Modul 4: BUKU CATATAN PERTAMA 145 LATIHAN Soalan Objektif Arahan: Tiap-tiap soalan diikuti oleh empat pilihan jawapan iaitu A, B, C dan D. Bagi setiap soalan, pilih satu jawapan yang paling sesuai. 1 Aini baru memulakan perniagaan dengan tunai di tangan RM5 000 dan kenderaan RM7 000 sebagai modal. Apakah Buku Catatan Pertama yang sesuai untuk merekodkan urus niaga tersebut? A Jurnal Am C Jurnal Pulangan Jualan B Jurnal Belian D Jurnal Penerimaan Tunai 2 Urus niaga berikut yang manakah tidak direkodkan dalam Jurnal Am? A Membeli meja pejabat secara kredit. B Pulangan barang niaga rosak kepada penjual. C Memindahkan akaun hasil dan belanja ke dalam akaun penamat. D Membawa masuk kenderaan peribadi ke dalam perniagaan. 3 Antara berikut, manakah merupakan kumpulan Jurnal Khas? I Jurnal Am III Jurnal Pulangan Jualan II Jurnal Belian IV Jurnal Pembayaran Tunai A I, II dan III C I, III dan IV B I, II dan IV D II, III dan IV 4 Kedai Buku Aliah menjual komputer terpakai secara kredit kepada Puan Naimah. Buku Catatan Pertama manakah yang perlu digunakan untuk merekodkan urus niaga tersebut? A Jurnal Am C Jurnal Belian B Buku Tunai D Jurnal Pulangan Jualan 5 Pasar Segar Sapiyah menghantar invois kepada Kedai Makan Mutiara bernilai RM2 300 pada 8 Oktober 2016. Invois ini adalah untuk pembekalan barang masakan yang telah dipesan oleh Kedai Makan Mutiara seminggu sebelum tarikh berkenaan. Buku Catatan Pertama yang manakah digunakan untuk merekodkan butiran invois tersebut dalam buku Pasar Segar Sapiyah? A Jurnal Am C Jurnal Belian B Buku Tunai D Jurnal Jualan 6 Sistem Panjar biasanya digunakan dalam penyediaan A Buku Tunai C Penyata Bank B Akaun Bank D Buku Tunai Runcit 7 Antara berikut, urus niaga manakah direkodkan dalam Buku Tunai sebelah kredit? I Membayar hutang kepada pembekal. II Jualan secara tunai kepada pelanggan. III Ambilan tunai untuk kegunaan peribadi. IV Membawa masuk tunai peribadi ke dalam perniagaan. A I dan II C II dan IV B I dan III D III dan IV Akaun_chap 04 new new BBT.indd 145 10/10/2016 12:26:54 PM
146 8 Pernyataan yang manakah benar tentang Catatan Kontra dalam Buku Tunai? A Menyediakan cara pembetulan kesilapan dalam Buku Tunai. B Merujuk kepada pemindahan bank ke dalam tunai pejabat dan sebaliknya. C Merupakan kaedah pembatalan diskaun diberi ke atas cek tak laku. D Menyelaraskan jumlah antara diskaun diberi dengan diskaun diterima. 9 “Pemilik telah memindahkan tunai dari bank ke dalam perniagaan.” Apakah sumber dokumen yang dirujuk untuk menyediakan catatan tersebut? A Memo C Keratan cek B Baucar D Slip masuk wang 10 Maklumat berikut diambil daripada Buku Tunai Runcit Kedai Komputer Kamal: Kod Akaun RM 1 Julai 2016 Jumlah penerimaan 500 1 Julai – 31 Julai 2016 Jumlah pembayaran 440 Berdasarkan Sistem Panjar, berapakah jumlah wang yang perlu dituntut daripada juruwang? A RM60 C RM500 B RM440 D RM940 Soalan Struktur 1 Pada 1 Mac 2016, baki aset dan liabiliti Perniagaan Jalor adalah seperti berikut: RM Alatan Pejabat 4 500 Inventori 15 000 Tunai 1 800 Bank 12 700 Akaun Belum Bayar: Pembekal Joras 3 250 Pada 17 Mac 2016, pemilik membawa masuk komputer peribadi bernilai RM4 500 untuk kegunaan perniagaan. Rekodkan maklumat di atas dalam Jurnal Am. 2 Urus niaga berikut diambil daripada buku-buku Kedai Alat Tulis Aini: 2016 Mei 1 Pemilik memulakan perniagaan dengan tunai di tangan RM4 000, tunai di bank RM22 500 dan van peribadi RM10 000. 2 Beli mesin fotostat daripada Syarikat Alatan Pejabat Haris RM1 300. 3 Beli barang niaga daripada Pembekal Pavala RM9 400. 4 Bayar premium insurans RM240. (No. Cek 222305) 8 Jual barang niaga kepada Kedai Buku Wawasan berharga RM4 500. 10 Bayar bil air RM140. (No. Cek 222331) 15 Beli barang niaga daripada Pembekal Azlan berharga RM1 060. 17 Jualan tunai RM125. (No. Resit 2640) 20 Jual barang niaga kepada Syarikat Zaimah berharga RM1 500. 22 Hantar nota kredit kepada Syarikat Zaimah kerana pulangan barangan rosak RM90. Akaun_chap 04 new new BBT.indd 146 10/10/2016 12:26:54 PM
Modul 4: BUKU CATATAN PERTAMA 147 23 Derma kepada rumah anak Kebajikan Bedaya RM100. (No. Cek 222323) 27 Bayar Pembekal Azlan dengan cek sebanyak RM1 007. Terima diskaun RM53. (No. Cek 222335) 28 Bayar upah pekerja berjumlah RM225. (No. Cek 222346) 31 Terima cek RM2 000 daripada Kedai Buku Wawasan. (No. Resit 2641) Rekodkan urus niaga di atas dalam Jurnal Am dan Jurnal Khas. (Jawapan: Akaun Jualan RM6 000, Akaun Belian RM10 460, Akaun Pulangan Belian RM90) 3 Urus niaga berikut diambil daripada buku peniaga Muthu Maju Trading: 2016 Sept 1 Baki tunai di tangan RM2 200. Baki tunai di bank RM4 000. 2 Beli perabot dengan cek RM360. 6 Bayar kepada Pembekal Selva dengan cek RM3 600, terima diskaun RM400. 10 Jual barang niaga berharga RM1 520. Cek diterima. 11 Tunai dikeluarkan daripada bank sebanyak RM500 untuk kegunaan pejabat. 15 Terima komisen secara tunai RM200. 20 Bayar sewa dengan cek berjumlah RM600. 21 Terima cek daripada Kedai Rini berjumlah RM2 400, diskaun diberi RM300. 23 Cek yang diterima daripada Kedai Rini dipulangkan oleh bank kerana tak laku. 26 Belian tunai RM900. 27 Jualan tunai RM1 200. 29 Masukkan tunai berjumlah RM1 400 ke dalam bank. Anda dikehendaki menyediakan Buku Tunai. (Jawapan: Tunai RM4 100, Bank RM9 320) 4 Kesume Marketing menyimpan Buku Tunai Runcit mengikut Sistem Panjar bermula pada 1 Oktober 2016. Wang permulaan RM500 diperuntukkan sebagai dana tunai runcit. Penerimaan wang daripada ketua juruwang dilakukan pada awal bulan berikutnya. Penggunaan wang dalam bulan Oktober 2016 adalah seperti berikut: 2016 RM Okt 4 Sabun pencuci tangan 10 6 Dakwat pencetak 56 9 Upah pencuci 70 15 Minuman pelanggan 35 21 Salinan kunci pejabat 15 23 Tisu tandas 20 25 Sampul surat 10 27 Gula dan kopi pejabat 22 30 Plastik sampah 8 31 Pembaikan lampu pejabat 40 Anda dikehendaki menyediakan Buku Tunai Runcit sehingga 31 Oktober 2016 dengan menunjukkan lajur alat tulis, belanja pejabat, minuman dan pelbagai. (Jawapan: Alat tulis RM66) Akaun_chap 04 new new BBT.indd 147 10/10/2016 12:26:54 PM
148 5 Baki-baki berikut diambil daripada rekod perakaunan Kedai Kasut Asri pada 1 Mac 2016: RM Bank 8 000 Tunai 4 200 Tunai Runcit 40 Kenderaan 8 000 Akaun Belum Terima: Kedai Rashid 5 000 Akaun Belum Bayar: Syarikat Aliyah Maju 3 600 Modal 21 640 Urus niaga berikut berlaku sepanjang bulan Mac 2016: Mac RM 1 Menerima cek daripada ketua juruwang untuk rekupmen 260 tunai runcit 3 Beli barang niaga daripada Pembekal Pamela 6 400 4 Bayar hutang Syarikat Aliyah Maju dengan cek dan menerima 3 400 diskaun RM200 Beli setem 10 6 Jual barang niaga kepada Kedai Simon 3 500 Beli plastik sampah 15 7 Jualan tunai 1 550 9 Pembaikan paip pejabat 70 Terima cek daripada Kedai Rashid 5 000 12 Beli komputer secara kredit daripada Kedai Komputer Norma 2 300 15 Beli barang niaga daripada Sulaiman Trading 3 020 Beli kertas A4 30 16 Belian tunai 750 18 Pulang barang niaga yang rosak kepada Sulaiman Trading 1 020 19 Jual barang niaga kepada Perniagaan Kavitha 1 500 21 Perniagaan Kavitha pulang barang niaga yang rosak 450 22 Beli perabot secara tunai 1 350 23 Jualan tunai 3 850 28 Tunai pejabat dimasukkan ke bank 4 000 30 Bayar gaji pekerja dengan cek 1 800 Rekodkan urus niaga di atas dalam Buku Catatan Pertama berikut: (a) Jurnal Am (b) Jurnal Jualan (c) Jurnal Belian (d) Jurnal Pulangan Jualan (e) Jurnal Pulangan Belian (f) Buku Tunai (g) Buku Tunai Runcit (dengan menunjukkan lajur alat tulis, pos dan belanja pejabat) (Jawapan: Akaun Jualan RM5 000, Akaun Belian RM9 420, Buku Tunai – Tunai RM3 500, Bank RM1 540, Buku Tunai Runcit – Alat tulis RM30, Pos RM10, Belanja pejabat RM85) Akaun_chap 04 new new BBT.indd 148 10/10/2016 12:26:54 PM
LEJAR Gambar berikut menunjukkan aksi pasukan beregu lelaki Malaysia dalam satu pertandingan badminton. Dalam perlawanan beregu, setiap pemain dikehendaki bekerjasama terutama dari segi pergerakan. Sebagai contoh, apabila seorang pemain bergerak ke kanan seorang lagi akan bergerak ke kiri. Begitu juga dengan catatan dalam lejar yang menggunakan Sistem Catatan Bergu. Setiap urus niaga akan direkodkan sekurangkurangnya dalam dua akaun. Satu akaun akan didebitkan dan satu lagi akaun akan dikreditkan. Penyediaan lejar perlu direkodkan dengan mematuhi Sistem Catatan Bergu untuk mengelakkan kesilapan dan ketinggalan catatan yang menyebabkan Imbangan Duga menjadi tidak tepat. STANDARD KANDUNGAN 5 Pengenalan Lejar Sistem Catatan Bergu Akaun Kawalan Dalam satu pertandingan badminton pemain pasukan beregu perlu bekerjasama dalam setiap pergerakan. Modul 149 Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 149 8/3/2017 2:28:24 PM
