คู่มือ HL วพส (ฉบับสมบูรณ์)

FOOD & HEALTH LITERACY

มือ Communication for Health

หลกั สูตร นักสือ่ สารสขุ ภาวะ
เสรมิ ความรอบ านอาหารและสขุ ภาพ

ในพืน้ ทจ่ี ังหวัดชายแดนใ

ู่ค้ต
้ดู้ร

สถาบันวจิ ยั และพัฒนาสขุ ภาพภาคใ (วพส.) มหาวทิ ยาลัย
สงขลานครินท ในฐานะห วยงานวชิ าการที่ งมนั่ ท งานเพอื่
พัฒนาสุขภาวะและคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นของประชาชนภาคใ ขับ
เคลื่อนงาน วมกับเครือ ายคณะท งาน ท้ังนักวิชาการ
บุคลากรสาธารณสุข ชุมชน และประชาชนในพ้ืนที่ ด เนิน
โครงการ “การส างเสริมความรอบ านอาหารและสุขภาพ
(Food and Health Literacy) ในพ้ืนทจี่ งั หวัดชายแดนภาค
ใ ” (ระห างวนั ที่ 1 ตุลาคม 2564 ถึง 30 กันยายน 2567) ง
หวังใ ประชาชนในพ้ืนท่ีเกิดความรอบ านอาหารและสุขภาพ
เกิดการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการรับประทานอาหารท่ีถูก อง
และการดูแลสุขภาพโดยรวม เ นส างเสริมสุขภาพ อนการ
รกั ษาและ องกันการเกดิ โรค าง ๆ 

ส หรับ “แผนงานพัฒนากลไกการส่ือสารและประชาสัมพัน
ส างการรับ ” เ นความ วมมอื ของโครงการ ฯ กบั “ศูน
ส างสรร สื่อเพ่ือเด็กเยาวชนและครอบครัว” ในการ
สนับสนุนการขบั เคล่อื นงานของคณะท งาน วน าง ๆ เ นไป
อ างสอดประสาน วมกนั รวมทัง้ ผลผลิตจากพน้ื ทีด่ เนนิ การ
ไ รับการส่ือสาร สาธารณะและส างกระแสในสังคมมากขึ้น

าน “นักส่ือสารสุขภาวะเสริมความรอบ านอาหารและ
สุขภาพ” ซ่ึงจะไ รับการพัฒนาทักษะการสื่อสารส างการ
เปลยี่ นแปลง านอง ความ จากหลกั สตู รใน มอื เ มน้ี

1


่ลู่คู้ร์ค่ผ้ร้ด้ดู้ร่ผ้รู่ส้ดำ่ร่ย็ป่ต่สำ์ค้ร์ย่ร็ปู้ร้ร์ธำ
่ต้ป่ก้ร้น้ต้ดู้ร้หุ่ม่ว้ต้ดู้ร้รำำ่ข่ร้ตำุ่ม่น์ร้ต

CONTENT แนะน หลกั สตู ร 06
Food & Health 11
13
หลกั สตู ร 1 : Pre-Production
85
แนวคิดการสอื่ สารเพือ่ ส างเสริมสุขภาวะ
ทักษะทีส่ คญั ของการส่ือสาร 159
พลเมอื งรอบ สขุ ภาวะ : MIDL
การส างสรร เนือ้ หาสอื่ สุขภาวะ 196
206
หลกั สตู ร 2 : Production

DESIGN THINKING
เครอ่ื งมือในการสอ่ื สาร

หลกั สตู ร 3 : Post-Production

STORYTELLING CANVAS
การส างการรับ านสอ่ื ดจิ ิทลั
การเ าถึง-เ าใจ รับสาร

ใบงาน WORKSHOP

คณะท งานหลักสตู ร

2

่ผู้ร้รู้ผ้ข้ขู้ร์ค้รำ้รำำ

3

ส นกั งานกองทนุ สนบั สนุนการส างเสรมิ สขุ ภาพ (สสส.) 
เ นห วยงานของรฐั ท่มี ิใ วนราชการหรือรฐั วิสาหกจิ มนี ายกรัฐมนตรเี นประธานกองทนุ
จัดต้งั ขนึ้ ตามพระราชบัญญตั ิกองทนุ สนบั สนุนการส างเสริมสุขภาพ พ.ศ. 2544 โดยมีห าที่
ริเร่ิม ผลกั ดนั กระ น สนับสนนุ และ วมกับห วยงาน างๆ ในสงั คม ในการขบั เคลอื่ น
กระบวนการส างเสรมิ สขุ ภาพเ  พ่ือใ คนไทยมีสขุ ภาพดคี รบ 4 าน กาย จิต ญญา สงั คม และ

วมส างประเทศไทยใ าอ

พันธกิจ

“จดุ ประกาย กระ น สาน และเสรมิ พลงั บุคคล
และอง กรทุกภาค วน

ใ มขี ดี ความสามารถและส างสรร ระบบ
สังคมท่ีเอ้ือ อการมสี ขุ ภาวะ”

“ทกุ คนบนแ นดินไทยมีขีดความสามารถ
สงั คม สงิ่ แวด อม ทเ่ี อ้ือ อสขุ ภาวะ”

