวงจรและแมํเหลก็ เลอื กอกั ษร ( SELECTOR MAGNETS ) ซงึ่ อยํูในเครอื่ งพมิ พข์ องเคร่ืองรับจะทางาน ห๎วง
วําง( ไฟฟาู ) ปรากฏเมอ่ื วงจรอยใูํ นสภาพวงจรเปิดซง่ึ แมํเหลก็ เลอื กอกั ษรในเครอ่ื งพมิ พข์ องเคร่ืองรบั จะไมํทางาน
การเอาห๎วงหมายและห๎วงวํางมารวมกนั โดยไมมํ แี บบตาํ งๆกนั นั้นทาใหเ๎ กดิ เปน็ ตัวอกั ษร , ตัวเลข การทางานตาม
หนา๎ ท่ี ( FUNCTIONS ) ตํางกัน

ง. สัญญาณโทรพมิ พซ์ งึ่ ใชก๎ ันโดยท่วั ๆ ไป น้นั ทาได๎โดยการตดั ตํอ KEY เครอ่ื งสงํ วทิ ยุให๎แพรรํ ังสี ณ ความถ่ี
หนง่ึ ในขณะทเ่ี ป็นห๎วงหมาย และในขณะทเี่ ป็นหว๎ งวํางความถีจ่ ะเปล่ียนแปลงไปจากเดิมเลก็ นอ๎ ย การทางาน
เชนํ น้ีใช๎การปรงุ คลน่ื ทางความถ่เี รียกวํา การตัดเลื่อนความถ่ี ( FREQ. SHIFT KEYING ( FSK ))(M ลด ) เครอื่ งรบั
วทิ ยจุ ะเปลีย่ นความถ่ีทง้ั สองซง่ึ อยูํหํางกนั 850 Hz. กลบั เขา๎ เปน็ ห๎วงไฟฟูาของโทรพมิ พแ์ ละห๎วงไฟฟูาเหลาํ นี้จะทา
ใหเ๎ ครือ่ งรบั โทรพิมพ์ ทางาน การกดแปนู อกั ษรทางเครื่องสํงโทรพมิ พ์จะทาใหท๎ างเครือ่ งรับตพี มิ พอ์ กั ษรตัวท่ี
ตรงกนั ดว๎ ย

การสื่อสารประเภทวิทยุ หนา๎ ที่ 17

รปู ที่ 2-16

การสื่อสารประเภทวทิ ยุ หนา๎ ท่ี 18

บทท่ี 3
การแพร่กระจายคลืน่ และความถ่ีในย่านต่างๆ

3.1 คลืน่ (WAVE)

คล่นื มีมากมายหลายชนดิ เกดิ จากแหลงํ กาเนิดตาํ งกัน คลน่ื ชนดิ หนึง่ ทจ่ี ะพบเห็นได๎เสมอคือ คลื่นในแมนํ ้า
ลาคลอง ในทะเล ซง่ึ จะเรยี กวําคลืน่ นา้ ถ๎าเราโยนกอ๎ นหินลงในนา้ น่ิงๆ หนิ จะทาให๎นา้ นั้นเกดิ คลืน่ ซ๎อนกนั ไปเรื่อยๆ
เปน็ ระลอกกระจายเปน็ วงออกไปไกล จนในทสี่ ดุ ก็ราบเรยี บเป็นน้านง่ิ อยูํตามเดมิ

รปู ที่ 3-1 ลกั ษณะการกระจายของคลน่ื
จากรูปเม่ือกอ๎ นหนิ กระทบพื้นน้า นา้ ทน่ี ง่ิ อยูํก็จะกระเพ่อื ม บรเิ วณทก่ี อ๎ นหนิ กระทบน้าครง้ั แรก จะเป็นลูก
คลนื่ ใหญํที่สดุ หาํ งจากบรเิ วณก๎อนหินตกกระทบ คล่นื จะคอํ ยๆ ลดลงตามลาดบั
จากทีก่ ลาํ วมาพอสรปุ ได๎วํา คลนื่ คือ พลงั งานรปู หนึง่ จะกาเนดิ ข้นึ มาไดด๎ ๎วยการกระทาของพลังงานอีกรปู
หนงึ่ จะเคลอื่ นทไ่ี ปไดจ๎ ะต๎องมพี าหะพาไป

สํวนประกอบของคล่ืน

การส่ือสารประเภทวิทยุ หนา๎ ที่ 19

รปู ท่ี 3-2 แสดงสํวนประกอบของคลื่น

สํวนประกอบตาํ งๆ ของคลื่นจะมีชื่อเรยี กตาํ งกนั อธิบายไดด๎ งั นี้
1. ระยะ AB และ CD เป็นระยะสํวนสูงและสํวนต่าของคล่ืน สํวนใหญํจะเรียกสํวนสูงของคลื่น หรือ

แอมปลิจูด (Amplitude)
2. ระยะความหํางของยอดคล่ืนหนึ่งไปยังอีกคล่ืนหนึ่งคือระยะ A ถึง F เรียกวําความยาวคลื่น หรือ

เวฟเลงท์ (Wave Length)
3. การเคลื่อนท่ีของคล่ืนจาก E ไป F ไป G ครบสํวนท่ี H เรียกการเคล่ือนที่ครบรอบของคล่ืนวํา 1 ลูก

คลน่ื หรอื 1 ไซเกลิ (Cycle)
4. คลืน่ ที่เกิดข้ึนในลกั ษณะนี้จะมชี ือ่ เรยี กวาํ คล่ืนไซน์ หรือไซน์เวฟ (Sine Wave)
5. การบอกความเร็วในการเคลอ่ื นทข่ี องคลน่ื จะบอกเป็นจานวนไซเกิลใน 1 วินาที (Cycle/Sec.) มักจะ

เรียกความถ่ี (Frequency) สมมติคล่ืนเคลอ่ื นท่ีใน 1 วินาที ได๎ 100 ไซเกิล เรียกวําคล่ืนนั้นมีความถี่ 100 ไซเกิล
ตํอ วนิ าที (100 C/S) ในปจั จบุ นั ความถ่ีของคล่ืนจะมีหนํวยเป็นเฮริทซ์ (Hertz) ใช๎ตัวยํอ Hz. แทนคาวําไซเคิลตํอ
วนิ าที (Cycle/Sec.)

3.2 คล่นื เสียงหรือความถ่เี สียง (Audio Wave or Audio Frequency)

ความถี่เสยี งก็คือความถี่ท่ีอยูํในยํานมนษุ ยส์ ามารถเปลงํ เสยี งออกมาได๎และสามารถรบั ฟงั ไดจ๎ ะมีความถีอ่ ยูํ
ในยาํ น 20-20,000 Hz. เป็นความถ่ีท่คี ล่ืนไมํสามารถเดินทางได๎ไกล เพราะเปน็ คลื่นทม่ี ีความถีต่ า่ เกิดการจางหาย
ไดง๎ ํายการเดินทางของคล่นื ท่จี ะทาให๎มนุษย์ได๎ยินจะต๎องอาศัยการส่ันของอากาศไปกระทบเยื่อแก๎วหู ทาให๎เยื่อ
แก๎วหูส่ันจึงจะได๎ยินคลืน่ เสยี งนั้น เสยี งพดู ของมนษุ ย์ทีพ่ ูดชนดิ ฟังกนั รเู๎ ร่อื งจะมคี วามถ่ีประมาณ 20-3,400 Hz. อัน
ที่จริงเสียงพูดและเสียงดนตรีจะประกอบด๎วยความถ่ีหลายความถี่ผสมกันอยํางซับซ๎อน ความถี่เหลําน้ีเรียกวํา
ความถี่ฮาร์โมนิค (Harmonic) หรือ โอเวอร์โทน (Overtone) เป็นความถี่ที่เป็นผลคูณของความถ่ีพื้นฐาน
(Fundamental Frequency) เปน็ ตัวทาใหเ๎ กิดหางเสียงหรอื สาเนียงของเสียงท่ตี าํ งกนั ดงั นัน้ เสียงทีห่ มู นุษย์จะได๎
ยินดีที่สุดประมาณ 2,000 Hz. ความถ่ีเสียงประมาณ 15,000 Hz. ข้ึนไป หูมนุษย์เกือบจะไมํได๎ยินแล๎ว ความถ่ี
เสียงถอื วําเป็นความถ่ที สี่ าคัญในการส่ือความหมายใหม๎ นษุ ย์พูดคยุ กันเข๎าใจ

3.3 คล่ืนวิทยหุ รือความถว่ี ิทยุ (Radio Wave or Radio Frequency)

คล่ืนวิทยุเป็นคล่ืนแมํเหล็กไฟฟูาท่ีทาขึ้น ซึ่งมีความเร็วคงท่ีอยํูในยํานความถ่ี 10 KHz.-300 GHz.
เคลื่อนท่ีด๎วยความเร็ว 186,000 ไมล์ตํอวินาที หรือประมาณ 3 x 108 เมตร/วินาที ความถ่ีมีความสัมพันธ์กับ
ความเรว็ และความยาวคลื่นดังนี้

การส่ือสารประเภทวิทยุ หน๎าที่ 20

F = V /  Hz.

