หนังสือรวมบทความ Proceedings สถาปนาคณะ 62 ปี

รายงานสืบเน่อื งการสัมมนาวิชาการเนื่องในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ่ี 62

ทฤษฎผี สมผสาน หรอื “COALITION” Theory of Change
การเปล่ียนแปลงเชิงนโยบายโดยวิธีนี้เปนการประสานแนวรวมกับนโยบายตางๆ ที่เก่ียวของกับการสงเสริมการ
เขาถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะของผูสูงอายุ เชน ในป 2005 องคการอนามัยโลกไดริเริ่มโครงการเมืองท่ีเปนมิตรกับ
ผูสูงอายุ (Global Age – friendly Cities) โดยมีโครงการยอยท่ีสงเสริมผูสูงอายุเปนองคประกอบ ไดแก โครงการพื้นที่วาง
และอาคาร โครงการคมนาคม โครงการที่อยูอาศัย โครงการการมีสวนรวมของประชาชน โครงการการส่ือสารและ
ประชาสัมพันธ (WHO, 2007) จะเห็นไดวาการท่ีองคการอนามัยโลกมีแนวคิดท่ีจะเปล่ียนแปลงเมืองใหเปนมิตรกับผูสูงอายุ
มากข้ึน ตองมีการผสมผสานการสงเสริมนโยบายท่ีเกี่ยวของดานตางๆ รวมดวย เพื่อใหการพัฒนาเกิดขึ้นไดอยางมี
ประสิทธิภาพ ซ่ึงผูเขียนเห็นวาการสงเสริมนโยบายการเขาถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะของผูสูงอายุโดยวิธีผสมผสานน้นั
ตองดําเนินการพรอมกับนโยบายดานการพัฒนาสุขภาพของกระทรวงสาธารณสุข นโยบายการพัฒนาผังเมืองของ
กระทรวงมหาดไทย และนโยบายขนสงมวลชนสาธารณะของกระทรวงคมนาคม จึงจะทําใหการผลักดันนโยบายมีพลังและมี
ทิศทางทีส่ อดคลองรวมกนั อันกอใหเ กิดการเปลยี่ นแปลงระดบั คุณภาพชีวติ ข้ึนอกี ขัน้ หนึง่ ของสงั คมโลก
ทฤษฎีอาํ นาจทางการเมือง หรอื “POWER POLITICS” Theory of Change
การเปลี่ยนแปลงนโยบายโดยวิธีนี้เปนการใชอํานาจผานชนช้ันนําทางการเมือง (Political Elites) ใหมีแนวคิดท่ีจะ
ผลักดันนโยบายนัน้ ๆ เชน ในป 2014 เปนปท เ่ี ริ่มมีผลบังคับใชก ฎหมายประกนั สุขภาพฉบับโอบามาแคร (Patient Protection
and Affordable Care Act) ซ่ึงกฎหมายนี้เกิดข้ึนจากการผลักดันนโยบายเก่ียวกับสุขภาพโดยประธานาธิบดี โอบามาของ
สหรัฐอเมริกาซ่ึงเปนชนช้ันนําทางการเมืองผูที่ตัดสินใจนํานโยบายนี้ (decision makers) มาเปนหลักประกันสุขภาพของ
ประชาชน ผูเขียนเห็นวาหากผูนํา หรือชนช้ันนําทางการเมืองใหความสําคัญกับนโยบายการพิทักษสิทธ์ิของผูสูงอายุจะทําให
เกิดเปนมาตรฐานใหมของโลกที่เห็นถึงคุณคาของความเทาเทียมกันของมนุษย เนื่องจากมนุษยทุกคนจะตองมีชวงเวลาที่
เปล่ียนผานจากวัยทํางานเขาสูวัยสูงอายุ ดังน้ันจึงไมควรทอดทิ้งใหผูสูงอายุกลายเปนชายขอบของสังคม ซ่ึงหากแนวคิด
ดังกลาวเปนพื้นฐานของแนวคดิ มาตรฐานของสังคมแลว จะทําใหการสง เสริมนโยบายการเขาถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะ
ของผูสูงอายเุ ปนไปไดในทางปฏิบตั ิมากขึน้ ดังจะเห็นไดจากรฐั บาลของไทยในปจจุบันไดมแี นวคดิ ทีจ่ ะพัฒนาคณุ ภาพชีวิตของ
ผูส งู อายุ จึงมีเรือ่ งแนวทางการจัดซื้อรถเมลชานตํ่าหรือการติดตั้งลิฟตใ นสถานรี ถไฟฟา ทุกสถานีตามมา
ทฤษฎรี ะบอบ หรือ “REGIME” Theory of Change
การพิทักษสิทธ์ิโดยวิธีนี้จะเกิดข้ึนเมื่อรัฐบาลรวมมือกับภาคเอกชนและภาคประชาชนผลักดันใหวาระท่ีสําคัญของ
สงั คม (Agendas) กลายเปน นโยบาย โดยผูเ ขียนเห็นวาหากจะมีการสรางระบอบสิทธพิ ื้นฐานของผูสูงอายุจะตอ งมีการโคนลม
(Overthrowing) แนวความคดิ เดมิ ทีค่ ดิ วา ผสู งู อายุเปน ภาระคาใชจายทสี่ งั คมตองแบกรับไปเปน แนวความคดิ ทีว่ า ผูสูงอายุเปน
ทรัพยสินท่ีมีคาของสังคม ซ่ึงการโคนลมแนวความคิดเดิมตองใชความรวมมือของทุกภาคสวนไมวาจะเปนภาครัฐบาล
ภาคเอกชน และภาคประชาชน ในการพัฒนาคุณคาของผูสูงอายุ เชน ภาครัฐบาลตองออกกฎระเบียบและออกแบบโครงสราง
พนื้ ฐานใหเอือ้ ตอ การใชง านของผสู ูงอายุ ภาคเอกชนตองสนับสนนุ ดานงานทีผ่ สู งู อายสุ ามารถทําได และภาคเอกชนตอ งเห็นถงึ
คุณคาของประสบการณที่ผูสูงอายุมี ซ่ึงสามารถสงตอแกคนรุนตอ ไปได ผูเขียนมีความคิดวาทฤษฎีระบอบนี้สามารถใชไดก บั
ประเทศไทยเน่ืองจากประเทศไทยมีความเอ้ือเฟอเผอ่ื แผและมีความสัมพันธทางครอบครวั และเครือญาตทิ ี่อบอุนและเหนียว
แนน อันเปนวัฒนธรรมที่เรามีมาตั้งแตอดีต ซ่ึงจะเห็นไดจ ากความเคารพผูสงู อายุและมองเห็นผูสูงอายุเปนรมโพธิ์รมไทร อัน
เปนพื้นฐานท่ีจะทําใหการผลักดันเรื่องการพิทักษสิทธ์ิของผูสูงอายุเปนวาระสําคัญของสังคมสงผลใหนโยบายดันการสงเสริม
การเขา ถงึ ระบบขนสงมวลชนสาธารณะของผูสูงอายมุ ีความเปนไปไดในทางปฏบิ ตั ิและนําไปสกู ารเปน สังคมในระดบั มาตรฐาน
โลกตอ ไป
ทฤษฎีกลยุทธ (Tactical Theories): เปนทฤษฎีที่สามารถเลือกใชเพ่ือสงเสริมการพิทักษสิทธ์ิใหสามารถเกิดขึ้นได
โดยใชก ลยทุ ธต า งๆ ดังนี้
ทฤษฎีขอมลู ขา วสารและกรอบแนวคดิ หรือ “MESSAGING & FRAMEWORKS” Theory of Change

149

รายงานสบื เนือ่ งการสมั มนาวชิ าการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ่ี 62

การใชกลยุทธเพื่อการพิทักษสิทธิ์โดยทฤษฎีน้ีเปนการใหขอมูลขาวสารและกรอบแนวคิดแกสังคม เพ่ือใหเห็นถึง
ผลประโยชน (Benefits) ท่ีจะไดจากนโยบายน้ี ซ่ึงผูเขียนเห็นวานโยบายการสงเสริมการเขาถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะ
ของผูสูงอายุสามารถใชกลยุทธน้ีไดกลาวคือ ตองมีการประชาสัมพันธขอมูลผานส่ือ (Media) เก่ียวกับเร่ืองการใหความสําคัญ
ตอผูสูงอายุ จนเกิดผลทางจิตวทิ ยา (Psychology) ตอ สังคมวา “เราลืมใหค วามสาํ คัญแกผูส ูงอายหุ รือไม” ซงึ่ ผเู ขียนคิดวาจะมี
ผลอยางมากในสงั คมไทย เน่อื งจากคนไทยมคี วามรสู กึ ผูกพนั กบั ครอบครวั อยางมาก นอกจากนค้ี นทุกคนก็จะกลบั มาคดิ วาเมื่อ
ถึงเวลาหนึ่งเราเองก็ตองเปนผูสูงอายุเหมือนกัน ดวยความคิดเหลาน้ีจะกอใหเกิดเปนกรอบแนวคิดพ้ืนฐานของสังคมอันจะ
นําไปสูการปฏิบัติตามนโยบายของทฤษฎีโลก (Global Theories) และการเปล่ียนแปลงนโยบายเพื่อการพิทักษสิทธิ์ของ
ผสู งู อายุไดอ ยางมปี ระสทิ ธิภาพ

ทฤษฎอี ิทธพิ ลสือ่ หรอื “MEDIA INFLUENCE” Theory of Change
การใชกลยุทธเพ่ือการพิทักษสิทธ์ิโดยทฤษฎีน้ีเปนการใชอิทธิพลของสื่อ เพ่ือกอใหเกิดวาระสาธารณะ (public
agenda) ซ่ึงผูเขียนเห็นวาหากมีการสื่อสารผานสื่อมวลชนบอยๆ ในทุกชองทางไมวาจะเปนโทรทัศน หนังสือพิมพ นิตยสาร
และรายการวิทยุ ใหสังคมไดตระหนักถึงสิทธิ์ของผูสูงอายุท่ีจะสามารถมีคุณภาพชีวิตท่ีดีไดในสังคม จนทําใหเกิดวาระ
สาธารณะที่สําคัญของประชาชน ซึ่งทําใหทุกภาคสวนมองเห็นถึงความจําเปนอยางเรงดวนตอการสนับสนุนการเขาถึงระบบ
ขนสงมวลชนของผูสูงอายุ เน่ืองจากสังคมไทยกําลังกาวเขาสสู ังคมสูงอายุ อันจะทําใหการเปลี่ยนแปลงเชิงนโยบายสงั คมโดย
ทฤษฎีโลกเปน ไปไดใ นทางปฏบิ ัตโิ ดยเรว็
ทฤษฎรี ากหญา หรือ “GRASSROOTS” Theory of Change
การใชกลยุทธเพื่อพิทักษสิทธิ์โดยทฤษฎีนี้แตกตางกับทฤษฎีอํานาจทางการเมืองท่ีใชอํานาจผานชนชั้นนําทาง
การเมือง (Political Elites) แตจะใชอ ํานาจผา นคนรากหญา (Grassroots) ซ่ึงเปนคนสว นใหญในสงั คม โดยผูเขยี นเห็นวาการ
ใชกลยทุ ธนี้จะตองใหป ระชาชนเขา มามีสวนรว มมากทส่ี ุด เน่ืองจากจะทําใหเห็นแนวความคดิ วาไมใชเ ฉพาะผสู ูงอายทุ ่มี รี ายได
และพ้ืนฐานทางสังคมที่ดีเทาน้ันท่ีจะเขาถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะได แตตองเปนผูสูงอายุทุกระดับชั้นและทุกคนท่ี
สามารถเขาถึงไดอยางเทาเทียมกัน ซึ่งหากสังคมมีแนวคิดแบบน้ีแลว การกําหนดนโยบายตองมีการรับฟงความคิดเห็นและ
ดําเนินงานการมสี วนรวมของประชาชน เพื่อใหประชาชนไดมีโอกาสปรับปรงุ แกไข และเปลีย่ นแปลงนโยบาย เพ่ือใหตรงกบั
ความตองการของประชาชนมากท่ีสุดอยางแทจริง และเม่ือสังคมเห็นวานโยบายมาจากความตองการของประชาชนโดยตรง
แลวก็จะทําใหรูสึกถึงความเปนเจาของและเปนสวนหนึ่งของสังคม สงผลใหนโยบายของทฤษฎีโลกถูกนําไปปฏิบัติไดอยาง
เหมาะสม อันทําใหการเปลี่ยนแปลงนโยบายพิทักษสิทธิ์ของผูสงู อายุในการเขาถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะเกิดขึ้นไดจ าก
ความรูสกึ และความตอ งการทีแ่ ทจริงของประชาชน
ทฤษฎสี รางกลมุ หรือ “GROUP FORMATION” Theory of Change
การใชกลยุทธเพ่ือพิทักษสิทธ์ิโดยทฤษฎีนี้จะทําไดโดยการสรางกลุมหรือจัดหมวดหมูใหกลุมผูสูงอายุมีพลังและ
ความสําคัญเทา กับกลุม อื่นๆ ในสงั คม ผูเขยี นเห็นวาในประเทศไทยเร่ิมมีอาสาสมัครผสู ูงอายุที่เขามารว มทํากิจกรรมเพ่ือสังคม
เชน อาสาสมัครไกดนําเท่ียวโบราณสถานซ่ึงเปนจุดเริ่มที่สําคัญในการสรางกลุมผูสูงอายุ อันเปนตัวอยางใหเกิดการรวมกลุม
ยอยๆ ของผูสูงอายุไดอยางหลากหลายจนทําใหเกิดเปน “กลุมผูสูงอายุ” ที่มีความเดนชัดและเปนรูปธรรมในสังคม โดยการ
รวมกลุมดังกลา วหากเกิดจากธรรมชาติและความตอ งการของสังคมเองแลว จะทําใหเกิดเปน กลุมที่มีพลังและมอี ํานาจตอ รอง
ในการรักษาสิทธใิ์ นบรกิ ารของสังคม นอกจากนี้ ผูเขียนยังมีความคดิ วาในสงั คมไทยมีการใหความเคารพนับถือแกผูสงู อายอุ ยู
แลว ซึ่งจะสงผลใหเกิดบรรทัดฐานของสังคม (norm) วาดวยสิทธิในการเขาถึงบริการสาธารณะมากข้ึน อันทําใหการ
เปลยี่ นแปลงเชิงนโยบายสงั คมในการพิทกั ษสทิ ธดิ์ านการเขา ถึงระบบขนสง มวลชนสาธารณะเกดิ ขึน้ ตามมา
ทฤษฎกี ารเผยแพรนวตั กรรม หรอื “DIFFUSION OF INNOVATION” Theory of Change
การใชกลยทุ ธเพ่ือพิทักษส ิทธิ์โดยทฤษฎีนเี้ ปนการเผยแพรนวตั กรรม (Diffusion of Innovation) หรือแนวความคิด
ใหม (new ideas) ที่เกดิ ข้ึนในสงั คม เชน แนวคิดเร่ืองการอาํ นวยความสะดวกแกผ สู งู อายใุ นการใชบรกิ ารขนสงสาธารณะของ

150

รายงานสืบเนอื่ งการสัมมนาวิชาการเนือ่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ่ี 62

ประเทศญ่ปี นุ เม่ือถูกเผยแพรโ ดยส่ือก็จัดเปน นวัตกรรมใหมท่ีสังคมไทยไดนํามาเปนตัวอยางในการปรบั ใช ซึ่งสามารถปรบั ปรุง
แกไ ขใหเ หมาะสมกับสภาพสงั คมของไทยได เชน ในญป่ี ุนมกี ารเชอื่ มตอโหมดคมนาคมตา งๆ เขา ดวยกัน ไดแก รถไฟฟา รถเมล
รถไฟชานเมือง และรถราง พรอมกับมีโครงสรางพ้ืนฐานใหผูสูงอายุไดใชโหมดคมนาคมเหลาน้ีไดอยางเหมาะสม เชน บันได
เล่ือน ลิฟต หรือราวจับตามผนังในสถานีขนสง ซ่ึงในกรุงเทพมหานครไดนําแนวคิดหรือนวัตกรรมเหลานี้มาปรับใชในการ
วางแผนระบบเชอ่ื มตอ โหมดคมนาคมตางๆ ไดแก รถเมล รถไฟฟา เรอื ดวน และมอเตอรไซคร บั จาง โดยวางแผนและออกแบบ
โครงสรางพ้ืนฐานใหผูสูงอายุไดเขาถึงการใชบริการดังกลาว และหากนวัตกรรมในกรุงเทพมหานครน้ีไดผลก็จะสามารถเปน
แมแบบในการเผยแพรออกไปสูการวางแผนการสงเสริมการเขาถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะของผูสูงอายุในจังหวัดอื่นๆ
ตอ ไป

ระบบขนสงมวลชนสาธารณะมาตรฐานโลก
ผูเขียนมีความคิดเห็นวาในอนาคตหากประเทศไทยประสบผลสําเร็จในการพิทักษสิทธ์ิของผูสูงอายุจนทําใหเกิด
นวัตกรรมทางสังคมในการสงเสริมนโยบายการเขาถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะของผูสูงอายุที่มีการออกแบบโครงสราง
พื้นฐานใหเหมาะสมกับการใชงานของผูสงู อายุ รวมทงั้ การใชเ ทคโนโลยเี พื่อชวยอาํ นวยความสะดวกแกผูสงู อายุซึง่ มคี วามเปน
มาตรฐานทัดเทียมกับประเทศท่ีพัฒนาแลว ก็สามารถใชแนวคิดทฤษฎีระบบโลกในการกําหนดนโยบายเพื่อใหเกิดการ
แลกเปลี่ยนนวัตกรรมกับประเทศตางๆ ในโลก ท้ังน้ี การเสริมสรางนวัตกรรมการเขาถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะของ
ผสู งู อายุโดยใชท ฤษฎีระบบโลกนจ้ี ะสามารถเกดิ ขึ้นไดตอ งใชค วามรว มมืออยา งจริงจังและจรงิ ใจระหวา งกลมุ ประเทศตางๆ ใน
โลก โดยมีฉันทามติ (Consensus) ในเร่อื งการพทิ กั ษส ิทธิ์ของผสู ูงอายุเปน พ้ืนฐานรว มกัน

สรปุ
ปญ หาดา นการเขาถึงระบบขนสง มวลชนสาธารณะของผูส ูงอายุเปน สิง่ ท่เี กิดขน้ึ เน่ืองจากการท่สี ังคมมองผสู งู อายเุ ปน
ภาระคาใชจา ยของสังคม จนเปนเหตุใหผ ูส งู อายไุ มไ ดร บั ความยุติธรรมเทา ที่ควร ทาํ ใหผูสูงอายุเกิดความทุกขเชงิ สังคมและถูก
สังคมประทับมลทินโดยไมร ูตวั การที่สงั คมผลติ ซ้ําภาพมองผูสงู อายเุ ปน คาใชจายดงั กลา วย่ิงเปนส่ิงที่ทําใหผ ูสูงอายไุ มสามารถ
หลดุ พนจากความทุกขเชิงสงั คมได ดงั น้ัน การหาแนวทางทเ่ี หมาะสมในการพิทักษส ิทธิ์ของผสู ูงอายุจงึ เปน สิ่งสําคญั ทีจ่ ะจดั การ
ปญหาดังกลาวไดอยางมีประสิทธิภาพและยั่งยืน อยางไรก็ตาม การสงเสริมนโยบายการเขาถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะ
ของผสู งู อายุจะสาํ เร็จไดตอ งไดรบั ความรว มมือจากทุกภาคสว นของสงั คม โดยสงั คมจะตองมแี นวคิดพื้นฐานในการมองผูสงู อายุ
เปนผูที่มีสิทธ์ิ ศักด์ิศรี และความเทาเทียมในการเปนมนุษย อันจะทําใหมนุษยทุกคนมีคุณภาพชีวิตและความเปนอยูท่ีดีข้ึน
ตลอดอายทุ ่อี าศยั อยูบ นโลกนี้

เอกสารอา งองิ
กติ พิ ฒั น นนทปท มะดลุ ย. (2558). การประทับมลทนิ . คณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร.
กิติพัฒน นนทปทมะดุลย. (2553). ทฤษฎีความยุติธรรมของจอหน รอลวส. คณะสังคมสงเคราะหศาสตร มหาวิทยาลัย

ธรรมศาสตร.
กิตพิ ฒั น นนทปทมะดุลย. (2558). ทฤษฎสี ังคมสงเคราะหร ว มสมยั . คณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร.
กติ พิ ัฒน นนทปท มะดุลย. (2558). แนวคดิ ความทกุ ขเ ชงิ สังคมของปแยร บูรดิเออ. คณะสงั คมสงเคราะหศ าสตร มหาวิทยาลยั

ธรรมศาสตร.
กิติพัฒน นนทปทมะดุลย. (2550). แนวคิดทฤษฎีรัฐสวัสดิการเพ่ือนโยบายสาธารณะ: รัฐสวัสดิการจากขวาใหมถึงซายใหม.

คณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร.

151

รายงานสบื เน่ืองการสมั มนาวชิ าการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ี่ 62

คอลมั นส รุปขาวตา งประเทศ. (2558). การประชุมสหประชาชาตริ ะดับผนู ําวาดว ยการพัฒนาอยา งย่ังยืน. มติชนสุดสปั ดาห ปท ี่
35 ฉบับท่ี 1832.

พรพรรณ สมบรู ณบ ัติ. (2549). หญิงชรา : ภาพตัวแทนในรายการสารคดีโทรทศั น “คนคน ฅน”. มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร.
เพ็ญนรินทร สาตรจําเรญิ . (2549). การศึกษาทัศนะของผสู งู อายตุ อ การเปน ผสู งู อายุท่ียังประโยชน กรณีศึกษา ชมรมผสู งู อายุ

โรงพยาบาลสังกดั กรงุ เทพมหานคร. มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร.
อรรถพร บวั พิมพ. (2552). การคุม ครองแรงงานผสู ูงอายุ. มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร.
Evan Schofer. (2008). World – System Theory. Sociology2: Class 14.
Joel Gehman. (2008). Structuration Theory Summary.
Samuel Taylor Marison. (2014). A HAYEKIAN THEORY OF SOCIAL JUSTICE. NYU Jurnal of Law&Liberty.
Sarah Stachwiak. (2013). PATHWAYS FOR CHANGE: 10 Theories to Inform Advocacy and Policy Change Efforts.

Center for Evaluation Innovation.
World Health Organization. (2007). Global Age – friendly Cities: A Guide. Library Cataloguing in Publication

Data.

152

รายงานสืบเนือ่ งการสัมมนาวชิ าการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศาสตร มธ. ปที่ 62

ปจ จยั ท่ที าํ ใหชมรมผูสูงอายปุ ระสบความสาํ เร็จสูก ารเปน ชมรมทเ่ี ขม แขง็
Key Success Factors of Becoming Strong Elderly Clubs

จฑุ าพร คาํ มณ1ี
Jutaporn Kummanee2

Abstract
The Study on Key Success Factors of Becoming Strong Elderly Clubs aims to study the management
of successful Elderly Clubs; and study the key success factors of becoming strong Elderly Clubs. In this
Survey Research, the data was collected from 262 samples comprising the Presidents, Committee members
and members of 3 Elderly Clubs (Pranangklao Hospital Elderly Club, Thammasat Chalermprakiet Hospital
Elderly Club and Veterans General Hospital Elderly Club). The tools comprised the questionnaire and the
group interview; the statistics were analyzed by the Statistical Package for the Social Sciences (SPSS).
The study results revealed that most samples of the Elderly Clubs were female, aged 63-72 years
and had secondary education. Regarding their opinions on the Club management, it was concluded that
each aspect was solidly managed and results were good, resulting in strong Elderly Clubs. The 7 key
management aspects were at higher than 95%, i.e. Executive Committee meeting, clear operation
objectives, rule management and written announcement, written activity plan, committee selection and
written duty. Noticeable committee structure, operation monitoring and evaluation, and report to the
Committee were less than other aspects. Regarding the key success factors of the Elderly Clubs, most
members thought that club leader was the highest level, while other 3 factors (self-reliance, rule
compliance and network coordination ability) were at the high level. Such factors were also important.
Such factors may be developed as operation guidelines on becoming strong Elderly Clubs.
The recommendations from the study are that the Elderly Clubs should brainstorm to conclude
lessons learned on strong Elderly Clubs. Other Elderly Clubs will be able to use such lessons as their
guidelines in the future. To ensure efficient management, the Presidents of the Elderly Clubs should
enhance understanding and communication among the Committee members on their roles. Members
should have an opportunity to participate and express opinions on the Club’s management; and to
participate in the Club’s activities in order to develop the Club’s management systems.
Keywords : Management of Elderly Club, Key Success Factor and Strength of Elderly Club

บทคัดยอ
การศึกษาเรื่อง ปจจัยท่ีทําใหชมรมผูสูงอายุประสบความสําเร็จสูการเปนชมรมที่เขมแข็ง มีวัตถุประสงคเพ่ือ เพ่ือ
ศึกษาการบริหารจัดการของชมรมผูสูงอายุที่ประสบความสําเร็จ และศึกษาปจจัยที่ทําใหชมรมผูสูงอายุประสบความสําเรจ็ สู
การเปน ชมรมทเ่ี ขม แข็ง การศึกษาครั้งนเ้ี ปนการศึกษาเชงิ สํารวจ (Survey Research) เก็บขอ มูลจากประธาน คณะกรรมการ
และสมาชิกชมรมผูสูงอายุ ไดแกชมรมผูสูงอายุโรงพยาบาลพระน่ังเกลา ชมรมผูสูงอายุโรงพยาบาลธรรมศาสตรเฉลิมพระ

1 นกั ศกึ ษาปรญิ ญาโท คณะสงั คมสงเคราะหศาสตร มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร
2 Faculty of Social Administration, Thammasat University, Thailand

153

รายงานสืบเนอื่ งการสมั มนาวชิ าการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ่ี 62

เกียรติ และชมรมผสู ูงอายุโรงพยาบาลทหารผา นศกึ จํานวน 262 คน โดยใชแบบสอบถามและการสัมภาษณก ลมุ เปน เคร่อื งมอื
วเิ คราะหขอ มูลทางสถิติ โดยใชโ ปรแกรมสาํ เรจ็ รปู SPSS

ผลการศึกษาพบวา ชมรมผูสูงอายุที่เปนกลุมตัวอยาง มีสมาชิกสวนใหญเปนเพศหญงิ มีอายุระหวาง 63 – 72 ป มี
ระดับการศึกษาสว นใหญอ ยูในระดบั มธั ยมศึกษา สมาชิกของชมรมผูสงู อายุ ความคิดเห็นตอการบรหิ ารงานของชมรม สรปุ ได
วา ชมรมมีการบริหารดําเนินงานในแตละดานอยางแทจริงและไดผลออกมาอยูในระดับท่ีดีสงผลใหชมรมผูสูงอายุมีความ
เขมแข็ง มีการบริหารงานของชมรมทั้ง 7 เร่ืองใหญอยูในระดับท่ีมากกวารอยละ 95.0 ในเรื่องการประชุมคณะกรรมการ
บริหาร การกําหนดวัตถุประสงคการดําเนินงานท่ีชัดเจน การบริหารงานดานขอบังคับและประกาศใชเปนลายลักษณอักษร
จัดทําแผนการจดั กิจกรรมเปนลายลกั ษณอ ักษร คณะกรรมการผา นการคัดเลอื กและมกี ารกําหนดหนาที่เปนลายลกั ษณอักษร
สวนเรื่องแผนภูมิโครงสรา งของคณะกรรมการแสดงใหเห็นในท่ีชดั เจน การติดตามและประเมินผลการดําเนินงานและรายงาน
ตอคณะกรรมการนอ ยกวา ในดานอ่นื ๆ สวนปจ จยั ความสําเรจ็ ของชมรมผูส งู อายุ สมาชิกสวนใหญมคี วามเห็นวา ดา นผูน ําชมรม
มีความคิดเห็นอยูในระดับมากที่สุด สวนปจจัยในอีก 3 ดานคือ คือ ดานความสามารถในการพึ่งพาตนเองของชมรม ดาน
กระบวนการดําเนินงานตามระเบยี บขอบังคบั และดา นความสารถในการประสานงานกับเครือขา ย อยูใ นระดบั มาก ซง่ึ ถือเปน
ปจจัยทมี่ ีความสําคัญเชนกนั และสามารถนําเอาปจจยั ดานตา งๆเหลา น้ีมาพัฒนาใชเปน แนวทางในการบริหารงานของชมรมให
ไปสูค วามสาํ เรจ็ ในการดาํ เนนิ งานของชมรมผูสงู อายไุ ดต อไป

ขอเสนอแนะจากการศึกษา ควรมีการจัดใหชมรมผูสูงอายุท่ีเขมแข็งมีการรวมกลุมกันเพื่อมาถอดบทเรียนเก่ียวกับ
ชมรมผูสูงอายุท่ีเขมเข็งเพ่ือใหไดแบบเรียนรูในการศึกษาของชมรมอ่ืนๆตอไป ประธานชมรมควรสรางความเขาใจและการ
สอื่ สารระหวางคณะกรรมการ เพือ่ ใหต ระหนักในบทบาทหนาที่ของตนเองเพอ่ื ประสทิ ธภิ าพของการบรหิ ารงานที่ดี เปดโอกาส
ใหส มาชิกเขามามีสว นรว มในการแสดงความคิดเห็นตอ การบริหารงานและการสนับสนุนใหสมาชิกเขา มามสี วนรวมในกิจกรรม
ของชมรมใหมากย่ิงขึ้นเพื่อพฒั นาระบบการบรหิ ารของชมรมผสู ูงอายตุ อไป
คําสาํ คญั : การบริหารชมรมผูส งู อายุ, ปจ จยั ความสําเร็จ, ความเขมแขง็ ของชมรมผูสูงอายุ

บทนํา
ปจ จุบันสถานการณก ารเปล่ยี นแปลงโครงสรางผูส ูงอายุและการคาดการณโครงสรางของผูสูงอายใุ นอนาคต สะทอน
ใหเห็นวาเร่อื ง “ผูสูงอายุ” เปนประเด็นสาํ คัญท่ีนาสนใจเพราะการเปลย่ี นแปลงประชากรในสงั คมมาเปนชวงวัยผสู งู อายุ ยอม
เปนขอทาทายทางสังคมไทยเปนอยางมาก ประเทศไทยเขาสู “สังคมผูสูงอายุ” (aged society) ต้ังแตป 2548 จากการที่
ประชากร อายุ 60 ปข ้นึ ไปมสี ัดสว นเพม่ิ ขึ้นรอ ยละ 10 ของประชากรทงั้ หมดและจากการคาดการณป ระชากรไทยในอนาคตจะ
พบวาผูสูงอายุจะเพ่ิมข้ึนดวยอัตราที่รวดเร็วมาก นับไปอีกไมเกิน 10 ปขางหนาประมาณ พ.ศ.2564 ประเทศไทยเราจะ
กลายเปน “สงั คมผูสูงอายุอยา งสมบูรณ” (complete aged society)
การเปล่ียนแปลงดงั กลา วสงผลโดยตรงตอปญหาสขุ ภาพของผูส งู อายุไทย พบวารอยละ 72-80 มีโรคเรือ้ รงั เพิม่ มาก
ขึ้นและสง ผลในทางเศรษฐกิจ การขาดกําลงั แรงงานการเปลีย่ นแปลงบทบาทของผูสูงอายุทางสงั คม บทบาทการดแู ลผูสงู อายุ
จากครอบครัวลดนอย ลงไปจากเดิม สงผลใหผูสูงอายุตองอยูตามลําพัง และมีสภาวะการพ่ึงพิงสูงขึ้น และอื่นๆ ประเด็นทา
ทายเหลาน้ีมีมาตัง้ แตอดีต แตในปจจุบันมแี นวโนมจะทวคี วามรนุ แรงมากขึ้นตามอตั ราการเพิ่มขึ้นของผูสูงวัยจากอดีตภาครฐั
จะเนนการชวยเหลือฟนฟูสุขภาพของผูสูงอายุเปนหลักเนนการสงเคราะหชวยเหลือในรูปแบบตางๆ แตในปจจุบันน้ี
เนื่องมาจากสภาพทางสังคมที่มีอัตราจํานวนผูสูงอายุเพ่ิมสูงขึ้น ประกอบกับอัตราบุคลากรในดานการดูแลมีสัดสวนที่นอย
แตกตางกันมาก จึงเปนเหตุผลใหมีการสนับสนุนพัฒนาเครือขายในการดูแลผูสูงอายุ อยางบูรณาการกันอยางมีสวนรวมของ
ทกุ ภาคสวนในสงั คมโดยเฉพาะตวั ผูสูงอายเุ อง โดยการใหค วามสาํ คัญและสง เสริมผสู งู อายใุ นประเดน็ ของ “ชมรมผูสูงอายุ”
ชมรมผูสูงอายุ เปนองคกรภาคประชาชนที่มีบทบาทสําคัญในการพัฒนาคุณภาพชีวิตผูสูงอายุในประเทศและเปน
แนวคิดที่มคี วามเหมาะสมกับบรบิ ทสงั คมไทยในปจจบุ ัน เพราะเมอ่ื จาํ นวนผูสงู วัยเพ่ิมมากขึน้ ก็จะตองผลกั ดนั ใหผ ูสูงอายุใสใ จ

154

รายงานสบื เนื่องการสัมมนาวชิ าการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ี่ 62

