เอกสารประกอบการสอน วิชาพัฒนาหลักสูตร

การพัฒนาหลกั สตู ร
Curriculum Development

คณะครศุ าสตร์
มหาวทิ ยาลัยราชภฏั บ้านสมเดจ็ เจา้ พระยา

2563

ข

การพัฒนาหลกั สตู ร
Curriculum Development

คณะผู้เขียน ธนภัทร จันทร์เจริญ ธิดารัตน์ ตันนริ ัตร์
จิตตวิสุทธ์ิ วมิ ุตติปัญญา พชั รีภรณ์ บางเขียว ภิญญาพัชญ์ ปลากัดทอง
แฝงกมล เพชรเกล้ียง อารีวรรณ เอ่ียมสะอาด
วิโฬฏฐ์ วัฒนานิมิตกูล

ผู้ทรงคุณวุฒิตรวจพิจารณาเอกสาร: รองศาสตราจารย์ ดร.สุนีย์ เหมะประสิทธิ์
รองศาสตราจารย์ ดร.ไสว ฟักขาว

รวบรวมและจัดทาต้นฉบับ
ธิดารัตน์ ตันนริ ัตร์

ISBN: 987-974-373-618-6

ข้อมูลทางบรรณานุกรมหอสมุดแหง่ ชาติ
การพฒั นาหลักสูตร=Curriculum Development. กรุงเทพฯ: คณะครุศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏบา้ นสมเด็จเจา้ พระยา, 2563.
226 หนา้ .
1. การศกึ ษา 2. การวางแผนหลักสูตร.
ISBN: 987-974-373-618-6

ปรับปรุงครั้งที่ 2 สิงหาคม พ.ศ.2563 จานวน 1,000 เล่ม หนังสือยืมเรียน หรือแจกฟรี (หา้ มจาหน่าย)

สงวนลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัติลิขสิทธ์ิ (ฉบับเพิ่มเติม) พ.ศ.2558
หา้ มลอกเลียนแบบ หรือคัดลอกส่วนใดสว่ นหนึ่งของหนังสือเล่มนี้
ยกเว้นได้รับอนุญาตเป็นลายลักษณ์อักษรจากผู้เขียน

จัดพิมพ์โดย
คณะครุศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏบ้านสมเด็จเจ้าพระยา
1061 ซอยอิสรภาพ 15 ถนนอสิ รภาพ แขวงหิรัญรูจี เขตธนบรุ ี

ค

คานา

หนังสือการพัฒนาหลักสูตร (Curriculum Development) เล่มนี้ เรียบเรียงข้ึนจากคณาจารย์
ผู้สอนในรายวิชาการพัฒนาหลักสูตร โดยมีจุดมุ่งหมายเพ่ือให้ผู้อ่านมีความรู้ความเข้าใจในระดับเบ้ืองต้น
เก่ียวกับการพัฒนาหลักสูตร ซึ่งประกอบด้วย ความรู้พ้ืนฐานการพัฒนาหลักสูตร การพัฒนาหลักสูตร
รูปแบบของหลักสูตร กระบวนการพัฒนาหลักสูตร การนาหลักสูตรไปใช้ การประเมินและปรับปรุง
หลักสูตร การออกแบบและการพัฒนาหลักสูตรสถานศึกษา หลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน หลักสูตร
สถานศึกษา ตลอดจนปัญหาและแนวโน้มการพัฒนาหลักสูตรในศตวรรษท่ี 21 คณะผู้เขียนเช่ือว่า การมี
ความรู้ความเข้าใจในประเด็นเบ้ืองต้นเก่ียวกับการพัฒนาหลักสูตร จะเป็นฐานความรู้ที่สาคัญอย่างยิ่ง
สาหรับการศกึ ษาค้นคว้าเกี่ยวกับการพัฒนาหลักสูตรในระดับสูงต่อไป

ทั้งน้ี คณะผู้เขียนหวังเป็นอย่างยิ่งว่า หนังสือการพัฒนาหลักสูตรเล่มน้ี จะเป็นประโยชน์สูงสุดต่อ
การจัดการศกึ ษาและการเรียนการสอนในรายวิชาท่ีเก่ียวข้องต่อไป

