หนังสือรวมบทความ Proceedings สถาปนาคณะ 62 ปี

รายงานสบื เน่อื งการสมั มนาวชิ าการเนื่องในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ี่ 62

สุขภาพแกประชากรท่ัวโลกเปนอันดับ 2 เปนอันดับ 4 ในผูหญิงไทย และอันดับ 10 ในผูชายไทย ทั้งน้ี มีคนไทยปวยเปนโรค
ซึมเศราถึง 1.5 ลานคน แตเขาถึงบริการนอยมากไมถึง 4 คน ในผูปวย 100 คน ซ่ึงเกิดจากปญหาท่ีทําใหผูปวยยังคงอยูใน
ชมุ ชนไมไดร ับการชวยเหลอื จากสาเหตหุ ลัก 3 ประการ คอื ไมทราบวาโรคซมึ เศรา คอื อะไร จะสง ผลตอ ชีวติ อยางไร เจตคตไิ ม
ดเี พราะคดิ วาเปน บา จะปฏิเสธการรกั ษา ไมท ราบวา ปว ยแลวตองไปรักษาจึงจะหาย

ดังน้ันการปองกันและสงเสริมสุขภาพจิตจึงควรเริ่มตนตั้งแตระดับปฐมภูมิ เพราะเปนระดับท่ีมีสวนสําคัญในการ
ดําเนินงานสุขภาพจิตในชุมชนควบคูไปกับการเผยแพรความรูทางดานสุขภาพจิต เน่ืองจากประเทศไทยยังขาดความรู ความ
เขาใจ และทัศนคติในเรื่องทางดานโรคซึมเศราและปญหาสุขภาพจิตอยูมาก ดังน้ันการเผยแพรใหประชาชนมีความรูความ
เขาใจในเรือ่ งโรคซึมเศรา และปญหาสขุ ภาพจิตจะเปนการลดการตีตรา (Stigma) ทําใหผูปวยสามารถดาํ เนินชีวิตไดอ ยางปกติ
รวมกันได อาสาสมัครสาธารณสุขเช่ียวชาญดานสุขภาพจิตชุมชนจึงเปนผูท่ีมีบทบาทสําคัญในการดูแลสุขภาพจิตตลอดจน
ผูปวยซึมเศราในชุมชน ไมวาจะเปนผูท่ีใหความรูเรื่องการใหความรูเรื่องการดูแลตนเองและครอบครัว เปนผูที่คัดกรอง
ประชาชนท่ีมีความเส่ยี งในชุมชนโดยแบบสอบถาม 2 คําถาม (2Q) เพ่ือคัดกรองผูปวยใหไดรบั การประเมินลดความเสย่ี งเปน
โรคซมึ เศรา การสงตอ ผทู ี่มคี วามเส่ยี งในชุมชนใหกับเจา หนา ทส่ี าธารณสุขเพอ่ื ทาํ การคดั กรองและดูแลตอไป การลงเยี่ยมบาน
เพื่อใหกําลังใจ ใหคําแนะนํากับครอบครัวผูปวยและผูปวยในการดูแลตนเอง ซึ่งจะขอยกตัวอยางอาสาสมัครสาธารณสุข
เช่ียวชาญดานสุขภาพจิตชุมชนที่ดําเนินตามบทบาทหนาที่เปน อยางดี เน่ืองจากเปนท้ังอาสาสมัครสาธารณสุขเช่ียวชาญดา น
สุขภาพจิตและญาติของผูปวย ทําใหมีความรูความเขาใจถึงปญหาของผูปวยและครอบครัวดี จึงเปนผูที่มีความพรอมในการ
ผลักดันใหชุมชนเกิดความรคู วามเขา ใจที่ถูกตอ งเกยี่ วกบั ผปู วยซึมเศราและผูปวยที่มีปญหาสุขภาพจิต จนสามารถทําใหคนใน
ชุมชนมีทัศนคติท่ีดีเก่ียวกับปญหาสุขภาพจิตในชุมชน ทั้งนี้เขตสุขภาพท่ี 10 ไดมีการสํารวจสถานการณสุขภาพจิตในพื้นที่
รวมถึงสถานการณโรคซึมเศรา การฆา ตวั ตาย ทีเ่ กิดจากความเครยี ดและภาวะสขุ ภาพจติ ของประชาชนในพ้ืนที่เขตสุขภาพที่ 10

ผลการสํารวจจํานวนผูปวยโรคซึมเศรา ท่ีเขาถึงบริการ เขตสุขภาพท่ี 10 (ขอมูล ณ สิงหาคม 2558) พบวาเขต
สุขภาพที่ 10 มีประชากรกลางป พ.ศ.2556 อายุ 15 ปข้ึนไป จํานวน 3,664,850 คน จํานวนผูปวยซึมเศราคาดประมาณจาก
ความชุกท่ีไดจากการสํารวจท่ี 98,951 คน มีอัตราการเขาถึงบริการของผูปวยท่ีไดรับการวินิจฉัยรักษาและมีทะเบียนบานใน
เขตสุขภาพที่ 10 (เทียบกับคาดประมาณการผูปวยในพื้นท่ี) ท่ีจํานวนเลขนับบวกเลขบัตรประชาชนที่ 44,420 คน คิดเปน
อัตรารอ ยละ 44.89 เมือ่ ดรู ายละเอียดในรายจงั หวดั ทกุ จังหวัดผานเกณฑคาเปาหมายการเขา ถึงบริการของผูปวยโรคซมึ เศรา
ซงึ่ ตัวเลขการเขา ถงึ ป พ.ศ.2558 สงู กวาป พ.ศ.2557 (เขาถงึ บรกิ ารคิดเปน รอยละ 42.19) ดงั ตารางที่ 1

49

รายงานสบื เนือ่ งการสัมมนาวชิ าการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ี่ 62

ตารางที่ 1 สถานการณผปู ว ยซึมเศรา ในเขตสุขภาพท่ี 10

จงั หวดั ประชากร จาํ นวน จาํ นวนผปู ว ยสะสมทงั้ อัตราการเขาถงึ บริการ จาํ นวนผปู วยสะสม อตั ราการเขาถึงบริการ
กลางป ผูปวยคาด หมดทไี่ ดร ับการวนิ ิจฉัย ของผปู วยทไ่ี ดร บั การ ท้ังหมดท่ีมที ะเบยี นบาน ของผูปวยโรคซึมเศรา (มี
2556 อายุ ประมาณ และรักษาในจังหวัด/AHB รกั ษาในจังหวัด/AHB ในจงั หวัด/AHB (คน)
ตง้ั แต 15 ป จากความ เทยี บกับคาดประมาณผู ทะเบียนบา นใน
ข้ึนไป ชุกท่ีไดจ าก (คน) จงั หวดั /AHB) เทยี บกับ
การสาํ รวจ ปว ยในพื้นที่ คาดประมาณผูปวยใน

(คน) พ้นื ที่

จาํ นวนเลข ID คาํ นวณตาม คํานวณตาม จํานวนเลข ID คาํ นวณตาม คาํ นวณตาม
นับ+ID จาํ นวนเลข จาํ นวน ID นับ+ID จาํ นวนเลข จาํ นวน ID
นบั +ID นับ+ID

AHB 10

มุกดาหาร 276,449 7,464 3,731 3,731 49.99 49.99 3,892 3,892 52.14 52.14
ยโสธร 445,475 12,028 8,241 4,827 68.52 40.13 8,265 5,264 68.72 43.77
ศรีสะเกษ 1,178,236 31,812 11,012 7,533 34.62 23.68 11,475 9,037 36.07 28.41
อุบลราชธานี 1,460,742 39,440 18,944 16,019 48.03 40.62 17,486 13,057 44.34 33.11

อํานาจเจริญ 303,948 8,207 2,951 2,199 35.96 26.80 3,302 2,960 40.24 36.07
44.89 34.57
รวม 3,664,850 98,951 44,879 34,309 45.35 34.67 44,420 34,210

ทม่ี า : รายงานการเขาถึงบรกิ ารของผปู วยโรคซมึ เศรา เขตสุขภาพที่ 10 ขอ มูล ณ สงิ หาคม ป พ.ศ.2558

จากการคาดการณแ นวโนมภาวะของโรคที่มตี อประชากร ในทุกภูมิภาคของโลก โดยวัดความสูญเสยี เปน จํานวนปท่ี
ดํารงชีวิตอยางมีสุขภาพดีขององคการอนามัยโลก, Harvard School of Public Health และธนาคารโลกพบวา ในป
พ.ศ.2563 โรคซึมเศรา จะกอใหเ กิดความสูญเสยี ดานสุขภาพ เปนอันดับ 2 รองจากโรคหัวใจและหลอดเลือด สําหรับขอมลู ใน
ภาพประเทศไทยปจจุบัน พบเปนอันดับ 4 ในผูหญงิ และ อนั ดับ 10 ในผูชาย ซึง่ มีคนไทยอายุ15 ปข้ึนไป ปวยเปน โรคซึมเศรา
ถึง 1.5 ลา นคน

ดังน้ัน เพื่อลดความสูญเสยี ที่จะเกิดขึ้นดังกลาว กรมสุขภาพจิต โดยโรงพยาบาลพระศรีมหาโพธิ์และทีมผเู ช่ียวชาญ
หลายภาคสวน รวมกับ ศูนยสุขภาพจิตที่ 7 ไดพัฒนาระบบการดูแลเฝาระวังโรคซึมเศรา ท่ีประกอบดวยเทคโนโลยีเกี่ยวกับ
การดูแลผปู วยโรคซมึ เศรา และการดาํ เนินการตางๆ ไดแ ก

1.) แบบคัดกรองโรคซึมเศราดวย 2 คาํ ถาม (2Q) ใชใ นการคน หาผมู ีแนวโนมปวย เปนโรคซึมเศรา
2.) แบบประเมินอาการซึมเศรา ดวย 9 คาํ ถาม (9Q) ใชป ระเมินระดับความรนุ แรงของอาการซึมเศรา
3.) แบบประเมนิ การฆาตวั ตาย 8 คําถาม (8Q) ท่วี ัดระดบั ความรนุ แรงของความเส่ียงการฆาตัวตาย
4.) แนวทาง การจัดการโรคซึมเศราสําหรับแพทยเวชปฏิบัติทั่วไปในสถานบริการระดับปฐมภมู ิและทุติยภูมิ (CPG-
MDD-GP) เนนการวนิ ิจฉัยโรคการรักษาดวยยาตานเศรา ทีท่ ําใหผูป ว ยโรคซึมเศรา เขาถึงบรกิ ารเพิ่มขนึ้ (ตรวจวนิ จิ ฉยั พบผูป วย
มากขึ้น)
5.) โปรแกรมระบบสารสนเทศการดูแลเฝาระวงั โรคซึมเศรา ระดบั จงั หวัดเปนฐานขอ มลู การดแู ลเฝาระวงั โรคซึมเศรา
ของหนว ยบริการ สาธารณสุขท้ังประเทศ
6.) หลักสูตรการพัฒนาศักยภาพของบุคลากรทั้งแพทยและพยาบาลในการดูแล ผูปวยโรคซึมเศรา เพื่อสรางความ
ม่นั ใจและเพ่มิ ความเช่ียวชาญในการจดั การเก่ยี วกบั โรคซมึ เศรา ในพืน้ ที
สถานการณโ รคซึมเศราเปนสถานการณส าํ คัญทจ่ี ังหวัด รวมถึงเขตสุขภาพใหค วามสําคัญในการเรงสง เสริม ปองกัน
และดูแลผูปวยซึมเศรา ในชมุ ชน ซง่ึ การดําเนนิ งานใหมีประสทิ ธภิ าพไดอยางสงู สดุ น้นั ตองมีการดําเนินงานรวมกนั ในทกุ ระดับ

50

รายงานสบื เนื่องการสัมมนาวชิ าการเนือ่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปที่ 62

ต้ังแตปฐมภูมิ ทุติยภูมิ และระดับตติยภูมิ ซึ่งในสวนปฐมภูมิน้ันไดปรากฏเปนการดําเนินงานของอาสาสมัครสาธารณสุข
เชยี่ วชาญดา นสขุ ภาพจติ ชมุ ชน ซึ่งจะกลาวถึงในลําดบั ถดั ไป

ความหมายของโรคซึมเศรา
ในการดําเนินงานของอาสาสมัครสาธารณสุขเชี่ยวชาญดานสุขภาพจิต ตอการดูแลผูปวยซึมเศราในชุมชน

อาสาสมัครสาธารณสุขเชี่ยวชาญดานสุขภาพจิตชุมชนตองมีความรูพ้ืนฐานเก่ียวกับโรคซึมเศราทราบสาเหตุของการเกิดโรค
ซึมเศรา เพื่อสังเกตสมาชิกในชุมชนผูมีความเสี่ยง ตลอดจนสามารถคัดกรองผูมีความเสี่ยงเบ้ืองตนดวยแบบคัดกรองโรค
ซึมเศรา 2 คาํ ถาม (2Q) และมีแนวทางการดแู ลเบอ้ื งตน โดยการใหคาํ ปรกึ ษา และประสานสงตอใหกบั เจาหนา ทีส่ าธารณสขุ ใน
พื้นทีเ่ พ่อื ทาํ การประเมินและดูแลรกั ษาในขน้ั ตอนตอ ไป

โรงพยาบาลจิตเวชขอนแกนราชนครินทร (2548, น.4-5) ไดใหนิยามโรคซึมเศรา วา คือ ภาวะที่จิตใจหมน หมอง หด
หู เศรา รว มกับรสู ึกทอ แทหมดหวัง มองโลกในแงรา ย มีความรูสกึ ผิด ไรคา ตําหนิตนเอง บางคนอาจมอี าการทางรา งกาย เชน
จุกเสียด ปวดศรี ษะ แนน ทอ ง ใจส่ัน ความดนั โลหิตสงู คดิ มาก วติ กกงั วลจนทาํ ใหรสู กึ เครียด รูสึกเบอื่ เซ็ง ทําอยา งไรกไ็ มห าย
สักที ไมรูสึกดีข้ึน แตเปนหนักข้ึนทุกที โดยมักจะมีอาการดังกลาว 2 สัปดาหข้ึนไป มีการเปลี่ยนแปลงของรางกาย จิตใจ
อารมณ และสังคมอยางชัดเจน ผูปวยบางรายมีอาการซึมเศรารุนแรงมาก อันตรายสูงสุดคือผูปวยอยูในภาวะเสีย่ งฆาตวั ตาย
หรือพยายามฆา ตวั ตาย

ทั้งนี้ กรมสุขภาพจิต กระทรวงสาธารณสุข (2554, น.41) กลาวถึงโรคซมึ เศราวา เปนภาวะจติ ใจที่หมน หมอง หดหู
เศรา มคี วามรูสกึ ผิด ไรค า ตาํ หนิตนเอง ความรนุ แรงของภาวะซึมเศรา เริ่มตั้งแตความเหนื่อยหนา ย ทอแทใ จ จนกระทัง่ มีการ
เปลี่ยนแปลงทางรางกาย จิตใจ อารมณ และสงั คม
อาการของโรคซึมเศรา

การทอี่ าสาสมัครสาธารณสขุ เช่ยี วชาญดา นสขุ ภาพจติ ชุมชนจะสามารถคดั กรองผปู ว ยซึมเศราในชุมชนไดน น้ั จําเปน
จะตองมีความรูในอาการของผูป วยซมึ เศรา เพ่ือมีความเขาใจและสามารถสงั เกตอาการไดอยางถกู ตอง ซ่ึงสมภพ เรืองตระกลู
(2543, น.4-8) ไดกลาวถึงอาการสําคัญของโรคซมึ เศรา ดังน้ี

1. อารมณเศรา เปนอาการสําคัญของโรค อารมณซึมเศราไมจําเปนตองมีตลอดเวลา เวลาท่ีไมเศราผูปวยอาจรูสึก
สนกุ สนานหรอื มอี ารมณขนั ได แตเ มอื่ เปน มากอารมณเศรา จะมอี ยูเกือบตลอดเวลา แตจ ะไมคงท่อี ยูตลอดวัน

2. อารมณหงดุ หงิดโกรธงาย อารมณน้ีเปนอาการสาํ คัญ พบในผูปวยเกือบทุกราย ผูปวยจะรถู ึงการเปลยี่ นแปลงแต
ควบคมุ อารมณไมไ ด และมักรูสึกเสียใจเมอ่ื ทําสงิ่ ไมด ไี ปแลว

3. ความรูสึกเบื่อและหมดความสนใจ ผูปวยมักจะรูสึกเบ่ือและหมดความสนใจสิ่งตา งๆ กิจวัตรประจําวันท่ีเคยทําก็
ไมอยากทาํ กจิ กรรมตา งๆท่เี คยชอบก็รสู ึกเบือ่ และไมส นใจดังเชน เคย

4. อาการเบื่ออาหาร ผูปวยมักเบื่ออาหารต้ังแตเ ริ่มไมส บาย การรูรสจะเปลี่ยนไปดวย ผูปวยจะรูสึกไมอยากอาหาร
แตบ างรายรสู กึ อยากอาหารมากกวาธรรมดา

5. นอนไมหลับ มักเปนอาการแรก ผูปวยอาจนอนไมหลับเปนเวลา 1-2 สัปดาห กอนมีอาการอื่น ในระยะแรกของ
โรคผปู ว ยอาจจะหลับยาก หลบั ไมส นิท ฝนรา ย หรอื ตืน่ บอย

6. อาการออนเพลีย ผูปวยจะรูสึกออนเพลียแมไมไดออกแรงและเปนอยูเกือบตลอดเวลา การพักผอนหรือหลับไม
ชว ยใหด ีขึ้น อาการอาจเกดิ เฉพาะสว นของรางกายก็ได

7. ความคิดเช่ืองชา ตั้งแตเร่ิมไมสบาย ผูปวยจะมีความคิด การเคลื่อนไหว ตลอดจนการพูดจาเช่ืองชา แรกๆจะ
สังเกตวาผูปวยเงียบและซึมลง ความสนใจตางๆลดลง ขณะเดียวกันจะเพิ่มความสนใจตนเอง โดยเฉพาะจะกังวลเกือบ
ตลอดเวลาตออาการตา งๆ ผูปวยจะไมก ระตือรือรนในชีวิต ไมราเริง แจมใสเหมือนเชนเคย ผูปวยเองกร็ ูถึงการเปลย่ี นแปลงนี้
และเกิดความกังวลใจมาก เพราะไมทราบสาเหตแุ ละจะพยายามฝนตนเอง

51

รายงานสบื เน่อื งการสัมมนาวชิ าการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ี่ 62

8. สมาธิเสีย ความจาํ ไมดแี ละลมื งายเปนอาการสาํ คญั โดยจะปรากฏตั้งแตเริ่มไมส บาย ผูปวยประมาณรอ ยละ 90 มี
อาการนี้ ผูปวยจะรูสกึ วาพูดอะไรไปแลว นกึ ไมอ อก อานหนังสือแลวจําไมไ ด หรือทําสมาธิปกตไิ มได ทําใหเกิดความวิตกกงั วล
มาก เพราะทํางานไมไดดีหรือทาํ ไมไดแ ละเกิดขอผดิ พลาด

9. ความรูสึกวาตัวเองไรคา ผูปวยซึมเศราสว นมากรูสกึ ตัวเองไมมีคา หรือหมดความสาํ คัญ ผูปวยจะรูวาตนเองไมดี
ในดา นตา งๆ

10. ความรูสกึ มคี วามผิด ผูปวยทซี่ ึมเศรา มักจะรูสึกมคี วามผดิ และตําหนติ นเองโดยไมมีความผดิ แตอยางใด หรือถามี
ก็เปนเร่ืองไมสําคัญไมนา ตําหนิมาก ความรสู ึกมีความผิดยง่ิ มากและรุนแรง ผูปว ยจะคิดวา ตนไดทาํ ความผดิ เปน คนไมด ี มีบาป
ไมส มควรมีชวี ิตอยู ทาํ ใหผูปวยอยากตาย และคดิ ฆา ตวั ตายซึ่งเปน อนั ตรายทส่ี ําคัญทสี่ ดุ ของโรคน้ี

11. ความคิดอยากตาย ผูปวยจํานวนไมนอยเม่ือเศรามากๆจะคิดอยากตาย ซึ่งบงบอกวาผูปวยมีแนวโนมจะฆาตัว
ตาย พบวาอาการเศรามากๆอาการไมสบายจะมีมากและรูสึกทรมาน เมื่อเปนมากข้ึนถึงจุดท่ีไมอาจทนตอไปได ผูปวยจะ
หาทางหนีจากความทรมานและความตายเปนทางออกทผี่ ปู วยสว นมากนกึ ถึงเปน สง่ิ แรก
การดแู ลผปู ว ยซึมเศรา

การดูแลและเฝาระวังปญหาผูปวยซึมเศรานอกจากสมาชิกในครอบครัวแลว ชุมชนมีสวนสําคัญอยางมากในการ
สอดสองและรว มกันดูแลผปู วยซึมเศราไมใหกลับไปปว ยซาํ้ เนื่องจากโรคซมึ เศรา เปน โรคท่ีสามารถกลับมาเปน ซํ้าไดงายในผทู ี่
เคยมีอาการซมึ เศรามากอน และหากผูปวยมีอาการซึมเศรามีอาการตอเนื่องเปนเวลานานโดยท่ีไมไ ดสงเขารับการรักษา อาจ
ทําใหเกิดอาการซึมเศรา รนุ แรงข้ึนเรือ่ ยๆ จนรูสึกวาตนเองไมมีคุณคา มีความคิดอยากตายและทํารา ยตนเองไดในท่ีสดุ ดังน้ัน
การดูแลผปู ว ยซมึ เศราจึงเปน เร่ืองสําคญั ทค่ี วรทาํ ความเขา ใจและใสใ จในการดูแลชว ยเหลือ ซ่ึงโรงพยาบาลจติ เวชขอนแกน ราช
นครินทร (2548, น.13-16) ไดใหค ําแนะนําในการปฏิบัติตนสาํ หรบั ผูป วยและญาติ ดงั นี้

1. การปฏิบัติตวั เมือ่ ทานยาตานเศรา จะมีอาการงวงนอนในชว ง 2 วันแรก เม่ือรางกายปรบั ตัวไดแ ลว จะคอ ยๆลดลง
หากมอี าการตาพรา และอาการซึมเศราภายหลงั รับประทานยาไปแลว 2-4 สัปดาห ใหรีบไปพบแพทยเพื่อปรบั ยาใหเหมาะสม

2. การออกกําลังกายชวยรักษาโรคซึมเศราได โดยเลือกวิธีการออกกําลังกายที่ชอบและเหมาะสมกับรางกายของ
ตนเอง ออกกําลังกายอยางนอย 3 คร้ังตอสัปดาห คร้ังละ 20-30 นาทีและตอเน่ือง การออกกําลังกายตอ เนื่อง 3 เดือนขึ้นไป
ชวยรกั ษาผปู วยโรคซึมเศราไดเปน อยา งดี

1. ละเวน สารกระตุนประสาท ประเภทเครอื่ งดม่ื แอลกอฮอลท ุกชนดิ
2. ไปพบเจาหนาท่ีสาธารณสุขเพ่ือขอคําแนะนําปรึกษา เม่ือมีปญหาจากการทานยาหรือพบแพทยทันที
เมื่ออาการม่ขี ้ึน
3. ญาติหรือเพ่อื นท่ใี กลช ิด ควรใหก ารดแู ลอยางใกลชดิ ปลอบใจ เปน กําลังใจ เมื่อเผชิญกบั ปญหาชวี ิต
4. สรางบรรยากาศอันอบอุน ในครอบครวั โดยการพบปะทํากิจกรรมตางๆ รว มกันอยางสมํา่ เสมอ
5. ผทู กี่ ําลงั มคี วามทุกขใ หยอมรับตนเองวา มคี วามทกุ ข และหาเพอ่ื นท่ไี วใจพูดคุยระบายความทุกข
6. ปรับเปลยี่ นสงิ่ แวดลอ มเดมิ ๆ เชน ปลกู ตน ไม หรือทํางานอดเิ รกอ่นื ๆ
อรพรรณ ลือบญุ ธวัชชัย (2553, น.180-181) ไดกลา วถงึ การชว ยเหลือจดั การกับผทู ่ีมภี าวะซึมเศรา ดงั นี้
1) ภาวะซึมเศราระดับต่ําและปานกลาง สามารถจัดการไดด วยตนเอง หรือมีที่ปรึกษาท่ีเขาใจ เสนอแนะแนวทางใน
การจัดการท่เี หมาะสม ภาวะซมึ เศราอาจลดลง และสามารถดําเนนิ ชวี ิตไดอยางเปน ปกตสิ ขุ ได แนวทางในการจดั การกับตนเอง
ท่ีเหมาะสม ไดแ ก
1.1) การเผชิญปญหาและการจัดการปญหาในทางทเี่ หมาะสม เมื่อพบปญหาและอุปสรรคควรใชห ลกั การดังน้ี
ก) เผชิญหนากับปญหาดว ยเหตุผลและสติปญญา ไมใ ชอารมณตดั สนิ ปญหา หากลยทุ ธใ นการแกไ ขปญหา
ที่เหมาะสม ไมวูวาม เม่ือพบปญหาที่รุนแรงไมสามารถจัดการได จงหยุดพักจากปญหาน้ันช่ัวคราว คอยๆ คิดใหม ทําใหม คิด
เสมอวาปญ หาทกุ ปญหามีทางออก

52

รายงานสบื เน่ืองการสัมมนาวิชาการเนือ่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ี่ 62

ข) มองเหตุการณในแงดี พยายามมองหาแงมุมที่ดีในแตละสถานการณน้ันๆ คิดในดานดี ใชอารมณขนั ให
เปน ประโยชน

ค) จัดการกับอารมณในทางที่เหมาะสม ควบคุมอารมณตนเองใหได เก็บความเศราโศกเสียใจใหอยูใน
ระดบั ทสี่ ามารถจดั การได ลดและระบายความตงึ เครยี ดในทางทีเ่ ปน ประโยชน

ง) หาท่ีพึ่งพิงที่เหมาะสม เชน บุคคลท่ีสามารถชวยบรรเทาความทุกขได เปนที่ปรึกษาได หรือ ผูท่ีมี
ความสามารถชว ยเหลอื ในสถานการณน ้ันๆ ไดด ขี นึ้ ได

จ) สรางกาํ ลงั ใจและความหวังใหก ับตนเอง เพมิ่ ความหวงั ในสถานการณทเ่ี ปนประโยชนแ ละเปนไปไดจ ริง
ฉ) ดาํ รงรกั ษาความรูสกึ ท่ดี ีตอ ตนเองและความรูสกึ ทางบวกไว
ช) ดาํ รงรกั ษาสัมพันธภาพกบั ผทู ี่มคี วามหมายและมีความสาํ คัญในชีวิตไวได
1.2) การดูแลตนเองเพอ่ื สขุ ภาพจิตท่ีดี การดูแลสุขภาพของตนเอง ทั้งสุขภาพกายและสุขภาพจติ ใหแข็งแรงสมบูรณ
เปนส่ิงสําคัญท่ีสุด บุคคลตองเอาใจใสการปฏบิ ัติตนเองที่ดี ต้ังแตการรบั ประทานอาหารท่ีมีประโยชนและพอเพียง ออกกําลงั
กายที่เหมาะสม ปฏิบัติกิจวัตรประจําวันที่ดี ประกอบอาชีพการงานที่เปนประโยชน นอนหลับพักผอนใหพอเพียง (ไมมาก ไม
นอ ยเกนิ ไป) หากิจกรรมนันทนาการทีเ่ หมาะสม
2) ผูที่มีภาวะซึมเศราระดับสูงและรุนแรง ในระยะแรกจําเปนตองไดรับการบําบัดจากจิตแพทยเพื่อบรรเทาอาการ
โดยเฉพาะผูที่มีภาวะซึมเศรารุนแรงตองไดรับยาตานเศราสักระยะหน่ึง เม่ืออาการดีขึ้นจึงนําเขาสูกระบวนการบําบัดทางจิต
และการใหคําปรกึ ษาเพ่อื เสริมสรา งทักษะการปบ ตัวและการเผชิญปญ หาชวี ติ ทมี่ น่ั คงตอ ไป
จงึ จะเห็นไดวา การดแู ลผูปว ยโรคซมึ เศราอยางถกู ตองเปนสงิ่ สําคัญท่จี ะทาํ ใหผูปวยซึมเศรา อาการทุเลาและสามารถ
หายปวยได ซ่ึงผูท่ีมีสวนสําคัญตอการดูแลผูปวยซึมเศรา นอกจากครอบครัวแลว ชุมชนก็มีสวนสําคัญในการใหการดูแลผูปวย
ซึมเศรา และผูทมี่ บี ทบาทในการดาํ เนนิ งานไดด กี ็คอื อาสาสมัครสาธารณสขุ เช่ยี วชาญดานสุขภาพจติ ชมุ ชนในแตล ะหมูบาน ท่ี
มีบทบาทหนาที่สําคัญในการสรางความตระหนักถึงความเขาใจท่ีถูกตอง และการชวยกันดูแลผูปว ยซึมเศราในชุมชนใหไดร ับ
การรกั ษาอยา งตอเนื่อง สามารถดําเนินชวี ิตรว มกนั กับสมาชิกอืน่ ๆ ในชุมชนไดอยา งมีความสขุ

อาสาสมัครสาธารณสขุ เชีย่ วชาญดานสขุ ภาพจิตชุมชน
อาสาสมัครสาธารณสุขเชี่ยวชาญดานสุขภาพจิต หมายถึง อาสาสมัครสาธารณสุขท่ีไดรับการพัฒนาใหมีความรู

ความสามารถ ทักษะการสงเสริมสุขภาพจิตชุมชน เพ่ือสามารถปฏิบัติงานในชุมชนไดถูกตองตามหลักวิชาการ ตลอดจน
สามารถสรางการมสี ว นรว มการแกไ ขปญหาทีเ่ กดิ ขึ้นในชุมชน เพอ่ื ใหบ รรลเุ ปา หมายทปี่ ระชาชนทกุ คนไดรบั บริการ

บทบาทหนาทข่ี องอาสาสมคั รสาธารณสขุ เช่ยี วชาญดานสขุ ภาพจติ ชมุ ชน
อาสาสมัครสาธารณสุขเช่ียวชาญดานสุขภาพจิตชุมชนมีบทบาทสงเสริมและปองกันปญหาโรคซึมเศราในชุมชน ที่

ตอ งทาํ หนาท่เี ปนผคู ัดกรองกลุมเสยี่ งท่มี ีอาการซึมเศราเพื่อสง ตอผูทีม่ คี วามเสี่ยงใหเจา หนา ท่สี าธารณสขุ เปน ผคู ดั กรองและสง
ตอในกรณีที่พบวามอี าการซึมเศรา เพ่ือเปนการใหผปู วยในชุมชนไดรับการรักษาท่ีรวดเรว็ รวมถึงติดตามเยย่ี มบานหลังผูปวย
ไดรับการรักษาเพ่ือใหผูปวยซึมเศราไดรับการบรกิ ารตามระบบบริการสาธารณสุขอยางตอเนื่องอาการทุเลาและหายปวย ให
สุขภาพจิตศึกษาเรื่องโรคซึมเศรากับผูปวยซึมเศราและญาติ เสริมพลังญาติในการดูแลผูปวยซึมเศราอยางตอเน่ือง เพ่ือเฝา
ระวังไมใหเกิดความสูญเสียจากโรคซมึ เศรา ในชุมชน ซ่ึงบทบาทของอาสาสมัครสาธารณสุขเช่ียวชาญดานสุขภาพจติ ชุมชนน้นั
เปน ผูมบี ทบาทและพลงั อยางย่ิงทจี่ ะชวยใหชุมชนของตนมสี ขุ ภาพจิตดี และอยรู ว มกนั อยา งมคี วามสขุ ทาํ ใหชมุ ชนตนเองเปน
ชุมชนสุขภาพจิตดี ดังน้ันบทบาทของอาสาสมัครสาธารณสุขเชี่ยวชาญดานสุขภาพจิต ถือเปนหน่ึงในกระบวนการเสริมพลัง
อํานาจชุมชน โดยการเสริมพลังอํานาจในชุมชนเปนกระบวนการสําคัญมากที่จะทําใหสมาชิกในชุมชนเขามามีสวนรวม

53

รายงานสบื เน่อื งการสัมมนาวชิ าการเนอ่ื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ี่ 62

เสริมสรางอํานาจ ในการแกไขปญหาไดดวยตนเอง อีกท้ังการเสริมสรางพลังอํานาจของชุมชนในระดับชุมชน เปนการ
แสดงออกในระดบั ชุมชน ซึง่ การทาํ งานจึงควรมีบทบาทสาํ คญั ดงั นี้

1. สงเสริมใหความรู มีการใหความรูแกคนในชุมชนเรื่องการดูแลจิตใจตนเองและครอบครัว เชน อาสาสมัคร
สาธารณสุขเชี่ยวชาญดา นสุขภาพจิตชุมชนมีการแนะนําวธิ ีการผอ นคลายตนเอง ใหกับสมาชิกในชุมชนเม่ือมคี วามเครยี ดหรือ
เกดิ เรือ่ งไมสบายใจ สามารถอธบิ ายถงึ สาเหตทุ ่ีทําใหเ กดิ สขุ ภาพจิตเสียในชมุ ชนเพอื่ ใหค าํ แนะนาํ เปน ตน

2. คนหาผูทุกขใจ มีการปองกันปญหาสุขภาพจิต โดยการสํารวจกลมุ เสี่ยง ผูมีปญหาสุขภาพจิตในชุมชน เชน กลุม
วัยรุนท่ีทองไมพรอ ม กลุมวัยทํางานท่ีมีภาวะเครยี ด ซึมเศรา กลุมผูสูงอายุที่เจ็บปวยโรคเรือ้ รงั กลุมผูพิการท่ีชวยเหลือตนเอง
ไมได โดยการใชแบบคัดกรองโรคซึมเศรา 2 คําถาม (2Q) เพ่ือคนหาภาวะซึมเศราและประสานสงตอใหกับเจาหนาที่
สาธารณสขุ ในพืน้ ท่ีดูแลตอ ไป

3. การปองกันแกไขพัฒนาการชา มีการประเมินและกระตุนพัฒนาการเด็กดวยเคร่ืองมือ DSPM ชวยพอแม
ผูป กครองดแู ลเด็กทีม่ พี ัฒนาการลา ชา เด็กที่ปูยา ตายายเล้ียง ชวยสง เสริมสตปิ ญ ญาเด็กดวยกจิ กรรมกิน กอด เลน เลา

4. สงตอเพื่อดูแลรักษา มีการชวยใหไดรับการรักษาตอเนื่อง โดยการพูดคุยใหญาติเห็นความสําคัญของการดูแล
ผูปวยใหไดกินยาตามหมอสั่งอยางตอเนื่อง แนะนําการสงไปรักษาตอเน่ืองที่ รพ.สต. โรงพยาบาลชุมชน เชน การแนะนํา
สมาชิกในชุมชนที่มคี วามเสีย่ งใหเ ขา รับการประเมินอีกครั้งกบั เจา หนา ที่สาธารณสุขในพน้ื ท่ี สง เสริมการดูแลตนเองของผูปวยท่ี
บาน

5. ไปมาหาสูเยยี่ มเยยี น มีการชวยบรรเทาหรือแกไขปญหา เชน รบั ฟง ใหค ําปรึกษา แนะนํา ใหข อคิดเตอื นใจแกคน
ในชุมชนที่มีเร่ืองทุกขใจ การปลอบโยน ใหกําลังใจ เยี่ยมเยียน ถามไถอาการผูที่มีปญหาทางใจ รวมถึงการเย่ียมบานรวมกับ
เจาหนาท่ีสาธารณสขุ อาสาสมัครสาธารณสุขเช่ียวชาญดานสขุ ภาพจติ ชุมชนมีสวนอยางมากในการสรางความตอเน่ืองในการ
ดูแลรักษาตนเองของผูปวยในชุมชน เสริมสรา งกําลังใจในการดแู ลรักษาตนเองอยา งตอเน่ือง และมีสวนรวมในการใหผปู วยมี
กิจกรรมรวมกับชุมชนและใชช วี ิตรวมกนั ไดอ ยางมีความสขุ ตามที่ปรากฏในตารางที่ 2

หนงั สอื เอกสารอางองิ

กรมสุขภาพจิต กระทรวงสาธารณสุข. (2554). แนวทางการดูแลเฝาระวังโรคซึมเศราระดับจังหวัด (ฉบับปรับปรุงคร้ังท่ี 2,

2554). อบุ ลราชธานี : ศริ ิธรรมออฟเซ็ท.