4

่ต้ล
่ผ่ต์ค้ร้ห
่ส์คุ้ตู่ย่น้ห้ร่รัป้ด้ห้ร่ต่น่รุ้ต้น้ร็ป่ส่ช่น็ป
้รำ

ทั นคติ กเ็ หมือน

“เลน ”

ปรับเลน ใ ชัด โฟกั เ าใ ตรง

นหา หลงทาง นพบ
หนึง่ น เดินห า ค ามัน

5

้ว้นัฝ
้ค้ค้ห้ปส้ห์ส์สศ

หลักสูตร นักส่ือสาร สขุ ภาวะ

เสริมความรอบ านอาหารและสขุ ภาพในพนื้ ทจ่ี ังหวัดชายแดนใ

เพ่ือพัฒนาศักยภาพแกนน ในชมุ ชน ในการใ ส่ือเ นเคร่อื งมอื เพอ่ื น ไป สขุ ภาวะ
โดยการส างเสริมความรอบ านอาหารและสุขภาพในพ้นื ที่จงั หวัดชายแดนใ

ใ ประชาชนเ น ใ และส างสรร สอื่ (media users and creators)
ท่ีรอบ านอาหาร (Food Literacy) และความรอบ านสุขภาพ (Health Literacy)

รายละเอยี ดเนื้อหา แ งออกแบบ 3 หลักสตู ร ไ แ

หลักสูตร 1 : หลกั สตู ร 2 : หลกั สตู ร 3 :

Pre-Production Production Post-Production

เ าใจกรอบแนวคิดของ ทักษะการใ เคร่อื งมือและการผลติ สอื่ กลยุท ในการออกแบบ
นักส่อื สารสุขภาวะ และทักษะ ท่เี หมาะสมกับรูปแบบและก มเ าหมาย เพือ่ การสอื่ สารสุขภาวะ
การส างสรร เน้อื หาและประเด็น ทีเ่ าถงึ ก มเ าหมาย

ระยะเวลา 16 ช่วั โมง ระยะเวลา 16 ชว่ั โมง ระยะเวลา 16 ชั่วโมง

25-26 ตุลาคม 2565 7-8 ธันวาคม 2565 1-2 กุมภาพนั 2566

เหมาะส หรบั คณะท งาน และภาคี เครอื ายในโครงการท่มี ีความถนัดและ านการสอ่ื สาร ทัง้ ระดับหวั ห าโครงการ
ปฏิบัติงาน ที่อ ระห างการด เนนิ งานเพ่อื ขบั เคลอ่ื นโครงการ านกลยทุ การส่ือสาร

ประโยช ทไี่ รบั เ าใจแนวคดิ พื้นฐานขององ ประกอบการส่อื สาร และกลยทุ การสอ่ื สารสขุ ภาวะ
เพ่อื ขบั เคลื่อนการด เนินงานส างความรอบ านอาหารและสขุ ภาพในระดบั พ้ืนที่

6

้ดู้ร้รำ
์ธ์ค้ข์ธ่ผำ่วู่ยู้ผ
้น้ด่ขำ์ธ้ด์นำ้ปุ่ล้ข

์ธ้ปุ่ล
้ช์ค้ร

้ข่ก้ด่บ้ดู้ร้ดู้ร
์ค้ร้ชู้ผ็ป้ห
้ต้ดู้ร้ร
ู่สำ็ป้ชำ้ต้ดู้ร

แนวคิด นกั ส่อื สารสุขภาวะ
เสริมความรอบ านอาหารและสุขภาพ
ในพื้นทจี่ ังหวดั ชายแดนใ

1 COMMUNICATION FOR HEALTH
นกั สือ่ สารสุขภาวะ
เ าใจกระบวนการสือ่ สาร S M C R

S MC R านการเ น “นักส่อื สารสขุ ภาวะ”
ที่มคี วามรอบ านเนอ้ื หาสขุ ภาพ และ
ก มเ าหมายและบริบทที่ องการส่อื สาร

2 DESIGN THINKING
คิด-ส างสรร

DESIGN THINKING คอื กระบวนการความคดิ เชงิ ออกแบบ หรือ
กระบวนการความคิดท่ี อใ เกิดนวตั กรรมส างสรร านการคิด
ลงมอื ทำ ไปพ อมกับการแ ญหา จน อใ เกิดการ เ าทันสุขภาวะ

3 STORYTELLING CANVAS
การเ าเรอ่ื งใ มีพลงั

STORYTELLING CANVAS เคร่อื งมอื สำหรับ
“นักสือ่ สารสขุ ภาวะ” ทส่ี ามารถเ าใจก มเ าหมาย
เพื่อส างการรบั านเนื้อหาสุขภาวะ

7

้ดู้ร้ร
้ปุ่ล้ข
่ทู้ร้ห่กัป้ก้ร
่ผ์ค้ร้ห่ก
้ต้ปุ่ล
้ดู้ร
็ป่ผ
้ข้ห่ล์ค้ร้ต
้ดู้ร

วตั ถปุ ระสง ของหลักสูตร หลักสตู ร 1

เ าใจกรอบแนวคิดของ Pre-Production
นกั สื่อสารสขุ ภาวะ และทักษะ
การส างสรร เน้อื หาและประเดน็ SMC R