F = ความถ่ี (Frequency) หนวํ ย เฮริทซ์ (Hz.)
V = ความเร็ว (Velocity) ของคลืน่ วทิ ยุ ประมาณ 3 x 108 เมตร/วินาที (m/s)

 = ความยาวคล่นื (Wavelength) หนํวย เมตร (m)

คลื่นแมเํ หลก็ ไฟฟูา (Electromagnetic Wave) คือคลน่ื เกิดขึ้นจากการผสมกันระหวาํ งกระแสท่ีไหลผําน
เขา๎ ไปในสายอากาศวิทยุ ทาใหเ๎ กดิ สนามแมํเหลก็ (Magnetic Field) และแรงดนั ทตี กครํอมสายอากาศวิทยุ ทาให๎
เกิดสนามไฟฟูา (Electric Field) รวมสนามทง้ั สองเขา๎ ดว๎ ยกนั จะได๎คลน่ื แมํเหล็กไฟฟาู ขึน้ มา จะมีคําความถี่ตั้งแตํ
ต่าสุดถึงสูงสุดสามารถจาแนกประเภทได๎ดังตารางที่ 3.1 และจาแนกรายละเอียดเฉพาะคลื่นวิทยุท่ีใช๎งานใน
ระบบสือ่ สารด๎วยคลื่นวทิ ยตุ ามตารางที่ 3.1

ตารางที่ 3.1 ตารางจาแนกคลืน่ แม่เหล็กไฟฟ้า

ชนิดของคลื่น ยาํ นความถ่ี ( F ) ยํานความยาวคลื่น (  )

1.คลน่ื ความถี่ของระบบไฟฟูากาลัง 0 – 400 Hz  - 750 km

2.คลน่ื ความถี่เสยี ง 20 Hz - 20 kHz 15,000 km – 15 km

3.คลน่ื ความถ่ีวทิ ยุ 3 kHz – 3 THz 100 km – 0.1 mm

4.คลื่นความร๎อนหรือการแพรํกระจายของแสง 300 GHz - 375 THz 1 mm – 0.8 m

อนิ ฟราเรด

5.คลื่นการแพรกํ ระจายของแสง 375 THz – 750 THz 0.8 m – 0.4 m

6.คลื่นรังสีอุลตราไวโอเลต 750 THz – 3X104 THz 0.4 m – 100 nm

7.คล่นื รังสีเอกซ์ ( X – RAYS ) 3X103 THz – 3X107 THz 100 nm – 10 pm

8.คลนื่ รงั สีแกมมา ( GAMMA RAYS ) 3X106 THz – 3X109 THz 100 pm – 0.1 pm

9.คลน่ื รังสคี อสมิค ( COSMIC RAYS ) 6X108 THz เป็นตน๎ ไป 0.5 pm ลงมา

ตารางท่ี 3.2 ตารางจาแนกคล่ืนวิทยุ

ชอ่ื ยํานความถี่ ความยาวคลื่น การนาไปใชง๎ าน

1.VERY LOW FREQUENCY (F) ()
( VLF )
2. LOW FREQUENCY 3 kHz – 30 kHz 100 km – 10 km คล่ืนเสียงทท่ี าให๎หมู นษุ ย์ไดย๎ ิน การส่อื สารระยะไกลจากจุด
( LF ) หน่งึ ถึงจุดหนึ่ง
3. MEDIUM FREQUENCY
( MF ) 30 kHz – 300 kHz 10 km – 1 km ใช๎สํงวทิ ยคุ ลน่ื ยาว , วิทยเุ ดินเรอื และการตดิ ตอํ สือ่ สาร
4. HIGH FREQUENCY 300 kHz – 3 MHz 1 km – 100 m ระยะทางใกล๎ ๆ
( HF ) 3 MHz – 30 MHz 100 m – 10 m สํงวทิ ยุในยาํ นกระจายเสียงทว่ั ไป
5. VERY HIGH FREQUENCY 30 MHz – 300 MHz 10 m – 1 m ( BROADCAST BAND , AM ) และเรอื รบ
( VHF ) ใชใ๎ นการสํงวทิ ยุคลืน่ ส้ัน , ในทางอตุ สาหกรรมวิทยาศาสตร์
อุปกรณ์ทางการแพทย์ และวิทยุสมัครเลนํ
ใช๎สํง TV ชํอง 2-13 สงํ วทิ ยุ FM วิทยุเดนิ เรือ และวทิ ยุ
สมคั รเลนํ

การส่ือสารประเภทวิทยุ หน๎าที่ 21

6.ULTRA HIGH REQUENCY 300 MHz – 3 GHz 1 m – 10 cm ใชส๎ งํ TV ชํอง 14 – 83 เรดาร์ , และไมโครเวฟ

( UHF )

7. SUPER HIGH FREQUENCY 3 GHz – 30 GHz 10 cm – 1 cm เรดาร์ , ไมโครเวฟ , ส่อื สารดาวเทียม , คน๎ ควา๎ ทดลอง

( SHF )

8.EXTREMELY HIGH 30 GHz – 300 GHz 1 cm – 1 mm คน๎ ควา๎ ทดลอง

FREQUENCY ( EHF )

9. ยํานที่ยงั ไมมํ ีช่ือ 300 GHz – 3 THz 1 mm – 0.1 mm ค๎นคว๎าทดลอง

หมายเหตุ

1. หนวํ ยความถท่ี ส่ี งู กวาํ เฮรทิ ซ์ (Hertz) ขนึ้ ไปแบํงเป็นดังนี้

1 กิโลเฮริทซ์ (Kilo Hz.), kHz. = 103 Hz.

1 เมก็ กะเฮรทิ ซ์ (Mega Hz.), MHz. = 106 Hz.

1 จกิ กะเฮรทิ ซ์ (Giga Hz.), GHz. = 109 Hz.

1 เทราเฮรทิ ซ์ (Tera Hz.), THz. = 1012 Hz.

2. หนวํ ยความยาวคลืน่ ทส่ี ูงกวําและต่ากวาํ เมตรแบํงเป็นดังน้ี

1 กิโลเมตร (Kilometer), Km. = 103 m.

1 เซนตเิ มตร (CentiMeter), cm. = 10-2 m.
1 มลิ ลิเมตร (MilliMeter), mm. = 10-3 m.

1 ไมโครเมตร (MicroMeter), m. = 10-6 m.

1 นาโนเมตร (NanoMeter), nm. = 10-9 m.
1 พิโคเมตร (PicoMeter), pm. = 10-12 m.

3. รงั สแี กมมา (Gamma Rays) คอื คลนื่ รงั สีแมํเหลก็ ไฟฟาู ซึง่ ถกู สงํ อกมาโดยเครือ่ งกาเนิดรงั สีแกมมา มคี วามยาว

คล่นื ส้ันมาก มีอานาจทะลุทะลวงมากกวาํ รงั สเี อ็กซ์เรย์ (X-Rays)

4. รังสีคอสมิก (Cosmic Rays) คือรังสีที่มีความถ่ีสูงกวํารังสีแกรมมา มีอานาจทะลุทะลวงสูงยิ่ง ไมํทราบที่มา

แนนํ อน แหลงํ รงั สอี ยใํู นระหวํางกลุํมดาวในอวกาศ สามารถทะลุทะลวงแทํงตะกั่วแขง็ ไดถ๎ ึง 1.5 ฟุต หรือประมาณ

200 ฟุตในน้า

3.4 ชัน้ บรรยากาศ (Atmosphere)

ชนั้ บรรยากาศท่หี ํอหุ๎มโลกจะมีอทิ ธพิ ลตอํ การแพรกํ ระจายชองคลน่ื วทิ ยเุ ปน็ อยาํ งมาก บรรยากาศที่หํอหม๎ุ
โลกเราอยูํแบํงออกได๎หลายช้ืน โดยแบํงตามความสามารถท่ีจะเป็นตัวนาได๎ เมื่อเกิดมีอณูของรังสีดวงอาทิตย์
เคล่อื นท่มี าชนจะทาใหบ๎ รรยากาศเกิดการไอโอไนซ์ (Ionizing) ของก๏าซในชนั้ บรรยากาศน้ัน จากคุณสมบัติที่เป็น
ตัวนาในขณะเกิดไอโอไนซ์ ชัน้ บรรยากาศเหลํานีจ้ ึงมีคณุ สมบตั ิสะท๎อนคลื่นวิทยุได๎ ความสูงของชั้นบรรยากาศชั้น
ตํางๆ จากพน้ื ดินจะเปล่ียนแปลไปเร่ือยๆ โดยข้ึนอยํูกับความเข๎มของการไอโอไนซ์ และสํวนประกอบอื่นๆ เชํน
อณุ หภูมิ, ความชนื้ , แรงกดดัน ฯลฯ ชัน้ บรรยากาศทหี่ ํอหุม๎ โลก แบงํ ไดเ๎ ปน็ 3 ชน้ั คือ

1. ช้ันโทรโพสเฟียร์ (Troposphere) ระยะอยูํสูงจากพื้นผิวโลกโดยประมาณ 0-15 กม. ช้ันนี้สภาพ
โดยทัว่ ไปไมไํ ด๎เปน็ เน้อื เดียวกนั ตลอด แตํมีสภาพป่ันปุวน วุํนวายอยํูตลอดเวลา เป็นเหตุให๎เกิดการเปล่ียนแปลง

การสื่อสารประเภทวทิ ยุ หนา๎ ที่ 22

ทางอุณหภูมิ, ความชนั้ , ความดนั และอ่นื ๆ ทาใหด๎ ชั นหี ักเหของคลืน่ วิทยุเปล่ียนแปลงไปตามเวลา และความเป็น
สญุ ญากาศ คาํ ดัชนีหกั เหของคลน่ื วทิ ยมุ ผี ลตํอการกระจายคลนื่ ในชนั้ บรรยากาศตา่ ๆ ยาํ นน้ี

2. ชั้นสตาร์โทสเฟียร์ (Startosphere) ระยะสูงจากพ้ืนโลกประมาณ 15-50 กม. เป็นชั้นบรรยากาศซึ่ง
อณุ หภูมิจะไมํเปลี่ยนแปลง

3. ชั้นไอโอโนสเฟียร์ (Ionosphere) ระยะอยูํสูงจากพื้นโลกประมาณ 50-500 กม. บรรยากาศในชั้นนี้
อากาศจะเต็มไปด๎วยออี อน (ION) มีคุณสมบัตใิ นการดูดกลืนหรอื สะท๎อนคลืน่ วิทยุ ตวั ที่มีบทบาทคือความเข๎มของ
ตัวอเิ ล็กตรอนอสิ ระ (Free Electron Density) บรรยากาศในช้ันนยี้ ังสามารถแบงํ ออกได๎เปน็ ช้ันยํอยๆ ไดอ๎ ีกดงั น้ี

- ช้ัน D (D-Layer) มีความสูงจากพ้ืนโลกประมาณ 50-90 กม. จะปรากฏบรรยากาศช้ันนี้เฉพาะเวลา
กลางวันเทาํ น้ัน และความเข๎มของการไอโอไนซ์ จะเปลย่ี นแปลงไปตามความสงู ของดวงอาทติ ย์ ชัน้ นม้ี คี ณุ สมบัติใน
การสะทอ๎ นคลนื่ วทิ ยุยาํ นความถสี่ งู และดูดกลนื คลืน่ วิทยุผํานความถตี่ า่