ม่ิงขวัญ คงเจริญ และอาชัญญา รัตนอุบล. “การพัฒนารูปแบบการเสรมิ สรางพลังอํานาจของชุมชนเพ่ือเสรมิ สรางความย่ังยนื

ของชมุ ชนแหง การเรยี นรู” จฬุ าลงกรณมหาวิทยาลยั 2554.

รายงานการเขา ถงึ บริการของผปู ว ยโรคซมึ เศรา เขตสขุ ภาพท่ี 10 (2558)

โรงพยาบาลจิตเวชขอนแกนราชนครนิ ทร กรมสุขภาพจิต กระทรวงสาธารณสุข. พิมพคร้ังท่ี 4 (2548). คูมือการชวยเหลือผมู ี

ภาวะซึมเศรา สําหรบั ประชาชน.

สมภพ เรืองตระกูล. (2543). โรคซึมเศราและการฆาตัวตาย. กรุงเทพมหานคร : คณะแพทยศาสตรศิริราชพยาบาล

มหาวทิ ยาลัยมหิดล

อรพรรณ ลือบญุ ธวัชชัย. (2553). การใหคาํ ปรกึ ษาทางสุขภาพ. กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พแ หงจฬุ าลงกรณมหาวทิ ยาลัย

วทิ ยานิพนธ
จําเนียร กอนดวง. (2553) สภาพการปฏิบัติงานตามบทบาทอาสาสมัครสาธารณสุขจังหวัดมุกดาหาร. วิทยานิพนธศิลปศาสตร-

มหาบณั ฑติ มหาวทิ ยาลยั ราชภฎั อบุ ลราชธานี

54

รายงานสบื เนื่องการสมั มนาวชิ าการเนื่องในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ่ี 62

ดาวศิริ วิลามาศ. (2554) การฝกบทบาทอาสาสมัครสาธารณสขุ ในการดูแลผูป วยโรคจิตเภทในชุมชน บานนาไรใหญ ตําบลเส
นางคนิคม อาํ เภอเสนางคนคิ ม จงั หวดั อํานาจเจริญ. วิทยานิพนธ, คณะพยาบาลศาสตร, มหาวิทยาลัยขอนแกน

นฤมล อุดมนา. (2555) การสงเสริมบทบาทอาสาสมัครสาธารณสุขในการคัดกรองปญหาสุขภาพจิต ในชุมชน กรณีศึกษา :
บา นหัวดง ตําบลหว ยเมก็ อําเภอหว ยเมก็ จังหวดั กาฬสินธ.ุ วทิ ยานพิ นธ, คณะพยาบาลศาสตร, มหาวิทยาลัยขอนแกน

55

รายงานสืบเน่อื งการสมั มนาวิชาการเนือ่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ่ี 62

ความสําคัญของทกั ษะชีวิตในทัศนะของสหวิชาชพี ทีใ่ หบ ริการในบา นพกั ฉกุ เฉิน
Importance of Life Skill in the View of Multidisciplinary Team Working in Emergency Home

ปฐมพร สันตเิ มธ1ี
Pathomporn Santimethi2

Abstract
‘Life skill’ is the individual's ability to adapt and behave smoothly in alignment with current social
and cultural context happily. It is also the ability to encounter situations and solve problems in everyday
life effectively. The skill can be obtained through teaching and practicing of how to overcome personal
obstacles. Therefore, it is necessary for everyone to earn proper skills throughout his/her life. While one of
the mission of Emergency Home is to help those who are facing critical issues especially women with
unwanted pregnancy, most of them do not provide life skill reinforcement service. Association for the
Promotion of the Status of Women under the Royal Patronage of HRH Princess Soamsawali provides a
systematic course for women with unwanted pregnancy. The author, hence, is interested in how the
interdisciplinary perception and recognition form the practice for women with unwanted pregnancy. The
article aims are to study process of life skill reinforcement for women with unwanted pregnancy and the
view of multidisciplinary team especially social worker. The methodology used is semi-structured in-depth
interview from operational staff, one social worker, one psychologist, and one activity personnel ,
responsible for women with unwanted pregnancy. The results show that multidisciplinary team agree upon
the necessity of life skill reinforcement for women with unwanted pregnancy to adapt themselves in the
society while they are in an emergency home and when they leave. Women with unwanted pregnancy
participating the course are found to be more self-disciplined, open to other members’ opinion in the
emergency home, and rationally decide how to overcome obstacles. However, emotional and stress
management skill are difficult to master and highly dependent on individual characteristics. In addition,
women with unwanted pregnancy who continually receive sexually attitude adjustment and support are
more likely to achieve better outcome than those who are not as implementing life skill is a time-taking
process. This can be problematic for public emergency home because treatment duration is shorter than
the course provided by private emergency home.
Keywords : Life skill, Multidisciplinary Team, Emergency home

บทคดั ยอ
‘ทักษะชีวิต’ คือ ความสามารถของบุคคลในการเผชิญหนากับปญหา ตลอดจนสิ่งตางๆ ในชีวิตประจําวันไดอยางมี
ประสิทธิภาพ เปนความสามารถในการปรับตัวและมีพฤติกรรมไปในทิศทางท่ีถูกตองเพ่ือใหอยูรอดในสังคมและวัฒนธรรม
ปจจุบันไดอยางมีความสุข เกิดขึ้นไดทั้งจากการเรียนรูจากการอบรมสั่งสอนและการฝกฝนวิธีการเอาชนะอุปสรรคและแกไ ข

1 นักศึกษาปรญิ ญาโท คณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร
2 Faculty of Social Administration, Thammasat University, Thailand

56

รายงานสืบเนื่องการสัมมนาวิชาการเนอ่ื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ี่ 62

ปญหาจากประสบการณของแตละบุคคล ถือเปนส่ิงท่ีควรสรา งเสรมิ ใหท ุกคนมีทักษะชีวิตเพื่อใหสามารถจัดการแกไขอุปสรรค
ปญหาตางๆ ที่เกิดขึ้นตลอดชวงระยะเวลาที่มีชีวิตไดอ ยางเหมาะสม แตในปจจุบันบานพักฉกุ เฉินซ่ึงมีภารกจิ ใหการชวยเหลือ
เฉพาะหนาแกบุคคลที่ตกอยูในสภาวะปญหาวิกฤตโดยเฉพาะอยางย่ิงมารดาตั้งครรภไมพรอม ยังไมมีการใหบริการสรางเสริม
ทักษะชีวิตแกผูใชบริการมากนัก เวนเสียแตบานพักฉุกเฉินสมาคมสงเสริมสถานภาพสตรี ในพระอุปถัมภ พระเจาวร-วงศเธอ
พระองคเจาโสมสวลี พระวรราชาทินดั ดามาตุ ซง่ึ มีการเปด หลักสูตรอบรมสรางเสรมิ ทกั ษะชีวติ แกมารดาต้ังครรภไมพรอ มอยาง
เปนระบบ ผเู ขยี นจงึ มคี วามสนใจเปนอยา งยงิ่ วาสหวิชาชีพผูป ฏิบัติงานในหนวยงานเหน็ ความสําคัญและตระหนักถึงทกั ษะชวี ติ
อยางไรจนนํามาสูการใหบริการในรูปแบบดังกลาวได การศึกษาคร้ังน้ีจึงมีวัตถุประสงคเพื่อใหเกิดความเขาใจในเร่ือง
กระบวนการสรางเสริมทักษะชีวิตใหแกมารดาตั้งครรภไมพรอม การตระหนักรูถึงความสําคัญของทักษะชีวิตที่มีตอมารดา
ต้ังครรภไมพรอมของสหวิชาชีพโดยเฉพาะอยางยิ่งในนักสังคมสงเคราะห โดยใชเทคนิคการวิจัยแนวเรื่องเลา ในการเก็บ
รวบรวมความรูผานการรับฟงเร่ืองราวของสหวิชาชีพที่ปฏิบัติงานโดยตรงกับการสรางเสริมทักษะชีวิตใหแกมารดาตั้งครรภไม
พรอม ไดแก นักสังคมสงเคราะห 1 ราย นักจิตวิทยา 1 ราย และนักกิจกรรม 1 ราย รวม 3 ราย ใชการสัมภาษณเชิงลึกดวย
คําถามแบบกงึ่ โครงสรา ง

ผลการศึกษาพบวา สหวิชาชพี มที ัศนะไปในทศิ ทางเดียวกนั คือเห็นถึงความสาํ คัญของทักษะชีวิตวามคี วามจาํ เปนตอ
การปรับตัวของมารดาต้ังครรภไมพรอมในการเผชิญกับปญหาและการอยูรวมกับผูอ่ืนท้ังขณะท่ีอยูในบานพักฉุกเฉินและเม่อื
ออกจากบานพักฉุกเฉินไปแลว มารดาต้ังครรภไมพรอมที่เขารวมอบรมหลักสูตรสรางเสริมทักษะชีวิตมีการปรับเปลี่ยน
พฤติกรรมในเรื่องของวินัยในตนเองมากข้ึน ยอมรับความคิดเหน็ ท่ีแตกตางของเพ่ือนสมาชิกในบานพักฉุกเฉินไดม ากขึ้น และ
สามารถตัดสินใจเลือกแนวทางการแกไขปญหาของตนดว ยการใชเหตุและผลไดดีข้ึน อยางไรก็ตามในดานการจัดการอารมณ
และความเครียดยังเปนทักษะที่ฝกไดยาก ขึ้นอยูกับพื้นฐานอารมณเดิมของมารดาตั้งครรภไมพรอมเปนตัวแปรสําคัญ
นอกจากนี้ยังเหน็ วาทักษะชีวิตเปนความสามารถทต่ี อ งใชระยะเวลาในการสรางเสรมิ มารดาตั้งครรภไ มพ รอ มทีถ่ กู ฝก ใหเ ผชิญ
สถานการณตางๆ รวมกับการปรับทัศนคติในเรื่องเพศและเสริมพลังอํานาจอยางตอเน่ืองจะมีการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมไป
ในทางท่ีดีขึ้นมากกวามารดาตั้งครรภไมพรอมท่ีไมไดถูกฝกอยางตอเนื่อง ซ่ึงจุดนี้อาจเปนอุปสรรคปญหาของบานพักฉุกเฉิน
ประจําจังหวัดของภาครัฐท่ีมีระยะเวลาในการเขาอยูส้ันกวาบานพักฉุกเฉินที่จัดทําโดยเอกชน จึงไมสามารถจัดการบริการใน
ลักษณะนไ้ี ด
คําสําคัญ : ทักษะชวี ติ , สหวชิ าชีพ, บา นพกั ฉุกเฉิน

คาํ นํา
‘ทักษะชีวิต’ เปนสิ่งท่ีจําเปนตอการเอาชนะอุปสรรคปญหาตางๆ ที่เกิดข้ึนตลอดชวงระยะเวลาที่มีชีวิต แรกเริ่มถูก
นํามาเผยแพรโดยองคการอนามัยโลก (World Health Organization - WHO) โดยมีวัตถุประสงคเพ่ือใหคนรูจักดูแลตนเอง
ทางดานรางกาย อารมณ และจิตใจ ซึ่งจะสงผลใหคนมีสภาพการดํารงชีวิตที่มีความสขุ และสามารถดาํ รงตนอยูได โดยไมเปน
ภาระของสังคม เพ่ือใหสอดคลองกับการปฏิบัติตนในการรักษาสุขภาพ โดยเนนความสําคัญของบุคคลใหรูจักการปรับตัวให
พรอมกับการเผชิญการเปลี่ยนแปลงทางสังคม ทักษะชีวิตเปนสิ่งที่เชื่อมโยงระหวางความรู ทัศนคติ และคานิยม เพ่ือนําไปสู
ความสามารถทแี่ ทจ ริง เชน จะทาํ อะไร และจะทําอยา งไร เปน ตน (อรญั ญา ชุติมา, 2553)
องคการอนามัยโลก (WHO) ไดใหความหมายของทักษะชีวิตวาเปนความสามารถทางจิตสังคม (Psychosocial
Competence) ของบุคคลในการเผชญิ หนา กับปญ หา ตลอดจนส่ิงตางๆ ในชีวิตประจาํ วันไดอ ยางมปี ระสิทธภิ าพ และชวยให
เกดิ การดาํ รงไวซ่ึงสภาวะสุขภาพจิตทด่ี ี และสามารถท่จี ะปรับตัวและมีพฤตกิ รรมไปในทศิ ทางท่ีถูกตอง เพอ่ื ใหอ ยูรอดในสังคม
และวัฒนธรรมปจจุบันไดอยางมีความสุข และเตรียมความพรอ มสําหรับการปรบั ตัวในอนาคต ในขณะที่ตองเผชิญแรงกดดัน
หรือแรงกระทบจากสภาวะแวดลอมตางๆ รอบตวั โดยทักษะชีวติ นน้ั มี 10 ประการดว ยกัน ไดแก
1. ทักษะการตัดสนิ ใจ (Decision Making) คือ ความสามารถในการตัดสนิ ใจเรอ่ื งตา งๆ ในชวี ิตไดอยางเปนระบบ

57

รายงานสบื เน่ืองการสัมมนาวชิ าการเนอ่ื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท่ี 62

2. ทักษะการแกป ญหา (Problem Solving) คอื ความสามารถในการแกไขปญ หาไดอ ยา งมรี ะบบ ไมเ กิดความเครยี ด
ทางรา งกายและจิตใจจนลกุ ลามเปนปญหาใหญโ ตเกนิ แกไขได
3. ทักษะการคิดสรางสรรค (Creative Thinking) คือ ความสามารถในการคิดตัดสินใจและแกไขปญหาไดอยาง
สรางสรรค สามารถคนหาทางเลือกและประเมินผลท่ีจะเกิดขึ้นจากการเลือกทางเลือกน้ันๆ ได ตลอดจนนํา
ประสบการณมาปรบั ใชในชวี ิตประจาํ วนั ไดอ ยา งเหมาะสม
4. ทักษะการคิดอยางมีวิจารณญาณ (Critical Thinking) คือ ความสามารถในการคิดวิเคราะหและประเมิน
สถานการณร อบตัวทสี่ งผลตอ การดําเนินชวี ิต
5. ทักษะการส่ือสารอยางมีประสิทธิภาพ (Effective Communication) คือ ความสามารถในการใชคําพูดและ
ทาทางเพือ่ แสดงความรสู กึ นกึ คิดไดอยา งเหมาะสมกบั วัฒนธรรมและสถานการณ
6. ทักษะการสรางสัมพันธภาพระหวางบุคคล (Interpersonal Relationship) คือ ความสามารถในการสรางและ
รักษาสมั พนั ธภาพที่ดรี ะหวางกัน
7. ทักษะการตระหนักรูในตน (Self Awareness) คือ ความสามารถในการรูจักและเขาใจตนเอง ซ่ึงจะชวยใหรูจัก
ตนเองเมื่อตองเผชิญกับความเครียดหรือสถานการณตางๆ และยังเปนพ้ืนฐานในการพัฒนาทักษะอื่นๆ เชน การ
สอ่ื สาร การตดั สนิ ใจ ความเห็นอกเหน็ ใจ ฯลฯ อกี ดว ย
8. ทักษะการเขาใจผอู ่ืน (Empathy) คือ ความสามารถในการเขาใจความเหมอื นหรือความตา งระหวา งบคุ คลในดาน
ความสามารถ เพศ วัย ระดบั การศึกษา ศาสนา อาชีพ ฯลฯ สามารถยอมรับบุคคลอื่นอื่นทแี่ ตกตา งจากเราได
9. ทักษะการจัดการกับอารมณ (Coping with Emotion) คือ ความสามารถในการรับรูอารมณของตนและผูอื่น
ตลอดจนวิธกี ารจดั การกับอารมณข องตนเองไดอยางเหมาะสม
10. ทักษะการจัดการกับความเครียด (Coping with Stress) คือ ความสามารถในการรับรูสาเหตุของความเครียด
การควบคุมและจดั การความเครยี ดไดอยา งเหมาะสม (อา งถงึ ใน พฒั นว ดี ธรรมรตั นพฤกษ, 2554)
สวน Baldo and Furniss (1998, อางถึงใน พัฒนวดี ธรรมพฤกษ, อางถึงแลว) ใหความหมายวา ทักษะชีวิตคือ
ความสามารถขั้นพ้ืนฐานของบุคคลในการปรับตัวและเลอื กทางเดนิ ชีวิตท่ีเหมาะสม เพ่ือท่ีจะเผชิญปญหาตางๆ ตลอดจนการ
เตรียมความพรอมสําหรับอนาคตไดอยางมีประสิทธิภาพ ผานการถายทอดประสบการณหรือความสามารถของผูเรียนในการ
แปลความรู (ส่ิงท่ีร)ู และทศั นคติ คา นิยม (ส่งิ ท่ีรสู กึ ทเี่ ช่ือ) ไปสูการกระทาํ (สงิ่ ทท่ี าํ และทําไดอยางไร) และเนลสนั โจนส (1997, อาง
ถึงใน พัฒนวดี ธรรมพฤกษ) กลาวถึงทักษะชีวิตวา ทักษะชีวิตนํามาซึ่งทางเลือกความรับผิดชอบสวนบุคคล เมื่อบุคคลเปน
ผูรับผิดชอบในตัวบุคคลนั้นๆ อยูในกระบวนการสรางทางเลือกที่จะทําใหชีวิตของตนเองน้ันสมบูรณและมีความสุขมากที่สุด
ดังนั้นทักษะชีวิตจึงเปนทักษะในการชวยเหลอื ตนเอง หรือเปนความสามารถทบี่ ุคคลสามารถชวยเหลอื ตนเองในดานตางๆ ใน
การจดั แจงชวี ติ ไดอ ยางมีประสิทธภิ าพ
เม่ือประมวลคํานิยามขางตนแลวจึงสรุปความหมายของทักษะชีวิตไดวา หมายถึง ความสามารถของบุคคลในดาน
การการคิดวิเคราะหดวยความเปนเหตุเปนผล ความสามารถในการรับรูและการจัดการกับอารมณความรูสึกของตนเองและ
ผูอ่ืน และการส่ือสาร ท่ีชวยใหบุคคลน้ันๆ ปรับตัวใหเหมาะสมกับสถานการณ ตลอดจนเห็นวิธีการแกปญหาและจัดการกับ
ปญ หาอยางเปน ระบบได

ทักษะชีวิตท่ีถูกนิยามไวดังขางตนนั้น แสดงใหเห็นวา ‘ทักษะชีวิต’ มีความสําคัญตอบุคคล
อยางมาก ชว ยใหบ ุคคลมีสภาวะสุขภาพจิตทด่ี ี และสามารถที่จะปรับตวั และมีพฤติกรรมไปในทิศทาง
ท่ีถกู ตอง เพ่อื ใหอยูรอดในสังคมปจจุบัน และเตรยี มความพรอ มสําหรบั การปรับตัวในอนาคต
มนุษยทุกคนลวนตองเผชิญอุปสรรคปญหาในชีวิต ซ่ึงบางก็สามารถฟนฝาไปได บางก็ไมสามารถแกไขและกลับ
กลายเปน จุดเร่ิมตน ของปญ หาอืน่ ๆ ในชีวิตเพิม่ ขึ้นตามมา แตหากมีทักษะชีวติ ท่พี รอ มจะเผชิญอปุ สรรคปญ หาก็จะสรางภูมิคุม
กนั สามารถนาํ พาตนเองรอดพน และปองกนั ปญ หาอ่ืนๆ ที่อาจตามมาได

58

รายงานสืบเน่ืองการสัมมนาวิชาการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ี่ 62

กรมสขุ ภาพจติ กลาวถึงความสัมพันธร ะหวา งทักษะชีวิตและสขุ ภาพทางเพศไววา ปจ จยั ดา นความรู เจตคติ ทัศนคติ
คานิยม ความเชื่อ ลวนเปนองคประกอบท่ีมีความสําคัญสาํ หรับบุคคลท่ีมีผลตอสุขภาพทางเพศ ทักษะชีวิตจึงเปนตัวเชื่อมโยง
ระหวางความรู เจตคติ ทัศนคติ ความเช่ือ และคานิยม เพ่ือนําไปสูความสามารถท่ีแทจริง เชน จะทําอะไร และทําอยางไร
ทักษะชีวิตเปนความสามารถท่ีจะนําไปสูการสงเสริม การปรับเปล่ียนเจตคติ คานิยม และพฤติกรรม เพื่อนําไปสูหนทางแหง
การมีสขุ ภาพที่ดี การประพฤตทิ ี่ดี ทเ่ี หมาะสม อันจะเปนการปองกนั ปญหาทางสขุ ภาพตามขอบเขตหรอื โอกาสทจ่ี ะทําได (อาง
ถึงใน วิมลพรรณ คอยคํา, 2551) ดังนั้นจึงอาจอธิบายไดวาทักษะชีวิตเปนความสามารถในการเช่ือมโยงนําเอาประสบการณ
ความรู เจตคติ ความคิดความเชื่อ ตลอดจนคานิยมมาประมวลถึงวิธีการแกไขปญหาเม่ือตอ งเผชิญกับปญหา ซ่ึงหากบุคคลมี
ทกั ษะชวี ติ ที่เพียงพอกบั ระดับของปญ หาที่ประสบ สามารถรบั มือ จัดการกบั ปญหาได กจ็ ะสามารถฟนฝาปญ หานน้ั ๆ ไปได

ไมเพียงแตการเผชิญปญหาเทาน้ัน แตทักษะชีวิตซึ่งเชื่อมโยงประสบการณ ความรู เจตคติ ความคิดความเช่ือ
ตลอดจนคานิยม ยังเปนกรอบในการดําเนินชีวิตและพฤติกรรมของบุคคลดวย หากบุคคลมีทักษะชีวิตท่ีมากพอก็จะสามารถ
แกไขปญหาตางๆ ในชีวิตไดอยางเหมาะสม ไมกอใหเกิดปญหาเดิมซ้ําๆ อีกทั้งสามารถมองเห็นความเสี่ยงและปองกันตนเองให
รอดพน จากปญ หาอน่ื ๆ ได

สําหรับผูใชบริการในบานพักฉุกเฉิน ถือเปนผูท่ีกําลังอยูในภาวะปญหาซ่ึงจําเปนอยางยิ่งท่ีจะตองมีทักษะชีวิตเพ่ือ
เปนเครื่องมือในการแสวงหาทางออกใหตนเอง สามารถแกไขปญหาเฉพาะหนาและกลับไปดําเนินชีวิตตามปกติไดอยาง
เขมแข็งและไมกลับไปประสบปญ หาซํ้า หากทักษะชีวิตท่ีตนมีมาแตเ ดิมไมเพียงพอตอ การรบั มือสภาวะปญ หาท่พี บเจอ ก็อาจ
ทําใหไมสามารถกลับไปดําเนินชีวิตของตนอยา งเขมแข็งไดและอาจเกดิ ปญหาเดิมซา้ํ ขน้ึ อีก โดยเฉพาะอยา งยิ่งมารดาต้งั ครรภ
ไมพรอมนั้น เปนกลุมคนท่ีตองปรับเปลี่ยนบทบาทของความเปนวัยรุนไปสูอีกมิติท่ีตองอยูในบทบาทของความเปนแม การ
ปรับเปลี่ยนบทบาทหรือบทบาทใหมที่ซอนเขามาน้ี หากเขามาในชีวิตของเธอดวยความไมพรอมไมวาทางกาย ใจ หรือ
สภาพแวดลอมดานในดานหน่ึงแมเพียงดานเดียว โดยท่ีมีทักษะชีวิตไมพรอม ไมสามารถแกไขปญหาไดอยางเหมาะสมตาม
เหตุผล ยอมสงผลกระทบตอทัศนคตใิ นการดาํ รงชีวิต การดําเนินความเปนอยู สภาพเศรษฐกิจ สภาพรางกายและจิตใจ ฯลฯ
ของมารดาต้งั ครรภไ มพรอมอยางหลีกเลีย่ งไมได และอาจนํามาซึง่ ปญหาอ่ืนๆ ตามมาอีกได

การมีทักษะชีวติ ทเ่ี พียงพออันหมายถึงความสามารถของบุคคลในดา นการการคดิ วิเคราะหด วยความเปนเหตุเปนผล
การจัดการกบั อารมณความรูสกึ และการสือ่ สาร อนั ประกอบดวย ทกั ษะการตระหนกั รใู นตนเอง ทักษะการจัดการกบั อารมณ
ทักษะการจดั การกบั ความเครียด ทักษะการคิดอยา งมีวจิ ารณญาณ ทกั ษะตดั สนิ ใจ และทกั ษะการแกปญหา ยอ มมสี วนชวยใน
การคิดหาวิธีการนําตนเองรอดพนออกจากสภาวะวิกฤตอยา งมสี ติและสมเหตสุ มผล สามารถจัดการกับอารมณความรสู ึกของ
ตนเองใหแสดงออกอยางเหมาะสมตอสถานการณได เม่ือจัดการกับอารมณและสามารถคิดวิเคราะห ตลอดจนตระหนักรูใน
ตนเอง มีมโนภาพแหงตนท่ีสอดคลองตามความเปนจริงได ก็จะสามารถเห็นถึงคุณคา ในตนเอง เกิดความรูสึกตองการพัฒนา
ตน ตองการแกปญหา อันเปนจุดเร่ิมตนของการนําพาตนเองออกไปจากสภาวะวิกฤตและแกปญหาอยางย่ังยืนได สําหรับ
มารดาต้ังครรภไมพรอมแลว จึงจําเปนอยางย่ิงท่ีจะตองมีการสงเสริมทักษะชีวิตไมวาจะทําโดยหนวยงานภาครัฐ ภาคเอกชน
ครอบครวั โรงเรียน ชุมชน ฯลฯ เปน ตน ดังนั้นการสรางเสรมิ ทกั ษะชีวิตใหม ารดาต้ังครรภไมพรอมจึงมคี วามจําเปนอยา งยงิ่

หนวยงานใหบรกิ ารแกม ารดาตัง้ ครรภไ มพรอ มตา งเหน็ ความสาํ คญั และความจําเปน ในการเสริมความรบั รเู ร่ืองทกั ษะ
ชีวิตใหแกผูใชบริการอยางครอบคลมุ ทั้งในรูปแบบของการอบรม การจัดกิจกรรมเสริมทักษะที่หลากหลาย โดยมีสหวชิ าชพี 5
เขามามีสวนรวมเสริมสรางความรูและทักษะใหสามารถนําไปใชไดจริงในชีวิตประจําวัน บานพักฉุกเฉินสมาคมสงเสริม
สถานภาพสตรี ในพระอุปถัมภ พระเจาวรวงศเธอพระองคเจาโสมสวลี พระวรราชาทินัดดามาตุ เปนองคกรที่ใหความสําคัญ

5 สหวชิ าชพี หมายถึง กลุมบุคคลท่ีไดรับการฝก อบรมเกย่ี วกบั การใชเครื่องมอื มีความรู มที กั ษะ และความสามารถเฉพาะดานท่ีแตกตางกันมาทาํ งานรวมกนั เพอื่ มงุ แกไขปญหา
รว มกนั อยา งมีระบบและเปน กระบวนการ โดยอยบู นพน้ื ฐานของเปา หมายและวัตถุประสงคเดยี วกันในการปฏิบัติงาน โดยมีการติดตอส่ือสารระหวา งกันอยางตอเน่อื งในการ
ประเมินสภาพการณของปญ หาและมีความรับผิดชอบรวมกนั ตั้งแตต นจนบรรลเุ ปาหมาย

59

รายงานสืบเน่อื งการสัมมนาวชิ าการเนือ่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

กับการพัฒนาบริการที่สรางเสริมทักษะชีวิตใหแกม ารดาต้ังครรภไ มพ รอมโดยสหวิชาชีพอยางเปนรูปธรรมตอ ผูใชบรกิ ารกลมุ
มารดาต้ังครรภไมพรอ ม ผูเขียนไดทําการศกึ ษาเรื่องการรับรทู ักษะชีวิตของมารดาต้ังครรภไมพรอ มท่ีเขาใชบริการในบานพัก
ฉุกเฉิน วัตถุประสงคในการศึกษาเพื่อศึกษาการรบั รขู องมารดาตั้งครรภไมพรอมในเร่ืองทักษะชีวิต ท่ีไดเรียนรูจากหลักสูตรการ
อบรมของบานพักฉุกเฉินสมาคมสงเสริมสถานภาพสตรี ในพระอุปถัมภ พระเจาวรวงศเธอพระองคเจาโสมสวลี พระวรราชาทิ
นัดดามาตุ รวมถึงกระบวนการท่ีนักสงั คมสงเคราะหท ําหนาที่เสรมิ ทักษะชีวิตใหแกมารดาต้ังครรภไมพรอม ซึ่งในขั้นตอนการ
เก็บขอมูล ผูเขียนไดพูดคุยกับสหวิชาชีพท่ีใหบริการสรางเสริมทักษะชีวิตแกมารดาต้ังครรภไมพรอม พบวาการตระหนักถึง
ความสําคัญของทักษะชีวิตของสหวิชาชีพนาสนใจ และตองการทราบวาสหวิชาชีพผูปฏิบัติงานที่ใหบริการสรางเสริมทักษะ
ชวี ติ แกม ารดาต้ังครรภไ มพรอ มดงั กลาวเล็งเหน็ อะไร ตระหนกั ถงึ ความสําคัญของทักษะชวี ติ อยางไร จึงไดนํามาสกู ิจกรรมสราง
เสริมทักษะชีวิต อีกท้ังกระบวนการสรางเสริมทักษะชีวิตและประสบการณในการปฏิบัติงานตรงของสหวิชาชีพดังกลาว
นาสนใจ และเห็นวาความรูท่ีไดจากสหวิชาชีพน้ีจะมีความสําคัญอยางยิ่งในการเปนองคความรูตอการสรางเสริมทักษะชีวิต
ใหแ กก ลมุ ผใู ชบริการมารดาตงั้ ครรภไมพรอม

บทความนี้จึงมีวัตถปุ ระสงคเพ่ือใหเ กิดความเขาใจในเรอื่ งกระบวนการสรางเสริมทักษะชีวิตใหแกมารดาตงั้ ครรภไ ม
พรอม การตระหนักรูถึงความสําคัญของทักษะชีวิตท่ีมีตอมารดาตั้งครรภไมพรอมของสหวิชาชีพ โดยเฉพาะอยางยิ่งในนัก
สงั คมสงเคราะห ซ่ึงประสบการณท ส่ี หวชิ าชีพไดถายทอดนน้ั ถือเปน องคค วามรูจ ากประสบการณจริง อนั จะชวยใหผ อู านเห็น
ภาพสถานการณของการใหบ รกิ ารแกผใู ชบ ริการกลุม มารดาต้งั ครรภไมพ รอ มในปจจบุ นั และตระหนักไดถ ึงทกั ษะชวี ติ ที่จาํ เปน
กับมารดาตง้ั ครรภไ มพรอม ซงึ่ จะเปนประโยชนต อ การพฒั นาแนวทางในการจัดการบริการใหแ กม ารดาตัง้ ครรภไ มพ รอมตอไป

เครอ่ื งมอื และวธิ กี ารศกึ ษา
บทความเรื่อง “ความสําคัญของทักษะชีวิตในทัศนะของสหวิชาชีพท่ีใหบริการในบานพักฉุกเฉิน” เปนการเสนอ
ประเดน็ ทีน่ า สนใจจากวิทยานพิ นธเ รอ่ื ง “การรับรูทกั ษะชวี ิตของมารดาต้งั ครรภไมพ รอมทเี่ ขาใชบรกิ ารในบานพกั ฉกุ เฉิน” มา
นําเสนอ โดยมีวตั ถปุ ระสงคเพื่อมุงหาคาํ ตอบวาสหวิชาชพี โดยเฉพาะอยางย่ิงนักสงั คมสงเคราะหตระหนกั รูถึงความสําคัญของ
ทักษะชวี ิตทม่ี ตี อมารดาตงั้ ครรภไมพรอมอยา งไรจงึ ไดนํามาสกู จิ กรรมสรางเสริมทกั ษะชีวิต ผเู ขยี นเขยี นขึน้ จากขอ มูลสว นหนึ่ง
ของวิทยานิพนธ ซึง่ เก็บดว ยวธิ ศี กึ ษาเชิงคุณภาพโดยใชเทคนคิ การวิจยั แนวเร่ืองเลา ซึ่งเปน การเกบ็ รวบรวมความรูผา นการรับ
ฟงเรื่องราวของสหวิชาชีพที่ปฏิบัติงานโดยตรงกับการสรางเสริมทักษะชีวิตใหแกมารดาต้ังครรภไมพรอม ไดแก นักสังคม
สงเคราะห 1 ราย นกั จิตวิทยา 1 ราย และนักกิจกรรม 1 ราย รวม 3 ราย
ทั้งนี้ สหวิชาชีพทั้งสามรายลวนเปน ผมู ีประสบการณในการปฏบิ ัตงิ านในวิชาชีพของตนอยางยาวนาน โดยนักสงั คม
สงเคราะหเคยเปนอาสาสมัครใหแกโรงพยาบาลศิริราชในการใหความรูเร่ืองการคุมกําเนิดและต้ังครรภไมพรอม มาเปน
ระยะเวลา 4 ป กอนจะมาปฏิบัติงานในฐานะนักสังคมสงเคราะหที่บานพักฉุกเฉินยาวนานถึง 11 ป รับผิดชอบงานในหนาท่ี
สังคมสงเคราะห อาทิ การชว ยเหลอื ดว ยกระบวนการทางสังคมสงเคราะห6 การใหคําปรกึ ษา7 การเสนอทางเลอื กในการแกไข

6 กระบวนการทางสังคมสงเคราะห หมายถึง กระบวนการทํางานเพ่ือชวยเหลือผใู ชบริการของนักสังคมสงเคราะหที่มีแบบแผนเปนขั้นตอน ประกอบดวย 5 ข้ันตอน ไดแก 1)
การศึกษาขอมลู (Fact Finding) คือ การหาขอ มูล ขอ เทจ็ จรงิ บรบิ ทและปจจยั ที่เปนตนเหตขุ องปญหาของผใู ชบรกิ ารอยางละเอยี ด ดวยการสัมภาษณ การเยยี่ มบา น ฯลฯ เพ่อื
นําขอมูลที่ไดไปวินิจฉัยและวางแผนตอไป 2) การวินิจฉัยหรือประเมินปญหา (Assessment) คือ การนําขอมูลที่ไดมาวินิจฉัยปญหาทางดานจิตใจและสังคม เปนการประเมนิ
บุคลิกภาพและสถานการณหรือส่ิงแวดลอม อาทิ ครอบครัว กลุม ชุมชนของผูใชบริการ เพื่อหาความเช่ือมโยงท่ีเปนตนเหตุของปญหา 3) การวางแผนใหความชวยเหลือ
(Planning) คือ การวางแผนในการแกไขปญหา โดยจะวางแผนรวมกับผูใชบริการเพ่ือใหผูใชบริการไดเลือกแนวทางแกไขปญหาดวยตนเอง 4) การลงมือใหความชวยเหลือ
(Implementation) คือ การใหค วามชวยเหลือ โดยแบงออกเปน 2 ลกั ษณะ ไดแ ก การใหความชวยเหลือในภาวะรีบดวนหรือในภาวะวิกฤติ และ การใหความชวยเหลือใหเกิด
การเปลีย่ นแปลงในระยะยาว 5) การตดิ ตามผล (Follow up) คอื การตดิ ตามและประเมนิ ผลวาการใหความชวยเหลือทไี่ ดดําเนนิ การไปนน้ั มีผลตอ ผูใชบริการหรอื ไม อยางไร มี
อุปสรรคปญ หาอยา งไร เพื่อนาํ มาปรบั แผนการใหความชว ยเหลืออกี ครั้งหรอื ยุติการใหความชวยเหลือ
7 การใหค ําปรกึ ษา หมายถงึ กระบวนการใหค าํ ปรกึ ษาท่ีใชในการปฏบิ ัติงานสังคมสงเคราะห โดยอาศยั สมั พนั ธภาพอันดรี ะหวางผูใหก ารปรึกษาและผูรบั การปรึกษา ซง่ึ ผูใหการ
ปรึกษาใชเทคนิคตามทฤษฎี เพ่ือชวยเหลือและเอื้ออํานวยใหผูรับการปรึกษาสํารวจและทําความเขาใจปญหา สาเหตุของปญหา ความตองการของตน ตลอดจนสามารถหา
วิธีแกไขปญ หาเหลาน้ันดวยตนเอง