เครอื่ งมือ/ใบงานกจิ กรรม

• Active Citizen
• SWOT
• Content Creative
• Storytelling + บริบท
• Do & Don’t

แนวคิดการส่อื สารเพ่อื ส างเสริมสุขภาวะ

< V-Shape
< Food & Health Literacy

ทักษะทีส่ ำคญั ของการสอ่ื สาร

< การส่อื สารเพ่ือโ ม าวใจ
< การวเิ คราะ ก มเ าหมาย รับสาร

พลเมืองรอบ สขุ ภาวะ : MIDL

< มองก มเ าหมายบริบทในพ้นื ท่ี
< พลเมอื งรอบ สุขภาวะ

การส างสรร เน้อื หาส่ือสุขภาวะ

< Storytelling CANVAS
< Content Creative

ก มเ าหมาย คณะท งานในโครงการ SKILL ทจี่ ะไ รบั ประโยช
ระยะเวลา นกั ส่ือสารชมุ ชน
เ าใจแนวคดิ สอื่ สขุ ภาวะ
16 ช่ัวโมง ( 2วัน ) มีทกั ษะการเ นนักสื่อสารสุขภาวะ

วันท่ีดำเนินการ 25-26 ตุลาคม 2565 8 น V-Shape ประยกุ ปรบั ใ งานสอ่ื สาร
สามารถส างสรร สอื่ รอบ สุขภาวะในชมุ ชนไ






ำ้ดู้ร์ค้ร
้ช์ตำ
็ป
้ข์น้ด้ปุ่ล์คู้ร้ปุ่ลู้ผ้ปุ่ล์ห้น้นู้ร์ค้ร์ค้ร

้ข้ร

วัตถุประสง ของหลกั สตู ร หลักสตู ร 2

ทกั ษะการใ เคร่อื งมอื และการผลิตสอื่ Production
ท่ีเหมาะสมกบั รูปแบบและก มเ าหมาย
SMC R

เคร่ืองมอื /ใบงานกิจกรรม

• แผนท่แี พลตฟอ มชุมชน
• เครอ่ื งมอื สอ่ื ชุมชน+สือ่ ให
• เทคนคิ อง ประกอบการ ายภาพ
• การ ายทอดสด LIVE

DESIGN THINKING < วิเคราะ อมลู ประเด็นในชมุ ชน
< วิเคราะ ประสทิ ธิภาพสือ่ ในชุมชน
เครือ่ งมือในการสื่อสาร < ออกแบบเคร่อื งมอื สือ่ ในชุมชน
< ประยุก สอ่ื ให
< สือ่ ชุมชน

< ประยุก สอื่ ให

ก มเ าหมาย คณะท งานในโครงการ SKILL ท่ีจะไ รบั ประโยช
ระยะเวลา นักสอื่ สารชุมชน
สามารถออกแบบเครื่องมือส่อื สารในชมุ ชนไ
16 ช่วั โมง ( 2วนั )
สามารถใ เครื่องมือส่อื สารกับชมุ ชน
วนั ท่ีดำเนนิ การ 7-8 ธันวาคม 2565
9 สามารถประยุก สอื่ ให ไ

่ถ
่ถ์ค
่ม
์ร
ำ้ปุ่ล์ค้ด่ม์ต
้ช
้ด์น้ด่ม์ต่ม์ต์ห้ข์ห้ปุ่ล
้ช

วตั ถปุ ระสง ของหลักสูตร หลักสตู ร 3

กลยุท ในการออกแบบเพื่อการสือ่ สาร Post-Production
สุขภาวะที่เ าถงึ ก มเ าหมาย
SMC R

เครอื่ งมอื /ใบงานกิจกรรม

• ตวั อ างการจัดกิจกรรมชุมชน
• ใบงานวิเคราะ -ประเมนิ รบั สาร

STORYTELLING CANVAS

การตลาดเพือ่ ส างการรับ

ออกแบบกจิ กรรม Event เพ่ือส างการรับ

การเ าถงึ -เ าใจ รบั สาร

วิเคราะ การเ าถึง วย v shape
เช็คเรท็ ติง ผล รับสาร

ก มเ าหมาย คณะท งานในโครงการ SKILL ทีจ่ ะไ รบั ประโยช
นกั ส่ือสารชุมชน
สามารถใ สื่อออกแบบกิจกรรม วมกบั ชมุ ชน
ระยะเวลา 16 ชว่ั โมง ( 2วนั )
10 สามารถวิเคราะ และประเมิน รบั สาร านการรบั ไ
วันทด่ี ำเนินการ 1-2 กุมภาพัน 2566

ู้ผ์ห
่ย์ธ
ำ้ปุ่ล์ค้ดู้ร่ผู้ผ์ห
่ร้ช์น้ดู้ร้รู้ผ้ด้ข์ห้ปุ่ล้ข์ธู้ร้รู้ผ้ข้ข

11

Media Information and Digital Literacy - MIDL

Re ection Skill

Design Thinking

Communication Skill

Self Awareness Skill

12

fl

หลกั สตู ร 1

Pre-Production

SMC R

เครอื่ งมอื /ใบงานกิจกรรม

• Active Citizen
• SWOT
• Content Creative
• Storytelling + บริบท
• Do & Don’t

แนวคิดการสื่อสารเพือ่ ส างเสริมสุขภาวะ

< V-Shape
< Food & Health Literacy

ทกั ษะท่สี ำคญั ของการสอ่ื สาร

< การส่ือสารเพื่อโ ม าวใจ
< การวเิ คราะ ก มเ าหมาย รบั สาร

พลเมอื งรอบ สุขภาวะ : MIDL

< มองก มเ าหมายบริบทในพื้นที่
< พลเมืองรอบ สขุ ภาวะ

การส างสรร เน้ือหาสอื่ สขุ ภาวะ

< Storytelling CANVAS
< Content Creative

13





ู้ร้ปุ่ลู้ผ้ปุ่ล์ห้น้นู้ร์ค้ร้ร

14

Food &
Health
Literacy

ดร.ซอ ยะ นิมะ : สถาบนั นโยบายสาธารณะ
มหาวิทยาลยั สงขลานครนิ ท

15


์ร
์หีฟ

ความรอบ คืออะไร?

