สื่อการสอนรวมขุนช้าง ขุนแผน

โวหารภาพพจน์

มใ่ ช่มนษุ ย์ให้ทากิริยาอยา่ งมนุษย์

ไมห่ ลับเลยชว่ั ฟา้ ดินสลาย
สลายซากเปน็ กากธุลี

(ลานาภูกระดึง : อังคาร กลั ยาณพงศ)์

สัพยอกยอดไม้ไปลิว่ ล่อง
ทอแสงทองทอดประดับซับนา้ ค้าง

(วารีดรุ ิยางค์ : เนาวรัตน์ พงษ์ไพบูลย์)

บุคคลวตั หรือบุคลาธิษฐาน

ตัวอยา่ ง

ใจเมืองบา้ ดงั จะผก

ทะเลไม่เคยหลบั ใหล
บางคร้ังสะอืน้

เมื่อฟ้าหล่งั นา้ ตา

แผน่ ดินรว่ มยัว่ ลอ้

โวหารภาพพจน์

หกั อกเมืองดังจะพงั
(ลิลิตพระลอ)

ใครตอบไดไ้ หมไฉนจึงตื่น
ทะเลมนั ตื่นอยูร่ ่าไป

หม่เู มฆาพาหัวเราะ

ลมรุมดา่ วา่ ซา้ เติม

อติพจน์ อธิพจน์ อวพจน์

อติพจน์ อธพิ จน์ อวพจน์ คือการกล่าวที่ผิดไปจ
กวา่ ปกติ อาจกล่าวให้เกินจรงิ หรอื กลา่ วน้อยกวา่ จร

ตวั อยา่ ง
 หิวจนไส้จะขาด
 ใจกวา้ งอยา่ งกับแม่น้า
 ขอให้อายยุ นื นานเปน็ หม่นื ปี
 งีบเดียวก็ถึงแลว้

โวหารภาพพจน์

จากความจริง ทาให้เกิดอารมณ์สะเทือนใจ
รงิ

 รอ้ งไห้จนนา้ ตาเปน็ สายเลอื ด
 เหนื่อยจนสายตวั แทบขาด
 เห็นชา้ งตัวเทา่ หมู
 ผ้าขีร้ ว้ิ หอ่ ทอง

อติพจน์ อธิพจน์ อวพจน์

ตวั อย่าง

เรียมรา่ นา้ เนตรถว้ ม
พาหมสู่ ตั ว์จอ่ มจม
สเุ มรเุ ปือ่ ยเป็นตม
หากอกกนิษฐพ์ รหมฉว้ ย

โวหารภาพพจน์

ถึงพรหม
ชพี ม้วย
ทบท่าว ลงนา
พี่ไว้จงึ คง

นามนัย

นามนัย คือการเรียกชื่อสิ่งหนึง่ โดยใชค้ าอื่นแทน ไมเ่ รียกตรง ๆ เป็นคา

ส่วนใหญ่

ตัวอย่าง

ถึงหน้าวงั ดงั หนึ่งใจจะขาด คิดถ

โอ้ผา่ นเกลา้ เจา้ ประคณุ ของสุนทร แตป่

หรือใชค้ าต่อไปนี้ ➔ สติป
สมอง ➔ กอง
สมอ ➔ ตาแ
เก้าอ้ี ➔ ชาว
เคียว ➔ บรา
แซมบา้ ➔ องั ก
สิงโตคาราม ➔ นคร
โคราช ➔ นคร
เมืองยา่ โม

โวหารภาพพจน์

าทีเ่ ข้าใจกนั ทวั่ ไป หรือเปน็ การนาเอาส่วนย่อยเดน่ ๆ ของสิง่ นั้นมากล่าวแทน

ถึงบาทบพิตรอดิศร
ปางกอ่ นเคยเฝ้าทกุ เชา้ เย็น

(นิราศภูเขาทอง : สนุ ทรภู่)

ปัญญา
งทัพเรือ
แหน่ง
วนา / พรรคคอมมิวนิสต์
าซิล
กฤษ
รราชสีมา
รราชสีมา

สญั ลกั ษณ์

สัญลกั ษณ์ คือการใช้สิ่งหนึง่ แทนส่งิ หนึง่ ทีม่ ีคุณสมบตั ิหรือภาว
ตัวอยา่ ง
แรกเชอ่ื ว่าเนื้อทบั ทมิ แท้
กาลวงว่าหงสใ์ หป้ ลงใจ