60

รายงานสบื เน่ืองการสัมมนาวิชาการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปที่ 62

ปญ หา การวางแผนอนาคตใหแ กผ ูใชบริการ เปนตน ใหค วามรูในเรือ่ งอนามยั เจรญิ พนั ธุ การดแู ลตนเองเม่ือตั้งครรภ การดแู ล
บุตร ตลอดจนดแู ลและคุมครองมารดาตัง้ ครรภไมพรอมเสมอื นเปนผูปกครองตลอดระยะเวลาที่อยใู นบานพักฉุกเฉนิ

นักจิตวิทยาสําเรจ็ การศึกษาระดบั ปริญญาตรีและโททางจิตวิทยาโดยตรง ผานการเปนนักจิตวิทยาของโรงพยาบาล
รามาธิบดีมากอ นและเขามาปฏิบัติหนาทใี่ นบา นพกั ฉกุ เฉนิ เปน เวลา 8 ป รบั ผดิ ชอบการฟน ฟเู ยยี วยาทางจติ ใจดวยการทาํ กลุม
บําบัดรวมกับนักสงั คมสงเคราะห ประเมนิ สภาพจิตของผูใชบรกิ ารเบ้ืองตน ตลอดจนใหความรูในเรอ่ื งวชิ าการแกเด็กที่เขามา
ใชบรกิ ารในบา นพกั ฉุกเฉิน เชน การสอนวชิ าคณติ ศาสตรแ ละภาษาองั กฤษ เปนตน

นักกิจกรรมผูมีประสบการณในการเปนอาสาสมัครเผยแพรความรูเกี่ยวกับการปองกันตนเองในเร่ืองเพศและ
ปฏิบัติงานมาเปนระยะเวลาประมาณ 10 ป รับผิดชอบการจัดกิจกรรมกลมุ เพ่ือปรับเปลีย่ นพฤติกรรมและทศั นคตใิ นเรอ่ื งเพศ
แกผใู ชบรกิ ารในบา นพักฉกุ เฉนิ และเผยแพรค วามรูใ หแ กช ุมชน โรงเรียน ตลอดจนหนว ยงานภายนอกท่สี นใจ

ในการน้ีผูเขียนใชวิธีการสัมภาษณเชิงลึกโดยใชแนวคําถามแบบก่ึงโครงสรางเพื่อเปนแนวทางในการสนทนาและ
แลกเปลีย่ นใหส หวชิ าชพี บอกเลาเรื่องราวของตนในประเด็นการตระหนักถงึ ความสําคญั ของทักษะชวี ติ เปน เคร่อื งมอื และใชต วั
ผูเขียนเองเปนเครื่องมือในการเขาถึงและทําความเขาใจกอนจะนําขอมูลท่ีไดมาวิเคราะห และทําความเขาใจประสบการณ
ที่สหวชิ าชพี เลาโดยไมต ดั สนิ คณุ คา ซงึ่ เร่อื งเลาเหลานั้นเปนส่ิงซึ่งสะทอนใหเห็นถึงแงม ุมความคิด คานิยม คณุ คา คติ ความเชอื่
วฒั นธรรม ท่ีสหวิชาชีพรสู ึก รับรู และเขา ใจตอ ประสบการณของตนเอง

นอกจากนี้เพื่อใหขอมูลที่ไดมีความเที่ยงตรง จึงไดมีการตรวจสอบและวิเคราะหขอมูล โดยการสัมภาษณท้ังสห
วชิ าชพี และมารดาตั้งครรภไมพรอมในประเด็นท่ีเกี่ยวของกับการรบั รูทักษะชีวิต กจิ กรรม ฯลฯ เพื่อใหเกิดความเขาใจที่ถูกตองและ
ตรงกับความเปนจริง และเมื่อเก็บขอมูลไดครบถวนแลว จึงไดนําขอมูลที่ไดมาวิเคราะห โดยการนําขอมูลท่ีไดมาถอดรหัส
จําแนกประเดน็ ทีท่ าํ การศกึ ษา เปรยี บเทียบขอ มลู ในประเด็นกจิ กรรม ตลอดจนทศั นะทีเ่ หมือนหรอื แตกตาง เพ่ือวเิ คราะหแ ละ
สังเคราะหถึงมุมมองของสหวิชาชีพท่ีมีตอทักษะชีวิต และความเช่ือมโยงของกิจกรรมวามีความสัมพันธกับการเปล่ียนแปลง
พฤตกิ รรมของมารดาต้ังครรภไมพรอมอยางไร เพื่อสรุปผลเปนความรูใหมตอ ไป

ผลการศกึ ษา
บานพักฉุกเฉินสมาคมสงเสริมสถานภาพสตรี ในพระอุปถัมภ พระเจาวรวงศเธอพระองคเจาโสมสวลี พระวรราชาทิ
นัดดามาตุไดจัดกิจกรรมท่ีใหบริการแกกลุมผูใชบริการต้ังครรภไมพรอม โดยมีวัตถุประสงคเพ่ือใหมารดาตั้งครรภไมพรอม
สามารถปรับวิธีคิดที่มีตอตนเองและมีมุมมองใหมๆ ตอปญหาท่ีเผชิญอยูไดอยางหลากหลาย สามารถแกปญหาดวยตัวเองได
ภายใตการพิจารณาทางเลือกตางๆ อยางรอบคอบ มีความตระหนักในขอดีขอเสียของแตละทางเลือกและสามารถเลือก
เสนทางชีวิตตัวเองไดอยางเหมาะสม เคารพความแตกตางของแตละบุคคล มีทักษะการตอรอง การปฏิเสธ การยืนหยัดใน
ความคิดของตนเอง และทักษะการสื่อสารอื่นๆ ท่ีจําเปนตอการมีคณุ ภาพชีวิตที่ดี ทั้งนี้เพื่อใหมารดาตง้ั ครรภไมพรอมภมู ิใจใน
คุณคาของตัวเองและสามารถกลับไปใชชีวิตในสังคมไดอยางมีความสุขและปลอดภัยภายใตพื้นฐานของความรับผิดชอบ
(อางอิงจากเอกสารโครงการมุงหนาสูอนาคต (คุณแมมือใหมหัวใจวัยรุน) โดยกิจกรรมท่ีบานพักฉุกเฉินจัดบริการไว
ประกอบดวยหลักสูตรเสริมทักษะชีวิต 3 หลักสูตร ไดแก 1) คุณแมมือใหม (หลักสูตรเตรียมความพรอมกอนคลอด) 2) มุง
หนาสูอนาคต (คุณแมม อื ใหมห ัวใจวัยรนุ ) และ 3) ศลิ ปะบําบัด
สําหรับกิจกรรมคุณแมมือใหม (หลักสูตรเตรียมพรอมกอนคลอด) น้ัน เปนโครงการท่ีมุงเนนการเตรียมตัวมารดา
ต้ังครรภไมพรอมใหพ รอมกับการเล้ียงดทู ารกและดูแลตนเองชวงระหวางต้งั ครรภและหลงั คลอด ประกอบกับการสรางความ
มน่ั ใจและเชอื่ มนั่ ในความเปนแมใ นตนเอง เปน กจิ กรรมทีส่ อดแทรกการเสริมพลงั อํานาจ ใหทกั ษะ ใหค วามรู โดยนกั จิตวิทยาและ
นักสังคมสงเคราะห ลักษณะของกจิ กรรมเปน การอบรมเทคนิคการเลย้ี งดูและมีการฝกปฏบิ ัติจริง ควบคไู ปกบั การปรับทัศนคติ โดยจะ
ทํากิจกรรมกลุม กลุมละ 2 – 8 คน 9 คร้ัง ครั้งละ 3 ช่ัวโมง และมีการทําแบบทดสอบกอนและหลังการเขาอบรม เนื้อหาที่อบรม
ใหแกมารดาตงั้ ครรภไ มพรอ ม ไดแก อนามัยเจรญิ พันธุ พัฒนาการทารก การดูแลทารก เชน การใหนม, การดัดขา, การดแู ลหลงั

61

รายงานสืบเนือ่ งการสัมมนาวชิ าการเนื่องในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

ขับถาย, การใหยา, การนวดตัว, การปอ งกันโรค, การทาแปง ฯลฯ ซ่ึงตลอดกระบวนการจะสอดแทรกการปรบั เปล่ยี นทัศนคติ
โดยการชี้ใหมารดาตัง้ ครรภไ มพรอมตระหนักถึงประสบการณและชีวิตของตนเอง คนหาความสามารถหรือความเขมแข็งของ
ตนเอง เพื่อเสริมพลังอํานาจและปรับเปล่ียนทัศนคติและพฤติกรรม ฝกทักษะการคิดที่เรียกวา “วัคซีนใจ” ผานการพูดคุย เลา
เร่อื ง สอนใหรูจ ักความผิดหวัง ไมสามารถไดดงั่ ใจทุกอยา ง ตอ งแพใหเปนเจบ็ ใหเปน อกี ทั้งยงั ใหว างแผนอนาคตจากปจจุบัน ถงึ
5 ปขางหนา (ระยะเวลาแลวแตกรณ)ี ซ่ึงเปน การเสนอทางเลือกหลายๆ ทางเพ่ือการดาํ เนนิ ชีวิตในอนาคต นอกจากนีย้ ังมีการ
ทํากิจกรรมกลุมกับผูปกครอง ทุกวันอาทิตยสุดทายของเดือน เพื่อแลกเปล่ียนเรียนรูครอบครัวของกันและกัน ปรับทัศนคติ
พฤติกรรมการแสดงออกตอลูก เชน การกอด ฯลฯ อกี ดว ย

สวนกิจกรรมมุงหนาสูอนาคต (คุณแมมือใหมห ัวใจวัยรนุ ) มุงเนนการเสรมิ พลังอํานาจใหแ กมารดาตั้งครรภไ มพ รอ ม
(และสามีในกรณีที่สามีตอ งการเขา รว ม) ซ่งึ การเสรมิ พลังอาํ นาจน้ัน Gibson (1991, อา งถึงใน ถนอมศรี รกั ษส วัสด์ิ, 2550) ให
ความหมายของการเสริมสรางพลงั อํานาจวา เปนแนวคิดท่ีอธิบายกระบวนการทางสังคมของการแสดงการยอมรับช่ืนชม การ
สงเสริม การพัฒนาและการเสริมสรางความสามารถของบุคคลในการตอบสนองความตองการของตนเอง แกไขปญหาดวย
ตนเอง และสามารถใชทรัพยากรท่ีจําเปนในการดํารงชีวิต เพ่ือใหเกิดความรูสึกเช่ือม่ันในตนเองและรูสึกวาตนเองมีอํานาจ
สามารถควบคุมความเปนอยูหรือชีวิตของตนเองได Clifford (1992, อางถึงใน ถนอมศรี รักษสวัสดิ์, อางถึงแลว) ให
ความหมายวา การเสริมพลังอํานาจเปน แนวทาง หรือ กระบวนการ การพัฒนาชีวิตของคนที่ไมม ีอํานาจ ใหเปนคนท่ีมีอํานาจ
ในตนเอง มคี วามรูสกึ มั่นใจในตนเอง มีความเปน อสิ ระ และรสู ึกวาชวี ติ มคี ุณคา และจุฬารตั น สุริยาทยั (2547) ใหค วามหมาย
วา กระบวนการเสริมพลังอาํ นาจ เปนกระบวนการท่เี สรมิ สรา งใหบุคคล องคก ร มีพลงั อํานาจในการควบคมุ ชวี ิตของตน มีการ
พัฒนาขีดความสามารถในการควบคุมปจจัยตางๆ ที่มีผลตอชีวิต การงาน ความสําเร็จและความเปนอยูของตนเอง เปน
กระบวนการสงเสรมิ อํานาจท่ีจะเกิดความรวมมอื ความเทาเทยี มกัน ความมสี วนรว มในการตดั สนิ ใจ เปน การถา ยเทอาํ นาจให
เกิดการเทาเทียมกัน เปนกระบวนการทางสังคมท่ีแสดงถึงการยอมรับการสงเสริม การชวยเหลือ ช้ีแนะใหบุคคล องคกรเกิด
ความสามารถทีจ่ ะดาํ เนินการสนองความตอ งการของตนเองได โดยสรุปการเสรมิ พลังอํานาจจึงหมายถงึ กระบวนการทางสงั คม
ท่ีชวยสรางเสริมใหบุคคล กลุมคน หรือชุมชน เกิดความเช่ือม่ันในตนเอง รูสึกมีคุณคา มีอิสระ มีพลังอํานาจในการเลือกแนว
ทางการดําเนินชีวิตของตนเอง สามารถเลือกใชทรัพยากรท่ีเหมาะสมกับตนเองได ชวยพัฒนาศักยภาพในการตัดสินใจแกไข
ปญหาของตนเองและสามารถควบคมุ ชวี ิตตนเองได ซึ่งจะสงผลใหบ ุคคลเกิดความสามารถในการตอบสนองความตองการของ
ตนเองและสามารถปฏิบัตหิ นาท่ีตามบทบาทของตนเองไดอ ยา งเหมาะสม

ท้ังน้ี Gibson ยังกลาวถึงการเสริมพลังอํานาจวาทําไดโดยผาน 4 ขั้นตอน ไดแก 1) การคนพบสภาพการณจริง
(Discovering Reality) คือ การพยายามใหบุคคลคนพบและยอมรับความจริง ยอมรับเหตุการณท่ีเกิดขึ้นจริง ประกอบดวย
การตอบสนองของบุคคล 3 ดาน คือ ดานอารมณ ดานสติปญญาและการรับรู และดานพฤติกรรม 2) การสะทอนคิดอยางมี
วิจารณญาณ (Critical Reflection) เม่ือบุคคลเริ่มตระหนัก เร่ิมอดทน และเริ่มคิดแสวงหาโอกาสท่ีชวยใหตนรอดพนจาก
ปญหา น่ันหมายถึงบุคคลผูนั้นสามารถคิดวิเคราะหอยางมีวิจารณญาณได และแสดงใหเห็นวาบุคคลพรอมตอการเผชิญหนา
กับปญหาแลว 3) การตัดสินใจเลอื กวิธีปฏิบัตกิ จิ กรรมท่ีเหมาะสม (Taking Charge) เมื่อบุคคลคดิ อยา งมีวจิ ารณญาณได ก็จะ
สามารถเลือกแนวทางในการแกปญหาและแนวทางในการดําเนนิ ชีวติ ไดด วยเหตุผลอยา งเหมาะสม 4) การคงไวซ่ึงการปฏิบตั ิที่
มีประสิทธิภาพ (Holding On) คือ การที่บุคคลมีวิธีการคิดที่มองเห็นถึงศักยภาพและคณุ คาของตนเอง และยังพยายามคงอยู
ดวยตนเองแมเ วลาจะผา นไปแลว จึงอาจสรปุ ไดว า กระบวนการเสรมิ พลังอํานาจนั้น ในขัน้ ตนตอ งเปด โอกาสใหบคุ คลเกดิ การ
ทบทวนตนเอง เพื่อใหคนหาตัวตน ศักยภาพของตน ตลอดจนทบทวนไปถึงเหตุการณ และเหตุผลท่ีทําใหเกิดเหตุการณตาม
ความเปนจริง ใหบุคคลเกิดการยอมรับความเปนจริงและเล็งเห็นตนเหตุของปญหา เมื่อบุคคลคนพบก็จะรูสึกเห็นคุณคาใน
ตนเอง หรือเห็นขอดอยที่ตนเองควรแกไข และคิดเลือกหาวิธี ตลอดจนทรัพยากรเพ่ือชวยเหลือตนเองใหผานพนปญหาไปได
และแกไ ขขอดอ ยตามทต่ี นตอ งการได เมอ่ื สามารถทาํ ไดตามที่บุคคลคาดหวังก็จะเปน การสรางพลังอํานาจ ซ่งึ เมือ่ บุคคลเรยี นรู
ทจ่ี ะเสริมพลงั อํานาจตนเองไดส ่ิงสาํ คญั อีกกระบวนการคือการนํากระบวนการนไ้ี ปประยุกตใชในอนาคตอยางยั่งยืนเพือ่ ตนเอง

62

รายงานสบื เนอื่ งการสัมมนาวิชาการเนือ่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ี่ 62

ตอ ไปได ดังน้ันจึงเปน ประโยชนต อการเพิม่ พนู ทักษะชีวติ ของบุคคลดวย เพราะเมอ่ื บคุ คลมีพลังอํานาจ ตระหนกั ถึงคณุ คา ของ
ตนเอง นั่นแสดงถึงความสามารถในการคิดพิจารณาในมุมมองท่ีเปนประโยชนตอ ตนเอง คิดในแงบวกได ซึ่งจะชวยใหบุคคลมี
ความเขมแข็งที่จะเผชิญกับภาวะปญหาดวยการปรับมุมมองความคิด เปนการคิดอยางสรางสรรคซึ่งถือเปนทักษะชีวิตอยาง
หน่งึ ดวย เมือ่ บุคคลมพี ลงั อํานาจจะมแี รงปรารถนาในการทําชีวิตใหดขี ึ้นตามแบบแผนของตน ก็มักจะเปดกวางตอส่ิง ตอ การ
เรียนรสู ิง่ ใหมๆ ชว ยใหง ายตอ การสรา งเสรมิ หรือพัฒนาทกั ษะชวี ิตดวย

อยา งไรกต็ ามกระบวนการเสรมิ พลังอํานาจตองใชระยะเวลานานและตอ เน่ือง และไมใชส ่ิงทเ่ี สริมเตมิ แลว จะคงอยไู ป
ตลอด แตเปนกระบวนการท่ีทํางานกับวิธีคิดของบุคคล หากจะทําใหบุคคลสามารถมีพลังอํานาจไดอยางยั่งยืน สามารถ
ชวยเหลือตนเองและสรางพลงั อํานาจใหก ับตนเองได ก็ตองปรับวิธีคิดของบุคคลใหมองเห็นศกั ยภาพและคุณคา ของตนเองไห
ได

สําหรับกิจกรรมมุงหนาสูอนาคต (คุณแมมือใหมหัวใจวัยรุน) เปนกิจกรรมกลุมที่ใหความรูในเร่ืองทางเลือก การ
จดั การกับอารมณค วามรูส กึ ของตนเอง ปรับทศั นคติและใหค วามรูในเรื่องเพศและเพศสมั พันธ การยอมรับความแตกตา ง เปน
ตน กจิ กรรมนด้ี าํ เนนิ กจิ กรรมโดยนกั สังคมสงเคราะห นักจติ วทิ ยา และวิทยากรภายนอก ซงึ่ จะผลดั เปล่ยี นกันไปตามประเภท
ของกิจกรรม โดยทําสัปดาหละ 1 คร้ัง รวม 8 สัปดาห (แตละครั้งใชระยะเวลาไมเทากัน สวนมากมักจะใชเวลา 3 ชม.) และมี
การทาํ แบบทดสอบกอ นและหลังการเขา อบรม โดยเนอ้ื หาในแตละสัปดาห ประกอบดวย 1) เรื่องเกย่ี วกบั สมาคม และ ทฤษฏี
(ไขดาว) ผานกิจกรรมเกมส นิทานไมร จู บ ไพบอกอารมณ เปน การสรางเสรมิ ทักษะในเรือ่ งการฟง การอยูรวมกับผอู ื่น และการ
ตามทันอารมณของตนเอง 2) เรื่อง การฟงดวยหัวใจ ผานกิจกรรมของขวัญที่มีคาท่ีสุดในชีวิต และ Logo (ฉันคือ) เพ่ือสราง
เสริมทักษะในเรอื่ งการฟง คนหาความเขมแข็งของตนเอง และสรา งเสรมิ ทักษะการตระหนักรูใ นตนเอง ทําความเขา ใจตนเอง
3) เร่ือง การบอกและพูดถึงอารมณความรูสึกจากดานในผานกิจกรรมมองตาง คิดตาง ทําตาง และทบทวนและแบงปน
ประสบการณ เปน การเปดโอกาสใหม ารดาตัง้ ครรภไมพรอ มไดทบทวนตนเอง สาํ รวจความคดิ ที่เหมือนและความคิดทแี่ ตกตาง
จากสมาชกิ กลมุ เพอื่ ฝก การเปด ใจกวา ง ยอมรบั ความแตกตา ง และฝก การคิดอยางมเี หตุผลได 4) เรอื่ ง ความแตกตา งและการ
ยอมรับความตาง ผานกิจกรรมกิจกรรมตัวฉันและจักรวาลของฉัน เปนการเปดโอกาสใหมารดาต้ังครรภไมพรอมไดทบทวน
ตนเอง สํารวจความคดิ ทีเ่ หมือนและความคิดท่แี ตกตา งจากกรอบของบริบทสังคมของตนเอง เพ่อื ฝกยอมรับความแตกตา งและ
หาแนวทางท่ีอยูรว มในสังคมภายใตความแตกตาง 5) เรื่อง การอยูรว มในสังคมที่มีกนั และกันผานกิจกรรมตากผา และ Gender
box ซ่งึ มงุ สรา งความเขาใจและคํานิยามใหมใ นเรื่องเพศสภาพ เพศภาวะ และบทบาททางเพศ 6) กจิ กรรมธรรมชาติใหม าและ
สังคมกําหนด ผานกิจกรรมใกลชิดมาก ใกลชิดนอย การปองกันการต้ังครรภ และตอรองอยางไรใหแฟนใชถุงยาง มุงปรับ
ทัศนคติในเรือ่ งเพศในเกดิ ความเทา เทยี มกนั และสรา งเสริมทักษะการปองกันตนเองในเรอื่ งเพศสมั พันธ ฝก การปฏิเสธและการ
ตอรอง 7) เรื่อง ความสําคัญของการคุมกําเนิด เปนการใหความรูและปรับทัศนคติในเรื่องการคุมกําเนิด ฝกการคิดและ
ตัดสินใจดวยเหตุผล และ 8) ทบทวนบทเรียนเรือ่ ง คุณคาของตัวเราเอง เพ่ือช้ีใหมารดาต้งั ครรภไมพรอ มเห็นพลงั อํานาจของ
ตน รูสึกวาตนเองมคี ณุ คา และสามารถดงึ เอาพลงั อํานาจของตนเองเปน หลกั ยดึ ในการดําเนินชีวิต

สําหรับกิจกรรมศิลปะบําบัดน้ัน เปนอีกกิจกรรมที่ชวยเสริมสรางทักษะชีวิตใหแกมารดาตั้งครรภไมพรอม ในอดีต
บา นพกั ฉกุ เฉนิ ใชการบาํ บดั โดยการพูดคยุ ใหค ําปรึกษาเปน หลัก ตอมาไดน าํ กระบวนการศิลปะบาํ บดั (Creative Expressive
Therapy for Mental Wellness) มาใชใ นการบําบดั ดูแลผหู ญิงและเดก็ ท่ปี ระสบปญหาความรนุ แรงทีพ่ กั อยูใ นบา นพักฉกุ เฉนิ
ซึ่งพบวา เปนวิธกี ารท่ีเหมาะสมอยา งยงิ่ โดยเฉพาะในกรณีทคี่ วามเสียหายของสภาพจิตใจท่เี กดิ ขึ้นน้นั สรางความเจ็บปวดเกินกวาจะ
พูดถงึ ตรงๆ หรือในกรณเี ด็กซึ่งมขี อจํากัดในดานความสามารถการใชคาํ เรยี บเรยี งความคิด เปน ตน ถือเปนการเพ่มิ ชอ งทางใน
การเขาถึงและเยียวยาสภาวะจิตใจเด็กและสตรีผูถูกกระทําไดอยางน่ิมนวล และยังชวยในการปรับสภาพอารมณ จัดการกับ
อารมณแ ละความเครยี ด ชวยในการปรับตัว ซง่ึ เปนการสรางเสริมทักษะชีวิตอยา งหน่งึ

63

รายงานสบื เนอ่ื งการสัมมนาวิชาการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ่ี 62

สําหรับคําถามที่วาสหวิชาชีพ ซ่ึงประกอบดวยนักสังคมสงเคราะห นักจิตวิทยา และนัก
กิจกรรม ตระหนกั รูถ ึงความสาํ คัญของทักษะชีวิตที่มีตอมารดาตัง้ ครรภไมพรอ มอยางไรน้ัน อาจตอง
หาคาํ ตอบจากคําถามทวี่ าสหวชิ าชีพตระหนกั ถึงทกั ษะชวี ิตไดอยางไร

จากการพูดคุยพบวาสหวิชาชีพไดรับการอบรมเก่ียวกับการสรางเสริมทักษะชีวิตใหแกผูใชบริการกอน โดยสมาคม
สงเสริมสถานภาพสตรีฯ ท่ีปฏิบัติงานใหการชวยเหลือผูหญิงและเด็กมาอยางยาวนาน เปนระยะเวลากวา 33 ป เล็งเห็นวา
ทักษะชีวิตมีผลตอการปรับตัวของผูใชบริการในการกลับไปดําเนินชีวิตตามปกติไดอยางไมเกิดปญหาซํ้าเดิมอีก จึงได
ประสานงานกบั สภากาชาดไทยและองคก รตางประเทศทเี่ ปน เครอื ขา ยของสมาคมสงเสริมสถานภาพสตรฯี ซ่งึ มีความรใู นเรื่อง
ทกั ษะชีวิตเขามาอบรมแกส หวชิ าชีพ และนําองคความรูนัน้ มาประยกุ ตเปน หลกั สูตรทใี่ หบ รกิ ารแกม ารดาตั้งครรภไ มพ รอม

ในเรื่องการตระหนักรูถึงความสําคัญของทักษะชีวิตที่มีตอมารดาตั้งครรภไมพรอมอยางไรนั้น พบวาสหวิชาชีพมี
ทัศนะไปในทิศทางเดียวกันคือเห็นถึงความสําคัญของทักษะชีวิต ทั้งน้ีมีการใหความหมายของทักษะชีวิตตางกันไปในแตละ
วิชาชีพแตมีความหมายในลักษณะเดียวกันคือเปนความสามารถในการนําพาชีวิตรอดจากสถานการณตางๆ ในชีวิต โดยนัก
สงั คมสงเคราะห กลาววา

“คนเรามันตอ งมที ักษะในการเรียนรู ปอ งกนั ทุกอยา งแหละ ถาเราไมมีทักษะอะไรเลย เราก็จะไมร เู ลย คนเราจาํ เปนตอง
มีทักษะชีวิตทุกทกั ษะแหละ ไมวา จะเปนเร่อื งของการปองกันตัวเองกด็ ี ในเรอ่ื งของทกุ ส่งิ ทกุ อยา งแหละ มันสําคญั เรอ่ื งของการ
อยูรวมกนั ในสังคมถาเราไมม ีทกั ษะในการอยูรว ม เราอยูไ ดไหม เราจะตอ งเปนคนท่ีตตี ัวออกหางจากวงจรสังคมไมไ ด ทําไมเรา
ตองมีตรงน้ี เราตองมคี วามมัน่ ใจ ตองมีมนุษยสัมพันธ มีอะไรหลายๆ อยาง ทักษะในการรจู ักตนเอง รูจักคนอ่ืน ถาเราไมรจู ัก
ตนเองเราจะรูจ ักคนอื่นม้ยั ทํางานรวมกับคนอ่ืน เราตองเรียนรูก ับเขา รูจักสังคม เพื่อนรวมงาน มันจําเปนหมดนะคะ ขาดส่ิง
หน่ึงสิ่งใดไมได มันตองควบคูกัน รูเขารูเรา ใจเขาใจเรา ทักษะมันก็เหมือนวัคซีนใจนะคะ เราใหภูมิคุมกันเขาเยอะๆ เม่ือเขา
เจอปญ หา หรอื อาจจะมคี ําถามทมี่ ันแรงๆ ข้นึ มา ลองใหเ ขาแกซิ เขาแกไ ดไ หม ถา เขาแกไดก โ็ อเค ถาแกไมไ ดเรากต็ องบอกวา
แกยังไงลองคิดดูกอน ใหเขาคิดเองกอน ถาคิดไมไดเราก็คอยๆ บอกทีละนิด ทีละหนอย แกไขปญหาอะไร ยังไง อยางง้ีนะคะ
ทกั ษะท่ีเราจะตอ งฝก ใหเขาเรยี นรู อะไรทม่ี นั เผชิญหนา แลวเนย่ี เราจะกลวั มนั ไหม จะวิ่งหนี หรือเราจะสมู นั บางทคี าํ ถามบาง
คําถามเนยี่ เราก็จะบงบอกนิสัยใจคอของเดก็ ไดเหมอื นกนั ”

ทัศนะขางตน สะทอนใหเห็นวานักสังคมสงเคราะหตระหนักวาทักษะชีวิตมีความสําคัญตอการดําเนินชีวิตในสังคม
ของบคุ คลมากเพราะเปนเครื่องมือทช่ี วยใหบุคคลเอาชนะอุปสรรคและปกปองตนเองใหรอดพน จากปญหาไดและนิยามทักษะ
ชวี ติ วาเปน เหมือน ‘วัคซนี ใจ’ ซึง่ สหวชิ าชพี ชวยกันฉดี วัคซีนภูมคิ ุม กนั หลายตอ หลายโรคใหกับมารดาตั้งครรภไ มพ รอม เพ่อื ให
มารดาตัง้ ครรภไ มพรอมสามารถตดั สนิ ใจแกปญ หาในชีวติ ได จดั การกับอารมณและความเครียดของตนได สามารถเอาตัวรอด
ในสังคมได เตรียมความพรอมการเปนแมใหเลี้ยงลูกเปน ฯลฯ เปนเสมือนคูมือชีวิตเอาไวหยิบใชเมื่อเกิดปญหา และมี
ความสัมพันธก ับความรูเร่ืองราวตางๆ ในชีวิตของแตละบคุ คล คลายคลงึ กับนักจติ วิทยาท่ีกลาวถึงทักษะชีวิตวา “คําวาทักษะ
ชีวิตมันตองผานกระบวนการต้ังแตฟงกอน ฟงความรู พอฟงแลวจนเรียกวาเขาใจ ผานความคิด ผานกระบวนการคิด ถึงมา
ปฏิบัติ ทําซํ้าๆ มันถึงจะกลายเปนทักษะ ตองเขาใจแลวถึงจะมาทํา” “เขาใจแลวมันก็จะมีRole Play มีวิธีการปฏิบัติใหเขา
ลองทําดู ในครั้งตอไปก็อาจจะมาทวนซ้ํา ทําอยางนี้ซ้ําๆไปอีกเรื่อยๆ จะเกิดทักษะ เกิดความเคยชิน ก็ตองทําซ้ําๆ ทําดวย
ความมั่นใจ บอยๆ” กลา วคอื ทกั ษะชวี ิตเกดิ จากฟงหรือเห็นความรู เกดิ เปนความเขาใจ ผานกระบวนการคิด แลวนาํ มาปฏบิ ัติ
ซํ้าๆ จนกลายเปนทักษะ เปนความสามารถท่ีจะติดตัวไปตลอด ซ่ึงนักกิจกรรมเห็นคลายคลึงกับนักสังคมสงเคราะหท่ีวาเปน
เคร่ืองมือท่ีชวยใหบุคคลสามารถอยูรอดในสังคมไดดวยตนเองโดยไมเปนภาระหรือเบียดเบียนใคร สะทอนผานขอความที่วา
“พี่วามันเปนองคประกอบของชีวิตท่ีทําใหมนุษยคนหน่ึงอยูรอด โดยไมรบกวนคนอื่น ถาไมรบกวนคนอื่นไดก็จะรูจักแบงปน
เอง สําหรับพ่ีมเี ทานี้ อยูรอดปลอดภัยไมทํารา ยใครไมรบกวนใคร จะบอกวาเอาตวั รอดมนั กม็ ีอคติอยใู นนั้น พยายามทาํ อะไร
ดวยตัวเองกอนจะรองขอ ไมเ บียดเบียนใคร” และยังเห็นตรงกับนกั จิตวทิ ยาและเนนยํ้าไปที่การปฏิบัติซ้ําๆ วาบทบาทสมมตุ ิมี

64

รายงานสืบเน่ืองการสัมมนาวิชาการเนื่องในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ่ี 62

ความสําคัญอยางยิ่งในการสรางความเคยชินตอการแกไขสถานการณปญหา เม่ือมารดาตั้งครรภไมพรอ มออกจากบานพักไป
เจอกบั สถานการณทเ่ี คยถูกใหแ กไ ขมาแลว ก็จะชวยในผา นพน ปญหาไปไดงายขน้ึ เชน การฝกปฏเิ สธแฟนท่ขี อมเี พศสมั พนั ธโดยไม
ปอ งกัน เปนตน