What is Literacy?

16

ร

ู้

17 ภาพประกอบ : freepik.com

แนวคดิ การสื่อสารเพอื่ ส างเสรมิ สุขภาวะ

นพ.วชริ ะ เพ็งจนั ท กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสขุ 25 ม.ค.60

คอื ระดบั สมรรถนะของบุคคลในการเ าถึง
อมูล เ าใจ ประเมิน ปรบั ใ และบอก อไ
ดังนั้น “ความรอบ ..จงึ ไ ใ แ ความ ”
18

์ร
ู้ร่ค่ช่มู้ร
้ด่ต้ช้ข้ข้ข้ร

ความหมายอนื่ ๆ

อมูลมีการเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา จงึ องพฒั นาทักษะทาง ญญาและมี
การเรยี น ตลอดชีวติ
· ทกั ษะทาง ญญา— านความคดิ วเิ คราะ และประมวลผล
· ทกั ษะทางสงั คม—การสือ่ สาร 2 ทาง และการมีปฏิสัมพนั วมกนั

19


่ร์ธ
์ห้ดัป
ู้รัป้ต้ข

ความรอบ านอาหาร

 
· ความสามารถในการเ าถงึ อมูล านอาหาร
· สามารถเ าใจ อมลู เกย่ี วกับโภชนาการ
· สามารถในการตัดสินใจเลือกอาหารหรือวตั ถดุ ิบ
· สามารถจดั การเตรยี มหรือปรุงใ อาหารโภชนาการที่เหมาะสมกับสมาชกิ ในครอบครวั
· บรโิ ภคอาหารน้ันใ เหมาะกับสุขภาพของตนเอง

การ การวางแผน
ตรวจสอบ/ (จัดซ้อื -
ประเมนิ จดั หา)

การ ความรอบ านอาหาร การจดั การ
รับประทานท่ี การเลอื ก
การเตรียม
เหมาะสม การปรุง

20


้ดู้ร้ห
้ห

้ข้ข
้ด้ข้ข

้ดู้ร

ขน้ั ตอนการวางแผน านอาหาร

1 (Meal planning)

ฉลาดวางแผน ฉลาดเลอื ก
และจัดการ

ฉลาดกนิ ฉลาดเตรยี ม
และปรุง

• ก หนดรายการ: อาหาร วัตถดุ บิ เครอ่ื งปรงุ
• วิเคราะ คุณ าทางสารอาหารท่เี หมาะกับสมาชกิ
• ชนิดวตั ถุดบิ /ตามฤดกู าล
• จ นวนคน จ นวนมอ้ื
• ราคาอาหารและงบประมาณ

21

ำำ่ค์หำ


้ด

ขัน้ ตอนการเลอื กอาหารและ

2 วตั ถุดบิ (Selection)

ฉลาดวางแผน ฉลาดเลือก
และจัดการ

ฉลาดกนิ ฉลาดเตรียม
และปรงุ

• ประโยช —คณุ าทางอาหาร และรายการไ จ เจ
• ประหยดั —ตามงบประมาณทมี่ ี (คณุ ภาพและราคา)
• ปลอดภัย—สด ให สะอาด และปลอดจากสงิ่ ปนเ อน

22

้ืป่มำ่ม่ค์น

ขนั้ ตอนการเตรยี มและการปรงุ

3 (Preparation)

ฉลาดวางแผน ฉลาดเลือก
และจดั การ

ฉลาดกิน ฉลาดเตรียม
และปรงุ

แยกประเภท—เนอื้ ผกั เคร่ืองปรุงรส
การท ความสะอาด—น สิ่งสกปรกออก การ าง าน
การปรุง— ม นง่ึ ทอด าง
การเก็บรักษา—แ เยน็ วางอุณหภูมิ อง

23


้หู้ต่ช
่ย้ต
ำ้น่ผ้ลำำ

4 ขนั้ ตอนการการรับประทาน (Eat)

ฉลาดวางแผน ฉลาดเลือก
และจดั การ

ฉลาดกนิ ฉลาดเตรยี ม
และปรุง

• ปรมิ าณ—จ นวนจาน/จ นวนก องทรี่ บั ประทาน อมอื้
• ความถ—ี่ การรับประทานก่ีมื้อ อวนั การเ นระยะระห างม้อื
• สัด วน—สารอาหารทไ่ี รบั อวันครบ วนเพียงพอ

24

้ถ่ต้ด่ส่ว้ว่ต่ต่ลำำ

อิทธิพล อความรอบ อาหาร

จจยั ก หนด อความรอบ านอาหารและการเ าถงึ แห งอาหาร

25

ู้ร่ต
่ล้ข้ดู้ร่ตำัป

ความ าทาย

26

ท
้

1. การเ าถงึ อมลู (Accessibility)

