สังคมศึกษา ม.ปลาย สค31001

รายวิชาสังคมศกึ ษา (สค31001) <<ระดับมัธยมศกึ ษาตอนปลาย>> 43

5) ภาวะโลกรอ น 1บทที่

ภาวะโลกรอ น หมายถงึ การเปลยี่ นแปลงภมู อิ ากาศทเี่ กดิ จากการกระทาํ ของมนษุ ย ูภ ิมศาสต รกายภาพ
ทที่ าํ ใหอ ณุ หภูมเิ ฉลีย่ ของโลกเพมิ่ สูงข้ึน เราจึงเรยี กวา ภาวะโลกรอน (Global Warming)
กจิ กรรมของมนษุ ยท ที่ าํ ใหเ กดิ ภาวะโลกรอ นคอื กจิ กรรมทที่ าํ ใหป รมิ าณกา ซเรอื นกระจกใน
บรรยากาศเพม่ิ มากขนึ้ ไดแ ก การเพม่ิ ปรมิ าณกา ซเรอื นกระจกโดยตรง เชน การเผาไหมเ ชอ้ื
เพลิง และการเพิม่ ปริมาณกา ซเรอื นกระจกโดยทางออ ม คอื การตัดไมทําลายปา

หากไมมกี ารชวยกนั แกไขปญหาโลกในวนั น้ี ในอนาคตจะสง ผลกระทบดังนี้
1. ทําใหฤดูกาลของฝนเปลี่ยนแปลงไป กระบวนการระเหยและการกลั่นตัวจะเร็ว
ขน้ึ หมายถงึ วา ฝนอาจจะตกบอยขนึ้ แตนาํ้ จะระเหยเร็วขึน้ ดว ย ทาํ ใหด นิ แหง เร็วกวา ปกติ
ในชว งฤดกู าลเพาะปลกู
2. ผลผลิตทางการเกษตรจะลดลง นอกจากผลกระทบโดยตรงจากอุณหภูมิ ฝน
ชว งระยะเวลาฤดกู าลเพาะปลกู แลว ยงั เกิดจากผลกระทบทางออมอกี ดวย คอื การระบาด
ของโรคพืช ศตั รูพชื และวัชพืช
3. สัตวนํ้าจะอพยพไปตามการเปล่ียนแปลงของอุณหภูมินํ้าทะเล แหลงประมงท่ี
สาํ คญั ๆ ของโลกจะเปลย่ี นแปลงไป
4. มนุษยจะเสียชีวิตเน่ืองจากความรอนมากข้ึน ตัวนําเช้ือโรคในเขตรอนเพิ่มมาก
ข้นึ ปญ หาภาวะมลพิษทางอากาศภายในเมอื งจะรุนแรงมากขน้ึ

วธิ กี ารลดภาวะโลกรอ น มี 10 วิธดี งั น้ี

1. ลดการใชพ ลังงานทีไ่ มจ าํ เปน จากเครอื่ งใชไฟฟา เชน เครื่องปรับอากาศ พัดลม
หากเปน ไปไดใชวิธี เปดหนา ตาง ซ่งึ บางชว งที่อากาศดีๆ สามารถทําได เชน หลังฝนตก
หรือชวงอากาศเยน็ เปน การลดคาไฟ และ ลดความรอ น เนือ่ งจากหลกั การทําความเย็นนั้น
คือ การถายเทความรอ นออก ดงั นัน้ เวลาเราใชเคร่ืองปรับอากาศ จะเกิดปริมาณความรอ น
บรเิ วณหลังเครื่องระบายความรอ น

2. เลอื กใชระบบขนสงมวลชน ในกรณีที่สามารถทาํ ได ไดแก รถไฟฟา รถตู รถเมล
เน่ืองจากพาหนะแตละคัน จะเกิดการเผาผลาญเชื้อเพลิง ซึ่งจะเกิดความรอน และกาซ
คารบ อนไดออกไซด ดงั นน้ั เมอ่ื ลดปรมิ าณจาํ นวนรถ กจ็ ะลดจาํ นวนการเผา ไหมบ นทอ งถนน
ในแตละวนั ลงได

3. ชวยกนั ปลกู ตน ไม เพราะตน ไมจ ะคายความชมุ ชืน้ ใหกบั โลก และชวยดูดกาซ
คารบ อนไดออกไซด ซ่งึ เปนสาเหตุภาวะเรือนกระจก

4. การชวนกนั ออกไปเท่ียวธรรมชาตภิ ายนอก กช็ ว ยลดการใชปรมิ าณไฟฟาได
5. เวลาซอื้ ของพยายามไมร บั ภาชนะทเี่ ปน โฟม หรอื กรณที เ่ี ปน พลาสตกิ เชน ขวด
นาํ้ พยายามนาํ กลบั มาใชอกี เน่ืองจากพลาสติกเหลา นท้ี ําการยอ ยสลายยาก ตอ งใชป รมิ าณ
ความรอ น เหมอื นกบั ตอนทผี่ ลติ มนั มา ซง่ึ จะกอ ใหเ กดิ ความรอ นกบั โลกของเรา เราสามารถ
นาํ กลบั มาใชเ ปนภาชนะใสน ํ้าแทนกระติกนา้ํ หรอื ใชปลูกตนไมก็ได

44 หนงั สอื เรยี นสาระการพัฒนาสงั คม
6. ใชก ระดาษดวยความประหยดั กระดาษแตละแผน ทํามาจากการตดั ตนไม ซ่งึ

เปน เสมอื นปราการสําคัญของโลกเรา ดังนนั้ การใชก ระดาษแตละแผน ควรใชใ หป ระหยดั ทัง้
ดา นหนา หลงั ใชเ สร็จควรนาํ มาเปนวัสดรุ อง หรอื นาํ มาเช็ดกระจกก็ได นอกจากนี้การนํา
กระดาษไปเผาก็จะเกดิ ความรอ นตอโลกเราเชน กัน

7. ไมสนับสนุนกิจการใดๆ ท่ีสิ้นเปลืองทรัพยากรของโลกเรา และควรสนับสนุน
กจิ การท่มี กี ารคาํ นึงถึงการรกั ษาสงิ่ แวดลอม



1บทที่

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ

รายวิชาสังคมศกึ ษา (สค31001) <<ระดับมัธยมศกึ ษาตอนปลาย>> 45

กจิ กรรมท่ี 1.2 ลักษณะปรากฏการณทางธรรมชาติท่สี าํ คัญและการปอ งกันอนั ตราย 1บทที่
1. ปรากฏการณเรือนกระจกคืออะไร
ูภ ิมศาสต รกายภาพ
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

2. ในฐานะท่ีทานเปนสวนหนึ่งของประชากรโลกทานสามารถจะชวยปองกันและ
แกไขปญหาภาวะโลกรอนไดอ ยา งไรใหบ อกมา 5 วิธี
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ46 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสังคม

เร่อื งที่ 3 วิธใี ชเคร่ืองมอื ทางภมู ิศาสตร

เครอื่ งมอื ทางภูมิศาสตร
ใชประกอบการเก็บขอมูล เพ่ือการบรรยายเชิงปริมาณและคุณภาพของสภาพ
ภูมิอากาศโลก เชน จพี เี อส หรือระบบกําหนดตําแหนง บนพน้ื ผวิ โลก เขม็ ทิศ เคร่ืองมือบาง
ชนิดใชประกอบการเรยี นและการสอนในหองเรยี นหรอื ในหองปฏบิ ัติการ และเครือ่ งมือบาง
ชนดิ ใชป ระกอบการศกึ ษา และเกบ็ ขอ มลู เฉพาะในสนามเทา นนั้ บางครงั้ การใชเ ครอื่ งมอื ตอ ง
ใชเครือ่ งคอมพวิ เตอรประกอบดวย เชน เครอ่ื งมือระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตรห รอื ทีร่ จู กั กัน
ในปจ จบุ นั วา GIS (Geographic Information System) ขอ มลู ดาวเทยี มหรอื SRS (Satellite
Remote Sensing) ระบบกาํ หนดตาํ แหนง พน้ื ผวิ โลกหรอื GPS (Global Positioning System)

1บทท่ี ซึง่ นกั ภมู ศิ าสตรยุคใหมจําเปน ตองรู สาํ หรบั ในท่ีนจ้ี ะกลาวถึงเคร่ืองมอื ภมู ิศาสตรท่ีสําคญั
คอื แผนที่ ลกู โลก รปู ถา ยทางอากาศและภาพจากดาวเทยี ม และเครอ่ื งมอื เทคโนโลยสี อื่ การ
ศกึ ษาภูมศิ าสตร
แผนที่
แผนท่ีเปนสิ่งที่มีความสําคัญมากในการศึกษาวิชาภูมิศาสตร เพราะครอบคลุมทั้ง
ลกั ษณะภมู ปิ ระเทศ ลกั ษณะภมู อิ ากาศ และทรพั ยากรธรรมชาติ รวมทง้ั สงิ่ ทเี่ กดิ ขนึ้ จากฝม อื
ของมนษุ ยบ นพน้ื ผวิ โลกดว ยการจดั ทาํ แผนทใ่ี นปจ จบุ นั ไดม กี ารพฒั นาการขนึ้ เปน ลาํ ดบั มี
การนาํ เอารปู ถา ยทางอากาศและภาพจากดาวเทยี มมาชว ยในการทาํ แผนทท่ี าํ ใหส ามารถสรา ง
แผนทไี่ ดรวดเรว็ มคี วามถูกตองและทนั สมยั กวาในอดตี

รายวชิ าสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดับมธั ยมศกึ ษาตอนปลาย>> 47

ความหมายของแผนที่ 1บทท่ี
แผนที่ (Map) หมายถึง การแสดงลกั ษณะพื้นผิวโลกลงบนแผน ราบ โดยการยอ
สว นและการใชส ญั ลกั ษณไ มว า เครอ่ื งหมายหรอื สี แทนสง่ิ ตา งๆ บนพนื้ ผวิ โลก แผนทจ่ี งึ ตา ง ูภ ิมศาสต รกายภาพ
จากลูกโลกและแผนผงั
เครอื่ งหมายแผนท่ี คอื เครอื่ งหมายหรือสญั ลักษณท่ีใชแทนส่งิ ตา งๆ บนพ้นื พิภพ
ท่ีเกิดขึ้นเองและตามธรรมชาติ นอกจากเครื่องหมายแลว เรายังใชสีเปนการแสดงลักษณะ
ภมู ิประเทศอกี ดว ย คอื
1. สีดํา หมายถงึ ภมู ปิ ระเทศสําคญั ทางวฒั นธรรมทมี่ นษุ ยส รา งขน้ึ เชน อาคาร
สสุ าน วดั สถานท่รี าชการตางๆ เปนตน
2. สนี า้ํ เงนิ หมายถึง ลกั ษณะภูมปิ ระเทศทเ่ี ปนน้ํา เชน ทะเล แมน ํ้า หนอง บึง
เปน ตน
3. สนี าํ้ ตาล หมายถงึ ลกั ษณะภมู ปิ ระเทศทม่ี คี วามสงู โดยทว่ั ไป เชน เสน ชน้ั ความสงู
4. สเี ขียว หมายถงึ พืชพันธไุ มตางๆ เชน ปา สวน ไร
5. สแี ดง หมายถงึ ถนนสายหลกั พนื้ ทยี่ า นชมุ ชนหนาแนน และลกั ษณะภมู ปิ ระเทศ
สาํ คญั
ความสําคัญของแผนที่
1. ทําใหทราบลกั ษณะทางธรรมชาตขิ องพ้นื ผิวโลก รวมทั้งกจิ กรรมทางเศรษฐกจิ
บนพ้ืนผวิ โลก
2. ทําใหทราบขอ มลู สถิติตางๆ เพ่ือการเปรียบเทียบ การพัฒนาการวางแผนใน
ดา นตา งๆ รวมท้ังดา นยทุ ธศาสตร
ประโยชนของแผนท่ี
1. ในการศกึ ษาลกั ษณะภมู ปิ ระเทศ แผนทจี่ ะทาํ ใหผ ศู กึ ษาทราบวา พนื้ ทใี่ ดมลี กั ษณะ
ภูมปิ ระเทศแบบใดบาง
2. ตอ การศกึ ษาธรณีวทิ ยา เพื่อใหทราบความเปน มาของแหลงทรัพยากร ดิน หนิ
แรธ าตุ
3. ดานสมทุ รศาสตรแ ละการประมง เพ่ือใหท ราบสภาพแวดลอ มชายฝงทะเล
4. ดานทรัพยากรนํ้า รูขอมูลเก่ียวกับแมน้ําและการไหล อางเก็บน้ํา ระบบการ
ชลประทาน
5. ดานปา ไม เพอื่ ใหท ราบคุณลักษณะของปา ไมและการเปลีย่ นแปลงพน้ื ท่ปี า
6. ดานการใชท ดี่ นิ เพอื่ ใหทราบปจจัยการใชประโยชนท ีด่ ินดานตางๆ
7. ดานการเกษตร การเกษตรมีผลตอการพัฒนาประเทศ เพ่ือรูวาบริเวณใด
ควรพฒั นา
8. ดานสิ่งแวดลอ ม โดยเฉพาะการจดั การทรัพยากรบริเวณตางๆ

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ48 หนังสอื เรยี นสาระการพัฒนาสงั คม

9. ในการวางผงั เมือง เพื่อใชขอ มลู ทางธรรมชาติในการจดั วางผังเมอื งใหเ หมาะสม
10. การศึกษาโบราณคดี เพ่อื คน หาแหลง ชุมชนโบราณและความรอู ื่นๆ
11. ดานอุตุนิยมวิทยา เพ่ือประโยชนในการเพาะปลูก อุตสาหกรรม ประมง
การปองกันอุทกภยั
ลักษณะของสงิ่ ที่แสดงปรากฏบนแผนทป่ี ระกอบดว ย
1. ลกั ษณะของสง่ิ ทเี่ กดิ ขน้ึ เองตามธรรมชาติ เชน ทะเล มหาสมทุ ร ทะเลสาบ แมน าํ้
ภูเขา ทร่ี าบ ท่รี าบสงู เกาะ เปนตน
2. ลักษณะของส่งิ ที่มนุษยส รางข้ึน เชน เสน กั้นอาณาเขต เมือง หมบู าน สถานท่ี
ราชการ ศาสนสถาน เสนทางคมนาคม พืน้ ทเี่ กษตรกรรม เปนตน

1บทท่ี ชนิดของแผนท่ี
1. แบง ตามขนาดของมาตรสวน มี 3 ชนิด คอื
1.1 แผนท่มี าตราสวนเล็ก หมายถึง แผนท่ีท่ีมาตราสวนเลก็ กวา
1 : 1,000,000
1.2 แผนที่มาตราสวนกลาง หมายถงึ แผนทท่ี ่มี มี าตราสวนระหวาง
1 : 250,000 ถงึ 1 : 1,000,000
1.3 แผนทมี่ าตราสว นใหญ หมายถงึ แผนทท่ี มี่ มี าตราสว นมากกวา 1 : 250,000
2. แบง ตามประเภทการใช ไดแก
2.1 แผนที่กายภาพ หรือแผนท่ีลักษณะภูมิประเทศ (Topographic หรือ
Landform หรือ Relief Map) เปนแผนทีแ่ สดงรายละเอยี ดของสิ่งท่เี กดิ ขนึ้ โดยธรรมชาติ
เชน ทะเล มหาสมทุ ร เทอื กเขา ท่ีราบสูง ทร่ี าบ ฯลฯ
2.2 แผนท่ีรัฐกิจ (Political Map) หรือแผนที่ทัว่ ไป (General Map) เปน
แผนที่แสดงขอบเขตการปกครองของจังหวดั รฐั ประเทศ
2.3 แผนทป่ี ระวัตศิ าสตร (Historical Map) เปน แผนทีแ่ สดงอาณาเขตของ
อาณาจกั รหรือจกั รวรรดิตางๆ ในสมยั โบราณ
2.4 แผนทโ่ี ครงรา ง (Outline) เปน แผนทแ่ี สดงโครงรา งของทวปี ประเทศ โดย
ไมม รี ายละเอยี ดใดๆ เพ่อื ใชใ นการศกึ ษา เชน
2.5 แผนที่เดินเรือ (Nautical Map) เปนแผนท่ีแสดงเสนทางการเดินเรือใน
ทองทะเล มหาสมุทร รวมทั้งใชส ญั ลักษณส เี พ่อื แสดงความตื้นลึกของพ้ืนน้ํา
2.6 แผนที่เศรษฐกิจ (Economic Map) เปนแผนที่แสดงเขตกิจกรรมทาง
เศรษฐกจิ ตางๆ รวมทัง้ แสดงแหลงทรพั ยากรสําคญั
องคป ระกอบของแผนท่ี
องคประกอบทีส่ ําคัญ ดงั นี้
1. ชอื่ แผนท่ีเปน สิ่งที่มีความจําเปน สําหรับใหผใู ชไ ดทราบวาเปน แผนทเี่ รือ่ งอะไร

รายวิชาสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดับมัธยมศกึ ษาตอนปลาย>> 49

แสดงรายละเอยี ดอะไรบาง เพอื่ ใหผ ูใ ชใชอยางถูกตอง และตรงความตองการ โดยปกติชื่อ 1บทที่
แผนท่จี ะมีคาํ อธบิ ายเพิ่มเติมแสดงไวดวย เชน แผนทป่ี ระเทศไทยแสดงเน้ือทปี่ าไม แผนที่
ประเทศไทยแสดงการแบงภาคและเขตจังหวดั เปน ตน ูภ ิมศาสต รกายภาพ

2. ขอบระวาง แผนทที่ กุ ชนดิ จะมขี อบระวาง ซง่ึ เปน ขอบเขตของพน้ื ทใี่ นภมู ปิ ระเทศ
ทแ่ี สดงบนแผนทแ่ี ผน นน้ั มกั จะแสดงดว ยเสน ขนานเพอ่ื แสดงตาํ แหนง ละตจิ ดู กบั เสน เมรเิ ดยี น
เพอ่ื แสดงตาํ แหนง ลองจจิ ดู และจะแสดงตวั เลขเพอื่ บอกคา พกิ ดั ภมู ศิ าสตรข องตาํ แหนง ตา งๆ

3. ทศิ ทาง มคี วามสาํ คญั ตอ การคน หาตาํ แหนง ทต่ี ง้ั ของสงิ่ ตา งๆ โดยในสมยั โบราณ
ใชว ธิ ดี ทู ศิ ทางตามการขนึ้ และตกของดวงอาทติ ยใ นเวลากลางวนั และการดทู ศิ ทางของดาว
เหนือในเวลากลางคืน ตอมามีการประดิษฐเข็มทิศ ซึ่งเปนเคร่ืองมือชวยในการหาทิศข้ึน
เนอื่ งจากเขม็ ของเขม็ ทศิ จะชไ้ี ปทางทศิ เหนอื ตลอดเวลา การใชท ศิ ทางในแผนทป่ี ระกอบกบั
เข็มทิศหรอื การสงั เกตดวงอาทิตย และดาวเหนอื จึงชว ยใหเราสามารถเดินทางไปยงั สถานที่
ที่เราตองการได ในแผนท่ีจะตองมีภาพเข็มทิศหรือลูกศรชี้ไปทางทิศเหนือเสมอ ถาหาก
แผนท่ใี ดไมไ ดกําหนดภาพเขม็ ทิศหรือลูกศรไวก็ใหเ ขาใจวา ดานบนของแผนทค่ี ือทิศเหนือ

4. สญั ลักษณ เปน เครอ่ื งหมายทใ่ี ชแทนสิ่งตางๆ ในภูมิประเทศจริง เพือ่ ชวยใหผ ใู ช
สามารถอา นและแปลความหมายจากแผนทไี่ ดอ ยา งถกู ตอ ง ทง้ั นใ้ี นแผนทจี่ ะตอ งมคี าํ อธบิ าย
สัญลกั ษณป ระกอบไวด วยเสมอ

5. มาตราสว น เปน อตั ราสว นระหวา งระยะทางทยี่ อ สว นมาลงในแผนทก่ี บั ระยะทาง
จริงในภูมิประเทศ มาตราสวนชวยใหผูใชทราบวาแผนที่น้ันๆ ยอสวนมาจากสภาพใน
ภูมิประเทศจริง ในอัตราสวนเทาใด มาตราสวนแผนที่โดยมากจะมี 3 ลักษณะ ไดแก
มาตราสว นแบบเศษสว น มาตราสว นคาํ พดู และมาตราสว นแบบกราฟก มาตราสว นของแผนท่ี
คอื อตั ราสว นระหวา งระยะบนแผนทก่ี บั ระยะในภมู ปิ ระเทศ หรอื ความสมั พนั ธร ะหวา งระยะ
ทางราบบนแผนทกี่ บั ระยะทางราบในภมู ปิ ระเทศ การเขยี นมาตราสว นเขยี นไดห ลายวธิ ี เชน
50,000 หรอื 1/50,000 หรอื 1 : 50,000
การคํานวณระยะทางบนแผนที่

คาํ นวณไดจ ากสตู ร : มาตราสว นของแผนท่ี = ระยะบนแผนท่ี
ระยะในภมู ิประเทศ

6. เสนโคงแผนท่ีเปนระบบของเสนขนานและเสนเมริเดียน ท่ีสรางข้ึนเพื่อกําหนด
ตาํ แหนงพิกัดภมู ิศาสตรใหเ ปนมาตรฐานไวใ ชอางองิ รวมกนั ซง่ึ ประกอบดว ย

6.1 เสน ขนาน เปน เสน สมมตทิ ลี่ ากจากทศิ ตะวนั ออก สรา งขน้ึ จากการวดั มมุ
เริ่มจากเสนศนู ยส ตู ร ซ่ึงมีคามมุ 0 องศา ไปยังขั้วโลกทง้ั สองดา นๆ ละไมเกนิ 90 องศา
เสนขนานท่สี าํ คญั ประกอบดว ย

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ50 หนงั สือเรยี นสาระการพฒั นาสงั คม
1. เสนศนู ยสตู รหรอื เสน อิเควเตอร มคี ามุม 0 องศา
2. เสนทรอปก ออฟแคนเซอร มคี ามุม 23 องศา 30 ลปิ ดาเหนือ
3. เสนทรอปก ออฟแคปรคิ อรน มีคา มุม 23 องศา 30 ลปิ ดาใต
4. เสน อารก ตกิ เซอรเคลิ มคี า มุม 66 องศา 30 ลปิ ดาเหนอื
5. เสน อนั ตารกติกเซอรเ คิล มีคามมุ 66 องศา 30 ลิปดาใต

6.2 เสน เมรเิ ดยี น เปน เสน สมมตทิ ล่ี ากจากขว้ั โลกเหนอื ไปยงั ขว้ั โลกใต สรา งขน้ึ
จากการสมมตเิ สน เมรเิ ดยี นปฐม มคี า มมุ 0 องศา ลากผา นตาํ บลกรนี ชิ กรงุ ลอนดอน ประเทศ
สหราชอาณาจกั รไปทางทศิ ตะวนั ออกและทศิ ตะวนั ตกดา นละ 180 องศา โดยเสน เมรเิ ดยี นที่
180 องศาตะวันออกและ 180 องศาตะวันตกจะทบั กันเปนเสนเดยี วน้ใี หเ ปน เสน วนั ท่หี รือ
เสนแบงเขตวันระหวางชาติ หรือเสนแบงเขตวันสากล เสนเมริเดียนแรกหรือเสนเมริเดียน