นอกจากน้ีสหวิชาชพี ยังเหน็ ถึงการเปล่ยี นแปลงของมารดาตงั้ ครรภไมพรอ มทเ่ี ขารวมการอบรมสรางเสริมทักษะชีวิต
วา มีการเปล่ียนแปลงในหลายดาน ท่ีเห็นเดนชัดท่ีสุดคือการอยูรวมกับผูอืน่ สหวิชาชีพเห็นตรงกันวามารดาตัง้ ครรภไมพรอ ม
สามารถปรบั ตวั อยรู วมกับเพอื่ นสมาชิกในบา นพักฉกุ เฉินไดเร็วกวามารดาตง้ั ครรภไ มพ รอมที่ไมไ ดเ ขา รวมอบรม มีความเหน็ อก
เห็นใจเพ่ือนไดมากขึ้นกวา ตอนแรก และมีวินัยในตนเอง รับผิดชอบหนาที่ของตนท่ีไดรบั มอบหมาย นักจิตวิทยากลาววา “ใน
เบ้ืองตนการเปลี่ยนแปลงอาจจะยงั ไมม าก เทาท่ีสังเกต การดูแลตัวเองก็มีมากขึ้นในเรื่องความสะอาดในหอ ง การดูแลเสื้อผา
การดูแลตนเอง การกินอาหารใหตรงเวลา รวมถึงบางคนจะมีเรื่องของยาบํารุงครรภ ยาตานเช้ือ ซ่ึงการดูแลยาจะเปนหนาที่
ของนักสังคมฯ เขาก็มีทําอะไรตรงเวลามากข้ึน กอนหนาน้ันคือตรงกันขาม” เมื่อมารดาตั้งครรภไมพรอมแตละคนมีวินัยมาก
ขน้ึ จงึ ไมเปนภาระของเพ่ือนที่อยเู วรประจาํ วันรวมกัน มีสมั พนั ธภาพทดี่ ีกับเพือ่ นผูใชบริการอนื่ ๆ กจ็ ะปรบั ตวั เขากับผอู ืน่ และ
ปรับตัวใหคุนชินกับการเขามาอยูในบานพักฉุกเฉินไดงาย สะทอนใหเห็นวาการทํากิจกรรมท่ีมุงเนนใหเกิดทักษะการสราง
สัมพันธภาพระหวางบุคคลและทักษะการเขาใจผูอื่นประสบความสําเร็จ นักสังคมสงเคราะหซึ่งรับผิดชอบในกระบวนการให
คําปรึกษา และการวางแผนอนาคตรว มกับมารดาต้ังครรภไ มพรอมใหความเห็นวามารดาตั้งครรภไ มพรอมมีการเปล่ียนแปลง
ทางความคิดและพฤติกรรมอยางเห็นไดชัด “เขาจะเทาทันมากขึ้น แลวก็มีความคิดวิเคราะห แลวก็ทําอะไรรอบคอบขึ้น คือ
เมื่อกอน อยา งโมโหอะไรกจ็ ะปบปบ ๆ พอมาตอนนี้ กร็ ูส กึ วา เขาคดิ เขาตดั สนิ ใจ คิดใหร อบคอบกอ น จะพูด จะดา จะวาอะไร
ใคร ก็คิดกอน ระวังในการคบคนมากข้ึน ดูแลเรื่องของการตั้งครรภ เพราะวาเราก็ไดรวู าการตงั้ ครรภนน้ั มีผลดผี ลเสียอยา งไร
แลว กถ็ า เกดิ จะคบพอของลูกหรอื วาจะมีแฟนใหมใ นอนาคตเราตองคดิ ยังไง เขากจ็ ะมีอะไรท่มี นั รอบคอบมากข้ึน แลวกใ็ นเรื่อง
การทํางาน ตอไปหนูก็จะตอ งอดทน ไมอ อกงาย เพราะทีผ่ านมา หนู 3 เดอื นกอ็ อก 4 เดอื นหนูกอ็ อก หนูจะตองทาํ งานหาเงิน
ทํางานที่ตรงกับตวั หนมู ากทส่ี ุด แลว ก็อดทนใหม ากทส่ี ดุ ” สะทอนใหเ ห็นถงึ นักสงั คมสงเคราะหมองวามารดาต้ังครรภไมพ รอม
มีความเทาทนั สามารถคิดวเิ คราะหไ ดรอบคอบมากขึน้

นอกจากน้ีการสรางเสริมทักษะชีวติ ยังสงผลใหม ารดาตง้ั ครรภไ มพ รอ มไดค นพบความสามารถของตนเองอีกดวย โดย
นกั สังคมสงเคราะหเลาถึงคาํ พดู ของมารดาตงั้ ครรภไ มพ รอมท่ีเคยพูดกับตนวา “หนนู กึ วาหนดู แี ลว พอเขามากิจกรรมนี้นะ หนู
นร่ี เู ลยวาหนเู ปนคนแบบน้เี หรอ ตอนแรกหนไู มค ดิ เลยนะ วาหนูมคี วามสามารถอะไรมากมายขนาดนี้ พอกจิ กรรมทอี่ อกมาปุบ
ออ! ไมรูเลยวาหนูเกงดานนี้” ซึ่งการคนพบตนเองน้ีจะชวยในเร่ืองการตัดสินใจเลือกแนวทางการแกไขปญหาที่ตองวางแผน
อนาคตไดด ขี นึ้ เชน การยกลกู ใหส มาคมฯเพื่อจดั หาครอบครัวบญุ ธรรม กรณีท่มี ารดาไมม คี วามพรอ ม การเลอื กฝกอาชพี การ
กลบั ไปเรยี นหรือการประกอบอาชพี เมอ่ื ออกไปจากบานพัก เปน ตน ดวยการปฏบิ ตั งิ านใกลชิดกับมารดาตง้ั ครรภไ มพรอมและ
เหน็ ถงึ การเปลี่ยนแปลงดังกลาวน้ี สหวิชาชพี จึงตระหนักวาทกั ษะชวี ติ มีความจําเปนตอการปรบั ตวั ของมารดาต้งั ครรภไ มพ รอ ม
ในการเผชิญกบั ปญ หาและการอยรู วมกบั ผอู น่ื ท้งั ขณะที่อยูในบา นพกั ฉุกเฉินและเม่ือออกจากบานพกั ฉุกเฉินไปแลว

อยางไรก็ตามในดานการจัดการอารมณและความเครียดยังเปนทักษะท่ีฝกไดยาก และไมสามารถเห็นการ
เปล่ียนแปลงของมารดาต้ังครรภไมพ รอมในเรอ่ื งการจัดการกับอารมณไ ดชัดเจนนัก โดยนักกิจกรรมใหความสําคัญกับทักษะ
การจัดการกับอารมณมาก และเห็นวาจําเปนที่จะตองสรางเสริมเปนอันดับตนๆ โดยกลาววา “ทักษะท่ีตองใหเขาเปนพิเศษ
คือเรอ่ื งของการจดั การอารมณ ยากมากเลยนะ ท่ีพต่ี อบวา ยากเพราะพเี่ องกย็ งั จดั การอารมณไ มไ ดด ีเลย ตวั เองมีทักษะขนาดนี้
เปนผูสอนและจัดการอารมณตัวเองไมไดดี นับประสาอะไรกับเด็ก แตก็อาจจะเปนการคิดแทนเด็กๆ นะ เด็กๆ อาจจัดการ
อารมณเองได ทักษะการจัดการอารมณก็มีหลายวิธีแหละ มันก็เปนปจเจกแลวแตคน พี่ก็มีวิธีของพี่ คนอื่นก็มีวิธีในแบบของ
เขา พ่ีวามันยากมาก ปญหาในปจจบุ ันไมใชเ ฉพาะในเดก็ นะ ทคี่ นทะเลาะกันเพราะอารมณทง้ั นัน้ จดั การกบั อารมณไ มไ ดก ็เกดิ
ปญหาเยอะ เราจะรูเลยวา ที่เกิดปญ หาเพราะเขาไมเ ขา ใจคนอ่ืน เอาแตต ัวเองเปน หลกั ไมเ ขา ใจคนอื่นเลยตวั เองถูกเสมอ” ทัง้
ยงั เสริมอีกวา “ทกั ษะการจัดการอารมณตองสรา งแตเ ด็ก ใชเ วลานานนะ คนเล้ียงดูตองเปน กอน ถาเดก็ คนไหนใจเยน็ ใหไปดู

65

รายงานสบื เนอ่ื งการสมั มนาวิชาการเนื่องในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปที่ 62

ครอบครัว” สะทอนใหเ ห็นทศั นะท่ีนาสนใจวาบุคลิกภาพและอารมณข องบคุ คลเปนสิ่งทีก่ อตวั ข้นึ มาตั้งแตเปนเด็กและสัมพันธ
กับการเล้ียงดู คนท่ีมีอารมณรอน แมจะฝกใหมีสมาธิตระหนักรูอยูกับตนเอง ฝกควบคุมอารมณของตนเอง แตก็ไมสามารถ
เปล่ียนแปลงพ้ืนฐานนิสัยและสภาพอารมณซึ่งเปนบุคลิกภาพติดตัวมาของเขาไดในระยะเวลาเพียง 2-3 เดือน อาจตองใช
ระยะเวลายาวนานกวาน้ันในการฝกการแสดงอารมณความรสู กึ อยา งเหมาะสม ซงึ่ จะไดผลหรอื ไมกไ็ มส ามารถทราบได เพราะ
ทักษะชีวิตเปนเร่ืองที่ตองอาศัยความสามารถและโอกาสเฉพาะบุคคล หากบุคคลนั้นเคยมีประสบการณท่ีสอนใหเขามีทักษะ
ชีวิตดานตางๆ มากอนก็อาจสามารถเขาใจทักษะชีวิต นําไปประยุกตใชไดดี และมีการเปล่ียนแปลงพฤติกรรมใหเห็นชัดกวา
บุคคลที่ไมเ คยไดร บั ประสบการณท ่ีสอนใหเ ขาเรียนรทู ักษะชีวิตมากอ นได เชน มารดาตงั้ ครรภไ มพ รอมทเ่ี คยผานการตั้งครรภ
มาแลวจะมีความกังวลเก่ียวกับการคลอดนอยกวามารดาตั้งครรภไมพรอมท่ีตั้งครรภเปนทองแรก เปนตน บุคลิกภาพและ
ประสบการณเดิมของแตละบุคคลจึงมีสว นอยางมากในการเรยี นรทู ักษะชวี ิตและการปรับตัวรับมอื ตอปญ หา

นอกจากนี้ยังใหขอสังเกตอีกวาทักษะชีวิตจะเกิดไดตองเริ่มตนจากตัวผูใชบริการตองพรอมกอน กลาวคือการสราง
เสริมทักษะชีวิตใหไดผลจะตอ งเริ่มจากการเสริมพลังอํานาจกอน หากมารดาต้ังครรภไมพรอ มอยใู นสภาวะจติ ใจท่ีไมพ รอมจะ
เปดรบั อะไร สหวิชาชพี ก็ไมสามารถจะใหทกั ษะใดๆ ได แตหากมารดาตง้ั ครรภไมพรอ มไดร ับการเยยี วยา เสริมพลังอํานาจ จน
มีพลังพอที่จะเขาใจตนเองและผูอื่น เร่ิมเปดโอกาสใหตนเอง ทักษะอื่นๆ ทั้งเรื่องความคิดสรางสรรค การจัดการกับอารมณ
ฯลฯ ก็จะตามมา ทกั ษะชีวติ จะเกดิ ขึ้นไดห รือไมจ งึ ขน้ึ อยูก ับพลังอาํ นาจในตวั บุคคลเปน อีกปจ จัยหนึง่ ดวย

การอภปิ รายผลการศกึ ษา
จากผลการศึกษาดังท่ีกลาวไปแลวสะทอนใหเห็นวาสหวิชาชีพตระหนักถึงความสําคัญของทักษะชีวิตที่มีตอมารดา
ต้ังครรภไมพ รอ ม ซึง่ การตระหนกั รดู งั กลา วนน้ั เปน ผลมาจากการเรียนรจู ากการอบรมท่ีสมาคมสงเสริมสถานภาพสตรีฯ จดั ให
เขารวมอบรมและจากประสบการณการทํางานตรงรวมกับมารดาตั้งครรภไ มพรอ มเอง
ในสวนของหลักสูตรการสรางเสริมทักษะชีวิตนั้น เนนหนักไปทางการใหความรูควบคูไปกับการฝกปฏิบัติ และสห
วิชาชีพเหน็ วาสามารถชว ยใหม ารดาต้ังครรภไ มพรอมมีทกั ษะชีวิตมากขึน้ ไดจ ริง และมกี ารเปล่ยี นแปลงพฤติกรรมไปในทางพึง
ประสงคม ากขึ้น ซ่ึงการสรา งเสริมทักษะชวี ิตที่เนนแนวทางการปฏิบัตนิ ี้ สอดคลองกับ แนวคดิ ขององคการอนามัยโลก (อา งถึง
ใน อรัญญา ชุติมา, อางแลว) ที่เสนอเกี่ยวกับการสรางเสริมทักษะชีวิตวาทักษะชีวิตจะเกิดข้ึนไดดีที่สุด ผานการเรียนรูเชิง
ปฏิบัติ (Active Learning) วิธีการเรียนรูท่ีผูเรียนเปนศูนยกลาง (Learn – Centered Methods) ซึ่งการจะไดทักษะชีวิต
ขนึ้ มาน้นั ขึ้นอยกู ับกระบวนการเรียนรทู างสังคม โดยใชกระบวนการกลุมจากการสงั เกต การฝก การใชว ธิ ีการในชัน้ เรียน อาจ
รวมทั้งการทํางานกลุมยอ ย การทํางานคกู ารระดมพลังสมอง การทําบทบาทสมมตุ ิ การโตวาทแี ละการอภิปราย
ไมเพียงแตการฝกปฏิบัติบอยครัง้ จะทําใหเกิดทักษะชีวิตไดเทาน้นั ประสบการณชีวิตก็มีสวนสําคัญยิ่งในการเรียนรู
ทักษะชีวิตของบุคคล ดังเชนท่ีประไพ ประดิษฐสุขถาวร (2556) นักการศึกษา ไดกลาวถึงบทบาทของผูปกครองและครูในการสรา ง
เสริมทักษะชีวิตแกเด็กวา วิธีที่พอแมสามารถสรางเสริมทักษะชีวิตใหแกลูกได ทําไดโดยการเปนแบบอยางที่ดี แสดงความรัก
และยอมรบั ลกู ทาํ ใหล กู มีความปลอดภัยทงั้ รา งกายและอารมณ ควรปลูกฝง ใหล กู เกดิ ศรัทธาตอ ตนเอง โดยการมอบหมายงาน
บานใหลูก ซ่ึงเปนการฝกใหลูกมีวินัยในตนเอง มีความรับผิดชอบ รักษากฏกติกามารยาทในการอยูรวมกับผูอื่น จะทําใหลูก
เห็นขอดีของตนเองท่ีนาภาคภูมิใจ ควรสงเสริมใหลูกไดรูจักตนเองการเปดโอกาสใหลูกทํากิจกรรมท่ีหลากหลายรวมกับผูอน่ื
เพ่ือไดร ูวาตนมคี วามสามารถดานใด อะไรเปน ส่ิงทตี่ นชอบหรือไมชอบ เปน การเรียนรูการอยูรวมกบั ผอู นื่ เรยี นรกู ารใชเ หตผุ ล
และรับฟงความคิดเห็นของผูอ่ืน เห็นอกเห็นใจผูอ่ืน อีกทั้งควรใหความสําคัญกับคุณธรรมและการรูเทาทันอารมณ โดยการ
แนะนําวิธีบริหารจัดการอารมณตางๆ แกลูก สอนใหลูกรูจักผอนคลายตนเอง ปลูกฝงใหลูกมีความเปนหวงเพื่อนมนุษย
ส่ิงแวดลอ ม และประเทศชาตเิ พ่ือเปน การสรางจติ สํานึกตอสวนรวม
บทบาทของครูเองกเ็ ชน กัน สามารถสรางเสริมทักษะชวี ิตใหเ ดก็ ไดโดยการเปดโอกาสใหเ ด็กไดค นหาลกั ษณะท่ภี ูมิใจ
ฝกใหเด็กคิดบวก มีทัศนคติท่ีดีตอตนเอง เห็นขอดี ตลอดจนความสามารถท่ีนาภาคภมู ิใจในตนเอง ท้ังดานการเรียน การเลน

66

รายงานสืบเนอ่ื งการสัมมนาวิชาการเนือ่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ่ี 62

การดแู ลตนเอง การชวยเหลอื ผูอ่นื โดยอาจกําหนดพฤตกิ รรมและจดั เปนกจิ กรรมใหเ ดก็ ทาํ เปนประจาํ ดวยความสนุกสนานจน
ปฏบิ ตั เิ ปนนิสัย และใหคาํ ช่นื ชมเมอ่ื เดก็ มพี ฤตกิ รรมท่พี ึงประสงค สง่ิ เหลา นี้ลว นฝก ใหเดก็ เกดิ การเรยี นรู จาการกระทาํ สิ่งตา งๆ
ดวยตนเองและทําใหสําเรจ็ เด็กไดแ สดงความคิดเห็น ตดั สนิ ใจแกไขปญหา ทาํ ใหเ หน็ ความสามารถของตนเอง เหน็ คุณคาและ
เกิดความภมู ิใจในตนเอง เปด โอกาสใหเดก็ ไดทาํ กิจกรรมกลมุ บอยๆ เปน การเสริมสรา งทักษะการเขาใจตนเองและเขา ใจคนอ่นื
ใหเด็กไดตระหนักรูวาตนเองมีลักษณะเปนอยางไร มีความสามารถดานใด ชอบ/ไมชอบอะไร และเรียนรูท่ีจะเห็นอกเห็นใจ
ผอู น่ื

สังเกตไดวาการจะใหบุคคลเกิดทักษะชีวิตขึ้นได ตองอาศัยการนําพาตัวบุคคลเขาไปพบเจอสถานการณตางๆ เพ่ือ
เรยี นรใู นการปรบั ตวั ซ่ึงเปนการเรียนรูเชิงปฏิบตั ิ และบริบทแวดลอม ประสบการณชีวิตเดิม ตลอดจนผทู ่มี ีปฏิสมั พันธดวยก็มี
สวนอยางมากในการกอใหเกิดการปรบั ตวั และเรียนรูอันเปนการสรา งเสรมิ ทักษะชีวิต ซ่ึงสอดคลอ งกับทัศนะของสหวิชาชีพที่
กลาววา บคุ ลกิ ภาพและประสบการณข องมารดาตั้งครรภไมพรอ มมผี ลตอการสรางเสริมทกั ษะชีวติ ไดส ําเรจ็ หรือไมด ว ย

ย่ิงไปกวานั้นความสามารถของผูฝกใหเกิดทักษะก็เปนอีกปจจัยหนึ่งท่ีผูเขียนมองวามีความสําคัญตอการสรา งเสรมิ
ทกั ษะชีวิต นกั สังคมสงเคราะหก ลาวถึงเรื่องนีว้ า เปนความสามารถเฉพาะบุคคลท่ีจะตอ งไดรับการฝก ฝน ไมใ ชทกุ คนทีส่ ามารถ
ทําได “การเรียนรูแบบนี้ ไมใชวาทุกคนทําไดนะ มันเปนเฉพาะคนดวยนะคะ การท่ีเราจะดึงดูด การที่เราจะดึงความสนใจ
ศักยภาพของเด็กออกมาเนี่ย เราตองถายทอดเปน เราตองใหไดถูก เพราะบางทีถาคนไมเปนแลว ลองมาทํา บางทีมันทําไมไ ด
ใชไหม มันไมประสบความสําเร็จ มันเปนเฉพาะดาน ไมง้ันเขาจะมีแผนกเหรอ แผนกสันทนาการ แผนกธุรการ ใชไหม ไมงั้น
ทุกคนก็ทํากันไดหมดสิ” หากสหวิชาชีพไมมคี วามรคู วามเขาใจในเรอื่ งการสรางเสรมิ ทักษะชีวิตแกมารดาต้ังครรภไมพรอม ก็
ไมอาจคิดคนหลักสูตรแนวทางในการสรางเสริมทักษะชีวิตใหแกมารดาตั้งครรภไมพรอมได ประสบการณอาจชวยสรางเสรมิ
ทกั ษะชีวิตใหแกบคุ คลไดจรงิ แตส าํ หรบั บคุ คลท่ีกําลงั ประสบปญ หา อยูในภาวะไรอาํ นาจ อยา งมารดาตั้งครรภไ มพ รอมทม่ี าใช
บริการในบานพักฉุกเฉิน การเรียนรูจากประสบการณเ พียงอยางเดยี วอาจยงั ไมเพียงพอ แตตองมีการเสริมพลังอํานาจ มีการ
ปรับเปล่ียนทัศนคติ ฝกการวิพากษกรอบแนวคิดในเร่ืองเพศ ฯลฯ ซึ่งเปนส่ิงที่ไมใชใครก็สอนใหเกิดความรคู วามเขาใจได แต
ตอ งเปนคนทมี่ คี วามรู ความชาํ นาญในการปฏิบัติตามกระบวนการ จึงจะทาํ ใหม ารดาต้ังครรภไ มพรอ มเกิดการเรยี นรจู นนํามา
ซ่ึงทักษะชีวิตได โดยไมกอใหเกิดความเจ็บปวดซํ้าอีกคร้ังจากการอบรม ซ่ึงถือเปนจริยธรรมในวิชาชีพของผูปฏิบัติงานที่
เกี่ยวขอ งกบั การใหบรกิ ารแกมารดาต้ังครรภไ มพรอม โดยเฉพาะอยางย่ิงวิชาชพี สงั คมสงเคราะหดว ย

อีกประเด็นท่ีนาสนใจคือ เมื่อกลาวถึงการสรางเสริมทักษะชีวิตจะตองมีการกลาวถึงการเสริมพลังอํานาจมาดวย
พรอมกัน ดังที่สหวิชาชีพไดแสดงทัศนะไววาการสรางเสริมทักษะชีวิตจะไมสามารถประสบความสาํ เร็จได หากผูใชบริการไม
สามารถเชือ่ ม่นั หรอื มองเหน็ คุณคาในตนเอง โดยนกั กจิ กรรมไดกลา วถงึ เรอ่ื งนว้ี า “ตองเริ่มจากท่ตี ัวเขาเองกอ น ตัวเขาไมพ รอม
ทักษะอื่นไมเกิด ตัวเขาเองตองพรอมตองเขาใจตัวเองกอน ถาเขาเขาใจตัวเองเขาจะเขาใจคนอ่ืน เขาเร่ิมเปดโอกาสใหตวั เอง
ทกั ษะอนื่ จะตามมาไมว า จะเปน เรื่องความคดิ สรา งสรรคห รอื การจดั การอารมณ เร่ืองการตดั สนิ ใจการแกปญ หาดวยสติ คือมัน
ตามมาหมดแตตองเร่ิมจากตัวเอง” สะทอนใหเห็นวาการเสริมพลังอํานาจทําใหบุคคลมีความพรอมท่ีจะปรับปรุงแกไขและ
พัฒนาตนเอง ถือเปนจุดเริ่มตนที่สําคัญในการสรางเสริมทักษะชีวิต การเสริมพลังอํานาจซ่ึงถือวาเปนการสงเสริมและพัฒนา
ความสามารถหรอื ศักยภาพภายในของบุคคลใหมีพลังเขมแข็งในการดําเนินชีวิตและดําเนินการตามเปาหมายอยา งเหมาะสม
ใหสามารถแกไขปญหาและตอบสนองความตองการของกลุมเปาหมายไดดวยความเช่ือม่ันในคุณคา พลังความสามารถและ
ความเขมแข็งในระดับตางๆ โดยผานกระบวนการ คือ สรางกระบวนการเรียนรูใหบุคคลทําความเขาใจปญหา สํารวจ
พฤติกรรมของตนที่มีตอผูอ่ืนและท่ีผูอื่นมีตอตน เพื่อพิจารณาวาปญหาท่ีเกิดเปนเพราะตนเอง หรือผลกระทบจากโครงสราง
การเมอื ง เศรษฐกจิ ตลอดจนสงั คมวฒั นธรรม อีกท้งั สง เสรมิ ใหบ ุคคลทบทวนตนเองเพื่อคนหาความสามารถที่เปนจุดแข็งของ
ตนเอง สามารถคน หาทรัพยากรสนับสนุนความชวยเหลอื จากแหลงตางๆ ได และสงเสรมิ ใหเกิดการยอมรับผลจากการกระทํา
ของตน เหตุผลท่ีถูกปฏิบัติอยางไมเหมาะสม เพ่ือใหเกิดความกลาท่ีจะเปลี่ยนแปลงตนเองและโครงสรางสังคมได (อภิญญา
เวชยชัย, 2555) หากมารดาต้ังครรภไมพรอมไมเห็นความม่ันใจในตนเอง ไมเคยสํารวจถึงพลังอํานาจแหงตน ไมมีความ

67

รายงานสบื เน่ืองการสมั มนาวิชาการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ี่ 62

ตองการที่จะแสวงหาทักษะชีวิตเพิ่มเติมจากเดิมที่มีอยู ไมมีความเขมแข็งท่ีจะพยายามนาํ พาตัวเองรอดพนจากปญหา แมสห
วิชาชีพจะเช่ียวชาญในการสรางเสริมทักษะชีวิตมากเพียงใด ก็ไมสามารถสรางเสริมใหเกิดทักษะชีวิตแกมารดาตั้งครรภไม
พรอมได

อีกท้ังยังมีขอสังเกตวาการสรางเสริมทักษะชีวิตสัมพันธกับหลายปจจัย ทั้งความรูความเชี่ยวชาญของสหวิชาชีพ
บุคลิกภาพและประสบการณเดิมของมารดาตั้งครรภไมพรอม การเรียนรูเขาใจและฝกฝนบอยครั้ง ตลอดจนการเสริมพลัง
อาํ นาจ ซง่ึ ในหลายปจ จัยเปนกระบวนการท่ตี องใชระยะเวลา ดังนน้ั การสรางเสรมิ ทกั ษะชวี ติ จึงมีระยะเวลาเขามาปจ จัยสําคัญ
ในการเกิดดวย ซึ่งในประเด็นน้ีนักกจิ กรรมกลาววา “พ่ีคิดวาท่ีน่ีตางจากบานพักราชการ ตางกันท่ีระยะเวลาการอยดู วย ของ
ราชการก่ีปก็ตองผลักคนออกแลว แตที่นี่อยูจนคดีความจบ อยูจนกวาเขาตองรอด กิจกรรมของพ่ีมันก็เลยมีได ติดตามการ
เปลี่ยนแปลงได” แสดงใหเหน็ วาบา นพกั ฉกุ เฉนิ แหงนี้มีขอไดเปรยี บในเรอื่ งดังกลา ว เนอ่ื งจากผใู ชบริการสามารถอยใู นบา นพัก
ฉกุ เฉินไดจ นจบกระบวนการทางคดีความ หรือจบเร่อื งของผใู ชบ ริการแตละราย ซึ่งมักจะเปน ระยะเวลาทย่ี าวนานกวา บานพัก
เด็กและครอบครัวท่ีจัดบริการโดยภาครัฐที่มีชวงระยะเวลาใชบริการส้ันกวา สงผลใหบานพักฉุกเฉินท่ีจัดบริการโดยเอกชนมี
ระยะเวลาในการใหบ ริการตอผูใชบ รกิ ารยาวนานมากพอจะสามารถจัดการใหบริการสรา งเสริมทักษะชวี ิตและเห็นผลสาํ เรจ็ กบั
ตวั มารดาตงั้ ครรภไ มพ รอ มได

อยางไรก็ตามจากการพูดคุยกับสหวืชาชีพพบวาในปจจุบันแนวคิดเร่ืองทักษะชีวิตยังไมเปนท่ีรูจักในวงกวาง บุคคล
จํานวนมากไมทราบวาทักษะชีวิตคืออะไร มีความจําเปนอยางไรตอชีวิต จึงไมตระหนักถึงความสําคัญ และไมมีการถายทอด
ความรูเรอื่ งทักษะชวี ติ อยา งเปน รปู ธรรมชดั เจน แมทกั ษะชวี ิตจะสามารถเกดิ ข้ึนไดผ า นการเรยี นรูจากประสบการณ การเลยี้ งดู
และการอบรมสั่งสอน แตหากไมม คี วามตระหนักเหน็ ถึงความสําคัญของทักษะชีวิตแลว ก็คงไมกอใหเกดิ การสรางเสรมิ ทักษะ
ชีวิตท่ีตรงกับความตองการของบุคคลผานการเล้ียงดูหรืออบรมส่ังสอนได ในทางตรงกันขามหากสังคมตระหนักรูถึง
ความสําคัญของทักษะชีวิต ผูปกครองมีความเขาใจและเห็นความจําเปนของทักษะชีวิตก็อาจสงผลใหมีการเล้ียงดูบุตรหลาน
ดวยการสรางเสริมทักษะชีวิตดวย เชน การสงเสริมใหบุตรหลานไดคิดแกไขปญหาดวยตนเองเพ่ือฝกทักษะการแกปญหา
ทักษะการคิดอยางมีวิจารณญาณ และทักษะการตัดสินใจ หรือการฝกใหบุตรหลานพูดวาตนเองรูสึกอยางไรเมื่ออยูใน
สถานการณตางๆ และควรตอบสนองอยางไรกับความรูสึกน้ัน เพื่อฝกทักษะการตระหนักรูในตนเอง ท่ีจะชวยใหเกิดความ
เขาใจตนเองและใหรับมือการอารมณท เี่ กดิ ข้ึนได เปนตน

นอกจากนี้พบวาการศึกษาไทยยังขาดการเรียนการสอนเรื่องเพศศึกษาอยางตรงจุด ไมกลาพูดในเรื่องเพศอยาง
ตรงไปตรงมามากพอ และไมไดสอนในชวงอายุท่ีเหมาะสม ท้ังน้ีนักสงเคราะหเห็นควรใหสอนในวัยประถมเน่ืองจากปจจุบัน
อายุเฉลี่ยของการมีเพศสัมพันธคร้ังแรกลดลง การสอนในวัยมัธยมอาจไมสามารถปองกันปญหาทองไมพรอมได โดยกลา ววา
“ถาจะสอนเร่ืองทองไมพรอมของเด็กนะ ตอนน้ันเราพูดเลยวาอยากใหสอนเพศศึกษาในวัยประถม เพราะวาประถมเนี่ยมัน
เปนวัยทีจ่ ะขึน้ ม.1 นาจะเรยี นรไู วต้ังแต ป.6 อะไรอยางน้ี สอนเพศศกึ ษา เคากว็ าอะไรชีโ้ พรงใหก ระรอก แลวสิบกวา ปผ า นไป
มาถึง ณ ปจจุบันน้ี มันเปนยังไง ประถมทอง ป.5 ป.6 ก็ทองกันแลว ณ ตอนน้ี เด็กมันเมนสมาเรว็ 8-9 ขวบก็มากันแลว” นัก
กิจกรรมยังเสริมอีกวาการสอนเร่ืองเพศศึกษาน้ัน ควรปลูกฝงเรื่องความเทา เทียมระหวางเพศ ควรปรับเปล่ียนความเชื่อที่มอง
วาการเสียความบริสุทธ์ิจะทาํ ใหฝายหญงิ ตกเปน สมบตั ิของฝายชาย เปนตน ซึ่งผเู ขียนเหน็ วาประเด็นดงั กลาวถอื เปนประเด็นที่
นา สนใจ หากมกี ารสรางเสริมใหบ ุคคลมีทกั ษะชวี ิต สามารถคดิ ประเมินถึงผลท่จี ะตามมาจากการมีเพศสัมพันธโ ดยไมปองกัน
ได มีทกั ษะในการปฏิเสธ และไดร ับการเรยี นการสอนเรอื่ งเพศอยางตรงจุด ตรงไปตรงมา พรอมท้ังถกู ปลกู ฝงความเช่ือในเรื่อง
ความเทาเทียมระหวางเพศอยางเหมาะสม อาจสงผลใหอัตราการตั้งครรภไมพรอมลดนอยลงได และถือไดวาเปนแนวทางใน
การแกไ ขปญ หาการตงั้ ครรภไมพ รอมไดอ ีกทางหน่งึ

68

รายงานสบื เนอื่ งการสัมมนาวชิ าการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

สรุป
สหวิชาชีพท่ีปฏิบัติงานในบานพักฉุกเฉิน อันประกอบดวย นักสังคมสงเคราะห นักจิตวิทยา และนักกิจกรรม
ตระหนักถึงความสําคญั ของทักษะชีวติ ท่ีมีตอมารดาต้ังครรภไ มพรอม วามีความจําเปนอยา งย่ิงในการชวยใหม ารดาตั้งครรภไม
พรอมสามารถปรับตวั ตอ สถานการณร อบตวั ทกั ษะชีวติ เปน เสมือนเครอ่ื งมอื ในการเรยี นรู เขา ใจสถานการณ ทาํ ใหมีหลักคดิ ใน
การใชชีวิตและสามารถเอาตัวรอดในสังคม ซ่ึงชวยใหมารดาต้ังครรภไมพรอมเขาใจตนเอง เขาใจผูอ่ืน มีวินัย มีเหตุผล และ
ชวยใหส ามารถอยูรว มกับผอู น่ื ไดดียิง่ ข้นึ
แมทักษะชีวิตจะเปนความสามารถโดยพื้นฐานทท่ี ุกคนมีตดิ ตวั จากการรบั รูแ ละประสบการณอ ยแู ลว เพราะไดมาจาก
การเรียนรูผานครอบครัว สถาบันการศึกษา กลุมสังคมและบริบทแวดลอมทางสังคมตางๆ จนกลายเปนคานิยมท่ีปฏิบัติใน
ระดับหน่ึง แตเมื่อบุคคลตองเผชิญปญหาชีวิตในภาวะวิกฤต ก็ยอมตองการการเรียนรูท่ีลึกซ้ึงมากขึ้น และตองฝกฝนเพ่ิมเติม
เพ่อื ใหส ามารถมภี มู ิคมุ กันตนเอง มีทักษะในการจัดการชวี ิตและเผชญิ ปญ หาอยางเปน ระบบได ซึ่งสามารถสรา งเสรมิ ใหเกดิ ขึ้น
ไดโดยเรียนรูและฝกฝนซ้ําๆ ใหเกิดความชํานาญ โดยเฉพาะอยางยิ่งมารดาต้ังครรภไมพรอมที่ในสังคมปจจุบันยังไมไดมีการ
ยอมรับจากสังคมไทยมากนัก ทัง้ ยงั อาจตองเผชิญกับความไมพ รอมในหลายๆ ดา น เชน ฐานะทางเศษรฐกจิ การศกึ ษา อาชีพ
ความรูความเขาใจในเร่ืองอนามัยเจริญพันธุ ฯลฯ น้ัน หากไมมีทักษะชีวิตที่เหมาะสมเพียงพอก็อาจทําใหตัดสินใจเลือกแนว
ทางการแกไขปญหาไดอ ยางไมเ หมาะสม ตลอดจนเกิดปญหาเดิมซ้ําขึ้นอกี มารดาต้ังครรภไมพรอมจึงจาํ เปนอยางย่ิงท่ีจะตอง
เรียนรูและฝกฝนทักษะชีวิตจากผูท่ีมีความรูและเช่ียวชาญในเร่ืองทักษะชีวิตโดยตรง อยางไรก็ตามการสรางเสริมทักษะชีวิต
ใหแกบุคคลเปนเรื่องท่ีตองอาศัยปจจัยหลายอยางประกอบกัน ไดแก ความรูความเช่ียวชาญของสหวิชาชีพ บุคลิกภาพและ
ประสบการณเดิมของมารดาตั้งครรภไมพรอ ม การเรียนรเู ขาใจและฝก ฝนบอยครั้ง การเสริมพลังอํานาจ และการจัดบริการที่
กอ ใหเ กิดการฝกฝนสมํา่ เสมอในสถานการณท แ่ี ตกตา งกนั ระยะเวลาทย่ี าวนานเพยี งพอตอ การสั่งสมประสบการณ และเปนการ
ทาํ งานอยางมีแผนการเฉพาะรายจะชวยใหม ารดาตั้งครรภไมพ รอมสามารถฝก ฝนตนเองอยางมคี วามรับรูใหม ที่เชื่อมั่นในพลัง
ความสามารถตนเองและมีแรงบันดาลใจที่อยากจะเปล่ียนแปลงตนเอง ทามกลางทางเลือกใหมๆ ท่ีสหวิชาชีพไดรวมคิด รวม
ตัดสนิ ใจกับผูใ ชบรกิ ารอยา งเปนระบบ มีการทาํ งานเปนทมี และสง ผลใหเกดิ ทักษะชวี ิตท่ีสามารถฝกฝนและนําไปปฏิบตั ิไดจรงิ
ในอนาคต

69

รายงานสบื เน่อื งการสมั มนาวชิ าการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ่ี 62

เอกสารอางองิ
กิติพัฒน นนทปทมะดุลย (2552). ทักษะการบําบัดแนวเรื่องเลาและทักษะการวิจัยแนวเร่ืองเลา : ทักษะสองดานในเน้ือ

เดยี วกนั .พมิ พค รง้ั ที่ 1, กรงุ เทพมหานคร. พริกหวานกราฟฟค.
จรรยา รับศิริเจริญ .(2552)การประยุกตใชเทคนิคการสรางสรรคอยางอิสระในการทําวิจัยเร่ืองเลา ศึกษาเฉพาะกรณี

ผกู ระทาํ และผูถูกกระทําจากความรนุ แรงในครอบครวั .วทิ ยานิพนธ สังคมสงเคราะหศ าสตรมหาบณั ฑติ ภาควิชาสังคม
สงเคราะหศ าสตร คณะสังคมสงเคราะหศาสตร มหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร.
จุฬารัตน สุริยาทัย. (2547). ผลของการเสรมิ สรางพลังอํานาจแบบกลมุ ตอความสามารถในการดูแลตนเองของผูต ิดเชื้อเอชไอ
วี .วทิ ยานิพนธ พยาบาลศาสตรมหาบัณฑติ สาขาวิชาการพยาบาลผใู หญ บณั ฑิตวิทยาลยั มหาวิทยาลัยเชยี งใหม.
ถนอมศรี รกั ษส วสั ด์ิ .(2550) .การควบคุมนํ้าหนักตัวโดยการเสริมสรา งพลังอํานาจในตนเองของกลุมแมบ า น ตาํ บลหนองแกว
อําเภอหางดง จังหวัดเชียงใหม .วิทยานิพนธ ศึกษาศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาการสงเสริมสุขภาพ บัณฑิตวิทยาลัย
มหาวิทยาลยั เชียงใหม.
พัฒนวดี ธรรมรัตนพฤกษ. (2554). การพัฒนาบุคลากรในการเสริมสรางทักษะชีวิตเด็กสถานสงเคราะห.วิทยานิพนธ สังคม
สงเคราะหศ าสตรมหาบัณฑติ คณะสงั คมสงเคราะหศ าสตร มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร.
วิมลพรรณ คอยค. (2551). ผลของการฝกทักษะชีวิตท่ีเลือกสรรเพื่อสงเสริมการรับรูสมรรถนะในการดูแลสขุ ภาพทางเพศใน
วัยรุนหญิงท่ีเสพติดแอมเฟตามีนในระยะฟนฟูสมรรถภาพ .วิทยานิพนธ พยาบาลศาสตรมหาบัณฑิต สาขาการ
พยาบาลสขุ ภาพจติ และจติ เวช คณะพยาบาลศาสตร มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร.