27

ข
้ข้

2.ความสามารถในการเ าใจ อ อมูล

การพัฒนาขัน้ พืน้ ฐานที่จะเ นตวั วยส คัญในยุคทีม่ กี ารเปลย่ี น านจาก
จากยคุ Analog ไป ยุค Digital และยคุ Robotic ส หรบั
· การปฏิบตั ิงาน
· การส่อื สาร
· การท งาน วมกันกับ อนื่

ตัวอ างทกั ษะ Digital literacy หรอื ทกั ษะความเ าใจ

28

้ข่ย้ข่ต้ข
ู้ผ่รำ


ำู่ส่ผำ่ช็ป

ความหลากหลายของทกั ษะทเี่ กีย่ ว อง
สัมพนั กันความรอบ านอาหาร

29


้ดู้ร์ธ้ข

3.ความสามารถในการตอบโ ซักถาม
และแลกเปล่ียน หรือ การส่อื สาร

ข้ึนอ กับอง ประกอบการส่อื สาร หรือทเ่ี รียก า SMCR ประกอบ วย
· งสาร (Sender)
· อมูล าวสาร (Message)
· องทางการสือ่ สาร (Channel/Platform)

o ใ วิธกี ารส่อื สารทางเดยี ว (One-way communication)
o ใ วิธกี ารสอื่ สารสองทาง (Two-way communication)
· รับสาร (Receiver)
· สง่ิ รบกวน (Noise)
· อมูล อนกลบั (Feedback)

30


้ป้ข

ู้ผ
้ช
้ช
่ช
่ข้ข
่สู้ผ
้ด่ว์คู่ย
้ต

การ กทกั ษะการส่ือสาร
· การ งเชงิ รกุ และ การตัง้ ค ถามที่ทรงพลงั
· ส างพน้ื ท่ีปลอดภัย
· ซ่ือสตั อความ องการ
· ไ ละเลยกิริยา าทาง อารม และความ สกึ

31


ู้ร์ณ่ท่ม
้ต่ต์ย
้ร
ำัฟ
ึฝ

4.ความสามารถในการตดั สนิ ใจ

การตดั สินใจเลือก านสขุ ภาพ
· การก หนดทางเลอื ก
· การปฏิเสธ/การหลกี เล่ียง
· การเลือกวธิ ีการปฏบิ ตั เิ พือ่ ใ มสี ขุ ภาพดี
o สามารถวิเคราะ และใ เหตุผลเพ่อื การก หนดทางเลอื ก
o การเลือกวิธีการปฏิบตั เิ พ่อื ใ มสี ุขภาพดี
o สามารถแสดงทางเลอื กทีเ่ กิดผลกระทบ อตนเองและ อน่ื
o สามารถแสดง อมลู ท่หี กั างไ อ างเหมาะสม

32


่ย้ด้ล้ข
ู้ผ่ต
้ห
ำ้ช์ห
้ห

ำ
้ด

33

5.ความสามารถในการเปลี่ยนพฤติกรรม

• ข้ันไ สนใจ ญหา
• ขน้ั ลงั เลใจ
• ขั้นตัดสนิ ใจและเตรยี มตัว
• ข้นั ลงมอื ปฏิบตั ิ
• ขน้ั กระท อเน่อื ง
• การกลับไปมี ญหา

34

ำ้ซัป่ตำัป่ม

35 ภาพประกอบ : freepik.com

6.ความสามารถในการบอก อ

คอื ความสามารถในการชีแ้ นะแนวทางใ กบั อ่ืน
o ายทอดใ แ สมาชกิ ในครอบครัว
o ายทอดใ แ ชุมชนและสงั คม
เพื่อใ มคี วาม ความเ าใจเกยี่ วกับการการปฏบิ ัตทิ ่ีถูก องและเหมาะสม

องทางการบอก อ
· การบอก อแบบปาก อปาก
· ายทอด านสอ่ื าง ๆ

36


่ต่ผ่ถ
่ต่ต
่ต่ช
้ต้ขู้ร้ห
่ก้ห่ถ
่ก้ห่ถ
ู้ผ้ห
่ต

แนวทางการตรวจสอบความรอบ านอาหาร
อผลลัพ ทางสขุ ภาพของ จเจกบคุ คลโดย อม

• ดัชนมี วลกาย ความยาวรอบเอว ภาวะ วนลงพุง
• พฒั นาการ การเจริญเตบิ โต วนสูง หนัก
• ภาวะซีด
• ทนั ตสุขภาพ
• ผลการตรวจทาง องปฏบิ ตั กิ าร
• สญั ญาณชีพ เ น ชีพจร การหายใจ
• ภาวะเมแทบอลิกซนิ โดรม
o ระดบั ไตรกลีเซอไร
o ระดับเอชดีแอลคลอเรสเตอรอล
o ระดับความดันโลหิต
o ระดับ ตาลในเลอื ดขณะ

37

ำ้น์ด่ช้หำ้น่ส้อ
้อัป์ธ่ต
้ดู้ร

โจท : ลองบันทกึ รอบเอว อน-หลงั เ า วมกิจกรรมของโครงการกัน

อน.............. ณ วนั ที่ .................

หลงั .............. ณ วันที่ .................