สัญลักษณ์ 
ดอกไม้ 
ราชสีห์ 
สีดา 
สีขาว 
สีเขียว 
เมฆ หมอก

โวหารภาพพจน์

วะบางอยา่ งร่วมกนั

มาแปรเป็นพลอยหุงไปเสียได้
ด้วยมิได้ดหู งอนแตก่ ่อนมา

(ขุนชา้ งขุนแผน)
แทน
ผูห้ ญงิ เพราะบอบบาง
ผู้มีอานาจ มีบารมี
ความตาย เศรา้ อธรรม
ความดี บริสทุ ธิ์ สวา่ ง
ความสขุ ความสดชื่น
อปุ สรรค ความเศร้า

อุปมานิทัศน์

อุปมานิทัศน์ คือการใช้เรื่องราวหรอื นทิ านมาป
ให้ผ้อู า่ นเข้าใจแนวคดิ หลกั ธรรม หรอื ข้อควรปฏิบัต

ตัวอยา่ ง
เรื่องนี้ก็เข้าทานองหมา
ไมร่ ู้จักบญุ คณุ คนเหมอื
ทาตวั เปน็ เดก็ เลยี้ งแกะพ
เดีย่ วหละพดู จาโกหกบอ่
หล่อนทาตัวเปน็ นางซิน
เราต้องทาตวั เหมือนไม้ไ

โวหารภาพพจน์

ประกอบเพอื่ ขยายหรือแนะนาโดยนัย
ติที่ต้องการสื่อไดช้ ัดเจน

าปา่ กบั ลกู แกะน่นั แหละ
อนเรอื่ งชาวนากับงูเหา่
พดู อะไรใครกไ็ ม่เช่อื
อย ๆ จมูกจะงอกยาวเป็นพีน็อกคิโอ
นรอราชรถมาเกย
ไผท่ มี่ ัดรวมเป็นกาจึงจะพน้ ภัยได้

สทั พจน์

สทั พจน์ คือการกล่าวเลยี นเสยี งธรรมชาติ
ตวั อย่าง
บดั เดี๋ยวดงั หงา่ งเหงง่ วงั เวงแวว่
เห็นโยคีขี่ร้งุ พงุ่ ออกมา

ไผ่ซอออ้ เอียดเบียดออด
ออดแอดแอดออดยอดไกว

โวหารภาพพจน์

สะดุ้งแล้วเหลียวแลชะแงห้ า
ประคองพาขึ้นไปจนบนบรรพต

(พระอภยั มณี)
ลมลอดไล่เลี้ยวเรียวไผ่
แพใบไลน้ ้าลาคลอง

(บนพรมไมไ้ ผ่ : เนาวรตั น์ พงษ์ไพบลู ย์)

สทั พจน์

ตัวอย่าง

กระทาปักหาตัวเมยี จอ้

คอ้ นทองรอ้ งรบั กันป๊กป๊ก

ไก่ป่าขนั แจ้วอยู่แนวไพร
หารังเรียกคอู่ ยูก่ บั ดิน

โวหารภาพพจน์

ชูคอปกี หางกางหก
นกคุ่มเปรียวปรื๋อกระพือบนิ
เขีย่ คยุ้ ขุยไผเ่ ปน็ ถิ่นถิ่น
หยุดกนิ วิง่ กรากกระตา๊ กไป

(ขุนช้างขุนแผน)

ปฏิพากย์

ปฏิพากย์ คอื การใช้ถอ้ ยคาทตี่ รงกนั ข้ามเพื่อแสดง
และกนิ ใจ

ตวั อยา่ ง

แทบฝ่งั ธารท่เี ราเฝ้าฝันถึง
จกั รวาลวุ่นวายไรส้ าเนียง

มอื น้อยน้อยของแม่ดแู คน่ ี้
แต่มอื เดียวกันนีแ้ หละส้ทู น

โวหารภาพพจน์

งความขัดแยง้ ในเนื้อความเปน็ การเนน้ ความใหน้ า่ สนใจ

เสียงนา้ ซึ่งกระซิบสาดปราศจากเสียง
โลกนีเ้ พียงแผน่ ภพสงบเย็น

(วารดี รุ ยิ างค์ : เนาวรตั น์ พงษ์ไพบลู ย์)

เคยเฆีย่ นตลี ูกบา้ งในบางหน
ประคองลกู ใหพ้ น้ ภยนั ตราย

(ไหมแทท้ ีแ่ ม่ทอ : ไพวรนิ ทร์ ขาวงาม)