คณะครศุ าสตร์
มหาวิทยาลัยราชภัฏบ้านสมเด็จเจา้ พระยา

พ.ศ. 2563

ง

จ

สารบญั

บทท่ี 1 ความรู้พ้ืนฐานการพัฒนาหลักสูตร........................................................................................1
1. การศึกษากับหลกั สูตร ...........................................................................................................1
2. แนวคิดเกี่ยวกับหลักสูตร .......................................................................................................8
3. หลักการของหลักสูตร......................................................................................................... 21
4. วิวัฒนาการของหลกั สตู ร ..................................................................................................... 24
5. ลักษณะของหลักสูตรท่ีดี .................................................................................................... 29
บทสรุป . ................................................................................................................................... 31

บทท่ี 2 พ้ืนฐานของการพัฒนาหลักสูตร ..........................................................................................35
1. พื้นฐานด้านปรัชญาการศึกษา.............................................................................................. 36
2. พ้ืนฐานด้านจิตวิทยา............................................................................................................ 44
3. ข้อมูลพ้ืนฐานด้านสังคมและวัฒนธรรม................................................................................ 55
4. ข้อมูลพื้นฐานด้านเศรษฐกิจ................................................................................................. 56
5. ข้อมูลพ้ืนฐานด้านการเมืองการปกครอง .............................................................................. 57
6. ข้อมูลพื้นฐานด้านสภาพปัญหาและแนวทางการแก้ไขปัญหาในสังคม .................................. 58
7. ข้อมูลพื้นฐานด้านวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ..................................................................... 59
8. ข้อมูลพื้นฐานด้านสภาพของสังคมในอนาคต ....................................................................... 60
9. ข้อมูลพื้นฐานจากบุคคลภายนอก และนกั วิชาการสาขาต่าง ๆ............................................. 61
10. พื้นฐานทางประวัติศาสตรแ์ ละการศกึ ษาหลักสูตรเดมิ ....................................................... 61
11. พ้ืนฐานเก่ียวกับธรรมชาติของความรู้................................................................................. 62
บทสรุป .................................................................................................................................... 64

ฉ

สารบัญ (ตอ่ )

บทที่ 3 การพัฒนาหลักสูตร.............................................................................................................67
บทนา .......................................................................................................................................67
1. ความหมายของการพัฒนาหลกั สูตร......................................................................................68
2. ความสาคัญของการพัฒนาหลกั สูตร.....................................................................................69
3. หลักการพัฒนาหลกั สูตร.......................................................................................................70
4. คาศัพท์ท่ีเกี่ยวกับการพัฒนาหลกั สูตร ..................................................................................71
5. รูปแบบการพัฒนาหลักสูตร..................................................................................................72
6. ประเด็นคาถามและข้อแนะนาในการพัฒนาหลกั สูตร ...........................................................83
7. กระบวนการพัฒนาหลักสูตร ................................................................................................84
บทสรุป.....................................................................................................................................85

บทท่ี 4 การสร้างหลักสูตร ...............................................................................................................87
บทนา .......................................................................................................................................87
ขนั้ ตอนที่ 1 การวิเคราะหข์ ้อมลู พื้นฐาน....................................................................................88
ขน้ั ตอนที่ 2 การกาหนดจุดหมายของหลักสูตร .........................................................................90
ขนั้ ตอนท่ี 3 การกาหนดรูปแบบและโครงสรา้ งของหลกั สูตร.....................................................94
ขั้นตอนท่ี 4 การกาหนดจุดประสงคข์ องวิชา.............................................................................97
ขน้ั ตอนที่ 5 การเลือกเน้ือหาวชิ า............................................................................................101
ขน้ั ตอนที่ 6 การกาหนดจุดประสงคก์ ารเรียนรู้ .......................................................................107
ข้นั ตอนที่ 7 การกาหนดประสบการณก์ ารเรียนรู้ ....................................................................108
ขน้ั ตอนที่ 8 การกาหนดกิจกรรมการเรียนการสอน.................................................................111