70

รายงานสืบเนอ่ื งการสัมมนาวิชาการเนือ่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ่ี 62

Transgender Community’s Psychosocial Support Towards
the Young Adult Transgender : A Qualitative Study in Penang State, Malaysia

Kumarashwaran Vadevelu1, Ph.D

Abstract
The trouble and discriminations normally comes from the civil society and becoming a normal
path of life for the youth transgender populations due to their gender identity and sexual expression which
are against the local community. The social development among the transgender community is important
in improving their social-economy status in having a better life style. This qualitative study was conducted
in Penang, Malaysia. This study aims to analyze and gather an in-depth understanding of transgender
community’s psychosocial support towards the young transgender. Furthermore, this study aims to get a
better understanding regarding their social interaction challenges from their own marginalized community.
The 18 respondents were selected through snowballing sampling technique. Respondents who have
participated in this study were among transgender populations age between 18-40 years old. Two major
themes have been identified in this study. The themes include (1) psychosocial support is received by
young adult transgender through their own community in term of supporting their daily life (2) social
interaction challengers is faced by the youth transgender in their own transgender community itself.
This study clearly indicated that majority of respondents reported that they have received moral
and social support from their friends especially in the transgender community who have the same
transgender identity particularly on the pattern of life of a transgender. This study suggests that both
government and non-government organizations (NGOs) could play a role in educating family member and
society in coping with their love one who identify as transgender.
Keywords : Transgender Youth, Psychosocial Issues, Support System

Introduction
Transgender youth confront the complex formative undertaking of building a non-conforming
gender identity as a way of life and they normally faced challenge from the local society who is against
their sexual personality (Graber and Archibald, 2001). Transgender persons bear social discrimination and
badgering in their ordinary lives (Clements-Nolle, Marx, and Katz, 2006). Gender minority rights have become
progressively more social established and political movement in recent history. As sexual minority
organizations and individuals become more prominent and visible in influential positions, the voices of
subgroups within this community are at risk to becoming lost among the larger mass. Distressingly, efforts
to increase the inclusion of transgender individuals in the larger Lesbian, Gay, Bi-Sexual and Transgender
(LGBT) rights movement have been met with resistance and conflict (Stone, 2009).

1 Visiting Lecturer at Social Work Programme, Faculty Humanities and Social Sciences, Prince of Songkla University, Thailand

71

รายงานสบื เนือ่ งการสัมมนาวชิ าการเนอ่ื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปที่ 62

Study Objective
This study aims to analyze and gather an in-depth understanding of transgender community’s
psychosocial support towards the young adult transgender. This study aims to get a better understanding
regarding their social interaction challenges from their own marginalize community.

Methodology
This qualitative study was conducted in Penang, Malaysia. Selection of 18 respondents was
conducted through a snowballing sampling technique. Respondents who have participated in this study
were those of transgender population age between 18-40 years. This age range also represents the two
largest populations in Malaysia which are at risk of living with HIV/AIDS. Each of the interviews were analysed
and transcribed carefully in order to ensure the accuracy of the data. A content analysis was conducted to
have a better understanding on the emerging themes and sub-themes of the collected data.

Data Collection
The researcher conducted a total of 18 face-to-face audio-recorded interviews. Prior to the
interview, the researcher has verbally reviewed the research information sheet of each respondent,
describing the nature of the study, its risks and benefits. All respondents have given their consent to
participate in this study. A semi-structured interview was used as a guidance to gather an in-depth
understanding of the psychosocial support from the transgender community towards the young adult
transgender in Penang, Malaysia. The semi structured interview instrument has allowed participants to
respond more freely and answer questions in an open-ended way. Each of the interviews were analysed
and transcribed carefully in order to ensure the accuracy of the data. A content analysis was conducted to
analyse in terms of having a better understand on the emerging themes and sub-themes of the collected
data.

Study Findings
Two major themes have been identified in this study. The themes include (1) psychosocial supports
received by young adult transgender by their own community in term of supporting their daily life (2) social
interaction challengers faced by youth transgender in their own transgender community itself. The study
findings have indicated that 50 % of the participants were working as commercial sex workers and the rest
of the participants were non-sex worker. The two main findings are presented and discussed in the following.

A) Transgender Community’s Psychosocial Support towards The Young Adult Transgender
Majority of respondents reported to have received moral support from their friends who have the

same transgender identity particularly on the pattern of life of a transgender in daily life. For example one
respondent have expressed as follows:

“My transgender friends are my beloved family in my life. They are the ones who
taught me about transgender world especially giving encouragement living as a

72

รายงานสบื เน่ืองการสัมมนาวิชาการเนอ่ื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ่ี 62

transgender in my daily life. In fact some of my friend I treat them like my mother
and sister”. (Respondent 14)

In fact majority of respondents who have experienced taking non-prescribed hormones as a
proposed to align their outward physical sex or sexual identity modification with their internal gender
identity at the outset have received advice from their friends who have the same transgender identity. This
is indicated from few of the respondent’s statements as follows:

“At one moment in my life, I was sad because I’m not happy with my physical
appearance. I wanted my body to become beautifully like a women body. I really
wanted a sexy body like a women. Then my life started to change when my
transgender friends started to introduce some hormone pills which can be bought I
the local pharmacies in Penang. After almost 2 months taking these hormone pills,
finally body have change to become like a women’s body”. (Respondent 9)

“I’m a Hindu and my religion has transgender deity. My religion can accept our
gender. In this case, all my Indian transgender friends always encourage me to
undergo sex reassignment surgery so that my totally body will be like a female
body”.(Respondent 6)

This research indicated that 9 respondents who are working as sex workers were more comfortable
living together in a same house. This was shared for example by one of the respondents:

“I felt very safe and happy when staying with my transgender friends in a same
house. It’s easy for me to bring my clients who want sex service from me. In the
same time, I and my friends can have discussion; we can share our problem among
my friend when we stay together in one house”. (Respondent 11)

In this research, there are various types of feedback given by respondents on the issue of consent
from their friends who have the same identity gender especially regarding sexual reassignment surgery. This
is indicated from few of the respondent’s statements as follows:

“We Hindu accept transgender reassignment surgery. My Indian transgender friends
always worried because I haven’t yet gone thru this surgery in removing my male
sexual organ. My friend always give me moral support in underging this surgery. There
were some of my friends willing to give money, so that I rapidly undergo this surgery
in future” (Respondent 7)

73

รายงานสบื เนอ่ื งการสมั มนาวชิ าการเนื่องในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

B) Social Interaction Challengers Faced By Young Adult Transgender
Almost half of the respondents have misunderstanding and differences towards other transgender

friends. One of the main reasons why this misunderstanding situation happen because a handful of
respondents’ friends can’t accept the presence of respondents’ life partners in daily lives. This is what has
been indicated by one of the respondents:

“It’s very common whenever I have a new boyfriend, most of my transgender friend
will be jealousy towards me. Then from this jealousy behaviour will turn to flight.
They will say all kind of bad thing about me to my boy friend. Then as usual
argument between me and these friends will take place”. (Respondent 4)

There were also some friends of these respondents have to compete with these respondent for
the purpose of unhealthy competition for grabbing customers in this sex industry. For example one
respondent have expressed as follows:

“Sometimes my transgender friends will say all kinds of bad thing about me to my
regular sex customers. For example there was one situation happen to me when one
of my friends told to my customers that I have sex ualdiseases. Once these customers
heard this wrong thing about me, they started to avoid me. It’s really a sad thing
which happens to me. I was betrayed by my own good friends”. (Respondent 4)

There was some situation when the older transgender doesn’t provide social support towards the younger
transgender. For example one respondent have expressed as follows:

“It’s normal when these old transgender felt jealous towards me. I’m still young
and beautiful. Sometimes they were rude towards younger transgender. Even they
won’t share any health information regarding hormone treatment for transgender.
(Respondent 18)

This research finding has shown that the relationship between Muslim transgender and Hindu transgender
are not in good terms of social interaction. For example two respondents have expressed as follows:

I’m really sure why we not good terms with the Hindu transgender. May it’s because
we didn’t share the same religion and culture. (Respondent 12)

We seldom talk with the Malay transgender. Sometimes they look down of Indian
transgender. I guess they think that we are ugly and they are so beautiful due to
their white skin colour. (Respondent 18)

74

รายงานสืบเนือ่ งการสมั มนาวชิ าการเนือ่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปที่ 62

Discussion
The study conducted by Wilson, Iverson, Garofalo and Belzer (2012) stated that some of the youth
transgender reported having experiences on separation or rejection from their family members. As a result
of this situation, transgender have sought alternative sources of social support from friends, especially those
who have same transgender identity. Youth transgender have looked towards adults’ transgender for
guidance on gender transitions that occur in their lives. At the same time youth transgender have also asked
for help from an adult transgender people in terms of economic support through introduction them into
sex work industry. Through this approach, transgender people can earn income as a result of the sex work
industry to accommodate their daily lives as a result of the difficulty in obtaining employment as a result
of a transgender identity that contradicts the norms and culture of Malaysian society.
Past research related to sexual minorities have suggested that partners among lesbian, gay, bisexual
and transgender community is one of the most important forms of social support in the community itself
where more social support received than their parents or family members (Nesmith, Burton and Cosgrove,
1999). Results of previous studies have supported this research result where majority of respondents
reported to have received moral support from their friends who have the same transgender identity
particularly on the pattern of life of a transgender in daily life. In fact majority of respondents who have
experienced taking non-prescribed hormones as a proposed to align their outward physical sex or sexual
identity modification with their internal gender identity at the outset have received advice from their
friends who have the same transgender identity.
As a result of observations and interviews with 18 respondents, the study findings have indicated
that 50% of the participants were working as commercial sex workers and the rest of the participants were
non-sex workers. This research indicated that 9 respondents who are working as sex workers were more
comfortable living together in a same house that was used as a place for accommodation and in the same
this residential premises can be a safe place in performing sexual intercourse with their clients. Besides
these respondents were comfortable in living together in a same place because it is a kind of social
interaction which allowed them to interact with each other and thus also supported by the necessary social
and moral needs in their daily life. The results of this research clearly supported by previous studies
conducted by Collumbien and colleagues (2009), which stated that, transgender people decided to live
together in a house or hostel and the situation directly and indirectly has formed a social support system
such as sharing issues, providing moral support. This situation has also led to their recognition of transgender
friends as their family members.
Young adults transgender who haven’t gotten any moral support from their family members will
at the same time, gain an alternative social support from their life partners. There are also some youth
were supported and depended on their social relationship with a mentor which consisting of the lesbian,
gay and transgender community. Transgender community members have played an important role as the
mother of a young transgender people who doesn’t received any social support from their parents
themselves (Wilson, Iverson, Garofalo & Belzer, 2012). At the same time the previous study conducted by
Sausa, Keatley, and Operario, (2007) found that young transgender have depended on adult transgender

75

รายงานสืบเนือ่ งการสมั มนาวิชาการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

who work as sex workers for gaining support in their daily life. These social supports in the form of financial,
advisory, opportunities to work as a sex worker and so on were given to these younger transgender.

Besides that, there were many scenario happen when adult transgender have reported to introduce
or involved young transgender into the sex industry in the street were there marginal population often
have led to the confirmation of their identity of the female gender that has long existed in the instinctive
of the transgender people. At the same time young transgender people will form a social support network
with other transgender people (Bockting, Robinson, & Rosser, 1998). This past researches have also
supported this research finding, where there were several respondents sought help from older transgender
people to work as prostitutes in accommodating their lives. At the same time there were some respondents
who work sex worker felted happy to get a warm affection or attention from their sexual partners. Even
there were some issues that delight the respondents when their sexual partners, especially customers who
pay for services have already recognized their femininity sexual instinct, gender identity and sexual
expression as a woman.

Beside that there were several interesting findings related with HIV and sexually transmitted
infection (STI) issues. This research findings indicates that majority transgender society never encourage
these respondents for voluntary counselling test (VCT) for HIV/AIDS and STI screening test. The main reason
this situation happen because some of these respondents doesn’t have a good social interaction with the
group of friends who have the same identity gender.

However this research finding indicated that there was only one respondent mentioned that some
friends who have the same identity gender have encouraged him to go for VCT and STI screening. This
situation occurred because these friend who have the same identity gender which have a personal bonding
who care each one another. The results of this research clearly show that social support provided to the
respondent’s friends who have the same identity gender have led these respondents on health concerns.
The extent of social support have led respondents loved by their friends and some of the respondents
felted happy with this social support. This situation proved that the respondents have achieve a better
social functioning as a result of the social support provided by friends respondent to undergo VCT and STI
testing.

In this research, there are various types of feedback given by respondents on the issue of consent
from their friends who have the same identity gender especially regarding sexual reassignment surgery. In
addition, only two respondents in this research have gone through sexual reassignment surgery from male
to female gender. But most of the Muslim transgender society doesn’t support these Muslim respondents
for the sexual reassignment surgery because it’s against the Islamic religion.

Meanwhile, the youth’s transgender who are Hindus devotee in this research have experienced
different scenario from the Muslim transgender society. Hindu transgender society does continue to provide
moral support for these respondents to perform gender reassignment surgery in order to meet the female
instinct in their inner self. At the same time, Hinduism does not prohibit the existence of transgender people
because there is a goddess in Hinduism which has a transgender identity. The research finding indicates that

76

รายงานสืบเน่ืองการสมั มนาวชิ าการเนื่องในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

there was some of the Hindu transgender society who encourages the respondents in wearing women's
clothes nowadays.

In term of the social interaction with friends who have the same transgender identity, this research
clearly shows that almost half of the respondents have misunderstanding and differences towards other
transgender friends. At the same time, this research found that only a handful of respondents’ friends can’t
accept the presence of respondents’ life partners in daily lives as a reaction of jealousy behaviour among
their friends. There were also some friends of these respondents have to compete with these respondent
for the purpose of unhealthy competition for grabbing customers in this sex industry. This scenario was very
common among these respondents as a result of earning a living in their daily life.

Past research conducted by Wilson, Iverson, Garofala and Belzer, (2012), found that youth
transgender who live in a social system among transgender community have surrounded in a competitive
situation. Beside in a competitive world, some of the older transgender doesn’t provide social support
towards the younger transgender as a result of being jealous towards the young transgender beautiful
physical appearance. This scenario happen because the older transgender felt jealous towards the younger
transgender because the younger transgender becoming more beautiful in their appearance and the
presence of a life partner who has led the senior transgender people being jealous. Respondents in this
research have reported that adult transgender people have the knowledge to obtain useful information
related to transgender transition in daily life. However adult transgender groups refused to help the youth
transgender as a result of competition in the sex industry especially fear of competition for lack of clients.

At the same time due to differences in ideology, ethnicity, race, religion and culture, there were
also some gap in terms of unity and social interaction discussion among transgender people in this research.
The research results indicated that the social interaction and social support between the Malay transgender
and Indian transgender were not close as a result of differences in religion, culture and other reasons.

Conclusion
As a conclusion, there have been mixtures of social support and social interaction among young
adult transgender from their own transgender community. In addition, majority of respondents in this
research reported to have received moral support from their friends who have the same transgender
identity particularly on the pattern of life of a transgender in daily life. At the same time, the social
interaction and social support between the younger transgender and adult transgender were not close as
a result of differences in religion, culture, competition, and other reasons.
This study suggests that both government and non-governmental organizations could play a role
in educating family member and society in empowering the transgender community in terms of developing
their human resources. By doing this, transgender community can be success in their social-economic and
it can prevent them from entering and involve in sex industry in Malaysia especially in Penang State. The
findings of this study can be a useful guidance in terms of better understanding about younger generation
who have difficulties in life due to their gender identity.

77

รายงานสืบเนอื่ งการสัมมนาวชิ าการเนือ่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ่ี 62

References
Bockting, W. O., Robinson, B. E., & Rosser, B. R. S. (1998). Transgender HIV prevention : A qualitative needs

assessment. AIDS Care, 70(4), 505-526.
Clements-Nolle, K., Marx, R., & Katz, M. (2006). Attempted suicide among transgender persons: The influence

of gender-based discrimination and victimization. Journal of Homosexuality, 51(3), 53-69.
Collumbien, M., Qureshi, A. A., Mayhew, S. H., Rizvi, N., Rabbani, A., Rolfe, B., et al. (2009).Understanding the

context ofmale and transgender sex work using peer ethnography. Sexually Transmitted Infections,
85, ii3–ii7.
Graber, J. A., & Archibald, A. B. (2001). Psychosocial change at puberty and beyond : Understanding
adolescent sexuality and sexual orientation. In A. R. D’Augelli&C. J. Patterson (Eds.), Lesbian, gay,
and bisexual identities and youth: Psychological perspectives (pp, 3-26). New York: Oxford University
Press.
Nesmith, A. A., Burton, D. L., & Cosgrove, T. J. (1999). Gay, lesbian, and bisexual youth and young adults:
Social support in their own word. Journal of Homosexuality, 37, 95-108. doi:10.1300/J082v37n01_07.
Sausa, L. A.,Keatley, J.,&Operario, D. (2007). Perceived risks and benefits of sex work among transgender
women of color in San Francisco. Archives of Sexual Behavior, 36(6), 768-777. doi:10. 1007/s10508-
007-9210-3.
Stone, A. (2009). More than adding a t: American lesbian and gay activists' attitudes towards
transgender inclusion. Sexualities, 12(3), 334-354.
Wilson, E. C., Iverson, E., Garofalo, R. & Belzer, M. (2012).Parental Support and Condom Use Among
Transgender Female Youth. Journal of the Association of Nurses in AIDS Care, 23, 306-317) Copyright
_ 2012 Association of Nurses in AIDS Care.

78

รายงานสบื เนือ่ งการสัมมนาวิชาการเนอ่ื งในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ่ี 62

ความหลากหลายของกลุมเปาหมายกบั ความทา ทายในงานสังคมสงเคราะห

79

รายงานสบื เนื่องการสัมมนาวิชาการเนือ่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

การคุมครองและพิทกั ษส ทิ ธิเยาวชนไทย : รูปแบบและขอ เสนอเพ่ืออนาคต1
The Protection and Advocacy of Thailand’s Youth Rights :
Model and Suggestion for the Future

โชตเิ วชญ อึง้ เกลย้ี ง2 และ ผูช ว ยศาสตราจารยช านนท โกมลมาลย3
Shotiweat Ungleng4 and Assistant Professor Chanon Komonmarn5

Abstract
This article aims to present the results of the protection and advocacy of Thailand’s youth rights
which was developed by the Department of Children and Youth, the Ministry of Social Development and
Human Security and the authors. The article contains fundamental concepts for developing models and
suggestions guided for rotection and advocacy of Thailand’s youth rights. The definition of rights protection,
social support, and social welfare are included. The youth’s rights are described in six dimensions: (1) health
(2) housing (3) education (4) occupation (5) social service and (6) social and legal.

บทคัดยอ
บทความวิชาการนี้มีวัตถุประสงคเพ่ือนําเสนอผลการศึกษาในประเด็นการคุมครองและพิทักษสิทธิเยาวชนซึ่งเปน
ประเด็นที่กรมกิจการเดก็ และเยาวชน กระทรวงการพฒั นาสงั คมและความมัน่ คงของมนุษยแ ละคณะผูเขยี นพัฒนาขน้ึ เพ่ือเปน
แนวคิดพ้ืนฐานในการพัฒนารูปแบบแนวทางและขอเสนอแนะในอนาคตสําหรับเยาวชน สิทธิเยาวชนเปนการสงเสริมให
เยาวชนเขาถึงสิทธิและบริการของรัฐ ซึ่งเปนนัยความหมายที่มีความกาวหนาและเปนการสงเสริมสิทธิทางบวกแกเยาวชน
เน้ือหาประกอบดวย นิยามความหมายของการคุมครองสิทธิ การสนับสนุนทางสังคม และสวัสดิการสังคม รวมถึงมีประเด็น
รายละเอียดและขอเสนอแนะของสิทธิตางๆ 6 ประเด็น ไดแก (1) สิทธิดานสุขภาพ (2) สิทธิดานที่อยูอาศัย (3) สิทธิดาน
การศึกษา (4) สิทธดิ า นอาชีพ (5) สทิ ธดิ านการบริการสงั คม (6) สทิ ธิดานสงั คมและกฎหมาย

ความนํา
คําวา “สิทธิ” มีพัฒนาการความหมายมาอยางยาวนาน สิทธิมีความหมายต้ังแต ชุดการอธิบายเร่ืองสิทธิพลเมือง
(Civil rights) และสิทธิทางการเมือง (Political rights) ซึ่งมีจุดกําเนิดมาจากยุคแหงความรูแจง หรือยุคแหงแสงสวาง
(Enlightenment) ในศตวรรษท่ี 18 และพัฒนาการของปรัชญาทางการเมืองแนวเสรีนิยม (Galtung, 1994; Bobbio, 1996
cited in Ife, 2002, p.25) แนวคิดสิทธิมนุษยชนในความหมายท่ีคุนเคยกนั นี้เปนการเนนสทิ ธิของปจ เจกบุคคลท่ีจะปลอดภยั
จากการรังแกของอํานาจรัฐ สิทธิของปจเจกบุคคลเปนพื้นฐานสําคัญของการจัดระบบระเบียบของประชาธิปไตยและประชา
สังคม ในขณะที่สิทธิมนุษยชนในอีกนัยหนึ่งเปนการผนวกรวมสิทธิดานเศรษฐกิจ สังคมและวัฒนธรรมเขาไวดวยกัน ทั้งนี้
เพราะมองเห็นวา สทิ ธิมนุษยชนท่มี ีความหมายเพยี งสิทธิทางการเมือง ไมเ พยี งพอและไมม คี วามหมาย หากคนเรายังอดอยาก
ยากไร สิทธิมนุษยชนในความหมายตามนัยนี้เปนสิทธิที่บุคคลหรือกลุมคนจะไดรับจากบริการทางสังคม (Social Service)

1 บทความนเี้ ปนสวนหนง่ึ ของโครงการการศึกษาเพือ่ หารูปแบบแนวทางการคมุ ครองและพิทกั ษสิทธิเยาวชน ป พ.ศ.2558 ดาํ เนินการโดยกรมกจิ การเด็กและเยาวชน กระทรวง
การพฒั นาสังคมและความม่ันคงของมนุษยร วมกบั คณะผูเขียน
2 นักศกึ ษาปรญิ าโท สาขาจติ วทิ ยาการศึกษา คณะศึกษาศาสตร มหาวิทยาลยั ศรีนครินทรวิโรฒ
3 อาจารยป ระจาํ คณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร
4 Department of Educational Psychology, Faculty of Education, Srinakharinwirot University, Thailand
5 Lecture, Faculty of Social Administration, Thammasat University, Thailand

80

รายงานสบื เนื่องการสัมมนาวชิ าการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปที่ 62

สวสั ดกิ ารสงั คม (Social Welfare) ท่ีหลากหลายรูปแบบ เพือ่ เสรมิ สรา งความตระหนกั ในศกั ยภาพความเปนมนษุ ยอ ยางเต็มท่ี
สิทธิในกลุมนป้ี ระกอบดวย สิทธทิ ีจ่ ะไดงานทํา สิทธิทีจ่ ะไดรับคา จา งทพี่ อเพียงจากการทํางาน สทิ ธทิ ี่จะมีที่อยอู าศยั สิทธิทีจ่ ะ
ไดรับอาหารและเคร่ืองนุงหม สิทธิที่จะไดรับการศึกษา สิทธิท่ีจะไดรับการรักษาพยาบาลอยางเหมาะสมพอเพียง สิทธิที่จะ
ไดรับความมั่นคงทางสังคม สิทธิท่ีจะไดรับการดูแลอยางสมศักดิ์ศรีเม่ือเปนผูสูงอายุ สิทธิท่ีจะไดรับนันทนาการ และการ
พกั ผอ นยามวา งทเ่ี หมาะสมและไมเปนการเส่ือมเสียความเปนมนุษย

แนวคิดสิทธิมนุษยชนในความหมายนี้เปน แนวคิดที่เนนสทิ ธิดา นบวกซึง่ เปน สทิ ธิที่รัฐบาลตองเขามามีบทบาทเชงิ รกุ
ในการจัดการ กลา วคอื แทนท่ีรัฐจะแสดงบทบาทเพยี งการคมุ ครองสิทธิ แตร ฐั จะตอ งมบี ทบาทมากขึ้น ในการสรา งความมั่นใจ
วา สิทธเิ หลาน้ไี ดร บั การตระหนกั รู ผา นการจัดใหมีบรกิ ารดา นสวัสดกิ ารเหลานี้ไปยงั ประชาชนอยางทว่ั ถึง เน่อื งเพราะแนวคิด
สิทธิมนษุ ยชนในมติ นิ เ้ี รียกรอ งบทบาททเี่ ขมแข็งยิง่ ข้ึนของรัฐในดานการจัดสรรทรัพยากรลงไปสปู ระชาชน (กติ ิพฒั น นนทปท มะดุลย,
2554, น.4-5)

การคุมครองสิทธิพลเมือง ครอบคลุมถึงกลุมเยาวชนดวยเพราะเยาวชนเองก็ตองมีสิทธิในฐานะพลเมืองที่ตองไดรบั
บริการและการคุมครองจากรัฐ การทํางานพิทักษสิทธิจึงเปนการทํางานเชิงกาวหนา ทําใหเยาวชนมีสวนรวมมากยิ่งขึ้น และ
เปนการทํางานที่หนุนสรางพลังอํานาจเยาวชนในที่สุด คําวา “การคุมครองและพิทักษสิทธิเยาวชน” มีการอธิบายและ
อภิปรายไวอยางกวางขวาง สามารถสรุปออกเปน 2 นัย โดยนัยแรก หมายถึง การพัฒนาระบบสภาพแวดลอมท่ีปลอดภัย
(Protective Environment) ตอเด็ก/เยาวชน ระบบสังคมยอยและใหญที่แวดลอม ไดแก ระบบบริการของหนวยงาน และ
กลไกทางกฎหมาย การพัฒนาบุคลากร และการสรางเสริมรูปแบบที่เนนการมสี วนรวมของเด็กและเยาวชน รวมไปถึงการให
ความชวยเหลือ ปกปองตัวเด็กและเยาวชน จากอันตรายหรือความเสี่ยงภัยจากปจจัยหลายดาน ท่ีกระทําตอเด็กท้ังทาง
รางกาย จิตใจ อารมณและมีผลตอการขัดขวางพัฒนาการการเจริญเติบโตของเด็ก ทั้งนี้เนนการทํางานกับระบบแวดลอมที่
ใกลชิดและมีอิทธิพลตอเด็ก อันไดแก ครอบครัว ชุมชน และกลไกระดับชาติท่ีมีอิทธิพลตอเด็ก/เยาวชน (อภิญญา เวชยชัย,
2550, น.43) นัยที่สอง หมายถึง การสนับสนุนทางสังคมใหแกเด็กและเยาวชนเขาถึงโอกาสเพราะการสนับสนุนทางสังคมจะ
ชวยผลักดันใหเด็กและเยาวชนหางออกไปจากพื้นท่ีอันตราย ไมเปนกลุมเยาวชนที่เปนกลุมเสย่ี งตอ การถูกละเมิดและลดิ รอน
สิทธิ หรือเปนการสง เสรมิ ใหเขาสทิ ธิ/บริการสงั คมตางๆที่เยาวชนตองไดรับ ดังน้ันการสนับสนนุ ทางสงั คมจึงเปรียบไดเ หมอื น
เปนกลไกการปกปองคมุ ครองและพิทักษส ทิ ธเิ ดก็ และเยาวชนอกี อยา งหน่ึง

ดวยเหตุนกี้ ารสงเสริมและสนับสนนุ ใหเ ยาวชนเขาถึงสิทธิและบรกิ ารของรัฐถือเปน นัยความหมายท่ีมีความกาวหนา
และเปนการสงเสริมสิทธิทางบวกแกเยาวชนรวมทั้งสอดคลองกับสิทธิมนุษยชนในมิติที่เปนการผนวกรวมสิทธิดานเศรษฐกิจ
สงั คมและวฒั นธรรมเขาไวด วยกัน

นิยามความหมาย : การคมุ ครองสทิ ธิ การสนับสนนุ ทางสงั คม และสวัสดิการสังคม
การพิทักษและคุมครองสิทธิ เปนสิ่งท่ีภาครัฐหรือองคกรที่เกี่ยวของจําเปนตองดําเนินการกับเยาวชน ซ่ึงไดรับการ

บรรจุไวในระดบั นโยบายอยแู ลว ท้ังนี้ส่ิงที่ตองดาํ เนินการควบคูกนั ไปคือการสนับสนุนทางสงั คมหรือการสรา งสวัสดิการใหแ ก
เด็กและเยาวชนทุกคนเพราะสวัสดกิ ารสังคมจะชวยผลักดนั ใหเดก็ และเยาวชนหางออกไปจากพื้นท่ีอันตราย ไมเปนกลมุ เสย่ี ง
ตอการถูกละเมิดและลิดรอนสิทธิของพวกเขา ดังน้ันสวัสดิการและการสนับสนุนทางสังคมจึงเปรียบไดเหมือนเปนกลไกการ
ปกปอ งคมุ ครองและพิทักษส ิทธิเด็กและเยาวชนอีกอยา งหน่งึ เชน กัน

สว นของกฎหมายและกตกิ าระหวางประเทศที่มีความเกีย่ วของดานการคุมครองสิทธิเดก็ และเยาวชนประกอบดวย
(ก) ปฏิญญาสากลวาดวยสิทธิมนุษยชน ประกาศโดยสมัชชาสหประชาชาติเมื่อวันท่ี 10 ธันวาคม 2491 ถึงแมวา
ปฏิญญาฉบับนี้ ยังไมมีฐานะเปนกฎหมายระหวางประเทศ แตจัดเปนคําประกาศที่ไดรับการยอมรับโดยมติเอกฉันทจากท่ี
ประชุมสมาชิกของสหประชาชาติรวมท้ังประเทศไทยดวย ในปฏิญญาฯ ไดรับรองสิทธิเด็กและเยาวชนดวยเชน เสรีภาพและ
ความเทาเทียมกัน โดยไมมีการจําแนกในเรื่องเชื้อชาติกําเนิดสีผิว เพศ ภาษา ศาสนา ความเช่ือทางการเมืองฯลฯ ความเปน

81

รายงานสบื เนื่องการสัมมนาวิชาการเนือ่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

อิสระจากการถูกบังคับใหเปนทาส การไดรับการปฏิบัติอยางเทาเทียมกันทางกฎหมาย สิทธิในการถือสัญชาติ สิทธิในการ
สมรส การรบั การศกึ ษา การไดรบั การชว ยเหลอื จากรฐั เปนตน

(ข) กตกิ าระหวา งประเทศวา ดวยสิทธิทางเศรษฐกจิ สงั คม และวัฒนธรรม ประกาศใชเมื่อป พ.ศ.2509 เปน กฎหมาย
ระหวางประเทศทอ่ี งคการสหประชาชาติสนับสนุนใหม ีข้ึน มีผลบังคับตอประเทศท่ีลงนามเปนภาคีของกตกิ า แมประเทศไทย
ยังไมลงนามเปนภาคสี มาชิกของ กติกาฉบับนี้แตน ักสทิ ธิมนุษยชนอาจอางอิงไดในฐานะที่เปนมาตรฐานสิทธิมนุษยชนทน่ี านา
ประเทศยอมรับซ่งึ กตกิ าน้ไี ดกําหนดถึงสิทธิในดา นเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรมของประชาชนในรัฐท่ีเปน สมาชิกของกตกิ า
นี้พึงมีและไดร บั การประกนั จากรฐั บาลของตน

(ค) กติการะหวางประเทศวาดวยสิทธิเสรีภาพของประชาชน และสิทธิทางการเมือง กติกาฉบับนี้เปนกฎหมาย
ระหวางประเทศประกาศใชเมื่อป พ.ศ.2509 เชนเดียวกับกติการะหวางประเทศวาดวยสิทธิทางเศรษฐกิจ สังคม และ
วัฒนธรรมโดยมผี ลบังคับแกประเทศภาคสี มาชิก และประเทศไทยก็ยงั ไมไ ดเขาเปนภาคีเชน กัน ในสวนที่เก่ียวของกับสิทธขิ อง
เดก็ ไดก าํ หนดใหเปน การเฉพาะ คอื “มาตรา 6.5 จะไมมกี ารพพิ ากษาใหประหารชีวิตในคดีอาชญากรรมที่กระทําโดยบุคคลผมู ี
อายุต่ํากวา 18 ป” “มาตรา 10.2 (ข) ตองแยกตัวผูตองหาวากระทําผิดท่ีเปนเยาวชนออกจากผูใหญและนําตัวขึ้นพิจารณา
พพิ ากษาคดใี หเรว็ ทสี่ ุดเทา ทีจ่ ะทาํ ได ระบบราชฑัณฑพึงประกอบดวยการปฏิบตั ติ อนักโทษดว ยความมงุ หมายสําคัญที่จะทําให
มีการกลับเนื้อกลับตัว โดยถือเปนภาระพื้นฐานทางสังคม พึงจําแนกผูกระทําผิดท่ีเปนเด็กหรือเยาวชนจาก ผูใหญ และไดรบั
การปฏิบัติตามความเหมาะสมแกวัย และสถานะทางกฎหมาย”“มาตรา 14.4 ในกรณีที่ผูกระทําผิดเปนเดก็ หรอื เยาวชน การ
วิธีพิจารณาความใหเ ปนไปโดย คํานึงถึงอายุและความประสงคจ ะสงเสรมิ การแกไขความประพฤตขิ องบุคคลนี้”“มาตรา 18.4
รัฐภาคีทั้งหลายแหงกติกาฉบับน้ี รับที่จะเคารพเสรีภาพของบิดามารดาและ ผูปกครอง ตามกฎหมายในอันท่ีจะใหการศกึ ษา
ทางศาสนาและศีลธรรมแกเด็กใหเปน ไปตามความเช่ือของตน” โดยเฉพาะในมาตรา 24 ทีก่ าํ หนดวา (1) เดก็ ทกุ คนยอมมสี ิทธิ
ในมาตรการตางๆ เพื่อการคุมครองเทาที่ จําเปนแกสถานะแหงผเู ยาวใ นสวนของครอบครัวของตนสังคมและรัฐโดยปราศจาก
การเลือกปฏบิ ัตอิ ัน เนอื่ งจากเชอื้ ชาติ ผิว เพศ ภาษา ศาสนา เผา พันธุแหง ชาติ หรอื สังคม ทรัพยสนิ หรอื กาํ เนิด (2) เดก็ ทกุ คน
ยอ มมหี ลักฐานทางทะเบยี นทนั ทีท่ถี อื กาํ เนดิ และยอมไดรบั การตัง้ ช่อื (3) เด็กทกุ คนมีสิทธทิ จ่ี ะไดร ับเชือ้ ชาต”ิ