และมีสวนรว มในการชวยเหลอื ซงึ่ กันและกนั เพ่ือลดปญ หาสภาวะพ่งึ พงิ ของผสู ูงวัย พบวาประเทศไทยมีจาํ นวนชมรมผูส ูงอายทุ ่ี
เพ่ิมขึ้นอยางมาก โดยมีการดําเนินงานภายใตวัตถุประสงคเพื่อใหสมาชิกผูสูงอายุ มาพบปะสังสรรคและดําเนินกิจกรรมท่ี
กอใหเกิดประโยชนท้ังตอตนเองและอื่น เพ่ือใหเกิดความคุนเคย รักใคร มีความสามัคคี ความเบิกบาน หายเหงาและเกิด
ความสขุ โดยผานการทาํ กิจกรรมตา งๆรว มกัน และเปน ศนู ยในการแลกเปล่ียนความรูขอมลู ขาวสารทางสขุ ภาพ ประสบการณ
รวมกัน พบประเดน็ ท่ีนา สนใจของชมรมผูสงู อายใุ นไทย คือ มีชมรมผสู ูงอายจุ ํานวนหนึ่งทมี่ ีประสบการณใ นการดําเนินงานมา
ยาวนาน และเปนชมรมผูสูงอายุที่มีความโดดเดนในดานการบริหารงานโดยผูสูงอายุเอง มีกิจกรรมการดําเนินงานอยาง
ตอเน่ืองจนสามารถมีสมาชิกเพิ่มจํานวนมากยิ่งขึ้นและขยายขอบเขตบริเวณจน เปนที่รูจักและไดรับการยอมรับจากชุมชน
หนวยงานภาคีเครือขาย และหนวยงานอื่นๆ ภายนอกอีกท้ังไดรบั การยอมรับจากชมรมผูส ูงอายุในระดบั เดียวกันวาเปน ชมรม
ผูส งู อายทุ ี่มคี วามเขมแขง็ ในดา นการดําเนินงาน ซึ่งจะเห็นไดใ นเชิงประจักษจากการไดรับรางวัล อาทเิ ชน ชมรมผสู ูงอายุดเี ดน
ผูนําดีเดน มีความโดดเดนในเรื่องผูนําและความสามคั คีของสมาชิกในชมรม อีกท้ังมีการทํางานรวมกับภาคเี ครือขายในระดับ
ตางๆอยางตอเนื่อง เปนชมรมผูสูงอายุที่พ่ึงพาตนเองไดและสามารถชวยเหลือผูอื่นไดแสดงใหเห็นวาชมรมผูสูงอายุมี
ความสามารถในการดําเนินงานไปได ดวยการบริหารงานของผูสูงอายุเอง เพ่ือผูสูงอายุอยางแทจริงและเขมแข็ง ประกอบกับ
ปจจุบันชมรมผูสูงอายุมีการพัฒนารูปแบบการดําเนินงานกันตอเนื่องถือไดวาเปนชมรมผูสูงอายุที่ประสบความสําเร็จและมี
ความเขมแขง็ สามารถดาํ รงอยไู ด

วัตถุประสงค
1. เพือ่ ศกึ ษาการบริหารจดั การของชมรมผสู งู อายุท่ีประสบความสาํ เร็จเปนชมรมท่เี ขม แขง็
2. เพ่ือศกึ ษาปจจัยทท่ี าํ ใหช มรมผูส งู อายุประสบความสาํ เรจ็ สูการเปน ชมรมทเ่ี ขมแขง็

ขอบเขตการวจิ ัย
1. ขอบเขตดานเนื้อหา การศึกษาครั้งนี้ ไดศึกษาการบริหารจัดการของชมรมผูสูงอายุ และศึกษาถึงปจจัย
ความสําเร็จที่ทําใหชมรมผูสูงอายุเขมแข็ง ในดานของผูนํา ดานความสามารถของตนเอง ดานการประสานงานกับภาคี
เครือขาย ดานการดาํ เนินงานตามระเบียบของชมรมการมสี ว นรว มของสมาชิกชมรม เพ่ือใหทราบถึงปจจยั ความสําเร็จในการ
ดําเนินงานของชมรมไปสูการเปนชมรมผูสูงอายุที่เขมแข็ง ซึ่งจะเปนประโยชนตอการพัฒนาชมรมผูสูงอายุอื่นใหมีความ
เขม แข็งยงั่ ยืนตอ ไป
2. ขอบเขตดานประชากร ในการศึกษาครง้ั นี้ ประชากรทีศ่ ึกษา ประธานชมรมคณะกรรมการชมรมและสมาชิกของ
ชมรมผูสูงอายุ 3 ชมรม ดงั น้ี
(1) ชมรมผูสูงอายโุ รงพยาบาลนงั่ เกลา
(2) ชมรมผูสงู อายโุ รงพยาบาลธรรมศาสตรเ ฉลิมพระเกยี ติ
(3) ชมรมผสู งู อายุโรงพยาบาลทหารผานศึก

นยิ ามศพั ทท่ีใชใ นการวจิ ยั
ผูสูงอายุท่ีเปนสมาชิกชมรมผูสงู อายุ หมายถึง ผูท่ีสมัครเขามาเปนสมาชิกชมรมผสู งู อายุ แบงออกเปน 2 ประเภท
คือ สมาชิกผูสูงอายุ สามัญ คือ บุคคลท้ังชายและหญิง ท่ีมีอายุ ต้ังแต 60 ปขึ้นไปไมจําจัดเชื้อชาติและศาสนา สมาชิกสมทบ
คือ บคุ คลท้ังชายและหญงิ ทม่ี อี ายุต้งั แต 25-59 ป ขนึ้ ไปแตไมถึง 60 ป มาสมัครเขา เปน สมาชกิ ของชมรมผสู งู อายุ
ชมรมผูส งู อายุ หมายถงึ การรวมกลุมของผูสูงอายุท่ีมีอายเุ กิน 60 ปบริบูรณข้นึ ไป โดยมจี าํ นวนสมาชกิ ตั้งแต 30 คน
ขึ้นไปทั้งเพศชายและหญิง และวัยท่ีมีอายุระหวาง 25-59 ป ไมเกิน 1 ใน 4 ของสมาชิกท่ีมีอายุเกิน 60 ปขึ้นไป ภายใต

155

รายงานสืบเนอ่ื งการสมั มนาวิชาการเนอ่ื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ี่ 62

วตั ถุประสงคข องการรวมกลมุ เปน ชมรม เพอ่ื ใหสมาชิกมาพบปะสังสรรคและดําเนนิ กจิ กรรมทก่ี อใหเกิดประโยชนทั้งตอตนเอง
และผอู ่ืน

การบริหารจัดการชมรมผูสูงอายุ หมายถึง การดําเนินกิจกรรมของชมรมผูสูงอายุ ประกอบดวย 1.คณะกรรมการ
ผานการคัดเลือกและมีการกาํ หนดหนาที่เปน ลายลกั ษณอกั ษร 2.มแี ผนภมู โิ ครงสรา งของคณะกรรมแสดงใหเ ห็นในทช่ี ัดเจน 3.
มีขอบังคับและประการใชเปนลายลักษณอักษร 4.มีการประชุมคณะกรรมการบริหาร 5.มีการกําหนดวัตถุประสงคการ
ดําเนินงานที่ชัดเจน และ 6.มีการจัดทําแผนการจัดกิจกรรมเปนลายลักษณอักษร 7.มีการติดตามและประเมินผลการ
ดาํ เนินงานและรายงานตอ คณะกรรมการ

ปจจัยความสําเร็จการบริหารงานของชมรมผูสูงอายุ หมายถึง ปจจัยที่เกิดขึ้นจากการบริหารจัดการของชมรม
ผูสูงอายุ ซ่ึงกอใหเกิดการดําเนินงานท่ีดีของชมรม จะตองประกอบไปดวยปจจัยตางๆ เหลาน้ี ไดแก ปจจัยดานผูนําชมรม
ปจจัยดานความสามารถในการพึ่งตนเอง ปจจัยความสามรถในการประสานงานกับภาคีเครือขาย ปจจัยดานการดําเนินงาน
ตามขอบังคับ ทั้งน้ีแลวหากชมรมท่ีสามารถดําเนินงานไปไดตามปจจัยเหลานี้ไดดีแลว ก็จะสงผลดีใหชมรมผูสูงอายุประสบ
ความสําเร็จนําไปสูการดาํ รงอยอู ยา งเขมแขง็ และมคี วามยงั่ ยืน

ชมรมผสู ูงอายทุ ่เี ขม แขง็ หมายถึง ชมรมผูสงู อายุทม่ี ีความโดดเดนบรหิ ารงานโดยผูสงู อายุ เพื่อผูส ูงอายุและสังคมไม
เปนของหนว ยงานใดหนว ยงานหน่งึ โดยบรหิ ารงานดว ยความโปรงใสยุตธิ รรม ตามขอ บงั คบั ในการบรหิ ารชมรม มกี จิ กรรมการ
ดาํ เนนิ งานอยา งตอ เนือ่ ง

ประโยชนทไ่ี ดร บั
1. ทราบถงึ ลักษณะการบรหิ ารจดั การชมรมผสู ูงอายุท่ปี ระสบความสาํ เร็จสกู ารเปน ชมรมทเี่ ขม แข็ง
2. ทราบถึงปจจยั ท่ที ําใหช มรมผสู งู อายุประสบความสาํ เร็จสูการเปน ชมรมทเี่ ขม แขง็
3. เปน ประโยชนต อแนวทางในการพัฒนาชมรมผสู ูงอายอุ นื่ ใหประสบความสําเรจ็ และมีความเขมแขง็ ย่ังยนื ตอไป

กรอบแนวคดิ ในการวจิ ัย
ในการศึกษาเร่ือง ปจจัยที่ทําใหชมรมผูสูงอายุประสบความสําเร็จสูการเปนชมรมท่ีเขมแข็ง ทบทวนทฤษฎีแนวคิด
และการทบทวนวรรณกรรมที่เก่ียวของ ผูศึกษาสามารถนํามาประมวลเปนกรอบแนวคิดในการศึกษา ดังนี้ ตัวแปรตน ขอมูล
ทั่วไป ไดแ ก เพศ อายุ ศาสนา สถานภาพสมรส โรคประจาํ ตวั ระดบั การศึกษา อาชีพ บทบาทในชมรมผสู งู อายุ ตัวแปรตาม 2
สวน คือ สวนที่หนึ่ง การบริหารงานชมรมผูสูงอายุ ประกอบดวยองคประกอบ 7 ประเด็นไดแก 1.คณะกรรมการผานการ
คัดเลือกและมีการกําหนดหนาท่ีเปนลายลักษณอักษร 2.แผนภูมิโครงสรา งของคณะกรรมแสดงใหเห็นในที่ชัดเจน 3.ขอบังคับ
และประการใชเปนลายลักษณอักษร 4.การประชุมคณะกรรมการบริหาร 5.การกําหนดวัตถุประสงคการดําเนินงาน6.การ
จัดทําแผนการจัดกิจกรรมเปนลายลักษณอักษร 7.การติดตามและประเมินผลการดําเนินงานและรายงานตอคณะกรรมการ
สวนที่สองปจจัยความสําเร็จของชมรมผูสูงอายุ 1.ดานผูนํา 2.ดานความสามารถในการพึ่งพาตนเองของชมรม 3.ดานการ
ประสานงานภาคเี ครอื ขา ย 4.ดา นการดาํ เนินงานตามระเบยี บขอบงั คบั มาเปนกรอบแนวคดิ ในการศึกษาครั้งน้ี

วธิ ีการศึกษา
การศึกษาวจิ ยั เร่ือง ปจ จยั ทท่ี ําใหช มรมผูสูงอายุประสบความสาํ เรจ็ สกู ารเปน ชมรมทเ่ี ขมแข็ง คร้ังนีเ้ ปน การวจิ ยั โดย
มีวธิ กี ารศกึ ษา ดังนี้
1. การศึกษาขอมูลจากเอกสาร (Documentary Study) เปนการคนควาแนวคิดทฤษฎีประกอบดวย 5 แนวคิด
ไดแก แนวคิดเกี่ยวกับผูสูงอายุ แนวคิดการมีสวนรวม แนวคิดเครือขาย แนวคิดการบริหารจัดการ และงานวิจัยที่เกี่ยวของ

156

รายงานสบื เน่อื งการสัมมนาวชิ าการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ่ี 62

ศึกษาและรวบรวมขอมูลจากเอกสารทางวิชาการ ตําราหนังสือวารสาร รายงานการวิจัยท่ีเก่ียวของ วิทยานิพนธ สื่อ
อิเล็กทรอนกิ ส และเอกสารทางวิชาการทเี่ ก่ยี วขอ ง

2. การศึกษาภาคสนาม (Field Study) โดยการศึกษาการเก็บแบบสอบถาม และการสัมภาษณเฉพาะรายบุคคล
ประธานชมรมผสู ูงอายุคณะกรรมการชมรมฯและสมาชิกชมรมผสู งู อายุ

ประชากรทีใ่ ชใ นการศึกษา
ประชากร
ประชากรท่ีใชใ นการศึกษา คอื ประธานชมรมผูส ูงอายุ คณะกรรมการและสมาชิกของชมรมผูสงู อายทุ ใี่ ชในการศึกษา
กลมุ ตัวอยา ง
กลุม ตวั อยา งในการเกบ็ ขอมูลเชิงปรมิ าณ ประธานชมรมเก็บขอ มลู จากทุกคน สว นคณะกรรมการสมาชกิ เก็บสมาชิก
ชมรมท่ีมารวมกิจกรรมเปนประจําท้ัง 3 ชมรม โดยการเปดตารางสําเร็จรูปของเครจซ่ีและมอรแกน (R.V.Krejcie and D.W.
Morgan) ท่ีระดับความเชื่อมัน 95 เปอรเซ็นต มีประชากรและกลุมตัวอยาง ดังนี้ คํานวณแลวไดขนาดกลุมตัวอยาง จํานวน
262 คน
กลุมตัวอยางในการเก็บขอมูลเชิงคุณภาพประกอบดวย การสัมภาษณรายบุคคล ผูวิจัยไดดําเนินการวิจัยเลือกกลุม
ตัวอยางแบบเฉพาะเจาะจง ที่ถูกตองตรงตามความเปนจริงในชมรมผูสูงอายุมากที่สุด ประกอบดวยผูบริหารชมรมผูสูงอายุ
ไดแ ก ประธานชมรมจํานวน 3 คน คณะกรรมการชมรมสมุ เลอื กตัวแทนชมรมละ 1 คน รวมจํานวน 3 คน และผมู ีสว นไดส ว น
เสียสมาชกิ ของชมรมผูสงู อายุ สุมเลือกตัวแทนชมรมละ 1 คน รวมจาํ นวน 3 คน รวมท้งั สิน้ 9 คน

เครื่องมอื ท่ีใชในการศึกษา
เครอ่ื งมือทีใ่ ชใ นการศึกษาวจิ ัยครง้ั นี้ คอื แบบสอบถามและแบบสมั ภาษณท สี่ รา งขัน้ โดยแบง เนื้อหาไดด ังนี้
- แบบสอบถาม (Questionnaire) ผูวิจัยไดกําหนดแบบสอบถาม 4 สวน ไดแก สวนที่ 1 แบบสอบถามเกี่ยวกับ
ปจจัยสวนบุคคล จํานวน 8 ขอ ไดแก เพศ อายุ ศาสนา สถานภาพสมรส โรคประจําตัว ระดับการศึกษา อาชีพ บทบาทใน
ชมรมผูส ูงอายุ เปน คาํ ถามปลายปดแบบตรวจสอบรายการผูสูงอายุ เปนคาํ ถามปลายปด แบบตรวจสอบรายการ สว นท่ี 2 การ
บริหารงานชมรมผูสูงอายุ จํานวน 7 ขอหลัก สวนที่ 3 ปจจัยความสาํ เร็จของชมรมผูสูงอายุ จํานวน 4 ขอหลัก และ สวนท่ี 4
ขอ คิดเห็นและขอเสนอแนะเกี่ยวกับการดําเนนิ งานของชมรมผูสูงอายุ
- แบบสัมภาษณ (Indept Interview) ผูที่มีสวนเกี่ยวของกับชมรมผูสูงอายุ ไดแก ประธานชมรม คณะกรรมการ
ชมรม และสมาชิกชมรม เก่ียวกับทัศนคติและความคิดเห็นตอการบริหารงานชมรมผูสูงอายุในเร่ืองของ ความเปนและการ
กอต้ังชมรม การดําเนินงาน การขยายขอบเขตการดําเนินงานของชมรม ปญหาและอุปสรรคในการดําเนินงานชมรม และ
ปจจัยความสําเรจ็ ของชมรมผูสูงอายุ ซ่งึ มีประเด็นตามหัวขอ ทีต่ อ งการสัมภาษณจ าํ นวน 6 ประเด็นหลกั ในการสมั ภาษณ
- แบบสังเกต (Observation Form) การวิจัยคร้ังน้ีผูวิจัย กําหนดวิธีการสังเกตแบบท่ีมีโครงสราง (Structured
Observation Form) มาใชในการศึกษาชมรมผสู ูงอายุ โดยกําหนดโครงสรา งจากการตัง้ วัตถุประสงคในการสงั เกตแลวนาํ ชดุ
ขอรายการมาวัดพฤติกรรมการปฏิบัติงานของชมรม ท่ีคาดวาจะเกิดข้ึนจากการเขาไปศึกษาชมรมผสู งู อายุ ตามประเด็นดงั นี้
คือ 1.สถานทีท่ ํากิจกรรมของชมรมผสู ูงอายุ 2.การปฏบิ ตั งิ านของคณะกรรมการชมรม 3.กิจกรรมของชมรม

157

รายงานสบื เน่อื งการสมั มนาวิชาการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปที่ 62

การวิเคราะหข อมลู
เม่ือเก็บรวบรวมขอมูลและตรวจสอบความสมบูรณของขอมูลแลว นํามาประมวลผลดวยคอมพิวเตอร โดยใช
โปรแกรมสาํ เร็จรูปทางสถิติเพ่ือการวิจยั ทางสังคมศาสตร (Statistical Package to the Social Science หรือ SPSS) โดยใช
สถิติ และจากการทอดเทปขอ มูลจากการสัมภาษณ ดังน้ี
1. การวิจัยทางสังคมศาสตร (Statistical Package to the Social Science หรือ SPS โดยการวิเคราะหขอมูล
เก่ียวกับลักษณะทั่วไปทางประชากรกลมุ ตัวอยาง ใชส ถิติเชิงพรรณนา ไดแ ก รอ ยละ (Percentage) คา เฉลี่ย (Mean) และสวน
เบ่ียงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation) การวิเคราะหความแตกตางระหวางกลุมยอยของตัวแปรตนกับตัวแปรตามการ
ทดสอบความสัมพันธโดยใช f – test ,One – Way ANOVA การวิเคราะหความแตกตางของตัวแปรสองกลุม ซึ่งกําหนดคา
นัยสําคญั ทางสถิติท่รี ะดับ 0.05
2. การทอดเทป: เปนการเตรียมขอมูลจากเทปที่ไดสัมภาษณ โดยการท่ีผูศึกษาจะตองประมวลออกมาเปนเอกสาร
ซ่ึงถอดคําพูดออกมาจากเทปบันทึกเสียงน้ัน ทําโดยการถอดความ หรือ “การแกะ” ออกมาในทุกๆคําพูดที่มีการบันทึกไว
เพอ่ื ใหไ ดข อมลู ทีม่ ีความครอบคลมุ กบั ประเดน็ เนือ้ หาคําถาม

ผลการศึกษาและอภปิ รายผลการศึกษา
การศึกษาวิจยั คร้งั น้ี สามารถสรุปผลการศึกษาดังน้ี
การบริหารงานชมรมผสู ูงอายุ
ผลการศึกษา พบวา การบริหารงานของชมรมผูสูงอายุทั้ง 7 ดาน มีความนาสนใจคือภาพรวมของทุกดาน ชมรมมี
ความคดิ เหน็ ตอ การบริหารงานในแตล ะดานมากกวา รอยละ 90.0 เนื่องมาจากชมรมผสู งู อายทุ ที่ ําการศึกษาเปนชมรมท่ีมคี วาม
เขมแข็งในการดําเนินงาน ชมรมมีการปฏิบัติงานในแตละดานอยางแทจริงและเปนชมรมท่ีสามารถนําไปเปนแบบอยางใหกับ
ชมรมผูสงู อายุอ่ืนๆ ได แตอยางไรกต็ ามยงั พบวาเม่อื พจิ ารณาประเดน็ ในรายขอก็พบวา ชมรมมคี วามคิดเห็นตอการบริหารงาน
สวนใหญรอ ยละ 95.0 และยังพบวา มีการบรหิ ารงานของชมรมเก่ยี วกับเรอื่ งการตดิ และประเมนิ ผลการดาํ เนินงาน ในสว นของ
การรายงานผลประเมิน กับ การรายงานผลการปรับปรุงงาน ใหสมาชิกรับทราบนั้นยังคงปฏิบัตินอยกวาในดานอ่ืนๆ รอยละ
88.2 และ 84.7 ตามลาํ ดบั ซ่งึ มีความเหน็ ตํ่ากวาในดานอื่นๆของการบรหิ ารชมรม
จากความคิดเหน็ ทไี่ ดจากการสมั ภาษณ ก็วามคี วามสอดคลอ งไปในทศิ ทางเดียวกนั คือ ชมรมผสู ูงอายุทท่ี าํ การศกึ ษา
ท้งั สามแหง มีการดําเนินงานเปนไปตามขน้ั ตอนทั้ง 7 ดานที่ ฝายบรหิ ารทง้ั ประธานและคณะกรรมการ กลาวไวว า ชมรมมกี าร
กระบวนการคัดเลอื กของชมรมอยา งเปนลายลักษณอกั ษร มีการกาํ หนดคณุ สมบตั ิ กระบวนการคดั เลือกไวอยางชดั เจน และมี
การแสดงแผนภูมิโครงสรางของคณะกรรมการกํากับไวมีสายในการบังคับบัญชาเปนลายลักษณอักษร มีการกําหนด
วัตถุประสงคของการบริหารงานที่จัดเจนสอดคลองไปตามเจตนารมณของผูสูงอายุ และในมุมมองของการทํางาน
คณะกรรมการมีความรูความสามารถประสบการณในดานการทํางานท่ีหลากหลาย การดําเนินงานมีความโปรงใสสามารถ
ตรวจสอบได อีกทั้งมีการประชุมของชมรมเพื่อจําแนกรายละเอียดของระเบียบขอบังคับของชมรมไว เพื่อใหแตละชมรมไดน าํ
ระเบยี บขอบงั คับนี้มาใชเปน แนวทางในการบรหิ ารงาน มีการประชุมกันของคณะกรรมการและมกี ารตดิ ตามผลการดําเนนิ งาน
การรายงานผลการดําเนินงาน สถานะการเงินใหสมาชิกคนอ่ืนๆรับทราบและรายงานผลตอคณะกรรมการ สงผลใหสมาชิก
เขาใจในบทบาทของตนเองและบริบทโดยรวมของชมรมท่ีตนเองเปนสมาชิกอยู สมาชิกมีความพึงพอใจในการทําหนาที่ของ
คณะกรรมการบริหารงานของชมรม แตมีประเด็นในเรื่องของการรายงานการประเมินผลและการปรับปรุงงานของฝาย
คณะกรรมการ ทีส่ มาชิกมีความคดิ เห็นวา คณะกรรมการยังมีการประเมินผลและการปรับปรุงงานอยูใ นระดับทดี่ ี แตยังขาดใน
เรื่องการรายงานผลการประเมินงานกับการปรับปรุงงานใหสมาชิกทราบยังคอนขางนอยหากเทียบกับการบริหารงานในดาน
อนื่ ๆ

158

รายงานสืบเนอ่ื งการสมั มนาวิชาการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ี่ 62

ปจ จยั ความสาํ เรจ็ ของชมรมผสู ูงอายุ
ผลการศึกษาพบวา ปจจัยความสําเรจ็ ของชมรมผูสงู อายุท่ศี ึกษามีความคดิ เห็นในภาพรวมอยใู นระดับมาก คาเฉลยี่
4.19 และเมื่อพิจารณาในรายดาน พบวาผูตอบแบบสอบถามมีความคิดเห็นตอปจจัยท่ีสงผลใหชมรมผูสูงอายุประสบ
ความสําเร็จในการดําเนินงานในระดับมากที่สุด คือ ดานผูนําชมรม มีคาเฉล่ีย 4.43 รองลงมาคือ ดานความสามารถในการ
พึ่งพาตนเองของชมรม ดานกระบวนการดําเนินงานตามระเบียบขอบังคับ และดานความสามารถในการประสานงานกับ
เครอื ขา ย อยใู นระดบั มาก มคี าเฉลี่ย คอื 4.20 ,4.10,และ 4.02 ตามลําดับ
จากขอมูลการสัมภาษณพบวา มีประเด็นท่ีมีความสอดคลองกัน คือมีความคิดเห็นตอปจจัยความสําเร็จของชมรม
ผสู ูงอายุ ดานผนู าํ เพราะชมรมมผี ูน าํ ที่ดี มคี ุณลกั ษณะดานการบรหิ ารจดั การ เกงดี มคี วามสามารถ กจ็ ะทาํ ใหง านสําเรจ็ ไปได
และเปนที่ยอมรับแกสมาชิกในชมรม ดานความสามารถในการพึ่งตนเองของชมรม มีความคิดเห็นวาชมรมมีความสามารถใน
การพ่ึงพาตนเองมีการบรหิ ารอยางอิสระโดยการการมีสวนรวมของผูสูงอายุ มีสถานที่ตงั้ อยางถาวร ถึงแมวาอาจจะตองมกี าร
เคล่ือนยายปรับเปลี่ยนบางในบางกรณี ในเร่ืองของการระดมทุนชมรมก็มีการระดมทุนกันอยางตอเนื่องไมวาจะเปนการเปด
คอนเสิรต รองเพลง การประดษิ ฐส่ิงของเพื่อจาํ หนา ยเครอื ขายเพื่อหาเงินทุนเขาชมรมจากการสมั ภาษณผใู หข อมลู มองวา ดาน
ความสามารถในการประสานงานของเครือขาย ก็พบวาสวนใหญมีความเห็นวาชมรมมีเครือขายในการทํางานในระดับตางๆ
โดยเปนเครือขายรว มกับสภาผูส ูงอายุระดบั จงั หวดั โรงพยาบาล องคการบริหารสว นตาํ บล/สว นจังหวดั และสํานักงานเขตใน
พื้นท่ี เครือขายมีการทํางานรวมกันประสานงานดานขอมูลขาวสารและใหความชวยเหลือระหวางกัน แตยังขาดการประชุม
แลกเปล่ียนเรียนรูกันอยางสมํ่าเสมอ ดานกระบวนการดําเนินตามระเบียบขอบังคับ พบวา ชมรมมีการกําหนดระเบียบ
ขอบงั คับเปน ลายลักษณอักษร มกี ารประกาศใชอ ยางเปน ทางการ สมาชิกปฏิบตั ติ ามระเบยี บท่กี ําหนดไว และสมาชิกจะตอ งมี
สว นรว มในการทํากิจกรรมของชมรมใหมากข้ึน เพราะการทช่ี มรมจะประสบความสําเรจ็ ได จะตองขึน้ อยทู ี่ ตัวของสมาชิกดวย
คือ สมาชิกตอ งมคี ณุ ภาพ ความสามัคคขี องสมาชกิ ในชมรมกเ็ ปน สว นหนึ่งท่ีจะผลกั ดนั ใหชมรมประสบความสาํ เร็จได

การศึกษาวิจัยครัง้ น้ี สามารถอภิปรายผลการศึกษาดงั นี้
สว นท่ี 1 ขอมลู ทว่ั ไปของกลุม ตัวอยา ง
ขอมูลทัว่ ไปประกอบดว ย เพศ อายุ ศาสนา สถานภาพสมรส โรคประจาํ ตวั ระดับการศึกษา อาชพี บทบาทในชมรม
ผูสูงอายุ กลาวคือ ผูสูงอายุของชมรมผูสูงอายุที่เปนกลุมตัวอยาง สวนใหญเปนเพศหญิง (รอยละ 58.4) มีอายุระหวาง 63 –
72 ป (รอยละ 45.8) นับถือศาสนาพุทธ (รอยละ 95.0) มีสถานภาพสมรสแลว (รอยละ 62.6) มีโรคประจําตัวเปนความดัน
โลหติ (รอ ยละ 47.7 )มีระดับการศกึ ษาอยใู นระดับมัธยมศกึ ษา (รอ ยละ 45.4) ประกอบอาชพี เปน แมบ าน (รอ ยละ 28.2) และ
มีบทบาทเปน สมาชกิ ของชมรมผูสงู อายุ (รอ ยละ 75.2)

สว นที่ 2 การบริหารงานชมรมผูส ูงอายุ
ชมรมผูสูงอายทุ ่ศี ึกษาเปน องคก รหน่งึ ทเี่ กดิ ขึ้นมาจากการจดั ตั้งและความตองการในการรวมกลมุ กันเพ่ือทํากจิ กรรม
ท่ีสรางสรรคเปนประโยชนแ กผสู งู อายุ ชมรมผสู ูงอายุจึงมกี ารบริหารงานการจดั การท่ีดี เพ่อื ใหเกิดประโยชนต อการดาํ เนนิ งาน
ในองคกร และเพ่ือเพ่ิมประสิทธิภาพ ประสิทธิผลในการดําเนินงาน ท้ังนี้แลวการบริหารองคกรท่ีดีมีการพัฒนาไปตามสภาวะ
แวดลอ มทงั้ ภายในและภายนอกองคกรสอดคลองกับนโยบายเปาหมายพนั ธกจิ ของแตละชมรมผูส ูงอายุ การดําเนินงานเพื่อให
บรรลุตามวัตถุประสงคตองมีการบริหารงานของชมรมเปนไปในทิศทางท่ีดีชมรมมีการบริหารดําเนินงานในแตละดานอยาง
แทจริงและมีความครอบคลุมสงผลใหชมรมมีความเขมแข็งพัฒนาตอยอดไปได แตมีประเด็นในเรื่องของการรายงานการ
ประเมินผลและการปรับปรุงงานของฝายคณะกรรมการ ท้ังน้ีสมาชิกมีความคิดเห็นวาคณะกรรมการยังมีการประเมินผลและ
การปรับปรุงงานอยูในระดับที่ดี แตยังขาดในเร่ืองการรายงานผลการประเมินงานกับการปรับปรุงงานใหสมาชิกทราบยัง

159

รายงานสบื เน่อื งการสมั มนาวชิ าการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ่ี 62

คอนขางนอยหากเทียบกับการบริหารงานในดา นอ่ืนๆภาพรวมแลวสมาชิกมคี วามพึงพอใจในการทําหนาที่ของคณะกรรมการ
บรหิ ารงานของชมรม

สรุปไดวา ความคิดเห็นตอการบริหารงานของชมรมเปนไปในทิศทางที่ดี โดยสวนใหญผูตอบแบบสอบถามมีความ
คดิ เหน็ วา ชมรมผูสูงอายุ มกี ารบริหารดําเนินงานในแตล ะดา นอยางแทจ ริงและมีความครอบคลุมสงผลใหชมรมมีความเขมแข็ง
และสามารถขบั เคลื่อนไปได

สว นที่ 3 ปจ จยั ความสาํ เร็จของชมรมผสู ูงอายุ
ปจจัยความสําเร็จ คือ สิ่งที่เกิดข้ึนจากการบริหารจัดการของชมรมผูสูงอายุ ซึ่งกอใหเกิดการดําเนินงานอยางเปน
ระบบและประสบความสําเร็จ ก็พบวาชมรมมคี วามคดิ เห็นตอปจจัยความสําเร็จของชมรมผูสงู อายุ ในเร่ืองผูน ํามากที่สดุ และ
รองลงมาก็จะเปนดานความสามารถในการพึ่งพาตนเองของชมรม ดานความสามารถในการประสานงานกับเครือขายชมรม
และดานการปฏิบัตติ ามระเบียบขอบังคับของชมรม ท้ัง 4 ดานก็จะพบวามีสวนผลักดันในชมรมผูส ูงอายมุ ีการดําเนินงานไดด ี
ประสบผลสําเร็จได นอกจากนี้พบวา สมาชิกตองมีคุณภาพ และมองวาความสามัคคีของสมาชิกในชมรมก็เปนสวนหน่ึงที่จะ
ผลักดันใหชมรมประสบความสําเร็จได เพราะหากทุกคนในชมรมมีความรักความสามัคคีกันแลวไมวาจะทํากิจการใดๆก็จะ
ไดรับความรวมมือและประสบผลสําเร็จผลและพบวาการเปรียบเทียบความแตกตางระหวางปจจัยสวนบุคคลกับปจจัย
ความสําเร็จของชมรมผูสูงอายุ ไดแก เพศ อายุ ระดับการศึกษา และบทบาทในชมรมท่ีแตกตางกันยอมมีผลตอความคิดเหน็
มุมมองของปจจัยความสาํ เรจ็ ของชมรมผูสูงอายทุ ีแ่ ตกตางกัน
สรปุ แลว การท่ีชมรมผูสูงอายจุ ะประสบความสาํ เรจ็ ในดานการดําเนินงานขึ้นอยกู ับปจ จยั หลาหลายดานตามท่ีกลาว
ไว แตการที่งานจะสําเร็จลุลวงไปไดก็ตองข้ึนอยูกับส่ิงตางๆ ท้ังปจจัยภายในภายนอก ขึ้นอยูกับองคกรชมรมนั้นวาจะมีการ
บรหิ ารจดั การชมรมอยา งไรใหไ ปบรรลตุ ามวัตถุประสงคของชมรม และสามารมพัฒนาขับเคล่อื นเปน ชมรมท่มี ีความเขม แขง็ ได
ตอ ไปในอนาคต

ขอ เสนอแนะจากการศึกษา
การศึกษาเรื่อง ปจจัยที่ทําใหชมรมผูสูงอายุประสบความสําเร็จสูการเปนชมรมที่เขมแข็งผูศึกษามีขอเสนอแนะ
ดงั ตอไปนี้
1.ขอ เสนอแนะเชงิ นโยบาย
จัดใหชมรมผูสูงอายุท่ีเขมแข็งมีการรวมกลุมกันเพื่อมาถอดบทเรียนเก่ียวกับ ชมรมผูสูงอายุท่ีเขมเข็งเพ่ือใหไดแบบเรียนรูใน
การศกึ ษาของชมรมอน่ื ๆตอไปไดเปน การขยายใหชมรมผสู ูงอายุทวั่ ประเทศมคี วามเขม แข็งและสามารถดําเนินงานไดดียิง่ ขน้ึ
2. ขอเสนอแนะเชิงปฏิบัติ
2.1. ประธานชมรมควรสรางความเขา ใจและการส่ือสารระหวางคณะกรรมการ เพอ่ื ใหตระหนักในบทบาทหนา ทข่ี อง
ตนเองเพือ่ ประสทิ ธิภาพของการบริหารงานที่ดี
2.2. คณะกรรมการบรหิ ารชมรมควรมมี ุมมองในการระดมเงินทุนการทาํ กจิ กรรมในรูปแบบใหมๆ อยางสมํ่าเสมอเพ่ือ
การรองรับงานของชมรมทมี่ ีการพฒั นาไปอยา งตอเน่อื ง
2.3. สนับสนุนใหม กี ารสรา งเครือขา ยการจัดประชุมแลกเปลยี่ นเรียนรูกนั เปนประจําเพอื่ ใหเ ครือขา ยมคี วามเขมแข็ง
มากยงิ่ ข้ึน
2.4.เปดโอกาสใหสมาชิกเขามามสี วนรวมในการแสดงความคิดเหน็ ตอการบรหิ ารงานและการสนบั สนนุ ใหสมาชิกเขา
มามีสวนรวมในกจิ กรรมของชมรมใหม ากย่ิงข้นึ

160

รายงานสืบเนอื่ งการสัมมนาวชิ าการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