ช

สารบัญ (ต่อ)

บทท่ี 4 การสร้างหลักสูตร (ต่อ)

ขั้นตอนท่ี 9 การประเมินผลการเรียนรู้................................................................................... 116
ขั้นตอนที่ 10 การจัดทาวัสดุหลกั สูตรและส่อื การเรียนการสอน.............................................. 119
บทสรุป .................................................................................................................................. 121
บทท่ี 5 การนาหลักสูตรไปใช้........................................................................................................ 123
บทนา..................................................................................................................................... 123
1. หลักการนาหลักสูตรไปใช้ .................................................................................................. 123
2. ภาระงานสาคัญในการนาหลักสูตรไปใช้............................................................................. 124
3. ข้นั ตอนการนาหลักสูตรสู่การปฏิบัติ .................................................................................. 130
4. บทบาทของบคุ คลที่เก่ียวข้องในการนาหลักสูตรไปใช้ ........................................................ 132
5. ปัญหาการนาหลักสูตรไปใช้ ............................................................................................... 136
6. รูปแบบการเปลี่ยนแปลงพฤตกิ รรมการใช้หลักสูตร............................................................ 139
บทสรุป .................................................................................................................................. 141
บทท่ี 6 การประเมินและปรับปรุงหลักสูตร.................................................................................... 143
บทนา..................................................................................................................................... 143
1. ความหมายของการประเมินหลกั สูตร ................................................................................ 143
2. ความจาเป็นของการประเมินหลักสูตร ............................................................................... 145
3. จุดมุ่งหมายของการประเมินหลกั สูตร ................................................................................ 146
4. ขอบเขตของการประเมินหลักสูตร ..................................................................................... 146
5. กระบวนการประเมินหลักสูตร ........................................................................................... 147

ซ

สารบญั (ต่อ)

บทที่ 6 การประเมนิ และปรับปรุงหลักสูตร (ต่อ)
6. ปัญหาในการประเมินหลักสูตร ...........................................................................................148
7. รูปแบบการประเมินหลักสูตร .............................................................................................149
8. การปรับปรงุ หลักสูตร.........................................................................................................156
บทสรุป...................................................................................................................................157

บทท่ี 7 การออกแบบและการพัฒนาหลักสูตรสถานศึกษา ............................................................ 159
บทนา .....................................................................................................................................159
1. การออกแบบและการพัฒนาหลกั สูตรสถานศกึ ษา ..............................................................159
2. แนวโน้มของหลักสูตรสาหรับพัฒนาผู้เรียนในศตวรรษท่ี 21 ...............................................161
3. ข้ันตอนการพัฒนาหลักสูตรสถานศกึ ษา .............................................................................165
บทสรุป...................................................................................................................................168

บทท่ี 8 หลักสูตรแกนกลางการศึกษาข้ันพ้ืนฐาน และหลักสูตรสถานศึกษา................................... 169
บทนา .....................................................................................................................................169
1. หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพ้ืนฐาน พุทธศักราช 2551 ...............................................169
2. หลักสูตรแกนกลางการศึกษาข้ันพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 (ฉบับปรับปรุง พ.ศ. 2560) ....179
3. หลักสูตรสถานศึกษา ..........................................................................................................184
บทสรุป...................................................................................................................................187

ฌ

สารบญั (ตอ่ )

บทท่ี 9 ปัญหาและแนวโน้มการพัฒนาหลักสูตรในศตวรรษท่ี 21.................................................. 189
บทนา..................................................................................................................................... 189
ปัญหาในการพัฒนาหลักสูตร ................................................................................................. 189
ภาพรวมของศตวรรษท่ี 21 กับแนวโน้มการพัฒนาหลกั สูตร................................................... 191
แนวคิดหลักของศตวรรษที่ 21 ............................................................................................... 191
แนวคิดการจัดการศึกษาในศตวรรษที่ 21............................................................................... 197
การพัฒนาหลกั สูตรในศตวรรษท่ี 21 ...................................................................................... 207
ขอ้ เสนอแนวทางการพัฒนาหลกั สูตรในศตวรรษท่ี 21............................................................ 214
บทสรุป .................................................................................................................................. 217