1บทที่ ปฐม (Prime Meridian) คอื เสน เมรเิ ดียนทล่ี ากผานหอดูดาวแหง หนง่ึ ตําบลกรีนิช ใกล
กรงุ ลอนดอนในประเทศองั กฤษ ทงั้ นเ้ี พอ่ื ใชเ ปน หลกั อา งองิ ในการนบั เสน เมรเิ ดยี นอนื่ ๆ ตอ
ไป เสนเมรเิ ดยี นรอบโลกมี 360 เสน แบง เปน เสน องศา ตะวนั ออก 180 เสน และเสนองศา
ตะวนั ตก 180 เสน ความสาํ คญั ของเสน เมรเิ ดยี น คอื บอกพกิ ดั ของตาํ แหนง ทต่ี งั้ ตา งๆ บน
พื้นผวิ โลกโดยใชรว มกับ เสนขนาน (เสนละตจิ ูด) และใชเ ปน แนวแบง เขตเวลาของโลก

แสดงเสน ศูนยสตู ร เสนขนาน เสนเมรเิ ดยี นและเสนเมริเดยี นเรม่ิ แรก

7. พิกัดภูมิศาสตรเปนระบบท่ีบอกตําแหนงของสิ่งตา งๆ บนพ้ืนผิวโลก โดยอาศยั
เสน โครงแผนทซ่ี ง่ึ เสน ขนานและเสน เมรเิ ดยี นตดั กนั เปน จดุ สง่ิ ตา งๆ บนพนื้ ผวิ โลก โดยอา น
คา พกิ ดั ภูมศิ าสตรเ ปน ละตจิ ดู (เสน ขนาน) และลองจิจูด (เสน เมริเดียน)

ดงั นนั้ ละตจิ ดู เปน พกิ ดั ของจดุ หนงึ่ บนเสน ขนาน สว นลองจจิ ดู กเ็ ปน พกิ ดั ของจดุ
หนึง่ บนเสน เมรเิ ดียน ซึง่ ทั้งละติจูดและลองจิจดู มคี าของมมุ เปน องศา โดย 1 องศา มคี า
เทากับ 60 ลปิ ดาและ 1 ลิปดา มคี าเทากบั 60 ฟลิปดา

รายวิชาสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย>> 51

พกิ ดั ภมู ศิ าสตรเ ปน ระบบทบี่ ง บอกตาํ แหนง ทตี่ ง้ั อยจู ดุ ตาํ แหนง ตา งๆ บนพนื้ ผวิ โลก 1บทที่
โดยอาศยั โครงขา ยของเสน โครงแผนทซ่ี งึ่ ประกอบดว ยเสน เมรเิ ดยี นกบั เสน ขนานตดั กนั เปน
“จดุ ” ูภ ิมศาสต รกายภาพ

1) ละตจิ ดู (Latitude) เปน คา ของระยะทางเชงิ มมุ โดยนบั 0 องศา จากเสน ศนู ยส ตู ร
ไปทางเหนอื หรือใตจ นถงึ 90 องศาท่ีขัว้ โลกท้งั สอง

2) ลองจิจดู (Longitude) เปนคา ของระยะทางเชงิ มุม โดยนับ 0 องศา จากเสน
เมริเดยี นไป ทางทิศตะวันออกและทศิ ตะวันตกจนถึง 180 องศา

ปจ จบุ นั การบง บอกจดุ ตาํ แหนง บนพน้ื ผวิ โลก สามารถทราบไดง า ยและถกู ตอ ง โดย
ใช จีพีเอส เครื่องมือกําหนดตําแหนงบนพื้นผิวโลก (GPS:Global Positioning
System) เครอ่ื งมอื ชนดิ นี้ มขี นาดเลก็ พกพาไดส ะดวก และใหข อ มลู ตาํ แหนง บนพนื้ ผวิ โลก
ไดตรงกับความเปนจริง ดังนั้นจึงมีผูนําเครื่องมือนี้ไปใชไดสะดวกสบายในกิจกรรมตางๆ
ไดแก การเดินเรือ การเดนิ ทาง ทองเทย่ี วปา การเดินทางดวยรถยนต เคร่ืองบิน เปน ตน
เม่ือกดปุมสวิตซ เครื่องจะรับสัญญาณจากดาวเทียมแลวบอกคาพิกัดภูมิศาสตรใหทราบ
เครื่องหมายแผนที่

ลูกโลก
องคป ระกอบของลกู โลก องคป ระกอบหลกั ของ
ลูกโลกจะประกอบไปดวย
1. เสน เมรเิ ดยี นหรอื เสน แวง เปน เสน สมมตทิ ลี่ าก
จากขวั้ โลกเหนอื ไปจดขวั้ โลกใต ซงึ่ กาํ หนดคา เปน 0 องศา
ที่เมืองกรีนิช ประเทศองั กฤษ
2. เสน ขนาน หรอื เสน รงุ เปน เสน สมมตทิ ล่ี ากจาก
ทิศตะวันตกไปทิศตะวันออก ทุกเสนจะขนานกับ
เสน ศูนยส ูตร ซ่ึงมคี า มุมเทา กบั 0 องศา
การใชล กู โลก ลกู โลกใชป ระกอบการอธบิ ายตาํ แหนง หรอื สถานทข่ี องจดุ พน้ื ทขี่ อง
สว นตา งๆ ของโลก โดยประมาณ
เขม็ ทศิ
เข็มทิศเปนเครื่องมือสําหรับใชในการหาทิศของ
จดุ หรอื วตั ถุ โดยมหี นว ยวดั เปน องศา เปรยี บเทยี บกบั จดุ
เรม่ิ ตน เขม็ ทศิ ใชใ นการหาทศิ โดยอาศยั แรงดงึ ดดู ระหวา ง
สนามแมเ หลก็ ขว้ั โลก (Magnetic Pole) กบั เขม็ แมเ หลก็
ซึง่ เปนองคป ระกอบสาํ คญั ทีส่ ดุ ของเคร่ืองมอื นี้ เขม็ แม
เหลก็ จะแกวง ไกวไดโ ดยอสิ ระในแนวนอน เพอื่ ใหแ นวเขม็
ชอ้ี ยใู นแนวเหนอื ใต ไปยงั ขว้ั แมเ หลก็ โลกตลอดเวลา หนา
ปดเข็มทิศซึ่งคลายกับหนาปดนาิกาจะมีการแบงโดย

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ52 หนงั สอื เรียนสาระการพัฒนาสงั คม

รอบเปน 360 องศา ซง่ึ เข็มทศิ มีประโยชนใ นการเดินทาง เชน การเดนิ เรือทะเล เคร่อื งบนิ
การใชเ ข็มทศิ จะตองมีแผนที่ประกอบและตอ งหาทศิ เหนือกอ นเพอื่ จะไดรทู ิศอ่ืน

รปู ถายทางอากาศและภาพจากดาวเทยี ม
รูปถายทางอากาศและภาพจากดาวเทียมเปนรูปหรือขอมูลตัวเลขที่ไดจากการเก็บ
ขอมูล ภาคพื้นดินจากกลองที่ติดอยูกับพาหนะ เชน เครื่องบิน หรือดาวเทียม โดยมีการ
บันทึกขอมูลอยางละเอียดหรือหยาบในเวลาแตกตางกัน จึงทําใหเห็นภาพรวมของการใช
พ้ืนท่ีและการเปลี่ยนแปลงตางๆ ตามท่ีปรากฏบนพื้นผิวโลก เชน การเกิดอุทกภัย ไฟปา
การเปลีย่ นแปลง การใชท ี่ดิน การกอสรา งสถานที่ เปนตน
ประโยชนข องรูปถายทางอากาศและภาพจากดาวเทียม ที่นิยมใชก นั มากจะเปนรปู
หรือภาพถายที่ไดจากการสะทอนคลื่นแสงของดวงอาทิตยขึ้นไปสูเคร่ืองบันทึกที่ติดอยูบน

1บทท่ี เครื่องบินหรือดาวเทียม การบันทึกขอมูลอาจจะทําโดยใชฟลม เชน รูปถายทางอากาศ
สีขาวดํา หรือรูปถายทางอากาศสีธรรมชาติ การบันทึกขอมูลจากดาวเทียมจะใชสัญญาณ
เปน ตัวเลขแลวจงึ แปลงคาตวั เลขเปนภาพจากดาวเทยี มภายหลงั
การใชร ปู ถา ยทางอากาศและภาพจากดาวเทยี ม ผใู ชจ ะตอ งไดร บั การฝก หดั เพอื่ แปล
ความหมายของขอมูล การแปลความหมายอาจจะใชก ารแปลดวยสายตาตามความสามารถ
ของแตละบุคคลหรอื ใชเ ครอ่ื งคอมพวิ เตอรและโปรแกรมเขามาชว ย
เคร่ืองมอื เทคโนโลยีเพ่ือการศกึ ษาภูมศิ าสตร
ในโลกยุคปจจุบันท่ีเต็มไปดวยขอมูลขาวสาร และขอมูลท่ีเปนตัวเลขจํานวนมาก
เทคโนโลยีจึงเขามามีความสําคัญ และจะมีความสําคัญมากย่ิงขึ้นในอนาคต เทคโนโลยีท่ี
สาํ คญั ดา นภมู ศิ าสตร คอื ระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตรห รอื GIS (Geographic Information
System) และระบบกาํ หนดตาํ แหนง พนื้ ผวิ โลก หรอื GPS (Global Positioning System)
เครอ่ื งมอื ทง้ั สองประกอบดว ยคอมพวิ เตอร หรอื ฮารด แวร (Hard ware) ซง่ึ มขี นาดตา งๆ และ
โปรแกรมหรือซอฟแวร (Software) เปน หลักในการจัดทาํ ดงั น้ี
1) ประโยชนของเคร่ืองมือเทคโนโลยีเพ่ือการศึกษาภูมิศาสตร จะคลายกับการใช
ประโยชนจ ากแผนทสี่ ภาพภมู ปิ ระเทศและแผนทเี่ ฉพาะเรอื่ ง เชน จะใหค าํ ตอบวา ถา จะตอ ง
เดนิ ทางจากจดุ หนง่ึ ไปยงั อกี จดุ หนง่ึ ในแผนทจ่ี ะมรี ะยะทางเทา ใด และถา ทราบความเรว็ ของ
รถจะทราบไดว า จะใชเวลานานเทา ใด
หลงั จากการทาํ งานของระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตร คอื การจดั หมวดหมขู องขอ มลู
ตามความตองการท่ีจะนําไปวิเคราะหการคัดเลือกตัวแปร หรือปจจัยท่ีเก่ียวของ การจัด
ลําดับความสําคัญของปจจัยและการซอนทับขอมูล ตัวอยางเชน ตองการหาพื้นท่ีที่เหมาะ
สมสําหรบั การปลกู ขาว โดยแบง ออกเปน 3 ระดบั คือ เหมาะสมดี เหมาะสมปานกลาง และ
ไมเหมาะสม โดยคดั เลอื กขอมูล 2 ประเภท คอื ดินและสภาพภูมปิ ระเทศ
2) การใชเครื่องมือเทคโนโลยีเพื่อการศึกษาภูมิศาสตร การใชเครื่องมือเทคโนโลยี
จําเปนตองมีเคร่ืองคอมพิวเตอรและโปรแกรม ผูใชจะตองไดรับการฝกฝนกอนท่ีจะลงมือ
ปฏิบตั ิ

รายวิชาสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดบั มัธยมศกึ ษาตอนปลาย>> 53

แหลงขอ มูลสารสนเทศของไทย 1บทท่ี
ปจจุบันไดมีการคิดคนและพัฒนาการขอมูลสารเทศอยางรวดเร็วและไดเผยแพร
ขอมูลสูสาธารณชนมาก โดยเฉพาะการนําขอมูลเขาเว็บไซดใหประชาชนและผูสนใจทั่วไป ูภ ิมศาสต รกายภาพ
เขา ไปดขู อ มลู ได ซง่ึ เปน ประโยชนอ ยา งมากตามความตอ งการของผใู ชข อ มลู แตข อ มลู บาง
ชนิดอาจตองติดตอจากหนวยงานน้ันๆ โดยตรง ทั้งจากหนวยงานของรัฐท่ีสําคัญๆ คือ
กรมอตุ นุ ยิ มวทิ ยาและกรมแผนทท่ี หาร และเอกชนทส่ี าํ คญั ๆ คอื เครอ่ื งเดนิ อากาศและเดนิ เรอื
เวบ็ ไซตท น่ี า สนใจ เชน ขอ มลู ดา นสถติ (ิ www.nso.go.th) ขอ มลู ประชากร (www.dola.go.th)
ขอ มลู ดาวเทยี ม (www.gistda.go.th) ขอ มลู ดนิ และการใชท ดี่ นิ (www.dld.go.th) เปน ตน
กลาวโดยสรุป เครื่องมือทางภูมิศาสตรใชประกอบการศึกษา และการเก็บขอมูล
เคร่ืองมือบางชนดิ เหมาะสาํ หรับใชใ นหอ งเรยี น หรอื หองปฏบิ ตั ิการ เคร่ืองมอื บางชนดิ ใชได
สําหรับในหองเรียนและในภาคสนาม ผูใชจะไดรูวาเม่ือใดควรใชเครื่องมือภูมิศาสตรใน
หอ งเรยี นและเมอื่ ใดควรใชใ นภาคสนาม เครอ่ื งมอื บางชนดิ จะมคี วามซบั ซอ นมาก หรอื ตอ ง
ใชร วมกนั ระหวา งเคร่ืองคอมพวิ เตอรและโปรแกรม
เครื่องมือทางภูมิศาสตรที่มีความสําคัญมากในปจจุบันคือ ระบบสารสนเทศ
ภูมศิ าสตร (GIS) ซงึ่ แปลงสารสนเทศท่ีเก่ียวกับพื้นท่ี และขอมลู ตารางหรอื คาํ อธิบายที่ให
เปนขอมูลเชิงตัวเลขทําใหการจัดเก็บเรียกดูขอมูล การปรับปรุงแกไขและการวิเคราะหเปน
ไปอยา งรวดเรว็ และถกู ตอ งและแสดงผลในรปู แบบแผนท่ี กราฟ หรอื ตารางไดอ ยา งถกู ตอ ง
อีกดว ย สวนระบบ กาํ หนดตําแหนงบนพ้นื ผิวโลก (GIS) ใชก ําหนดจุดพิกดั ตําแหนงของ
วตั ถตุ างๆ บนผิวโลก โดยอาศัยสญั ญาณจากดาวเทยี มหลายดวงทโี่ คจรอยรู อบโลก



ภมู ศิ าสตรก ายภาพ54 หนังสอื เรียนสาระการพฒั นาสงั คม

กจิ กรรมท่ี 1.3 วิธีใชเ คร่อื งมือทางภมู ิศาสตร
1. แผนที่หมายถงึ

.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

1บทท่ี .....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
2. จงบอกประโยชนของการใชแผนท่มี า 5 ขอ
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
3. ใหบ อกวิธกี ารใชเข็มทิศคูก ับการใชแ ผนทพ่ี อสังเขป
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

รายวิชาสังคมศกึ ษา (สค31001) <<ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนปลาย>> 55

เร่อื งที่ 4 ปญ หาการทาํ ลายทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสิง่ แวดลอม
ผลการจัดลําดับความสาํ คญั ของปญหาทรัพยากร
ธรรมชาติและส่งิ แวดลอม

ปญ หาทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ ม นน้ั ไดม กี ารสาํ รวจทศั นคตขิ องประชาชน
พบวา ปญ หาสาํ คญั 5 ลําดับแรก มีดงั นี้ ลําดบั ท่ี 1 การสญู เสยี ทรัพยากรปา ไม ลําดบั ที่ 2
อุทกภยั และภัยแลง ลําดบั ท่ี 3 ความเสื่อมโทรมของทรพั ยากรดินและการใชท ่ีดิน ลําดับที่ 4
มลพิษจากขยะ และลําดบั ท่ี 5 มลพิษทางอากาศ ดังตารางแสดง ผลการจดั ลาํ ดับความ
สําคญั ดังตอ ไปนี้

ผลการ ทรพั ยากรธรรมชาติ ลาํ ดบั ความสาํ คญั 1บทที่
จดั ลาํ ดบั และสง่ิ แวดลอ ม (จาํ แนกตามวธิ กี ารจดั ลาํ ดบั )
(ลาํ ดบั ท)่ี ูภ ิมศาสต รกายภาพ
จดั ลาํ ดบั ดว ย จดั ลาํ ดบั ดว ย
มลู คา ความเสยี หาย ทศั นคตปิ ระชาชน

1 ทรพั ยากรปา ไม 1 2
2 ทรพั ยากรนาํ้ 3 1
3 ทรพั ยากรดนิ และการใชท ด่ี นิ 2 6
4 มลพษิ จากขยะ 7 4
5 มลพษิ ทางอากาศ 5 7
6 มลพษิ ทางนาํ้ 8 5
7 ทรพั ยากรพลงั งาน 11 3
8 ทรพั ยากรทะเลและชายฝง 4 10
9 มลพษิ จากสารอนั ตราย 9 8
10 มลพษิ จากของเสยี อนั ตราย 6 12
10 9
จากชมุ ชน
11 ทรพั ยากรและแร

ทม่ี า : สถาบนั วจิ ัยเพือ่ การพฒั นาประเทศไทย 2549

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ56 หนงั สอื เรียนสาระการพฒั นาสงั คม

ความสาํ คญั ของสง่ิ แวดลอ มคอื เออ้ื ประโยชนใ หส ง่ิ มชี วี ติ ทง้ั พชื และสตั วอ ยรู วมกนั
อยางมีความสุข มีการพ่ึงพากันอยางสมดุล มนุษยดํารงชีพอยูไดดวยอาศัยปจจัยพ้ืนฐาน
จากสงิ่ แวดลอ ม ซง่ึ ประกอบดว ยอาหาร อากาศ นาํ้ ทอี่ ยอู าศยั และยารกั ษาโรค สง่ิ แวดลอ ม
เปนองคประกอบที่สําคัญของส่ิงมีชีวิตทุกชนิด แต “ทําไมสิ่งแวดลอมจึงถูกทําลาย” และ
เกดิ ปญ หามากมายทว่ั ทกุ มมุ โลก เมอ่ื ทาํ การศกึ ษาพบวา “มนษุ ย” เปน ผทู าํ ลายสงิ่ แวดลอ ม
มากที่สุด สาเหตทุ ม่ี นษุ ยท าํ ลายสิ่งแวดลอมเกดิ จากความเห็นแกตัวของมนุษยเ อง โดยมงุ
เพ่ือดานวัตถแุ ละเงนิ มาตอบสนองความตอ งการของตนเอง

เมอ่ื สง่ิ แวดลอมถูกทาํ ลายมากขึน้ ผลกระทบกย็ อนกับมาทาํ ลายตวั มนษุ ยเ อง เชน
เกดิ การเปลยี่ นแปลงบรรยากาศของโลก เกดิ สภาวะเรอื นกระจก ภาวะโลกรอ นตลอดจนเกดิ
ภัยธรรมชาตติ า งๆ เชน นา้ํ ทว ม แผนดินถลม ควันพิษ น้าํ เนาเสยี ขยะมลู ฝอย และ

1บทที่ ส่ิงปฏิกลู ซ่งึ สิ่งเหลา นี้มีผลโดยตรงและทางออม และไมส ามารถหลีกเล่ยี งได
ผลกระทบจากการใชแ ผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คมแหง ชาตฉิ บบั ที่ 4 ของไทยเกดิ
จากการโดยนาํ นโยบายการปลกู พชื เชงิ เดย่ี วเขา มาใชเ พอ่ื มงุ พฒั นาเศรษฐกจิ เปน หลกั ทาํ ให
ประชาชนตื่นตวั ในการทาํ ไรปลูกพืชเชงิ เด่ียว เชน มนั สาํ ปะหลัง ออ ย ปอ จงึ เกิดการทําลาย
ปาและทรพั ยากรธรรมชาตเิ พ่อื หาพน้ื ทใ่ี นการปลกู พชื เชงิ เดย่ี วตามนโยบายรัฐบาล มีการใช
ปยุ เคมี ใชย าปราบศตั รพู ชื เกดิ โรงงานอตุ สาหกรรมจาํ นวนมาก แตภ าครฐั ยงั ขาดการควบคมุ
อยางเปนระบบและชดั เจน จึงทาํ ใหเ กดิ ผลกระทบมาจนถงึ ปจ จบุ นั เชน ปา ไมถ กู ทําลาย ดิน
เส่อื มคณุ ภาพ น้ําเนา เสีย เกดิ สารเคมสี ะสมในแหลง นํา้ และดนิ เกิดมลพษิ ซง่ึ สิ่งเหลา น้เี กดิ
ผลกระทบโดยตรงและโดยออ ม ตอ สขุ ภาพและการดาํ รงชวี ติ ของประชาชน ทาํ ใหเ กดิ ความ
เสยี หายตอประเทศโดยรวม
จากการศึกษาของนักวิชาการ พบวา การแกไขปญหาส่ิงแวดลอมตองแกท่ีตัว
“มนุษย” น่นั คอื จะตองใหค วามรู ความเขาใจธรรมชาติ เจตคติ มคี ุณธรรมจรยิ ธรรม และ
สรา งจิตสาํ นึกใหเกิดความตระหนักตอ ส่ิงแวดลอ ม ตอประชาชน โดยเรียนรจู ากแหลง เรยี น
รูใหมๆ สรางความตระหนักในปญหาที่เกิดข้ึน และสรางการมีสวนรวมในการปองกันและ
แกไขปญหาทเ่ี กิดขนึ้ ปญ หาส่งิ แวดลอ มสาํ คญั ๆ ดัวตอ ไปนี้ คอื
1. ปาไม
“ปาไม” เปนศูนยรวมของสรรพชีวิต เปนท่ีกอกําเนิดสายน้ํา ชีวิตพืชและสัตวท่ี
หลากหลายอีกทั้งเปนท่ีพึ่งพิงและใหประโยชนแกมนุษยมาแตโบราณกาล เพราะปาไมชวย
รกั ษาสมดลุ ของธรรมชาติ และสง่ิ แวดลอ ม ควบคมุ สภาพดนิ ฟา อากาศ กาํ บงั ลมพายุ ปอ งกนั
บรรเทาอทุ กภัย ปอ งกนั การพังทลายของหนา ดิน เปน เสมือนเขอื่ นธรรมชาติที่ปอ งกนั การ
ตื้นเขินของแมนา้ํ ลําคลอง เปนแหลงดดู ซับกา ซคารบอนไดออกไซด และเปนโรงงานผลิต
ออกซเิ จนขนาดใหญ เปน คลงั อาหารและยาสมุนไพร และปา ไมย งั เปน แหลงศกึ ษาวจิ ยั และ
เปนสถานที่พักผอนหยอนใจของมนุษย นอกจากนี้ในผืนปายังมีสัตวปานานาชนิด ซึ่งมี
ประโยชนต อ มนษุ ยแ ละสง่ิ มชี วี ติ อน่ื ๆ ในหลายลกั ษณะ ไดแ ก การรกั ษาสมดลุ ของระบบนเิ วศ

รายวิชาสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดบั มัธยมศึกษาตอนปลาย>> 57

เชน การควบคุมปริมาณสัตว 1บทที่
ปาใหอยูในภาวะสมดุล การ
ชวยแพรพ ันธุพชื การควบคมุ ูภ ิมศาสต รกายภาพ
แมลงศตั รพู ชื เปน ปยุ ใหก บั ดนิ
ในปา เปนตน การเปนแหลง
พันธุกรรมที่หลากหลาย การ
เปนอาหารของมนุษยและสัตว
อ่ืน และการสรางรายไดใหแก
มนษุ ย เชน การคา จากชน้ิ สว น
ตา งๆ ของสตั วป า การจาํ หนา ย
สัตวปา และการเปดใหบริการ
ชมสวนสตั ว เปน ตน ดงั นนั้ จงึ
นบั วา ปา ไมใ หค ณุ ประโยชนท งั้
ทางตรงและทางออมแกมวลมนุษยเปน อยา งมากมาย หากปาไมเ ส่ือมโทรม ชวี ติ ความเปน
อยูข องมนษุ ยแ ละสัตวอ ยางหลีกเลีย่ งไมไ ด

