หนังสือรวมบทความ Proceedings สถาปนาคณะ 62 ปี

รายงานสืบเนือ่ งการสมั มนาวิชาการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ี่ 62

กรรมมากําหนด “ความเปนอ่ืน” และกําหนดตําแหนงแหงท่ีใหไปอยูชายขอบ ตองเผชิญกับขอจํากัดอันโหดรายนานัปการ
จากการไดรับโอกาสที่แตกตางกัน ท้ังโอกาสจากการทาํ งานท่ีดี โอกาสท่ีจะมชี ีวิตทีส่ ะดวกสบาย และโอกาสท่ีจะไดร บั การยก
ยองนับถอื
2. แนวคดิ ความรนุ แรงเชงิ โครงสรางและเชิงสัญลกั ษณ

ความรนุ แรงเชิงโครงสราง หมายถึง ความรุนแรงหรอื ความทกุ ขท ่เี กดิ จากการกระทาํ ของโครงสรา งสงั คมหรอื สถาบนั
ผลิตซํ้าความไมเปนธรรมและความดอยโอกาสใหกับคนบางกลุม เชน แมเล้ียงเด่ียวชนช้ันลาง ที่ตองเผชิญกับขอจํากัด
นานปั การทีท่ าํ ใหออนแอ หรือสูญเสยี ศักยภาพและโอกาสในการพฒั นาตวั เอง ขอจาํ กัดดังกลาว พบไดใ นระบบเศรษฐกิจ หรือ
นโยบายรัฐ ท่ีเกิดจากอคติ คานิยม และวัฒนธรรม ครอบงํา ที่เนนการตัดสินและลงโทษบุคคลท่ีมีพฤติกรรมไมสอดคลองกับ
บรรทดั ฐานของสังคมทบ่ี อกวา “ถูกตอง” และ “ดีงาม” แมเ ลีย้ งเดยี่ วชนชั้นลา งทีถ่ กู โครงสรา งสถาบันกระทําความรนุ แรง จะ
ไมส ามารถกําหนดชะตาชีวิตตนเองได อกี ทงั้ เปราะบางท่ีจะถูกกระทําความรนุ แรงซาํ้ ซาก

ความรุนแรงเชิงสถาบัน เปนสวนหนึ่งของความรุนแรงเชิงสัญลักษณ ท่ีเปนความรุนแรงแบบสภุ าพออนโยน เพราะ
เปน วถิ ีชวี ติ ในวัฒนธรรม หรอื เปน ความรูที่เราคุนชนิ ทําใหเ รามองไมเ หน็ ความรนุ แรง แตเกิดผลกระทบสูงสุด โดยมนษุ ยต างมี
สวนรวมในการผลิต ผลิตซํ้า และใชความรุนแรงในรูปแบบนี้ตอคนอ่ืน ทั้งแบบรูตัวและไมรูตัว (Pierre Bourdieu, et.,al,
2000) โดยความรุนแรงเชงิ สัญลักษณ มักไดร ับการสนบั สนนุ ใหเกิดความรนุ แรงเชิงโครงสราง เชน การปฏเิ สธ การกีดกัน และ
การเลือกปฏิบตั ิ

แนวคิดความรุนแรงเชิงโครงสรางและเชิงสัญลักษณ นํามาอธิบายการธํารงภาวะชายขอบของแมเล้ียงเด่ียวชนชั้น
ลาง ไดวา แมเลี้ยงเด่ียวชนชั้นลางเผชิญกับอคติ คานิยม และวัฒนธรรมท่ีเนนตัดสินและลงโทษบุคคลที่มีพฤติกรรมไม
สอดคลองกับบรรทัดฐานของสังคม เน่ืองจากถูกโครงสรางสังคมกระทําความรุนแรง แตเปนความรุนแรงแบบละมุนละมอม
มองไมเห็นความรุนแรง เชน การเลือกปฏิบัติตอ กลุมคนดอยโอกาส การกีดกนั คนยากจน แมเล้ียงเดีย่ วชนชั้นลาง ไมใหเขา ถงึ
แหลงเงินกูของรัฐเน่ืองจากมองวาไมสามารถนําเงินมาใชคืนได จึงสูญเสียศักยภาพและโอกาสในการพัฒนาตัวเอง อีกท้ัง
เปราะบางท่จี ะถูกกระทําความรุนแรงซ้ําซาก
3. แนวคดิ การปกครองจิตสาํ นึก (governmentality)

การอธิบายเรื่องแนวคิดการปกครองจิตสํานึก ที่มีความสอดคลองกับแนวคิดความรุนแรงโครงสรางและเชิง
สัญลักษณ ที่เช่ือวา รัฐในยุคหลังสมัยใหม ไมไดทําใหประชากรเชื่อฟงโดยการใชกําลังหรืออาวุธ ควบคุมแบบตรงๆ แตใช
อํานาจผานการสรางความรูเพ่ือควบคุมประชากรท่ีเปนสมาชิกของสังคม ใหเรียนรู และรับเอากฎเกณฑ ระเบียบ คานิยม
ความประพฤติ ระบบคณุ คา (norms and values) ชดุ ตางๆ ท่สี ังคมกําหนดไวไปปฏบิ ตั ใิ หเ ขา กบั สงั คมไดอยางถูกตอง ความรู
ดงั กลา วทาํ ใหป จ เจกบุคคลตอ งควบคมุ ตนเอง (self regulation) และมีวนิ ัยในตนเอง (self discipline) เพ่อื ใหม พี ฤตกิ รรมอยู
ในกรอบท่ีรัฐตอ งการ ซงึ่ พฤตกิ รรมแบบนไ้ี มไดเ กดิ จากสญั ชาตญาณ แตเ ปนพฤติกรรมทต่ี กอยูภ ายใตอํานาจของความรูทฝี่ ง อยู
ในระดับจติ สํานึก (Foucalt, 1980; 1991)

แนวคิดการปกครองจติ สํานกึ นํามาอธบิ ายการธาํ รงภาวะชายขอบของแมเ ลยี้ งเดยี่ วชนชน้ั ลาง ไดว า แมเ ลีย้ งเด่ียวชน
ชนั้ ลา งถกู โครงสรา งสงั คมกระทําความรนุ แรงเชงิ โครงสรางและเชงิ สญั ลกั ษณในรปู ของความสภุ าพออนโยนทผ่ี สมคนุ ชินไปกับ
ชีวิต ซ่ึงการกระทําเชน นเี้ ปนพฤติกรรมท่ไี มไดเกดิ จากสัญชาตญาณของมนุษย แตเ ปนพฤติกรรมท่ีอยภู ายใตอ ํานาจของความรู
ทีฝ่ ง อยใู นระดับจติ สาํ นกึ ท่ที ุกคนปฏิบัตแิ ละยอมรบั โดยไมคิดโตแยง
4. แนวคดิ มลทินประทบั
มลทินประทับ คือเครื่องหมายแหงตราบาปท่ีสังคมประทับตราบุคคล อันเนื่องมาจากความผิดปกติทางรางกายหรือการมี
พฤติกรรมเบี่ยงเบนไปจากมาตรฐานของสังคม (พจนานุกรมศัพทสังคมวิทยา, 2549) สวนกอฟแมน (Goffman) อธิบายวา
มลทินประทับ คือคุณลักษณะทางรางกายหรือสังคมท่ีลดทอนคุณคาของอัตลักษณทางสังคมของบุคคล ทําใหไมไดรับการ
ยอมรับอยา งเต็มท่ี (Goffman, 1963: 1-2) ซึ่งเปนปรากฏการณที่เกดิ ขึ้นพรอ มๆ กบั การตตี รา (Labeling) การสรางภาพเหมา

99

รายงานสบื เนอ่ื งการสมั มนาวิชาการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ่ี 62

รวม (stereotype) การแบงแยก (separation) การสูญเสียสถานภาพ (status loss) และการเลือกปฏิบัติ (discrimination)
(Link & Phelan, 2001 อางถึงใน กติ ติพัฒน นนทะปม ทดุลย, 2558)

ในสังคมรว มสมยั คาํ วา มลทินประทับ เปนคําท่มี ีความหมายในเชงิ ลบ ผถู ูกมลทินประทบั จะมีความรูส ึกตอ ตนเองวา
เปนคนท่ีดอยคา เปนคนทไี่ รค วามสามารถ สังคมไมย อมรบั ทําใหบคุ คลผูนนั้ เกิดความไมม ่นั ใจในตนเอง เกดิ ความรสู ึกหดหู ไม
กลา เผชิญหนากับสังคม ซง่ึ บอยครั้งมลทนิ ประทับถูกตราใหก ับบุคคลผูซ่ึงมีแตความลม เหลวในชีวิต คนท่มี ีปมดอย หรอื คนทีม่ ี
ความพกิ าร (Goffman, 1963: 1-2)

แนวคดิ มลทินประทับ นาํ มาอธบิ ายการธํารงภาวะชายขอบของแมเ ล้ียงเดยี่ วชนชั้นลา ง ไดว า แมเลี้ยงเดีย่ วชนชัน้ ลาง
ถูกกลุมคนในสงั คมท่ีมคี วามสัมพันธอ ันสลบั ซับซอ น และหลากหลาย ใชอํานาจทม่ี ีอยูเหนือผูอ่ืน พิพากษาใหถ กู มลทนิ ประทับ
อันเนื่องมาจากการมีพฤติกรรมเบ่ียงเบนไปจากมาตรฐานของสังคม ทําใหทําใหแมเล้ียงเด่ียวชนช้ันลางเกิดความไมม่ันใจใน
ตนเอง และไมไดรบั การยอมรับจากสังคม

กรอบแนวคดิ การสลายมลทนิ ประทบั เพือ่ สรา งเสริมพลงั อาํ นาจเชิงบวก
1. วาทกรรมเรื่องอํานาจและความรู

วาทกรรมเร่ืองอํานาจและความรู (power and knowledge) อํานาจ หมายถึง อํานาจในการประกอบสรา งความรู
อาํ นาจในการครอบงาํ ควบคมุ กํากับ เก็บกด ปด กน้ั ซ่งึ มมี นุษยเ ปน ทั้งผูกระทาํ และผูถูกกระทํา อํานาจมีอยูแ ละหายไปจากใน
ทุกสวนของสังคม มันเลื่อนไหลไปมาเพื่อจัดการตัวเองใหกลายเปนความรูไดดวยการผลิตสรางความหมายและผลิตซ้ําให
กลายเปนบรรทัดฐานหรือ ธรรมเนียมในสงั คม ฟูโกต เสนอวา อํานาจมีอยทู ุกที่ในสงั คม อํานาจถูกผลิตจากชวงขณะหนง่ึ ไปสู
อีกชวงขณะหน่ึง ในทุกๆ จุด อํานาจอยูในทุกที่และทุกๆ แหง โดยมองวาตัวตนเปนผลผลิตที่ที่เกิดจาก ภาษา วาทกรรม ผล
พวงของปฏิบัตกิ าร และความสัมพนั ธเ ชิงอาํ นาจ ท่เี ปนตัวกําหนดตาํ แหนงแหงทขี่ องปจเจกบคุ คลท่เี ผชิญหนาอยูในการดําเนิน
ชวี ติ ประจําวัน ตวั ตนยังมีความเปนพหุลกั ษณท ่ีแตกเปน สวนยอ ย ซึ่งสามารถผันแปรไปตามสภาวการณทางสงั คม ตําแหนงใน
สังคม และพลังใตสํานึกตัวตน จนกอใหเกิดเปนอัตลักษณของปจเจก หรือกลุมปจเจกข้ึนมา (เชษฐา พวงหัตถ,2548: 76) ซ่ึง
แทจริงแลวเปนความเปนตัวตนหรือเอกลักษณของปจเจกซึ่งเปนผูกระทําการ ผูถูกกระทําการ ถูกกําหนดจากโครงสรางทาง
สังคม

วาทกรรมเรอื่ งอาํ นาจและความรู นาํ มาอธบิ ายการการสรางเสรมิ หลังอํานาจเชิงบวกของแมเ ลีย้ งเด่ียวชนชน้ั ลาง ได
วา การธํารงภาวะชายขอบของแมเ ลีย้ งเด่ยี วชนชนั้ ลา งไมจาํ เปนตองเปน ธํารงภาวะชายขอบเสมอไป เน่อื งจากแมเลี้ยงเดยี่ วชน
ชั้นลาง สามารถใครครวญตรึกตรองสะทอนคิด (reflexive) และคอยติดตามดูเงื่อนไขเชิงโครงสรางอยูตลอดเวลา แมเลี้ยง
เด่ียวชนช้ันลาง จึงสามารถเปลี่ยนการกระทําของตน ใหเขากับการเปลี่ยนแปลงอยูตลอดเวลา โดยเชื่อมั่นในพลังอํานาจของ
ตนเอง จึงพยายามตอสู-ตอ รองกับส่งิ ท่ถี กู โครงสรา งสงั คมกระทําความรนุ แรงใหในหลายรปู แบบ เพื่อใหไ มเปน ผถู ูกกระทํา แต
เปนผูกระทาํ การ ท้ังตองการส่ือสารเพอ่ื ทําความเขาใจรว มกันในสงั คมวา แมเลีย้ งเดี่ยวชนช้นั ลา งจะกา วเดนิ ไปขางหนาดว ยกนั
ไปสูสังคมของสมาชิกที่อาจจะมีความแตกตางแตสวยงาม เทาเทียม และเปนธรรม โดยท่ีไมตองยึดโยงอยูกับความเปนชาย
ขอบอกี ตอ ไป

2. แนวคดิ เรอื่ งอตั ลกั ษณ
อัตลักษณเกิดจากการสรางข้ึนทางสังคม โดยแบงอัตลักษณได สองสวน สวนแรกคืออัตลักษณสวนบุคคล (Actual

Social Identify) สังคมสรางขึ้นโดยการนําเอาพฤติกรรมที่เบี่ยงเบน มาประทับมลทิน เพ่ือแสดงอัตลักษณที่ตางจากคนอ่ืน
เชน การปดปายกับบุคคลท่ีมีลักษณะเบี่ยงเบนหรือผิดปกติ เปนตน อัตลักษณสวนที่สอง คือ อัตลักษณทางสังคม (Virtual
Social Identify) คือตัวกําหนดนําทางสังคม เชน เพศ การศึกษา ชาติพันธุ ศาสนา ท่ีอยูอาศัย เปนตน จากนั้นสังคมจะนํา

100

รายงานสบื เนือ่ งการสมั มนาวชิ าการเนอ่ื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท่ี 62

ตัวกําหนดเหลานี้มาจัดวางตําแหนง บทบาทและพ้ืนท่ีใหกับอัตลักษณเปนหมวดหมู เชน เพศชาย/เพศหญิง คนดํา/คนขาว
สมรส/ หยา-แยก เปน ตน (Goffman, 1963)

ในชวงเวลาของการดําเนินชีวิตใหเปนไปตามปกติ อัตลักษณของบุคคลกับอัตลักษณทางสังคม มีการปะทะสังสรรค
กันตลอดเวลา ในกระบวนการปฏสิ มั พันธระหวางอัตลักษณสองดานนั้น อัตลักษณสวนบุคคล มีพลังอํานาจในการสรางกลไก
ของการแลกเปลยี่ นตอรอง เพอื่ ปกปอ งและขยายพนื้ ทต่ี ัวตนท่ีเปนอสิ ระใหก บั บคุ คล ในทางตรงกนั ขามเมือ่ การดาํ เนนิ ชีวติ ของ
บคุ คลไดสดดุ ลง โดยการเลิกทาง/แยกกนั อยกู บั คสู มรส กระบวนการคิดถงึ อัตมโนทัศนในบทบาทปกตเิ ร่มิ เปลย่ี นเปน อตั ลกั ษณ
ที่อาจถูกมลทนิ ประทบั ได (Goffman, 1963)

Anthony Giddens ไดกลาววา “อัตลักษณสวนบุคคลและอตั ลักษณทางสังคมเปรยี บเสมอื นเหรียญสองดาน” โดย
ปจ เจกบคุ คลเปน ผูท่ซี มึ ซับรับเอามาจากโครงสรางทางสังคม เชน ครอบครัว สถานศกึ ษา ชมุ ชน ท่ีจะหลอหลอมใหตนเองมอี ัต
ลักษณข้ึนมา (Scheper-Hughes and Lock , 1987: 15) ซึ่ง Giddens เสนอวาอัตลักษณของบุคคลเกิดจาก agency/
action หรือ structure ที่มีสองลักษณะอยูภายใน กลาวคือ structure มีความสัมพันธแนบแนนกับ agency/action มโน
ทัศนทั้งสองน้ีถูกเช่ือมใหเปนอันหนึ่งอันเดียวกัน โดยผานปฏิบัติการทางสังคม ท่ีพวกเขาไดดํารงชีวิตอยู (เชษฐา พวงหัตถ,
2548: 98-99) ความเปนตัวตนหรือเอกลักษณของปจเจก ซ่ึงเปนผูกระทําการ ผูถูกกระทําการ ถูกกําหนดจากโครงสรางทาง
สังคม

ฟูโกต (Foucault) มองวาตวั ตนเปน ผลผลติ ทีท่ เี่ กดิ จาก ภาษาและวาทกรรม และเกดิ จากผลพวงของปฏิบัตกิ ารและ
ความสัมพันธเชิงอํานาจที่เปนตัวกําหนดตําแหนงแหงที่ของปจเจกบุคคลที่เผชิญหนาอยูในการดําเนินชีวิตประจําวันของตน
ตัวตนยงั มคี วามเปนพหลุ ักษณท ่ีแตกเปนสวนยอย ซึ่งสามารถผันแปรไปตามสภาวการณทางสังคม ตําแหนง ในสงั คม และพลัง
ใตสาํ นกึ ตวั ตน จนกอ ใหเ กิดเปน อตั ลักษณข องปจ เจก หรือกลุมปจ เจกขนึ้ มา (เชษฐา พวงหัตถ, 2548: 76)

แนวคิดเรื่องอัตลักษณ นํามาอธิบายการการสรางเสริมพลังอํานาจเชิงบวกของแมเล้ียงเดี่ยวชนชั้นลาง ไดวา การ
ธํารงภาวะชายขอบของแมเล้ยี งเด่ียวชนชั้นลา ง เปนบุคคลทีถ่ ูกกําหนดมาจากสังคม ถูกจัดตําแหนงแหงที่ในสังคมวามสี ถานะ
เปนอ่ืน โดยมีวาทกรรมชายเปนใหญ ครอบครัวสมบูรณ ความสัมพันธระหวางชนช้ัน และผูสูงอายุ มาสรางเสนแบงระหวาง
การมีพฤติกรรมปกติและเบีย่ งเบนไปจากสงั คม ซึ่งหมายความวา คนในสังคมคอื ผูมีอาํ นาจในการกําหนดสราง มลทินประทบั
ขณะท่ีแมเล้ียงเดี่ยวชนชั้นลางเองก็รับรูตัวตนตามอัตลักษณท่ีสังคมกําหนดสรางจากการมีปฏิสัมพันธกับคนรอบขาง ใหมีอัต
ลกั ษณเปน ของตนเองอยางเปน พหลุ กั ษณ ไมว าจะอัตลักษณข องแมทด่ี ี อตั ลกั ษณข องผหู ญิงที่ดี อตั ลักษณข องเมียที่ดี แมเ ล้ียง
เดี่ยวชนชั้นลางจึงกอรางสรางอัตลกั ษณใ หมขึ้น เร่ิมต้ังแตการรับรูวาตองเลกิ กับสามี การถูกมลทินประทับ การขัดขืนตอตา น
และตอรองในอัตลักษณ โดยการสรางคุณคาใหแ กชีวิต การมองบวก เพื่อใหเกิดความมั่นคงเชิงภววิทยา ในการดําเนนิ ชวี ติ อยู
รว มกับคนสว นใหญในสงั คมได
3. ทฤษฎปี ฏบิ ตั ิการทางภาษาผา นการสอ่ื สาร (Communicative Action)

อธิบายการวิเคราะหสังคมโดยใชเกณฑ “ความมีเหตุผล (Rationalization)” และ “ปฏิบัติการทางภาษาผานการ
สือ่ สาร (Communicative action)” ทที่ ําใหค วามเปน ตัวตน (selfhood) เกดิ ขึ้น เน่ืองจากคนท่ีตอ งการเสรภี าพนัน้ ตองเปน
คนที่ตระหนกั ในความเปนตัวของตัวเองกอน ซึง่ ผูค นสามารถใชภ าษาเพ่อื การสื่อสารและอภิปราย ถกเถียงกันอยางเสรีในพน้ื ท่ี
สาธารณะ (Public Square) ภาษาจงึ เปรยี บเสมอื นเคร่อื งมือในการปลดปลอ ย (Emancipation) มนุษยเ พื่อไปสกู ารมเี สรภี าพ
หรือพัฒนาศักยภาพท่อี ยูบนฐานของความเปนเหตเุ ปน ผลภายใตการส่อื สารทีม่ ีประสิทธิภาพ (Habermas, 1986, 1987a)
ทฤษฎีปฏิบัติการทางภาษาผานการส่ือสาร นํามาอธิบายการสลายมลทินประทับของแมเล้ียงเด่ียวชนช้ันลาง ไดวา แมเลี้ยง
เด่ียวชนชั้นลางสามารถใชภาษาเพ่ือการสื่อสาร ในพื้นที่สาธารณะที่หลากหลาย ท่ีจะทําใหความเปนตัวตนเกิดขึ้น โดยการ
ส่อื สารเรื่องการพฒั นาตวั เองใหสามารถมีอํานาจ สามารถเขา ถงึ ทรพั ยากร และสามารถควบคุมชีวติ ของตนเองได แตก ารท่แี ม
เล้ยี งเด่ียวชนช้นั ลาง จะมีอาํ นาจได ตองมคี วามสามารถในการดําเนนิ การใหบรรลเุ ปาหมายสูงสดุ ทีต่ ง้ั ไวด วย เชน แมเล้ยี งเดยี่ ว
ชนชั้นลางหลายทาน แสดงใหเห็นถึงความมีอํานาจและเสรีภาพในการเลอื กซื้อสินคาและบริการจากตลาดมาการดูแลสมาชิก

101

รายงานสบื เน่อื งการสมั มนาวชิ าการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ี่ 62

ในครอบครัวใหกินอ่ิมนอนหลับได ทําใหคนในสังคมมองเห็นตัวตนของพวกเธอ ซึ่งเปนผลมากจากการที่แมเลี้ยงเดี่ยวชนช้ัน
ลา ง มีเปาหมายที่ต้งั ไว
4. แนวคิดความม่นั คงเชิงภววทิ ยาของ Giddens

ในสภาวะสมัยใหม แมเลี้ยงเด่ียวชนชั้นลาง มีแนวโนมท่ีจะตระหนักถึงตนเองมากข้ึน เปนสภาพจิตใจท่ีเกี่ยวของกับ
การมมี ุมมองเชงิ บวก โดยจะคาํ นึงถงึ โอกาส หรอื ความอยูรอดในการดาํ รงชีวิต เปน มุมมองการวิเคราะหถงึ ความปลอดภยั ในแง
ความเปนจริง (Ontological security) ซ่ึงปรัชญาเชิงภววิทยา (Ontology) อธิบายส่ิงทดี่ ํารงอยู/การมอี ยูจรงิ ของสรรพสง่ิ วา
มนุษยมีความตองการพ้ืนฐานท่ีจะรูสกึ ปลอดภัยในปจจัยตางๆ ของการดํารงชีวิตในสภาพแวดลอมรอบตวั ท่ีตองอยทู ามกลาง
ความไมมั่นคงปลอดภัย และความไมแนนอนตอสถานการณท่ีตองอยูดวยความหวาดกลัว ซ่ึงเปนความหวาดกลัวจากความ
ยากลําบากในการทําหนา ที่ ในชวี ติ ประจาํ วัน เพื่อใหส ามารถทาํ งาน และดํารงชวี ติ อยูในสงั คมได ซึ่งเปนสวนหน่ึงในการดําเนนิ
ชวี ิตประจาํ วนั (Giddens, 1991)

แนวคิดความม่ันคงทางภววิทยา อธิบายวา แมเล้ียงเดี่ยวชนชั้นลางในสภาวะสมัยใหม ดํารงชีวิตในสภาพแวดลอม
รอบตัวทามกลางความคลมุ เครือพรา มวั ของเหตุการณท่ีไมอาจพยากรณห รือคาดเดาได ตองเผชิญกับการเปล่ยี นแปลงทง้ั ดาน
เศรษฐกิจ สังคมและการเมืองอยางรวดเร็ว ผนวกกับความกาวหนาของเทคโนโลยี ไดกลายเปนปรากฏการณที่เกิดขึ้น เปน
บริบททางสังคมซ่ึงเอื้อใหแมเลี้ยงเดี่ยวชนชั้นลางเลือกกระทําการตางๆ มากมาย เพ่ือเปนทางเลือกในวิถีการดําเนินชีวิต
(Lifestyle) ซึ่งมีความสําคัญตอการสรางตัวตน ตลอดจนการดําเนินกิจกรรมตางๆ ในชีวิตประจําวัน (Giddens, 1991) แม
เลี้ยงเดี่ยวชนช้ันลางจะพัฒนาศักยภาพตนเอง จากประสบการณท่ีเกิดจากการท่ีตองผานการเผชิญหนากับความเสี่ยง (risk)
ความยากลาํ บาก ทําใหต องตระหนกั ถึงความปลอดภัย (security) ในบรบิ ทของการดํารงชวี ิตในสงั คม แมเลย้ี งเดย่ี วชนชนั้ ลาง
จงึ ไมใชฝา ยถกู กระทาํ หรือถกู กําหนดโดยสงิ่ กระทบจากภายนอกเสมอไป แตแมเ ลยี้ งเดีย่ วชนช้ันลาง จะลกุ ขนึ้ ตอ สู-ตอ รองใน
ฐานะผกู ระทําการ เพ่อื เอาชนะอํานาจท่กี ลมุ ผูค รอบงาํ สงั คมเปน ผูก ําหนดสรา ง
5. แนวคดิ ทุนทางสงั คม-ทนุ ทางวัฒนธรรมและทฤษฎีแหงการปฏบิ ัติ

แนวคิดน้ีนํามาประยุกตใชในการทําความเขาใจประเด็นตางๆ ที่เกี่ยวกับการพัฒนาและการสรางความรู ใน
ความหมายที่ทวนกระแส ซึ่งจะชว ยทําใหแมเลี้ยงเดีย่ วชนช้นั ลางและผถู ูกมลทินประทบั กลุม อื่นๆ ไดมีโอกาสรบั รูและเขาใจใน
โลกแหงความเปนจริง ท่ีวาการพัฒนาไมใชมีแตการพัฒนากระแสหลัก หรือการพัฒนาตามตัวแบบทฤษฎีความทันสมัย หรือ
การพัฒนาแบบเสรีนิยมแนวใหมเทานั้น แตยังมีการพัฒนากระแสรอง หรือการพัฒนาจากฐานรากท่ียึดผูประสบปญหาเปน
ศูนยกลาง ผานทุนทางสังคม ตางๆ อันไดแก ทุนมนุษย ทุนสถาบัน ทุนทางวัฒนธรรม จะทําใหเกิดการพัฒนาอยางยั่งยืนได
หรือแมเ ล้ยี งเดี่ยวชนชัน้ ลางสามารถพงึ่ ตนเองได หัวใจสาํ คัญของการพง่ึ ตนเอง คือการพึง่ ตนเองมิไดเ กดิ จากคาํ สง่ั เบอ้ื งบน แต
เกิดจากจิตสํานึก การมีสวนรวม ของแมเล้ียงเดย่ี วชนช้ันลา งเอง เน่ืองจากภายใตการกํากับของกระบวนการโลกาภวิ ัตน และ
ตลาดเสรีนิยมแบบใหมน้ัน แมเลี้ยงเดี่ยวชนชั้นลาง และผูถูกมลทินประทับกลุมอ่ืนๆ เริ่มสูญเสียตัวตน หรือยูในสภาพที่ไร
ตัวตน ไรอํานาจในการควบคมุ ชวี ติ ตนเอง และไรศ กั ดศิ์ รีของความเปนมนษุ ยจ ากการถูกสงั คมประทบั มลทนิ (Bourdieu et.al,
2000; Putnam, 1993, 2000)
ความเขม ขน ของปรากฏการณทางสงั คมของแมเ ลย้ี งเดี่ยวชนชั้นลางบนพน้ื ฐานการบูรณาการแนวคดิ /ทฤษฎสี ังคมท่ีสําคัญ

ความเขมขนของปรากฏการณทางสังคมของแมเ ล้ียงเดยี่ วชนชั้นลา ง ของการศึกษานี้อยูท่ีการผสมผสานหรือบูรณา
การทฤษฎีทางสงั คมท่ีแตกตางกัน เพ่ืออธิบายการผลติ และผลิตซ้ําของสงั คมในฐานะท่ีเปนปรากฏการณท่เี กิดจากการกระทาํ
ของมนษุ ยในฐานะผูก ระทําการในปฏบิ ัติการทางสงั คม

ปรากฏการณท างสังคมของแมเลยี้ งเดย่ี วชนช้ันลา งของบทความนี้ ไดอธิบายถึงรูปแบบทแ่ี ตกตา งกันของการดําเนนิ
ชวี ติ ทางสงั คมของผเู ขา รว มวิจยั 4 ทา น ผูศึกษานําเสนอผลการศกึ ษา ดังนี้

1 การธาํ รงภาวการณเปน ชายขอบ
2 การสลายมลทนิ ประทับ

102

รายงานสืบเน่อื งการสมั มนาวิชาการเนอ่ื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ่ี 62

3 การเช่ือมโยงทฤษฎีสังคม ปรชั ญาสงั คมสงเคราะห และนโยบายสงั คม

1. การธํารงภาวะชายขอบ
ผูศึกษาอธิบายบนวิธีวิทยาท่ีเช่ือมั่นในทฤษฎีประกอบสรางทางสังคม (Social-constructionist theory) ท่ีมีเช่ือ

วา มลทินประทบั มอี ยูจริงในสังคมสมัยใหมแ ละสงั คมรวมสมยั เปน คาํ ทม่ี ีความหมายในเชงิ ลบ เปนอตั ลักษณเ ชิงลบของบคุ คล
ทที่ ําใหเ กิดการเลือกปฏิบตั ิ และการธาํ รงภาวะชายขอบ ของแมเ ลี้ยงเดี่ยวชนชัน้ ลา ง

ขอมูลจากการสัมภาษณระดับลกึ และการสนทนากลุม แสดงใหเห็นวา แมเลี้ยงเด่ียวชนช้ันลางทั้ง 4 คน มีภูมิหลัง
ครอบครวั ที่แตกตางกัน แตม ปี ญ หารวมกนั คอื ความยากจน ดตู าราง 1

ตาราง 1 ขอมูลพน้ื ฐานของแมเดี่ยวท่ีสมคั รใจเขา รวมโครงการ

ลําดบั อายุ การศกึ ษา อาชีพ ประเภท สาเหตุ จํานวนลกู อายลุ ูก (ป) รายได การเปน
เจาของบา น

ไมแนนอน
1 71 ไมไดเ รยี น รบั จางทว่ั ไป ชายขอบ เสียชวี ติ 3 50,48,40 แลวแตวา ใคร อาศัยเพอ่ื น

จะจา ง

2 58 ป.4 ขายกว ยเตย๋ี ว แคแตกตา ง แยกทาง 2 30,24 300 บาท/วัน อาศัยลูก
ไมไดท าํ ทกุ วัน

3 37 ม.3 ขายขนมไทย แคแตกตาง แยกทาง 1 12 300 บาท/วัน เชา
ไมไดทาํ ทุกวัน

4 23 รบั จางขายของ 2 5,3 7,000 บาท/ เชา
ม.3 หนา แคแ ตกตาง แยกทาง เดือน

มหาวิทยาลัย

ขอมูลจากการสนทนากลุม สะทอนวาแมเล้ียงเด่ียวชนช้ันลาง ถูกกระบวนการที่เกิดจากโครงสรางทางสังคม ท้ัง
สถาบันครอบครัว สังคม วัฒนธรรม คานิยม รวมถึงความเชื่อ ที่กอรางสรางวาทกรรมครอบงําควบคุมปจเจก และถูกทําให
เปนอตั ลกั ษณเชงิ ลบที่ทาํ ใหเ กดิ ความรุนแรงเชิงโครงสรา ง หรืออาจกลาววา การธํารงภาวะชายขอบของแมเ ลีย้ งเด่ยี วชนชนั้ ลา ง
นั้น ถูกสังคมกาํ หนดความหมายเอาไวกอนหนาแลว โดยท่ที ้งั โครงสรา งและปจเจกบคุ คลมีความเก่ยี วของกันอยางแยกไมออก
ซึ่งมลทิน คือผลผลิตสําคัญท่ีโครงสรางเปนผูกําหนดสรางขึ้น โดยสรางคําวา “แม” ผูกติดอยูกับสถาบันครอบครัว ท่ีตอง
ประกอบดวยพอ แม ลูก ย่ิงไปกวานั้น ผูชาย ยังเปนผูกําหนดความเปนไปของชีวิตทางสังคมมากกวาผูหญิง และชีวิตความ
เปนไปในสังคมขึ้นอยูกับความม่ังค่ังของทรัพยสินเงินทอง อํานาจ เกียรติยศชื่อเสียง ความสามารถในการเขาถึงทรัพยากร
โอกาสในชีวิตสังคม และสภาพรางกายท่ีไมเสื่อมถอยตามวัย มากําหนดสรางอัตลักษณเชิงลบ ทําใหธํารงภาวะชายขอบ ดัง
รูปแบบการดาํ เนินชวี ติ ในโครงสรา งทางสังคม

รปู แบบท่ี 1 เมื่อสามตี องจากไกล แลวใครจะมาดแู ล ?
ปาแปน ใหความหมายของประสบการณช ีวิตของแมเ ลย้ี งเด่ียวชนช้ันลา งวา เปนความแปลกแยก แตกตาง และเปน
อ่ืน จากครอบครัวกระแสหลัก ในสังคม เนื่องจากการเปนผูสูงอายุ ขาดโอกาสทางการศึกษา ไดรับการอบรมส่ังสอนจาก

103

รายงานสืบเนื่องการสมั มนาวชิ าการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท่ี 62

ภายในครอบครัวเปนหลัก ทําใหมีโลกทัศนแคบเฉพาะในเร่ืองการเตรียมตัวเปนภรรยา และการเปนมารดาท่ีอยูในแบบฉบับ
ความเช่ือและความสํานึกในสภาพที่ดอ ยกวาชาย จึงถูกตอกยํ้าผานกระบวนการส่งั สอน จนทําใหเกิดความสํานึกวาตองพงึ่ พา
ผูชาย (สามี) ตลอดไป ซ่ึงเปนการกระทําที่ผสมกลมกลืนกบั วิถีชีวิตและวัฒนธรรม ท่ีทําใหมองไมเห็น และถูกทําใหกลายเปน
ความจริงตามธรรมชาติที่แสนจะปกติธรรมดาในสังคม และจําเปนตองยอมรับความไมเปนธรรมลกั ษณะตา งๆท่ีเกิดข้นึ ไวเ ปน
สวนหนึ่งของชีวิต จึงสูญเสียศักยภาพและโอกาสในการพัฒนาตัวเอง อีกทั้งเปราะบางท่ีจะถูกกระทําความรุนแรงซ้ําซาก
ผเู ขารวมการสนทนากลุม สะทอนใหฟ งวา

“....กแ็ ตกตาง ตรงท่ขี าดคนทาํ มาหากนิ ก็เหมือนขาดท่พี ึ่ง ปา ก็แกแ ลวจะทาํ อะไรก็ลําบาก
ต้ังแตสามีตาย (สามีตายไดประมาณ 4-5 ป) ก็ไมมีใครมาชวยทํามาหากิน เคยอยูดวยกันเปน
คูทุกขคูยาก ทํางานรับจางทั่วไป ก็ไดเงินมา พอไดกินไปวันวัน ปาไมเคยทํางาน ไมไดเรียนอะไร
หนงั สือก็ไมเปน พอแตง งานกม็ าเปน แมบ า น เลี้ยงลกู …”

“....ทีเ่ ขาคิดตา งเพราะเขาเห็นปา แกแลว เปนภาระมากกวา ไหนจะเร่อื งกินเรอ่ื งอยู ไหนจะ
เร่ืองโรคภัยไขเจ็บ ยิ่งเปนคนจนดวย เขาย่ิงมองไมเห็นเราเลยจะกูเงินหมูบาน ยังไมไดเลย เพราะ
เปนคนแก เขามองวาไมสามารถทาํ งานได ไมมปี ญ หาเงินมาใชค นื ได...”
(ขอ มลู จากการสนทนากลุม แมเลี้ยงเดย่ี วชนชั้นลาง วันที่ 8 ตุลาคม พ.ศ. 2558)

2. การสลายมลทินประทับ
ผูศึกษาอธิบายบนวิธีวิทยาท่ีเช่ือม่ันในทฤษฎีวิพากษ (Critical theory) ท่ีมีความเช่ือวา การสลายมลทินประทับ

ของแมเลี้ยงเดี่ยวชนชั้นลาง เปนไปเพ่ือการปลดปลอยมนษุ ยออกจากการกดข่ี ครอบงําทุกรูปแบบ โดยเฉพาะผูอยูในฐานะที่
ดอ ยกวา ใหหลดุ พน จากปญหา เพอ่ื เปล่ียนแปลงสงั คมและวฒั นธรรมของมนษุ ยชาตจิ ากสภาพที่ไมพึงปรารถนาไปสสู ภาพท่ีพึง
ปรารถนา ปฏิเสธการแยกขอเท็จจริงออกจากคุณคา ปฏิเสธปฏิฐานนยิ ม และมนุษยในฐานะผกู ระทําการในความสมั พันธทาง
สังคม

เปนที่ทราบดีวา แมเลี้ยงเดี่ยวชนช้ันลาง เปนประชากรที่ถูกจัดประเภทไวอยางเหมารวมวาเปน “บุคคลท่ีประสบ
ปญหาใดปญหาหนึ่งที่เกี่ยวพันและกอใหเกิดปญหาอื่นๆ ตามมา” ขณะที่แมเล้ียงเดี่ยวชนชั้นลางนั้น ประกอบดวยปจเจก
บุคคลท่ีมคี วามแตกตางกันในหลากหลายมิติ เชน อายุ การศึกษา อาชีพ รายได สถานะสุขภาพ จึงไมสามารถใชกฎสากลเพอ่ื
อธิบายคุณลักษณะของแมเล้ียงเดี่ยวชนชั้นลางแบบเหมารวมได เทากับไมสามารถกลาวอยางเด็กขาดวาแมเลี้ยงเด่ียวชนช้ัน
ลางในทกุ สงั คมคอื ผูกอ ใหเ กิดปญหาสังคมเหมือนกนั หมด

การสรางคุณคา ใหช วี ติ โดยการขัดขืน ตอ รอง ตอ ตา นท่ีเปน ไปอยา งคอ ยเปน คอ ยไป แตม ีเปา หมายชัดเจนคือการขัด
ขืนไมยอมจํานนตอความหมายเชิงลบท่ีสังคมกําหนดสรางใหนั้น แมเลี้ยงเดี่ยวชนชั้นลาง สามารถรับรูความหมายดว ยตัวเอง
เปนพลังภายใน (Empowerment) ท่ีแมเลี้ยงเด่ยี วชนช้ันลา งเปน ผกู ํากบั และสรา งขนึ้ จากภายใน น่ันคือการสรางคุณคาใหก บั
ตัวเอง ความรูสึกตอ คุณคา ในตนเอง เปนสวนประกอบหน่ึงของแนวคดิ ความมน่ั คงเชิงภววทิ ยาทีเ่ ปนความมนั่ คงท่ีกาํ หนดสราง
ความปลอดภัย ภายใตความเปนจริงของสังคม โดยการเชื่อมั่นในพลังอํานาจของตัวเอง การปรับวิธีคิดขณะเผชิญกับความ
ยากลําบาก การเรียนรูจากประสบการณที่เคยเกิดข้ึน หรือการลุกขึ้นตอสู-ตอรองในฐานะผูกระทําการ เพ่ือเอาชนะอํานาจที่
กลุมผูครอบงําสังคมเปนผกู าํ หนดสรา ง ดังรูปแบบของการดาํ เนนิ ชวี ิตในโครงสรา งทางสังคมของ นัน ไอซ และพณิ

รปู แบบท่ี 2 ภาระที่เต็มใจ หรอื จาํ ใจตอ งยอมรบั ?
นัน ใหความหมายของประสบการณชีวิตวาครอบครัวของนันไมแ ตกตา ง จากครอบครวั กระแสหลัก เพราะครอบครวั
แบบน้ีมีอยูท่ัวไป แตมีความเปนอ่ืนและแปลกแยก ตรงที่ความยากจน การที่สังคมกําหนดสรา ง จําแนก แยกชนชั้น ใหเปนไป
ตามลาํ ดบั ชัน้ ทไ่ี มเ ทาเทยี มกนั ท้งั ทรพั ยสินเงนิ ทอง ช่ือเสียงเกยี รติยศ ความสามารถในการเขาถึงทรพั ยากร และโอกาสในชวี ติ

104

รายงานสบื เน่อื งการสมั มนาวชิ าการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

ในสังคม ทําใหครอบครัวของนัน ตองประสบปญหาในการเขาถึงทรัพยากร ขาดอํานาจตอรอง ตกอยูในฐานะผูดอยโอกาส
จากการถูกมลทินเร่ือง”คนจน” “คนหาเชา กินค่ํา” “คนทก่ี อ ปญ หาสงั คม” ประทบั ท่ีมาจากการถกู โครงสรางหลายชั้นกระทาํ
ความรุนแรงพรอมๆ กนั อันไดแ ก โครงสรา งปต าธิปไตย โครงสรา งครอบครัวสมบูรณ และโครงสรางความสมั พันธระหวางชน
ชั้น ในรูปของความรุนแรงเชิงโครงสรางและเชิงสัญลักษณ เน่ืองจากสามี ไมสามารถทําหนาที่สอดรับกับแบบแผนความเปน
ผูชายตามที่สงั คมกําหนดสราง นอกจากนยี้ ังติดเหลา เลนการพนัน และมีภรรยาใหม ทําใหเกิดนนั ความสํานึกวา เม่ือผูชายไม
ทําหนา ทต่ี ามที่สังคมกาํ หนดสราง ก็ไมม ีความจาํ เปน ที่จะตองพ่ึงพงิ ผชู ายเชน กนั ซ่ึงการกระทําเชน น้ี นนั รูดถี ึงภาระทต่ี องแบก
รบั แตก เ็ ปนภาระทเ่ี ตม็ ใจ ดังขอมูลจากการสนทนากลุม

“...อยูดวยกันก็ไมไดชวยกันทํามาหากิน หนูก็เลยมาคิดดูวา เลิกกันดีกวา อยางไรก็ตอง
ลําบากอยแู ลว เหมือนหนูตั้งใจไวแลววา จะตองเจอกับปญ หาอะไรบาง เวลาท่ีเลิกกันไปจรงิ ๆ หนูก็
ปรับตวั ได หนูคดิ วาหนูสบายกวาตอนทีย่ ังไมเ ลิกกนั อีก ...”