3.ขอ เสนอแนะในการศึกษาคร้งั ตอ ไป
3.1. ควรมีการศึกษาการบริหารจัดการชมรมผูสูงอายุที่เขมแข็งและชมรมผูสูงอายุที่ไมมีความเขมแข็ง เพื่อ
เปรยี บเทียบลกั ษณะการบริหารและหาแนวทางการพัฒนาระบบการบริหารของชมรมผูส ูงอายตุ อไป

เอกสารอางองิ
หนังสือ
บรรลุ ศริ พิ าณชิ และคณะ. (2539). ชมรมผสู งู อายกุ ารศกึ ษารูปแบบการดาํ เนนิ งานทเี่ หมาะสม. กรงุ เทพฯ : สามดี.
ผดาพร ผลสวาง. (2549). ลักษณะของชมรมผูสูงอายุที่ย่ังยืนและไมย่ังยืน อําเภอน้ําพอง จังหวัดขอนแกน. มหาวิทยาลัย-

ขอนแกน .]
สมาคมสภาผูสงู อายแุ หง ประเทศไทย. (2556). คมู อื ชมรมผูส ูงอายุ. สมาคมสภาผสู งู อายุแหง ประเทศไทย.
ระวิ แกวสุกใส. (2545). ความเขมแข็งของชมรมผูสูงอายุวัดคําใน อําเภอขุนยวม จังหวัดแมฮองสอน. ปริญญาสาธารณสุข-

ศาสตรมหาบณั ฑติ . มหาวิทยาลยั เชยี งใหม.
ศศิพฒั น ยอดเพชร. (2544). สวัสดกิ ารผูสูงอายุ. กรงุ เทพมหานคร : โรงพิมพจฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลัย.
ศศิพัฒน ยอดเพชร, เล็ก สมบัติ และคณะ. (2555). ลักษณะการดําเนินงานและกิจกรรมของชมรมผูสูงอายุ. คณะสังคม

สงเคราะหศ าสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร.
ส่ืออิเล็กทรอนคิ ส
ประชากรโลก : ประชากรไทย 2547. สํานักงานสถิติแหงชาติ สืบคนเมื่อวันท่ี 8 มีนาคม 2558 จากhttp://www.ipsr.

mahidol.ac.th/ipsr-th/population_thai.
มลู นธิ สิ ถาบันวิจัยและพัฒนาผูส งู อายุไทย. สืบคน เมือ่ วนั ท่ี 8 มีนาคม 2558 จาก http://www.thaitgri.org

161

รายงานสบื เนอื่ งการสมั มนาวชิ าการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ่ี 62

การคุมครองทางสงั คมเพอื่ สรา งความเปน ธรรมอยางย่ังยืน

162

รายงานสืบเน่อื งการสมั มนาวชิ าการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ่ี 62

ความเปน อยูทด่ี ีทางสังคม : ความทา ทายตอ การพัฒนาเคร่ืองมือวดั
Social Well-being : Instrument Development Challenges

รองศาสตราจารยวรรณวดี พูนพอกสิน1
Associate Professor Wanwadee Poonpoksin2

Abstract
The objective of this paper is to review the body of knowledge, measurement, and evaluation
including guidelines on instrument development of social well-being. Documentary research was conducted
with many available databases in the year 2013-2014. The findings revealed that (1) Most papers were
presented as the concept of social well-being rather than in the form of research ; (2) Social well-being and
social health were overlapped in meaning ; (3) Many papers focused on the social well-being in an aspect
of subjective more than objective measurement. Although the papers focused on subjective aspect, the
measurement was still diversed. Even-though the instruments have been developed continuously, the
weaknesses were still found ; and (4) Some solutions were proposed for valid instrument development such
as a measurement for the measurement of subjective-objective mixed method measure, the use of scale
limitation reduction questionnaire, and the use of series to measure the social well-being of individuals.
However, the previous results of the study initiate researcher to develop more valid and reliable research
instrument of social well-being which can effectively reflect individuals’ quality of life.
Keywords : Social Well-being, Measurement, Instrument Development

บทคัดยอ
การศึกษานี้มีวัตถุประสงคเพื่อทบทวนองคความรู วิธีการวัด การประเมิน และแนวทางในการพัฒนาเครื่องมือวัด
ความเปนอยูที่ดีทางสังคม โดยสืบคนบทความวิจัย บทความวิชาการท่ีปรากฏในฐานขอมูลและเว็บไซตท่ีสามารถเขาถึงได
รวมถึงขอมูลจากเอกสารทางวิชาการตา งๆ ชวงเวลาป พ.ศ.2556-2557 ผลการศึกษาพบวา (1) บทความสวนใหญใหแนวคิด
ในการวัดมากกวาที่จะเปนบทความในรูปแบบของการวิจัย (2) ความเปนอยูท่ีดีทางสังคมมีความหมายใกลเคียงกับสุขภาวะ
ทางสังคม (3) บทความสวนใหญใหความสําคัญตอการวัดในลักษณะอัตวิสัยมากกวาภววิสัย ถึงแมจะมุงเนนในความเปนอัต
วิสัย แตกระนั้น การวัดก็ยังคงมีความหลากหลาย แมจะมีการพัฒนาเครื่องมอื วัดอยางตอเนอื่ งแลวก็ตาม แตก็ยังคงมีจุดออ น
(4) พบขอเสนอที่เปนทางออกในการพัฒนาเครื่องมือวัด เชน การวัดในลักษณะของการผสมรวมระหวางขอคําถามที่เปนอัต
วิสัยและภววิสัยไปพรอมกัน การใชเครื่องมือวัดที่ลดขอจํากัดของคําถามที่มีลักษณะเปนสเกล การใชชุดคําถามท่ีสามารถวัด
ความเปนอยทู ่ีดีทางสงั คมของบุคคลไดอ ยางชัดเจน อยางไรก็ตาม ขอมูลที่ศึกษามีความนาสนใจตอการนําไปพัฒนาเคร่อื งมือ
วัดความเปน อยทู ี่ดที างสงั คมของบุคคลใหดีขึน้ การใชเคร่ืองมือวดั ท่ีมีความตรงและความเท่ียงมากขึ้น จะชวยลดจดุ ออนและ
ความคลาดเคลื่อนของการวัดได เพื่อใหไดผลของการวัดความเปนอยูท ี่ดีทางสังคมที่สามารถสะทอน และประเมินถงึ คณุ ภาพ
ชีวติ ของบุคคล สังคม ไดอยางแทจริง
คาํ สําคัญ : ความเปนอยูท่ดี ที างสงั คม, การวดั , การพัฒนาเคร่อื งมือวดั

1 อาจารยป ระจาํ คณะสงั คมสงเคราะหศ าสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
2 Lecture at Faculty of Social Administration, Thammasat University, Thailand

163

รายงานสืบเนือ่ งการสัมมนาวชิ าการเนือ่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ่ี 62

บทนาํ
McGillivray and Clarke (2007) ไดก ลา วถึงความเปน อยูท ด่ี ี วาทง้ั บคุ คลและผกู าํ หนดนโยบายตางปรารถนาทจี่ ะ
ปรับปรุงใหดีขึ้น แมวาจะเปนแนวคดิ ท่ีมคี วามคลมุ เครือ ขาดการนิยามศัพทท่ีไดรบั การยอมรับในระดบั สากล และบอยคร้งั ท่ี
ตองเผชิญกับการตีความท่ีแตกตางกัน ความเปนอยูที่ดีนี้ไดรับการพิจารณาในฐานะท่ีพรรณนาถึงสถานะชีวิตของบุคคล
เชน เดยี วกบั ความเหน็ ของ Krueger, Fischler, Schkade, Schwarz, and Stone (2009) ทว่ี า นกั สังคมศาสตรและผูก ําหนด
นโยบายตางใหความสนใจความเปนอยูที่ดี มาเปนระยะเวลายาวนานในการเปรียบเทียบความเปนอยูท่ีดีในเชิงอัตวิสัยของ
ประชากรในชว งเวลาตางๆ และระหวา งประเทศ แมว า ความเปน อยูท ี่ดที างสงั คมนเ้ี ปน การยากทจี่ ะนิยามความหมายและการ
วัดก็ตาม อยางไรก็ตาม ในหลายสาขาวิชา การวัดความเปนอยูที่ดีในเชิงอัตวิสัย กําลังมีบทบาทสําคัญท่ีเพ่ิมขึ้นในการวิจัย
ประยกุ ต โดยเฉพาะทางดานจิตวทิ ยาและการแพทย ที่การรายงานอตั วสิ ยั ของความบาดเจบ็ และการปว ย กลายเปน ศนู ยก ลาง
ในการวนิ ิจฉัยและรกั ษาผคู นมาเปน เวลาหลายทศวรรษ (Helliwell & Barrington-Leigh, 2010)
ความเปนอยทู ี่ดที างสงั คมนบั วามีความสําคัญ นอกจากสามารถสะทอนภาพคณุ ภาพชีวิต สถานการณทางสงั คมท่ี
เกิดข้ึนแลว ยังเปนประโยชนตอการนําผลที่ไดไปใชเพื่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตของผูเก่ียวของ ระยะเวลาท่ีผานมา นับตั้งแต
อดีตถึงปจจุบัน และ (อาจ) รวมถึงในอนาคต มีความไมชัดเจน ความคลุมเครือ ความหลากหลายของขอมูลตางๆ ที่เกี่ยวของ
กบั ความเปน อยูท่ดี ี ไมว า จะเปน การใหคาํ นิยามทห่ี ลากหลาย ทบั ซอนกบั คาํ อ่ืนๆ ความหมายกวาง การวดั และการประเมินทม่ี ี
การตีความตางๆ ถึงจุดแข็งจุดออน ขอจํากัดของการประเมินความเปนอยูท่ีดี รวมถึงความนาเชื่อถือของวิธวี ิทยาที่ใช เทคนิค
ทางสถิติท่ีนํามาวิเคราะหวามีความเหมาะสมและเปนประโยชนตอการนําผลท่ีไดไปใชเพ่ือการพัฒนาหรือไม อยางไรก็ตาม
บทความน้ีพยายามสรางความรู เขาใจตอความหมาย ประเภท การวัดและการประเมินความเปนอยูที่ดีทางสังคม รวมถึง
ทศิ ทางการวัดทีค่ วรจะเปน ในอนาคต ซง่ึ คงปฏเิ สธมไิ ดวา ผลลัพธข องการวัดและประเมนิ ความเปนอยูทดี่ ที างสงั คม เปนขอ มูล
พื้นฐานสําคัญในการพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชากรในทุกประเทศ รวมท้ังไทยดวย แตหากเครื่องมือที่ใชในการวัด มี
ความคลาดเคล่ือนและผิดพลาดแลว ผลท่ีไดคงไมมีประโยชนในการนําไปใชพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนในประเทศแต
อยางใด

วตั ถุประสงคของการศึกษา
เพ่อื ศึกษาองคค วามรู วธิ ีการวัด การประเมิน ความเปน อยูทีด่ ที างสังคม และแนวทางในการพัฒนาเคร่ืองมอื วดั

นยิ ามศพั ท
ความเปน อยูท ด่ี ที างสังคม หมายถึง ความสขุ ความพงึ พอใจในชีวติ การมีสขุ ภาพทดี่ ี ของบุคคล รวมไปถึง การให
ความสาํ คญั ในมมุ มองท่ตี รงขาม เชน ความไมพึงพอใจ การเจ็บปวย เปน ตน โดยในบทความน้ี ใหค วามสาํ คญั กบั เคร่อื งมือวัด
ทงั้ ทเี่ ปนความเปน อยทู ีด่ ีเชิงอตั วิสัย และภววิสยั
เคร่ืองมือวัด หมายถึง รูปแบบ การออกแบบ ขอคําถาม เพื่อใชในการวัดความเปนอยูที่ดีทางสังคมของบุคคล
ครอบคลมุ ทั้ง (1) ลักษณะของแบบวัด เชน เปน สเกล เปนขอคําถามใหผตู อบกรอกขอมูล หรือเลอื กตอบ เปน ตน (2) ลกั ษณะ
ของรายละเอียด เนื้อหาที่ปรากฎในแบบวัด เชน รายละเอียดชีวิตประจําวัน ความพึงพอใจ/ไมพึงพอใจ ตอสิ่งตางๆ ในชีวิต
รายได การใชเ วลาเพ่ือทํากิจกรรมตา งๆ ความรสู กึ ดา นลบตอ สิง่ รอบตัว เปนตน และ (3) ลักษณะของคาํ ถามในแบบวัด ทีเ่ ปน
ทง้ั อตั วิสยั และภววิสัย

วิธีวจิ ยั
ผูศึกษาคนรายละเอียดของขอมูล (Documentary research) ความเปนอยูที่ดีทางสังคมจาก 2 แหลงหลัก คือ (1)
ฐานขอมูลออนไลน โดยใชคําหลักในการสืบคน คือ “social well-being”, “well-being”, “wellbeing”, “subjective

164

รายงานสบื เนือ่ งการสมั มนาวิชาการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปที่ 62

well-being” และ “social health” จากฐานขอมูลออนไลน ไดแก ScienceDirect, SAGE Journals Online, JSTOR,
ERIC, googlescholar and Educational Research Complete ใชชวงเวลานับต้ังแตเดือนตุลาคม พ.ศ.2556 – เดือน
มิถุนายน พ.ศ.2557 ในการสืบคน ซ่ึงครอบคลุมขอมูลที่ปรากฏอยูในรูปของบทความวิจัย บทความวิชาการ เอกสารที่เปน
working paper รายงานวิจัย และเอกสารจากการประชุม/สัมมนาวิชาการตางๆ (2) ตําราวิชาการที่มีความทันสมัยและ
เก่ยี วขอ งกับความเปน อยทู ่ดี ที างสังคม ความเปนอยูท ่ีดใี นเชงิ อัตวสิ ยั และอื่นๆ ทเ่ี กย่ี วขอ ง

ผลการศกึ ษา
ความหมายของความเปน อยูที่ดที างสังคม

การศึกษาและคนควาความเปนอยูท่ีดีทางสังคม พบวามีการใชคํานี้ควบคูกับคําอ่ืน หรือใชคําอื่นแทนได เชน มีการ
ใชคําวา ความพึงพอใจในชีวติ คุณภาพชีวิต ดังเชนท่ี Kahn and Juster (2002) ไดกลาวถึงความเปนอยทู ่ีดใี นมิติของแนวคดิ
และการวัด มักใชคําวา ความเปนอยูที่ดี หรือ คุณภาพชีวิต แทน ขณะที่ McGillivray and Clarke (2007) ช้ีใหเห็นวา
คุณภาพชีวิต สวัสดิการ การมีชีวิตที่ดี มาตรฐานการดํารงชีวิต คุณประโยชน ความพึงพอใจในชีวิต การเติมเต็มความตอ งการ
การพัฒนา ความยากจน ความยากจนของมนุษย ความสุข บอยครั้งที่คําเหลานี้ ถูกใชสับเปล่ียนกับความเปนอยูที่ดี โดย
ปราศจากการอภิปรายที่ชัดเจนถึงความพิเศษหรือความเดน นั้นๆ นอกจากนี้ มีการใหความหมายตอคาํ ตา งๆ ที่เช่ือมโยง หรือ
เปน สวนหนึ่งของความเปนอยูท ่ีดีทางสงั คม ดังน้ี

ความหมายของความเปน อยูท ีด่ ี (Well-being)
แนวคิดของความเปนอยูท่ีดี เปนการมองและพิจารณาท่ีมากกวาการมุงเพียงการไมมีสิ่งดานลบในชีวิต แต
หมายความรวมถึงสง่ิ ที่ดี ชีวิตทดี่ ดี ว ย ซ่งึ ไดมีการใหขอบเขตของคําน้ี ครอบคลมุ ความเปน อยูทีด่ ีทางกาย ความเปนอยทู ดี่ ที าง
เศรษฐกิจ ความเปนอยูท่ีดีทางสังคม (Social well-being) การพัฒนาและกิจกรรมตางๆของบุคคล ความเปนอยูท่ีดีทาง
อารมณ ความเปนอยูที่ดีทางจติ สังคม ความพงึ พอใจในชวี ิต และอ่นื ๆ นอกจากน้ี Gough (2003) ไดใ หความหมายของ ความ
เปนอยูท่ีดี วาเปนแนวคิดท่ีมีความแพรหลายในการศึกษาความยากจน คุณภาพชีวิต สุขภาพ และประเด็นอ่ืนๆ มีความเปน
นามธรรมที่ครอบคลมุ มิตติ างๆ ของชวี ติ อีกดวย
ความหมายของความเปน อยทู ่ีดที างสงั คม (Social well-being)
Bradley (2009) ไดพยายามอธิบายแนวคิดของความเปนอยูท่ีดี โดยยกตัวอยางผานกรณีของความตาย ซ่ึงเปนสิ่ง
หนึ่งท่ีมคี วามเลวรายท่สี ดุ ท่ีสามารถเกดิ ข้นึ ไดก ับทุกคน มันเปนส่งิ ท่ีมีความเลวรา ยเมอ่ื มนั ทาํ ใหช ีวติ แยลง ชวี ติ ท่ีดีเปนชีวิตทท่ี กุ
คนตองการ ซง่ึ เมือ่ ตอ งการท่จี ะรูวา ชีวติ ทีด่ สี ําหรบั การมีชีวติ อยูของบุคคลหน่ึงเปนอยา งไร อาจจะคดิ โดยคาํ นงึ ถงึ ชีวิตทีต่ ัวคุณ
เองตองการที่จะมี ซ่ึงก็ยังไมใชการทดสอบท่ีสมบูรณแบบ ทฤษฎีของความเปนอยูที่ดีสอนใหคิด “สิ่งท่ีนับวาเปนชีวิตที่ดีของ
บุคคลหนง่ึ อาจจะไมใ ชช ีวติ ท่ดี สี าํ หรบั บุคคลอน่ื เชน สําหรับบางคน การมีเงินจาํ นวนมากเปนเรอื่ งสําคัญ คนอื่นๆ อาจตอ งการ
ที่จะมีเพ่ือนจํานวนมาก และไมสนใจเงินทอง ทําไมตองมีการคิดวาสิ่งเดียวกันจะตองเปนสิ่งท่ีดีสําหรับทุกคน ?” ประเด็นน้ี
Bradley ไดท้ิงทายพรอมบอกวาไมใชเร่ืองงายที่จะกลาวถึงชีวิตท่ีดีในภาวะปกติ ซึ่งความแตกตางของสิ่งเหลาน้ีนําไปสูการ
คดิ ถึงความแตกตางท่ีเปนคณุ คาภายในและภายนอกของบุคคลดวย
การทบทวนความหมายของคาํ ทีใ่ กลเคยี ง/เกี่ยวของกับความเปนอยทู ดี่ ที างสงั คมนนั้ สุขภาพ เปนอกี คําท่ใี กลเ คยี ง มี
ความหมายกวางและเกย่ี วของในทุกมติ ิของชีวิต ซ่ึงในที่นี้ การจะประเมินสุขภาพ อาจประเมินผานการวดั ความเปนอยูท่ดี ไี ด
ในขณะท่ีความเปนอยูท่ีดี ความเปนอยูท่ีดีทางสังคม มีความหมายเดียวกันกับสุขภาพทางสังคมหรือสุขภาพมิตสิ ังคม ซึ่งอาจ
นับไดวา สุขภาพสังคม และความเปนอยูที่ดีทางสังคม มีความหมายใกลเคียงกัน ทับซอนกัน หรือในบางมิติ อาจเปน
ความหมายเดียวกัน มีการใชทดแทน หรือใชควบคูกันได อยางไรก็ตาม Larson (1993) เห็นวา ท้ังสองมิตินี้ ทั้งสุขภาพทาง
สังคมและความเปนอยูที่ดีทางสังคมมีความเทากัน นอกจากน้ี นักวิชาการยังมีการเชื่อมโยงความเปนอยูท่ีดีทางสังคมกับ
ความหมายของความสุข คณุ ภาพชีวติ และอืน่ ๆ อีกดว ย

165

รายงานสืบเน่ืองการสัมมนาวชิ าการเนื่องในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปที่ 62

ประเภทของความเปนอยูทดี่ ที างสงั คม
ปาริชาติ วลัยเสถียร (2553) ไดกลาวถึงการจําแนกประเภทตัวช้ีวัดตามมาตรวัด ไว 2 ประเภท คือ (1) ตัวชี้วัดเชิง

ปรนัย วัตถุวิสัย หรือภววิสัย (Objective indicators) ซ่ึงเปนการวัดขอมูลทางกายภาพที่สามารถกําหนดเปนคาตัวเลขในเชงิ
ปรมิ าณไดแนน อน โดยใชขอมลู ทางคณิตศาสตรแ ละสถติ ปิ ระกอบ เชน จาํ นวนรายได ผลผลิตตอไร รายละเอียดทางสรีระ (2)
ตวั ช้ีวัดเชิงอัตวิสัย หรอื เชิงจิตวิสัย (Subjective indicators) ซง่ึ เปนการวดั ขอ มลู ในเชิงคณุ ลักษณะหรอื เชิงคณุ ภาพ เปน ขอ มูล
นามธรรมท่ีไมสามารถทําใหผูอ่ืนรับรูหรือสังเกตเห็นไดอยางชัดเจน เชน ขอมูลเก่ียวกับความรูสึก ทัศนคติ ความคิดเห็น
ในขณะที่ความเปนอยทู ด่ี ที างสังคม มีการกลา วถึงอยา งกวางขวางท้งั ในมติ ิของการวัดท่เี ปน ความเปนอยูทด่ี ใี นเชิงภววิสัย และ
เชิงอัตวสิ ยั สอดคลอ งกบั ความเหน็ ของ Veenhoven (2007) ท่ีไดอธบิ ายวา มี 2 วิธีการทใ่ี ชในการวิจัยตัวชีว้ ดั ทางสงั คมศาสตร
ไดแก การใชวิธีแบบภววิสัย และ อัตวิสัย โดยแบบภววิสัยมุงเนนการวัดที่เปนความจริง เชน รายไดเปนดอลลาร หรือ ที่อยู
อาศัยเปนตารางเมตร ในขณะที่แบบอัตวิสัยเปนไปในทางตรงขาม พิจารณาในสาระท่ีเบากวา เชน ความพึงพอใจตอรายได
เปนตน

ความเปน อยทู ด่ี เี ชิงอัตวสิ ยั (Subjective well-being: SWB)
เม่ือกลาวถึงความหมายของความเปนอยูที่ดี สวนใหญจะใหความหมายในฐานะของการเปนอยูที่ดีในเชิงอัตวิสัย
Diener and Suh (2000) ไดกลาวถึงความสําคัญของความเปนอยูที่ดีในเชิงอัตวิสัย ไว 2 ประเด็นหลัก ไดแก (1) เนื่องจาก
สังคมทั่วโลกมีความเปนประชาธิปไตยมากขึ้น และความเปนอยทู ี่ดีในเชิงอัตวิสัยก็เปนสวนหน่ึงของประชาธิปไตย โดยอยูบ น
พนื้ ฐานความคดิ ทีว่ า ประชาชนแตละคนคิดและรูส ึกเกี่ยวกับความสําคัญของชวี ิตตนเองอยา งไร (2) ความเปนอยูทด่ี ใี นเชิงอัต
วิสัยสามารถใหคาของบคุ คลท่ีแจงนับได และใหบ ทสรปุ ของชีวิต เพราะวา มุมมองความเปนตวั ตนของบุคคลดา นความเปนอยู
ที่ดีสงผลตอคุณคา ดังน้ัน ความเปนอยูที่ดีในเชิงอัตวิสัยรวมถึงองคประกอบ ซึ่งมิไดเพียงแยกจากความยินดีและการเตมิ เตม็
พื้นฐานความตองการของมนุษย แตยังรวมถึงจริยธรรมของบุคคลและการตัดสินการประเมนิ ชีวิต ซ่ึงสอดคลองกับท่ี Diener
and Suh (2000) ไดใหความหมายของความเปนอยูท่ีดีในเชิงอัตวิสัยวาประกอบไปดวยการประเมินบุคคล ท้ังความรูสึกและ
ความเช่ือของชีวติ ซึ่งวิธีท่ีดีที่จะเขา ใจความหมายของโครงสรางของความเปนอยูทดี่ ี ควรมุงไปท่ีปจ จยั ที่เก่ยี วของดวย รวมถึง
ปจ จยั ทท่ี ํานายความเปน อยูท่ดี เี ชงิ อัตวิสยั อาจจะมคี วามแตกตางกันตามวฒั นธรรมของแตล ะบุคคล
Bowling (2005) ไดกลาวถึงแนวคิดของความเปนอยูที่ดีในเชิงอัตวิสัยวา มีความหมายท่ีมากกวาการไมมีปญหา
ทางดานกายและใจ เชน ความกงั วลและความซึมเศรา เปนแนวคดิ เชงิ บวกและเปนทิศทางของความสุข ความพึงพอใจในชีวิต
คุณธรรม ความเชื่อมั่นในตนเอง อยางไรก็ตามแนวคิดน้ีสอดคลองกับผลการศึกษาของ Jorm and Ryan (2014) ที่พบวา
องคประกอบของความเปน อยูทด่ี ีแยกจากความเจบ็ ปว ยทางใจ น่ันหมายถึง การไมน ับความเจบ็ ปว ยทางใจรวมเขาไวในความ
เปนอยูที่ดีในเชงิ อัตวสิ ยั
ความเปน อยูท ่ดี ใี นเชิงภววิสัย (Objective well-being: OWB)
D’Acci (2011) ไดใหความหมายของความเปน อยทู ดี่ ใี นเชงิ ภววสิ ยั วา อยบู นพน้ื ฐานของปจ จยั ทสี่ ังเกตได เชน ความ
รวย สขุ ภาพ และอืน่ ๆ ในขณะท่คี วามเปนอยทู ่ีดีในเชงิ อัตวิสัย มีความเชือ่ มโยงกับความเปนอยูทดี่ ีท่เี ปน ประสบการณท างดา น
จติ วทิ ยา ไมส ามารถที่จะใหค วามสําคัญกบั ความเปนอยทู ี่ดใี นฐานะทีเ่ ปนภววสิ ยั เทา น้นั แตร วมไปถึงความสุข (ความเปนอยูที่
ดีในเชิงอัตวิสัย) หรือเรียงตามลําดับ คือ เริ่มดวยความเปนอยูท่ีดีดานวัสดุ สิ่งของ (ประโยชนท่ีไดจากส่ิงของ) และตามดวย
ความเปนอยูที่ดีในเชิงจิตวิทยา (ประโยชนทางดานจิตวิทยา) เชน แมเงินทําใหบุคคลสามารถซ้ือสินคาได ซึ่งเปนการใหความ
เปนอยูท่ีดีดานวัตถุ และใหโอกาสตางๆ (เชน การทองเท่ียว การมีงานอดิเรก การเขาถึงบริการสุขภาพและโรงเรียนที่ดีกวา)
แต ความสุขที่ไดรบั จากวัตถุก็ยงั ข้ึนอยกู ับหลายปจจัย เชน เงื่อนไขทางเศรษฐกิจสงั คม ในอดีตและปจจุบัน และเปาหมายใน
อนาคต โดยทั่วไป คนรวยจะมีความตอ งการท่ีมากขึ้น ผลพวงเชนน้ี ทาํ ใหค วามเปนอยูที่ดีในเชงิ อตั วสิ ยั และภววสิ ัยไมส ามารถ
เพิ่มขึ้นในอัตราเดียวกนั ได ซึ่งดูเหมือนวา ความเปนอยูท่ีดใี นเชิงจิตวิทยาจะบันทึกเพียงการเปลย่ี นแปลงของความเปนอยูทีด่ ี
ดา นวตั ถุ และไมน าํ เขาไปนับรวมกบั ระดับความเปน อยทู ดี่ ที เ่ี ปนจริง

166

รายงานสบื เนือ่ งการสัมมนาวชิ าการเนื่องในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

ความเปนอยทู ่ดี ที างสังคม เม่ือพิจารณาแบง ตามประเภท มักจะหมายถึงความเปน อยูท่ีดีในเชงิ อัตวิสยั ซงึ่ ไดต ดั คําวา
“สังคม” ออก ใชคําวา “อัตวิสัย” แทน ดังนั้น การใหความหมายของนักวิชาการ ความเปนอยูที่ดีทางสังคม จึงมุงเนนไปท่ี
ความเปน อยทู ดี่ ใี นเชงิ อัตวสิ ยั อาจเนอื่ งมาจาก การวัดความเปนอยทู ดี่ ีทางดานสังคม มักใชแ บบวัดทีม่ ีความเปนอตั วิสัย มกี าร
กลาวถึงความเปนอัตวิสยั ที่ตองไดรับการพัฒนา ในขณะที่แบบวัดท่ีมคี วามเปนภววิสยั คอนขางมีความชัดเจนและไมม ีปญ หา
ในการวัดและประเมินมากนัก ในบทความฉบับน้ีจึงมุงเนนในการอธิบายความเปนอยูที่ดีในเชิงอัตวิสัยมากกวาภววิสัย
เนื่องจากเปนประเภทของความเปนอยูท ่ีดี ท่ีมีความนาสนใจ มีการนําไปใชประโยชนอยางกวางขวางท้ังในสวนของเคร่อื งมือ
วัด วธิ ีการวัดและประเมิน

ความแตกตางของความเปนอยทู ด่ี ใี นเชงิ อัตวิสัยและภววิสยั
ความแตกตางระหวางตัวช้ีวัดภววิสัยและอัตวิสัย มีความชัดเจนในความแตกตาง 2 มิติ คือ (1) ความแตกตางใน
สาระ (Substance) ท่ีใชในการวัด ตัวช้ีวัดภววิสัยมีความเกี่ยวของกับบางส่ิงซ่ึงมีความเปนอิสระจากความตระหนักแบบอัต
วิสัย เชน บางคนสามารถท่ีจะปวยโดยมกี ารรับรแู บบภววิสัย เพราะวา กอนเน้ือรายไดแพรกระจายในรางกาย โดยปราศจาก
การรับรขู องบุคคลนั้น แพทยก็จะใหนํ้าหนักตอเงื่อนไขที่เปน ภววิสยั และจะบังคับใหร ักษา แมวาผูปวยจะคัดคา น (2) มีความ
แตกตางกันในการประเมิน (Assessment) การวัดแบบภววิสัยอยูบนพื้นฐานของขอบเขตท่ีชัดเจนและกระทําโดยผู
สังเกตการณภ ายนอก การวัดอัตวิสัยรวมถึงการรายงานตนเองบนพ้ืนฐานของขอบเขตที่ชัดเจน เม่ือเรารูสึกปวย สวนใหญจ ะ
ไมส ามารถที่จะอธบิ ายในรายละเอียดไดม าก วาทําไมจึงรสู ึกเชน น้ัน

Veenhoven (2007) ไดอธบิ ายความคาบเก่ียวของการวดั ในลกั ษณะภววสิ ยั และอตั วสิ ยั ผา นตัวอยา งดังนี้
ตาราง 1 ความแตกตา งของภววิสยั และอตั วสิ ัย

สาระ เนอื้ หา การประเมิน อัตวิสัย
ภววิสัย

ภววสิ ยั คุณคา ทแ่ี ทจ รงิ ของบุคคล คุณคา ของบคุ คลวดั จากความเขา ใจตอ
วัดจากจํานวนเงินในบญั ชี ตนเองดานความรํ่ารวย

อัตวสิ ัย การวัดความสุขโดยการเชอื่ มโยงกบั การวัดความสุข
การใชยาตานอาการซึมเศรา โดยการใช self-report

From Human well-being : Concept and Measurement (p.215), by Ruut,V., 2007, New York, Palgrave
Macmillan.

จากการประเมนิ ลักษณะของภววิสัย และอัตวิสยั ตามตาราง เห็นไดว าเม่ือเน้ือหาสาระและการประเมนิ เปนภววิสัย
การประเมนิ จะมีความชัดเจนและเปนผลลพั ธท่ีจับตอ งได เชน จํานวนเงินในบญั ชี ในขณะท่ีเม่อื ประเมนิ ความสขุ แบบอตั วิสัย
จะวัดผานการรายงานตนเอง ซ่ึงจะมีความเปน นามธรรมสูง นอกจากนี้ Veenhoven ไดเพ่ิมการวัดแบบผสม (Mixed) เขามา
ดวย ตามตารางดานลาง ซ่ึงหมายถึงการประเมินที่อยูคาบเก่ยี วระหวา งภววิสยั และอัตวิสัย กลาวคือ มีความรูสึกวาปวย จาก
ขอมูลที่ไดรับอีกดาน เชน แพทยบอกวาปวย จากการท่ีผูปวยบอกอาการ (ซ่ึงอาจจะไมใชอาการที่แพทยจะตรวจพบไดเอง
หากผปู วยไมแจง ) หรือรูสกึ วาตนเองปว ย จากคําถามดา นสุขภาพ อยางไรก็ตาม ตารางนชี้ ว ยใหเหน็ ถงึ การประเมินทีค่ าบเกี่ยว
ระหวางสองรูปแบบของความเปนอยูท่ีดี ขอมูลที่เปนอัตวิสัยและภววิสัย ยังคงมีลักษณะเดนในตัวมันเอง ท่ีจะใหขอมูลได

167

รายงานสบื เน่ืองการสัมมนาวิชาการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

แตกตางกัน ตางมุมมอง อยางไรก็ตาม เพ่ือลดขอจํากัดและจุดออนของขอมูลทั้ง 2 แบบ วิธีท่ีดีท่ีสุดในการประเมินความ
เปนอยูที่ดี จึงควรใชคําถามทั้งสองแบบรวมกัน เพ่ือใหขอมูลมีความชัดเจนและตอบความเปนอยูท่ีดีของบุคคลไดอยางตรง
ประเด็น สะทอนความเปนจริงไดมากท่ีสุด ดังตัวอยางขอมูลดานสุขภาพที่ปรากฎในตาราง Objective-Mixed-Subjective
(ภววิสัย-แบบผสม-อัตวิสัย) เชน ความเปนภววิสัย ในสวนของการประเมินความเจ็บปวย พิจารณาไดจากขอมูลท่ีเปนตัวเลข
เชิงประจักษ หรือคาการตรวจตางๆ ในหองปฏิบัติการ (1) เชน นํ้าหนัก ปริมาณนํ้าตาลในเลือด คาความดันโลหิต เปนตน
ในขณะทีเ่ มือ่ ใชก ารวัดแบบอัตวิสัย เปน ไปไดท่ีตัวผูปว ยเองอาจรบั รูหรือไมร บั รู ไมรสู ึกถงึ อาการปวยนนั้ แมบ คุ ลากรสขุ ภาพจะ
มีขอมูลตัวเลขยืนยันวา คาความดันโลหติ สงู ขน้ึ ผูปวยอาจคิดวา ตนเองไมเคยมอี าการปวดศีรษะ มึนงง จากคาความดนั โลหติ ที่
เปล่ียนไป (3) ซึ่งการเลือกใชวิธีการวัดแบบใดแบบหน่ึงจากอัตวิสัยและภววิสัยน้ัน อาจไมไดขอมูลท่ีแทจริงของผูปวย และ
นําไปสูก ารไมป ฏิบัติตนหรอื รับการรักษาตามที่แพทยแนะนํา อยา งไรก็ตาม หากมีการใชก ารวดั การเจบ็ ปวยดวยการผสมท้งั 2
วิธีเขาดวยกัน โดยท่ีผูปวยแจงอาการปวยของตนเอง แพทยวินิจฉัยตามอาการของผูปวย (2) ก็จะทําใหการวัดการเจ็บปวยมี
ความชัดเจนข้ึน ท้ังแพทยแ ละผูปว ยเหน็ ตรงกันตอ การเจ็บปว ยนน้ั

ตาราง 2 ตัวอยา งการประเมนิ ภววสิ ัย-แบบผสม-อตั วิสยั ในตวั อยา งดานสขุ ภาพ

สาระ การประเมนิ อตั วิสัย
เนื้อหา ภววสิ ยั ผสม

(1) (2) (3)
การรับรูอาการปวยดว ยตนเอง
ความเจบ็ ปว ยทเ่ี ปดเผยดวยอาการ เชน ความเจบ็ ปว ยทว่ี ินิจฉยั โดยแพทย (บางคร้งั ไมไ ดรสู กึ วา ปวย)

ภววสิ ยั นาํ้ หนักลด หรือ ผลการทดสอบทางชวี เคมี จากการบอกอาการ
ของผูปวย

มขี อมูลเชิงประจักษ/ ตัวเลข ตอ งมขี อมูล 2 ดา น อาการปวย/ความรสู ึก

(4) (5) (6)

เปน และรูสกึ วา ปว ย เห็นไดชดั จาก เปนและรสู ึกวา ปว ย โดยคําถามดา น เปนและรสู กึ วาปว ย ดว ยการรายงาน

ผสม พฤตกิ รรมการปว ย เชน การขาดงาน การ สขุ ภาพ โดยตรง ของคนคนหน่งึ
ไปพบแพทย

ความรสู ึก/พฤติกรรมแสดงออก สะทอนความปว ยผานคําถาม ความรสู กึ /รายงาน

(7) (8) (9)

รูส ึกปวย โดยเห็นไดชดั จากการทานยา รสู กึ ปว ย จากการใชสนิ คา/เวชภณั ฑ รูส ึกปว ย โดยการวัดจากการตอบ 1

บรรเทาอาการ ทเี่ กี่ยวของกับความเจบ็ ปวย คาํ ถาม ถึงความแขง็ แรงหรือความปวย
อัตวิสยั ท่ีรูสึก

ความรสู กึ /ทานยา ความรสู ึก/พฤติกรรม ความรสู กึ /ประเมนิ ผานคําถาม
ทเ่ี กีย่ วขอ งอน่ื ๆ

Note. From Human well-being : Concept and Measurement (p.216),by Ruut, V., 2007, New York, Palgrave

Macmillan.