- ช้ัน E (E-Layer) มีความสงู จากพืน้ โลกประมาณ 110 กม. มีผลในการสะทอ๎ นกลบั ของคลน่ื วิทยุสผูํ ิวโลก
ได๎ ช้ันน้ีจึงใช๎ประโยชน์ในการรับสํงวิทยุระยะไกลๆ ได๎ความหนาแนํนของอากาศน๎อยลง กา รชนกันระหวําง
อิเล็กตรอนในอณูของอากาศจะลดลง ยกเว๎นในกรณีท่ีมีชํวงเวลาการไอโอไนซ์มากๆ เชํนตอนบํายๆ ช้ัน E ก็จะ
ดูดกลนื คล่ืนวิทยไุ ดเ๎ หมือนกนั

- ช้นั F1 (F1-Layer) มีความสูงประมาณ 175-250 กม. มกี ารไอโอไนซ์ตลอดเวลา มากท่ีสุดในตอนบําย
ความสงู ของชน้ั น้ีเปลี่ยนแปลงไปบ๎าง ขึ้นอยํกู บั จุดดบั ในดวงอาทติ ย์ ฤดู และเวลาในวันหนึ่งๆ ด๎วย คุณสมบัติของ
F1 ใช๎ในการสะทอ๎ นคล่นื วทิ ยใุ นการรบั สงํ ระยะไกล แตมํ ีการดูดกลนื คล่นื วทิ ยุบ๎างเล็กนอ๎ ย

- ชัน้ F2 (F2-Layer) มีความสูงประมาณ 250-400 กม. ช้นั น้มี ีบทบาทในด๎านการสื่อสารอยาํ งยิ่ง ช้ันนี้สูง
ทสี่ ดุ ท่ีเก่ยี วขอ๎ งกบั คล่นื วิทยุ มีการไอโอไนซ์อยํางรุนแรง แตํเน่ืองจากความหนาแนนํ ของอากาศเบาบางมาก จึงทา
ให๎การไอโอไนซท์ ่เี กิดขน้ึ ค๎างอยูไํ ด๎เปน็ เวลานาน การไอโอไนซ์จะรุนแรงมากในตอนบําย แล๎วคํอยๆ ลดลงจนน๎อย
ทส่ี ุดกํอนพระอาทติ ย์ขน้ึ จะมกี ารเปลีย่ นแปลงอยาํ งรวดเรว็ ในตอนเช๎า ช้ันนี้เป็นช้ันที่มีประโยชน์มากท่ีสุดในการ
สือ่ สารด๎วยคล่ืนวิทยุระยะไกล (HF) ความสูงของชน้ั F2 ฤดูร๎อนจะสูงกวําในฤดูหนาว ในเวลากลางคืนช้ัน F1 และ

F2 จะรวมกันเหลือเพียงชัน้ เดยี ว เรียกวาํ ชน้ั F มคี วามสูงประมาณ 300 กม. หนา๎ ที่ 23

การสื่อสารประเภทวิทยุ

รูปท่ี 3-3 ช้ันบรรยากาศทหี่ ํอหุม๎ โลก

คณุ ลักษณะของบรรยากาศไอโอโน
ก. ความถ่วี ิกฤติ ระยะของการสงํ วิทยรุ ะยะไกลนน้ั กาหนดไดจ๎ ากความหนาแนํนของการ แตกตัวเปน็
ไอออนในชัน้ บรรยากาศแตลํ ะชน้ั เป็นประการแรกความถีส่ งู ขน้ึ ก็ยิง่ ทาใหเ๎ กดิ การหักเหกลบั มายงั โลกได๎ ช้ัน
บรรยากาศทส่ี งู ๆขึ้นไป ( ช้นั E และ ช้ัน F ) จะหกั เหคลน่ื วิทยคุ วามถ่ีสูงๆกลบั มายงั พนื้ โลกเพราะวาํ ณ ชนั้
บรรยากาศดงั กลาํ วมกี ารแตกตวั เป็นไอออนสูงมากทสี่ ดุ ชัน้ บรรยากาศ D ซงึ่ มกี ารแตกตัวเปน็ ไอออนนอ๎ ยที่สดุ จะ
ไมหํ ักเหความถีส่ ูงเกิน 500 KHz. โดยประมาณ ฉะนน้ั ณ เวลาทีก่ าหนดเวลาใดเวลาหนงึ่ ณ ช้ันบรรยากาศช้ันใด
ชั้นหนง่ึ จะมีขีดจากดั ของความถด่ี า๎ นสงู คําหนง่ึ ซงึ่ เมอื่ คลืน่ ขึน้ ไปในแนวด่ิงแล๎วหกั เหกลับลงมายงั โลกได๎ ความถ่ี
จากัดอนั น้ีเรยี กวํา ความถี่วิกฤติ คลื่นท่สี งํ ขน้ึ ไปในแนวดง่ิ ด๎วยความถีส่ งู กวําความถว่ี กิ ฤตินี้ จะทะลผุ าํ นบรรยากาศ
ชัน้ นน้ั ไปยงั อวกาศ คลน่ื ทั้งหลายทส่ี งํ ตรงขึน้ ไปยงั บรรยากาศไอโอโน โดยมีความถ่ีตา่ กวาํ ความถี่วกิ ฤติ แล๎วจะหกั
เหกลบั มายังโลก
ข. มมุ วิกฤติ คลืน่ วทิ ยุทีใ่ ชใ๎ นการสอื่ สารโดยปกตจิ ะพํุงตรงไปยังบรรยากาศ ไอโอโน เปน็ มมุ เอยี งบ๎างซงึ่
เรียกวําเป็นมมุ ตก ( ANGLE OF INCIDENCE ) คล่นื วทิ ยทุ ม่ี คี วามถ่ีสงู กวาํ ความถว่ี กิ ฤตจิ ะกลับมายังโลกได๎ ถ๎า
แพรํกระจายออกไปด๎วยมมุ ที่ต่ากวาํ มุมวกิ ฤติ ณ มุมวิกฤติและมุมซึ่งโตกวาํ มุมวิกฤตคิ ล่นื จะทะลุผาํ นบรรยากาศ

การส่ือสารประเภทวทิ ยุ หน๎าที่ 24

ไอโอโน ถา๎ ความถี่ของคลนื่ นน้ั สงู กวาํ ความถ่ีมุมวิกฤตเิ มอื่ มมุ นนั้ เลก็ ลงจนถึงมมุ หนง่ึ ที่คลนื่ โค๎งกลบั มาสโูํ ลกดว๎ ยการ
หกั เห ระยะทางระหวาํ งสายอากาศและจุดซงึ่ คลน่ื ตกลงมาสูํโลกเปน็ คร้ังแรกเรยี กวาํ ระยะกระโดด

การเปล่ยี นแปลงของบรรยากาศไอโอโน
การเคลอื่ นตัวของโลกรอบดวงอาทิตย์ และการเปลย่ี นแปลงตํางๆของดวงอาทติ ย์ ทาใหเ๎ กิดการ
เปล่ยี นแปลงของบรรยากาศ ไอโอโน มีการเปล่ยี น แบงํ ออกเปน็ ประเภทใหญํๆได๎ 2 ประเภท การเปลยี่ นปกตซิ ง่ึ
สามารถทานายไดก๎ บั การเปลี่ยนแปลงไมปํ กติ ซงึ่ เป็นผลจากอาการอันผดิ ปกตขิ องดวงอาทติ ย์
ก. การเปลยี่ นแปลงปกติ อาจแบงํ ออกได๎เปน็ 4 ชนิด คอื การเปลี่ยนแปลงประจาวนั หรือรอบวนั ซึง่ เกดิ
จากการหมุนรอบตวั เองของโลก การเปล่ียนแปลงตามฤดกู าล ซึง่ เกดิ จากการเคลื่อนตวั ขน้ึ เหนอื และลงใตข๎ องดวง
อาทิตย์ การเปล่ยี นแปลงรอบ 27 วัน ซง่ึ เกิดจากการหมุนรอบแกนของดวงอาทติ ย์ และการเปลีย่ นแปลงรอบ 11
ปี ซ่งึ เป็นห๎วงเวลาโดยเฉลี่ยระหวําง ซง่ึ ปรากฏการณจ์ ุดดบั ในดวงอาทิตย์ เปล่ยี นจากมากท่สี ดุ ไปนอ๎ ยท่สี ดุ และ
กลับมามากท่ีสดุ อกี
ข. การเปลย่ี นแปลงไมปํ กติ การเปลย่ี นแปลงในชนั้ บรรยากาศไอโอโน ในช่วั ขณะไมอํ าจทานายได๎ มีผล
อยํางมากตํอการแพรํกระจายคลน่ื วิทยุ ผลบางประการเหลาํ นี้ได๎แกํ

1) การผิดปกตใิ นช้ัน E เปน็ ครงั้ คราว ( SPORADICE ) เม่ืออากาศเกดิ การแตกตวั เปน็
ไอออนอยาํ งมากมาย บรรยากาศชน้ั E จะปิดกล้นั การหักเหจากบรรยากาศช้ันเหนอื กวําโดยส้ินเชงิ และผลอันนี้
เกดิ ขน้ึ ได๎ทงั้ เวลากลางวนั และกลางคนื

2) การรบกวนตํอบรรยากาศไอโอโนอยํางฉบั พลัน(SUDDEN IONOSPERIC DISTURBANCE )
การรบกวนตํอบรรยากาศไอโอโนอยํางฉบั พลัน ( SID ) จะเกิดในขณะเดียวกับทมี่ ีการพพุ ุํงข้นึ อยํางแรงของดวง
อาทติ ย์ และกอํ ให๎เกดิ การแตกตัวเปน็ ไอออนอยํางผดิ ปกตใิ นบรรยากาศช้ัน D ผลอนั นจี้ ะทาใหเ๎ กิดการดดู ซมึ
พลงั งานวทิ ยุความถีส่ งู กวํา 1 MHz. ท้งั หมด ลักษณะอนั นีจ้ ะเกิดขน้ึ โดยไมมํ กี ารเตือนลวํ งหนา๎ ในระหวํางเวลา
กลางวนั และอาจจะคงอยูนํ านตง้ั แตํ 2 - 3 นาที ถงึ หลายๆ ชวั่ โมง เมอ่ื เกดิ การรบกวนตํอบรรยากาศไอโอโนอยําง
ฉับพลนั ขึ้นเครื่องรบั ทุกเคร่อื งจะเปน็ เสมอื นเครอ่ื งเสยี