150 5.1 LEJAR Pengenalan Buku akaun utama untuk merekodkan pelbagai jenis urus niaga perniagaan. Akaun dalam lejar merupakan ringkasan urus niaga perniagaan yang tepat dan sistematik. Perekodan dalam lejar menggunakan Sistem Catatan Bergu. Lejar Am (LA) Merekodkan semua akaun kecuali Akaun Belum Terima dan Akaun Belum Bayar barang niaga. Contoh: Akaun Hasil, Akaun Belanja, Akaun Aset, Akaun Liabiliti, Akaun Modal dan Akaun Ambilan. Lejar Khas (Subsidiari) Merekodkan semua urus niaga dengan: • Akaun Belum Terima (a) Jualan barang niaga secara kredit. (b) Lejar Akaun Belum Terima dikenali sebagai Lejar Jualan (LJ). • Akaun Belum Bayar (a) Belian barang niaga secara kredit. (b) Lejar Akaun Belum Bayar dikenali sebagai Lejar Belian (LB). Bentuk ‘T’ Debit (Dt) Nama Akaun Kredit (Kt) Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun Murid boleh: • Menjelaskan tujuan penyediaan lejar. • Menyatakan fungsi setiap lejar. • Menerangkan format lejar dalam bentuk ’T’ dan bentuk lajur. • Mengklasifikasikan akaunakaun mengikut kumpulan akaun. STANDARD PEMBELAJARAN Jenis Lejar Lejar Am Lejar Khas (Subsidiari) Lejar dalam bentuk ‘T’ Untuk merekodkan tarikh urus niaga Rujukan catatan diperoleh Nama akaun Nilai wang INFO Tujuan pembahagian lejar: • Dapat memudahkan kerja-kerja mencatat. • Kesilapan dapat diminimumkan. • Kualiti dan kecekapan perekodan dapat ditingkatkan. • Mudah untuk membuat rujukan. AKAUN BELUM TERIMA: Pelanggan yang berhutang dengan perniagaan kita. Ia berlaku apabila kita membenarkan jualan barang niaga secara kredit kepada pelanggan. AKAUN BELUM BAYAR: Pembekal barang niaga. Ia berlaku apabila kita membeli barang niaga secara kredit daripada pembekal. GLOSARI Terdapat dua bahagian dalam setiap akaun lejar. Bahagian kiri dipanggil debit dan bahagian kanan dipanggil kredit. Lejar Bentuk ‘T’ Bentuk Lajur Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 150 8/3/2017 2:28:24 PM
Modul 5: LEJAR 151 Bentuk Lajur Tarikh Butir Folio Debit Kredit Baki RM RM RM Bahagian debit atau kredit bergantung kepada jenis akaun yang direkodkan. Sebagai contoh, di bahagian debit Akaun Aset akan direkodkan dengan penambahan aset dan di bahagian kredit pula akan direkodkan dengan pengurangan aset. Klasifikasi Akaun-akaun Akaun Nyata dan Akaun Nominal merupakan akaun untuk merekodkan urus niaga selain daripada Akaun Belum Terima dan Akaun Belum Bayar. Akaun-akaun dalam Lejar Akaun Nyata Akaun Nominal Lejar bentuk lajur Tarikh urus niaga Baki akan dikemas kini selepas setiap urus niaga Nama akaun Akaun Nyata Akaun yang merekodkan semua aset perniagaan. Sebagai contoh, Akaun Lengkapan, Akaun Perabot, Akaun Kenderaan, Akaun Bank, Akaun Tunai, Akaun Inventori dan Akaun Alatan Pejabat. Akaun Nominal Akaun yang merekodkan semua hasil dan belanja. Sebagai contoh, Akaun Belian, Akaun Jualan, Akaun Belanja Am, Akaun Kadar Bayaran, Akaun Dividen, Akaun Sewa Diterima, Akaun Pulangan Belian dan Akaun Pulangan Jualan. INFO Banyak perisian perakaunan memudahkan kerjakerja mencatat sehingga menyediakan penyata kewangan seperti UBS, MYOB, MyBiz Accounting, Century Software, Proline dan DKS. Daya Fikir Yang manakah antara berikut merupakan Akaun Nominal? A Akaun Kenderaan, Akaun Belum Terima dan Akaun Belanja Am B Akaun Gaji, Akaun Faedah atas Pinjaman dan Akaun Sewa Diterima C Akaun Belum Bayar, Akaun Diskaun Diberi dan Akaun Pulangan Belian D Akaun Perabot, Akaun Premis dan Akaun Alatan Pejabat 1 Nyatakan fungsi Lejar Am. 2 Sebutkan lima akaun yang direkodkan dalam Akaun Nominal. LATIHAN MINDA 5.1 Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 151 8/3/2017 2:28:24 PM
152 Akaun Perabot Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM Jan 2 Akaun Belum Bayar: Kilang Perabot SoSo JA2 3 400 Akaun Belum Bayar: Kilang Perabot SoSo Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM Jan 2 Perabot JA1 3 400 5.2 SISTEM CATATAN BERGU Sistem Catatan Bergu merekodkan setiap urus niaga sekurang-kurangnya dalam dua akaun yang berbeza iaitu satu akaun akan didebitkan dan satu akaun akan dikreditkan dengan amaun yang sama. Nama Akaun Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun Murid boleh: • Menerangkan maksud Sistem Catatan Bergu. • Menunjukkan bahagian debit dan kredit pada akaun lejar. • Menerangkan peraturan mencatat dengan contoh urus niaga. • Mengenal pasti akaunakaun yang terlibat bagi sesuatu urus niaga. • Merekodkan urus niaga berdasarkan pernyataan urus niaga. • Mengimbangkan akaunakaun dalam lejar. • Menyatakan baki normal bagi aset, liabiliti, ekuiti pemilik, hasil dan belanja. • Memindahkan catatan daripada Buku Catatan Pertama ke akaun-akaun dalam lejar am dan lejar khas secara manual atau dengan menggunakan aplikasi TMK. • Membincangkan kesan dan akibat sekiranya Sistem Catatan Bergu tidak digunakan dalam merekodkan urus niaga perniagaan. STANDARD PEMBELAJARAN Bahagian debit lejar Bahagian kredit lejar Cara Merekodkan Urus Niaga dalam Lejar 1 Kenal pasti akaun yang terlibat dalam dokumen sumber/pernyataan urus niaga. 2 Kenal pasti catatan akaun di bahagian debit atau kredit di kedua-dua akaun. 3 Rekodkan dalam akaun dengan lengkap iaitu mengandungi tarikh, butir dan nilai urus niaga dalam wang ringgit. CONTOH 1 Rekodkan urus niaga berikut ke dalam akaun yang berkenaan mengikut Sistem Catatan Bergu dalam Perniagaan Alat Tulis Afiq: 2016 Jan 2 Afiq membeli 2 rak pameran secara kredit daripada Kilang Perabot SoSo sebanyak RM3 400. Penyelesaian Amaun yang sama Daya Fikir Rekodkan urus niaga berikut dalam lejar. (a) Mengambil barang niaga bernilai RM250 untuk tujuan promosi (b) Jualan barang niaga bernilai RM3 000 secara kredit kepada Wahyu. Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 152 8/3/2017 2:28:24 PM
Modul 5: LEJAR 153 CONTOH 2 2016 Apr 1 Memulakan perniagaan dengan wang tunai di bank RM30 000. Penyelesaian Akaun yang didebit dan dikredit Keterangan Debit Kredit Bank Bank didebitkan kerana aset bertambah. Modal Modal dikreditkan kerana ekuiti pemilik bertambah. CONTOH 3 2016 Apr 4 Membeli barang niaga secara kredit daripada Pembekal SyaSya bernilai RM4 300. Penyelesaian Akaun yang didebit dan dikredit Keterangan Debit Kredit Belian Belian didebitkan kerana belanja bertambah. Pembekal SyaSya Pembekal SyaSya dikreditkan kerana liabiliti bertambah. CONTOH 4 2016 Apr 12 Menjelaskan hutang kepada Pembekal SyaSya dengan cek bernilai RM2 000. Penyelesaian Akaun yang didebit dan dikredit Keterangan Debit Kredit Pembekal SyaSya Pembekal SyaSya didebitkan kerana liabiliti berkurang. Bank Bank dikreditkan kerana aset berkurang. Rekodkan urus niaga berikut dalam akaun yang berkenaan mengikut Sistem Catatan Bergu: Akaun Bank Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM Apr 1 Modal JA1 30 000 Akaun Belian Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM Apr 4 Akaun Belum Bayar: Pembekal SyaSya LB1 4 300 Akaun Modal Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM Apr 1 Bank BT1 30 000 Akaun Belum Bayar: Pembekal SyaSya Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM Apr 4 Belian LA1 4 300 Akaun Bank Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Apr 1 Modal JA1 30 000 Apr 12 Akaun Belum Bayar: Pembekal SyaSya LB1 2 000 Akaun Belum Bayar: Pembekal SyaSya Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Apr 12 Bank BT1 2 000 Apr 4 Belian LA1 4 300 Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 153 8/3/2017 2:28:24 PM
154 CONTOH 5 Maklumat berikut diperoleh daripada Kedai Tudung Rosidah pada bulan Mac 2016: 2016 RM Mac 1 Baki-baki akaun adalah seperti berikut: Tunai di bank 25 000 Tunai di tangan 2 500 Perabot 5 600 Akaun Belum Terima: Farisha 1 400 3 Membeli barang niaga daripada Amisyah Collection secara kredit 4 500 4 Memulangkan barang niaga kepada Amisyah Collection kerana rosak 150 6 Jual barang niaga kepada Nor Wani secara tunai 1 300 10 Beli barang niaga secara tunai 500 12 Farisha menyelesaikan baki hutangnya dengan cek 1 400 13 Jual barang niaga secara kredit kepada Intan Butik 2 000 16 Intan Butik memulangkan barang niaga kerana rosak 100 18 Pemilik membuat ambilan barang niaga untuk kegunaan sendiri 30 19 Cek yang diberi oleh Farisha didapati cek tak laku 1 400 24 Menjelaskan hutang sepenuhnya kepada Amisyah Collection dengan cek 4 350 25 Membayar kadar bayaran dengan tunai 200 28 Membayar sewa kedai dengan cek 1 500 30 Membayar gaji pekerja secara tunai 600 Rekodkan urus niaga tersebut dalam lejar. Penyelesaian Cara Merekodkan Urus Niaga berdasarkan Pernyataan Urus Niaga Buku Tunai BT1 Tarikh Butir Folio Diskaun Diberi Tunai Bank Tarikh Butir Folio Diskaun Diterima Tunai Bank 2016 RM RM RM 2016 RM RM RM Mac 1 Baki b/b JA1 2 500 25 000 Mac 10 Belian LA2 500 6 Jualan LA4 1 300 19 Farisha (Cek tak laku) LJ1 1 400 12 Farisha LJ1 1 400 24 Amisyah Collection LB1 4 350 25 Kadar Bayaran LA7 200 28 Sewa LA8 1 500 30 Gaji LA9 600 31 Baki h/b 2 500 19 150 3 800 26 400 3 800 26 400 Apr 1 Baki b/b 2 500 19 150 Lejar Am Akaun Perabot LA1 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM Mac 1 Baki b/b JA1 5 600 Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 154 8/3/2017 2:28:25 PM
