คู่มือ การจัดตั้งและการบริหารจัดการศูนย์พักพิงชั่วคราว

คมู่ ือการจดั ตั้งและการบรหิ ารจัดการศูนย์พักพงิ ช่ัวคราว

2) ฐานข้อมลู สรปุ ยอดผู้พกั พงิ ทง้ั กลางวัน และกลางคืน
3) แบบฟอร์มรายงานสถานการณ์ประจ�ำวันเพื่อรายงาน
ไปยงั สว่ นทีเ่ กี่ยวขอ้ ง
4) แบบฟอรม์ การคดั กรอง และการลงชอื่ บคุ คลทเ่ี ขา้ - ออก
ศนู ยพ์ กั พงิ ชัว่ คราว ประจ�ำวนั
5) แบบฟอร์มลงทะเบียนยานพาหนะของผู้พักพิง และ
เจา้ หน้าท่ีประจ�ำศูนยพ์ ักพงิ ชัว่ คราว
6) แผนผงั โครงสรา้ งศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว ชอื่ - สกลุ ผรู้ บั ผดิ ชอบ
และหมายเลขโทรศัพทต์ า่ ง ๆ
7) เอกสารข้อปฏิบัติการใช้สถานท่ี ก�ำหนดกติกาในการ
อยู่รว่ มกนั และการร้องเรยี นเม่อื เกดิ ปัญหา
8) แบบสรุปขอ้ มูลผู้พักพิง เพศ อายุ และความต้องการตา่ ง ๆ
เพอื่ ประสานงานกบั หน่วยงาน ทเ่ี กี่ยวกับการบริจาคสงิ่ ของ
9) แบบฟอร์มดา้ นการเงนิ รายรบั รายจ่าย
10) แบบฟอรม์ อนื่ ๆ ตามความจ�ำเปน็
3.2.3 ขัน้ ตอนการรับผู้พกั พงิ เข้าศูนยพ์ ักพิงชั่วคราว
(1) จัดท�ำป้ายบอกทางไปลงทะเบียน เม่ือผู้ประสบภัยมาถึง
ศูนย์พักพิงชั่วคราว การติดป้ายโดยอาจใช้เป็นหมายเลขก�ำหนดแต่ละจุด
เพ่ือง่ายต่อความเข้าใจ เป็นต้น
(2) ฝา่ ยตอ้ นรบั จดั ใหน้ ง่ั พกั และรวมพลเพอ่ื ชแ้ี จงวธิ กี ารลงทะเบยี น

76

บทที่ 3

(3) เจ้าหน้าท่ีคัดกรอง คัดแยกกลุ่มผู้พักพิง กรณีพบผู้พักพิง
ทส่ี งสยั เป็นโรคติดต่อที่อาจแพรร่ ะบาดได้ เช่น โรคตดิ เชือ้ ไวรัสโคโรนา 2019
(COVID - 19) ใหแ้ ยกพนื้ ทรี่ องรบั ออกจากบคุ คลอนื่ แลว้ ดำ� เนนิ การตามมาตรการ
ปอ้ งกนั โรคของกระทรวงสาธารณสุข
(4) การลงทะเบียนผู้พักพิง มีความส�ำคัญเพื่อเป็นหลักฐาน
เข้า - ออก และการวางแผน การจัดบรกิ ารต่าง ๆ เช่น อาหาร ท่ีพกั ตลอดจน
การรบั - สง่ เปน็ ตน้ ซงึ่ จำ� เปน็ ตอ้ งรกั ษาขอ้ มลู สว่ นบคุ คล กฎหมายทค่ี รอบคลมุ
สิทธิมนุษยชน ส่งผู้พักพิงลงทะเบียน และแยกโต๊ะส�ำหรับกลุ่มเปราะบาง
โดยฝ่ายอำ� นวยการ งานลงทะเบียน และเจ้าหนา้ ทท่ี ี่เกีย่ วข้อง ดงั น้ี
(4.1) จัดท�ำบัตรคิวการลงทะเบียน ก�ำหนดให้ผู้พักพิง
รอเรยี กควิ ทจี่ ดุ รวมพล กรณมี าเปน็ ครอบครวั ใหห้ วั หนา้ ครอบครวั ลงทะเบยี น
“กรณีอพยพมาเปน็ ครอบครวั ” ด้วย เป็นต้น
(4.2) แจง้ วธิ กี ารลงทะเบยี น กรณที ไ่ี มส่ ามารถลงทะเบยี นเองได้
ให้ญาติ หรือเจ้าหน้าท่ี ช่วยลงทะเบียนให้ เช่น กลุ่มเปราะบาง และผู้พักพิง
ทเ่ี ปน็ แรงงานขา้ มชาตหิ รอื ตา่ งภาษา ใหเ้ ตรยี มลา่ มชว่ ยแปล และใหล้ งทะเบยี นเอง
หากพื้นที่ใดมีความพร้อมอาจลงทะเบียนในรูปแบบออนไลน์ได้ เพ่ือลดภาระ
ทางเอกสาร ใหจ้ ัดหาเจา้ หนา้ ท่ีให้ความช่วยเหลอื เรอื่ งลงทะเบียนไวด้ ้วย
(4.3) เจ้าหน้าท่ีตรวจสอบการลงทะเบียน และออกบัตร
ประจ�ำตวั ผู้พกั พงิ ซ่งึ บัตรประจำ� ตัว อาจแยกเป็นสีตา่ ง ๆ ตามความเหมาะสม
หากไมอ่ อกเปน็ บตั รประจำ� ตวั ผพู้ กั พงิ อาจใชว้ ธิ กี ารอนื่ แทนได้ ทงั้ น้ี เพอื่ แสดง
สญั ลักษณว์ า่ เป็นผู้พักพงิ ทำ� ใหง้ ่ายตอ่ การดแู ลความปลอดภยั และอ่ืน ๆ

77

คู่มือการจดั ต้ังและการบรหิ ารจัดการศนู ย์พักพิงชวั่ คราว

(5) เจา้ หนา้ ทก่ี ำ� หนดพน้ื ทพี่ กั อาศยั แยกตามประเภทของผพู้ กั พงิ
เช่น มาเป็นครอบครวั มาคนเดียว หรอื เป็นกลมุ่ เปราะบางทไ่ี ม่มีผูด้ แู ล หรอื
แรงงานข้ามชาติ เป็นต้น
(6) เจ้าหน้าท่ีพาผู้พักพิงไปยังพ้ืนที่พักอาศัยเพ่ือเก็บสัมภาระ
ส่วนตัว โดยแยกตามประเภทของผู้พักพิง เช่น หญิง ชาย ครอบครัว
กลมุ่ เปราะบางทไ่ี ม่มผี ูด้ แู ล เปน็ ต้น
(7) การจดั เกบ็ ขอ้ มลู เปน็ สงิ่ สำ� คญั และจำ� เปน็ ตอ่ การบรหิ ารจดั การ
ศูนย์พักพิงชั่วคราว ข้อมูลคือสิ่งที่เกิดข้ึนจริงและมีความส�ำคัญ ช่วยในการ
บรหิ ารจดั การศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว รวมถงึ การแกไ้ ขปญั หา ทำ� ใหเ้ รารคู้ วามเปน็ ไป
ในปจั จบุ นั และคาดการณส์ งิ่ ทจ่ี ะเกดิ ในอนาคต โดยขอ้ มลู ทจ่ี ำ� เปน็ ตอ้ งเกบ็ บนั ทกึ
ประกอบด้วย
(7.1) ข้อมูลผู้พักพิง จัดท�ำทะเบียนผู้พักพิง โดยเฉพาะ
กลมุ่ เปราะบางใหล้ ะเอยี ด เพอ่ื ใหท้ ราบความตอ้ งการพน้ื ฐานและความตอ้ งการพเิ ศษ
รวมทง้ั ขอ้ มลู สว่ นบคุ คล เชน่ จำ� นวนผพู้ กั พงิ ทขี่ นึ้ ทะเบยี น เพศ อายุ บนั ทกึ สขุ ภาพ
ทไี่ ดร้ บั ขณะอยใู่ นศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว บคุ คลทต่ี อ้ งไดร้ บั การดแู ลเปน็ พเิ ศษ วนั ทเ่ี ขา้
พักอาศัย ความต้องการเร่งด่วน เป็นต้น ให้มีการต้ังโต๊ะลงทะเบยี นใหช้ ดั เจน
มกี ารสรปุ ยอดประจำ� วนั เพอื่ การวางแผนการจดั บรกิ าร และการใหค้ วามชว่ ยเหลอื
เปน็ ต้น
(7.2) ขอ้ มลู ดา้ นธรุ การ เปน็ เอกสารทเ่ี กยี่ วขอ้ งกบั การบรหิ าร
จดั การศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราวทง้ั หมด เชน่ รายงานการปฏบิ ตั งิ าน สมดุ บญั ชบี นั ทกึ
รายการ รายรบั - รายจา่ ย การจัดซ้ือ - จัดจ้าง เปน็ ต้น

78

บทที่ 3

(8) การช้ีแจงข้อปฏิบัติของศูนย์พักพิงชั่วคราว โดยผู้จัดการ
ศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว หรอื ผชู้ ว่ ยผจู้ ดั การ หรอื เจา้ หนา้ ท่ี ชแี้ จงใหช้ ดั เจนเกย่ี วกบั
การปฏบิ ตั ติ นภายในศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว กจิ กรรม และแผนผงั ศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว
เปน็ ต้น
ขนั้ ตอนการรบั ผพู้ กั พงิ เขา้ ศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว และกระบวนการดำ� เนนิ งาน
ภายในศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว (ตามแผนภาพที่ 3.5 และ 3.6) และ Check List
การจดั การพนื้ ทแ่ี ละการเปดิ ศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว (ศพช.2) ตามภาคผนวก 3

79

ค่มู ือการจัดตัง้ และการบรหิ ารจดั การศนู ย์พกั พิงชัว่ คราว

อพยพ

จดั ท�ำปา้ ยบอกทางไปลงทะเบียน ฝา่ ยตอ้ นรับ จดั ใหน้ ง่ั พัก ด่ืมน�้ำ
เมอ่ื ผู้ประสบภัยมาถึงศนู ยพ์ ักพิง และช้แี จงวธิ กี ารลงทะเบียน
สง่ ผปู้ ระสบภยั ลงทะเบยี นตามลำ� ดบั
ช่ัวคราว แยกโตะ๊ ลงทะเบียนส�ำหรบั กลุม่ เปราะบาง

ผูป้ ระสบภัยท่เี ขียนหนงั สือได ้ ผู้ประสบภัยทเี่ ขยี นหนงั สอื ไม่ได้ ผ้ปู ระสบภยั ทเี่ ปน็ แรงงานข้ามชาติ
ใหล้ งทะเบยี นเอง ใหญ้ าตหิ รือเจ้าหน้าที่ หรอื ต่างภาษาให้เตรยี มล่าม
ช่วยลงทะเบยี นได้ ชว่ ยแปล และให้ลงทะเบียนเอง

แยกประเภทผู้ประสบภัยท่มี ีความเสย่ี ง เช่น
ผู้ที่มีโรคติดตอ่ ทีอ่ าจแพรร่ ะบาดได้ เป็นต้น
เจ้าหนา้ ทีต่ รวจสอบการลงทะเบยี น
และออกบตั รประจ�ำตวั ให้ผพู้ กั พิง

เจ้าหน้าท่ตี รวจสอบการลงทะเบียน และก�ำหนดพืน้ ท่ี
พกั อาศัย ตามประเภทของผู้พักพิง

เจา้ หนา้ ที่พาไปยงั พ้นื ที่พักอาศัยตามท่กี �ำหนด

เจา้ หนา้ ทด่ี ูแลพน้ื ทพ่ี ักอาศัยรบั ผูพ้ ักพิง และผ้จู ดั การ
ศูนยพ์ ักพงิ ชวั่ คราว หรอื เจ้าหนา้ ท่ี ชแ้ี จงท�ำความเข้าใจ

ขอ้ ปฏิบัติ และแผนผงั ศนู ย์พักพิงชว่ั คราว ฯลฯ

แผนภาพที่ 3.5 ขนั้ ตอนการรบั ผพู้ ักพิงเขา้ ศูนย์พักพิงชวั่ คราว
80

บทท่ี 3

ผู้ประสบภัยอพยพเขา้ 1 เปดิ ศูนยพ์ กั พงิ ชัว่ คราว

จดั ป้ายบอกทางไป ฝา่ ยตอ้ นรับจดั ให้นั่งพกั ดมื่ นำ�้
จดุ ลงทะเบียน เมอ่ื ผู้ประสบภัย รวมพลเพอ่ื ชแ้ี จงวธิ กี ารลงทะเบียน

มาถงึ ศนู ยพ์ กั พิงชัว่ คราว

รับประทาน หวิ ข้าว 2 เจ็บป่วย/บาดเจ็บ/สงสัย รกั ษา สง่ ต่อ
อาหาร น�้ำดม่ื เปน็ โรคติดต่ออนั ตราย พยาบาล
คัดกรอง

3 แยกกลุ่มผู้ประสบภัยทมี่ คี วามเสย่ี ง

ลงทะเบยี น

ผปู้ ระสใหบ4้ลภงยั ททกะ่เีาเขบรียลปยีเนจงนร้าทหะเหอะนจนงเ�ำงั บ้าสตียทือวั น่ีตใไหดแร้ ผ้ลว จ้พูะสอกั ออพบกงิ บตั รผหู้ปรรือะเสจบา้ หภนยั กท้าทลเี่ ขมุ่ช่ี ียเว่ ปนยรหลานงะทงั บสะาเืองบ5ไียมน่ไดใหใ้ พหก้ ้นืเ้ญาชรทาน่เลพ่ีจต ง า้ เกั ิ ท ช ห พ ะ่นนิงเ้าบแคทยียรี่ตกนอรตบแวหาลคผจมระร้ปูสือปกัวอรตรำ� ะบ่าะหสงแเนภภบลดทาภะษัยใหาทใล้ ี่เหปง้เทน็ตะแรเียรบงมยีงลนา่านเมอขชง้าว่ มยชแาปตลิ
6

การนำ� ผู้พักพงิ ทำ� กิจกรรม 7 เจ้าหนา้ ที่ดแู ลพืน้ ที่พกั อาศยั เจ้าหนา้ ที่พาไปยงั พนื้ ที่พักอาศยั
ตามทก่ี ำ� หนด
8 รบั ผพู้ กั พิง และผูจ้ ัดการศูนยพ์ กั พิง
ชว่ั คราว หรือเจา้ หนา้ ท่ี ชี้แจงทำ� ความ
เขา้ ใจขอ้ ปฏิบัติ และแผนผงั ศนู ย์พักพงิ

ชว่ั คราว ฯลฯ

กิจกรรมการมีสว่ นรว่ มของผู้พกั พิง 9 ผพู้ กั พงิ อพยพออก ภยั คลค่ี ลายหรือยตุ ิแลว้
จดั ฝกึ อาชีพ และกิจกรรมนันทนาการ ฯลฯ