38 ภาพประกอบ : freepik.com

่ร้ข่ก์ย

่ก

แนวคดิ การสอ่ื สาร
เพ่อื ส างเสรมิ สุขภาวะ

ฮาริส มาศชาย : ศูน ส างสรร สื่อเพอ่ื เดก็ เยาวชนและครอบครวั

39

์ค้ร์ย้ร

แนวคิดการสื่อสาร เพอื่ ส างเสริมสขุ ภาวะ

การสอื่ สารสขุ ภาพเ น แนวคิดการ งเสริมสุขภาพในยุคท่ีการส่อื สารมคี วาม าวห ามาก จากความ
าวห าทางเทคโนโลยี และจากความ องการทห่ี ลากหลายของประชาชน และ พฤติกรรมสุขภาพไ

รับอิทธิพลจากสิ่งที่เ นความคิด ความ สึกมาก โดยการ ง านในหลายระดับ ท้ังในระดับบุคคล
ชุมชน และ านวัฒนธรรม (DiClemente, R.J et al,2002) จากความซบั อนของ อิทธิพลหลายระดับ
การจะ งเสริมสขุ ภาพจงึ องมีการดาเนินการควบ กนั ไปทุกระดบั ดงั นัน้
แนวคิดการสื่อสารสุขภาพจึงมีการศึกษาและประยุก ใ มากขึ้นเพ่ือใ เ นเคร่ืองมือในการ ปรับ
เปล่ียนพฤตกิ รรมในวงก าง และในทุกระดับ การสอื่ สารสุขภาพ องมกี ารวิเคราะ และการ วางแผน
อ างเ นระบบ การส่ือสารสุขภาพไ ใ การสอนสุขศึกษาในมุมมองเดิมท่ีเ นเพียงการ ายเทส่ิงท่ี
นักสุขศึกษาคิด าจาเ นลงไปยัง รับการสอน แ เ นการสอนสุขศึกษาที่ใ ความสาคัญ กับการ
วิเคราะ รับสารเพ่ือประเมินความสอดค องเหมาะสมของสารที่ องการส่ือลงไป ส่ือ พ้ืน านเ น
เคร่อื งมือสอ่ื สารทีใ่ นการสื่อสารสุขภาพ ดังพบ ามกี ารใ เพลงพน้ื าน หมอลา กลอน ลาท่ีสอ่ื ถงึ คา
สอน านสขุ ภาพ าง ๆ การใ เหตกุ าร ประเพณเี นจงั หวะ โอกาส ในการส่อื สาร เ นการรณรง
งดเห าเ าพรรษา ภาคธรุ กิจสามารถใ การส่ือสารท่ี งผลท้งั บวกและลบ ดังจะเห็น ามกี ารโฆษณา
ขายสนิ าสขุ ภาพ าง ๆโดย างองิ ประโยช อ างกายเกนิ จริง

สรุ ี ธรรมิกบวร . แนวคิดการสอ่ื สารสขุ ภาพ
กาญจนา แ วเทพ. (2541). สอื่ สารมวลชน: ทฤษฎีและแนวทางการศึกษา. (พิม คร้ังท่ี 1). กรุงเทพฯ: ภาพพมิ พ์.
เกศินี จุฑาวิจิตร 2548. การสื่อสารเพือ่ พฒั นา องถ่ิน. เพชรเกษมการพิม . นครปฐม DiClemente,R.J, Crosby,R.A and Kegler,M.A 2002.Emerging Theories in Health Promotion and
Research. A Wiley company,CA.

40

์พ้ท
์พ้ก
์ย่ร่ต์น้อ่ต้ค่ว่ส้ช้ข้ล์ค่ช็ป์ณ้ช่ต้ด้บ้ช่ว็ป้บ้ต้ลู้ผ์ห้ห็ป่ตู้ผ็ป่ว่ถ็ป่ช่ม็ป่ย์ห้ต้ว็ป้ช้ช์ต
ู่ค้ต่ส้ซ่ผ่ผ่สู้ร็ป้ด้ต้น้ก้น้ก่ส็ป้ร

อง ประกอบท่ีส คัญ ของการส่ือสาร

ผสู้ ง่ สาร ข้อมลู รปู แบบ ผู้รับสาร

ทฤษฏี SMCR ของเบอ โล (Berio)

เดวดิ เค. เบอ โล (David K.Berlo) ไ พัฒนาทฤษฎที ่ี งจะ งสารอ างไร และ รบั จะรบั
แปลคววามหมาย และมีการโ ตอบกบั สารน้นั อ างไร ทฤษฏี S M C R ประกอบ วย

• ง (source) องเ น ที่มีทกั ษะความช นาญในการส่อื สารโดยมคี วามสามารถใน “การเ า
รหัส” (encode) เนือ้ หา าวสาร มที ัศนคติท่ดี ี อ รับเพือ่ ผลในการสอ่ื สารมคี วาม อ างดีเก่ยี ว
กับ อมูล าวสารทจ่ี ะ ง และควรจะมีความสามารถในการปรบั ระดบั ของ อมูลน้นั ใ เหมาะสม
และ าย อระดับความ ของ รับ ตลอดจนพืน้ ฐานทางสังคมและวฒั นธรรมท่ีสอดค องกบั
รับ วย