3) การเกดิ พายบุ รรยากาศไอโอโน ( IONOSPHERE STROMS ) พายนุ ีเ้ กิดขน้ึ นาน ต้ังแตํ
หลายชั่วโมงจนถงึ หลายวนั และโดยปกตแิ ลว๎ จะแผกํ ว๎างไปท่ัวโลก ในห๎วงเวลาทเ่ี กิดพายนุ ก้ี ารสํงคลืน่ ฟูาซง่ึ มี
ความถีส่ งู ประมาณ 1.5 MHz. ขนึ้ ไปสัญญาณจะมีความเขม๎ ตา่ และข้ึนกบั อาการชนดิ หนงึ่ คอื แรงขน้ึ และจางหาย
อยาํ งรวดเรว็ ซง่ึ มีชอื่ เรียกวํา การจางหายวูบวาบ ( PLUTIER FADING)

3.5 การแพรก่ ระจายคลนื่ วิทยุ
การแพรํกระจายคล่นื วิทยุออกไปในบรรยากาศสามารถแบํงออกได๎ตามลักษณะธรรมชาตจิ าเพาะของแถบ

คลน่ื ในยาํ นตาํ งๆ ได๎ 4 ประเภทดังนีค้ อื

การส่ือสารประเภทวิทยุ หน๎าท่ี 25

รูปท่ี 3-4 การแพรกํ ระจายคลนื่ วทิ ยุของสายอากาศในทิศทางตํางๆ

1) คลน่ื ดนิ (Ground Wave) หรือคลน่ื ผวิ (Surface Wave)
การแพรํกระจายคล่ืนวิทยุประเภทนี้ เกิดขึ้นเฉพาะความถี่ในยําน VLF, LF และ MF เทํานั้น จะ

แพรกํ ระจายไปตามระดับพ้ืนผิวโลก โดยอาศัยพนื้ ดินเปน็ ส่ือ ความแรงของสัญญาณจะลดลง เม่ือระยะทางเพิม่ ขึ้น
เพราะจะถกู ลดทอนลงดว๎ ยคําความต๎าน (Resistivity) ของพื้นดิน อยํางไรก็ตามถ๎าพื้นภูมิประเทศใดมีพื้นดินท่ีมี
ความนา (Conductivity) สูง เชํนพ้ืนดินที่มีความชุํมช้ืนหรือท่ีเป็นน้าการแพรํกระจายคลื่นประเภทนี้จะได๎ไกล
เพ่มิ ข้นึ อีก ในทางตรงข๎ามถ๎าพ้ืนภูมิประเทศใดมีพ้ืนดินท่ีมีความนาต่า เชํน พื้นดินท่ีมีความแห๎งแล๎ง หรือพ้ืนภูมิ
ประเทศที่เปน็ ปาุ เขา การแพรกํ ระจายคลน่ื ประเภทน้ีไปได๎ไมไํ กล กาลังสํงออกอากาศของเครอื่ งสงํ วิทยกุ ม็ ผี ลทาให๎
คล่ืนเดินทางได๎ใกล๎หรือไกล การแพรํกระจายคล่ืนวิทยุประเภทน้ีได๎แกํ วิทยุกระจายเสียงในระบบ AM
(Amplitude Modulation) หรอื ยําน MW (Medium Wave) และการกระจายเสยี งในระบบคลื่นยาว LW (Long
Wave) คล่นื ดนิ ยงั แบงํ ออกไดเ๎ ป็น 3 แบบ คอื คล่ืนผิว (Surface Wave), คลื่นตรง (Direct Wave), คล่ืนสะท๎อน
ผวิ ดิน (Ground Freflected Wave)

รปู ที่ 3- 5 การแพรํกระจายคลน่ื ของคลื่นดินในแตํละแบบ หนา๎ ที่ 26

คล่นื เดนิ ทางได๎ 1,600 กม. หรือมากกวําที่ความถี่ระหวําง 10 KHz.-250 kHz.

การสื่อสารประเภทวิทยุ

คลื่นเดนิ ทางได๎หลายรอ๎ ยกม.ที่ความถีร่ ะหวําง 250 KHz.-3 MHz.

คล่นื เดนิ ทางไดจ๎ ากระยะทางน๎อยๆ ถงึ ประมาณ 120 กม.ทีค่ วามถรี่ ะหวําง 3 MHz.-30 MHz.
รปู ที่ 3 - 6 การแพรกํ ระจายคล่นื ชนิดคล่ืนดิน (Ground Wave)

2) คลน่ื ฟ้า (Sky Wave) หรือคลน่ื ไอโอโนสเฟียรคิ (Ionospheric Wave)
การแพรํกระจายคล่ืนวิทยุประเภทนี้จะเกิดข้ึนเฉพาะความถ่ีในแถบคลื่น HF เทําน้ัน การแพรํกระจาย

คลื่นวิทยปุ ระเภทนี้จะเดนิ ทางเป็นเสน๎ ตรงไปถงึ ชัน้ บรรยากาศชั้นไอโอโนสเฟียร์ แล๎วสะท๎อนกลับลงมายังพ้ืนดิน
อกี ครง้ั ทาใหร๎ ะยะการสอื่ สารประเภทนี้ไปไดไ๎ กลกวําคล่ืนดิน และไกลมากจนสามารถใช๎ในกิจการติดตํอส่ือสาร
ระหวํางประเทศได๎ ถ๎าหากเลือกมุมยิงจากสายอากาศของเครื่องสํงขึ้นไปหาชั้นบรรยากาศไอโอโนสเฟียร์ให๎
เหมาะสมและเลอื กตาบลท่จี ะรบั ใหต๎ รงกับจุดตกพอดี

การแพรํกระจายคล่ืนในแถบคล่ืน HF น้ีนอกจากจะเป็นแบบคลื่นฟูาและยังจะมีคล่ืนดินอยํูบ๎างแตํน๎อย
มากและไปได๎ไมํไกล ดงั นัน้ ข๎อเสียประการสาคัญของการแพรํกระจายคล่ืนวิทยุประเภทน้ีก็คือ ถ๎าตาบลที่จะรับ
คลื่นน้ันจุดตกของคลื่นที่สะท๎อนลงมาเลยไปเสีย และคล่ืนดินเดินทางไปไมํถึง ดังนั้นตาบลน้ีจะไมํสามารถรั บ
คลน่ื วิทยุได๎

รูปท่ี 3 - 7 การแพรกํ ระจายคลืน่ ประเภทคลืน่ ฟูา หรอื คลืน่ ไอโอโนสเฟยี ริค หนา๎ ที่ 27

การส่ือสารประเภทวิทยุ

การแพรกํ ระจายคลน่ื แบบนี้ บางครง้ั คลนื่ วิทยุที่สะท๎อนลงมาจากช้ันบรรยากาศไอโอโนสเฟียร์ถึงผิวโลกแล๎ว ยัง
สามารถสะทอ๎ นกลับข้นึ ไปสํชู ้นั บรรยากาศไอโอโนสเฟยี ร์ และสะท๎อนกลบั ลงสผูํ วิ โลกได๎อกี ถา๎ มกี าลังสงํ สูงพอ ซ่ึง
สามารถสะท๎อนขน้ึ ลงไดม๎ ากกวํา 1 ครงั้ ทาใหก๎ ารตดิ ตอํ ส่ือสารไปได๎ไกลมากข้ึน

รูปท่ี 3 - 8 การแพรกํ ระจายคล่ืนประเภทคล่ืนฟาู ชนิดการสะทอ๎ นมากกวํา 1 ครงั้
การแพรํกระจายคล่ืนวิทยใุ นประเภทนี้ยงั มีขอ๎ เสียอีกคือ ระดบั ความสูงของช้นั บรรยากาศไอโอโนเฟยี ร์จะ
ขึ้นอยูํกับอิทธิพลของดวงอาทิตย์ นั่นคือระดับความสูงของช้ันบรรยากาศช้ันไอโอโนเฟียร์จะเปลี่ยนแปลงอยํู
ตลอดเวลา ไมํวาํ ในเวลากลางวัน เวลากลางคืน รอบฤดูกาล แม๎กระทั่งการเกิดจุดดับบนดวงอาทิตย์ ฉะนั้นการ
สอื่ สารท่ีใช๎การแพรํกระจายคลืน่ แบบนีจ้ ึงไมํส๎ูแนํนอนนักตอ๎ งมีการศึกษาในเรอื่ งการเปลี่ยนแปลงของดวงอาทิตย์
ในรอบฤดูกาลต๎องใชเ๎ ครอ่ื งมอื วดั ความสงู ของชน้ั บรรยากาศช้ันนี้ และใชก๎ ารทานายเหตุการณ์ลํวงหน๎าจากสถิติท่ี
ไดก๎ ระทาไว๎เป็นระยะเวลานานหลายปี เลือกใชค๎ วามถ่ใี ห๎เหมาะสมกับเวลา ดังน้ันจึงจะทาให๎การส่ือสารโดยการ

แพรํกระจายคลนื่ แบบนม้ี ีเปอรเ์ ซ็นตค์ วามแนํนอนสูงข้ึน
รูปท่ี 3 - 9 (A) แสดงการสํงคลน่ื วทิ ยุไปกระทบช้ันบรรยากาศไอโอโนสเฟยี รใ์ นมมุ ท่ตี าํ งกัน

การส่ือสารประเภทวิทยุ หน๎าท่ี 28

รูปท่ี 3 - 9 (B) แสดงการสะท๎อนคลนื่ วิทยุในเวลากลางวันและเวลากลางคืนตํางกัน

จากรูปท่ี 3 - 9 (B) จะมียํานกระโดด (Skip Zone) เป็นยํานท่ไี มํมีสญั ญาณ เพราะคล่นื ดินก็เดินทางไมํถึง
คล่นื ฟูากต็ กกระทบเลยไป ดังน้ันจงึ ต๎องพจิ ารณาระมัดระวังไมํใชค๎ วามถีท่ ี่จะทาใหส๎ ถานรี ับตกอยูํในยาํ นกระโดด

การใช๎งานในแถบคลน่ื HF สาหรบั การแพรกํ ระจายคลน่ื วทิ ยแุ บบคลนื่ ฟาู ตามปกตใิ ชใ๎ นงานเกยี่ วกบั ระบบ
วิทยุโทรศัพท์และวิทยุโทรเลข สาหรับระยะทางไกลๆ เชํนภายในประเทศและระหวํางประเทศ ระบบ
วทิ ยุกระจายเสยี งคล่ืนส้ัน SW (Short Wave) เชนํ ที่รับจากตํางประเทศ