ฝกึ อบรมระยะสั้น แบง่ กล่มุ ผูพ้ กั พิง การจ้างผู้พกั พงิ ประชุมเตรยี มการและแผนการส่งกลับ
เพ่อื สรา้ งอาชีพ ทำ� งานตามความถนัด ท�ำงานในศนู ยพ์ กั พิง ประสานการเตรยี มความพรอ้ มอพยพกลบั
ผู้ต้องการสรา้ งทกั ษะ มศี กั ยภาพ/ทกั ษะ/ช�ำนาญ ประชาสมั พนั ธก์ ารปดิ ศูนยพ์ กั พิงชว่ั คราว
ชัว่ คราว
ทำ� กิจกรรมประจ�ำวัน และกิจกรรมเสรมิ ของผพู้ ักพงิ
เช่น ออกก�ำลงั กาย ดโู ทรทัศน์ ฝึกอาชีพ เปน็ ต้น ประเมินตรวจสอบความตอ้ งการกลับที่อยอู่ าศัย

10 - แจ้งปิดศนู ยพ์ ักพงิ ชั่วคราวตามคำ� สั่งผูอ้ �ำนวยการ/ผู้บญั ชาการ บำ� รงุ รกั ษาอาคารสถานท่กี ่อนส่งคืนพ้ืนทีศ่ ูนยพ์ กั พงิ ชั่วคราว
ลงทะเบียนออกของผู้พกั พิงและจดั เก็บเอกสาร
ปดิ ศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว - สง่ มอบพื้นที่ศนู ยพ์ กั พิงช่วั คราว คืนเจา้ ของสถานท่ี

- รายงานการปิด/ผลการดำ� เนนิ งานใหผ้ อู้ �ำนวยการ ผู้บัญชาการทราบ

ซ่อมแซมอาคารสถานทท่ี ช่ี ำ� รดุ เสียหาย

แผนภาพท่ี 3.6 กระบวนการด�ำเนินงานภายในศูนย์พักพงิ ช่ัวคราว

81



บทที่ 4

4 การบริหารจัดการ

บทท่ี ศนู ยพ์ ักพิงชว่ั คราว

การบรหิ ารจดั การศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราวนบั เปน็ ขน้ั ตอนทม่ี คี วามละเอยี ดออ่ น
มากท่ีสุด เน่ืองจากเป็นการบริหารจัดการความคาดหวงั ความปลอดภัยดา้ นต่าง ๆ
ในภาวะทไี่ ม่ปกติ และความต้องการทแี่ ตกตา่ งกนั ไป ท้ังความต้องการดา้ นนำ�้
ดา้ นอาหาร เครอ่ื งอปุ โภคบรโิ ภค สภาพความเปน็ อยู่ ความปลอดภยั การอำ� นวย
ความสะดวกดา้ นตา่ ง ๆ ฯลฯ หนว่ ยงานและประชาชนผปู้ ระสบภยั อาจจะตอ้ ง
เผชญิ สถานการณท์ มี่ ที รพั ยากรจำ� กดั นอกจากความยากลำ� บากทางกายภาพแลว้
ยงั ตอ้ งเผชญิ ความเครยี ด ความวติ กกงั วลเกยี่ วกบั ชวี ติ และทรพั ยส์ นิ แมก้ ระทง่ั
ความสูญเสียซ่ึงผันแปรไปตามความรุนแรงของสาธารณภัย การพักอาศัย
อยู่ภายในศูนย์พักพิงชั่วคราวอาจจะใช้เวลานานกว่าท่ีคาดหรือวางแผนเอาไว้
ขน้ึ อย่กู บั สถานการณส์ าธารณภัยที่จะยุตเิ มอื่ ใด คณะกรรมการบริหารจัดการ
ศูนย์พักพิงช่ัวคราวจึงควรมีกิจกรรมด�ำเนินการทุกวัน ทั้งกิจกรรมประจ�ำวัน
เช่น การจัดหาอาหาร การดแู ลความสะอาดสถานที่ ฯลฯ และกิจกรรมเสรมิ
เช่น การจัดกิจกรรมส�ำหรับเด็ก กิจกรรมนันทนาการ กิจกรรมให้ค�ำปรึกษา
การแก้ปัญหาเฉพาะหน้าเก่ียวกับการจัดสรรทรัพยากรเพื่อการใช้ประโยชน์
รว่ มกนั ตลอดจนการแกป้ ญั หาความขดั แยง้ ภายในศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว เปน็ ตน้

83

คู่มือการจดั ต้งั และการบริหารจัดการศนู ย์พักพิงชวั่ คราว

เพื่อให้การตรวจสอบ ควบคุม และก�ำกับการด�ำเนินงานการบริหารจัดการ
ศูนยพ์ กั พงิ ชั่วคราวเป็นไปอยา่ งมีประสิทธภิ าพ และตรวจสอบการด�ำเนินการ
Check List การบรหิ ารจดั การศูนยพ์ ักพงิ ช่วั คราว (ศพช.3) ตามภาคผนวก 3
หน่วยงานภาครัฐมีบทบาทเป็นแกนหลักในการช่วยเหลือบรรเทาทุกข์
และให้ความคุ้มครองแก่ผู้พักพิงที่อยู่อาศัยในศูนย์พักพิงชั่วคราว การจัดให้มี
ศูนยพ์ ักพิงชัว่ คราวสำ� หรับผู้ประสบภัยเป็นภารกจิ ทีจ่ ำ� เปน็ เนื่องจาก
1. การดแู ลสวสั ดภิ าพและความปลอดภัยของผพู้ ักพงิ โดยเฉพาะกล่มุ
เปราะบางในศนู ย์พกั พิงช่ัวคราว สามารถท�ำไดอ้ ย่างมีประสิทธภิ าพ
2. การจัดการเรอื่ งอาหาร สขุ าภิบาล และความเปน็ อยูส่ ามารถทำ� ได้
สะดวก
3. การรกั ษาพยาบาล และการควบคมุ ปอ้ งกนั โรคเปน็ ไปไดอ้ ยา่ งทวั่ ถงึ
4. การจัดกิจกรรมรว่ มกนั ทำ� ใหผ้ พู้ ักพิงมสี ขุ ภาพจิตดกี วา่ การแยกอยู่
ตามล�ำพงั
5. การติดต่อขอรับการสนับสนุนจากภายนอกเป็นไปได้ง่ายกว่า
การแยกย้ายอยกู่ ันอย่างกระจัดกระจาย

4.1 แนวคดิ หลกั ในการบริหารจัดการภายในศนู ย์พกั พิงชัว่ คราว

การบริหารจัดการศูนย์พักพิงชั่วคราวมีเป้าหมายเพื่อให้ผู้พักพิงได้รับ
การปกป้องคุ้มครองขั้นพื้นฐานตามหลักสิทธิมนุษยธรรมในขณะท่ีพักอาศัย
อยู่ในศูนย์พักพิงชั่วคราว โดยอาศัยการบริหารจัดการท้ังเชิงโครงสร้าง และ

84

บทที่ 4

ไมใ่ ชเ่ ชงิ โครงสรา้ ง การบรหิ ารจดั การทางดา้ นโครงสรา้ งหรอื กายภาพนน้ั ไดแ้ ก่
การดแู ลเรอื่ งการวางแผนผงั การจดั สรรพน้ื ที่ การจดั หาสาธารณปู โภคพนื้ ฐาน
การจัดสิ่งอ�ำนวยความสะดวกท่ีเหมาะสม เป็นต้น ส่วนการบริหารจัดการ
ทไี่ มใ่ ชเ่ ชงิ โครงสรา้ ง ไดแ้ ก่ การจดั กจิ กรรมเชงิ เศรษฐกจิ และสงั คมทเี่ หมาะสม
กับกลุ่มเป้าหมายและด�ำรงไว้ซ่ึงศักด์ิศรีความเป็นมนุษย์ เช่น การจัดให้มี
การฝึกอาชีพ การส่งเสริมการมีส่วนร่วมของผู้พักพิงในการดูแลด้านต่าง ๆ
ภายในศูนย์พักพิงชั่วคราว การจัดการเรียนอย่างต่อเน่ืองให้นักเรียน
การคมุ้ ครองเดก็ สตรี ผสู้ งู อายุ ไมใ่ หถ้ กู เอารดั เอาเปรยี บ การปอ้ งกนั เหตรุ นุ แรง
ในศูนย์พกั พิงชัว่ คราว เป็นต้น
กรอบแนวคดิ ในการบรหิ ารจดั การศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว จะตอ้ งคำ� นงึ ถงึ
หลกั 4 ประการ ดงั น้ี
1. การให้ความคุ้มครอง ผู้พักพิงม่ันใจว่าได้รับการปกป้องคุ้มครอง
ให้มีความปลอดภัยท้ังรา่ งกายและจติ ใจ เข้าถึงกฎหมาย เขา้ ถึงความยุตธิ รรม
และได้รบั การดูแลอย่างท่ัวถึง เท่าเทียม โดยไมม่ ีการกีดกันใด ๆ
2. การให้ความชว่ ยเหลือ (หรอื การบรกิ าร) ทีต่ อบสนองความตอ้ งการ
ของผ้พู ักพิง เช่น ดา้ นปจั จยั สี่ เช่น อาหาร น�ำ้ ดืม่ ยารักษาโรค เครอื่ งนุ่งห่ม
รวมถึงบรกิ ารพน้ื ฐานอ่นื ๆ ตามหลกั มนษุ ยธรรม เช่น สุขภาพ การศกึ ษา และ
การดแู ลสขุ อนามัย อยา่ งเท่าเทยี ม เป็นต้น

85

คมู่ อื การจัดตงั้ และการบริหารจัดการศนู ยพ์ ักพิงชว่ั คราว

3. การมีส่วนร่วม ผู้พักพิงมีส่วนร่วมในการปรึกษาหารือและตัดสินใจ
ในเรื่องเกย่ี วกบั ชวี ิตประจำ� วนั ภายในศูนย์พักพิงช่ัวคราว
4. กฎหมายและมาตรฐาน เชน่ สทิ ธมิ นษุ ยชนขน้ั พนื้ ฐาน (ทกุ คนมสี ทิ ธิ์
ทจี่ ะไดร้ บั ) มาตรฐาน (ทกุ คนสามารถเขา้ ถงึ ในปรมิ าณทพ่ี อเพยี งตอ่ การอปุ โภค
บริโภค และใช้สขุ อนามยั ของครวั เรือนได้อยา่ งปลอดภยั และเท่าเทียม)

การบริการจัดการ
ศูนย์พักพิงชั่วคราว

ความ ่ชวยเห ืลอ ความคุ้มครอง

กฎหมายทั้งในและระหว่างประเทศ/ การมีส่วนร่วม

มาตรฐานข้ันพ้ืนฐาน

อ้างอิง : องค์การระหว่างประเทศเพื่อการโยกยา้ ยถนิ่ ฐาน (IOM), 2555

86

บทท่ี 4

4.2 กลไกการบรหิ ารจัดการภายในศูนยพ์ ักพิงช่ัวคราว

กลไกการบริหารจัดการภายในศูนย์พักพิงชั่วคราวก�ำหนดให้มี
คณะกรรมการบริหารจัดการศูนย์พักพิงช่ัวคราว ท�ำหน้าท่ีอ�ำนวยการ และ
การบริหารจัดการศูนย์พักพิงช่ัวคราว เช่น การคัดเลือกสถานท่ีปลอดภัย
การบรหิ ารจัดการศนู ย์พกั พิงชั่วคราว การเปดิ - การปดิ ศูนย์พักพงิ ชั่วคราว
และการใช้พื้นที่ของศูนย์พักพิงช่ัวคราว ตลอดจนการส่งคืนพ้ืนที่ศูนย์พักพิง
ชว่ั คราว และทรพั ยากรตอ่ ภาคสว่ นทเ่ี กย่ี วขอ้ ง โดยมผี จู้ ดั การศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว
ผชู้ ว่ ยผจู้ ดั การศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว และคณะทำ� งานแตล่ ะดา้ น เปน็ ผนู้ ำ� กจิ กรรม
ต่าง ๆ ภายในศูนย์พักพิงชั่วคราว และมีผู้ประสานงานศูนย์พักพิงช่ัวคราว
เป็นผู้อ�ำนวยความสะดวกในการประสานงาน เพ่ือขอรับการสนับสนุน
ใ ห ้ ภ า ร กิ จ ง า น ข อ ง ศู น ย ์ พั ก พิ ง ช่ั ว ค ร า ว ด� ำ เ นิ น ไ ป ด ้ ว ย ค ว า ม ร า บ ร่ื น
และมีความต่อเน่ืองในทางปฏิบัติ การบริหารจัดการศูนย์พักพิงชั่วคราว
ดา้ นตา่ ง ๆ ใหก้ ำ� หนดกรอบระยะเวลาในการทำ� งาน และการมอบหมายภารกจิ
ให้แก่บุคคลผู้ปฏบิ ัตงิ านใหช้ ัดเจน สำ� หรบั การรกั ษาความปลอดภัยควรจัดให้มี
การผลดั เปลย่ี นเวรประจำ� วนั ใหเ้ หมาะสมตลอด 24 ชวั่ โมง และการดำ� เนนิ กจิ กรรม
ประจ�ำวันควรมีการจัดการพื้นท่ีให้เป็นระเบียบ หมั่นตรวจตราและรักษา
ความสะอาดอยา่ งสมำ่� เสมอ ตลอดจนมกี ารจดั ทำ� บนั ทกึ ประจำ� วนั ในการซอ่ มแซม
แกไ้ ขหรอื เปลยี่ นสง่ิ ตา่ ง ๆ ทช่ี ำ� รดุ เสยี หาย โดยมกี ลไกการบรหิ ารจดั การภายใน
ศูนยพ์ กั พิงชั่วคราว และตวั อย่างคณะท�ำงานดา้ นตา่ ง ๆ ในศูนย์พกั พงิ ชั่วคราว
(ตามแผนภาพที่ 4.1 และ 4.2)

87

คู่มอื การจัดตง้ั และการบริหารจดั การศนู ยพ์ ักพงิ ชวั่ คราว

ทำ� หนา้ ท่ี อ�ำนวยการ คณะกรรมการบรหิ ารจัดการ ผปู้ ระสานงาน
บริหารจดั การ ศนู ย์พกั พิงช่วั คราว ศนู ยพ์ ักพงิ ชวั่ คราว

ศูนยพ์ ักพิงช่ัวคราว ผ้จู ดั การศนู ยพ์ กั พิงช่วั คราว

ผู้ช่วยผูจ้ ดั การศูนยพ์ กั พิงชวั่ คราว
(Assistant Shelter Manager)

ฝ่ายอ�ำนวยการ ฝ่ายปฏิบัตกิ าร

 มีหน้าท่ี อ�ำนวยการและบริหารจัดการงานต่าง ๆ  มหี นา้ ท่ี ดำ� เนนิ กจิ กรรมประจำ� วนั การจดั การพนื้ ท่ี
เชน่ งานธรุ การ งานเอกสาร งานการประชมุ งานการเงนิ ภายในศูนย์พักพิงชั่วคราว ฯลฯ โดยมีคณะท�ำงาน
บัญชีและพสั ดุ การจดั ทำ� บญั ชรี ายชอ่ื ผพู้ ักพงิ เป็นตน้ ด้านต่าง ๆ ร่วมในการสนับสนุนการปฏิบัติงาน
ของศนู ยพ์ ักพงิ ชั่วคราว เปน็ ต้น