“...แตเราตองเหน่ือยมากกวา เพราะเราเปนหลกั ทุกวันน้ีบอกลูกวา ใคร ใครก็เปนแบบนี้
เพราะเพ่ือนบางคนก็ไมม ีพอ เพ่ือนบางคนก็ไมมีแม เพื่อนบางคนก็ไมมีท้ังพอท้งั แม ตองอยกู บั ยาย
บางคนไมมีใครเลยท่ีเปนครอบครัว ตองอาศัยอยูกับพี่ ปา นา อา ของคนที่เราไมรูจัก ก็บอกลูก
ตลอด ลกู กเ็ ขา ใจวา แมไมมีพอก็อยูไ ด ..”
(ขอ มลู จากการสนทนากลุมแมเลย้ี งเด่ยี วชนชัน้ ลาง วนั ท่ี 8 ตุลาคม พ.ศ. 2558)

รูปแบบที่ 3 ดูแลเตม็ ท่ี เสมอื นมที งั้ สามแี ละภรรยา
ไอซ ใหค วามหมายประสบการณช วี ติ ของแมเ ลยี้ งเดีย่ วชนชัน้ ลางวา ยุคสมยั เปลี่ยนแปลงไป ทําใหผหู ญงิ ไมวาชนช้นั
ไหน ตองพ่ึงพิงตัวเองมากข้ึน จารีตประเพณีเร่ืองครอบครวั ที่สมบูรณ หรือการประทับรอยมลทินตา งๆ จึงไมสามารถกาํ หนด
สถานภาพและบทบาทของไอซไดมากนัก ดังนั้นครอบครวั ของไอซจึงไมแตกตา งจากครอบครัวอ่ืนๆ แมจะถูกโครงสรา งหลาย
ชั้นกดทับ แตการตระหนักในคณุ คา ของตัวเอง การขัดขืนไมยอมจํานนตอ ความหมายเชิงลบที่สังคมกําหนดสรางใหนั้น ทําให
ไอซ รูสึกเช่ือม่ันในพลงั อํานาจของตัวเอง ในการการปรบั วิธีคิดขณะเผชิญกับความยากลําบาก การเรียนรูจากประสบการณท ่ี
เคยเกิดขึ้น หรือการลกุ ขึ้นตอสู-ตอรองในฐานะผูกระทําการ เพื่อเอาชนะอํานาจทก่ี ลุม ผูครอบงําสงั คมเปนผกู าํ หนดสรา ง โดย
การทํางานท่ีไดรับคาตอบแทน ทําใหไอซมีอํานาจและเสรีภาพในการเลือกซ้ือสินคาและบริการจากตลาดมาดูแลสมาชิกใน
ครอบครัวใหกินอ่ิมนอนหลับได นอกจากจะทําใหสามารถพ่ึงพาตัวเองไดต ลอดไปแลว ยังสามารถสนับสนุนดา นการศึกษาแก
ลกู อยางเต็มที่ ทาํ ใหค นในสงั คมมองเหน็ ตัวตนของไอซแ ละครอบครัว ขอ มลู จากการสนทนากลมุ สะทอ นวา

“.....หนูวาไมแตกตางเลย หนูทํามาหากินเลี้ยงลูกหนูได หนูเลิกกับแฟนมาประมาณ 2 ป
หนูมี ลูก 2 คน ตองสงเงินใหพอ แม และนองดวย หนูก็สามารถทําได สมัยน้ีผูหญงิ กับผชู ายก็เทา
เทยี มกนั มาก
ข้นึ ผชู ายทําได ผูห ญิงก็ทาํ ไดน ะ….”

“...ในมุมมองของหนู 100% ตอนนีผ้ หู ญงิ กับผูชายเทาเทียมกนั แลว สมยั นผ้ี ูหญงิ จะทาํ งาน
มากกวา รับผิดชอบมากกวาผชู ายดว ยซํา้ ...”

“...แตเราก็ตองทาํ ใหสงั คมรวู า ถึงเราไมมีสามีอยูดว ย ถึงเราจะตองเล้ยี งลกู คนเดยี ว ถึงเรา
จะยากจน เราก็อยูของเราได ทุกวันนี้ลูกหนูกินดีกวาลูกคนท่ีครอบครัวเขามีพอ แม ลูก บาง
ครอบครัวเสียอกี ทุกวนั นห้ี นูยังไดยินเขาชมวา หนูเกง เล้ยี งดูลกู และพอ แมหนไู ด …”

(ขอ มลู จากการสนทนากลมุ แมเลีย้ งเดย่ี วชนชั้นลาง วันท่ี 8 ตุลาคม พ.ศ. 2558)

105

รายงานสบื เนอื่ งการสมั มนาวชิ าการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

รูปแบบท่ี 4 แมไรเ งาสามี ความสมั พนั ธในครอบครวั กลบั ดี มที ั้งรักและผกู พนั
พิณ ใหความหมายประสบการณชีวิตของแมเลี้ยงเด่ียวชนชั้นลางวา ไมแตกตางจากครอบครัวอ่ืนๆ ในขณะนั้น
เพราะในครอบครวั มที ง้ั พ-ี่ นอ ง และตา-ยาย ท่ีมาชวยเล้ียงลกู ของพณิ แมใ นสมัยกอ นคนในสังคมอาจจะมองดวยสายตาที่บอก
ความเวทนานาสงสาร ท่ีสามีเปนฝายทิ้งไปมีภรรยาคนใหม ขณะท่ีมีลูกดวยกันถึง 2 คน พิณตองกลายเปนแมที่เลี้ยงลูกคน
เดียว แตพิณก็ไมไ ดสนใจ ยังคงทํางานเลยี้ งลกู ตลอดเวลา 20 ปที่ผานมา จนลูกท้ังสองของพณิ เตบิ โต และแตงงานออกเรอื น
กันไปหมดแลว แตลูกๆ และหลานๆ ก็ยังคงอาศัยอยูในบานหลังเดียวกันกับพิณ (ลูกๆ รวมกันซื้อ) ทุกวันน้ีพิณยังคงขาย
กวยเต๋ียว ซึ่งเปนอาชีพทีพ่ ิณทําเลยี้ งลกู มา 20 กวาป ขอคิดของพิณคอื การเลีย้ งลูกคนเดยี ว การทํางานคนเดียว แมจะไดเงนิ
นอ ย แมจะเหนื่อย แตถา ยังทาํ งาน วันน้เี งนิ หมดไป พรงุ นี้ก็ตองหาได สะทอนใหเห็นถึง การพ่ึงตนเองไดอยางยงั่ ยืนตลอดชวง
ทผ่ี านมา ขอ มูลจากการสัมภาษณร ะดับลึก สะทอนวา

“...อยอู ยางนีก้ ็ดแี ลว ไมแตกตางอะไร จะอยหู รือไมอยู เรากท็ ํากินของเราได เราไมไดพง่ึ พา
เขาฝายเดียว เราก็ทําของเราดวย...”

“...เราทํางานตลอด แตถ า เราไมท ํางาน เขาจะดูถกู เอะ อยไู ดย งั ไง ไมม ีงานทํา เราเงนิ นอย
ขอใหม ีกนิ มใี ชพอแลว ถึงรายไดไมม ากมายอะไร คดิ วา วันน้หี มด พรงุ นี้กต็ องหาได เพราะเราทาํ งาน
ตลอด เราก็มีกินตลอดขายของกอ็ ยูไดวันวัน แตฐานะไมดีเหมือนคนอ่นื เราทําคนเดยี วพอมีพอกนิ
ไปวันวัน ไมเ หลอื เก็บ....”

“....ลกู ลูก แตง งานกนั หมดแลว ทาํ งานกันหมดแลว ถาเขามี เขาก็ใหน ะ แตเรากไ็ มไดหวัง
หรอก ขอใหเขาเล้ียงตัวเขาไดก็พอ ทุกวันนี้เรายังมีแรง ก็ทําได ไมไดตองการอะไร มีลูก มีหลาน
คอยดแู ลกพ็ อ…”
(ขอมลู จากการสมั ภาษณร ะดับลึกแมเ ลย้ี งเดย่ี วชนชนั้ ลา ง วันท่ี 9 ตุลาคม พ.ศ. 2558)

ขอมูลสะทอนวา การขัดขืนและไมยอมจํานนตอการครอบงําของโครงสราง เน่ืองจากผูชายไมสามารถทําหนาท่ี
สอดรับกับแบบแผนความเปนผูชายตามท่ีสงั คมกาํ หนดสรางทําให แมเล้ียงเด่ียวชนช้ันลา งแสดงออกถงึ การปะทะประสานกบั
โครงสรางสังคม ถึงแมวาจะมีความยากลําบากในการทําหนาที่ ในชีวิตประจําวัน จนเกิดความไมมั่นคงในการดําเนินชีวิตใน
โลกแหงสภาวะสมัยใหมก็ตาม แตแมเลยี้ งเด่ยี วชนชั้นลา งสามารถมองเห็นคุณคาของตนเอง เพ่ือเปลย่ี นแปลงสิ่งทเ่ี ปนอยู ทํา
ใหเกิดแรงบันดาลใจ มองเห็นทางออกของปญหา และการลงมือดาํ เนินการ โดยเช่ือม่ันในพลังอํานาจของตนเอง จึงพยายาม
ตอสู-ตอรองกับส่ิงที่ถูกโครงสรางสังคมกระทําความรุนแรงใหในหลายรปู แบบ เพื่อใหไมเปนผูถูกกระทํา แตเปนผูกระทําการ
ท้ังตองการสื่อสารเร่อื งการพัฒนาตวั เองใหส ังคมรูว า แมเลี้ยงเดย่ี วชนช้ันลาง สามารถมอี ํานาจ สามารถเขา ถงึ ทรพั ยากร และ
สามารถควบคุมชวี ิตของตนเองได เปนการกาํ หนดสรางวาทกรรมเรอ่ื งอํานาจและความรู การเช่อื มั่นในพลงั อํานาจของตัวเอง
นาํ ไปสกู ารสลายมลทนิ ประทับ ทาํ ใหไมตอ งยึดโยงอยูกับความเปน ชายขอบอกี ตอ ไป

3. การเชอื่ มโยงทฤษฎสี งั คม ปรัชญาสงั คมสงเคราะห และนโยบายสังคม
การเชอ่ื มโยงทฤษฎสี งั คมเพ่อื อธิบายปรากฏการณทางสงั คมของแมเล้ยี งเดย่ี วชนชนั้ ลางขา งตน แสดงใหเ ห็นถึงการมี

ตวั ตนในสังคมของแมเ ลี้ยงเด่ยี วชนช้นั ลางทต่ี อ งตอ สกู ับความรุนแรงเชงิ โครงสรา งสงั คมหลายๆ ชน้ั พรอมๆ มีนัยท่แี สดงใหเหน็
วาการที่ภาครัฐยังคงหลงอยูในมายาคติของพัฒนาตามตัวแบบทฤษฎีความทันสมัยหรือการพัฒนาแบบเสรีนิยมแนวใหม
ละเลยความสาํ คัญในความเปน มนุษยแ ละจติ ใจ ยอ มทําใหไมสามารถเขา ถงึ การพฒั นาทย่ี งั่ ยนื ได

ขอคนพบขางตน สะทอนไดวา เมื่อความตองการของประชาชนไมสามารถตอบสนองไดดวยนโยบายภาครฐั จึงเกดิ
ความพยายามในการสรา งพ้ืนที่ของตนเอง เพื่อแสดงถึงพลังและการปรับตัวเพื่อมีชีวิตอยู ภายใตกระแสการเปลี่ยนแปลงทาง
สังคมอยางรวดเร็วในปจจุบันในหลากหลายรูปแบบ ท้ังการสรางเสริมพลังอํานาจเชิงบวกของแมเลี้ยงเด่ียวชนชั้นลางเอง ซ่ึง

106

รายงานสืบเน่อื งการสมั มนาวชิ าการเนอ่ื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปที่ 62

สอดคลองกับการศึกษาเรอื่ งครอบครัวแมเดย่ี ว การเปนชายขอบและความไมเปนธรรมในสังคมท่ีพบวา การเกิดเปนกลมุ ภาคี
เครือขายตางๆ ท่ีพยายามสงเสริม ผลักดันใหเกิดการเรียนรูในประเด็นครอบครัวพอ-แมเด่ียวขึ้นในสังคมไทย จะชวยเปด
ชองทางใหสังคมไทยไดเรียนรูจากทุกๆ สว นของสังคม เพือ่ ใหท กุ คนสามารถใชศักยภาพของตนไดอ ยา งแทจ ริง และมีสวนรว ม
ในการสรา งประชาสังคมไดมากข้นึ ทาํ ใหส ามารถเขา ใจความจรงิ ในส่งิ ทีเ่ ปนอยู

อีกประการหนึ่ง คือ การลดทัศนคติของสงั คมทีม่ องวาแมเ ลีย้ งเด่ยี วชนชั้นลา งเปนกลมุ ท่ีมีความแตกตา ง แปลกแยก
เปนขอผิดพลาดจากการใชชีวิตครอบครัว จนเกิดเปนการประทับมลทิน หรือมีมุมมองทางความคิดวากลุม คนดงั กลาวเปนจุด
มืดของสังคม ซ่ึงความคิดดังกลาวควรไดรับการขจัดใหหมดไป เพ่ือใหกลุมครอบครัวเล้ียงเด่ียวสามารถอาศัยอยูในสังคมได
อยา งเทา เทียมและเปนธรรมมากยงิ่ ขนึ้ (กมลชนกและบุรเทพ, 2555)

สวนปรัชญาสังคมสงเคราะห ในมุมมองของผูศึกษาเปนท้ังแนวคิด เปนท้ังสาขาวิชา และเปนท้ังทฤษฎีในเวลา
เดียวกัน จึงสามารถนํามาผนวกรวมกบั ทฤษฎีสงั คมตา งๆ ที่หลากหลายได ท่ีจะชวยจัดระเบียบรูปแบบการใหความชวยเหลือ
ทางสังคมทมี่ ีอยอู ยางหลากหลาย อันจะทําใหเ กดิ การเปล่ยี นแปลงเชิงนโยบายสังคม เพ่ือนําไปสกู ารสรางสังคมที่ยุติธรรมโดย
ไมตองใชวิธีปฏิวัติกวาดลา งสังคมทัง้ หมดดว ยความรุนแรงแตประการใด ทั้งน้ีเพราะปรัชญาสงั คมสงเคราะหเปนสว นหนึ่งของ
วิชาชพี ท่ีมหี นา ทด่ี าํ เนินงาน เพือ่ ใหป ระชาชนมีความเปน อยูทดี่ ี

ปรากฏการณของแมเลยี้ งเดี่ยวชนชั้นลา งที่จะนํามาเช่ือมโยงกับปรัชญาสงั คมสงเคราะห ในฐานะที่เปนสาขาวิชา ที่
เปนวิชาชีพท่ีตองรับผิดชอบในการใหบริการที่เชื่อมโยงหลายมิติท้ังกาย ใจ สังคม และจิตวิญญาณ ท่ีมีความสัมพันธกัน ไม
สามารถแยกสวนออกจากกันได จึงเปนวิชาชีพที่ผูรับบริการและสังคมคาดหวัง ท้ังในเชิงความรู ความสามารถ รวมท้ังการมี
คุณธรรม จริยธรรม ท่ีตั้งอยูบนฐานความเชื่อท่ีวาความทุกขของผูรบั บริการสวนหน่ึงเกิดจากความรูสกึ กังวล กลัวการสูญเสยี
รูสึกโดดเดี่ยว อางวาง โดยคํานึงถึงแงมุมตางๆ ของชีวิตทั้งกาย จิต สังคม วัฒนธรรม ท่ีมีผลกระทบตอความรูสึก เนื่องจาก
ความหวังและความโหยหาถึงความเอ้ืออาทรจากนักสังคมสงเคราะห สงผลอยางมากในการตอ สูกับมลทินท่ีถูกสังคมประทบั
เน่ืองจากใหการบริการไมไดหมายความวาใหคําปรึกษาหรือใหการชวยเหลือเทาน้ัน แตยังหมายถึง กําลังใจ อันไดแก กิริยา
มรรยาททเ่ี รยี บรอ ย รวมท้ังวาจาที่สุภาพออ นโยน ซึ่งเปรยี บเสมือนยาขนานเอกทีช่ โลมใจผรู บั บริการใหชมุ ช่นื เบกิ บาน พรอ ม
ทจ่ี ะฝาฟน กับอปุ สรรคนานัปการอีกดว ย

ขณะท่ีการเปล่ียนแปลงเชิงนโยบายสงั คม มีนัยเก่ียวของกับอํานาจทางการเมอื ง อํานาจของ ชนช้ันนํา และอํานาจ
ของสื่อมวลชน ทเ่ี ปน พนั ธมิตรที่เขมแขง็ ในการเปลี่ยนแปลงเชงิ นโยบายสงั คม และตอ งมคี วามสัมพนั ธใ นทิศทางเดยี วกัน จงึ จะ
แสดงใหเ หน็ ถงึ โอกาส ที่จะสามารถกาวขา มระบบตางๆ ที่สามารถบรรลจุ ุดหมายได โอกาสในทนี่ ีเ้ ปรียบไดกับแมน ้าํ 3 กระแส
ไดแก กระแสปญหา (problems) กระแสนโยบาย (policies) และกระแสการเมือง (polistics) หากแมน้ําท้ัง 3 สายไหลมา
บรรจบกัน จะทําใหเกิดปรากฎการณท่ีหนาตางนโยบาย (policy window) ทั้ง 3 กระแสเปดขึ้นพรอ มกันในสังคม กอใหเกิด
การตัดสินใจหรือการเปล่ียนแปลงทางนโยบายได ขณะที่นักวิชาชีพเหลาน้ีตองเผชิญกับแรงกดดันท้ังจากกระแสโลกาภิวัตน
การปฏิวัติเทคโนโยลยีขอมูลขาวสารและการส่ือสาร โครงสรางสังคมผูสูงอายุ การเปลี่ยนแปลงโครงสรางสถาบันครอบครัว
การไหลบา ของแรงงานตา งชาติ ฯลฯ ซง่ึ เปน ทัง้ ความทา ทายและแรงตอตานในเวลาเดยี วกนั

ขอคนพบของการศึกษานี้จะเปนหลักฐานยืนยันชัดเจนวา การธํารงภาวะชายขอบของแมเล้ียงเด่ียวชนชั้นลาง
ไมไดเลวรา ยอยางที่สงั คมสมัยใหมร ับรูหรือใหค วามหมาย แตการผลิตและผลติ ซ้ําความรุนแรง โดยการสรา งอัตลักษณเชงิ ลบ
ใหกับแมเลย้ี งเด่ยี วชนช้ันลา งนัน้ ทําใหตกเปนเหย่ือของลทั ธิการเลอื กปฏิบัติ ท่ีสมาชิกในสังคมไดรับการปลกู ฝงทัศนคตติ างๆ
ที่สงผลตอวิธีการปฏิบัติแบบเหมารวม ทําใหแมเล้ียงเดี่ยวชนช้ันลางตองลุกขึ้นมาทวงถามสิทธิ์ความเปนมนุษยจากสังคม ใน
ฐานะท่ีเปนมนุษยคนหนง่ึ และเปน มนุษยเชนเดยี วกบั คนอื่นๆ ในสังคม โดยไมต อ งใชว ิธีปฏิวัตกิ วาดลา งสงั คมท้งั หมดดวยความ
รนุ แรงแตป ระการใด แตเ ปนการสอ่ื สาร เพอื่ สลายอัตลักษณเ ชงิ ลบออกจากความคิดของปจ เจกบุคคล ของแมเล้ียงเดี่ยวชนช้นั
ลางเอง และของสื่อมวลชน ตลอดจนของทกุ คนในสังคม ใหมองเห็นศักยภาพของแมเลี้ยงเดี่ยวชนชั้นลางเชนเดียวกับคนอน่ื ๆ
ในสังคม จึงเปนความทาทายของนักวจิ ัย และนักวิชาการ ทจี่ าํ เปน ตอ งพฒั นาโจทยว จิ ยั ตลอดจนกระบวนทรรศน ทฤษฎี และ

107

รายงานสบื เนอ่ื งการสัมมนาวิชาการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ่ี 62

วิธีวิทยาการวิจัยที่เหมาะสม รอบดาน ลึกซึ้ง และกาวหนากวาท่ีผานมา ทั้งนี้เพ่ือนําไปสูการสลายอัตลักษณเชิงลบ และ
สรางอัตลักษณใหมดานบวกใหเกิดขึ้นในสังคมไทย อีกทั้งการเผยแพรขอคนพบจากการวิจัยที่นําเสนออัตลักษณเชิงบวกของ
แมเ ลยี้ งเดี่ยวชนช้นั ลา งใหเ ปนทีแ่ พรห ลาย เพอื่ ใหส งั คมไทยเตม็ ไปดวยความหวงั และมีศกั ยภาพ

ผูเขียนคดิ วา บทความนี้ อาจเปน เพียงการเร่ิมตน เล็กๆ ของการนาํ เสนอขอ เทจ็ จริงทางสังคมบางประการ และการ
ชวยกันสรางและเตมิ เต็มอัตลักษณเชิงบวกในมิติใหมๆ ใหกับคนเปนแมเล้ียงเด่ียวชนชั้นลา งดา นการขจัด/สลายอตั ลักษณเ ชิง
ลบใหเ จอื จางไปจากความคดิ และจินตนาการของสมาชกิ ในสังคมไทยไดบางไมมากกน็ อย

บทสง ทาย
ในการบูรณาการทฤษฎีสังคมเพ่ือทําความเขาใจปรากฏการณของแมเลีย้ งเดีย่ วชนช้ันลาง ผูศึกษาตองการแสดงให
เห็นถงึ ความเขม ขน ของทฤษฎีสงั คมที่มคี วามหมายเปนนามธรรมอยางมาก แตขณะเดยี วกันเมอื่ นาํ มาอธิบายปรากฏการณทาง
สังคมของมนุษยใ นสภาวะโลกสมัยใหม ทําใหมองเห็นความเปน รปู ธรรมของชีวิตผูค น ท่ีมีความไมมนั่ คงในการดําเนินชีวิต อัน
เน่ืองมาจากการพัฒนาตามแนวทางกระแสหลัก ท่ีนอกจากจะไมทําใหเกิดการพัฒนาท่ีย่ังยืนไดแลว ยังจะกอใหเกิดปญหา
สงั คมในรูปแบบตางๆ ขน้ึ อกี ความเปน รปู ธรรมของการอธบิ ายปรากฏการณจะชดั เจนมากยิง่ ข้ึนเม่ือนํามาเชือ่ มโยงกบั ปรัชญา
สังคมสงเคราะห ที่จะชวยจัดระเบียบรูปแบบการใหความชวยเหลือทางสังคมท่ีมีอยูอยางหลากหลาย ผานการพิทักษสิทธิ์
ประชากรกลุมทถ่ี กู มลทนิ ประทบั เพื่อใหเกดิ การเปล่ียนแปลงเชิงนโยบายสงั คม
ในอีกดาน การวิเคราะหใหเห็นถึงอาํ นาจของระบบสังคม วัฒนธรรม การเมือง เศรษฐกิจ ในฐานะเปนตัวโครงสรา ง
(Structure) ที่เขามากํากับ ควบคุม และสรางความหมายใหกับการธํารงภาวะชายขอบของแมเล้ยี งเดี่ยวชนชั้นลา ง ตลอดจน
การมองลกึ ลงไปเพื่อใหเหน็ อํานาจของปจเจกบุคคล (Agency) ในมิติของการมคี วามสามารถท่จี ะตอกรกบั โครงสรางผา นการ
ปฏิเสธความหมายกระแสหลัก การสรางความหมายใหม และการโตกลับอิทธิพลของสังคม วัฒนธรรม ท่ีมาจํากัดการดําเนิน
ชีวิตในระดับปจเจกบุคคลของแมเลยี้ งเด่ยี วชนช้ันลา ง ควรจะเปนวิธีวิทยาท่ีมคี วามสาํ คัญตอการสรา งองคความรูของแมเลย้ี ง
เด่ยี วชนชน้ั ลางในยคุ ปจจบุ นั เชน กนั

เอกสารอา งองิ
กมลชนก ขําสุวรรณ และ บุรเทพ โชคธนานุกูล. (2555). ครอบครัวแมเด่ียว การเปนชายขอบและความไมเปนธรรมในสังคม

ใน กลุ ภา วจนสาระ และกฤตยา อาชวนชิ กุล (บรรณาธกิ าร). ประชากรและ สงั คม 2555 ประชากรชายขอบและความ
ไมเ ปน ธรรมในสงั คมไทย. นครปฐม : สถาบันวจิ ยั ประชากร และสังคม มหาวิทยาลยั มหิดล
กรมพินิจและคุมครองเด็กและเยาวชน. (2556). คดีฐานการกระทําความผิดเกี่ยวกับเด็กและเยาวชนที่กระทําความผิดท่ัว
ประเทศ จําแนกตามการอยอู าศยั . กรมพนิ จิ และคุมครองเด็กและเยาวชน กระทรวงยตุ ธิ รรม
กิติพัฒน นนทปทมะดุลย. (2558). การประทับมลทิน. ใน เอกสารคําสอน วิชา นบส. 801 ทฤษฎีสังคมและปรัชญาสังคม
สงเคราะหแ ละนโยบายสังคม. คณะสงั คมสงเคราะหศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
เชษฐา พวงหัตถ. (2551). ทฤษฎีสังคมและการทําความเขาใจสภาวะสมยั ใหมของแอนโธนี กิ๊ดเดนส ใน สุจิตรา สามัคคธี รรม
และสูดิน ชาวหินฟา (บรรณาธิการ) วารสารรมพฤกษ ปที่ 26 ฉบับท่ี 1 ตุลาคม 2550-มกราคม 2551 ฉบับทฤษฎี
สงั คมกบั การวพิ ากยส ภาวะสมัยใหม : หนา 1-41
เชษฐา พวงหตั ถ. (2548). Structure-Agency = โครงสราง-ผูกระทําการ. กรงุ เทพฯ: สํานกั งาน คณะกรรมการวิจยั แหง ชาติ.
สรุ ยี พร พนั พง่ึ และกมลพรรณ พนั พึ่ง. (2552). การจดั การของรฐั ตอความตองการของครอบครัวเลย้ี งเดย่ี ว. ใน ชาย โพธิสติ า
และสุชาดา ทวีสิทธิ์ (บรรณาธิการ). ประชากรและสังคม 2552: ครอบครัวไทยในสถานการณเปล่ียนผานทางสังคม
และประชากร (เอกสารทางวิชาการ หมายเลข 359). นครปฐม: สถาบันวิจัยประชากรและสงั คม มหาวิทยาลัยมหิดล.
หนา 141-162

108

รายงานสืบเนื่องการสัมมนาวิชาการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปที่ 62

Blau, F.D. & Kahn, L.M. (2003). Understanding International Differences in the Gender Pay Gap. Journal of
Labor Economics, 21 (1) 106-144

Brown, GW. & Moran PM. (1997). Single Mothers, Poverty and Depression. Journal of Psychol Med, Jan 27
(1): 21-33

Bourdieu, Pierre, et al. (2000). Weight of the World: Social Suffering in Contemporary Society. Standford,
California: Standford University Press.

Foucault, Michel. (1980). Power/Knowledge: Selected Interviews and Other Writings 1972 – 1977. In C.
Gordon (ed.). Brighton: Harvester.

Foucault, Michel. (1984). Space, Knowledge and Power. In P. (Ed.), the Foucault Reader. New York : Pantheon.
Foucault, Michel. (1991). Governmentality. in Graham Burchell, Colin Gordon, & Peter Miller (Eds.). The

Foucault Effect : Studies in Governmentality (pp. 87 - 104). Hemel Hempstead: Harvester Wheatsheaf.
Giddens, A. (1991). Modernity and Self Identify. Policy Press, Cambridge.
Giddens, A. (1976). New Rules of Sociological Methods. London : Hutchinson.
Giddens, A. (1979). Central Problems in Society Theory : Action, structure and contradiction in Social analysis.

London : Hutchinson
Giddens, A. (1984). The constitution of society. Outline of the Theory of structuration. Berkeley And Los

Angeles : University of California press.
Giddens, A. (1997). Sociology. Crambridge : Polity Press in Association with Blackwell Publishers Ltd.
Goffman, E. (1963). Stigma: Notes on the Management of Spoiled Identity. New Jersey : Prentice Hall.
Habermas, J. (1984). The Theory of Communicative Action. Vol. 1: Reason and the Rationalization of Society,

Boston: Beacon Press.
Habermas, J. (1987a). The Theory of Communicative Action. Vol. 2: Lifeworld and System : A Critique of

functionalist Reason. Boston : Beacon Press.
Jayakody, R., & Stauffer, D. (2000). "Mental health problems among single mothers : Implications for welfare

reform." Journal of Social Issues, 56, 617-634.
Putnam, R.D. (1993). Making Democracy Work : Civic Traditiona in Modern Italy. Princeton : Princeton

University
Putnam, R.D. (2002). Democracy in Flux: The evolution of Social Capital in contemporary Society. New York

: Oxford University Press.
Porter, E.J. (1995). Building Good Families in a Changing World. Victoria: Melbourne University Press 38-39.
Scheper-Hughes, Nancy and Lock, Margaret M. (1987). The mindful body : a prolegomenon to future work

in medical anthropology. Medical Anthropology Quarterly.1(1), 6-41.

109

รายงานสืบเน่ืองการสมั มนาวิชาการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปที่ 62

การติดตามผลการเล้ียงดูเดก็ ใหเ ปน ไปตามมาตรฐานการเลยี้ งดเู ด็กข้ันต่ําของครอบครวั อุปถัมภ
กรณศี ึกษา สํานักงานพฒั นาสังคมและความมั่นคงของมนุษยจ งั หวัดบุรรี มั ย1

The Follow Up of Childcare According to the Minimum Standards of Childcare
for a Foster Family Case Study : Ministry of Social Development and Human Society, Buriram

วนิดา บุญปก2
Wanida Boonpok3

Abstract
The objectives of “The Follow Up of Childcare According to the Minimum Standards of Childcare
for a Foster Family – Case Study : Ministry of Social Development and Human Society, Buriram are to examine
childcare characteristics of foster families according to the minimum standards of childcare, to develop
supported children according to the constitution (B.E. 2549) and to follow up foster families’ service relating
to the minimum standards of childcare and development according to the constitution (B.E. 2549).
The population was purposive and divided into three groups – 30 guardians, 30 children and
professionals including 20 social developers, 20 class teachers and 20 village chiefs. The total number of
population was, thus, 120. The SPSS statistical program was used for data analysis.
From the results, it was found that most of the guardians were elderly people and were aware of
childcare importance to build love, understanding and good family and social relationship most. The
children had opinions on childcare from their guardians in terms of physical care and healthcare. For mental
aspect, they gave importance on the relationship with family members and outsiders most. The guardians
had positive agreement on social expressions least. The children perceived that they received expression
supports at low level. The professionals followed up the foster families’ services legally and they found
that the highest level of care that the children receive was civil registration. For socially environmental
service, the children were trained at high level.
The suggestions are that the policy system should report the results to the Child Protection
Committee, Buriram to find guidelines in helping and developing host families and present the results to
the National Child Protection Committee. In practical perspective, the elderly guardians should be
supported by elderly care and welfare. The elderly people were helped to have jobs. Also, the events
promoting good relationship between guardians and children were conducted. The children were
potentially developed in terms of physical, mental, emotional and social aspects. The professionals should
receive family training on social support and welfare protection to realize the importance of child care to
be in a good family leading to good future lives.
Keywords : foster family, host family, substitute family, orphan, the minimum standard of childcare

1 เปนสว นหน่งึ ของสารนพิ นธเร่ือง “การติดตามผลการเลีย้ งดูเดก็ ใหเปนไปตามมาตรฐานการเลี้ยงดูเด็กขน้ั ต่ําของครอบครวั อุปถมั ภ กรณศี ึกษา สํานักงานพัฒนาสังคมและความ
ม่นั คงของมนุษยจังหวัดบุรรี ัมย”
2 นกั ศึกษาปริญญาโท คณะสงั คมสงเคราะหศาสตร มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร
3 Faculty of Social Administration, Thammasat University, Thailand

110

รายงานสบื เนอ่ื งการสมั มนาวิชาการเนอ่ื งในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ี่ 62

บทคัดยอ
บทความวิจยั เร่อื ง “การตดิ ตามผลการเลีย้ งดเู ด็กใหเ ปน ไปตามมาตรฐานการเล้ียงดูเดก็ ข้ันตํา่ ของครอบครัวอปุ ถัมภ
กรณีศึกษา สํานกั งานพฒั นาสังคมและความมั่นคงของมนุษยจังหวดั บรุ รี มั ย” มีวตั ถุประสงคเพ่ือศกึ ษาลักษณะการเลี้ยงดูเด็ก
ของครอบครัวอุปถัมภใหเปนไปตามมาตรฐานข้ันตํ่าในการเล้ียงดูอบรมสั่งสอน และพัฒนาเด็กท่ีอยูในการปกครองดูแล
พ.ศ.2549 และเพื่อติดตามผลการบริการครอบครัวอุปถัมภที่สอดคลองกับมาตรฐานข้ันตํ่าในการเล้ียงดูอบรมสั่งสอนและ
พัฒนาเด็กที่อยูในการปกครองดูแล พ.ศ.2549 โดยประชากรท่ีศึกษาเปนแบบเฉพาะเจาะจง แบงเปน 3 กลุม คือ กลุม
ผูปกครอง 30 คน กลุมเด็ก 30 คน และกลุมวิชาชีพ ประกอบดวย นักพัฒนาชุมชน 20 คน ครูประจําช้ัน 20 คน และ
ผใู หญบาน 20 รวมกลุม ประชากรจาํ นวน 120 คน วเิ คราะหขอมลู โดยใชโปรแกรมทางสถติ สิ ําเร็จรปู SPSS
ผลการศึกษา พบวา กลุมผูปกครองสว นใหญอ ยใู นวัยผูสูงอายุ และใหความสาํ คญั กับการดูแลเด็กในการสรา งความ
รัก ความเขาใจ และความสัมพันธที่ดีกับครอบครัวและสังคมมากท่ีสุด กลุมเด็กมีความคิดเห็นเกี่ยวกับการเล้ียงดูจาก
ผูปกครองในดานการดูแลดา นรางกายเกี่ยวกับสขุ อนามยั ของรา งกายมากที่สดุ และในดานสขุ ภาพจิตใหความสําคัญเก่ยี วกับ
การมีสัมพันธภาพกับบุคคลภายนอกและภายในครอบครัวไดอยางปกติมากท่ีสุด โดยผูปกครองกับเด็กมีความคิดเห็น
สอดคลองกันในเรื่องการแสดงออกทางสังคม ซึ่งผูปกครองมีความคิดเห็นกับเร่ืองน้ีนอยที่สุด และเด็กมีความคิดเห็นวาตน
ไดรับการดูแลเรอ่ื งการสงเสรมิ การแสดงออกอยูใ นระดับนอย และกลุมวชิ าชีพไดตดิ ตามผลการบริการครอบครัวอปุ ถัมภด าน
กฎหมาย พบวา เด็กไดรับการดูแลดานทะเบียนราษฎรอยูใ นระดบั มากท่ีสุด ในดานการบรกิ ารดา นสภาพแวดลอ มทางสงั คม
เด็กไดร ับการดแู ลใหไดรับการอบรมสงั่ สอนอยใู นระดบั มาก
ขอเสนอแนะจากการศึกษาครั้งน้ี คือ ระดับนโยบาย ควรนําผลการศึกษารายงานผลตอคณะกรรมการคุมครองเดก็
จังหวัดบุรีรัมย เพื่อหาแนวทางในการชวยเหลือและพัฒนาครอบครัวอุปถัมภ และเสนอผลตามมติจังหวัดตอคณะกรรมการ
คุมครองเด็กแหงชาติ และในระดับปฏิบัติการ กลุมผูปกครองซึ่งเปนผูสูงอายุควรไดรับการสงเสริมดูแลและเขาถึงสวัสดิการ
ของผสู งู อายุ การชวยเหลอื ใหผ ูสงู อายมุ งี านทํา และการจดั กิจกรรมสงเสริมใหผูป กครองและเดก็ มีสัมพนั ธภาพที่ดตี อ กนั กลุม
เด็กไดรับการพัฒนาศักยภาพทั้งดานรางกาย จิตใจ อารมณ และสังคม และกลุมวิชาชีพ ควรใหไดรับการฝกอบรมงาน
ครอบครัวอปุ ถมั ภ ในดา นการสงั คมสงเคราะห การคุมครองสวสั ดิภาพ เพอื่ ใหต ระหนกั ถงึ ความสําคญั ในการดูแลเด็กใหไดอยู
ในครอบครวั ท่เี หมาะสมและคุณภาพชีวติ ทด่ี ีตอไป
คําสําคัญ : ครอบครัวอปุ ถมั ภ, ครอบครัวอปุ การะ, ครอบครวั ทดแทน, เดก็ กําพรา , มาตรฐานการเลี้ยงดเู ด็กขน้ั ตา่ํ