บรรณานุกรม................................................................................................................................ 219

ญ

สารบัญตาราง

ตารางที่ หน้า

2.1 การเปรียบเทียบปรัชญาสากลและปรัชญาการศึกษา ………………………………………………… 44

6.1 การประเมินหลักสูตรของสเตก้ ..........................................................................................149

7.1 โครงสรา้ งหลกั สูตร.............................................................................................................165

7.2 แบบประเมินเอกสารหลักสูตรสถานศกึ ษา.........................................................................167

8.1 เปรียบเทียบเวลาเรียน จาแนกตามระดับการศึกษา..........................................................173

8.2 เปรียบเทียบการเกณฑ์การจบการศกึ ษา จาแนกตามระดับการศึกษา...............................174

8.3 เปรียบเทียบบทบาทผู้สอนและผู้เรียน ..............................................................................175

8.4 เปรียบเทียบข้อมูลในหลักสูตรการศึกษาขั้นพ้ืนฐาน พุทธศักราช 2544 และหลักสูตรแกนกลาง

การศกึ ษาข้ันพ้ืนฐาน พุทธศกั ราช 2551 .................................................................................176

8.5 เปรียบเทียบการปรับปรุงโครงสร้างเวลาเรียน จาแนกตามระดับการศึกษา…………………..182

ฎ

สารบัญภาพ

ท่ี หน้า
1.1 ความสัมพันธ์ของการพัฒนาหลักสูตรกับการพัฒนาการศกึ ษา.....................................................7
1.2 องค์ประกอบหลักสูตร....................................................................................................................15
1.3 องค์ประกอบหลักสูตรเชิงระบบ.....................................................................................................16
1.4 ระดบั ของหลักสูตร..........................................................................................................................20
2.1 การวเิ คราะห์ความคิดรวบยอดทางการศึกษาตามแนวปรัชญาวิเคราะห์ ....................................43
3.1 รปู แบบการพัฒนาหลักสูตรของเซย์เลอร์และอเล็กซานเดอร์.......................................................74
3.2 แบบจาลองการพัฒนาหลักสูตรของโอลิวา....................................................................................75
3.3 กระบวนการพัฒนาหลักสูตรของโอลิวา.........................................................................................76
3.4 รปู แบบการพัฒนาหลักสูตรของโบแชมพ์.......................................................................................77
3.5 การจดั ลาดับหลักสูตรแบบ Backward Design............................................................................78
3.6 รูปแบบการพัฒนาหลักสูตรของวิชัย วงษใ์ หญ่..............................................................................80
3.7 รูปแบบการพัฒนาหลักสูตรของสงัด อทุ รานนั ท์...........................................................................82
6.1 การวเิ คราะห์ถงึ ความสอดคล้องกับความสัมพันธ์ของหลกั สูตร.................................................152
6.2 การประเมินหลักสูตรของไฟ เดลตา คัปปา หรือรปู แบบซิป......................................................153
6.3 รปู แบบของมัลคัล์ม โพรวสั ..........................................................................................................154
6.4 กระบวนการในการตัดสินในการประเมินของโพรวัส..................................................................155
7.1 ความสมั พันธ์ของการพัฒนาคุณภาพผู้เรียนตามหลกั สูตรแกนกลางการศึกษาข้ันพื้นฐาน......160
7.2 กรอบแนวคิดเพ่อื การเรียนรู้ในศตวรรษท่ี 21.............................................................................162
8.1 ส่วนประกอบสาคัญของหลกั สูตรแกนกลางการศกึ ษาขั้นพ้ืนฐาน พทุ ธศักราช 2551..............181