เนอื่ งจากการสอ่ื สารโดยใช๎การแพรํกระจายคลื่นแบบคลื่นฟูา ซึ่งไมํสู๎จะมีความแนํนอนมากนักด๎วยเหตุ
จากธรรมชาติดังกลําว ในปัจจุบันนี้ได๎เกิดระบบส่ือสารดาวเทียมขึ้น มีความแนํนอนมากกวํา ดังน้ันการส่ือสาร
ระหวาํ งประเทศในปัจจบุ นั นีท้ ว่ั โลกรวมทัง้ ประเทศไทย ได๎เปลี่ยนวงจรการสอื่ สารระหวาํ งประเทศเกอื บทัง้ หมดไป
ใชร๎ ะบบดาวเทียมแลว๎ ยังคงมีใช๎ระบบ HF อยํูเพียงเล็กน๎อยสาหรับประเทศท่ียงั ไมไํ ดต๎ ิดต้ังสถานีภาคพื้นดิน สํวน
ระบบวทิ ยโุ ทรเลข และวทิ ยุโทรศพั ทเ์ ป็นบางสํวนภายในประเทศยงั คงใช๎ระบบ HF อยูํ

รูปที่ 3 - 10 การสะท๎อนกลบั ของคลนื่ ในยํานความถ่ตี าํ งๆ หนา๎ ที่ 29

การส่ือสารประเภทวทิ ยุ

3) คลน่ื โทรโพสเฟยี ริค (Tropospheric Wave)
การแพรํกระจายคลื่นวิทยุประเภทนี้จะเกิดข้ึนเฉพาะความถี่ในยําน VHF และตอนต๎นของยําน UHF

เทําน้นั ลกั ษณะการแพรกํ ระจายคลน่ื ในประเทศน้จี ะเดินทางออกจากสายอากาศของเครอื่ งสงํ เปน็ เสน๎ โคง๎ เลก็ นอ๎ ย
เกอื บจะเป็นเส๎นตรง ไปตามสภาพอากาศปกติของชั้นบรรยากาศชั้นโทรโพสเฟียร์ แล๎วกลับเข๎าหาพื้นโลก การ
แพรํกระจายคล่นื แบบน้ีถ๎ามีสง่ิ กดี ขวางเชนํ ภเู ขา หรอื สง่ิ กํอสรา๎ งแลว๎ คล่นื จะเดนิ ทางผํานไปไมํได๎ ดังน้ันอุปสรรค
สาคญั ของระยะการตดิ ตํอสื่อสารการแพรํกระจายคลื่นแบบน้ีก็คือการสาบังของสวํนโค๎งของโลก ตามปก-ระยะ
ทางการติดตํอส่ือสารในแถบคลนื่ VHF ใน ระดบั พน้ื ทรี่ าบ เม่ือความสูงของเสาอากาศปกติจะอยูํในราวประมาณ
80 -100 กม. เทําน้นั ถ๎าจะให๎ได๎ไกลกวาํ นีอ้ าจทาได๎ 2 วธิ ี คือ

3.1ยกสายอากาศของเครอ่ื งสํงหรือเครอ่ื งรบั หรอื ท้ังสองอยําง ใหม๎ ีความสงู มาก หรือตั้งสถานีบนยอดเขา
3.2ใช๎สถานีถาํ ยทอดสัญญาณหรอื สถานีทวนสัญญาณ (Relay or Repeater Station)

รปู ท่ี 3 - 11 การแพรกํ ระจายคลน่ื ประเภทคล่ืนโทรโพสเฟยี ริค
ตวั อยาํ งการใช๎ความถี่ในแถบคลืน่ VHF ท่ใี ช๎การแพรกํ ระจายคลน่ื แบบคล่ืนโทรโพสเฟยี รคิ คือ การ
กระจายเสยี งในระบบ FM (Frequency Modulation) และโทรทศั น์ เป็นต๎น จะเหน็ ไดว๎ ําผท๎ู ม่ี ีเคร่อื งรบั โทรทศั น์
หรอื วิทยุ FM ทอ่ี ยํหู าํ งไกลออกไป จะตอ๎ งพยายามยกระดับสายอากาศรบั ใหส๎ งู ขน้ึ มากๆ และถา๎ อยไํู กลมากๆ ก็ไมํ
สามารถรบั ได๎ ทางดา๎ นสถานีสงํ ก็แก๎ปญั หาโดยการตดิ ตง้ั เสาให๎สูง และติดตั้งสถานถี ํายทอดสญั ญาณตามจุดตาํ งๆ
เพอื่ ขยายเขตของผ๎รู บั ไดก๎ ว๎างขวางมากข้ึน ดงั ทร่ี จ๎ู กั และไดย๎ นิ คาวาํ สถานีโทรทศั น์ ทรานสเลเดอร์ (TV.
Translator)

รปู ท่ี 3 - 12 การแพรกํ ระจายคลน่ื ประเภทคล่ืนโทรโพสเฟยี รคิ โดยใช๎สถานีถาํ ยทอดสัญญาณหรอื

สถานที วนสญั ญาณ

การส่ือสารประเภทวิทยุ หนา๎ ที่ 30

4) คลน่ื ตรง (Directed Wave) หรอื คล่ืนอวกาศ (Space Wave)
การแพรํกระจายคลืน่ วทิ ยุประเภทนี้จะเกดิ ขน้ึ ตั้งแตํตอนปลายของแถบคล่ืน UHF ตลอดยําน SHF และ

EHF ลักษณะการแพรกํ ระจายคล่ืนประเภทน้ีจะแพรํกระจายออกไปเปน็ แนวเสน๎ ตรงคลา๎ ยกบั การแพรํกระจายของ
แสง หรือตามแนวของเส๎นระดับสายตา (Line of Sight) การแพรํกระจายคลื่นวิทยุประเภทน้ีมีลักษณะ
เชนํ เดียวกบั แสง คอื ถ๎ามีวตั ถุมาขวางก้นั หรือมากาบงั แลว๎ คลื่นวิทยุจะไมํสามารถเดินทางผํานไปได๎ ตามปกติการ
แพรกํ ระจายคลื่นวทิ ยปุ ระเภทนจี้ ะสามารถเดินทางไปได๎ไกลแสนไกล และสามารถทะลุผํานช้ันบรรยากาศทั้ง 3
ช้ัน ผํานเข๎าไปในอวกาศได๎ ดังนั้นระบบการสื่อสารกับยานอวกาศหรือการส่ือสารดาวเทียมก็ใช๎ลักษณะการ
กระจายคลืน่ ประเภทนี้ แตํสาหรบั การสอื่ สารในระดับบนพน้ื ผิวโลกแล๎ว ระยะทางการสื่อสารจะมีขีดจากัดข้ึนอยํู
กับสวํ นโคง๎ ของโลกและสง่ิ กดี ขวาง ระยะทางการส่ือสารบนพ้ืนผวิ โลกของการแพรกํ ระจายคลืน่ ประเภทน้ตี ามปกติ
จะอยํูในราว 80 กม. เทําน้ัน ซึ่งระยะหํางน้ีจะเปล่ียนแปลงตามความสูงของสายอากาศ และสิ่งกีดขวาง ถ๎า
ต๎องการจะใหไ๎ ดร๎ ะยะทางการสือ่ สารไกลกวํานี้ กส็ ามารถทาได๎ 3 วิธี คือ

รปู ท่ี 3 - 13 การแพรกํ ระจายคลน่ื แบบคลืน่ ตรง (Directed Wave)

4.1ยกระดบั สายอากาศใหส๎ งู ขน้ึ มากๆ หรอื ตงั้ สถานบี นยอดเขา
4.2ใช๎สถานีถํายทอดสัญญาณหรือทวนสัญญาณ (Relay or Repeater Station) เป็นชํวงๆ ชํวงละ
ประมาณ 80 กม. จนกระท่ังถึงปลายทางดังเชนํ ในระบบโทรคมนาคมภายในประเทศดงั รปู ที่ 1 – 12
4.3โดยการใช๎ระบบดาวเทียม ซึ่งดาวเทียมก็คือสถานีถํายทอดสัญญาณกลางอวกาศน่ันเอง ซ่ึงจะเพิ่ม
ระยะทางการตดิ ตอํ ส่อื สารไดไ๎ กลมากโดยใช๎เป็นการตดิ ตํอสือ่ สารระหวํางประเทศในขณะน้ี

การส่ือสารประเภทวทิ ยุ หนา๎ ที่ 31

รปู ท่ี 3 - 14 ระบบสอื่ สารดาวเทียมใชก๎ ารแพรํกระจายคลื่นแบบคล่นื ตรง (Directed Wave)

การสื่อสารด๎วยคล่ืนตรง หรือสื่อสารในระดับสายตา (Line of Sight) นั้นเรามักเรียกการส่ือสารน้ีวํา
สื่อสารไมโครเวฟ (Microwave Communication) การสื่อสารแบบน้ีนั้นสํวนโค๎งจะเป็นปัญหาตํอระยะทางการ
สือ่ สาร พอจะคานวณระยะทางการสื่อไมโครเวฟไดจ๎ ากสูตร

D = 4.12 (H1 + H2)
D = ระยะทางการสอื่ สารระดับสายตา หนํวยเป็นกิโลเมตร
H1 = ความสงู ของเสาอากาศสํง หนํวยเปน็ เมตร
H2 = ความสงู ของเสาอากาศรบั หนวํ ยเปน็ เมตร

รปู ท่ี 3 - 15 ระยะทางการสื่อสารระดบั สายตา

การแพรก่ ระจายคล่นื ฟา้
ก. เส๎นทางการสงํ คลนื่ ฟาู การแพรกํ ระจายคลน่ื ฟูาหมายถงึ การสํงวทิ ยุแบบตาํ งๆซงึ่ ขนึ้ กบั บรรยากาศไอ

โอโน เพอื่ ทาใหเ๎ กดิ เส๎นทางของสญั ญาณระหวํางเครอ่ื งสํงและเครอ่ื งรับ เสน๎ ทางคล่นื วทิ ยุทเ่ี ป็นไปไดบ๎ างเสน๎ ทาง
จากเครอ่ื งสงํ ไปยงั เคร่อื งรับ โดยการใชบ๎ รรยากาศไอโอโนนน้ั แสดงไวใ๎ นรปู ที่ 3-16