คณะท�ำงานด้านตา่ ง ๆ ในศนู ยพ์ กั พิงชัว่ คราว
(ตามแผนภาพที่ 4.2)

แผนภาพท่ี 4.1 กลไกการบรหิ ารจดั การภายในศูนยพ์ ักพงิ ช่วั คราว

ด้านสถานท่ี ดา้ นการศกึ ษา
และส่งิ แวดล้อม และนันทนาการ

ด้านโภชนาการ

ดา้ นการรักษาพยาบาล คณะทำ� งาน ด้านการสง่ เสริมอาชพี
และสุขภาพจติ ดา้ นต่าง ๆ

ดา้ นการสื่อสาร ดา้ นบรรเทาทุกข์
และประชาสัมพนั ธ์
ด้านความปลอดภัย
ขนส่ง และการจราจร

แผนภาพท่ี 4.2 ตัวอย่างคณะทำ� งานดา้ นต่าง ๆ ในศูนย์พกั พงิ ชัว่ คราว

88

บทท่ี 4

4.3 แนวทางการบริหารจดั การศนู ยพ์ กั พงิ ช่วั คราวในด้านตา่ ง ๆ

4.3.1 การบรหิ ารจดั การระบบการเกบ็ ขอ้ มลู ภายในศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว
ขอ้ มลู มสี ว่ นสำ� คญั ในการจดั ตงั้ และการบรหิ ารจดั การศนู ยพ์ กั พงิ
ชั่วคราว การให้ความดูแลคุ้มครองผู้พักพิง การตัดสินใจหรือแก้ไขปัญหา
ไดอ้ ยา่ งถกู ตอ้ ง และทำ� งานไดอ้ ยา่ งรวดเรว็ สง่ ผลใหก้ ารปฏบิ ตั งิ านเกดิ ประสทิ ธภิ าพ
ยง่ิ ขน้ึ รวมถงึ การใชข้ อ้ มลู ในการวางแผนจดั สรรทรพั ยากรใหเ้ หมาะสมกบั ผพู้ กั พงิ
แนวทางการจดั การข้อมลู ภายในศูนยพ์ กั พงิ ชั่วคราว ดังนี้
(1) ก�ำหนดรูปแบบการจัดเก็บเอกสาร การส�ำรองข้อมูล และ
กำ� หนดผรู้ ับผดิ ชอบ
(2) จัดท�ำฐานข้อมูลผู้อพยพ ผู้พักพิงแยกตามเพศ อายุ และ
ความต้องการต่าง ๆ เพ่ือประสานงานเก่ียวกับอาหาร น้�ำดื่ม สิ่งของบริจาค
ยารักษาโรค และการจัดหาส่ิงอำ� นวยความสะดวกทเี่ หมาะสม
(3) จดั ระบบบนั ทึกการลงทะเบียนผพู้ กั พงิ เข้า - ออก
(4) ลงช่ือบุคคลอื่นท่ีเข้า - ออก ศูนย์พักพิงชั่วคราวทุกวัน
เพอ่ื รักษาความปลอดภัย
(5) สรปุ ยอดผพู้ กั พงิ ทงั้ กลางวนั และกลางคนื บนั ทกึ ในฐานขอ้ มลู
เพือ่ รายงานประจ�ำวัน
(6) จัดท�ำทะเบียนยานพาหนะของผู้พักพิง เจ้าหน้าที่ประจ�ำ
ศนู ยพ์ ักพิงช่ัวคราว และบนั ทึกการเขา้ - ออก ประจำ� วัน

89

คู่มอื การจดั ตง้ั และการบรหิ ารจัดการศูนยพ์ ักพงิ ชัว่ คราว

(7) จัดระบบบนั ทกึ ขอ้ มลู สตั ว์เล้ยี ง และปศุสตั ว์
(8) จัดท�ำรายงานสถานการณ์ประจ�ำวันเพ่ือแจ้งผู้บริหาร และ
หนว่ ยงานทด่ี แู ลศนู ย์พักพิงชั่วคราวโดยตรงทกุ วนั
4.3.2 การสอื่ สารและการประชาสมั พนั ธ์ แบง่ เปน็ ระบบสอื่ สารภายใน
ศูนย์พกั พงิ ชั่วคราว และระบบส่ือสารกับหน่วยงานภายนอก
4.3.2.1 ระบบสื่อสารภายในศูนย์พักพิงช่ัวคราว มีไว้เพ่ือแจ้ง
ขา่ วสารตา่ ง ๆ ใหแ้ กผ่ พู้ กั พงิ ไดร้ บั ทราบ เชน่ การประชาสมั พนั ธก์ ารทำ� กจิ กรรม
ประจ�ำวนั ดังน้ี
(1) จัดให้มีการพูดคุยสื่อสารเพื่อแลกเปล่ียนข้อมูล
การแกป้ ญั หาทพ่ี บรว่ มกนั ระหวา่ งคณะกรรมการบรหิ ารจดั การศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว
และผพู้ ักพงิ
(2) ตรวจสอบระบบเสียงตามสาย เพื่อการกระจาย
ขา่ วสารใหผ้ ้พู ักพงิ ได้รับทราบ อยา่ งทั่วถงึ และชดั เจน
(3) ติดบอร์ดแผนผังโครงสร้างศูนย์พักพิงชั่วคราว
ชอ่ื - สกลุ ผรู้ บั ผิดชอบ และหมายเลขโทรศัพท์ตา่ ง ๆ
(4) จดั ระเบยี บการใชส้ ถานท่ี กำ� หนดขอ้ ปฏบิ ตั ิ กตกิ า
ในการอยรู่ ่วมกนั
(5) จดั ระบบการรอ้ งเรยี นเมอื่ เกดิ ปญั หา และแนวทาง
ในการแกไ้ ขปญั หาความขัดแยง้
(6) ตดิ ประกาศสถานการณป์ ระจำ� วนั และกำ� หนดการ
ต่าง ๆ เช่น กำ� หนดเวลารบั ประทานอาหารและรับถุงยังชีพ

90

บทท่ี 4

(7) จดั มาตรการรกั ษาความปลอดภยั และใหก้ ารคมุ้ ครอง
เดก็ สตรี ผสู้ ูงอายุ และคนพกิ าร
(8) จัดตารางกิจกรรมผ่อนคลายและส่งเสริมการดูแล
ด้านสุขภาพจิตตามความเหมาะสมแก่สถานการณ์
4.3.2.2 ระบบการสื่อสารกับหน่วยงานภายนอก
(1) แต่งตั้งผู้ประสานงาน ประสานระหว่างศูนย์พักพิง
ชว่ั คราวกับหน่วยงานภายนอกใหช้ ดั เจน
(2) แจ้งการจัดต้ังศูนย์พักพิงชั่วคราว ต�ำแหน่งท่ีต้ัง
จ�ำนวนผ้พู ักพงิ และคนอ่นื ๆ จำ� นวนสัตว์เลี้ยง และปศุสตั ว์ ความจำ� เป็นต่าง ๆ
และชอ่ งทางติดตอ่ ฯลฯ ให้ส�ำนกั งานเขต องค์กรปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ และ
หน่วยงานทเี่ กีย่ วขอ้ งกบั ศนู ย์พกั พิงชั่วคราวทราบ
(3) จดั ทำ� รายชอื่ พรอ้ มหมายเลขโทรศพั ทข์ องหนว่ ยงาน
ท่เี ก่ยี วข้องเพอื่ ใชใ้ นยามจ�ำเป็น
(4) ควรมรี ะบบวทิ ยสุ อ่ื สาร เพอื่ ใชใ้ นยามจำ� เปน็ เมอ่ื ระบบ
การสื่อสารหลักล่ม
(5) จัดท�ำป้ายหรือสัญลักษณ์ท่ีระบุเป็นศูนย์พักพิง
ชว่ั คราวให้ชดั เจน
4.3.3 การคุ้มครอง ดูแลความปลอดภัยของผู้พกั พิง
ก�ำหนดให้มีมาตรการท่ีจะช่วยเหลือ การให้ความคุ้มครองดูแล
ความปลอดภัย ทั้งด้านร่างกายและสภาพจิตใจของผู้พักพิง โดยเฉพาะ
กลุ่มเปราะบางหรือบุคคลผู้มีความต้องการพิเศษ ซึ่งต้องได้รับการปกป้อง

91

คู่มือการจัดต้ังและการบรหิ ารจัดการศนู ย์พกั พงิ ชวั่ คราว

คุ้มครอง และมีสิทธิท่ีจะได้รับปัจจัยพ้ืนฐานอย่างเท่าเทียม ในการคุ้มครอง
กลมุ่ เปราะบาง จะตอ้ งพจิ ารณาตามสถานการณแ์ ละประเภทของกลมุ่ เปราะบางดว้ ย
ตวั อยา่ งเช่น
v กลมุ่ เดก็ ทตี่ อ้ งพลดั พรากจากครอบครวั ผปู้ กครอง หรอื กลายเปน็
เดก็ กำ� พรา้ อาจตกอยใู่ นความเสย่ี งทจี่ ะถกู ละเมดิ ในดา้ นตา่ ง ๆ และอาจไมไ่ ดร้ บั
ความชว่ ยเหลอื ทเ่ี หมาะสม ในกรณที พี่ บเดก็ กำ� พรา้ หรอื ขาดผปู้ กครอง จะตอ้ ง
ปรึกษานักจิตวิทยาเด็ก นักสังคมสงเคราะห์เพื่อให้การดูแล เป็นกรณีพิเศษ
และป้องกันไม่ให้เดก็ ถกู ละเมดิ หรอื ลอ่ ลวง หรอื ใชป้ ระโยชน์
นอกจากน้ี สถานการณส์ าธารณภยั อาจจะทำ� ใหเ้ ดก็ ขาดโอกาส
ในการเรียน หรือต้องออกจากโรงเรียนกลางคัน และไม่จบการศึกษาตามท่ี
กฎหมายก�ำหนด ในการบริหารจดั การศนู ย์พกั พงิ ชั่วคราว โดยเฉพาะในกรณี
ท่ีต้องพักพิงอยู่ในศูนย์พักพิงช่ัวคราวเป็นเวลานาน จะต้องพิจารณาเรื่องการ
ศกึ ษาตอ่ เนอ่ื งของเดก็ นกั เรยี นดว้ ย เชน่ การจดั การเรยี นการสอนเปน็ กรณพี เิ ศษ
การจัดสิง่ อ�ำนวยความสะดวกเพือ่ การเรยี นออนไลน์ เปน็ ตน้
v กลมุ่ ผหู้ ญงิ ทม่ี กั จะถกู มองขา้ มทงั้ ทไี่ ดร้ บั ผลกระทบทรี่ นุ แรง
กว่าผู้ชาย และอาจไม่ได้รับความช่วยเหลืออย่างเท่าเทียม และตรงตาม
ความต้องการ หลายกรณีพบว่าผู้หญิงตกเป็นเหย่ือของการคุกคามข่มขู่
และความรนุ แรง การแสวงหาประโยชนท์ างเพศ ซงึ่ มแี นวทางการดแู ลกลมุ่ ผหู้ ญงิ
ในศูนย์พกั พิงชวั่ คราว ดังนี้
- มกี ารจดั เกบ็ ขอ้ มลู เพอื่ ใชส้ าํ หรบั การวางแผนการใหค้ วาม
ช่วยเหลอื

92

บทท่ี 4

- มีตัวแทนผู้หญิงในสัดส่วนท่ีเหมาะสมในคณะกรรมการ
บริหารจัดการศูนย์พักพิงช่ัวคราว เช่น ฝ่ายเฝ้าระวังภัย ฝ่ายแจ้งเตือนภัย
ฝา่ ยอพยพ เพ่ือให้เกิดมมุ มองในการทำ� งานจากประสบการณข์ องผ้หู ญงิ
- จดั ถงุ ยงั ชพี ใหต้ รงกบั ความตอ้ งการของผหู้ ญงิ เพอื่ นาํ ไปใช้
ประโยชนไ์ ดอ้ ย่างเตม็ ประสิทธิภาพ
- มีการรักษาความปลอดภัยในท่ีพักพิง กําหนดระยะห่าง
ของพน้ื ทน่ี อน แสงสว่าง ความแนน่ หนา และพน้ื ที่ปลอดภัย
- มีการแยกห้องน้�ำผู้หญิง ผู้ชาย ให้มีฉากก้ันหรือมีท่ีกําบัง
มรี ะยะห่างระหวา่ งกัน และมจี ํานวนห้องนำ้� เพยี งพอ มีแสงสว่าง และไมไ่ กล
จากทพ่ี ักอาศัย
- จัดพื้นท่ีเฉพาะส�ำหรับแม่ให้นมบุตร ห้องเปล่ียนเส้ือผ้า
ทม่ี ิดชิดสำ� หรบั คนพกิ ารหญิง เป็นต้น
v กลมุ่ คนพกิ าร ท่มี ักพบความยากลำ� บากเพ่ิมมากข้ึน การให้
ความช่วยเหลือตอ้ งคำ� นึงถึงขอ้ จำ� กดั และอปุ สรรคต่าง ๆ ทีต่ อ้ งเผชิญ จงึ ตอ้ ง
มีการจัดเตรียมพ้ืนที่ทางกายภาพ สภาพแวดล้อมภายในศูนย์พักพิงชั่วคราว
ให้เอ้ือต่อการด�ำรงชีวิตของคนพิการ เช่น จัดให้มีห้องน�้ำท่ีคนพิการสามารถ
เขา้ ถงึ และใชป้ ระโยชนไ์ ด้ จดั ใหม้ สี งิ่ ของเครอ่ื งใช้ ยา และอปุ กรณอ์ ำ� นวยความ
สะดวก อุปกรณ์ทางการแพทย์ ซึ่งการตอบสนองความต้องการท่ีจ�ำเป็น
ของคนพกิ ารจะชว่ ยเพม่ิ ทางเลอื กในการตดั สนิ ใจอพยพไปอยศู่ นู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว
ของคนพิการและครอบครัวอีกทางหนึ่ง นอกจากน้ีควรเปิดโอกาสให้องค์กร