บทที่ 1
ความรพู้ ืน้ ฐานการพฒั นาหลักสูตร

พชั รภี รณ์ บางเขียว

การศึกษาเปน็ กระบวนการเรยี นรู้เพ่อื ความเจริญงอกงามของบุคคลและสังคม ส่งเสริมให้บุคคล
มพี ฒั นาการทางปัญญา มีความร้คู วามสามารถท่ีเหมาะสมสาหรับการประกอบอาชีพ สามารถดารงชีวติ ได้
อย่างมคี วามสุข หลักสูตรเป็นส่วนสาคัญของการศึกษา เนอ่ื งจากหลักสูตรเป็นหัวใจของการจัดการเรียน
การสอน และเป็นตัวกาหนดแนวทางในการจัดการศึกษาเพื่อให้บรรลุจุดมุ่งหมายตามแผนการศึกษา
แห่งชาติ และเป็นไปตามที่สังคมต้องการ และเพ่ือให้ผู้เรียนสามารถเรียนรู้ในเร่ืองของหลักสูตรและการ
พัฒนาหลักสูตรได้อย่างมีประสิทธิภาพ ในบทเรียนความรู้พ้ืนฐานการพัฒนาหลักสูตรนี้ จึงได้นาเสนอ
ความรู้ในเร่ือง การศึกษากับหลักสูตร แนวคิดเก่ียวกับหลักสูตร หลักการของหลักสูตร วิวัฒนาการของ
หลกั สตู ร และ ลักษณะของหลกั สตู รท่ีดี โดยมสี าระสาคญั ดงั นี้

1. การศึกษากับหลักสูตร
1.1 ความหมายของการศึกษา
คาว่า "การศึกษา" พจนานุกรมฉบบั ราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 (ราชบัณฑิตสถาน, 2556) ได้ให้

ความหมายไว้ว่า การศึกษา หมายถึง "การเล่าเรียน การฝึกอบรม" เป็นคาที่ใช้ในความหมายตรงกับคาใน
ภาษาอังกฤษว่า “Education” ซึ่ง คาร์เตอร์ วี กูด (Good, 1973: 202) ได้กล่าวถึงความหมายน้ีไว้ใน
พจนานุกรมศัพท์การศึกษา มขี อ้ ความ 4 ประการ โดยสรปุ คอื 1) การศึกษา หมายถึง การดาเนินการด้วย
กระบวนการทุกอย่างท่ีทาให้บุคคลพัฒนาความสามารถด้านต่าง ๆ รวมท้ังทัศนคติและพฤติกรรมอ่ืนตาม
ค่านิยมและคุณธรรมในสังคม 2) การศึกษา หมายถึง กระบวนการทางสังคมที่ทาให้บุคคลได้รับอิทธิพล
จากส่ิงแวดล้อมท่ีคัดเลือกและกาหนดไว้อย่างเหมาะสมโดยเฉพาะโรงเรียน เพ่ือพัฒนาบุคคลและสังคม
3) การศึกษา หมายถึง วิชาชีพอย่างหนึ่งสาหรับครู หรือการเตรียมบุคคลให้เป็นครู ซ่ึงจัดสอนในสถาบัน
อดุ มศึกษา ประกอบด้วย วิชาปรัชญา จิตวิทยาการศึกษา ประวัติการศึกษา หลักสูตรหลักการสอน การวัดผล
การบริหาร การนิเทศการศึกษา และวิชาอื่น ๆ ที่ครูควรรู้ ทั้งภาคทฤษฎีและปฏบิ ัติ ซ่งึ จะทาใหเ้ กิดความ
เจริญงอกงามสาหรับครู และ 4) การศึกษา หมายถึง ศิลปะในการถ่ายทอดความรู้ตา่ ง ๆ ในอดีต ซ่ึงรวบรวมไว้
อย่างเปน็ ระบบ สาหรับคนรนุ่ ใหม่

2

โจฮัน เฮนริค เปสตาลอสซี่ (Johann Henrich Pestalozzi, 1746–1827, อ้างถึงในวิไล ต้ังจิตสมคิด,
2557) ให้ความหมายของการศึกษาว่า การศึกษา คือการปลูกฝังความเคารพนับถือในตัวบุคคลให้มีความรัก
ความเมตตาต่อเพอื่ นมนษุ ย์ด้วยกัน และเชือ่ ว่าการศึกษา คอื การพัฒนาสมรรถภาพทางสมองของมนุษย์
ให้มีความเจรญิ ขนึ้ เรื่อย ๆ และมีความผสมกลมกลืนกนั ไปในทุก ๆ ทาง