Modul 5: LEJAR 155 Akaun Belian LA2 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Mac 3 Akaun Belum Bayar: Amisyah Collection LB1 4 500 Mac 18 Ambilan LA6 30 10 Tunai BT1 500 Akaun Pulangan Belian LA3 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM Mac 4 Akaun Belum Bayar: Amisyah Collection LB1 150 Akaun Jualan LA4 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM Mac 6 Tunai BT1 1 300 13 Akaun Belum Terima: Intan Butik LJ2 2 000 Akaun Pulangan Jualan LA5 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM Mac 16 Akaun Belum Terima: Intan Butik LJ2 100 Akaun Ambilan LA6 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM Mac 18 Belian LA2 30 Akaun Kadar Bayaran LA7 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM Mac 25 Tunai BT1 200 Akaun Sewa LA8 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM Mac 28 Bank BT1 1 500 Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 155 8/3/2017 2:28:25 PM
156 Akaun Gaji LA9 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM Mac 30 Tunai BT1 600 Lejar Belian Akaun Belum Bayar: Amisyah Collection LB1 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Mac 4 Pulangan Belian LA3 150 Mac 3 Belian LA2 4 500 24 Bank BT1 4 350 Lejar Jualan Akaun Belum Terima: Farisha LJ1 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Mac 1 Baki b/b 1 400 Mac 12 Bank BT1 1 400 19 Bank BT1 1 400 Akaun Belum Terima: Intan Butik LJ2 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Mac 13 Jualan LA4 2 000 Mac 16 Pulangan Jualan LA5 100 Mengimbangkan Lejar Semua akaun dalam lejar perlu ditutup pada akhir bulan atau akhir tempoh perakaunan. Mengimbangkan akaun bermaksud kedua-dua bahagian akaun perlu seimbang untuk mencari beza antara jumlah bahagian debit dan jumlah bahagian kredit akaun tersebut. Berikut merupakan beberapa contoh untuk menutup dan mengimbangkan akaun: Akaun yang hanya mempunyai satu catatan sahaja Akaun Perabot LA1 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Mac 1 Apr 1 Baki b/b Baki b/b JA1 5 600 5 600 5 600 Mac 31 Baki h/b 5 600 1 5 600 3 1 INFO Nombor rujukan folio Buku Catatan Pertama tidak semestinya mengikut urutan. Nombor rujukan tersebut bergantung kepada pemilik perniagaan. Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 156 8/3/2017 2:28:25 PM
Modul 5: LEJAR 157 Langkah-langkah mengimbang: 1 Mengimbangkan jumlah di bahagian debit dan di bahagian kredit. 2 Meletakkan dua garisan di kedua-dua jumlah. 3 Memindahkan baki akhir ke bulan hadapan. Akaun yang mempunyai catatan di bahagian debit dan di bahagian kredit Akaun Belum Terima: Intan Butik LJ2 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Mac 13 Apr 1 Jualan Baki b/b LA4 2 000 2 000 1 900 Mac 16 31 Pulangan Jualan Baki h/b LA5 100 1 900 2 000 Langkah-langkah mengimbang: 1 Mengimbangkan jumlah di bahagian debit dan di bahagian kredit mengikut jumlah yang paling besar. 2 Mencari beza baki jumlah di bahagian debit dan di bahagian kredit dan jadikannya baki h/b. 3 Membawa baki h/b ke bulan hadapan. • Jika baki h/b di bahagian debit, maka baki b/b di bahagian kredit. • Jika baki h/b di bahagian kredit, maka baki b/b di bahagian debit. 1 3 2 INFO Untuk mendapatkan langkah mengimbangkan akaun dalam lejar, sila imbas QR Code berikut: https://www.youtube.com/ watch?v=LJicWWRHs70 (Diakses pada 9 September 2016) Daya Fikir Apakah yang dimaksudkan dengan mengimbangkan lejar? Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 157 8/3/2017 2:28:25 PM
158 Buku Tunai BT1 Tarikh Butir Folio Diskaun Diberi Tunai Bank Tarikh Butir Folio Diskaun Diterima Tunai Bank 2016 RM RM RM 2016 RM RM RM Mac 1 Baki b/b JA1 2 500 25 000 Mac 10 Belian LA2 500 6 Jualan LA4 1 300 19 Farisha (Cek tak laku) LJ1 1 400 12 Farisha LJ1 1 400 24 Amisyah Collection LB1 4 350 25 Kadar Bayaran LA7 200 28 Sewa LA8 1 500 30 Gaji LA9 600 31 Baki h/b 2 500 19 150 3 800 26 400 3 800 26 400 Apr 1 Baki b/b 2 500 19 150 Akaun Belum Bayar: Amisyah Collection LB1 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Mac 4 24 Pulangan Belian Bank LA3 BT1 150 4 350 4 500 Mac 3 Belian LA2 4 500 4 500 Langkah-langkah mengimbang: 1 Jumlahkan kedua-dua bahagian debit dan bahagian kredit. Jumlahnya mesti sama di kedua-dua bahagian. Mengimbangkan Buku Tunai Langkah-langkah mengimbang: 1 Jumlahkan di bahagian debit dan di bahagian kredit untuk lajur tunai dan bank dengan jumlah yang sama (jumlah yang paling besar). 2 Cari beza baki untuk lajur tunai dan bank dan jadikan ia baki h/b. 3 Bawa baki h/b ke bawah dan jadikan baki b/b. 1 1 Akaun yang di bahagian debit dan di bahagian kreditnya sama Dalam Buku Tunai: Baki b/b tunai mesti di bahagian debit kerana Buku Tunai adalah aset. Baki b/b bank boleh di bahagian debit atau di bahagian kredit kerana peniaga boleh membuat overdraf bank. TIP Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 158 8/3/2017 2:28:26 PM
Modul 5: LEJAR 159 Nilai bertambah Nilai berkurang INFO Overdraf ialah pengeluaran wang lebih daripada baki yang terdapat dalam Akaun Bank dengan kelulusan pihak bank. Nilai berkurang Nilai bertambah Baki Akaun-akaun Lejar Akaun Aset Semua Akaun Aset mesti berbaki debit. Sebarang penambahan pada aset direkodkan di bahagian debit dan pengurangan aset direkodkan di bahagian kredit. Sebagai contoh, Akaun Perabot, Akaun Lengkapan, Akaun Kenderaan, Akaun Inventori, Akaun Belum Terima, Akaun Bank, Akaun Tunai, Akaun Hasil Belum Terima dan Akaun Belanja Prabayar. Dt Akaun Aset Kt Akaun Liabiliti Semua Akaun Liabiliti mesti berbaki kredit. Sebarang penambahan direkodkan di bahagian kredit dan pengurangan direkodkan di bahagian debit. Sebagai contoh, Akaun Belum Bayar, Akaun Overdraf Bank, Akaun Pinjaman dan Akaun Gadai Janji. Dt Akaun Liabiliti Kt Akaun Belanja Semua Akaun Belanja akan berbaki debit. Sebarang penambahan belanja akan direkodkan di bahagian debit. Sebagai contoh, Akaun Belian, Akaun Gaji, Akaun Belanja Am, Akaun Kadar Bayaran, Akaun Susut Nilai Aset Bukan Semasa dan Akaun Faedah Atas Pinjaman. Dt Akaun Belanja Kt Akaun Hasil Semua Akaun Hasil mesti berbaki kredit. Penambahan hasil akan direkodkan di bahagian kredit. Sebagai contoh, Akaun Jualan, Akaun Sewa Diterima, Akaun Dividen, Akaun Faedah Atas Simpanan Tetap dan Akaun Komisen Diterima. Dt Akaun Hasil Kt Nilai bertambah Nilai bertambah • Akaun Aset dan Liabiliti seperti Akaun Kenderaan, Akaun Belum Terima dan Akaun Belum Bayar akan ditutup dan bakinya akan dipindahkan ke dalam Penyata Kedudukan Kewangan. Baki akaun ini akan dibawa ke tempoh perakaunan akan datang. • Semua Akaun Hasil dan Belanja seperti Akaun Gaji, Akaun Sewa dan Akaun Komisen akan ditutup dan dihantar ke Akaun Perdagangan dan Untung Rugi. TIP INFO Untuk mendapatkan maklumat tentang langkah mengimbangkan akaun dalam lejar yang lebih lanjut, sila imbas QR Code berikut: https://www.youtube.com/ watch?v=cE6rxxYnFfY (Diakses pada 9 September 2016) Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 159 8/3/2017 2:28:26 PM
160 Akaun Ekuiti Pemilik Terdiri daripada Akaun Modal dan Akaun Ambilan. Sebarang penambahan modal akan direkodkan di bahagian kredit Akaun Modal. Sebarang penambahan ambilan akan direkodkan di bahagian debit Akaun Ambilan. Dt Akaun Modal Kt Dt Akaun Ambilan Kt Nilai bertambah Nilai bertambah Memindahkan Catatan daripada Buku Catatan Pertama ke dalam Lejar Daya Fikir Nyatakan baki normal bagi akaun-akaun berikut: (a) Akaun Sewa Diterima (b) Akaun Kadar Bayaran (c) Akaun Gaji (d) Akaun Pinjaman CONTOH 6 Maklumat berikut diambil daripada Perniagaan Maisarah pada bulan September 2016. Anda dikehendaki memindahkan catatan daripada Buku Catatan Pertama ke dalam lejar. Jurnal Am JA1 Tarikh Butir Folio Debit Kredit 2016 RM RM Sept 1 Bank Perabot Akaun Belum Terima: Perniagaan Firas Akaun Belum Bayar: Pembekal Theah Modal (Aset, liabiliti dan ekuiti pemilik pada tarikh ini) BT6 LA2 LJ1 LB1 LA1 30 000 5 000 2 700 37 700 3 450 34 250 37 700 10 Ambilan Belian (Ambilan barang niaga untuk kegunaan sendiri) LA3 LA4 300 300 12 Alatan Pejabat Kedai Komputer Mimi (Membeli komputer secara kredit) LA5 LA6 2 500 2 500 Jurnal Belian JB2 Tarikh Butir Folio No. Dokumen Jumlah 2016 RM Sept 2 16 21 Pembekal Theah Pemborong Azizul Perniagaan Ramesh LB1 LB2 LB3 INV7890 INV6570 INV4539 3 000 2 700 1 790 30 Akaun Belian (Dt) LA4 7 490 Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 160 8/3/2017 2:28:26 PM