• อมลู าวสาร (message) เก่ียว อง านเนอื้ หา สัญลักษ และวธิ ีการ ง าวสาร
• องทางในการ ง (channel) หมายถึง การทีจ่ ะ ง าวสารโดยการใ รับไ รับ าวสาร อมลู

โดย านประสานทสัมผัสทง้ั 5 หรือเพียง วนใด วนหนึ่ง คือ การไ ยิน การดู การสัมผสั การ
ล้ิมรส หรือการไ กลิ่น
• รบั (receiver) องเ น มที ักษะความช นาญในการสอื่ สารโดยมคี วามสามารถใน “การ
ถอดรหัส” (decode) สาร เ น ท่มี ที ศั นคติ ระดบั ความ และพนื้ ฐานทางสังคมวฒั นธรรม เ น
เดยี วหรือค ายคลังกนั กบั งจึงจะท ใ การสอื่ สารความหมายหรอื การสื่อสารนนั้ ไ ผล

41

้ด้หำ่สู้ผ้ล่ชู้ผ็ปำู้ผ็ป้ตู้ผ
้ด้ด่ส่ส่ผ้ข่ข้ดู้ผ้ห่ข่ส่ส่ช
่ข่ส์ณ้ด้ข่ข้ข
้ดู้ผ้ลู้ผู้ร่ต่ง้ห้ข่ส่ข้ข่ยู้รู้ผ่ต่ข้ขำู้ผ็ป้ต่สู้ผ้ด่ย้ตู้ผ่ย่ส่สู้ผ้ด์ร
์รำ์ค

S นักส่ือสารสร้างสรรค์สขุ ภาวะ
พลเมอื งต่ืนรู้

M พลังส่อื สาร Content
Storytelling

C Platform
NอeงwทาMงกeาdสiaอ่ื สา

R สสร้าางงกกาารเปบล่ยี นแปลง
ยงั ก มเ าหมาย
42

้ปุ่ลู้รัรร้รรร่ช

ทกั ษะที่ส คัญ
ของการสือ่ สาร

43

ำ

ตามลกั ษณะของทฤษฏี S M C R นี้ มี จจัยท่มี ีความส คญั อ
ขีดความสามารถของ งและรับทีจ่ ะท การส่ือสารความหมาย
นั้นไ ผลส เรจ็ หรือไ เพยี งใด ไ แ

ทักษะในการสอ่ื สาร (communication skills) หมายถงึ ทกั ษะซ่ึงท้งั งและ รับควร
จะมีความช นาญในการ งและการรับการเพ่ือใ เกิดความเ าใจกันไ อ างถูก อง
เ น ง องมีความสามารถในการเ ารหัสสาร มีการพูดโดยการใ ภาษาพูดท่ีถูก

อง ใ ค พูดท่ีชัดเจน ง าย มีการแสดงสีห าหรือ าทางท่ีเ ากับการพูด
วงท นองลีลาในการพูดเ นจังหวะ า ง หรือการเขียน วย อยค ส นวนท่ีถูก
องสละสลวย า าน เห านเ้ี น น วน รับ องมีความสามารถในการถอดรหสั และ
มีทักษะท่ีเหมือนกันกับ งโดยมีทักษะการ งท่ีดี งภาษาที่ งพูดมา เร่ือง หรือ
สามารถ าน อความที่ งมานั้นไ เ น น

กริช สืบสนธิ์. (2538). วัฒนธรรมและพฤติกรรมการสอื่ สารในอง การ.กรุงเทพฯ : จุฬาลงกร มหาวิทยาลยั .

44

์ณ์ค้ต็ป้ด่ส้ข่อู้ร่สู้ผัฟัฟ่สู้ผ้ตู้ผ่ส้ต็ป่ล่อ่น้ตำำ้ถ้ดัฟ่น็ปำ่ท้ข่ท้น่งัฟำ้ช้ต้ช้ข้ต่สู้ผ่ช้ต่ย้ด้ข้ห่สำู้ผ่สู้ผ่ก้ด่มำ้ดำ่สู้ผ
่ตำัป

ทัศนคติ (Attitudes) เ นทศั นคตขิ อง งและ รับซึ่งมี
ผล อการสอ่ื สาร า งและ รบั มที ศั นคติท่ดี ี อกันจะ
ท ใ การส่ือสารไ ผลดี ทัง้ น้เี พราะทัศนคติ อมเกีย่ วโยง
ไปถึงการยอมรับซ่ึงกันและกันระห าง งและ รับ วย
เ น า งมีความนิยมชมชอมในตัว พูดก็มักจะมี
ความเหน็ ค อยตามไปไ าย แ ในทางตรง าม า ง
มีทัศนคติไ ดี อ พูดก็จะ งแ วไ เห็นชอบ วยและมี
ความเห็นขัดแ งในส่ิงท่ีพูดมานั้น หรือ าทั้งสอง ายมี
ทัศนคติไ ดี อกัน วงท นองหรือน เสียงในการพูดก็
อาจจะ วน าวไ า ง แ ามที ัศนคติทีด่ ี อกนั แ วมกั
จะพดู กัน วยความไพเราะ านหวาน า ง เห านเ้ี น น

45

้ต็ป่ลัฟ่น่อ้ด้ล่ต้ถ่ตัฟ่น่ม้ห้หำำ่ท่ต่ม่ฝ้ถ้ย้ด่ม้ลัฟู้ผ่ต่มัฟู้ผ้ถ้ข่ต่ง้ด้ลู้ผัฟู้ผ้ถ่ช้ดู้ผ่สู้ผ่ว่ย้ด้หำ่ตู้ผ่สู้ผ้ถ่ตู้ผ่สู้ผ็ป