93

คมู่ ือการจดั ต้ังและการบรหิ ารจดั การศนู ยพ์ กั พงิ ช่วั คราว

ดา้ นคนพกิ ารทม่ี ปี ระสบการณเ์ ขา้ มามสี ว่ นรว่ มในการบรหิ ารจดั การศนู ยพ์ กั พงิ
ชวั่ คราว เพอ่ื ตอบสนองความตอ้ งการจำ� เปน็ เฉพาะของคนพกิ ารแตล่ ะประเภท
ได้อย่างเหมาะสม
v กลมุ่ ผสู้ งู อายุ จะไดร้ บั ผลกระทบทงั้ ทางรา่ งกาย จติ ใจมากกวา่
คนในกลมุ่ อายอุ นื่ ๆ และเสยี ชวี ติ ดว้ ยอตั ราทสี่ งู กวา่ คนในวยั อน่ื สภาพรา่ งกาย
ของผสู้ งู อายุมีขอ้ จ�ำกดั ในการเคลือ่ นไหว การไดย้ นิ การตัดสินใจ และผ้สู ูงอายุ
มักจะมีสภาพจิตใจท่ีอ่อนไหวไม่อยากอพยพเคลื่อนย้าย เน่ืองจากมีความ
ยากล�ำบากในการปรับตัว และรู้สกึ ปลอดภยั กบั การอยู่บา้ นท่คี นุ้ ชินมาแต่เดิม
นอกจากนี้ ผสู้ งู อายทุ อ่ี ยตู่ ามลำ� พงั คนเดยี วหรอื อยตู่ ามลำ� พงั กบั ผสู้ งู อายดุ ว้ ยกนั
ผู้สูงอายุท่ีมีฐานะยากจน ขาดญาติพ่ีน้องหรือเครือข่ายทางสังคมจะเป็นกลุ่ม
ผสู้ ูงอายุทมี่ ีความเปราะบางและตอ้ งการความช่วยเหลอื มากเปน็ พเิ ศษ ซ่งึ ยงั มี
กลมุ่ ผสู้ งู อายทุ ตี่ อ้ งพง่ึ พาลกู หลานหรอื ผอู้ นื่ เชน่ เดนิ ไมไ่ ด้ มโี รคเรอื้ รงั ทตี่ อ้ งรกั ษา
และรับยาอย่างต่อเน่ือง รวมถึงผู้มีอาการเจ็บป่วยฉับพลัน มีความจ�ำเป็น
ตอ้ งไดร้ บั การดแู ลจากผเู้ ชยี่ วชาญ ดงั นนั้ การบรหิ ารจดั การศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว
จงึ ตอ้ งมบี คุ ลากรทางการแพทย์ ยา และอปุ กรณใ์ นการชว่ ยเหลอื ไวใ้ นศนู ยพ์ กั พงิ
ชวั่ คราวดว้ ย
v ผู้ย้ายถิ่น คือ บุคคลท่ีมิใช่พลเมืองท่ีอาศัยในประเทศหน่ึง
ในระหวา่ งเกดิ สาธารณภยั โดยไมค่ ำ� นงึ ถงึ วธิ กี ารหรอื สาเหตกุ ารเดนิ ทางเขา้ เมอื ง
สถานภาพการเดินทางเข้าเมือง และระยะหรือสาเหตขุ องการอย่อู าศยั ได้แก่
แรงงานข้ามชาติ นักท่องเที่ยว หรือชาวต่างชาติที่อาศัยอยู่ในประเทศไทย
เปน็ ตน้ ควรมแี นวทางการใหค้ วามคมุ้ ครองผยู้ า้ ยถนิ่ ในศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว ดงั น้ี

94

บทท่ี 4

- การสอ่ื สาร ควรมรี ะบบการสอื่ สารทเี่ ปน็ ทางการ และไมเ่ ปน็
ทางการ หลายช่องทางเป็นภาษาของผู้ย้ายถิ่น และควรมีการเผยแพร่ข้อมูล
ขา่ วสารเกย่ี วกบั สถานการณ์ วธิ ีการท่จี ะเข้าถงึ ความชว่ ยเหลือต่าง ๆ ภายใน
ศูนยพ์ ักพงิ ชว่ั คราว เช่น รายงานขอ้ มลู สถานการณท์ ่ีเป็นปัจจบุ นั ข้อมูลเร่อื ง
สถานท่ี และวธิ กี ารเขา้ ถงึ ความชว่ ยเหลอื โดยการเผยแพรข่ อ้ มลู ควรดำ� เนนิ การ
ผา่ นช่องทางการสื่อสารทห่ี ลากหลาย ในภาษาต่าง ๆ ท่เี กย่ี วข้อง หรอื จัดต้ัง
ศูนย์กลางการให้บริการแบบ 24 ชั่วโมง ท่ีมีเจ้าหน้าที่ส่ือสารได้หลายภาษา
และไดร้ ับการฝึกอบรมในการให้ขอ้ มูลการบริการ เปน็ ต้น
- การลงทะเบยี น ในการเกบ็ และจดั การขอ้ มลู ทม่ี รี ายละเอยี ด
ส่วนตวั ของผ้ยู า้ ยถิ่นต้องปฏบิ ัตใิ หส้ อดคล้องกบั กฎหมายและมาตรฐานตา่ ง ๆ
ท่ีมีบังคับใช้ในเร่ืองการคุ้มครอง และความเป็นส่วนตัวของข้อมูลส่วนบุคคล
รวมทง้ั มีแบบฟอร์มการลงทะเบียนในภาษาของผยู้ า้ ยถ่ิน จัดเตรียมล่าม และ
การแปลเอกสาร ให้ความรเู้ กย่ี วกบั ข้อมลู ในศูนย์พกั พงิ ชัว่ คราว รวมถึงอบรม
เจ้าหน้าทใี่ หเ้ ข้าใจวธิ กี รอกแบบฟอรม์ ลงทะเบียน เปน็ ตน้
- การเข้าถึงเอกสาร การเข้าถึงเอกสารประจ�ำตัวส�ำหรับ
การเดินทางเป็นสิ่งส�ำคัญต่อผู้ย้ายถิ่น ควรมีการประสานงานกับสถานทูต
หรอื กงสุลของผู้ย้ายถนิ่ ในการให้ความชว่ ยเหลอื ดา้ นเอกสารต่าง ๆ
- ความตอ้ งการเฉพาะวฒั นธรรม ความเขา้ ใจดา้ นความแตกตา่ ง
ด้านวัฒนธรรม และศาสนา เป็นการลดอุปสรรคต่าง ๆ ท่ีอาจเกิดขึ้นภายใน
ศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว เชน่ ผยู้ า้ ยถนิ่ ทม่ี าจากสภาพแวดลอ้ มทแี่ ตกตา่ งกนั อาจตอ้ งการ
เครอ่ื งนงุ่ หม่ อาหาร หรอื บริการทแ่ี ตกต่างกัน เปน็ ตน้

95

ค่มู อื การจัดตง้ั และการบริหารจัดการศนู ยพ์ กั พิงชั่วคราว

- ความชว่ ยเหลอื ดา้ นสขุ ภาพและจติ สงั คม การประเมนิ และ
คดั กรองผทู้ ตี่ อ้ งการความชว่ ยเหลอื เชน่ ผปู้ ว่ ยจติ เวชเกา่ ผทู้ มี่ คี วามเครยี ดสงู
หรอื ซมึ เศรา้ เพอื่ ทำ� การปฐมพยาบาลทางใจ และสง่ ตอ่ ไปรบั การรกั ษาเฉพาะทาง
ด้านสุขภาพจิตและจิตเวชเพ่ือป้องกันปัญหารุนแรงในระยะยาว ในระหว่าง
การเปิดศูนย์พักพิงควรจัดกิจกรรมการช่วยเหลือด้านจิตสังคม เช่น การให้
คำ� ปรกึ ษาในรปู แบบทเี่ หมาะสมทางวฒั นธรรม เชน่ ผยู้ า้ ยถน่ิ อาจรสู้ กึ ไมส่ บายใจ
เมื่อต้องขอความช่วยเหลือจากคนต่างเพศหรือคนที่ช่วงอายุต่างกัน เป็นต้น
การจัดกิจกรรมนันทนาการเพื่อคลายความตึงเครียด และไม่สร้างผลกระทบ
ดา้ นลบ เชน่ ไมก่ อ่ ใหเ้ กดิ ประเดน็ ดา้ นเพศ การเหยยี ดชาตพิ นั ธห์ุ รอื ความขดั แยง้
ด้านศาสนา ความเช่อื ทางการเมือง เปน็ ตน้
- กลไกการร้องเรียน ควรมีการจัดเตรียมเอกสารร้องเรียน
ในภาษาตา่ ง ๆ เพอื่ ใหผ้ ยู้ า้ ยถนิ่ สามารถใหข้ อ้ คดิ เหน็ และขอ้ เสนอแนะเกย่ี วกบั
ความช่วยเหลอื ทไ่ี ด้รับ
4.3.4 การแพทย์และการสาธารณสุข คือการจัดให้มีระบบการดูแล
รกั ษาสขุ ภาพรา่ งกาย สขุ ภาพจติ ใจ และการพยาบาลเบอื้ งตน้ ภายในศนู ยพ์ กั พงิ
ชั่วคราว ตามแผนการแพทย์และการสาธารณสุข ของหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง
กำ� หนดไว้ โดยพจิ ารณาจดั ระบบใหเ้ หมาะสมกบั จำ� นวนผพู้ กั พงิ ลกั ษณะอาการ
เจบ็ ปว่ ยของผพู้ กั พงิ พรอ้ มทง้ั จดั รถรบั สง่ ผปู้ ว่ ยสำ� รองไว้ 1 - 2 คนั กรณมี ผี ปู้ ว่ ย
ฉกุ เฉนิ ทจ่ี ำ� เปน็ ตอ้ งสง่ ตอ่ โรงพยาบาล โดยมแี นวคดิ ในการจดั การดา้ นการแพทย์
และการสาธารณสขุ ในศนู ยพ์ ักพิงช่ัวคราว ดังน้ี

96

บทที่ 4

(1) การจัดการดา้ นการแพทยใ์ นศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว
(1.1) ความหมาย วตั ถปุ ระสงค์ และขอบเขต
สถานการณ์ในบริเวณศูนย์พักพิงช่ัวคราวเป็นการ
รวมตัวกันของผู้ประสบภัยจ�ำนวนมาก อีกท้ังผู้ประสบภัยเหล่านี้ เป็นผู้ได้รับ
ผลกระทบโดยตรงจากสถานการณส์ าธารณภยั ดงั นน้ั การจดั ตงั้ หนว่ ยสนบั สนนุ
การจดั การดา้ นสขุ ภาพในศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว ใหก้ ารดแู ลอาการบาดเจบ็ การปว่ ย
ทางกาย การป่วยทางจิตใจและอารมณ์ เพื่อให้ผู้ประสบภัยได้รับบริการ
อยา่ งปลอดภยั และไดเ้ ขา้ ถงึ บรกิ าร ดา้ นสขุ ภาพอยา่ งรวดเรว็ เปน็ ไปตามขอ้ กำ� หนด
ของกระทรวงสาธารณสุขและตามมาตรฐานสากล มวี ัตถุประสงค์ ดงั น้ี
1) คัดกรองผู้ประสบภัย เพ่ือประเมินและค้นหา
ความเสย่ี งดา้ นสขุ ภาพของผปู้ ระสบภยั ทจี่ ะเขา้ พกั ในศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว (ผสู้ งู อายุ
ผู้มโี รคประจำ� ตัวที่มคี วามเสี่ยง หญงิ ตัง้ ครรภ์ และผ้มู ีโรคทส่ี ามารถระบาดได้)
2) ให้การดแู ลเบือ้ งต้น ในกรณที ีม่ กี ารบาดเจ็บ
3) ใหก้ ารดแู ลเบอ้ื งตน้ ในกรณที เี่ ปน็ การปว่ ยทง้ั ทางกาย
และทางจติ ใจ
4) เป็นที่ปรึกษาปัญหาที่อาจเกี่ยวข้องกับสุขภาพ
ของผู้ประสบภยั และเจ้าหนา้ ทีท่ ่ีปฏิบัตงิ านในศนู ยพ์ กั พิงช่ัวคราว
5) เป็นหน่วยประสานความร่วมมือด้านการแพทย์
และการสง่ ตอ่ ผปู้ ว่ ย ผบู้ าดเจบ็ จากศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราวไปยงั หนว่ ยบรกิ ารอนื่ ๆ

97

คู่มือการจัดตัง้ และการบรหิ ารจัดการศนู ยพ์ ักพิงช่ัวคราว

6) มกี ารสงั เกตการณแ์ ละรายงาน เชน่ มผี ปู้ ว่ ยรนุ แรง
ภายในศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว มกี ารเจบ็ ปว่ ย การแพรร่ ะบาดของโรค และการเสยี ชวี ติ
เป็นต้น
(1.2) หลักการในการจัดการ มีองค์ประกอบ ดังน้ี
1) ด้านบุคลากร
v เจา้ หนา้ ทดี่ า้ นการแพทยแ์ ละสาธารณสขุ หรอื
อาสาสมคั รสาธารณสุข
v เจ้าหน้าที่อาสาสมัครฉุกเฉินการแพทย์
(Emergency Medical Responder)
v เจา้ หนา้ ทที่ ผ่ี า่ นการฝกึ อบรมการใหก้ ารชว่ ยเหลอื
เบอื้ งต้นดา้ นการแพทยม์ าก่อน
v สถานการณ์ในศูนย์พักพิงชั่วคราวมีความ
ซับซอ้ นมากข้นึ เชน่ มจี �ำนวนผูพ้ ักพงิ มากกวา่ 200 คน หรอื มีผพู้ กั พิงทปี่ ่วย
หรือบาดเจ็บจำ� นวนมาก หรือมีผมู้ คี วามเสีย่ งด้านสขุ ภาพจำ� นวนมากสามารถ
ประสานร้องขอทีมปฏิบัติการฉุกเฉินทางการแพทย์เคล่ือนท่ีเร็วระดับอ�ำเภอ
(miniMERT) หรอื ทมี ปฏบิ ตั กิ ารฉกุ เฉนิ ทางการแพทย์ (MERT) เขา้ รว่ มประเมนิ
หรอื ร่วมปฏิบัตเิ พื่อขยายศักยภาพการรกั ษาพยาบาลได้
2) ดา้ นกายภาพ สถานที่
v จัดให้มีพ้ืนท่ีส�ำหรับการคัดกรองผู้ประสบภัย
โดยค้นหาผมู้ คี วามเสี่ยง (ผสู้ ูงอายุ ผูม้ โี รคประจ�ำตวั ทม่ี คี วามเสี่ยง และผมู้ ีโรค
ทส่ี ามารถระบาดได)้ อย่บู รเิ วณด้านหน้าทางเข้าศนู ย์พกั พิงชวั่ คราว