จอห์น ดิวอี้ (John Dewey, 1969) ได้ให้ความหมายของการศึกษาไว้หลายความหมาย ดังนี้
1) การศึกษาคือชีวิต ไม่ใช่เตรียมตัวเพื่อชีวิต 2) การศึกษาคือความเจริญงอกงาม และ 3) การศึกษาคือ
กระบวนการทางสงั คม

ตามทรรศนะของดิวอ้ี "การศึกษา" คือกระบวนการสร้างหรือจัดสรรประสบการณ์ เป็นการสร้างใหม่
หรือการจัดระบบข้ึนใหม่เพ่ือให้เกิดประสบการณ์แก่บุคคล เป็นกระบวนการของการมีปฏิสัมพันธ์ต่อกัน
ระหวา่ งบคุ คลกับสิง่ แวดล้อม รวมไปถงึ ผลท่ีเกดิ ข้นึ ตามมาจากการมีปฏสิ ัมพนั ธน์ น้ั ท่ีก่อใหเ้ กิดการเรียนรู้
ในบคุ คลดว้ ย

พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 แก้ไขเพ่ิมเติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2545 (กระทรวง
ศึกษาธกิ าร, 2551) ได้ใหค้ วามหมายของการศึกษาไว้ว่า “การศึกษา” หมายความถึง กระบวนการเรียนรู้
เพ่ือความเจริญงอกงามของบุคคลและสังคม โดยการถ่ายทอดความรู้ การฝึก การอบรม การสืบสานทาง
วัฒนธรรม การสร้างสรรค์ จรรโลงความก้าวหน้าทางวิชาการ การสร้างองค์ความรู้อันเกิดจากการจัด
สภาพแวดล้อม สงั คมการเรียนร้แู ละปจั จัยเกอ้ื หนุนใหบ้ ุคคลเรยี นรู้อย่างตอ่ เนือ่ งตลอดชีวิต

สมหมาย ปวะบุตร (2558) กล่าวถึงความหมายของการศึกษาไว้ว่า คือ กระบวนการที่ส่งเสริม
และพัฒนาใหค้ นเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ มีความเจริญงอกงามทั้งร่างกาย อารมณ์ สงั คม และสติปัญญา โดย
การถา่ ยทอดความรู้ การฝึก การอบรม

วิโฬฏฐ์ วัฒนานิมิตกุล (2559) ได้ให้ความหมายในส่วนของการศึกษาไว้อย่างสอดคล้องกับ
พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ.ปยุตฺโต, 2546) ว่า การศึกษา คือการพัฒนาคนให้เป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ คาว่า
“ศึกษา” เป็นคาที่มาจากภาษาสันสกฤต ถ้าเป็นภาษาบาลี คือคาว่า “สิกขา” ซึ่งประกอบด้วย ศีล สมาธิ
ปัญญา การศึกษาเป็นการปฏบิ ัติไม่ใช่เล่าเรียน แต่คือการเรียนรู้ เข้าใจ และทาได้ ทาเป็น หรือเรียนรู้ ฝึก
ทา ใหไ้ ดผ้ ล จึงจะเรยี กวา่ การศึกษา

การศึกษา จึงหมายถึงกระบวนการถ่ายทอดความรู้ ประสบการณ์ เจตคติท่ีดี มีคุณค่า เป็นการ
สืบสานทางวัฒนธรรม เพื่อให้เป็นสมาชิกท่ีดีของสังคม ส่งเสริมและพัฒนาให้คนเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์
ท้งั ร่างกาย อารมณ์ สงั คม และสติปญั ญา สามารถดารงชีวิตอย่ใู นสงั คมได้อยา่ งมคี วามสุข