การสื่อสารประเภทวทิ ยุ หนา๎ ท่ี 32

รูปท่ี 3-16 เสน๎ ทางการสํงคลน่ื ฟาู

ข. เขตกระโดด ( SKIP ZONE ) มีพืน้ ทห่ี นงึ่ เรยี กวําเขตกระโดด ซงึ่ จะไมมํ สี ญั ญาณทเ่ี ป็นประโยชน์
สามารถรับได๎จากเครอื่ งสํงทกี่ าลงั ทาการสงํ อยํดู ว๎ ยความถ่ที ี่กาหนดใหอ๎ ันหนึง่ พืน้ ทนี่ ีข้ ดี ขน้ั ด๎วยเสน๎ ขอบนอกสดุ
ของการแพรกํ ระจายคลื่นพื้นดินทเ่ี ปน็ ประโยชน์ และจดุ ทใ่ี กลส๎ ายอากาศรบั มากทสี่ ดุ ที่สามารถรบั สญั ญาณทก่ี ลับ
ลงมาโดยคลน่ื ฟาู ไดค๎ อื ระยะกระโดด ( SKIP DICTANCE ) เขตกระโดดและความสัมพนั ธข์ องเขตกระโดดกบั คลืน่
ดินนัน้ แสดงไว๎ในรูปท่ี 4-5 เมือ่ ระยะกระโดดอยภํู ายในระยะทคี่ ล่นื พน้ื ดนิ ไปถงึ จะไมมํ ีเขตกระโดด ในกรณนี ีท้ ้ัง
คลื่นฟาู และคลืน่ ดิน จะไปถงึ สายอากาศรบั โดยมีความเขม๎ ของสนามเกอื บเทาํ กัน แตจํ ะมมี ุมคลื่นเปะปะ
( RANDOM RELATIVE PHASE ) ในเมื่อเกดิ กรณีนขี้ นึ้ องค์ประกอบคลื่นฟาู จะเสริมและลบล๎างองค์ประกอบคล่นื
ดนิ สลบั กนั ไป และเป็นเหตใุ หเ๎ กิดสญั ญาณแรงขน้ึ อยํางมาก ( ระหวํางการเสริม ) และจางหาย ( ระหวาํ งลบล๎าง )
สาหรบั ความถ่ีแตํละความถี่ ( ซึ่งสงู กวําความถีว่ ิกฤติ ) ทเี่ กดิ การหกั เหจากชน้ั บรรยากาศไอโอโนลงมานัน้ ระยะ
กระโดดจะขนึ้ กับความถี่และสภาพของการแตกตัวเป็นไอออนเทาํ นนั้ สํวนเขตกระโดดนั้นจะขึ้นกับการแพรขํ ยาย
ของระยะคล่ืนพื้นดิน และจะไมมํ ีเขตกระโดดเลย เมอ่ื ระยะคลน่ื ดนิ ยาวกวาํ ระยะกระโดด

ค. เส๎นทางคลนื่ ฟาู เมอ่ื คลืน่ สํงหกั เหกลับลงมายงั ผิวโลก พนื้ โลกจะดดู ซมึ กาลงั งานสํวนหนง่ึ ไว๎ กาลงั งาน
สํวนทเี่ หลอื จะสะทอ๎ นกลบั ขึ้นไปในบรรยากาศไอโอโน และจะหกั เหกลบั มาอกี โดยมรี ะยะไกลจากเครอ่ื งสงํ มากข้นึ
การเดินทางแบบน้ีหมายถึงวาํ เปน็ การเดนิ ทางเปน็ ทอดๆ ( รูปที่ 3-18 ) โดยมีการกลบั ไปมาระหวํางการหักเหจาก
บรรยากาศไอโอโนกบั การสะท๎อนจากพืน้ ดินไปเรือ่ ยๆ จะทาใหค๎ ลนื่ วิทยสุ ามารถกลับได๎เปน็ ระยะทางไกลมากจาก
เครอ่ื งสํง การสงํ ท่ีเกิดจากเสน๎ ทางทอดเดียว ( SINGLE HOP PATH ) หมายถงึ เมอ่ื คลืน่ วทิ ยุไปถึงสายอากาศ
เครอ่ื งรับ หลงั จากหกั เหจากบรรยากาศไอโอโนเพยี งครั้งเดียวเทําน้ัน สวํ นการหักเหจากบรรยากาศไอโอโนสอง
หรอื สามคร้ัง ก็จะทาใหเ๎ กิดเส๎นทางสองหรอื สามทอด ( DOUBLE-HOP ,OR HOP PATH )

การสื่อสารประเภทวิทยุ หนา๎ ที่ 33

รูปที่ 3-17 เขตกระโดด

รปู ที่ 3-18 เสน๎ ทางสงํ คลืน่ ฟาู

การจางหาย
ก. เหตสุ ามญั ประการแรกที่ทาใหเ๎ กดิ จากการจางหายนน้ั เกดิ จากผลของการกระทาซง่ึ กนั และกนั ของ

คลื่นวิทยุเดีย่ วกันทเี่ ดินคนละเส๎นทาง ณ ระยะหํางจากเครอ่ื งสํงทแี่ นนํ อนอันหน่งึ อาจรบั ได๎ทง้ั คลน่ื ฟาู และคล่ืนดนิ
แตเํ นื่องจากคล่ืนวิทยเุ คล่ือนทีต่ าํ งเสน๎ ทางกัน ดงั นัน้ จึงอาจเปน็ ไปได๎ที่คลน่ื วทิ ยจุ ะไปถึงมุมไฟฟาู ตาํ งกัน เมอื่ เกิด
กรณีนี้ขน้ึ คลน่ื ทง้ั สองนั้นจะหักลา๎ งกนั และกนั ณ จดุ ทค่ี ลนื่ ทงั้ สองไปพบกัน

การส่ือสารประเภทวทิ ยุ หน๎าท่ี 34

รปู ท่ี 3-19 การจางหายเนอ่ื งจากคลน่ื พ้ืนดินและคลน่ื ฟูา

ข. เหตุสามญั ทท่ี าให๎เกิดการจางหายประการตํอไปคือ การกระทาซงึ่ กันและกันขององค์ประกอบตาํ งๆ
ของคล่ืนฟูาเด่ียว ในกรณีนอ้ี งค์ประกอบตํางๆจะไปถงึ เครอื่ งรบั โดยมมี มุ ไฟฟูาตาํ งกนั จงึ เปน็ ผลใหส๎ ัญญาณท่ไี ดร๎ บั
เปลีย่ นแปลงอยูํตลอดเวลา

ค. เกดิ การเปลย่ี นแปลงอยาํ งรุนแรง ในบรรยากาศไอโอโนทเี่ รยี กวาํ พายุบรรยากาศไอโอโน ซึ่งอาจทาให๎
เกิดการจางหายอยํางมากมายโดยเฉพาะอยํางยิง่ ณ ความถท่ี ่ีสงู กวาํ 1,500 KHz. การรบกวนเหลําน้ี เกดิ ข้ึน
เนื่องจากมีอาการจุดดับในดวงอาทติ ยอ์ ยาํ งรนุ แรง และอาจเป็นอยหํู ลายสปั ดาห์

ง. วธิ กี ารสามญั ทส่ี ดุ ท่ีจะแกไ๎ ขการจางหายอันพอจะแกไ๎ ดก๎ โ็ ดยดารเพม่ิ กาลงั ของเครือ่ งสงํ การใช๎วงจร
ควบคุมการขยายอตั โนมตั ิ ในเครอ่ื งรบั ก็จะแกไ๎ ขในการเปลย่ี นแปลงความเข๎มของสญั ญาณทเ่ี กดิ เพียงเล็กนอ๎ ยได๎

ผลของความถีต่ อ่ การแพรก่ ระจายคลน่ื
ก. ณ ความถตี่ ่า ( LF ) ( 30 - 300 KHz. ) คลนื่ พน้ื ดินจะมปี ระโยชน์มากที่สุดในการส่อื สารระยะไกลๆ

สญั ญาณจากคลืน่ พนื้ ดนิ คอํ นขา๎ งคงที่ และมีการเปลี่ยนแปลงตามฤดกู าลแตเํ พียงเลก็ นอ๎ ย
ข. ในแถบความถ่ปี านกลาง ( MF ) ( 300 - 3000 MHz. ) คล่นื พนื้ ดนิ จะมรี ะยะเปลี่ยนแปลงอยูํ 15 ไมล์

( 24 กม. ) ณ ความถ่ี 3000 KHz. และประมาณ 400 ไมล์ ( 640 กม. ) ณ ความถีข่ ๎างตา่ ของหลายความถีน่ ั้น
การรบั คลืน่ ฟาู ทาไดท๎ ้งั ในเวลากลางวันและกลางคืน โดยใช๎ความถี่ต่าๆ ของแถบความถ่นี น้ั ในเวลากลางคนื
อาจจะรับคลื่นฟาู ไดใ๎ นระยะไกลถงึ 800 ไมล์ ( 12,870 กม. )

ค. ในแถบความถ่ีสงู ( HF ) ( 3-30 MHz. ) ระยะของคล่นื พน้ื ดินลดลงเมอ่ื มคี วามถ่เี พมิ่ สงู ข้นึ และ
ข๎อพจิ ารณาเกี่ยวกับบรรยากาศไอโอโนกจ็ ะมอี ิทธิพลอยาํ งมากตอํ คลน่ื ฟาู

การสื่อสารประเภทวทิ ยุ หน๎าท่ี 35

ง. ในแถบความถี่สูงมาก ( VHF ) ( 30 - 300 MHz. ) คลน่ื พน้ื ดินใชไ๎ มํได๎ และมีการหกั เหของคลื่นฟาู

กลบั มาเลก็ น๎อยในเมอ่ื ใช๎ความถต่ี า่ ของแถบความถนี่ ั้น คลน่ื ตรงใช๎เพื่อการสอื่ สารไดถ๎ า๎ สายอากาศสงํ และ

สายอากาศรบั ต้งั อยเูํ หนือพน้ื ผิวโลกพอเพียง เพราะวําสภาพที่ผิดปกตเิ ปน็ ครง้ั คราวในบรรยากาศไอโอโน การสํง

คลน่ื ไปในระยะทางไกลๆ จงึ ไมอํ าจทานายได๎ และสามารถสอื่ สารได๎ในชํวงเวลาสัน้

จ. ในแถบความถ่ีสงู อลุ ตรา๎ ( UHF ) ( 300 - 3000 MHz. ) ต๎องใชค๎ ล่ืนตรงทาการสอ่ื สารทางวิทยโุ ดย