168

รายงานสืบเนือ่ งการสมั มนาวชิ าการเนือ่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปที่ 62

การแกไ ขการวดั ความเปน อยทู ีด่ ีในเชิงอัตวสิ ยั และภววิสัย
นักวิชาการดานความเปนอยูที่ดีทางสังคมไดมีการเสนอใหมีการพิจารณาการวัดท้ังอัตวิสัย และภววิสัย โดยให

ความสาํ คญั กบั ความแตกตางระหวางประเด็นของการวัดและวิธีทจี่ ะวดั ระหวางความขัดแยงของสองคาํ นี้ โดยมหี ลายมมุ มอง
เชน (1) ภววิสัย เปนแนวคิดธรรมดา เราวัดในสิ่งที่ถูกเสนอวามีมูลคา เชน การประเมินชีวิต ในลักษณะของอายุยืน ความ
ผิดปกตขิ องรางกาย (2) การวดั อตั วสิ ยั มคี วามตรงและความเทย่ี ง สามารถยอมรบั การวัดทม่ี กี ารรบั รูท แ่ี นน อน ในทางกลับกัน
ความตรงและความเที่ยงเกี่ยวของกับการมงุ เนนและคณุ ภาพของการวัดอัตวิสยั ไมจําเปนตองมีความมน่ั คงหรือการตัดสินทด่ี ี
สําหรับการรับรูส่ิงท่ีถูกวัด อยางไรก็ตาม การวิจัยทางดานจิตวิทยา ชี้ใหเห็นวาการวัดแบบอัตวิสัย มีเง่ือนไขที่สูงเม่ือ “มี
ผลกระทบจากกรอบ” นักวิชาการไดยกตัวอยางถึงความพึงพอใจของการบริโภคในอเมริกาที่ขึ้นอยูกับระดับการบริโภคของ
ลูกคาท่ีเปรียบเทียบกับระดบั การบริโภคกอนหนานข้ี องเขาและเธอ และเปรียบเทียบกับระดับการบริโภคของกลุมที่อางองิ ถึง
อยางไรก็ตาม ตองไมปฏิเสธรายละเอียดของการวัดอัตวิสัย ซึ่งใหขอมูลเก่ียวกับบางส่ิงท่ีแตกตางและมีความสําคัญตอ
ความรสู ึกของผูคน เชน ถา ผคู นกระทาํ แตไมรูสกึ พวกเรากจ็ ะไมรสู ึกถึงความรูสึกนั้นกับพวกเขาและไมถูกดึงดดู ใหชวยในสง่ิ ไม
มปี ระโยชนน ั้น

ความกงั วลตอการศึกษาความเปนอยูทด่ี ีทนี่ าํ ไปสกู ารพฒั นาเครอ่ื งมือ
Veenhoven (2007) ไดกลาวถึงความกังวลท่ีมตี อ เคร่อื งมอื วดั ความเปน อยทู ี่ดีท้ังในสว นของเครือ่ งมอื ที่เปน อตั วิสัย

และภววิสัย โดยเห็นวา (1) เคร่ืองมือท่ีเปนอัตวิสัย ตองมีความระมัดระวังเก่ียวกับสาระดานทัศนคติ ซ่ึงแปรเปล่ียนได
ตลอดเวลา และไมส ามารถเปรยี บเทยี บระหวางบคุ คลได เชน เดยี วกับความเหน็ ของ Kahneman and Krueger (2006) ทีเ่ หน็
วาเปนการยากท่ีจะใชขอมูลอัตวิสัยเปรียบเทียบกัน (2) ความสงสัยเกี่ยวกับการวัดโดยการใช Self report (แบบรายงาน
ตนเอง) คาความเท่ียงที่รายงานมักจะมีความไมแนนอนรวมถึงมีความเปราะบาง จึงไมควรนําขอมูลดังกลาวมาวิพากษมาก
เกินไป อยางไรกต็ าม ยงั เชือ่ วา ในขอมลู รายงานความเท่ยี งยงั คงมีความจรงิ บางสวนอยดู ว ย (3) ความสงสยั ตอ ความตรง ในการ
วัดส่ิงที่เปนภววิสัย อาจมีการตอบท่ีแตกตางไปจากความจริง หรือความเขาใจผิดตอคําถาม เชน เปนรายไดสวนบุคคลหรือ
รายไดครอบครัว (กรณีคําถามไมชัดเจน) สวนคําถามอัตวิสัย อาจมีการใชกลไกปองกันตัวเองทางจิต ในการตอบในส่ิงที่ตรง
ขามกับสง่ิ ทต่ี ัวเองเปน อยู เชน ไมม คี วามสุขในชีวติ แตตอบวา มคี วามสขุ เปน ตน (4) ความสงสยั ตอความเท่ยี งในเนอื้ หาสาระที่
เปนอัตวิสัย การใชสเกลการวัดที่มีความหยาบ (มีจํานวนสเกลไมมาก) เคร่ืองมือท่ีสรางข้ึนบนฐานของการตอบกลับที่คงที่ ซึ่ง
ขอมูลเชนนี้ เมื่อนํามาวิเคราะหจะลดคาสหสัมพันธล ง ดังนั้น ความสงสัยเหลาน้ี จึงนําไปสูค วามพยายามในการแกปญหาของ
นักวิจัย และนําไปสูการออกแบบเคร่ืองมือที่มีความตางออกไป เชน การใชดัชนีท่ีเรียกวา the U-index (U หมายถึง
Unpleasant หรือ Undesirable ซึ่งก็คือ ดัชนีความไมยนิ ดี) เมื่อนําไปประยกุ ตใ ชในแบบสอบถามเพ่ือวัดความเปนอยูท่ีดี จึง
ใชขอคําถามท่ีถามเก่ียวกับสัดสวนของเวลาท่ีบุคคลใชในภาวะที่ไมพึงพอใจ นอกจากนี้ ยังมีการพัฒนาแบบวัดท่ีเรียกวา
Experience Sampling Method (ESM) โ ด ย Csikszentmihalyi, Larson, and Prescott (1977 as cited in Hektner,
Schmidt & Csikszentmihalyi, 2007) ที่ใชรวบรวมบริบท เน้ือหาในชีวิตประจําวันของบุคคล และแบบวัด Day
Reconstruction Method (DRM) ซ่งึ พัฒนาข้ึนโดย Kahneman, Krueger, Schkade, Schwarz, and Stone (2004) มกี าร
ออกแบบใหรวบรวมขอมลู ท่ีเปนประสบการณของบุคคลในวันที่กําหนดให อยางไรก็ตาม แมเครื่องมือดังกลา วจะพยายามลด
จดุ ออนของแบบวัดกอ นหนานี้ และแบบวดั ทเ่ี ปนอัตวสิ ยั และภววสิ ยั แตก ็ยังมีขอจาํ กัด และจดุ ออ นในการนําไปใช เชน ตอ งใช
ระยะเวลา ความอดทน ในการตอบขอคําถามจํานวนมาก การที่ตัวอยาง/ผูตอบคําถามตองจดจํารายละเอียดจํานวนมากใน
ชวี ิตประจําวันท่ีผา นมา รวมถงึ แบบดงั กลาวยังไมเปนที่นิยมในการนาํ ไปใชวัดความเปน อยทู ่ีดมี ากนัก

169

รายงานสืบเน่อื งการสมั มนาวิชาการเนอ่ื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

ทศิ ทางการศกึ ษาความเปนอยูท่ีดที างสงั คม
การศึกษาความเปนอยูท่ีดีหรือความเปนอยูท่ีดีทางสังคมท่ีมีการดําเนินการมาดวยระยะเวลาอันยาวนาน หลาย

ทศวรรษ ผานการเรียนรูและไดปรับปรุงพัฒนาการวัดและประเมินความเปนอยูที่ดีมาอยางตอเน่ือง ในสวนน้ี จะนําเสนอ
จําแนกเปน 2 สวน คือ (1) ทิศทางความเปนอยูที่ดีท่ีนักวิชาการเห็นวาเปนไปไดและควรจะเปนในอนาคต และอีกสวน (2)
เปนความเปนอยูที่ดีท่ีผูเขียนมีความสนใจเปนการเฉพาะ จากผลของการศึกษาขอมูลตามท่ีปรากฏในบทความฉบับน้ี ดัง
รายละเอียดในแตละสว น ดงั น้ี

การศึกษาความเปน อยทู ด่ี ใี นมุมมองของนักวชิ าการ
ในอดีต Wilson (1967) ไดท บทวนความเปนอยูท ่ีดีในขัน้ สงู จากผลงานหลายชนิ้ ท่มี ีการรายงานวา การมีความสขุ อยู
ในระดับสูง และตอมาไดมีนักวิชาการนําผลงานน้ีมาทบทวนอีกคร้ังและพบวา กาวตอไปของการศึกษาในเรื่องนี้ คือ ความ
เขา ใจตอ ปฏกิ ริ ยิ าของปจ จัยทางดานจิตวิทยากบั สภาพของชีวิตในการสราง/ผลติ ความเปนอยูที่ดีในเชิงอตั วสิ ัย เพ่อื ทีจ่ ะเขา ใจ
สาเหตุที่จะนําไปสูความสุขไดอยางแทจริง และการพัฒนาทฤษฎีเพื่ออธิบายวาทําไมตัวแปรท่ีมีความแตกตางกันจึงสงผลตอ
องคประกอบที่แตกตางกันของความเปนอยทู ี่ดี ซึ่งขอเสนอแนะดังกลา วไดม กี ารดําเนินการศึกษาในระยะตอมา อยางไรกต็ าม
การศึกษาความเปน อยูที่ดีในสังคม มีประเด็นที่ตองใหความสําคัญจํานวนมาก เริ่มต้ังแตวิธีคิดการประเมนิ การสรางและการ
พัฒนาเครื่องมือในรูปแบบตางๆ การใชสถิติวิเคราะห ขอจํากัดตางๆ ของการประเมินความเปนอยูท่ีดีที่นักวิจัยตองคํานึงถึง
เพื่อมิใหความคลาดเคล่ือนเหลานั้นสงผลตอ การประเมินความสขุ ของบุคคล ความเปนอยูท่ดี ีทางสังคม สามารถดาํ เนินการได
ในหลายมติ ิ แตท ่ีสาํ คญั คอื การประเมินนัน้ ควรตองวดั ความสุข ความเปน อยูทดี่ ขี องบุคคลไดอ ยางตรงตามความเปนจริงมาก
ทสี่ ุด และสามารถนาํ ผลน้นั ไปพัฒนานโยบายเพือ่ ตอบสนองหรอื เตมิ เตม็ ความสุขในระดบั บคุ คล และชุมชนได
Diener, Suh, Lucas, and Smith (1999) ไดศึกษาเร่ืองความเปนอยูที่ดีในเชิงอัตวิสัย: 3 ทศวรรษของ
ความกาวหนา ไดมีขอเสนอตอพื้นที่ของการศึกษาความเปนอยูท่ีดีในเชิงอัตวิสัย ดังนี้ (1) การวัดควรมีความซับซอนมากขึ้น
(เชน อยูบนพื้นฐานของตัวอยางที่มีประสบการณ สรีรวิทยาทางดานจิตวิทยา และความจํา) แมวาบางครั้งนักวิจัยจะมีการ
โตแ ยงวาการรายงานตนเองเปน หนทางเดียวท่จี ะวัดความเปน อยทู ี่ดีในเชิงอัตวิสยั ได เพราะวา มันเปน ปรากฎการณท่อี ยภู ายใน
ของบุคคล เปนขอมูลอัตวิสัย (2) ควรมีการออกแบบการวิจัยท่ีซับซอน การวิจัยที่ควรจะถูกใชใหบอยคร้ังขึ้น : การวิจัยขาม
วัฒนธรรม การวิจัยระยะยาว โมเดลเชิงสาเหตุ ตัวอยางที่มีประสบการณ และการวิจยั ทดลอง นักวิจัยมักจะใชสถานะของตวั
แปรที่เปนสาเหตุ ซึ่งสงผลตอความเปนอยูท่ีดีในเชิงอัตวิสัย งานหลักของนักวิจัยในอนาคตควรจะเปนการศึกษาระยะยาว
โมเดลเชิงสาเหตุ การทดลอง กง่ึ ทดลอง เพือ่ ทีจ่ ะคล่คี ลายการนาํ ไปสเู ครือขายความเปนสาเหตุของความเปน อยูท่ดี เี ชิงอตั วิสัย
มากกวาท่ีจะยังคงใชเพียงการสํารวจภาคตดั ขวาง ซึ่งเปนการงายสําหรบั นักจัดการและการจัดการสเกลคะแนน ความหวังอีก
ประการท่ีนาสนใจคือ นักวิจัยควรออกแบบการใชสิ่งท่ีมิใชการรายงานตนเอง มาเปนการวิจัยที่มีรูปแบบของการส่งั สมขอมลู
ระยะยาว และวธิ วี ทิ ยาอน่ื ๆ ทีม่ ีความซบั ซอนมากข้นึ
Diener and Suh (2000) ไดกลาวถึงประเด็นดานวิธีวิทยาท่ีมีการใชเพ่ือการประเมินความเปนอยูท่ีดี ซ่ึงเม่ือมีการ
ตรวจสอบความเปนอยูท ่ีดีในเชิงอัตวิสยั จํานวนวิธีวิทยาที่ไมเหมาะสมมีมากข้ึน ซึ่งส่ิงเหลาน้มี ีความเกี่ยวของกับความรนุ แรง
เชิงวิชาการ เม่ือนักวิจัยตองการที่จะกําหนดบทสรุปทั่วๆไป ท่ีขามวัฒนธรรม (1) คําถามในการวัดคะแนนความเปนอยูท่ีดีใน
เชิงอัตวิสัย ควรมีการเปรียบเทียบขามบุคคลและสังคมหรือไม? ประเด็นน้ีไดรับการสนับสนุนอยางกวางขวางมากท่ีสุด
นอกจากนี้ คําถามท่ีเพ่ิมข้ึนในการวัด เมื่อมีการศกึ ษาขามวัฒนธรรม คําถามหลกั ท่ีถูกแปลไปตา งภาษาอาจจะมผี ลตอ ผลลพั ธ
ของการศึกษาวิจัย (2) มีคําถามทางวิธีวิทยาที่เพิ่มขึ้นซึ่งตองไดรับความใสใจ เชน ประเด็นของความเปนสาเหตุ ในการวิจัย
ภาคตัดขวาง การวิจัยเพียงแค 1 ชวงเวลาท่ีถูกนํามาใช มีความเปนไปไมไดท่ีจะสรุปผลเก่ียวกับทิศทางของสาเหตุไดอยาง
แทจริง ทางออกที่ควรจะเปน ควรเปนการวิจัยระยะยาวหรือการวิจัยระยะยาวท่ีใชตัวอยางกลุมเดียวที่มีอยูจะใหขอมูล
บางอยางเก่ียวกับทิศทางที่เปนสาเหตุได (3) วิธีวิทยาในอนาคตและความซับซอนของแนวคิดท่ีกําลังถูกใหนิยาม การวัด
วัฒนธรรมและตัวแปรทางสังคมท่ีทํานายความเปนอยูท่ีดี ในบางกรณีมีความเกี่ยวของกับตัวช้ีวัดที่เปนภววิสัยสําหรับ

170

รายงานสืบเนอื่ งการสมั มนาวิชาการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ี่ 62

ประเทศชาติ เชน ผลิตภณั ฑมวลรวมประชาชาติตอหวั ประชากร อตั ราการตายของทารก ซึ่งแมว าการวัดนี้จะทาํ ใหแ ตกตา งทั้ง
ในสวนของคุณภาพและความเปน อัตนัย เชน การวัดผลิตภัณฑม วลรวมประชาชาติ ซ่ึงรวมถึงผลผลติ และบริการในสังคม โดย
ไมรวมเร่ืองอ่ืนๆ (เชน งานบาน) เมื่อมีการตรวจสอบตัวแปรทํานาย เชน ความเปน อิสระ มันจะไมชัดเจนเสมอไปวาตวั แปรน้ี
จะไดรับการวัด และบอยคร้ังที่ไมใชตวั แปรเดียวจะมดี ชั นีความตรงที่สมบูรณไดของโครงสรางพื้นฐาน เชน วิธีการวัดอะไรที่ดี
ทีส่ ุดทจ่ี ะช้ชี ัดถงึ ความเทาเทยี มกันระหวา งเพศตางๆ ในชาต?ิ (4) การสุม ตัวอยา งเปนอีกประเด็นที่มีการถกเถยี งในวธิ วี ิทยากัน
มากขึ้น แมวา การศึกษาบางสวนของความเปนอยูท่ีดีในเชิงอัตวิสัยท่ีไดมีการตีพิมพผลงานจะใชตัวอยางจากนักศึกษาใน
วิทยาลยั รวมถึงพ้นื ที่ของความเปน อยูที่ดใี นเชิงอตั วิสัยมักมรี ากฐานมาจากการวิจยั เชิงสาํ รวจ ดังนัน้ การสํารวจจาํ นวนมากใน
การศึกษาดานนี้ จึงจําเปนตองใชตวั อยา งขนาดใหญ (5) การใชกระบวนการวัดท่ีจะเขา ใจถึงวิธีการรายงานความเปน อยทู ่ีดีใน
เชิงอัตวิสัย เชน รายละเอียดหรือขอมลู อะไรที่ถูกใชกําหนดเก่ียวกับการตอบตอคะแนนความพึงพอใจในชีวิต งานที่สําคัญคือ
การเขาใจปจจัยท่ีมีอิทธิพลซง่ึ กันและกนั ในสถานการณนั้นๆ กับวัฒนธรรมซ่ึงมอี ิทธิพลตอการตอบความเปนอยูท่ีดี อยางไรก็
ตาม แมว า จะมปี ญ หาทางวิธวี ิทยาจาํ นวนมากท่ีเพิ่งจะใหค วามสาํ คญั ในการวจิ ยั เชงิ ประจักษ การวัดและวธิ ีการศกึ ษาดูเหมอื น
เพียงพอแลว ท่จี ะผลติ ผลลพั ธทม่ี คี วามหมายและตรงึ ใจ การทาํ งานในเชิงชาตพิ ันธุวรรณาเชิงลึกมคี วามเหมาะสมตอวฒั นธรรม
ท่ีหลากหลายของตวั อยา งในการศกึ ษา อยางไรก็ตาม ยงั มคี วามเชอื่ วา ความกาวหนาทย่ี ่งิ ใหญใ นบางสวนของความเปนอยูท ดี่ ีที่
กาํ ลังจะมาถงึ ควรจะตอ งอยบู นพ้ืนฐานของการทาํ งานดานการวัดทีม่ ีความซับซอนทามกลางสภาพสังคม และทฤษฎตี า งๆ ที่มี
ความซับซอ นมากขนึ้ ในโลกปจจบุ ันเชนกัน

วธิ วี ิทยาการวิจยั ในการศึกษาความเปน อยูทีด่ ีในอนาคต
ขอมูลจากการคนควาตามเนื้อหาที่ปรากฏในบทความ จุดแข็ง จุดออนของการศึกษา การประเมินความเปนอยูที่ดี

ของนักวิชาการในชวงหลายทศวรรษที่ผานมา ในสวนของผูเขียนคิดวาองคความรูขางตน นําไปสูประเดน็ วิธีวิทยาการวิจัยที่
นา สนใจ และควรนาํ ไปพัฒนาตอในการศกึ ษาความเปน อยทู ีด่ ีทางสงั คม คอื

1) องคประกอบของความเปนอยูท่ีดี การวัดและประเมินความเปนอยูท่ีดีทางสังคม มีการใชองคประกอบของความ
เปนอยูที่ดที ่ีหลากหลาย มีท้ังจุดรวมระหวางพนื้ ที่ และการไมมีจุดรวมระหวางกันในพ้ืนที่ตา งๆ สถานการณเหลาน้ี
ทําใหความเปนอยทู ่ีดถี กู วัดดว ยองคประกอบท่ีแตกตางกนั ออกไป ตามแตผูศ ึกษาจะตคี วาม กาํ หนดนิยามศพั ท และ
ใหความสําคัญ อยางไรก็ตาม ผูเขียนเห็นวา เปาหมายของตัวช้ีวัดการพัฒนาแหงสหัสวรรษ (MDGs) (สํานักงาน
คณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ, 2553) เปนตนแบบท่ีดีของการตัวชี้วัดรวมกันทั่วโลก ใน
ขณะเดียวกัน การพัฒนานี้ยังคาํ นึงถึงความตา งของบรบิ ท/พ้นื ที่ ท่ีมีความหลากหลายทางชีวภาพ และวัฒนธรรม จงึ
มีตวั ชีว้ ัดเพ่ิมเตมิ ที่เปนการเฉพาะในระดับประเทศ ระดบั กระทรวง และระดับจงั หวัด ซึ่งความหลากหลายระดบั ของ
ตัวช้ีวัดน้ี เปนท้ังความหลากหลายในเชิงพื้นที่ และเปนความหลากหลายระดับของการวิเคราะห นับเปนความ
พยายามในการพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชากรในพื้นท่ีซึ่งมีความเฉพาะ รวมถึงการสะทอนอัตลักษณ วัฒนธรรม
ของแตละพืน้ ทไ่ี ดด ว ย

2) เคร่ืองมือที่ใชวัด มีความนาสนใจเชนกัน การใชเครื่องมือวัดไมวาจะเปน การรายงานตนเอง แบบสอบถามของ
องคกรตางๆ ตางใหผลการวัดขอมูลท่ีหลากหลาย อยางไรก็ตาม สเกลที่ปรากฎในแบบสอบถาม/เครื่องมือวัด ใน
รูปแบบตางๆ มีความสําคัญและสงผลในแงของสถิติท่ีใชในการวิเคราะหเชนกัน วาจะมีความคลาดเคลื่อน หรือมี
จุดออ นอยางไรบาง ซ่ึงผลจากการทบทวน มีประเดน็ ทน่ี า สนใจ คือ
การใหความสําคัญกับจํานวนสเกลในการวัด ควรมีจํานวนมากกวา 10 สเกลข้ึนไป เพ่ือชวยลดความ
คลาดเคล่ือนของขอ มูล และคาของความแปรปรวนในแตละสเกล

171

รายงานสบื เนือ่ งการสมั มนาวชิ าการเนื่องในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปที่ 62

การวัดที่ใหความสําคัญกับมุมมองดานลบที่เกิดขึ้นในชีวิต ซ่ึงเปนสิ่งที่บุคคลมักจะจําได มีความโดดเดน
และไมเกิดข้ึนงายๆ ในชีวิตของบุคคล อาจจะสะทอนความเปนอยูที่ดีไดชัดเจนกวาแบบวัดอื่นๆ ท่ีสวน
ใหญมงุ วัดในความสขุ หรอื กจิ กรรมตางๆ ของชวี ติ ในแตล ะวนั
การผสมกันของเครื่องมือวัด ผลการศึกษาวิจัยท่ีปรากฏในเนื้อหาของบทความนี้ ไดนําเสนอมุมของการ
พัฒนาเครือ่ งมอื ทีน่ า สนใจ เชน การผสมกนั ของเครือ่ งมือที่เปน อัตวสิ ยั และภววิสัยเขาดว ยกัน (Mixed) จะ
ชวยเติมเตม็ และลดจุดออนของการวัดท้งั 2 แบบได
การใชเครื่องมือวัดรวมกัน การใชเคร่ืองมือวัดท้ังท่ีเปนอัตวิสัยและภววิสัยรวมกัน เพ่ือการเปรียบเทียบ
และเพื่อการวิเคราะหวาเคร่ืองมือท้ังสองประเภทสามารถยืนยันขอมูลความเปนอยูที่ดีระหวางกันได
หรอื ไม กลา วคอื ในการวดั เร่อื งเดียวกนั มีทัง้ ขอคาํ ถามท่เี ปน อตั วสิ ยั และอีกขอ คําถามซ่ึงเปน ภววิสัย
3) เทคนิคทางสถิติในการวิเคราะห เทคนิคท่ีนํามาวิเคราะหตางมีความหลากหลาย ไมวาจะเปน การหาคาเฉลี่ย การ
รวม ดชั นมี วลรวม หรือการวิเคราะหห ลายลาํ ดบั ขน้ั เนื่องจากการวัดความเปนอยูทด่ี ที างสงั คม มีลักษณะเฉพาะ คือ
ฐานคิดของการวัดมาจากระดับบุคคล ที่ผูวิจัยตองใชเทคนิคทางสถิติเพื่อนําเสนอขอมูลในภาพของระดับท่ีสูงกวา
เชน ช้ันเรียน โรงเรียน ชุมชน หรือสังคม เปนตน ดังน้ัน ส่ิงที่ตองกลับมาทบทวน คือ เทคนิควิเคราะหเหลานี้
สามารถสะทอนขอมลู จากระดับบคุ คล (ระดบั ลา ง) สกู ารเปนขอ มลู ในระดับสงู กวา เชน ในภาพรวมของระดับสังคม
(ระดับบน) ไดหรือไม เมื่อเปรียบเทียบกับ การเก็บขอ มลู จากประชากรท้ังหมดท่ีศกึ ษา และใชสถิติวเิ คราะหขอ มูลที่
ไดต ามปกติ
4) วิธกี ารศึกษาวิจัย ในเน้ือหาไดสะทอนวาทีผ่ า นมานกั วจิ ยั ใหค วามสําคญั กับวิธกี ารศกึ ษาใด และละเลยวธิ ใี ด เมือ่ เปน
เชนน้ัน ทิศทางในอนาคตท่ีตองมีการพัฒนาวิธีการศึกษา คือ การพัฒนาวิธีวิทยาใหมีความซับซอนมากข้ึน เชน มี
การศึกษาระยะยาว และรวมไปถึงการใหความสําคัญกับตัวแปรท่ีเกี่ยวของในลักษณะที่หลากหลายมากขึ้น
ครอบคลมุ ตวั แปรที่จะสง ผลตอ การมคี วามเปนอยูที่ดตี างกันของบคุ คล ซึ่งนัน่ อาจรวมไปถงึ การคน ควา การทบทวน
วรรณกรรมทเ่ี ก่ยี วของอยางเพยี งพอ เพอ่ื ใหไ ดต วั แปรทเ่ี ก่ียวขอ งกบั ความเปน อยทู ่ีดไี ดอ ยา งครอบคลุม

สรุป
ความเปน อยทู ่ดี ที างสังคม มคี วามซบั ซอ นท่ีแทรกอยูใ นแนวคิดทเี่ ก่ยี วของ นบั ต้งั แตค วามหมายทม่ี คี วามหลากหลาย
จนถึงการวิเคราะห การประเมินผล อยางไรก็ตาม ความเปนอยทู ่ีดขี องบุคคล การจะใชแบบวัดใดแบบวัดหนึ่ง คงไมสามารถ
สะทอนถงึ ความเปนจรงิ ของบุคคลได เชนเดียวกับท่คี วามสขุ ความเปน อยทู ดี่ ขี องบคุ คล อาจไมส ามารถใชหรือกาํ หนดแบบวัด
ท่ีเปนมาตรฐานได สิ่งที่เห็นคือ การกําหนดองคประกอบของความเปนอยูที่ดีมาจากหนวยงานที่เกี่ยวของ หรือรัฐบาล โดยใช
มาตรฐานทางวชิ าการกาํ หนดวา ตามแนวคิด ทฤษฎี บคุ คลตอ งไดร บั อะไรบาง จงึ จะมคี วามเปนอยทู ่ีดีได โดยมิไดส นใจวา สิ่ง
น้ันวัดความเปนอยูท่ีดีของทุกคนไดจริงหรอื ไม หรือมีปจจัยอ่ืนๆ อีกหรือไม ที่ทําใหบุคคลมีความเปนอยูท่ีดไี ด อยางไรกต็ าม
แมการทบทวนการศึกษาความเปนอยทู ี่ดคี รงั้ น้ี จะพบความไมเปน เอกภาพปรากฏในทกุ สว นของสง่ิ ทเ่ี ก่ยี วของกบั ความเปน อยู
ที่ดที างสงั คม แตส่งิ ทีเ่ หน็ ไดชดั คือ ความตอ เนือ่ งในการทบทวน การศกึ ษาของนักวชิ าการเพ่อื การพัฒนาในดา นนี้ ก็ยังสะทอ น
ไดวา ทิศทางในอนาคตของการศึกษาความเปนอยูท่ีดที างสังคมควรจะใชเครือ่ งมือแบบใด มุงเนนประเดน็ อะไร ใชวิธีการวจิ ัย
แบบใด ใชสถิติวิเคราะหอะไร ซึ่งทายท่ีสุด ผลของการศึกษาที่ไดจากการใชเครื่องมือวัดที่ดี การใชวิธีวิทยาท่ีเหมาะสม
ครอบคลมุ ถงึ ความพยายามในการปกปองขอผิดพลาดอนั จะเกดิ ขึ้นในการกระบวนการศึกษาในแตล ะข้ันตอนของนกั วิจยั ก็จะ
สง ผลตอ การนําขอมูลท่ไี ดไ ปใชใ นการพฒั นาคุณภาพชวี ิตของประชากรในประเทศนัน้ ๆ ไดอ ยางมีประสิทธิภาพและสนองตอบ
ความตอ งการของประชาขนไดอยา งแทจรงิ

172

รายงานสืบเน่อื งการสมั มนาวิชาการเนือ่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ี่ 62

ขอ จาํ กดั ในการศกึ ษา
การทบทวนวรรณกรรม แนวคดิ งานวจิ ยั ที่เก่ยี วขอ งกับความเปนอยูท ด่ี ีทางสงั คมในบทความน้ี อาจมหี ลายประเด็น
ที่มีความนา สนใจ และมีความเกยี่ วของเช่ือมโยงกันในกระบวนการศึกษาวิจัย ซ่ึงในบทความน้ไี ดม ีการพาดพิงถึงประเดน็ อนื่ ๆ

นน้ั อยา งไมละเอียดนกั เนอ่ื งจากมีรายละเอยี ดจาํ นวนมากและไมเกี่ยวของกับเน้อื หาในคร้ังนีโ้ ดยตรง อยางไรก็ตาม บทความ
นี้มจี ุดมงุ หมายหลกั ในการอธบิ ายเกยี่ วกบั เครอ่ื งมือท่ีมีการใชว ดั ความเปน อยทู ่ีดีทางสังคมในอดีตทีผ่ า นมา เครือ่ งมอื ทม่ี ีการใช

ปจจุบัน และความทาทายในการพัฒนาเครื่องมือท่ีควรจะเปนในอนาคตเทานั้น สวนรายละเอียดอื่นๆ นอกจากนี้ ผูสนใจ

สามารถศึกษาเพ่มิ เตมิ ไดจ ากรายการอา งอิง หรือในบทความของผเู ขียนในครง้ั ตอ ไป

กิตติกรรมประกาศ
ผูเขียนขอขอบพระคุณ ศาสตราจารย ดร.สุวิมล วองวาณิช อาจารย ดร.ถมรัตน ศิริภาพ และคณาจารยทุกทานใน
หลักสูตรปริญญาเอก สาขาวิชาวิธีวิทยาการวิจัยทางการศึกษา คณะครุศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ที่จุดประกายความ
สนใจ ใหคําแนะนําในการศึกษา การคนควาขอมูล รวมถึงอธิบายรายละเอียดตางๆ ท่ีเก่ียวของกับการศึกษาความเปนอยูท่ีดี
ทางสังคมใหกับผูเขียนดวยความทุมเทและตั้งใจย่ิง ซึ่งผูเขียนไดนําขอมูลบางสวนจากการศึกษาคนควาน้ัน มานําเสนอในรูป
บทความวชิ าการครงั้ นี้

หนงั สือ เอกสารอา งอิง

ปาริชาติ วลัยเสถยี ร (บรรณาธกิ าร). (2553). ตัวชว้ี ัดความสขุ : กลยทุ ธก ารสรางและการใช เพื่อชมุ ชนเปนสขุ . กรุงเทพฯ : ริช

แมกซ อนิ เตอรพร้ินท.

สํานักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ. (2553). รายงานผลตามเปาหมายการพัฒนาแหงสหัสวรรษ

ของประเทศไทย พ.ศ.2552. ม.ป.ท.

Bradley, B. (2009). Well-being & death. New York: Oxford University Press Inc.

Bowling, A. (2005). Measuring health. England : Open university press.

Diener, E. & Suh, E.M. (2000). Culture and Subjective Well-being. The Massachusetts Institute of Technology

Press.

Diener, E., Suh, E.M.,Lucas, R.E. & Smith, H.L. (1999). Subjective well-being : Three decades of progress.

Psychological Bulletin,125,No. 2: 276-302.

D’Acci, L. (2011). Measuring Well-Being and Progress. Soc Indic Res, 104: 47-65. doi:10.1007/s11205-010-

9717-1.

Gough, I. (2003). Human well-being : bridging objective and subjective approaches. ESRC Research Group on

Wellbeing in Developing Countries.

Hektner,J.M.,Schmidt, J.A. & Csikszentmihalyi, M. (2007). Experience Sampling Method : Measuring the

Quality of Everyday Life. Sage Publications, Inc.

Helliwell, J.F. & Barrington-Leigh, C.P. (2010). Viewpoint : Measuring and understanding subjective well-

being.The Canadian Journal of Economics, 43, No.3: 729-753.

Jorm, A.F. & Ryan, S.M. (2014). Cross-national and historical differences in subjective well-being. International

Journal of Epidemiology,1-11. doi:10.1093/ijc/dyt188.

Kahn, R. & Juster, F. (2002). Well-being: concepts and measures. Journal of Social Issues, 58 : 627-644.

173

รายงานสบื เน่อื งการสัมมนาวชิ าการเนื่องในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ี่ 62

Kahneman, D. & Krueger, A. (2006). Developments in the Measurement of Subjective Well-Being. Journal of
Economic Perspectives, 20 : 3-24.

Kahneman, D., Krueger A., Schkade, D.,Schwarz,N. & Stone, A. (2004). The Day Reconstruction Method (DRM)
: Instrument Documentation.

Krueger, A.B., Kahneman, D., Fischler, C.,Schkade, D.,Schwarz, N. & Stone, A.A. (2009). Time Use and
Subjective Well-Being in France and the U.S.. Soc Indic Res, 93: 7-18.

Larson, J. S. (1993). The measurement of social well-being. Social indicators research, 28 : 285-296
McGillivary, M. (Ed). (2007). Human well-being concept and measurement. New York: Palgrave Macmillan.
Veenhoven, R. (2007). Subjective Measures of Well-being. Human well-being Concept and Measurement.

New York: Palgrave Macmillan.
Wilson, W. (1967). Correlates of avowed happiness. Psychological Bulletin, 67: 294-306.

174

รายงานสืบเนอื่ งการสัมมนาวิชาการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ี่ 62

การกําหนดคาตอบแทนทเี่ ปนธรรมสําหรับการรบั งานไปทําทีบ่ า น :
สถานการณ แนวทางและขอพิจารณาเกี่ยวกับบทบาทของงานสงั คมสงเคราะห1

Setting fair piece-rates for homeworkers : Situation, guidelines
and considerations on the roles of social work

รองศาสตราจารย ดร.นฤมล นิราทร2
Associate Professor Dr.Narumol Nirathron3

Abstract
Flexibilization in the global production system results in the increase of home-based workers in
many countries including ASEAN countries. Homeworkers tends to receive low piece-rate although there
are social benefits from the flexible production system. This research paper presents findings on the setting
of fair piece-rate for homeworkers to support the enforcement of Homework Protection Law B.E. 2553. The
study adopted a survey research approach. Samples were 3,105 homeworkers and 226 hirers in 20 types
of jobs in 7 industries. Data collection was conducted during March-September 2015. The paper presents
an overview of 3,105 samples of homeworkers and 226 hirers and a case study of piece –rate setting in
basket weaving. Guidelines on piece-rate setting, the enforcement of fair piece-rate and considerations on
the role of social work to enable homeworkers to receive a fair piece-rate are also presented
Keywords : Flexibilization, Fair Piece-rate, Social Work

บทคัดยอ
การรับงานไปทําท่ีบานเปนรูปแบบการทํางานในระบบเหมาชวงการผลิต ซ่ึงขยายตัวอยางมากจากการพัฒนา
เศรษฐกิจในยุคโลกาภิวัตนที่ใหความสําคัญกับการผลิตแบบยืดหยุน เพ่ือลดตนทุนการผลิต สนับสนุนใหสถานประกอบการ
สามารถปรบั ตัวไดอยา งรวดเรว็ การผลิตในระบบนี้แพรหลายไปทั่วโลกรวมท้ังในกลุมประเทศอาเซียน แมการผลติ ในระบบนี้
จะมีขอดีในมิติสังคม แตแรงงานมีแนวโนมไดรับคาตอบแทนต่ํา บทความวิจัยนี้นําเสนอผลการศึกษาแนวทางการกําหนด
คาตอบแทนทเ่ี ปนธรรมสําหรบั การรบั งานไปทําท่ีบาน เพือ่ สนบั สนุนการบังคับใชพระราชบญั ญตั คิ มุ ครองผูรับงานไปทาํ ท่ีบาน
พ.ศ.2553 โดยนําเสนอแนวทางการกาํ หนดคาตอบแทนทีเ่ ปนธรรม ภาพรวมของคุณลกั ษณะของแรงงานรบั งานไปทาํ ทีบ่ า นใน
ประเทศไทยจํานวน 3,105 คน และผูจางงาน 226 คน ในงานยอย 20 ประเภท ใน 7 อุตสาหกรรม กอนที่จะนําเสนอกรณี
ตัวอยางการคํานวณคาตอบแทนท่ีเปนธรรมในงานสานเขง ซ่ึงเปนผลิตภัณฑในอุตสาหกรรมจักสาน บทความนําเสนอแนว
ทางการบังคับใชคาตอบแทนที่กําหนด และขอพิจารณาเกี่ยวกับบทบาทของงานสังคมสงเคราะหตอการสนับสนุนใหแรงงาน
กลุมน้ไี ดร ับคาตอบแทนทีเ่ ปน ธรรม
คําสําคัญ : การผลิตแบบยดื หยนุ , คา ตอบแทนทเ่ี ปน ธรรม, งานสังคมสงเคราะห

1 บทความน้ีเปนสวนหน่ึงของงานวิจัยเร่ือง “การศึกษาการกําหนดอัตราคาตอบแทนของผูรับงานไปทําที่บานในประเทศไทย” เสนอตอกรมสวัสดิการและคุมครองแรงงาน
กระทรวงแรงงาน ในป 2558
2 อาจารยประจาํ คณะสังคมสงเคราะหศาสตร มหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร
3 Lecture at Faculty of Social Administration, Thammasat University, Thailand

175

รายงานสืบเนื่องการสมั มนาวิชาการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปที่ 62

คาํ นํา
การรับงานไปทําที่บานเปนองคประกอบหนึ่งของระบบเหมาชวงการผลิต ซึ่งมีจุดเร่ิมตนจากระบบการผลิตในภาคเกษตร
กอนท่ีจะถูกนํามาปรับใชในการผลิตภาคอุตสาหกรรมในเวลาตอมา และกลายเปนระบบการผลิตท่ีแพรหลายมากขึ้น เน่ืองจาก
เหตุผลสําคัญหลายประการ ประการแรก คือ ศักยภาพของระบบในการปรับตัวใหเขากับการเปลย่ี นแปลงของตลาดไดอยางรวดเร็ว
ดวยหลักของการแบงงานกันทําอยางยืดหยุน พรอมๆ กันน้ันก็ผลักภาระตนทุนและความเส่ียงในการผลิตจากนายจางมาสูผูรับงาน
ไปทําท่ีบาน ซ่ึงเปนแรงงานนอกระบบ ประการที่สอง คือ ศักยภาพในการหลีกเลี่ยงขอกําหนดทางกฎหมาย ทําใหนายจางมีความ
ยืดหยุนมากขึ้นในการจัดการเกี่ยวกับแรงงาน ลดตนทุนในการจัดการโดยเฉพาะคาตอบแทน สวัสดิการ รวมถึงตนทุนคงที่และคา
โสหุยอ่ืนๆ ที่เกิดขึ้นจากการจางงานในระบบ ประการที่สาม การขยายตัวของการเหมาชวงการผลิตยังเปนผลจากการที่มีแรงงาน
สว นเกนิ จาํ นวนมาก ซึง่ พรอ มที่จะทํางานและมอี ํานาจตอรองตํ่า เนื่องจากโอกาสการสรางรายไดมจี ํากัด หรือแรงงานมีคุณสมบัติไม
เพียงพอท่ีจะเขาทํางานในภาคเศรษฐกิจท่ีเปนทางการ ประการที่สี่ ลักษณะงานบางประเภทเหมาะสมกับการผลิตท่ีบาน แทนที่จะ
เปนการผลิตในโรงงานอุตสาหกรรม (Nichiguchi, 1992, อางใน นฤมล นิราทร, 2542, น. 24-29; Chen 2014, p. 5) ประการที่หา
การทํางานที่บานตอบสนองเงื่อนไขทางสังคม เน่ืองจากทําใหผูรับงานไปทําที่บานสามารถตอบสนองปจจัยทางสังคม เชน การดูแล
เด็ก ผูสูงอายุ โดยท่ียังสามารถสรางรายไดไดดวย การรับงานไปทําท่ีบานยังทําใหเกิดความประหยัดในหลายๆ ดาน เชน เวลา และ
พลังงาน เน่ืองจากผรู ับงานไปทาํ ท่ีบานไมต อ งเดนิ ทางไปกลับจากท่ีทํางาน เปนการประหยัดเวลาและคา เดนิ ทาง
ดวยศักยภาพดานความยืดหยนุ ที่ทําใหสามารถลดตนทุนการผลติ รวมท้งั เหตผุ ลในเชิงสงั คมและวัฒนธรรมขา งตน การรับ
งานไปทําที่บานจึงขยายตัวไปทั่วโลกท้ังในซีกโลกทางเหนือและใต (Jütting and De Laiglesia, 2009, p.46; Hassan, 2014, p.
1253) ผลติ ภัณฑทสี่ ามารถเคลื่อนยายจากการผลิตในโรงงานไปผลติ ทีบ่ านได มีต้ังแต ผลติ ภัณฑสิง่ ทอ (เชน ผา ทอ เสื้อผาสาํ เร็จรูป
แหอวน พรมประเภทตางๆ เปนตน) เครื่องหนัง (เชน กระเปา รองเทา) การแปรรูปอาหาร (ผักผลไมดอง ผักผลไมกระปอง กุงแกะ
เปลอื ก ปลาแกะเปลอื ก เปน ตน) ผลิตภณั ฑแ ปรรูปจากกระดาษ (เชน กลองตางๆ ของชาํ รว ย ของทรี่ ะลึก) ผลติ ภัณฑอ ิเล็กทรอนิกส
(เชน ไฟตกแตง ไฟกระพริบ) ผลิตภัณฑเคมีและพลาสติก ผลิตภัณฑโลหะ เพชรพลอย อัญมณี เฟอรนิเจอรและของเลน การบรรจุ
หีบหอ เปนตน ท้ังยังมีแนวโนมวาจะขยายตัวมากขึ้นเปนลําดับ เนื่องจากความยืดหยุนและศักยภาพในการสงมอบสินคาตามระบบ
Just-in-Time (JIT) ซึ่งลดคาใชจายตางๆ ในการเก็บสินคาคงคลัง พรอมๆ กันนั้นขอถกเถียงในประเด็นคาตอบแทนต่ําท่ีเปนปญหา
รว มของผรู บั งานไปทําทีบ่ านในหลายประเทศก็มีความชดั เจนมากข้ึน
การศึกษาเก่ียวกับสถานการณของผูรับงานไปทําที่บานในประเทศในกลุมอาเซียน เชน ฟลิปปนส อินโดนีเซีย และไทย
ยืนยันตรงกันวา ปญหาของแรงงานกลุมน้ีเปนปญหาในเชิงโครงสรางดวย ไมใชปญหาในระดับบุคคลเทาน้ัน ไมวาจะในประเด็น
การเปล่ียนแปลงในระบบการผลติ ทท่ี าํ ใหแรงงานกลมุ น้ีถกู เอาเปรยี บ ขาดโอกาสในการเขาถึงการคมุ ครองทางสังคม และขาดอํานาจ
ตอรอง (Doane, 2007, pp. 6-17; Chen 2014, p.2 ) ซึ่งจะแกไ ขไดดว ยมาตรการเชิงโครงสราง เชน การออกกฎหมายและบังคับใช
กฎหมาย และการเสริมสรางสมรรถนะในดา นตางๆ เชน การรวมกลมุ การเพิม่ ประสิทธภิ าพการผลิต ซง่ึ รวมถงึ การลดตน ทนุ การผลิต
ดวย สาํ หรับประเทศไทย รายงานการศึกษาวจิ ัยท่ีเกี่ยวกบั การรับงานไปทําที่บา นต้ังแตป 2529 ถึง 2555 มีขอ สรปุ ตรงกันในประเด็น
ปญหาคาตอบแทนต่ํา และแรงงานตองการมีงานทําอยางตอ เน่ือง และมีความจําเปนในการคุมครองเรื่องคา ตอบแทน การสนับสนุน
ดานเงินทุน การฝกอบรมเพื่อเพิ่มทักษะและฝมือในการทํางานและอื่นๆ (กองวิชาการและวางแผน กรมแรงงาน, 2529; ขัตติยา
กรรณสูต และคณะ, 2531; นฤมล นิราทร, 2537; สํานักงานสถิติแหงชาติ 2548, 2550; นภาพร อติวานิชยพงศ, 2552; พูลทรัพย
สวนเมือง ตลุ าพนั ธุแ ละคณะ, 2555) สวนจํานวนผูรับงานไปทําท่ีบานในประเทศไทยนั้น การสาํ รวจลา สดุ โดยสาํ นกั งานสถติ ิแหงชาติ
(2550) ระบวุ า ประเทศไทยมผี ูรับงานไปทาํ ทบี่ า น 440,251 คน
ในดานการรวมกลุม ซ่ึงมีความสําคัญอยางยิ่งตอการสรางอํานาจการตอ รองของแรงงานกลุมน้ี เน่ืองจากขอจํากัดของการ
คุมครองตามกฎหมาย ตลอดจนทัศนะของสังคมท่ีมัก “มองไมเห็น” และไมเขาใจบทบาทของแรงงานกลุมนี้ท่ีมีตอตนเองและสังคม
การศึกษาและการสํารวจท่ีผานมายืนยันเชนกันวาอุปสรรคสําคัญตอการรวมกลุมคือ ทัศนะของแรงงานตอการรวมกลุม คือเห็นวา

176

รายงานสบื เนื่องการสมั มนาวชิ าการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

การรวมกลุมไมชวยทําใหมีรายไดเพ่ิมขึ้น ผูรับงานไมมีเวลารวมกิจกรรม นอกจากนั้นการท่ีแรงงานทํางานที่บานและไมไดทํางาน
รวมกันในสถานประกอบการผลติ เปนอปุ สรรคสําคัญประการหน่ึงตอการรวมกลุม สงผลใหแรงงานมีอาํ นาจตอรองตาํ่

ในความพยายามใหการคุมครองแรงงานกลุมน้ี ประเทศไทยประกาศใชพระราชบัญญัติคมุ ครองผูรับงานไปทําท่ีบาน ในป
พ.ศ.2553 กฎหมายฉบับนี้ กําหนดความหมายของการรับงานไปทําที่บาน ผูรับงานไปทําท่ีบาน ผูจางงาน หนาท่ีของผูรับงานและผู
จางงาน เชน ผูจางงานตองจัดทําทะเบียนผูรับงานไปทําท่ีบานรวมทั้งรายละเอียดการทํางาน คาตอบแทนและการคํานวณ
คาตอบแทนเปนตน กฎหมายยังกําหนดใหคาตอบแทนของผูรับงานไปทําที่บานจะตองไมนอยกวาคาจางข้ันต่ําตามกฎหมาย (ในป
2558 คาจางขั้นต่ํากําหนดไวท่ี 300 บาท) ทําใหจําเปนตองมีการศึกษาแนวทางเพื่อกําหนดอัตราคาตอบแทนสําหรับงานที่รับไปท่ี
บานโดยอางอิงกบั อตั ราคา จางขั้นตา่ํ

บทความน้ีนําเสนอผลการศึกษาบางสวนจากการศึกษาการกําหนดคาตอบแทนท่ีเปนธรรมสําหรับผูรับงานไปทําท่ีบาน
เพอ่ื สนบั สนุนการบังคับใชพระราชบัญญัตคิ ุมครองผรู ับงานไปทําท่บี าน พ.ศ.2553 บทความเร่ิมตนดวยการทบทวนเอกสารเกี่ยวกับ
การกําหนดคาตอบแทนที่เปนธรรม บทบาทของงานสังคมสงเคราะห กอนท่ีจะนําเสนอคุณลักษณะทางเศรษฐกิจสงั คมของผูรบั งาน
ไปทาํ ทบ่ี า น ผจู างงานในภาพรวมและ ในอุตสาหกรรมจกั สาน กรณีศึกษาการกําหนดคาตอบแทนสําหรับงานสานเขงในอุตสาหกรรม
จักสาน แนวทางกําหนดคาตอบแทนและขอพิจารณาเก่ียวกับบทบาทของนกั สังคมสงเคราะหในการสนับสนุนใหผรู ับงานไปทําที่บาน
ไดรบั คาตอบแทนที่เปนธรรม

การทบทวนเอกสาร
คาตอบแทนที่เปน ธรรม

คาตอบแทนท่ีเปนธรรมหมายถึง คาตอบแทนท่ีจายตามจํานวนผลผลิตที่แรงงานท่ีทํางานในความเร็วเฉลี่ยสามารถ
ผลิตได โดยอางอิงกับคา จางขั้นตํ่าตามกฎหมาย การคํานวณคาตอบแทนที่เปนธรรมทําได 2 วิธีคือ 1) ศึกษาเวลาที่ใชในกระบวนการ
ผลิตงานแตล ะชน้ิ เพือ่ คาํ นวณจาํ นวนที่ผลติ ไดใ นแตละวัน (คดิ เวลาทํางาน 8 ชวั่ โมง) และคา ตอบแทนท่ีควรไดร บั โดยอา งองิ กับคา จา ง
ขั้นตํ่า หรือ 2) ใหผูรับงานไปทําที่บานที่ทํางานไดในความเร็วเฉล่ียหรือปานกลางจํานวนหน่ึง ทบทวนเวลาการทํางานแลว หาคา เฉล่ยี
ของเวลาท่ีใชใ นการผลติ งานแตล ะชนิ้ เพ่ือนําไปคํานวณจํานวนทผ่ี ลิตไดและคาตอบแทนที่ควรไดร ับ โดยอางองิ กบั คา จางข้นั ตํ่า ในทง้ั
2 กรณีหากมคี าใชจายวัตถุดบิ ท่ีผูร ับงานตองเปน ผูจดั หา คาสาธารณปู โภค ใหคํานวณรวมเขาไปในคาตอบแทนท่ีคํานวณไดในขั้นตน
ดวย (ETI, 2013, p.1) การกําหนดคาตอบแทนในลักษณะนี้สอดคลองกับเกณฑมาตรฐานแรงงานระหวางประเทศ ซึ่งปรากฏใน
อนุสัญญาท่ี 177 ขององคการแรงงานระหวางประเทศ [Homework Convention, 1996 (177)] และขอแนะที่ 184 [Homework
Recommendation, 1996 (No. 184)] (International Labour Organization, n.d.) รวมท้ังพระราชบัญญัติคุมครองผูรับงานไปทาํ ที่
บาน พ.ศ.2553 ของประเทศไทย และแนวทางกําหนดคาตอบแทนสําหรับงานท่ีรบั ไปทําท่ีบานในสหรัฐอเมริกาและสหราชอาณาจักร
(U.S. Department of Labor, 2008; U.S. Department of Labor, 2010a ; U.S. Department of Labor, 2010b ; Cushway, 2014;
Government United Kingdom, 2014)

การทบทวนเอกสารเก่ยี วกับคาตอบแทนทีเ่ ปนธรรมสาํ หรบั การรับงานไปทาํ ที่บาน พบวา แมจะมหี ลักเกณฑท่ชี ดั เจน
ในการกําหนดคาตอบแทนข้ันต่ํา แตในทางปฏิบัติ คาตอบแทนของผูรับงานไปทําที่บานยังข้ึนอยูกับผูมีสวนไดสวนเสียหลาย
ฝาย กลาวคอื นอกจากผรู บั งานไปทําท่ีบานแลว ยังมบี รษิ ัทคาปลีกซึง่ มอี าํ นาจตอ รองสูงในหวงโซอปุ ทานและมบี ทบาทกาํ หนด
ราคาสนิ คา ผูบ รโิ ภค (ซ่งึ ตองการสินคา ราคายอ มเยา) ผูจางงาน ซง่ึ หมายถงึ ผสู งั่ ผลิต และ/หรอื คนกลาง (Intermediaries) ซึ่ง
อาจเปนผูรับเหมาชวง ตัวแทนหรือหัวหนากลุมการผลิต (ซ่ึงตองการลดตนทุนใหต่ํา เพื่อจะไดมีกําไรสูง) (Hocking and
Wilding, 2004, p. 7 ; Hassan and Azman, 2014, p.49) ในบรรดาผูมีสว นไดส ว นเสียทง้ั หมด ผูรบั งานมีอํานาจตอ รองนอย
ที่สุด ในสวนของผรู ับงานเองปจจัยท่ีสาํ คัญ คือ เวลาที่ใชในการผลติ และคาใชจายท่ีใชในการผลิต ซึ่งขึ้นอยูอยา งมากกบั ความ
ชํานาญและความสามารถในการบริหารจัดการตนทุนการผลิต เพราะหากมีทักษะความชํานาญก็จะใชเวลาผลิตนอยลงและ
ผลิตไดในจํานวนมาก (สงผลใหราคาตอหนวยต่ําลง) และหากมีความสามารถในการบริหารจัดการ ก็สามารถลดตนทุนตางๆ

177

รายงานสืบเน่ืองการสมั มนาวิชาการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปที่ 62

ใหต่ําลงได ทําใหมีกําไรมากขึ้นจากการรับจางผลติ เน่ืองจากการจายคาตอบแทนคิดเปนรายชิ้น นอกจากนั้นสภาพเศรษฐกจิ
ราคาสินคา จํานวนชวงช้ันในหวงโซอุปทาน นโยบายของรัฐและการบังคับใชกฎหมายก็มีผลกระทบตอคาตอบแทนเชนกัน
(Sinha, 2013, p.7 ; Eaton and Dagg, 2004, p.90; Jhabvala and Shaikh, 1996, p.3)

ดังน้ันแมจะสามารถกําหนดคาตอบแทนตามหลักการท่ีเปนที่ยอมรับ ก็มิไดเปนเครื่องประกันวาผูรับงานจะไดรับ
คาตอบแทนตามที่กําหนด เน่ืองจากเหตุผลขางตน ในหลายกรณีจึงพบวาการท่ีผูรับงานไปทําท่ีบานขาดอํานาจตอรองและ
อุปทานแรงงานสวนเกิน ทําใหผูรับงานจําเปนตองยอมรบั คาตอบแทนต่ําเพ่อื ใหมงี านทําและมรี ายได และในบางกรณที ้ังผรู ับ
งานไปทําที่บานและผูจางงานขาดความชัดเจนในแนวปฏิบัติเกี่ยวกับการคํานวณคาตอบแทน นอกจากน้ันปจจัยดานการ
แขง ขนั ยงั สงผลตอ คาตอบแทน เพราะคาตอบแทนท่ีสูงทําใหร าคาสินคาสูงขึ้น ดวยเหตุนี้เอง นอกจากการกาํ หนดคาตอบแทน
ตามหลักการขางตนแลว การหารือรวมระหวางผูจางงานและผูรับงานไปทําท่ีบานเพ่ือกําหนดคาตอบแทนจึงมีความสําคัญ
และหากเกิดกรณที ี่ผูจางงานไมย อมรับอตั ราคาตอบแทนทกี่ ําหนด อาํ นาจตอ รองของผูร บั งานไปทาํ ทบ่ี า นจะเปนปจ จัยสาํ คญั ท่ี
ทาํ ใหก ารบังคบั ใชค าตอบแทนทีเ่ ปน ธรรมเปนไปไดในทางปฏิบตั ิ งานศึกษาชน้ิ หนงึ่ ถึงกับระบุวา เปน ไปไมไดท ผ่ี รู ับงานไปทําท่ี
บานจะไดรับคาตอบแทนท่ีเปนธรรม หากไม “ออกแรง” หรือมีสวนรวมในการสรางอํานาจตอรองใหตนเอง นอกจากน้ันมี
ขอเสนอวาควรใหความสําคัญตอการใหความรูเกี่ยวกับแนวทางกําหนดคาตอบแทนแกผูรับงาน และผูจางงาน มีการตรวจ
แรงงานสมํ่าเสมอ ในสวนของผูรับงานควรมีการรวมกลุม เพ่ิมทักษะอาชีพเพื่อยกระดับความสามารถในการผลิต มี
ความสามารถในการจดั การตน ทุน (Eaton and Dagg, 2004, p.90 ; Doane, 2007, pp.24-29) เพราะหากไมสามารถตอรอง
ใหค า ตอบแทนสูงข้ึนได การเพม่ิ ทักษะการทํางาน การลดตน ทุนการผลติ จะเปนอีกทางหนึง่ ท่ีจะชวยใหผ รู บั งานมรี ายไดเ พม่ิ ขนึ้
ดังนั้นการดําเนินการเพื่อสนบั สนุนใหผ รู ับงานไดร บั คาตอบแทนท่ีเปนธรรมจึงเปนการทํางานเพ่ือเสรมิ พลังใหจดั การกับปจ จัย
ภายนอกคือเพ่ิมอํานาจตอรอง และปจจัยภายใน คือ การรวมกลุม และเพิ่มประสิทธิภาพในการผลิต ซ่ึงรวมถึงการพัฒนา
ความสามารถในการลดตน ทุน
บทบาทของงานสงั คมสงเคราะห

งานสังคมสงเคราะหใหความสาํ คัญตอการสรางการเปล่ียนแปลงเพื่อใหกลมุ เปาหมาย ในระดับตางๆ ทั้งระดับบุคคล กลุม
ชมุ ชน และสังคม สามารถทาํ หนา ทท่ี างสงั คมของตนไดเ ต็มตามศักยภาพ เทา ทีป่ รากฏงานสงั คมสงเคราะหใหค วามสาํ คญั ตอ การทาํ งาน
ในมิติสังคมและวัฒนธรรมมากกวามิติเศรษฐกิจ งานศึกษาที่นําเสนอบทบาทของงานสังคมสงเคราะหในการคุมครอง สงเสริมและ
พัฒนาผูร ับงานไปทําทบ่ี านในประเทศปากสี ถานเสนอวา บทบาทของนักสงั คมสงเคราะหต อการคุมครองและผรู ับงานไปทาํ ท่บี า นควร
ครอบคลุมท้ังประเด็นการสนับสนุนใหผูรับงานไปทําที่บานเขาถึงบริการสังคม ปรับปรุงนโยบายและมาตรการดานสุขภาพ สงเสริม
การศึกษา ฝกอบรม พัฒนาทักษะฝม ือเพื่อยกระดับศักยภาพของผูรับงานไปทําท่ีบาน ที่จะนําไปสกู ารสรางเสรมิ ความสามารถในการ
ปรับตวั ใหท นั ตอ การเปลย่ี นแปลงของตลาดและระบบการผลติ (Hassan, 2014, pp.1253-1258) การทํางานสงั คมสงเคราะหในประเดน็
แรงงานเปนการขยายปริมณฑลการทํางานสังคมสงเคราะหเขาไปในมิติเศรษฐกิจ แทนที่จะใหความสําคัญตอมิติทางสังคมและ
วัฒนธรรมเทาน้ัน (Elliott, 2012, p.103) ในลักษณะน้ี งานสังคมสงเคราะหระดบั ตางๆ ทั้งการทํางานเฉพาะรายและการทํางานระดับ
กลุมจะมีบทบาทในการทํางานเพ่ือสนับสนุนการคุมครองและพัฒนาแรงงานกลุมนี้ ในขณะท่ีงานสังคมสงเคราะหในระดับบุคคลให
ความสําคญั ตอการทํางานในระดับปจเจก งานสังคมสงเคราะหในระดับกลุมเปน วิธีการปฏบิ ัตงิ านกับกลุมคน โดยนักสังคมสงเคราะห
เปนผูชวยเหลือ อํานวยความสะดวก เสริมพลัง สงเสริมศักยภาพ โดยการทํางานรวมกับกลมุ เพ่ือใหบรรลุวัตถุประสงคการสรา งการ
เปล่ียนแปลงเพ่ือมุงสูการสรางความเปนธรรม (จิราลักษณ จงสถิตม่ัน, 2549, น.9) ในการทํางานกับแรงงานรับงานไปทําท่ีบาน นัก
สังคมสงเคราะหตอ งมีองคความรูดา นแรงงานที่เพียงพอตอการทํางาน เชน ความรูเกี่ยวกับธรรมชาติของระบบการผลติ คุณลักษณะ
ของแรงงาน ธรรมชาตขิ องงาน การคุม ครองแรงงาน การพัฒนาทกั ษะฝมือแรงงาน การจัดการตน ทุนการผลติ ภายใตห ลักประสิทธภิ าพ
และประสทิ ธิผล เปน ตน นอกเหนือไปจากความรเู กีย่ วกับหลักและกระบวนการทาํ งานสังคมสงเคราะหในระดบั ตางๆ และความรใู นมติ ิ
สังคมและวัฒนธรรม

178

รายงานสบื เน่ืองการสัมมนาวิชาการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ่ี 62

วิธกี ารศกึ ษา
งานศึกษานี้เปนการศึกษาเชิงสํารวจ กลุมตัวอยางประกอบดวยผรู บั งานไปทําที่บาน 3,105 คน และผูจางงาน 226 คน
ในงาน 26 ประเภท ใน 7 อุตสาหกรรม และเน่อื งจากไมส ามารถระบุกลุม ประชากร เพราะไมมกี ารสํารวจผูร ับงานไปทาํ ที่บา น
อยางเปนทางการ จึงใชบัญชีรายชื่อผูรับงานไปทําที่บานและผูจางงานท่ีรวบรวมโดยกรมการจัดหางาน กรมสวัสดิการและ
คุมครองแรงงาน และมูลนิธิเพ่ือการพัฒนาแรงงานและอาชีพ (ตัดรายชื่อซ้ําออก) โดยถือวาไมมีความแตกตางที่เปน
สาระสําคัญในคณุ สมบตั ขิ องรายชื่อในแตละบญั ชี จากนั้นคาํ นวณจาํ นวนตวั อยา งจากสดั สวนของประชากรตามจํานวนรายชื่อ
ในกรณีที่กลมุ ตัวอยางจากรายชื่อในบัญชีมีนอ ยกวาหรือไมสามารถหากลุมตัวอยา งไดตามจํานวนตัวอยางท่ีตอ งการ ใชวิธีการ
ระบุตัวอยางโดยอาศัยเครือขาย (Network Sampling) หรือการอางอิงตอเนื่อง (Snowball Sampling) จากผูรับงานและ
หนวยงานราชการในพ้ืนท่ี เครอ่ื งมือการศกึ ษาประกอบดวยแบบสอบถามผูรับงานไปทําทบ่ี าน พื้นท่ีรวบรวมขอ มลู กระจายอยู
ใน 15 จังหวดั การรวบรวมขอมูลดาํ เนนิ การในชวงเดอื นมีนาคม ถึง กนั ยายน 2558

ผลการศกึ ษา
ผลการศึกษาในภาพรวมของผูร ับงานไปทําที่บานยังคงสะทอนถงึ โอกาสท่ีจํากัดในการจางงาน จากการทมี่ ีการศกึ ษา
ไมสูงและมีอายุมาก สวนผลการศึกษาเก่ียวกับผูจางงานนั้น ประเด็นที่นาสนใจคือวิธีการกําหนดคาตอบแทนและทัศนะที่
แตกตางกนั ตอเกณฑที่ใชใ นการกําหนดคาตอบแทน
ภาพรวมผูรับงานไปทาํ ท่บี า นและผจู างงาน
ผลการศกึ ษาผูร ับงานไปทาํ ทบ่ี านในงาน 26 ประเภทพบวา กลุมตัวอยา งรอยละ 80.7 เปนหญิง รอ ยละ 30.8 มอี ายุ
อยูในชวง 40-49 ป รองลงมา คือ 50-59 ป และ 30-39 ป รอยละ 22.0 และ 21.6 ตามลําดับ มีเพียงรอยละ 1.2 ท่ีมีอายุตาํ่
กวา 20 ป โดยกลุมตัวอยางอายุ 60 ปข นึ้ ไป มรี อยละ 14.2 ดานการศกึ ษา พบวา สว นใหญห รอื รอยละ 64.5 เปน ผูมีการศกึ ษา
อยูในระดับประถมศกึ ษา รองลงมาเปนผูมีการศึกษาอยใู นระดับมธั ยมศึกษาตอนตน และตอนปลายซ่ึงมีรอยละที่ตา งกันเกือบ
คร่งึ คือ รอ ยละ 18.1 และ 9.6 ตามลาํ ดับ สําหรบั แหลง รายไดของผูร ับงานไปทําที่บา น พบวา ผรู บั งานเกือบท้ังหมดหรือรอย
ละ 94.3 รับงานจากแหลง เดียว รอยละ 5.7 รับงานมากกวา 1 แหลง รายไดจากแหลง อ่ืน ๆ ท่ีสําคัญ คือ การเกษตรและการ
รบั จางทัว่ ไป ผรู บั งานไปทําทบี่ านในการศกึ ษาครง้ั นี้ผลิตท้ังสนิ คาทเ่ี ปน ผลผลติ ขัน้ สดุ ทา ย เชน เสอื้ ผา สําเร็จรูปและของใชจาก
ผา ผาทอ เครื่องจักสาน กระถางตนไม หินแกะสลัก มีด เปนตน และงานระหวางผลิต ซึ่งจะตองนําไปเขากระบวนการผลิต
เพื่อผลติ เปนสนิ คา สาํ เร็จรูปตอ ไป เชน ลกู ตาล กระเทยี ม แหว ดินสําหรบั การปน เปนตน
ผูรับงานรอยละ 41.0 ไดรับคาตอบแทนเพ่ิมข้ึน และรอยละ 12.1 ไดรับคาตอบแทนลดลง จากป 2553 ในจํานวน
งาน 26 ประเภท มีงาน 10 ประเภทที่ผูรับงานไดรับคาตอบแทนสูงกวาคาจางขั้นต่ํา เนื่องจากเปนงานที่ใชทักษะสูงและเปน
งานหนัก เชน งานตมี ดี งานปน งานแกะสลักหนิ เปนตน งานทไี่ ดค า ตอบแทนตํ่ากวางานประเภทอื่นๆ คอื งานทเี่ กี่ยวของกับ
การแปรรูปอาหาร ซ่ึงแมจะใชทักษะ แตก็เปนทักษะท่ีเรียนรูไดไมยาก เทคโนโลยีการผลิตไมซับซอนและใชเคร่ืองมือไมมาก
และไมซับซอนดวย ทั้งในหลายกรณยี ังเปนการรับงานผา นคนกลาง สวนปญ หาในการทาํ งานท่ีผรู บั งานระบุเปน อันดับตนๆ คือ
ปญหาสุขภาพ (รอยละ 52.7) งานไมตอเน่ือง (รอยละ 20.9) คาตอบแทนนอย (รอยละ 18.0) และสถานที่ทํางานคับแคบ
(รอยละ 8.4) ผูรับงานสวนใหญหรือรอยละ 65.0 ไมไดเปนสมาชิกกลุมใดๆ และรอยละ 35.0 เปนสมาชิกกลุมประเภทตางๆ
เชน กลุมออมทรัพย สหกรณก ารเกษตร กองทุนหมูบา น ประโยชนที่ไดรบั จากการเปนสมาชิกกลมุ คอื เงินกู สวัสดิการภายใน
กลุม การมีงานใหทํา และอบรมความรู สวนเหตุผลที่ไมไดเปนสมาชิกกลุมคือ ไมมีเวลา ไมไดรับขอมูลขาวสาร และ ไมไดรบั
ประโยชนจ ากการเปน สมาชกิ กลุม
ผูจางงาน รอยละ 67.7 เปนผูหญิง รอยละ 35.8 มีอายุอยูในชวง 50-59 ป รองลงมา อายุ 40-49 ป และ 30-39 ป
รอยละ 35.0 และ 13.3 ตามลําดับ มีเพียงรอยละ 4.0 ท่ีมีอายุอยูในชวง 20-29 ป เหตุผลของการสงงานใหผูรับงานไปทําที่
บานคือ มีเครือขายในพนื้ ที่ (รอยละ 33.0) ลดตนทุนการผลิต (รอยละ 27.0) และเหตุผลรองๆลงมาคอื ไมตองมีสินคาคงคลัง