3

1.2 ความสาคัญของการศึกษา
การศึกษามีความสาคัญต่อมนุษย์ ดังคากล่าวที่ว่า การศึกษาคือชีวิต และชีวิตคือการศึกษา
คากล่าวเชน่ นย้ี ังคงเป็นความจริงอยตู่ ลอดไป โดยการศึกษามีความสาคญั ตอ่ บุคคล สังคม เศรษฐกิจ และ
การเมอื งของประเทศ สรุปพอสังเขปไดด้ ังน้ี
1. ความสาคัญของการศกึ ษาทม่ี ตี อ่ บุคคล การศึกษามีความสาคัญต่อชีวิตมนุษย์ เน่ืองจากช่วย
พัฒนาคนให้มคี วามรคู้ วามสามารถ เสรมิ สร้างสตปิ ัญญา มที ักษะพ้นื ฐานที่จาเปน็ พร้อมท่ีจะประกอบการ
งานอาชีพได้ มลี ักษณะนิสัยและจติ ใจที่ดีงาม และเป็นพลเมืองท่มี ีประสทิ ธภิ าพของประเทศชาติ ซ่ึงจะส่งผล
ต่อการพัฒนาประเทศ การศึกษาจึงเป็นความจาเป็นของชีวิตอีกประการหน่ึงนอกเหนือจากความจาเป็นใน
ปัจจยั 4 ทจี่ ะชว่ ยแก้ปัญหาทุก ๆ ดา้ นของชีวติ และเป็นปจั จัยทส่ี าคัญทส่ี ดุ ของชวี ิต
2. ความสาคญั ของการศกึ ษาทมี่ ตี ่อสังคม การศึกษาเป็นระบบของสังคม และเป็นไปตาม
จดุ มุ่งหมายที่สังคมวางไว้ รวมถึงการมีบทบาทตามท่ีสงั คมปรารถนา การศึกษาเปน็ ปัจจยั สาคัญที่ทาให้เกิด
การเปลี่ยนแปลงทางสงั คม ในขณะเดียวกนั การเปล่ียนแปลงทางสังคมกม็ ีอิทธพิ ลตอ่ การกาหนดรปู แบบหรือ
ระบบการศึกษาในสังคมได้เช่นเดียวกัน การศึกษามีบทบาทหรือมีอิทธิพลอย่างสาคัญต่อการเปล่ียนแปลง
ทางสังคม ทาให้สมาชิกในสังคมมีความฉลาดรอบรู้ โดยมผี ลมาจากการสืบทอดวฒั นธรรมของตนและเรยี นรู้
วฒั นธรรมสังคมอน่ื ๆ ทาให้คนในสังคมมีการประดิษฐ์คดิ คน้ แสวงหาส่ิงใหม่ ๆ มาสนองตอบความต้องการ
ของตนเองและสงั คม ทาให้มนุษยร์ จู้ ักปรบั ปรุงชวี ติ ความเปน็ อยู่ให้สะดวกสบายมากยงิ่ ขึ้น
3. ความสาคัญของการศึกษาทีม่ ีตอ่ เศรษฐกิจ การจัดการศึกษาเปน็ การพฒั นาทุนมนุษย์และทุน
ทางสังคมท่ีเป็นปัจจัยสาคัญท่ีสุดในกระบวนการพัฒนาเศรษฐกิจ เนื่องจากการศึกษาเป็นการพัฒนา
ทรัพยากรมนุษยใ์ หเ้ ป็นทรัพยากรทมี่ ีคุณคา่ เปน็ การสะสมทนุ มนษุ ย์ (Human Capital) ซ่ึงจะมผี ลตอ่ การ
พัฒนาและสะสมทุนทางสังคม (Social Capital) ระบบการศึกษาเปรียบเสมือนโรงงานท่ีแปลงหรือผลิต
แรงงานให้เป็นทรัพยากรที่มีคุณค่า แรงงานเป็นส่วนหน่ึงของปัจจัยการผลิตท่ีใช้ร่วมกับทรัพยากรอ่ืน
การศึกษาจึงมผี ลโดยตรงต่อการเจริญเติบโตของระบบเศรษฐกจิ
4. ความสาคัญของการศึกษาที่มีต่อการเมือง การศึกษาคือปัจจัยการพัฒนาการเมืองในระบอบ
ประชาธิปไตย เพราะการศึกษาเป็นเคร่อื งมือที่สาคัญท่ีสดุ ของการพัฒนาคุณภาพทรัพยากรมนุษย์ของประเทศ
อันเป็นเป้าหมายของการพัฒนาทุก ๆ ด้าน หน้าท่ีทางการเมืองของการศึกษา เพ่ือปลูกฝังความเช่ือ คุณค่า
และทัศนคติที่สอดคลอ้ งกับสภาพการปกครองในระบอบประชาธิปไตย นอกจากน้ี การศึกษายังช่วยพัฒนา
ผู้นาทางการเมืองโดยผ่านระบบของการให้ความรู้ด้านต่างๆ ท่ีเกี่ยวข้อง และช่วยเตรียมให้ประชาชนเป็น
พลเมืองทม่ี คี ุณภาพ มคี วามรู้ มรี ะเบียบวินยั มีความซือ่ สตั ย์สจุ รติ และมีความจงรกั ภักดีตอ่ ชาติ