ตลอด การสื่อสารจะจากัดในระยะเลยขอบฟาู ไปเลก็ น๎อยเทํานน้ั การรบกวนจากไฟฟูาสถิตย์และการจางหาย

สาหรับความถี่ในแถบนไี้ มํมี จงึ ทาให๎การรบั - สํงตามเส๎นสายตากระทาไดเ๎ ป็นผลดี สายอากาศบํงทศิ ทางอยาํ งดี

สรา๎ งขนึ้ ไดโ๎ ดยมีขนาดเลก็ และสามารถรวมกาลังของคลืน่ วทิ ยใุ ห๎เป็นลาแคบๆ ดงั นน้ั จึงเพม่ิ ความเข๎มของสญั ญาณ

ไดม๎ าก

บทท่ี 4
การผสมคลน่ื เคร่อื งส่งวิทยุ AM-FM และ FM สเตอรโิ อมัลติเพล็กซ์

จากท่ที ราบกันแลว๎ วาํ การเดินทางของคลืน่ เสยี งจะไปได๎ไมไํ กล เพราะมีความถี่ต่า สํวนคล่ืนวิทยุสามารถ
เดนิ ทางไปได๎ไกลมากและเดนิ ทางได๎รวดเรว็ ดังน้ันเมื่อต๎องการให๎คลื่นเสียงเดินทางไปได๎ไกลเทําที่ต๎องการ ตาม
คุณสมบัติของคล่ืนวิทยุที่เป็นพาหะ และตามคุณสมบัติของคล่ืนวิทยุในแตํละยําน การผสมคล่ืนที่ใช๎ในยําน
วทิ ยกุ ระจายเสยี งมี 3 แบบ คือ

1.การผสมคลื่นทางความสูง หรือ AM (Amplitude Modulation) ซ่ึงยังแบํงยํอยออกเป็น แบบไซด์
แบนด์ดา๎ นเดยี ว (Single Sideband) และแบบไซด์แบนด์สองดา๎ น (Double Sideband)

2.การผสมคล่ืนทางความถี่ หรือ FM (Frequency Modulation)

การสื่อสารประเภทวิทยุ หนา๎ ที่ 36

3.การผสมคลื่นทางเฟส หรอื PM (Phase Modulation)

4.1 การผสมคลน่ื ทางความสงู (Amplitude Modulation)
การผสมคลน่ื แบบ AM อาจจากดั ความได๎วําเป็นการเปล่ียนแปลงความแรงของความถ่ีวิทยุที่จะสํงออก

ของเครอ่ื งสํง ให๎เป็นไปตามการเปลี่ยนแปลงของเสียง หรือกลําวได๎อีกนัยหนึ่งวําเป็นการทาให๎กาลังงานความถี่
วิทยุเพิ่มขึ้นและลดลงตามความถ่ีเสียง ถ๎าเสียงมีความถี่สูง ความถี่วิทยุก็จะเปลี่ยนแปลง ความสูงเร็ว เสียงมี
ความถี่ตา่ ความถวี่ ิทยุกจ็ ะเปลยี่ นแปลงความสูงช๎า ถ๎าความถเ่ี สียงมคี วามดังมาก ความถี่วิทยกุ ็จะเพิ่มข้ึนและลดลง
มเี ปอรเ์ ซน็ ตส์ ูงกวําเมอื่ ความถีเ่ สียงมคี วามดงั น๎อย จากทกี่ ลําวมาจะเป็นวําความถี่วิทยจุ ะมกี ารเปลี่ยนแปลงไปตาม
การเปล่ยี นแปลงของความถ่ีเสียง

รปู ท่ี 4 - 1 การผสมสญั ญาณระหวาํ งความถเ่ี สยี งกบั คลื่นพาหะ

การผสมคลน่ื ระหวาํ งสญั ญาณเสยี งกบั ความถี่วทิ ยใุ นระบบ AM จะต๎องมอี ุปกรณ์ ทาหน๎าท่ีผสมสัญญาณ
อุปกรณ์น้ันคือวงจรผสมคลื่นทางความสูง (Amplitude Modulator) อาจจะประกอบด๎วยอุปกรณห์ ลักคือ ไดโอด
หรอื ทรานซสิ เตอร์รวํ มกบั อปุ กรณ์อื่นผสมสญั ญาณเสยี งเข๎ากับคลื่นพาหะ ทาใหค๎ ล่นื พาหะถูกสัญญาณเสยี งควบคมุ
ระดบั ความแรง เปล่ยี นแปลงสูงตา่ ตามความแรงของสัญญาณเสียง

การส่ือสารประเภทวิทยุ หน๎าท่ี 37

รปู ที่ 4 - 2 วงจรที่ทาใหเ๎ กิดการผสมคลื่นแบบ AM

รปู ที่ 4 - 3 ความแรงของสญั ญาณเสียงเม่อื ผสมกบั คล่ืนพาหะ ทาใหร๎ ะดบั คลืน่ พาหะเปล่ยี นแปลงมากนอ๎ ย

จากรูปท่ี 4 - 3 รปู A เปน็ ความถวี่ ิทยุทาหนา๎ ท่ีเปน็ คลื่นพาหะ รปู B เป็นสญั ญาณเสียงมีความแรงต่า รูป
D เป็นสญั ญาณเสียงมีความแรงสงู เมื่อนาสัญญาณเสยี งไปผสมกบั คล่ืนพาหะ A จะได๎สญั ญาณระบบ AM ออกมา
ตามรปู C และ E ถ๎านารูป A ผสมกับรูป B จะไดร๎ ะบบ AM ตามรปู C เรยี กการผสมคล่ืนแบบ 50 % ถ๎านารูป A
ผสมกับรูป D จะได๎ระบบ AM ตามรูป E เรียกการผสมคลน่ื แบบ 100 % เปอร์เซน็ ตก์ ารผสมคลื่นน้ีสามารถหาได๎

จากสมการดงั นี้

รูปที่ 4 - 4 (a) แสดงคําสูงสดุ และตา่ สุดของคลนื่ ผสมแบบ AM

การสื่อสารประเภทวิทยุ หนา๎ ที่ 38

(b) แสดงตาแหนํงของแรงดนั สูงสุด (Max) และต่าสุด (Min) ของคลนื่ AM และวธิ หี าเปอร์เซ็นต์การผสม
คลน่ื แบบ AM

(c)แสดงวิธกี ารหาเปอรเ์ ซน็ ตก์ ารผสมคลื่นแบบ AM อกี วิธีหน่งึ
เปอร์เซน็ ต์การผสมคล่ืน (% MOD.) (Emax-Emin)/(Emax+Emin) x 100 ……….%
จากรปู 4 - 3 รปู C,E จะหาเปอร์เซ็นต์การผสมคลื่นได๎ดงั นี้
รูป C Emax = 15 : Emin = 5
% MOD = (15-5)/(15+5) x 100 = 10/20 x 100 =50 %
รปู D Emax = 20 : Emin = 0
% MOD = (20-0)/(20+0) x 100 = 20/20 x 100 =100 %

อยํางไรกต็ ามการผสมคลน่ื ทางความสงู จะตอ๎ งไมเํ กนิ 100 % เพราะจะทาให๎สัญญาณเสียงทผ่ี สมมา เมื่อ
ถึงเครื่องรับจะทาให๎สัญญาณเสียงที่ได๎ผิดเพ้ียน เรียกการผสมคลื่นนี้วํา การผสมคลื่นมากเกิน (Over
Modulation) หรอื เรียกส้ันๆ วาํ โอเวอร์มอด (Over MOD.)

รูปท่ี 4 - 5 แสดงเปอร์เซ็นตก์ ารผสมคลน่ื คําตํางๆ หน๎าท่ี 39

การส่ือสารประเภทวิทยุ

4.2 การผสมคล่ืนทางความถี่ (Frequency Modulation)
การผสมคลื่นแบบ FM คือการผสมคล่ืนท่ีสัญญาณเสียงไปควบคุมให๎ความถ่ีวิทยุ (ความถี่พาหะ)

เปลี่ยนแปลงความถ่ีไปตามสัญญาณเสียงท่ีสํงเข๎ามาควบคุม ความถ่ีคลื่นพาหะจะเพ่ิมสูงข้ึนจากปกติ เมื่อมี
สญั ญาณเสยี งชํวงบวกเข๎ามาผสม และความถี่คลื่นพาหะจะลดต่าลงจากปกติ เม่ือมีสัญญาณเสียงชํวงลบเข๎ามา
ผสม

รูปท่ี 4 - 6 การผสมคลน่ื เสยี งเข๎ากับพาหะในระบบ FM เมอ่ื มีสญั ญาณเสยี งมคี วามแรงตาํ งกนั

จากรปู ท่ี 4-6 เป็นการแสดงถึงหลกั การผสมสญั ญาณเสยี งกับคลื่นพาหะระดับความแรงของสัญญาณเสียง
ที่มากหรอื น๎อย จะมีผลตํอความถข่ี องคล่ืนพาหะเปล่ียนแปลงสงู ขน้ึ หรอื ตา่ ลงมากหรอื น๎อยด๎วย รปู A,C,E แสดงถึง
สัญญาณเสียงมีความแรงนอ๎ ย ความถี่พาหะกจ็ ะเปลย่ี นแปลงสูงขึ้นหรอื ตา่ ลงจากความถ่ปี กติน๎อย รูป B,D,F แสดง
ถึงสญั ญาณเสยี งมคี วามแรงมาก ความถพี่ าหะกจ็ ะเปลีย่ นแปลงสงู ข้นึ หรือตา่ ลงจากความถ่ีปกตมิ าก

การส่ือสารประเภทวิทยุ หน๎าที่ 40

รูปท่ี 4 - 7 การผสมคลืน่ เสยี งเข๎ากับพาหะในระบบ FM ที่มีสัญญาณเสยี งมคี วามถตี่ ํางกนั