179

รายงานสบื เนอ่ื งการสมั มนาวิชาการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปที่ 62

มาก ผลิตไมทันจึงตองกระจายงานใหผูรับงาน เปนงานที่ไมผลิตในโรงงาน สรางรายไดใหแกสมาชิก เพ่ิมผลผลิต หาแรงงาน
ยาก และความชาํ นาญของผรู ับงาน รวมทัง้ ลดตน ทนุ การผลติ และคุณภาพของผลผลิตดีกวา

ผจู า งงานมีวิธกี ารกําหนดคา ตอบแทนหลายวธิ ี เชน ศึกษากระบวนการทํางานและเวลาการทํางาน กาํ หนดจากราคา
ขายของสินคา กําหนดจากตนทุน กําหนดตามราคาตลาดของคาตอบแทนท่ีจายในพื้นท่ีสําหรับงานลักษณะเดียวกัน และ
กาํ หนดจากราคาการประมลู คาตอบแทนที่กาํ หนดมที ้ังทีม่ อี ัตราสูงกวา และตา่ํ กวา คาจางขัน้ ตาํ่ และการสง งานใหผ รู ับงานมที ง้ั
ที่สงผาน “คนกลาง” คือ ผูรับเหมาชวงและตัวแทน และสงถึงผูรับงานโดยตรง ผูจางงานสวนใหญ (รอยละ 56.2) เห็นวาการ
จา ยคาตอบแทนโดยอางองิ กบั คาจางขน้ั ต่ํา เปนเร่อื งท่ไี มสมเหตสุ มผล โดยใหเหตุผลวา คาตอบแทนควรข้ึนอยูกับปริมาณงาน
ท่ีทํา ซึ่งผูรับงานแตละคนแตละคนสามารถทําไดไมเทากัน จึงไมควรไดรับคาตอบแทนเทากัน นอกจากน้ันตนทุนสินคาจะ
สูงข้ึนดวย สวนปจจัยที่ควรใชในการกําหนดอัตราคาตอบแทนสําหรับผูรับงานท่ีบานนั้น ผูจางงานสวนใหญ (รอยละ 60.2)
เหน็ วา ควรกําหนดจากจํานวนทีผ่ ลิตไดในแตล ะวัน รองลงมา (รอ ยละ 21.2) เหน็ วา ควรกําหนดตามหลกั การสากลคือคํานวณ
เวลาทใี่ ชใ นการผลิต แลวคาํ นวณคา ตอบแทนจากจํานวนทผ่ี ลิตไดโ ดยอางองิ กบั คา จางขน้ั ต่าํ รอ ยละ 9.3 เสนอวา ควรใชค า จาง
ข้นั ตํ่า สวนเหตุผลอ่นื ๆ ไดแ ก กําหนดตามผลงาน กําหนดตามทักษะท่ตี อ งใช กาํ หนดตามความพอใจของผูรับงาน และการตก
ลงรว มกนั ของผจู างงานและผูรับงาน ราคาขาย ความยากงา ยของงาน เปน ตน

กรณีศกึ ษาอตุ สาหกรรมจักสาน
งานในอุตสาหกรรมจักสานสวนใหญใชวัตถุดิบธรรมชาติ เชน ตนไผ ในกระบวนการแปรรูปวัตถุดิบธรรมชาติให

พรอมสําหรับการผลติ จําเปนตองใชเครือ่ งมือเชน เครื่องผาไม เคร่ืองจักตอก ซึ่งนอกจากจะตองใชเวลาในการเตรียมวตั ถุดบิ
แลว ยงั มตี น ทนุ คาไฟฟาดว ย เวลาท่ีใชใ นการทํางานจงึ ประกอบดว ยเวลาในการเตรียมวัตถุดิบ คอื การตดั ไมไผ ผา ไมไผแ ละจกั
ตอก เปน ตน ผผู ลิตบางราย ใชว ธิ กี ารซอ้ื ไมไผท ต่ี ดั มาแลว จงึ ไมต อ งตัดไมไ ผดวยตนเอง

กลุมตัวอยางในอุตสาหกรรมจกั สาน คือผูรับงาน 150 คน และผูจา งงาน 10 คน โดยผูรับงานสวนใหญเ ปนผหู ญงิ มี
อายุระหวาง 50 ปถึง 70 ปข้ึนไป สวนใหญจ บการศึกษาระดับประถมศกึ ษา ประกอบอาชีพรับงานไปทําท่บี านเปน อาชพี หลัก
และรอยละ 54.4 มีรายไดจากการรับงานไปทําที่บานเทานั้น กลุมตัวอยางท้ังหมดรับคําสั่งผลิตโดยผานคนกลาง ซ่ึงมีท้ัง
ผูรับเหมาชวง และหัวหนากลุม งานท่ีกลุมตัวอยางผรู บั งานทํามหี ลายลักษณะ เชน สานเขง เย็บหมวก ใสเชือกหมวก ถักเปย
หมวก สานสมุ ไก สานกระบุง สานกระจาด สานตะกรา สานขอ ง ใสห ูตะกรา ใสกระดกู งู ทําปากตะกรา สานกระเปา เย็บบุผา
ผูกขอบเขง (ปลาท)ู ทาํ เขง ปลาทู สานกน ตะกรา สานฝาชี เปนตน

กลุมตัวอยางสวนใหญทํางานมากกวา วนั ละ 8 ช่ัวโมง มีรอยละ 19 เทาน้ัน ที่ทํางาน 6-8 ชั่วโมงตอวัน ปญหาสาํ คญั
คือปญหาสุขภาพจากโรคประจําตัว ปวดเม่ือย รายไดไมแนนอน คาตอบแทนต่ํา วัสดุอุปกรณไมเพียงพอ สถานท่ีทํางานคับ
แคบ (เนือ่ งจากบา นเปนสถานทท่ี ํางาน) และวัตถดุ บิ ราคาแพง

ในประเด็นการกําหนดคา ตอบแทน ผรู ับงานทีใ่ หคําตอบในสว นนร้ี อยละ 55.1 มคี วามเหน็ วา การกาํ หนดคาตอบแทน
เปนบทบาทของผจู า งงานเทา นั้น แตก ม็ รี อ ยละ 44.9 ท่เี สนอใหผ รู ับงานมีบทบาทในการกําหนดคา ตอบแทนรวมกบั ผจู า งงาน

สว นบทบาทของหนวยงานภาครัฐในการสนับสนุนใหผ รู ับงานไดรับคาตอบแทนทีเ่ ปน ธรรม ผรู ับงานเสนอวา รฐั ควร
ควบคุมตนทุนสินคาและจัดระบบประกันสังคม/สวัสดกิ ารจัดหาตลาดรองรบั /สง เสรมิ การตลาด สําหรับบทบาทผูจางงานน้ัน
ผูรับงานเสนอวา ควรมรี ายการผลิตสมํ่าเสมอ/ตอเนอื่ ง เพม่ิ ราคา/ปรับเพิ่มคาตอบแทนที่เหมาะสมและเพิ่มปรมิ าณงาน

กลุมตัวอยา งรอยละ 53.7 เปนสมาชิกกลมุ โดยสังกัดกลุมอาชีพมากท่ีสุด รองลงมาแตในสัดสว นท่นี อยกวามาก คือ
สหกรณการเกษตรและ ธกส. บริการหรือความชวยเหลือท่ีไดรบั จากกลุม ไดแก การสรางงาน อบรมความรู/อาชีพ เงินกู เงิน
ปนผล สว นสาเหตทุ ไี่ มเปน สมาชิกกลมุ มผี ูร ับงาน 2 คน ระบุวา กลมุ มักมปี ญหาวุน วาย จึงไมตองการรวมกลมุ

ในสวนของผจู า งงาน พบวา ผจู า งงานมอี ายใุ นชว ง 40 ป ถึง อายุ 60 ปข นึ้ ไป มกี ารศกึ ษาสงู สดุ ระดับประกาศนยี บตั ร
วิชาชีพ (ปวส.) ผูจางงาน 7 คน ระบุวา ตลาดสินคาเปนตลาดภายในประเทศ ท่ีระบุวามีท้ังตลาดภายในประเทศและ

180

รายงานสบื เนอ่ื งการสัมมนาวชิ าการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปที่ 62

ตางประเทศ มี 3 คน ในการสงงานใหผูรับงาน ผูจางงานสงงานใน 2 ลักษณะ คือ สงใหผูรับงานโดยตรง ซ่ึงมี 9 คน และ
สงผานตัวแทน 1 คน ผูจางงานใหเหตุผลท่ีแตกตางกันตอการสงงานใหผูรับงานไปทําท่ีบาน โดยเหตุผลที่ใหมากที่สุด คือ มี
เครอื ขา ยในพื้นที่ เหตผุ ลรองลงมา คือ ลดตนทนุ การผลติ ความสะดวก กระจายรายไดแ ละเปน การทาํ งานตามคาํ สั่งซือ้

ในการกําหนดคาตอบแทน ผูจางงาน 7 คนระบุวาใชตนทุนเปนปจจยั ในการกําหนด ที่เหลือระบุวาเปนการกําหนด
ตามราคาผลิตภัณฑ (3 คน) ผูจางงาน 6 คน เห็นดวยวาผูรับงานไปทําท่ีบานควรไดรับคาตอบแทนในการทํางานไมนอยกวา
คาจางขั้นต่ําสําหรับการทํางาน 8 ช่ัวโมง สวนผูท่ีไมเห็นดวย ใหเหตุผลวาผรู ับงานไมไดทํางาน 8 ชั่วโมง และผูรับงานบางคน
เปนผูสูงอายทุ ํางานไดนอย สวนประเด็นที่วาใครควรเปนผูกําหนดคาตอบแทนน้ัน ผูจางงาน 8 คน เห็นวา ผูจางงานและผรู บั
งานควรกําหนดรว มกัน มีผูจางงาน 1 คน ที่เสนอวา ภาครัฐ ผูจางงาน และผูรบั งานควรรว มกนั กําหนดคาตอบแทน สวนการ
สนับสนุนจากภาครัฐนั้น ผูจางงานเสนอวา ควรจัดหาตลาดและจุดจําหนาย สงเสริมการตลาดสําหรับผลิตภณั ฑ สงเสริมการ
รวมกลมุ อาชีพ สนบั สนนุ เงนิ ทนุ หมนุ เวียน

งานสานเขง
กลุมตัวอยา งผรู ับงานสานเขง เปนแรงงานในชุมชนภาคเหนอื ในงานสานเขง วัตถดุ ิบสําคัญคอื ตน ไผ ซึ่งแมหาไดจาก

ปาใกลชุมชน แตผูรับงานเลือกซื้อตนไผที่ตัดแลว ผูรับงานไดรับคาตอบแทนจากการสานเขงชิ้นละ 18 บาท ผลการศึกษา
กระบวนการทํางานและคาใชจายในงานสานเขง ปรากฏดังตารางที่ 1 หลกั การคํานวณคอื ใหผ รู บั งานระบุข้ันตอนการผลติ และ
เวลาที่ใช เพ่ือคํานวณจํานวนท่ีสามารถผลติ ไดในแตละวัน แลวจึงคํานวณคาตอบแทนที่ควรไดรับรายชิ้น โดยเทียบกับคาจาง
ข้ันตํ่า จากนัน้ จงึ รวมคาใชจา ยในการผลติ รายชิ้น (คาวตั ถดุ บิ และคาโสหยุ การผลติ )

ตารางท่ี 1 เวลาทีใ่ ชใ นกระบวนการทํางาน และ คาตอบแทนในงานสานเขง

คาตอบแทนทผ่ี รู ับงานไดร บั 18 บาท

จํานวนท่ีผลติ ไดต อ วนั 24 ชิ้น

เวลาทาํ งานเฉล่ยี 8 ชั่วโมง

1.การคํานวณเวลาการทํางานและคา ตอบแทน

กจิ กรรมในกระบวนการผลติ และเวลาทใี่ ช (นาท)ี

กิจกรรมกอ นเริ่มงาน

1. ซอื้ วัสดุอปุ กรณ 10

(1) รวมเวลาท่ใี ชใ นกจิ กรรมกอ นเรม่ิ งาน 10

กจิ กรรมการผลติ

กระบวนการผลติ ชิ้นงาน

1.ผา ไม 30

2.จกั ตอกดวยเครื่อง 40

3.สาน 380

(2) รวมเวลาท่ีใชในกจิ กรรมการผลิต 450

181

รายงานสบื เน่อื งการสัมมนาวชิ าการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ่ี 62

กิจกรรมที่เกยี่ วของ 20
การพกั ทีใ่ ชเ วลาไมเ กิน 20 นาที 20
(3) รวมเวลาท่ใี ชในกิจกรรมท่เี กยี่ วขอ ง 480
(4) รวมเวลาที่ใชท้งั สนิ้ [(1)+(2)+(3)] 20.0
เวลาทีใ่ ชต อ ชน้ิ 3
จํานวนชิ้นทผ่ี ลติ ไดตอช่วั โมง 24
จาํ นวนช้ินทผ่ี ลิตไดต อ วนั 12.5
คาตอบแทนทคี่ วรไดร บั คํานวณจากเวลาทํางาน
2.คา ใชจาย (บาท) 6.00
เคร่ืองมอื /อุปกรณ/ วัตถุดบิ
ไผ (ราคาตอชนิ้ ) 200.00
สาธารณูปโภค 0.38
คาไฟทใ่ี ชในการผลติ ตอ เดอื น 6.38
คา ไฟตอ ชน้ิ (คดิ วันทาํ งานเดือนละ 22 วัน)
รวมคา ใชจายตอชิ้น 18.88
20.00
คาตอบแทนทคี่ วรไดรบั คาํ นวณจากเวลาและ
คาใชจ า ย
คา ตอบแทนที่ผรู บั งานตองการ

จากการคํานวณพบวาผูรับงานไดรับคาตอบแทนตํ่ากวาที่ควรจะเปนช้ินละ 88 สตางค สวนคาตอบแทนที่ผูรับงาน
ตองการ สูงกวา คา ตอบแทนที่ไดรบั จรงิ ช้นิ ละ 2 บาท

อภิปรายผลการศกึ ษา
ผลการศึกษาคุณลักษณะของผูร ับงานไปทาํ ทีบ่ านในภาพรวมและในอตุ สาหกรรมจักสาน สอดคลอ งกับผลการศกึ ษา
กอนหนาเก่ียวกับผูรับงานไปทําท่ีบานในหลายประเด็น ไมวาจะเปนคุณลักษณะของผูรับงาน ปญหาคาตอบแทนต่ํา กรณี
ตัวอยางการคํานวณคาตอบแทนในงานสานเขง สะทอนรายละเอียดของการคํานวณคาตอบแทนที่เปนธรรม ซึ่งเปนการ
คํานวณตามหลักการ โดยท่ีผูจางงานไมไดมสี ว นรวมในการกําหนด และท่ีสําคัญคา ตอบแทนท่ีคํานวณไดสูงกวาคาตอบแทนท่ี
ผรู บั งานไดรับ
เมื่อพเิ คราะหแ นวปฏบิ ัตใิ นการกําหนดคาตอบแทน กพ็ บวา ในทางปฏบิ ัติ ปจจัยทน่ี ํามาใชในการกาํ หนดคา ตอบแทน
ไมไ ดมเี ฉพาะการศึกษาเวลาและกระบวนการทาํ งานดังท่ีปรากฏตามตัวอยางเทาน้ัน แตยังมีปจ จัยอ่ืนๆ เปน จาํ นวนมาก ไมวา
จะเปนตนทุนของผูจางงาน ราคาขายของสินคา สภาพเศรษฐกิจ ท้ังในกระบวนการในการกําหนดคาตอบแทนตองให
ความสําคัญตอการมีสวนรวมของผูมีสวนไดสวนเสียดวย ดังจะพบวาในอุตสาหกรรมจักสาน ผูจางงานใหความสําคัญตอการ

182

รายงานสบื เน่ืองการสัมมนาวิชาการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ี่ 62

กําหนดคาตอบแทนรว มกนั ระหวางผูจา งงานและผรู ับงาน ในขณะท่ีผูรบั งานมีความเห็นวาการกาํ หนดคาตอบแทนเปนบทบาท
ของผูจางงานเทาน้ัน อันสะทอนถึงชองวางระหวางผูรบั งานและผจู างงาน ประเด็นก็คือ ทําอยางไรจึงจะใหผ รู บั งานและผูจาง
งานรวมกันกําหนดคาตอบแทน และผูรับงานไดรับคาตอบแทนในอัตราท่ีสอดคลองกับตนทุนที่แทจริงและเปนไปตามท่ี
กฎหมายกําหนด คือไมต่ํากวาอัตราคาจางข้ันต่ํา บนพ้ืนฐานความเปนจริงที่วาการกําหนดคาตอบแทนที่เปนธรรม ไมไดเปน
เครื่องประกันวาผูรับงานจะไดรับคาตอบแทนที่เปนธรรมเสมอไป ประเด็นน้ีสอดคลองกับผลการศึกษากอนหนาเชนกันถึง
ความจําเปนในการกําหนดคาตอบแทนรวมกันระหวางผูรับงานและผูจางงาน การรวมกลุมและสรางอํานาจตอรองของผูรับ
งานไปทําท่บี า น ตลอดจนการพัฒนาทักษะการทาํ งาน การลดตน ทนุ เพือ่ ใหไ ดร ับคาตอบแทนสูงขนึ้

จากกรณีศึกษาแนวทางที่จะทาํ ใหไดร บั คาตอบแทนเพม่ิ อาจทําไดโ ดยการ 1) กําหนดรว มกบั ผจู า งงาน 2) ตอ รองกบั
ผูจางงาน 2) เพิ่มผลผลติ 3) ลดตนทุนการผลิต การกําหนดรวมกับผูจ างงานและตอรองกับผูรับงานเปนการจัดการที่อิงอยูกบั
ปจจัยภายนอกคือ “ราคา” รับซ้ือ สวนการเพ่ิมผลผลิต และการลดตน ทุนการผลิต เปนการจัดการภายใน ใหความสําคัญกบั
การเพิ่มสมรรถนะของผูผลิตในดานตา งๆ ในทุกกรณีขา งตน งานสังคมสงเคราะหสามารถเขาไปมบี ทบาทสําคัญในการทาํ งาน
กับผรู ับงานไปทาํ ทีบ่ า น

สรุปและขอเสนอแนะ
บทความนี้นําเสนอผลการศึกษาการกําหนดคาตอบแทนท่ีเปนธรรมสําหรับผูรับงานไปทําที่บานจากการรวบรวมขอมูล
ผูรับงานไปทําท่ีบาน 3,105 คน และ ผูจางงาน 226 คน ในงาน 26 ประเภท ผลการศึกษาทั้งดานคุณลักษณะของผูรับงานและ
คาตอบแทนของผูรับงาน สวนใหญสอดคลองกับผลการศึกษากอนหนา ในสวนของการกําหนดคาตอบแทน สวนผลการศึกษาผูจาง
งานทําใหทราบถึงเกณฑที่ใชกําหนดคาตอบแทนและทัศนะตอแนวทางกําหนดคาตอบแทน กรณีศึกษาการกําหนดคาตอบแทนใน
งานสานเขง ในอตุ สาหกรรมจักสาน สะทอ นถึงรายละเอยี ดของการกําหนดคาตอบแทน รวมท้งั ยืนยันความจําเปนของการสนับสนุน
ใหผูรบั งานและผจู างงานหารือรวมกัน การสรางอํานาจตอรอง และ สนบั สนุนใหผรู บั งานมีสมรรถนะในการทํางานสูงขน้ึ บทความมี
ขอเสนอวา ทั้งงานสังคมสงเคราะหระดับบุคคลและงานสังคมสงเคราะหกลุม ชนสามารถเปน เครื่องมอื ในการทาํ งานเพื่อสนับสนุนการ
รวมกลุม สรางอํานาจตอรอง รวมท้ังเพ่ิมสมรรถนะของผูรับงาน แมวาในทางปฏิบัติ จําเปนตองมีการศึกษาวิจัยเพ่ิมเติมเกี่ยวกับ
กระบวนการทํางานสังคมสงเคราะหกับแรงงานกลมุ น้ี และทีส่ ําคญั ผปู ฏบิ ัตงิ านจําเปนตองมีความรู ความเขาใจในประเดน็ แรงงาน
ผูศึกษามีขอเสนอวา การกําหนดคาตอบแทนท่ีเปนธรรมควรใหความสําคัญตอการมีสวนรวมของผูมีสวนไดสวนเสียใน
กระบวนการผลติ สวนการบังคบั ใชค าตอบแทนนั้นนอกเหนือจากการตรวจแรงงาน ซ่ึงโดยท่ัวไปมขี อ จํากัดดานกาํ ลังคนท่ไี มเพียงพอ
แลว ควรใหความสําคัญตอการดําเนินการเก่ียวกับเงื่อนไขตางๆ ที่สนับสนุนใหเกิดการบังคับใชคาตอบแทนท่ีกําหนด เชน การทํา
ทะเบียนผูจางงาน (และคนกลาง) ผูรับงานไปทําที่บาน สนับสนุนการรวมกลุมของผูรับงานไปทําท่ีบาน ในขณะเดียวกันงานสังคม
สงเคราะหสามารถมีบทบาทในการสนับสนุนการกําหนดคาตอบแทนท่ีเปน ธรรม รวมทั้งการบังคับใชคาตอบแทนท่ีกําหนด และเพ่มิ
สมรรถนะของผูรบั งานไปทําทบ่ี าน ความสาํ คญั ของ “การทํางาน” ทําใหม ิติการทํางานและการสรางรายไดม บี ทบาทสาํ คัญตอ การทํา
หนาท่ีทางสังคมของมนุษย ระบบการผลิตที่ยืดหยุนซ่ึงสอดคลองกับการจัดการเศรษฐกิจในยุคโลกาภิวัตนมีแนวโนมที่จะทําให
แรงงานตกอยูในสภาพที่เสียเปรียบมากขึ้นเปนลําดับ หากไมมีมาตรการในการสนับสนุนความเขมแข็งของแรงงานรวมท้ังสราง
หลกั ประกันในชีวิต และเพม่ิ สมรรถนะการทํางานใหแรงงานกลมุ นี้ ขอ คนพบจากการศึกษาทั้งในภาพรวมและในอตุ สาหกรรมจักสาน
และการทบทวนเอกสารขางตน สะทอนถงึ โอกาสของงานสังคมสงเคราะหในมิตแิ รงงาน การบรู ณาการองคความรูดานแรงงานเขากับ
องคความรูการปฏิบัติงานสังคมสงเคราะหท้ังในระดับการปฏิบัติงานตรงกับกลุมเปาหมายในระดับบุคคลและกลุม บทบาทของงาน
สงั คมสงเคราะหในสวนนย้ี ังตองการการศึกษาวิจยั เพ่ิมเติมเพ่ือสรางองคค วามรกู ารปฏิบตั ิงานสังคมสงเคราะหในมิติแรงงานและการ
ทาํ งาน

183

รายงานสบื เน่อื งการสัมมนาวชิ าการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปที่ 62

ขอ เสนอสาํ หรับการศกึ ษาวจิ ยั
บทความนี้นําเสนอสถานการณของการรับงานไปทําที่บาน และแนวทางกําหนดคาตอบแทนท่ีเปนธรรม โดยใชงาน
สานเขงเปนกรณีศึกษา เพ่ือสะทอนสถานการณการรับงานไปทําที่บานและการจายคาตอบแทน เน่ืองจากการรับงานไปทาํ ที่
บา นเปนรูปแบบการผลติ ที่มีความสาํ คัญมากขึ้นเปนลาํ ดับในระบบการผลติ แบบยดื หยนุ ซ่ึงสอดคลอ งกบั เง่ือนไขการผลิตในยคุ
โลกาภิวัตน ขอเสนอการวิจัยในอนาคตคือการวิจัยเชิงปฏิบัติการเพ่ือหารูปแบบการทํางานสังคมสงเคราะหที่สนับสนุนการ
คุมครองดานคา ตอบแทน และการเพิ่มสมรรถนะการทาํ งานใหแ กผ รู บั งานไปทําทบ่ี า น

เอกสารอา งอิง
ภาษาไทย
ขัตติยา กรรณสูต, จีระพร บูรณสิน, อุษณีย พรหมมาศ และนิตยา พีรานนท (2531). โครงการวิจัยสมบรู ณแ บบเรื่องผรู ับงาน

ไปทาํ ทบ่ี า น. กรงุ เทพฯ : สถาบนั บณั ฑิตพฒั นบริหารศาสตร
จริ าลกั ษณ จงสถติ ม่นั (2549). สงั คมสงเคราะหกลุม ชน. กรุงเทพฯ : โรงพิมพมหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร.
นภาพร อติวานิชยพงศ (2552). รายงานวิจัยเร่ือง การเสริมสรางสวัสดิการพ้ืนฐานสําหรับผูทําการผลิตที่บาน สํานักบัณฑิต

อาสาสมัคร มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร.
นฤมล นิราทร (2537). การรับงานไปทําท่ีบานในเขตราษฎรบูรณะ. เสนอตอองคการแรงงานระหวางประเทศ (เอกสารอัด

สําเนา)
นฤมล นิราทร (2542). การรับงานไปทําที่บานท่ีประเทศญี่ปุน. งานวิจัยตามโครงการสนับสนุนการคนควาขอมูลใน

ตางประเทศ, มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร.
พูลทรัพย สวนเมือง ตุลาพันธุ, จรรยา บัวสอน, สุนทรี หัตถี เซงก่ิง, เดือนนภา ปญญาวงศ และกนกนาถ เทพนุภา (2555).

“แรงงานนอกระบบและการคุมครองทางสงั คม : กรณีผูทําการผลิตท่ีบาน” ใน แรงงานกับความไมเปนธรรม นภาพร
อตวิ านิชยพงศ บรรณาธิการ กรงุ เทพฯ : สาํ นักงานกองทนุ สนับสนนุ การสรา งเสริมสุขภาพ
สํานักงานสถิติแหงชาติ (2548). การสํารวจการรับงานมาทําที่บาน สืบคนเม่ือ 12 กุมภาพันธ 2558 http://service.nso.go.
th/nso/nso_center/project/search_center/23project-th.htm
สํานักงานสถิติแหงชาติ (2550). การสํารวจการรับงานมาทําที่บาน สืบคนเม่ือ 12 กุมภาพันธ 2558 http://service.nso.go.
th/nso/nso_center/project/search_center/23project-th.htm

ภาษาอังกฤษ
Chen, M. A. (2014). Informal Economy Monitoring Study Sector Report: Home-Based Workers. Cambridge,

MA, USA: WIEGO.
Cushway, B. (2014). The Employer's Handbook 2014-15: An Essential Guide to Employment Law Development

Consultant and Global Compliance Initiative (DCGCI).
ESRC Future of Work Programme.
Doane, D. L. (2007). Living in the Background : Home-based Women Workers and Poverty Persisence. Homenet

South Asia. Chronic Poverty Research Center.
Eaton, J. and Dagg, A. (2004). Organising Homeworkers in Toronto. In Living Wage Movement : Global Perspective.

Figart, Debarah M. (ed)., pp. 85-100.
Elliott, D. (2012). “Social Development and Social Work.” In Handbook of International Social Work : Human

Rights, Development and the Global Profession.

184

รายงานสืบเน่อื งการสมั มนาวชิ าการเนือ่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ี่ 62

Ethical Trade Initiative (2013) Setting fair piece rates for homeworkers : Key principles and possible approaches.
Retrieved February 12, 2015 from http://www.ethicaltrade.org/sites/default/files/resources/Setting
%20fair%20piece%20rates%20for%20homeworkers.pdf

Government United Kingdom (2014). Calculating the National Minimum Wage: output work (piece work)
(2014). Retrieved February 12, 2015 from http://www.nidirect.gov.uk/nmw-piece-work

Hassan, S.M. and Azman, A. (2014). Visible Work, Invisible Workers: A Study of Women Home Based Workers in
Pakistan. International Journal of Social Work and Human Services Practice 2 (2) Apr, 2014, pp. 48-
55.

Hassan, S.M. (2014). Need Assessment of Home Based Women Workers : A New Paradigm for Social Work.
Science International (Lahore)., 26(3), pp.1253-1258.

Hocking, G. and Wilding, M. (2004). Made at Home : British Homeworkers in Global Supply Chains. Oxfam
Briefing Paper. Retrieved February 12, 2015 from https://books.google.co.th/books?isbn=184814 1378.

International Labour Organization. (n.d.) C177 - Home Work Convention, 1996 (No. 177) Retrieved February
12, 2015 from http://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=1000:12100:0::NO::P12100_ILO_CODE:C177

International Labour Organization. (n.d.) R184 - Home Work Recommendation, 1996 (No. 184) Retrieved
February 12, 2015 from http://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO:12100
:P12100_INSTRUMENT_ID:312322:NO

Jhabvala, R. and Shaikh, R. (1996). Wage Fixation for Home Based Piece-Rate Workers – Technical Study
Based on a Survey of Workers in Gujarat, India. Retrieved February 12, 2015 from http://www.
sewaresearch.org/pdf/researches/wage_fixation.pdf

Jütting J and De Laiglesia J.R. (eds) (2009) Is Informal Normal? Towards More and Better Jobs in Developing
Countries. Paris: OECD Publishing.

Nirathron, N. (2013). Social Protection for Workers in the Informal Economy : A Move towards Social
Inclusion. Paper presented in the conference “ The Social Quality in Asia : Moving from Concepts
to Practices” Organized by King Prajadhipok Institute, May 2, 2013.