สวนในประเทศไทยไดกลาวถึงสิทธิเด็กและเยาวชนชนผานพระราชบัญญัติ 2 ฉบับไดแก พระราชบัญญัติคุมครอง
เด็ก พ.ศ.2546 และ พระราชบญั ญตั ิสงเสรมิ การพฒั นาเด็กและเยาวชนแหงชาติ พ.ศ.2550 ซ่ึงพระราชบัญญัตทิ ้ังสอง มีเนือ้ หา
ท่ีมีความสอดคลองกับกติกาหรือขอตกลงระหวางประเทศฉบับตางๆ ทั้งหมดที่กลาวมาในขางตนโดยรวมสรุปการตีความ
กฎหมายสองฉบับนไี้ ดว า การคมุ ครองเด็กและเยาวชน เปนเรอื่ งการคุมครองทง้ั ในเชงิ การปกปองและการรกั ษาผลประโยชนที่
มีความเก่ียวของกับ 3 สิทธิ (1) สิทธิในการมีชีวิตรอดท้ังดานสุขภาพและสุขภาวะทางสังคม (2) สิทธิที่จะไดรับการพัฒนา
สงเสริมใหมีความเหมาะสมตามพัฒนาการ (3) สิทธิในการมีสวนรวมอยางเสรีที่ในประเด็นตางๆ ท่ีมีความเก่ียวของกับเด็ก
อยางไรก็ตามเราตองยอมรับวาพระราชบัญญัติการคุมครองเยาวชนนั้นยังไมเคยปรากฏในราชอาณาจักรไทยมากอน แตดวย
ความสนใจในการขับเคลื่อนประเด็นการคุมครองการปกปองและพิทักษสิทธิเยาวชน ของกรมกิจการเด็กและเยาวชน
กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย ผูเขยี นจงึ มเี ช่อื วา จะเกดิ การขับเคล่ือนพระราชบญั ญัตฉิ บบั น้ีในไมชา จึง
ใหความสนใจท่ีจะรวบรวมขอมูลจากหลากหลายทิศทางเพ่ือเปนประโยชนตอการรางพระราชบัญญัติฉบับนี้ไดในอนาคต ซ่ึง
การคุม ครองและพทิ ักษสิทธิเยาวชนมีความเก่ียวขอ งกับสวัสดกิ ารและการสนับสนุนทางสงั คมดงั น้ี
1. ความหมายและองคประกอบการสนบั สนนุ ทางสงั คม

คําวา “การสนับสนุนทางสังคม” หรือ "การเก้ือกูลทางสังคม" (Social Support) เปนแนวความคิดที่นักสังคม
สงเคราะหนิยมใชประกอบการปฏิบัติงาน นับต้ังแตยุคทศวรรษท่ี 1980 โดยที่ ลิน (LIN) นักวิชาการเร่ืองเด็กและเยาวชน ได
อธิบายวา ปจ เจกบคุ คลมีความสมั พนั ธเ ชือ่ มโยงกับสภาวะแวดลอมทางสังคมไดส ามระดบั คอื

(1) ระดบั ชุมชน โดยผา นกลไกการบูรณาการทางสังคม (Social Integration)
(2) ระดบั เครือขา ยทางสงั คม โดยผานปฏสิ ัมพนั ธท างสังคมและการแลกเปลย่ี นทางสงั คม

82

รายงานสืบเนือ่ งการสัมมนาวชิ าการเนื่องในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศาสตร มธ. ปที่ 62

(3) ระดับสัมพันธภาพที่ใกลชิด โดยการท่ีบุคคลมีความใกลชิดสนิทสนมการแสวงหาคําแนะนํา และการช้ีแนะ
เกี่ยวกับชีวิตความเปนอยูสวนตัวของเขา การท่ีบุคคลมีสัมพันธกันเปนเครือขายทางสังคมมีวัตถุประสงคเพ่ือดํารงไวซ่ึง
สถานภาพทางสังคมของตนเอง การตอบสนองความตองการทางดานอารมณ ดานทรัพยากร ดานการจัดการเพื่อใหไดรับ
ขอ มลู ความรูเพ่ิมเตมิ และเพื่อการไดเขา สูวงสังคมใหมๆ ซึ่งกค็ อื การสนบั สนุนทางสงั คม หรือการเกือ้ กลู กนั ทางสงั คมนนั่ เอง

กอตเลียบ (Gottlieb, 1982, p.32) ในงานการศึกษาเรื่อง Contemporary Canadian Childhood and Youth
ไดนิยามความหมายวาการสนับสนุนทางสังคมวาเปนผลท่ีเกิดจากการปฏิสัมพันธของบุคคล ซึ่งอยูในเครือขายทางสังคมท่ีมี
โครงสรางแนชัด ปฏิสัมพันธนี้เปนการมีสวนรวมของบุคคลท่ีเกี่ยวของ และการแลกเปลี่ยนทรัพยากรกับบุคคลที่รูจักคุนเคย
เปน อยา งดี

แคปแลน, คัซเซล และกอร (Kapland, Kussel and Kore อางถึงใน บัญชา อาจมิตร, 2554, น.11 - 12) กลาววา
การสนับสนนุ ทางสงั คมมีสองความหมายคือ (1) หมายถึง ความพึงพอใจตอความจําเปน พ้ืนฐานทางสังคมของบคุ คลแตละคน
ซึ่งไดรับมาจากสภาวะแวดลอมทางสังคมของตนผานการติดตอสัมพันธกับกลุมชนในสังคม เชน การยกยอง การใหการ
ชวยเหลือ การไดรับความเห็นใจ (2) หมายถึง ความสัมพันธที่มีอยู โดยบุคคลจะไดรับความเห็นใจถือไดวา กลุมสังคมเปน
แหลง ทมี่ คี วามสําคญั ตอ บคุ คลผูท่ีเปน ผใู ชบรกิ ารนั้น
2. ความหมายและองคป ระกอบของสวสั ดิการสังคม (social welfare)

การทําความเขาใจความหมายของคําวาสวัสดิการสังคม (social welfare) เปนปญหาความสลับซับซอนยากที่จะ
กําหนดความหมายใหต รงกัน แมจะมีการส่ือความหมายโดยรวมๆ คําวา สวัสดิการสังคม แตจะกําหนดความหมายออกมาชดั
แจง ยังเปนการยากในทางปฏิบัติ ในหมูนักวิชาการไทยและตางประเทศก็นิยามจําแนกไวแตกตางกัน แตละประเทศใชศัพท
ทางวชิ าการไมเ หมือนกัน (บัญชา อาจมิตร, 2554, น.11 - 12) โดยทั่วไปแลวองคป ระกอบของงานสวสั ดิการสังคม มกี ารใชใ น
2 ลักษณะคือ ลกั ษณะกวางและลกั ษณะแคบ โดยองคป ระกอบของงานสวัสดิการสังคมในลักษณะกวาง แบงเปน 7 ดา น ไดแก
(ระพพี รรณ คําหอม, 2554, น.6 – 27)

(1) การศกึ ษา (Education)
(2) สุขภาพอนามยั (Health)
(3) ทีอ่ ยอู าศยั (Housing)
(4) การทาํ งานและการมรี ายได (Employment and Income Maintainance)
(5) นนั ทนาการ (Recreation)
(6) ความยุติธรรมและมนั่ คงทางสงั คม (Social Security)
(7) บริการสังคมท่ัวไป (Social Services) รายละเอยี ดของสวัสดกิ ารสังคมทั้ง 7 ประการ ประกอบดว ย
(1) สวัสดิการดานการศึกษา หมายความถึง สิ่งท่ีประชาชนพึงไดรับในการสงเสริมพัฒนาตนเองใหมีความรู ทักษะ
ตลอดจนปลกู ฝง คุณธรรม คานิยมท่ีดีงาม คุณลักษณะอันพึงประสงคเพ่ือนําไปสูก ารดาํ เนินชีวิตอยางมีคุณภาพ ประชาชนทกุ
คนตองไดรับบริการการศึกษาพิเศษและจัดรูปแบบการศึกษาที่เหมาะสมสอดคลองกับความ ตองการของประชาชนท่ีมี
ขอ จํากัดเหลานั้น ทงั้ น้ีประชาชนทกุ คนพึงไดรับการศกึ ษาข้นั พ้นื ฐานอยา งเปนธรรมและเทา เทียมกัน
(2) สวัสดิการดานสุขภาพอนามัย หมายความถึง ส่ิงที่ประชาชนพึงไดรับ การปองกันโรคการรักษาพยาบาล การ
สงเสริมพัฒนา สุขภาพรางกาย จิตใจ อารมณ และสังคมอยางทั่วถึง ประชาชนทุกคนพึงจะตองไดรับบริการสวัสดิการสังคม
ดานสขุ ภาพอนามยั ที่ไดม าตรฐานอยางทั่วถึงเสมอภาค เปน ธรรมสอดคลองกับความตองการและสถานการณป ญ หาของบุคคล
กลมุ บุคคลและประชาชน
(3) สวัสดิการดานท่ีอยูอ าศัย หมายถึง การที่ประชาชนมีท่ีอยูอาศัยตามควรตามอัตภาพเพ่ือชวยเสรมิ สรางคณุ ภาพ
ชีวิตใหดีขึ้น ในทํานองเดียวกันประชาชนทุกคนควรจะไดมีที่อยูอาศัยตามแตกําลัง ความสามารถของบุคคลท่ีจะไดมาท่ีอยู

83

รายงานสืบเนือ่ งการสมั มนาวชิ าการเนือ่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปที่ 62

อาศัยตองใหความปลอดภัยมคี วามม่ันคง อยูในสิ่งแวดลอมที่ดี ไมมีสภาพเส่ือมโทรมแออัด มีมลพิษเส่ียงตอ ภัยพิบัติ เสียงตอ
ความเสอื่ มเสียท้ังทางรา งกาย จติ ใจ อารมณและ สังคม

(4) สวัสดิการดานการทํางานและการมีรายได หมายความถึง การที่ประชาชนมีงานที่กอเกิดรายไดอยางนอย ตอง
เพียงพอแกการดํารงชีพ โดยงานที่ทําจะตองมีสวัสดิการอยางนอยตามท่ีกฎหมายกําหนดไว และงานที่ทําตองไมเส่ียงตอการ
เจบ็ ปว ย อบุ ัตเิ หตุ อุบตภิ ัยตา งๆ อีกท้ังตองไมเ ปน งานที่ สรางความเสื่อมเสยี แกศ ักดิศ์ รีความเปนมนุษย ไมผิดศีลธรรมหรือผิด
กฎหมาย ประชาชนมีความภาคภูมิใจในงานที่ทําและมีโอกาสกาวหนาในการทํางานน้ันๆ ประชนทุกคนพึงไดรับรายไดและ
สวสั ดกิ ารจากการทาํ งานอยา งเสมอภาคเทา เทียมและยุติธรรม ทั้งนปี้ ระชาชนสามารถรวมกลุมรวมตวั กันปกปอ งผลประโยชน
ของตนในรปู ของสหภาพแรงงาน เมื่อมีการเลอื กปฏบิ ตั ิหรือไมไดร บั ความยุตธิ รรมในเรือ่ งรายได

(5) สวัสดิการดานนันทนาการ หมายความถึง การที่ประชาชนมีกิจกรรมนันทนาการเพื่อความบันเทิงและการ
พักผอนหยอนใจอยางมีคุณภาพ โดยกิจกรรมนันทนาการนั้นๆ ไมเปนการทําใหเส่ือมเสียศักด์ิศรีความเปนมนุษย ไมผิด
ศีลธรรม และไมผิดกฎหมายไมเ ปนการเอารัดเอาเปรียบ ละเมดิ สิทธิเสรภี าพของประชาชนในกลมุ อ่ืนๆ

(6) สวัสดิการดานความมั่นคงทางสังคม หมายถึง การท่ีประชาชนไดรับการคุมครองตามกฎหมายอยางเสมอภาค
และเปน ธรรม สามารถเขาถงึ บรกิ ารทร่ี ัฐจดั ให และไดรับความชว ยเหลือทางดานกฎหมาย

(7) สวัสดิการดานการบรกิ ารสงั คมท่ัวไป หมายถงึ การใหบรกิ ารแกประชาชนโดยเฉพาะผูย ากจน ผูดอยโอกาสและ
กลุมเปา หมายพเิ ศษ เพอื่ ชว ยสรา งเสรมิ การมคี ุณภาพชีวิตทีดชี ว ยพัฒนาชีวติ ความ เปนอยูใ หส ามารถดาํ รงชีวติ อยูในสังคมได
อยางเปนสุขตามควรแกอัตภาพ (สํานักงานสงเสริมและสนับสนุนวิชาการ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความม่ันคงของ
มนุษย, 2558, น.20-22)

กลาวโดยสรปุ ไดวา การจัดสวัสดกิ ารสงั คม หมายถึง การจัดบริการสวัสดิการบริการสังคมท่ีเกย่ี วของกบั การปองกนั
การแกไขปญหา การพัฒนา และการสงเสริมความม่ันคงทางสังคมเพื่อตอบสนองความจําเปนขั้นพื้นฐานของประชาชนใหมี
คุณภาพชวี ติ ทีด่ แี ละพง่ึ ตนเองไดอ ยางทวั่ ถึงและเหมาะสม

การคุมครองสทิ ธิเยาวชนและขอ เสนอแนะในอนาคต
กรมกิจการเด็กและเยาวชน กระทรวงการพัฒนาสังคมและความม่ันคงของมนุษยรวมกับคณะสังคมสงเคราะห

ศาสตร มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตรด ําเนนิ การจดั เวทีปฏบิ ัตกิ ารเสวนาการดูแล ปกปอง คุมครองและพิทักษสทิ ธิเยาวชน” เม่ือ
วันที่ 22 มิถุนายน 2558 ณ โรงแรมอเดรียตริค กรุงเทพมหานครเพ่ือระดมสมองกําหนดรูปแบบแนวทางการคุมครองและ
พิทักษสิทธิเยาวชนโดยเชิญผูมีสวนเกี่ยวของในประเด็นดังกลาวเขารวม ขอมูลตางๆทั้งจากการศึกษาเอกสารและเวที
ปฏิบัตกิ ารฯสามารถสังเคราะหขอ มลู สิทธเิ ยาวชน ออกเปน 6 ประเด็น ไดแก (1) สิทธิดานสขุ ภาพ (2) สทิ ธิดานท่ีอยูอ าศยั (3)
สิทธดิ า นการศึกษา (4) สิทธดิ านอาชพี (5) สิทธดิ า นการบริการสงั คม (6) สิทธิดา นสังคมและกฎหมาย ดังรายละเอยี ดตอไปนี้

1. สทิ ธดิ า นการศกึ ษา
หากมองในปจจัยดานการพัฒนาที่เปนสวัสดิการพ้ืนฐานที่สงผลตอประชากรในประเทศไทยมากท่ีสุดคงไมพนเรื่อง

ของการศึกษา ซ่ึงเปนปจจัยหลกั ท่ีสงผลตอการพัฒนาคุณภาพของประชากรในประเทศ ดังนั้นการพัฒนาขีดความสามารถใน
การแขงขันทางเศรษฐกิจ จึงเชื่อมโยงการศึกษาใน ฐานะปจจัยหนุนหรือถวงการพัฒนาเศรษฐกิจโดยเฉพาะเก่ียวกับ
ภาคเอกชน เน่อื งจากแรงงานที่มที ักษะความสามารถเทานนั้ จึงจะชวยเพม่ิ ประสิทธิภาพ และหากคนไทยมที กั ษะสูงข้ึนไปก็จะ
เอ้อื ใหประเทศไทยกาวขึ้นไปสูเ ศรษฐกจิ เชงิ นวตั กรรมได6 (สํานักเลขาธกิ ารสภาการศกึ ษา, 2557)

6 เศรษฐกจิ เชิงนวัตกรรม หมายถึง ลักษณะเศรษฐกิจท่ีตอยอดววิ ัฒนาการมาจากยคุ เศรษฐกจิ ฐานความรู (Knowledge Economy) และเศรษฐกิจเชงิ สรา งสรรค (Creative
Economy) ซง่ึ เปนลักษณะของการซือ้ ขายทางความคดิ ทเี่ ปนส่งิ ใหม โดยทผี่ ขู ายจะเปน เจาของความคิดหรือความรูน ัน้ เศรษฐกิจเชิงนวตั กรรม จะมคี วามเกี่ยวของอยา งมากกบั
การจดสิทธบิ ัตรหรืออนสุ ิทธบิ ัตร

84

รายงานสืบเนื่องการสมั มนาวิชาการเนื่องในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ี่ 62

นักการศึกษาหรือนักปรัชญาการศึกษาไมไดมองวา การศึกษา จะเกิดขึ้นเฉพาะในโรงเรียนที่พบเห็นทั่วไปเพียง
เทานั้น หากแตการศึกษาสามารถเกิดขึ้นไดกับทุกคน ทุกอาชีพ ทุกพื้นท่ี และทุกสถานการณ ดังที่พระราชบัญญัติการศึกษา
แหงชาติ พ.ศ.2542 มาตรา 15 ไดกลาวถึงการจัดการศึกษามี 3 รูปแบบ คือ (1) การศึกษาในระบบ เปนการศึกษาที่กําหนด
จุดมุงหมาย วธิ กี ารศึกษา หลกั สตู ร ระยะเวลาของการศึกษา การวัดและประเมินผล ซึง่ เปนเง่อื นไขของการสําเรจ็ การศึกษาที่
แนนอน (2) การศึกษานอกระบบ เปนการศึกษาที่มีความยืดหยุนในการกําหนดจุดมุงหมาย รูปแบบ วิธีการจัดการศึกษา
ระยะเวลาของการศึกษา การวัดและประเมินผล ซึ่งเปนเง่ือนไขสําคัญของการศึกษา โดยเน้ือหาและหลักสูตรจะตองมีความ
เหมาะสมสอดคลองกับสภาพปญหาและความตองการของบุคคลแตละกลุม (3) การศึกษาตามอัธยาศัย เปนการศึกษาที่ให
ผูเรียนไดเรียนรูดวยตนเองตามความสนใจ ศักยภาพ ความพรอมและโอกาส โดยศึกษาจากบุคคล ประสบการณ สังคม
สภาพแวดลอม ส่อื หรือแหลง ความรูอ ่ืนๆ จะเหน็ ไดวา นักกฎหมาย และนักการศึกษาของไทย ไดเล็งเหน็ รูปแบบของการศกึ ษา
ท่กี วา งออกไปมากกวาเพียงแคหอ งสเ่ี หลยี่ มอยางหองเรยี น

แมวาพระราชบญั ญตั ิจะกําหนดรูปแบบของการศึกษาใหกวางและสอดคลองกบั ชีวิตจริงมากที่สุด ทวาในทางปฏิบตั ิ
ปญ หาท่สี าํ คัญสําหรบั ระบบการศกึ ษาไทยคือการท่ีสวสั ดิการทางการศกึ ษา ซึ่งคือสวัสดกิ ารขัน้ พ้นื ฐานทีท่ างรัฐมีความตองการ
จัดสรรแกเยาวชน ยังไมสามารถเขาถึงเยาวชนไดอยางเทาเทียมและท่ัวถึง ที่สําคัญคือยังไมสามารถแสดงประสิทธิภาพของ
จุดมุงหมายทางการศึกษาไดเดนชัด อีกทั้งเยาวชนขาดความรูความเขาใจในการเช่ือมโยงเนื้อหาวิชาที่ไดร ับการศึกษาไปสูก าร
นําไปใชใ นชวี ติ จรงิ ในภายภาคหนา

ดวยเหตุน้ีการทําความเขาใจเก่ียวกับความหมายของสวัสดิการดานการศึกษา โดยกลับไปพิจารณาถึงปรัชญาทาง
การศึกษาอยางแทจริง จะเปนการตอกย้ําถึงการความสําคัญของอํานาจหนาท่ีของทุกภาคสวนในการสรางการเรียนรูของ
เยาวชนไดอ ยางเหมาะสมตอ ชว งวยั มีความทั่วถงึ และความเทาเทียมตอ เยาวชนไทยท้ังประเทศ หลักการที่สําคัญคือการจดั สรร
สวัสดกิ ารของทางภาครัฐและรวมถงึ เอกชนตอ การพัฒนาเยาวชนซง่ึ เปนชวงวยั ทย่ี นื อยูบนรอยตอดา นอาชีพทั้ง นกั เรยี น-นสิ ติ /
นักศึกษา-วัยทํางานแรกเริ่ม ใหมีความสอดคลองตอพัฒนาการตามชวงวัย และมีหลักการเรียนรูที่สามารถนําไปใชในชีวิตได
จรงิ ในบรบิ ทสังคมไทย เพื่อเปน การยกระดับคุณภาพแรงงานไทยใหม คี วามทดั เทยี มตอนานาอารยประเทศ

รปู แบบและขอเสนอแนะเพอื่ อนาคตสาํ หรับสวสั ดิการดานการศึกษา
1.1 สิทธิการไดร ับการศึกษาอยา งท่วั ถงึ และเทา เทยี ม
เยาวชนควรไดร ับการจัดสรรงบประมาณท่ตี อบสนองความตอ งการอยางเปนธรรมและเออ้ื ตอการเรียนรตู อ เยาวชน

ทุกสถานะ ท้ังเยาวชนทั่วไป, เยาวชนพิการ, เยาวชนท่ีมีความตองการพิเศษ, เยาวชนที่มีความเสี่ยงเปราะบาง, เยาวชนดอย
โอกาส และเยาวชนสถานะอื่นๆ นอกจากนเี้ ยาวชนตอ งสามารถเขาถงึ บคุ ลากรท่ีมีความรคู วามสามารถในการจดั การเรยี นรูท มี่ ี
ความเหมาะสมตอเยาวชนทุกสถานะ อีกท้ังยังมีความรูค วามสามารถเฉพาะเจาะจงตอเยาวชนสถานะพิเศษ อาทิ เยาวชนที่มี
ความตอ งการพิเศษ, เยาวชนพิการ, เยาวชนดอยโอกาส, เยาวชนทีม่ ีความเปราะบาง เปน ตน

1.2 สทิ ธกิ ารคนหาศกั ยภาพและความถนัดของตนเอง
เยาวชนควรไดรบั บริการการทดสอบความถนัดและศักยภาพโดยอาศัยการจดั ตั้งศูนยการทดสอบความถนดั แหงชาติ
และมีการสรางแบบวัดความถนัดและศักยภาพที่มีความเหมาะสมตอบริบทของเยาวชนในประเทศไทย เพื่อคนหาศักยภาพ
เยาวชนในเชงิ คณุ ภาพและคน หาความถนัดของเยาวชนในเชงิ ปรมิ าณ (แบบวัดความถนดั ) สาํ หรบั เยาวชนทว่ั ประเทศ
1.3 สทิ ธิการไดร ับการสง เสรมิ การศึกษาและการพฒั นาตนเองตลอดชวี ิต
เยาวชนควรไดรับการสงเสริมความรูท้ังวิชาในระบบ/นอกระบบการศกึ ษาที่สามารถใชไดจริงและสอดคลองตามภมู ิ
ปญญาทองถิ่นของเยาวชน อีกท้ังรัฐควรลดหรือโยกยายไปสูภาระของการศึกษาระดับอุดมศึกษา เก่ียวกับวิชาในระบบ
การศึกษาขน้ั พ้ืนฐานท่มี ีความลา สมัยและหางไกลจากบรบิ ทการใชชวี ติ จรงิ ของเยาวชน

85

รายงานสบื เน่อื งการสัมมนาวิชาการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ่ี 62

เยาวชนควรไดรับการสงเสริมการเรียนรูในความรูและทักษะตางๆ ผานรูปแบบของกิจกรรม กระบวนการท่ีเปน
โครงการตามความสนใจของเยาวชนพรอมทัง้ จัดสรรผูเช่ียวชาญติดตามและใหความรเู ชิงลึกในดานนั้นๆ แกเยาวชน ท้ังนี้การ
ปลูกฝงใหเยาวชนรูจ ักคน หา ความชอบในทักษะหรอื ความรู และใหพวกเขาไดคน ควา และพิสูจนค วามรูหรอื ทักษะที่พวกเขา
สนใจไดดวยตนเอง จะเปนแรงผลกั ดันใหเยาวชนมีพืน้ ฐานของนักคน ควา ศกึ ษาความรูตางๆ ดว ยตนเอง ไดท ัง้ ชีวิต

1.4 สิทธิการเขาถึงกองทนุ กูยืมการศกึ ษา
เยาวชนควรไดรับสิทธิในการเขาถึงกองทุนฯโดยควรขยายสิทธิการกูยืมใหแกเยาวชนท่ีตองการศึกษาตอระดับ
บณั ฑติ ศึกษา (ปริญญาโท-เอก) เพ่อื เปนการสงเสริมใหเยาวชนมีโอกาสทางการศกึ ษาแบบไมจาํ กดั แตอยา งไรกด็ ีตองมเี งื่อนไข
การใชทุนตางๆ เชน การใชหน้ีกูยืมปจจุบันเกินกวารอยละ 40 แลวจึงมีสิทธิกูยืมตอในระดับการศึกษาที่สูงข้ึน ประเด็นเร่ือง
กองทนุ นเ้ี วทีไดเ สนอขอ มูลทน่ี า สนใจอีกวา องคก ารบรหิ ารสวนจงั หวดั หรอื เทศบาล หรือ องคก รบรหิ ารสว นตําบลควรใหทุน
สนับสนุนทางการศึกษาแกเยาวชนในพื้นที่เพื่อใหไปศึกษาตอในดานที่ขาดแคลนในทองถ่ินโดยมีเง่ือนไขใหเยาวชนที่ไดรับ
ทนุ การศกึ ษาเหลา นัน้ ตองกลบั มาทาํ งานและพัฒนาทองถนิ่ ในหนวยงาน

2. สทิ ธิดา นสุขภาพอนามัย
“สุขภาพ” หรอื คําวา “สขุ ภาวะ”มคี วามหมายกวางขวางมาก ในปจจุบัน คําวา “สุขภาพ” ท่ีในอดีตไดร บั การเรยี ก

ขานและตีความคอนขางแคบวา หมายถึง สุขภาพกายเปนหลัก ตอมาจึงไดกลาวถึงสุขภาพจิตรวมไปดว ยเพราะเห็นวาคนทีม่ ี
สุขภาพกายสมบูรณแข็งแรงแตสุขภาพจิตเส่ือมโทรมหรือเปนโรคจิตก็ไมสามารถดําเนินชีวิตเปนปกติสุขได ซํ้ารายอาจจะทาํ
รายผูอื่นไดอีกดวย การเกิดข้ึนของพระราชบัญญัติสุขภาพแหงชาติ พ.ศ.2550 เปนความเปล่ียนแปลงความหมายของคําวา
“สุขภาพ” โดยไดใหความหมายของ “สุขภาพ” วาหมายถึง “ภาวะของมนุษยที่สมบูรณท ้ังทางกาย ทางจิต ทางปญญา และ
ทางสังคม เช่ือมโยงกันเปนองครวมอยางสมดุล” ในขณะที่ ปาริชาต เทพอารักษ และ อมราวรรณ ทิวถนอม (2550, น.14)
แสดงทัศนะขยายความใหกวางขวางออกไปโดยอธิบายวา การมีสุขภาวะ หมายถึง ภาวะที่บุคคลปราศจากโรคภัยไขเจ็บ มี
รางกายทแ่ี ขง็ แรง มอี ายยุ ืนยาว มจี ติ ใจที่ดมี คี วามเมตตากรณุ า ยึดม่ันในคณุ ธรรม จริยธรรม ดําเนนิ ชีวิตอยางมีสตสิ มั ปชัญญะ
และใฝรู สามารถ “คดิ เปน ทาํ เปน ”มเี หตมุ ผี ล อยูในสงั คมไดอ ยางเปนสุข

ทายที่สุดในความเห็นของ ประเวศ วะสี (2551, น.12) ไดรวบยอดคําอธิบายท้ัง “สุขภาพ” และ “สุขภาวะ” ไว
ดวยกนั โดยนาํ เสนอเพ่มิ เตมิ เก่ยี วกับ “สุขภาพ” โดยใชคําวา คอื สุขภาวะ 4 ดาน คือ กาย จิตสังคม ปญ ญา ทั้ง 4 ดา นเชอ่ื มโยง
แบบบูรณาการ และในแตละดา นมี 4 องคประกอบ ไดแก (1) กาย หมายถึง แข็งแรง ปลอดสารพิษ ปลอดภัย การมีปจจัย 4
(2) จิต หมายถงึ ความดี ความงาม ความสงบ ความมสี ติ (3) สังคม หมายถึง สังคมสัมพันธ สงั คมเขม แข็ง สงั คมยุตธิ รรม และ
สังคมสันติ (4) ปญญา หมายถึง รูรอบ รูเทาทัน ทําเปน อยูรวมกันเปน บรรลุอิสรภาพ ผูศึกษาใครขอสรุปความหมายของสขุ
ภาวะ หมายถึง ความสมดุลแหงชีวิตท้ังระดับบุคคล ครอบครัว ชุมชน และสังคม โดยมีองคประกอบที่เกี่ยวของกับการมี
สขุ ภาพทีด่ ที งั้ ทางกาย ทางอารมณ ทางจติ และทางสงั คมทีด่ ี มีทกั ษะความสามารถในการดําเนินชีวิตอยา งมปี ญ ญา มีความเออื้
อาทรเพื่อสวนรวม และมีโอกาสเขา ถึงทรัพยากรทางสงั คม ภายใตสภาวะแวดลอมท้ังทางกายภาพและทางสังคมทเี่ อื้อตอ การ
ใชช วี ิตอยางปกตสิ ขุ (ชานนท โกมลมาลย, 2556, น.14 - 15)

รปู แบบและขอเสนอแนะเพ่ืออนาคตสาํ หรบั สิทธิดานสขุ ภาพ
2.1 สิทธิการไดรับบริการสขุ ภาพเฉพาะสาํ หรับเยาวชน

เยาวชนควรไดรับบริการดานความรู เกี่ยวกับการรักษาสุขภาพทั้งในแงของการบําบัดและการปองกัน เก่ียวกับกับ
พัฒนาการของตนและโรคภัยที่เยาวชนมีความเส่ียงท่ีจะประสบ อาทิ อนามัยเจริญพันธุ, การพัฒนาการทางรางกาย, ภาวะ
อารมณ-ความรูสึกท่ีไวตอสิ่งเราตางๆ และการแสดงบทบาทเพศชายและเพศหญิง เปนตน อีกท้ังควรไดรับการเสริมสราง

86

รายงานสืบเนอ่ื งการสัมมนาวชิ าการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ี่ 62

ภูมคิ ุม กนั ดวยการบริการฉีดวัคซนี เชน วัคซีนปองกันมะเรง็ ปากมดลกู , วคั ซนี ปอ งกันโรคไขหวัดใหญ, วคั ซนี ปองกนั โรคคอตีบ,
บาดทะยัก เปนตน
2.2 สทิ ธิการไดเ ขาถงึ บริการดานการสงเสริมสุขภาพ

เยาวชนควรไดรับบริการดานความรูเกี่ยวกับโภชนาการทางอาหารเพื่อเสริมสรางความรูความเขาใจในการคัดสรร
อาหารท่ีมีประโยชน และครบถวนท้ัง 5 หมู รวมถึงการสงเสริมใหเยาวชนรูจัดใชวิจารณญาณในการอานฉลากสนิ คาวามกี าร
ปรุงแตงหรือไมอ ยางไร หรือ อานฉลากวาอาหารที่กําลังจะรบั ประทานใหพลังงานมากนอยเทา ใด ประกอบกับสามารถเขาถึง
สถานท่ีที่มีความพรอมในเร่ืองอุปกรณในการสงเสริมสุขภาพท่ีมีความเหมาะสมตอการออกกําลังกาย-ใจ รวมถึงการไดรับ
ความรูจากผูเชี่ยวชาญดานเยาวชน ที่สามารถอธิบายไดถ ึงแรงจูงใจหรือความตองการใหเยาวชนเขามาใชบรกิ ารสถานที่ท่ถี ูก
จัดตั้งไว
2.3 สทิ ธกิ ารรับบริการตรวจสุขภาพประจําป

เยาวชนควรไดรับการเขาถึงบริการการตรวจสุขภาพฟรที ี่รัฐกําหนดงบประมาณรายหัวเยาวชนแตละคน (ประมาณ
2,000 – 3,000 บาท) เพ่ือประโยชนแกเยาวชนในการปองกัน คัดกรองความเส่ียงตอการเกิดโรคท่ีสงผลกระทบตอสุขภาพ
อาทิ โรคติดตอทางเพศสัมพันธ โรคที่มาจากการใชสารเสพติด การตรวจโรคระบาด รวมถึงโรคจิตเวชท่ีเกิดจากปญหา
สขุ ภาพจิต เปน ตน
2.4 สิทธิการเขาถึงกองทุนคมุ ครองชว ยเหลือคาใชจา ยดานสุขภาพ

เยาวชนควรไดรับการเขาถึงกองทุนฯที่มีความครอบคลุมนอกเหนือจากท่ีระบบประกันของรัฐดูแลได หรือ สงเสรมิ
กองทุนสวัสดกิ ารที่มอี ยแู ลว ในประเทศใหค รอบคลุมคาใชจา ยนอกเหนือจากระบบประกันสุขภาพตางๆ อาทิ คาใชจายในการ
เดนิ ทางไปรับการรักษาพยาบาลในสถานพยาบาล คา ใชจ า ยในการซ้อื ยาและอุปกรณท างการแพทยท ไ่ี มครอบคลุมตามสิทธิใน
ระบบประกนั สุขภาพ เปนตน

3. สทิ ธิดา นท่ีอยอู าศยั
การบมเพาะ “ตนกลา” ที่มีคุณภาพใน “ปาใหญ” จําเปนที่จะตองอาศัยพ้ืนที่ที่มีดิน-น้ําอุดมสมบูรณ และ

แสงอาทิตยสองถึงฉันใด การบมเพาะเยาวชนใหเปนพลเมืองท่ีมีคุณภาพในสังคมไทย ก็ตองอาศัยการเติบโตในพื้นท่ีที่มั่นคง
ปลอดภัย และชุมชนที่เขมแข็งฉันนั้น ดังน้ันเยาวชนที่มีแนวโนมที่จะเปนพลเมืองที่มีคุณภาพ จําเปนที่จะตองสามารถเขาถึง
สวัสดิการดานท่ีอยูอาศัยไดอยางเหมาะสมเชนกัน ดังท่ีพงษกฤษณ มงคลสินธุ (2538, น.49) ไดกลาวถึง สวัสดิการดานท่ีอยู
อาศัย (Housing) วาหมายถึง การที่ประชาชนมีท่ีอยูอาศัยตามควรตามอัตภาพเพ่ือชวยเสริมสรางคุณภาพชีวิตใหดีข้ึน ใน
ทํานองเดียวกัน ประชาชนทุกคนควรจะไดมีท่ีอยูอาศัย ตามแตกําลังความสามารถของบุคคลที่จะไดมา ซึ่งท่ีอยูอาศัยตองให
ความปลอดภยั ความม่ันคง และอยูในสภาพแวดลอ มทด่ี ี ไมมีสภาพเสือ่ มโทรมแออัด ไมมีมลพิษเส่ียงตอภัยพิบัติ และไมเส่ยี ง
ตอ ความเส่อี มเสยี ท้งั ทางรางกาย จติ ใจ อารมณและสงั คม