บทนํา
การกอ กําเนิดงานครอบครวั อปุ ถัมภ (Foster Care) ในประเทศไทย เริม่ ตนตง้ั แต พ.ศ.2528 โดยคณะปฏวิ ตั ิ ซง่ึ ไดม ี
การจดั ทําระเบยี บกรมประชาสงเคราะหวาดว ยการสงเคราะหเดก็ แบบครอบครัวอุปถมั ภ พ.ศ.2528 และไดม กี ารปรับปรงุ อีก
ครั้งใน ป พ.ศ.2544 โดยที่กรมประชาสงเคราะหมีบทบาทภารกิจและความรับผิดชอบในการจัดสวัสดิการสังคมสําหรับเด็ก
และเยาวชนที่กําพรา ดอยโอกาส รวมท้ังเด็กในสภาวะยากลําบาก ดวยการมุงเนนใหการสงเคราะหและพัฒนาคุณภาพชวี ิต
เด็กในกลุมเปาหมายขางตน ใหเติบโตสมบูรณท้ังรางกาย จิตใจ และมีศักยภาพในการดํารงชีวิตอยูในสังคม รวมท้ังเพ่ือเปน
ทรัพยากรมนุษยท่ีสําคัญของประเทศ ดังนั้นในการดําเนินการจัดสวัสดิการสังคมสําหรับเด็กกลุมเปาหมายน้ัน กรม
ประชาสงเคราะหจ งึ มงุ คํานึงถงึ หลักปรัชญาการดาํ เนินงานสังคมสงเคราะห แนวคิด ซงึ่ สอดคลองกบั หลักการของอนสุ ัญญาวา
ดวยสิทธิเด็กโดยตระหนกั ถึงแนวคดิ สาํ คัญท่ีวา เด็กมีสทิ ธิที่จะเติบโตทามกลางสภาวะแวดลอมของครอบครัวดว ยบรรยากาศ
ของความสุข ความรัก และความเขาใจ เด็กควรไดรับการพัฒนาบุคลิกภาพท่ีสมบูรณสอดคลองทุกดาน ในปจจุบันกรม
ประชาสงเคราะหไดเปลี่ยนชื่อเปนกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย และไดมีการปรับปรุงโครงสราง
กระทรวงตามพระราชบญั ญัตปิ รับปรุงกระทรวง ทบวง กรม (ฉบับที่ 14) พ.ศ.2558 มีการปรับเปล่ยี นโครงสรา งของกระทรวง
การพัฒนาสังคมและความม่ันคงของมนุษย ตามบทบาทภารกิจ จําแนกตามกลุมเปาหมาย ซ่ึงงานครอบครัวอุปถัมภ เดิม

111

รายงานสบื เน่ืองการสมั มนาวิชาการเนือ่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

สังกัดกรมพัฒนาสังคมและสวัสดิการ ดําเนินการโดยศูนยอํานวยการรับเด็กเปนบุตรบุญธรรม ไดเปล่ียนเปนกรมกิจการเด็ก
และเยาวชน โดยศูนยอํานวยการรับเด็กเปนบุตรบุญธรรมยังคงเปนผูดําเนินการครอบครัวอุปถัมภเชนเดิม ภารกิจของศูนย
อํานวยการรับเด็กเปนบุตรบุญธรรมไดดําเนินการจัดหาครอบครัวทดแทนในรูปแบบของครอบครัวอุปถัมภใหแกเด็กท่ัว
ประเทศจํานวน 5,000 ครอบครัว ซ่ึงการดูแลเด็กในครอบครัวอุปถัมภน้ี ไดมีการบัญญัติไวในพระราชบัญญัติคุมครองเด็ก
พ.ศ.2546 ดานการสงเคราะห เพ่อื เปน แนวทางดําเนินการครอบครัวอปุ ถมั ภใหชัดเจนย่ิงข้ึน การชว ยเหลอื ครอบครัวอุปถัมภ
เปนการชวยเหลือเงินอุดหนุนเดือนละไมเ กิน 2,000 บาทตอครอบครัว จนกวาเด็กในอุปถัมภมีอายุครบ 18 ปบริบูรณ (ปรับ
ขนึ้ จาก 1,000 บาท ในปง บประมาณ 2558) ซึ่งในปง บประมาณ 2559 มคี รอบครัวอุปถมั ภในการดแู ลของศูนยบตุ รบญุ ธรรม
จาํ นวน 2,713 ครอบครัว รวมเปน เงนิ 32,556,000 บาท (กรมกิจการเดก็ และเยาวชน, 2559)

จากท่กี ลา วมาวา งานครอบครวั อุปถัมภข องประเทศไทย ในรปู แบบการดแู ลของศูนยอํานวยการบุตรบญุ ธรรม โดย
เด็กในอุปถัมภเปนเด็กท่ีประสบปญหาบิดามารดาเสียชีวิต ทอดท้ิง ใหอยูกับญาติพี่นอง หรือบุคคลอ่ืนท่ีมิไดเก่ียวของตาม
สายโลหิต ซ่ึงผูเล้ียงดูเด็กมีความเปนอยูอยางยากลําบาก ประกอบอาชีพรับจางหรือไมไดประกอบอาชีพ มีรายไดนอย ไม
เพียงพอตอการดแู ลเดก็ และดาํ รงชีพ ซึ่งสวนใหญผูเลย้ี งดูเด็กเปนผสู งู อายุ มีภาระเลี้ยงดบู ตุ รหลานหลายคน โดยไมไดรับเงนิ
คาเลี้ยงดูจากบิดามารดาของเด็ก จากปญหาดังกลาวจึงไดจัดตงั้ ฝายครอบครัวอุปถัมภขึ้นมาเพ่ือชวยเหลอื ครอบครวั อุปถมั ภ
โดยเฉพาะ จุดมุงหมายสาํ คัญในการดาํ เนินงานครอบครัวอุปถัมภน ั้น เพื่อเปนทางเลือกในการชวยเหลือเดก็ ใหไดรับการดูแล
แบบครอบครัว ทําใหเ ด็กไมต อ งเขารับการอปุ การะในสถานสงเคราะหตางๆ เดก็ ยงั คงใชชวี ติ อยูในส่งิ แวดลอ มทเ่ี ปน ครอบครวั
มีบาน ไปโรงเรียนตามปกติ การดําเนินงานครอบครัวอุปถัมภน้ัน ศูนยอํานวยการรับเด็กเปนบุตรบุญธรรม ไดมอบหมายให
สํานักงานพัฒนาสังคมและความมน่ั คงของมนษุ ยทุกจังหวัด เปนผูคดั เลือกครอบครัวอุปถัมภ ซึ่งมีคุณสมบัตติ ามระเบียบกรม
ประชาสงเคราะห วาดว ยการสงเคราะหเด็กแบบครอบครัวอปุ ถมั ภ พ.ศ. 2544 ดําเนนิ การโดยนักสังคมสงเคราะห เปนผูดูแล
เยี่ยมบานสอบขอ เท็จจรงิ และการรายงานผลการดูแลเด็กของผูป กครองปล ะ 2 คร้ัง ในชวงเดือนมีนาคม และเดอื นกันยายน
ของทกุ ป

จึงกลาวไดวางานครอบครัวอุปถัมภ เปนงานท่ีมีความสําคัญแกการดําเนินงานชวยเหลือเด็กท่ีไดรับผลกระทบจาก
ปญ หาสังคมปจจบุ นั และสง ผลใหเด็กถูกทอดทงิ้ จากบิดามารดาหรอื บดิ ามารดาเสียชีวิต ซง่ึ การทํางานของกลมุ วชิ าชพี ตา งๆ
ท่ีเก่ียวของกับเด็กในครอบครัวอุปถัมภ ยอมเปนเชนฟนเฟองในการขับเคล่ือนพัฒนาครอบครัวอุปถัมภใหมีคุณภาพทั้ง
ผปู กครองและเด็ก เกดิ ความอยูดีกินดี สามารถพง่ึ พาตนเองไดอ ยางแทจ ริง

วตั ถปุ ระสงค
เพื่อศึกษาลักษณะการเลี้ยงดูเด็กของครอบครัวอุปถัมภใหเปนไปตามมาตรฐานขั้นต่ําในการเล้ียงดูอบรมส่ังสอน
และพัฒนาเด็กที่อยูใ นการปกครองดูแล พ.ศ.2549 และเพ่ือตดิ ตามผลการบริการครอบครัวอุปถัมภท ่ีสอดคลองกับมาตรฐาน
ขนั้ ต่ําในการเล้ียงดูอบรมสงั่ สอน และพัฒนาเดก็ ท่ีอยใู นการปกครองดแู ล พ.ศ.2549

การทบทวนวรรณกรรม
การศึกษาครั้งน้ี ไดศ กึ ษาแนวคิด ทฤษฎี และทบทวนวรรณกรรมที่เก่ยี วของกับการศึกษาลักษณะการเลี้ยงดเู ดก็ ของ
ครอบครัวอปุ ถัมภ โดยมมี าตรฐานขัน้ ตํ่าการอบรมสงั่ สอนและพัฒนาเดก็ ทีอ่ ยใู นการดูแล พ.ศ.2549 ซงึ่ แนวคดิ ในการศกึ ษาใน
คร้ังนี้ ผูศึกษาใชแนวคิดครอบครัวอุปถัมภ เน้ือหาของกฎกระทรวงมาตรฐานข้ันตํ่าการอบรมสั่งสอนและพัฒนาเด็กท่ีอยูใน
การดูแล พ.ศ.2549 แนวคิดการติดตามผลการเลี้ยงดเู ดก็ ในครอบครัวอุปถัมภใหเปนไปตามมาตรฐานข้ันตํ่าฯ ศึกษาเก่ียวกบั
นโยบายและมาตรฐานการจัดสวสั ดกิ ารสาํ หรบั ครอบครัวอปุ ถมั ภ ประกอบดวย อนสุ ัญญาวา ดวยสทิ ธเิ ด็ก พ.ศ.2532 ระเบียบ
กรมประชาสงเคราะห วาดวยการสงเคราะหเด็กแบบครอบครัวอุปถัมภ พ.ศ.2544 และพระราชบัญญัติคุมครองเด็ก
พ.ศ.2546 และการทบทวนวรรณกรรมที่เกี่ยวของ ซึ่งสอดคลองกับการศึกษาคร้ังนี้ ผูศึกษาไดแบงงานวิจัยออกเปน 2

112

รายงานสบื เนอ่ื งการสัมมนาวชิ าการเนอ่ื งในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ี่ 62

ประเภทคอื การวิจัยที่เกยี่ วของกับงานครอบครวั อุปถมั ภ และงานวิจัยทเ่ี ก่ียวของกับการติดตามผลการบริการงานครอบครวั
อุปถมั ภ

ขอบเขตในการศกึ ษา
ขอบเขตการศึกษาคร้ังน้ี แบงออกเปน 3 ดาน คือ ขอบเขตดานเนื้อหาการศกึ ษา คือ ศึกษาลักษณะการเลี้ยงดเู ด็ก
ของครอบครัวอุปถัมภใหเปนไปตามมาตรฐานข้ันตํ่าในการเล้ียงดูอบรมสั่งสอน และพัฒนาเด็กท่ีอยูในการปกครองดูแล
พ.ศ.2549 และศึกษาการติดตามผลการบริการครอบครัวอุปถัมภท่ีสอดคลองกับมาตรฐานขั้นต่ําในการเล้ียงดูอบรมส่ังสอน
และพัฒนาเด็กท่ีอยูในการดูแล พ.ศ.2549 ขอบเขตดานพ้ืนที่ในการศึกษา คือ ขอบเขตประชากรในการศึกษาเฉพาะพื้นที่
จังหวัดบุรีรัมย ซ่ึงเปนพื้นที่ท่ีมีบริการครอบครัวอุปถัมภในการดูแลของสํานักงานพัฒนาสังคมและความม่ันคงของมนุษย
จังหวดั บุรีรัมย จาํ นวน 14 อําเภอ 20 ตาํ บล และขอบเขตดานประชากรในการศึกษา คือ ประชากรทใ่ี ชในการศึกษาครงั้ น้ี คือ
ครอบครัวอุปถัมภในการดูแลของสํานักงานพัฒนาสังคมและความม่ันคงของมนุษยจังหวัดบุรีรัมย จํานวน 14 อําเภอ 20
ตําบล 26 ครอบครัว จํานวน 112 คน ซ่ึงแบงออกไดเปน 3 กลุม คือ กลุมที่ 1 ผูปกครองเด็ก ในครอบครัวอุปถัมภ ที่อยูใน
การดูแลของสํานักงานพัฒนาสงั คมและความม่ันคงของมนุษยจังหวัดบุรีรัมย จํานวน 26 คน กลุมท่ี 2 กลุมเด็กในครอบครวั
อปุ ถัมภ ท่ีอยูในการดแู ลของสาํ นกั งานพฒั นาสังคมและความมั่นคงของมนษุ ยจังหวดั บรุ รี มั ย จํานวน 26 คน และกลมุ วชิ าชพี
ท่ีเกยี่ วขอ งกบั งานครอบครวั อปุ ถัมภ ประกอบดว ย นกั พฒั นาชุมชน ครปู ระจาํ ชัน้ ของเด็กในครอบครัวอุปถมั ภ และผใู หญบา น
ทอ่ี ยใู นพน้ื ทค่ี รอบครวั อุปถัมภ รวม จาํ นวน 60 คน

กรอบแนวคดิ ในการศกึ ษา

ขอมลู ท่ัวไป ลักษณะการเลยี้ งดเู ดก็ ของครอบครวั อปุ ถมั ภใ หเปน ไปตามมาตรฐานการดแู ลขัน้ ต่าํ
ผปู กครอง 1. ดา นการปฏิบัตขิ องผูปกครอง (ศึกษากลุม ผูปกครอง)

- อายุ 1.1 การดแู ลพน้ื ฐานดา นรางกายและจติ ใจของเดก็
- สถานภาพสมรส 1.2 การดแู ลดานสขุ ภาพและปองกันโรค
- ระดบั การศกึ ษา 1.3 จดั กระตนุ ใหเ กดิ การเรียนรแู ละฝก วนิ ัย
- อาชีพ 1.4 ใหการตอบสนองทางอารมณแกเดก็
- ความเกี่ยวขอ งกบั เด็ก 1.5 สรางความรกั ความเขาใจ และความสมั พันธท ่ีดกี บั ครอบครัวและสังคม
- สาเหตุการณเ ปนครอบครัว 1.6 สรางความรกั ความเขาใจ และความสัมพันธท ด่ี กี ับครอบครวั และสงั คม
1.7 การดแู ลความปลอดภยั ของเดก็
อุปถมั ภ 1.8 สง เสรมิ ใหเ ด็กแสดงออกซึ่งความคดิ เหน็ และความสามารถ
เดก็ 2. ดานการเลย้ี งดเู ดก็ (ศกึ ษากลมุ เด็ก)
2.1 ดานสขุ ภาพกาย
- เพศ 2.2 ดา นสขุ ภาพจิต
- อายุ
- ระดบั การศกึ ษา การติดตามผลการบรกิ ารครอบครัวอุปถัมภท่สี อดคลอ งกับมาตรฐาน
กลมุ วชิ าชีพ การเลีย้ งดูเดก็ ขน้ั ตา่ํ ฯ
- เพศ
- อายุ 1.เด็กไดรบั การดแู ลและชว ยเหลอื ดา นกฎหมาย
- สถานภาพสมรส 1.2 การแจงเกดิ การเรียนภาคบงั คบั
- ระดับการศกึ ษา 1.3 การไดรบั สทิ ธิบรกิ ารดา นสาธารณสขุ
- อาชพี 1.4 ไดรบั การคมุ ครองตามกฎหมายวาดว ยหลกั ประกนั สขุ ภาพ
- ประสบการณดา นครอบครัว
2.เดก็ ไดร บั การดูแลดานสภาพแวดลอมทางสังคมและบริการสาธารณะ
อปุ ถัมภ 2.1 เด็กตอ งไดร บั บรกิ ารสาธารณะท่ีไมเ ปนผลรา ยตอ ชวี ิตความเปน อยู
2.2 มที ่อี ยอู าศัยและสงิ่ แวดลอ มที่ปลอดภัย
2.3 ไดร บั การพัฒนาและสงเสรมิ ใหม ีสว นรว มในกจิ กรรรมตา งๆ

113

รายงานสืบเนอื่ งการสัมมนาวชิ าการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

เคร่อื งมอื ท่ีใชในการศึกษา
เคร่ืองมือท่ีใชในการศึกษาครั้งน้ี คือ แบบสอบถาม โดยจําแนกออกเปน 3 ชุด คือ ชุดท่ี 1 สําหรับกลุมผูปกครอง
โดยแบงเปน 3 สวน คือ ขอมูลทั่วไป ลักษณะการเล้ียงดูเด็กดานการปฏิบัติของผูปกครอง และขอเสนอแนะ ซ่ึงเปนคําถาม
ปลายเปด ชุดที่ 2 สําหรับกลุมเด็ก โดยแบงเปน 3 สวน คือ ขอมูลทั่วไป ลักษณะการเล้ียงดูเด็ก ดานการเลี้ยงดูเด็ก และ
ขอเสนอแนะ ซ่ึงเปนคําถามปลายเปด และชุดที่ 3 สําหรับกลุมวิชาชีพ โดยแบงเปน 3 สวน คือ ขอมูลท่ัวไป การติดตามผล
การเลี้ยงดูเด็ก ประกอบดวย 1) ดานกฎหมาย 2) ดานสภาพแวดลอมทางสังคมและบริการสาธารณะ และขอเสนอแนะ ซ่ึง
เปน คําถามปลายเปด โดยผูศ กึ ษาจะมีการทดสอบเครื่องมอื ท่ใี ชใ นการศึกษาและเกบ็ รวบรวมขอ มลู กอ นจะนาํ แบบสอบถามไป
ใช โดยปรึกษาอาจารยภายในมหาวิทยาลยั เพอื่ ทําการตรวจสอบ ปรับปรุง แกไข ใหม คี วามเที่ยงตรง ครอบคลมุ และถกู ตอ ง
แลวนําแบบสอบถามไปทดสอบ (Pre-test) กับกลุมตัวอยางที่มีลักษณะใกลเคียงกับกลุมตัวอยางท่ีจะศึกษา รวมจํานวน 90
ชุด คือ 1) สํานักงานพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษยจังหวัดนครราชสีมา ประกอบดวย ผูปกครองจากครอบครัว
อุปถมั ภ 20 ชุด และเดก็ ในอปุ ถมั ภ 20 ชุด รวมจาํ นวน 40 ชุด 2) บานพกั เดก็ และครอบครัวจังหวัดบุรรี มั ย ซงึ่ เปนครอบครัว
อุปถัมภในการดูแลของบานพักเด็กและครอบครัวจังหวัดบุรีรัมย ประกอบดวย ผูปกครองจากครอบครัวอุปถัมภ 10 ชุด เด็ก
ในอุปถัมภ 10 ชุด และกลมุ วิชาชพี 30 ชดุ รวมจาํ นวน 50 ชดุ ซ่ึงเม่อื ไดร ับแบบสอบถามกลบั มาแลว ผูศกึ ษาจงึ นําทดสอบหา
คาความเช่ือม่ันดวยวิธีสัมประสิทธ์ิแอลฟาของครอนบาค (Cronbach ‘s Alpha) โดยใชโปรแกรม SPSS ในการประมวลผล
ดังกลาว เพื่อประเมินคุณภาพของแบบสอบถาม โดยแบงเปน ผูปกครอง เด็ก และกลุมวิชาชีพ อยางละ 30 ชุด ผลการ
ประมวลผลทาํ ใหท ราบวา แบบสอบถามชดุ ท่ี 1 สาํ หรบั ผปู กครอง มคี าเฉล่ยี เทา กบั 0.971 แบบสอบถามชดุ ที่ 2 สําหรับเด็ก มี
คา เฉลีย่ เทา กับ 0.941 และแบบสอบถามชดุ ที่ 3 สําหรบั กลุมวิชาชพี มีคา เฉลี่ยเทา กบั 0.931 จงึ ถอื วา แบบทดสอบมีคา ความ
เช่อื ม่นั ท่สี ามารถใชใ นการดําเนนิ การศกึ ษากลมุ เปา หมายท่กี าํ หนดไว

การเกบ็ รวบรวมและวเิ คราะหขอ มลู
การเก็บรวบรวมขอมูลการศกึ ษา ขั้นแรกศึกษาคนควาขอมลู จากเอกสารและงานวิจัยที่เกย่ี วของ เพื่อกําหนดกรอบ
การวิจยั ข้นั ตอมาทดลองใชเคร่ืองมือ (Pre-test) เพอ่ื ทดสอบความเช่ือม่ันของเครื่องมือ ซง่ึ แจกแบบสอบถามทั้งหมดจํานวน
90 ชุด ไดรับกลบั คืนทัง้ หมด คดิ เปน รอยละ 100.00 โดยคา ความเช่ือมน่ั ของเคร่อื งมือมีคาเฉลยี่ มากกวา 0.80 จึงไดเ กบ็ ขอ มลู
จากประชากรท่ีศึกษา จํานวน 112 คน ซึ่งแจกแบบสอบถามทั้งหมดจํานวน 112 คน ไดรับกลับคืน 111 คน โดย
แบบสอบถามท่ีไมไดตอบแบบสอบถาม เน่ืองจากกลุมเด็ก 1 คนมีอายุนอย จึงไมสามารถตอบแบบสอบถามได ผูตอบ
แบบสอบถามคดิ เปน รอยละ 99.10 โดยการเกบ็ รวบรวมแบบสอบถามจากผูป กครองและเด็ก ผศู กึ ษาใชว ธิ ีการสัมภาษณจาก
แบบสอบถาม เนื่องจากผูปกครองสว นใหญเ ปนผสู งู อายุ และเปนกลุมเดก็ การสัมภาษณจ ึงเปนวิธีการเก็บขอมลู ท่สี ะดวกตอ
ผูตอบแบบสอบถาม และทําใหผูตอบแบบสอบถามเขาใจคําถามไดอยางชัดเจนตามวัตถุประสงของการศึกษา อีกทั้งทําใหผู
ศกึ ษาสามารถสงั เกตสหี นา ทา ทางของผูตอบแบบสอบถามรวมกับการตอบดว ยวาจา ขนั้ ตอมาเมื่อรวบรวมแบบสอบถามจาก
ประชากรท่ศี ึกษาแลว จงึ นาํ ขอมลู ท่ไี ดรับมาตรวจสอบความถูกตอ งและทาํ การวเิ คราะหข อ มูลดว ยโปรแกรมสาํ เรจ็ รปู ทางสถติ ิ
เพ่ือการวิจัยดานสังคมศาสตร (Statistical Package for the Social Science : SPSS) โดยใชคาสถิติในการวิเคราะหและ
เกณฑในการวัดผล คือ 1) ขอมูลทั่วไปของทั้ง 3 กลุม วิเคราะหขอมูลดวยตาราง โดยใชวิธีการบรรยายดวยสถิติพรรณนา
ไดแก คาความถี่ (Frequency) คารอยละ (Percentage) 2) สวนท่ี 2 ทําการวิเคราะหขอมูลแบบตารางดวยสถิติพรรณนา
ไดแ ก คา ความถ่ี (Frequency) คารอยละ (Percentage) คา เฉลย่ี (Mean) คา เบีย่ งเบนมาตรฐาน (Standard Deviation) คา
ต่าํ สุด (Minimum) คาสูงสดุ (Maximum) ซ่ึงไดทาํ การวเิ คราะหค วามแตกตางระหวางปจจยั ตางๆ คอื การทดสอบ t-test ใช
ทดสอบเปรียบเทียบความแตกตางระหวา งคาเฉลย่ี ตวั แปรอสิ ระ ซึ่งจําแนกเปนสองกลมุ และทดสอบความมีนยั สาํ คัญทางสถติ ิ
ท่ีระดับ 0.05 ระหวางตัวแปรอิสระและตัวแปรตาม โดยทําการวิเคราะหค วามแปรปรวนทางเดียว (One-Way Anova) เพื่อ
ใชทดสอบเปรียบเทยี บความแตกตางระหวา งคาเฉลยี่ ของตัวแปรอิสระ ซึ่งจําแนกออกเปน 3 กลุมขึ้นไป และทดสอบความมี

114

รายงานสบื เนอื่ งการสมั มนาวชิ าการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปที่ 62

นยั สาํ คัญทางสถิตทิ ่ีระดับ 0.05 ระหวา งตวั แปรอสิ ระและตวั แปรตาม และเปรียบเทยี บรายคู (Post Hoc Comparison) หาก
ผลการวิเคราะหท ่ีไดจ ากการวิเคราะหความแปรปรวนมีนยั สาํ คญั ทางสถิติท่ีระดับ 0.05 เพื่อหาขอสรปุ วาคาเฉลย่ี แตกตางกัน
อยา งไร โดยใชว ธิ ี Scheffe ซึง่ สามารถใชไดทงั้ ในกรณที ีจ่ าํ นวนตวั อยา งในแตและกลุมเทากนั หรอื เทา กนั กต็ าม

ผลการศกึ ษา
ในท่ีนี้จะกลาวถึงกลุมประชากร 3 กลุม คือ กลุมผูปกครอง กลุมเด็ก และกลุมวิชาชีพ (นักพัฒนาชุมชนในองคกร
ปกครองสว นทองถนิ่ ครปู ระจําช้นั และผูใหญบ า น ซงึ่ เพือ่ ใหงา ยตอ การเขา ใจ ดงั นี้
กลมุ ที่ 1 ผปู กครอง
ผลการศึกษากลมุ ผูป กครอง เก่ียวกับขอมลู ท่ัวไป พบวา ผูปกครองมีเพศหญงิ มากกวาเพศชาย ซึ่งอยูในวัยผูสงู อายุ
(60 ปขึ้นไป) จบการศกึ ษาในระดับชั้นประถมศึกษา และอีกครึง่ หน่ึงไมไ ดร บั การศึกษา จึงไมสามารถอานออกเขียนได อาชีพ
หลักคือรับจางทั่วไป เน่ืองจากไมมีที่ทํากินเปนของตนเอง และบางสวนประกอบอาชีพเกษตรกรรม (ทํานา) มีรายไดตํ่ากวา
5,000 บาทตอเดือน ผูปกครองและเด็กทั้งหมดเปนญาติตามสายโลหิตกัน ซ่ึงสาเหตุที่ผูปกครองรับเด็กมาอุปถัมภ เน่ืองจาก
บิดามารดาเด็กเสียชีวิต รองลงมาเด็กถูกบิดามารดาทอดท้ิง ผูปกครองซึ่งเปน ญาติที่เหลืออยูข องเดก็ และความเมตตาสงสาร
เดก็ จึงเลีย้ งดเู ดก็ ตอ ไป (ภาพท่ี 1)

ผลการศึกษาลักษณะการเลี้ยงดูเด็กในครอบครัวอุปถัมภ ซ่ึงเปนความคิดเห็นของผูปกครองในดานการปฏิบัติของ
ผูปกครอง พบวา สวนใหญผูปกครองเห็นดวยกับการดูแลเด็กในการสรางความรัก ความเขาใจ และความสัมพันธที่ดีกับ
ครอบครัวและสังคม รอยละ 4.44 รองลงมาคือการดูแลเด็กดา นความปลอดภัย รอยละ 4.30 และเห็นดว ยนอยท่ีสุดคือ การ
สง เสรมิ เด็กไดแสดงออกซ่งึ ความคิดเหน็ และความสามารถ รอยละ 3.42 คาเฉล่ยี รวมรอ ยละ 4.11 อยใู นระดับมาก

115

รายงานสบื เนื่องการสัมมนาวิชาการเนื่องในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปที่ 62

ตารางที่ 1
สรุปผลการศกึ ษาลักษณะการเลยี้ งดเู ดก็ ในครอบครวั อุปถัมภ ในดา นการปฏิบัตขิ องผูปกครอง

มาตรฐานการเลย้ี งดูเดก็ ขั้นตาํ่ S.D การแปลผล

การดูแลเดก็ ในการสรา งความรกั ความเขา ใจ และความสมั พนั ธทีด่ กี ับครอบครัวและสงั คม 4.44 0.321 มากทีส่ ดุ

การดูแลเดก็ ดานความปลอดภยั ของเดก็ 4.30 0.729 มากที่สุด

การดแู ลเดก็ ในการสรา งความรแู ละความเขา ใจในขอบเขตระหวา งตนเองและผูอืน่ ของเดก็ 4.23 0.524 มากทีส่ ดุ

การดูแลเด็กขั้นพื้นฐานดานรางกายและจติ ใจของเด็ก 4.19 0.442 มาก

การดูแลเด็กดานสขุ ภาพและการปองกนั โรคในดานตา งๆ 4.14 0.943 มาก

การดแู ลเดก็ ในดานการตอบสนองทางอารมณแ กเด็กในดา นตางๆ 4.10 0.758 มาก

การดูแลเดก็ ในการกระตุนใหเ ดก็ เกดิ การเรยี นรูและการฝก วินยั ในเรอื่ งตางๆ 3.99 0.510 มาก

การสงเสริมเดก็ ไดแ สดงออกซง่ึ ความคดิ เหน็ และความสามารถ 3.42 1.156 มาก

คาเฉล่ียรวม 4.11 0.672 มาก

กลุมผูปกครอง ไดมีขอเสนอแนะในการสงเสริมครอบครัวอุปถัมภ ใหมีศักยภาพในการดูแลครอบครัวและเด็กใน
อุปถัมภของตนมากข้ึน ผูปกครองตอบขอเสนอแนะ 13 คน จากกลุมเปาหมาย 26 คน คิดคาเฉลี่ยเทากับ 50.0 ซึ่ง
ขอเสนอแนะไว 3 ดาน คือ 1) ดานเศรษฐกิจ ผูปกครองมีขอเสนอแนะวาการชวยเหลือเปนเงินอุดหนุนครอบครัวอุปถัมภ
เดือนละ 2,000 บาท ไมเพียงพอตอการดํารงชีพ เปนเพียงเงินบรรเทาทุกขเบื้องตนใหแกครอบครัวอุปถัมภเทานั้น โดยสวน
ใหญผ ปู กครองเด็กเปนผูส งู อายุ ท่ไี มไ ดประกอบอาชพี จึงมเี พยี งรายไดจ ากเบี้ยผสู งู อายุ เดอื นละ 600 – 1,000 บาท และเงนิ
อุดหนุนครอบครวั อุปถัมภ เดือนละ 2,000 บาท ทําใหผูปกครองเดก็ ในครอบครัวอุปถัมภ ไมสามารถสงเสรมิ เด็กไดเต็มท่ี จึง
ตองการใหหนวยงานภาครฐั หรอื เอกชน ที่มีสวนชวยครอบครัวอุปถัมภ ไดสงเสริมเศรษฐกิจ เชน การสงเสริมดานอาชีพของ
ผูสูงอายุ การใหเงินชวยเหลือเพิ่มเติม เปนตน 2) ดานการสงเสริมการศึกษา ผูปกครองไดมีขอเสนอแนะเกี่ยวกับการศึกษา
ของเดก็ สวนใหญตองการใหเ ด็กไดร บั ทุนการศกึ ษา เพอ่ื ใหเดก็ สามารถมีโอกาสไดเรยี นในชั้นที่สูงสดุ และเปนหลกั ประกันวา
เด็กจะไดมีอนาคตท่ีดีตอไป 3) ดานสังคม ผูปกครองไดมีขอเสนอแนะดานสังคม วาหนวยงานรัฐควรมีการจัดกิจกรรมที่
สงเสริมดา นสังคมใหแกเด็ก เชน การจัดคายเยาวชนใหส ําหรบั เด็กในครอบครวั อุปถมั ภป ล ะหน่ึงครั้ง หรือการไดรบั โอกาสให
เด็กในอุปถัมภไดเขารวมกิจกรรมขององคการปกครองสวนทองถ่ิน และการไดรับการดูแลดานสุขภาพและสิ่งแวดลอมจาก
หนว ยงานภาครัฐที่เก่ียวของ
ตัวอยา งขอเสนอแนะของผูปกครอง ดังนี้

“ไดรับเงินมาหน่ึงปเตม็ ชีวิตเปลี่ยนไป มีเงินซ้ือขาวของเคร่ืองใชใหแกเด็กมากข้ึน แตกังวลใจวาเม่อื
เดก็ โตขนึ้ จะไมมีเงนิ ทนุ การศกึ ษาใหแกเ ดก็ รสู กึ อุน ใจทม่ี เี งินชวยเหลอื จากรฐั อยา งตอ เนือ่ ง แตก งั วล
วาจะไมม เี งนิ สงเด็กเรียนในชน้ั สูงๆ เพราะตนเลี้ยงดเู ดก็ หลายคน”

116

รายงานสบื เนอื่ งการสัมมนาวิชาการเนือ่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ่ี 62

กลมุ ที่ 2 เดก็

ผลการศึกษาขอมูลทั่วไปของเด็ก พบวา เด็กมีเพศหญิงมากกวาเพศชาย สวนใหญมีอายุระหวาง 7-18 ป กําลัง
ศึกษาอยูช ัน้ มัธยมศกึ ษาตอนตน รองลงมาคือช้ันประถมศกึ ษา (ภาพที่ 2)

ตารางที่ 2
สรปุ ผลรวมการศึกษาลักษณะการเลี้ยงดเู ดก็ ในครอบครัวอุปถมั ภ ดา นการดูแลดานสุขอนามยั ของรา งกาย

มาตรฐานการเลีย้ งดเู ด็กขั้นตํา่ S.D การแปลผล

ไดรบั การดูแลดานสขุ อนามยั ของรา งกาย 4.18 0.462 มาก

ไดร ับการดแู ลดานสงเสรมิ การเจรญิ เตบิ โตและพฒั นาการอยา ง 4.08 0.732 มาก
เหมาะสมตามวยั

ไดรบั การดแู ลอยา งเหมาะสมเม่ือเจบ็ ปว ย 4.01 1.215 มาก

ไดร บั การดูแลในดานการปอ งกนั โรค 3.76 0.855 ปานกลาง

คา เฉลีย่ รวม 4.00 0.816 มาก

ลกั ษณะการเลี้ยงดเู ดก็ ในครอบครวั อุปถมั ภ เดก็ มีความคดิ เหน็ เรื่องน้ีเกยี่ วกับการไดรับการดแู ลจากผูปกครอง แบง
ไดเ ปน 2 ดา น คอื ดานการดแู ลสุขอนามัยของรา งกาย ซ่ึงเกีย่ วกบั การดูแลสขุ อนามยั ของเดก็ มากที่สดุ รองลงมาการไดร บั การ
สงเสริมการเจรญิ เตบิ โตและพัฒนาการอยางเหมาะสมตามวัย ซงึ่ เดก็ มคี วามคดิ เหน็ วาผูปกครองดูแลดา นการปองกันโรคนอย
ท่ีสุด (ตารางท่ี 2) และดานสุขภาพจิต เด็กมีความคิดเห็นวาผูปกครองใหความสําคัญในการใหเด็กมีสัมพันธภาพกับ
บุคคลภายนอกและภายในครอบครวั ไดอ ยางปกติ รองลงมาคือการดูแลเด็กใหมีเอกลักษณแ หงตน ซ่ึงส่ิงที่เด็กมีความคิดเห็น
วาผูปกครองใหก ารดแู ลนอยท่ีสุดคอื การดแู ลใหเ ด็กแสดงออกทางสงั คม (ตารางท่ี 3)

117

รายงานสืบเน่อื งการสมั มนาวิชาการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ่ี 62

ตารางท่ี 3
สรปุ ผลรวมการศกึ ษาลักษณะการเล้ยี งดเู ดก็ ในครอบครัวอุปถมั ภข องเดก็ ดานการดแู ลดานสุขภาพจติ

มาตรฐานการเลี้ยงดูเดก็ ข้นั ตา่ํ S.D การแปลผล

มีสัมพันธภาพกับบคุ คลภายนอกและภายในครอบครัวไดปกติ 4.28 0.510 มากทสี่ ุด

มคี วามเปนเอกลักษณแหงตน 4.25 0.637 มากท่สี ุด

มีอารมณแ ละพฤติกรรมปกติ ไมมปี ญหาทางอารมณ 4.14 0.629 มากทส่ี ุด

มที ักษะในการดแู ลตนเอง 4.14 0.629 มาก

ไดร บั การเรียนรู 3.93 0.740 มาก

สามารถแสดงออกทางสงั คม 3.89 0.880 ปานกลาง

ขอเสนอแนะของกลุมเด็ก กลุมเด็กตอบขอเสนอแนะ จํานวน 3 คน จาก 25 คน คิดเปนรอยละ 12.0 ไดมี
ขอเสนอแนะเก่ียวกับการสงเสริมครอบครัวอุปถมั ภ เก่ยี วกับการชว ยเหลือครอบครัวในดานการสงเสริมใหค รอบครวั มรี ายไดที่
มากข้ึน และสงเสริมใหเดก็ ในอปุ ถัมภไดเขารับการศึกษาในชั้นท่ีสูงสดุ ซ่ึงหนวยงานท่ีเกีย่ วของตองมีการจัดสรรทุนการศกึ ษา
และอปุ กรณก ารเรียน หรือคา ใชจ า ยในการเดินทางไปเรียนใหมากขึ้น เนือ่ งจากโรงเรยี นชนั้ มธั ยมศกึ ษาตอนตนและตอนปลาย
ท่ีมีคุณภาพมักอยูในตัวอําเภอ ทําใหมีคาใชจายในการเดินทางเพื่อเขาเรียน ซึ่งเม่ือมีคาใชจายดังกลาว เด็กในอุปถัมภก็หมด
โอกาสในการศึกษาตอ เนอ่ื งจากผปู กครองไมม ีรายไดเพียงพอตอ การสง ใหเ ด็กไดเ ขาศึกษาตอ
ตัวอยางขอเสนอแนะของเด็ก ดงั นี้

“หนไู มอ ยากใหยายลาํ บาก ถาหนูไดท ุน ยายกไ็ มตอ งทํางานหนกั เพราะหน”ู

3. กลมุ วิชาชพี
ผลการศึกษาทัว่ ไปของกลมุ วิชาชพี พบวา กลมุ วชิ าชีพมีเพศหญิงมากกวาเพศชาย สว นใหญมอี ายรุ ะหวา ง 40-49 ป

สถานภาพสมรสแลว จบชั้นการศึกษาช้ันปริญญาตรี มีอาชีพรับราชการ และพนักงานราชการ รายไดตอเดือนๆ ละ 20,000
บาทข้ึนไป มีประสบการณดานครอบครัวอุปถัมภ ต่ํากวา 5 ป และไมเคยไดเขารับการอบรมการเลี้ยงดูเด็กใหเปนไปตาม
มาตรฐานการเลีย้ งดเู ดก็ ขน้ั ตา่ํ (ภาพที่ 3)

118

รายงานสบื เนอื่ งการสมั มนาวชิ าการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ี่ 62