Modul 5: LEJAR 161 Jurnal Pulangan Belian JPB3 Tarikh Butir Folio No. Dokumen Jumlah 2016 RM Sept 3 Pembekal Theah LB1 NK345 300 30 Akaun Pulangan Belian (Kt) LA7 300 Jurnal Jualan JJ4 Tarikh Butir Folio No. Dokumen Jumlah 2016 RM Sept 5 13 14 Farhan Enterprise Perniagaan Firas Perniagaan Firas LJ2 LJ1 LJ1 INV5467 INV5468 INV5469 3 200 4 270 270 30 Akaun Jualan (Kt) LA8 7 740 Jurnal Pulangan Jualan JPJ5 Tarikh Butir Folio No. Dokumen Jumlah 2016 RM Sept 6 Farhan Enterprise LJ2 NK240 200 30 Akaun Pulangan Jualan (Dt) LA9 200 Buku Tunai BT6 Tarikh Butir Folio Diskaun Diberi Tunai Bank Tarikh Butir Folio Diskaun Diterima Tunai Bank 2016 RM RM RM 2016 RM RM RM Sept 1 Baki b/b 30 000 Sept 2 Tunai Runcit BTR7 250 4 Bank K 3 000 4 Tunai K 3 000 5 Jualan LA8 550 6 Pembekal Theah LB1 150 3 300 8 Perniagaan Firas LJ1 100 2 600 9 Belian LA4 2 450 20 Ambilan LA3 500 25 Gaji LA12 800 28 Sewa LA13 1 200 30 Kadar Bayaran LA14 450 Alat Tulis LA15 100 Baki h/b 1 700 22 400 100 3 550 32 600 150 3 550 32 600 Okt 1 Baki b/b 1 700 22 400 LA11 LA10 Okt 1 Tunai Runcit BTR7 190 Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 161 8/3/2017 2:28:26 PM
162 Buku Tunai Runcit BTR7 Tarikh Butir Folio No. Baucar Penerimaan (Debit) Pembayaran (Kredit) Analisis Bayaran Alat Tulis Belanja Pejabat Pos Folio Pelbagai 2016 RM RM RM RM RM RM Sept 2 Bank BT6 250 4 Kertas dan Dakwat V001 100 100 10 Alas Meja V002 40 40 15 Baiki Lampu V003 20 20 20 Setem dan Pos V004 15 15 27 Kopi dan Teh Pejabat V005 15 15 250 190 100 75 15 30 Baki h/b 60 LA15 LA16 LA17 250 250 Okt 1 Baki b/b 60 Bank BT6 190 Penyelesaian Lejar Am Akaun Modal LA1 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 30 Baki h/b 34 250 Sept 1 Baki b/b JA1 34 250 34 250 34 250 Okt 1 Baki b/b 34 250 Akaun Perabot LA2 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 1 Baki b/b JA1 5 000 Sept 30 Baki h/b 5 000 5 000 5 000 Okt 1 Baki b/b 5 000 Akaun Ambilan LA3 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 10 Belian JA1 300 Sept 30 Baki h/b 800 20 Tunai BT6 500 800 800 Okt 1 Baki b/b 800 Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 162 8/3/2017 2:28:26 PM
Modul 5: LEJAR 163 Akaun Belian LA4 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 9 Bank BT6 2 450 Sept 10 Ambilan JA1 300 30 Akaun Belum Bayar JB2 7 490 30 Baki h/b 9 640 9 940 9 940 Okt 1 Baki b/b 9 640 Akaun Alatan Pejabat LA5 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 12 Akaun Belum Bayar: Kedai Komputer Mimi JA1 2 500 Sept 30 Baki h/b 2 500 2 500 2 500 Okt 1 Baki b/b 2 500 Akaun Belum Bayar: Kedai Komputer Mimi LA6 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 30 Baki h/b 2 500 Sept 12 Alatan Pejabat JA1 2 500 2 500 2 500 Okt 1 Baki b/b 2 500 Akaun Pulangan Belian LA7 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 30 Baki h/b 300 Sept 30 Akaun Belum Bayar JPB3 300 300 300 Okt 1 Baki b/b 300 Akaun Jualan LA8 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 30 Baki h/b 8 290 Sept 5 Tunai BT6 550 30 Akaun Belum Terima JJ4 7 740 8 290 8 290 Okt 1 Baki b/b 8 290 Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 163 8/3/2017 2:28:26 PM
164 Akaun Pulangan Jualan LA9 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 30 Akaun Belum Terima JPJ5 200 Sept 30 Baki h/b 200 200 200 Okt 1 Baki b/b 200 Akaun Diskaun Diberi LA10 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 30 Akaun Belum Terima BT6 100 Sept 30 Baki h/b 100 100 100 Okt 1 Baki b/b 100 Akaun Diskaun Diterima LA11 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 30 Baki h/b 150 Sept 30 Akaun Belum Bayar BT6 150 150 150 Okt 1 Baki b/b 150 Akaun Gaji LA12 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 25 Tunai BT6 800 Sept 30 Baki h/b 800 800 800 Okt 1 Baki b/b 800 Akaun Sewa LA13 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 28 Bank BT6 1 200 Sept 30 Baki h/b 1 200 1 200 1 200 Okt 1 Baki b/b 1 200 Akaun Kadar Bayaran LA14 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 30 Tunai BT6 450 Sept 30 Baki h/b 450 450 450 Okt 1 Baki b/b 450 Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 164 8/3/2017 2:28:27 PM
Modul 5: LEJAR 165 Akaun Alat Tulis LA15 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 30 Tunai BT6 100 Sept 30 Baki h/b 200 Tunai Runcit BTR7 100 200 200 Okt 1 Baki b/b 200 Akaun Belanja Pejabat LA16 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 30 Tunai Runcit BTR7 75 Sept 30 Baki h/b 75 75 75 Okt 1 Baki b/b 75 Akaun Pos LA17 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 30 Tunai Runcit BTR7 15 Sept 30 Baki h/b 15 15 15 Okt 1 Baki b/b 15 Lejar Jualan Akaun Belum Terima: Perniagaan Firas LJ1 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 1 Baki b/b JA1 2 700 Sept 8 Bank BT6 2 600 13 Jualan JJ4 4 270 Diskaun Diberi BT6 100 14 Jualan JJ4 270 30 Baki h/b 4 540 7 240 7 240 Okt 1 Baki b/b 4 540 Akaun Belum Terima: Farhan Enterprise LJ2 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 5 Jualan JJ4 3 200 Sept 6 Pulangan Jualan JPJ5 200 30 Baki h/b 3 000 3 200 3 200 Okt 1 Baki b/b 3 000 Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 165 8/3/2017 2:28:27 PM
166 A B C D E F 1 Akaun 2 Tarikh Butir Folio Debit Kredit Baki 3 RM RM RM 4 5 6 7 8 9 10 11 INFO Akaun lejar mempunyai enam lajur iaitu tarikh, butir, folio, debit, kredit dan baki. Lejar Belian Akaun Belum Bayar: Pembekal Theah LB1 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 3 Pulangan Belian JPB3 300 Sept 1 Baki b/b JA1 3 450 6 Bank BT6 3 300 2 Belian JB2 3 000 Diskaun Diterima BT6 150 30 Baki h/b 2 700 6 450 6 450 Okt 1 Baki b/b 2 700 Akaun Belum Bayar: Pemborong Azizul LB2 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 30 Baki h/b 2 700 Sept 16 Belian JB2 2 700 2 700 2 700 Okt 1 Baki b/b 2 700 Akaun Belum Bayar: Perniagaan Ramesh LB3 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 30 Baki h/b 1 790 Sept 21 Belian JB2 1 790 1 790 1 790 Okt 1 Baki b/b 1 790 Memindahkan Catatan daripada Buku Catatan Pertama ke dalam Lejar secara Berkomputer Akaun lejar mempunyai enam lajur Sediakan format akaun lejar dalam bentuk lajur. 1 Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 166 8/3/2017 2:28:27 PM
Modul 5: LEJAR 167 A B C D E F 1 Akaun Belian 2 Tarikh Butir Folio Debit Kredit Baki 3 2016 RM RM RM 4 Sept 9 Bank BT6 2450 5 10 Ambilan JA1 300 6 30 Akaun Belum Bayar JB2 7490 7 8 Akaun Jualan 9 Tarikh Butir Folio Debit Kredit Baki 10 2016 RM RM RM 11 Sept 5 Tunai BT6 550 12 30 Akaun Belum Terima JJ4 7740 13 14 Akaun Belum Terima: Perniagaan Firas 15 Tarikh Butir Folio Debit Kredit Baki 16 2016 RM RM RM 17 Sept 1 Baki b/b JA1 2700 18 8 Bank BT6 2600 19 Diskaun Diberi BT6 100 20 13 Jualan JJ4 4270 Data-data yang dimasukkan diambil daripada Buku Tunai dan Jurnal Khas Masukkan teks dan data. A B C D E F 1 Akaun Belian 2 Tarikh Butir Folio Debit Kredit Baki 3 2016 RM RM RM 4 Sept 9 Bank BT6 2450 2450 5 10 Ambilan JA1 300 2150 6 30 Akaun Belum Bayar JB2 7490 9640 7 8 Akaun Jualan 9 Tarikh Butir Folio Debit Kredit Baki 10 2016 RM RM RM 11 Sept 5 Tunai BT6 550 550 12 30 Akaun Belum Terima JJ4 7740 8290 13 14 Akaun Belum Terima: Perniagaan Firas 15 Tarikh Butir Folio Debit Kredit Baki 16 2016 RM RM RM 17 Sept 1 Baki b/b JA1 2700 2700 18 8 Bank BT6 2600 100 19 Diskaun Diberi BT6 100 0 20 13 Jualan JJ4 4270 4270 21 3 Masukkan rumus untuk menghitung baki akaun. = F4 – E5 = F5 + D6 = F11 + E12 = F18 – E19 = F19 + D20 = F17 – E18 Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 167 8/3/2017 2:28:27 PM
168 Kesan dan Akibat Sistem Catatan Bergu Tidak Digunakan dalam Merekodkan Urus Niaga Akibat: Imbangan Duga tidak seimbang Kesan: • Untung rugi yang diperoleh tidak tepat. • Kedudukan kewangan tidak dapat ditentukan dengan tepat. • Perbandingan prestasi perniagaan antara tahun yang disediakan kurang tepat. • Catatan tidak lengkap. LATIHAN MINDA 5.2 1 Nyatakan maksud Sistem Catatan Bergu. 2 Lengkapkan jadual berikut dengan menyatakan nama akaun yang didebitkan dan dikreditkan bagi setiap urus niaga yang diberikan: Bil Butiran urus niaga Debit Kredit (a) Menjual barang niaga secara kredit bernilai RM3 400 kepada Ainur. (b) Mengambil barang niaga RM250 untuk kegunaan sendiri. (c) Belian tunai RM650. (d) Membeli alat tulis secara tunai RM200. (e) Membawa masuk kenderaan bernilai RM50 000 untuk kegunaan perniagaan. (f) Membayar Akaun Belum Bayar dengan cek bernilai RM2 500. (g) Membayar insurans RM2 400 secara tunai. (h) Menerima cek tak laku daripada Akaun Belum Terima bernilai RM340. (i) Jualan tunai RM560 dan dibankkan. (j) Menerima tunai sebanyak RM300 daripada Akaun Belum Terima yang telah dihapuskan sebagai hutang lapuk. CONTOH 7 Perniagaan Muthu hanya merekodkan jumlah wang yang diterima dan wang yang keluar untuk satu tempoh tertentu. Mereka juga mengabaikan konsep entiti berasingan yang mana perbelanjaan peribadi tidak dibezakan dengan perbelanjaan perniagaan. Oleh itu, Penyata Kewangan tidak dapat disediakan dengan tepat kerana maklumat yang diperlukan tidak mencukupi. SISTEM CATATAN TUNGGAL: Dikenali juga sebagai rekod tidak lengkap iaitu urus niaga direkodkan sekali sahaja. GLOSARI Daya Fikir Senarai dan bincangkan kelebihan Sistem Catatan Bergu berbanding dengan Sistem Catatan Tunggal. Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 168 8/3/2017 2:28:27 PM