ปฏิพากย์

ตัวอย่าง

คืนวนั ของเรานน้ั มีนอ้ ย เศร้าสรอ้
เมอ่ื มเี กิดโลกนี้ก็มีตาย มรี กั แล้ว

งดงามด่งั ทุง่ ทองลออกดอกไม้
แจ่มชดั ในความมดื ไม่จดื จาง

สารพัดวบิ ัติไดใ้ นมนษุ ย์
อยธุ ยาวิโยคกรรมตามครรลอง

โวหารภาพพจน์

อยเพยี งใดเลา่ ใจสลาย
วกลับกลายเป็นเกลียดชงั

(คนื วันมีนอ้ ย : กานติ ณ ศรัทธา)

กระจา่ งอยู่ในใจแมไ่ กลหา่ ง
ในความวา่ งเงียบสงดั ยิ่งชดั เจน

(มติ รภาพ : วันรวี ร่งุ แสง)

สูงแลว้ ทรุดสขุ แลว้ เศร้าเคล้าสนอง
ประเมนิ มองหมายดรู ู้แลว้ ปลง

(นิราศพระอาราม : จินตนา ปิน่ เฉลียว)

อพั ภาส

อพั ภาส คือการใชค้ าทีม่ ีการกรอ่ นเสียงจากคาซา้ เ
ตัวอย่าง

เกา้ อโ้ี ยกริมระเบียงฟงั เส
เหงาด่งั ว่านา้ หยดจนหมดใจ

เพือ่ ชน่ื ชมรมณีย์กบั ชีวติ
ระเรื่อยเรื่อยเฉือ่ ยฉา่ ลืมลาเคญ็

โวหารภาพพจน์

เชน่ ริกริก เป็นระริก

สยี งน้า งามสงบพลบคา่ ระรา่ ไหล
เหลือสิ่งใดไว้บ้างระหวา่ งชวี ิต

ต ที่จะคิดที่จะทาตามคดิ เห็น
ญ ลืมความเป็นปรศั นีของชวี ิต

แบบฝึ กเรอ่ื งโว

ผูส้
ครูไพโรจน
ครูสริ ภิ า
กลุม่ สาระการเร
โรงเรยี นคณะราษฎร

วหารภาพพจน์

สอน
น์ ขวญั คง
แสงสมคั ร
รยี นรู้ภาษาไทย
รบารุง จงั หวดั ยะลา

ใหน้ ักเรียนพิจารณ
วา่ มีความงามทางวรร

มาอย่ไู ยกับอา้ ยหินชาติ
ดังทองคาทาเลี่ยมปากกะลา
เหมือนแมลงวันว่อนเคลา้ ทีเ่ น่าชั่ว
ดอกมะเดือ่ ฤๅจะเจือดอกพะยอม

ณาบทประพันธต์ อ่ ไปนี้
รณศิลปโ์ ดดเดน่ ในด้านใด

แสนอุบาทว์ใจจิตริษยา
หน้าตาดาเหมือนมินหมอ้ มอม
ว มาเกลือกกลว้ั ปทมุ มาลยท์ ีห่ วานหอม
วา่ นักแมจ่ ะตรอมระกาใจ