ผลการศึกษาลักษณะการเล้ียงดูเดก็ ของครอบครัวอุปถัมภของกลุมวิชาชีพ ซ่ึงทําการศึกษาการติดตามบริการดาน
กฎหมาย และดานสภาพแวดลอมทางสังคม ในดานแรก คือการติดตามผลบริการดานกฎหมายทําใหทราบวาผลการบริการ
ดานกฎหมาย รอยละ 4.28 อยูในระดับมากที่สุด และในดานการบริการดานสภาพแวดลอมทางสังคม รอยละ 3.39 อยูใน
ระดบั ปานกลาง โดยมีคา เฉลี่ยรวม รอ ยละ 3.83 อยใู นระดับมาก

119

รายงานสบื เนือ่ งการสมั มนาวชิ าการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ี่ 62

ตารางที่ 4
สรุปผลการศึกษาลกั ษณะการเลีย้ งดเู ดก็ ของครอบครัวอุปถัมภข องกลุมวิชาชีพ
เนน ศกึ ษาการตดิ ตามบรกิ ารดา นกฎหมาย และดานสภาพแวดลอ มทางสังคม

มาตรฐานการเลี้ยงดูเด็กขน้ั ต่าํ S.D การแปลผล
มากทส่ี ดุ
การติดตามผลการบริการดา นกฎหมาย 4.28 0.510 ปานกลาง

การติดตามผลการบรกิ ารดา นสภาพแวดลอ มทางสังคม 3.39 0.705 มาก

คาเฉลีย่ รวม 3.83 0.607

กลุมวิชาชีพมีขอเสนอแนะเกี่ยวกับงานครอบครัวอุปถัมภ ตอบขอเสนอแนะ จํานวน 13 คน จากกลุมเปาหมาย 60
คน คดิ คา เฉลยี่ เทากับ 21.66 ในดา นของการจัดอบรมใหค วามรูแกกลมุ วชิ าชพี เกีย่ วกบั การสง เสริมและดแู ลครอบครัวอปุ ถมั ภ
ดงั น้ี

1. กลุมวิชาชีพควรตระหนักถึงความสําคัญของครอบครัวอุปถัมภ จะทําใหการชวยเหลือครอบครัวอุปถัมภมี
ประสิทธิภาพมากข้ึน หนวยงานท่ีเกี่ยวของจึงควรมีการจัดอบรมใหความรูการสงเสริมครอบครัวอุปถัมภ และกลุมวิชาชีพมี
ความเหน็ ตอความเปน อยขู องครอบครัวอุปถัมภ

2. ควรมีการชว ยเหลอื เพิม่ เตมิ ใหมากกวา การใหเงินอดุ หนนุ รายเดือน เชน การใหท นุ การศกึ ษาแกเดก็ การชว ยเหลอื
เปนเงินชวยเหลือผูประสบปญหาทางสังคมกรณฉี ุกเฉิน การจัดงบประมาณซอมแซมบานในกรณที ่ีอยูอาศัยทรดุ โทรม มีความ
เส่ยี งตอ อันตรายท่จี ะเกิดขน้ึ กับเดก็ และครอบครวั

3. การสงเสริมการประกอบอาชีพของผูสูงอายุในพ้ืนท่ี ควรมีการจัดใหมีการสอนหรือสงเสริมอาชีพท่ีเหมาะแก
ผูปกครอง เชน การสง เสรมิ การทาํ เกษตรในครัวเรือน การเลยี้ งสตั วเศรษฐกิจ การปลกู พชื เศรษฐกิจตน ทนุ ตํา่ เปนตน

4. ดานการดูแลของผูปกครอง ควรมีการสงเสริมใหผูปกครองเขาใจการเรียนรูของเด็กใหมากข้ึน เน่ืองจากเด็กใน
ครอบครัวอุปถัมภ ไมไดรับการสงเสริมดานการศึกษาเทาท่ีควร เด็กไมคอยมีใครสอนการบาน และสงเสริมความรูนอก
หองเรียนใหแกเด็ก ทําใหเด็กไมคอยมั่นใจในตัวเอง ซ่ึงครูประจําชั้นตองมีความระมัดระวังในการชวยเหลือ เนื่องจากเกรงวา
เด็กจะรูสึกวาตนแปลกแยก ไมเหมือนเพ่ือนในช้ันเรียน ดังนั้น สิ่งท่ีดีที่สุดคือตองทําใหเด็กไดเรียนรูเก่ียวกับสังคมนอก
หองเรียนใหม ากขึ้น เพ่ิมความม่ันใจใหแ กเ ดก็ มากขึ้น

5. การสงเสรมิ ใหเด็กไดเ ขา รวมกิจกรรมตา งๆทสี่ ง เสริมศกั ยภาพเดก็ ใหก ลา แสดงออกมากขึน้ เชน การสงเสริมใหเ ดก็
เขา เปนสมาชิกสภาเด็กและเยาวชนในพ้ืนที่ หรือการสงเสรมิ ใหเขารวมกิจกรรมท่ีองคก ารปกครองสว นทอ งถิ่นเปนผจู ดั รวมไป
ถึงกจิ กรรมของโรงเรยี น
ตัวอยา งขอ เสนอแนะของกลุมวิชาชีพ

“อยากใหรัฐที่มีสวนเกี่ยวของเขามาดูแลเร่ืองเด็กและผูปกครองในเร่ืองคุณภาพชีวิต การดํารงชีพ
เร่ืองอาชีพ รายไดแตละวันไมพอคาใชจายในการเล้ียงดูเด็ก หางานใหทําในการอาชีพเพ่ือจะไดมี
รายไดเ พ่มิ ขนึ้ ”

อภปิ รายผลการศึกษา
จากผลการศึกษาการติดตามผลการเลี้ยงดูเด็กใหเปนไปตามมาตรฐานการเล้ียงดูเด็กขั้นตํ่าของครอบครัวอุปถัมภ
กรณีศึกษา สํานักงานพฒั นาสังคมและความมนั่ คงของมนุษยจงั หวดั บุรรี มั ย ผศู กึ ษาขอเสนอการวิเคราะหและอภิปรายผลดังนี้
1. ลักษณะการเลี้ยงดูเด็กของครอบครัวอุปถมั ภใหเ ปน ไปตามมาตรฐานการดแู ลข้ันตํ่า

120

รายงานสืบเนื่องการสมั มนาวิชาการเนอ่ื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปที่ 62

ในดานของการศึกษาลักษณะการเล้ียงดูเด็กของครอบครัวอุปถัมภใหเปนไปตามมาตรฐานการดูแลข้ันตํ่า ซ่ึง
กฎกระทรวงมาตรฐานขั้นต่ําในการเลี้ยงดูอบรมสั่งสอน และพัฒนาเด็กที่อยูในการปกครองดูแล พ.ศ.2549 เปนหนึ่งใน
พระราชบัญญัติคุมครองเด็ก พ.ศ.2546 โดยผูศึกษาไดจัดทําแบบสอบถาม 2 ชุด เพื่อศึกษาความคิดเห็นของผูปกครอง และ
เด็กในอุปถัมภ โดยผูปกครอง เนนศึกษาดานการปฏบิ ัติตนของผปู กครอง และศึกษาเด็กในอุปถัมภ เนนศึกษาดานการเลย้ี งดู
เดก็ ซ่งึ ผลจากการศึกษาสามารถวเิ คราะหไดด ังน้ี
1) ผปู กครอง

ศึกษาดานการปฏิบัติของผูปกครอง โดยเปรียบเทียบจากกฎกระทรวงมาตรฐานข้ันตํ่าในการเล้ียงดูอบรมส่ังสอน
และพัฒนาเดก็ ทีอ่ ยใู นการปกครองดูแล พ.ศ.2549 โดยในสวนที่ 1 ไดศ ึกษาเกี่ยวกับขอ มูลสว นตัวของผปู กครอง เพอ่ื ใหทราบ
ถึงเพศ อายุ สถานภาพสมรส ระดับการศึกษา อาชีพหลัก รายไดของครอบครัว ความเกี่ยวของกับเด็ก สาเหตุการเปน
ครอบครัวอุปถัมภ และเหตุผลการขอรับเด็กมาอุปการะในครอบครัว ในสวนท่ี 2 ศึกษาความคิดเห็นของผูปกครอง ที่มีตอ
ลักษณะการเล้ียงดูเด็กในครอบครัวอุปถัมภใ หเ ปน ไปตามมาตรฐานขัน้ ต่าํ ในการเลย้ี งดอู บรมสง่ั สอน และพัฒนาเด็กทีอ่ ยูใ นการ
ปกครองดูแล พ.ศ. 2549 โดยศึกษาการศักยภาพและการปฏิบัติตนของผูปกครอง และในสวนท่ี 3 เปนขอเสนอแนะของ
ผูปกครองท่มี ตี อรัฐหรอื เอกชน ในดานการสง เสริมครอบครวั อุปถัมภใ หมีประสทิ ธภิ าพมากข้ึน ซง่ึ ผูศึกษาวิเคราะหไ ดด ังนี้

ขอมูลทั่วไปของผูปกครอง จํานวน 26 คน โดยสวนใหญเปนผูสูงอายุที่เปนเพศหญิง อายุ 60 ปขึ้นไป จบช้ัน
ประถมศึกษา 13 คน และไมไดเขาเรียน 12 คน ซึ่งจะเห็นไดวาคร่ึงหนึ่งของผูปกครองไมสามารถอานออกเขียนได โดยสวน
ใหญประกอบอาชพี รบั จางท่วั ไป และรองลงมาประกอบอาชีพเกษตรกรรม ซง่ึ ผูปกครองที่มอี าชพี รับจา งท่ัวไป เนอื่ งจากไมม ที ่ี
นาทํากินเปนของตนเอง จึงประกอบอาชีพรับจา งในหมูบา น เพ่ือหารายไดเ ลย้ี งครอบครัว รายไดตอ เดือนตํา่ กวา 5,000 บาท
รายไดดังกลาวมาจากเงินอุดหนุนครอบครัวอุปถัมภเปนเงิน 2,000 บาท เบี้ยผูสูงอายุ 600 – 1000 บาท เบี้ยคนพิการ 800
บาท และรายไดจากการรับจา งท่ัวไป ประมาณ 1,200 บาท รายไดเฉล่ยี ตอเดือนประมาณ 5,000 บาท เน่อื งจากเปน ผสู งู อายุ
จึงมีรายไดจากการรับจางทั่วไปคอนขางนอย ขึ้นอยูกับผูจางงานในหมูบาน ซึ่งไมคอยจางผูสูงอายุ ในดานความเก่ียวของกับ
เด็กในอุปถัมภ ท้ังหมด 26 คน เปนญาติตามสายโลหิตของเด็ก โดยสาเหตุของการเปนครอบครัวอุปถัมภ สวนมากเนื่องจาก
บิดามารดาของเด็กเสียชีวิต รองลงมาเน่ืองจากบิดามารดาของเด็กเสียชีวิต ซึ่งมีเหตุผลจากการรับเด็กในอุปการะเด็กใน
อุปถัมภ ผูปกครองตอบเหตุผลวา เพราะเปนญาติที่เหลืออยูของเด็ก บิดามารดาของเด็กนํามาใหผูปกครองเล้ียงดูตั้งแตแรก
เกิด แลวทอดทง้ิ เด็กหรอื เสยี ชีวิต ผูปกครองจงึ จําเปนตอ งดแู ลเดก็ ตอไป โดยผูป กครองมคี วามคดิ เห็นเกยี่ วกบั ความสมั พนั ธก บั
เด็ก โดยสวนใหญแลวผูปกครองเห็นวาการดูแลเอาใจใสใกลชิดเปนส่ิงสําคัญมาก มีคาเฉล่ียเทากับ 88.5 รองลงมาการมี
สัมพันธภาพท่ีดีตอ กนั มีคาเฉล่ียเทากับ 84.6 และมีทะเลาะกันบาง มีคาเฉลี่ยเทากับ 50.0 ซ่ึงทําใหทราบวาผปู กครองมีความ
รกั และผูกพันกับเด็กในอุปถัมภ

จากผลการศึกษาขอมูลทั่วไปพบวาผูปกครองอยูในวัยผูสูงอายุ จึงตระหนักไดวาการดูแลครอบครัวอุปถัมภจึงตอง
ดแู ลผสู ูงอายใุ หม คี ณุ ภาพชีวติ ทด่ี ีเชน กัน สอดคลองกับงานวจิ ยั ของอมรา สุนทรธาดา และสพุ ัตรา เลศิ ชัยเพชร (2552) ที่กลา ว
วาผสู ูงอายุในชนบทเปนจํานวนมากรับภาระเลี้ยงดหู ลาน หรอื ไดร ับเงินไมเ พียงพอที่จะใชในการดาํ รงชีวติ และเลยี้ งดูหลาน ทาํ
ใหผูสูงอายุขาดความมั่นคงในชีวิต ซ่ึงสอดคลองกับสุพัตรา ศรีวณิชชากร (2555) ศึกษาเร่ืองการวิเคราะหสถานการณและ
ศึกษานโยบาย มาตรการในการจัดระบบสวัสดิการสังคมที่จําเปนสําหรับครอบครัวผูสูงอายุท่ีประสบสภาวะยากลําบาก
กรณีศึกษา : ครอบครัวผูสูงอายุเล้ียงดูเด็กตามลําพังและครอบครัวผูสูงอายุอาศัยตามลําพัง ซึ่งพบวา สัดสวนของครอบครัว
ผูสูงอายุเลี้ยงดูเด็กตามลําพังโดยเฉลี่ยแลว พบในชนบทมากกวาในเมือง ในดานสงเสริมการประกอบอาชีพใหแกผูส ูงอายุ ซ่ึง
ศูนยการเฝา ระวังและเตอื นภัยทางสงั คม สํานักงานปลัดกระทรวงการพัฒนาสังคมและความม่ันคงของมนุษย ไดทําการศกึ ษา
เรื่อง การสํารวจขอมูลผูสูงอายุดานการมีงานทําและมีรายได (2555) โดยสํารวจขอมูลผูสูงอายุที่มีงานทําและมีรายไดทั่ว
ประเทศจาํ นวน 76 จังหวัดๆ ละ 400 ตัวอยาง รวมจํานวน 30,400 ตัวอยาง พบวา มีผูสูงอายทุ ่ีมีงานทําและมรี ายไดไ มไ ดรบั
การศึกษาถึงรอยละ 13.30 ของกลุมตัวอยาง ซึ่งมีผูสูงอายุท่ีมีงานทําและมีรายได โดยมีงานทําท่ีไมแนนอน (มีรายไดไม

121

รายงานสบื เนือ่ งการสมั มนาวิชาการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ่ี 62

แนนอน) รอยละ 36.20 และมีผูท่ีมีรายไดไมเพียงพอกับคาใชจายรอยละ 19.92 ของกลุมตัวอยาง สวนใหญมีรายไดรวมของ
ตนเองและรายไดรวมของครอบครวั ตอ ป ตา่ํ กวา 15,000 บาท และมจี าํ นวนผูส งู อายุฯ ท่มี หี นสี้ นิ ถึงรอ ยละ 54.04 รวมทัง้ มีผู
ท่ีไมมีเงินออมของครัวเรือนรอยละ 22.62 และไมมีเงินออมของตนเองรอยละ 28.91 นอกจากนี้ ยังมีผูที่ไมมีเงิน/ทรัพยสิน
สํารองไวใชจายกรณีจําเปนถึง รอยละ 18.39 โดยผูสูงอายุเกินกวาครึ่งตองการความชวยเหลือจากชุมชน/หนวยงานตางๆ
โดยเฉพาะเร่ืองการจัดหาแหลง เงินทุนจํานวนมากท่ีสุด รองลงมาตองการใหชวยจัดการธุรกิจหรือการทํางานใหมีรายได และ
การจัดฝกอบรม/พัฒนาทักษะตามลําดับ ซึ่งผูศึกษาไดมีขอเสนอแนะสําหรับผูสูงอายุท่ีไมสามารถทํางานได โดยบางสวนไม
สามารถทาํ งานไดหลังอายุครบ 60 ป และมีบางสว นจะเลิกทํางาน ซึ่งผสู งู อายุเหลา น้ตี องกลายเปน ผทู พี่ งึ่ พาผูอ่นื ดังนน้ั ควรมี
การจัดใหครอบครัวดูแล โดยการสนับสนุนงบประมาณ/คาใชจายตางๆ เชน การลดภาษีผูท่ีเล้ียงผูสูงอายุ เปนตน ตลอดจน
ชมุ ชนควรมีบทบาทสาํ คัญ เชน การจดั เงนิ สวสั ดกิ ารชวยเหลอื ผสู ูงอายุทปี่ ระสบปญหาสภาวะวกิ ฤติ เชน การเกดิ อบุ ตั ิเหตุหรือ
เจ็บปว ย เปน ตน

การสงเสริมผูสูงอายุใหมีคุณภาพชีวิตที่ดีน้ัน สามารถใชแนวคิดการสนับสนุนทางสังคมสําหรับผูสูงอายุ (Social
support) ซ่ึงเน่ืองจากความเสือ่ มถอยทางสรีระ ทําใหผูสูงอายุไมส ามารถปฏิบัตภิ ารกิจใหมปี ระสิทธิภาพเทา เดิมได ประกอบ
กับการเปลี่ยนแปลงทางดานสังคมท่ีผูสูงอายุลดบทบาทลง ทําใหผูสูงอายุโดยท่ัวไปพ่ึงพิงผูอื่นมากขึ้น สิ่งเหลาน้ีลวนเกิด
ผลกระทบทางดา นจติ ใจ ทําใหเกิดความเสือ่ มถอยของจิตใจตามมา ผูสูงอายุจึงตองการการสนับสนุนทางสังคม ซึ่งเปนปจจัย
ทางจิตวทิ ยาสงั คมท่ีมผี ลตอ การดํารงชวี ิตอยูของมนษุ ยม าชวยใหผ สู งู อายุดําเนินชวี ติ ในชวงสดุ ทายอยางมคี ุณคา และมคี ณุ ภาพ
โดยมีการศึกษาการสนับสนุนทางสังคมในผูสูงอายุไทยหลายเร่ือง สวนใหญเนนการหาความสัมพันธ พบวา นอกจากการ
สนับสนุนทางสงั คมจะมีความสัมพันธกับพฤติกรรมอนามัยและภาวะสขุ ภาพของผูสูงอายุไทยแลว ยังมีความสัมพนั ธกับความ
เขาใจตนเอง การมปี ฏิสมั พนั ธก ับบคุ คลอน่ื การจดั การกับภาวะเครียด (เพชรา, 2536) และการดูแลตนเอง (สดุ าจนั ทร, 2535)

สวนท่ี 2 การศึกษาลักษณะการเล้ียงดูเด็กของครอบครัวอุปถัมภของผูปกครอง โดยเนนการศึกษาดานการปฏิบัติ
ของผูปกครอง ซึ่งความคิดเห็นของผูปกครองที่มีคาเฉล่ียสูงสุด คือ การดูแลเด็กในการสรางความรัก ความเขาใจ และ
ความสัมพันธท่ีดีกับครอบครัวและสังคม มีคาเฉลี่ยเทากับ 4.44 อยูในระดับมากที่สุด รองลงมาคือการดูแลเด็กดานความ
ปลอดภยั ของเด็ก มคี าเฉล่ยี เทากับ 4.30 อยูในระดับมากทสี่ ุด และเห็นดวยนอ ยทีส่ ดุ คอื การสง เสริมเด็กไดแ สดงออกซง่ึ ความ
คิดเห็นและความสามารถ มีคาเฉลี่ยเทา กับ 3.42 อยูในระดับมาก ซึ่งจากผลการศกึ ษาจะเห็นไดวาผปู กครองเหน็ ความสําคัญ
ในการสรางความรัก ความเขาใจ และความสัมพันธที่ดีกับครอบครัวและสังคมใหแกเด็ก และผูปกครองตระหนักถึงการดูแล
เด็กใหปลอดภัยจากอันตรายตางๆ ซึ่งที่นาสังเกตคือ การสงเสริมเด็กไดแสดงออกซึ่งความคิดเห็นและความสามารถ ซึ่ง
ผูปกครองมีความเห็นดว ยนอยท่ีสุด โดยจากผลการศึกษาความคิดเห็นของเด็กเก่ียวกับการเลี้ยงดูของผูปกครอง ก็สอดคลอง
กับผลดังกลาว คือ เด็กมีความเห็นดวยเกี่ยวกับการดูแลของผูปกครองในดานสุขภาพจิต ในดานการแสดงออกทางสังคม มี
คาเฉล่ียเทากับ 3.89 อยูในระดับมาก จากการสังเกตในระหวางการสัมภาษณผูปกครองและเด็ก ทําใหพบวาเด็กมีอุปนิสัย
สอดคลองกับผลการศึกษาในดานการแสดงออกทางสังคม เน่ืองจากเด็กสวนใหญมีลักษณะข้ีอาย พูดจาเสียงเบา ไมมั่นใจใน
ตนเอง ไมกลาแสดงความคิดเห็น เกรงใจผูอ่ืน ไมกลาขอรองใหผูอื่นชวยเหลือ และเด็กไมกลาวางแผนอนาคต ใหเปนไปตาม
ความตองการของผูปกครอง ซ่ึงผูปกครองมีความคิดเห็นวาตนไมมีศักยภาพและรายไดเพียงพอตอการใหเด็กไดเขารับ
การศึกษาในชั้นสูงสุด จึงตองไดรับการชวยเหลอื จากภาครัฐและหนวยงานท่ีเกี่ยวของ ดังนั้น ผลการศึกษาดา นการแสดงออก
ของเด็ก จึงเปนสิ่งท่ีตองตระหนักในการสง เสริมใหเ ด็กมีความกลาแสดงออกทางสังคมใหมากข้ึน และสงเสริมใหเ ดก็ ไดรับการ
กระตนุ ใหเกิดการเรียนรูและฝกวนิ ัยในดานตา งๆใหแกเ ดก็ มากขน้ึ

การศึกษาลักษณะการเลี้ยงดูเด็กของครอบครัวอุปถัมภของผูปกครอง โดยเนนการศึกษาดานการปฏิบัติของ
ผูปกครอง มีความสอดคลองกับการศึกษาของไทย ซ่ึงสอดคลองกับงานวิจัยของทิพยกวิน ไชยถาวร (2546) ซ่ึงกลาววา บิดา
มารดาอุปถัมภจะตองมอบความผูกพันอยางแทจริงใหแกเด็ก นั่นก็คือ สิทธิที่เด็กในครอบครัวอุปถัมภ ไมวาจะเปนสิทธิข้ัน
พืน้ ฐาน เชน สทิ ธใิ นดานทีอ่ ยูอ าศัย สิทธดิ า นการศกึ ษา สิทธิดานการรกั ษาพยาบาล สทิ ธดิ านอาหาร สทิ ธดิ านการนนั ทนาการ

122

รายงานสบื เน่ืองการสัมมนาวชิ าการเนื่องในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปที่ 62

ฯลฯ สิทธิเหลาน้ีจะนําความสุข ความอบอุน และความม่ันคงในชีวิตของเด็กในครอบครัวอุปถัมภ ซ่ึงจรรจา สุวรรณทัต และ
คณะ (2554) ไดจัดทําชุดความรูเก่ียวกับการเสริมสรางความเขมแข็งของครอบครัวตามมาตรฐานครอบครัวเขมแข็ง กลาวถึง
การสรางความสมั พนั ธภาพของครอบครวั วา การสรา งความผูกพันและความสมั พนั ธใ กลชิดระหวางกันในครอบครัว จะชว ยเปน
ภูมิคมุ กนั ใหเ ดก็ ในการในการเผชญิ กบั ส่ิงทไี่ มดีตา งๆ ได เด็กและเยาวชนท่ีเติบโตภายในบรรยากาศครอบครัวที่อบอนุ สามารถ
พึ่งพิงและไววางใจกัน เด็กเหลานี้จะมีภูมิคุมกันตนใหป ลอดภยั จากส่งิ ชั่วรา ยหรอื ไมดตี างๆ ได สัมพันธภาพท่ีดีของครอบครัว
ซ่ึงเร่ิมจากการส่ือสารท่ีดีท้ังทางดานอารมณ ความรูสึกและความคิดสามารถนําไปสพู ัฒนาการท่ีดีและสมดุลของเดก็ ทั้งดาน
กาย จิตใจ และคุณธรรม

และในสวนท่ี 3 ขอเสนอแนะของผปู กครอง ซึ่งไดเ สนอแนะดานเศรษฐกิจ ดา นการสง เสริมการศึกษา และดานสังคม
ซึ่งผูปกครองมีความคิดเห็นเก่ียวกับการชวยเหลือของรัฐยังไมเพียงพอ ทําใหยังไมสามารถพึ่งพาตนเองไดโดยปราศจากการ
ชว ยเหลอื จากภาครฐั และหนวยงานทเ่ี กย่ี วของ
2) กลมุ เดก็

ศึกษาลักษณะการเลี้ยงดูเด็กของครอบครัวอุปถัมภ ซ่ึงเด็กมีความคิดเห็นเก่ียวกับการดูแลของผูปกครอง โดยเนน
ศึกษาดานการเล้ียงดูเด็ก ซ่ึงจําแนกตามการเล้ียงดูเด็กดานสขุ ภาพกาย และสุขภาพจิต โดยแบบสอบถามไดแบงเปน 3 สวน
คือ สวนที่ 1 ศึกษาขอมูลสวนตัวของเด็ก เพศ อายุ และระดับการศึกษา สวนท่ี 2 ศึกษาเกี่ยวกับความคิดเห็นของเด็ก ตอ
ลักษณะการเล้ยี งดูเด็กของครอบครัวอุปถัมภใหเปนไปตามมาตรฐานข้ันตํ่าในการเลี้ยงดอู บรมส่ังสอน และพัฒนาเด็กที่อยูใ น
ปกครองดูแล ซ่ึงแบง ออกเปน 2 ดา น คือ ดา นสุขภาพกาย และดานสขุ ภาพจิต และสว นท่ี 3 เปน ขอ เสนอแนะของเด็ก ท่มี ตี อ
งานครอบครัวอุปถัมภ รายละเอยี ดดังนี้

สวนที่ 1 ขอมูลท่ัวไปของเด็ก จํานวน 26 คน ซึ่งในจํานวนน้ัน เปนเด็กอายุตํ่ากวา 3 ป จํานวน 1 คน จึงมีผูตอบ
แบบสอบถาม 25 คน สวนใหญเปนเพศหญิง มีคาเฉล่ียเทากับ 52.0 อายุระหวาง 7 – 18 ป และสวนมากศึกษาอยูช้ัน
ประถมศกึ ษา รองลงมาเรยี นอยูช ัน้ มัธยมศกึ ษาตอนตน

ในสวนท่ี 2 การศึกษาลักษณะการเลี้ยงดูเด็กของครอบครวั อุปถัมภ เนนการศึกษาดา นการเลี้ยงดูเด็ก โดยสอบถาม
ความคิดเห็นของเด็กเก่ียวกับการเล้ียงดูของผูปกครอง พบวา การดูแลดานสุขอนามัยของรางกาย เด็กไดรับการดูแลดาน
สุขอนามัยของรางกาย มีคาเฉลี่ยสูงสุดเทากับ 4.18อยูในระดับมาก รองลงมาเด็กไดรับการดูแลดานการสงเสริมการ
เจริญเติบโตและพัฒนาการอยางเหมาะสมตามวัย มีคาเฉล่ียเทากับ 4.08 อยูในระดับมาก และเด็กเห็นดวยนอยท่ีสุดในดาน
การไดรับการดูแลในการปองกันโรค มีคาเฉลี่ยรอ ยละ 3.76 อยูในระดับมาก และในการดูแลเดก็ ดานสุขภาพจิต พบวา การมี
ดูแลเด็กใหม ีสัมพนั ธภาพกับบุคคลภายนอกและภายในครอบครัวไดอยา งปกติ มคี าเฉลย่ี สูงสุดเทา กบั 4.28 รองลงมาการดูแล
เด็กใหมีความเปน เอกลักษณแ หงตน มีคาเฉล่ยี เทากับ 4.25 และเห็นดว ยนอ ยที่สดุ คือ การดูแลใหเดก็ สามารถแสดงออกทาง
สังคม มีคาเฉลี่ยเทา กับ 3.89 โดยมคี า เฉลย่ี รวมเทากับ 3.89 อยใู นระดบั มาก

ซ่ึงจากผลการศึกษาดังกลาว ทําใหทราบวาเด็กมีความคิดเห็นเก่ียวกับการเลย้ี งดูของผูปกครอง โดยใหความสาํ คัญ
กับสุขอนามัยดานรางกาย การเจริญเติบโตของเด็ก และพัฒนาการที่เปนไปตามวัย แตเด็กมองวาผูปกครองดูแลดานการ
ปองกันโรคนอยท่ีสุด และในดานการดูแลเด็กดานสุขภาพจิต เด็กมีความคิดเห็นวาผูปกครองใหความสําคัญกับการใหเด็กมี
สัมพันธภาพกับบุคคลภายนอกและภายในครอบครวั ใหเปนไปอยางปกติ และการสงเสริมใหเด็กมีความเปนตัวของตัวเอง มี
เอกลักษณแ หง ตน และการดูแลใหเด็กมีอารมณแ ละพฤติกรรมท่ีปกติ การมีทักษะในการดแู ลตนเอง และการใหเด็กไดรับการ
เรียนรู ซึง่ การท่ผี ปู กครองใหค วามสําคญั กบั การใหเ ด็กมสี ัมพนั ธภาพกับบุคคลภายนอกและภายในครอบครัวน้นั สอดคลอ งกับ
ทฤษฎพี ฒั นาการทางดา นสงั คม ตามแนวคิดของแอดเลอร (Alfred Adler : 1870 - 1937) ซง่ึ แอดเลอรเชือ่ วา บุคคลใดก็ตามที่
มีความรูสึกวาตนขาดส่ิงใด ก็จะมีการเติมส่ิงท่ีตนขาดใหเต็ม และแอดเลอรมีความเชื่อวาปจจัยท่ีไดรับจากสังคมจะมี
ความสาํ คญั มากกวา แรงขบั ทางเพศ เพราะสังคมจะมสี วนสําคญั ตอการดาํ เนินชีวติ ของแตล ะคน จึงทําใหแ นวความคดิ น้ีมชี ื่อวา
“Individual Psychology” โดยทฤษฎีดังกลาวมีหลักการสําคัญคือ การเขารวมสังคม (Social) โดยเช่ือวาการคบเพื่อน

123

รายงานสืบเน่อื งการสัมมนาวิชาการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ี่ 62

ความรูสึกรักและผูกพัน จําเปนอยางยิ่งที่จะตองพ่ึงพาอาศัยกันและกัน เร่ิมจากสภาพภายในครอบครัวเปนอันดับแรก
ครอบครัวจงึ เปนสงิ่ สําคัญในการสรางและการเขารว มสงั คมของเด็ก โดยแบงเปน 2 ระยะ คือระยะท่ี 1 ในชวงท่ีเด็กอายุ 1-3
ป จะเปนชวงที่เด็กมีความยุงยากใจ เนื่องจากชวยเหลอื ตนเองไดน อย บางครั้งไมสามารถสอื่ สารกับผใู หญไดอยางถูกตอง ทํา
ใหเด็กเกิดปมดอย และปมดอยน้ี จะทําใหเด็กไมยอมอยูนิ่ง พยายามทําความเขาใจและลบปมดอยของตนออกไป โดยใช
ความสามารถในดานรางกายและจิตใจเขาชวยอยางมาก ซ่ึงในระยะที่ 2 เด็กอายุ 4-5 ป เด็กจะเร่ิมมีความคิดและความ
คาดหวงั เกิดขน้ึ โดยเชือ่ มโยงประสบการณท่ีผานมาเขาดว ยกัน และแสดงออกตามความคาดหวงั นั้น การแสดงออกของเด็กวัย
นี้ มีสวนชวยในการตงั้ เปาหมายในอนาคตได ซึ่งหากเด็กมปี มดอ ย (Sense of Inferiority) เปนแรงผลกั ดันใหเ ด็กมีพฤตกิ รรม
หลายลักษณะเพ่ือไปสูจุดหมายที่ตองการ โดยเด็กท่ีมีปมดอยดานรางกาย เด็กมักจะมีพฤติกรรมที่ใชสวนอื่นในรางกายกลบ
เกล่ือนปมดอยของตน แตในดานปมดอยทางสังคม จะมีอิทธิพลตอเด็กมาก ซ่ึงทําใหเด็กเกิดความกังวลใจ ตึงเครียด ได
ตลอดเวลา ปมดอยดานสังคมที่สงผลตอเด็กมากที่สุดจะเปนผลเนื่องมาจากครอบครัวของเด็ก โดยเฉพาะบรรยากาศใน
ครอบครวั หากในครอบครวั มีบรรยากาศทร่ี าบรน่ื จะสง ผลตอเด็กในดานการมีเจตคติ คานยิ ม และการมองโลกในแงดีของเดก็
แตถ าบรรยากาศในครอบครัวไมมีความราบรืน่ มกี ารทะเลาะเบาะแวงกันบอ ยครัง้ หรือมีบรรยากาศชวนอึดอัด ไมพดู คุยหยอก
ลอกนั ไมเ คยแสดงความรกั ตอกนั จะทําใหเด็กมีลักษณะท่ีไมดี อาจจะมองโลกในแงรา ยกเ็ ปน ได รวมไปลกั ษณะการเลี้ยงดขู อง
ผปู กครอง หากมกี ารแสดงความรกั มากเกินไป หรือการควบคุมมากเกนิ ไป หรอื อาจมีการเลีย้ งดูก็จรงิ แตไ มยอมรบั และเกลยี ด
ชังเด็ก ลักษณะของการอบรมเล้ียงดูดังกลา วจะมีผลสงตอการแสดงพฤติกรรมของเด็กทั้งส้นิ เชน การเล้ียงดูแบบใหความรัก
มากเกินไป อาจแสดงออกโดยการสัมผัสและใหความใกลชิดทางรางกาย หรือมีความรูสึกวาเด็กมีความเปนเด็กที่ชวยเหลือ
ตนเองไมไดอ ยเู สมอ ทําใหพอแมผูปกครองตอ งตัดสินใจหรือใหค วามชวยเหลอื ลูกในทุกกรณี ผลคือ เด็กไมสามารถชวยเหลอื
ตนเองได เขากับเพื่อนฝูงไมได ไมม ีความสุข โดดเดยี่ ว อางวาง ชอบทํางานเพียงคนเดยี ว บางครง้ั เรียกรอ งความสนใจจากผูอ่นื
ดวยการเจ็บปวยทางรางกาย ออนเพลีย เปนตน และทฤษฎีพัฒนาการทางสังคมของแอดเลอร ไดอธิบายถึงการมีเปาหมาย
หรือจุดมุงหมายในชีวิตของเด็ก (Goal) ซึ่งเปนลักษณะการทํางานท่ีผสมผสานกันระหวางแรงขับภายในและอิทธิพลของ
ส่ิงแวดลอมภายนอก การตั้งจุดมุงหมายในชีวิตยอมแตกตางกันออกไป ข้ึนอยูกับความพอใจของเด็กแตละคนเปนสําคัญ
ทฤษฎีน้ีจึงเนนวา เมื่อเกิดความรูสึกมีปมดอ ย บุคคลจะพยายามต้ังเปาหมายในชีวิตดวยการกระทําทุกวิถีทางเพื่อเอาชนะปม
ดอยและสรา งปมดอยเดนขึ้นมา การดําเนินชีวิตของเด็กในสังคม จึงมีการดําเนินไปตามวิถีทางของแตล ะคนนั่นเอง (อุบลรัตน
เพง็ สถติ , 2548)

และจากผลการศึกษาดานการดูแลดานสุขภาพจิตของเด็ก ผลการศึกษารองลงมา คือ การดูแลเด็กใหมีความเปน
เอกลักษณแหงตน สามารถนําทฤษฎีพัฒนาการดานบุคลิกภาพตามแนวคิดของออลพอท (Gordon Allport : 1897-1967)
หรือ Allport’s Theory of Personality Development ในการเปรยี บเทียบการเลย้ี งดูของผปู กครองเด็กได เน่ืองจากทฤษฎี
ดงั กลาวไดแบงขัน้ พัฒนาการของชีวิตเปน 5 ระยะ คือ 1) ระยะแรกเกิดตอนตน (Early Infancy) 2) ระยะอายุ 3 ปแรก (The
Early Self) 3) ระยะอายุ 4-6 ป (Four to Six) 4) ระยะอายุ 6-12 ป (Six to twelve) และ 5) ระยะวัยรุน (Adolescence)
มีอายุต้ังแต 12-21 ป โดยกลุมเด็กในกลุมตัวอยางในการศึกษา มีจํานวน 25 คน แบงไดเปน 2 กลุม คือ กลุมที่ 1 อายุต้ังแต
แรกเกดิ -6 ป จาํ นวน 5 คน และกลมุ ท่ี 2 อายุ 7-18 ป (อุบลรตั น เพง็ สถติ , 2548)

ในกลมุ ท่ี 1 คอื ระยะอายุที่ 1 และ 3 อธิบายไดว าระยะในชว ง 3 ปแ รกของชวี ิต จดั วา เปนวยั ท่ีเด็กเรม่ิ ตนรจู ักตนเอง
คือ ดานความรูสึกเกี่ยวกบั รา งกายของตนเอง (Sense of Bodily Self) ดานความรูสึกเกี่ยวกับเอกลกั ษณของตนเอง (Sense
of Self-Identity) และดานความรูสึกเก่ียวกับการยกยองตนเอง มีความภูมิใจในตนเอง (Self-Esteem) สรุปไดวา การรูสึก
เกี่ยวกบั รา งกายของตนเอง เปนผลมาจากการรับรเู ก่ียวกบั ตนเอง ซึ่งมผี ลมาจากความสามารถของอวยั วะรา งกายโดยตรง หาก
มีรา งกายทสี่ มบรู ณแขง็ แรง เดก็ จะมีพฒั นาการดี ไมม ีความคับของใจ จะพฒั นาในขั้นตอไปจะทาํ ใหม ีความเขม แข็ง สงา งาม มี
ความภาคภูมิใจ แตในทางตรงขาม หากรางกายออนแอ เจ็บปวยบอยครั้ง จะทําใหเด็กไดรับความสะเทือนใจ สวนความรูสกึ
เก่ียวกับเอกลักษณของตนเอง ควรไดรับการสงเสริมและแสวงหาเอกลักษณของตนเอง ดวยการเลียนแบบจากบุคคลท่ีนิยม

124

รายงานสบื เนือ่ งการสมั มนาวชิ าการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

ชมชอบ ยกยองนับถือ ซ่ึงอาจเปนผูใหญ บิดามารดา เพื่อสนิท ครู อาจารย ซึ่งเด็กในครอบครัวอุปถัมภนั้น อยูใกลชิดกับ
ผูปกครองมากที่สุด หากผูปกครองเปนแบบอยางท่ีดีแกเด็ก เด็กจะมีบุคลิกภาพในการสรางเอกลักษณแหงตนไดเปนอยางดี
และดานความรสู ึกเกยี่ วกบั การยกยองตนเอง มคี วามภูมิใจในตนเอง ระยะน้เี ปน ชวงทเี่ ดก็ มคี วามคุนเคยกบั สง่ิ แวดลอมมากขึ้น
สามารถจัดการในเร่ืองเก่ียวกับตัวเองไดดี ในระยะอายุ 4-6 ป เด็กมีความรูสึกเก่ียวกับตนเอง 2 ดาน คือ ดานความรูสึกเปน
เจา ของ (The Extension of Self) และดานการสรา งมโนทัศนแ หงตน (Self-Image) ในชว งนีเ้ ดก็ จะรูสกึ ตวั เองเปนศูนยกลาง
รูสึกเปนเจา ของ จะทําใหเด็กเกิดความรสู กึ อบอุนใจ และในการสรา งมโนภาพแหง ตน เด็กไมสามารถเขาใจมโนธรรมและมโน
ภาพทีเ่ กิดข้ึนในตนเองได จึงเปนหนา ทขี่ องพอ แม ผปู กครอง ครู อาจารย ทีจ่ ะตอ งพฒั นาและเสรมิ สรางบทบาทของเด็ก ชวย
ใหเดก็ แสดงพฤติกรรมไดอ ยา งถกู ตองและชว ยกระตนุ เดก็ เพอื่ ใหเ ดก็ ไดม ีมโนภาพแหงตนในลักษณะทีส่ งั คมตอ งการตอ ไป