ระดับความ (knowledge levels) า งและ รบั มรี ะดับ
ความ เ าเทียมกันก็จะท ใ การสื่อสารนั้นลุ วงไป วยดี
แ าหากความ ของ งและ รับมีระดับท่ีแตก างกัน

อมจะ องมีการปรับปรุงความยาก ายของ อมูลที่จะ ง
ในเรอ่ื งความยาก ายของภาษาและ อยค ส นวนที่ใ เ น
ไ ใ ค ศัพ ทางวิชาการ ภาษา างประเทศ หรือ อยค
ยาว ๆ ส นวนสลบั ซบั อน ท้ังน้ีเพอ่ื ใ สะดวกและ าย อ
ความเ าใจ ตวั อ างเ น การท่ีหมอรกั ษาคนไ แ วพดู แ
ค ศัพ การแพท เก่ียวกับโรค าง ๆ อมท ใ คนไ ไ
เ าใจ าตนเองเ นโรคอะไรแ หรือพัฒนากรจาก วนกลาง
ออกไปพัฒนาห าน าง ๆ ในชนบทเพื่อใ ค แนะน ทาง

านการเกษตรและเลี้ยงสัต แ ชาว าน าพดู แ ศัพ ทาง
วิชาการโดยไ อธิบาย าย อยค ภาษา าย ๆ หรือไ ใ
ภาษา องถ่นิ ก็จะท ใ ชาว านไ เ าใจหรือเ าใจผดิ ไ หรือ
ในกรณีของการใ ภาษามือของ พิการทางโสต า รับไ
เคยไ เรียนภาษามือ มา อนท ใ ไ เ าใจและไ สามารถ
สือ่ สารกันไ เห าน้ีเ น น

46

้ต็ป่ล้ด่ม้ข่ม้หำ่ก้ด่มู้ผ้ถู้ผ้ช้ด้ข้ข่ม้บ้หำ้ท้ช่ม่งำ้ถ้ด่ม์ท่ต้ถ้บ่ก์ว้ดำำ้ห่ต้บู่ม่ส่น็ป่ว้ข่ม้ข้หำ่ย่ต์ย์ทำ่ต้ล้ข่ช่ย้ข่ต่ง้ห้ซำำ้ถ่ต์ทำ่ช่ม่ช้ชำำ้ถ่ง่ส้ข่ง้ต่ย่ตู้ผ่สู้ผู้ร้ถ่ต้ด่ล้หำ่ทู้รู้ผ่สู้ผ้ถู้ร

ระบบสังคมและวัฒนธรรม (Socio -
c u l t u r e S y s t e m s ) ร ะ บ บ สั ง ค ม แ ล ะ
วั ฒ น ธ ร ร ม ใ น แ ล ะ ช า ติ เ น ส่ิ ง ท่ี มี ว น
ก หนดพฤติกรรมของประชาชนในประเทศ
นั้น ๆ ซ่ึงเกี่ยว องไปถึงขนบธรรมเนียม
ป ร ะ เ พ ณี ที่ ยึ ด ถื อ ป ฏิ บั ติ สั ง ค ม แ ล ะ
วัฒนธรรมในแ ละชาติ อมมีความแตก าง
กนั เ น การใ ความเคารพ อ อาวโุ ส หรอื
วัฒนธรรมการกินอ ฯลฯ ดังนนั้ ในการ
ติด อส่ือสารของบุคคล างชาติ างภาษา
จะ องมีการศึกษาถึงกฎ อบังคับทาง
ศาสนาของแ ละศาสนา วย

47

้ด่ต้ข้ต่ต่ต่ตู่ยู้ผ่ต้ห่ช่ต่ย่ต้ขำ่ส็ป่ต

การสอ่ื สาร องคิดถึง 3 อ าง!!

ชม

( องการส่ือสารกบั ใคร )

เนอื้ หา

( องการสื่อสารเรื่องอะไร )

วิธีการส่อื สาร

( ควรสอ่ื สารอ างไร )

องมีเน้ือหาและวธิ กี ารสือ่ สารทส่ี อดค องกับ ชม
เพราะภาพ เสียง และวิธกี ารเ าเรอ่ื ง จะ อง งผล อการรบั ของก มเ าหมาย

48

้ปุ่ลู้ร่ต่ส้ต่ล
ู้ผ้ล้ต่ย้ต้ตู้ผ่ย้ต

เชือ่ าทอุ าง ใ ความส คญั กับ ความ าทายหรือ
เปลี่ยนแปลงไ ความพยายาม ญหา คือ โอกาส

ในการเรยี น

คนที่มีความคิดแบบเตบิ โต

างองิ อมลู : Growth Mindset

FIXED MINDSET

คนที่มีกรอบความคดิ แบบตดิ

ยงั ไ มีความเช่อื ใ ความส คัญกบั มักจะหลีกเลย่ี ง
ในการเปล่ียนแปลง ภาพลักษ คุณสมบตั ิ ความ าทายหรือ

49 ญหายากๆ

้ข้อู้ร
ัป
้ท
ำ้ห้ด
่ย่วัป
้ท
์ณ
ำ้ห
่ม