98

บทท่ี 4

v จดั ใหม้ พี น้ื ทแ่ี ยกสว่ นเฉพาะ เพอ่ื ทำ� การรกั ษา
พยาบาล หรอื การพดู คยุ ปรกึ ษาปญั หาทางสขุ ภาพทงั้ ปญั หาทางกายและปญั หา
สภาพจิตใจ โดยมขี นาดพืน้ ทีเ่ พยี งพอต่อการต้งั โต๊ะ จดั วางอปุ กรณ์ เวชภัณฑ์
และมีฉากกั้นเพื่อความเป็นส่วนตัวของคนไข้ โดยเฉพาะในกรณีท่ีต้องมี
การตรวจรา่ งกาย
3) เครือ่ งมอื และอปุ กรณ์
v อปุ กรณด์ า้ นการแพทยท์ จ่ี ำ� เปน็ เชน่ เครอื่ งวดั
ความดันโลหิต ปรอทวัดอุณหภูมิร่างกาย อุปกรณ์ตรวจวัดระดับออกซิเจน
ปลายนิ้ว
v อุปกรณ์สอ่ื สาร
v บนั ทกึ ทางการแพทย์สำ� หรบั บนั ทกึ สง่ิ ทไ่ี ดป้ ฏบิ ตั ิ
และเวชภัณฑ์ท่ีมีการสั่งจ่ายส�ำหรับผู้ป่วย ผู้บาดเจ็บทุกรายที่มีการใช้บริการ
และแบบคัดกรองท่ีส�ำคัญ เช่น แบบคัดกรองโรคติดเช้ือไวรัสโคโรนา 2019
(COVID - 19)
4) เวชภณั ฑ์ หมายถงึ รายการเวชภณั ฑย์ า เวชภณั ฑ์
ท่ีไม่ใช่ยา ซ่ึงต้องจัดให้มีความเหมาะสมกับสถานการณ์สาธารณภัย
แตล่ ะประเภท เชน่ เวชภณั ฑใ์ นการทำ� แผล หนา้ กากอนามยั ถงุ มอื ยาง ชดุ PPE
น�้ำยาฆ่าเชื้อ ซ่ึงเป็นการก�ำหนดร่วมกันกับส�ำนักงานสาธารณสุขจังหวัด
ในแตล่ ะเหตุการณ์

99

คูม่ ือการจัดต้งั และการบรหิ ารจัดการศนู ยพ์ กั พงิ ช่วั คราว

(1.3) แนวทางปฏบิ ตั ใิ นการดแู ลรกั ษา (Clinical Practice
Guideline)
แนวทางการดูแลรักษาผู้ป่วยและการสั่งจ่ายยา
ใหเ้ ปน็ ไปตามทส่ี ำ� นกั งานสาธารณสขุ จงั หวดั เหน็ ชอบและกำ� หนด โดยการกำ� หนด
ในขนั้ ตอนการจดั ทำ� แผนเผชญิ เหตดุ า้ นการแพทย์ (Medical Incident Action
Plan) ซึ่งจะมีการจัดท�ำข้ึนในช่วงท่ีเริ่มมีสถานการณ์จริง และดูแลให้ผู้ป่วย
โรคเรอ้ื รงั ไดร้ บั ยาอยา่ งต่อเนอ่ื ง
(1.4) การประสานการส่งต่อ
1) แนวทางการประสานสง่ ตอ่ ผูป้ ่วย หรือผบู้ าดเจบ็
ทั้งหมดท่ีอยู่ในศูนย์พักพิงชั่วคราวควรจะต้องมีการจัดระบบการประสาน
การส่งต่อให้สอดคล้องกับแผนเผชิญเหตุด้านการแพทย์ในพื้นที่นั้น ๆ ซ่ึงอยู่
ภายใตร้ ะบบการจัดการดา้ นการแพทยใ์ นพืน้ ทปี่ ระสบภยั
2) ศูนย์พักพิงชั่วคราวต้องรับผิดชอบให้การดูแล
ผปู้ ่วย ผ้บู าดเจบ็ ในระหวา่ งการรอข้ันตอนการสง่ ตอ่ ไปจนกว่าจะมที มี ปฏิบตั ิ
การด้านการแพทย์มารับผปู้ ่วย ผ้บู าดเจบ็ ไปดูแลตอ่
3) การเดินทางอาจมีข้อจ�ำกัด เช่น สถานการณ์
อทุ กภยั ซง่ึ จะมผี ลถงึ การสง่ ตอ่ ผปู้ ว่ ย ทำ� ใหก้ ารรกั ษาพยาบาลผปู้ ว่ ยหรอื ผบู้ าดเจบ็
อาจจ�ำเป็นต้องใช้วิธีการอ่ืน ๆ และให้เป็นไปตามข้อสั่งการของส�ำนักงาน
สาธารณสุขจังหวัด ในการตัดสินใจและเพ่ิมเติมวิธีการในการรักษาพยาบาล
ในศูนย์พักพงิ ช่วั คราว

100

บทที่ 4

(2) การจัดการด้านสาธารณสุขในศูนย์พักพิงช่ัวคราว
ต้องเตรียมการโดยค�ำนึงถงึ ส่งิ ต่าง ๆ ดังน้ี
(2.1) การจัดการสุขาภิบาล ส่ิงแวดล้อม และการป้องกัน
พาหะนำ� โรคต่าง ๆ
1) การทำ� ความสะอาดพน้ื ทแี่ ละนำ�้ ยาทใ่ี ช้ โดยแยก
พน้ื ที่ออกเป็น 3 ลักษณะ คอื
v พน้ื ทที่ วั่ ไป เชน่ พน้ื ทนี่ อนและพนื้ ทใ่ี ชส้ อยอน่ื ๆ
ทำ� ความสะอาดด้วยวธิ ีการปกติ และตามดว้ ยน�ำ้ ยาฆ่าเชือ้ หรือสารละลายอ่นื
ที่มีประสิทธิภาพในการฆ่าเชื้อเทียบเท่า เช่น น้�ำยาฟอกขาว (คลอรีน
หรอื ไฮโดรเจนเปอรอ์ อกไซด)์ ผสมเจอื จางดว้ ยนำ�้ สะอาดในอตั ราสว่ น 1 ตอ่ 99 สว่ น
(ความเข้มข้น 0.05%) และพ้ืนผิวท่ีเป็นโลหะสามารถใช้ 70% แอลกอฮอล์
ทำ� ความสะอาด โดยราดทิง้ ไว้นาน 15 นาที ส�ำหรับวัสดุทเ่ี ป็นผ้าสามารถซัก
ท�ำความสะอาดด้วยผงซักฟอกและน้�ำอุณหภูมิ 70 องศาเซลเซียสได้ ทั้งนี้
ตอ้ งทงิ้ ขยะในถงุ ขยะตดิ เชอื้ สแี ดง และผกู ปดิ ใหม้ ดิ ชดิ กอ่ นนำ� ไปกำ� จดั อยา่ งถกู ตอ้ ง
v พ้ืนที่ท่ีมีการปนเปื้อน เช่น พื้นท่ีท่ีให้บริการ
ด้านการแพทย์ ให้ท�ำความสะอาดด้วยน้�ำยาฆ่าเชื้อหรือสารละลายอื่น
ทม่ี ปี ระสทิ ธภิ าพเทยี บเทา่ เชน่ นำ้� ยาฟอกขาว (คลอรนี หรอื ไฮโดรเจน เปอรอ์ อกไซด)์
ผสมเจอื จางดว้ ยนำ�้ สะอาดในอตั ราสว่ น 1 ตอ่ 9 สว่ น (ความเขม้ ขน้ 0.5% หรอื
เท่ากับ 500 ppm โดยแยกขยะท้ังหมดทง้ิ ในถุงขยะตดิ เชือ้ สแี ดง)

101

คมู่ ือการจัดตัง้ และการบรหิ ารจัดการศูนยพ์ ักพิงช่วั คราว

v หอ้ งสขุ า
- ท�ำความสะอาดโดยการราดด้วยน�้ำยา
ฟอกขาวผสมน้ำ� สะอาด อัตราสว่ น 1 ตอ่ 99 ส่วน (เช่นเดียวกับพ้นื ท่ีท่ัวไป)
นาน 15 นาที แล้วจึงท�ำความสะอาดด้วยผงซักฟอกหรือน้�ำยาล้างห้องน�้ำ
ด้วยวธิ กี ารปกติ
- ที่ตั้งห้องสุขาห่างจากท่ีพักอาศัย 6 เมตร
แต่ไม่เกิน 20 เมตร และห่างจากจุดปรุงอาหาร จุดรับประทานอาหาร และ
แหล่งนำ้� ดมื่ น�้ำใช้อยา่ งน้อย 30 เมตร และควรจดั ให้มีสุขา 1 หอ้ ง ตอ่ ผพู้ ักพิง
20 คน เป็นเบ้ืองต้น กรณีไม่เพียงพอให้จัดหาห้องสุขา ห้องน�้ำ เพ่ิมเติม เช่น
จดั สรา้ งเพิม่ เติม ประสานขอรบั การสนับสนนุ รถสุขาเคลื่อนที่ เป็นตน้
- จัดเวรท�ำความสะอาดห้องสุขาอย่างน้อย
วนั ละ 2 คร้ัง ทกุ วนั
2) การจดั การสตั วเ์ ลยี้ ง และปศสุ ตั ว์ ควรจดั สถานที่
เปน็ บริเวณท่ีโลง่ อากาศถา่ ยเทไดด้ ี แยกออกจากบริเวณทีค่ นพักอาศยั และ
แยกประเภทสตั ว์ ซง่ึ การจัดการปศสุ ัตว์และสตั วเ์ ลย้ี ง ใหเ้ ป็นไปตามแนวทาง
ท่ีกรมปศุสตั วก์ ำ� หนด
3) การจดั การแมลงทอ่ี าจเปน็ พาหะนำ� โรค หมายถงึ
การกำ� จดั และการปอ้ งกนั ไมใ่ หม้ สี ตั วท์ เ่ี ปน็ พาหะนำ� โรคตา่ ง ๆ เขา้ มาในบรเิ วณ
ที่เป็นศนู ยพ์ กั พิงชั่วคราว ได้แก่ การก�ำจัดยุง (ตวั เต็มวัย) และการกำ� จดั ลกู นำ้�
การปอ้ งกันหนู สุนัข แมว แมลงวนั ฯลฯ

102

บทที่ 4

(2.2) การจดั การน�ำ้ อปุ โภคและบรโิ ภค
1) การจัดการน้�ำส�ำหรับการบริโภค ควรเป็นน้�ำ
ที่เตรียมมาจากแหล่งผู้ผลิตหรือบริษัทที่เช่ือถือได้และผ่านการรับรอง
โดยสำ� นกั งานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) หรอื หากพจิ ารณาดว้ ยเหตผุ ล
และความจำ� เปน็ ทจี่ ะจดั ตงั้ ระบบกรองนำ�้ เพอ่ื การบรโิ ภคกค็ วรตอ้ งดำ� เนนิ การ
ใหถ้ ูกวธิ แี ละมกี ารเปล่ยี นตัวกรองหรือวัสดใุ ด ๆ ทมี่ อี ายุการใชง้ านใหต้ รงตาม
ที่กำ� หนด
2) การเตรยี มนำ�้ สำ� หรบั การอปุ โภคตา่ ง ๆ ไมว่ า่ จะเปน็
นำ้� อาบ นำ�้ ใชส้ ำ� หรบั การทำ� ความสะอาดภาชนะ การซกั ผา้ นำ�้ ใชใ้ นหอ้ งนำ�้ และ
อน่ื ๆ หากเปน็ นำ�้ ทมี่ าจากแหลง่ นำ้� ธรรมชาตคิ วรผา่ นกระบวนการทำ� ความสะอาด
เชน่ การเตมิ สารละลายคลอรนี หรอื กระบวนการกรองสำ� หรบั อปุ โภค ใหม้ น่ั ใจ
ในความสะอาดเพอ่ื การใชง้ านของผพู้ กั พงิ และเจา้ หนา้ ทใ่ี นศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว
3) ควรมรี ะบบสาํ รองนำ้� ทสี่ ะอาดปลอดภยั สามารถ
เข้าถงึ ไดแ้ มใ้ นกรณีเกิดอทุ กภยั แลว้ เปน็ ต้น
4) หากจำ� เปน็ อาจตอ้ งจดั หาการสนบั สนนุ นำ�้ สะอาด
โดยเฉพาะน�้ำดม่ื จากภายนอก
5) ควรสง่ เสรมิ ใหใ้ ชภ้ าชนะสว่ นตวั เชน่ ขวด แกว้ นำ�้
กระป๋อง เพือ่ ลดปริมาณขยะ และลดพน้ื ทกี่ �ำจดั ขยะ
(2.3) การจดั การดา้ นอาหาร
1) ประสานงานเพอื่ ขอรบั การสนบั สนนุ จากองคก์ รตา่ ง ๆ
เชน่ องคก์ ารบริหารส่วนต�ำบล เทศบาล มลู นิธิ เพอื่ จดั หาอาหารให้เพยี งพอ

103

คู่มือการจัดต้งั และการบรหิ ารจดั การศูนยพ์ ักพงิ ช่วั คราว

2) มภี าชนะสำ� หรบั ปรงุ เกบ็ รกั ษา และแจกจา่ ยอาหาร
อยา่ งเพยี งพอ ควรหลกี เลยี่ งการใชก้ ลอ่ งโฟมเพอ่ื ลดปรมิ าณขยะในศนู ยพ์ กั พงิ
ชั่วคราว เป็นไปได้ควรแจกจ่ายภาชนะพลาสติก และช้อนประจ�ำตัวเพื่อให้มี
การลา้ งแลว้ น�ำมาใช้ใหม่
3) เตรยี มสถานทส่ี ำ� หรบั การจดั เกบ็ สะอาด ปลอดภยั
และปอ้ งกนั ผลติ ภณั ฑอ์ าหารจากความเสยี หาย และการสญู หาย เตรยี มสถานที่
ประกอบอาหาร การแจกจา่ ย รวมทั้งการชำ� ระล้างภาชนะ
4) เตรียมแก๊สหรือไฟฟ้าส�ำหรับการปรุงอาหาร
ใหเ้ พียงพอ
5) มีระบบการกำ� จดั ขยะ และเศษอาหาร
6) จัดอาหารในปริมาณท่ีเหมาะสมเพื่อรับประทาน
ให้หมดในแต่ละคร้งั
7) มกี ารจดั อาหารออ่ นสำ� หรบั ผสู้ งู อายุ เดก็ และผปู้ ว่ ย
ในแต่ละมื้อ
8) รายการอาหารทม่ี คี วามเสยี่ งตอ่ การเกดิ โรคตดิ ตอ่
ทางอาหาร และนำ้� ทค่ี วรระมดั ระวงั เปน็ พเิ ศษ แนะนำ� ใหร้ บั ประทานโดยยดึ หลกั
“สุก ร้อน สะอาด” เนื่องจากอาจก่อให้เกิดอาหารเป็นพิษ เช่น จ่อม ก้อย
ลาบดิบ อาหารประเภทย�ำ อาหารทะเล ข้าวผัด/ข้าวผัดที่โรยด้วยเน้ือปู
ขนมจีน สลดั ผัก อาหาร หรือขนมที่มีส่วนประกอบของกะทิ ส้มต�ำ ข้าวมันไก่
นำ้� แขง็ ที่ไมส่ ะอาด ฯลฯ