และในกลุมที่ 2 อายุ 7-18 ป อยใู นระยะที่ 4 – 5 เดก็ มีความสามารถทางดานสตปิ ญ ญา คนพบสงิ่ ใหมในตนเอง เด็ก
รวู า ตนเองมีคณุ คา และเม่อื เขา สูวยั รุน เดก็ จะมพี ัฒนาการทางดา นรา งกาย สังคม อารมณแ ตกตางไปจากวัยทีผ่ า นมา จึงทาํ ให
วัยรุนตองเรียนรูในเรื่องการต้ังเปาหมาย เพื่อใหสามารถดํารงชีวิตอยูในสังคมไดอยางเหมาะสม ดังนั้น การดูแลเด็กของ
ผูปกครอง จึงเปนสวนสําคัญในการพัฒนาเด็ก ทั้งดานรางกายและจิตใจ การดูแลไมใชเพียงการใหอาหารครบทุกม้ือ การให
ความปลอดภยั ไมใ หเกดิ อนั ตราย แตผปู กครองตองใหค วามยอมรับและสง เสรมิ ใหเด็กไดรับการยอมรับจากสังคม พรอ มทั้งการ
ไดรับการยกยองเมื่อทําความดี และการเชื่อวาตนมีความภาคภูมิใจในความเปนตนเอง ซ่ึงสอดคลองกับทฤษฎีความตองการ
ของมาสโลว (Maslow) เรียกความตองการนี้วา “Hierarchy of Needs” ซ่ึงไดจัดลําดับความตองการไว 5 ข้ัน คือ ขั้นท่ี 1
ความตองการข้ันพื้นฐาน (Physiological Needs) เปนความตองการดานรางกายเพื่อความอยูรอดของชีวิต โดยเมื่อ
เปรียบเทียบกับครอบครัวอุปถัมภ ผูปกครองดูแลเด็กใหไดรับอาหารครบสามมื้อ แตอาหารที่เด็กไดรับมักเปนอาหารท่ีหาได
งา ยจากชมุ ชน โดยไมไ ดค าํ นึงถึงการใหเดก็ ไดร ับสารอาหารครบ 5 หมู ในดา นทอี่ ยูอ าศยั ผูปกครองและเด็กอาศยั อยูในบานท่ี
ทรดุ โทรม และไมม นั่ คงถาวร จงึ กลา วไดว าครอบครัวอปุ ถมั ภผานลาํ ดบั ขน้ั ท่ี 1 ไดอยางยากลําบาก จึงสบื เน่อื งไปถงึ ลําดบั ขน้ั ที่
2 ความตองการความม่ันคงปลอดภัย (Safety Needs) โดยเฉพาะที่อยูอาศัยท่ีไมม ่ันคงปลอดภัย ซ่ึงหากไมผานลําดบั ข้ันที่ 1
ก็จะไมมคี วามตอ งการลาํ ดับข้ันท่ี 2 และในข้ันตอ ๆไป แตห ากเดก็ ไดร บั การดูแลจนผานท้ังสองลาํ ดับแลว ก็จะมคี วามตองการ
ใหเกดิ การยอมรบั ทางสังคม การไดเ ขา ไปอยเู ปน สมาชกิ ในสังคม (Social Needs) ตอมาลาํ ดบั ขั้นท่ี 4 ความตอ งการเกียรตยิ ศ
ชื่อเสียง (Esteem Needs) และลําดับท่ี 5 ความตองการความสําเร็จในชีวิต (Self-Actualization Needs) ซึ่งเปนความ
ตองการในระดับสูงสุด ตองการความสมหวังของชีวิต บรรลุถึงความสามารถ ทักษะ และศักยภาพอยางเต็มท่ี ดังน้ัน หากเดก็
ในครอบครัวอุปถัมภไดรบั การดูแลเปน อยา งดี ก็จะเกิดความตองการตามลาํ ดับข้ันดังกลาว ในการเปนแรงขับเพ่อื อนาคตของ
ตนเองอยางภาคภูมใิ จ (อุบลรตั น เพ็งสถิต, 2548)

ดานขอเสนอแนะของเดก็ ท่ีมตี อ งานครอบครัวอปุ ถัมภ เด็กมีความคิดเห็นวา ควรมีการชวยเหลือครอบครวั อปุ ถัมภใน
ดานการสงเสริมใหครอบครวั มีรายไดมากขึ้น และการสงเสริมทุนการศึกษาใหแกเด็กในครอบครัวอุปถัมภ ซึ่งแสดงใหเห็นวา
เด็กมีความตระหนักถึงความสําคัญของครอบครัว และการศึกษา มีความรักและเอาใจใสครอบครัวของตน มองประโยชน
สวนรวมเปนสําคัญ และมองวาการศึกษาเปนส่ิงสําคัญ แตขาดทุนทรัพยในการศึกษาตอ แมจะอยากศึกษาตอ แตดวย
ครอบครวั ยากจน จงึ ตอ งการใหช วยเหลือครอบครวั ใหมีรายไดเ พม่ิ นัน่ เอง

2. การติดตามผลการบริการครอบครัวอุปถัมภที่สอดคลองกับมาตรฐานขั้นต่ําในการเลี้ยงดูอบรมสั่งสอน และพัฒนาเด็กทีอ่ ยู
ในการปกครองดแู ล พ.ศ.2549

ผูศึกษาไดทําการศึกษากับกลุมวิชาชีพ ประกอบดวย นักพัฒนาชุมชน ผูใหญบาน และครูประจําช้ัน ซึ่งอยูในพื้นที่
ครอบครัวอปุ ถมั ภ ท่ีอยใู นการดแู ลของสํานักงานพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษยจ ังหวัดบรุ ีรัมย โดยแบบสอบถามแบง
ออกเปน 3 สวน คือ สวนท่ี 1 ขอมูลท่ัวไปของผูตอบแบบสอบถาม สวนท่ี 2 ศึกษาลักษณะการเลี้ยงดูเด็กของครอบครัว
อุปถัมภใหเปนไปตามมาตรฐานข้ันต่ําในการเล้ียงดูอบรมสั่งสอน และพัฒนาเด็กที่อยูในการปกครองดูแล พ.ศ.2549 ซึ่งเนน

125

รายงานสบื เน่อื งการสมั มนาวิชาการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ่ี 62

ศึกษาในดานการติดตามผลการบรกิ ารดา นกฎหมาย และติดตามผลการบริการดานสภาพแวดลอมทางสังคม และในสวนที่ 3
เปนคําถามปลายเปด เพื่อใหกลุมวิชาชีพสามารถแสดงความคิดเห็นเปนขอเสนอแนะในการดําเนินงานครอบครัวอุปถัมภ ซึ่ง
สามารถสรปุ และวิเคราะหผลไดดงั นี้

โดยสวนใหญกลุมวิชาชีพเปนเพศหญิง มีอายุเฉล่ียสวนมาก อยูระหวาง 40 – 49 ป สถานภาพสมรสแลว ระดับ
การศึกษาสวนใหญจบช้ันปริญญาตรี มีอาชีพรับราชการ รายไดตอเดือน 20,000 บาทข้ึนไป มีประสบการณงานครอบครัว
อุปถัมภตํ่ากวา 5 ป ไมเคยไดรับการอบรมงานครอบครวั อุปถัมภ ซึ่งแสดงใหเหน็ วา ท่ีผานมางานครอบครัวอุปถัมภเ ปน ทรี่ ูจัก
นอ ยในกลมุ วิชาชพี และกลมุ วชิ าชีพไมไ ดต ระหนักเหน็ ความสาํ คญั ของการชว ยเหลอื ครอบครวั อุปถมั ภ

การตดิ ตามผลการบริการดา นกฎหมาย กลุมวชิ าชีพมคี วามคดิ เห็นเกี่ยวกับการตดิ ตามผลการบรกิ ารดานกฎหมายท่ี
มีตอครอบครวั อุปถมั ภ ซ่งึ ความคิดเหน็ ดานการดแู ลเด็กใหไ ดรับการเพ่ิมชอื่ ในทะเบยี นบาน มคี าเฉล่ียสงู สุดเทา กับ 4.76 อยใู น
ระดับมากท่ีสดุ รองลงมาการดูแลเด็กใหไดรับสัญชาติไทย มีคาเฉลีย่ เทากับ 4.70 อยูในระดับมากที่สุด และเห็นดว ยนอ ยที่สุด
คือ เด็กไดรับคาจางท่ีเหมาะสมในการทํางานพิเศษชวงปดเทอม มีคาเฉล่ียเทากับ 2.68 อยูในระดับปานกลาง โดยมีคาเฉล่ยี
รวมเทากับ 4.28 อยูในระดับมากท่ีสุด ซึ่งในดานกฎหมายเด็กไดรับการดูแลเกี่ยวกับดานทะเบียนราษฎรมากที่สุด รองลงมา
เก่ียวกับการใหเดก็ ไดรับการศกึ ษาภาคบงั คับ และการดูแลเดก็ ใหไ ดรบั สิทธิตามหลกั ประกนั สขุ ภาพ และนอยท่ีสดุ ในดา นการ
จางงานของแรงงานเดก็

การติดตามผลการบริการดา นสภาพแวดลอ มทางสังคม กลุม วิชาชีพมีความคดิ เห็นดา นเดก็ ใหไดร ับการอบรมส่ังสอน
มคี า เฉลย่ี สูงสดุ เทา กบั 3.95 อยูในระดบั มาก รองลงมาเด็กไดรับการพัฒนาศกั ยภาพ มีคาเฉลี่ยเทากับ 3.75 และเห็นดว ยนอย
ที่สุด คือ ดานเด็กไดรับบริการจากองคการปกครองสวนทองถ่ินในการจัดบริการศูนยหนังสือประจําหมูบานหรือหองสมุด
ประชาชนหมูบาน มีคาเฉล่ียเทากับ 2.76 อยูในระดับปานกลาง โดยมีคาเฉลี่ยรวมเทากับ 3.39 อยูในระดับมาก ซ่ึงจากผล
การศกึ ษาดงั กลา ว สังเกตไดว า ผปู กครองตระหนกั ในดา นการอบรมสั่งสอนเดก็ มากท่ีสดุ รองลงมาคอื การเล้ียงดอู ยา งเหมาะสม
และในดานท่ีนอยที่สุด คือ ดานการเลี้ยงดูเด็กใหไดเขารวมกิจกรรมของชุมชนและบริการสาธารณะของชุมชน จึงเห็นไดวา
ผูปกครองใหโ อกาสเดก็ เขารวมสังคมสงผลทําใหเด็กไมกลาแสดงออก ไมก ลา แสดงความคิดเห็นของตนเอง หรอื การแสดงออก
ทางอารมณทเ่ี หมาะสม ดังนั้น ควรมกี ารสง เสรมิ ใหเ ด็กไดเ ขา รวมกจิ กรรมตา งๆ ของภาครฐั และภาคเอกชน

จากผลการศึกษาสอดคลองกับอนุสัญญาวาดวยสิทธิเด็ก (Convention on the Rights of the Child : CRC) โดย
อนสุ ญั ญาระบรุ ายละเอยี ดของสิทธิขัน้ พนื้ ฐานตางๆ ไววาทุกประเทศตอ งรับประกันเด็กในประเทศของตน ไดแ ก 1) สทิ ธิที่จะมี
ชวี ิตรอด คอื ไดร บั การดแู ลสุขภาพขัน้ พื้นฐาน มีสนั ติภาพและความปลอดภัย 2) สทิ ธิท่จี ะไดรับการพัฒนา คอื การมีครอบครวั
ทีอ่ บอุน ไดรบั การศึกษาทมี่ ีคุณภาพ และมภี าวะโภชนาการทีเ่ หมาะสม 3) สิทธทิ จ่ี ะไดรบั การคุมครอง คือ การรอดพน จากการ
ทําราย การถูกลวงละเมิด การถูกทอดท้ิง และการแสวงหาประโยชนในทุกรูปแบบ และ 4) สิทธิในการมีสวนรวม คือ การได
แสดงความคิดเห็น แสดงออก การมีผูรับฟง และมีสวนรวมในการตัดสินใจในเรื่องที่มีผลกระทบกับตนเอง ซึ่งเม่ือนํามา
เปรียบเทยี บกับผลการศึกษาดานกฎหมาย พบวา สอดคลองกบั อนุสัญญาวาดว ยสทิ ธิเด็ก และในขอท่ี 4 ซ่ึงเกี่ยวกับการมีสิทธิ
ในการมีสวนรวม กับผลการศึกษาดานการเล้ียงดูเด็กใหไดเขารวมกิจกรรมของชุมชนและบริการสาธารณะของชุมชน ซ่ึงมี
คาเฉลี่ยท่ีนอยท่ีสุด กลุมวิชาชีพและผูที่เก่ียวของจึงตองตระหนักวาควรมีการวางแผนกิจกรรมหรือโครงการที่สงเสริมการมี
สวนรว มของเดก็ โดยกระทรวงการพฒั นาสงั คมและความมนั่ คงของมนุษย ไดดําเนนิ การสภาเดก็ และเยาวชนในระดับประเทศ
จังหวัด อําเภอ และตําบล ซึ่งเปนการเปดโอกาสใหเด็กและเยาวชนไดมีสวนรว มในการจัดกิจกรรมจิตอาสา และกิจกรรมเพื่อ
สงเสรมิ ศักยภาพและสรางเครอื ขายทางสงั คม

126

รายงานสบื เนอ่ื งการสมั มนาวิชาการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ่ี 62

ขอ เสนอแนะ
ระดับนโยบาย

1. นําผลการศึกษาคร้ังนี้ เขาสูที่ประชุมคณะกรรมการคุมครองเด็กจังหวัดบุรีรัมย เพ่ือวางแผนและสงเสริมให
ครอบครวั อุปถมั ภไ ดร บั การพฒั นาศักยภาพ

2. นําผลการประชุมคณะกรรมการคุมครองเด็กจงั หวัด สงใหแกคณะกรรมการคุมครองเดก็ แหงชาติ เพ่ือขับเคลื่อน
ในระดบั นโยบายตอ ไป

3. ควรมีการจัดอบรมใหความรูแกเจาหนาที่ผูปฏิบัติงานในสํานักงานพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษยทุก
จังหวัด เพอื่ ใหก ารดําเนินงานเปน ไปในทศิ ทางเดียวกนั

ระดบั ปฏิบตั งิ าน
1. สํานักงานพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษยจังหวัด ควรมีการจัดอบรมใหความรูแกกลุมวิชาชีพ และผูท่ี

ทํางานเกย่ี วขอ งกบั งานครอบครวั อปุ ถัมภ เพอื่ ใหกลมุ วิชาชพี ไดตระหนักถงึ ความสําคญั ของการชวยเหลือครอบครัวอปุ ถมั ภ ท่ี
ตองการไดรับความชวยเหลือมากกวาเงินชว ยเหลือทีเ่ คยไดรับมาโดยตลอด

2. สาํ นักงานพัฒนาสงั คมและความมน่ั คงของมนษุ ยจ งั หวัด ควรมกี ารผลกั ดนั ใหค รอบครัวอปุ ถมั ภ ไดรบั การสงเสรมิ
ศักยภาพใหแกผูปกครองและเด็ก เชน การจัดคายสานสัมพันธระหวางผูปกครองกับเด็ก การสงเสริมใหเด็กเขารวมกลุมสภา
เด็กและเยาวชนในพื้นที่ การสงเสริมอาชีพใหแกผูปกครอง การสงเสริมอาชีพใหแกเดก็ ในชวงเวลาปดเทอม และการสงเสริม
ดานการศกึ ษาใหแ กเด็ก การประสานขอทุนการศกึ ษาจากหนวยงานภาครฐั และภาคเอกชนใหแกเ ดก็ เปนตน

3. ดานกระบวนการทางสังคมสงเคราะห ควรมีการติดตอประสานงานกับกลุมวิชาชีพอยูเสมอ รวมไปถึงการรวม
เยี่ยมบานครอบครัวอุปถัมภ มีการจัดประชุมสหวิชาชีพเพ่ือวางแผนชวยเหลือครอบครัวอุปถัมภในแตละพื้นท่ี เพื่อทําให
สามารถรวบรวมขอเทจ็ จรงิ ประเดน็ สาํ คัญๆ ทเี่ กยี่ วขอ งกับเดก็ ไดอ ยา งครอบคลมุ ทุกดา น ซึง่ ขอ มูลที่ไดส ามารถนาํ มาวเิ คราะห
หาแนวทาง ในการประเมินวิธีการใหความชวยเหลือแกเด็กไดอยางถูกตองเหมาะสม ตรงตามความตองการของเด็กและ
ผปู กครองในครอบครวั อุปถัมภ

ขอ เสนอแนะเพือ่ การศึกษาคร้ังตอ ไป
ควรมกี ารศกึ ษาทัศนคติของเด็กในครอบครัวอุปถมั ภ โดยใชก ารศกึ ษาเชิงคณุ ภาพ เพื่อใหทราบถึงทัศนคติและความ
คาดหวังของเด็กในครอบครัวอุปถัมภไดอยางลึกซึ้ง เพื่อชวยเหลือใหเด็กไดตระหนักถึงคุณคาของตนเอง สามารถดํารงอยูใน
สังคมไดอยา งภาคภมู ิใจตอไป

บทสรุป
ปญหาสําคัญของสังคมไทยในปจจุบัน คือการมีทัศนคติของญาติท่ีเหลือยูของเด็ก หากเด็กกําพรา ท้ังบิดามารดา
ทอดท้ิง หรือบิดามารดาเสยี ชีวิต ก็ทาํ ใหญ าตซิ งึ่ มองวาเดก็ เปนภาระที่ตอ งดูแลจนกวาจะโตเปน ผูใ หญ ทาํ ใหเกดิ คา นยิ มนําเด็ก
เขา รับการอปุ การะในสถานสงเคราะห โดยเฉพาะเดก็ ท่ีพิการในดานตางๆ ก็จะถูกญาติพนี่ องทอดทงิ้ มากกวา เด็กทม่ี คี วามปกติ
ของรางกายและจติ ใจ แตน น่ั ก็ไมไ ดหมายความวา เดก็ ท่อี ยูกบั ญาตทิ ีเ่ หลอื อยู แมว าจะเปนญาติตามสายโลหติ ก็ตาม แตค วาม
ผูกพันกัน หรือความรักความเอาใจใสยอมนอยกวาบุตรท่ีเกิดจากตนเปนแนแท ดังนั้น การศึกษาครั้งน้ี จึงศึกษาเพ่ือใหเห็น
ขอเท็จจรงิ ทวี่ า “เอาลูกเขามาเลย้ี ง เอาเม่ียงเขามาอม” เปน ดงั คาํ สุภาษติ ดงั กลาวจริงหรือไม และเมื่อไดทําการศึกษา กท็ าํ ให
ทราบวาครอบครัวอุปถัมภ ซ่ึงอยูในการดูแลของสํานักงานพัฒนาสังคมและความมนั่ คงของมนุษยจังหวัดบรุ ีรมั ย ซ่ึงในบริบท
เปนครอบครัวในชนบท เด็กอยูกับผูสูงอายุ และเลี้ยงเด็กมาตัง้ แตแรกเกิด ทําใหเกิดความรกั ความเขาใจผูกพันกัน ในระดบั ดี
มาก และเด็กก็มีทัศนคติในดานตางๆ อยูในระดับดีมาก แมวาผลการศึกษาจะยังเคลือบแคลงใจวาเปนการตอบเพ่ือเอาใจ

127

รายงานสืบเนอ่ื งการสมั มนาวิชาการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ี่ 62

เจาหนาทีห่ รอื เปลา แตหากมองไปถึงความผกู พันกันของผปู กครองและเด็กแลว แมวาสภาพความเปนอยูจะยากจน บานทรดุ
โทรม อาหารการกินเปน ไปอยา งอัตคัด แตห ากครอบครวั มีความรักและเอาใจใสก นั เปน อยางดี อุปสรรคภายนอกกเ็ ปน เพียงสงิ่
เล็กนอย แตในมุมของกลุมวิชาชีพ ก็ยังมองวาสภาพแวดลอมทางสังคมของเด็ก ยังอยูในระดับปานกลาง และมองวาความ
เปนอยูของเด็กเปนสิ่งสําคัญที่ตองตระหนักในการเลี้ยงดูเด็ก ดังนั้น แมวาผลการศึกษาจะพบวาอยูในระดับดีมาก แตกลุม
วิชาชีพและงานดานสังคมสงเคราะห ก็ยังตองมีการพัฒนาการดําเนินงาน เพ่ือชวยเหลือและสงเสริมใหครอบครัวอุปถัมภ มี
ความเปน อยูทส่ี ามารถพึ่งพาตนเองได มคี วามอยดู ีมสี ุข อยางแทจรงิ

เอกสารอา งองิ
กองกลางสาํ นักงานสง เสริมสวัสดภิ าพและพิทกั ษเด็ก เยาวชน ผูดอยโอกาส คนพิการ และผูสูงอายุ. (2554). เอกสารรวบรวม

พระราชบัญญัตทิ ่ีเก่ยี วขอ งกบั กระทรวงการพฒั นาสังคมและความม่ันคงของมนุษย. (อดั สําเนา)
กองกลางสํานักงานสง เสริมสวัสดิภาพและพิทักษเด็ก เยาวชน ผูดอยโอกาส คนพิการ และผูสงู อายุ. (2552). เอกสารรายงาน

ผลการดาํ เนินงานตามอนสุ ญั ญาวาดวยสิทธเิ ดก็ ของประเทศไทย (ฉบับที่ 3 – 4). (อัดสาํ เนา)
กรมกิจการเด็กและเยาวชน. (2559). การใชจ า ยเงนิ อุดหนนุ ชว ยเหลือคาเลี้ยงดเู ดก็ ในครอบครวั อุปถมั ภ ประจําป 2559.
กองสวัสดกิ ารเด็กและครอบครัว กรมกจิ การเด็กและเยาวชน กระทรวงการพัฒนาสงั คมและความมั่นคงของมนุษย. กรงุ เทพฯ.
ทิพยกวิน ไชยถาวร. (2546). ความสามารถในการปรับตัวของเด็กกําพราในครอบครัวอุปถัมภท่ีมีสัมพันธภาพในครอบครัว

แตกตางกัน: ศึกษาเฉพาะกรณีครอบครัวอุปถัมภในความดูแลของสํานักงานพัฒนาสังคมและความม่ันคงของมนุษย
จังหวัดลําพูน. วิทยานิพนธปริญญามหาบัณฑิต. สาขาการพัฒนาครอบครัวและสังคม คณะคหกรรมศาสตร
มหาวิทยาลัยสุโขทยั ธรรมาธิราช.
รวมกฎหมาย. (2551). รวมกฎหมาย. สํานักงานเลขานุการคณะกรรมการคุมครองเด็กแหงชาติ. สํานักพิมพสหมิตรพริ้นต้ิง
แอนดพ บั ลสิ ชิ่ง จํากัด.
ศูนยการเฝาระวังและเตอื นภัยทางสังคม. (2555). เอกสารการสํารวจขอมลู ผูสงู อายุดานการมีงานทําและมีรายได. สํานักงาน
ปลัดกระทรวงการพฒั นาสงั คมและความมั่นคงของมนษุ ย.
สุพัตรา ศรีวณิชชากร (2555). การวิเคราะหสถานการณและศึกษานโยบาย มาตรการในการจัดระบบสวัสดิการสังคมท่ีจําเปน
สําหรับครอบครัวผูสูงอายุที่ประสบสภาวะยากลําบาก กรณีศึกษา : ครอบครัวผูสูงอายุเล้ียงดูเด็กตามลําพังและ
ครอบครัวผสู งู อายุอาศยั ตามลาํ พงั . นครปฐม : สถาบันพัฒนาสุขภาพอาเซยี น มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล.
สาํ นักงานเลขานุการคณะกรรมการคมุ ครองเดก็ แหงชาติ. (2555). รวมกฎหมายคุมครองเดก็ .(อัดสาํ เนา)
อุบลรตั น เพง็ สถติ (2549). จิตวทิ ยาพฒั นาการ. มหาวิทยาลยั รามคําแหง. สํานกั พมิ พมหาวทิ ยาลัยรามคาํ แหง.
อมรา สนุ ทรธาดาและสพุ ตั รา เลศิ ชยั เพชร. (2552).การลดลงของครอบครัวสามชวงวยั ในสงั คมไทย: นยั เชงิ นโยบาย.ครอบครวั
ในสถานการณเปลี่ยนผานทางสังคมและประชากร บรรณาธิการชายโพธิสิตาและสุชาดา ทวีสิทธ นครปฐม:
สถาบันวจิ ัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลยั มหิดล.

ส่อื อิเลก็ ทรอนคิ ส
ศูนยอํานวยการรับเด็กเปนบุตรบุญธรรม (อินเตอรเน็ต). กรุงเทพ: สํานักงาน; (สืบคนเมื่อวันที่ 13 มิ.ย. 2558). จาก http://

www.adoption.dsdw.go.th/Host1.html
สหทัยมูลนิธิ (อินเตอรเน็ต). กรุงเทพ: สํานักงาน ; (สืบคนเมื่อวันท่ี 13 มิ.ย. 2558). จาก http://www.sahathai.org/

projects.html.
กรมกิจการเด็กและเยาวชน (อินเตอรเน็ต) กรุงเทพ : สํานักงาน; (สืบคนเมื่อวันที่ 13 มิ.ย. 2558). จาก http://intranet.

opp.go.th/fls/fls_uploads/47566/พรบ.คมุ ครองเดก็ .docx

128

รายงานสบื เนื่องการสัมมนาวิชาการเนือ่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท่ี 62

การพฒั นาเมืองท่เี ปน มติ รตอผสู ูงอายุ
Developing Age - Friendly Cities

อาจารย ดร.เฉลิมขวญั สงิ หว1ี และคณะ2
Chalermkwan Singhwee3, Ph.D and Others4

Abstract
This academic article demonstrated that the importance of development environment to age-
friendly cities; due to the rapidly growth of elder people in Thailand as Aging Society, and there would be
developing to Aged Society recently. Guidelines for developing Age-friendly cities are significance. According
to, WHO (2007), there are 8 dimensions for arranging suitable environment for elder as following; outdoor
spaces and buildings, transportation, housing, social participation, respect and social inclusion, civic
participation and employment, communication and information, community support and health services.
Environmental arrangement for elder persons are benefit to response elder basic needs. The government
organization, the private sector, family, community and society would be aware and participate to assist
and improve the quality of life of elder people for the further.
Keywords : Development, Age-Friendly City, Elder Person

บทคัดยอ
บทความวิชาการฉบับน้ีแสดงใหเห็นถึงความสําคัญในการพัฒนาสภาพแวดลอมไปสูการเปนเมืองที่เปนมิตรตอ
ผูสูงอายุ เพื่อใหสอดรับกับการเปล่ียนแปลงของสังคมไทยอยางรวดเร็วไปสูการเปนสังคมผูสูงอายุ และจะกาวเขาสูสังคม
ผูสูงอายุท่ีสมบูรณในไมชาน้ี แนวทางที่จะพัฒนาไปสูเมืองท่ีเปนมิตรตอผูสูงอายุมีความสําคัญอยางย่ิง แนวทางของ WHO
(2007) มีแนวทางการจัดสิ่งแวดลอมที่เหมาะกับผูสงู อายุ 8 ดานในดาน อาคารสถานท่ีและบริเวณภายนอก ระบบขนสงและ
ยานพาหนะ การจัดท่ีอยูอาศัย การเขารวมกิจกรรมทางสังคม การใหความเคารพและการยอมรับ การมีสวนรวมในฐานะ
พลเมืองและการจางงาน การส่ือสารและขอมูลสารสนเทศ การบริการชุมชนและการบริการสุขภาพ การจัดส่ิงแวดลอม
ดังกลาวจะเปนประโยชนในการตอบสนองความตองการพ้ืนฐานของผูสูงอายุ ซึ่งหนวยงานท้ังภาครัฐ ภาคเอกชน ครอบครัว
สังคมและชุมชนควรตระหนัก และเขามามีสว นรวมในการใหความชวยเหลือ และพัฒนาสงเสริมคุณภาพชีวิตของผสู งู อายุทด่ี ี
ข้นึ ตอไป
คําสาํ คญั : การพฒั นา, เมืองที่เปน มติ ร, ผสู งู อายุ

คาํ นาํ
การเปล่ยี นแปลงของสภาพสงั คมและสิง่ แวดลอม ในลักษณะการขยายตัวของสังคมเมืองมากขึ้น ทําใหความสัมพันธ
ของบุคคลในสังคมลดนอยลง ผูคนใชชีวิตแบบตางคนตางอยูมากข้ึน มีการแขงขันอยางเครงเครยี ด เกิดการเอารัดเอาเปรยี บ
ความเห็นแกตัว สงผลใหความเอื้อเฟอ เห็นอกเห็นใจตอผูอ่ืนเส่ือมถอยลง นอกจากน้ันการกลายเปนสังคมเมืองที่มีการ

1 ภาควชิ าจติ วิทยา คณะสังคมศาสตร มหาวิทยาลยั เกษตรศาสตร
2 อาจารย ดร.ธรี พัฒน วงศคุมสิน, รศ.สปุ าณี สนธิรัตน, รศ.บัวทอง สวางโสภากุล, อาจารยศ ริ นิ ภา จามรมาน, อาจารยสาํ เนยี ง เพชรจอม, ผชู ว ยศาสตราจารยวิริยาภรณ อุดมระต,ิ อาจารยสพุ นิ พร
พิพัฒนก ลุ และอาจารยธ นรัตน ทรงสมบรู ณ
3 Lecture at Faculty of Department of Psychology, Faculty of Social Sciences, Kasetsart University, Thailand
4 Theerapat Wongkumsin, Ph.D, Assoc. Prof.Supanee Sontirat, Assoc. Prof.Buathong Sawangsopakul, Sirinapa Jamornman, Samneang Phetjom,
Assist. Prof.Wiriyaporn Udomrati, Supin Pornpipatkul, and Thanarat Songsomboon

129

รายงานสืบเนอื่ งการสมั มนาวชิ าการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปที่ 62

เปล่ียนแปลงดานกายภาพอยางมาก สงผลใหความเปนธรรมชาติที่บริสุทธิ์ลดนอยลง เกิดปญหาสิ่งแวดลอมท้ังดานอากาศท่ี
เปนพิษ แหลงน้ําเสีย ตนไม พื้นท่ีสีเขียวลดนอยลง มีแหลงเส่ือมโทรม หรือชุมชนแออัดเพ่ิมมากขึ้น เกิดปญหาขยะและส่ิง
ปฏกิ ลู อนั เปน แหลงเพาะพนั ธุ สะสมเช้อื โรค นอกจากนี้ขยะพิษจากกากเทคโนโลยีกลายเปน อันตรายตอ สขุ ภาพและการดําเนนิ
ชีวิตของบุคคลทุกคน โดยเฉพาะอยางยิง่ ในผูสูงอายุที่มีความเสื่อมถอยรางกาย มีภมู ิตา นทานตอการเจ็บปว ยนอย มีแนวโนม
เส่ียงท่ีจะไดรับผลจากการดําเนินชีวิตในสงั คมและสภาพแวดลอ มท่ีไมป ลอดภยั นอกจากน้ันการเปล่ียนแปลงสภาพสังคมและ
เทคโนโลยียงั สง ผลตอความสัมพันธใ นครอบครวั การลดบทบาทและคุณคา ผสู ูงอายุ ทําใหผสู ูงอายุมสี ว นรวมทางสงั คมนอ ยลง

ประเทศไทยมีการเปลี่ยนแปลงของประชากรท่ีสะทอนกาวเขาสูสังคมผูสูงอายุ (Aging Society) โดยป 2553 มี
สัดสว นผูสูงอายถุ ึงรอยละ 13.18 ของประชากรทัง้ หมด และคาดวา ป 2583 จะเพ่มิ เปน รอ ยละ 32.13 โดยเฉพาะผูส ูงอายุชวง
กลางและปลาย (70 ปข ้ึนไป) จะมถี งึ รอ ยละ 18.10 ทําใหเ กิดปญ หาภาระพึง่ พิงทางสงั คมของผูสงู อายุ (Social Dependency)
(สํานักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสงั คมแหงชาติ, 2557: 18) โดยเม่ือเขาสูวัยสูงอายุ อวัยวะและระบบตา งๆ
ของรางกายจะมภี าวะเส่ือมถอยลง อาทิ ระบบประสาทและสมอง พบวาผูสูงอายุจะมกี ารรบั ความรสู กึ และการตอบสนองที่ชา
ลง ซ่ึงเกิดจากอวัยวะรับสัมผัส เชน ตา หู จมูก ล้ิน ผิวสัมผัส การทรงตัวและการเคลื่อนไหวมีประสิทธิภาพลดลง ระบบ
โครงสรางของรางกายผูสูงอายุจะมีกลา มเนื้อลดนอยลง ไมยืดหยุน กระดูกมีความเปราะบาง ขอตอกระดูกเสื่อมลง สงผลตอ
การเคลอื่ นไหวทีม่ ขี อ จาํ กัด มีแนวโนม เกดิ อบุ ตั เิ หตไุ ดงา ย ระบบทางเดนิ หายใจ พบวา ผูสงู อายจุ ะเกดิ ภาวะเหน่อื ยงายเนือ่ งจาก
ปอดมีความจุและความยืดหยุนลดลง ระบบทางเดินอาหาร พบวาผูสูงอายุจะมีปญหาจํานวนฟนลดลง หลอดอาหารและ
กระเพาะอาหารมีขนาดเล็กลง มีการหล่ังนํ้ายอยลดลงทําใหข าดประสิทธิภาพในการยอยอาหาร ระบบทางเดนิ ปส สาวะ พบวา
ผูสูงอายุจะมีขนาดของไตและกระเพาะปสสาวะเล็กลง ตอมลูกหมากโต ทอทางเดินปสสาวะตีบลงทําใหปสสาวะบอยและ
ลาํ บาก ระบบขบั ถาย พบวา ผสู ูงอายมุ ีการเคลอื่ นไหวของลาํ ไสลดลงทําใหเ กดิ การทองผกู ไดง า ย รวมถึงระบบตอมไรท อ พบวา
ผูสูงอายุจะมีความเส่อื มมากขึ้นทําใหเกิดการเจบ็ ปวยได เชน โรคเบาหวาน ตอมไทรอยดเปนพิษ เปนตน ตลอดจนภูมิคุมกนั
ลดลงทําใหมแี นวโนมเกิดโรคตดิ เช้ือไดง าย ประเสริฐ อัสสันตชัย (2556: 7-20) ภาวะเสื่อมถอยทางรา งกายทําใหผ สู ูงอายุเกดิ
ปญหาตามมาทางดา นสขุ ภาพ จนสง ผลตอการดาํ รงชวี ิตและการทํากิจกรรมตา งๆ ในชวี ติ ประจําวัน

ภาวะการเสื่อมถอยทางรา งกาย จิตใจ และการถอยหา งจากสังคม สงผลใหศักยภาพในการดาํ เนินชีวิตของผูสงู อายุ
ลดลงจนอาจเปนภาระของคนใกลชิดและสังคม ทฤษฎีแนวคิดพฤฒพลัง (Active Aging Theory) เปนแนวคิดท่ีสงเสริมให
ผูสงู อายทุ าํ กิจกรรม และมีสว นรวมกบั สงั คมมากขน้ึ ซึ่งจะมีชวยสงเสริมใหผ สู ูงอายุมสี ุขภาพกาย สุขภาพจติ และคุณภาพชีวติ ที่
ดีขึ้นและชะลอการเส่ือมถอยของผูสูงอายุ นอกจากนั้น พฤฒพลัง (Active Ageing) ยังเปนการสงเสริมผูสูงอายุใหมีกิจกรรม
ตางๆ รวมกับครอบครัว สังคม และชุมชน ในดาน เศรษฐกิจ วัฒนธรรม การเมืองการปกครอง และการทํางาน ไมใชเพียงแค
การมกี จิ กรรมทางกายหรอื การออกกาํ ลังกายเทานัน้ (เกษร สําเภาทอง และคณะ, 2558) กรอบการพฒั นาผสู งู อายุทเี่ สนอโดย
องคการอนามัยโลก (WHO, 2002 อางใน เกษร สําเภาทอง และคณะ, 2558) ไดระบุถึงองคประกอบสําคัญ 3 ประการ ของ
การพัฒนาผูสูงอายุควรประกอบดวย การพัฒนาสุขภาพ การสงเสริมความปลอดภัย และการสรางการมีสวนรวม (Health,
Security and Participation) จากแนวคิดดังกลาวการสงเสริมใหผูสูงอายุมีสวนรวมทางสังคมไดทํากิจกรรมอยางตอเนื่อง
ตลอดจนการมีสภาพสังคมส่ิงแวดลอมที่ปลอดภัยจะชวยสงเสริมใหผูสูงอายุยังคงมีศักยภาพท่ีดีตามวัย แนวคิดการสงเสริม
กิจกรรมของผูสูงอายุใหมีศักยภาพในการดาํ เนินชีวิต (Active Ageing) เปนกระบวนการในการสงเสรมิ ศักยภาพของผสู ูงอายุ
ใหสขุ ภาพทีด่ ี มคี วามปลอดภัย ทําใหม สี ว นรวมทางสังคม เพื่อยกระดับคณุ ภาพชวี ติ ของผูสงู อายุ (WHO, 2007a)

การเตรียมพรอมสังคมเพื่อสงเสริมคุณภาพชีวิตของผูสูงอายุนั้น ปจจัยพ้ืนฐานหน่ึงท่ีควรคํานึงถึง คือ การพัฒนา
สภาพแวดลอมและสังคมใหมีคุณภาพและมีความเหมาะสมสอดคลองกับการดําเนินชีวิตของผูสูงอายุ ซึ่ง WHO (2007a) ได
เสนอแนวคิดเพื่อการพัฒนาสภาพสังคมและส่ิงแวดลอมไปสู “เมืองท่ีเปนมิตรกับผูสูงอายุ” (Age-Friendly City) โดยมีการ
พัฒนาสิ่งแวดลอมท่ีรองรับการดําเนินชีวิตของผูสูงอายุ เพ่ือสงเสริมคุณภาพชีวิตใหผูสูงอายุมีสุขภาพกาย และสุขภาพจิตที่ดี
เอ้ือใหเกิดการมีสวนรว มกบั สังคมท้ังดานการทํากิจกรรมอยา งตอ เนือ่ ง การสรางเครือขาย และการเพ่ิมศักยภาพของผสู ูงอายุ

130

รายงานสืบเนอื่ งการสมั มนาวชิ าการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ่ี 62

ดังนนั้ การวางแผนพัฒนาโครงสรา งพ้ืนฐานไปสกู ารเปน เมืองท่ีเปน มิตรกบั ผสู ูงอายนุ ับวามีความจําเปนสาํ หรับผสู ูงอายใุ นสังคม
และสอดรับกับจาํ นวนผสู งู อายทุ เ่ี พิม่ ข้ึน