Modul 5: LEJAR 169 5.3 AKAUN KAWALAN Pengenalan Ringkasan Akaun Belum Terima dalam Lejar Jualan dan Akaun Belum Bayar dalam Lejar Belian. Akaun Kawalan akan memudahkan syarikat untuk menentukan jumlah Akaun Belum Terima dan Akaun Belum Bayar. Ringkasan Lejar Jualan dan Belian dapat ditunjukkan dalam Akaun Kawalan. Ini membolehkan Imbangan Duga disedia dan diimbangkan. Tujuan Penyediaan Akaun Kawalan Memudahkan jumlah baki keseluruhan Akaun Belum Terima dan Akaun Belum Bayar dihitung. Untuk menyemak ketepatan catatan dalam Akaun Belum Terima dan Akaun Belum Bayar. Untuk mengimbangkan Lejar Am. Jenis-jenis Akaun Kawalan Murid boleh: • Menerangkan tujuan penyediaan Akaun Kawalan Belum Terima dan Akaun Kawalan Belum Bayar. • Mengenal pasti Buku Catatan Pertama sebagai sumber maklumat kepada penyediaan Akaun Kawalan. • Menyediakan Akaun Kawalan secara manual atau menggunakan aplikasi TMK. • Menerangkan sebab-sebab Akaun Kawalan Belum Terima dan Akaun Kawalan Belum Bayar boleh berbaki minoriti. • Menerangkan dengan contoh situasi di mana seorang penghutang juga merupakan seorang pemiutang bagi entiti perniagaan dan dihubungkaitkan dengan Catatan Kontra. • Menerangkan implikasi sekiranya Akaun Kawalan tidak disediakan menggunakan contoh berkaitan. STANDARD PEMBELAJARAN Akaun Kawalan Akaun Kawalan Belum Terima Akaun Kawalan Belum Bayar Daya Fikir Nyatakan dua tujuan penyediaan Akaun Kawalan. Akaun Kawalan Belum Terima Berbaki debit kerana ia merupakan aset. Berbaki kredit jika: • Pulangan barang niaga oleh Akaun Belum Terima setelah hutang dijelaskan. • Akaun Belum Terima menerima diskaun daripada peniaga setelah hutang dijelaskan. 169 Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 169 8/3/2017 2:28:28 PM
170 Format Akaun Kawalan Belum Terima LAXX Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 20XX RM 20XX RM Baki b/b XX Baki b/b XX Jualan JJXX XX Pulangan Jualan JPJXX XX Faedah JAXX XX Bank BTXX XX Bank (Cek tak laku) BTXX XX Diskaun Diberi BTXX XX Hutang Lapuk JAXX XX Diskaun Diberi (dibatalkan) JAXX XX Kontra BTXX XX Baki h/b XX Baki h/b XX XXX XXX Baki b/b XX Baki b/b XX Akaun Kawalan Belum Bayar Berbaki kredit kerana ia merupakan liabiliti. Berbaki debit jika: • Pulangan barang niaga setelah hutang dijelaskan. • Peniaga menerima diskaun daripada Akaun Belum Bayar setelah hutang dijelaskan. Format Akaun Kawalan Belum Bayar LAXX Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 20XX RM 20XX RM Baki b/b XX Baki b/b XX Bank BTXX XX Belian JBXX XX Diskaun Diterima BTXX XX Angkutan Masuk JAXX XX Pulangan Belian JPBXX XX Faedah JAXX XX Kontra BTXX XX Baki h/b XX Baki h/b XX XXX XXX Baki b/b XX Baki b/b XX Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 170 8/3/2017 2:28:28 PM
Modul 5: LEJAR 171 CONTOH 8 Berikut ialah Akaun Kawalan Belum Terima berdasarkan sumber maklumat dalam Buku Catatan Pertama. Buku Tunai BT1 Tarikh Butir Folio Diskaun Diberi Tunai Bank Tarikh Butir Folio Diskaun Diterima Tunai Bank 2016 RM RM RM 2016 RM RM RM Jan 6 Irwayu LA2 40 560 Jan 19 Irwayu (Cek tak laku) LA2 560 10 Imran LA4 200 940 240 1 500 Jurnal Am JA2 Tarikh Butir Folio Debit Kredit 2016 RM RM Jan 31 Irwayu LA2 40 Diskaun Diberi BT1 40 (Diskaun diberi dibatalkan) Hutang Lapuk LA9 350 Azri LA3 350 (Hutang lapuk dihapuskan) Jurnal Jualan JJ3 Tarikh Butir Folio No. Dokumen Jumlah 2016 RM Jan 5 Imran LJ1 INV001 1 200 10 Ainur LJ2 INV002 1 300 16 Farhan LJ3 INV003 1 000 31 Akaun Jualan (Kt) LA6 3 500 Jurnal Pulangan Jualan JPJ4 Tarikh Butir Folio No. Dokumen Jumlah 2016 RM Jan 11 Ainur LJ2 NK001 300 31 Akaun Pulangan Jualan (Dt) LA8 300 Akaun Kawalan Belum Terima LA19 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Jan 1 Baki b/b 950 Jan 31 Bank BT1 1 500 31 Jualan JJ3 3 500 Pulangan Jualan JPJ4 300 Bank (Cek tak laku) BT1 560 Diskaun Diberi BT1 240 Diskaun Diberi (Dibatalkan) JA2 40 Hutang Lapuk JA2 350 Baki h/b 2 660 5 050 5 050 Feb 1 Baki b/b 2 660 Baki pada 1 Januari: RM Irwayu 600 Azri 350 950 Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 171 8/3/2017 2:28:28 PM
172 Buku Tunai BT1 Tarikh Butir Folio Diskaun Diberi Tunai Bank Tarikh Butir Folio Diskaun Diterima Tunai Bank 2016 RM RM RM Jan 19 Pembekal Acu LB1 150 2 300 150 2 300 Baki pada 1 Januari: RM Pembekal Acu 1 300 Pembekal Ju 1 400 2 700 CONTOH 9 Berikut ialah Akaun Kawalan Belum Bayar berdasarkan sumber maklumat dalam Buku Catatan Pertama. Jurnal Am JA2 Tarikh Butir Folio Debit Kredit 2016 RM RM Jan 31 Angkutan Masuk LA4 240 Pembekal Diyana LB2 240 (Angkutan dikenakan) Faedah LA5 29 Pembekal Diyana LB2 29 (Faedah dikenakan) Jurnal Belian JB3 Tarikh Butir Folio No. Dokumen Jumlah 2016 RM Jan 2 Pembekal Acu LB1 INV092 2 450 11 Pembekal Diyana LB2 INV074 1 450 31 Akaun Belian (Dt) 3 900 Jurnal Pulangan Belian JPB4 Tarikh Butir Folio No. Dokumen Jumlah 2016 RM Jan 12 Pembekal Diyana LB2 NK275 300 31 Akaun Pulangan Belian (Kt) 300 Akaun Kawalan Belum Bayar LA20 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Jan 31 Pulangan Belian JPB4 300 Jan 1 Baki b/b 2 700 Bank BT1 2 300 31 Belian JB3 3 900 Diskaun Diterima BT1 150 Angkutan Masuk JA2 240 Baki h/b 4 119 Faedah JA2 29 6 869 6 869 Feb 1 Baki b/b 4 119 Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 172 8/3/2017 2:28:28 PM
Modul 5: LEJAR 173 CONTOH 10 Akaun Kawalan Belum Terima disediakan untuk memastikan jumlah dalam Lejar Jualan adalah sama dengan jumlah dalam Akaun Kawalan Belum Terima. Lejar Jualan Akaun Belum Terima: Perniagaan Firas LJ1 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 1 Baki b/b JA1 2 700 Sept 8 Bank BT6 2 600 13 Jualan JJ4 4 270 Diskaun Diberi BT6 100 14 Jualan JJ4 270 30 Baki h/b 4 540 7 240 7 240 Okt 1 Baki b/b 4 540 Akaun Belum Terima: Farhan Enterprise LJ2 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 5 Jualan JJ4 3 200 Sept 6 Pulangan Jualan JPJ5 200 30 Baki h/b 3 000 3 200 3 200 Okt 1 Baki b/b 3 000 Lejar Am Akaun Kawalan Belum Terima LA18 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 1 Baki b/b JA1 2 700 Sept 30 Bank BT6 2 600 30 Jualan JJ4 7 740 Pulangan Jualan JPJ5 200 Diskaun Diberi BT6 100 Baki h/b 7 540 10 440 10 440 Okt 1 Baki b/b 7 540 Baki Akaun Belum Terima: Perniagaan Firas RM4 540 Baki Akaun Belum Terima: Farhan Enterprise RM3 000 Baki Akaun Kawalan Belum Terima RM7 540 Akaun Kawalan Belum Bayar disediakan untuk memastikan jumlah dalam Lejar Belian adalah sama dengan jumlah dalam Akaun Kawalan Belum Bayar. Lejar Belian Akaun Belum Bayar: Pembekal Theah LB1 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 3 Pulangan Belian JPB3 300 Sept 1 Baki b/b JA1 3 450 6 Bank BT6 3 300 2 Belian JB2 3 000 Diskaun Diterima BT6 150 30 Baki h/b 2 700 6 450 6 450 Okt 1 Baki b/b 2 700 Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 173 8/3/2017 2:28:28 PM
174 Catatan Kontra Kontra merupakan pindahan daripada Lejar Jualan ke dalam Lejar Belian atau sebaliknya. Kontra hanya akan berlaku jika sesebuah perniagaan menjual dan membeli secara kredit dengan peniaga yang sama. Hutang yang wujud akan diselesaikan melalui Catatan Kontra. Akaun Belum Bayar: Pemborong Azizul LB2 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 30 Baki h/b 2 700 Sept 16 Belian JB2 2 700 2 700 2 700 Okt 1 Baki b/b 2 700 Akaun Belum Bayar: Perniagaan Ramesh LB3 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 30 Baki h/b 1 790 Sept 21 Belian JB2 1 790 1 790 1 790 Okt 1 Baki b/b 1 790 Lejar Am Akaun Kawalan Belum Bayar LA19 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Sept 30 Pulangan Belian JPB3 300 Sept 1 Baki b/b JA1 3 450 Bank BT6 3 300 30 Belian JB2 7 490 Diskaun Diterima BT6 150 Baki h/b 7 190 10 940 10 940 Okt 1 Baki b/b 7 190 Baki Akaun Belum Bayar: Pembekal Theah RM2 700 Baki Akaun Belum Bayar: Pemborong Azizul RM2 700 Baki Akaun Belum Bayar: Perniagaan Ramesh RM1 790 Baki Akaun Kawalan Belum Bayar RM7 190 Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 174 8/3/2017 2:28:29 PM