ประเภทของปาไมในประเทศไทย
ประเภทของปา ไมจ ะแตกตา งกนั ไปขน้ึ อยกู บั การกระจายของฝน ระยะเวลาทฝี่ นตก
รวมทั้งปริมาณนํ้าฝนทําใหปาแตละแหงมีความชุมชื้นตางกัน สามารถจําแนกไดเปน
2 ประเภทใหญๆ คอื
1. ปา ประเภททไี่ มผ ลดั ใบ (Evergreen)
2. ปา ประเภทท่ผี ลดั ใบ (Deciduous)
ปาประเภททไี่ มผลดั ใบ (Evergreen)
ปาประเภทนี้มองดูเขียวชอุมตลอดป เน่ืองจากตนไมแทบทั้งหมดท่ีขึ้นอยูเปน
ประเภททไี่ มผลดั ใบ ปาชนิดสําคญั ซงึ่ จดั อยใู นประเภท น้ี ไดแ ก
1. ปา ดงดิบ (Tropical Evergreen Forest or Rain Forest)
ปา ดงดิบท่ีมีอยูทว่ั ในทุกภาคของประเทศ แตทมี่ ีมากทส่ี ุด ไดแก ภาคใตแ ละ
ภาคตะวันออก ในบริเวณนม้ี ฝี นตกมากและมคี วามชนื้ มากในทอ งทภ่ี าคอืน่ ปา ดงดิบ
มกั กระจายอยบู รเิ วณทมี่ คี วามชมุ ชนื้ มากๆ เชน ตามหบุ เขา รมิ แมน าํ้ ลาํ ธาร หว ย แหลง
นํา้ และบนภูเขา ซึง่ สามารถแยกออกเปน ปาดงดิบชนิดตางๆ ดังน้ี

1.1 ปา ดบิ ชนื้ เปน ปา รกทบึ มองดเู ขยี วชอมุ ตลอดปม พี นั ธไุ มห ลายรอ ยชนดิ ขนึ้
เบยี ดเสียดกันอยมู กั จะพบกระจดั กระจายตัง้ แตค วามสูง 600 เมตร จากระดับน้าํ ทะเล ไม
ท่ีสาํ คัญก็คอื ไมตระกูลยางตา งๆ เชน ยางนา ยางเสยี น สว นไมช้ันรอง คือ พวกไมก อ
เชน กอน้ํา กอเดือย

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ58 หนังสอื เรยี นสาระการพฒั นาสังคม
1.2 ปา ดบิ แลง เปน ปา ทอี่ ยใู นพนื้ ทคี่ อ นขา งราบมคี วามชมุ ชนื้ นอ ย เชน ในแถบ

ภาคเหนอื และภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื มกั อยสู งู จากระดบั นาํ้ ทะเลประมาณ 300-600 เมตร
ไมท ่สี ําคัญ ไดแ ก มะคาโมง ยางนา พะยอม ตะเคียนแดง กระเบากลกั และตาเสือ

1.3 ปาดิบเขา ปาชนิดนี้เกิดข้ึนในพ้ืนท่ีสูงๆ หรือบนภูเขาตั้ง 1,000-1,200
เมตร ขนึ้ ไปจากระดบั นํา้ ทะเล ไมสว นมากเปนพวก Gymnosperm ไดแ ก พวกไมขนุ และ
สนสามพนั ป นอกจากนยี้ งั มไี มต ระกลู กอขนึ้ อยู พวกไมช น้ั ทสี่ องรองลงมา ไดแ ก สะเดาชา ง
และขมิ้นชนั

2. ปา สนเขา (Pine-Forest)
ปาสนเขามักปรากฏอยูตามภเู ขาสงู สวนใหญเ ปนพ้ืนทซ่ี งึ่ มีความสูงประมาณ 200-
1,800 เมตร ขึน้ ไปจากระดบั นา้ํ ทะเลในภาคเหนอื ภาคกลาง และภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือ

1บทท่ี บางทอี าจปรากฏในพน้ื ทส่ี งู 200-300 เมตร จากระดบั นาํ้ ทะเลในภาคตะวนั ออกเฉยี งใต ปา
สนเขามีลกั ษณะเปน ปาโปรง ชนิดพันธุไมท่ีสาํ คญั ของปา ชนดิ น้คี อื สนสองใบ และสนสาม
ใบ สว นไมช นดิ อน่ื ทขี่ นึ้ อยดู ว ยไดแ กพ นั ธไุ มป า ดบิ เขา เชน กอชนดิ ตา งๆ หรอื พนั ธไุ มป า แดง
บางชนดิ คอื เต็ง รัง เหยี ง พลวง เปนตน

ภาพปาสน

3. ปาชายเลน (Mangrove Forest)
บางทเี รยี กวา “ปา เลนนาํ้ เคม็ ” หรอื ปา เลน มตี น ไมข น้ึ หนาแนน แตล ะชนดิ มรี ากคาํ้ ยนั
และรากหายใจ ปา ชนดิ นปี้ รากฏอยตู ามทดี่ นิ และรมิ ทะเลหรอื บรเิ วณปากนา้ํ แมน าํ้ ใหญๆ ซงึ่
มีน้ําเค็มทวมถึงในพื้นที่ภาคใตมีอยูตามชายฝงทะเลทั้งสองดาน ตามชายทะเลภาคตะวัน
ออกมอี ยทู กุ จังหวัดแตท่มี ากทส่ี ุดคอื บรเิ วณปากน้ําเวฬุ อําเภอขลงุ จงั หวัดจันทบรุ ี
พนั ธไุ มท ่ีขน้ึ อยตู ามปาชายเลน สวนมากเปนพนั ธไุ มขนาดเลก็ ใชป ระโยชนส ําหรับ
การเผา ถาน และทาํ ฟนไมชนดิ ทสี่ าํ คญั คอื โกงกาง ถ่วั ขาว ถว่ั ขาํ โปรง ตะบูน แสมทะเล

รายวิชาสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดับมธั ยมศกึ ษาตอนปลาย>> 59
ลาํ พูนและลาํ แพน ฯลฯ สวนไมพ ื้นลา งมกั เปน พวก ปรงทะเล เหงอื กปลาหมอ และปอทะเล
เปน ตน

ภาพปา ชายเลน 1บทท่ี

4. ปาพรุหรือปา บงึ นํา้ จดื (Swamp Forest) ูภ ิมศาสต รกายภาพ
ปาชนดิ น้ีมักปรากฏในบรเิ วณที่มนี ้าํ จืดทว มมากๆ ดินระบายนํา้ ไมด ี ปาพรใุ นภาค
กลาง มีลกั ษณะโปรงและมีตนไมข น้ึ อยหู า งๆ เชน สนุน จกิ โมกบา น หวายน้ํา หวาย
โปรง ระกาํ ออ และแขม ในภาคใตปา พรมุ ขี ึ้นอยตู ามบริเวณทม่ี ีน้ําขงั ตลอดป ดนิ ปา พรุ ท่ี
มีเน้ือท่มี ากทีส่ ดุ อยใู นบรเิ วณจงั หวดั นราธิวาส ดนิ ปาพรเุ ปน ซากพืชผุสลายทบั ถมกัน เปน
เวลานาน ปา พรแุ บงออกได 2 ลกั ษณะ คอื ตามบริเวณซ่งึ เปน พรนุ ํ้ากรอยใกลช ายทะเลตน
เสม็ดจะขึ้นอยูหนาแนนพื้นที่มีตนกกชนิดตางๆ เรียก “ปาพรุเสม็ด หรือ ปาเสม็ด” อีก
ลักษณะเปนปาทีม่ พี นั ธุไมต างๆ มากชนดิ ขึ้นปะปนกนั
ชนิดพนั ธไุ มทีส่ าํ คญั ของปา พรุ ไดแ ก อินทนิลนาํ้ หวา จิก โสกน้าํ กระทมุ นํา้
กันเกรา โงงงนั ไมพ น้ื ลา งประกอบดวย หวาย ตะคา ทอง หมากแดง และหมากชนิด
อ่นื ๆ
5. ปาชายหาด (Beach Forest)
เปน ปา โปรง ไมผ ลดั ใบขนึ้ อยตู ามบรเิ วณหาดชายทะเล นา้ํ ไมท ว มตามฝง ดนิ และชาย
เขารมิ ทะเล ตน ไมสําคัญที่ขน้ึ อยูตามหาดชายทะเล ตองเปนพืชทนเค็ม และมักมีลกั ษณะ
ไมเปนพุมลักษณะตนคองอ ใบหนาแข็ง ไดแก สนทะเล หูกวาง โพธิ์ทะเล กระทิง
ตนี เปด ทะเล หยนี าํ้ มกั มตี น เตยและหญา ตา งๆ ขน้ึ อยเู ปน ไมพ น้ื ลา ง ตามฝง ดนิ และชายเขา
มักพบ มะคาแต กระบองเพชร เสมา และไมหนามชนิดตา งๆ เชน ซงิ ซี่ หนามหัน กําจาย
มะดันขอ เปน ตน

60 หนงั สอื เรียนสาระการพัฒนาสงั คม

ปา ประเภททีผ่ ลดั ใบ

ตนไมท ่ีขึ้นอยูใ นปา ประเภทนเี้ ปนจําพวกผลัดใบแทบทงั้ สนิ้ ในฤดฝู นปา ประเภทนี้
จะมองดเู ขยี วชอมุ พอถงึ ฤดแู ลง ตน ไม สว นใหญจ ะพากนั ผลดั ใบทาํ ใหป า มองดโู ปรง ขน้ึ และ
มักจะเกิดไฟปา เผาไหมใ บไมและตนไมเล็กๆ ปาสําคญั ซงึ่ อยูในประเภทน้ี ไดแ ก

1. ปา เบญจพรรณ

ปาผลัดใบผสมหรือปาเบญจพรรณมีลักษณะเปนปาโปรงและยังมีไมไผชนิดตางๆ
ข้ืนอยูกระจัดกระจายท่ัวไปพ้ืนที่ดินมักเปนดินรวนปนทราย ปาเบญจพรรณ ในภาคเหนือ
มักจะมีไมสักข้ึนปะปนอยูท่ัวไปครอบคลุมลงมาถึงจังหวัดกาญจนบุรี ในภาคกลางในภาค
ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื และภาคตะวนั ออก มปี า เบญจพรรณนอ ยมากและกระจดั กระจาย พนั ธุ
ไมช นิดสําคัญ ไดแ ก สกั ประดูแดง มะคาโมง ตะแบก เสลา ออ ยชาง ลาน ยมหอม
1บทที่ ยมหนิ มะเกลอื เกด็ ดาํ เกด็ แดง ฯลฯ นอกจากนม้ี ไี มไ ผท ่ีสําคญั เชน ไผป า ไผบ ง
ไผซาง ไผรวก ไผไร เปนตน
ภมู ศิ าสตรก ายภาพ
2. ปาเต็งรัง หรอื ทเี่ รียกกันวา ปาแดง

ปา แพะ ปาโคก ลกั ษณะทว่ั ไปเปน ปา โปรง ตามพื้นปามกั จะพบตนปรง และหญา
เพ็ก พนื้ ท่แี หงแลงดนิ รวนปนทราย หรอื กรวด ลูกรัง พบอยูทว่ั ไปในที่ราบและท่ีภเู ขา ใน
ภาคเหนอื สว นมากขน้ึ อยบู นเขาทม่ี ดี นิ ตน้ื และแหง แลง มาก ในภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื มี
ปา แดงหรอื ปา เตง็ รงั นม้ี ากทส่ี ดุ ตามเนนิ เขาหรอื ทร่ี าบดนิ ทราย ชนดิ ของพนั ธไุ มท ส่ี าํ คญั ใน
ปา แดง หรอื ปา เตง็ รงั ไดแ ก เตง็ รงั เหยี ง พลวง กราด พะยอม ตว้ิ แตว มะคา แต
ประดู แดง สมอไทย ตะแบก เลอื ดแสลงใจ รกฟา ฯลฯ สวนไมพืน้ ลา งทพ่ี บมาก ไดแก
มะพราวเตา ปมุ แปง หญาเพ็ก ปรงและหญาชนิดอื่นๆ

3. ปาหญา (Savannas Forest)

ปาหญาที่อยูทุกภาคเกิดจากปาท่ีถูกแผวถางทําลายบริเวณพื้นดินท่ีขาดความ
สมบรู ณ และถกู ทอดทงิ้ หญา ชนดิ ตา ง ๆ จงึ เกดิ ขนึ้ ทดแทนและพอถงึ หนา แลง กเ็ กดิ ไฟไหม
ทาํ ใหตน ไมบ ริเวณขา งเคยี งลม ตาย พืน้ ทีป่ า หญาจึงขยายมากขึ้นทุกป พืชท่ีพบมากทีส่ ดุ ใน
ปา หญา คอื หญา คา หญา ขนตาชา ง หญา โขมง หญา เพก็ และปมุ แปง บรเิ วณทพ่ี อจะมคี วามชน้ื
อยูบ า ง และการระบายนาํ้ ไดดกี ม็ กั จะพบพงและแขมข้นึ อยู และอาจพบตน ไมทนไฟขึ้นอยู
เชน ตับเตา รกฟา ตานเหลอื ตว้ิ และแตว

ประโยชนของทรพั ยากรปา ไม
ปา ไมน อกจากเปน ทรี่ วมของพนั ธพุ ชื และพนั ธสุ ตั วจ าํ นวนมาก ปา ไมย งั มปี ระโยชน
มากมายตอการดาํ รงชีวิตของมนุษยท ั้งทางตรงและทางออม ดังน้ี
ประโยชนทางตรง ไดแ ก ปจ จยั 4 ประการ
1. จากการนําไมมาสรางอาคารบานเรือนและผลิตภัณฑตางๆ เชน เฟอรนิเจอร
กระดาษ ไมข ดี ไฟ ฟน เปน ตน

รายวชิ าสงั คมศึกษา (สค31001) <<ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนปลาย>> 61

2. ใชเ ปนอาหารจากสวนตา งๆ ของพืชทะเล 1บทท่ี
3. ใชเ สน ใย ทไ่ี ดจ ากเปลอื กไมแ ละเถาวลั ยม าถกั ทอ เปน เครอ่ื งนงุ หม เชอื กและอน่ื ๆ
4. ใชท ํายารกั ษาโรคตางๆ ูภ ิมศาสต รกายภาพ
ประโยชนท างออ ม
1. ปา ไมเ ปน เปน แหลง กาํ เนดิ ตน นาํ้ ลาํ ธารเพราะตน ไมจ าํ นวนมากในปา จะทาํ ใหน า้ํ
ฝนทต่ี กลงมาคอ ย ๆ ซมึ ซบั ลงในดนิ กลายเปน นา้ํ ใตด นิ ทซี่ ง่ึ จะไหลซมึ มาหลอ เลยี้ งใหแ มน าํ้
ลําธารมนี ํ้าไหลอยูตลอดป
2. ปา ไมท าํ ใหเ กดิ ความชมุ ชน้ื และควบคมุ สภาวะอากาศ ไอนา้ํ ซง่ึ เกดิ จากการหายใจ
ของพชื ซง่ึ เกดิ ขน้ึ อยมู ากมายในปา ทาํ ใหอ ากาศเหนอื ปา มคี วามชน้ื สงู เมอื่ อณุ หภมู ลิ ดตา่ํ ลง
ไอนาํ้ เหลา นนั้ กจ็ ะกลน่ั ตวั กลายเปน เมฆแลว กลายเปน ฝนตกลงมา ทาํ ใหบ รเิ วณทม่ี พี นื้ ปา ไม
มคี วามชมุ ชื้นอยูเสมอ ฝนตกตอ งตามฤดูกาลและไมเกิดความแหง แลง
3. ปา ไมเ ปน แหลง พกั ผอ นและศกึ ษาความรู บรเิ วณปา ไมจ ะมภี มู ปิ ระเทศทส่ี วยงาม
จากธรรมชาติรวมทง้ั สตั วป าจึงเปน แหลงพักผอนไดศ ึกษาหาความรู
4. ปาไมชวยบรรเทาความรุนแรงของลมพายุ และปองกันอุทกภัย โดยชวยลด
ความเรว็ ของลมพายทุ ่ีพัดผานไดต ้ังแต 11 – 44% ตามลกั ษณะของปา ไมแตละชนดิ จึง
ชวยใหบานเมืองรอดพนจากวาตภัยไดซ่ึงเปนการปองกันและควบคุมน้ําตามแมน้ําไมใหสูง
ขึน้ มารวดเรว็ ลน ฝงกลายเปน อทุ กภยั
5. ปาไมชวยปองกันการกัดเซาะและพัดพาหนาดิน จากน้ําฝนและลมพายุโดยลด
แรงปะทะลงการหลุดเลื่อนของดินจึงเกิดข้ึนนอย และยังเปนการชวยใหแมนํ้าลําธารตางๆ
ไมตื้นเขินอีกดวย นอกจากนี้ปาไมจะเปนเสมือนเครื่องกีดขวางตามธรรมชาติ จึงนับวามี
ประโยชนในทางยุทธศาสตรดวยเชนกัน

สาเหตุสาํ คัญของวิกฤตการณป า ไมในประเทศไทย
1. การลักลอบตดั ไมทําลายปา ตัวการของปญหานีค้ ือ นายทุนพอคาไม เจาของ
โรงเลอ่ื ย เจาของโรงงานแปรรูปไม ผรู ับสมั ปทานทาํ ไมและชาวบา นทว่ั ไป ซึ่งการตดั ไมเ พ่ือ
เอาประโยชนจ ากเนอื้ ไมท งั้ วธิ ที ถ่ี กู และผดิ กฎหมาย ปรมิ าณปา ไมท ถ่ี กู ทาํ ลายนนี้ บั วนั จะเพมิ่
ขน้ึ เรอ่ื ยๆ ตามอตั ราเพม่ิ ของจํานวนประชากร ย่งิ มปี ระชากรเพิม่ ข้นึ เทา ใด ความตองการ
ในการใชไ มก เ็ พม่ิ มากขนึ้ เชน ใชไ มใ นการปลกู สรา งบา นเรอื น เครอื่ งมอื เครอื่ งใชใ นการเกษตร
กรรม เคร่ืองเรอื นและถา นในการหุงตม เปน ตน
2. การบุกรุกพ้ืนที่ปาไมเพื่อเขาครอบครองท่ีดิน เม่ือประชากรเพิ่มสูงข้ึน ความ
ตอ งการใชท ด่ี นิ เพอ่ื ปลกู สรา งทอี่ ยอู าศยั และทดี่ นิ ทาํ กนิ กอ็ ยสู งู ขน้ึ เปน ผลผลกั ดนั ใหร าษฎร
เขา ไปบกุ รกุ พื้นที่ปาไม แผว ถางปา หรอื เผาปาทาํ ไรเลอ่ื นลอย นอกจากนย้ี ังมนี ายทนุ ทด่ี ิน
ที่จา งวานใหร าษฎรเขา ไปทาํ ลายปา เพ่อื จับจองท่ีดนิ ไวข ายตอ ไป
3. การสง เสรมิ การปลกู พชื หรอื เลยี้ งสตั วเ ศรษฐกจิ เพอื่ การสง ออก เชน มนั สาํ ปะหลงั
ปอ เปนตน โดยไมสงเสริมการใชที่ดินอยางเต็มประสิทธิภาพท้ังๆ ท่ีพื้นท่ีปาบางแหงไม
เหมาะสมทีจ่ ะนาํ มาใชในการเกษตร

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ62 หนงั สอื เรียนสาระการพฒั นาสงั คม

4. การกําหนดแนวเขตพ้ืนทปี่ า กระทําไมช ดั เจนหรือไมก ระทําเลยในหลาย ๆ พืน้ ท่ี
ทําใหเกิดการพิพาทในเรื่องที่ดินทํากินของราษฎรและที่ดินปาไมอยูตลอดเวลา และเกิด
ปญหาในเรอ่ื งกรรมสิทธ์ิทด่ี ิน

5. การจัดสรางสาธารณูปโภคของรฐั เชน เข่ือน อา งเก็บน้าํ เสนทางคมนาคม การ
สรา งเขอื่ นขวางลาํ นาํ้ จะทาํ ใหพ นื้ ทเ่ี กบ็ นาํ้ หนา เขอ่ื นทอ่ี ดุ มสมบรู ณถ กู ตดั โคน มาใชป ระโยชน
สว นตน ไมข นาดเลก็ หรอื ทท่ี าํ การยา ยออกมาไมท นั จะถกู นาํ้ ทว มยนื ตน ตาย เชน การสรา ง
เขื่อนรัชประภาเพ่ือก้ันคลองพระแสงอนั เปนสาขาของแมน า้ํ พมุ ดวง แมน า้ํ ตาป ทําใหนาํ้
ทวมบริเวณปา ดงดบิ ซ่งึ มพี ันธไุ มหนาแนน และสัตวนานาชนดิ เปน บริเวณนับแสนไร ตอมา
จึงเกิดปญ หาน้ําเนา ไหลลงลาํ นํา้ พุมดวง

6. ไฟไหมปา มักจะเกิดขึ้นในชวงฤดูแลง ซึ่งอากาศแหงแลงและรอนจัด ทั้งโดย

1บทท่ี ธรรมชาตแิ ละจากการกระทาํ ของมนุษยท ีอ่ าจลักลอบเผาปาหรอื เผลอ จุดไฟทงิ้ ไว
7. การทาํ เหมอื งแร แหลง แรท พี่ บในบรเิ วณทม่ี ปี า ไมป กคลมุ อยู มคี วามจาํ เปน ทจี่ ะ
ตองเปดหนาดินกอนจึงทําใหปาไมท่ีข้ึนปกคลุมถูกทําลายลง เสนทางขนยายแรในบางครั้ง
ตองทําลายปาไมลงเปนจํานวนมากเพื่อสรางถนนหนทาง การระเบิดหนาดิน เพ่ือใหไดมา
ซึง่ แรธ าตุ สงผลถึงการทาํ ลายปา
การอนรุ ักษป าไม
ปา ไมถ กู ทาํ ลายไปจาํ นวนมาก จงึ ทาํ ใหเ กดิ ผลกระทบตอ สภาพภมู อิ ากาศไปทวั่ โลก
รวมทงั้ ความสมดลุ ในแงอ นื่ ดว ย ดงั นน้ั การฟน ฟสู ภาพปา ไมจ งึ ตอ งดาํ เนนิ การเรง ดว น ทง้ั
ภาครัฐภาคเอกชนและ ประชาชน ซง่ึ มแี นวทางในการกําหนดแนวนโยบายดา นการจดั การ
ปา ไม ดงั นี้
1. นโยบายดา นการกําหนดเขตการใชประโยชนท ดี่ นิ ปา ไม
2. นโยบายดา นการอนรุ กั ษท รพั ยากรปา ไมเ กยี่ วกบั งานปอ งกนั รกั ษาปา การอนรุ กั ษ
สงิ่ แวดลอม
3. นโยบายดา นการจัดการทด่ี ินทาํ กินใหแ กร าษฎรผูยากไรในทองถ่ิน
4. นโยบายดานการพัฒนาปาไม เชน การทาํ ไมแ ละการเก็บหาของปา การปลูก
และการบํารงุ ปา ไม การคนควา วิจัย และดานการอุตสาหกรรม
5. นโยบายการบรหิ ารทว่ั ไปจากนโนบายดงั กลา วขา งตน เปน แนวทางในการพฒั นา
และการจัดการทรัพยากรปาไมของชาติใหไดรับผลประโยชน ทั้งทางดานการอนุรักษและ
ดานเศรษฐกิจอยางผสมผสาน ท้ังน้ีเพื่อใหเกิดความสมดุลของธรรมชาติและมีทรัพยากร
ปา ไมไวอยางยงั่ ยืนตอ ไปในอนาคต

รายวิชาสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดบั มัธยมศกึ ษาตอนปลาย>> 63

สถานการณท รัพยากรปาไม 1บทท่ี

การใชป ระโยชนจ ากพน้ื ทป่ี า อยา งตอ เนอ่ื งในชว งสท่ี ศวรรษทผ่ี า นมาทาํ ใหป ระเทศไทย ูภ ิมศาสต รกายภาพ
สูญเสยี พืน้ ท่ีปา ไมแลวประมาณ 67 ลานไร หรือเฉลี่ยประมาณ 1.6 ลา นไรตอป กลา วคือ
ป พ. ศ. 2504 ประเทศไทยมพี ื้นทีป่ า อยถู งึ รอ ยละ 53.3 ของพื้นทป่ี ระเทศ หรอื ประมาณ
171 ลานไร และลดลงมาโดยตลอดจนในป พ.ศ. 2532 ประเทศไทยเหลอื พ้ืนที่ปา เพยี ง
รอ ยละ 27.95 ของพน้ื ทที่ ง้ั หมด หรอื ประมาณ 90 ลา นไร รฐั บาลในอดตี ไดพ ยายามจะรกั ษา
พน้ื ทป่ี า โดยประกาศยกเลกิ สมั ปทานการทาํ ไมใ นปา บกทง้ั หมด ในป พ.ศ. 2532 แตห ลงั จาก
ยกเลกิ สัมปทานปาไม สถานการณด ขี ้ึนในระยะแรกเทา น้ัน ตอมาการทาํ ลายก็ยงั คงเกิดขน้ึ
ไมแ ตกตา งจากสถานการณก อ นยกเลกิ สมั ปทานปา ไมเ ทา ใดนกั โดยพน้ื ทป่ี า ทถ่ี กู บกุ รกุ กอ น
การยกเลิกสัมปทาน (ป พ.ศ. 2525-2532) เฉลีย่ ตอ ปเ ทา กบั 1.2 ลา นไร และพนื้ ทีป่ าท่ี
ถกู บกุ รกุ หลงั การยกเลกิ สมั ปทาน (ป พ.ศ. 2532-2541) เฉลย่ี 1.1 ลา นไรต อ ป (ตารางท่ี 1)

ตารางท่ี 1 พน้ื ท่ปี า กอนและหลังการยกเลิกสัมปทานปา ไม

รายการ พน้ื ทป่ี า (ลา นไร) พน้ื ทถ่ี กู ทาํ ลายเฉลย่ี ตอ ป
(ลา นไร)
ป พ.ศ. 2504 171.0 -
ป พ.ศ. 2525 97.8 3.5
ป พ.ศ. 2532 (ประกาศยกเลกิ สมั ปทาน 89.6 1.2
ปา ไม)
ป พ.ศ. 2541 81.1 1.1

2. ภูเขา และแรธาตุ
ภเู ขา เปน แหลง ตน กาํ เนดิ ของแรธาตุ ปา และแหลง นํา้ ทีส่ ําคัญของประเทศไทย
ภาคเหนือเปนภาคท่ีอุดมดวยทรัพยากรแรธาตุภาคหนึ่งของประเทศไทย เพราะมี
ภูมิประเทศที่มีโครงสรางเปนภูเขา เนินเขาและแองแผนดิน ในยุคกลางเกา กลางใหม ที่
บรเิ วณตอนกลางทีผ่ านการผกุ รอ นและมีการเปลี่ยนแปลงของแผนดนิ โดยเฉพาะภูเขาทาง
ตะวนั ตกทเี่ ปนแนวของทวิ เขา อดุ มดว ยแรโลหะ แรอโลหะและแรเ ช้ือเพลิง
แรโลหะ ทสี่ ําคญั ทพ่ี บตามภูเขาหนิ แกรนติ ในภาคเหนอื ไดแก
1. แรด บี กุ แหลง แรด บี กุ ทพี่ บในภาคเหนอื อยใู นเขตภเู ขาของจงั หวดั ทอ่ี ยทู างเหนอื
และทางภาคตะวันตกของภาค คือ จังหวัดแมฮองสอน จังหวัดเชียงใหม จังหวัดลําปาง
จังหวดั เชียงราย แตม ีปริมาณการผลิตไมม ากเทา กับแหลง ดบี ุกสาํ คัญทางภาคใต

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ64 หนงั สอื เรียนสาระการพฒั นาสังคม

2. ทังสเตนหรอื วลุ แฟรม ทพ่ี บมากในภาคเหนือ คอื แหลง แรซไี รท เปน แรทสี่ ําคัญ
ทางเศรษฐกิจการคา และยุทธปจจัยสําคัญ มีการทําเหมืองท่ี อําเภอดอยหมอก อําเภอ
เวยี งปาเปา จังหวัดเชยี งราย และพบแถบภูเขาสงู ในเขต จังหวดั แมฮ อ งสอนมเี หมืองดาํ เนนิ
การผลิตถงึ 10 เหมอื ง ทส่ี ําคัญคือเหมืองท่ี อําเภอแมล านอย เหมอื งหว ยหลวง และเหมือง
แมส ะเรียง ทางดา นตะวนั ตกของลุม น้ํายม

3. ตะกว่ั และสงั กะสี แรต ะกวั่ และสงั กะสมี กั จะเกดิ รว มกนั แตท พ่ี บยงั มปี รมิ าณนอ ย
ไมเพียงพอ ท่ีจะนํามาใชในเชิงพาณิชยเหมือนท่ีพบในภาคตะวันตก ภาคเหนือมีแหลงแร
ตะกว่ั และสงั กะสใี นแถบจงั หวดั แมฮ อ งสอน จงั หวดั เชยี งใหม จงั หวดั ลาํ ปางและ จงั หวดั แพร

4. ทองแดง แหลงแรทองแดงมีอยูหลายในแหงประเทศ แตเปนแหลงแรท่ีมีมูลคา
ทางเศรษฐกจิ เพยี งไมก แี่ หง บรเิ วณทพ่ี บ ไดแ ก ในเขตจงั หวดั ทางภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื

1บทท่ี เชน จงั หวดั นครราชสมี า จงั หวดั เลย แตท ภี่ าคเหนอื พบในเขต จงั หวดั อตุ รดติ ถ จงั หวดั แพร
จงั หวดั นาน และ จังหวดั ลาํ ปาง
5. เหล็ก แหลงแรเหล็กในประเทศไทยมีหลายแหงเชนกัน ทั้งท่ีกําลังมีการผลิตท่ี
ผลิตหมดไปแลว แตแหลงที่นาสนใจที่อาจมีคาในอนาคต ไดแกที่ อําเภอตาคลี จังหวัด
นครสวรรค ทเ่ี ขาทบั ควาย จงั หวดั ลพบรุ ี แหลง ภยู าง อาํ เภอเชยี งคาน จงั หวดั เลย แหลง อมึ ครมึ
จงั หวัดกาญจนบุรี ในภาคเหนอื พบที่ อาํ เภอแมแจม จงั หวดั เชยี งใหม แหลงเดิม อาํ เภอ
เถิน จงั หวัดลาํ ปาง
6. แมงกานสี แหลง แมงกานสี ในภาคเหนอื มแี หลง ผลติ ทสี่ าํ คญั อยใู น จงั หวดั ลาํ พนู
จงั หวัดเชียงใหม จงั หวดั ลาํ ปาง จังหวดั แพร จังหวัดเชียงราย และ จงั หวดั นา น
7. นกิ เกลิ และโครเมยี ม พบที่ บา นหว ยยาง อาํ เภอทา ปลา จงั หวดั อตุ รดติ ถ นอกจาก
น้ยี งั มีแรโ ครไมตท ่ใี หโ ลหะโครเมียม ซึง่ เปน แรผสมเหล็ก
แรอ โลหะ ทส่ี ําคัญทพ่ี บในภาคเหนือ ไดแก
1. ฟลอู อไรต แหลง แรฟ ลอู อไรตท สี่ าํ คญั ของประเทศพบในภาคเหนอื และภาคตะวนั
ตก ไดแ ก ที่ อําเภอบา นโฮง อําเภอปา ซาง จงั หวดั ลําพูน อําเภอฝาง แมแ จม อาํ เภอฮอด
อาํ เภออมกอย จังหวดั เชียงใหม อําเภอแมสะเรยี ง จงั หวดั แมฮองสอน นอกจากนี้กม็ ที ่ภี าค
ตะวนั ตก และภาคใตของไทยอีกดวย
2. แบไรต แหลงแรแบไรตที่สาํ คญั นอกจากจะมีมากในภาคใตท่ีบรเิ วณเขาหลวง
จังหวัดนครศรธี รรมราชและใน จงั หวดั สรุ าษฏรธ านแี ลว ยังมแี หลง สําคัญในภาคเหนืออกี ท่ี
บรเิ วณภูไมตอง อาํ เภอดอยเตา อําเภอฮอด จังหวดั เชยี งใหม นอกจากน้ียังมีใน จังหวดั
แมฮ อ งสอน จงั หวัดลําพนู ลําปาง อุตรดิตถ เชยี งราย และแพร
3. ยปิ ซมั แหลง ยปิ ซัมทสี่ ําคญั มที ่ี จงั หวัดนครสวรรคแ ละพจิ ติ ร ในภาคเหนอื ไดแก
แหลงแมเมาะ อาํ เภอแมเมาะ จังหวดั ลําปาง แหลงแมก วั๊ ะ อําเภอเกาะคา จังหวัดลาํ ปาง
และแหลงสองหอ ง อําเภอนา้ํ ปาด จงั หวดั อุตรดิตถ
4. ฟอสเฟต มีแหลง เล็กๆ อยูท่ี ต.นาแกว อาํ เภอเกาะคา จงั หวดั ลําปาง

รายวิชาสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดับมัธยมศกึ ษาตอนปลาย>> 65

5. ดนิ ขาวหรอื เกาลนิ ไดม กี ารพบและผลติ ดนิ ขาวในหลายบรเิ วณทง้ั ภาคเหนอื ภาค 1บทที่
กลางและภาคใต ในภาคเหนอื มีแหลงดนิ ขาวท่ี อําเภอแจหม จงั หวดั ลําปาง นอกจากน้ยี ังมี
แรอโลหะอน่ื ๆ ทพ่ี บในภาคเหนืออกี เชน แรหินมา ท่ี จังหวัดเชียงใหม แมฮ อ งสอน แรใยหนิ ูภ ิมศาสต รกายภาพ
พบใน จงั หวดั อตุ รดติ ถ

แรเ ชอ้ื เพลงิ ทส่ี าํ คญั ทางเศรษฐกจิ คอื มกี ารนาํ มาใชเ ปน เชอื้ เพลงิ สาํ คญั ในโรงงาน
ไฟฟา เคร่ืองจักรกล โรงงานอุตสาหกรรมเคมีภัณฑและในกิจกรรมขนสงตาง ๆ เชน ใน
เครือ่ งบนิ รถยนต เรือยนต เปน ตน

1. หนิ นํา้ มัน พบท่ี บา นปาคา อาํ เภอล้ี จงั หวัดลําพูน แตย งั ไมไ ดน ํามาใชป ระโยชน
ในเชิงพาณิชย เน่อื งจากการแยกนา้ํ มันออกจากหนิ นาํ้ มนั ตองลงทนุ สงู

2. ปโ ตรเลี่ยม น้าํ มันดิบ กา ซธรรมชาตเิ หลว พบที่ อําเภอฝาง จังหวดั เชียงใหม
นํามาใชเปนนาํ้ มันหลอ ลนื่ น้ํามนั ดเี ซลหมุนเร็วปานกลางและน้ํามันเตา

3. ลกิ ไนต พบที่ อาํ เภอแมเ มาะ อําเภอแมทะ จงั หวดั ลาํ ปาง ใชเ ปน เชอื้ เพลิงใน
โรงงานบม ยาโรงไฟฟา

3. แหลงนํา้

ปญ หาเกย่ี วกับทรพั ยากรน้าํ
จากพฤตกิ รรมการบรโิ ภคทรพั ยากรธรรมชาตขิ องมนษุ ย ซงึ่ มผี ลกระทบตอ สภาวะ
แวดลอ มในโลก โดยเฉพาะปญ หาเกย่ี วกบั ทรพั ยากรนา้ํ ซง่ึ เปน ปจ จยั สาํ คญั ในการดาํ รงชวี ติ
ของมนุษย เพราะนํ้าไดใชในการบริโภคและผลิตเคร่ืองอุปโภคตางๆ ปจจุบันปญหา
ทรพั ยากรนาํ้ มดี งั น้ี
1. ปญหาทางดานปริมาณ

1) การขาดแคลนนา้ํ หรอื ภัยแลง สาเหตทุ ส่ี าํ คญั ไดแก
1.1 ปา ไมถกู ทาํ ลายมากโดยเฉพาะปา ตน น้ําลาํ ธาร
1.2 ลกั ษณะพ้ืนทไ่ี มเหมาะสม เชนไมมแี หลงนํา้ ดนิ ไมด ูดซับนาํ้
1.3 ขาดการวางแผนการใชแ ละอนุรกั ษน ้ําทเ่ี หมาะสม
1.4 ฝนตกนอ ยและฝนท้งิ ชว งเปน เวลานาน

2) การเกดิ นา้ํ ทว ม อาจเกิดจากสาเหตหุ นึ่งหรอื หลายสาเหตุรวมกนั ดังตอไปน้ี
2.1 ฝนตกหนกั ติดตอ กนั นานๆ
2.2 ปา ไมถกู ทําลายมาก ทําใหไ มม สี ่ิงใดจะชวยดดู ซับน้ําไว
2.3 ภูมิประเทศเปน ทีล่ มุ และการระบายนา้ํ ไมด ี
2.4 นา้ํ ทะเลหนุนสงู กวา ปกติ ทาํ ใหน า้ํ จากแผน ดินระบายลงสทู ะเลไมได
2.5 แหลง เก็บกักน้ําต้นื เขนิ หรอื ไดร ับความเสียหาย จงึ เก็บนํ้าไดนอ ยลง

2. ปญหาดา นคุณภาพของนํา้ ไมเหมาะสม สาเหตุทพ่ี บบอยไดแ ก
1) การทง้ิ สงิ่ ของและการระบายนา้ํ ทง้ิ ลงสแู หลง นา้ํ ทาํ ใหแ หลง นาํ้ สกปรกและเนา

เหมน็ จนไมส ามารถใชป ระโยชนไ ด มกั เกดิ ตามชมุ ชนใหญๆ ทอี่ ยใู กลแ หลง นาํ้ หรอื ทอ งถน่ิ
ท่ีมีโรงงานอตุ สาหกรรม

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ66 หนังสือเรยี นสาระการพัฒนาสงั คม
2) ส่ิงท่ีปกคลุมผิวดินถูกชะลางและไหลลงสูแหลงนํ้ามากกวาปกติ มีทั้งสาร

อินทรีย สารอนนิ ทรีย และสารเคมีตางๆ ที่ใชใ นกจิ กรรมตา งๆ ซึ่งทําใหนาํ้ ขนุ ไดง า ย โดย
เฉพาะในฤดฝู น

3) มีแรธาตุเจือปนอยูมากจนไมเหมาะแกการใชประโยชน นํ้าท่ีมีแรธาตุปนอยู
เกินกวา 50 พีพเี อม็ น้ัน เมอื่ นาํ มาด่มื จะทําใหเกิดโรคนิ่วและโรคอ่นื ได

4) การใชส ารเคมที มี่ พี ษิ ตกคา ง เชน สารทใ่ี ชป อ งกนั หรอื กาํ จดั ศตั รพู ชื หรอื สตั ว
ซึง่ เม่ือถกู ฝนชะลา งลงสูแ หลงน้ําจะกอใหเ กิดอนั ตรายตอ สง่ิ มชี วี ติ

3. ปญหาการใชทรัพยากรนํ้าอยางไมเหมาะสม เชน ใชมากเกินความจําเปน โดย
เฉพาะเมื่อเกดิ ภาวะขาดแคลนนํ้า หรอื การสูบนาํ้ ใตดนิ ข้ึนมาใชมากจนดินทรุด เปน ตน ป
พ.ศ. 2541 ธนาคารโลกพยากรณวา นา้ํ ในโลกลดลง 1 ใน 3 ของปริมาณนา้ํ ท่เี คยมเี ม่ือ 25

1บทที่ ปก อน และในป ค. ศ. 2525 หรืออกี 25 ปขางหนา การใชนํ้าจะเพิ่มอกี ประมาณรอ ยละ 65
เน่ืองจากจํานวนประชากรโลกเพ่ิมข้ึน การใชน้ําอยางไมถูกตองและขาดการดูแลรักษา
ทรพั ยากรนา้ํ ซง่ึ จะเปน ผลใหป ระชากรโลกกวา 3,000 ลา นคน ใน 52 ประเทศประสบปญ หา
การขาดแคลนนํ้า
4. ปญหาความเปลี่ยนแปลงของฟา อากาศ เน่ืองจากปรากฏการณ เอล นิโน
(EI Nino ) และลา นินา (La Nina) โดยปรากฏการณทผ่ี ิดธรรมชาตจิ ะเกดิ ขึน้ ประมาณ
5 ปต อคร้งั คร้ังละ 8 -10 เดือน โดยกระแสนาํ้ อนุ ในมหาสมุทรแปซฟิ กตะวันตก บริเวณ
ตะวันออกเคลื่อนลงไปถึงชายฝงตะวันตกเฉียงเหนือของทวีปอเมริกาใต (ประเทศเปรู
เอกวาดอร และชลิ ตี อนเหนอื ) ทําใหผ ิวน้าํ ท่ีเคยเยน็ กลบั อนุ ข้ึนและท่เี คยอนุ กลบั เยน็ ลง
เม่ืออุณหภูมิของผิวน้ําเปล่ียนแปลงไปก็จะสงผลทําใหอุณหภูมิเหนือน้ําเปลี่ยนไป
ดวยเชนกัน เปนผลใหความรอนและความแหงแลงในบริเวณที่เคยมีฝนชุก และเกิดฝน
ตกหนักในบริเวณท่ีเคยแหงแลง ลมและพายุเปลี่ยนทิศทาง เนื่องจากการเปลี่ยนแปลงดัง
กลา วเกดิ เปน บรเิ วณกวา ง จงึ สง ผลกระทบตอ โลกอยา งกวา งขวาง สามารถทาํ ลายระบบนเิ วศ
ในซีกโลกใต รวมท้ังพ้ืนที่บางสวนเหนือเสนศูนยสูตรได สาหรายทะเลบางแหงตายเพราะ
อุณหภูมิสูง ปลาที่เคยอาศัยนํ้าอุนตองวายหนีไปหานํ้าเย็นทําใหมีปลาแปลกชนิดเพิ่มข้ึน
และหลงั การเกดิ ปรากฎการณ เอล นโิ น แลว กจ็ ะเกดิ ปรากฎการณล า นนิ า ซง่ึ มลี กั ษณะตรง
กนั ขา มตามมา โดยจะเกดิ เมอ่ื กระแสนาํ้ อนุ และคลนื่ ความรอ นในมหาสมทุ รแปซฟิ ก ตอนใต
เคลอื่ นยอ นไปทางตะวนั ตก ทาํ ใหบ รเิ วณมหาสมทุ รแปซฟิ ก ตะวนั ออกทอ่ี ณุ หภมู เิ รม่ิ เยน็ จะ
มกี ารรวมตัวของไอนํ้าปรมิ าณมาก ทําใหอ ากาศเย็นลง เกดิ พายุ และฝนตกหนกั โดยเฉพาะ
ในกลุมประเทศอาเซียน
เอล นิโน เคยกอ ตวั คร้งั ใหญในป พ.ศ. 2525 – 2526 ซ่งึ ผลทาํ ใหอ ณุ หภมู ิผิวนา้ํ
สูงกวาปกตถิ ึง 9 องศา ฟาเรนไฮต ทําลายชวี ติ มนษุ ยทว่ั โลกถึง 2,000 คน คาเสยี หาย
ประมาณ 481,000 ลา นบาท ปะการงั ในทะเลแครบิ เบยี นเสยี ความสมดลุ ไปรอ ยละ 50 – 97
แตในป พ.ศ. 2540 กลับกอตัวกวางกวาเดิม ซ่ึงคิดเปนพื้นท่ีไดกวางใหญกวาประเทศ

รายวิชาสงั คมศึกษา (สค31001) <<ระดบั มัธยมศกึ ษาตอนปลาย>> 67

สหรัฐอเมรกิ า โดยเขตนาํ้ อุน นอกชายฝง ประเทศเปรูขยายออกไปไกลกวา 6,000 ไมล หรือ 1บทท่ี
ประมาณ 1 ใน 4 ของเสนรอบโลก อณุ หภูมิผิวน้ําวดั ไดเทา กนั และมีความหนาของน้าํ ถึง 6
นว้ิ สง ผลใหเ กดิ ปรากฎการณธ รรมชาตทิ เี่ ลวรา ยทส่ี ดุ ในรอบ 15 0 ป โดยเรมิ่ แสดงผลตง้ั แต ูภ ิมศาสต รกายภาพ
เดอื นเมษายน 2541

นอกจากนป้ี รากฏการณเ รอื นกระจกและการลดลงของพน้ื ทป่ี า ยงั สง เสรมิ ความรนุ แรง
ของปญ หาอีกดว ย ดงั ตวั อยางตอ ไปน้ี

1) ประเทศไทย ประสบความรอนและแหงแลง รนุ แรงทั่วประเทศ ฝนตกนอ ยหรอื
ตกลาชา กวา ปกติ (ยกเวน ภาคใตท ่กี ลางเดือนสิงหาคมเกดิ ฝนตกหนักจนน้าํ ทวม) ปรมิ าณ
นํ้าในแมน้ํา อา งเก็บนา้ํ และเขอ่ื นลดนอ ยลงมาก รวมทง้ั บางจังหวดั มีอุณหภูมใิ นฤดรู อนสงู
มาก และเกิดติดตอกันหลายวัน เชน จังหวัดตากมอี ุณหภูมใิ นเดอื นเมษายน พ.ศ. 2541
สงู ถงึ 43.7 องศาเซลเซยี ส ซง่ึ นบั วา สงู ทสี่ ดุ ในรอบ 67 ป นอกจากนย้ี งั ทาํ ใหผ ลผลติ ทางการ
เกษตร โดยเฉพาะไมผ ลลดลง

2) ประเทศอนิ โดนีเซยี ประสบความแหงแลง ท้ังที่อยูในเขตมรสมุ และมปี า ฝน เมื่อ
ฝนไมต กจงึ ทาํ ใหไ ฟไหมป า ทเ่ี กดิ ขนึ้ ในเกาะสมุ าตรา และบอรเ นยี วเผาผลาญปา ไปประมาณ
14 ลา นไร พรอ มทงั้ กอ ปญ หามลพษิ ทางอากาศเปน บรเิ วณกวา ง มผี คู นปว ยไขน บั หมน่ื ทศั น
วิลัยไมด ีจนทาํ ใหเ คร่ืองบินสายการบนิ การดู าตกและมีผูเสียชีวติ 234 คน อกี ทง้ั ยังทาํ ให
ผลิตผลการเกษตรตกตาํ่ โดยเฉพาะเมล็ดกาแฟโรบัสตาที่สงออกมากเปน อนั ดบั หนงึ่ ไดร บั
ความเสยี หายมากเปนประวตั ิการณ