การท่ีเยาวชนจะมีคุณภาพชีวิตท่ีดีเพ่ือขามผานอุปสรรคเล็กใหญตางๆ ในชีวิตไดน้ัน เยาวชนจําเปนที่จะตองมีการ
ตอบสนอง “ความตองการขนั้ พืน้ ฐาน” ที่สามารถสรา งความม่นั คงในข้ันตนๆ ของชวี ิตได เพอื่ เตมิ เตม็ ใหไดชวี ติ ทม่ี ีคุณภาพซ่ึง
จะนําไปสูการเปลยี่ นแปลงในเชิงบวกทุกดา นของชีวิต ทั้งนี้หนึ่งในความตองการพ้ืนฐานน้ัน คือ ที่อยูอาศัยซ่ึงมิไดหมายความ
ถึงบานพักที่ถูกสุขลักษณะเพียงอยางเดียว หากแตหมายความรวมถึงการมีชุมชนที่มีคุณลักษณะของการเอ้ือเฟอ ชวยเหลือ
เกื้อกูล เห็นอกเห็นใจ รวมถึงระแวดระวังภัยจากภายในและภายนอกของชุมชนที่เยาวชนอาศัยอยูเอง บริการดานที่อยูอาศัย
หรือการจัดการอาคารสงเคราะห (Housing) เปนการจัดบริการสังคมประเภทหน่ึงท่ีรัฐบาลจัดใหประชาชน เพ่ือใหไดท่ีอยู
อาศัยที่เหมาะสม มีมาตรฐานเพียงพอในเรอื่ งสขุ อนามยั และความเปนอยู โดยรัฐบาลจะกอ สรา งบานใหผ มู ีรายไดนอยและไมมี
ท่ีอยูอาศัยไดเชาซ้ือในราคาถูก หรืออาจใหบริการกูยืมเงินในการสรางบานรวมทั้งใหคําแนะนําแกประชาชนเกี่ยวกับการ
กอ สรางท่ีเหมาะสม

87

รายงานสบื เน่ืองการสมั มนาวิชาการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ่ี 62

ทายทส่ี ดุ การจดั สรรทรพั ยากรเพอื่ การใหสวสั ดิการ/การบรกิ าร ในมติ ิท่ีอยูอ าศยั แกเ ยาวชนจงึ เปนส่งิ ที่มีความจาํ เปน
ตอเยาวชนเปนอยางยิ่งในการสรางแรงจูงใจใหเยาวชนเกิดการเรียนรู เจริญเติบโตและพัฒนาตามหลักของความเจริญเติบโต
(Growth Principle) ของมนุษยดังท่ี ศาสตราจารยมาสโลว ไดกลาวถึงความตคองการดานความม่ันคงปลอดภัยหรือสวัสดิ
ภาพ (Safety Needs) ในทฤษฎีความตองการของมาสโลว (Maslow’s Hierachy of Needs) ไววา เปนความตองการท่ีจะ
เกิดเม่ือขั้นแรก (ความตองการทางสรีระ) ไดรับการตอบสนองแลว ความตองการในข้ันนี้จึงเปนความตองการทีจ่ ะรักษาความ
ปลอดภัยในชีวิตและทรัพยสินของตนเอง หากไมไดรับการตอบสนองหากไมไดรับการตอบสนองจะเกิดความรูสึกหวาดกลัว
ผวา รสู ึกไมม น่ั คง แตจ ะไมมแี รงจงู ใจในความตอ งการขั้นตอ ไปได7

รปู แบบและขอ เสนอแนะเพ่อื อนาคตสําหรับสทิ ธิดา นทีอ่ ยูอาศยั
3.1 สทิ ธกิ ารอาศยั ในท่ีอยอู าศยั ทม่ี ัน่ คงและสิ่งแวดลอ มทปี่ ลอดภัย

เยาวชนควรไดร บั ที่อยอู าศยั (บา น หอ งชดุ หอพัก หรอื หอ งพกั ลกั ษณะอน่ื ๆ) ท่ีม่นั คงมีมาตรฐานเปนสัดเปนสวนอกี
ท้ังยังอยูในระบบแวดลอมท่ีอยูอาศัยท่ีปลอดภัยท้ังทางกายภาพและส่ิงแวดลอมทางสงั คมท่ีดี อาทิ มีนํ้าสะอาดอุปโภคบริโภค
อากาศท่ีบริสุทธิ์ อาณาบริเวณที่พักอาศัยอยูหางไกลจากแหลงอบายมุข ดังนี้ (1) เยาวชนตองมีสิทธิในการพักอาศัยในท่ีอยู
อาศัยน้ันอยางถูกตอ งตามกฎหมายไมว าเปน เจาของ หรือ ผูพักอาศัย อาคารตองมีคุณสมบตั แิ ข็งแรงสามารถปกปองคุมครอง
อันตรายท่ีอาจเกดิ ข้นึ กับเยาวชนได ท่ีพักอาศัยตองถูกสุขลกั ษณะ สะอาด (2) กรณีที่เยาวชนพักอาศัยในหอพักตองไดร ับสิทธิ
ในการพักในหอพักที่ไดมาตรฐานไดรับการคุมครองทั้งเร่ืองความปลอดภัย คุณภาพชีวิตในการพักอาศัยในหอพัก รวมไปถึง
หอพักตอ งมีความสะอาดมสี ขุ ลักษณะทดี่ ี (3) กรณีที่เยาวชนตอ งพกั อาศยั อยกู ับบดิ า มารดา หรือ ผปู กครอง ทีพ่ ักอาศัยเหลา นี้
ตอ งมกี ารจดั แบงสัดสว นแยกพืน้ ที่ (4) เยาวชนยังตอ งไดร ับสทิ ธิในการเขารวมเปน ผูกาํ หนดทิศทางการพฒั นาเมือง ในกรณีที่มี
การดําเนนิ การใดๆก็ตามเกยี่ วกับผงั เมือง
3.2 สทิ ธกิ ารเปน เจาของและการไดร ับการสนบั สนนุ เงิน/มาตรการทางภาษเี พื่อทีอ่ ยอู าศยั

เยาวชนควรไดรับสิทธิการเปนเจาของที่อยูอาศัยโดยการจัดต้ังกองทุนสําหรับที่พักอาศัยเยาวชน หรือ งบประมาณ
สวนอ่ืนๆ ของรัฐบาลโดยรัฐบาลสนับสนุนสินเช่ือผานสถาบันการเงินของรัฐใหแกเยาวชนเพื่อสามารถซื้อท่ีอยูอาศัยไดโดย
ปลอดดอกเบี้ยเปนระยะเวลาหน่ึง (3-5 ป) รวมถึงกรณีท่ีเยาวชนตองเชาที่อยูอาศัย รัฐควรมีบริการใหเชาท่ีอยูอาศัยราคา
ประหยัดหรือการสนับสนุนงบประมาณการเชาท่ีอยูอาศัยเอกชนสําหรับเยาวชน อีกทั้งยังไดรับการสนับสนุนเงิน เพื่อการ
เขา ถงึ บริการและมาตรการทางภาษีเพ่อื ที่อยูอาศัย ประกอบดว ย (1) การท่ีรฐั บาลสนับสนุนเงินหรอื มาตรการลดดอกเบ้ียหรือ
การลดภาษีใหแกเยาวชนในกรณีที่เยาวชนตองการเงินหรือสินเช่ือเพื่อนําไปปรับปรุงซอมแซม/ตอเติมท่ีพักอาศัยของตนเอง
และครอบครวั (2) มาตรการการลดภาษีเพือ่ สนับสนนุ การมสี วนรวมในการสรางทอ่ี ยอู าศัยสาํ หรบั เยาวชนของภาคเอกชน
3.3 สทิ ธิการไดรบั บริการปรึกษาดา นท่ีอยูอาศยั

โดยท่ัวไปแลว การไดรบั บรกิ ารดานการปรึกษาดา นทีอ่ ยอู าศยั มักเปน บทบาทหนา ทีข่ องเจา หนา ทธี่ นาคาร แตอ ยา งไร
ก็ดีการไดรับบรกิ ารการปรึกษาดานที่อยูอาศัย (housing counseling) เปน บริการหนงึ่ ที่มใี นสงั คมตะวนั ตกมานานแลวเพราะ
เปน บริการของรัฐท่ีใหค วามชว ยเหลอื ประชาชนทต่ี องการสรางความม่ันคงใหตนเองโดยการมีกรรมสิทธ์เิ ปนเจาของท่ีอยูอ าศัย
ผูท ําหนาทนี่ ้คี อื ที่ปรกึ ษาดา นทอ่ี ยอู าศยั (housing counselor) ขอมลู จากเวทีสะทอนใหเ หน็ วา เยาวชนควรไดร ับสทิ ธิในการ
ไดรบั คําปรึกษาในดานนี้ทง้ั เรอื่ งการขอสินเชอ่ื ธนาคาร ระยะเวลาการผอ นสง หรอื แมแ ตคําปรกึ ษากรณีตองเชา ทอี่ ยอู าศัย
3.4 สทิ ธิการอาศยั ในที่อยอู าศยั ช่วั คราวสําหรับเยาวชนกลุมเสย่ี ง/เปราะบาง

7 ความตองการของมาสโลว มีท้งั หมด 5 ข้นั โดยทม่ี นุษยจําเปนที่จะตองไดรับความตองการอยางสมบูรณกอ นแลวจึงจะสามารถแสดงแรงจูงใจในข้ันลําดบั ถัดไป ความตอ งการ
ทั้ง 5 ขั้นประกอบดวย (1) ความตองการทางดานรางกาย (Physiological needs) (2) ความตองการความมั่นคงปลอดภัย (Safety and security needs) (3) ความตองการ
ความรัก และความเปนเจาของ (Belonging and love needs) (4) ความตองการการไดรับการยกยองนับถือ (Esteem needs) (5) ความตองการท่ีจะเขาใจประจักษตนเอง
อยางแทจริง (Self-actualization needs)

88

รายงานสืบเนือ่ งการสัมมนาวิชาการเนือ่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

เยาวชนที่เคยกระทําผิดเมื่อไดรับโทษและออกจากศูนยฝ กฯ ควรไดพักอาศยั ท่ีอยูอ าศัยที่ม่ันคง ปลอดภัยจากความ
รุนแรงตางๆ รวมถึงปลอดภัยจากสถานท่ีเสี่ยงซึ่งจะจะนําไปสูการกระทําผิดซ้ําได ในขณะท่ีเยาวชนที่ไรบานตองการพ้ืนท่ี/ที่
พักที่สามารถจัดบริการท่ีอยูอาศัยช่ัวคราว รวมถึงทุนและความรูที่เหมาะสมตอการประกอบอาชีพในอนาคต กลุมเยาวชนท่ี
ผานสถานสงเคราะห ควรไดรับการบมเพาะและความเขาอกเขาใจของผูดูแล และไดรับความรูและทักษะท่ีเหมาะสมตอ
พัฒนาการเฉพาะของแตล ะบุคคลเพื่อใหพวกเขาเติบโตเปนพลเมืองที่มีประสิทธภิ าพในอนาคต ทายที่สุดเยาวชนทเ่ี ปน ผพู ิการ
และเปนผูที่มีความตองการพิเศษ ควรไดรับสถานท่ีเพื่อการ “บมเพาะ” เปนพิเศษ โดยตองมีผูเชี่ยวชาญท่ีมีความรู
ความสามารถในดานระบบพัฒนาการ พรอมทงั้ มอี ปุ กรณแ ละกระบวนการเหมาะสมตอ พัฒนาการ

4. สทิ ธดิ า นการทาํ งานและมีรายได
การทาํ งาน/การประกอบอาชีพ เปนสิง่ ทีส่ ําคญั ในการดํารงชีวิตในปจจบุ ันของมนุษยเพราะการมอี าชีพเปน การสราง

รายไดเพ่ือเลี้ยงตนเองและครอบครัว การทําอาชีพกอใหเกิดผลผลิตและการบริการที่สนองตอบตอความตองการของมนุษย
อื่นๆในสังคมและทส่ี ําคญั คือ อาชพี มีความสาํ คัญตอ ระบบเศรษฐกิจของประเทศการประกอบอาชพี จงึ เปนกลไกและฟนเฟอง
สาํ คัญในการพัฒนาคณุ ภาพชีวิตของประชาชน ชุมชน เศรษฐกจิ และความเจริญกาวหนาของประเทศชาติ

โดยท่ัวไปแลวการทป่ี ระชาชนมงี านท่ีกอ เกิดรายไดเ พียงพอแกก ารดํารงชพี โดยงานท่ีทําจะตอ งมสี วสั ดิการอยา งนอย
ตามที่กฎหมายกําหนดไว และงานท่ีทําตองไมเ สย่ี งตอ การเจ็บปวย อุบัติเหตุ อุบติภัยตาง ๆ อีกทั้งตองไมเปนงานท่ีสรางความ
เสื่อมเสียแกศักดิ์ศรีความเปนมนุษย ไมผิดศีลธรรมหรือผิดกฎหมาย ประชาชนมีความภาคภูมิใจในงานที่ทําและมีโอกาส
กาวหนาในการทํางานนั้นๆ ประชนทุกคนพึงไดรับรายไดและสวัสดิการจากการทํางานอยางเสมอภาคเทาเทียมและยุตธิ รรม
เม่อื มีการเลือกปฏิบตั หิ รอื ไมไ ดรบั ความยตุ ธิ รรมในเรอื่ ง รายได สภาพการทํางาน การจา งงานและสวสั ดิการแรงงาน ประชาชน
ตองไดรับความคุมครองจากหนวยงานหรือ องคการท่ีมีอํานาจหนาที่ท่ีเกี่ยวของ กระบวนการและกลไกดานแรงงานสัมพันธ
ตองสามารถรองรับปญหาและความตองการของประชาชนดานนี้ได (สํานักงานสงเสริมและสนับสนุนวิชาการ กระทรวงการ
พัฒนาสงั คมและความมั่นคงของมนุษย, 2558, น.21)

เยาวชนซ่ึงเปนชวงวัยท่ีมีความคาบเก่ียวในการเปนพลเมืองท่ีตองประกอบสัมมาอาชีพที่นําไปสูการมีรายไดเพ่ือ
ความม่ันคงของชีวิตและทรพั ยสนิ ของตนในอนาคต มีความจําเปนท่ีจะตองไดร บั การคุมครองในฐานะของ “ผูประกอบอาชพี
มอื ใหม” และในฐานะของ “ผูท ี่จะตองเลือกสายอาชีพ” การจดั สรรองคความรจู นถงึ ทรพั ยากรตา งๆ เพือ่ ใหเยาวชนมรี ากฐาน
ทั้งดานความคิดวิจารณญาณ ความถนัด และศักยภาพท่ีเหมาะสมตอการประกอบอาชีพท่ีตนใหความสนใจ จึงมีความสําคัญ
อยา งยง่ิ ตอ รากฐานในการพัฒนาประเทศไทยไดอยางยัง่ ยืน
รูปแบบและขอ เสนอแนะเพื่ออนาคตสาํ หรบั สทิ ธดิ านการทํางานและมรี ายได
4.1 สทิ ธกิ ารไดร บั การแนะแนวอาชีพ

เยาวชนควรไดรับบริการดานการแนะแนวอาชีพผาน “Job Coach8 ” เพื่อเปนการเพิ่มชองทางการทําความรูจัก
ลกั ษณะการทาํ งานตา งๆ และคน หาทป่ี รึกษาดานการทาํ งานแกเยาวชน โดยจัดหมวดหมูตามความสนใจของเยาวชน ทงั้ อาชีพ
ที่อยูในระบบ/นอกระบบ “Job Coach” เองก็ตองมีความหลากหลายและพรอมแนะแนวอาชีพตอเยาวชนท่ีอยูในระบบ
การศกึ ษาและเยาวชนท่อี ยนู อกระบบการศกึ ษา เยาวชนทีม่ ีความเส่ียงและเปราะบาง หรือกระทั้งเยาวชนท่ีมีความพกิ ารและมี
ความตอ งการพิเศษไดเปนอยา งดี

8 Job Coach นอกจากจะตองแนะแนวอาชีพแกเยาวชนแลว ยังตองคนหาสถานท่ีฝกงานที่เยาวชนสนใจใหเยาวชนไดลงมือปฏิบัติงานจริง กอนและหลังการเรียนใน
ระดับอดุ มศึกษา เพอ่ื ใหเยาวชนไดท าํ ความรจู กั กับรปู แบบการทํางานไดอ ยางแทจ ริง

89

รายงานสืบเนือ่ งการสัมมนาวชิ าการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปที่ 62

เยาวชนควรไดร ับการแนะแนวจากครแู นะแนวที่มคี วามเปน มอื อาชพี อีกท้ังตองสงเสรมิ ครแู นะแนวใหเ ปนบุคลากรที่
มีคุณภาพ มีความรูความสามารถสรางกระบวนการแนะแนวเพ่อื ความเหมาะสมในการใหค วามรูหรอื สรางกระบวนการเพ่ือให
เยาวชนสามารถรบั ทราบความถนดั และศกั ยภาพในการการศกึ ษาตอ ไดอยางมปี ระสทิ ธภิ าพ
4.2 สทิ ธิการเขาถงึ บรกิ ารสง เสรมิ การมีงานทาํ และมีรายได

เยาวชนควรที่จะสามารถเขาถึง “ศูนยฝกอาชีพเยาวชน” สําหรับเยาวชนที่ยังไมมีอาชีพ หรือ เยาวชนท่ีตองการ
เพิ่มพูนทกั ษะอาชีพรวมไปถึง การท่ีเยาวชนไดทดลองปฏิบัติงานทตี่ นสนใจ ซงึ่ ศูนยท่จี ดั ต้ังจะแยกภารกิจการฝกอาชีพสําหรับ
เยาวชนเปนการเฉพาะ ซ่ึงการดําเนินงานทั้งหมดตองพิจารณาเง่ือนไขของพื้นท่ีและภูมิปญญาของแตละทองถ่ิน นอกจากนี้
เยาวชนควรที่จะสามารถเขาถึงกองทุนกูยืมเพ่ือการประกอบอาชีพสําหรับเยาวชนเพื่อเปนการเปดโอกาสใหเยาวชนมีสิทธใิ น
กองทุนกูยืมเพื่อประกอบอาชีพสําหรับเยาวชนเอง ทั้งนี้อาจใชรูปแบบเงื่อนไข หลักเกณฑ และแนวทางเดียวกับการกูยืม
กองทุนที่มีการดําเนนิ การอยูแ ลวในกระทรวงการพฒั นาสงั คมและความมัน่ คงของมนุษย สาํ หรบั ผูพิการ หรือ ผสู ูงอายุ เปน ตน

เยาวชนควรไดร บั การสง เสรมิ การประกอบอาชพี ทางเลอื ก อาทิ ครูสอนพเิ ศษ คนขายของบนอนิ เทอรเน็ต นกั ลงทุน
ในตลาดหลักทรพั ย เจา ของกจิ การขนาดเล็ก ผผู ลิตสินคา เชงิ นวตั กรรม เปน ตน โดยผลติ เปนชดุ ความรทู เ่ี ยาวชนมโี อกาสเขา ถงึ
ไดโ ดยงาย
4.3 สิทธคิ ุมครองเยาวชนผูเร่ิมตน ทาํ งาน

เยาวชนควรไดรบั การปรึกษาดานการทํางาน จาก “job coach” ทสี่ ามารถใหคาํ ปรึกษาไดต งั้ แตก ระบวนการเรม่ิ ตน
การหางาน การหาแหลง ฝก ทดลองการปฏบิ ตั งิ าน การใหค าํ ปรึกษาปญหาจากการทาํ งาน ทัง้ นีก้ ารมีที่ปรึกษาจะทาํ ใหเ ยาวชน
สามารถปรับตัวและเรียนรูในงานที่กําลังทําไดมากข้ึนสงผลใหสามารถทํางานไดดีขึ้น เยาวชนควรอยูภายใตนโยบายการ
คุมครองคาแรงท่ีเปนธรรม เยาวชนควรไดคา แรงท่ีเปน ธรรมตามที่กฎหมายกําหนดเชนเดยี วกับแรงงานในชวงวัยอ่ืนๆ อีกท้ัง
ยงั มีหนวยงานท่ีใหค วามชวยเหลือสําหรบั ผูตอ งการเปลี่ยนงาน บางกรณหี ากงานทเ่ี ยาวชนกําลังดาํ เนนิ การอยูไมสอดคลองกับ
ทักษะความชํานาญของตนเอง องคกรท่ีเกี่ยวของพึงใหการชวยเหลือสําหรับผตู องการเปล่ียนงานใหเหมาะสมและสอดคลอง
กับความถนัดของเยาวชนเอง
4.4 สทิ ธกิ ารสง เสรมิ โอกาส วธิ กี ารและเทคนิคเรมิ่ ตน การทํางาน

เยาวชนควรไดรับการเขาถึงบริการการหางานใหแกเยาวชนผูเร่ิมตนทํางานท้ัง ออนไลนและออฟไลน ซึ่งชองทาง
ดังกลาวจะตองมีความสามารถในการรวบรวมขอมูลท่ีอัพเดทตําแหนงงานวางจากทุกหนวยงานทั้งรัฐและเอกชนตลอดเวลา
อกี ทั้งควรไดร ับการสง เสริมความรูแ ละเทคนคิ การหางาน รวมถงึ การเขยี น ประวตั ิ (Resume) ที่นาสนใจและมคี วามถกู ตอ งตอ
การสมคั รงาน

เยาวชนที่มีความเสี่ยง/เปราะบาง รวมถึงเด็กพิการและมีความตองการพิเศษ ควรไดรับการจัดหางานท่ีมีความ
เหมาะสม อีกทงั้ พวกเขาควรไดรบั ความรแู ละหลักการพัฒนาตนเองทง้ั ทักษะ และวิธกี ารคน หาโอกาสในการทํางานตางๆ แก
เยาวชนกลมุ เส่ยี ง/เปราะบาง เพ่อื การสงเสรมิ ใหก า วแรกของชวี ติ ทํางานของเยาวชนมคี วามมนั่ คง
4.5 สิทธิการไดรับดูแลของเยาวชนกลุมเสยี่ ง/เปราะบาง

การจัดต้งั กองทนุ เฉพาะเพอ่ื เยาวชนท่มี คี วามเสีย่ งและเปราะบาง เปนลักษณะของสนิ เชือ่ ใหเ งินเพอื่ ลงทนุ ชว ยสราง
อาชีพ หรือ ดูแลความเปน อยูของตนเองหรอื ครอบครัวในขณะเร่ิมปฏิบตั งิ าน และชดใชก องทุนเพอื่ ปนโอกาสใหแกเยาวชนรุน
ตอ ไป

5. สทิ ธดิ านการเขา ถึงดานสงั คมและกฎหมาย

90

รายงานสบื เนอื่ งการสมั มนาวิชาการเนื่องในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

ชวงอายุของ “เยาวชน” ที่ถูกระบุตามกรอบของกฎหมายคือ 18-25 ป ซ่ึงชวงอายุดังกลาวเปนชวงวัยเรียน-วัย
ทํางานตอนตน กอนที่จะเตรียมความพรอมไปสูความเปน ผูใหญเ ตม็ ตวั ในอนาคต เยาวชนจึงอยใู นชวงวยั ทมี่ ีความของเกี่ยวกับ
สถานการณท่ีหลากหลาย ท้ังการเรียนการสอนมัธยมศึกษา อาชีวศึกษา และมหาวิทยาลัย และการทํางาน การจําตองเผชญิ
การเปลี่ยนแปลงดังกลาว บางครั้งจึงทําใหอาจขาดวิจารณญาณการตัดสินใจในประเด็นความเปราะบางบางเรื่อง “สิทธิทาง
สังคมและกฎหมายของเยาวชน” เปนสวนหนึ่งที่เปนสัญลักษณแทนความหวงใยของภาครัฐ/เอกชน ท่ีมีความตองการให
เยาวชนตระหนักถึงความเปนพลเมอื ง ซ่ึงมีศักด์ิและสิทธิ ในการเขาถึงบรกิ ารที่เหมาะสมตอชวงวัยที่เยาวชนเปนอยู ท้ังน้ีการ
พูดถึงสิทธิทางสังคมของเยาวชนอาจมีความเกี่ยวโยงทั้งเชิงปฏิบัติการและเชิงกฎหมาย ซ่ึงจําเปนท่ีจะตองเปนไปตาม “สิทธิ
ธรรมชาต”ิ ท่ีเปน องคความรทู ี่แพรห ลายท่วั โลก ซงึ่ แนวคิดเรื่อง “สิทธิธรรมชาติ9” (Natural Rights) เปนแนวคิดระยะเรมิ่ ตน
ของแนวคิดเรื่องสิทธิมนษุ ยชนในสมัยปจจุบันและเปนแนวคดิ ท่สี ืบเน่อื งมาจากแนวคดิ เร่อื งกฎหมายธรรมชาตทิ ี่เชื่อในความมี
เหตผุ ลในธรรมชาติ ความมเี หตุผลของมนุษยแ ละเช่ือวาเหตุผลของมนุษยเ ปนสวนหนงึ่ ของเหตุผลในธรรมชาติ และนกั ปรัชญา
กฎหมายธรรมชาติใหความสําคัญกับสิทธิธรรมชาติเปนอยางมากในฐานะเปนแนวคิดท่ีเก่ียวของกับแนวคิดเรื่องกฎหมาย
ธรรมชาติอยางยง่ิ (ปรดี ี เกษมทรพั ย, 2550, น.206-207 และ กลุ พล พลวนั , 2547, น.8)

การจัดการคมุ ครองเยาวชนในมติ ดิ า นการเขาถงึ ดานสังคมและกฎหมาย ควรเปนไปในทิศทางท่ีมีความเหมาะสมตอ
การเขาถึงของเยาวชน ทั้งนี้จําเปนท่ีจะตองมีบุคคลหรือกลุมคนที่มีความรูความเขาใจดานกฎหมายที่มีความเก่ียวของกับ
เยาวชนอยา งถองแท อกี ท้ังยังตอ งมีความเขาอกเขาใจในบรบิ ทของเยาวชนท้ังดานรา งกาย อารมณ สงั คม สตปิ ญญา เพ่ือเปน
ที่ปรกึ ษาหรือผดู ําเนินการคุม ครองสทิ ธทิ ี่เยาวชนพึงไดร บั เพื่อไมใหกฎหมายกลายเปนกระบวนการหน่ึงที่ขัดตอ หลักการความ
เจริญเติบโตของเยาวชนเอง จําเปนท่ีจะตองมีชองทางหรือกระบวนการบางอยางใหเยาวชนหรือตัวแทนของเยาวชนเขามามี
สวนรวมตอการใหความคิดเห็นกอนการประกาศใชกฎหมายอยางเปนทางการซ่ึงจะกลาวตอไปในเร่ืองของขอเสนอแนะเพ่ือ
อนาคต

รูปแบบและขอ เสนอแนะเพื่ออนาคตสาํ หรบั สิทธกิ ารเขา ถงึ ดานสงั คมและกฎหมาย
5.1 สทิ ธกิ ารไดรบั ความคุมครองกรณปี ระสบปญ หาฉุกเฉนิ

ปญหาฉุกเฉินมีโอกาสเกิดขึ้นกับเยาวชนท้ังท่ีเปนปญหาท่ีเกิดข้ึนจากตัวเยาวชนเอง หรือ เกิดขึ้นกับครอบครัว/คน
รอบขางแลวสงผลกระทบมาถึงเยาวชน เชน ครอบครัวลมละลาย ตกงาน เผชิญกับภัยพิบัติ ตั้งครรภไมพึงประสงค ฯลฯ
วิธีการประกอบดวย (1) บานพักฉุกเฉิน เปนที่พักพิงชั่วคราวท้ังทางกายและใจใหแกเยาวชนท่ีเดือดรอนจากปญหาตางๆ มี
หนาที่ใหความชวยเหลือดานท่ีอยูอาศัย อาหาร ดูแลสุขภาพอนามัย รมท้ังใหคําปรึกษา การใหทักษะชีวิตและกําลังใจ การ
ฟนฟูสมรรถภาพทางกาย จิต และสังคม (2) สายดวนการปรกึ ษาฉุกเฉิน สายดวนการปรกึ ษาฉุกเฉนิ ใหบ รกิ ารได 2 ระดับ คือ
(ก) การใหบ ริการแบบ Peer to Peer Counseling หรอื การใหก ารปรึกษาแบบเพอื่ นถึงเพอ่ื นโดยอาสาสมคั รที่ใหบ ริการเปน
เยาวชนเชนเดียวกันกับผูท่ีโทรศัพทเขามาพูดคุย ทั้งน้ีเยาวชนที่จะเปนอาสาสมัครตองเขารับการอบรมการใหคําปรึกษา
เบื้องตน เชน ทักษะการฟงอยางตง้ั ใจ ทกั ษะการสะทอนและทักษะการตีความ เปนตน (ข) การใหบ รกิ ารโดยนักวิชาชีพ อาทิ
นักสังคมสงเคราะห นกั จติ วทิ ยา เจา หนา ทเ่ี ยาวชน ในกรณที ีป่ ญ หามีความวิกฤติมากกวาทอ่ี าสาสมคั รจะสามารถรับมือได (3)
การชวยเหลือทางสังคมสําหรับเยาวชนที่ประสบปญหาฉุกเฉิน มีทั้งรูปแบบการใหเปลาทั้งเงินและส่ิงของ การชวยเหลือทาง
สังคม รัฐบาลและองคกรปกครองสวนทองถิ่นเปนผูจายจายเงินอุดหนุนเพ่ือชวยเหลือเยาวชนท่ีประสบปญหาฉุกเฉินในระยะ
สนั้ และในระยะยาวโดยอาศยั การจดั การรายกรณี (case management)
5.2 สทิ ธกิ ารคมุ ครองทางกฎหมายในคดีเกยี่ วกบั เยาวชน

9 สิทธิธรรมชาติ (บางคร้ังเรียก จริยสิทธิ หรือ สิทธิอันมิอาจเพิกถอนได) เปนสิทธิที่ไมไดเกิดข้ึนจากกฎหมาย จารีต หรือความเชื่อของสังคมหรือการปกครองใด กลาวคือสทิ ธิ
ธรรมชาติ หมายถึง เสรภี าพทม่ี นษุ ยแตล ะคนมใี นการท่ีจะใชอํานาจของเขาตามเจตนาของเขาเอง เพอ่ื ทจ่ี ะรกั ษาชวี ิตของเขา และเพื่อกระทาํ สิ่งใดก็ตามจากการตัดสนิ และการ
ใชเหตุผลโดยตัวของเขาเอง ทเี่ ขาเห็นวาเปนวิธกี ารท่เี หมาะสม สทิ ธิตามธรรมชาตจิ ึงจัดอยใู นเรือ่ งสากล

91

รายงานสืบเน่ืองการสมั มนาวิชาการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปที่ 62

เยาวชนควรไดร ับสิทธใิ นการเขาถึงทนายความอาสาสมัครทม่ี ีความรูความเขาใจ หรือ มีประสบการณก ารทาํ งานกับ
เยาวชนเพ่ือใหความคุมครองสิทธิทางกฎหมายทําหนาท่ีวาความใหตามข้ันตอนกระบวนการยุติธรรม อาทิ คดีเกี่ยวกับการ
ทุจรติ ในการสอบ คดที ะเลาะววิ าท คดีลว งละเมิดสิทธทิ ม่ี าจากเทคโนโลยีสารสนเทศ ฯลฯ
5.3 สทิ ธิการมีสวนรวมการนําเสนอนโยบายและกฎหมาย

เยาวชนควรไดร ับสทิ ธิโดยชอบธรรมในการมสี ว นรว ม แสดงความคิดเหน็ ในชวงกอนรางกฎหมาย และมีสทิ ธวิ ิพากษ
หลังการรางกฎหมาย เยาวชนจึงควรไดรับสิทธิท่ีพวกเขาสามารถมีบทบาทในการรวมรางกฎหมายท่ีมีความเกี่ยวของกับ
เยาวชน ทั้งนคี้ วรลดชอ งวางของสถานะการทาํ งานเปน ตวั แทนเยาวชนทั่วประเทศดวยการเปดโอกาสใหเ ยาวชนทั่วประเทศได
แสดงความคิดเห็น

เยาวชนควรไดร ับโดยชอบธรรมในการมสี วนรวมในการรา งนโยบายของรัฐบาล/พรรคการเมือง นโยบายตา งๆ ท่ีจะ
เขามาชวยพัฒนา ดแู ล ปกปอ ง เยาวชนทกุ คน จําเปน ทจ่ี ะตองผานความคดิ เห็นของเยาวชนทุกคน และมวี ธิ กี ารทที่ นั สมัยและ
ครอบคลุมเยาวชนทกุ กลุม

6. สิทธดิ านการเขาถงึ บรกิ ารสังคม
การเขาถึงบริการสังคมในท่ีนี้หมายความถึงการสรางสภาพแวดลอมเปนท่ีมาของการสรางพื้นท่ีสรางสรรคสําหรับ

การพัฒนาเดก็ และเยาวชน อยา งไรก็ตาม พ้ืนทสี่ รางสรรคย ังมีมูลเหตทุ ี่มาอยา งนอยอีก 3 ประการ ประกอบดวย (1) นโยบาย
ระดับนานาชาติและระดับชาติ (2) สถานการณปญหาที่เกิดข้ึนในสังคม (3) ธรรมชาติวิถีชีวิตของชุมชน ขอมูลจากเอกสาร
หลายชิ้นระบุตรงกันวา การที่เด็กและเยาวชนไมมที ่ีสําหรบั ว่ิงเลน อยางอิสระปลอดภยั ไมมีสถานท่ีทํากิจกรรมดๆี ไมมีเวทใี ห
แสดงออก (หอ งสมดุ สนามกฬี า ลานกิจกรรม) เดก็ และเยาวชนขาดโอกาสในการตดั สินใจในการทาํ กิจกรรม แหลง เรียนรูทาง
ศิลปวัฒนธรรม (พิพิธภัณฑ โบราณสถาน วัด) ถูกละเลย ลาหลัง ไมดึงดูดเด็ก ไมมีสวนสาธารณะ หรือ สวนสัตวใหเด็กได
เรียนรูท่ีจะรักธรรมชาติ ท้ังหมดนี้จึงเกิดการเรียกรอง “พ้ืนท่ีสรางสรรค” สําหรับเด็กและเยาวชนเพื่อสรางความตระหนักให
ทุกภาคสวนในการดูแลเด็กและเยาวชน ในทางกลับกันสังคมไทยซึ่งมีวิถีชีวิตของชุมชนท่ีดีอยูแลวก็กลับไมไดรับสงเสริม
สนับสนุน หรือ ถูกละเลยไปทง้ั ๆ ที่เปน พ้ืนที่สรา งสรรคต ามธรรมชาติ (สํานักสง เสรมิ และพิทกั ษเยาวชน, 2550, สํานกั สงเสรมิ
และพิทักษเด็ก, 2550 และจิตติ มงคลชยั อรัญญาและคณะ, 2553, น.20) อาจกลาวไดวา พนื้ ท่สี รา งสรรค มี 3 ลักษณะ ไดแ ก
(1) พ้ืนที่ทางกายภาพหรอื พื้นที่ของสถาบัน/องคก ร เชน โรงเรียน ศูนยพัฒนาเด็กเล็ก หองสมุด สถานสงเคราะห เปนตน (2)
พืน้ ที่ทางความคดิ และสังคม เชน สื่อ ทั้งวทิ ยุโทรทัศน เว็ปไซต ชมุ ชนออนไลน เปน ตน (3) กิจกรรมการพฒั นาเดก็ และเยาวชน
เชน กจิ กรรมบําเพ็ญประโยชน กิจกรรมการประกวดตา งๆ เปนตน