บทความช้ินนี้มีจุดมุงหมายเพื่อศึกษาและช้ีใหเห็นถึงความสําคัญของการพัฒนาสภาพแวดลอมไปสูการเปนเมืองท่ี
เปนมิตรตอผูสูงอายุ เพื่อใหสอดรับกับการเปลี่ยนแปลงของสังคมไทยอยางรวดเร็วไปสูการเปนสังคมผูสูงอายุ การจัด
สิ่งแวดลอมดังกลาวจะเปนประโยชนในการตอบสนองความตอ งการพ้ืนฐานของผูสูงอายุ ซึ่งหนวยงานท้ังภาครัฐ ภาคเอกชน
ครอบครัว สังคมและชุมชนควรตระหนัก และเขามามีสวนรว มในการพฒั นาส่งิ แวดลอ มท่ีเปนมิตรตอ ผสู ูงอายุเพ่ือการสง เสริม
คุณภาพชีวิตของผสู ูงอายุท่ีดีข้ึนตอ ไป

แนวคดิ การจดั ส่ิงแวดลอมในบาน...สูการพฒั นาเมืองทเ่ี ปนมติ รตอผสู ูงอายุ
การจดั สภาพแวดลอมในบา นสําหรับผสู ูงอายุ

แนวคิดการจดั สิ่งแวดลอ มที่เหมาะกับผสู ูงอายุเดมิ จะใหความสําคญั กับการจดั สภาพแวดลอมภายในบา น ซึ่งสมั พันธ
กับการดําเนินชีวิตประจําวันภายในบานของผูสูงอายุ การจัดสภาพแวดลอมในบานนั้นบุคคลในครอบครัวมีสวนรวมในการ
รับผิดชอบเพ่ือปรับเปลี่ยนสภาพแวดลอมใหเหมาะสมกับการดําเนินชีวิตของผูสูงอายุมีความปลอดภัย และการตระหนักถึง
ขอจํากัดของผสู ูงอายุ จึงปรับใหบานมีความสะดวกงายในการเขาถึงและการใชอุปกรณไ ดอยา งสะดวก แนวทางการออกแบบ
สภาพแวดลอมท่พี ักอาศยั ของผสู ูงอายุมีดังน้ี (สาํ นกั สงเสริมและพทิ กั ษผ ูสงู อายุ, 2558)

1) มีความปลอดภัยทางกายภาพ โดยจัดใหมีแสงสวางเพียงพอบริเวณบันไดและทางเขา มีราวจับในหองนํ้า พื้น
กระเบ้ืองไมล นื่ อุปกรณปด -เปดนาํ้ และเปดประตตู องออกแรงไมมาก มีสัญญาณฉุกเฉินจากหวั เตยี ง หรือหองน้าํ สาํ หรบั เรียก
ขอความชวยเหลือ

2) สามารถเขาถึงไดงาย โดยจัดใหม ีทางลาดสาํ หรบั รถเข็น ระดับความสูงของตูไมมากเกินไป ผูสูงอายุสามารถหยิบ
ของไดสะดวก อยใู กลแ หลง บรกิ ารตา งๆ ใกลแ หลง ชมุ ชนเดิม เพ่อื ใหญ าตมิ ติ รสามารถมาเย่ียมเยยี นไดสะดวก

3) สามารถสรางแรงกระตนุ โดยการเลือกใชสีภายในบา นท่ีเหมาะสม มีความสวางและชัดเจนจะทําใหการใชชวี ติ ดู
กระชุมกระชวยไมซ มึ เศรา การเขารว มกิจกรรมตางๆ มีการกระตุนใหผ ูสงู อายุนําความสามารถมาใชอยางเตม็ ที่ เปดโอกาสให
ผูส ูงอายุไดใชค วามสามารถสรางประโยชนใ หก บั ชมุ ชน

4) ดแู ลรักษางาย ควรออกแบบใหท ่ีพักอาศัยดแู ลรักษางาย บา นโดยทัว่ ไปควรมีขนาดเหมาะสม ถา เปน หลงั ใหญค วร
จะมีหองซง่ึ งา ยตอการปด อาจจะมบี านเลอื่ นอลมู ิเนียมปองกนั ฝนและสนามหญา ทมี่ ีพุมไมเ ตย้ี เพ่อื ลดงานสนาม

ขอเสนอแนะเกี่ยวกับการจัดสภาพแวดลอมที่เหมาะสมสําหรับที่พักอาศัยของผูสูงอายุ (สํานักสงเสริมและพิทักษ
ผูสงู อายุ) มดี ังนี้

1) ลกั ษณะบา นพัก ควรเปนบา นชั้นเดยี ว หรือมหี อ งนอนอยบู นช้ันลา งของบา น ทางเขาบานควรมรี ะดับเดียวกับพื้น
ภายนอก ควรมที างลาดเขา บานโดยความชนั ในอัตรา 1:12 วัสดไุ มลน่ื พน้ื ไมควรตา งระดับ ไมค วรมีธรณปี ระตู มบี ริเวณบา นท่ี
สามารถทําสวน เลี้ยงสัตว และทํากิจกรรมเบาๆ ได การปลูกพืชพันธุควรเปนไมดอก ไมหอม หลีกเล่ียงไมผล ไมหนาม ไมทม่ี ี
ยาง ระยะหางระหวางภายในบานมายังรั้วสามารถเดินถึงไดงาย ร้ัวบานควรโปรง ประตูหนาบานกวางประมาณ 90-150 ซม.
มอื จับแบบกานโยก ไมต ิดอุปกรณบงั คบั ประตูปดเอง (โชคอพั ) และมรี ะบบตดั ไฟชอ็ ตและไฟฉุกเฉิน

2) หองรับแขก-หองน่ังเลนสําหรับผูสูงอายุ ไมควรมีส่ิงกีดขวาง ควรมีพ้ืนที่ทํากิจกรรมตางๆ เชน นันทนาการและ
บันเทิง ควรมีการจัดเฟอรนิเจอรท่ีสงเสริมใหมีปฏิสัมพันธกันทางสังคมได ระดับหนาตางสูงจากพื้น 50 ซม. มองเห็นวิว
ภายนอกได ควรมีระบบระบายอากาศดี พื้นหองควรใชสีสวาง นุมนวลสายตาและบํารุงรักษางาย สีและพื้นผิวอุปกรณ และ
สวนของอาคารควรใชส ีทีต่ ัดกนั เพื่อใหมองเห็นไดชัดเจน โดยเฉพาะอยางยิง่ ในสว นพ้นื ทใ่ี ชส อย เชน พื้นทางเดิน พืน้ ตา งระดบั
พื้นหองนา้ํ เปนตน

131

รายงานสบื เนอ่ื งการสัมมนาวิชาการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท่ี 62

3) หองครัว-หองอาหารสําหรับผูสูงอายุ ระดับโตะ และเคานเตอรสงู จากพ้ืนประมาณ 80 ซม. ดานลางของอางลาง
มือควรโลงสําหรับรถเข็นเขาเทียบไดสะดวก เตา ตูเย็น หรือล้ินชักในครัวไมควรอยูในมุม หิ้งและตูตางๆ อยูในระดับที่ 150-
168 ซม.มรี ะบบระบายอากาศดี มีแสงสวา งจากธรรมชาติและแสงสวางเฉพาะจดุ ปลั๊กไฟบริเวณเคานเ ตอรส ูง 90 ซม. จากพ้นื

4) หองนอนสําหรับผูสูงอายุ หนาตางควรมองเห็นทิวทัศนภายนอก เตียงนอนควรมีความยาวไมนอยกวา 180 ซม.
และมีพ้ืนที่วาง 90 ซม. รอบเตียง 3 ดาน ไมควรอยูในมุมอับ ควรมีพ้ืนท่ีสําหรับเตียงคู เตียงนอนควรอยูใกลหองน้ํา หัวเตียง
ควรมีโทรศัพท และสัญญาณฉุกเฉิน ระดับของเตียงสูง 40 ซม. (สูงเทาระดับพ้ืนถึงขอพับเขา) ระดับหนาตางสูงจากพื้น 50
ซม. มองเห็นววิ ภายนอกได ตเู ส้ือผาเปนแบบบานเลื่อน มีแสงสวา งสําหรบั การอา นหนังสือ มกี ารระบายอากาศท่ีดี พื้นหองใชส ี
สวา ง นมุ นวลสายตาและบาํ รุงรักษางา ย

5) หอ งน้าํ สาํ หรบั ผูส ูงอายุ ควรกวา งประมาณ 1.50-2.00 เมตร ระดับพื้นภายในและภายนอกเทา กนั มรี าวจับขนาด
เสนผาศนู ยกลาง 4 ซม. ท่ีสามารถเดินไดท ั่วหองน้ํา บริเวณฝกบัวและที่อาบน้าํ ควรมีที่นั่ง และมสี ัญญาณฉกุ เฉนิ ฝกบวั ควรเปน
ชนิดแรงดนั ตาํ่ พืน้ ผวิ ไมควรลืน่ กอกนํ้า เปนแบบกา นโยก

6) ประตูหองสาํ หรับผสู งู อายุ ควรมีขนาดความกวา งเปน พิเศษอยางนอ ย 90 เซนติเมตร ประตูควรเปนแบบผลักเปด
ออกไดงาย ไมควรตดิ ตง้ั อุปกรณช นิดทีบ่ งั คับใหบานประตปู ดไดเอง

7) สวิตช สูงไมเกิน 90 เซนติเมตรจากพื้น สามารถปดเปดไดในระยะเอื้อมจากเตียงนอน สวิตชใหญมีแสงตอนปด
สวติ ช

8) ปลั๊กไฟ - สงู จากพนื้ อยางนอย 45 เซนติเมตร เพอื่ หลีกเลย่ี งการกม มสี วิทซส าํ หรบั ปด-เปด ปล๊ักไดง าย
9) ราวจับสําหรับผูสูงอายุ ทําดวยวัสดุเรียบ มีความมั่นคงแข็งแรงในการจับและไมลื่น มีลักษณะกลม โดยมี
เสนผาศูนยกลาง 4 ซม. สูงจากพ้ืนทางลาด 80 ซม. ราวจับดานท่อี ยตู ิดผนังใหม ีระยะหางจากผนังไมน อยกวา 5 ซม. สามารถ
ทาํ ความสะอาดไดงาย
10) ทางลาด พื้นผิวทางลาดตองเปนวัสดุที่ไมลื่น พ้ืนผิวของจุดตอเนื่องระหวางพื้นกับทางลาดตองเรียบไมสะดุด
ความกวา งประมาณ 90-150 ซม. มีพ้นื ท่ีหนาทางลาดเปน ที่วา งยาวไมนอยกวา 150 ซม. ตอ งมีความลาดชันไมเกนิ 1:12 และมี
ความยาวชวงละไมเกิน 6 เมตร ทางลาดท่ีมีความยาวต้ังแต 2.50 เมตร ควรมีราวจับท้ังสองดาน(สํานักสงเสริมและพิทักษ
ผูสูงอายุ, 2558)

การจัดสิ่งแวดลอมภายในบานสําหรับผูสูงอายุนับวามีความสําคัญและจําเปนตอการดําเนินชีวิตประจําวันของ
ผูสูงอายุ อยางไรก็ตามสําหรับผูสูงอายุนั้นการจัดสิ่งแวดลอมในบานอยางเดียวอาจไมเพียงพอกับการดําเนินชีวิต การพัฒนา
สิ่งแวดลอมยังขาดความตอ เน่ืองเช่ือมโยงอยางเปนระบบสสู ังคม ชุมชน จึงควรมีการพัฒนาการจัดส่ิงแวดลอมทางสังคมและ
ชุมชนเพื่อพัฒนาไปสูการเปน “เมืองที่เปนมิตรตอผูสูงอายุ” ท่ีจะเอ้ือใหผูสูงอายุออกมาทํากิจกรรมทางสังคมมากข้ึน มีการ
เช่ือมโยงโครงขายคมนาคมการเดินทางอยางเปนระบบ เชื่อมโยงหนวยงานท่ีหลากหลาย การจัดการสิ่งแวดลอมดังกลาวไม
เพียงแตสง ผลดตี อ ผสู ูงอายุเทานนั้ ยงั เกดิ ประโยชนกบั ประชาชนในสงั คมทกุ เพศทุกวยั ใหมีคณุ ภาพชวี ติ ทดี่ ี มีสว นรวมในสงั คม
และเกิดการแลกเปล่ยี นเรยี นรไู ปสูส งั คมท่ีเปนมิตร

การจดั สิ่งแวดลอมสกู ารเปน เมอื งที่เปน มติ รตอ ผสู งู อายุ
เมืองท่ีเปน มิตรตอผูส งู อายุ คือ เมืองทมี่ ีการจัดส่ิงแวดลอ ม ท้งั ดานโครงสรา งพนื้ ฐาน สถานทใี่ หบริการ นโยบายและ

เมืองท้ังระบบเพื่อสนับสนุนและสงเสริมใหประชาชนมีกิจกรรมตามวัย โดยการออกแบบสิ่งแวดลอมทางกายภาพและสังคม
เพื่อสนับสนุนใหผูสูงอายุสามารถทํากิจกรรมไดอยางปลอดภัย มีสุขภาพกายและสุขภาพจิตที่ดี มีสวนรวมกับสังคมไดอยาง
เตม็ ที่และตอ เน่ือง ซึ่งตองไดรับการสนับสนนุ จากภาครัฐและเอกชน สนับสนุนการเขา ถงึ บรกิ ารไดอยางเหมาะสมตามศกั ยภาพ
ของผูส งู อายุ โดยมีหลักการพ้นื ฐาน (WHO, 2007b) ดังนี้

132

รายงานสืบเน่ืองการสัมมนาวชิ าการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ่ี 62

1) คํานึงถงึ ระดบั ความสามารถและทรัพยากรที่แตกตางกนั ของผูสงู อายุ
2) ตอบสนองความตองการและความพึงพอใจทแ่ี ตกตา งกนั ของผสู งู อายุ
3) เคารพในการตัดสนิ ใจเลอื กและวิถชี ีวติ ท่แี ตกตา งหลากหลาย
4) ชวยเหลือผูสงู อายุที่เปราะบาง
5) สงเสรมิ ใหผ สู งู อายเุ ขามามีสวนรว มและสง เสรมิ การกระจายบรกิ ารไปอยา งท่ัวถงึ ในชุมชน
การพัฒนาเมืองที่เปนมิตรตอผูสูงอายุจะพัฒนาสิ่งแวดลอมใหมีความสะดวกงายในการเขาถึง สามารถเติมเต็ม
ชองวา งของสภาพรางกายที่เส่ือมถอยของผูส ูงอายุ ลดปญหาอปุ สรรคในการดําเนนิ ชีวิต สง เสรมิ ใหผ ูสูงอายเุ ขามามสี ว นรว มใน
สังคม สามารถเขาถึงขอมูลขาวสารได แนวคิดขององคการอนามัยโลกเกี่ยวกับเมืองท่ีเปนมิตรตอผูสูงอายุ ไดอธิบายแนว
ทางการพฒั นาเมืองทีเ่ ปนมิตรตอผสู งู อายุ 8 ดา น ดังนี้
1. อาคารสถานที่และบริเวณภายนอก (Outdoor spaces & buildings) คอื การจัดสภาพแวดลอ มพ้ืนท่สี าธารณะให
มีความสะอาด และตอบสนองความตองการของผูสูงอายุได มีพื้นท่ีสีเขียวท่ีเพียงพอตอจํานวนประชากรและมีท่ีนั่งสําหรับ
ผสู ูงอายุ โดยมกี ารดูแลความสะอาดและความปลอดภยั ในพ้นื ท่นี น้ั มีทางเทา ท่ีกวางสามารถเดินหรอื ใชร ถเข็นวีลแชรไ ดสะดวก
ปราศจากสิ่งกีดขวาง มีทางลาดเชื่อมระหวางถนนตางๆเพ่ือความสะดวกในการใชรถเข็น ทางเทามีพื้นผิวท่ีไมล่ืน มีทางขาม
ถนนหรือทางมาลายท่ีพียงพอและปลอดภยั สาํ หรับผสู ูงอายุหรือผทู ่ีบกพรองทางรางกาย มีสัญลักษณเครื่องหมายใหมองเห็น
หรือสงสัญญาณเสียงใหรับรูได มีการกําหนดชวงเวลาในการขามถนนอยางพอเพียงสําหรับการเดินขามของผูสูงอายุ ผูขับรถ
ตองคอยระมัดระวังและหยุดรถเพ่ือใหผูสงู อายุขามถนนไดอ ยางปลอดภยั มีทางเทาเช่ือมตอสถานที่ตางๆไดอยางทั่วถึง มีการ
จดั สง่ิ แวดลอ มภายนอกทป่ี ลอดภยั ดว ยการสงเสริมใหถนนมีแสงสวางเพ่มิ มากขึ้น มตี าํ รวจและเจาหนา ท่คี อยตรวจตราปอ งกัน
เหตุราย และมีการสงเสริมความรูความเขาใจดานความปลอดภัยใหแกคนในชุมชน มีการใหบริการท่ีหลากหลายครบวงจรใน
จุดเดียวและงายตอการเขาถึงบริการของผูสูงอายุ มีการบริการลูกคาผูสูงอายุดวยชองทางพิเศษ เชน การจัดคิวพิเศษหรือ
เคานเตอรพิเศษสําหรับผูสูงอายุท่ีมารับบริการเพื่อไมตองรอนานจนเกินไป อาคารสถานที่ควรมีปายสัญลักษณบอก
รายละเอียดทั้งภายในและภายนอกอาคารอยา งชัดเจน มีที่นั่ง หองนํ้า ลิฟท ไฟสองสวาง มีราวจับและบันไดท่ปี ลอดภัยไมล่นื
มหี องนํา้ สาธารณะทั้งภายในและภายนอกอาคารอยางเพียงพอและเขา ถึงไดงา ย สะอาด และมกี ารดูรกั ษาอยางตอ เนือ่ ง
2. ระบบขนสงและยานพาหนะ (Transportation) ระบบขนสงสาธารณะควรมีคาใชจายในการเดินทางท่ีเหมาะสม
กบั คา ครองชีพของผสู ูงอายุ มีการแจง คาบรกิ ารที่ชดั เจนใหผ สู ูงอายุรบั รูและตัดสินใจในการใชบ รกิ าร มีจํานวนรอบการเดินรถ
ที่มาตรงเวลาเพยี งพอทั้งในเวลากลางคนื วนั หยุดสุดสปั ดาห และวนั หยุดเทศกาล มีการบรกิ ารขนสงสาธารณะทัว่ ถงึ ทุกๆ พื้นท่ี
ของเมือง มีการเช่ือมตอระบบบริการขนสง และมีการปายบอกเสนทางที่รถและปายที่ถนนอยางชัดเจน ยานพาหนะมีความ
สะอาด มีการใหบริการอยางท่ัวถึง มีการบํารุงรักษาเปนอยางดี จํากัดผูโดยสารไมใหแออัดจนเกินไป มีบริการท่ีนั่งใหกับผู
พิการ เด็ก สตรแี ละคนชรา มีระบบขนสง เฉพาะสําหรบั ผพู ิการ พนกั งานขับรถควรหยุดรถตามปา ยจอดรถทมี่ ีทางลาดทีอ่ าํ นวย
ความสะดวกใหกบั ผโู ดยสาร การจอดควรใหเวลาเพียงพอในการสง ผูโดยสาร และรบั ผโู ดยสารใหน ัง่ เรียบรอ ยกอนออกรถ ปา ย
จอดรถและสถานีควรอยูในจุดที่สะดวกเขาถึงไดงาย ปลอดภัย สะอาด มีแสงสวางเพียงพอ มีปายบอกชัดเจน มีที่น่ังและมี
หลงั คากนั แดด มีการใหข อมูลทคี่ รบถวนและทว่ั ถงึ เกีย่ วกับเสน ทางเดนิ รถ ตารางเวลา และส่งิ อาํ นวยความสะดวกเฉพาะ หาก
ระบบขนสง สาธารณะมีขอจาํ กัดควรมีบริการขนสง ทางเลือกชนดิ อนื่ ใหก ับผูส งู อายุ ระบบรถแทก็ ซค่ี วรใชบ รกิ ารไดง ายในราคา
ที่เหมาะสม พนักงานขับรถแทก็ ซคี่ วรมีน้ําใจและชวยเหลอื ในการใหบรกิ าร ถนนควรมกี ารบาํ รุงรกั ษา มชี อ งทางระบายนา้ํ และ
แสงสวางทเ่ี พียงพอ ระบบการจราจรควรมคี วามคลองตัวและปฏิบัติตามกฎจราจร ถนนควรปราศจากส่ิงกีดขวางที่บดบังทัศน
วสิ ัยของผขู บั ขี่ สญั ญาณจราจรตามทางแยกควรอยใู นตาํ แหนงท่ีเหมาะสมและมองใหไดช ัดเจน จดุ จอดรถและสง ผูโ ดยสารควร
มีความปลอดภัยเพียงพอและอยใู นจุดที่สะดวกปลอดภัย จุดจอดรถสาํ หรบั ผทู ่ีมคี วามจําเปนพิเศษ เชน ผูพิการ และผูสูงอายุ
ควรจดั ใหม อี ยางเพียงพอตอ ความจําเปน

133

รายงานสืบเน่อื งการสัมมนาวิชาการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ี่ 62

3. ทอี่ ยูอาศัย (Housing) ที่อยูอ าศัยของผูสงู อายุควรเพยี งพอและเหมาะสมกับฐานะ ควรอยใู นพื้นที่ทป่ี ลอดภยั ใกล
กับแหลงบริการและจุดพักผอ นหยอนใจของชุมชน ควรมีบริการบํารกั ษาที่อยูอาศัยอยางเพียงพอท่ีผสู งู อายุสามารถจายได ท่ี
อยอู าศัยควรมีโครงสรางทดี่ ี ปลอดภยั สะดวกสบาย กันแดดกันฝนและภมู อิ ากาศท่ีเปลย่ี นแปลงได เน้อื ท่ภี ายในบานควรมกี าร
จัดระดับพื้นที่ใหสะดวกตอการเคล่ือนที่ในทุกสวนของบานและทางเดิน ควรมีทางเลือกในการปรับปรุงบานตามกําลังทรัพย
โดยท่ีผูรับเหมาควรมีความเขาใจเกี่ยวกับความจําเปนในการอยูอาศัยของผสู ูงอายุ การใหบริการเชาท่ีพักช่ัวคราวควรมคี วาม
สะอาดปลอดภัยไดรับการดูแลรักษาเปนอยางดี ควรมีการจัดหาบริการที่อยูอาศัยสําหรับผูสูงอายุท่ีพิการและเจ็บปวยที่
เหมาะสมและเพียงพอในชุมชนตางๆ

4. การเขารวมกิจกรรมทางสังคม (Social Participation) สถานท่ีจัดกิจกรรมควรอยูในพื้นท่ีสะดวกในการเขา ถึง มี
แสงสวางเพียงพอ และมีระบบขนสงสาธารณะเขาถึงไดสะดวก การจัดกิจกรรมควรคํานึงถึงเวลาท่ีผูสูงอายุสะดวกในการเขา
รวม กิจกรรมที่นาสนใจสําหรับผูสูงอายุไมควรมีคาใชจายสูง ไมมีคาใชจายแฝงหรือการแสวงหาผลประโยชนแอบแฝงจาก
ผูสูงอายุ ควรมีการใหขอมูลขาวสารที่ชัดเจนเก่ียวกับกิจกรรมซ่ึงมีการอธิบายรายละเอียดเก่ียวกับระบบขนสงและสิ่งอํานวย
ความสะดวกสําหรับผูสูงอายุที่สามารถเลือกได กิจกรรมควรมีความหลากหลาย เพ่ือตอบสนองความสนใจของผูสูงอายุท่ี
แตกตางกัน ควรมีสถานที่ที่ผูสูงอายุสามารถทํากิจกรรมรวมกันได เชน ศูนยนันทนาการ โรงเรียน หองสมุดชุมชน หรือ
สวนสาธารณะ กจิ กรรมทม่ี คี วรมคี วามสมํ่าเสมอและเขาถึงผสู ูงอายุท่มี ีแนวโนมแยกตัวจากสงั คม

5. การใหความเคารพและการยอมรับ (Respect and Social Inclusion) ผูสูงอายุควรไดรับบริการดานคําปรึกษา
จากหนวยงานภาครฐั ภาคเอกชน หรืออาสาสมัครเพ่อื ชว ยเหลือผูสูงอายุใหด ขี ึ้น ภาครฐั และเอกชนควรมีการสนบั สนนุ บริการ
และสินคาท่ีตอบสนองกับความตองการและความพึงพอใจของผูสูงอายุ พนักงานท่ีใหบริการควรมีความสุภาพและใหความ
ชว ยเหลอื กับผูสงู อายุ ผสู ูงอายทุ ี่ถกู นําเสนอผานส่อื ควรนําเสนอในเชิงบวกมากกวา การเหมารวมดา นลบ การจดั กจิ กรรมตางๆ
ในชุมชนควรจดั ใหม ีกความหลากหลายครอบคลมุ กลุมคนทุกชว งวัยเพื่อตอบสนองความตองการและความพงึ พอใจของบคุ คล
แตละกลุมวัย ผูสูงอายุควรไดรับการสนับสนุนใหเขารวมกิจกรรมในชุมชนเพื่อเปนสวนหนึ่งในฐานะสมาชิก “ครอบครัว”
เดียวกัน ผูสูงอายุควรไดรับการยอมรับจากชุมชนในฐานะผูมปี ระสบการณและการสรางสรรค ผูสูงอายุที่เขารว มกจิ กรรมของ
ภาครัฐ ภาคเอกชนและงานอาสาสมคั รยงั เปน ผูท่ีมีศกั ยภาพทด่ี ีทางสงั คมใหคําแนะนํากบั คนในชมุ ชนได

6. การมีสวนรวมในฐานะพลเมืองและการจางงาน (Civic Participation and Employment) ควรมีทางเลือกท่ี
ยดื หยุนสําหรบั ผูสูงอายุที่เปนอาสาสมคั รดวยการสงเสรมิ การฝกอบรม การยอมในคุณคา การใหคําแนะนํา และการชวยเหลือ
คาจายสวนบุคคล ควรมีการสงเสริมการจางงานผูสูงอายุที่ยังมีศักยภาพในการทํางาน การสงเสริมโอกาสการทํางานของ
ผสู ูงอายุใหม ีรายไดต ามความเหมาะสม ไมค วรมีการกดี กนั ดา นอายใุ นผูส ูงอายซุ งึ่ จะสงผลตอ การจา งงาน การยอมรบั การเลอื่ น
ตาํ แหนง การฝก อบรมในพนกั งานทส่ี งู อายุ สถานท่ที าํ งานตอ งปรบั เพ่ือตอบสนองความตองการของผสู งู อายแุ ละผูพิการ ควรมี
การสงเสรมิ สนับสนุนใหผูสงู อายุประกอบอาชีพอิสระดวยตนเอง ควรมีการจดั ฝกอบรมใหกับผสู งู อายุท่ีเกษียณแลว ตลอดจน
สงเสรมิ และสนับสนนุ ใหผ สู งู อายตุ ดั สินใจเขารว มกจิ กรรมเปน สมาชิกในงานภาครัฐ งานภาคเอกชน และงานอาสาสมคั ร

7. การส่ือสารและขอมูลสารสนเทศ (Communication and Information) ควรมีระบบการสื่อสารขั้นพ้ืนฐานท่ีมี
ประสิทธิภาพสําหรับประชาชนทุกชวงวัยในชุมชน มีการกระจายขอมูลขาวสารจากสวนกลางไดอยางทั่วถึง มีการนําเสนอ
ขอมูลขาวสารท่ัวไปและขาวสารผานรายการทีวีท่ีผูสูงอายุสนใจ ควรสงเสริมใหมีการสื่อสารดวยวาจาตอผูสูงอายุอยางท่ัวถึง
สวนผูสูงอายุที่มีแนวโนมแยกตัวจากสังคมควรมีการสงขาวสารโดยบุคคลท่ีผูสูงอายุไววางใจแบบตัวตอตัว ในการรับขาวสาร
เก่ียวกับสินคาและบริการตางๆ ควรจัดใหมีบริการส่ือสารทั้งภาครัฐและเอกชนที่เปนมิตรเพื่อตอบสนองความตองการแตละ
บคุ คล ขอมลู เอกสาร เชน เอกสารราชการ คําบรรยายในทีวี และตวั หนงั สือทีน่ ําเสนอ ควรมีขนาดใหญแ ละขอมูลท่ีสําคญั ควร
แสดงเนนใหเห็นอยางเดนชัด การสื่อสารดวยคําพูดหรือตัวหนังสือควรใชประโยคท่ีส้ัน งาย ตรงไปตรงมาและเปน คาํ ท่คี ุนเคย
ของผูสูงอายุ บริการตอบรับทางโทรศัพทควรมีคําแนะนําที่ชาและชัดเจน และสามารถฟงขอความซํ้าไดตลอดเวลา อุปกรณ
อเิ ลก็ โทรนคิ ส เชน โทรศพั ทม อื ถือ วิทยุ โทรทัศน รวมถึงตู ATM ควรมีปมุ และตวั อกั ษรขนาดใหญ ปจจุบันควรจดั ใหม ีบริการ

134

รายงานสบื เนื่องการสัมมนาวิชาการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ่ี 62

คอมพิวเตอรและอินเตอรเน็ตมากข้ึนในท่ีสาธารณะ ไมควรคิดคาบริการ หรือคิดคาบริการในราคาถูกเพ่ือใหเขาถึงไดงายข้ึน
เชน ในหนว ยงานราชการ ศูนยช มุ ชน หองสมดุ เปนตน

8. การบรกิ ารชมุ ชนและการบรกิ ารสขุ ภาพ (Community Support and Health Services) มรี ะบบบรกิ ารสุขภาพ
และการชวยเหลือในชุมชนที่เพียงพอในการสงเสริม รักษา และฟนฟูสุขภาพของผูสูงอายุ การบริการดูแลสุขภาพท่ีบาน
ครอบคลุมถึงสุขภาพและสุขอนามัยสวนตวั และการดูแลรกั ษาความสะอาดบาน การบริการดานสุขภาพและสังคมควรอยูใน
บริเวณที่สะดวกมบี ริการขนสงเขาถึงได ทพี่ กั อาศัยของผูส งู อายแุ ละสิ่งอํานวยความสะดวกควรอยูในบริเวณท่ีใกลแ หลง บริการ
สุขภาพและจดุ พักผอ นในชุมชน บริการสขุ ภาพและบรกิ ารอื่นๆในชุมชนควรมคี วามปลอดภยั และเขาถงึ ไดอ ยา งสะดวก มีการ
ใหขอมูลขาวสารท่ีชัดเจนและทั่วถึงเก่ียวกับบริการทางสุขภาพและสังคมสําหรับผูสูงอายุ บริการการสงตอควรมีการ
ประสานงานและมรี ะบบการจัดการท่ีงายในการสงตอ เจาหนาที่ที่ใหบริการควรไดรบั การฝกในการบริการผูส ูงอายุดว ยความ
เคารพและเตม็ ใจในการใหความชว ยเหลือ ควรลดอปุ สรรคดา นการเงนิ ในการเขาถึงบริการสขุ ภาพและการชวยเหลือในชุมชน
ใหเหลือนอยท่ีสุด มีการกระตุนและสนับสนุนอาสาสมัครที่ใหบริการชวยเหลอื ผูอายุใหมากขึ้น ควรมีการชวยเหลือในการจัด
งานศพอยางเหมาะสมใหกับบุคคลอยางสมศักดิ์ศรี ตลอดจนการวางแผนการใหบริการฉุกเฉินในชุมชนสําหรับผูสูงอายุและ
ผูดอ ยโอกาสในชุมชน

แผนภาพที่ 1. Age-friendly city topic areas (WHO, 2007a)

จากแนวทางการพัฒนาเมืองท่ีเปนมิตรตอผูสูงอายุท้ัง 8 ดานน้ัน 3 ดานแรก คือ ดานอาคารสถานท่ีและบริเวณ
ภายนอก ดานระบบขนสงและยานพาหนะ และดานท่ีอยูอาศัยน้ันเปนหัวใจสําคัญในการพัฒนาสิ่งแวดลอมทางกายภาพซ่ึง
สงผลตอการเคลื่อนไหวรางกาย ความปลอดภัยจากอุบัติเหตุ ความปลอดภัยจากอาชญากรรม การสงเสริมพฤติกรรมสุขภาพ
และการมีสวนรวมทางสังคม สวนอีก 3 ดานถัดมา คือ ดานการเขารวมกิจกรรมทางสังคม ดานการใหความเคารพและการ
ยอมรบั และดา นการมีสว นรว มในฐานะพลเมอื งและการจา งงานนัน้ สงิ่ แวดลอมทางสงั คมวัฒนธรรมสงเสรมิ การมีสว นรว มทาง
สงั คมและความผาสุกทางใจ การเคารพและเห็นคณุ คา ผูส งู อายจุ ะทําใหเ กดิ ทัศนคตแิ ละพฤตกิ รรมทดี่ ีตอผสู ูงอายุ การสงเสริม
การมีสวนรวมทางสังคมสามารถทํากิจกรรมรวมกันที่หลากหลายทั้งกิจกรรมนันทนาการ การเรียนรูทางสงั คมและวัฒนธรรม
การทํากิจกรรมทางศาสนาและจิตวิญญาณ การดึงใหผูสูงอายุเขารวมกิจกรรมอาสาสมัครทําใหผูสูงอายุรูสึกมีคุณคา สวน 2
ดานสุดทาย ไดแก ดานการสื่อสารและขอมูลสารสนเทศและการบริการชุมชน และดานการบริการสุขภาพน้ีจะสงผลตอการ
รบั รูขา วสารและการมีสว นรว มทางสังคมและการเขาถึงแหลงขอ มูลขา วสารและทรพั ยากร โดยเฉพาะอยางยง่ิ แหลง บริการดา น
สขุ ภาพซงึ่ มีความจาํ เปนอยางยิ่งตอผูส ูงอายุเน่อื งจากผูสูงอายมุ ีแนวโนม เจ็บปวยและตองการรบั บรกิ ารดังกลา วอยางมาก

135

รายงานสบื เนอื่ งการสัมมนาวชิ าการเนื่องในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปที่ 62

สังคมและสิ่งแวดลอมในฐานะเปน ตวั กาํ หนดสขุ ภาพเชงิ สงั คม
สังคมและส่ิงแวดลอมเปนพื้นฐานที่สาํ คัญตอชีวิตมนุษย องคการอนามัยโลก (WHO, 2008 อางใน สุพจน เดนดวง,

2553) ไดกลาวถึงส่ิงแวดลอมและสังคมวาเปนตัวกําหนดสุขภาพเชิงสังคม (Social Determinants of Health; SDH) โดย
สังคมมีผลตอ สุขภาพและคุณภาพชีวิตของบุคคลตง้ั แตเกิด แก เจ็บและตาย ซ่ึงพ้ืนฐานสังคมและส่งิ แวดลอ มท่ีดจี ะสง ผลดีตอ
บคุ คล ในทางตรงกนั ขา มหากระบบโครงสรางทางสังคมทีไ่ มเ ปนธรรมจะสง ผลตอการเขาถงึ ทรัพยากรและบรกิ ารดา นตางๆ ได
ยากลําบากมากขึ้น โครงสรางทางสงั คมที่ไมเ ปน ธรรมสามารถพบไดท ั้งในสถาบนั ครอบครวั และระบบการศึกษา (Equity from
the Start or Early Life) สถาบันเศรษฐกิจหรืองาน (Work) สถาบันบานและชุมชนโดยรอบ (Housing and Neighborhood)
สถาบันที่เก่ียวกับสวัสดิการสังคมหรือความม่ันคงของมนุษย (Social Security) และสถาบันสุขภาพ (Universal Health
Care) ตลอดจนสถาบันของรัฐทีเ่ กย่ี วขอ งกับการเมอื ง นโยบายในการกํากับควบคมุ ทรัพยากร งบประมาณเพอ่ื ตอบสนองความ
ตอ งการของประชาชน (สพุ จน เดน ดวง, 2553)

โดยเฉพาะอยางย่ิงปจจัยดานสังคมและส่ิงแวดลอมสงผลตอการดําเนินชีวิตของผูสูงอายุอยางมาก อาทิ บานและ
ชุมชนโดยรอบ (Housing and Neighborhood) ท่ีดีทําใหผูสูงอายุไดรับความปลอดภัยมากขึ้น สามารถเปนท่ีพักผอน
กอใหเกิดความม่ันคงของชีวิต หากผูสูงอายุอาศัยอยูในชุมชนแออัด บานไมถูกสุขลักษณะ ไมมีความปลอดภัย อาจกอใหเกิด
อันตรายตอสขุ ภาพ เกิดความเจ็บปวยไดงาย เชน การติดเชื้อทางเดินหายใจ ภาวะความเครยี ด อีกทั้งยังกอใหเกิดปญหาทาง
สังคม เชน ความขัดแยง ปญหายาเสพติด น้ําเนาเสีย ปญหาฝุนละออง ไมมีสองสวางที่เพียงพอทําใหเสี่ยงตอการเกิด
อาชญากรรม ดงั นน้ั ทีอ่ ยอู าศยั ในชมุ ชนและสิง่ แวดลอมเหลานย้ี อมสงผลดานลบตอ สุขภาวะของผสู งู อายุ

จากแนวคิดตัวกําหนดสุขภาพเชิงสังคมดังกลาวจะเห็นไดวา สภาพสังคมและส่ิงแวดลอมสามารถเปนตัวกําหนด
คณุ ภาพชีวติ ทด่ี ขี องบุคคล โดยเฉพาะอยา งยงิ่ ในผสู ูงอายทุ ี่มีภาวะเสือ่ มถอยของรางกายทาํ ใหยากตอการเขาถึงทรพั ยากรตา งๆ
สงั คมเมอื งทไ่ี มเ อื้ออํานวย เชน บันไดที่สูงชัน ไมม ีฟตุ บาท หรือสะพานลอยขามถนนที่สงู เกินไป อาจกลายเปน อปุ สรรคในการ
ดําเนินชีวิตของผูสูงอายุ การพัฒนาระบบสังคมเมืองท่ีเปนมิตรกับผูสูงอายุจะชวยใหผูสูงอายุดําเนินชีวิตไดอยางสะดวกและ
ชวยพฒั นาคุณภาพชีวติ ที่ดีของผสู ูงอายุได

เมอื งที่เปน มิตรตอ ผสู ูงอายกุ บั การตอบสนองความตองการขัน้ พื้นฐานของผสู งู อายุ
เมืองที่เปนมิตรตอผสู งู อายุ (Age-Friendly City) เปนการจัดส่งิ แวดลอ มทเ่ี หมาะสมตอ ผสู ูงอายุอยางเปนองครวมท้ัง

ระบบ ใหเกิดความตอเนื่องเช่ือมโยงและงายตอการเขาถึงบริการตามความตองการ ระบบเหลานี้มีความสําคัญท่ีเอ้ือตอการ
ดําเนินชีวิตและการพัฒนาสูการมีคุณภาพชีวิตท่ีดี เกษม อินทรแกว (2551) กลาวถึงส่ิงแวดลอมวาเปนปจจัยท่ีสําคัญในการ
ดํารงชีวิตของมนุษย สิ่งแวดลอมที่ดียอมสงเสริมใหมีคุณภาพชีวิตที่ดีดวย อีกทั้ง วศิน อิงคพัฒนากุล (2548) ไดช้ีใหเห็น
ความสมั พนั ธร ะหวางมนษุ ยกับส่งิ แวดลอมวา มนษุ ยพ ง่ึ พาและใชทรัพยากรธรรมชาตติ างๆ เพ่อื การดาํ รงชีวิต มนษุ ยตองการมี
ชีวิตอยูในส่ิงแวดลอมที่ดี เพื่อตอบสนองความตองการพื้นฐานของมนุษย เมืองท่ีเปนมิตรตอผูส ูงอายแุ ละมีส่ิงแวดลอมทดี่ นี ั้น
สามารถตอบสนองความตอ งการขัน้ พ้ืนฐานของของผสู งู อายุ ตามแนวคดิ ลําดับขนั้ ความตองการของมาสโลวสามารถอธิบายได
ดังน้ี