Modul 5: LEJAR 175 CONTOH 11 Pada 3 Januari 2016, Perniagaan Wawan membeli barang niaga berjumlah RM1 500 daripada Pembekal Yani. Pada 5 Januari 2016, Perniagaan Wawan telah menjual barang niaga kepada Pembekal Yani bernilai RM450. Catatan dalam buku Perniagaan Wawan adalah seperti berikut: Lejar Belian Akaun Belum Bayar: Pembekal Yani LB1 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Jan 31 Kontra LJ1 450 Jan 3 Belian JB1 1 500 Lejar Jualan Akaun Belum Terima: Pembekal Yani LJ1 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Jan 5 Jualan JJ1 450 Jan 31 Kontra LB1 450 Pembekal Yani merupakan Akaun Belum Terima dan Akaun Belum Bayar bagi Perniagaan Wawan. Catatan Kontra dilakukan dengan memindahkan akaun yang lebih kecil ke dalam akaun yang lebih besar jumlahnya. Hutang Pembekal Yani kepada Perniagaan Wawan telah dapat diselesaikan melalui Catatan Kontra. Implikasi Akaun Kawalan Sukar untuk mengesan kesilapan berikut: • Kesilapan menjumlahkan Akaun Belum Terima dan Akaun Belum Bayar • Kesilapan ketinggalan catatan • Kesilapan memindahkan catatan PINTASAN MINDA 2 Berdasarkan Pintasan Minda 1 dalam Modul 4 pada muka surat 132, pindahkan catatan daripada Buku Catatan Pertama ke dalam lejar yang berkenaan, tutup semua akaun dan sediakan Akaun Kawalan. Penyelesaian Lejar Jualan Akaun Belum Terima: RSH Sdn. Bhd. LJ1 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2017 RM 2017 RM Jun 4 Jualan JJ1 16 740 Jun 10 Bank BT1 8 000 30 Baki h/b 8 740 16 740 16 740 Jul 1 Baki b/b 8 740 Daya Fikir Apakah yang akan terjadi jika: • Baki dalam Akaun Kawalan Belum Terima tidak sama dengan jumlah baki Akaun Belum Terima dalam Lejar Jualan. • Baki dalam Akaun Kawalan Belum Bayar tidak sama dengan jumlah baki Akaun Belum Bayar dalam Lejar Belian. Bincangkan. Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 175 8/3/2017 2:28:29 PM
176 Akaun Belum Terima: Kedai Reza LJ2 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2017 RM 2017 RM Jun 20 Jualan JJ1 7 110 Jun 24 Pulangan Jualan JPJ1 270 25 Diskaun Diberi BT1 684 Bank BT1 6 156 7 110 7 110 Lejar Belian Akaun Belum Bayar: Syarikat Moshimo Sdn. Bhd. LB1 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2017 RM 2017 RM Jun 6 Pulangan Belian JPB1 960 Jun 3 Belian JB1 21 120 13 Diskaun Diterima BT1 2 016 Bank BT1 18 144 21 120 21 120 Akaun Belum Bayar: Perniagaan Elektrik Wah LB2 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2017 RM 2017 RM Jun 30 Baki h/b 800 Jun 29 Belian JB1 800 800 800 Jul 1 Baki b/b 800 Lejar Am Akaun Premis LA1 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2017 RM 2017 RM Jun 1 Modal JA1 60 000 Jun 30 Baki h/b 60 000 60 000 60 000 Jul 1 Baki b/b 60 000 Akaun Alatan Pejabat LA2 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2017 RM 2017 RM Jun 1 Modal JA1 5 000 Jun 30 Baki h/b 5 000 5 000 5 000 Jul 1 Baki b/b 5 000 Akaun Modal LA3 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2017 RM 2017 RM Jun 30 Baki h/b 95 000 Jun 1 Premis JA1 60 000 Tunai JA1 2 000 Bank JA1 28 000 Alatan Pejabat JA1 5 000 95 000 95 000 Jul 1 Baki b/b 95 000 Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 176 8/3/2017 2:28:29 PM
Modul 5: LEJAR 177 Akaun Promosi LA4 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2017 RM 2017 RM Jun 17 Belian JA1 100 Jun 30 Baki h/b 100 100 100 Jul 1 Baki b/b 100 Akaun Belian LA5 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2017 RM 2017 RM Jun 15 Tunai BT1 1 200 Jun 17 Promosi JA1 100 30 Akaun Belum Bayar JB1 21 920 30 Baki h/b 23 020 23 120 23 120 Jul 1 Baki b/b 23 020 Akaun Jualan LA6 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2017 RM 2017 RM Jun 30 Baki h/b 25 350 Jun 8 Tunai BT1 1 500 30 Akaun Belum Terima JJ1 23 850 25 350 25 350 Jul 1 Baki b/b 25 350 Akaun Pulangan Belian LA7 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2017 RM 2017 RM Jun 30 Baki h/b 960 Jun 30 Akaun Belum Bayar JPB1 960 960 960 Jul 1 Baki b/b 960 Akaun Pulangan Jualan LA8 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2017 RM 2017 RM Jun 30 Akaun Belum Terima JPJ1 270 Jun 30 Baki h/b 270 270 270 Jul 1 Baki b/b 270 Akaun Sewa Diterima LA9 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2017 RM 2017 RM Jun 30 Baki h/b 3 500 Jun 22 Bank BT1 3 500 3 500 3 500 Jul 1 Baki b/b 3 500 Akaun Perabot LA10 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2017 RM 2017 RM Jun 2 Tunai BT1 850 Jun 30 Baki h/b 850 850 850 Jul 1 Baki b/b 850 Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 177 8/3/2017 2:28:29 PM
178 Akaun Gaji LA11 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2017 RM 2017 RM Jun 28 Tunai BT1 500 Jun 30 Baki h/b 500 500 500 Jul 1 Baki b/b 500 Akaun Diskaun Diberi LA12 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2017 RM 2017 RM Jun 30 Akaun Belum Terima BT1 684 Jun 30 Baki h/b 684 684 684 Jul 1 Baki b/b 684 Akaun Diskaun Diterima LA13 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2017 RM 2017 RM Jun 30 Baki h/b 2 016 Jun 30 Akaun Belum Bayar BT1 2 016 2 016 2 016 Jul 1 Baki b/b 2 016 Akaun Alat Tulis LA14 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2017 RM 2017 RM Jun 30 Tunai Runcit BTR1 55 Jun 30 Baki h/b 55 55 55 Jul 1 Baki b/b 55 Akaun Belanja Pejabat LA15 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2017 RM 2017 RM Jun 30 Tunai Runcit BTR1 110 Jun 30 Baki h/b 110 110 110 Jul 1 Baki b/b 110 Penyediaan Akaun Kawalan Akaun Kawalan Belum Terima LA16 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2017 RM 2017 RM Jun 30 Jualan JJ1 23 850 Jun 30 Bank BT1 14 156 Pulangan Jualan JPJ1 270 Diskaun Diberi BT1 684 Baki h/b 8 740 23 850 23 850 Jul 1 Baki b/b 8 740 Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 178 8/3/2017 2:28:30 PM
Modul 5: LEJAR 179 GERAK KERJA 1 Berdasarkan Gerak Kerja 1 dalam Modul 4 pada muka surat 137, pindahkan catatan daripada Buku Catatan Pertama ke dalam lejar yang berkenaan, tutup semua akaun dan sediakan Akaun Kawalan. LATIHAN MINDA 5.3 1 (a) Nyatakan tujuan Akaun Kawalan disediakan. (b) Mengapakah Akaun Kawalan Belum Terima boleh berbaki kredit? 2 Maklumat berikut diambil daripada buku Perniagaan Aiman: RM Baki Akaun Belum Terima pada 1 September 2016 3 760 Jualan kredit 25 670 Diskaun Diberi 234 Pulangan Jualan 370 Penerimaan cek daripada Akaun Belum Terima 19 450 Cek tak laku 980 Diskaun diberi dibatalkan 75 Hutang lapuk 350 Anda dikehendaki menyediakan Akaun Kawalan Belum Terima. 3 Maklumat berikut diperoleh daripada buku Perniagaan Ravindran: RM Baki Akaun Belum Bayar pada 1 April 2016 4 300 Belian kredit 18 560 Diskaun Diterima 450 Pulangan Belian 230 Bayaran cek kepada pembekal 15 600 Caj angkutan dikenakan 370 Pindahan daripada lejar jualan ke dalam lejar belian 650 Anda dikehendaki menyediakan Akaun Kawalan Belum Bayar. Akaun Kawalan Belum Bayar LA17 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2017 RM 2017 RM Jun 30 Bank BT1 18 144 Jun 30 Belian JB1 21 920 Pulangan Belian JPB1 960 Diskaun Diterima BT1 2 016 Baki h/b 800 21 920 21 920 Jul 1 Baki b/b 800 Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 179 8/3/2017 2:28:30 PM
180 Terma Perakaunan dalam Lejar Baca petunjuk-petunjuk dengan teliti. Kemudian cari jawapan dengan terma perakaunan yang tepat. Soalan 1 Lejar yang merekodkan semua urus niaga kecuali Akaun Belum Terima dan Akaun Belum Bayar. 2 Jualan kredit 3 Belian kredit 4 Akaun yang merekodkan semua aset perniagaan. 5 Sistem yang digunakan untuk merekodkan urus niaga dalam lejar. 6 Pindahan daripada Lejar Jualan ke dalam Lejar Belian atau sebaliknya. 7 Akaun aset dan belanja mempunyai baki di bahagian . 8 Akaun merupakan ringkasan Akaun Belum Terima dan Akaun Belum Bayar. 9 Akaun hasil, liabiliti dan mempunyai baki di bahagian kredit. 10 Salah satu sumber catatan yang digunakan untuk menyediakan Akaun Kawalan Belum Terima. 11 Daripada Akaun Kawalan Belum Bayar, jumlah akan dapat diketahui. 12 Setiap akaun perlu ditutup dan di . 13 Bentuk akaun 14 Merekodkan semua Akaun Hasil dan Belanja. R J K E K U I T I P E M I L I K P A D A U D K K I E D K I E W S W A S D P P A S B B R B E L I A N K R E D I T B E R K U E E M T T G B R C O R H C R O C N H A T R N D L L K T E M U I J D K H A G S U T P T E E L E J A R A M K E M E R H V N Z E U P P J J K S R W B T B G T T U R N M M K O O H A K I T T A E I D S T T G Y E I L S S M R O T I H H D T U D E A F A R U A T T Y R N G R G G U G G I R N E T A T J I U K B T G G I N A A H H B G R A H A U N Y A I R T I A A K L A G U H D T J N R G G N T A F A K B L A L R L U C E U G G A G B S R I L G U B K A W A L A N R L N O M I N A L D R G P I A Y A A H G L U H E W L O L S R U J G L H N M K Y Y A J U R N A L P U L A N G A N J U A L A N U H H T N K S B U P G S H N G Y M J B K R G U U G T X U J S Y A G Y J R K G D H H S I S T E M C A T A T A N B E R G U A S N T I D I I M B A N G K A N R Z E B S AKTIVITI PENGAYAAN Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 180 8/3/2017 2:28:30 PM