3) ประเทศปาปวนิวกนิ ี ไดร บั ผลกระทบรุนแรงทีส่ ุดในภูมิภาคเอเชยี แปซิฟก มคี น
ตายจากภัยแลง 80 คนและประสบปญหาแลงอีกประมาณ 1,000,000 คน

4) ประเทศออสเตรเลีย อากาศแหง แลงรนุ แรงจนตอ งฆา สัตวเ ลย้ี งเพราะขาดแคลน
นํา้ และอาหาร ซ่งึ คาดวา ผลผลิตการเกษตรจะเสยี หายประมาณ 432 ลานเหรียญ

5) ประเทศเกาหลเี หนือ ปญหาความแหง แลง รุนแรงและอดอยากรุนแรงมาก พชื ไร
เสยี หายมาก

6) ประเทศสหรฐั อเมรกิ า เกดิ พายเุ ฮอรร เิ คนทางดา นฝง ตะวนั ตกมากขน้ึ โดยเฉพาะ
ภาคใตข องรฐั แคลฟิ อรเ นยี ไดร บั ภยั พบิ ตั มิ ากทส่ี ดุ สว นทางฝง ตะวนั ออกซง่ึ มเี ฮอรร เิ คนคอ น
ขางมาก คล่นื ลมกับสงบกวาปกติ

7) ประเทศเปรแู ละซลิ ี เกดิ ฝนตกหนกั และจับปลาไดนอ ยลง (เคยเกิดฝนตกหนัก
และน้ําทวมในทะเลทรายอะตาคามา ประเทศซิลี อยา งไมเคยปรากฏมากอน ทงั้ ๆ ที่บริเวณ
นแี้ หง แลง มากจนประเทศสหรฐั อเมรกิ าขอใชเ ปน สถานทฝี่ ก นกั อวกาศ โดยสมมตวิ า เปน พนื้
ผิวดาวอังคาร)

8) ทวีปแอฟรกิ า แหงแลงรนุ แรง พชื ไรอ าจเสียหายประมาณคร่งึ หน่ึง

68 หนงั สือเรียนสาระการพฒั นาสงั คม

ปญหาเกีย่ วกับทรพั ยากรนํา้ ในประเทศไทย
1. การขาดแคลนน้าํ หรอื ภัยแลง
ในหนาแลง ประชากรไทยจะขาดแคลนนํ้าดื่มน้ําใชจํานวน 13,000 – 24,000
หมบู า น ประชากรประมาณ 6 -10 ลา นคน ซึ่งโดยสวนใหญอ ยูในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
ตอนลา ง การขาดแคลนนาํ้ ในระดบั วกิ ฤตจะเกดิ เปน ระยะๆ และรนุ แรงขน้ึ นาํ้ ในเขอ่ื นสาํ คญั
ตา งๆ โดยเฉพาะเขอื่ นภมู พิ ลมปี รมิ าณเหลอื นอ ยจนเกอื บจะมผี ลกระทบตอ การผลติ กระแส
ไฟฟา และการผลิตนํา้ ประปาสําหรบั ใชในหลายจงั หวดั การลดปรมิ าณของฝนและนาํ้ ท่ไี หล
ลงสูอางเก็บนาํ้ และการเกิดฝนมแี นวโนม ลดลงทกุ ภาค ประมาณรอ ยละ 0.42 ตอ ป เปนสงิ่
บอกเหตสุ าํ คัญทแี่ สดงใหเหน็ ถึงแนวโนมความรนุ แรงของภยั แลง

1บทท่ี ตารางแสดงการเปรียบเทียบปรมิ าณน้ําฝนตอปใ นแตละภาค
ภาค ปรมิ าณนาํ้ ฝน ตา งจากปรมิ าณเฉลย่ี
ภมู ศิ าสตรก ายภาพ (มลิ ลเิ มตร) (มลิ ลเิ มตร)

2503 – 2535 2536 2535 5336
2536

ทกุ ภาค (ทว่ั ประเทศ) 1,733 1,430 1,594 -303 -139

ภาคเหนอื 1,232 1,142 931 -301 -301

ภาคกลาง 1,226 1,115 1,075 -111 -151

ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื 1,405 1,241 1,176 -164 -229

ภาคตะวนั ออก 2,011 1,534 1,732 -477 -279

ภาคใตฝ ง ตะวนั ออก 1,768 1,457 1,789 -307 25

ภาคใตฝ ง ตะวนั ตก 2,760 2,088 2,863 -672 103

สําหรบั ปรมิ าณนา้ํ ที่ไหลลงสูอา งเก็บน้าํ ของเขอ่ื นและแมน้าํ สําคัญ เชน เขอ่ื นภูมพิ ล
เขอ่ื นสิรกิ ติ แิ์ ละแมน้ําเจาพระยา ตง้ั แตป พ.ศ. 2515 เปน ตนมา ก็มีปริมาณลดลงเชน กัน
เน่อื งจากตน น้าํ ลําธารถกู ทาํ ลายทําใหฝนและน้ํานอย และขณะเดยี วกันความตองการใชน ้ํา
กลบั มมี ากและเพม่ิ ขนึ้ เรื่อยๆ เชน การประปานครหลวงใชผลิตน้ําประปาประมาณ 1,300
ลานลูกบาศกเ มตรตอ ป การผลกั ดันน้าํ เคม็ บรเิ วณปากแมน ้ําเจา พระยา และแมน้ําทาจีนจะ
ตองใชน า้ํ จดื ประมาณ 2,500 ลา นลูกบาศกเมตรตอ ป การทาํ นาปใชประมาณ 4,000 ลาน
ลกู บาศกเ มตร และการทํานาปรังจะใชประมาณ 6,000 ลานลูกบาศกเ มตร โดยมีแนวโนม
ของการใชเพมิ่ มากข้ึนทุกป

รายวชิ าสังคมศกึ ษา (สค31001) <<ระดบั มัธยมศึกษาตอนปลาย>> 69

แนวโนม การลดปริมาณนํา้ ในเขอ่ื นทีส่ ําคัญและแมน ํ้าเจาพระยา

แหลง ทว่ี ดั ปรมิ าณ ชว งปท ว่ี ดั ปรมิ าณนาํ้ เฉลย่ี ตอ ป
1. ปริมาณน้ําไหลลงสอู า งเกบ็ น้ํา (ลา นลกู บาศกเ มตร)
พ.ศ. 2515 – 2534 ประมาณ 10,360
เขอ่ื นภมู ิพลและเขื่อนสริ ิกิต์ิ พ.ศ. 2525 – 2534 ประมาณ 8,760
2. ปริมาณนํา้ ในแมน ํ้าเจาพระยาท่ี พ.ศ. 2530 - 2534 ประมาณ 7,000
พ.ศ. 2515 – 2534 ประมาณ 22,200
ไหลผา นจงั หวัดนครสวรรค พ.ศ. 2525 – 2534 ประมาณ1 8,700
พ.ศ. 2530 - 2534 ประมาณ16,000

2. ปญ หาน้ําทวมหรอื อทุ กภยั 1บทที่
เกดิ จากฝนตกหนกั หรอื ตกตดิ ตอ กนั เปน เวลานานๆ เนอ่ื งจากการตดั ไมท าํ ลายปา
แหลงน้ําต้ืนเขินทําใหรองรับน้ําไดนอยลง การกอสรางท่ีทําใหน้ําไหลไดนอยลง เชน การ ูภ ิมศาสต รกายภาพ
กอ สรา งสะพาน นอกจากนี้น้ําทวมอาจเกิดจากน้ําทะเลหนุนสงู ข้ึน พ้นื ดินทรุดตัวเน่ืองจาก
การสูบนํ้าใตด ินไปใชมากเกนิ ไป พื้นท่เี ปน ท่ีต่ําและการระบายนาํ้ ไมดี และการสญู เสยี พืน้ ท่ี
นาํ้ ทว มขงั ตัวอยาง ไดแ ก การถมคลองเพ่ือกอ สรา งที่อยอู าศัย รวมทง้ั การบุกรุกพน้ื ท่ีชุม
น้ํา เชน กวา นพะเยา บึงบอระเพด็ ทะเลสาบสงขลา และหนองหาร จงั หวัดสกลนครเพือ่ ใช
ประโยชนอยางอ่ืน
3. เกิดมลพษิ ทางนํา้ และระบบนเิ วศถูกทาํ ลาย
โดยสวนใหญแลว น้ําจะเกิดการเนาเสียเพราะการเจือปนของอินทรียสาร สารพิษ
ตะกอน ส่ิงปฏกิ ูลและนํา้ มนั เช้ือเพลิงลงสูแหลง นา้ํ ซงึ่ มีผลใหพืชและสตั วน าํ้ เปนอนั ตราย
เชน การทป่ี ะการงั ตวั ออ นของสตั วน าํ้ และปลาทเ่ี ลย้ี งตามชายฝง บรเิ วณเกาะภเู กต็ ตายหรอื
เจรญิ เตบิ โตผดิ ปกติ เพราะถกู ตะกอนจากการทาํ เหมอื งแรท บั ถม ไปอดุ ตนั ชอ งเหงอื กทาํ ให
ไดรบั ออกซิเจนไมเ พียงพอ
4. แหลงนํา้ ตน้ื เขนิ
ดนิ และตะกอนดนิ ทถี่ กู ชะลา งลงสแู หลง นา้ํ นน้ั ทาํ ใหแ หลง นาํ้ ตน้ื เขนิ และเกดิ นา้ํ ทว ม
ไดง า ย ซึ่งเปนอุปสรรคตอการเดนิ เรือ และยังเปน ผลเสียตอ การดาํ รงชีวิตของสัตวนํา้ โดย
เฉพาะบริเวณอาวไทยตอนบน โดยในแตละปตะกอนดินถูกพัดพาไปทับถมกันมากถึง
ประมาณ 1.5 ลา นตนั การสบู นํา้ ใตด นิ ไปใชมากจนแผนดนิ ทรุดตวั
ชาวกรุงเทพมหานครและปริมณฑลท้ัง 6 จังหวัดใชนํ้าบาดาลจํานวนมาก เมื่อป
2538 พบวา ใชประมาณวันละ 1.5 ลานลูกบาศกเ มตร ภาคอตุ สาหกรรมและภาคธรุ กิจใช
ประมาณวันละ 1.2 ลา นลูกบาศกเ มตร ทําใหดนิ ทรดุ ตัวลงทีละนอย และทําใหเกดิ นาํ้ ทวม
ขงั ไดงายขนึ้

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ70 หนังสอื เรยี นสาระการพัฒนาสังคม
4. ทรัพยากรดิน
ปญ หาการใชทดี่ ินไมเ หมาะสม และไมคาํ นึงถงึ ผลกระทบตอสง่ิ แวดลอ ม ไดแ ก
1. การใชที่ดนิ เพ่อื การเกษตรกรรมอยางไมถกู หลกั วิชาการ
2. ขาดการบํารุงรกั ษาดิน
3. การปลอยใหผิวดนิ ปราศจากพืชปกคลุม ทําใหสญู เสยี ความชุมช้นื ในดิน
4. การเพาะปลูกท่ที ําใหด นิ เสยี
5. การใชป ยุ เคมแี ละยากาํ จดั ศตั รพู ชื เพอื่ เรง ผลติ ผล ทาํ ใหด นิ เสอื่ มคณุ ภาพและสาร

พษิ ตกคางอยใู นดิน
6. การบกุ รุกเขาไปใชประโยชนที่ดนิ ในเขตปา ไมบนพน้ื ทท่ี ่ีมีความลาดชนั สงู
7. รวมทงั้ ปญ หาการขยายตวั ของเมอื งทร่ี กุ ลา้ํ เขา ไปในพน้ื ทเ่ี กษตรกรรม และการนาํ

1บทที่ มาใชเ ปนทอี่ ยอู าศยั ท่ตี ้ังโรงงานอตุ สาหกรรม
8. หรอื การเกบ็ ทดี่ นิ ไวเ พอ่ื การเกง็ กาํ ไร โดยมไิ ดม กี ารนาํ มาใชป ระโยชนแ ตอ ยา งใด
นอกจากนี้
การเพิ่มข้ึนของประชากรประกอบกับความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจสูงขึ้น ทําให
ความตองการใชท่ีดินเพ่ือการขยายเมือง และอุตสาหกรรมเพ่ิมจํานวนตามไปดวยอยาง
รวดเร็ว โดยปราศจากการควบคุมการใชท่ีดินภายในเมืองใหเหมาะสม เปนสาเหตุใหเกิด
ปญหาส่ิงแวดลอมภายในเมือง หลายประการ เชน ปญหาการตั้งถิ่นฐาน ปญหา
แหลงเสื่อมโทรม ปญหาการจราจร ปญหาสาธารณสุข ปญหาขยะมูลฝอย และการบริการ
สาธารณูปโภคไมเ พียงพอ

นอกจากนั้นปญหาการพังทลายของดินและการสูญเสียหนาดินโดยธรรมชาติ เชน
การชะลาง การกัดเซาะของนํา้ และลม เปน ตน และที่สําคญั คือ ปญ หาจากการกระทําของ
มนษุ ย เชน การทําลายปา เผาปา การเพาะปลกู ผดิ วธิ ี เปนตน กอ ใหเกิดการสญู เสยี ความ
อุดมสมบรู ณข องดนิ ทําใหใ ชประโยชนจากที่ดินไดล ดนอ ยลง ความสามารถในการผลติ ทาง

รายวิชาสงั คมศึกษา (สค31001) <<ระดบั มัธยมศึกษาตอนปลาย>> 71

ดา นเกษตรลดนอ ยลงและยังทําใหเกิดการทับถมของตะกอนดินตามแมนํา้ ลําคลอง เขอ่ื น 1บทท่ี
อา งเก็บน้าํ เปน เหตใุ หแ หลง น้าํ ดังกลา วตน้ื เขนิ รวมท้งั การท่ตี ะกอนดนิ อาจจะทบั ถมอยใู น
แหลงท่ีอยูอาศัย และท่ีวางไขของสัตวนํ้า อีกท้ังยังเปนตัวกั้นแสงแดดท่ีจะสองลงสูพ้ืนนํ้า ูภ ิมศาสต รกายภาพ
สงิ่ เหลา นลี้ ว นกอ ใหเ กดิ ผลกระทบตอ สงิ่ มชี วี ติ ในนา้ํ นอกจากนปี้ ญ หาความเสอื่ มโทรมของ
ดนิ อันเนื่องมาจากสาเหตดุ งั้ เดมิ ตามธรรมชาติ คือ การที่มสี ารเปนพิษเกิดข้นึ มาพรอ มกับ
การเกิดดิน เชน มีโลหะหนัก มีสารประกอบท่ีเปนพิษ ซึ่งอาจทําใหดินเค็ม ดินดาง
ดินเปรี้ยวได โดยเฉพาะปญหาการแพรกระจายของดินเค็มในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
การดาํ เนินกจิ กรรมเพอ่ื ใชป ระโยชนจากท่ดี ินอยางไมเหมาะสม และขาดการจัดการทดี่ ี เชน
การสรา งอา งเกบ็ นา้ํ ในบรเิ วณทมี่ เี กลอื หนิ สะสมอยมู าก นา้ํ ในอา งจะซมึ ลงไปละลายเกลอื หนิ
ใตด นิ แลว ไหลกลับขน้ึ สผู ิวดินบริเวณรอบๆ การผลิตเกลือสนิ เธาวใ นเชิงพาณิชย โดยการ
สูบนํ้าเกลือใตดินขึ้นมาตมหรือตาก ทําใหปญหาดินเค็มแพรขยายออกไปกวางขวางย่ิงข้ึน
ยงั มสี าเหตทุ เ่ี กดิ จากสารพษิ และสง่ิ สกปรกจากภายนอกปะปนอยใู นดนิ เชน ขยะจากบา นเรอื น
ของเสียจากโรงงานอตุ สาหกรรม สารเคมตี กคางจากการใชปุย และยากาํ จัดศัตรูพชื เปนตน
ลว นแตสง ผลกระทบตอสงิ่ แวดลอม และกอใหเกดิ การสูญเสยี ทางเศรษฐกจิ

5. สตั วปา

สตั วปา
สาเหตุปญหาของทรัพยากรสัตวปา สาเหตุของการสูญพันธุหรือลดจํานวนลง
ของสตั วป า มดี งั นี้
1. การทําลายท่ีอยูอาศัย การขยายพ้ืนที่เพาะปลูก พื้นท่ีอยูอาศัยเพ่ือการดํารงชีพ
ของมนุษย ไดท ําลายทอี่ ยอู าศยั และทด่ี ํารงชพี ของสตั วป า ไปอยา งไมรูตวั
2. สภาพธรรมชาติ การลดลงหรือสูญพนั ธไุ ปตามธรรมชาติ ของสตั วปา เนื่องจาก
การปรับตัวของสัตวปาใหเขากับ การดํารงชีวิตในสภาพแวดลอมที่เปล่ียนแปลงอยูตลอด
เวลา สัตวปาชนิดทป่ี รับตวั ไดก จ็ ะมชี วี ิตรอด หากปรบั ตัวไมไดจ ะลมตายไป ทําใหม ีจาํ นวน
ลดลงและสูญพนั ธใุ นท่ีสดุ

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ72 หนังสอื เรียนสาระการพัฒนาสงั คม
3. การลาโดยตรง โดยสัตวปาดวยกันเอง สัตวปาจะไมลดลงหรือสูญพันธุอยาง

รวดเรว็ เชน เสือโครง เสอื ดาว หมาไน หมาจง้ิ จอกลา กวางและเกง ซงึ่ สัตวท ีถ่ กู ลา สองชนดิ
นี้ อาจจะตายลงไปบา งแตจ ะไมห มดไปเสยี ทเี ดยี ว เพราะในธรรมชาตแิ ลว จะเกดิ ความ สมดลุ
อยูเสมอระหวางผูลาและผูถูกลา แตถาถูกลาโดยมนุษยไมวาจะเปนการลาเพื่อเปนอาหาร
เพื่อการกีฬา หรอื เพ่ืออาชพี สัตวปา จะลดลงจํานวนมาก

4. เนอ่ื งจากสารพษิ เมอ่ื เกษตรกรใชส ารเคมีในการเพาะปลกู เชน ยาปราบศัตรูพืช
จะทาํ ใหเ กดิ สารพษิ ตกคา งในสงิ่ แวดลอ ม นอกจากนกี้ ารสาธารณสขุ บางครง้ั จาํ เปน ตอ งกาํ จดั
หนู และแมลงเชน กนั สารเคมที ใ่ี ชใ นกิจกรรมตางๆ เหลาน้ี มหี ลายชนดิ ท่มี ีพษิ ตกคาง ซ่ึง
สัตวปา จะไดรับพิษตามหวงโซอาหาร ทําใหสารพิษไปสะสมในสัตวปามาก หากสารพิษมี
จาํ นวนมากพออาจจะตายลงไดห รอื มผี ลตอ ลกู หลาน เชน รา งกายไมส มบรู ณ ไมส มประกอบ

1บทท่ี ประสิทธิภาพการใหกาํ เนิด หลานเหลนตอไปมีจาํ กัดขึ้น ในที่สดุ จะมปี รมิ าณลดลง และสญู
พันธไุ ป
5. การนาํ สตั วจ ากถน่ิ อนื่ เขา มา ตวั อยา งนยี้ งั ปรากฏไมเ ดน ชดั ในประเทศไทย แตใ น
บางประเทศจะพบปญ หานี้ เชน การนําพงั พอนเขา ไปเพื่อกําจดั หนู ตอมาเม่อื หนมู ีจํานวน
ลดลงพังพอนกลับทาํ ลายพชื ผลทปี่ ลูกไวแทน เปน ตน

รายวชิ าสังคมศกึ ษา (สค31001) <<ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนปลาย>> 73
6. มลพิษทางอากาศ

1บทท่ี

“มลพิษทางอากาศ” มลพิษทางอากาศเปนปญหาสําคัญปญหาหน่ึงท่ีเกิดขึ้นใน ูภ ิมศาสต รกายภาพ
เขตเมอื ง โดยเฉพาะกรงุ เทพมหานคร เน่อื งจากมลพษิ ทางอากาศกอ ใหเกิดผลกระทบดา น
สขุ ภาพอนามัย ไมวาจะเปนดานกล่ิน ความรําคาญ ตลอดจนผลกระทบตอ สขุ ภาพท่ีเก่ยี ว
กับระบบการหายใจ หวั ใจและปอด ดังนั้นการตดิ ตามเฝา ระวังปริมาณมลพิษในบรรยากาศ
จงึ เปน ภารกจิ หนง่ึ มม่ี คี วามสาํ คญั กรมควบคมุ มลพษิ เปน หนว ยงานทท่ี าํ การตรวจวดั คณุ ภาพ
อากาศมาอยางตอเน่ือง โดยทําการตรวจวัดมลพิษทางอากาศที่สําคัญ ไดแก ฝุนละออง
ขนาดเล็ก (ฝุนละอองขนาดไมเกนิ 10 ไมครอน : PไMนไ-ต1ร0เ)จกนาไดซอซอัลกเฟไซอรดไ ด(อNอOก2)ไซแดล (ะSกOา2ซ)
สารตะก่ัว (Pb) กาซคารบอนมอนอกไซด (CO)
โอโซน (O3)

สถานการณมลพิษทางอากาศ
ผลจากการตรวจวดั คุณภาพอากาศในชวงเกือบ 20 ปทผี่ านมาก พบวา คณุ ภาพ
ทางอากาศในประเทศไทยมคี ณุ ภาพดขี น้ึ โดยพจิ ารณาไดจ ากคา สงู สดุ ของความเขม ขน ของ
สารมลพษิ สวนใหญอ ยใู นเกณฑม าตรฐาน ยกเวนฝนุ ขนาดเลก็ และกาซโอโซน ทัง้ น้กี ารท่ี
คณุ ภาพอากาศของประเทศไทยมคี ณุ ภาพดขี น้ึ มสี าเหตมุ าจากการลดลงของปรมิ าณการใช
เชอื้ เพลงิ ในชว งวกิ ฤตเิ ศรษฐกจิ และอกี สว นหนง่ึ มาจากมาตรการของรฐั ทม่ี สี ว นทาํ ใหม ลพษิ
ทางอากาศลดลง (ธนาคารโลก 2002) ซึง่ ไดแก
การรณรงคใ หใ ชร ถจกั รยานยนต 4 จงั หวะแทนรถจกั รยานยนต 2 จงั หวะ เนอ่ื งจาก
รถจกั รยานยนต 2 จงั หวะเปน แหลง กาํ เนดิ สาํ คญั ของการปลอ ยฝนุ ละออกสบู รรยากาศ การ
ปรับเปล่ยี นมาใชร ถจกั รยานยนต 4 จงั หวะ จงึ จะชวยใหม กี ารปลอ ยฝุนละอองสูบรรยากาศ
ลดลง

74 หนงั สือเรียนสาระการพัฒนาสังคม

การติดต้งั อปุ กรณก ําจัดสารซัลเฟอร (Desulfurization) ในโรงไฟฟา แมเ มาะในปภมู ศิ าสตรก ายภาพ
พ.ศ. 2535 เนื่องจากโรงไฟฟาแมเมาะเปนโรงไฟฟาท่ีใชถานหินลิกไนตเปนเชื้อเพลิงเปน
แหลง กาํ เนดิ สาํ คญั ของการปลอ ยกา ซซลั เฟอรไ ดออกไซด ดงั นน้ั การตดิ ตงั้ อปุ กรณด งั กลา ว
ทําใหปริมาณกาซซัลเฟอรไดออกไซดในบรรยากาศลดลงอยางตอเน่ืองจนอยูในระดับท่ีตํ่า
กวามาตรฐาน ตั้งแตม ีการตดิ ต้ังอปุ กรณกําจดั สารซลั เฟอร