จากรูปท่ี 4 - 7 เป็นการแสดงหลักการผสมสัญญาณเสียงกับคลื่นพาหะ โดยที่สัญญาณเสียงมีความแรง
เทาํ กัน แตมํ คี วามถ่ีตาํ งกนั เม่อื ผสมกบั คลืน่ พาหะแบบ FM ความถีพ่ าหะจะมีชํวงการเปลี่ยนแปลงความถ่ีไปจาก
ความถป่ี กตกิ วา๎ งหรอื แคบ รูป A,C,E สัญญาณเสยี งมีความถ่ีต่าชํวงการเปล่ียนแปลงของความถี่พาหะจะกว๎าง รูป
B,D,F สัญญาณเสียงมคี วามถ่สี งู ชํวงการเปลยี่ นแปลงของความถีพ่ าหะจะแคบ

การสื่อสารประเภทวิทยุ หนา๎ ที่ 41

รปู ที่ 4 - 8 วงจรที่ทาใหเ๎ กิดการผสมคลน่ื แบบ FM

การผสมสัญญาณระหวํางสัญญาณเสียงกับคลื่นพาหะในระบบ FM ก็จะต๎องมีอุปกรณ์ท่ีทาหน๎าที่ผสม
สัญญาณเข๎าด๎วยกัน ซึ่งก็คือวงจรผสมคล่ืนทางความถี่ (Frequency Modulator) จะทาให๎ความถ่ีคล่ืนพาหะ
เปลี่ยนแปลงสูงต่าตามสัญญาณเสยี งทีป่ อู นเขา๎ มา

4.3 การผสมคลื่นทางเฟส (Phase Modulation)
ในการผสมคล่นื ทางเฟส เฟสของคลื่นพาหะจะเปลีย่ นไปตามสัญญาณเสยี งทผี่ สมเขา๎ มา เมื่อเฟสของคลื่น

พาหะเปลี่ยนแปลงก็จะทาใหค๎ วามถขี่ องคลืน่ พาหะเปลีย่ นแปลงดว๎ ย ดังน้ันการผสมคล่ืนทางเฟสจะทาให๎ความถี่
เปล่ยี นแปลงไปดว๎ ยเสมอ

การสื่อสารประเภทวทิ ยุ หน๎าที่ 42

รปู ที่ 4 - 9 ความแตกตาํ งของคลน่ื FM กบั คลื่น PM
รปู ที่ 4 - 9 แสดงการเปรยี บเทยี บสญั ญาณ FM กับ PM จะเหน็ ได๎วําสัญญาณทงั้ สองมีลกั ษณะเหมือนกัน
ทุกอยําง คือสัญญาณเสียงจะไปทาให๎คล่ืนพาหะเปล่ียนความถี่ไปเชํนเดียวกัน แตํสัญญาณ PM ในการผสม
สญั ญาณทางเฟส ความถีค่ ลน่ื พาหะเปลย่ี นแปลงไปตามการเปลีย่ นเฟส และความสงู ของสัญญาณเสยี ง ทจี่ ะเขา๎ มา
ผสมสัญญาณคลน่ื พาหะ ด๎วยเหตนุ ก้ี ารผสมคลื่นทางเฟส ความถคี่ ล่ืนพาหะจะเปลี่ยนแปลงไปมากท่ีสุด ในขณะที่
สัญญาณเสียงเปลย่ี นแปลงความสงู ผํานตาแหนงํ ศูนย์ คือ ความถ่พี าหะจะเปล่ียนความถ่ีสูงข้ึนขณะสัญญาณเสียง
เปล่ียนจากลบเปน็ บวก และความถพ่ี าหะจะเปลยี่ นความถี่ตา่ ลง ขณะสญั ญาณเสยี งเปล่ยี นจากบวกเปน็ ลบ
สงั เกตชวํ งเวลาท่ี t2 สญั ญาณเสียงท่ีปูอนเข๎ามาผํานตาแหนํงศูนย์ สัญญาณ PM เบี่ยงเบนไปยังความถี่
ตา่ สุด และท่ีชํวงเวลา t2 สญั ญาณเสียงท่ปี อู นเขา๎ มาผํานตาแหนํงศูนยอ์ กี ครั้ง สญั ญาณ PM เบีย่ งเบนไปยังความถี่
สูงสุด ดงั น้นั การผสมคลน่ื ทางเฟสจงึ ทาใหเ๎ กิดสัญญาณ FM ด๎วยเชํนกนั บางครัง้ เรยี กการผสมคลื่นทางเฟสวาํ เป็น
FM โดยออ๎ ม (Indirect FM)
ข๎อแตกตาํ งของสัญญาณ PM กบั FM แยกได๎ดังน้ี
1.สัญญาณ PM มีความถ่ีเบ่ียงเบนเป็นสัดสํวนโดยตรงกับความถ่ีและความแรงของสัญญาณเสียงที่
ปอู นเข๎ามาผสม
2.สัญญาณ FM มีความถเ่ี บย่ี งเบนเป็นสัดสวํ นโดยตรงกบั ความแรงของสัญญาณเสยี งที่เขา๎ มาผสม

การส่ือสารประเภทวทิ ยุ หนา๎ ที่ 43

จากท่กี ลําวมาจะสรปุ ได๎วาํ สัญญาณ FM กบั PM จะมรี ปู คลื่นเหมือนกันทกุ ประการ เพียงแตํชวํ งเวลาของ
สญั ญาณเสยี งท่ีจะเขา๎ มาผสมตาํ งกัน ดังน้ันการเปล่ียนแปลงวงจรผสมคลน่ื แบบ FM ให๎เป็น PM หรอื แบบ PM ให๎
เป็น FM จะทาไดโ๎ ดยใช๎วงจรฟลิ เตอร์ RC แบบธรรมดา

รูปท่ี 4 - 10 การแปลงคลืน่ ระหวํางคลน่ื FM กบั คลนื่ PM
(a)ใชก๎ ารผสมคล่ืนแบบ PM กาเนดิ คล่นื FM
(b)ใช๎การผสมคลน่ื แบบ FM กาเนิดคลืน่ PM

จากรูปท่ี 4 - 10 (a) สญั ญาณเสยี ง (Audio Frequency) ทีป่ อู นเข๎ามาจะถกู สํงผํานเขา๎ วงจรกรองความถ่ี
ต่าผําน (Low Pass Filter, LPF) LPF จะทาหน๎าที่ลดทอนความแรงของสัญญาณเสียงที่เข๎ามาผสม เม่ือความถี่
สงู ข้ึน สัญญาณเสียงที่ได๎เม่ือปูอนให๎แกํวงจรผสมคล่ืนทางเฟส (Phase Modulator) ทาการผสมกับคล่ืนพาหะ
(RF Carrier) สัญญาณท่ไี ด๎ออกมาจากภาคผสมคลื่นทางเฟสก็จะเปน็ สญั ญาณ FM

รปู ที่ 4 - 10 (b) กส็ ามารถทาได๎ในทานองเดียวกัน คือ ปูอนสัญญาณเสียงผํานเข๎าวงจรกรองความถี่สูง
ผาํ น (High Pass Filter , HPF) เพอ่ื ลดทอนสัญญาณเสียงความถ่ีต่า ทาให๎ความถี่คล่ืนพาหะเบ่ียงเบนลดลง เม่ือ
ความถี่สญั ญาณเสียงทเ่ี ขา๎ มาผสมลดลง กจ็ ะได๎ความถซี่ ึ่งมคี ณุ สมบัตเิ หมือนกับสัญญาณ PM

4.4 เครื่องส่งวิทยุ (Transmitter)

การสื่อสารประเภทวิทยุ หนา๎ ท่ี 44

รปู ที่ 4 - 11 การตํอวงจรของระบบเคร่ืองรบั -สงํ วทิ ยุ
เครอ่ื งสํงวิทยุคือ อุปกรณ์ที่กาเนิดสัญญาณคล่ืนวิทยุ (คลื่นพาหะ) ข้ึนมาและสํงตํอสัญญาณคล่ืนวิทยุที่
ความถ่ีหนง่ึ ไปใหก๎ ับสายอากาศ พรอ๎ มกบั นาขําวสารซ่งึ อยูใํ นรูปของสัญญาณไฟฟูาแพรํกระจายออกอากาศไปใน
รูปของคลื่นแมํเหล็กไฟฟาู ระบบของการสงํ ขําวสารน้นั อาจจะเปน็ แบบหนง่ึ แบบใดใน 2 แบบนี้ คือ
1.แบบคลืน่ ตํอเน่ือง (Continuous Wave, CW) คือการสํงสัญญาณของคล่ืนวิทยุเป็นแบบระยะเวลาส้ัน
หรอื ระยะเวลายาว ซ่งึ กาหนดเปน็ จุด (DOT) และขีด (DASH) จะทางานในระบบวิทยโุ ทรเลข (Radio Telegraph)
ซ่ึงตามปกตคิ าํ ระดบั ความแรงของการสงํ สัญญาณนีจ้ ะเทาํ กันตลอดทุกๆ ไซเกลิ
2.แบบคล่ืนผสม (Modulated Wave) การสํงสัญญาณแบบคล่นื ผสมน้ีตามปกติใชใ๎ นระบบวิทยุโทรศัพท์
(Radio Telephone) ในการสํงลักษณะน้ีจะมีขําวสารผสมอยํูด๎วย จะเป็นการผสมกันทางด๎านความสูง
(Amplitude Modulation, AM) หรือผสมกันทางด๎านความถี่ (Frequency Modulation, FM) หรือผสมกัน
ทางดา๎ นเฟส (Phase Modulation, PM) ซ่งึ สัญญาณคล่นื วทิ ยจุ ะแปรผนั ไปตามความแรงของสัญญาณเสยี ง

รูปท่ี 4 -12 คลน่ื ความถ่ที ี่สงํ ในระบบ CW และ AM

4.5 เครอื่ งสง่ วทิ ยแุ บบคล่นื ต่อเนอ่ื ง (CW. Transmitter)
เครื่องสํงแบบ CW คือเครื่องสํงทท่ี างานในระบบวิทยุโทรเลข คือสํงแบบคลื่นตํอเนือ่ งเป็นระบบรหัสมอส

(Morse Code) คอื สํงเป็นจดุ (DOT) และขดี (DASH) โดยใช๎สวิทซ์ (KEY) ตัดตอํ การสํงความถี่ออกเป็นชวํ งๆ ตาม
รหัสมอส หรอื บางระบบอาจจะมสี ัญญาณเสียงคําคงท่ีผสมกบั คลื่นพาหะ และควบคุมการผสมคลืน่ เป็นชอํ งๆ ตาม
รหัสมอสกไ็ ดต๎ ามรปู ท่ี 4 -13

การส่ือสารประเภทวิทยุ หน๎าท่ี 45