Modul 5: LEJAR 181 Modul 5: LEJAR LEJAR Lejar • Buku yang mengandungi pelbagai jenis akaun yang digunakan untuk merekodkan semua urus niaga. • Lejar terbahagi kepada dua jenis iaitu Lejar Am dan Lejar Khas (Lejar Subsidiari). • Akaun lejar boleh disediakan dalam bentuk ‘T’ dan bentuk lajur. • Akaun-akaun dalam lejar dapat dikelaskan kepada dua kategori iaitu Akaun Nyata dan Akaun Nominal. • Akaun dalam lejar perlu ditutup dan diimbangkan. Akaun Aset dan Belanja akan mempunyai baki di bahagian debit sementara liabiliti, ekuiti pemilik dan hasil akan mempunyai baki di bahagian kredit. • Baki-baki ini akan dihantar ke Imbangan Duga. Sistem Catatan Bergu • Setiap urus niaga direkodkan sekurang-kurangnya ke dalam dua akaun yang berbeza. Akaun Kawalan • Akaun Kawalan Belum Terima dan Akaun Kawalan Belum Bayar adalah sebahagian daripada Lejar Am. • Akaun Kawalan Belum Terima – dikenali sebagai Akaun Kawalan Lejar Jualan. • Akaun Kawalan Belum Bayar – dikenali sebagai Akaun Kawalan Lejar Belian. • Tujuan Akaun Kawalan – Memudahkan jumlah baki keseluruhan Akaun Belum Terima dan Akaun Belum Bayar dihitung – Menyemak ketepatan catatan dalam Akaun Belum Terima dan Akaun Belum Bayar – Mengimbangkan Lejar Am • Catatan Kontra dibuat dengan memindahkan baki daripada akaun Lejar Jualan ke dalam Lejar Belian atau sebaliknya. Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 181 8/3/2017 2:28:30 PM
182 Soalan Objektif Arahan: Tiap-tiap soalan diikuti oleh empat pilihan jawapan iaitu A, B, C dan D. Bagi setiap soalan, pilih satu jawapan yang paling sesuai. 1 Apakah Lejar? A Buku yang merekodkan urus niaga secara tunai sahaja. B Buku yang merekodkan hasil dan belanja sepanjang tahun. C Buku yang merekodkan semua perbelanjaan untuk satu tempoh perakaunan. D Buku yang mengandungi pelbagai jenis akaun untuk merekodkan pelbagai urus niaga. 2 Nyatakan akaun yang terlibat dalam catatan bergu untuk urus niaga berikut: Membeli barang niaga secara kredit daripada Pembekal Shahrizan. Debit Kredit A Barang niaga Akaun Belum Bayar B Belian Pembekal Shahrizan C Belian Tunai D Tunai Belian 3 Pindahkan catatan berikut ke dalam lejar. Jurnal Am Tarikh Butir Debit Kredit Jan 7 Komputer 2 500 Kedai Komputer Bi 2 500 (Membeli komputer secara kredit) A B C D Akaun Belian Komputer 2 500 Kedai Komputer Bi Belian 2 500 Akaun Tunai Komputer 2 500 Akaun Komputer Tunai 2 500 Kedai Komputer Bi Komputer 2 500 Akaun Komputer Kedai Komputer Bi 2 500 Akaun Komputer Kedai Komputer Bi 2 500 Kedai Komputer Bi Komputer 2 500 LATIHAN Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 182 8/3/2017 2:28:31 PM
Modul 5: LEJAR 183 4 Maklumat berikut diambil daripada Perniagaan Adik Manja: Akaun Kawalan Belum Terima Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2017 RM 2017 RM Jun 30 Baki b/b 2 430 Jun 30 Baki b/b 256 Jualan JJ1 X Hutang Lapuk LA1 300 Pulangan Jualan LA2 540 Kontra BT1 400 Bank BT1 5 670 Diskaun Diberi LA3 200 Baki h/b 1 520 Berapakah nilai X? A RM4 946 C RM6 200 B RM6 456 D RM8 886 5 Pilih catatan bergu yang betul bagi urus niaga Kedai Perabot Cantik. Urus niaga Debit Kredit I Jualan perabot secara tunai Perabot Tunai II Mengambil perabot untuk kegunaan perniagaan Perabot Belian III Belian kredit daripada Pembekal Aiman Belian Pembekal Aiman IV Bayar sewa dengan cek Sewa Bank A I, II dan III C II, III dan IV B I, II dan IV D I, III dan IV 6 Dalam keadaan manakah Akaun Kawalan Belum Terima mempunyai baki kredit? I Akaun Belum Terima memulangkan barang selepas menjelaskan hutang. II Akaun Belum Terima menerima diskaun selepas menjelaskan hutang. III Bayaran Akaun Belum Terima kurang daripada hutangnya. IV Akaun Belum Terima dikenakan faedah. A I dan II C I dan IV B II dan III D III dan IV 7 Akaun berikut diambil daripada Lejar Syarikat Amri: Akaun Ambilan Mei 12 Belian 320 Akaun Belian Mei 12 Ambilan 320 Apakah maksud urus niaga di atas? A Mengambil barang niaga untuk kegunaan peribadi. B Mengambil barang niaga untuk dijual semula. C Membeli barang niaga untuk kegunaan pejabat. D Mengambil wang tunai perniagaan untuk kegunaan sendiri. Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 183 8/3/2017 2:28:31 PM
184 8 Puan Mahani telah mengambil barang niaga bernilai RM300 untuk tujuan derma. Apakah akaun yang akan dikreditkan? A Jualan C Belian B Ambilan D Promosi 9 Pilih pasangan yang betul. Akaun Nyata Akaun Nominal A Perabot Akaun Belum Terima B Gaji Akaun Belum Bayar C Kenderaan Komisen D Jualan Belian 10 Peniaga membayar sewa kediaman menggunakan wang perniagaannya. Apakah catatan lejar untuk urus niaga ini? Debit Kredit A Sewa Tunai B Kenderaan Sewa C Ambilan Tunai D Tunai Ambilan Soalan Struktur 1 Pada 1 April 2016, Aiman telah memulakan Perniagaan Kedai Alat Tulis di Kulai, Johor. Beliau telah membawa masuk wang tunai di bank sebanyak RM30 000 dan perabot bernilai RM2 500. Urus niaga berikut berlaku sepanjang April 2016: 2016 RM Apr 2 Membeli barang niaga daripada Pembekal Alat Tulis Geruda secara kredit 1 000 4 Membeli sebuah komputer riba dengan cek 2 500 5 Mengeluarkan wang di bank untuk kegunaan perniagaan 3 000 8 Belian tunai 800 12 Jualan tunai 520 15 Membeli barang niaga daripada Alaf 21 secara kredit 1 200 16 Memulangkan barang niaga kepada Alaf 21 kerana rosak 120 20 Menjual barang niaga secara kredit Kedai Buku Mimi 1 500 21 Menyelesaikan hutang kepada Pembekal Alat Tulis Geruda dengan cek 900 25 Mengambil alat tulis untuk kegunaan peribadi 100 29 Membayar sewa dengan cek. Separuh daripadanya merupakan sewa kediaman 2 000 30 Membayar gaji pekerja dengan tunai 1 200 Anda dikehendaki: (a) Rekodkan urus niaga di atas ke dalam lejar dan Buku Tunai. (b) Tutup dan imbangkan lejar dan Buku Tunai tersebut. (Jawapan: Baki Buku Tunai – Tunai RM1 520, Bank RM21 600) Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 184 8/3/2017 2:28:31 PM
Modul 5: LEJAR 185 2 Maklumat berikut diambil daripada Perniagaan Lokman yang menjual alatan pejabat. Berikut merupakan aset dan liabiliti perniagaan pada 1 Oktober 2016: Jurnal Am JA1 Tarikh Butir Folio Debit Kredit 2016 RM RM Okt 1 Bank BT6 27 000 Lengkapan LA2 3 000 Tunai BT6 2 500 Akaun Belum Terima: Fahmi Enterprise LA1 2 400 Akaun Belum Bayar: Pemborong Alatan Pejabat Alia LB1 3 500 Modal LA1 31 400 (Aset, liabiliti dan ekuiti pemilik pada tarikh ini) 34 900 34 900 10 Alatan Pejabat LA3 250 Belian LA4 250 (Ambilan barang niaga untuk kegunaan pejabat) 12 Angkutan LA13 500 Akaun Belum Bayar: Kilang Pan Sinic LB2 500 (Caj angkutan dikenakan) Jurnal Belian JB2 Tarikh Butir Folio No. Dokumen Jumlah 2016 RM Okt 11 Kilang Pan Sinic LB2 INV6780 3 500 21 Pemborong Sonex LB3 INV3254 2 400 31 Akaun Belian (Dt) LA4 5 900 Jurnal Pulangan Belian JPB3 Tarikh Butir Folio No. Dokumen Jumlah 2016 RM Okt 22 Pemborong Sonex LB3 NK543 400 31 Akaun Pulangan Belian (Kt) LA5 400 Jurnal Jualan JJ4 Tarikh Butir Folio No. Dokumen Jumlah 2016 RM Okt 8 Perniagaan Syahmi Deco Deco LJ2 INV4163 3 500 16 R&Z Enterprise LJ3 INV2362 2 800 31 Akaun Jualan (Kt) LA6 6 300 Jurnal Pulangan Jualan JPJ5 Tarikh Butir Folio No. Dokumen Jumlah 2016 RM Okt 9 Perniagaan Syahmi Deco Deco LJ2 NK120 500 31 Akaun Pulangan Jualan (Dt) LA7 500 Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 185 8/3/2017 2:28:31 PM
186 Buku Tunai BT6 Tarikh Butir Folio Diskaun Diberi Tunai Bank Tarikh Butir Folio Diskaun Diterima Tunai Bank 2016 RM RM RM 2016 RM RM RM Okt 1 Baki b/b JA1 2 500 27 000 Okt 4 Belian LA4 750 10 Jualan LA6 550 12 Pemborong Alatan Pejabat Alia LB1 1 350 12 Fahmi Enterprise LJ1 100 2 300 15 Ambilan LA8 600 20 Kilang Pan Sinic LB2 100 3 400 25 Gaji LA9 800 30 Kadar Bayaran LA10 500 31 Baki h/b 1 650 23 300 100 3 050 29 300 100 3 050 29 300 Nov 1 Baki b/b 1 650 23 300 Anda dikehendaki: (a) Pindahkan catatan di atas ke dalam lejar. (b) Tutup dan imbangkan lejer-lejar tersebut. 3 Maklumat berikut diperoleh daripada Perniagaan Rubiah seorang pembekal jus buah-buahan: 2016 RM Jan 1 Baki debit Lejar Jualan 2 340 Baki kredit Lejar Jualan 240 Baki debit Lejar Belian 150 Baki kredit Lejar Belian 4 560 Jan 31 Jualan kredit 10 860 Jualan tunai 1 020 Belian kredit 5 460 Belian tunai 230 Pulangan masuk 230 Pulangan keluar 450 Menerima cek daripada Akaun Belum Terima 8 650 (termasuk hutang lapuk terpulih RM400) Kontra 540 Hutang lapuk 720 Diskaun diberi 240 Diskaun diterima 450 Caj angkutan dikenakan oleh pembekal 330 Faedah dikenakan kepada Akaun Belum Terima kerana lewat bayar 210 Cek yang diterima daripada Akaun Belum Terima tidak dilayan oleh bank 670 Diskaun diberi dibatalkan 60 Feb 1 Baki debit Lejar Belian 130 Baki kredit Lejar Jualan 256 Anda dikehendaki menyediakan: (a) Akaun Kawalan Belum Terima (b) Akaun Kawalan Belum Bayar (Jawapan: Baki Akaun Kawalan Belum Terima RM4 176(Dt) RM256(Kt), Baki Akaun Kawalan Belum Bayar RM130(Dt) RM8 890(Kt)) Akaun_chap 05.indd new bbt latest 2.indd 186 8/3/2017 2:28:31 PM