104

บทที่ 4

(2.4) การจัดการขยะ
1) ขยะทัว่ ไป แบง่ ออกเป็น ขยะอินทรีย์ เช่น ขยะ
จ�ำพวกเศษอาหาร และขยะท่ีมิใช่อินทรีย์ เช่น ขยะที่เป็นของใช้ วัสดุ หรือ
ภาชนะบรรจทุ วั่ ๆ ไป
v จัดจุดท้ิงขยะท่ีชัดเจน สามารถรองรับขยะ
ในแตล่ ะวนั ไดอ้ ยา่ งเพยี งพอ และตอ้ งแยกกนั กบั พน้ื ทพี่ กั ขยะเพอ่ื รอการลำ� เลยี ง
หรอื รอการทำ� ลาย
v มกี ารคดั แยกขยะ เชน่ ขยะรไี ซเคลิ (ขวดพลาสตกิ
ขวดแกว้ ) ขยะเปียกและเศษอาหาร ขยะทางการแพทย์หรอื ขยะตดิ เชื้อ
v ปริมาตรของท่ีพักขยะ ต้องเพียงพอและ
สอดคล้องกับแผนการล�ำเลียงออก (โดยหน่วยงานที่รับผิดชอบท�ำลายขยะ)
หรือสอดคล้องกับแผนการท�ำลายขยะ ซึ่งในแต่ละศูนย์พักพิงชั่วคราว อาจมี
แนวทางการทำ� ลายขยะท่แี ตกต่างกัน เช่น การท�ำลายดว้ ยการเผา เป็นตน้
v ท่ีพักขยะควรอยู่ในท่ีโล่ง จ�ำเป็นต้องมีฝา
และผนังปิดรอบด้านเพื่อป้องกันสัตว์ท่ีอาจเป็นพาหะน�ำโรค เข้ามากัดกิน
หรือพกั อาศยั ในทพ่ี กั ขยะ สำ� หรบั ขยะเปยี กหรอื เศษอาหาร ตอ้ งมฝี าปดิ มดิ ชดิ
และมีถุงพลาสติกรองรับอีกชั้น ควรใส่ EM ก่อนน�ำไปก�ำจัดทุกวัน เพ่ือไม่ให้
เปน็ แหล่งอาหารของพาหะน�ำโรค
v ต้องมีการล้างที่พักขยะ และเปิดตากแดด
เพ่อื ชว่ ยในการท�ำความสะอาด ฆ่าเชื้อเปน็ ประจำ�

105

คู่มอื การจัดตั้งและการบริหารจดั การศนู ยพ์ กั พิงชัว่ คราว

v การดำ� เนินการใด ๆ ให้เป็นไปตามมาตรฐาน
หรอื ตามแนวทางทก่ี รมอนามยั กระทรวงสาธารณสุข กำ� หนดไว้
2) ขยะทเี่ กดิ จากการปฏบิ ตั ดิ า้ นการแพทย์ และขยะ
ตดิ เชอื้ หากมขี ยะทเ่ี กดิ จากการปฏบิ ตั ดิ า้ นการแพทย์ หรอื ขยะทเี่ ปน็ สารคดั หลง่ั
เชน่ ผา้ อนามยั เสมหะ น้�ำลาย จำ� เปน็ ต้องแยกขยะเหลา่ นี้ เพ่ือไมเ่ ปดิ โอกาส
ใหม้ กี ารแพร่ระบาดของโรคทอ่ี าจติดตอ่ ได้
v การท�ำลายขยะประเภทนี้ ควรด�ำเนินการ
โดยหน่วยงานที่มีศักยภาพในการท�ำลาย ขยะติดเช้ือ โดยการเข้ามารับขยะ
จากศูนย์พกั พิงช่ัวคราว เพอื่ ล�ำเลยี งออกไปทำ� ลาย
v หากมีความจ�ำเป็นต้องท�ำลายขยะติดเช้ือ
ด้วยตนเอง เชน่ สถานการณม์ ขี ้อจำ� กดั เรือ่ งการเดนิ ทาง แนะนำ� ให้ทำ� ลายดว้ ยวธิ ี
การเผาในภาชนะปิด และเจ้าหน้าท่ีผู้ท�ำการเผา ต้องสวมใส่อุปกรณ์ป้องกัน
การปนเปื้อนการตดิ เชื้อให้รดั กุม
v การด�ำเนนิ การใด ๆ ใหเ้ ป็นไปตามมาตรฐาน
หรอื ตามแนวทางท่กี รมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข ก�ำหนดไว้
(2.5) การจัดการสิ่งปฏิกูล ซ่ึงเกิดข้ึนจากห้องสุขา
หรือบริเวณใกล้เคยี ง
1) หากเป็นการจัดตั้งสุขาเคล่ือนท่ีหรือมีโอกาส
ในการวางระบบทอ่ ขนึ้ ใหม่ ควรต้องจดั ให้มรี ะบบบำ� บดั นำ้� เสียทเี่ หมาะสมและให้มี

106

บทท่ี 4

การเติมคลอรีนเข้าสู่บ่อพักน้�ำใส ก่อนที่จะมีการปล่อยออกสู่พ้ืนท่ีสาธารณะ
โดยรูปแบบของระบบบ�ำบัดให้เป็นไปตามมาตรฐานหรือตามความเหมาะสม
ที่ถกู ต้อง
2) หากสถานการณม์ ขี อ้ จำ� กดั ในการทำ� ระบบบำ� บดั
นำ้� เสยี ให้เปน็ ระบบและมคี วามจำ� เปน็ ตอ้ งจัดท�ำส้วมขดุ จะตอ้ งให้อยู่หา่ งจาก
แหลง่ นำ�้ สาธารณะ ลำ� ราง คลอง หรอื บอ่ บาดาล เปน็ ระยะอยา่ งนอ้ ย 30 เมตร
(2.6) รายการเคมภี ัณฑ์ทอ่ี าจต้องมีการเตรยี มจดั หา
1) สารละลายคลอรีน หรอื คลอรีนผง
2) ชดุ เคมภี ณั ฑส์ ำ� เรจ็ รปู (ซอง) สำ� หรบั ผลติ นำ�้ สะอาด
ไวส้ ำ� หรับอปุ โภค
(3) การปอ้ งกนั และควบคมุ โรคในศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว ควรให้
ความสำ� คญั ในดา้ นความสะอาดใหถ้ กู สขุ ลกั ษณะ โดยประกาศใหผ้ พู้ กั พงิ ทกุ คน
ช่วยรักษาความสะอาดสิ่งที่ใช้ร่วมกัน เช่น ห้องน้�ำบริเวณอาคารศูนย์พักพิง
ชวั่ คราว เปน็ ตน้ และการรกั ษาความสะอาดพน้ื ทที่ ค่ี รอบครวั หรอื กลมุ่ ผพู้ กั พงิ
พกั อาศัย เป็นต้น
v การคัดกรองโรค นอกเหนือจากการท่ีมีการคัดกรอง
เพอ่ื คน้ หาผปู้ ระสบภยั ทมี่ คี วามเสย่ี งดา้ นตา่ ง ๆ แลว้ นน้ั การคดั กรองผปู้ ระสบภยั
กอ่ นทจ่ี ะเขา้ พกั อาศยั ในศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว ตอ้ งไมล่ มื ทจ่ี ะคน้ หาโรคทอ่ี าจนำ� มา
ซงึ่ การระบาดในศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราวใหก้ บั ทง้ั ผปู้ ระสบภยั รายอนื่ และเจา้ หนา้ ที่
ท่ีปฏิบตั ิงานในศนู ยพ์ กั พิงได้ง่าย

107

ค่มู อื การจัดตั้งและการบรหิ ารจดั การศนู ยพ์ ักพิงชว่ั คราว

v เฝา้ ระวงั โรค โดยกาํ หนดผรู้ บั ผดิ ชอบ มกี ารบนั ทกึ การปว่ ย
ของผพู้ กั พงิ เมอ่ื พบการปว่ ยผดิ ปกตใิ หร้ ายงานหนว่ ยงานสาธารณสขุ ทร่ี บั ผดิ ชอบ
ในพนื้ ท่ี รายการโรคทส่ี ามารถตรวจพบ และกอ่ ใหเ้ กดิ การระบาดไดใ้ นสถานการณ์
สาธารณภัย เช่น วัณโรคปอด ตาแดง ไข้หวัด ไข้หวัดใหญ่ โรคติดเชื้อไวรัส
โคโรนา 2019 (Covid - 19) โรคหดั โรคระบบทางเดนิ อาหาร โรคติดตอ่ อื่น ๆ
ที่อาจพบได้บ่อยในท้องถ่ินนั้น ๆ เป็นต้น
v การจดั พื้นทแ่ี ยกโรค
1) การกำ� หนดพนื้ ที่ สำ� หรบั แยกผปู้ ว่ ยทป่ี ว่ ยดว้ ยโรคตดิ ตอ่
ทอ่ี าจกอ่ ใหเ้ กดิ การระบาดในศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราวได้ โดยหากผปู้ ว่ ยมไิ ดม้ อี าการ
รุนแรงถึงระดับท่ีต้องน�ำส่งโรงพยาบาล (ซึ่งอาจอยู่ห่างไกลและการเดินทาง
มีข้อจ�ำกัด ดังท่ีพบในสถานการณ์สาธารณภัยทางธรรมชาติอยู่บ่อยครั้ง)
สามารถใหพ้ กั อาศยั อยใู่ นศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราวได้ แตค่ วรจดั ใหอ้ ยใู่ นพน้ื ทเี่ ฉพาะ
และให้สวมใส่อปุ กรณ์ป้องกนั ท่ีเหมาะสมกบั โรคน้ัน ๆ อยา่ งรัดกุม
2) อปุ กรณ์ เครอื่ งมอื ทมี่ คี วามจำ� เปน็ ในกรณนี หี้ มายถงึ
อปุ กรณส์ ำ� หรบั ใหผ้ ปู้ ว่ ย ใชใ้ นการปอ้ งกนั การแพรร่ ะบาด เชน่ แวน่ ตาหรอื ทป่ี ดิ ตา
ในกรณที เี่ ปน็ โรคตาแดง หนา้ กากอนามยั และแอลกอฮอลล์ า้ งมอื ในกรณที สี่ งสยั
วา่ เปน็ ไขห้ วดั ใหญห่ รอื โรคตดิ เชอื้ ไวรสั โคโรนา 2019 (COVID - 19) หรอื แมก้ ระทงั่
ถุงยางอนามยั เพื่อปอ้ งกันการระบาดของโรคตดิ ต่อทางเพศสมั พันธ์
3) การท�ำความสะอาดพ้ืนท่ีแยกโรค ให้ใช้หลักการ
เดยี วกับการท�ำความสะอาดพืน้ ท่ี ของหน่วยบริการทางการแพทย์

108

บทท่ี 4

4.3.5 การแจกจ่ายน�ำ้ อาหาร และสง่ิ ของบรจิ าค เมื่อมกี ารแจกจ่าย
อาหาร หรือส่ิงของบริจาคให้ผู้พักพิงให้ด�ำเนินการตามหลักความเสมอภาค
เท่าเทียม และตามความต้องการของผู้พักพิงอย่างเหมาะสม โดยค�ำนึงถึงการ
แจกจา่ ยนำ้� อาหาร และสงิ่ ของบรจิ าคใหก้ บั กลมุ่ เปราะบางเปน็ ลำ� ดบั แรก และ
มีการแบง่ แถวส�ำหรบั ผสู้ ูงอายุ คนพกิ าร เปน็ ต้น
4.3.6 การสง่ เสรมิ การมสี ว่ นรว่ มของผพู้ กั พงิ เพอื่ ใหผ้ พู้ กั พงิ และชมุ ชน
ทอ่ี าศยั อยรู่ อบศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว มสี ว่ นรว่ มในกระบวนการตดั สนิ ใจในการบรหิ าร
ศูนย์พักพิงชั่วคราว และมีส่วนร่วมในการก�ำหนดแนวทางพัฒนา และแก้ไข
ปญั หารว่ มกนั เชน่ การมสี ว่ นรว่ มเปน็ คณะทำ� งานดา้ นตา่ ง ๆ หรอื เปน็ อาสาสมคั ร
ชว่ ยสนบั สนนุ ภารกิจตา่ ง ๆ ภายในศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว เช่น การรับลงทะเบยี น
การรับบริจาค การสื่อสารกับชาวต่างประเทศ การส่ือสารกับคนพิการ
ด้วยภาษามือ ฯลฯ
4.3.7 การกำ� หนดใหม้ กี จิ กรรมประจำ� วนั และกจิ กรรมเสรมิ เจา้ หนา้ ท่ี
ประจ�ำศูนย์พักพิงช่ัวคราว ควรก�ำหนดกิจกรรมประจ�ำวันและกิจกรรมเสริม
ทเ่ี นน้ หนกั เปน็ พเิ ศษ ซงึ่ เหมาะสมสำ� หรบั ผพู้ กั พงิ รวมถงึ การจดั กจิ กรรมสำ� หรบั
กลมุ่ เปราะบาง โดยใหค้ ำ� นงึ ถงึ การมสี ว่ นรว่ มของกลมุ่ เปราะบาง รวมถงึ ผพู้ กั พงิ
ท่ไี ม่ใชค่ นไทยดว้ ย ซง่ึ ควรมีกิจกรรมประจำ� วนั และกจิ กรรมเสริม ดังน้ี
(1) กิจกรรมประจ�ำวัน
1) การให้ข้อมูล/ข่าวสารประจ�ำวันแก่ผู้พักพิงอย่างน้อย
วนั ละ 3 ครงั้

109

คูม่ อื การจัดตัง้ และการบริหารจัดการศูนย์พกั พิงชว่ั คราว

2) การทำ� ความสะอาดทีพ่ กั พิง หอ้ งสขุ า อยา่ งน้อยวันละ
1 คร้ัง
3) การออกกำ� ลงั กาย และการดูแลสขุ ภาพ เชน่ กิจกรรม
กายบริหาร โยคะ เป็นตน้
4) การรับประทานอาหาร
5) การพกั ผ่อน
6) กจิ กรรมนนั ทนาการตา่ ง ๆ เชน่ การรอ้ งเพลง และการฟอ้ นรำ�
7) การเขยี นหนังสอื และการอ่านหนังสือ
8) งานศลิ ปะ และส่ิงประดษิ ฐต์ า่ ง ๆ
9) การดภู าพยนตร์ รายการโทรทศั น์
10) อาสาสมคั รช่วยปฏบิ ัตงิ านในศนู ยพ์ ักพิงฯ
11) อื่น ๆ
(2) กิจกรรมเสริม
1) ก�ำหนดให้มีกิจกรรมการสร้างงาน และการสร้างอาชีพ
เชน่ จดั ใหม้ กี ลมุ่ แมบ่ า้ นทำ� อาหาร จดั ใหม้ กี ารเรยี นการสอน และการฝกึ อาชพี
ด้านต่าง ๆ รวมถึงจัดให้มีการจ้างงานเพื่อให้ผู้พักพิงมีรายได้ขณะท่ีพักอาศัย
ภายในศนู ยพ์ ักพงิ ชั่วคราว
2) การดแู ลสขุ ภาพจติ ใจ เชน่ การใหค้ ำ� ปรกึ ษาเพอ่ื เยยี วยา
จิตใจผู้พกั พงิ เปน็ ตน้