การบงั คบั ใชอ ปุ กรณข จดั มลพษิ ในระบบไอเสยี รถยนตป ระเภท Catalytic converter
ในรถยนตใ หมใ นป พ.ศ. 2536 เนอ่ื งจากยานยนตเ ปน แหลง กาํ เนดิ กา ซคารบ อนมอนอกไซด
ทส่ี าํ คญั สง ผลใหระดับกาซคารบ อนมอนอกไซดลดลงจนอยูใ นระดับทต่ี ํ่ากวามาตรฐาน

การลดปรมิ าณสารตะกว่ั ในนา้ํ มนั โดยในป พ.ศ. 2532 รฐั บาลไดม มี าตรการเรมิ่ ลด
ปรมิ าณตะกว่ั ในนาํ้ มนั จาก 0.45 กรมั ตอ ลติ รใหเ หลอื 0.4 กรมั ตอ ลติ ร และในป พ.ศ. 2535

1บทท่ี ไดลดลงมาเหลอื 0.15 กรมั ตอ ลติ ร จนกระทง่ั ปลายป พ.ศ. 2538 รัฐบาลไดย กเลกิ การใช
นํ้ามนั เบนซินท่ีมสี ารตะกัว่ ทาํ ใหระดับสารตะกั่วลดลงอยา งรวดเร็วจนอยูในระดบั ทีต่ ่ํากวา
มาตรฐาน
ฝนุ ละอองขนาดเล็ก และกาซโอโซน ยงั เปน สารมลพษิ ทเี่ ปน ปญ หา ซึง่ ถงึ แมจ ะมี
แนวโนม ลดลงเชน กนั แตม ลพษิ ทง้ั 2 ตวั กย็ งั สงู เกนิ มาตรฐาน ทง้ั นอี้ าจเปน เพราะฝนุ ละออง
มีแหลงกําเนิดหลากหลาย ทําใหการออกมาตรการเพื่อลดฝุนละอองทําไดยาก โดยแหลง
กําเนดิ ฝุนละอองที่สาํ คัญ ไดแก ยานพาหนะ ฝนุ ละอองแขวนลอยคงคางในถนน ฝุนจาก
การกอสรา ง และอตุ สาหกรรม สาํ หรบั ในพ้นื ทีช่ นบท แหลงกาํ เนิดฝุนละอองที่สาํ คัญ คอื
การเผาไหมใ นภาคเกษตร ขณะท่ีกา ซโอโซนเปนสารพิษทุติยภูมทิ ี่เกิดจากปฏกิ ริ ยิ าระหวาง
สารประกอบอนิ ทรียระเหยงาย (Volatile organic compound: VOC) และออกไซดของ
ไนโตรเจน โดยมีความรอนและแสงอาทิตยเปนตัวเรงปฏิกิริยา ทําใหกาซโอโซนมีปริมาณ
สงู สุดในชวงเท่ยี งและบาย และถูกกระแสลมพัดพาไปสะสมในบรเิ วณตางๆ ซ่ึงจะเหน็ ไดว า
มีปจจัยหลายปจจัยท่ียากตอการควบคุมการเกิดของกาซโอโซน ทําใหมาตรการตางๆ ท่ี
กลา วมาของภาครัฐ ยงั ไมสามารถลดปรมิ าณกา ซโอโซนลงใหอ ยใู นเกณฑมาตรฐานได

มลพิษทางอากาศมีแหลงกําเนิดมลพิษและผลกระทบตอสุขภาพอนามัยและ
สง่ิ แวดลอ มแตกตา ง และรุนแรงตางกนั ไป ท้งั นี้สามารถสรุปไดด ังตารางที่ 1

ตารางที่ 1 แหลง กาํ เนิดทสี่ าํ คัญและผลกระทบของมลพษิ ทางอากาศ

มลพษิ แหลง กาํ เนดิ ทส่ี าํ คญั ผลกระทบ
ฝนุ ละออง
ไมเกนิ 10 การเผาไหมของเคร่อื งยนต PM-10 มผี ลกระทบตอ สขุ ภาพอนามยั ของ
ไมครอน ดเีซลฝนุ ละอองแขวนลอยคง คนอยา งสงู เพราะมขี นาดเลก็ จงึ สามารถแทรก
(PM-10) คา งในถนนฝนุ จากการกอ สรา ง ตวั เขา ไปในปอดได
และจากอตุ สาหกรรม

รายวิชาสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย>> 75

มลพษิ แหลง กาํ เนดิ ทส่ี าํ คญั ผลกระทบ

กา ชซลั เฟอร การเผาไหมเช้ือเพลิงท่ีมี เกปานรสโระคสมหขออบงหSืดOห2รจือาํ นมวีปนญมาหกาอเากจี่ยทวาํ กใัหบ
ไดออกไซด ซัลเฟอรเปนองคประกอบ
(SO2 ) ซง่ึ สว นใหญ คอื ถา นหนิ และ ระบบทางเดนิ หายใจ นอกจากนก้ี ารรวม
นํ้ า มั น แ ล ะ อ า จ เ กิ ด จ า ก สตําวั คกัญนั ทระี่กหอวใหา งเกSิดOฝ2 นแลกะรดNO(2acเปidน สrาaเหinต)ุ
กระบวนการทางอตุ สาหกรรม ซึ่งทําใหเกิดดินเปร้ียว และทําใหนํ้าใน
บางชนดิ
แหลง นาํ้ ธรรมชาตติ า งๆ มสี ภาพเปน กรด

สารตะกว่ั การเผาไหม alkyl lead ท่ี สารตะก่วั เปนสารอันตรายท่สี งผลทําลาย 1บทท่ี
(Pb) ผสมอยใู นนาํ้ มนั เบนซนิ สมองไตโลหติ ระบบประสาทสว นกลางและ

ระบบสบื พนั ธุ โดยเดก็ ทไ่ี ดร บั สารตะกว่ั ใน ูภ ิมศาสต รกายภาพ
ระดบั สงู อาจมพี ฒั นาการรบั รชู า กวา ปกติ และ
การเจรญิ เตบิ โตลดลง

กา ชคารบ อนได การเผาไหมของนํา้ มันท่ไี ม CO จะเขาไปขัดขวางปริมาณกาซ
ออกไซด สมบรู ณ ดออังนกซ้ันเิผจูนท่ีม(ีอOา2ก) าทรร่ีโารงคกราะยบบจาํหเปัวนใจตอ แงลใชะ
(CO)
หลอดเลอื ดจงึ มคี วามเสย่ี งสงู จนอาจถงึ แก
ชวี ติ ไดถ า ไดร บั CO ในระดบั สงู

ไนโตรเจน การเผาไหมเ ชอ้ื เพลงิ ฟอสซลิ กโราครรระบั บบNทOา2งเใดนนิ รหะดายบั ใตจาํ่ อมาคี จวทาาํมใผหคดิ นปทกตม่ี ิี
ออกไซด และยังมีบทบาทสําคัญ ใน ของปอด และอาจเพ่ิมการเจ็บปวยของ
NO2 การกอ ตวั ของ O3 และฝนุ โรคระบบ ทางเดนิ หายใจในเดก็ ขณะทก่ี าร
ละออง
ตรบั ดิ Nเชoอ้ื 2โรเปคน ระเวบลบานทาานงเอดานิ จหเพาม่ิยคใจวแาลมะไวททาํ จใ่ี หะ
ปอดมคี วามผดิ ปกตอิ ยา งถาวร

กา ชโอโซน การทําปฏิกิริยาระหวาง Oสขุ.3ภอาาพจทเชํานใหคเกวิดามอันระตคราายยเคเฉอื ียงบตพอ สลาันยตตอา
O3 สารประกอบอินทรียระเหย
งาย (Volatileorganic จมกู คอ ทรวงอก หรอื อาการไอ ปวดหวั
compound: VOC) และ นอกจากน้ียังอาจทําใหผลผลิตทางการ
ออกไซดข อง ไนโตรเจนโดย เกษตรตาํ่ ลง
มคี วามรอ นและแสงอาทติ ย
เปน ตวั เรง ปฏกิ ริ ยิ า

ทมี่ า : ธนาคารโลก 2002.

76 หนงั สือเรยี นสาระการพฒั นาสงั คม

กิจกรรมบทท่ี 4 เรอื่ ง การทาํ ลายทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ ม

กิจกรรมท่ี 1 ผูเรยี นคดิ วาในชุมชนเกดิ ปญ หาทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ ม
ในดา นใดบา งใหเ ลอื ก 1 ปญ หา แลว วเิ คราะหห าสาเหตขุ องการเกดิ ปญ หาและหาสาเหตขุ อง
การเกดิ ปญหาและหาแนวทางแกไข

กิจกรรมท่ี 2 ใหผูเรียนศึกษาผลกระทบจากการสรางเขื่อนขนาดใหญตอการ
เปล่ียนแปลงทางธรรมชาติ และจัดทํารายงาน

กจิ กรรมที่ 3 จงเลอื กคาํ ตอบทถี่ กู ตองท่สี ุดเพียงคาํ ตอบเดยี ว

1. ปญ หาการจราจรตดิ ขดั ตามเมอื งใหญๆ นอกจากจะทาํ ใหเ กดิ ผลเสยี ทางเศรษฐกจิ
แลว ยังจะทําใหเกิดผลเสยี ทางใดอีก
1บทที่ ก. ทาํ ใหคนฝา ฝนกฎหมาย ข. ทาํ ใหสิ่งแวดลอมเปน พิษ
ค. ทาํ ใหร ถยนตเ ส่อื มสภาพเร็ว ง. ทาํ ใหส ญู เสยี เวลาไปโดยเปลา ประโยชน
ภมู ศิ าสตรก ายภาพ 2. เราจะแกอากาศเปนพิษอยางเชนในกรงุ เทพฯ โดยวิธีใดจึงจะดที ่ีสุด
ก. ลดจาํ นวนรถยนตล ง ข. ไมส ง เสียงดงั ในโรงภาพยนตร
ข. ปลูกตน ไมใหมาก ง. ขยายเขตเมืองใหกวางออกไปอีก
3. การปอ งกันไมใหเ กดิ ปญหามลพิษ ควรปฏบิ ตั ิอยางไร
ก. ไมส ูบบหุ รี่ในที่สาธารณะ
ข. ไมสง เสยี งดังในโรงภาพยนตร
ค. ขามถนนตรงทางมา ลายหรือสะพานลอย
ง. ตดิ ตงั้ ระบบปอ งกนั ไอเสยี ในรถยนต
4. ประเทศไทยขาดดลุ การคากบั ตา งประเทศ เพราะเหตใุ ด
ก. สนิ คา มจี ํานวนนอยกวา เปา หมาย
ข. ปริมาณการผลิตสนิ คานอยลง
ค. ไมสนบั สนนุ ใหเ อกชนสงสินคาออก
ง. มลู คาราคาสนิ คาสงออกนอ ยกวามูลคา สนิ คา นาํ เขา
5. สาเหตุอะไรทที่ าํ ใหฝนมีสภาพเปน กรด
ก. กา ซทีม่ ีออกไซดเปนตัวประกอบ ข. ซลั เฟอรไ ดออกไซด
ข. ออกไซดข องไนโตรเจน ง. คารบอนมอนนอกไซด
6. มลภาวะเปน พิษทเี่ กดิ ผลกระทบตอ ระบบนเิ วศนห มายถงึ
ก. ออกซเิ จนในอากาศมีปรมิ าณเพิ่มขน้ึ
ข. คารบอนไดออกไซดใ นอากาศมีปรมิ าณเพิ่มข้นึ
ค. ออกซเิ จนในอากาศมีปริมาณเทา เดิม
ง. คารบ อนไดออกไซดในอากาศมีปรมิ าณนอยลง

รายวิชาสังคมศกึ ษา (สค31001) <<ระดบั มธั ยมศึกษาตอนปลาย>> 77

7. ขอ ใดไมใชปญ หาการสนิ้ เปลืองพลงั งานอนั เกิดจากปญหาทรพั ยากรและ
สิง่ แวดลอม
ก. ปญหาการขาดแคลนนํา้ ใช ข. ปญหานาํ้ ทวมกรงุ เทพฯ
ค. ปญ หาการจราจรติดขัด ง. ปญ หาการศึกษา
8. ขอ ใดเปนการใชพลงั งานเพือ่ ปองกันและแกไขปญหาทรัพยากรและสงิ่ แวดลอม
ก. การทิง้ ขยะมูลฝอย ข. การปลอยนา้ํ เสยี
ค. การคุมกาํ เนดิ ของประชากร ง. การควบคุมหรอื ปอ งกันอากาศเสยี



เรื่องที่ 5 แนวทางการปองกันแกไ ขปญหาการทาํ ลาย 1บทท่ี
ทรพั ยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม โดยประชาชน
ชุมชน องคกร ภาครฐั ภาคเอกชน ูภ ิมศาสต รกายภาพ

แนวคดิ ในการอนรุ ักษทรัพยากรธรรมชาติ
1. การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติ หมายถึง การรูจักใชทรัพยากรธรรมชาติอยาง
ชาญฉลาด เพ่อื ใหเ กดิ ประโยชนส งู สุดตอ ประชาชนโดยทวั่ ถงึ กนั ใชไดอยา งยาวนาน
2. การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติเกี่ยวของกับประชาชนทุกคน รวมทั้งชุมชน
องคกรภาครัฐและภาคเอกชน
3. การอนุรักษหรือการจัดการทรัพยากร ตองคํานึงทรัพยากรอยางอื่นในเวลา
เดยี วกันดวย เพราะทรัพยากรทกุ อยางมีสวนเกี่ยวของและสัมพนั ธก นั
4. ในการวางแผนการจดั การทรพั ยากร ตอ งไมแ ยกมนษุ ยอ อกจากสภาพแวดลอ ม
ทางสงั คมหรือวัฒนธรรมหรือสภาพแวดลอมตามธรรมชาติ
5. ผใู ชท รพั ยากรธรรมชาตติ อ งตระหนกั ถงึ ความสาํ คญั ของทรพั ยากรนน้ั ๆ และใช
อยางชาญฉลาด ใหเกดิ ผลดกี บั ทกุ ดา น
6. การอนุรักษทรพั ยากรธรรมชาติและสิง่ แวดลอ ม นอกจากเพอ่ื การกนิ ดีอยูดีแลว
จาํ เปน ตอ งอนุรักษเ พ่ือความสวยงามของธรรมชาติดว ย
การอนรุ กั ษป า ไม
1. กาํ หนดนโยบายปา ไมแ หง ชาตเิ พอ่ื เปน แนวทางในการจดั การและพฒั นาปา ไมใ น
ระยะยาว
2. การปลกู ปา สงวน รวมทั้งทาํ นุบํารงุ ดูแล โดยใหประชาชน และชมุ ชนมีสวนรว ม
ในการรักษาดูแลปา ไม

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ78 หนังสือเรียนสาระการพฒั นาสังคม

3. สรางจิตสาํ นึกใหประชาชนทกุ คนไดร คู ุณคาของปา ไม และผลกระทบท่เี กดิ จาก
การตดั ไมท าํ ลายปา

การอนุรักษท รพั ยากรดนิ เปน วธิ กี ารปอ งกนั เร่มิ แรกท่ดี ีทีส่ ุด ทจ่ี ะทําใหมนุษยได
ใชป ระโยชนข องดนิ อยางยาวนาน ซ่งึ สามารถทําได ดงั น้ี

1. ปรบั สภาพดนิ หรอื ปลกู พชื ทส่ี ามารถปอ งกนั การทะลาย การชะลา ง และการกดั เซาะ
2. ปกคลุมดินใหพ นจากการกระทบของฝนและลม
3. การไถพรวนดนิ ใหถ กู ตอ ง
4. ใชป ระโยชนใหเหมาะสมกบั ลกั ษณะดนิ
การอนรุ ักษทรพั ยากรน้าํ วิธีการอนรุ ักษท รพั ยากรนํ้า สามารถแกไดที่ตวั ตนเหตุ
ซงึ่ ก็คอื มนุษย

1บทที่ 1. ไมท งิ้ เศษขยะมลู ฝอย ส่งิ สกปรกโสโครก ลงไปในแมน ้ํา ลําคลอง
2. ควรมีมาตรการหามไมใหโ รงงานอุตสาหกรรมทิ้งนํา้ เสยี ลงในแมน้ํา
3. ประชาชนทกุ ชุมชน องคกรภาครฐั และเอกชนทกุ หนวยงาน ตอ งชวยกนั รักษา
ตน น้ําลําธาร
การอนรุ กั ษส ตั วป า สตั วเปน ทรัพยากรธรรมชาติทีส่ ามารถทําใหเพ่มิ จาํ นวนมาก
ข้ึนได แตถา หากสตั วป า ชนิดใดสูญพนั ธ ไปแลว จะไมสามารถสรางพันธุข องสัตวปา ชนิด
นัน้ ขึ้นมา ไดอ กี การอนรุ ักษสตั วป า จงึ ควรมหี ลักดังนี้
1. การใชกฎหมายควบคมุ เปน การอนรุ กั ษส ตั วปา ทางตรง มีการปองกนั และปราบ
ปราม ผกู ระทาํ ผดิ พระราชบญั ญัตสิ งวน และคมุ ครองสตั วป าอยา งเขม งวด
2. การสงวนแหลง ทอ่ี ยู อาศยั ของสตั วป า หมายถงึ การปอ งกนั รกั ษาปา ไม ทจี่ ดั เปน
เขตรกั ษาพนั ธสุ ตั วป า เขตปา ในอทุ ยานแหง ชาติ เขตวนอทุ ยานตอ งมกี ารปอ งกนั บาํ รงุ รกั ษา
และการปลูกพันธุไมขน้ึ มาใหม
3. การเพาะพนั ธเุ พิม่ เชน ตามสวนสัตวต างๆ เขตรักษาพนั ธุสัตวหลายแหง เลี้ยง
สตั วบ างชนดิ ไวใ นกรงเพอื่ เพาะพนั ธเุ พมิ่ เมอื่ มมี ากแออดั จงึ นาํ สตั วบ างชนดิ ไปปลอ ยไวใ น
ปาเปด ของอุทยานแหง ชาติ
4. การคนควา วิจัยทางวิชาการ ถือไดวาเปนพื้นฐานของการจัดการสัตวปาใหมี
จํานวนเพม่ิ ขนึ้ ในระดบั ที่พอเหมาะกับอาหารและทีห่ ลบภยั ในทอ งท่นี นั้ ๆ
5. การใชป ระโยชนจ ากสตั วต ามหลกั การอนรุ กั ษท รพั ยากร โดยไมเ กบ็ ทรพั ยากรไว
รจู กั นําทรัพยากรนั้นๆ มาใชใ หเปนประโยชนมากทส่ี ดุ เชน จัดเปน แหลงเรียนรู จดั สถาน
ท่ีชมสตั วปา จดั สวนสตั วใหเปน ท่ีพักผอนหยอ นใจแกม นุษย เปนตน
การอนรุ ักษทรัพยากรแรธาตุ
1. กาํ หนดแผนการใชท รพั ยากรแรเ พอ่ื ใหก ารบรหิ ารทรพั ยากรแรเ ปน ไปอยา งตอ เนอ่ื ง
2. วางแผนการนาํ แรม าใชป ระโยชนอ ยา งมปี ระสทิ ธภิ าพ ไมท าํ ลายสงิ่ แวดลอ มตาม
ธรรมชาติ

รายวชิ าสงั คมศึกษา (สค31001) <<ระดบั มัธยมศกึ ษาตอนปลาย>> 79

3. สง เสรมิ ใหม กี ารใชท รพั ยากรแรใ หม ากทส่ี ดุ และครบวงจร ตวั อยา งคอื มกี ารนาํ แร 1บทที่
ธาตทุ ใ่ี ชแ ลว มาใชใหมเชน เหลก็ รวมทัง้ ใหรฐั เขา มามีบทบาทในการควบคมุ กลไกการผลิต
ูภ ิมศาสต รกายภาพ
แนวทางแกไขปญหาวิกฤตการณสงิ่ แวดลอ ม
ปญหาสิง่ แวดลอม เปน ปญ หาของทุกคนในสงั คม เพราะจะมีผลกระทบตอทุกคน
ที่อยูรวมกัน ท้ังเรื่องมลพิษทางอากาศ ทางนํ้า หรือขยะมูลฝอย โดยมีแนวทางการแกไข
ดังนี้
แนวทางการแกไขมลพษิ ทางอากาศ
มลพิษทางอากาศสวนใหญจะเกิดในชุมชนขนาดใหญ เน่ืองจากมีประชากรอาศัย
อยมู าก สาเหตเุ กดิ จาก ควนั พษิ จากรถยนต และจากโรงงานอตุ สาหกรรม ซงึ่ มแี นวทางแกไ ข
ปญหา ดงั ตอ ไปน้ี
1. จดั หาและพฒั นาระบบการตรวจคุณภาพในอากาศ ใหสามารถวเิ คราะหปริมาณ
มลพษิ ทางอากาศชนดิ ตา งๆ เพ่ือประเมินคณุ ภาพในอากาศ
2. หาทางลดปรมิ าณสารมลพษิ ทางอากาศจากแหลง กาํ เนดิ เพอื่ ใหส ามารถควบคมุ
และรกั ษาคณุ ภาพอากาศใหไ ดตามมาตรฐาน
3. กระตนุ ใหผ ใู ชร ถยนตใ หค วามสาํ คญั ในการดแู ลรกั ษาเครอ่ื งยนตใ หอ ยใู นสภาพดี
เพ่ือลดควนั ดาํ
4. ออกมาตรการตรวจสอบและตรวจจับรถยนตท่มี ีควนั ดาํ
5. รณรงคใหผ ูขบั ข่ีรถยนตม วี ินยั และเคารพในกฎจราจร
แนวทางการแกไขมลพษิ ทางนา้ํ
1. รณรงคใหป ระชาชนใชน ้าํ อยา งประหยัด
2. มกี ารจดั การนํา้ แบบบูรณาการใหมปี ระสทิ ธภิ าพเพอื่ เกิดประโยชนสงู สดุ
3. มมี าตรการทเ่ี ขม งวดในการควบคมุ นา้ํ ท่ีออกจากโรงงานอตุ สาหกรรม
4. ปรบั ปรุงทอ นาํ้ ทิ้ง ไมใ หบานเรอื นท้ิงน้าํ ใชแลวสแู มน้าํ ลาํ คลอง
แนวทางการแกไขขยะมูลฝอย
1. หลกี เลย่ี งการใชโ ฟมหรือพลาสตกิ
2. ซอ มแซมแกไ ขเครอื่ งใชท ช่ี ํารุดใหน าํ กลบั มาใชใหมแทนการทง้ิ เปนขยะ
3. ควรนําวัสดทุ ใ่ี ชแ ลว เชน กระดาษ แกว พลาสตกิ มาแปรรูปกลับมาใชไดใหม
4. นาํ ของทใี่ ชแ ลว บางชนดิ มาดัดแปลงใชใ หมใ หเกดิ ประโยชน
5. ควรแยกขยะตามประเภท เชน ขยะเปยก ขยะแหง ขวดพลาสตกิ ฯลฯ
ในการปองกันแกไขปญหาการทําลายทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมน้ัน ไม
เพียงแตประชาชนทุกคนเทานั้น แตชุมชน องคกรภาครัฐ และภาคเอกชนจะตองรวมมือ
รว มใจกนั เพ่ือการพฒั นาและการอนุรักษทีย่ งั่ ยืน

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ80 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสังคม

กจิ กรรมท่ี 4 แนวทางการปองกนั แกไขปญ หาการทาํ ลายทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอ ม โดยประชาชน ชุมชน องคก รภาครัฐ ภาคเอกชน

1. เหตใุ ดจึงกลา ววา “มนุษย” คอื ตัวการสาํ คัญท่เี ปน ผูทาํ ลายทรพั ยากรธรรมชาติ
และส่งิ แวดลอม
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

1บทที่ .....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
................................................................................................................................
2. ในชมุ ชนทผี่ เู รยี นอาศยั อยู มที รพั ยากรชนดิ ใดมากทส่ี ดุ ผเู รยี นจะมวี ธิ ชี ว ยอนรุ กั ษ
ทรพั ยากรชนิดน้นั ไดอ ยางอยางไรบาง
1. .....………………………………………………………………………………
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
2. ………………………………………………………………………………….
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
3. ………………………………………………………………………………….
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
4. ………………………………………………………………………………….
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................