ข้ันท่ี 1 การตอบสนองความตองการดานรางกาย เมืองที่เปนมิตรกับส่ิงแวดลอมจะเอ้ือใหผสู ูงอายุสามารถเขาถงึ
ปจจัย 4 ในการดําเนินชีวิตไดสะดวกมากข้ึน ทั้งดานอาหาร อากาศ น้ํา เคร่ืองนุงหม ยารักษาโรคที่สามารถเขาถึงไดสะดวก
เพ่ือตอบสนองความตองการพืน้ ฐานทางสรีระของผสู ูงอายุ

ขั้นท่ี 2 การตอบสนองความตองการดานความปลอดภัย เมืองที่เปนมิตรตอผูสูงอายุมีการจัดสภาพแวดลอม
โดยรอบทุกพืน้ ทีใ่ หเกดิ ความปลอดภัยตอผสู ูงอายุ ลดการเกดิ อบุ ัตเิ หตุ ลดปจจัยเส่ียงตอ การเกิดปญหาสขุ ภาพ นอกจากนัน้ ยัง
ทําใหเกิดความสงบและความม่ันคงในการดํารงชีวติ ของผูส ูงอายุ

136

รายงานสืบเนือ่ งการสัมมนาวิชาการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

ขั้นที่ 3 ความตองการดานจิตใจ ความรักและการเปนเจาของ เมอื งทีเ่ ปนมิตรตอผูส ูงอายุ สงเสริมใหผสู งู อายไุ ดมี
สวนรวมในกิจกรรมทางสังคมมักข้ึน ทําใหมีการปฏิสัมพันธกับผูอ่ืน เกิดเปนความสัมพันธท่ีดีมีความรูสึกเปนสวนหน่ึง การมี
สวนรวมในสังคม สังคมสามารถตอบสนองความตองดานจิตใจของผูสูงอายุดานความรักความผูกพัน ต้ังแตครอบครัว ชุมชน
และสงั คม

ขั้นท่ี 4 ความตองการการยอมรับนับถือ เมืองท่ีเปนมิตรตอ ผูสูงอายมุ ีการสง เสริมใหคนในสงั คมยอมรับซึ่งกันและ
กัน โดยเฉพาะผสู งู อายุในฐานะผมู ีประสบการณอนั เปนประโยชนต อคนรนุ หลัง การสงเสริมใหผูสูงทาํ กิจกรรมอาสาสมัครและ
การชว ยเหลอื ผูอ่นื ทาํ ใหเกิดคุณคา ไดร ับการยอมรับนบั ถือและพัฒนาการเห็นคุณคา ในตนเองของผูสงู อายมุ ากขึ้น

ขั้นที่ 5 การเปนมนุษยโดยสมบูรณ เมืองที่เปนมิตรตอผูสูงอายุมีสวนในการสงเสริมความงอกงามจากภายใน เชน
กิจกรรมทางศาสนา การอุทิศตนเพื่อสวนรวม การถายทอดภูมิปญญา ทําใหผูสูงอายุมีความเขมแข็งทางจิตใจ การพัฒนา
ศักยภาพของผูสูงอายุอยางตอเนื่องทําใหผูสูงอายุคนพบศักยภาพและความสมบูรณภ ายในแหงตน มีสวนในการพัฒนาความ
งอกงามทางจติ ใจและยกระดบั จิตวญิ ญาณของผสู ูงอายุใหสูงขน้ึ ได

เมืองท่เี ปน มิตรตอผสู ูงอายุนอกจากจะสามารถพัฒนาผูส งู อายุจากภายนอกแลว ยังสามารถสง เสรมิ ใหเกิดการพัฒนา
คุณคาจากภายในซึ่งมีผลตอจิตใจของผูสูงอายุ ดังนั้นการพัฒนาเมืองที่เปนมิตรตอผูสูงอายุอยางเปนองครวมทั้งระบบจะ
กอใหเกิดประโยชนในวงกวางกับผสู ูงอายุและบุคคลทุกชวงวัยในการตอบสนองความตองการขั้นพ้ืนฐานและการสง เสริมใหม ี
คุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น สําหรับแนวทางในการพัฒนาสูการเปนเมืองที่เปนมิตรตอผูสูงอายุน้ันหนวยงานทุกภาคสวนควรเขามามี
สวนรวมในการพัฒนาไปสูเมืองท่ีเปนมิตรตอผูสูงอายุเพ่ือใหเกิดความเชื่อมโยงเปนองค มีความตอเน่ืองของระบบตางๆ เพ่ือ
ความสมดลุ และความยั่งยนื

ประโยชนข องการพัฒนาเมอื งทเ่ี ปน มิตรตอผสู งู อายุ
การพัฒนาเมืองท่ีเปนมิตรตอผูสงู อายนุ ้ันเปนการพัฒนาสงิ่ แวดลอ มทางกายภาพและสงั คมในภาพกวาง ซึ่งสามารถ

กอ ใหเ กดิ ประโยชนก บั ผสู งู อายุและคนทกุ ชว งวัย ดังน้ี
1) การเขาถึงทรัพยากร (Accessibility) เมืองท่ีเปนมิตรตอผูสูงอายุจะชวยใหผูสูงอายุเขาถึงแหลงขอมูล และ
ทรัพยากรที่เอื้อตอการดําเนินชีวิตไดงาย ลดข้ันตอน และอุปสรรคตางๆทําใหเกิดความสะดวกสบายแก
ผสู ูงอายใุ นการใชบ รกิ าร
2) การมีสว นรวมทางสังคม (Social Corporation) เมืองทีเ่ ปนมิตรตอ ผูสงู อายุจะชวยใหเกดิ ปฏสิ มั พนั ธทางสงั คม
มากข้ึน เปนการสงเสริมใหทุกฝายในสังคมมีสวนรวมในการทํากิจกรรมทางสังคม ชวยใหผูสูงอายุไดมีโอกาส
ถายทอดประสบการณและองคความรูที่มีคาสูคนรุนตอๆมา เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรูของคนในสังคมอยาง
ตอ เนอ่ื งและยงั่ ยืน
3) ความเสมอภาค (Equality) เมืองท่ีเปนมิตรตอ ผูสงู อายุทําใหเ กิดความเสมอภาคในการเขาถึงบริการตางๆและ
รับประโยชนจ ากทรัพยากรไดอยางเทา เทียมทุกเพศทกุ วยั ทาํ ใหทรัพยากรน้ันเอ้อื ประโยชนต อคนทกุ คน ไมใช
ประโยชนเ พยี งแคคนกลุมใดกลุมหนง่ึ
4) ศักยภาพในตัวผูสูงอายุ (Active Aging) เมืองท่ีเปนมิตรตอผูสูงอายุ จะชวยใหผูสูงอายุยังคงมีกิจกรรมอยาง
ตอเน่ือง คงไวซ ึ่งศกั ยภาพในตนเอง ผูสงู อายุสามารถดูแลตนเองไดไมเ ปน ภาระของสงั คม สามารถชว ยเหลอื ซ่งึ
กันและกันในกลุมผูสูงอายุดวยกัน เปนที่ปรึกษาใหแกคนรุนหลัง มีการดึงพลังของผูสูงอายุใหมีสวนรวมทาง
สงั คมในดานการเปน อาสาสมัครตามศักยภาพทีม่ ี ทาํ ใหผ สู งู อายุยังเปนประโยชนตอ สว นรวม
5) การเปล่ียนแปลงทางสังคม (Social Change) เมืองที่เปนมิตรตอผูสูงอายุจะทําใหเกิดการเปลี่ยนแปลงและ
พัฒนาสังคมไปในทางที่ดีขึ้น ทั้งในดานสิ่งแวดลอมทางกายภาพ และการเปลี่ยนแปลงคานิยม ทัศนคติ และ

137

รายงานสบื เนอ่ื งการสมั มนาวิชาการเนือ่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

แบบแผนความเช่ือของบุคคลในสังคมใหเกิดความเอื้ออาทร มีมิตรไมตรีตอกันและกัน โดยเฉพาะอยางย่ิงตอ
ผสู งู อายุในสังคม
6) สง เสรมิ คณุ ภาพชีวิต (Quality of Life) เมอื งทเ่ี ปน มิตรตอผูสงู อายมุ ีสว นสงเสริมใหผสู งู อายมุ สี ขุ ภาพรางกายที่
ดี ลดการเกิดอุบัติเหตุ เกิดปฏิสัมพันธทางสังคมมากขึ้น ทําใหผูสูงอายุรูสึกมีคุณคา เกิดความพึงพอใจในการ
ดําเนนิ ชีวติ อนั นาํ ไปสูก ารมีคุณภาพชีวติ ทีด่ ี
การพัฒนาเมืองที่เปนมิตรตอผูสูงอายุนั้นกอใหเกิดประโยชนตอตัวผูสูงอายุ และบุคคลในสังคม ชวยปรับเปล่ียน
สังคมและสง่ิ แวดลอ มใหด ีขน้ึ จึงมคี วามสาํ คญั อยา งย่ิงระดบั นโยบายในการวางแผนพัฒนาสังคมใหเ ปน มิตร ซง่ึ จําเปน อยา งย่ิง
ที่รัฐบาล หนวยงานของรัฐและภาคเอกชนจะใหความสําคัญและรวมมืออยางจริงจัง เพราะการพัฒนาเมืองที่เปนมิตรตอ
ผสู ูงอายนุ ัน้ มคี วามคุม คา ในการลงทุนและใหป ระโยชนใ นวงกวา งกบั บุคคลทุกชวงวัยในสงั คม

แนวทางการพัฒนาสกู ารเปนเมืองทเ่ี ปนมิตรตอผูสูงอายุ
การพัฒนาสูการเปนเมืองท่ีเปนมิตรตอผูสูงอายุนั้น ทุกภาคสวนควรเขามามีสวนรวมต้ังแตการวางนโยบายการ

พัฒนาระบบโครงสรางพื้นฐาน เชน สาธารณูปโภค ระบบคมนาคม การสื่อสาร บริการดานสาธารณสุข บริการธุรกรรม
ทางดานกฎหมาย ระบบบริการอื่นๆ ของภาครัฐ เพื่อพัฒนาใหระบบมีความสอดคลองกันเพ่ือเอื้อประโยชนตอผูสูงอายุและ
บุคคลทุกชวงวัย นอกจากการพฒั นาระบบโครงสรางแลว การสรา งการมีสว นรวมในระดบั ครอบครัว ชุมชน และสังคมยังมสี ว น
สําคญั ตอ การพัฒนาคณุ ภาพชวี ิตของผูสงู อายุอกี ดว ย โดยแนวทางในการพัฒนาสูก ารเปนเมืองทเ่ี ปน มิตรตอผสู งู อายมุ ีดงั นี้

1) การพัฒนาเชิงนโยบายของผูนําและบริหารในการพัฒนาเมืองท่ีเปนมิตรตอผูสูงอายุ การดําเนินงานของ
หนวยงานภาครฐั และหนว ยงานเอกชนในพัฒนาสงิ่ กอ สรา งพน้ื ฐาน อาคาร สถานท่ีและสงิ่ แวดลอมโดยรอบใหม ี
ความสะอาดและปลอดภยั รวมถึงระบบบริการท่ีเปนมิตรตอ ผูส ูงอายุ เชน การคมนาคม การศกึ ษา การส่ือสาร
การทําธุรกรรมทางดานกฎหมาย และสขุ ภาพ ท่ีสะดวกในการใชบริการเพราะมีการคาํ นงึ ถึงความตอ งการของ
ผูส ูงอายุ

2) การพัฒนาอยา งมสี วนรวมของหนว ยงานเอกชน หนว ยงานเอกชนในประเทศไทยหลายแหงมคี วามต่ืนตัวในการ
พัฒนาสูการเปนเมืองที่เปนมิตรตอผูสูงอายุ มีการจางงานผูสูงอายุเขาสูระบบการทํางานในฐานะผูรวมงาน
ภาคเอกชนควรใหค วามสาํ คัญกับผูสงู อายุในฐานะเปน ผูบ รโิ ภคสินคาและบรกิ าร การพัฒนาระบบบริการท่ีเปน
มิตรกับผูสูงอายุทําใหผูสูงอายุเขาถึงบริการไดง ายและภาคเอกชนไดรับประโยชนจากกลุมลูกคาผูสูงอายุซ่ึงใน
อนาคตจะมจี าํ นวนทเ่ี พม่ิ มากขึน้

3) การพัฒนาในระดับชุมชน องคกรสวนทองถิ่น เปนหนวยงานท่ีใกลชิดกับประชาชนและผูสูงอายุมากที่สุด จึง
ควรมีบทบาทสําคัญอยางย่ิงในการเขามามีสวนรวมพัฒนาเมืองท่ีเปนมิตร การทํางานระดับชุมชนท่ีเปน
สวนยอยทําใหขับเคลื่อนงานไดงายข้ึน สําหรับการพัฒนาระบบสาธารณูปโภคพ้ืนฐาน เชน สวนสาธารณะ
ไฟฟา ถนนหนทาง ท่ีเอ้ือตอการดําเนินชีวิตประจําวันของคนในชุมชนและผูสูงอายุ ตลอดจนการพัฒนา
สงิ่ แวดลอมในชุมชนใหสะอาดบรสิ ทุ ธ์ิ ปราศจากมลภาวะเปนพิษจากแหลงตา งๆ

4) การพัฒนาในระดับครอบครัว ครอบครัวนับเปนพืน้ ฐานสาํ คัญทีค่ วรตระหนักเห็นความสําคัญและมีสวนรว มใน
การจัดสภาพแวดลอมในบานใหเหมาะสมกับผูสูงอายุและสงเสริมศักยภาพผูสูงอายุ โดยสนับสนุนใหไดพึงพา
ตนเองตามความเหมาะสม การมีสว นรวมกับสงั คมทัง้ ในสวนของการเปนผใู หแ ละผรู บั เพอื่ ใหผสู งู อายุยงั คงไวซ่ึง
ความมคี ณุ คาและประโยชนตอ สว นรวม

5) การพัฒนาใหผูสูงอายุเขามามีสวนรวมเพื่อสรางพลังใหกับผูสูงอายุ โดยจัดใหมีชมรมผูสูงอายุเพื่อสงเสริมให
ผูสูงอายุเขามามีสวนรวมในการทํากิจกรรมรวมกัน ทั้งท่ีกอใหเกิดรายไดและกิจกรรมจิตอาสาในชุมชนทําให

138

รายงานสืบเนือ่ งการสัมมนาวชิ าการเนอ่ื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ี่ 62

ชมุ ชนไดรับประโยชนจ ากผสู งู อายุ และการรวมกลมุ ของผูสูงอายุทาํ ใหมพี ลงั ความรกั ความสามคั คี เปนปก แผน
มากขึน้ ในการอยรู ว มกัน
6) การพัฒนาเมอื งท่ีเปน มิตรนัน้ ไมใ ชเพียงแคก ารพัฒนาระบบสง่ิ แวดลอมภายนอกเทานนั้ จาํ เปน ตองพัฒนาคนใน
สังคมและชุมชนควบคูกันไปดวย การพัฒนาคนในสังคมใหเห็นคุณคาและความสําคัญของเมืองที่เปนมิตรตอ
ผูสูงอายุ สามารถทําไดโดยสงเสริมบคุ คลใหมีความเคารพในความแตกตางหลากหลาย เคารพในศักด์ิศรคี วาม
เปนมนุษย ไมแบงแยกกีดกัน ตระหนักถึงคุณคาและความสําคัญของผูสูงอายุในฐานะผูที่เคยสรางสรรคส่ิงทด่ี ี
ใหกับสังคมมากอน มีการแสดงความเคารพยกยอง ใหเกียรติในการเปนแบบอยางท่ีดีงามและการเปนผูให
คําปรกึ ษา แนะแนวทางการดาํ เนินชีวิตแกคนรนุ หลัง ซงึ่ การพัฒนาบคุ คลดังกลาวจะชวยใหคนเหลานัน้ มีความ
พรอม และใหความรวมมือในการพัฒนา และรักษาส่ิงแวดลอมเมืองท่ีเปนมิตรตอผูสูงอายุ รวมทั้งการสืบตอ
ระบบสงั คมท่ีเปนมติ รใหมีความตอเน่ืองสมดุลอยางย่งั ยืนตอไป
7) การเชื่อมโยงทุกระบบเขา ดวยกัน การพัฒนาเมืองที่เปนมิตรตอ ผูสูงอายุน้ันเปน การพัฒนาที่ตอ งการการมสี วน
รวมจากทกุ ภาคสว นในการพฒั นา การรักษา และการดูแลระยะยาวใหม ีความยัง่ ยนื ดงั นน้ั การชใี้ หทกุ ภาคสว น
ตระหนกั ถึงความสาํ คัญและเหน็ ถงึ ประโยชนรวมกันจะทาํ ใหท ุกภาคสว นเขามามีสว นรวมมากขึ้น อยา งไรก็ตาม
เน่ืองจากหนวยงานในสงั คมไทยยังคอนขางทํางานอยางแยกสวนอาจทําใหเกิดชองวางในพัฒนาเมอื งท่เี ปน มิตร
ตอผูสูงอายุ จึงจําเปนอยางยิ่งที่ตองพัฒนาการมีสวนรวม การประสานงาน เพื่อเติมเต็มชองวางสรางความ
สมบูรณในสังคมรว มกนั

สรุป
เมืองที่เปนมิตรตอผูสูงอายุมีความสําคัญและกอใหเกิดประโยชนตอตัวผูสูงอายุ และบุคคลในสังคม ชวย
ปรับเปลี่ยนสังคมและส่ิงแวดลอมใหดีข้ึน แนวทางที่จะพัฒนาไปสูเมืองท่ีเปนมิตรตอผูสูงอายุมี 8 ดาน ไดแก ดานอาคาร
สถานทแ่ี ละบริเวณภายนอก ดา นระบบขนสง และยานพาหนะ ดานการจดั ทอ่ี ยูอาศยั ดา นการเขารวมกจิ กรรมทางสังคม ดา น
การใหความเคารพและการยอมรับ ดา นการมสี วนรว มในฐานะพลเมอื งและการจา งงาน ดานการส่อื สารและขอ มลู สารสนเทศ
และดา นการบริการชุมชนและการบรกิ ารสขุ ภาพ การพัฒนาเมืองท่เี ปนมิตรตอผูส ูงอายุอยางเปนองคร วมทงั้ ระบบจะกอ ใหเ กดิ
ประโยชนในวงกวางกับผูสูงอายุ และบุคคลทุกชวงวัย การพัฒนาสูการเปนเมืองที่เปนมิตรตอผูสูงอายุนั้น ทุกภาคสวนทั้ง
หนวยงานท้ังภาครัฐ ภาคเอกชน ครอบครัว บุคคลในสังคมควรเขามามีสวนรวม ตั้งแตการวางนโยบาย การพัฒนาระบบ
โครงสรา งพ้นื ฐานไปสูเมอื งท่ีเปนมิตรตอผูสงู อายุ ซ่ึงจะเปน ประโยชนในการตอบสนองความตองการพื้นฐานของผูสงู อายุ การ
สงเสริมคุณภาพชวี ติ ของผสู ูงอายทุ ดี่ ขี ึน้ ตอ ไป

เอกสารและส่งิ อา งอิง
เกษม อินทรแ กว . (2551). วิทยาศาสตรส ิ่งแวดลอ ม. กรุงเทพฯ: สาํ นักพิมพม หาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร.
เกษร สาํ เภาทอง และคณะ. (2558). โครงการวิจัย การพฒั นาศักยภาพผูสูงอายุไทยภายใตกรอบแนวคิดพฤฒพลัง. สบื คน เมื่อ

25 สิงหาคม 2558, จาก http://www.tu.ac.th/org/research/km/บทความท่ีสังเคราะห/ชีวเวชศาสตรและ
สาธารณสขุ /โครงการพฤฒพลัง.pdf
ประเสรฐิ อสั สันตชยั . (2556). ปญหาสขุ ภาพทีพ่ บบอ ยในผสู ูงอายุและการปองกัน. กรุงเทพมหานคร: ยูเนีย่ นครีเอชน่ั .
วศิน อิงคพัฒนากุล. (2548). การอนุรักษส่ิงแวดลอมธรรมชาติและมรดกทางวัฒนธรรม. นครปฐม : โรงพิมพ มหาวิทยาลัย
ศลิ ปากร
สทุ ธชิ ัย จติ ะพันธกุล. (2544). หลกั สาํ คัญของเวชศาสตรผ ูส ูงอายุ .กรุงเทพมหานคร: โรงพมิ พแหง จุฬาลงกรณมหาวิทยาลยั .

139

รายงานสบื เน่ืองการสมั มนาวิชาการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ่ี 62

สุพจน เดนดวง. (2553). ความไมเปนธรรมทางสุขภาพและตัวกําหนดสุขภาพเชิงสังคม. บทความนําเสนอในการประชุม
วิชาการเร่ืองปจจัยกําหนดสุขภาพ Determinants of Health. สงขลา: คณะแพทยศาสตร มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร.
สบื คน เม่อื 25 สิงหาคม 2558, จาก http://hsmi.psu.ac.th/upload/forum/doc4ef00a1625d53.pdf.

สถาบนั วิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลยั มหดิ ล. (2558). แผนผสู งู อายุแหง ชาติ ฉบบั ท่ี 2 (พ.ศ.2545 – 2564). สืบคน เมอ่ื
20เ ม ษ า ย น 2558, จ า ก http://www.thaicentenarian.mahidol.ac.th/TECIC/index.php?option=com_
content&view=article&id=49:-2-2545-2564&catid=39:policy&Itemid=60.

สํานกั งานคณะกรรมการพฒั นาการเศรษฐกิจและสงั คมแหง ชาติ. (2557). ภาวะสังคมไทยไตรมาสหน่ึงป 2557. สืบคน เม่ือ 30
เมษายน 2558, จาก http://www.nesdb.go.th/temp_social/data/SocialOutlookQ1-2014.pdf.

สํานักงานสถิติแหงชาติ. (2558). เตรียมตัวใหพรอมไว ในวัยผูสูงอายุ. สืบคนเม่ือ 5 สิงหาคม 2558, จาก http://service.
nso.go.th/nso/nsopublish/citizen/news/poll_elderly-1.jsp.

สํานักสงเสริมและพิทักษผูสูงอายุ. (2558.) คูมือการจัดสภาพแวดลอมท่ีเหมาะสมและปลอดภัย สําหรับผูสูงอายุ. สืบคนเม่ือ
25 สิ ง ห า ค ม 2558, จ า ก http://www.nakhonnayok.m-society.go.th/wp-content/uploads/2015/07จั ด
สภาพแวดลอมผสู งู อายุ.pdf

World Health Organization. (2007a). Global Age-Friendly Cities : A Guide. Geneva: WHO Press.
World Health Organization. (2007b). Checklist of Essential Features of Age-Friendly Cities. Geneva: WHO Press.

140

รายงานสบื เนอ่ื งการสมั มนาวชิ าการเนื่องในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปที่ 62

ทฤษฎสี งั คมทีส่ าํ คัญในการศกึ ษาการเขาถงึ ระบบขนสงมวลชนสาธารณะของผสู ูงอายุ
Significant Theories In Conceptualize Accessibility to Public Transportation of Elderly

นพดล ครุฑทอง1
Noppadol Kruttong2

Abstract
The proportion of the elderly citizens in Thailand has continuously increased due to reclining birth
rates together with advancement in medicine and public health which affects reduced death rates.
Correspondingly the government pay attentionto preparing for the transition to ageing society. Among the
development plans that embraces expansion of ageing society, the policy to promote senior citizens’
accessibility to public transportation aims at improvig mobility thus enhance their quality of life. So far the
government stresses on improving convenience and safety means of transportation for the elderly by
incorporating universal design in transportation infrastructures. However, from the author’s view, efficient
infrastructure alone does not completely facilitate access of senior citizens to public transportation. The
society also needs to have the perception that the elder population has equal rights and dignity as everyone
else in the society to have a good quality of life and wellbeing – only then that the policy to promote
senior citizens’ accessibility to public transportation can truly function. This article delves into concepts
and social theories to elaborate on access of the elderly to public transportation in order to understand
the issues and to seek solutions toward better quality of life and dignified and equal society. The article
presents significant theories
Which are the theory of Justice by John Rawls, Theory of Social Justice by Friedrich A. Hayek, and
The Concept of Social Suffering by Pierre Bourdieu to explain existing condition of senior citizens’
accessibility to public transportation in Thailand, the neglects, and social stigma casted upon the elder
citizens. In order to successfully improve access of senior citizens to public transportation, all sectors of
the society must cooperate by recognizing the basic concept that senior citizens have equal rights and
dignity as every human to have good quality of life for the rest of the lifespan.
Keyword : Accessibility, Public transportation, and Elderly.

บทคัดยอ
การเพิ่มข้ึนอยางตอเน่ืองของจํานวนผูสูงอายุตอประชากรทั้งหมดของประเทศไทยในปจจุบันเกิดข้ึนจากอัตราการ
เกิดลดลง รวมทั้งความกาวหนาทางการแพทยและสาธารณสุขที่ทําใหอัตราการตายลดลง ดวยเหตุน้ีทําใหรัฐบาลให
ความสําคัญกับการเตรยี มรับมือกับสงั คมผสู ูงอายุท่ีกําลงั เกิดขึ้น โดยมีการวางแผนพัฒนาประเทศใหสอดคลอ งกับการเติบโต
ของสังคมผสู งู อายุ นโยบายดา นการสงเสริมการเขาถึงระบบขนสง มวลชนสาธารณะเปนสวนหน่ึงที่จะชวยใหผูส งู อายสุ ามารถ
เดินทางไปทํากิจกรรมตางๆ ไดโดยสะดวก อันสงผลตอการเพิ่มมาตรฐานคุณภาพชีวิตของผูสูงอายุใหดีข้ึนกวาปจจุบัน ซ่ึง
รัฐบาลไดใหความสําคัญตอการเพ่ิมความสะดวกและปลอดภัยในการเดินทางของผูสูงอายุโดยมีการออกแบบอารยสถาปตย

1 นักศึกษาปรญิ ญาเอก สาขาวิชานโยบายสังคม คณะสังคมสงเคราะหศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
2 Faculty of Social Administration, Thammasat University, Thailand

141

รายงานสบื เนือ่ งการสมั มนาวิชาการเนอ่ื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ่ี 62

รวมเขาไปในโครงสรางพื้นฐานดานการคมนาคม แตอ ยา งไรก็ตามผเู ขยี นมีความเห็นวา การมโี ครงสรา งพืน้ ฐานท่มี ีประสทิ ธิภาพ
เพียงอยางเดียวไมอาจทําใหผ สู ูงอายุเขาถึงระบบขนสง มวลชนสาธารณะไดอยางสมบูรณ หากแตสังคมจะตอ งมีแนวคิดในการ
มองผสู งู อายเุ ปน ผทู ี่มสี ทิ ธิ์ ศกั ดิ์ศรี และความเทา เทยี มกนั กับผูคนตา งๆ ของสงั คมในการทจ่ี ะมีคณุ ภาพชวี ิตและความเปนอยูที่
ดี จงึ จะสง ผลใหนโยบายดานการสง เสริมการเขา ถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะของผูสูงอายเุ กดิ ข้นึ และสามารถดําเนนิ การได
ดังนั้น บทความนี้จึงนําเสนอแนวคิดและทฤษฎีสังคมที่จะนํามาใชกับการศึกษาการเขาถึงระบบขนสงสาธารณะของผูสูงอายุ
เพ่ือใหเขาใจถึงสภาพปญหาและแนวทางในการพัฒนาสังคมใหทุกคนมีคุณภาพชีวิตที่ดี มีศักด์ิศรีและความเทาเทียมกันของ
การเปนมนษุ ย โดยผเู ขียนไดนาํ ทฤษฎคี วามยตุ ธิ รรมของจอหน รอลวส (John Rawls) แนวคดิ การกระจายทรพั ยากรของฟริด
ริช เอ ฮาเย็ค (Friedrich A. Hayek) และทฤษฎีความทุกขเชิงสังคมของปแยร บูรดิเออ (Pierre Bourdieu) มาอธิบายสภาพ
การเขาถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะของผสู ูงอายุในสังคมไทย อนั นาํ มาสกู ารละเลยผูส ูงอายุและสาเหตแุ หงการถูกประทับ
มลทินของผูสูงอายุ ซึ่งการสงเสริมนโยบายการเขาถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะของผูสูงอายุจะสําเร็จไดตองไดรับความ
รวมมือจากทุกภาคสวนของสังคม โดยสังคมจะตองมีแนวคิดพ้ืนฐานในการมองผูสูงอายุเปนผูท่ีมีสิทธ์ิ ศักด์ิศรี และความเทา
เทยี มในการเปน มนุษย อันจะทําใหม นุษยท กุ คนมคี ณุ ภาพชวี ติ และความเปนอยทู ี่ดขี ้นึ ตลอดอายทุ ีอ่ าศยั อยบู นโลกน้ี
คาํ สาํ คญั : การเขาถึง, ขนสงมวลชนสาธารณะ, และผสู งู อายุ

คํานาํ
ในปจจุบันประเทศไทยมีการเพ่ิมข้ึนของจํานวนสัดสวนผูสูงอายุตอประชากรท้ังหมดอยางตอเนื่องสาเหตุอัน
เน่ืองมาจากอตั ราการเกิดลดลง รวมทั้งความกาวหนาทางการแพทยและสาธารณสุขที่ทําใหอัตราการตายลดลง ดวยเหตุนที้ าํ
ใหรัฐบาลใหความสําคัญกับการเตรียมรับมอื กับสงั คมผูส ูงอายุท่ีกําลงั เกิดข้ึนโดยมีการวางแผนพัฒนาประเทศใหสอดคลองกับ
การเติบโตของสังคมผูส งู อายุ
นโยบายดานการสง เสริมการเขา ถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะเปน สวนหนึ่งทจ่ี ะชวยใหผสู งู อายสุ ามารถเดนิ ทางไป
ทํากิจกรรมตางๆ ไดโดยสะดวก อันสงผลตอการเพ่ิมมาตรฐานคุณภาพชีวิตของผูสูงอายุใหดีขึ้นกวาปจจุบัน ซ่ึงรัฐบาลไดให
ความสําคัญตอการเพ่ิมความสะดวกและปลอดภัยในการเดนิ ทางของผูสูงอายุโดยมีการออกแบบอารยสถาปตยรวมเขาไปใน
โครงสรางพ้ืนฐานดานการคมนาคม แตอยางไรก็ตามผเู ขียนมีความเห็นวาการมีโครงสรา งพ้ืนฐานท่ีมีประสิทธิภาพเพียงอยา ง
เดียวก็ไมอาจทําใหผูสูงอายุเขาถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะไดอยางสมบูรณ หากแตสังคมจะตองมีแนวคิดในการมอง
ผูสูงอายุเปนผูท่ีมีสิทธิ์ ศักด์ิศรี และความเทาเทียมกันกับผูคนตางๆ ของสังคมในการท่ีจะมีคุณภาพชีวิตและความเปนอยูที่ดี
จึงจะสงผลใหนโยบายดานการสง เสริมการเขาถึงระบบขนสง มวลชนสาธารณะของผูสูงอายุเกิดข้ึนและสามารถดาํ เนินการได
ดงั นัน้ ผเู ขียนจึงไดศ ึกษาแนวคิดและทฤษฎสี ังคมที่จะนาํ มาใชกับการศึกษาการเขาถงึ ระบบขนสงสาธารณะของผูสูงอายเุ พื่อให
เขาใจถึงสภาพปญหาและแนวทางในการพัฒนาสังคมใหทุกคนมีคณุ ภาพชีวิตท่ีดี มีศักด์ิศรีและความเทาเทียมกนั ของการเปน
มนุษย

ความเทาเทยี มและความยุติธรรม
ความยตุ ธิ รรมกอใหเกดิ ความเปนธรรม

การท่ีผูสูงอายุมีโอกาสไดใชระบบขนสงมวลชนสาธารณะไมว าจะเปนรถไฟฟาหรือรถเมล ถือเปนความเทาเทียมใน
สังคม แตเนื่องจากผูสูงอายุมีสภาพรางกายท่ีออนแอกวาคนในวัยทํางานจึงตองเสียเปรียบในดานการเขาถึงบริการขนสง
มวลชนสาธารณะดังกลาว เชน ความยากลําบากในการข้ึนลงสถานีรถไฟฟา หรือการกาวข้ึนลงรถเมล กรณีน้ีอาจกลาวไดวา
ผสู งู อายุยังไมไ ดร ับความยุติธรรม สามารถอธบิ ายไดโ ดยทฤษฎคี วามยตุ ิธรรมของจอหน รอลวส (John Rawls’ A Theory of
Justice) ซึ่งพยายามแสดงการประนีประนอมอยางมีหลักการระหวางเสรีภาพ (liberty) กับความเสมอภาค (equality) โดย
มองความยุติธรรมเสมอื นการปฏิบัติตา งกันอยางเปนธรรม (justice as fairness) รอลวสใชแนวคดิ ดงั กลา วเปน ชุดแนวคดิ หลัก

142

รายงานสบื เน่ืองการสัมมนาวิชาการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ี่ 62

ในการถายทอดเนื้อหาของความยุติธรรมในฐานะท่ีเปนการปฏิบัติตอกันอยางเปนธรรม (กิติพัฒน นนทปทมะดุลย, 2553)
ดังนั้น ความยุติธรรมจะเกิดขึ้นไดก็ตอ เมอ่ื คนในสงั คมยอมรับการปฏบิ ัติตอ กันอยา งเปนธรรม กลาวคือ เมื่อคนในสังคมเห็นวา
ผูสูงอายมุ ีความเสยี เปรียบทางดานรา งกายจึงควรไดร ับการทดแทนในเรื่องสงิ่ อาํ นวยความสะดวก เชน ลิฟต เพือ่ ใหผูสงู อายไุ ม
เกิดความยากลําบากในการข้ึนลงสถานี หรือรถเมลชานต่ําที่ทําใหผูสูงอายุกาวขึ้นลงไดโดยสะดวก โดยหากแนวคิดนี้เปน
แนวคิดพื้นฐานของสงั คม ก็จะทําใหสังคมมองเห็นวา การติดตั้งอุปกรณเ พื่อชวยอํานวยความสะดวกของผูส ูงอายุไมไดเปนคา
จา ยท่ีสน้ิ เปลือง แตเปน สิ่งจาํ เปนท่จี ะทําใหคนทุกคนในสังคมสามารถเขา ถงึ การรับบริการทางสงั คมดว ยความยตุ ธิ รรม

มมุ มองความยตุ ธิ รรมท่กี อ ใหเ กดิ ความไมเทา เทยี ม
แมผูเขียนจะเหน็ วา ความยุตธิ รรมจะทาํ ใหเ กิดการเขาถึงการรับบรกิ ารทางสงั คมอยางเปนธรรม แตก็มีบางมุมมองที่

เห็นวา ความยตุ ธิ รรมอาจกอใหเ กดิ ความไมเทาเทยี มกนั ไดดงั บทความทฤษฏคี วามยุติธรรมทางสงั คมของฮาเย็ค (A HAYEKIAN
THEORY OF SOCIAL JUSTICE) โดยแซมมวล เทลเลอร มอรสิ นั (Samuel Taylor Morison) ทกี่ ลา วถึงแนวคิดของ ฟริดรชิ
เอ ฮาเย็ค (Friedrich A. Hayek) วาการแทรกแซงของรฐั มผี ลใหการจดั สรรทรัพยากรเศรษฐกิจของกลไกตลาดถูกลดทอนทาํ
ใหสวัสดกิ ารสงั คมลดลง กลา วคอื หากรฐั เขามาแทรกแซงในตลาดจะทาํ ใหก ลไกตลาดทเี่ กดิ จาการแขงขันเสรีเปล่ยี นไปและไม
เกิดการแขงขันอยา งสมบรู ณ โดยผูท ถ่ี กู รฐั อมุ ชูจะมคี วามไดเ ปรยี บทางตน ทุนมากกวาผูท ่ไี มถ ูกรฐั อุมชู ซึ่งการแขง ขนั ในตลาดท่ี
ถกู รัฐแทรกแซงนี้จะไมกอ ใหเกดิ กาํ ไรสงู สุดเมอ่ื เทียบกบั การแขงขันในตลาดทร่ี ัฐไมไ ดเ ขา มาแทรกแซงสงผลใหกาํ ไรทจ่ี ะไดเพ่ือ
ใชสนับสนุนสวสั ดิการสงั คมลดลง ผเู ขียนเหน็ วา แนวความคิดดังกลาวเปน แนวความคิดทีเ่ นน ทุนนิยม ซ่ึงอาจกอใหเกดิ ชอ งวาง
ของความไมเทา เทียมกันมากขึ้น กลาวคือ แนวคดิ ที่เนน ทุนนยิ มน้ีจะมองถงึ เปาหมายท่กี ําไรสูงสุดและจะนําสวนหนึ่งของกําไร
สงู สุดนี้มาใชในการเยียวยาผดู อ ยโอกาส ยกตัวอยางเชน เม่ือไดกาํ ไรสูงสดุ จากการดาํ เนนิ ดานการคมนาคมขนสงมาแลวจะถูก
แบงใชในการติดตั้งอุปกรณและเคร่ืองมือเพ่ือใหผูสูงอายุสามารถเขาถึงระบบขนสงมวลชนได ซ่ึงการใชหลักการน้ีจะทําให
สงั คมมองผูสูงอายุเปนแคเ พียงผทู ่ีชว ยตวั เองไมไ ดจนตอ งเปนภาระสังคม อันทําใหผูเขียนเหน็ วา ผสู ูงอายุเกิดความไมเ ทาเทียม
กับคนวัยทาํ งานจากมุมมองของแนวคิดนี้

แนวความคิดดงั กลา วขางตน เม่ือนาํ มาใชก บั การเขาถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะของผสู งู อายจุ ะทาํ ใหเหน็ วาการ
ลงทุนติดต้ังอุปกรณเพื่อชวยอํานวยความสะดวกของผูสูงอายุในระบบขนสงมวลชน สงผลใหการพัฒนาขยายระบบโครงขาย
ขนสงสาธารณะตองใชตนทุนสูงข้ึน ซ่ึงอาจใชเวลามากขึ้นในการพัฒนาโครงขายขนสงสาธารณะใหครอบคลุมท่ัว
กรุงเทพมหานครและเวลาท่ีตองเสียไปมากข้ึนนั้นจะทําใหคนกลมุ อ่ืนๆ ในสังคมซึ่งเปนคนสวนใหญเ สยี โอกาสดานระยะเวลา
ในการใชระบบโครงขายขนสงมวลชนสาธารณะแทนที่จะใชไดเร็วกวานี้ โดยอาจกลาวไดวาการสรางความยุติธรรมใหแก
ผูสูงอายุทําใหเกิดความไมเ ทาเทียมทางโอกาสแกคนกลมุ อ่ืนๆ อยางไรก็ตาม ผูเขียนเห็นวาแนวความคดิ ดงั กลา วเปนการมอง
ทางดานโอกาสและการแขงขันเทาน้ัน หากแตในสังคมแหงความเปนจริงยังมีปจจัยอีกมากมายในการขับเคลื่อนสังคม เชน
การเพิ่มความสะดวกและความปลอดภัยใหแกผูสูงอายุจะทําใหคนกลุมอ่ืนๆ ในสังคมพอใจเน่ืองจากจะมีความสบายใจท่ี
“ผูใหญของพวกเขา” สามารถดํารงชีวิตอยูในสังคมไดอยางมีความสุขดวยความเสมอภาคในศักดิ์ศรีและความเทาเทียมใน
สงั คม