110

บทท่ี 4

3) การใหบ้ รกิ ารตา่ ง ๆ เชน่ การตดั ผม การเสรมิ สวย การซอ่ ม
เคร่อื งใช้ไฟฟ้า เปน็ ตน้
4) จดั พน้ื ทส่ี ำ� หรบั เดก็ จดั ใหม้ กี จิ กรรมหมนุ เวยี นหลายรปู แบบ
มีมุมกิจกรรมที่เด็กสามารถเข้าถึงได้อย่างอิสระ เช่น มุมหนังสือ มุมศิลปะ
มุมของเล่น เป็นต้น ซ่ึงจะช่วยแบ่งเบาภาระของผู้จัดกิจกรรมได้ โดยอาจจะ
ประสานงานกับหน่วยงาน โรงเรียน หรืองค์กรท่ีมีความช�ำนาญเรื่องเด็ก
ท่ีอยู่ในพื้นที่มาช่วยออกแบบกิจกรรม เช่น กิจกรรมตามอายุ เช้ือชาติ
ความพกิ าร ศาสนา และเงอ่ื นไขทางสังคม เป็นต้น (ตามแผนภาพท่ี 4.3)

111

ค่มู อื การจดั ต้ังและการบรหิ ารจัดการศนู ย์พักพงิ ชว่ั คราว

กจิ กรรมในการจัดการศูนย์พกั พิงชว่ั คราว

คณุ ภาพความเป็นอยู่ การแจกจา่ ยอาหาร การศึกษา
Livelihood Food and Distribution Schooling Option

ตรวจสอบตามมาตรฐาน กลุ่มเปราะบาง ความปลอดภัย
Monitoring Standards Security System

การบริหารกจิ การภายในศนู ย์พักพิงช่วั คราว
Camp Managemeny Activities

การร่วมมอื กันในชมุ ชน ผู้ย้ายถน่ิ (เชน่ นักท่องเท่ยี ว แรงงานข้ามชาต)ิ การบำ� รุงรกั ษา
Community Participation Camp Maintenance

สขุ าภิบาลและการส่งเสริม การเขา้ ถงึ น้ำ� ท่ีใช้ในการ InfoarกแnmลาdaะรลtRiเoกeงngทบ็ iะCขsเtบ้อroalียมlteiนoลู cntion
สุขภาพอนามัย อุปโภคและบริโภค
Water
Sanitation and Health

แผนภาพท่ี 4.3 ตัวอย่างกจิ กรรมในการบรหิ ารจดั การศนู ยพ์ ักพิงช่ัวคราว
ที่มา : องค์การระหวา่ งประเทศเพอ่ื การโยกย้ายถิ่นฐาน, 2556

112

บทท่ี 4

4.3.8 การติดตาม ตรวจสอบการท�ำงานภายในศนู ย์พักพงิ ชว่ั คราว
กำ� หนดใหม้ กี ารติดตาม ตรวจสอบการท�ำงานภายในศนู ย์พักพงิ
ชว่ั คราว หรอื ประเมนิ ผลการดำ� เนนิ การของศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราวอยา่ งสมำ่� เสมอ
ซ่ึงอาจจะท�ำด้วยวิธีการท่ีไม่เป็นทางการ เช่น การสังเกตกิจกรรมต่าง ๆ
ท่ีดำ� เนินการภายในศนู ยพ์ ักพิงชว่ั คราว การพดู คยุ สอบถามกับผ้พู ักพิงกลุ่มต่าง ๆ
หรอื การตดิ ตามประเมนิ ผลอยา่ งเปน็ ทางการ สามารถทำ� ไดโ้ ดยใชก้ ระบวนการ
เก็บรวมรวมข้อมูลทั้งข้อมูลปฐมภูมิและทุติยภูมิ การสัมภาษณ์บุคคล และ
หน่วยงานที่เก่ียวข้อง การส�ำรวจโดยใช้แบบสอบถาม เช่น การส�ำรวจ
และประเมนิ ความพงึ พอใจของผพู้ กั พงิ โดยเนน้ ตรวจสอบกจิ กรรมดา้ นการให้
ความชว่ ยเหลอื และบรกิ าร ทไ่ี ดร้ บั เพอ่ื รวบรวมความตอ้ งการและปญั หาอปุ สรรค
ในการด�ำรงชีวิตของผู้พักพิง ตัวอย่างแบบส�ำรวจความพึงพอใจของผู้พักพิง
ในศูนย์พกั พงิ ชวั่ คราว (ตามภาคผนวก 4)
การติดตาม ตรวจสอบการท�ำงานภายในศูนย์พักพิงช่ัวคราวนี้
จะช่วยใหส้ ามารถจัดส่งิ อำ� นวยความสะดวก และการบรกิ ารใหต้ รงตามความ
ต้องการของผู้พกั พิง เป็นไปตามมาตรฐานสากล ช่วยในการจดั การทรพั ยากร
อยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ ตลอดจนเปน็ การตรวจสอบความเชอ่ื มนั่ และประสทิ ธภิ าพ
ของมาตรการคมุ้ ครองตา่ ง ๆ ทจี่ ดั ไว้ เชน่ การตรวจสอบดา้ นสขุ อนามยั การศกึ ษา
สขุ ภาพ และการคมุ้ ครองทงั้ ดา้ นรา่ งกาย จติ ใจของผพู้ กั พงิ การใหค้ วามคมุ้ ครอง
กลมุ่ ต่าง ๆ การบรหิ ารจัดการดา้ นการประสานงานระหวา่ งหนว่ ยงาน เปน็ ต้น
ทั้งนี้ การบริหารจัดการศูนย์พักพิงช่ัวคราวดังที่ได้กล่าวมาข้างต้น สรุปได้
(ตามแผนภาพที่ 4.4)

113

คู่มอื การจัดตงั้ และการบริหารจดั การศนู ยพ์ กั พิงชว่ั คราว

ท�ำหนา้ ท่ี อ�ำนวยการ คณะกรรมการบรหิ ารจัดการ ผู้ประสานงาน
บริหารจดั การ ศูนย์พักพงิ ชัว่ คราว ศนู ย์พกั พิงชั่วคราว

ศนู ยพ์ กั พงิ ช่วั คราว ผูจ้ ัดการศนู ย์พกั พิงชว่ั คราว

 ผชู้ ่วยผู้จดั การศูนย์พกั พิงชั่วคราว
 ฝ่ายอ�ำนวยการ
 ฝ่ายปฏิบัติการ
- คณะทำ� งานด้านต่าง ๆ
กรอบแนวคดิ ในการบริหารจัดการศนู ย์พกั พิงชัว่ คราว

การบริการจัดการ
ศูนย์พักพิงชั่วคราว

ความ ่ชวยเห ืลอ ความคุ้มครอง

กฎหมายทั้งในและระหว่างประเทศ/ การมีส่วนร่วม

มาตรฐานขั้นพ้ืนฐาน การแจกจ่ายนำ้� อาหาร และส่งิ ของบริจาค
การส่งเสริมการมีสว่ นร่วมของผพู้ ักพิง
การจดั ระบบการเก็บข้อมลู ภายใน
ศูนยพ์ ักพงิ ช่วั คราว การก�ำหนดกิจกรรมประจำ� วนั และกจิ กรรมเสริม
การติดตาม ตรวจสอบการทำ� งานภายใน
การสอื่ สารและการประชาสัมพนั ธ์ ศูนยพ์ กั พงิ ชั่วคราว
การแพทยแ์ ละการสาธารณสุข
การคมุ้ ครอง ดแู ลความปลอดภัย

ของผพู้ ักพิง

แผนภาพที่ 4.4 การบรหิ ารจัดการศูนยพ์ ักพงิ ชว่ั คราว

114

บทท่ี 5

5 การปดิ ศนู ย์พักพิงชั่วคราว

บทที่

เม่ือคาดว่าสถานการณ์สาธารณภัยคลี่คลายหรือยุติ ให้ด�ำเนินการ
ตามแผนปิดศูนย์พักพิงชั่วคราว ซี่งเป็นส่วนหน่ึงของการวางแผนจัดตั้งและ
การบรหิ ารจดั การศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราวทดี่ ำ� เนนิ งานไวล้ ว่ งหนา้ และปรบั กระบวนการ
ปดิ ศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว ใหเ้ หมาะสมกบั สถานการณ์ โดยคณะกรรมการบรหิ ารจดั การ
ศูนย์พักพิงชั่วคราว รวมถึงหน่วยงานท่ีเกี่ยวข้อง ตลอดจนตัวแทนผู้พักพิง
รว่ มหารอื แนวทางการปดิ ศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราวแลว้ เสนอกองบญั ชาการปอ้ งกนั
และบรรเทาสาธารณภยั แหง่ ชาติ กองอำ� นวยการปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั
ในเขตพนื้ ที่ และศนู ยบ์ ญั ชาการเหตกุ ารณ์ (จงั หวดั /กรงุ เทพมหานคร/อำ� เภอ/
ส�ำนักงานเขต) ศูนย์ปฏิบัติการฉุกเฉินท้องถิ่น (อบต./เทศบาล/เมืองพัทยา)
เพื่อพิจารณากำ� หนดนโยบายส่งั การปิดศนู ย์พกั พิงชั่วคราว มแี นวทางดงั น้ี

5.1 ประเภทการปดิ ศนู ยพ์ ักพิงช่ัวคราว แบง่ เป็น 2 ประเภท ดงั นี้

5.1.1 ปิดศูนย์พักพิงชั่วคราวเมื่อสถานการณ์สาธารณภัยส้ินสุด
หรอื คลี่คลาย ดำ� เนนิ การตามแผนปิดศูนยพ์ กั พิงช่ัวคราว ซ่งี เปน็ ส่วนหนงึ่ ของการ
วางแผนจดั ตงั้ และการบรหิ ารจดั การศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว ทดี่ ำ� เนนิ งานไวล้ ว่ งหนา้
และปรับกระบวนการปิดศนู ย์พักพงิ ช่วั คราวให้เหมาะสมกับสถานการณ์

115

ค่มู ือการจัดตง้ั และการบรหิ ารจัดการศูนย์พักพิงชั่วคราว

5.1.2 ปิดศูนย์พักพิงชั่วคราวแบบกะทันหัน หรือการปิดเพื่อย้าย
สถานที่เมื่อเกิดภัยคุกคาม เป็นการปิดศูนย์พักพิงช่ัวคราวเมื่อมีเหตุ
หรือสันนิษฐานว่าจะมีเหตุสาธารณภัยหรือภัยคุกคามอ่ืน ๆ โดยพิจารณา
ถงึ ความปลอดภยั ของผพู้ กั พงิ การเคลอื่ นยา้ ยบคุ คลและทรพั ยส์ นิ ไปยงั สถานที่
แหง่ ใหม่ อาจรวมถงึ การสง่ ผพู้ กั พงิ กลบั ทอ่ี ยอู่ าศยั เดมิ หรอื สถานทอ่ี ยอู่ าศยั ใหม่
โดยจะตอ้ งมีการประสานงานอย่างเร่งด่วน รอบคอบ

5.2 การเตรียมการปิดศูนยพ์ กั พิงช่วั คราว

5.2.1 ตดิ ตาม ตรวจสอบความเคลอ่ื นไหวของสถานการณส์ าธารณภยั
คลี่คลายหรือยุติ คณะกรรมการบริหารจัดการศูนย์พักพิงช่ัวคราว ติดตาม
ความเคลื่อนไหวของสถานการณ์อย่างใกล้ชิด เมื่อสถานการณ์สาธารณภัย
คลคี่ ลายหรอื ยตุ ลิ ง และหรอื ไดร้ บั การยนื ยนั วา่ สถานการณส์ าธารณภยั ไดส้ น้ิ สดุ
ลงแลว้ ใหบ้ รู ณาการรว่ มกบั หนว่ ยงานทเี่ กย่ี วขอ้ งดำ� เนนิ การตามแผนการสง่ กลบั
ผู้พักพิงออกจากศูนย์พักพิงชั่วคราว เพ่ือกลับที่อยู่อาศัยเดิมหรือสถานท่ี
อยู่อาศยั ใหม่ ตามความประสงคข์ องผพู้ ักพิงทไี่ ดล้ งทะเบียนไว้
5.2.2 จัดเตรียมเอกสารและแบบลงทะเบียนข้อมูลการส่งกลับ
เตรยี มเอกสารประชาสมั พนั ธ์ ประสานงานไปยงั หนว่ ยงาน และองคก์ รปกครอง
สว่ นทอ้ งถนิ่ นอกจากนี้ จำ� เปน็ อยา่ งยง่ิ ทจี่ ะตอ้ งใหผ้ พู้ กั พงิ ลงทะเบยี นออกจาก
ศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว ไมว่ า่ จะเปน็ การเดนิ ทางโดยยานพาหนะสว่ นตวั ของผพู้ กั พงิ เอง

116

บทที่ 5

หรือการร้องขอการสนับสนุนยานพาหนะส่งกลับจากหน่วยงานท่ีให้บริการ
การลงทะเบยี นเพอื่ สง่ กลบั ทอี่ ยอู่ าศยั เดมิ หรอื สถานทอี่ ยอู่ าศยั ใหม่ ตามความ
ประสงคข์ องผพู้ กั พงิ ซง่ึ เปน็ สว่ นหนง่ึ ของการดำ� เนนิ การ เพอื่ การดแู ลสวสั ดภิ าพ
และการรกั ษาความปลอดภัยให้กบั ผ้พู ักพงิ และเป็นการยืนยันการปฏิบตั งิ าน
ตามมาตรฐานของศูนยพ์ ักพิงชว่ั คราวอยา่ งครบวงจร
5.2.3 ประสานเตรียมความพร้อมอพยพตามแผนการส่งกลับ
ประสานกองบญั ชาการปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั แหง่ ชาติ กองอำ� นวยการ
ป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยในเขตพ้ืนท่ี และศูนย์บัญชาการเหตุการณ์
(จงั หวดั /กรงุ เทพมหานคร/อำ� เภอ/สำ� นกั งานเขต) ศนู ยป์ ฏบิ ตั กิ ารฉกุ เฉนิ ทอ้ งถน่ิ
(อบต./เทศบาล/เมอื งพทั ยา) เพอ่ื พจิ ารณาดำ� เนนิ การ เชน่ สนบั สนนุ เจา้ หนา้ ที่
อาสาสมคั ร จติ อาสา รวมถงึ ยานพาหนะและนำ�้ มนั เชอ้ื เพลงิ ในการเคลอ่ื นยา้ ย
ผพู้ ักพงิ ออกจากศูนย์พกั พิงชว่ั คราว ให้เหมาะสมกับจำ� นวนผ้พู กั พงิ โดยคำ� นึงถงึ
ความปลอดภัยของผ้พู ักพิง เป็นตน้

5.3 การปดิ ศนู ย์พกั พิงชว่ั คราว

เมอื่ สถานการณ์สาธารณภัยคลี่คลายหรอื ยตุ แิ ลว้ และผ้พู กั พิงสามารถ
อพยพกลบั ทอี่ ยอู่ าศยั เดมิ หรอื สถานทอี่ ยอู่ าศยั ใหม่ ใหด้ ำ� เนนิ การตามแผนการ
ปิดศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว มีแนวทางปฏิบัติดังน้ี