รายวิชาสงั คมศึกษา (สค31001) <<ระดับมธั ยมศึกษาตอนปลาย>> 81

2ประวตั ิศาสบตทรท่ี

สาระการเรียนรู

การศึกษาทางประวตั ศิ าสตร เปน กระบวนการหรือขน้ั ตอนการศึกษา เรื่องราวของ
มนุษยใ นยุคตางๆ เชน ความเปน อยู การปกครอง ศาสนา ศลิ ปะ และวัฒนธรรม ที่เปน
สภาพเหตุการณใ นอดตี ท่ถี ูกบนั ทกึ ไวใหศึกษา ซงึ่ เหตุการณเ หลาน้จี ะมผี ลกระทบตอ ความ
คิดของมนุษยปจจุบนั ทั้งดานความเขา ใจพลเมืองชาติตา งๆ ความสําเร็จ ความประทับใจท่ี
มีคุณคาของบรรพบุรุษมาศึกษาใหเขาใจ สามารถนําไปสรางองคความรูใหมในทางประวัติ
ศาสตรได

ตวั ชว้ี ดั

1. อธิบายเหตุการณส าํ คญั ทางประวตั ศิ าสตรของประเทศตางๆ ในโลก
2. วิเคราะหและเปรียบเทียบเหตุการณสําคัญทางประวัติศาสตรของแตละประเทศ
ในโลกที่มผี ลกระทบตอ ความเปลย่ี นแปลงของประเทศตา งๆ ในโลก
3. วิเคราะหเหตุการณโลกปจจุบันและคาดคะเนเหตุการณท่ีอาจจะเกิดข้ึนกับ
ประเทศตา งๆ ในอนาคต

ขอบขา ยเนอื้ หา

เร่อื งท่ี 1 การแบงชวงเวลาและยุคสมยั ทางประวตั ิศาสตร
เรือ่ งที่ 2 แหลง อารยธรรมโลก
เรื่องท่ี 3 ประวัตศิ าสตรชาตไิ ทย
เรื่องท่ี 4 บคุ คลสาํ คัญของไทยและของโลกในดานประวตั ิศาสตร
เรื่องท่ี 5 เหตุการณส าํ คัญของโลกทมี่ ีผลตอ ปจ จบุ ัน

82 หนังสือเรียนสาระการพฒั นาสังคม

เรอ่ื งท่ี 1 การแบง ชวงเวลาและยุคสมัยทางประวตั ิศาสตร

ยุคสมัยประวัติศาสตรมีความสําคัญตอการศึกษาประวัติศาสตรเน่ืองจากเปนการ
แบงชวงเวลาในอดีตอยางเปนระบบ โดยพิจารณาจากหลักฐานที่เหลืออยูในปจจุบัน ซ่ึงจะ
นาํ ไปสกู ารวเิ คราะหเ หตุการณต า งๆ อยางมีเหตุผล โดยตระหนักถึงความสาํ คญั ของความ
ตอ เนอ่ื งของชว งเวลา จะทาํ ใหก ารลาํ ดบั เปรยี บเทยี บเรอื่ งราวทางประวตั ศิ าสตรม คี วามชดั เจน
ขึน้ ตามเกณฑดงั ตอไปน้ี
1. การแบงชวงเวลา มพี นื้ ฐานมาจากยคุ สมัยทางศาสนาแบงออกเปน
(1) การแบงชวงเวลาตามประวัติศาสตรไทย ไดแก รัตนโกสินทรศก (ร.ศ.)
จลุ ศกั ราช (จ.ศ.) และพุทธศักราช (พ.ศ.) ปจจุบันทใี่ ชกนั อยูคือ พทุ ธศกั ราช (พ.ศ.) ซ่งึ เปน
2บทท่ี ศกั ราชในกลุมผูท ีน่ ับถือพระพุทธศาสนาการนับปของพทุ ธศาสนา เริ่มป พ.ศ.1 หลงั จากท่ี
พระพุทธเจา เสด็จดับขันธป รนิ พิ พานแลว 1 ป คือปแ รกนับเปน พ.ศ. 0 เม่อื ครบ 1 ป ของ
พุทธศาสนาจงึ เร่ิมนบั พ.ศ.1 โดยเรม่ิ ใชต้งั แตสมยั สมเดจ็ พระนารายณมหาราช จนมาเปน ที่
ประวตั ิศาสตร แพรหลายและระบุใชอยางเปนทางการในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว
(รัชกาลที่ 6) ในปพ ทุ ธศักราช 2455 และบางครง้ั มกี ารแบงเปนทศวรรษ และศตวรรษ เชน
พุทธศตวรรษที่ 25 คือ ป พ.ศ. 2500 เทากับ ครสิ ตศ ตวรรษท่ี 20 คอื ป ค.ศ. 2000
(2) การแบงชวงเวลาตามประวัติศาสตรสากล ไดแก คริสตศักราช (ค.ศ.)
เปน การนบั เวลาทางศกั ราชของผทู น่ี บั ถอื ครสิ ตท น่ี ยิ มใชก นั มาทวั่ โลก โดยครสิ ตศ กั ราชที่ 1
เรมิ่ นบั ตงั้ แตป ท พี่ ระเยซคู รสิ ตป ระสตู ิ (ตรงกบั พ.ศ. 543 )และถอื ระยะเวลาทอี่ ยกู อ นครสิ ต
ศกั ราชลงไปจะเรยี กวา สมยั กอ นครสิ ตศ กั ราชหรอื กอ นครสิ ตกาล และฮจิ เราะหศ กั ราช (ฮ.ศ.)
เปนการนับเวลาทางศักราชของผูนับถือศาสนาอิสลามโดยท่ีอาศัยปท่ีทานนบีมูฮัมหมัดได
อพยพจากเมืองเมกกะไปยังเมืองมาดินา เปนปเร่ิมตนศักราชอิสลามซ่ึงตรงกับวันที่ 6
กรกฎาคม ค.ศ. 622
2. การแบง ยุคสมัยทางประวัติศาสตร
การแบงยุคสมัยทางประวัติศาสตรโดยการใชหลักเกณฑการพิจารณารูปแบบและ
ลกั ษณะของหลกั ฐานทเี่ ปน ลายลกั ษณอ กั ษรและไมเ ปน ลายลกั ษณอ กั ษร สามารถแบง ยคุ สมยั
ทางประวัตศิ าสตรเปนยุคตา งๆ ไดดังน้ี

ยุคกอ นประวัติศาสตร

เปน ชว งเวลาทม่ี นษุ ยย งั ไมร จู กั การประดษิ ฐต วั อกั ษร แตม คี วามสามารถในการปรบั
ตวั ใหเ ขา กบั สง่ิ แวดลอ ม สงิ่ ทม่ี นษุ ยส รา งขน้ึ เพอ่ื ใชป ระโยชนใ นชวี ติ ประจาํ วนั และหลงเหลอื
อยู จงึ เปน หลกั ฐานแสดงใหเ หน็ ถงึ ววิ ฒั นาการในยคุ กอ นประศาสตร ซงึ่ แบง ยอ ยออกไปตาม
ลักษณะวัสดทุ ี่ใชทาํ เครื่องมือเคร่ืองใชดงั น้ี

รายวชิ าสังคมศึกษา (สค31001) <<ระดับมธั ยมศกึ ษาตอนปลาย>> 83

1. ยุคหิน เปนยุคที่มนุษยรูจักนําหินมาดัดแปลงเปนเครื่องมือเครื่องใช โดยมี 2บทที่
วิวัฒนาการดงั นี้
ประ ัวติศาสต ร
(1) ยคุ หนิ เกา มนษุ ยน าํ กระดกู สตั ว นาํ หนิ มากะเทาะทาํ เครอื่ งมอื อยา งหยาบๆ
ยังคงใชชีวติ เรรอ นยา ยที่อยตู ามฝูงสัตวท ี่ลา เปน อาหารโดยอาศัยอยูตามถ้าํ

(2) ยคุ หนิ กลาง มนษุ ยเ รม่ิ รจู กั สรา งบา นเรอื นแทนการอยถู า้ํ เรม่ิ ทาํ เกษตรและ
รจู ักปน หมอ ไหอยา งหยาบๆดวยดินเหนียวตากแหง

(3) ยคุ หนิ ใหม มนษุ ยอ ยเู ปน หลกั แหลง สามารถทาํ การเกษตรและผลติ อาหาร
ไดเ อง เครอื่ งมอื เครอื่ งใชท ที่ าํ จากหนิ มกี ารขดั เกลาใหแ หลมคม ทาํ เครอื่ งปน ดนิ เผามาใชใ น
บานเรือนได และเริ่มรูจักการนําเสนใยมาทอผา

2. ยคุ โลหะ ในยคุ นม้ี นุษยเรม่ิ ทําเคร่ืองมอื เคร่อื งใชจ ากโลหะแทนหนิ และกระดกู
สตั ว ยุคโลหะสามารถแบงยอยไปไดอ ีก 2 ยุค ตามลักษณะโลหะทใ่ี ชคือ

(1) ยุคสําริด เคร่ืองมือเครื่องใชของมนุษยในยุคน้ีทําจากโลหะผสมระหวาง
ทองแดงและดีบุก เชน ขวาน หอก กาํ ไล เปน ตน

(2) ยคุ เหลก็ เมอ่ื มนษุ ยร จู กั วธิ กี ารถลงุ เหลก็ จงึ นาํ มาทาํ เครอ่ื งมอื เครอ่ื งใชแ ละ
อาวธุ เชน ใบหอก ขวาน มดี ซ่งึ จะมคี วามแข็งแกรง ทนทานกวา สาํ ริดมาก

ยคุ ประวัติศาสตร
เปนชวงเวลาที่มนุษยรูจักประดิษฐตัวอักษรและบันทึกไวบนวัสดุตางๆ เชน แผน
หนิ แผน ดนิ เหนยี ว แผน ผา ยคุ ประวัติศาสตรแ บงออกเปน ยคุ สมยั ตา งๆ ดงั นี้
1. สมยั โบราณ มนษุ ยเ ลกิ ใชช วี ติ แบบเรร อ นมาตง้ั ถนิ่ ฐานบา นเรอื นอยรู วมกนั สรา ง
ระเบยี บวนิ ยั ในการอยรู ว มกนั ขนึ้ จนเปน สงั คมทม่ี คี วามซบั ซอ น อารายธรรมในสมยั นี้ ไดแ ก
อารยธรรมเมโสโปเตเมีย อารยธรรมอียิปต อารายธรรมอินเดีย อารยธรรมจีนไปจนถึง
จกั รวรรดโิ รมนั ลม สลาย
2. สมยั กลาง เมือ่ จกั รวรรดิโรมันลม สลาย โดยการรกุ รานของพวกเตอรก ศลิ ปะ
วทิ ยาการตา งๆ จึงหยดุ ชะงักไปดวย ยุคสมัยนีจ้ ึงเรียกอกี ชื่อหนง่ึ วา ยุคมืด
3. สมัยใหมหรือยุคฟนฟูศิลปะวิทยาการ นับวายุคน้ีเปนรากฐานของความเจริญ
ทุกๆ ดานในยุคตอมา ชวงเวลาของยุคน้ีเร่ิมต้ังแตการออกสํารวจดินแดนไปจนถึง
สงครามโลกครง้ั ที่ 1
4. สมัยปจจบุ นั คอื ชวงเวลาตง้ั แตย ตุ ิสงครามโลกครั้งท่ี 1 เร่อื ยมาจนถึงปจจุบนั
หลักเกณฑการแบงยุคสมัยทางประวตั ศิ าสตร มดี งั นี้
1. การแบงยุคสมยั ทางประวัติศาสตรสากล

แบง ตามความเจรญิ ทางอารยธรรมมนษุ ย
แบงตามการเร่มิ ตน ของเหตกุ ารณสาํ คญั
แบงตามช่ือจักรวรรดิหรอื อาณาจกั รท่สี าํ คัญท่เี คยรุงเรอื ง
แบง ตามราชวงศท่ีปกครองประเทศ
แบงตามการต้งั เมืองหลวง

84 หนงั สอื เรยี นสาระการพัฒนาสงั คม

2. การแบงยุคสมยั ทางประวัติศาสตรไทย
สวนใหญยึดถือหลักเกณฑของประวัติศาสตรสากล แบงเปนสมัยกอน

ประวัตศิ าสตรไทยและสมยั ประวัตศิ าสตรไทย

สมัยประวตั ิศาสตรไทยแบงตาม
สมัยโบราณหรือสมยั กอ นสุโขทยั ตง้ั แต พ.ศ.1180 ถงึ พ.ศ. 1792
สมัยสุโขทยั ตงั้ แต พ.ศ. 1792 ถึง พ.ศ. 2006
สมัยอยธุ ยา ตั้งแต พ.ศ. 1893 ถงึ พ.ศ. 2310
สมยั ธนบรุ ี ตั้งแต พ.ศ. 2310 ถงึ พ.ศ. 2325
สมัยรตั นโกสินทร ตง้ั แต พ.ศ. 2325 ถงึ ปจจุบัน

2บทท่ี การเทียบยุคสมยั สาํ คัญระหวา งประวัตศิ าสตรส ากลกบั ไทย
ประวัตศิ าสตรส ากล ประวตั ิศาสตรไทย

ประวตั ิศาสตร สมัยโบราณ สมยั โบราณหรือสมยั กอ นสโุ ขทัย
• อารยธรรมเมโสโปเตเมยี • อาณาจักรลังกาสุกะ
• อารยธรรมอียปิ ต • อาณาจกั รทวารวดี
• อารยธรรมกรกี • อาณาจกั รโยนกเชยี งแสน
• อารยธรรมโรมนั • อาณาจกั รตามพรลิงค
ส้ินสุดสมยั โบราณ เมอ่ื ค.ศ.476

( พ.ศ.1019 )

สมัยกลาง สมัยสุโขทยั
• จกั รวรรดโิ รมนั ตะวันออก สิ้นสดุ สมัยอยธุ ยา
ค.ศ. 1453
• การสรา งอาณาจกั รคริสเตยี น
• การปกครองในระบบฟวดัล
• การฟนฟูเมืองและการคา
• การฟนฟศู ลิ ปะวิทยาการ
• การคนพบทวีปอเมริกา

สมัยใหม สมยั ธนบุรี
• การสํารวจทางทะเล สมัยรตั นโกสินทร
• การปฏิวตั วิ ทิ ยาศาสตร
• การปฏวิ ตั ิอุตสาหกรรม
• การปฏวิ ตั ฝิ รั่งเศส
• สงครามโลกครั้งที่1-2
• ส้ินสุดสมยั ใหม ค.ศ. 1945

รายวชิ าสงั คมศึกษา (สค31001) <<ระดับมธั ยมศกึ ษาตอนปลาย>> 85

ประวัตศิ าสตรสากล ประวัติศาสตรไทย
สมยั ปจจุบนั -รวมสมยั -ปจจบุ นั พระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู ัวภูมิพลอดุลย
เดชมหาราช (2489 – ปจจุบนั )
• ยุคสงครามเย็น
• ยุคเทคโนโลยีการสอื่ สาร

ตวั อยางเหตกุ ารณสาํ คัญที่แสดงความสมั พันธแ ละความตอเนอื่ งของกาลเวลา 2บทท่ี
1. ประวตั ิศาสตรส ากล
เหตุการณสําคัญในประวัติศาสตรสากลนํามาเปนตัวอยางคือ ยุคจักรวรรดินิยม ประ ัวติศาสต ร

เกดิ ขนึ้ มาจากปจ จยั หลายประการ ทงั้ การเมอื ง เศรษฐกจิ และพลงั ทางสงั คม ซง่ึ ทาํ ใหป ระเทศ
ในทวปี ยโุ รปมอี ํานาจเขม แขง็ มคี วามกา วหนา ทางเศรษฐกิจ มคี วามเจริญรุงเรือง แตการมี
อาํ นาจและความมน่ั คงดงั กลา วเกดิ ขนึ้ มาเพราะการปฏวิ ตั อิ ตุ สาหกรรมและยคุ จกั รวรรดนิ ยิ ม
สิ้นสุดเม่ือสงครามโลกคร้ังที่ 1 ซ่ึงทําใหมหาอํานาจท้ังหลายหยุดการลาอาณานิคม แต
อาณานิคมทั้งหลายที่เปนอยูก็ยังคงเปนอาณานิคมตอ มาอกี หลายป หลายชาติ เรม่ิ เรยี กรอ ง
เอกราชและสว นใหญไ ดเ อกราชคนื ภายหลงั สงครามโลกครง้ั ท่ี 2

2. ประวตั ศิ าสตรไ ทย
เหตุการณสําคัญในประวัติศาสตรไทยท่ีนํามาเปนตัวอยางคือ ยุคการปรับปรุง
ประเทศอยใู นชวง พ.ศ. 2394-2475 หรอื ในรชั สมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลา เจา อยูหัว
ถงึ พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลา เจา อยหู วั ระหวา งนม้ี กี ารปรบั ปรงุ และปฏริ ปู ประเทศทกุ ดา น
ทงั้ การปกครอง สังคม เศรษฐกิจ วัฒนธรรม ฯลฯ

รัชกาลที่ 5 กับการเลกิ ทาส

ประวตั ิศาสตร 86 หนังสือเรยี นสาระการพฒั นาสงั คม

กิจกรรมท่ี 5 เร่อื งที่ 1 การแบงชวงเวลาและยคุ สมัยทางประวตั ศิ าสตร
จงทาํ เครื่องหมาย X หนาคําตอบทถ่ี กู ตอ งทสี่ ดุ เพยี งขอเดียว

1. ความหมายของคาํ วา “ประวัติศาสตร” ในขอใดถกู ตองทส่ี ดุ
ก. การกลา วถงึ สภาพแวดลอ มท่ีเปลยี่ นแปลงไปตามกาลเวลา
ข. เปน เร่อื งของความคิดและการกระทําของมนษุ ย
ค. การบนั ทกึ เรอ่ื งราวในอดีตอยางมหี ลกั ฐาน
ง. การเลา เร่อื งราวในอดตี ท่สี ืบคน มา

2. การศกึ ษาประวัติศาสตร หมายถงึ ขอ ใด
ก. การหาหลกั ฐานซ่งึ นาํ ไปสกู ารวเิ คราะหเหตกุ ารณต า งๆ อยางมเี หตผุ ล
ข. การศึกษาพฤติกรรมของ

2บทที่ ค. การใชวธิ ีการทางวิทยาศาสตร
ง. การใหขอมลู จากแหลงตา งๆ
3. ประเทศไทยเรม่ิ ใชป พ ทุ ธศักราชสมัยใด
ก. พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลาเจา อยูหัว
ข. พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลาเจา อยหู วั
ค. พระพุทธยอดฟา จุฬาโลก
ง. พระนารายณม หาราช
4. มนุษยรูจกั ประดษิ ฐต ัวอักษรและบันทกึ ไวบ นวสั ดุตางๆ ในยคุ ไหน
ก. ยคุ ประวตั ศิ าสตรส ากล
ข. ยคุ กอนประวตั ศิ าสตร
ค. ยคุ ประวัติศาสตร
ง. ยุคสงครามเยน็
5. การแบงยคุ สมัยทางประวัติศาสตรไทย
ก. สมยั ประวัติศาสตรสากล
ข. สมัยโบราณและสมยั กรุงธนบรุ ี
ค. สมัยอยธุ ยาและสมยั ประวัตศิ าสตรไ ทย
ง. สมยั กอ นประวัติศาสตรไ ทยและสมยั ประวตั ศิ าสตรไ ทย


รายวิชาสังคมศึกษา (สค31001) <<ระดับมธั ยมศกึ ษาตอนปลาย>> 87

เรื่องที่ 2 แหลง อารยธรรมโลก 2บทที่

ในยคุ กอนประวัตศิ าสตร มนุษยจ ะไมม ีท่อี ยูเ ปนหลักแหลง มีที่พกั ช่วั คราวตามถาํ้ ประ ัวติศาสต ร
ตน ไมใ หญเ พอื่ กนั แดดกนั ฝนและปอ งกนั สตั วร า ย การอพยพยา ยทอี่ ยขู นึ้ อยกู บั แหลง อาหาร
คอื ฝงู สตั ว เม่อื สตั วอ พยพไปตามฤดกู าลตา งๆ มนุษยก อ็ พยพตามไปดวย ตอ มาในยคุ หิน
มีการคิดคนการเพาะปลูก มนุษยตองรอการเก็บเกี่ยวพืชผล ทําใหมนุษยตองอยูเปนหลัก
แหลง และพฒั นาเปน ชมุ ชน ในยคุ ตอ มามนษุ ยป ระดษิ ฐต วั อกั ษรใชใ นการบนั ทกึ เรอ่ื งราว เมอ่ื
มนษุ ยเ รม่ิ รวมตวั กนั หนาแนน ตามแหลง อดุ มสมบรู ณ ลมุ แมน าํ้ ตา งๆ ของโลกจงึ เกดิ การจดั
ระเบยี บในสงั คม มกี ารแบง หนา ที่ความรับผดิ ชอบรว มกนั จึงทําใหเ กดิ ความชาํ นาญเฉพาะ
อยา งขน้ึ อนั เปน จดุ กาํ เนดิ ของอารยธรรม ซงึ่ ตรงกบั ภาษาองั กฤษวา “Civilization” มคี วาม
หมายวา สภาพทพ่ี นจากความปาเถอื่ น

อารยธรรมของมนุษยย คุ ประวัติศาสตร

พัฒนาการของมนษุ ยน ั้น มใิ ชเฉพาะลกั ษณะทเ่ี ห็นจากภายนอกเทานนั้ พฒั นาการ
ทางดานความคิด ไดมีการปรับเปลี่ยนไปตามสภาพแวดลอมทางภูมิศาสตรและสังคมที่
เปล่ียนไปดวย พัฒนาการทางดานภาษา การสรางสรรคงานศิลปะ และการพัฒนาวิถีการ
ดําเนินชีวิตในดานตางๆ นําไปสูการเกิดอารยธรรม ซึ่งตองใชเวลาอันยาวนานและความ
เจรญิ ทง้ั หลายในปจ จบุ นั ลว นสบื สายมาจากอารยธรรมโบราณ อารยธรรมของมนษุ ยใ นภมู ภิ าค
ตา งๆ ของโลก แบงออกเปน 2 สว น คือ

สว นที่ 1 อารยธรรมของโลกตะวนั ออก สว นใหญม รี ากฐานมาจากแหลง อารยธรรม
ทเ่ี กาแกข องโลก คอื จีนและอนิ เดีย