ความยุตธิ รรมกบั การพฒั นาสงั คม
ปจจุบันสังคมไทยยังมีแนวคิดและทัศนคติในแงลบตอผูสูงอายุ กลาวคือ เห็นวาผูสูงอายุเปนภาระที่สังคมตองดูแล
ทั้งท่ีในความเปนจริงผูสูงอายุหลายทานยังคงทํางานทดแทนการขาดแคลนแรงงานในบางอาชีพ เชน อาชีพการถายทอด
ความรูทางวชิ าการ แตเนื่องจากการมีทัศนคติในแงลบดังกลา วทําใหผสู งู อายไุ มไ ดร ับความยุติธรรมสอดคลองกับงานวจิ ยั เรอื่ ง
การคุมครองแรงงานผูสูงอายุ ที่พบวาแรงงานสูงอายุในประเทศไทยไดรับการดูแลจากภาครัฐนอยกวาแรงงานกลุมอ่ืนๆ การ
ขาดมาตรฐานทางกฎหมายทาํ ใหลูกจางสูงอายเุ สียเปรียบและเสียโอกาสทีจ่ ะไดรับความคมุ ครองซึ่งจะสง ผลตอการทาํ งานของ
ลกู จางสงู อายไุ ด (อรรถพร บัวพิมพ, 2552)

143

รายงานสืบเนอื่ งการสมั มนาวชิ าการเน่ืองในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท ่ี 62

ผเู ขยี นเห็นวาหากสงั คมมกี ารเปลีย่ นแปลงทัศนคติตอ ผูส ูงอายวุ า เปนทรพั ยส ินทม่ี คี าของสงั คมจะทําใหผูสงู อายุไดรับ
ความยุติธรรมและมีพลังใจในการทําประโยชนใหกับสังคมอยางเต็มท่ี นอกจากนี้ หากสังคมสงเสริมสิ่งอํานวยความสะดวก
ใหแกผูสูงอายุ เชน การสนับสนุนการเขาถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะ จะทําใหผูสูงอายุมีโอกาสไดใชทักษะและศักยภาพ
ของตนเองที่สั่งสมประสบการณมายาวนาน ทดแทนการขาดแคลนแรงงานที่กําลังเกิดขึ้นในสังคม อันเปนการพัฒนาสงั คมให
เกิดขึ้นพรอมกับความเปนธรรมในสงั คม

ผูส ูงอายกุ ับการเปล่ียนผานสคู วามทุกขเ ชิงสังคม
ประชาชนในสังคมไทยมเี สรีภาพในการดํารงชีวิตอยูในสังคม ไมวาจะเปน เร่ืองการเลอื กนับถือศาสนา การประกอบ
อาชีพ หรือการเดินทาง แตเสรีภาพบางอยางอาจถูกลดทอนไปหากคนในสังคมละเลยในเร่ืองความเทาเทียมทางสังคม ซึ่ง
ระบบขนสงมวลชนสาธารณะก็เปนบริการสาธารณะรูปแบบหน่ึงที่ผูเขียนเห็นวายังมีความไมเทาเทียมกันทางสังคม (Social
inequality) กลาวคือ ระบบขนสงมวลชนสาธารณะมหี นาท่ีใหบ ริการกบั ประชาชนทุกคน แตเมื่อระยะเวลาผานไปประชาชน
เร่ิมเปลี่ยนจากวัยทํางานเปนผูสูงอายุและเริ่มท่ีจะเขามาใชระบบขนสงมวลชนไดยากข้ึน เน่ืองจากสภาพรางกายมีความ
แข็งแรงลดลง ซ่ึงหากระบบขนสงมวลชนสาธารณะไมมีส่ิงอํานวยความสะดวกสําหรับผูสูงอายุอยางเหมาะสมจะทําใหการ
เขาถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะของผูสูงอายุทําไดยากขึ้น จะเห็นไดวาเวลาท่ีผานไปทําใหประชาชนเกิดการเปลี่ยนผาน
จากวัยทาํ งานเขาสวู ัยสูงอายสุ ง ผลใหเสรภี าพในการเดนิ ทางลดลงซ่ึงเกิดจากขอ จํากดั ทางรา งกายทั้งๆ ทีผ่ ูส งู อายเุ ปน ผทู ี่มสี ทิ ธ์ิ
ในการเปน ประชาชนที่ควรไดร ับบริการสาธารณะจากรฐั บาล แตใ นความเปน จริงการเปน ผสู ูงอายุจะเปนการเรมิ่ เขา สูความไม
เทาเทียมกันทางสังคม อันเปนการเปลี่ยนผานสูความทุกขเชิงสังคม (Social suffering) สอดคลองกับแนวคิดความทุกขเชิง
สังคมของปแยร บูรดิเออ (Pierre Bourdieu’s Concept of Social Suffering) ที่ใหความสําคัญกับความทุกขยากเดือดรอน
ท่ีเกิดข้ึนในสังคม โดยไมไดม องแตเ พียงประเด็นของการกระจายสินคาและบรกิ ารที่ปราศจากความเทาเทียมในสังคม ทวาให
ความสําคัญกับประสบการณชวี ิตของประชาชนท่ถี กู ครอบงําและกดบงั คบั (กติ ิพฒั น นนทปทมะดลุ ย, 2558)
จากการที่บูรดิเออเปนนักสังคมวิทยาที่ใชทฤษฎีวิพากษ (Critical Theory) มองลัทธิเสรีนิยมสมัยใหม
(neoliberalism) ที่เห็นเพียงผลประโยชนสูงสุดท่ีไดจากการแขงขันในตลาดเสรีจึงทําใหมนุษยถูกมองเปนวัตถุ ซึ่งการมองใน
มุมดังกลาวนี้ถูกสรา งขึ้นจากสงั คมโดยมีมนุษยเปนผูกระทําการ (Human Agency) การมีฐานคิดของมนุษยนยิ มของบูรดเิ ออ
เชนนี้ทําใหผูเขียนคิดวาบูรดิเออมีการมองมนุษยท่ีไมเปนวัตถุ กลาวคือ หากผูสูงอายุถูกมองเปนวัตถุจะทําใหเห็นวาเปนคน
กลุมนอยเมือ่ เทียบกบั คนวยั ทํางานซ่งึ เปน คนกลมุ ใหญกวาจึงไมม ีความจาํ เปนหรอื มีความจาํ เปน นอยท่จี ะสง เสรมิ การใหบ รกิ าร
เน่ืองจากไมคุมคาการลงทุน จนทําใหผูสูงอายุเกิดความสูญเสีย (Loss) ดานการเขาถึงการใชบริการระบบขนสงมวลชน
สาธารณะสง ผลใหเกิดความเจบ็ ปวด (Hurt) ภายในใจของผูสงู อายุท่ีคิดวาตนทํางานใหกับสังคมมาท้ังชีวิตแตในบ้นั ปลายกลบั
ถูกลดบริการสาธารณะจากสงั คม อนั เนือ่ งมาจากการถูกผลกั ใหเ ปน คนอกี กลมุ หนึ่งในสังคมท่ีถูกละเลย ความเจ็บปวดดังกลาว
สะทอนใหเห็นถึงการบาดเจ็บภายในชนชั้น ( Internalized injuries of class) ท่ีกลุมผูสูงอายุไดรับ เม่ือรวมกับเรื่องการ
สูญเสียบทบาทในตําแหนงหนาท่ีการงานหลังการเกษียณและการถูกละเลยการใหความสําคัญจากสังคม ความสอดคลองกบั
การศึกษาทัศนะของผสู งู อายุตอการเปนผูสูงอายุท่ียังประโยชน กรณีศึกษา ชมรมผูสูงอายุโรงพยาบาลสังกดั กรงุ เทพมหานคร
ที่พบวาผูสูงอายุไทยประสบปญหาจากการเปลี่ยนแปลงของสภาพสังคมทําใหมีผลตอสภาพจิตใจและปญหาดานบริการ
สวัสดกิ ารสังคมทีไ่ มค รอบคลมุ และไมส นองความตองการ ดังน้ัน ผูสูงอายุจึงเปน ผทู ีถ่ ูกมองวา ไรป ระโยชน (เพ็ญนรินทร สาตร
จําเริญ, 2549) ดว ยเหตนุ ้จี ึงกอ ใหเกดิ ความทุกขทบทวี (Double suffering) ขึ้นภายในสภาพความเปนผสู ูงอายุ ดังนนั้ การให
ความสาํ คญั กับการสงเสริมการเขา ถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะของผสู งู อายจุ ึงเปน สิ่งจาํ เปน ทสี่ งั คมจะชวยเยียวยาใหค วาม
ทุกขทางสังคมของผูสูงอายลุ ดลงได กลาวคือผูสูงอายุจะมคี วามทุกขขั้นแรกในชวงหลังเกษียณท่ีทําใหคิดวาตัวเองมีคุณคาตอ
สังคมนอยลงจนเปน เหตุใหถ กู สงั คมละเลยการใหความสําคัญ ซง่ึ การสงเสริมใหผูสูงอายเุ ขา ถงึ ระบบขนสง มวลชนสาธารณะจะ
สงเสริมใหผสู งู อายเุ ดนิ ทางไปรวมกลมุ กันเพอื่ ทํากิจกรรมสันทนาการหรือกิจกรรมอ่ืนๆ ที่เปนประโยชนตอสงั คม ดังจะเห็นได

144

รายงานสืบเนอื่ งการสัมมนาวิชาการเนื่องในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

จากการรวมตัวกันของกลมุ ผูส ูงอายุในศูนยอ าหารในหางสรรพสินคาของกรุงเทพมหานครเพ่ือรวมรอ งเพลงและพบปะพดู คุย
กนั ซึง่ ผเู ขยี นเหน็ วาเปนการชว ยเสริมพลังอํานาจ (Empowerment) ของผูส งู อายุใหต ัวเองมีความรูสกึ วา ตนเองเปนสวนหนึ่ง
ของสงั คมที่ยังคงมีพลังในการทําประโยชนใหกบั สังคมและสามารถรวมตัวกันไดโ ดยไมตองพึ่งพานโยบายของรฐั ทีจ่ ะสนับสนุน
ใหผูสูงอายุรวมกลุมกันทํากิจกรรม สําหรับความทุกขในข้ันท่ีสองที่ทบทวีความทุกขขั้นแรกคือการท่ีระบบขนสงมวลชน
สาธารณะที่ไมเอื้อตอผูสูงอายุทําใหผูสูงอายุมีความรูสึกถูกทอดท้ิงจากสังคมและจะตองมีความยากลําบากมากข้ึนในการใช
บริการเม่ือถึงวัยชรา โดยผูเขียนเคยไดทําการวิจัยเร่ืองปญหาการใชบริการรถโดยสารประจําทางของผูสูงอายุใน
กรุงเทพมหานคร พบวาในการสัมภาษณค รง้ั หนึ่งผูสูงอายุไดกลาววา “เมื่อกอนมีปายโปรดเอื้อเฟอเผื่อแผแกเดก็ สตรีมีครรภ
และคนชรา แตตอนน้ีไมมีแลว น่ันทําใหเห็นวาผูส ูงอายตุ อ งชวยตวั เองใหได” ซ่ึงผูเขียนเหน็ วาคําสมั ภาษณน้ีสะทอนใหเ ห็นถงึ
ความทุกขท บทวีทผ่ี ูสูงอายไุ ดร ับเนอื่ งจากอายุทมี่ ากข้ึนทุกวนั จะตองมีความยากลาํ บากในการใชร ถโดยสารประจําทางมากข้ึน
ดว ย ดงั นนั้ หากภาครัฐมนี โยบายในการจัดหาอปุ กรณแ ละเครือ่ งมอื ท่เี หมาะสมทที่ าํ ใหผ สู งู อายุสามารถใชประโยชนและเขา ถงึ
ระบบขนสงมวลชนสาธารณะไดโดยสะดวก เชน รถเมลชานตํ่า จะเปนการชวยเยียวยาใหความทุกขทางสังคมของผูสูงอายุ
ลดลง อีกทั้งยังเปนการเพ่ิมพลังอํานาจใหแกผูสงู อายุใหมีทัศนคติที่ดีตอการใชชีวิตและมีคุณภาพชีวิตที่ดี มีศักด์ิศรี เทียบเทา
กับบคุ คลกลุมอ่ืนๆ ในสังคม

การประทับมลทินผสู งู อายุ
ผสู งู อายถุ ูกสงั คมประทับมลทิน
ตลอดเวลาทผ่ี านมาผูเขียนคิดวาผูสงู อายขุ องไทยถกู สงั คมกําหนดสรา ง (Socially constructed) ใหถ กู มองวา เปนผู
ไรความสามารถ ตองการการดูแลอยางทนถุ นอมและไมส ามารถสรางมูลคาใหกับสงั คมไดอีก เปนเร่ืองการประทับมลทินทาง
สังคม (Stigmatization) สอดคลองกับแนวคิดของเออรวิง กอฟแมน (Erving Goffman) จากเอกสารเร่ืองการประทับมลทนิ
(กิติพัฒน นนทปทมะดุลย, 2558) ซ่ึงเช่ือวามลทิน (Stigma) น้ันเปนสิ่งที่สังคมกําหนดสรางโดยฝงแนนดวยภาษาที่สะทอน
ความสัมพันธและผลทเี่ กิดจากความแตกตางระหวางส่งิ ทบ่ี คุ คลทมี่ ีอยูเปนอัตลกั ษณทางสงั คมทแ่ี ทจริงของตน (actual social
identity) กับสิ่งท่ีสังคมกําหนดสรางหรืออัตลักษณทางสังคมเสมือนจริง (Visual social identity) การท่ีผูสูงอายุถูกสังคม
กําหนดสรางสอดคลองกับงานวิจัยเร่ือง หญิงชรา: ภาพตัวแทนในรายการสารคดีโทรทัศน “คนคนฅน” ที่พบวา การสราง
ความหมายใหแกภาพตัวแทนหญิงชรา มี 2 ลักษณะ คือ หญิงชรากระแสหลักและหญิงชราท่ีตางจากกระแสหลัก กลาวคือ
หญิงชรากระแสหลักจะมีบทบาทในฐานะแมและการดูแลลูกหลาน สวนหญิงชราท่ีตางจากกระแสหลักซึ่งเปนหญิงชราชาย
ขอบเปนผูที่มีความเส่อื มโทรมทางรางกายแตม ีจิตใจที่แข็งแกรง เปนผูไรอ ํานาจในการตอรองทางสงั คมและเปนผูท ไี่ มม ีคณุ คา
สําหรบั ลกู หลาน ซ่ึงภาพตัวแทนดงั กลา วทําใหภาพหญิงชราท่ีปรากฏในรายการสว นใหญเปนหญิงชราชายขอบ ตกอยใู นภาวะ
ชายขอบซอนทับชายขอบเปนเหตุใหเกิดการแบงเขา (Them) แบงเรา (Us) ระหวางกลุม ตัวอยางหญิงชราดวยกันคอนขางสงู
(พรพรรณ สมบูรณบ ัติ, 2549)
การมองผูสูงอายุเปนผูไรความสามารถท่ีตองการการดูแลและไมสามารถเพ่ิมมูลคาใหกับสังคมไดอีกเปนอัตลักษณ
ทางสังคมเสมือนจริงที่มองผสู ูงอายเุ ปนภาระคาใชจายทั้งท่ีในความเปนจริงผูสงู อายุในปจจุบันมีอัตลักษณทางสังคมท่ีแทจ รงิ
ของตนเปนผูท่ีมีความแข็งแกรงทางรางกายและจิตใจเนื่องจากการแพทยและสาธารณสุขท่ีพัฒนาขึ้น รวมทั้งการผาน
ประสบการณชีวิตท่ีหลากหลายจนทําใหมีความรูและสามารถเปนที่พึ่งพาทางความคิดและจิตใจแกคนรุนลูกหลาน ซึ่งถือวา
เปนทรพั ยสินท่มี ีคา ของสงั คม ดังนน้ั สังคมจงึ ควรมีการสรางเสรมิ พลังอาํ นาจ (Empowerment) ใหแ กผูสูงอายุเพอ่ื ใหหลุดพน
จากการถูกประทับมลทิน อันเปนการพิทักษสิทธิ (Advocacy) ของผูสูงอายุในสังคมใหมีสถานะความเปนอยูและศักด์ิศรี
เทียบเทากับทุกคนในสังคม
ผูสูงอายุสรา งจดุ เดนในสังคม

145

รายงานสบื เน่ืองการสัมมนาวิชาการเนอื่ งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ี่ 62

ผูเขียนมีความเห็นวาในเมื่อผูสูงอายุถูกประทับมลทินได ในทางกลับกันผูสูงอายุก็สามารถสรางจุดเดนในสังคมได
เชนกัน กลาวคือ เมื่อคนวัยทํางานไดเขาสูวัยสูงอายุจะผานทักษะทางความคิดและประสบการณมากมายจนทําใหเปน
“ปราชญ” ในความรูของสาขาวิชาชีพตางๆ ซ่ึงความรูดังกลาวเปนสิ่งที่มีคาอยางมาก โดยเฉพาะอยางย่ิง ในยุคที่ขอมูลและ
ขาวสารเปนสิ่งที่มีความสําคัญในปจจุบัน ดังนั้น การสรางภาพใหผูสูงอายุเปน “ปราชญ” ในสังคมก็เปนส่ิงหน่ึงที่สรางเสริม
พลังอํานาจใหแ กผ สู งู อายสุ ง ผลใหส ังคมตอ งใหความเคารพและใหค วามสําคญั อยางสงู ในการใหไ ดรับสวัสดิการและบริการจาก
สังคมอยางเต็มท่ี ซึ่งการมีนโยบายสงเสริมและชวยเหลือผูสูงอายุใหสามารถเขาถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะก็เปนปจจัย
หน่ึงท่ีจะทําใหผ ูสูงอายุสามารถเดินทางไปไหนมาไหนไดโดยสะดวกอันเปน การนําผสู งู อายเุ ขาสูเ วทีแหงการนําเสนอ กลาวคอื
เม่ือผูสูงอายุสามารถเดินทางไดสะดวกจะทําใหมีโอกาสไดแลกเปลี่ยนความรูกับคนกลุมอื่นๆ ไดในหลายสถานท่ี เชน การ
เดินทางไปสัมมนาแลกเปลี่ยนความรูความเห็นโดยในปจจุบันสังคมไดใหความสําคัญกับการจัดประชุมการมีสวนรวมของ
ประชาชนในการนําเสนอความคิดเห็นตอการพัฒนาโครงการตา งๆ ซึ่งโดยสวนตัวผเู ขียนมอี าชีพเปนนักวิชาการส่ิงแวดลอ มท่ี
ไดมีโอกาสทําการจัดประชุมและสมั มนาการมีสวนรวมของประชาชนตอการพัฒนาโครงการรถไฟฟาในกรุงเทพมหานคร ทุก
ครงั้ ที่มีการประชุมสมั มนาผูเ ขยี นจะไดรบั ขอ เสนอแนะและขอแนะนาํ ท่มี ปี ระโยชนจากผสู ูงอายอุ ยเู สมอ เนอื่ งจากทานเปนผทู ี่
มีประสบการณช ีวิตมายาวนานกวาคนอ่ืนๆ ในสังคม ทําใหความเห็นของทานลุมลึกและสอดคลองกับสภาพการณปจจบุ นั จน
ทําใหผูเขียนนึกช่ืนชมและยกยองในความคิดของทานเหลานั้นอยูเสมอ ผูเขียนคิดวาน่ีคือความเปน “ปราชญ” ท่ีสะสมอยูใน
ตัวผูสูงอายทุ ่ีมีมากขึ้นเรอ่ื ยๆ ตามกาลเวลาทท่ี านไดส ่งั สมมา และเปน คณุ สมบตั เิ ฉพาะของคนทผี่ านกาลเวลามานานเทาน้ัน ซึง่
ผูเขียนเชื่อวาหากสังคมไดมอบความเทาเทียมในการเขาถึงบริการขนสงมวลชนสาธารณะใหแกผูสูงอายุ สังคมจะไดรับ
ขอเสนอแนะและความเหน็ ท่ีลุม ลึกจากเวทีการประชมุ ตา งๆ ที่ผทู ่มี อี ายนุ อยกวานึกไมถ ึงและสามารถนาํ มาปรบั ใชรวมกบั การ
วางแผนพัฒนาตา งๆ ในสงั คมไดอ ยา งเหมาะสมและมปี ระสทิ ธิภาพสง ผลใหมมุ มองของสงั คมทม่ี องเหน็ ผูสงู อายุเปน คนออนแอ
ท่ีตอ งใหค วามอปุ การะเปล่ยี นเปน การมองผสู ูงอายุเปนปราชญของสังคม อันเปนการเสรมิ สรางความม่ันใจและสรา งเสริมพลัง
อํานาจใหแกผูสงู อายุไดอ กี ทางหนงึ่ ซงึ่ ผเู ขยี นเชือ่ วาจะสงผลอยางมากตอ การลดมลทินประทบั ตอ ผสู งู อายุในสงั คม

สาเหตทุ างโครงสรา งในการละเลยผสู ูงอายุ
การท่ีผูสูงอายุถูกประทับมลทินและการเกิดความทุกขเชิงสังคมของผูสูงอายุน้ันผูเขียนคิดวาเกิดจากสังคมกําหนด
สรางโครงสรางและทําการผลิตซ้ําจนผูสูงอายุถูกละเลยจากการเขาถึงบริการขนสงมวลชนสาธารณะโดยไมรูตัว ซึ่งสามารถ
อธิบายไดโดยทฤษฎีการกําหนดสรางโครงสราง (Structuration Theory) ของแอนโทนี กิดเดนส (Anthony Giddens) ซ่ึง
เปนทฤษฎีท่ีกลาวถึงการผลิตและผลิตซ้ําโครงสรางโดยผูกระทําการ (Agent) ของระบบ (System) ผานการใชกฎเกณฑ
(rules) และทรพั ยากร (resources) ดังปรากฏในเอกสาร Structuration Theory Summary (Joel Gehman, 2008)
ผูเขียนคิดวาโครงสรางของกิดเดนสเทียบไดกับการท่ีผูสูงอายุถูกละเลยจนทําใหการเขาถึงระบบขนสงมวลชน
สาธารณะมีความยากลําบาก เกิดจากการท่ีผูคนในสังคมเปนผูกระทําการ (agent) เพราะมองเห็นวาผูสูงอายุเปนวัตถุท่ีเปน
ภาระคาใชจายจึงทําใหมีการลดคาใชจายในดานส่ิงอํานวยความสะดวกในการเขาถึงระบบขนสงมวลชนของผูสูงอายุและนํา
คาใชจายในสวนนี้ไปใชในการพัฒนาดานอื่นๆ แทน โดยเม่ือระบบ (System) ความคิดน้ีเปนส่ิงที่สังคมสวนใหญยอมรับก็จะ
เกดิ การผลิตซํ้าผา นการใชก ฎเกณฑ (Rules) ท่ีวา ระบบขนสง มวลชนดาํ เนนิ การเพ่อื ตอบสนองการพัฒนาดานเศรษฐกิจจงึ ควร
เรง ขยายโครงสรา งพื้นฐาน โดยละเลยการใหความสาํ คัญกบั การเขา ถึงการใชบริการของผูส งู อายุ สงผลใหก ารจดั สรรทรพั ยากร
(Resources) ดานการขนสง มวลชนไมส ามารถเขาถงึ ผสู ูงอายุไดเทา ทีค่ วร
จากทฤษฎีการกําหนดสรางโครงสรางของแอนโทนี กิดเดนส ทําใหผูเขียนมองเห็นถึงปญหาการจัดสรรทรัพยากร
อยางไมท่ัวถึง กลาวคือการลดคาใชจายในดานสิ่งอํานวยความสะดวกเพ่ือผูสูงอายุไปใชในการเรงขยายโครงสรางของระบบ
คมนาคมขนสงแทน ทําใหผูสูงอายุไมสามารถเขาถึงบริการขนสงมวลชนสาธารณะไดเทาท่ีควร ซึ่งการดําเนินการดังกลาว
ผูเขียนมองวาเปนการพัฒนาในแนวคิดของเสรีนิยมสมัยใหม (Neo-Liberalism) ที่มุงเนนการลงทุนเพ่ือใหเกิดผลกําไรสูงสุด

146

รายงานสืบเน่ืองการสัมมนาวิชาการเนอ่ื งในโอกาสการสถาปนาคณะสงั คมสงเคราะหศาสตร มธ. ปท่ี 62

อันเปนท่ีมาของการเกิดชองโหวทําใหหลงลืมสทิ ธของผูสูงอายทุ ่ีเปนพลเมืองของสังคม โดยสอดคลองกับการวิพากยเสรีนยิ ม
ใหมของกิดเดน สที่ชี้ใหเ หน็ วา ระบบตลาดเสรีทําใหช ีวิตของปจเจกเต็มไปดว ยความเสย่ี งและความไมแนนอน (กิติพัฒน นนท
ปทมะดุลย, 2550) กิดเดนสจึงเสนอแนวคิดทางสายที่สาม (The Third Way) หรือซายใหม (The New Left) ซ่ึงมีฐานของ
แนวคิดในเชิงคุณคาหรือคานิยมอยูสามฐานใหญคือ โอกาส (Opportunity) ความรับผิดชอบ (Responsibility) และชุมชน
(Community)

ผูเขียนคิดวาความเส่ียงและความไมแนนอนในชีวิตของปจเจกเกิดจากการจัดสรรทรัพยากรที่ไมสามารถกระจาย
ใหกับสมาชิกในสังคมไดอยางทั่วถึง กลาวคือ คนในสังคมจะเกิดความไมแนนอนในชีวิตเมื่อเขาสูวัยสูงอายุเนื่องจากสภาพ
รา งกายทีเ่ ชื่องชาและออนแอลงจะเปน อปุ สรรคตอ การใชร ะบบขนสง สาธารณะท่ีไมมีโครงสรางพ้นื ฐานท่เี อ้ือตอ ผูสูงอายุทําให
เขาถึงระบบดังกลาวไดยากข้ึน ซ่ึงแตเดิมในวัยหนุมสาวไมไดคิดอะไรเพราะมีรางกายที่กระฉับกระเฉง สมบูรณ แข็งแรง จะ
รูสึกตัวถึงความไมแนนอนในชีวิตก็เมื่อเขาสูวัยสูงอายุแลว นอกจากนี้ การเปนผูสูงอายุท่ีใชระบบขนสงมวลชนสาธารณะทไ่ี ม
เออื้ ตอ สภาพรา งกายก็ทําใหเ กิดความเสี่ยงตออบุ ตั ิเหตุมากกวา คนในวัยอ่ืน

แนวคดิ ทางสายทส่ี ามของกิดเดนสจึงเปนแนวคิดท่ผี เู ขยี นเหน็ วามคี วามเหมาะสมกับสังคมไทยในปจ จุบัน เน่ืองจากที่
ผานมาประเทศไทยยังไมไดมีแนวคิดสุดโตงท้ังทางดานซาย (สวัสดิการถวนหนา) หรือทางดานขวา (การบรรเทาทุกขช่ัวคร้ัง
คราว) ดังนั้น แนวคิดทางสายท่ีสามซ่ึงยังคงเชื่อมั่นในทุนนิยมแตก็ยังคงใหรัฐเขามาแทรกแซงจัดการในเรื่องกลไกตลาดและ
การดูแลชีวิตความเปนอยูของประชาชน จึงเปนแนวคิดที่ผูเขียนเห็นวามีความสอดคลองกับสภาพสังคมปจจุบัน โดยแนวคิด
ทางสายที่สามนี้จะมีฐานคิดในเชิงคณุ คาเก่ียวกับโอกาส ความรับผิดชอบ และชุมชน ซึ่งผูเขียนเหน็ วาผูสงู อายุควรมีโอกาสใน
การเขา ถงึ ระบบขนสง มวลชนสาธารณะไดอยา งสะดวกและปลอดภัย อนั เปน ความรบั ผดิ ชอบของคนในสังคม รวมถงึ รัฐบาลที่
จะตองมีสวนรว มในการดแู ลผูสูงอายุ เน่ืองจากผูสูงอายุเปนผูทีร่ วมกอรา งสรางสงั คมมาเปนเวลานาน นอกจากนี้ หากมองใน
เร่ืองของชุมชนผูเขียนเห็นวาชุมชนที่แทจริงจะตองมีความเสมอภาคและเทาเทียมกันโดยไมละเลยสิทธ์ิของผูสูงอายุในการ
ไดรับบริการจากรัฐ ซ่ึงหากทุกภาคสวนในสังคมไทยมีความคิดพื้นฐานที่สอดคลองกับแนวคิดทางสายท่ีสามของกิดเดนส
ผูเขียนเชอื่ วา โครงสรา งสงั คมของเราจะไมล ะเลยตอสทิ ธข์ิ องผสู ูงอายใุ นการเขา ถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะ

การเขา ถึงระบบขนสง มวลชนสาธารณะในทฤษฎรี ะบบโลก
จากการที่ผูเขียนเหน็ วาประเทศไทยยังไมไดมแี นวคิดสุดโตงท้ังทางดานซาย (สวัสดิการถวนหนา) หรือทางดานขวา
(การบรรเทาทุกขชั่วคราว) ผูเขียนจึงคิดวาแนวคิดทฤษฎีระบบโลกของวัลเลอรสทีน (Wallerstein’s World – System
Theory) ท่ีปรากฏในหนังสือทฤษฏสี ังคมสงเคราะหร วมสมัย (กิติพัฒน นนทปทมะดุลย, 2558) ซ่ึงทฤษฎีน้ีมีฐานคิดจาก เสรี
นิยมสมยั ใหม (Neo - Liberalism) ทมี่ งุ เนนเร่ืองตลาดเสรีและทนุ นิยมเปน แนวคดิ ทสี่ ามารถนํามาประยุกตใ ชไ ดกับการเขาถึง
ระบบขนสงมวลชนสาธารณะของผูสูงอายุในประเทศไทย กลาวคือ ทฤษฎีระบบโลกน้ีมุงเนนถึงการแลกเปล่ียนทรัพยากร
ระหวางประเทศท่ีเปนแกนกลาง (Core) กับประเทศรอบนอก (Periphery) และประเทศกึ่งรอบนอก (Semi - Periphery)
โดยทฤษฎีนี้วัลเลอรส ทีนไดใ หความรทู ่ชี ัดเจนในประเด็นการกดขแี่ ละการเอารัดเอาเปรยี บในระดับโลก
ผูเขียนไดมองทฤษฎีระบบโลกน้ีในอีกมุมหนึ่ง โดยมองขามแงมุมการกดขี่และการเอารัดเอาเปรียบ มองการ
แลกเปล่ียนทรัพยากรเปนการแลกเปลี่ยนนวัตกรรมในการเขาถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะของผูสูงอายุ ทําใหเห็นวาการ
แลกเปล่ียนนวัตกรรมดังกลาวจะทําใหเกิดมาตรฐานใหมทดี่ ขี ้นึ เปนการยกระดับมาตรฐานเดมิ ของโลก กลา วคอื หากประเทศ
ท่ีเปนแกนกลาง (core) มีการผลิตเทคโนโลยีท่ีใชอํานวยความสะดวกแกผูสูงอายุในการเขาถงึ ระบบขนสง มวลชนสาธารณะก็
จะมีการถายทอดเทคโนโลยีดังกลาวใหกับประเทศก่ึงรอบนอก (Semi - Periphery) และประเทศรอบนอก (Periphery) ได
นาํ ไปใช โดยหากประเทศกึง่ รอบนอกและประเทศรอบนอกมีการประยกุ ตเทคโนโลยเี ขา กับสภาพความเปนอยูของประเทศตน
จนเกิดเปนนวัตกรรมข้ึนมาอีกก็จะเปนประโยชนใหแกประเทศแกนกลางนํานวัตกรรมนี้ไปพัฒนาเปนนวัตกรรมที่ทันสมยั ขึ้น

147

รายงานสืบเนือ่ งการสัมมนาวิชาการเน่อื งในโอกาสการสถาปนาคณะสังคมสงเคราะหศ าสตร มธ. ปท ่ี 62

ตอไป อยางไรก็ตาม ผูเขียนคิดวากระบวนการแลกเปลี่ยนน้ีจะเกิดข้ึนไดก็ตอเมื่อทุกประเทศมีแนวความคิดที่เปนไปในทาง
เดยี วกนั เก่ยี วกับการพิทกั ษส ิทธ์ิของผูสูงอายเุ พื่อใหผูสงู อายมุ ีคณุ ภาพชีวิตทีด่ ที ัดเทียมกับบุคคลอื่นๆ ในสงั คม

แนวทางการพิทกั ษส ิทธขิ์ องผสู งู อายุ
การทีผ่ ูสงู อายุเขา ถึงระบบขนสง มวลชนสาธารณะไดย ากเปน สงิ่ ทีผ่ ูเขียนคดิ วาผสู งู อายกุ าํ ลงั ถูกลิดรอนสิทธ์ิ ดังน้นั จึง
ควรมีแนวทางในการพิทักษสิทธ์ิของผูสูงอายุดานการสงเสริมการเขาถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะ ซ่ึงเปนสิ่งท่ีจะชวยให
ผูสูงอายุสามารถเดนิ ทางไปทํากิจกรรมตางๆ ไดโ ดยสะดวก อันเปนสวนหนึง่ ของการเพิ่มมาตรฐานคุณภาพชวี ติ ของผสู งู อายุให
ดีขน้ึ กวาปจจุบัน ซงึ่ จากงานเขยี นของซารา สตาโควิค (Sarah Stachowiak) เร่อื ง วถิ ีทางแหงการเปลย่ี นแปลงโดย 10 ทฤษฎี
ท่ีใชในการพิทักษสิทธิและการเปล่ียนแปลงนโยบายใหนําไปสูสิ่งที่ดีกวา (PATHWAYS FOR CHANGE: 10 Theories to
Inform Advocacy and Policy Change Efforts) อันประกอบดวยทฤษฎีโลก (Global Theories) จํานวน 5 ทฤษฎี และ
ทฤษฎีกลยทุ ธ (Tactical Theories) จาํ นวน 5 ทฤษฎี โดยผูเขียนจะใชเปน แนวทางในการประยกุ ตใ ชเ พอื่ การ พิทักษส ิทธข์ิ อง
ผูสูงอายุและเปลยี่ นแปลงนโยบายท่ีจะชวยสงเสริมการเขาถึงของผูสูงอายใุ นการใชบริการขนสงมวลชนสาธารณะในประเทศ
ไทย ซ่งึ การสงเสริมดังกลา วควรไดร บั การสนบั สนุนจากทั้งภาครฐั ภาคเอกชน และภาคประชาชน ดังนี้
ทฤษฎีโลก (Global Theories) : เปนทฤษฎีท่ีใชเพ่ือใหเกิดมุมมองท่ีเปนสากลในระดับโลก อันจะทําใหการพิทักษ
สทิ ธปิ์ ระสบความสาํ เรจ็ ไดโดยใหทุกคนมคี วามเหน็ ชอบรวมกันในนโยบาย ซงึ่ ทฤษฎโี ลกนี้สามารถแบง ไดเ ปน 5 ทฤษฎียอ ยคือ
ทฤษฎกี าวกระโดด หรือ “LARGE LEAPS” Theory of Change
การพิทักษสิทธิ์โดยทฤษฎีน้ีจะตองใชการระดมพลังจากตัวละครใหม (New Actors) ไมวาจะเปนกลุมผูหญิง หรือ
กลุมคนพิการ ใหเปน พันธมติ ร (allies) กบั กลมุ ผสู ูงอายุ โดยมคี วามสัมพันธที่เขม แขง็ จนทาํ ใหสือ่ สารตอสงั คมไดวาคนกลมุ นก้ี ็
มสี ทิ ธพิ ้นื ฐานทางสงั คมที่จะไดรบั การเขาถึงระบบคมนาคมขนสงมวลชนสาธารณะไดอยางเทาเทียมกับคนกลุมอืน่ ๆ เนื่องจาก
หากมีการเรียกรอ งเฉพาะกลมุ ผสู ูงอายเุ พียงกลุมเดยี ว อาจจะทําใหสังคมมองขามความสําคัญไปได แตหากมีการรวมกลมุ ทัง้
ผสู งู อายุ ผหู ญิง และผพู กิ าร จะทําใหก ลมุ ขนาดใหญ สงผลใหอํานาจการตอ รองมีเสียงดงั มากขึน้ ดังจะเห็นไดจ ากการที่สถานี
รถไฟฟาอุเอโนะในญ่ีปุนหามไมใหมีการเดินหรือว่ิงบนบันไดเลื่อนเนื่องจากปองกันอันตรายท่ีอาจเกิดจากการชนผูสูงอายุ
ผูหญิง หรือผูพิการ จนทําใหเกิดการบาดเจ็บได และใหในปจจบุ ันสถานรี ถไฟฟาใตดนิ ในกรุงเทพมหานครก็มีการนําวธิ ีนี้ไปใช
ซ่ึงผูเขียนเชื่อวาวิธีการดังกลาวจะแพรหลายตามเมืองใหญๆ ของโลกอยางเปนสากล อันเปนการกาวกระโดดของการพิทักษ
สทิ ธิใ์ หเ กดิ ความเทาเทียมกันของผใู ชร ะบบขนสงมวลชนทกุ คน
ทฤษฎีหนา ตางนโยบาย หรอื “POLICY WINDOW” Theory of Change
การเปลี่ยนแปลงเชิงนโยบายโดยวิธีนี้ จะตองอาศัยโอกาสที่สังคมมีนโยบายอ่ืนๆ ท่ีสอดคลองกับการสงเสริมการ
เขา ถึงระบบขนสง มวลชนสาธารณะของผูส ูงอายุ เชน ในชว งวันท่ี 24 – 30 กนั ยายน 2558 มีการประชมุ สหประชาชาติระดับ
ผูนําวาดว ยการพัฒนาอยา งยั่งยืน โดยการประชุมในวาระหน่ึงมีการเรียกรองใหประเทศตา งๆ มกี ารยกระดับชวี ติ ความเปนอยู
ของผูสูงอายุในเขตตัวเมือง (คอลัมนสรุปขาวตางประเทศมติชนสุดสัปดาห, 2558) ซึ่งเปนโอกาสอันดีที่ภาครัฐและภาค
ประชาชนในประเทศตางๆ จะชวยผลักดันนโยบายการสงเสริมการเขาถึงระบบขนสงมวลชนสาธารณะของผูสูงอายุใหเปน
วาระสาํ คญั ของสังคม (Agenda Setting) ซ่ึงจะทําใหนโยบายดงั กลา วมีความเปนสากลท่ัวโลก ทั้งนี้ จะตองสงเสริมนโยบายที่
สอดคลองควบคูไปดวย เชน นโยบายสงเสริมสุขภาพ และนโยบายการลดความเหลื่อมลํ้าของประชาชนในสังคมเพ่ือให
หนาตางทุกบานแหงนโยบายการพัฒนาคณุ ภาพชีวิตของผูสงู อายุเปดไดอยา งเต็มที่ (Open policy windows) โดยหากสังคม
มีความรูสกึ วาการพิทักษสทิ ธิ์ของผูสูงอายใุ นการเขาถงึ บริการสาธารณะตางๆ เปนวาระสาํ คัญของสังคมแลวจะกอใหเกิดการ
เปลีย่ นแปลงที่ดขี น้ึ ในการพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ ของผูสูงอายใุ นสังคมทางดา นอนื่ ๆ ตามมาดวย

148