Sinha, S. (2013). Supporting Women Home-Based Workers : The Approach of the Self-Employed Women’s
Association in India. WIEGO Policy Brief (Urban Policies) No.13 Retrieved February 12, 2015 from
http://wiego.org/sites/wiego.org/files/publications/files/Sinha-Home-Based-Workers-SEWA-India-
WIEGO-PB13.pdf

U.S. Department of Labor (2008). Industrial Homeworkers. Retrieved February 12, 2015 from
http://www.dol.gov/whd/specialemployment/industrial_homework.htm

U.S. Department of Labor (2010). Homeworker Handbook (2010). Retrieved February 12, 2015 from
http://www.dol.gov/whd/forms/WH75EN.pdf

U.S. Department of Labor (2010). Fact Sheet #24: Homeworkers Under the Fair Labor Standards Act (FLSA)
Retrieved February 12, 2015 from http://www.dol.gov/whd/regs/ compliance/whdfs24.htm

185

รายงานสบื เนือ่ งการสัมมนาวิชาการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ี่ 62

การวจิ ัยเชงิ ปฏบิ ตั กิ ารแบบมีสว นรว มในการจัดทาํ แผนชุมชนเพือ่ การดแู ลเด็ก 0-5 ป
The Participatory Action Research on Community Planning for
Supervision of Children Aged between 0-5 years old

อาจารยปน หทยั หนนู วล1
Pinhathai Nunuan2

Abstract
This study primarily aims to investigate a slum’s problem-and-solution procedures, including slum
residents’ needs of taking care of their infants and children whose ages are between 0 to 5 years old. It
also aims to strengthen participatory degrees among the members of the community. These would be
contributed to the creation of a suitable 0-to-5 child-rearing plan for the community members.
In addition, the study also aims to create participation among a variety of community members
such as the participation from social workers in a baby-and-child-related foundation of the community.
During the research project, the workers were instructed to know how to create a child-rearing plan
effectively. Eventually, the findings of this study gave a community-based model of child-rearing procedures
to any sections, departments, or foundations within the community. The model might be further
implemented for other communities of which conditions might be similar.
The technique of participatory action research was applied. The research participants include social
workers, parents, community leaders, volunteers, and foundation leaders.
The findings suggested the way in which the government, relevant private sectors, and social
organizations should put the community problems into policies of resolution. The suitability of policies with
each community context should be concerned for sustainability within each community
Keywords : participatory action research, infancy, children and community planning

บทคดั ยอ
การวิจัยคร้ังน้ีมีวัตถุประสงคเพื่อ 1) ศึกษาสภาพการดําเนินการ ปญหา และความตองการของชุมชนแออัดในการ
ดูแลเด็ก 0-5 ป 2) เพ่ือเสริมสรางศักยภาพชุมชนแออัดในการมีสวนรวมในการจัดทําแผนการดูแลเด็ก 0-5 ปที่สอดคลองกับ
บริบทของชุมชน 3) เพ่ือสรางการมสี วนรวมของคนกลุม ตางๆ ในชุมชนแออัด เจาหนาที่ผูปฏบิ ตั ิงานชุมชนของมลู นิธิเดก็ ออ น
ในสลัมฯ ไดเรียนรู มีทักษะและประสบการณในกระบวนการทําแผนชุมชนเพื่อการดูแลเด็ก 0-5 ปรวมกัน และ 4) เพื่อใหมี
บทเรียนทเ่ี ปน ตนแบบในการจดั ทําแผนการดูแลเด็ก 0-5 ป สาํ หรบั ชมุ ชนแออัด สําหรบั หนวยงานและผูปฏบิ ัติงานในชุมชนใช
เปนแนวทางสําหรบั การปฏิบัติงานรวมกบั ชมุ ชนแออดั อ่ืนๆ โดยการวจิ ัยเชงิ ปฏิบตั กิ ารแบบมสี ว นรวม (Participatory Action
Research) ในการจัดทําแผนชุมชนในการดูแลเด็ก 0-5 ป รวมกับผูปกครอง ผูนําชุมชน อาสาสมัคร แกนนําผูดูแลเด็กกลุม
ตางๆ คนพบแนวทางการจัดสวัสดิการเด็กอายุ 0-5 ปในชุมชนท่ีภาครัฐ เอกชน องคกรภาคประชาสังคม ควรรวมผลักสู
นโยบายสังคมท่ีตองคํานึงถึงบริบทเฉพาะของแตล ะชุมชน เพ่ือการสงเสริมและสนับสนุนใหชุมชนมสี วนรวมในระบบการดูแล
เดก็ ทเี่ หมาะสมและสอดคลองกับศกั ยภาพความสามารถของตนเองอยางย่งั ยืน
คาํ สําคัญ : วจิ ยั เชงิ ปฏบิ ัตกิ ารแบบมสี ว นรว ม, เด็กปฐมวยั , แผนชมุ ชน

1 อาจารยประจํา คณะสงั คมสงเคราะหศาสตร มหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร
2 Lecture at Faculty of Social Administration, Thammasat University, Thailand

186

รายงานสบื เน่ืองการสมั มนาวิชาการเนอ่ื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

บทนํา
เด็กปฐมวัยคือเด็กแรกเกิดถึงอายุ 5 ป เปนชวงอายุท่ีมีอัตราของการพัฒนาการสูงที่สุด ถาเด็กไดรับการเลี้ยงดูที่ดี
สมบรู ณท้ังรา งกายและจิตใจ การวางรากฐานแหง ชวี ติ เด็กใหไ ดรบั การพฒั นาตามศกั ยภาพควรคํานึงถึงบริบทของสงั คมรอบตวั
ทั้งนี้คุณภาพชีวิตที่ดีเปนสิทธิข้ันพื้นฐานที่มนุษยตองไดรับจากรัฐ เน่ืองดวยมนุษยที่มีคุณภาพจะสามารถพัฒนาตัวเองและ
สังคมไปสกู ารพง่ึ ตัวเองไดอ ยางดี ดังคํากลา วของปว ย อึ้งภากรณ ระบุไววา
“ชีวิตของคนแตละคนจะตองไดรับบริการสวัสดิการสังคมต้ังแตเม่ือยูในครรภมารดา การไดรับวัคซีน
ตามวัย เม่อื เตบิ โตถึงวัยเรียนก็ไดรบั การศึกษาจากรัฐ การไดร ับขอมูลขา วสารท่เี ปนประโยชน เม่อื จบก็
มีงานทํา มีรายไดเล้ียงตัวเองและครอบครัว มีสวนรวมในกิจกรรมทางการเมืองและสังคม เม่ือมี
ครอบครวั ก็สามารถเลยี้ งดคู รอบครัวได”3
บทความวิจัยน้ีเปนผลจากการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีสวนรวมในการจัดทําแผนชุมชนเพ่ือการดูแลเด็ก 0-5 ป ที่
นําเสนอขอคนพบจากปฏิบตั ิการรว มระหวางผูปฏบิ ัตงิ านชุมชนของมูลนิธิเด็กออนในสลมั ฯ ผูนําชุมชนที่เปดบานรบั เล้ียงเดก็
อายุ 0-5 ปในชมุ ชนแออัด ผปู กครอง และอาสาสมคั รกลุม ตางๆ ในชุมชนในการจดั ทาํ แผน

เดก็ ปฐมวยั ชวงวัยสําคญั แหงการพฒั นา
การพัฒนามนุษยอยางมีประสิทธิภาพ จําเปนตองเร่ิมดูแลตั้งแตอยูในครรภ ชวงปฐมวัยและตอเนื่องตลอดชีวิต

ชวงเวลาที่สําคัญและจําเปนท่ีสุดในการพัฒนาสมองคือในชวง 5 ป แรกของชีวิต การพัฒนาคุณภาพมนษุ ยจงึ จําเปนตองเริ่ม
พัฒนาตั้งแตปฐมวัย โดยเนนใหครอบครัวเปน แกนหลักและชุมชนเปนฐานท่มี ีสวนรว มอยางแทจริงในการพัฒนาเลย้ี งดเู ด็กทุก
ขั้นตอน4

วยั 0-5 ปแ รกของชีวิตมนษุ ยเ ปนชว งเวลาท่ีสาํ คัญในการพัฒนาทกุ ดาน หากเดก็ ในชวงวัยดงั กลาวทไ่ี มไดร ับการดแู ล
ท่เี หมาะสม เมือ่ พนวัยนแี้ ลว จะไมส ามารถหวนกลบั มาพฒั นาไดอีก ผูเกี่ยวของที่ใกลช ิดกบั ชวงวัยนี้ อาทิ ครอบครวั ครู ผูเ ลย้ี ง
ดเู ดก็ จําตองตระหนกั ในบทบาท หนา ท่แี ละความรบั ผิดชอบในการปกปอ งดแู ลเดก็ กลมุ น้ีใหไ ดร บั การพัฒนาอยางรอบดา น การ
สนบั สนุนและสง เสริมการเรียนรแู ละแนวทางการพฒั นาเดก็ สําหรบั ผูเกี่ยวของจงึ มีความจําเปนอยา งย่ิง

การศึกษาของ James J. Heckman นักเศรษฐศาสตรผ ูไดรับรางวัลโนเบลในป 2543 ระบุวาการลงทุนในเดก็ เล็กมี
ความสําคัญมาก ในแงทว่ี า ยิง่ ลงทุนตอนอายนุ อยเทาไร ผลตอบแทนที่ไดตอสงั คมจะสงู กวาการลงทุนเพือ่ ซอ มเสริม หรือแกไข
ความบกพรอ งในระยะตอไปที่เกิดจากการปลอยปละละเลยในชวงแรกของชีวิต ยิ่งปลอ ยปละละเลยนานเทา ใดตน ทนุ ของการ
แกไขก็ยง่ิ สงู ตามไปเทา นน้ั (James J. Heckman, 2000)

ดังนั้น การลงทุนพัฒนาคุณภาพชีวิตในเด็กเล็กน้ันมีผลตอบแทนคิดเปนตัวเงินสูงกวาลงทุนในวัยอื่นหลายเทาตัว
พัฒนาการท่สี าํ คญั ของเด็กรวมทงั้ พัฒนาการสมองเกดิ ขนึ้ อยา งรวดเร็ว โดยเฉพาะใน 5 ปแรกถอื เปน พ้ืนฐานของชีวติ เดก็ เปน
ชว งเวลาทีเ่ ด็กมกี ารพฒั นาทางการรบั รู ภาษา สงั คม อารมณและกลา มเน้อื อยา งรวดเร็ว ขน้ึ อยูกบั การกระตุนทางสิ่งแวดลอม
โดยเฉพาะอยางย่ิงคุณภาพของการเล้ียงดูและระดับการปฏิสัมพันธท่ีเด็กไดรับ เด็กทารกท่ีไดรับการกอด หยอกลอ และ
กระตุนทางการมองเห็นจะไดเปรียบเด็กที่ไมไดรับหลายเทา เด็กที่ไดรับการเล้ียงดูเอาใจใสอยางใกลชิดมีโอกาสท่ีจะพัฒนา
ทักษะทางดานการรับรู ภาษา อารมณและสังคมอยางเต็มท่ี มีโอกาสท่ีจะเติบโตข้ึนอยางสมบูรณแข็งแรงและมีความเชื่อมั่น
และรจู ักคุณคา ของตนมากกวาเด็กทีไ่ มไ ดร ับการเอาใจใส การพัฒนาในแตละดานน้ลี ว นมคี วามสําคญั รวมทั้งประสบการณใน
วยั เดก็ เปน ปจ จัยท่มี ีอิทธิพลหลอหลอมความเปนตวั ตนเมือ่ เติบโตเปน ผูใหญ

3 บทความของ ศ. ดร.ปว ย อึ้งภากรณ จากครรภม ารดา ถึง เชงิ ตะกอน (เกิด ถงึ ตาย : กับคุณภาพชวี ิตมนษุ ยท กุ คนทตี่ องไดร บั การดแู ล)
4 สํานกั งานคณะกรรมการการศึกษาแหงชาติ

187

รายงานสืบเน่อื งการสัมมนาวชิ าการเนอ่ื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ี่ 62

สถานการณเ ด็กปฐมวัยประเทศไทย
จากแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติฉบับท่ี 11 (พ.ศ.2555-2559) ไดกําหนดยุทธศาสตร การพัฒนาคนสู

สังคมแหงการเรียนรูตลอดชีวิตอยางยั่งยืน มีวัตถุประสงคเพ่ือพัฒนาคุณภาพคนไทยทุกกลุมวัยใหมีความพรอมทั้งกาย ใจ
สติปญญา มีระเบียบวินัย มีจิตสํานึก วัฒนธรรมที่ดีงามและรูคุณคาความเปนไทย มีโอกาสและสามารถเรียนรู ตลอดชีวิต มี
ภูมิคุมกันตอการเปล่ยี นแปลง และเปนพลังทางสงั คมในการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของประเทศ มีเปาหมายการพัฒนาให
คนไทยทุกคนมีคุณภาพเพิ่มขึ้นทั้งทางกาย จิตใจและสติปญญา พบวา ระดับคาเฉลี่ยเชาวนปญญาของเด็กไมต่ํากวาคา
มาตรฐานสากลท่ีระดับ 100 ซึ่งรัฐบาลใหค วามสําคัญในการพฒั นาเด็กและเยาวชน โดยเฉพาะอยางย่ิงการพฒั นาเดก็ ปฐมวัย
เปนรากฐานสาํ คัญ จึงไดมีการทําแผนยุทธศาสตรชาติดานเดก็ ปฐมวัย (แรกเกิดถึงกอ นเขา ประถมศึกษา) ขึ้น เพ่ือจะไดพ ัฒนา
เด็กปฐมวัยทกุ คนใหไดร ับการพัฒนารอบดา นเหมาะสมตามวยั อยางมีคณุ ภาพและตอ เนือ่ ง

ขอมูลปจจุบันประเทศไทยมีเด็กวัย 0-5 ป ป พ.ศ. 2556 มีจํานวนทั้งส้ิน 4,557,091 คน เด็กอายุ 0-1 ป (จํานวน
1,481,714 คน) ยังอยูกับพอแมและครอบครัว สวนเด็กอายุ 2-5 ขวบจํานวน 3,075,377 คน บางสวนเขาสูระบบการศึกษา
ไมวาจะเปนสถานรับเลี้ยงเด็กเอกชน (1,488 แหง: มิถุนายน 2557) ศูนยพัฒนาเด็กเล็ก (19,820 แหง: 2556) และโรงเรียน
อนบุ าล (32,590 แหง) แตก ม็ บี างสว นทย่ี ังไมม ีโอกาสไดร ับการเตรยี มความพรอม คิดเปน ประมาณรอยละ 13 ของเดก็ ทง้ั หมด
ประเด็นสําคญั คอื ตวั เลขรอยละ 13 ของเดก็ ทไี่ มไดเ รยี นอนบุ าลหรือไมไ ดรับการดูแลในศนู ยเด็กเลก็ สะทอนภาพบางสว นของ
ปญหา5 พัฒนาการเด็กปฐมวยั ผลการศึกษาวิจยั หลายสถาบัน6 พบวา เดก็ วัยนกี้ ําลังประสบปญหาท่บี ่ันทอนสขุ ภาวะอยางมาก
จากการเลี้ยงดูและดูแลที่ไมเหมาะสม ไมวาจะเปนการเล้ียงดูโดยพอแมท่ีไมพรอม (การเพ่ิมข้ึนของแมวัยรุน ทําใหปญหาน้ี
รุนแรงขึ้น) หรือสถานศึกษา/ศูนยเด็กเล็ก ผลการวิจัยของสถาบันแหงชาติเพ่ือการพัฒนาเด็กและครอบครัว
มหาวิทยาลัยมหิดล พบวาเด็กปฐมวัยรอยละ 30 หรือ 1 ใน 3 มีพัฒนาการลา ชา โดยเปนความลาชาทางดานภาษาถึงรอยละ
20 และลาชาดา นปฏิภาณไหวพริบและการเขาสงั คมอีกรอยละ 6 ซึ่งพัฒนาการทั้ง 2 ดานจะมผี ลกระทบในภายหลังตอ ระดบั
สตปิ ญ ญา (ไอคิว) ทักษะการอา น เขยี นและคํานวณ

ทีม่ า : สถาบนั วจิ ัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย TDRI

5 ขอ มูลจากการสาํ รวจของกรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย ป 2556 เดอื นธนั วาคม
6 ขอ มูลจากสถาบันวิจัยเพ่ือการพัฒนาประเทศไทย TDRI จิราภรณ แผลงประพันธ : รวมพัฒนาเดก็ ปฐมวัยกอนจะสายเกินไป (ตีพมิ พคร้ังแรก: หนงั สอื พมิ พก รุงเทพธุรกิจ วนั ที่
19 มิถนุ ายน 2557)

188

รายงานสบื เนอ่ื งการสัมมนาวิชาการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ่ี 62

ขอมูลดังกลาวสอดคลองกับผลงานวิจัยสภาวะสุขภาพและสังคมของเด็กไทย โดยการสนับสนุนของสกว.7 ที่พบวา
เด็กปฐมวยั มีตวั บงชกี้ ารพัฒนาดา นสตปิ ญญาลาชา โดยเฉพาะประเด็นการพฒั นาทางดานภาษา และพบวาในเดก็ ทพ่ี ฒั นาการ
ลาชาหากไมไดรับการเล้ียงดูและพัฒนาอยางถูกตองในชวงเวลาท่ีเหมาะสม เมื่อพนอายุวัย 0-6 ปนี้แลว ที่เปนชวงวัยโอกาส
ทองทจ่ี ะกระตุนพัฒนาการใหกลับมาปกติจะตองใชเวลาและตองอาศัยผเู ชยี่ วชาญในการกระตุน พฒั นาการ ซึง่ พัฒนาการของ
เด็กแตละคนเปนพื้นฐานท่ีสาคัญตอกระบวนการเรียนรูของเด็ก พัฒนาการของเด็กที่ลาชาทาใหเด็กสูญเสียโอกาสในการ
พฒั นาสมองในชว งระยะทีส่ มองเจรญิ เตบิ โต จากการศึกษาทีผ่ า นมาการทเี่ ด็กไทยมีพัฒนาการทลี่ า ชาในหลายๆ ดาน เนอ่ื งจาก
การขาดการสงเสริมใหมีพัฒนาการท่ีเหมาะสมตามวัย รวมทั้งผลกระทบจากสิ่งแวดลอมและปจจัยจากการเลี้ยงดู จึงเปน
ปญหาในระดับประเทศทต่ี อ งไดรบั การดูแลและแกไ ข

แผนชุมชนเพือ่ การดแู ลเดก็ ปฐมวัยโดยการมสี ว นรว มของชมุ ชน
ทามกลางการเปลี่ยนแปลงท่ีรวดเร็ว สถานการณและประเด็นปญหาตางๆ ของผูคน โดยเฉพาะเด็กเล็กมีความ

สลบั ซับซอ น การแกปญ หาจําเปนตอ งมคี วามรอบคอบ โดยคํานึงถึงผลกระทบอยา งรอบดา น ตอ งมีความรอบรู และตองอาศัย
ความรวมมือรว มใจจากทุกฝาย จะตองสรางการเรียนรรู วมกัน ตั้งแตก ระบวนการรวมคดิ รว มทํา รวมสรปุ บทเรยี น จะเกดิ ข้นึ
ไดก็ตอเมื่อทุกคนยอมรับซง่ึ กันและกัน การรวมตัวของประชาชนท่ีหลากหลายทําใหเกิดการแลกเปล่ียนความคิด องคความรู
และตอเชื่อม ประสบการณอยางกวางขวาง เปนการเสริมพลังซึ่งกันและกัน สรางโอกาสใหทุกคนสามารถเรียนรูและพัฒนา
ตนเองไดอยางตอเน่ือง นอกจากนี้ยังตองสรางการบริหารจดั การรวมกัน เพื่อสรางความเขมแข็งของชุมชนฐานราก ใหชุมชน
ทองถิ่นมีสิทธิ หนาที่ และบทบาทในการจัดการทรัพยากรสาธารณะมากขึ้น ทําใหทองถิ่นเขมแข็ง เกิดการประสานงาน
งบประมาณระหวา งองคกรตา งๆ ท้ังในแนวราบกับทอ งถิน่ /หนว ยงานอนื่ ๆ และในแนวด่งิ กับสวนกลาง

การทําใหชุมชนเขมแข็ง ไมสามารถทําไดโดยการสรางจากบุคคลภายนอกชุมชน หรือทําโดยการสอน การฝกอบรม
ชุมชนทีเ่ ขม แขง็ จะมีกระบวนการในการจดั การของชมุ ชน มีการเรยี นรรู วมกัน มกี จิ กรรมเพ่มิ คุณคาทุนทางสงั คมและเศรษฐกจิ
ของคนในชุมชน ภายใตระบบความสัมพันธระหวางคนในชุมชน เปนเครือขายชุมชน และมีการขยายพันธมิตรออกไปนอก
ชมุ ชนในลักษณะสรางความสัมพนั ธ

กระบวนการจัดทําแผนพัฒนาหมูบาน/ชุมชน เปนกระบวนการเรียนรูและการมีสวนรวมของประชาชนในหมูบาน
และชุมชน โดยเริ่มจากการกระตุนจิตสํานึก และความรับผิดชอบของประชาชน/ชุมชนใหมีจิตสาธารณะ และรวมกันคิด
รวมกันจัดหา รวมกันเรียนรู/วิเคราะห เพื่อใหรูและเขาใจตน โดยใชกระบวนการชุมชน คือ การสํารวจขอมูลปญหาและ
ศักยภาพของชุมชน การวิเคราะหสาเหตุ/แนวทางแกไข แลวกําหนดอนาคตและทิศทางการพัฒนาตนเอง/หมบู านและชมุ ชน
ออกมาเปนกิจกรรม/โครงการที่จะแกไขปญหาและตอบสนองความตองการการพัฒนา ในลักษณะจากชุมชน โดยชุมชน และ
เพื่อชมุ ชน ซ่ึงจะเปนการสรา งความเขม แขง็ และพึ่งตนเองอยางยัง่ ยนื ของชมุ ชน (กรมการพัฒนาชมุ ชน, 2553)

ปญหาโดยรวมของเด็กปฐมวัย พบวา มีแนวโนม ของปญ หาดา นพฒั นาการทั้งดานรางกาย จิตใจและสติปญญา อันสืบ
เนือ่ งมาจากการขาดความรู ความเขา ใจของผปู กครองและผูดแู ลเด็ก เกีย่ วกบั พฒั นาการท่เี หมาะสมตามวัย รวมถงึ ระบบตา งๆ
ที่เก่ียวของกับตัวเด็ก ไมวาจะเปนระบบบริการสาธารณสุข ระบบการเรียนรู และระบบการบริหารจัดการระดับพื้นที่ ยังไม
เชอ่ื มโยงกนั เทา ท่ีควร ปญหาเหลา น้เี กิดขึน้ ในระดบั นโยบายและระดบั การปฏบิ ัตใิ นพ้นื ที่ จึงไมสามารถแกไขปญหาพฒั นาการ
เด็กปฐมวัย เฉพาะความรวมมือจากครอบครัว หรือผูเช่ียวชาญเฉพาะดาน หรือกลุมผูดูแลที่เปนคนนอกเทานั้น ชุมชนท่ี
ประกอบดว ยผคู นกลมุ ตาง ๆ ตองเขามารว มสรางคณุ ภาพชีวติ เด็กกลมุ น้ี

7 ขอมูลจากผลงานวิจัยสภาวะสขุ ภาพและสงั คมของเด็กไทย โดยการสนับสนนุ ของสํานักงานกองทนุ สนบั สนนุ การวิจัย (สกว.) โดยลดั ดา เหมาะสุวรรณ และคณะ, 2547

189

รายงานสบื เน่ืองการสมั มนาวิชาการเนอ่ื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ่ี 62

วัตถุประสงค
การวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีสวนรวมในการจัดทําแผนชุมชนเพ่ือการดูแลเด็ก 0-5 ป กําหนดวัตถุประสงคการวจิ ยั
เพื่อศึกษาสภาพการดําเนินการ ปญหา และความตองการของชุมชนในการดูแลเด็ก 0-5 ป เพ่ือเสริมสรางศักยภาพชุมชนใน
การมีสวนรว มในการจดั ทําแผนการดูแลเดก็ 0-5 ปท่ีสอดคลองกับบริบทชุมชน ดวยการสรางการมีสว นรว มของคนกลมุ ตางๆ
ในชมุ ชน และเจาหนา ทีผ่ ปู ฏิบัติงานชุมชนของมูลนธิ ิเดก็ ออนในสลัมฯ ไดร วมเรียนรู มที ักษะและประสบการณในกระบวนการ
ทําแผนชมุ ชนเพอ่ื การดูแลเด็ก 0-5 ปร วมกนั รวมท้งั การมีบทเรียนทีเ่ ปน ตนแบบในการจัดทาํ แผนการดูแลเดก็ 0-5 ป สําหรบั
ชุมชนแออดั สาํ หรับหนวยงานและผปู ฏิบตั ิงานในชุมชนใชเปนแนวทางสาํ หรบั การปฏิบัตงิ านรวมกบั ชุมชนแออดั อ่ืนๆ ตอไป

ระเบียบวิธีวิจัย
งานวิจัยครั้งน้ีใชการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีสวนรวม (Participatory Action Research-PAR) กับผูเก่ียวของใน
การจัดทําแผนชุมชนเพื่อการดแู ลเดก็ 0-5 ป กระบวนการรว มคิดโจทย วิธีการดําเนินการในการแสวงหาคําตอบ การกําหนด
บทบาท หนาที่สมาชิกผเู ขารวมในขนั้ ตอนตา งๆ เคร่ืองมือและเทคนคิ ทร่ี ว มกนั นําเสนอเพ่ือแสวงหาแนวทางการทํางานรวมกัน
คือ เวทีประชาคม แบบสัมภาษณเชิงลึก (incept interview) เทคนิคการทํา Focus Group/Mind Map และ SWOT
analysis ผวู จิ ัยใชก ารสงั เกตแบบมีสวนรวม การสนทนากลมุ ยอ ย และใชเ ทคนิค AAR เปน การทบทวนผลหลงั เสรจ็ สนิ้ จากการ
ดําเนินงาน อันไดแก ความคาดหวัง เปาหมาย หรือจุดท่ีควรแกไข เพ่ือจะไดกําหนดแนวทางในการดําเนินงานหรือกิจกรรม
ตอ ไป รวมทง้ั การรวบรวมขอ มลู ระดบั ทตุ ยิ ะภมู ิ จากสมาชิกกลุม ตา งๆ ในพนื้ ที่ศกึ ษา ตลอดท้งั เอกสารและงานวิจยั ทเ่ี กีย่ วขอ ง

การตรวจสอบและวเิ คราะหข อ มลู
ในการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีสวนรวม เนนการมีสวนรวมของคนในชุมชนไดมีสวนรวมในการวิจัยทุกข้ันตอน ใน
การตรวจสอบขอมูลนั้น ใชการจัดเวทีชาวบาน นําขอมูลท่ีไดจากการสัมภาษณ การสังเกต การสอบถาม ตลอดจนขอมูล
เอกสารท่ีชุมชนจัดทําขึ้น มานําเสนอใหท่ีประชุมไดรับทราบ และรวมกันตรวจสอบความถูกตองของขอมูล เพื่อความถูกตอง
และชดั เจนของขอมลู และรว มกนั วิเคราะหข อมูล โดยใชเทคนิค AIC/SWOT

พนื้ ทศ่ี กึ ษา
การศึกษาครั้งนี้ดําเนินการรวมกับชุมชนที่เปดบานรับเลี้ยงเด็กอายุ 0-5 ป (บานที่สอง) ท่ีมูลนิธิเด็กออนในสลัมให
การสนับสนุน ซึ่งในปจจุบันมีท้ังหมด 75 บาน ในพื้นที่ 68 ชุมชน โดยแบงประเภทบานการดูแลเด็กเปน 3 ระดับ คือ A
หมายถึง บานที่รับเล้ียงที่มีศักยภาพในการใหคําปรึกษาบานอ่ืนได B หมายถึง บานรับเลี้ยงท่ีดูแลเด็กไดด วยตัวเองแตยังไมม ี
ศักยภาพในการใหคําปรึกษา แนะนําบานรับเลี้ยงอื่นๆ และ C หมายถึง บานรับเล้ียงท่ีเปดใหม ท้ังน้ี มูลนิธิเด็กออนในสลัมฯ
คดั เลือกบานรับเล้ียงทงั้ 3 กลุม (Cluster A B C) กลมุ ละ 1 ชุมชน เพอื่ เขารวมใปฏิบัติการแผนชมุ ชนเพือ่ การดูแลเด็ก

ผลการศึกษา
สภาพการดูแลเดก็ 0-5 ปใ นชุมชนแออัด : บทบาท หนา ทมี่ ูลนธิ เิ ดก็ ออ นในสลัมฯ
มูลนิเด็กออ นในสลมั ฯ กับบทบาทการทํางานดูแลเด็กออนในชุมชนแออดั ในกรงุ เทพมหานคร
มูลนิธิเด็กออนในสลัมฯ ไดกอต้ังขึ้นมาเพ่ือชวยเหลือเด็กออนที่ยากจนในชุมชนแออัด มีชีวิตความเปนอยูที่
ยากลําบากและขาดโอกาสทางสังคม การทํางานของมูลนิธิระยะแรกจึงมุงเนนในการสงเคราะห ชวยเหลือเด็ก โดยการเปด
บา นรับเลี้ยงเดก็ เพื่อชว ยเหลอื พอแมท ี่ไปทาํ งาน การจดั ตั้งกองทุนนมและอาหารแกเ ด็กยากจนเพอื่ คณุ ภาพชวี ติ ทีด่ ี การทํางาน
ในระยะตอ มาไดขยายรปู แบบการทํางานไปยังครอบครัวของเด็กออนที่อาศัยในชุมชนแออัดทีก่ ระจายอยูท่ัวกรุงเทพมหานคร
มีการรณรงคใหพอแมท ําหนาท่ีเลี้ยงดูลูกอยางถูกตองเหมาะสมตามสภาพแวดลอ มของครอบครัว มูลนิธิเด็กออนในสลมั ฯ ได

190

รายงานสบื เน่อื งการสมั มนาวิชาการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ี่ 62

เริ่มงานดานอาสาสมัครทําหนาที่ปกปองเด็กในชุมชนเพ่ือการเฝาระวัง ดูแลเด็กใหไดรับการเล้ียงดูท่ีเหมาะสม การขยาย
รูปแบบการทํางานในชมุ ชนแออัดโดยการเปดบา นรับเลยี้ งเด็กในชมุ ชนเพม่ิ มากขึน้ ในลักษณะบานรวมพัฒนา โดยสนบั สนนุ ให
คนในชุมชนไดเปดบานตัวเอง ในการดูแลเด็กออนในชุมชน โดยสรางเปนเครือขายกับบานเล้ียงเด็ก มีการอบรมเพื่อใหเกิด
วิทยากรและวิธีการพัฒนาเด็กในทุกมิติ ปจจุบันมีชุมชนที่เปดบานรับเล้ียงเด็ก 75 หลัง ในพื้นที่ 68 ชุมชนแออัดในเขต
กรงุ เทพมหานคร

มูลนิธิเด็กออนในสลัมฯ ต้ังเปาหมายสําหรับการทํางานในระยะตอไปดวยการพัฒนาคุณภาพชีวิตของเด็กในวัย
แรกเร่ิมใหไดรับการพัฒนาอยา งเต็มศักยภาพดวยวิสัยทัศนในการมุงเปนผูนําในการการพัฒนาคุณภาพชีวิตเด็กออนในชุมชน
แออัด โดยการสรา งจติ สํานกึ และการมสี วนรว มของครอบครัว ชุมชน และสงั คม กลา วไดว า บทบาทและภารกิจของมลู นิธเิ ด็ก
ออนในสลัมฯ แบงไดสามระยะ โดยงานในระยะแรกมุงเนนการสงเคราะหชวยเหลือเด็กออนในชุมชนแออัดและครอบครัวมี
ความเปนอยูท่ีดี ชวงท่ีสองของการดําเนินงาน คืองานดานการสงเสริม พัฒนาครอบครัว และงานการสรางกลุมอาสาสมัคร
ประกอบดว ย อาสาสมัครจิ๋วซ่ึงเปนเด็กในชุมชน การสรางความรูและสมานมติ รในชุมชน เพ่ือสรางบริบทแวดลอมรอบตัวเด็ก
ใหเขามามีบทบาทในการดูแลเด็กโดยเฉพาะครอบครัวและชุมชน กาวปจจุบันกับงาน “บานรวมพัฒนาเด็ก” คือ การรวมกบั
ชุมชนในการพัฒนาเด็ก ดวยการขยายเครือขาย “บานรวมพัฒนา” โดยการสรางการมีสวนรวมของชุมชนในการสรางความ
มนั่ คงและยง่ั ยนื ในงานการพฒั นาเด็กเล็กในชุมชนแออดั

แผนชุมชนเพ่อื การดแู ลเด็ก 0-5 ปโดยการมีสวนรวมของชุมชน
กระบวนการทําแผนชุมชนเพื่อการดูแลเด็ก 0-5 ป เกิดขึ้นดวยปฏิบัติการรวมของคนกลุมตางๆ ในชุมชน ดวยการ
วิจัยปฏิบัตกิ ารแบบมีสว นรว ม ในฐานะเคร่ืองมือการทํางานท่ีผวู ิจัยมีสว นรว มในการวิจัยในลักษณะที่เปนความรวมมือกันท่ที งั้
ผูวิจัยและผูรวมวิจัยตางมีสถานะท่ีเทาเทียมกันในการรวมคิด รวมปฏิบัติและรวมกันประเมินผลมีรูปแบบลางขึ้นบน แบบมี
สวนรวม แบบมอบอํานาจ แบบความเปนเพ่ือนหรือมุงคน นําเอาหลักการบริหารแบบยึดพ้ืนท่ีเปนฐาน (Site Based
Management: SBM) เปนการนําแนวคิดและวิธีการวิจัยเชิงคุณภาพมาใชในการศึกษา กระบวนการวิจัยชวยกันแสวงหา
รูปแบบของการพัฒนาหรือหาวิธีการแกปญหา มีการพัฒนาความสํานึกในการวิเคราะหวิจารณของผูท่ีเก่ียวของเพื่อปรับปรุง
สภาวะความเปนอยูและวิถีชีวิต ตลอดจนการเปล่ียนแปลงสภาพโครงสรางและความสัมพันธพื้นฐานในสังคมของตนเอง ซึ่ง
สอดคลอ งกับโจทกการวิจยั คร้ังนีท้ ตี่ อ งการแสวงหาคาํ อธบิ ายสาํ หรบั ชุมชนในการคนหาแนวทางการดูแลเดก็ 0-5 ป โดยคนใน
ชุมชนเขามามีสวนรวมในการกําหนดเปาหมายการพัฒนาเด็กอายุ 0-5 ป ในชุมชน โดยระบุเปนฐานขอมูลในการพัฒนาเด็ก
กอ เกิดการเรียนรูรว มกัน
ฐานขอ มูลการพัฒนาเดก็ 0-5 ป ในชมุ ชนแออัด ประกอบดว ย
1. เปาหมายของชุมชนในการดูแลเด็กเล็กในชุมชน กําหนดระดับการพัฒนาเด็ก 0-5 ปในชุมชนแออัด ไว 4 ระดับ
ดังน้ี
ระดับ A คือ ระดับพัฒนา : ครอบครัวมปี จจัยพื้นฐานพรอ มในการพัฒนาและใหค วามรว มมอื ดี มีแผนชัดเจน มีการ
จัดการดี มีการวางแผนครอบครัว เดก็ ไดร ับการเลี้ยงดเู หมาะสม เด็กสุขภาพดี
ระดับ B คือ ระดับฟนฟู-ปองกัน : ครอบครัวมีปจจัยพ้ืนฐานพรอมพอสมควรและใหความรวมมือคอนขางดี การ
วางแผนไมช ัดเจนเทา ทคี่ วร เนนการพฒั นาตนเอง สามารถจัดการกบั ปญ หาไดดี เด็กไดรับการเล้ียงดูเหมาะสม เด็กสขุ ภาพดี
ระดับ C คือ ระดับแกไข-ฟนฟู : มีปจจัยพื้นฐานไมคอยดี ใหความรวมมือพอสมควร พยายามพัฒนาตนเองแมจะ
พัฒนาไดค อ นขางชา มีวกิ ฤตเิ ปนคร้งั คราว แตสามารถจดั การได เลยี้ งดเู ดก็ ไมเหมาะสมเทาทีค่ วร
ระดบั D คอื ระดับบาํ บดั -แกไข : ปจจัยพ้นื ฐานแย แกไขคอ นขา งยาก ไมค อ ยใหค วามรวมมอื พฒั นาชา ตองกระตนุ
และทํางานเชิงรุก ขาดการวางแผน เด็กเสี่ยงถูกปลอ ยปละละเลยหรอื ถกู ทอดท้ิง เดก็ ไดร ับการเล้ยี งดตู า่ํ กวาเกณฑม าตรฐาน
2. มติ กิ ารพฒั นาเดก็ 0-5 ปใ นชุมชนแออดั ประกอบดว ยประเดน็ ตางๆ ดงั นี้

191

รายงานสืบเน่อื งการสัมมนาวชิ าการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ี่ 62