อุปมา

ให้นักเรียนพิจารณา
ว่ามีความงามทางวรรณ

อาลยั เจ้าเทา่ กบั ดวงชีวิตพี่
เกรงจะพากันผิดเข้าติดทับ

าบทประพันธต์ อ่ ไปนี้
ณศิลป์โดดเดน่ ในดา้ นใด

คิดจะหนีไปตามเอาเจา้ กลับ
แต่ขยับอย่จู นได้ไปเชียงอินทร์

อติพจน์

ใหน้ ักเรียนพิจารณา
ว่ามีความงามทางวรรณ

เจา้ พลายงามตามรบั เอากลบั
กาเริบใจด้วยเจ้าไวยกาลังฮึก

าบทประพนั ธ์ตอ่ ไปนี้
ณศิลป์โดดเดน่ ในด้านใด

บมา ทีนีห้ นา้ จะดาเป็นน้าหมึก
จะพาแมต่ กลึกให้จาตาย

อุปลกั ษณ์

ใหน้ กั เรียนพิจารณา
ว่ามีความงามทางวรรณ

ครานน้ั พระองคผ์ ูท้ รงภพ
เหมือนดินประสิวปลิวติดกับเปล

าบทประพนั ธต์ ่อไปนี้
ณศิลป์โดดเดน่ ในด้านใด

ฟงั จบแค้นคง่ั ดงั เพลิงไหม้
ลวไฟ ดดู ๋เู ปน็ ได้อีวนั ทอง

อปุ มา

ให้นกั เรียนพิจารณา
ว่ามีความงามทางวรรณ

อีวนั ทองตวั มันเหมือนรากแก
ใครจะควรสสู่ มอย่กู ลมเกลียว

าบทประพันธต์ อ่ ไปนี้
ณศิลป์โดดเดน่ ในด้านใด

ก้ว ถา้ ตัดโคนขาดแล้วกใ็ บเหีย่ ว
ให้เด็ดเดีย่ วรกู้ ันแตว่ ันนี้

อปุ มา

ใหน้ ักเรียนพิจารณา
ว่ามีความงามทางวรรณ

พี่ผิดพีก่ ม็ าลแุ กโ่ ทษ
ความรักพี่ยังรักระงมใจ

าบทประพนั ธ์ตอ่ ไปนี้
ณศิลป์โดดเดน่ ในดา้ นใด

จะคมุ โกรธคมุ แคน้ ไปถึงไหน
อย่าตดั ไมตรีตรึงใหต้ รอมตาย

ปฏิปจุ ฉา

ใหน้ กั เรียนพิจารณา
ว่ามีความงามทางวรรณ

นิจจาใจเจา้ จะใหพ้ ีเ่ จบ็ จิต
เกรงผิดคิดบาปจึงหลาบกลัว

าบทประพนั ธต์ ่อไปนี้
ณศิลป์โดดเดน่ ในด้านใด

ดังเอากริชแกระกรีดในอกผวั
พีน่ ีช้ ่วั เพราะหมิ่นประมาทความ

อุปมา

สรปุ เนอ้ื ห

หา/คาถาม

รสวรรณ

ผู้สอน
ครูไพโรจน์
ครูสิรภิ า แส
กลุ่มสาระการเรยี
โรงเรยี นคณะราษฎรบ

ณคดีไทย

น
ขวัญคง
สงสมคั ร
ยนรภู้ าษาไทย
บารงุ จังหวดั ยะลา

รสวรรณค

รสวรรณคดีไทย แบง่ ได้ ๔ ชนิด
๑. เสาวรจนีย์ (บทชมโฉม)
๒. นารีปราโมทย์ (บทเกี้ยว โอ้โลม)
๓. พิโรธวาทงั (บทตดั พ้อ)
๔. สลั ลาปังคพไิ สย (บทโศก)

คดีไทย

เสาวรจน

เสาวรจนีย์ (บทชมโฉม) คือการเลา่ ชมความงามข
อมนุษย์ หรือสตั ว์ ซึ่งการชมนอี้ าจจะเปน็ การชมความเ
หรือความเจรญิ รงุ่ เรอื งของบา้ นเมือง

ตวั อย่าง
หนอ่ กษัตริยท์ ัศนานางเงือกน้อ

ประไพพักตร์ลกั ษณ์ล้าล้วนขาคม
ขนงเนตรเกศกรออ่ นสะอาด
พระเพลินพศิ คดิ หมายเสียดายดวง

นีย์

ของตวั ละครในเรอ่ื ง อาจเปน็ ตวั ละครที่เปน็ มนุษย์
เก่งกล้าของกษตั ริย์ ความงามของปราสาทราชวัง

อย ดูแช่มชอ้ ยโฉมเฉลาทง้ั เผา้ ผม
ท้งั เนื้อนมนวลเปลง่ ออกเตง่ ทรวง
ดังสุรางค์นางนาฏในวงั หลวง
แล้วหนกั หน่วงนกึ ทจี่ ะหนไี ป
(พระอภยั มณี : สุนทรภู่)

ตวั อย่าง เสาวรจ

ตาเหมือนตามฤคมาศ
ประดจุ แก้วเกาทณั ฑ์
พิศกรรณงามเพริศแพร้ว
อีกแกม้ ปรางทอง

จนีย์

พิศคว้ิ พระลอราช
กง่ นา
ว กลกลมิ่ บงกชแกว้
เปรียบนา

(ลิลิตพระลอ)

นารีปราโ

นารปี ราโมทย์ (บทเกี้ยว โอ้โลม) คือการกลา่ วแสดงคว
พรรณนาบทโอ้โลมปฏิโลมกอ่ นจะถงึ บทสงั วาสนนั้ ดว้ ย

ตวั อยา่ ง

ถึงม้วยดินส้นิ ฟ้ามหาสมทุ ร ไม่สิน้

แมน้ เกดิ ในใต้ฟ้าสุธาธาร ขอพ

แม้นเนื้อเย็นเป็นห้วงมหรรณพ พข่ี อ

แม้นเปน็ บัวตวั พีเ่ ป็นภุมรา เชยผ

เจ้าเป็นถ้าอาไพขอให้พ่ี เป็น

จะติดตามทรามสงวนนวลละออง เปน็