การท่ีจะทําใหเยาวชนเขาถึงการบริการหรือสวัสดิการทางสังคมในแงของการสรางสิ่งแวดลอมท่ีเปนบวก (พื้นที่
สรางสรรค) จงึ ไมใชแ ตเ พียงพ้ืนท่ีเพื่อใหเยาวชนทํากจิ กรรมหรือแสดงออกเพียงเทา นนั้ หากแต พ้นื ท่ีสรา งสรรคเ ปรียบเสมือน
เปน “พ้นื ท่ีกลาง” เพ่ือใหเ ยาวชนไดป ฏสิ ัมพันธกับชมุ ชนของตนเอง และสามารถใชเ ปน พน้ื ทีเ่ ชิงปฏบิ ัติการในการพฒั นาชุมชน
ของตนไดอยางยั่งยืน ทั้งนี้สิ่งที่เปนอุปสรรคของเยาวชนในปจจุบันคือการที่เยาวชนไมสามารถเขาถึงการบริการพื้นท่ี
สรางสรรคไดอยางเทาเทียม อีกท้ังบางพื้นที่/ชุมชน ยังไมใหความสําคัญของพ้ืนท่ีสรางสรรค ซึ่งเปนภาระท่ีทั้งภาครัฐและ
เอกชนหรอื แมกระท่งั หนวยทางสงั คมที่เล็กทีส่ ดุ อยา งครอบครวั ควรใหค วามสําคัญ

รปู แบบและขอเสนอแนะเพอื่ อนาคตสาํ หรับสิทธิดานการเขา ถึงบริการสังคม
สิทธิการมีพ้ืนท่สี รา งสรรคส าํ หรบั เยาวชน

เยาวชนควรไดรับการเขาถึงศูนยกลางสําหรับการพัฒนาเยาวชนในจังหวัดและชุมชน ศูนยเยาวชน/หองสมุด/ลาน
กีฬา/ลานกิจกรรมที่มีความแปลกใหม สรางความทาทายตอเยาวชนใหมาใชบริการใหเขามามีสวนรวม แลกเปลี่ยน เรียนรู
รวมกันอาจอยูใ นลักษณะท่ีเปนทางการ เชน ศูนยพัฒนาเยาวชนท่ีต้งั อยูในเทศบาล/จังหวัด หรือ ลักษณะที่ไมเ ปน ทางการแต

92

รายงานสบื เนื่องการสมั มนาวชิ าการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ่ี 62

ภาครัฐตองสงเสริมใหภาคเอกชนดําเนินการ อาทิ พื้นที่สรางสรรคในรานนม,รานกาแฟ หรือรานอาหาร โดยมีการบริหาร
จัดการท่ีสามารถนํารายไดต างๆ เขามาสรางสรรค, ปรับปรุงพ้ืนที่ใหมีความเหมาะสมตอกิจกรรมตางๆ อีกท้ังควรสงเสรมิ การ
สรา งพืน้ ทีส่ รางสรรคในครอบครัว การสง เสรมิ ใหสมาชิกในครอบครวั รวมกนั ทาํ กิจกรรมตา งๆ รวมกัน อาทิ รับประทานอาหาร
รวมกัน ไปเทย่ี วศกึ ษาหาความรูรวมกัน หรอื อาจมีลกั ษณะเปนกจิ กรรมทีค่ รอบครัวหน่ึงๆ จัดรว มกันเพ่ือสมาชิกในครอบครัว
ตนเอง เครอื ญาติ และเพอื่ นบา น

บทสรปุ
“สิทธิ” มีพัฒนาการความหมายมาอยางยาวนาน สิทธิมีความหมายตั้งแตชุดการอธิบายเรอื่ งสิทธิพลเมอื งและสทิ ธิ
ทางการเมือง ในขณะที่สิทธิมนุษยชนในอีกนัยหน่ึงเปนการผนวกรวมสิทธิดานเศรษฐกิจ สังคมและวัฒนธรรมเขาไวดวยกัน
สิทธิมนุษยชนในความหมายตามนัยนี้เปนสิทธิท่ีบุคคลหรือกลุมคนจะไดรับจากการการจัดบริการทางสังคมและสวัสดิการ
สังคมเพื่อเปนการเสริมสรา งความตระหนักในศักยภาพความเปนมนุษยอยางเต็มท่ี การคุมครองและพิทักษสทิ ธเิ ยาวชนมกี าร
อธิบายและอภิปรายไวอยางกวางขวาง สามารถสรุปออกเปน 2 นัย ประกอบดวย นัยแรก หมายถึง การพัฒนาระบบ
สภาพแวดลอมท่ีปลอดภัยตอเด็ก/เยาวชน ระบบสังคมยอยและใหญที่แวดลอม ไดแก ระบบบริการของหนวยงาน และกลไก
ทางกฎหมาย การพัฒนาบุคลากร และการสรางเสริมรูปแบบที่เนนการมสี ว นรวมของเด็กและเยาวชน รวมไปถึงการใหความ
ชวยเหลือ ปกปองตัวเด็กและเยาวชน จากอันตรายหรือความเสี่ยงภัยจากปจจัยหลายดาน ท่ีกระทําตอเด็กทั้งทางรางกาย
จิตใจ อารมณแ ละมีผลตอ การขัดขวางพฒั นาการการเจรญิ เตบิ โตของเด็ก ท้ังนีเ้ นนการทาํ งานกบั ระบบแวดลอมทใี่ กลชิดและมี
อิทธิพลตอเด็ก อันไดแก ครอบครัว ชุมชน และกลไกระดบั ชาติท่ีมีอิทธิพลตอเด็ก/เยาวชน นัยที่สอง หมายถึง การสนับสนุน
ทางสังคมใหแกเด็กและเยาวชนเขาถึงโอกาสเพราะการสนับสนุนทางสังคมจะชวยผลกั ดันใหเด็กและเยาวชนหางออกไปจาก
พ้ืนที่อันตราย ไมเปนกลุมเยาวชนที่เปนกลุมเสี่ยงตอการถูกละเมิดและลิดรอนสิทธิ หรือเปนการสงเสริมใหเขาสิทธิ/บริการ
สงั คมตา งๆที่เยาวชนตองไดรับ ดงั นนั้ การสนับสนนุ ทางสังคมจึงเปรยี บไดเหมือนเปนกลไกการปกปองคุม ครองและพิทกั ษสิทธิ
เด็กและเยาวชนอกี อยางหน่ึง
รูปแบบและขอเสนอแนะเพ่ืออนาคตตอการคมุ ครองและพิทักษสิทธิเยาวชนไทยในบทความนีส้ ามารถดําเนินการได
ผาน 4 กลไกดังนี้ (1) การจัดสรรงบประมาณและหรือทรพั ยากร (2) การเสริมสรา งความรแู ละทักษะตางๆ (3) การสรางและ
พฒั นาระบบและกลไกรองรบั ตามกลมุ ภารกิจ (4) การสรา งบคุ ลากรทมี ีความชาํ นาญเฉพาะทางและมีความเขาใจกระบวนการ
ทํางานกับเยาวชน กลไกทง้ั 4 อยางน้ตี องมีความสามารถเขาถึงเยาวชนไดท ุกเพศ ทุกวยั ทกุ สถานะ ดงั ทก่ี ลาวไวใ นเน้อื หากอ น
หนา โดยขับเคลื่อนผานทั้งทางภาครัฐ เอกชน ประชาสังคม ชุมชน ครอบครัว โดยยึดหลักใหเยาวชนเปนศูนยกลาง ทั้งน้ี
รูปแบบที่ไดน ําเสนอไปขางตน อาจจะมบี างรปู แบบท่ีรฐั หรือเอกชนไดเคยดาํ เนินการไวแลว ทวาบางรูปแบบก็ยังไมเคยเกิดขน้ึ
ในประเทศไทยมากอน รูปแบบและขอเสนอแนะในบทความช้ินน้ีผูศึกษาและคณะเลง็ เห็นวาจะมีความสําคญั ตอการจัดสราง
นโยบายและกฎหมายไดจริงในอนาคต เพ่ือเปนคุณประโยชนในการสรางรากฐานท่มี น่ั คง ตอ การปกปอ งและคมุ ครองเยาวชน
ใหเปน พลเมืองท่ีมคี ุณภาพตอประเทศชาตแิ ละโลกไดอ ยางเต็มภาคภมู ิ

เอกสารอางองิ

93

รายงานสบื เน่อื งการสัมมนาวิชาการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

กิติพัฒน นนทปทมะดุลย (2555). เอกสารคําสอน วิชา สค.111 พื้นฐานแนวความคิดและปรัชญาสังคมสงเคราะห ภาค
1/2555 เรอ่ื ง แนวคิดสิทธิมนุษยชนกับการสงั คมสงเคราะห : ความเขาใจเบอื้ งตน .

กิตพิ ัฒน นนทะปทมดลุ ย. (ม.ป.ป.). นโยบายสงั คมและสวัสดกิ ารสงั คม. กรงุ เทพฯ : มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร.
กุลพล พลวนั . (2547). สทิ ธิมนุษยชนในสงั คมโลก. กรุงเทพฯ : สาํ นักพิมพนติ ธิ รรม.
จิตติ มงคลชัยอรัญญา และคณะ. (2553). การถอดบทเรียนการดําเนินงานตามโครงการบูรณาการสรางบทบาทและพื้นท่ี

สรางสรรคสําหรับเด็กและเยาวชนประจําป 2552. กรุงเทพฯ : สํานักงานสงเสริมสวัสดิภาพและพิทักษเด็ก เยาวชน
ผดู อ ยโอกาส และผสู ูงอายุ.
ชานนท โกมลมาลย. (2554). พื้นท่ีสรางสรรค : การพัฒนาสุขภาวะเด็กเยาวชนอยางบูรณาการ. วารสารสังคมสงเคราะห-
ศาสตร. 19 (2).
บัญชา อาจมิตร. (2554). การสนับสนุนทางสังคมของบุคลากรแกเด็กและเยาวชน ศูนยฝกและอบรมเด็กและเยาวชนสวน
ภูมิภาค. วิทยานิพนธหลักสูตรสังคมสงเคราะหศาสตรมหาบัณฑิต (สาขาการบริหารและนโยบายสวัสดิการสังคม).
กรุงเทพฯ : ภาควชิ าสงั คมสงเคราะห-ศาสตร คณะสังคมสงเคราะหศาสตร มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร.
ประเวศ วะสี. (2551). สุขภาวะทางปญญา. มติชนรายวนั . น.12
ปรีดี เกษมทรัพย. (2550). นติ ิปรชั ญา. กรงุ เทพฯ : โรงพมิ พเดือนตลุ า.
พงษกฤษณ มงคลสินธุ. (2536). พัฒนาการแนวคิดท่ีวาดวยสวัสดิการสังคม ในยุทธศาสตรเชิงรุกเพื่องานสวัสดิการสังคม.
รายงานการประชุมทางวชิ าการสงั คมสงเคราะหศาสตร ประจาํ ป 2535.
พงษกฤษณ มงคลสินธุ. (2540). แนวโนมและพัฒนาการของระบบงานคุมประพฤติในประเทศไทย. กรุงเทพฯ : สถาบันไทย
คดีศกึ ษา มหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร.
ระพีพรรณ คาํ หอม. (2554). สวสั ดกิ ารสงั คมกับสังคมไทย : Social Welfare in Thai Society. กรุงเทพฯ : จรัลสนทิ วงศการพิมพ.
สํานักเลขาธิการสภาการศึกษา. (2557). บทวิเคราะหการศึกษาไทยในโลกศตวรรษที่ 21. สืบคนเม่ือ 20 ก.ค. 2558, จาก
http://www.onec.go.th/onec_backoffice/uploads/Book/1279-file.pdf
สํานักงานสง เสริมและ สนับสนนุ วิชาการ กระทรวงการพฒั นาสังคมและความม่ันคงของมนุษย. (2558). การศึกษาการพฒั นา
รูปแบบการพัฒนาสังคมและสวัสดิการท่ีสอดคลองกับความตองการขององคการปกครองสวนทองถ่ินและการพัฒนา
สังคมของประเทศ. กรงุ เทพฯ : กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมัน่ คงของมนุษย.
สาํ นักงานสง เสรมิ และสนบั สนุนวชิ าการ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมน่ั คงของมนษุ ย. (2558). กระบวนการและกลไก
ดานแรงงานสัมพนั ธ. กรุงเทพฯ : กระทรวงการพฒั นาสังคมและความมั่นคงของมนษุ ย.
สํานักสงเสริมและพิทักษเด็ก, สํานักงานสงเสริมสวัสดิภาพและพิทักษเด็ก เยาวชน ผูดอยโอกาส และผูสูงอายุ. การศึกษา
ความสัมพันธระหวางความรูและการมีสวนรวมกับความคิดเห็นตอการดําเนินงานสภาเด็ก และเยาวชนแหงประเทศ
ไทย. สืบคน เมือ่ 6 มิ.ย. 2558, จาก http://www.msociety.go.th/ article_attach/12781/17033.pdf.
อภญิ ญา เวชยชยั . (2551). การพัฒนาระบบคุมครองเด็กในสงั คมไทย. กรงุ เทพฯ : มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร.
Gottlieb. (1982). Contemporary Canadian Childhood and Youth : A Bibliography Report on International
Conference on Children on the Move. Barcelona, 5th-7th October, Global Movement for Children,
2010.
Ife, J. (1999). Community Development: Creating community alternatives-vision, analysis and practice.
Australia: Longman Pearson Education Australia.

94

รายงานสืบเนอื่ งการสัมมนาวชิ าการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ี่ 62

การบูรณาการทฤษฎที างสงั คม เพือ่ ทาํ ความเขา ใจปรากฏการณแ มเลย้ี งเดย่ี วชนชั้นลา ง
Understanding Low Class Single Mothers Phenomenon on Integration Theory

กมลชนก ขาํ สวุ รรณ1
Kamolchanok Khumsuwan2

Abstract
The article aims to explaining marginalization condition and broken stigma of low class single
mother’s phenomenon on integration theory. This study adopted qualitative research methods and
documentary research. The area of data collection included Bangkok and metropolitan region in Thailand.
In-depth interviews were carried out with 4 respondents voluntarily. The research result point out that the
multi-theory could helping you to understanding low class single mothers phenomenon in terms of multi-
think and multi-experience under marginalization and broken stigma contexts. For the purpose of express
to self-presentation and residency under social practice that problems were many complicate of methods
and dimensions between actors and structure interaction to support each other for duality of structure. The
multi-theory were more and more helping me to finding sources of thinks for understanding low class single
mother’s phenomenon.
Keywords : low class single mother’s, marginalization, broken stigma, integration theory

บทคัดยอ
บทความน้ีมีวัตถุประสงค เพื่อบูรณาการทฤษฎีสังคมท่ีแตกตางกัน ในการอธิบายปรากฏการณธํารงภาวะชายขอบ
และการสลายมลทินประทับของแมเลี้ยงเด่ียวชนชั้นลาง ใชวิธีการศึกษาเชิงคุณภาพ และการวิจัยเอกสารท่ีเกี่ยวของ ทําการ
เก็บขอ มูลในเขตกรุงเทพมหานครและปริมณฑล โดยการสมั ภาษณระดับลกึ แมเลี้ยงเด่ยี วชนชัน้ ลา งท่ีสมัครใจเขา รวมโครงการ
จํานวน 4 คน ผลการศึกษา พบวา ความหลากหลายของทฤษฎี จะชวยทําให เขาใจความหลากหลายในวิธีคิด และ
ประสบการณการดาํ เนินชวี ิตของแมเลย้ี งเด่ยี วชนช้นั ลา ง ภายใตบรบิ ท “ผถู กู มลทินประทับจากการธํารงภาวะชายขอบ” และ
“การสลายมลทินประทับ เพ่ือแสดงใหเห็นความมีตัวตนและตําแหนงแหงที่ในสังคม โดยท่ีไมตองยึดโยงอยูกับความเปนชาย
ขอบอีกตอไป” ซึ่งมีความซับซอนและทับซอนของปญหา วิธีการ และมีลักษณะหลากหลายมิติ ภายใตปฏิบัติการทางสังคมท่ี
ประกอบดวยโครงสรางและผูกระทําการในลกั ษณะทวิลักษณของโครงสราง โดยความหลากหลายของทฤษฎี จะชวยทําใหผู
ศกึ ษามแี หลงรวมความคดิ ที่สามารถนํามาใชในการทําความเขา ใจปรากฏการณแมเลยี้ งเด่ียวชนชน้ั ลางไดมากย่งิ ข้ึน
คําสําคัญ : แมเ ล้ยี งเดยี่ วชนช้ันลาง, การธาํ รงภาวะชายขอบ, การสลายมลทินประทบั , การบูรณาการทฤษฎีสังคม

บทนํา
การพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศตางๆ มักจะใหความสําคัญกับรายไดที่เปนตัวเงิน โดยต้ังเปาที่การเพิ่มมูลคา
ผลิตภัณฑม วลรวมประชาชาติ ขณะที่ความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจเพียงอยางเดยี ว ไมสามารถทําใหเศรษฐกิจของประเทศ
พัฒนาอยางยั่งยืนได เพราะการพัฒนาท่ีมุงเนนการเจริญเติบโตของรายไดโดยขาดการกระจายรายได อาจสงผลกระทบตอ

1 นักศกึ ษาปรญิ ญาเอก สาขาวชิ านโยบายสงั คม คณะสงั คมสงเคราะหศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
2 Faculty of Social Administration, Thammasat University, Thailand

95

รายงานสบื เน่อื งการสัมมนาวชิ าการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปที่ 62

ความไมเทาเทยี มกันทางเศรษฐกิจของประชาชน ชุมชน และกลมุ สงั คมตางๆ ได สงผลใหชองวางระหวางคนรวยกับคนจนใน
สงั คมขยายขึ้น และมักจะตามมาดวยปญหาสงั คมรปู แบบตา งๆ

ประเทศไทยมีนโยบายมงุ เนนการพัฒนาประเทศตามการพัฒนากระแสหลัก ท่ีมุงเนนในมิตทิ างเศรษฐกิจเปน สําคัญ
สงผลใหเกิดการพัฒนาภาคอุตสาหกรรม การบริโภคนิยม และการสงเสริมการแขงขันทางวัตถุ ทําใหครอบครัวแปรผันไป
พรอมๆ กับสภาพเศรษฐกิจที่ไมเ คยหยุดน่ิง ความสัมพันธของครอบครัว ถูกแทนท่ีดวยเทคโนโลยี ขณะท่ีหัวใจของครอบครัว
อนั ไดแ ก ความรกั ความผูกพนั ความซอ่ื สัตย มติ รภาพ การใหอภยั และการเชือ่ ใจซ่ึงกันและกนั (Porter, 1995) ถูกเศรษฐกจิ
และเทคโนโลยีเขามาครอบงํา จนทําใหหัวใจของครอบครัวกลายเปน หัวใจที่มองไมเห็น (Invisible heart) ดัชนีช้ีวัดหนึ่ง
ไดแก การหยาราง/แยกกันอยูของคูสมรส สงผลใหเกดิ ครอบครัวพอ-แมเล้ยี งเดย่ี วจํานวนมากข้ึน แมวาคูสมรสจะยุติบทบาท
ของสามแี ละภรรยาไปแลว แตย งั คงแสดงบทบาทของการเปนพอ-แมต อ ไป การแสดงบทบาทของพอ-แม สง ผลถงึ ความเปนอยู
ทดี่ ขี องสมาชกิ ในครวั เรอื น

จากงานศึกษาที่ผานมา สามารถสรุปไดวาครอบครัวแมเล้ียงเด่ียว ไดรับผลกระทบ 2 ประการ ประการแรกคือ
ผลกระทบที่เกิดกับแม ไดแก ปญหาดานเศรษฐกิจและสังคม เม่ือครอบครัวมีผูหาเลี้ยงหลักเพียงคนเดียว ทําใหมีภาระ
รับผิดชอบมากทั้งในบานและนอกบาน โอกาสที่จะเขาสูการจางงานในระบบที่มีอัตราคาจางสูงเปนไปไดนอย ทําใหแมเล้ียง
เดี่ยวชนช้นั ลางตอ งเขา สูก ารจา งงานนอกระบบทม่ี ีอัตราคาจางต่าํ ซ่ึงเปนสาเหตหุ น่งึ ท่ีนําไปสคู วามยากจนของครวั เรอื น (Blau
& Kahn, 2003) นอกจากนยี้ ังมีความยากลําบากในการหาเลย้ี งชีพ เนอ่ื งจากรูปแบบการจา งงานที่เอารัดเอาเปรียบ ทาํ ใหม อง
ภาพลักษณของตนเองต่ํา ขาดทักษะการแกปญหา และความเช่ือม่ันในตนเอง ซ่ึงเปนคุณสมบัติสําคัญของคนทั่วไปในการ
ดํารงชีวิต และเกิดอาการซึมเศรา ในท่ีสุด ทําใหเกิดความลมเหลวในการหางานทํา (Brown & Moran, 1997) ซ่ึงการ
เสริมสรางความเชื่อมั่นในตนเอง จะชวยลดปญหาทางจิตของแมเลี้ยงเดี่ยว และชวยแกปญหาทางเศรษฐกิจและสังคมท่ีจะ
ตามมาดวย (Jayakody, R & Stauffer, D, 2000)

ประการท่ีสอง คือ ผลกระทบท่ีเกิดกับลูก ไดแก ปญหาดานพฤติกรรมไมพึงประสงค สภาพความประพฤติท่ีไม
เหมาะสม หรือการกระทําผิดของเด็กท่ีตองเผชิญสถานการณปญหาครอบครัวแตกแยก ดังสถิติที่กรมพินิจและคุมครองเด็ก
และเยาวชน พ.ศ. 2556 (กรมพินจิ และคมุ ครองเด็กและเยาวชน,2556) รายงานวา รอยละ 79.2 ของเด็กและเยาวชนทีก่ ระทาํ
ความผิดทวั่ ประเทศมาจากครอบครัวแยกกันอยู รองลงมา รอยละ 20.8 มาจากครอบครัวอยูรว มกัน

จากปรากฏการณทางสังคมน้ี จึงมีความจําเปนในการทําความเขาใจปรากฏการณทางสังคมของแมเลยี้ งเดี่ยวที่เปน
ชนช้ันลาง ทั้งนี้เพราะการพัฒนาประเทศท่ีผา นมา มีการแขงขันสูง กอใหเกิดการแบง ชนชั้นทางสังคม ท่ีกําหนดสราง จําแนก
แยกชนชน้ั ใหเปน ไปตามลาํ ดับชั้นท่ไี มเทา เทียมกนั ทําใหแมเลี้ยงเดี่ยวชนชนั้ ลา ง ตอ งประสบปญหาในการเขา ถงึ ทรพั ยากร ไร
อํานาจ ตกอยูในฐานะผูดอยโอกาส จากการถูกมลทินเร่ือง”คนจน” “คนหาเชากินค่ํา” “คนท่ีกอปญหาสังคม” ประทับ จึง
เปนสภาพไมพึงปรารถนาของปจเจกบุคคล แตอาจสงผลกระทบอยางกวางขวาง หรืออาจกอใหเกิดปญหาสงั คมอื่นๆ ตามมา
ได และอาจจะกลายเปน ปญหาสาธารณะที่มลี ักษณะเปนวิกฤตกิ ารณไ ด หากไมด าํ เนินการแกไข

การทําความเขาใจปรากฏการณทางสังคมของแมเลยี้ งเดีย่ วชนช้ันลาง ซ่ึงเปนเรื่องของมนุษยและผลผลติ ท่ีเกิดจาก
กจิ กรรมทางสงั คมของมนุษย ซง่ึ โดยเนอ้ื แทแลว มนุษยตองเขาไปเกย่ี วของกบั สังคมและเขา ไปเปน สวนประกอบหลกั ของสังคม
โดยมนุษยสราง สนับสนุน และเปลี่ยนแปลงสังคมได เน่ืองจากเปนธรรมชาติของมนุษยท่ีจะไดรับผลกระทบ และสราง
ผลกระทบตอสภาพแวดลอมทางสังคม ดังนั้นการทําความเขาใจปรากฏการณทางสังคมของมนุษย จําเปนตองใชทฤษฎสี ังคม
ท่เี ปน องคความรเู ก่ยี วกบั ความสัมพันธข องมนษุ ยในสังคม ความรสู ึกนกึ คิด และพฤตกิ รรมของมนษุ ยท่ไี ดมีการสัง่ สมมาในโลก
วชิ าการตะวนั ตก

ในมุมมองของผศู กึ ษา การศึกษาปรากฏการณทางสังคมของแมเ ล้ยี งเด่ียวชนช้ันลา งนน้ั ความหลากหลายของทฤษฎี
จะชวยทําให เขาใจความหลากหลายในวิธีคิด และประสบการณการดําเนินชีวิต ภายใตบริบท “ผูถูกมลทินประทับ” และ
“การสลายมลทินประทับ” ซึ่งมีความซับซอ นและทับซอนของปญ หา และมีลกั ษณะหลากหลายมิติ จึงไมนาที่จะมีมมุ มองทาง

96

รายงานสืบเน่ืองการสัมมนาวิชาการเนื่องในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ี่ 62

ทฤษฎีเพียงทฤษฎีเดียวที่สามารถใชอธิบายครอบคลุมไดทุกแงมุมทั้งหมด แตความหลากหลายของทฤษฎี จะชวยทําใหผู
ศกึ ษามแี หลง รวมความคิดทีส่ ามารถนาํ มาใชใ นการทําความเขา ใจปรากฏการณแมเ ลยี้ งเดี่ยวชนชั้นลา งไดมากยง่ิ ข้นึ

วตั ถุประสงค
1. เพื่อบูรณาการทางทฤษฎีสังคมท่ีแตกตางกันผานปรากฏการณ “การธํารงภาวะชายขอบ” และ “การ”สลาย
มลทินประทับ” ของแมเลีย้ งเด่ยี วชนชั้นลา ง ในฐานะคนใน (Insider view) ท่ีรับรูประสบการณต รง โดยเนนบูรณาการทฤษฎี
แตล ะทฤษฎเี ขากับการอธิบายปรากฏการณทเี่ กิดข้นึ จรงิ ในสังคม
2. เพื่อเชอื่ มโยง ทฤษฎีสงั คม ปรชั ญาสงั คมสงเคราะห และนโยบายสังคม ผา นปรากฏการณแมเล้ียงเดีย่ วชนชน้ั ลา ง

ประโยชนท่ไี ดรบั
คาดหวังวาสงั คมไทยจะไดร ับรูมากขึ้น และตระหนกั มากขนึ้ ถึงการดํารงอยูจรงิ ของครอบครัวลกั ษณะนท้ี ีน่ ับวันยิง่ จะ
มแี นวโนมมากขึน้ สงั คมกย็ ่ิงควรทจ่ี ะตอ งทาํ ความเขาใจและยกยองผหู ญิงทเี่ ปนแมเลีย้ งเด่ยี วใหมากขึ้นดวย จึงนบั วา เปน เร่ือง
สําคัญที่นักวิชาการและนักวิชาชีพ ตองทําความเขาใจรวมกันใหมากข้ึน โดยเฉพาะประเด็นการสรางพลังอํานาจของแมเลี้ยง
เด่ียวชนชั้นลา ง ผานการสรางนิยามใหม ทีม่ ีความสาํ คญั ทงั้ ในเชงิ ของการนําไปปฏบิ ตั แิ ละการวิจยั เพอ่ื พฒั นาองคค วามรู

วธิ กี ารศึกษา
บทความน้ีใชว ิธีการศกึ ษาเชิงคณุ ภาพ และจากการสังเคราะหอ งคความรเู อกสารทเ่ี กี่ยวขอ ง การเก็บขอ มูลช้ันตน ใช
วิธีการสัมภาษณระดับลึกและการสนทนากลุมแมเล้ียงเดี่ยวชนช้ันลางในเขตกรุงเทพฯและปริมณฑล จํานวน 4 คน โดยสุม
ตัวอยางแบบเจาะจงตามความสมัครใจท่ีผูศึกษาใชคุณสมบัติที่กําหนดข้ึนเองเปนเกณฑในการเลือกกรณีตวั อยาง เนื่องจากมี
ความเหมาะสมกบั คําถามและวัตถุประสงคข องการวิจยั ชวยใหขอคนพบและขอ เสนอมนี ํ้าหนกั มากยิง่ ข้นึ การศึกษาน้ผี ศู ึกษา
ใหค วามสาํ คญั กบั การสรา งพลงั อาํ นาจระหวางประสบการณของผหู ญิง ที่เปนผถู ูกกระทํา โดยโครงสรางทางสงั คมกับผูหญิงใน
ฐานะเปนผูกระทํามาเปนเครือ่ งมอื ในการตคี วามประสบการณของเธอ

แนวคิด ทฤษฎี และวรรณกรรม
การศึกษาปรากฏการณทางสงั คมของแมเลี้ยงเดย่ี วชนชน้ั ลา ง ในคร้งั น้ี ผศู ึกษานําแนวคิด/ทฤษฎี จํานวน 9 แนวคดิ /
ทฤษฎมี าใชอ ธบิ ายปรากฏการณทางสังคมของแมเล้ยี งเดย่ี วชนชั้นลาง
การบูรณาการทฤษฎีทางสังคมที่แตกตางกันทั้ง 9 ทฤษฎีน้ี เพื่อใชทําความเขาใจปรากฏการณท่ีเกิดขึ้นจริงใน
สังคมไทย ผูศึกษา ไดแบงกรอบแนวคิดออกเปน 2 สวน สวนแรก เปนกรอบแนวคิดท่ีใชอธิบายการธํารงภาวะชายขอบ โดย
บูรณาการทฤษฎสี ังคมที่แตกตา งกัน จํานวน 4 ทฤษฎี ไดแก ทฤษฎีปฏิสัมพันธระหวางผกู ระทําการกับโครงสราง (Giddens,
1984, 1997; Bourdieu at. el, 2000; Habermas, 1984, 1986; เชษฐา พวงหัตถ, 2551) แนวคิดความรนุ แรงเชงิ โครงสรา ง
และเชิงสัญลักษณ แนวคิดศิลปะการปกครองจิตสํานึก แนวคิดมลทินประทับ โดยท้ัง 4 ทฤษฎีมีจุดรวมที่เหมือนกันคือการ
วิเคราะหค วามสัมพนั ธข องมนุษยในสงั คมที่ไมแ ยกกันระหวา งโครงสรา งและผกู ระทําการ ดงั ภาพท่ี 1

97

รายงานสืบเนอ่ื งการสัมมนาวชิ าการเนอ่ื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

ภาพท่ี 1 แสดงทฤษฎที างสังคมท่ีใชอ ธิบาย
ปรากฏการณการธาํ รงภาวะชายขอบของแมเล้ียงเด่ยี วชนชั้นลาง

การธํารงภาวะชายขอบ

ทฤษฎปี ฏิสัมพนั ธ แนวคิดความรนุ แรงเชิง แนวคิดศิลปะการ แนวคดิ มลทินประทบั
ระหวา งผูกระทาํ การกบั โครงสรางและเชงิ ปกครองจติ สาํ นึก
สญั ลกั ษณ
โครงสรา ง

สวนที่สองนําเสนอ กรอบแนวคิดการสลายมลทินประทับ โดยการสรางเสรมิ พลงั อํานาจเชิงบวก ในสวนน้ี จะบรู ณา
การทฤษฎีสงั คมท่แี ตกตา งกนั จาํ นวน 5 ทฤษฎี ไดแ ก และแนวคดิ วาทกรรมเร่อื งอํานาจและความรู ทฤษฎกี ารกระทาํ การเชิง
การสื่อสาร แนวคิดความม่ันคงเชิงภววิทยา แนวคิดอัตลักษณ และทฤษฎีทุนทางสงั คม-ทุนทางวัฒนธรรมและทฤษฎีแหง การ
ปฏิบตั ิ โดยท้ัง 5 ทฤษฎีมจี ุดรว มท่เี หมือนกันคอื การใหค ุณคา ตวั เองเพ่ือเปลี่ยนแปลงสง่ิ ท่ีเปน อยู ดงั ภาพที่ 2

ภาพที่ 2 แสดงทฤษฎที างสังคมท่ีใชอ ธิบาย
การสลายมลทนิ ประทับของแมเ ลย้ี งเด่ยี วชนชน้ั ลาง

การสลายมลทนิ ประทับ

วาทกรรมเรื่องอํานาจ ทฤษฎกี ารกระทาํ เชงิ แนวคดิ ความม่ันคงเชงิ แนวคดิ อตั ลกั ษณ ทนุ ทางสังคม ทุนทาง
และความรู การสื่อสาร ภววทิ ยา วฒั นธรรม และทฤษฎี

แหงการปฏบิ ตั ิ

กรอบแนวคดิ การธํารงภาวะชายขอบ
1. ทฤษฎีปฏสิ มั พนั ธระหวางโครงสรา ง (Structure) กบั ผูกระทําการ (Agency)

ทฤษฎีปฏิสมั พนั ธร ะหวางผูกระทาํ การกบั โครงสราง เปน ทฤษฎที ่นี าํ มาประยุกตใช เพือ่ ชวยในการทําความเขาใจการ
กระทําของมนุษย ที่มีความเช่ือมโยงกับสังคมดวยมุมมองตางๆ ที่หลากหลาย โดยเฉพาะอยางยิ่งการอธิบายการกระทําของ
มนุษย ระหวางผูกระทําการหรือผูสรางสังคม กับ การกําหนดพฤติกรรมการกระทําของมนุษย โดยโครงสรางทางสังคมที่ถูก
กําหนดสรา งขึ้นมา หรอื ถกู ทาํ ใหเ ปน เชนน้ันเชน นี้ในชวงเวลาทผ่ี า นมา ซงึ่ ในที่สุด ทัง้ มนษุ ยแ ละสงั คม หรอื โครงสรา งทางสงั คม
ลวนมีบทบาทตอการกําหนด การกระทํา การสราง ใหเปนอยางใดอยางหนึ่ง (Giddens, 1984, 1997; Bourdieu et.al,
2000; Habermas, 1984, 1986; เชษฐา พวงหตั ถ, 2551)

ทฤษฎปี ฏสิ มั พันธระหวางโครงสรางกับผูกระทาํ การ นาํ มาอธบิ ายการธาํ รงภาวะชายขอบของแมเ ลี้ยงเดี่ยวชนช้ันลา ง
ไดวา ความหมายของแมเลยี้ งเด่ียวชนชั้นลางของการศกึ ษานี้ มีนัยถึงความแปลกแยกในเร่อื งของการเปนครอบครวั ทสี่ มบรู ณ
ตองมีคูสมรสอยูดวย ทําใหครอบครัวแมเล้ียงเดี่ยวไมปกติหรือแปลกแยกจากครอบครัวกระแสหลัก จึงเปนภาวะท่ีไมพึง
ประสงค และเปนปญหาที่พึงไดรับการแกไข เนื่องจากมีผูหญิงเปนหัวหนาครัวเรือน จึงมีความเปราะบางทางดานเศรษฐกิจ
สงั คม วัฒนธรรม ชนช้ัน และทรัพยากรตางๆ เส่ยี งตอ ความยากจนและดอยโอกาส เหลาน้ีเปน กระบวนการสรา งความหมายที่
เกิดจากโครงสรางทางสังคม ที่กอรางสรางวาทกรรมครอบงําปจเจกบุคคล แมเล้ียงเด่ียวชนช้ันลางจึงถูกปฏิบัติการทางวาท

98