ดานสุขภาพ มีสุขภาพกายแข็งแรง มีการเจริญเติบโตและภาวะโภชนาการที่เหมาะสม (น้ําหนัก/สวนสูงตามเกณฑ
มาตรฐาน) ไดรบั วัคซีนครบถว นตามวยั มีอนามยั ในชองปาก/สุขภาพฟน ทดี่ ี มสี ุขอนามยั ดี มพี ัฒนาการทางรางกาย (กลา มเน้อื
ใหญ/ ยอ ย) เหมาะสมกบั วยั ไดรับการดแู ล บาํ บัดรกั ษาอยางถูกตอ งเหมาะสมเม่อื เจ็บปว ย บาดเจ็บ พิการ และมีความตองการ
พิเศษอ่นื ๆ

ดานการเรียนรู/การศึกษา ไดรับการกระตุนเพื่อใหเกิดการเรียนรูอยางเหมาะสมและสอดคลองตอพัฒนาการดาน
ตางๆ ตามวัยของเด็ก (ปริมาณและคุณภาพของของเลน วิธีเลน และผูใหญท่ีเลนดวย) พัฒนาการดานอารมณและพฤตกิ รรม
ไดรับการตอบสนองความตองการทางอารมณอยางเหมาะสม/ทันทวงที (หิวไดกิน, เปยกตองเปลี่ยน, ไมถูกทิ้งใหอยูคนเดียว
ฯลฯ) ไดรับการฝกวินัยเบื้องตน ฝกใหรูจักการรอคอย (ผานกิจวัตรประจําวัน) รายละเอียดโปรดศึกษาจากคูมือ”เล้ียงลูกถูก
วิธ”ี

อัตลักษณ (identity) รูจักแยกแยะความแตกตางระหวางตนเองกับผูอ่ืน เริ่มเรียนรูท่ีจะรูจ ักตัวตน (รูจักชื่อเลนของ
ตนเอง รับรู/ภาคภูมใิ จในสง่ิ ทท่ี าํ ไดเอง ฯลฯ)

ดานสัมพันธภาพในครอบครัวและสังคม เรียนรูท่ีจะมีปฎิสมั พันธอยางเหมาะสมกับคนในครอบครัว/บุคคลรอบขา ง
และส่ิงแวดลอ ม (ปฏิบัตติ ามคําสั่งอยา งงายๆ ได, รูจักทกั ทาย-ลา, จําชือ่ คนอนื่ ได ฯลฯ)

ดานการแสดงออกในสังคม (Social Presentation) เริ่มเรียนรูท่ีจะแสดงพฤติกรรมอยางเหมาะสมกับผูอื่น,ปฎิบัติ
กฎเกณฑ คําสั่งอยางงายๆ, รูจักควบคุมตัวเองเมื่อถูกหาม (เก็บของเลน,ไหว, ขอบคุณ,ไมแยงของเลน, สงของใหเมื่อถูกขอ
ฯลฯ)

ดา นทกั ษะการดแู ลตนเอง (Self Help Skill) เรียนรทู ่ีจะชว ยเหลือตนเองตามวัย (ขอความชว ยเหลือเปน – หิว,ฉ,ี่ อ,ึ
ปอนอาหารเขา ปาก, ใหความรวมมือในการแตง ตัว, เริม่ เรยี นรสู ่งิ ทีเ่ ปน อันตราย เชน ของรอ น, ทีส่ ูง ฯลฯ)

อภปิ รายผล
จากผลการศึกษา พบวา รูปแบบและแนวทางการทํางานที่ผานมาของมูลนิธิเด็กออนในสลัมฯ เปนการปฏิบัติงาน
เพ่ือการดูแลเด็กและครอบครัวท่ีใหความสําคัญกับการปฏิบัติงานใน 3 ระดับ ประกอบดวย 1) การเปลี่ยนแปลงรายบุคคล
(Individual change) 2) การเปล่ียนแปลงระดับกลุม (Group Change) และ3) คือ การเปล่ียนแปลงเชิงสถาบัน
(Institutionalization Change) ปจจุบันการปฏิบัติงานของมูลนิธิเด็กออนในสลัมฯ ดําเนินการใน 2 ระดับแรก ดวยงาน
บริการรายบุคคล ครอบครัว เปนการชวยเหลือเด็ก และครอบครัวท่ีประสบปญหา ดวยการเปดบานรับเล้ียงเด็ก การบริการ
กองทุนนม และระดับที่สอง คือ การสนับสนุนการปฏิบัติงานกลุม ดวยการสรางกลุมผูเลี้ยงเด็กท่ีเปนคนในชุมชน กลุม
อาสาสมคั รในชมุ ชนในการปกปอ งดูแลเดก็
ทงั้ น้ี งานทั้งสองระดับทม่ี ีการดําเนนิ การนั้น เปนการทาํ งานที่มีเปาหมายเพ่ือทําใหสังคมดํารงอยไู ด (Maintenance
Function) ดวยการศึกษาปญหาที่มีอยูในสังคมและพยายามท่ีจะแกไขปญหาสังคมในระดับตา งๆ ดวยการใหบริการ (Direct
Services) ตอบสนองตอ ความตองการของบุคคลในสงั คม หนา ท่เี บื้องตนน้ีถือปฏิบัติกันมาเปนเวลายาวนานและถกู มองวาเปน
บทบาทหลกั ในการปฏบิ ตั ิงานขององคก ร หนว ยงานตา งๆ ขณะท่อี กี บทบาทหน่ึงทม่ี ีความสาํ คญั และจําเปน คือบทบาทในการ
ทําใหเกิดความมัน่ คงและความสมานฉันทในสังคม (Social Stability and Cohesion) นับเปนหนาท่ีสําคัญท่ีหากคาดหวังให
เกิดการพึ่งพาตัวเองของผูคน ในการเปนผูนําปญหาที่พบไปสูการวางแผนและวางนโยบาย เพ่ือใหเกิดการเปลี่ยนแปลงท่ีจะ
นําไปสูสวัสดิภาพและสวัสดิการของประชาชนโดยรวมดีข้ึน (Advocacy and reform) หนาที่และบทบาทของผูรวมแสวงหา
ความรูทีต่ องธํารงบทบาทท้ังสองระดับใหป ระจกั ษแ กสังคมภายนอกน้นั มีความจาํ เปนในการเขาไปมสี วนในการผลกั ดันใหเกิด
การพัฒนาเพื่อการเปล่ียนแปลงในทุกระดับ สงผลใหภารกิจในการมีสวนรวมของผูเก่ียวของในระดับปฏิบัติการและนโยบาย
จาํ เปน ตองตระหนักเพ่อื ใหการสนับสนุน สง เสริมองคก ร หนวยงานผปู ฏิบัตงิ านกบั กลมุ ผูดอ ยโอกาสตา งๆ ในสงั คม เพ่ือนําไปสู
การเปลีย่ นแปลงท่ยี ่ังยนื โดยเช่ือวา การเปลยี่ นแปลงท่จี ะนาํ ไปสกู ารพัฒนาท่ียัง่ ยนื ไดนนั้ จะตองมีการเปลีย่ นแปลงท้งั 3 ระดับ

192

รายงานสบื เนื่องการสมั มนาวชิ าการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ี่ 62

การวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีสวนรวม เปนระดับหน่ึงของการวิจัยเชิงปฏิบัติการ (Carr & Kemmis, 1986) ผูวิจัยมี
สวนรวมในการวิจัยในลักษณะที่เปนความรวมมือกันท้ังผูวิจัยและผูรวมวิจัยตางมีสถานะท่ีเทาเทียมกันในการรวมคิด รวม
ปฏบิ ตั ิและรวมกันประเมนิ ผล

แผนชุมชนดวยวิจัยเชิงปฏิบัติการอยางมีสวนรวมเปนการเช่ือมโยง 2 เร่ืองเขาดวยกันคือ แนวคิด ซึ่งเปนการนํา
ทฤษฎี ไปสกู ารปฏบิ ตั ิไดจ ริง จากบนไปสูลาง ระดับรากหญา ผูปฏิบตั งิ านคอื นกั วจิ ยั (Practitioners as a Researcher) ซ่งึ อยู
ในชุมชนที่กําลังเผชิญสภาพการณการปฏิบัติงานท่ีเปนปญหาหรือขอสงสัยท่ีคลุมเครือไมกระจาง เปาหมายคือ 1) เพื่อ
แกปญหา และ 2) เพ่ือปรับปรุงการปฏิบัติงานแบบมืออาชีพ หัวใจสําคัญที่แฝงอยูในกระบวนการของการวิจัยปฏิบัติการคือ
การมีสวนรวม (Participation) และความรวมมือกัน (Collaboration) เพ่ือนําไปสูความเก่ียวพันกัน (Involvement) ของ
ผูเก่ียวของ (Participants) ในชุมชนที่ดําเนินการวิจัย การมีสวนรวมในการวิจัยปฏิบัติการคือ การรวมกันตระหนักในปญหา
วางแผน ตัดสินใจ ลงมือปฏิบัติ สองสะทอนตัวเอง และรูสึกเปนเจาของ เปนกระบวนการศึกษาคนควาแบบวิวัฒน ท่ีคอยๆ
พัฒนาขึ้นเปนลําดับจากจุดเล็กๆ ของคนกลุมหนึ่งในประเด็นปญหาท่ีไมใหญโตซับซอนเกินไปจุดเดนขอหนึ่งของการวิจัย
ปฏิบัติการคอื ผูปฏิบัติงานในฐานะนักวิจัยเมอ่ื ไดทําวิจัยแลว ผลวิจัยจะตอบสนองความตองการของตนเองทําใหอยากศกึ ษา
คนควาและปรบั ปรงุ พฒั นางานตอไป

ดวยรูปแบบของการวจิ ัยดังกลา วท่นี ักวิจัยมคี วามเก่ียวของในฐานะเปนผูมีสว นรวมในกิจกรรมสวนหนึ่งขององคการ
และการเปนนักวิจัย การดูแลเด็กปฐมวัยดว ยปฏิบัตกิ ารรวมกับชุมชน หนวยงานท่ีเก่ียวของท้ังในสว นองคกรพัฒนาเอกชนใน
พื้นท่ีในฐานะผูวิจัยรวมเพ่ือชวยกันแสวงหารูปแบบของการพัฒนาหรือหาวิธีการแกปญหา มีการพัฒนาความสํานึกในการ
วิเคราะหวิจารณของผูท ่ีเก่ียวของเพื่อปรับปรงุ สภาวะความเปนอยแู ละวถิ ีชีวติ ตลอดจนการเปล่ยี นแปลงสภาพโครงสรา งและ
ความสมั พันธพน้ื ฐานในสงั คมของตนเอง

บทเรยี นและขอ เสนอแนะ
การวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีสวนรวม (Participatory Action Research-PAR) เปนเครื่องมือในการปฏิบัติการรวม
เพื่อจัดทําแผนชุมชนเพื่อการดูแลเด็ก 0-5 ป ในชุมชนแออัด กรุงเทพมหานคร ภาคี 3 สวนประกอบดวย มูลนิธิเด็กออนใน
สลัมฯ ผูวิจัยในฐานะนักสังคมสงเคราะหผูปฏิบัติงานรวมกับองคกรและชุมชนท่ีเปดบานรับเล้ียเด็ก (บานที่สอง) ดวย
กระบวนการทํางานรวมภายใตโจทยข องมูลนิธิและชุมชนท่ีตอ งการคน หาแนวทางการพัฒนาเด็ก 0-5 ปในชุมชน โดยสมาชิก
ในชุมชน จากบทเรียนการทํางานรวมกัน คนพบกระบวนการจัดทําแผนชุมชนเพ่ือการดูแลเด็ก 0-5 ปโดยการมีสวนรวมของ
ชุมชน ปรากฏดังภาพทแ่ี สดงขัน้ ตอนการปฏบิ ตั งิ านและผลทไ่ี ดรับตามลาํ ดับ

193

รายงานสืบเน่อื งการสมั มนาวชิ าการเนอ่ื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปที่ 62

กระบวนการจัดทาํ แผนชมุ ชนเพอ่ื การดูแลเดก็ 0-5 ปโ ดยการมีสว นรวมของชุมชน
ชมุ ชน

บทเรียนการทาํ การจัดเวทชี ุมชน การสาํ รวจ/เก็บขอมลู
แผนการดูแลเด็ก ชุมชน
แผนชุมชนเพ่อื การดูแลเดก็
0-5 ป

มูลนิธเิ ด็กออ นในสลัมฯ นกั วิจัย

การจดั ทาํ ฐานขอ มลู ชมุ ชน การรวมคน หาอาสาสมคั ร
ดา นการดแู ลเด็ก 0-5 ป เพือ่ ทาํ หนา ที่ทีมวิจัยชุมชน

ขั้นแรก การสํารวจชุมชน เปนการทํางานรวมกันของนักวิจัยและเจาหนาที่ผูปฏิบัติงานชุมชนของมูลนิเด็กออนใน
สลมั ฯ โดยรว มกบั สมาชกิ ในชมุ ชนผเู ปด บา นรบั เล้ยี งเด็ก การสาํ รวจชมุ ชนครงั้ นี้เปนการรวมกนั สํารวจสถานการณป จจุบันของ
เดก็ ในชมุ ชน โดยเริ่มตน ที่เด็กเล็ก ท้ังน้ีรวมไปถงึ จาํ นวนแมต งั้ ทองในชุมชนและสถานการณก ารดูแลตัวเอง เพื่อรวบรวมขอมูล
ทเ่ี ปนปจ จบุ ันสําหรบั การเตรยี มนาํ เสนอในขั้นทีส่ องตอไป

ขนั้ ตอนท่สี อง การจัดเวทชี มุ ชน เปน การทาํ งานรว มกนั ของนกั วจิ ัยและเจา หนา ท่ผี ปู ฏิบตั งิ านชมุ ชนของมูลนิเด็กออ น
ในสลมั ฯ โดยรวมกับสมาชิกในชุมชนผเู ปดบา นรบั เลีย้ งเด็ก ซึ่งเปน ผรู วมงานในข้ันตอนแรก นําขอ มูลการสาํ รวจชุมชนที่คนพบ
มานําเสนอในเวทีชุมชน เพ่ือการรับรรู ว มกนั กําหนดเปา หมายการทํางานในข้ันตอนน้ีเพื่อรวมกันแสดงความคิดเห็นตอขอ มลู
เดก็ ทพี่ บในชมุ ชน โดยการเปดเวทกี ารพูดคยุ ในข้ันตอนน้ีจะมีสมาชิกท่ีเปนผูน ําชมุ ชน ผปู กครอง และอาสาสมคั รเดก็ ในชุมชน
เขา รว มสังเกตการณแ ละรว มแสดงความคิดเห็น

ขั้นตอนท่ีสาม การคนหาอาสาสมัครรวมทําแผนชุมชน เปนขั้นตอนท่ีดําเนินการควบคูไปกับการจัดเวทีชุมชนใน
ข้ันตอนที่ 2 ในข้ันตอนน้ีจะมีเปาหมายเพื่อคนหาผูสนใจรวมในการทํางานบนฐานขอมูลเด็กท่ีไดจากการสํารวจเบ้ืองตน
กาํ หนดบทบาทหนาทใี่ นการรวมคดิ วางแผน ลงมือปฏบิ ตั กิ าร ตดิ ตามประเมินผล และรวมถอดบทเรยี นการทาํ งานรวมกนั

ขั้นตอนที่ส่ี การอบรมอาสาสมัครเก็บขอมูลในชุมชน เปนการทํางานรวมกันของนักวิจัยและเจาหนาที่ผูปฏิบัติงาน
ชุมชนของมูลนิธิเด็กออนในสลัมฯ เพ่ืออบรมเชิงปฏิบัติการกับทีมอาสาสมัครท่ีอาสามาเขารวม ประกอบดวยกลุมเด็ก
ผูปกครอง และผูเปด บานรับเลยี้ งเดก็ ในชุมชน เพื่อรวมกันคัดเลอื กเคร่อื งมอื การทาํ งานในชุมชนของตวั เอง ข้ันตอนน้ีคํานึงถงึ
ประสบการณการทาํ งานของอาสาสมคั รทีเ่ คยดําเนินการในชมุ ชนตวั เองมาเปน ฐานในการปรบั ใช

ขั้นตอนท่ีหา การจัดทําฐานขอมูลชุมชนดานการดูแลเด็ก 0-5 ปในชุมชนโดยชุมชน จากขอมูลการสํารวจชุมชนใน
ขัน้ ตอนแรก อาสาสมคั รทีผ่ า นการอบรมรวมกันมีหนา ท่ีในการนําเครื่องมือตางๆ ไปทดลองใชในชมุ ชนตวั เอง โดยมีเปาหมายท่ี
ทุกชุมชนเสนอรวมกนั คอื ฐานขอมูลเดก็ เลก็ และแมท ตี่ ง้ั ครรภใ นชมุ ชนท่ีระบรุ ายละเอียดในมิตกิ าย จิต สงั คม รวมทั้งแนวทาง
การทํางานของตนเองเพอ่ื การดูแลคนกลุมนี้ทีส่ รา งการรบั รูร ว มกนั ของสมาชกิ อ่นื ๆ ในชมุ ชน

194

รายงานสืบเน่อื งการสัมมนาวชิ าการเนื่องในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปที่ 62

ข้ันตอนที่หก บทเรียนตนแบบในการจัดทําแผนการดูแลเด็ก 0-5 ป สําหรับชุมชนแออัด เปนการนําเสนอ
กระบวนการ ขั้นตอนและวิธกี ารไดมาซงึ่ ฐานขอ มลู ชุมชนที่อาสาสมคั รกลมุ ตางๆ ในแตละชุมชนมีการดําเนินการรวมกัน ดวย
การแลกเปล่ียนเรยี นรูของชุมชนทั้ง 3 กลุม รวมกับนักวิจัย เจาหนาท่ีผูปฏิบัติงานชุมชนของมูลนิธิเด็กออนในสลัมฯ เพื่อการ
เรยี นรูรวมกันในกระบวนการทาํ งานเพือ่ การจัดทําแผนการดแู ลเดก็ 0-5 ป โดยชมุ ชน

ดวยวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีสวนรวมที่เปนการผสมผสานความรูและวัตถุประสงคของนักวิจัยควบคูไปกับความ
ตองการความรูและประสบการณของภาครี วมอกี 2 ฝาย ทง้ั ในฐานะองคก รผปู ฏบิ ัติงานดานการดูแลกเดก็ ครอบครัวในชุมชน
แออัดมาเปนเวลายาวนาน มีประสบการณการทํางานรวมกับครอบครัวและชุมชนท่ีเด็กผูรับบริการดํารงอยู และภาคีรวม
ชุมชนที่มีบานรับเล้ียงเด็กเปดใหบริการ ท่ีสั่งสมประสบการณก ารเปดบานรับเลี้ยงเด็กในชุมชนของตัวเอง ปฏิบัติการและผล
ของการรวมกันดวยชุดประสบการณที่หลากหลาย เก่ียวของกับผูคนหลายฝายท่ีตางมีเปาหมายเพ่ือรว มแสวงหาแนวทางการ
พัฒนาเด็กเลก็ ในชุมชน โดยฐานชุมชน ความสัมพันธของสามฝายบรรจบกันดว ยแผนชุมชนที่นําเสนอชุดความรูในการพัฒนา
เดก็ 0-5 ป ท่มี ลี ักษณะเฉพาะ ภายใตบ ริบทชมุ ชนแออัด กรุงเทพมหานคร

ขอ เสนอแนะ
บทบาทกรุงเทพมหานคร
สนับสนุนทางเลือกสําหรับแนวทางการทํางานดูแลเด็กปฐมวัย (0-5 ป) ที่มีลักษณะเฉพาะของชุมชน สอดคลองกับ
ปญหาและความตองการของเด็ก ดวยกระบวนการมีสวนรวมของเครือขายกลุมตางๆ ทั้งในชุมชนและนอกชุมชนรวมกัน
กําหนดรปู แบบ แนวทาง กจิ กรรม บริการในการดแู ลเดก็ ในชุมชนทส่ี อดคลองกับบริบทของชุมชน
บทบาทมลู นิธเิ ด็กออนในสลัมฯ
สนับสนุนเครือขายชุมชนเพื่อการดูแลเด็กปฐมวัยในชุมชนท่ีระบบกิจกรรม บริการที่มีลักษณะเฉพาะตามความ
ตองการของแตละชุมชนในการปฏิบัติงานดูแลเด็กปฐมวยั (0-5 ป) ในชุมชนของตนเอง โดยการนาํ เสนอบทเรียนแนวทางการ
สงเสริมการมีสวนรวมของเครือขายชุมชนในการดูแลเด็กปฐมวัย สําหรับองคกร หนวยงานท้ังภาครัฐ ภาคเอกชน ชุมชน
สําหรบั แนวทางในการทาํ งานรวมกบั ชุมชนอื่นๆ ตอไป
บทบาทผูนําชมุ ชน
- การพัฒนาฐานขอ มูลเด็กปฐมวยั (0-5 ป) ที่เปน ปจจุบนั คลอบคลมุ เดก็ ทุกคนในชุมชน ทม่ี กี ารแยกกลมุ ตามสภาพ
ปญหา ความตองการ และมแี นวทางการจัดกิจกรรม บริการทส่ี อดคลอ ง โดยการรบั รรู วมกนั ของสมาชิกกลมุ ตา งๆ ทเ่ี ปน คนใน
ชุมชนและสมาชิกเครอื ขา ยการทาํ งานพฒั นาเด็ก
- จัดใหมีการทบทวนแผนชุมชนรวมกับคนในชุมชนเปน ประจาํ ตอเน่ือง เพื่อเปนการติดตามและสรา งแรงกระตนุ ใน
การดําเนนิ งานตามแผนและเปาหมายท่วี างไว
- การเขารวมทบทวนและนําเสนอแผน 3 ปของกรุงเทพมหานครที่กําหนดยุทธศาสตรการดูแลเด็กตามชวงวัย (0-
5ป) โดยการมีสว นรว มของชมุ ชน

195

รายงานสืบเน่อื งการสมั มนาวิชาการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปที่ 62

เอกสารอา งองิ
กรมการพฒั นาชมุ ชน. (2551). คูม ือแผนชุมชน ป 2551. กรุงเทพฯ.
จิราภรณ แผลงประพันธ : รวมพัฒนาเด็กปฐมวัยกอนจะสายเกินไป.สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย TDRI (2557).

หนังสอื พิมพกรงุ เทพธรุ กิจ.กรงุ เทพฯ.
จรุ ี วจิ ิตรวาทการ และคณะ. (2555). สามทศวรรษมูลนิธเิ ด็กออ นในสลมั ฯ: กรุงเทพฯ.
สํานกั สงเสริมและพัฒนาศกั ยภาพชุมชน. (2548). แผนชมุ ชน. กรงุ เทพฯ.
สํานักสงเสรมิ และพัฒนาศักยภาพชมุ ชน. (2548). แผนชุมชน : การไดม าและใชง านเพ่ือชุมชน. กรุงเทพฯ.
สํานักสง เสริมและพัฒนาศักยภาพชุมชน. (2550). แนวทางการพัฒนาคณุ ภาพแผนชมุ ชน. กรุงเทพฯ.
ประทีป วีระพัฒนนิรันดร. (2553). จากประชาคมสกู ารพัฒนาตําบลอยา งบรู ณาการ. กรุงเทพฯ.
ปว ย องึ้ ภากรณ. คณุ ภาพแหงชวี ติ ปฏทิ นิ แหง ความหวงั : จากครรภมารดาถงึ เชิงตะกอน (2542). โกมลคมี ทอง.กรุงเทพฯ.
เดวิด แมธิวส. (2541). จากปจเจกสูสาธารณะ : กระบวนการเสริมสรางชุมชนใหเขมแข็ง. กรุงเทพฯ: สถาบันชุมชนทองถ่ิน

พัฒนา.
ลดั ดา เหมาะสวุ รรณ(2547) และคณะ. สภาวะสุขภาพและสังคม.สาํ นกั งานกองทุนสนบั สนนุ การวจิ ยั . กรุงเทพฯ.
วรี ะวฒั น ปนนิตามยั . (2544). ผนู ําการเปล่ียนแปลง (Change Leader). กรุงเทพฯ: ธนาเพลส แอนด กราฟฟค.
สุรศักด์ิ อธิคมานนท และคณะ. บทเรียนการพัฒนาครอบครวั ชุมชน และสังคม เพื่อเผชิญปญหาวิกฤติของเดก็ และเยาวชน.

กรุงเทพฯ
สํานักงานคณะกรรมการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ. (2554). การศึกษาวิเคราะหปจจัยทางเศรษฐกิจ สังคมและ

วฒั นธรรมทสี่ นบั สนนุ ใหชมุ ชนเขมแข็ง. กรุงเทพฯ: สาํ นักงานคณะกรรมการพฒั นาเศรษฐกจิ และสังคมแหง ชาติ.
สํานกั งานพัฒนาชมุ ชนจังหวัดสกลนคร. (2553). แผนชมุ ชน. กรงุ เทพฯ. (เอกสาร)
สํานักพัฒนาและสงเสริมการบรหิ ารราชการจงั หวัด สป.มท. (2553). คูมือ แนวทางการเช่อื มโยงแผนพัฒนาใน

ระดบั พ้ืนท.ี่ กรงุ เทพฯ.
สาํ นกั เสรมิ สรางความเขมแข็ง. (2553). การบรู ณาการการขับเคลอื่ นแผนชมุ ชน. กรงุ เทพฯ.
สํานกั เสรมิ สรางความเขมแขง็ . (2553). สรุปแนวทางการสง เสรมิ กระบวนการแผนชุมชน. กรุงเทพฯ.

(เอกสารอดั สําเนา).
James J. Heckman (2000). Investing in the Very Young. University of Chicago.
Kemmis, S. and McTaggart, R. (1988). The Action Research Planner. Melbourne: Deakin University Press.
Wilfred Carr and Stephen Kemmis (1986). Becoming Critical Education, Knowledge and Action Research.

Deakin University.

196

รายงานสืบเนือ่ งการสัมมนาวิชาการเนื่องในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปที่ 62

การติดตามผลการเขาถึงชอ งทางการใหบริการของศนู ยชว ยเหลือสงั คม OSCC
ตามภารกจิ ของสาํ นกั งานพัฒนาสังคมและความมนั่ คงของมนษุ ย จงั หวัดนครราชสีมา1
The Follow Up of the Access to the Service Channels of the One Stop Crisis Center
(OSCC) according to the Missions of the Office of Social Development

and Human Security, Nakhon Ratchasima Province

รัตนา มศี ิล2
Rattana Meesil3

Abstract
This study aims at examining the results, problems, obstacles, and guidelines for improving access
to the OSCC services. This study is a survey research study which data were collected by questionnaires
from 150 users of the four channels: 1) self-reports to the government’s and network’s members across
the country (i.e. walk in), 2) website (www.osccthailand.go.th), 3) hotline: 1300, and 4) Mobile Application
(www.osccthailand.go.th/app). Data were analyzed by using the statistical package for social science or
SPSS. The findings reveal that fifty three point three percent of the samples were female. Thirty four percent
of them were 46 – 59 years. Forty two point seven percent of them were married.
Twenty eight point seven percent of them were uneducated. Sixty six percent of them were
employees. Thirty three point three of them earned 5,000 – 10,000 baht. Twenty eight point seven of them
lived in Muang District, Nakhon Ratchasima Province. Seventy point seven percent of them used the services
for one time. Forty one point three of them accessed to the services through hot line: 1300. Thirty four
point seven percent of them accessed to the services through their communities’ or local leaders or
neighbors. Fifty six percent of them were communicators and reporters of events or clues. Forty five point
three of them had social problems in terms of job and income. The levels of accessing to the service
channels were high. The average access level is at 3.83. In specific terms, it was found that the average
access level after following up the service channels was high or 3.91. That before the follow up was also
high or 3.76. Regarding the problems and obstacles for accessing the service channels, the access level was
moderate or 3.38. In specific terms, it was found that the average access level was high or 3.85 in terms of
user. That was high or 3.43 in terms of organization. That was high or 3.28 in terms of officer. That was
moderate or 2.99 in terms of channel. In general, the average level of the guidelines for developing the
access to the service channels is high or 3.85. In specific terms, it was found that that is high or 3.85 in
terms of service. That is high or 3.85 in terms of officers.
The suggestions are that the policy system from this study are as follows. In practical perspective
The standards of the services should be set. The services should be provided by the officers for 24 hours.

1 เปนสวนหนึ่งของสารนิพนธ เร่ือง การติดตามผลการเขาถึงชองทางการใหบริการของศูนยชวยเหลือสงั คม OSCC ตามภารกิจของสํานักงานพัฒนาสังคมและความมั่นคงของ
มนุษย จงั หวัดนครราชสีมา
2 นกั ศกึ ษาปริญญาโท คณะสังคมสงเคราะหศาสตร มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร
3 Faculty of Social Administration, Thammasat University, Thailand

197

รายงานสืบเนอื่ งการสมั มนาวชิ าการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท่ี 62

The unnecessary processes of the services should be eliminated or shortened. Opportunities should be
provided to the officers to reflect their thoughts or problems from their duties. The personnel should be
continuously prepared and they should be the knowledge and skills for providing the services.
Keywords : the follow-up of the access to services, the problems and obstacles from accessingto the

services, the access to the service channels, the guidelines for developing the accessto the
services.

บทคดั ยอ
การศึกษาเรื่อง การติดตามผลการเขาถึงชองทางการใหบริการของศูนยชวยเหลือสังคม OSCC ตามภารกิจของ
สํานักงานพัฒนาสังคมและความม่ันคงของมนุษยจังหวัดนครราชสีมา มีวัตถุประสงคเพ่ือศึกษาการติดตามผล ศึกษาปญหา
อุปสรรค และศึกษาแนวทางการพัฒนาการเขาถึงชองทางการใหบริการของ ศูนยชวยเหลือสังคม OSCC ตามภารกิจของ
สํานักงานพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษยจังหวัดนครราชสีมา การศึกษาคร้ังน้ีเปนการศึกษาเชิงสํารวจ (Survey
Research) โดยใชแบบสอบถาม เก็บขอมูลจากผูเขาใชบริการใน 4 ชองทางของศูนยชวยเหลือสังคม OSCC ซึ่งไดแก 1.แจง
ดว ยตวั เองโดยตรงทส่ี ว นราชการและภาคเี ครอื ขาย ทว่ั ประเทศ (Walk in) 2.เว็บไซต (www.osccthailand.go.th) 3.ฮอตไลน
1300 4. Mobile Application (www.osccthailand.go.th/app) จาํ นวน 150 คน การวิเคราะหข อ มูล ใชโปรแกรมสาํ เรจ็ รปู
ทางสถิติการวจิ ยั ทางสังคมศาสตร (Statistical Package for Social Science หรอื SPSS)
ผลการศึกษาพบวา กลุมตัวอยางรอยละ 53.3 เปนเพศหญิง รอยละ 34.0 มีอายุระหวาง 46-59 ป รอยละ 42.7 มี
สถานภาพท่ีสมรสแลว รอยละ 28.7 ไมไดเรียน รอยละ 66.0 ประกอบอาชีพรับจาง รอยละ 33.3 มีรายได 5,000 – 10,000
บาท รอยละ 28.7 ผูใชบริการมภี มู ิลําเนาอยูในอําเภอเมืองนครราชสมี า รอยละ 70.7 มีจํานวนครง้ั ที่มาใชบริการ 1 คร้ัง รอย
ละ 41.3 มีชองทางการติดตอเขารับบริการทาง Hot line : 1300 รอยละ 34.7 มีชองทางการเขารับบริการทางผูนําชุมชน/
ทองถ่ิน/เพ่ือนบานสวนใหญกลุมตัวอยาง รอยละ 56.0 เปนผูติดตอและผูแจงเหตุ/เบาะแส และรอยละ 45.3 มีปญหาทาง
สังคมดานการมีงานทําและรายได ซ่ึงการติดตามผลการเขาถึงชองทางการใหบริการของศูนยชวยเหลอื สังคม OSCC ภาพรวม
อยูในระดับมาก มีคาเฉล่ีย 3.83 เม่ือพิจารณาในรายประเด็น พบวา หลังการติดตามผลการเขาถึงชองทางการใหบริการของ
ศูนยชวยเหลือสงั คม OSCC อยูในระดับมากมีคาเฉล่ีย 3.91 และกอนการตดิ ตามผลการเขา ถึงชองทางการใหบริการของศนู ย
ชวยเหลือสังคม OSCC อยูในระดับมากมีคาเฉล่ีย 3.76 ในสวนของปญหาอุปสรรคการเขาถึงชองทางการใหบริการของศูนย
ชวยเหลือสงั คม OSCC ภาพรวมอยใู นระดับปานกลางมีคา เฉลย่ี 3.38 เม่ือพิจารณาในรายประเด็น พบวา ดานผูใชบริการ อยู
ในระดับมากมีคาเฉล่ีย 3.85 ดานหนวยงาน อยูในระดับมากมีคาเฉล่ีย 3.43 ดานเจาหนาที่ผูปฏิบัติงาน อยูในระดับมากมี
คาเฉล่ีย 3.28 และดา นชอ งทางการใหบ ริการ อยใู นระดับปานกลางมคี าเฉลี่ย 2.99 และแนวทางการพฒั นาการเขา ถงึ ชองทาง
การใหบริการของศูนยชวยเหลือสังคม OSCC ภาพรวมอยูในระดับมากมีคาเฉลี่ย 3.85 เมื่อพิจารณาในรายประเด็น พบวา
ดา นการใหบริการ อยใู นระดับมากมีคาเฉลี่ย 3.85 และดา นเจา หนา ท่ี อยูใ นระดับมากมคี าเฉล่ีย 3.85
ขอ เสนอแนะจากการศกึ ษาในคร้งั นี้ ระดับนโยบาย จัดทาํ มาตรฐานกลางในการใหบริการของ OSCC ศูนยช วยเหลือ
สังคม ระดับปฏิบัติการ ศูนยชวยเหลือสังคม OSCC ควรมีการกํากับดูแลใหมีเจาหนาที่ในการใหบริการตลอด 24 ชั่วโมง ลด
ระยะเวลาหรือขั้นตอนที่ไมจําเปนในการใหบริการของศูนยชวยเหลอื สังคม OSCC เปดโอกาสใหผูปฏิบัติงานไดสะทอนความ
คิดเหน็ /ปญ หาจากการปฏิบัติงาน และเตรียมบุคลากรใหม อี งคค วามรู มีทกั ษะในการใหบ ริการอยา งตอเน่อื ง
คาํ สาํ คญั : การตดิ ตามผลการเขาถึงบริการ, ปญ หาและอปุ สรรคในการเขา ถงึ บริการ, การเขา ถงึ ชองทางการใหบรกิ าร,
แนวทางการพฒั นาการเขา ถึงชองทางการใหบรกิ าร

บทนํา

198