117

คมู่ ือการจดั ตั้งและการบรหิ ารจดั การศนู ยพ์ กั พงิ ช่วั คราว

5.3.1 ประชมุ เตรยี มการอพยพตามแผนการสง่ กลบั โดยคณะกรรมการ
บริหารจัดการศูนย์พักพิงช่ัวคราว หารือร่วมกับหน่วยงานที่เก่ียวข้อง และ
ตวั แทนผพู้ กั พงิ ดำ� เนนิ การตามแผนปดิ ศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราวแลว้ กำ� หนดวนั เวลา
ในการปิดศูนย์พักพิงช่ัวคราว เพ่ือเสนอผู้อ�ำนวยการ/ผู้บัญชาการ พิจารณา
ส่ังการปิดศูนย์พักพิงช่ัวคราว
5.3.2 ประสานการอพยพกลบั ไปยงั กองบญั ชาการปอ้ งกนั และบรรเทา
สาธารณภยั แหง่ ชาติ กองอำ� นวยการปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั ในเขตพนื้ ท่ี
และศนู ยบ์ ญั ชาการเหตกุ ารณ์ (จงั หวดั /กรงุ เทพมหานคร/อำ� เภอ/สำ� นกั งานเขต)
ศนู ยป์ ฏบิ ตั กิ ารฉกุ เฉนิ ทอ้ งถน่ิ (อบต./เทศบาล/เมอื งพทั ยา) ในการเคลอื่ นยา้ ย
ผพู้ กั พงิ ออกจากศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว โดยพจิ ารณาจากกลมุ่ เปราะบางและครอบครวั
เป็นกลุ่มแรก ๆ และพิจารณาตามเส้นทางการส่งกลับเพ่ือความสะดวก
ในการจดั การยานพาหนะ เปน็ ตน้
5.3.3 ประชาสมั พนั ธก์ ารปดิ ศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว โดยผจู้ ดั การศนู ยพ์ กั พงิ
ช่ัวคราว แจ้งก�ำหนดการปิดศูนย์พักพิงชั่วคราวให้ผู้พักพิงทราบล่วงหน้า
พรอ้ มทง้ั ประชาสมั พนั ธใ์ หผ้ พู้ กั พงิ ไดร้ บั ทราบขอ้ มลู ขา่ วสารการปดิ ศนู ยพ์ กั พงิ
ชว่ั คราว และขนั้ ตอนการเคลอื่ นยา้ ยออกจากศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว เพอ่ื ใหผ้ พู้ กั พงิ
เตรยี มความพรอ้ มในการเดนิ ทางกลบั การประชาสมั พนั ธก์ ระบวนการสง่ กลบั
ควรใช้ช่องทางการส่ือสารหลายช่องทาง และสื่อสารซ้�ำ ๆ เช่น การใช้เสียง
ตามสาย การติดป้ายประชาสัมพันธ์ตามจุดต่าง ๆ การสื่อสารผ่านตัวแทน

118

บทท่ี 5

กลุ่มผู้พักพิง การสื่อสารผ่านล่าม (ในกรณีคนต่างชาติ) เป็นต้น เพื่อสร้าง
ความเข้าใจ ควบคุมข่าวลือ และเพ่ือให้ผู้พักพิงได้มีเวลาเตรียมความพร้อม
ในการเดนิ ทางกลบั ไว้ลว่ งหน้า
5.3.4 ประเมินตรวจสอบความต้องการกลับที่อยู่อาศัยของผู้พักพิง
เพอื่ เปน็ ขอ้ มลู ในการสง่ กลบั โดยใหค้ วามสำ� คัญกบั การมีสว่ นรว่ มของผู้พกั พงิ
ที่จะแจ้งความประสงค์ในการกลับท่ีอยู่อาศัยเดิมหรือสถานที่อยู่อาศัยใหม่
ให้เป็นไปด้วยความสมัครใจ พร้อมทั้งจัดให้มีนักสังคมสงเคราะห์ท�ำหน้าที่
ให้ข้อมูล ค�ำปรึกษาแนะน�ำ ตอบข้อสงสัย และให้ความช่วยเหลือแก่ผู้พักพิง
เพื่อรับมือกับความไม่แน่นอนเก่ียวกับอนาคตชีวิตความเป็นอยู่ของผู้พักพิง
ท่ีเดินทางกลับท่ีพักอาศัย หรือหากมีผู้พักพิงที่ไร้ท่ีพ่ึง หรือเป็นนักท่องเท่ียว
ชาวตา่ งชาติ ฯลฯ ใหป้ ระสานหนว่ ยงานทเี่ กยี่ วขอ้ งในการประสานการสง่ กลบั
ตอ่ ไป
5.3.5 การบำ� รงุ รกั ษาอาคารสถานทกี่ อ่ นสง่ คนื พนื้ ทศ่ี นู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว
ผจู้ ดั การศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว มอบหมายคณะทำ� งานดา้ นสถานทแี่ ละสงิ่ แวดลอ้ ม
ประเมินตรวจสอบสถานท่ีที่ช�ำรุดเสียหาย และจัดท�ำบัญชีส�ำรวจตรวจสอบ
พรอ้ มทงั้ ประชมุ รว่ มกบั หนว่ ยงานทเี่ กย่ี วขอ้ ง เพอ่ื จดั สรรงบประมาณในการดแู ล
ซ่อมแซมอาคารสถานท่ีที่ช�ำรุดเสียหาย ให้อยู่ในสภาพเดิมก่อนส่งคืนสถานที่
ศนู ยพ์ ักพงิ ช่วั คราว ดงั นี้

119

คมู่ อื การจัดตั้งและการบรหิ ารจดั การศนู ย์พักพงิ ชั่วคราว

(1) ท�ำความสะอาดครัง้ ใหญบ่ ริเวณศนู ย์พักพงิ ชวั่ คราว และ
พ้ืนท่ีโดยรอบ โดยการมีส่วนร่วมของคณะกรรมการบริหารจัดการศูนย์พักพิง
ชว่ั คราว และผพู้ กั พงิ รว่ มกนั ดำ� เนนิ กจิ กรรม ตามแผนการปดิ ศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว
ตลอดจนการดแู ลรกั ษาความสะอาดภายในอาคารสถานที่ และบรเิ วณโดยรอบ
ศูนย์พักพิงชั่วคราวก่อนการปิดศูนย์พักพิงชั่วคราว เช่น การท�ำความสะอาด
ศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว หอ้ งสขุ า พน้ื ทกี่ ารซกั ลา้ ง และการจดั เกบ็ ขยะบรเิ วณโดยรอบ
ศูนยพ์ ักพงิ ช่ัวคราว เป็นตน้
(2) สำ� รวจ ตรวจสอบอปุ กรณ์ อาคารสถานทท่ี ช่ี ำ� รดุ เสยี หาย
เพอ่ื จดั ทำ� บญั ชสี ำ� รวจ ตรวจสอบ ซอ่ มแซมอาคารสถานท่ี และวางแผนในการ
ปรบั ปรงุ อาคาร ปรบั สภาพพนื้ ทโี่ ดยรอบศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว เชน่ การซอ่ มแซม
หอ้ งสขุ า ประตู หนา้ ตา่ ง ทชี่ ำ� รดุ เสยี หายจากการทผ่ี พู้ กั พงิ พกั อาศยั การรอ้ื ถอน
และการกลบหลมุ ฝังขยะ เปน็ ตน้
5.3.6 การลงทะเบยี นออกและการจดั เกบ็ รวบรวมเอกสารทเ่ี กย่ี วขอ้ ง
โดยจดั ทำ� ทะเบยี นผอู้ พยพกลบั อยา่ งเปน็ ระบบ มกี ารบนั ทกึ ขอ้ มลู ลงทะเบยี นออก
(Check out) ของผู้พกั พงิ พรอ้ มทัง้ บันทกึ ขอ้ มูลส�ำคญั และจดั เก็บรวบรวม
เอกสารการปฏิบัตงิ านของศูนย์พกั พงิ ชัว่ คราว สง่ ใหอ้ งคก์ รปกครองส่วนทอ้ งถิ่น
ทเ่ี ปน็ ทตี่ งั้ ของศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว และหนว่ ยบญั ชาการระดบั เหนอื ขนึ้ ไป เพอ่ื เปน็
ฐานขอ้ มลู ในการวเิ คราะหป์ ญั หา และพฒั นาการบรหิ ารจดั การศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว
ครัง้ ต่อไป

120

บทที่ 5

5.3.7 การซอ่ มแซมอาคารสถานทท่ี ช่ี ำ� รดุ เสยี หายใหอ้ ยใู่ นสภาพเดมิ
โดยด�ำเนินการตามแผนการส�ำรวจ ตรวจสอบ ซ่อมแซมอาคารสถานท่ี
พรอ้ มทั้งปรบั สภาพพื้นท่โี ดยรอบศูนยพ์ ักพิงชวั่ คราว กอ่ นส่งคืนพ้นื ท่ี
5.3.8 ปดิ ศูนย์พักพงิ ชว่ั คราว เมื่อสง่ กลบั ผูพ้ กั พิงออกจากศนู ย์พกั พงิ
ช่ัวคราวหมดแล้ว ให้ผู้จัดการศูนย์พักพิงชั่วคราวแจ้งปิดศูนย์พักพิงชั่วคราว
ตามค�ำสั่งผู้อ�ำนวยการ/ผู้บัญชาการ และส่งมอบพ้ืนท่ีศูนย์พักพิงช่ัวคราว
คนื เจา้ ของสถานท่ี พรอ้ มทง้ั รายงานการปดิ ศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว ผลการดำ� เนนิ การ
และปัญหาอปุ สรรคใหผ้ อู้ �ำนวยการ/ผูบ้ ัญชาการ ทราบ
การเตรียมการปิดศูนยพ์ กั พงิ ชัว่ คราว (ตามแผนภาพที่ 5.1) และ Check List
การปิดศนู ยพ์ กั พิงชว่ั คราว (ศพช.4) ตามภาคผนวก 3

121

คมู่ ือการจดั ต้งั และการบรหิ ารจดั การศนู ยพ์ ักพงิ ช่ัวคราว

การเตรยี มการปดิ ตดิ ตามตรวจสอบความเคลอื่ นไหว
ศนู ยพ์ ักพิงชั่วคราว สถานการณ์สาธารณภัย (คลี่คลายหรอื ยุติ)
ยงั ไม่คล่ีคลาย
หรือยงั ไมย่ ตุ ิ วิเคราะห์ จดั เตรยี มเอกสาร และแบบลงทะเบียน
ประเมินสถานการ ์ณ ขอ้ มูลการส่งกลบั
ประสานเตรียมความพรอ้ มอพยพ
ตามแผนการสง่ กลบั

สาธารณภยั คล่คี ลาย
หรือยตุ ิแล้ว

ยังไมป่ ิด ประชุมเตรยี มการอพยพตามแผนการส่งกลับ
ศูนย์พักพงิ ช่วั คราว ประสานการอพยพกลบั

ประชาสมั พันธ์การปดิ ศูนยพ์ ักพงิ ช่ัวคราว

ประเมนิ ตรวจสอบความตอ้ งการกลบั ทอี่ ยู่อาศัยของผ้พู ักพงิ

การบ�ำรุงรักษาอาคารสถานท่ีก่อนส่งคืนพื้นท่ี
ศนู ย์พักพิงชวั่ คราว

 ท�ำความสะอาดครงั้ ใหญ่ในบรเิ วณศูนยพ์ ักพิงชวั่ คราว
และพน้ื ทโ่ี ดยรอบ

 ส�ำรวจตรวจสอบ และซอ่ มแซมอปุ กรณ์อาคารสถานท่ี

ทีช่ �ำรุดเสยี หาย

การลงทะเบียนออกของผพู้ กั พิง และการจดั เกบ็ เอกสารทเ่ี กยี่ วขอ้ ง

ผจู้ ัดการศูนยพ์ ักพงิ ช่วั คราว การซ่อมแซมอาคารสถานที่ท่ชี �ำรุดเสยี หายให้อยใู่ นสภาพเดิม

- แจ้งปิดศนู ยพ์ กั พิงช่ัวคราวตามค�ำสง่ั ผอู้ �ำนวยการ/ผู้บญั ชาการ ปดิ ศนู ยพ์ กั พงิ ชั่วคราว
- สง่ มอบพน้ื ทีศ่ นู ยพ์ ักพงิ ชวั่ คราวคืนเจา้ ของสถานที่
- รายงานการปดิ / ผลดำ� เนินงานใหผ้ ้อู �ำนวยการ/ผบู้ ญั ชาการ ทราบ

แผนภาพที่ 5.1 การเตรยี มการปิดศูนย์พกั พงิ ชัว่ คราว

122

ภาคผนวก



1 ภาคผนวก 1

ภาคผนวก

คำ� อธิบายภาพท่ี 2.2 และ 2.3
ความเชอ่ื มโยงการบรหิ ารจดั การศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราวกบั แผนการปอ้ งกนั
และบรรเทาสาธารณภยั แห่งชาติ และโครงสร้างบทบาทหน้าทกี่ ารบริหารจดั การ
ศูนยพ์ กั พงิ ช่ัวคราว
การบรหิ ารจดั การศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราวเปน็ กระบวนการหนง่ึ ทดี่ ำ� เนนิ การ
ตอ่ เนอื่ งจากการอพยพเคลอื่ นยา้ ยผปู้ ระสบภยั ไปยงั พน้ื ทปี่ ลอดภยั เพอ่ื ปอ้ งกนั
ลดผลกระทบ และลดความสูญเสียท่ีอาจเกิดขึ้นจากสาธารณภัย ซ่ึงเป็น
กจิ กรรมทตี่ อ้ งดำ� เนนิ การตามพระราชบญั ญตั ปิ อ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั
พ.ศ.2550 และแผนการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยแห่งชาติ รวมท้ัง
แผนการปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภัยจงั หวดั แผนการปอ้ งกนั และบรรเทา
สาธารณภัยกรุงเทพมหานคร แผนการปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัยอำ� เภอ
และแผนปฏบิ ตั กิ ารในการปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั ขององคก์ รปกครอง
สว่ นทอ้ งถนิ่ และการบรหิ ารจดั การศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราวตอ้ งมคี วามสอดคลอ้ ง
เชอ่ื มโยงกบั ระบบการบญั ชาการและการสงั่ การ ของผบู้ ญั ชาการปอ้ งกนั และ
บรรเทาสาธารณภยั แหง่ ชาติ ผอู้ ำ� นวยการจงั หวดั /กรงุ เทพมหานคร ผอู้ ำ� นวยการ
อำ� เภอ/สำ� นกั งานเขต และผอู้ ำ� นวยการทอ้ งถน่ิ โดยมกี ลไกการจดั การสาธารณภยั
ระดับปฏิบัติ ได้แก่ กองบัญชาการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยแห่งชาติ
กองอ�ำนวยการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยกลาง กองอ�ำนวยการป้องกัน
และบรรเทาสาธารณภัยจังหวัด/กรุงเทพมหานคร กองอ�ำนวยการป้องกัน
และบรรเทาสาธารณภัยอ�ำเภอ/ส�ำนักงานเขต และกองอ�ำนวยการป้องกัน
และบรรเทาสาธารณภัยองค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินแห่งพื้นที่ (เมืองพัทยา/

125