อารยธรรมจีน
ประเทศจีนเปนประเทศทีม่ อี ารยธรรมยาวนานท่ีสดุ ประเทศหน่ึง โดยหลกั ฐานทาง
ประวตั ศิ าสตรท ส่ี ามารถคน ควา ไดบ ง ชว้ี า อารยธรรมจนี มอี ายถุ งึ 5,000 ป รากฐานทส่ี าํ คญั
ของอารยธรรมจีน คือ การสรางระบบภาษาเขียนและการพัฒนาแนวคิดลัทธิขงจื้อ เม่ือ
ประมาณศตวรรษท่ี 2 กอ น ค.ศ. ประวตั ศิ าสตรจ นี มที งั้ ชว งทเ่ี ปน ปก แผน และแตกเปน หลาย
อาณาจกั รสลบั กนั ไป ในบางครั้งก็ถูกปกครองโดยชนชาติอืน่ วฒั นธรรมของอารยธรรมจนี
สมยั กอนประวตั ศิ าสตร มแี หลงอารยธรรมที่สําคญั 2 แหลง คือ
ลมุ แมน าํ้ ฮวงโห พบความเจรญิ ทเ่ี รยี กวา วฒั นธรรมหยางเซา (Yang Shao Culture)
พบหลักฐานที่เปนเคร่อื งปนดินเผามีลกั ษณะสาํ คัญคือ เครอื่ งปนดนิ เผาเปนลายเขยี นสี มกั
เปนลายเรขาคณิต พืช นก สตั วต า งๆ และพบใบหนา มนุษย สที ี่ใชเ ปนสีดําหรอื สมี วงเขม
นอกจากน้ียังมกี ารพมิ พล ายหรอื ขดู สลักลายเปน รปู ลายจักสาน ลายเชือกทาบ
ลุมน้ําแยงซี (Yangtze) บริเวณมณฑลซานตุงพบ วัฒนธรรมหลงซาน (Long
Shan Culture) พบหลักฐานทเ่ี ปน เครอื่ งปน ดนิ เผามลี กั ษณะสําคัญคอื เครื่องปน ดินเผามี
เน้อื ละเอียดสดี ําขัดมนั เงา คุณภาพดี เน้ือบางและแกรง เปนภาชนะ 3 ขา

ประวตั ิศาสตร 88 หนงั สือเรียนสาระการพฒั นาสงั คม

สมยั ประวตั ศิ าสตรของจีนแบงได 4 ยุค
ประวตั ิศาสตรสมัยโบราณ เริ่มต้ังแตสมัยราชวงศซาง ส้นิ สดุ สมยั ราชวงศโจว
ประวตั ศิ าสตรส มยั จกั รวรรดิ เรม่ิ ตง้ั แตส มยั ราชวงศจ น๋ิ จนถงึ ปลายราชวงศซ งิ หรอื เชง็
ประวัติศาสตรสมัยใหม เร่ิมปลายราชวงศเช็งจนถึงการปฏิวัติเขาสูระบอบ
สังคมนิยม
ประวัติศาสตรรวมสมัย เริ่มตั้งแตจีนปฏิวัติเปลี่ยนแปลงการปกครองเขาสูระบอบ
สังคมนยิ มหรือคอมมวิ นิสตจนถึงปจจบุ นั
อารยธรรมจีนไดรับอิทธิพลของศาสนาเตาหรือขงจื้อ สถาปตยกรรมที่ยิ่งใหญเปน
หนง่ึ ในส่งิ มหัศจรรยของโลก คอื “กาํ แพงเมอื งจนี ” กวีที่สําคัญคือ ซือหมา เชยี น ผลงาน
ทีส่ ําคัญคอื การบนั ทกึ ประวตั ิศาสตรแ ละวรรณกรรมที่สําคญั คอื สามกก และความรักใน
หอแดง

2บทท่ี การถา ยทอดอารยธรรมจนี สดู ินแดนตา งๆ
อารยธรรมจีนแผขยายขอบขายออกไปอยางกวางขวาง ทั้งในเอเชียและยุโรป
อันเปนผลมาจากการติดตอทางการฑูต การคา การศึกษา ตลอดจนการเผยแพรศาสนา
อยางไรก็ตามลักษณะการถายทอดแตกตางกันออกไป ดินแดนที่เคยตกอยูภายใตการ
ปกครองของจนี เปน เวลานาน เชน เกาหลแี ละเวยี ดนาม จะไดร บั อารยธรรมจนี อยา งสมบรู ณ
ทง้ั ในดา นวฒั นธรรม การเมือง ขนมธรรมเนยี มประเพณี การสรา งสรรคและการแสดงออก
ทางศิลปะทั้งนี้เพราะราชสํานักจีนจะเปนผูกําหนดนโยบายและบังคับใหประเทศทั้งสองรับ
วัฒนธรรมจีนโดยตรง
ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต อารยธรรมจนี ไดรับการยอมรับในขอบเขตจํากัดมากที่
เห็นอยางชัดเจน คือ การยอมรบั ระบบบรรณาการของจนี
ในเอเชยี ใต ประเทศทแี่ ลกเปลย่ี นวฒั นธรรมกบั จนี อยา งใกลช ดิ คอื อนิ เดยี พระพทุ ธ
ศาสนา มหายานของอนิ เดยี แพรห ลายเขา มาในจนี จนกระทงั่ เปน ศาสนาสาํ คญั ทช่ี าวจนี นบั ถอื
นอกจากนี้ศิลปะอินเดียยังมีอิทธิพลตอการสรางสรรคศิลปะบางอยางของจีน เชน
ประตมิ ากรรมท่ีเปนพระพุทธรูป
สวนภูมิภาคเอเชียกลางและตะวันออกกลางนั้น เน่ืองจากบริเวณที่เสนทางการคา
สานแพรไหมผา นจงึ ทาํ หนา ทเี่ ปน สอื่ กลางนาํ อารยธรรมตะวนั ตกและจนี มาพบกนั อารยธรรม
จนี ทีเ่ ผยแพรไ ป เชน การแพทย การเลยี้ งไหม กระดาษ การพมิ พและดินปน เปนตน ซ่งึ ชาว
อาหรบั จะนําไปเผยแพรแกชาวยุโรปอกี ตอ หน่ึง
อารยธรรมอินเดีย
อนิ เดยี เปน แหลง อารยธรรมทเี่ กา แกแ หง หนง่ึ ของโลก บางทเี รยี กวา แหลง อารยธรรม
ลุมแมนํา้ สินธุ อาจแบง ยคุ สมยั ทางประวตั ศิ าสตรข องอนิ เดยี ไดด งั นี้
สมัยกอนประวตั ิศาสตร พบหลกั ฐานเปน ซากเมืองโบราณ 2 แหง ในบริเวณลมุ
แมน าํ้ สนิ ธุ คอื เมอื งโมเฮนโจดาโร ทางตอนใตข องประเทศปากสี ถานเมอื งอารบั ปา ในแควน
ปน จาป ประเทศปากีสถานในปจ จุบัน

รายวิชาสงั คมศึกษา (สค31001) <<ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนปลาย>> 89

สมยั ประวตั ศิ าสตร เรม่ิ เมอ่ื มกี ารประดษิ ฐต วั อกั ษรขนึ้ ใช โดยชนเผา อนิ โด – อารยนั 2บทที่
ซึ่งตงั้ ถิ่นฐานบรเิ วณแมน ํ้าคงคา แบงได 3 ยคุ
ประ ัวติศาสต ร
1. ประวตั ศิ าสตรส มยั โบราณ เรม่ิ ตงั้ แตก าํ เนดิ ตวั อกั ษร บรามิ ลปิ  สนิ้ สดุ สมยั ราชวงศ
คปุ ตะ เปน ยุคที่ศาสนาพราหมณ ฮินดแู ละพุทธศาสนา ไดถือกําเนดิ แลว

2. ประวัติศาสตรสมัยกลาง เริ่มตั้งแตราชวงศคุปตะส้ินสุดลง จนถึงราชวงศโมกุล
เขา ปกครองอินเดยี

3. ประวตั ศิ าสตรส มยั ใหม เรมิ่ ตง้ั แตร าชวงศโ มกลุ จนถงึ การไดร บั เอกราชจากองั กฤษ
อารยธรรมลมุ นาํ้ สนิ ธุ ชาวอารยนั ไดสรางปรัชญาโบราณ เรมิ่ จากคัมภีรพ ระเวทอัน
เปน แมแ บบของปรชั ญาเอเชยี โดยเฉพาะเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต วรรณกรรมทสี่ าํ คญั ไดแ ก
พระเวทอปุ นษิ ทั มหากาพย มหาภารตะ มหากาพย รามายยะ ปรุ าณะ เปนตน กวีท่มี ีช่ือ
เสียงท่ีสดุ มี กาลิทาสจากงานศกณุ ตลา ชัยเทพ (กวีราช) จากผลงานเร่อื ง คีตโควนิ ทและ
รพนิ ทรนาถ ฐากรู กวสี มยั ใหมจ ากวรรณกรรมเรอ่ื ง “คตี าญชล”ี ซงึ่ ไดร บั รางวลั โนเบล สาขา
วรรณคดี
การแพรขยายและการถา ยทอดอารยธรรมอินเดยี
อารยธรรมอินเดยี แพรข ยายออกไปสภู มู ิภาคตางๆ ทั่วทวปี เอเชียโดยผานทางการ
คา ศาสนา การเมอื ง การทหารและไดผ สมผสานเขา กบั อารยธรรมของแตล ะประเทศจนกลาย
เปนสว นหน่งึ ของอารยธรรมสังคมนนั้ ๆ
ในเอเชียตะวันออก พระพุทธศาสนามหายานของอินเดียมีอิทธิพลอยางลึกซ้ึงตอ
ชาวจนี ท้งั ในฐานะศาสนาสาํ คญั และในฐานะที่มอี ิทธิพลตอ การสรางสรรคศลิ ปะของจนี
ภมู ภิ าคเอเชยี กลาง อารยธรรมอนิ เดยี ทถ่ี า ยทอดใหเ รมิ่ ตง้ั แตค รสิ ตศ ตวรรษที่ 7 เมอ่ื
พวกมสุ ลิมอาหรับ ซึ่งมีอํานาจในตะวนั ออกกลาง นําวิทยาการหลายอยา งของอนิ เดยี ไปใช
ไดแ ก การแพทย คณติ ศาสตร ดาราศาสตร เปน ตน ขณะเดยี วกนั อนิ เดยี กร็ บั อารยธรรมบาง
อยา งทั้งของเปอรเ ซยี และกรกี โดยเฉพาะดานศลิ ปกรรม ประติมากรรม เชน พระพทุ ธ รูป
ศิลปะคันธาระซึง่ เปนอิทธิพลจากกรกี สวนอิทธิพลของเปอรเ ซีย ปรากฏในรูปการปกครอง
สถาปต ยกรรม เชน พระราชวัง การเจาะภูเขาเปน ถาํ้ เพอื่ สรา งศาสนสถาน
ภูมิภาคที่ปรากฏอิทธิพลของอินเดียมากที่สดุ คือ เอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต พอ คา
พราหมณและภิกษุสงฆชาวอินเดียเดินทางมาและนําอารยธรรมมาเผยแพร อารยธรรมท่ี
ปรากฏอยมู แี ทบทกุ ดา น โดยเฉพาะในดา นศาสนา ความเชอื่ การปกครอง ศาสนาพราหมณ
ฮนิ ดแู ละพทุ ธ ไดห ลอ หลอมจนกลายเปน รากฐานสาํ คญั ทส่ี ดุ ของประเทศตา งๆ ในภมู ภิ าคน้ี
สวนท่ี 2 อารยธรรมของโลกตะวนั ตก หมายถงึ ดินแดนแถบตะวนั ตกของ
ทวีปเอเชยี รวมเอเชียไมเนอรและทวีปแอฟรกิ า อียปิ ต เมโสโปเตเมีย กรีกและโรมัน
อารยธรรมอียิปต
อยี ปิ ตโ บราณหรอื ไอยคปุ ต เปนหน่งึ ในอารยธรรมท่เี กาแกทส่ี ดุ ในโลกแหง หนง่ึ ตง้ั
อยทู างตะวนั ออกเฉียงเหนือของทวปี แอฟริกา มีพืน้ ท่ตี ั้งแตต อนกลางจนถงึ ปากแมน าํ้ ไนล

ประวตั ิศาสตร 90 หนังสอื เรียนสาระการพัฒนาสังคม
ปจ จุบันเปนที่ตง้ั ของประเทศอยี ิปต อารยธรรมอียิปตโบราณเริ่มขน้ึ ประมาณ 3150 ป กอ
นคริสตศักราช โดยการรวมอํานาจทางการเมืองของอียิปตตอนเหนือและตอนใต ภายใต
ฟาโรหองคแรกแหงอียิปต และมีการพัฒนาอารยธรรมเรื่อยมากวา 3000 ป ประวัติของ
อียิปตโ บราณปรากฏขึ้นในชว งระยะเวลาหนึ่งหรือท่ีรูจักกนั วา “ราชอาณาจักร” มีการแบง
ยุคสมัยของอียิปตโบราณเปนราชอาณาจักร สวนมากแบงตามราชวงศที่ข้ึนมาปกครองจน
กระทง่ั ราชอาณาจกั รสดุ ทา ยหรอื ทร่ี จู กั กนั ในชอื่ วา “ราชอาณาจกั รใหม” อารยธรรมอยี ปิ ต
อยูในชวงทม่ี กี ารพัฒนาทนี่ อยมากและสว นมากลดลง ซง่ึ เปน เวลาเดยี วกนั ทีอ่ ยี ิปตพายแพ
ตอการทําสงครามจากอํานาจของชาติอื่น จนกระทั่งเมื่อกอนคริสตศักราชก็เปนการสิ้นสุด
อารยธรรมอยี ปิ ตโ บราณลง เมอื่ จกั รวรรดโิ รมนั สามารถเอาชนะอยี ปิ ตแ ละจดั อยี ปิ ตเ ปน เพยี ง
จังหวัดหน่ึงในจักรวรรดิโรมัน

2บทท่ี อารยธรรมอียิปตพัฒนาการมาจากสภาพของลุมแมนํ้าไนล การควบคุมระบบ
ชลประทาน การควบคมุ การผลติ พชื ผลทางการเกษตร พรอ มกบั พฒั นาอารยธรรมทางสงั คม
และวฒั นธรรม พนื้ ทข่ี องอยี ปิ ตน นั้ ลอ มรอบดว ยทะเลทรายเสมอื นปราการปอ งกนั การรกุ ราน
จากศัตรูภายนอก นอกจากน้ียังมีการทําเหมืองแรและอียิปตยังเปนชนชาติแรกๆ ท่ีมีการ
พัฒนาการดว ยการเขียน ประดษิ ฐตวั อักษรขนึ้ ใช การบริหารอยี ปิ ตเนน ไปทางสง่ิ ปลกู สราง
และการเกษตรกรรม พรอมกันนนั้ กม็ ีการพัฒนาการทางทหาร
อยี ปิ ตท เี่ สรมิ สรา งความแขง็ แกรง แกร าชอาณาจกั ร โดยประชาชนจะใหค วามเคารพ
กษัตริยหรือฟาโรหเสมือนหนึ่งเทพเจา ทําใหการบริหารราชการบานเมืองและการควบคุม
อาํ นาจนน้ั ทําไดอยา งมีประสิทธิภาพ
ชาวอียิปตโบราณไมไดเปนเพียงแตนักเกษตรกรรมและนักสรางสรรคอารยธรรม
เทาน้ัน แตยังเปนนักคิด นักปรัชญา ไดมาซ่ึงความรูในศาสตรตางๆ มากมาย พัฒนา
อารยธรรมกวา 3000ป ท้ังในดานคณิตศาสตร เทคนิคการสรางพีระมิด วัด โอเบลิสก
ตวั อกั ษรและเทคโนโลยดี า นกระจก นอกจากนย้ี งั มกี ารพฒั นาประสทิ ธภิ าพทางดา นการแพทย
ระบบชลประทานและการเกษตรกรรม อยี ิปตท ิง้ มรดกสดุ ทายแกอนุชนรนุ หลงั ไวค ือ ศิลปะ
และสถาปต ยกรรม ซง่ึ ถกู คดั ลอกนาํ ไปใชท วั่ โลก อนสุ รณ สถานทต่ี า งๆ ในอยี ปิ ตต า งดงึ ดดู
นกั ทอ งเทย่ี ว กวา หลายศตวรรษทผี่ า นมา ปจ จบุ นั มกี ารคน พบวตั ถใุ หมๆ ในอยี ปิ ตม ากมาย
ซึ่งกําลังตรวจสอบถึงประวัติความเปนมาเพื่อเปนหลักฐานใหแกอารยธรรมอียิปต การ
สรางสรรคอารยธรรมของชาวอียิปตโบราณ เชน อักษรภาพ “เฮียโรกริฟฟค” ถือวาเปน
หลักฐานขอมูลของแหลงอารยธรรมอื่นๆ “พีรามิด” ใชเปนสุสานเก็บพระศพของฟาโรห
ซึ่งใชน้ํายาอาบศพในรูปของมัมมี่ ประติมากรรมรูปคนตัวเปนสิงหหมอบเฝาหนาพีรามิด
ถือวาเปน ประตมิ ากรรมทยี่ ง่ิ ใหญ
อารยธรรมเมโสโปเตเมีย
กาํ เนิดขน้ึ ในบรเิ วณลมุ แมน ้ํา 2 สาย คือ แมน ้าํ ไทกรสี และแมน้าํ ยเู ฟรตีส ปจจบุ นั
อยใู นประเทศอริ ัก เปนแหลงอารยธรรมแหง แรกของโลก มนษุ ยใ นอารยธรรมนี้มกั มองโลก

รายวิชาสังคมศกึ ษา (สค31001) <<ระดับมธั ยมศึกษาตอนปลาย>> 91

ในแงร า ย เพราะสภาพภมู ปิ ระเทศไมเ ออ้ื ตอ การดาํ รงชวี ติ ทาํ ใหเ กรงกลวั เทพเจา คดิ วา ตนเอง 2บทที่
เปน ทาสรบั ใชเ ทพเจา จึงสรางเทวสถานใหใ หญโ ตนาเกรงขาม เปน สญั ลักษณท่ปี ระทบั ของ
เทพเจาตางๆ มีชุมชนหลายเผาต้ังถ่ินฐานในบริเวณน้ีท่ีสําคัญไดแก สุเมเรียน อะมอไรต ประ ัวติศาสต ร
อสั ซีเรียน คาลเดยี และชนชาติอืน่ ๆ

คนกลมุ แรกทีส่ รางอารยธรรมเมโสโปเตเมียข้นึ คอื สเุ มเรีย ผูคิดประดิษฐตัวอกั ษร
ขน้ึ เปน ครง้ั แรกของโลก อารยธรรมทชี่ าวสเุ มเรยี นสรา งขนึ้ เปน พน้ื ฐานสาํ คญั ของอารยธรรม
เมโสโปเตเมีย สถาปต ยกรรม ซกั กเู รต็ ประดษิ ฐคนั ไถใชไถนา ตัวอกั ษร ศิลปกรรมอน่ื ๆ
ตลอดจนทัศนคติตอชีวิตและเทพเจาเของชาวสุเมเรียน ไดดํารงอยูและมีอิทธิพลอยูในลุม
แมนาํ้ ทัง้ สองตลอดชว งสมยั โบราณ ชนชาตอิ ะบอไรตแ หง อาณาจกั รบาบโิ ลเนยี ไดป ระมวล
กฎหมายขนึ้ เปน ครง้ั แรกคอื ประมวลกฎหมาย “ฮมั บรู าบ”ี ชนชาตอิ สั ซเี รยี นสรา งภาพสลกั
นูนและชนชาตเิ ปอรเซียเปน ตน แบบสรางถนนมาตรฐาน

อารยธรรมกรีก
อารยธรรมกรกี โบราณ ไดแ ก อารยธรรมนครรฐั กรกี คาํ วา กรีก เปน คําทพ่ี วกโรมัน
ใชเปนครั้งแรก โดยใชเรียกอารยธรรมเกาตอนใตของแหลมอีตาลี ซึ่งเจริญข้ึนบนแผนดิน
กรกี ในทวปี ยโุ รป และบรเิ วณชายฝง ตะวนั ออกของทะเลเมดเิ ตอรเ รเนยี น ดา นเอเชยี ไมเนอร
ซึง่ ในสมยั โบราณเรียกวา ไอโอเนยี (lonia) อารยธรรมทีเ่ จริญขึ้นในนครรัฐกรกี มศี นู ยกลาง
สาํ คญั ทน่ี ครรฐั เอเธนสแ ละนครรฐั สปารต า นครรฐั เอเธนส เปน แหลง ความเจรญิ ในดา นตา งๆ
ทั้งดา นการปกรอง เศรษฐกิจ สงั คม ศลิ ปะ วิทยาการดานตางๆ รวมทั้งปรัชญา สว นนคร
รฐั สปารต าเจรญิ ในลกั ษณะทเ่ี ปน รฐั ทหารในรปู เผดจ็ การ มคี วามแขง็ แกรง และเกรยี งไกร เปน
ผนู าํ ของรฐั อน่ื ๆ ในแงของความมีระเบยี บวนิ ัย กลา หาญและเดด็ เดยี่ ว การศึกษาเก่ยี วกับ
อารยธรรมกรีกโบราณ จึงเปน การศึกษาเรือ่ งราวเก่ยี วกับนครรฐั เอเธนสแ ละนครรฐั สปารต า
ชาวกรกี เรยี กตวั เองวา เฮลนี ส (Hellenes) เรยี กบา นเมอื งของตนวา เฮลสั (Hellas)
และเรยี กอารยธรรมของตนวา อารยธรรมเฮเลนคิ (Hellenic Civilization) (1) ชาวกรกี
โบราณเปน ชาวอนิ โตยโู รเปย นชาวกรกี ตงั้ บา นเรอื นของตนเองอยทู างทศิ ตะวนั ออกเฉยี งใต
ตรงปลายสุดของทวีปยุโรปตรงตําแหนงท่ีมาบรรจบกันของทวีปยุโรป เอเชีย และแอฟริกา
เปนตนเหตุใหกรีกโบราณไดรับอิทธิพลความเจริญโดยตรงจากท้ังอียิปตและเอเชีย กรีกได
อาศัยอิทธิพลดังกลาวพัฒนาอารยธรรมของตนข้ึน โดยคงไว ซ่ึงลักษณะที่เปนของตนเอง
ชาวกรีกสมัยโบราณถือวาตนเองมีคุณลักษณะพิเศษบางอยางท่ีผิดกับชนชาติอ่ืนและมักจะ
เรยี กชนชาตอิ ืน่ วา บาเบเรยี น ซง่ึ หมายความวาผทู ี่ใชภาษาผดิ ไปจากภาษาของพวกกรีก
อารยธรรมกรกี รจู กั กนั ในนามของอารยธรรมคลาสสกิ สถาปต ยกรรมทเ่ี ดน คอื วหิ า
รพาเธนอน ประตมิ ากรรมท่เี ดนที่สดุ คอื รูปปน เทพซอี สุ วรรณกรรมดีเดน คือ อีเลยี ดและ
โอดสิ ต (I liad and Oelyssay) ของโอเมอร

92 หนังสือเรยี นสาระการพฒั นาสังคม

อารยธรรมโรมัน
อารยธรรมโรมันเปน อารยธรรมท่ีไดรบั การถายทอดมาจากกรีก เพราะชาวโรมนั ได
รวมอาณาจักรกรีกและนําอารยธรรมกรีกมาเปนแบบแผนในการสรางสรรคใหเหมาะสมกับ
สภาพความเปนอยูข องสงั คมโรมนั สถาปตยกรรมทีเ่ ดน ไดแก วหิ ารพาเธนอน หลังคารปู
โมในกรุงโรม โคลอสเซียม อฒั จนั ทรส ําหรบั ดกู ีฬาซง่ึ จุผูด ไู ดถ ึง 4,500 คน วรรณกรรมท่ี
เดน ที่สดุ คอื เร่ือง อเี นยี ด (Aeneid) ของเวอรว ิล

ภาพสนามกีฬากรงุ โรม

2บทท่ี

ประวตั ิศาสตร