IMBANGAN DUGA 187 Gambar berikut menunjukkan sebuah dacing yang digunakan pada suatu masa dahulu. Dacing digunakan untuk menyukat emas, perak, bijih timah dan rempah. Barang yang hendak disukat diletakkan di atas dacing dan pengimbang berat digunakan untuk mengimbangi dacing tersebut. Begitu juga dengan Imbangan Duga yang baki debit dan baki kreditnya diambil daripada lejar perlu diseimbangkan untuk menguji ketepatan rekod dalam lejar. 187 STANDARD KANDUNGAN 6 Pengenalan Imbangan Duga Hubungan antara Imbangan Duga, Inventori Akhir dan Penyata Kewangan Modul Dacing ialah alat ukuran tradisional yang digunakan dalam urusan perniagaan pada suatu masa dahulu. Akaun_chap 06 new 2 bbt.indd 187 10/10/2016 12:28:09 PM
188 6.1 IMBANGAN DUGA Pengenalan Imbangan Duga ialah senarai baki debit dan baki kredit yang diambil daripada akaun-akaun lejar pada satu tarikh tertentu. Imbangan Duga disediakan untuk menyemak ketepatan Sistem Catatan Bergu. Ini bermakna jika Imbangan Duga tidak seimbang atau terdapat perbezaan antara jumlah bahagian debit dan bahagian kredit maka kesilapan telah berlaku. Fungsi Imbangan Duga Fungsi Imbangan Duga Menyemak ketepatan Catatan Bergu. Menyemak ketepatan pengiraan dalam Buku Catatan Pertama dan lejar. Menyemak ketepatan proses pemindahan daripada Buku Catatan Pertama ke dalam lejar. Memudahkan penyediaan Penyata Kewangan. Murid boleh: • Menerangkan fungsi Imbangan Duga. • Menyediakan Imbangan Duga dengan memindahkan baki debit dan baki kredit daripda Buku Tunai, Buku Tunai Runcit serta lejar secara manual atau menggunakan aplikasi TMK. • Menyediakan Imbangan Duga mengikut proses Kitaran Perakaunan bermula daripada Dokumen Sumber. • Menerangkan situasi di mana Imbangan Duga masih boleh seimbang walaupun terdapat kesilapan. STANDARD PEMBELAJARAN Untuk menyediakan Imbangan Duga, semua akaun dalam lejar perlu ditutup dan diimbangkan. Akaun-akaun yang mempunyai: Baki debit Senarai di bahagian debit Imbangan Duga. Baki kredit Senarai di bahagian kredit Imbangan Duga. Imbangan Duga Bentuk ‘T’ Bentuk Lajur • Semua baki akaun daripada lejar mesti dihantar ke Imbangan Duga. Imbangan Duga akan menyemak ketepatan Sistem Catatan Bergu, ketepatan merekodkan dan memindahkan rekod daripada Buku Catatan Pertama ke dalam lejar. • Untuk mendapat nota dan maklumat lanjut berkenaan dengan Imbangan Duga, sila imbas QR Code berikut: https://www.youtube.com/ watch?v=An08HqOgYJ0 (Diakses pada 9 September 2016) TIP Akaun_chap 06 new 2 bbt.indd 188 10/10/2016 12:28:09 PM
Modul 6: IMBANGAN DUGA 189 Bentuk ‘T’ Perniagaan XYZ Imbangan Duga pada … Bentuk Lajur Perniagaan XYZ Imbangan Duga pada ... Butiran Debit Kredit Menyenaraikan semua akaun dalam lejar Merekodkan nilai baki akaun di bahagian debit Merekodkan nilai baki akaun di bahagian kredit Penyediaan Imbangan Duga Secara Manual Akaun yang berbaki debit Akaun yang berbaki kredit CONTOH 1 Berikut merupakan Buku Tunai Runcit, Buku Tunai dan buku lejar Perniagaan Farhan Iskandar sepanjang bulan April 2016. Baki-baki akaun dalam lejar, Buku Tunai dan Buku Tunai Runcit akan dipindahkan ke dalam Imbangan Duga. Buku Tunai Runcit BTR6 Tarikh Butir Folio No. Baucar Penerimaan (Debit) Pembayaran (Kredit) Analisis Bayaran Alat Tulis Belanja Pejabat Pos Folio Pelbagai 2016 RM RM RM RM RM RM Apr 2 Bank BT7 300 4 Kertas dan Dakwat V001 100 100 10 Alas Meja V002 40 40 15 Derma V003 50 LA14 50 20 Setem dan Pos V004 15 15 27 Pewangi Pejabat V005 25 25 300 230 100 65 15 50 30 Baki h/b 70 LA11 LA12 LA13 300 300 Mei 1 Baki b/b 70 Bank BT7 230 Akaun_chap 06 new 2 bbt.indd 189 10/10/2016 12:28:10 PM
190 Buku Tunai BT7 Tarikh Butir Folio Diskaun Diberi Tunai Bank Tarikh Butir Folio Diskaun Diterima Tunai Bank 2016 RM RM RM 2016 RM RM RM Apr 1 Modal JA1 50 000 Apr 2 Tunai Runcit BTR6 300 2 Bank K 5 000 Tunai K 5 000 12 Jualan LA4 400 3 Alatan Pejabat LA2 3 500 24 Syameel LJ1 1 300 7 Belian LA3 2 500 20 Syarikat Happy Bee LB1 150 4 800 25 Gaji LA8 600 28 Sewa LA9 700 30 Baki h/b 3 600 35 700 6 700 50 000 150 6 700 50 000 Mei 1 Baki b/b 3 600 35 700 LA10 Mei 1 Tunai Runcit BTR6 230 Akaun Modal LA1 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Apr 30 Baki h/b 50 000 Apr 1 Bank JA1 50 000 50 000 50 000 Mei 1 Baki b/b 50 000 Akaun Alatan Pejabat LA2 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Apr 3 Bank BT7 3 500 Apr 30 Baki h/b 3 500 3 500 3 500 Mei 1 Baki b/b 3 500 Akaun Belian LA3 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Apr 7 Tunai BT7 2 500 Apr 17 Ambilan LA7 300 30 Akaun Belum Bayar JB2 5 300 30 Baki h/b 7 500 7 800 7 800 Mei 1 Baki b/b 7 500 Lejar Am Akaun_chap 06 new 2 bbt.indd 190 10/10/2016 12:28:10 PM
Modul 6: IMBANGAN DUGA 191 Akaun Jualan LA4 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Apr 30 Baki h/b 2 830 Apr 12 Tunai BT7 400 30 Akaun Belum Terima JJ3 2 430 2 830 2 830 Mei 1 Baki b/b 2 830 Akaun Pulangan Belian LA5 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Apr 30 Baki h/b 350 Apr 30 Akaun Belum Bayar JPB4 350 350 350 Mei 1 Baki b/b 350 Akaun Pulangan Jualan LA6 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Apr 30 Akaun Belum Terima JPJ5 200 Apr 30 Baki h/b 200 200 200 Mei 1 Baki b/b 200 Akaun Ambilan LA7 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Apr 17 Belian JA1 300 Apr 30 Baki h/b 300 300 300 Mei 1 Baki b/b 300 Akaun Gaji LA8 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Apr 25 Tunai BT7 600 Apr 30 Baki h/b 600 600 600 Mei 1 Baki b/b 600 Akaun_chap 06 new 2 bbt.indd 191 10/10/2016 12:28:10 PM
192 Akaun Sewa LA9 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Apr 28 Bank BT7 700 Apr 30 Baki h/b 700 700 700 Mei 1 Baki b/b 700 Akaun Diskaun Diterima LA10 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Apr 30 Baki h/b 150 Apr 20 Akaun Belum Bayar: Syarikat Happy Bee BT7 150 150 150 Mei 1 Baki b/b 150 Akaun Alat Tulis LA11 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Apr 30 Tunai Runcit BTR6 100 Apr 30 Baki h/b 100 100 100 Mei 1 Baki b/b 100 Akaun Belanja Pejabat LA12 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Apr 30 Tunai Runcit BTR6 65 Apr 30 Baki h/b 65 65 65 Mei 1 Baki b/b 65 Akaun Pos LA13 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Apr 30 Tunai Runcit BTR6 15 Apr 30 Baki h/b 15 15 15 Mei 1 Baki b/b 15 Akaun Derma LA14 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Apr 30 Tunai Runcit BTR6 50 Apr 30 Baki h/b 50 50 50 Mei 1 Baki b/b 50 Akaun_chap 06 new 2 bbt.indd 192 10/10/2016 12:28:10 PM
Modul 6: IMBANGAN DUGA 193 Lejar Belian Akaun Belum Bayar: Syarikat Happy Bee LB1 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Apr 13 Pulangan Belian JPB4 350 Apr 10 Belian JB2 5 300 20 Bank BT7 4 800 Diskaun Diterima BT7 150 5 300 5 300 Lejar Jualan Akaun Belum Terima: Syameel LJ1 Tarikh Butir Folio Amaun Tarikh Butir Folio Amaun 2016 RM 2016 RM Apr 15 Jualan JJ3 2 430 Apr 18 Pulangan Jualan JPJ5 200 24 Tunai BT7 1 300 30 Baki h/b 930 2 430 2 430 Mei 1 Baki b/b 930 Berdasarkan maklumat yang diberi, sediakan Imbangan Duga pada 30 April 2016. Penyelesaian Penyediaan Imbangan Duga dalam bentuk ‘T’ Perniagaan Farhan Iskandar Imbangan Duga pada 30 April 2016 RM RM Alatan Pejabat 3 500 Modal 50 000 Belian 7 500 Jualan 2 830 Pulangan Jualan 200 Pulangan Belian 350 Ambilan 300 Diskaun Diterima 150 Gaji 600 Sewa 700 Akaun Belum Terima: Syameel 930 Alat Tulis 100 Belanja Pejabat 65 Pos 15 Derma 50 Bank 35 700 Tunai 3 600 Tunai Runcit 70 53 330 53 330 Akaun_chap 06 new 2 bbt.indd 193 10/10/2016 12:28:10 PM
194 Penyediaan Imbangan Duga dalam bentuk lajur Perniagaan Farhan Iskandar Imbangan Duga pada 30 April 2016 Modal Jualan Belian Alatan Pejabat Ambilan Gaji Sewa Pulangan Belian Diskaun Diterima Akaun Belum Terima: Syameel Alat Tulis Belanja Pejabat Pos Derma Bank Tunai Tunai Runcit Pulangan Jualan Debit RM 7 500 3 500 300 600 700 930 100 65 15 50 35 700 3 600 70 200 53 330 Kredit RM 50 000 2 830 350 150 53 330 Secara Berkomputer 1 Sediakan Imbangan Duga dalam bentuk lajur. 2 Masukkan nama akaun dan jumlahnya. 3 • Tekan butang ‘auto sum’ (Σ) dan ‘highlight’ kawasan yang ingin dijumlahkan dan tekan butang ‘Enter’. • Jumlah akan dihitung secara automatik. INFO Hamparan elektronik seperti Microsoft Excel dapat membantu anda membuat pengiraan menggunakan arahan-arahan tertentu. Ia memudahkan anda menyediakan Imbangan Duga dengan pantas. Akaun_chap 06 new 2 bbt.indd 194 10/10/2016 12:28:10 PM