4

จากบทบาทของการศึกษาท่ีกล่าวข้างต้นช้ีให้เห็นถึงความสาคัญของการศึกษาท่ีมีตอ่ การพัฒนา
ทั้งบคุ คล สงั คม เศรษฐกิจ การเมือง อันส่งผลถงึ การพฒั นาประเทศชาติ ดังนนั้ จึงมีความจาเป็นท่ีจะต้อง
ให้ความสาคัญในการดาเนินการจัดการศึกษาให้แก่ประชากรของชาติอย่างหลากหลายผ่านกลไกต่าง ๆ
อย่างมีคณุ ภาพ

1.3 รปู แบบการศึกษาไทย
ระบบการศึกษาไทยปัจจุบันตามท่ีกาหนดไว้ในพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ.2542
แกไ้ ขเพิ่มเติม (ฉบบั ที่ 2) 2545 มีการจัดระบบการศกึ ษาขนั้ ประถมศึกษา 6 ปี (6 ระดบั ชั้น) การศึกษาข้ัน
มัธยมศึกษาตอนต้น 3 ปี (3 ระดับช้ัน) และการศึกษาข้ันมัธยมศึกษาตอนปลาย 3 ปี (3 ระดับช้ัน) หรือ
ระบบ 6-3-3 นอกจากนั้นระบบการศึกษาไทยยังจัดเป็นระบบการศึกษาในระบบโรงเรียน การศึกษา
นอกระบบโรงเรียน และการศึกษาตามอัธยาศัย ในการจัดระบบการศึกษาตามแนวพระราชบัญญัติฉบับน้ี
จะไม่พิจารณาแบ่งแยกการศึกษาในระบบโรงเรียนออกจากการศึกษานอกระบบโรงเรียน แต่จะถือว่า
การศึกษาในระบบ การศึกษานอกระบบ และการศึกษาตามอัธยาศัย เป็นเพียงวิธีการเรียนการสอนหรือ
รูปแบบของการเรียนการสอนท่ีภาษาอังกฤษใช้คาว่า "Modes of learning" ฉะน้ัน แนวทางใหม่คือ
สถานศกึ ษาสามารถจดั ไดท้ ั้ง 3 รปู แบบ และให้มรี ะบบเทียบโอนการเรียนรู้ท้ัง 3 รปู แบบ โดยพระราชบัญญัติ
การศกึ ษาฯ มาตรา 15 กลา่ ววา่ การจัดการศึกษามสี ามรูปแบบ คอื การศึกษาในระบบ การศึกษานอกระบบ
และการศกึ ษาตามอธั ยาศยั โดยมสี าระสาคัญสรปุ ได้ ดังนี้

1) การศึกษาในระบบ เป็นการศึกษาที่กาหนดจุดม่งุ หมาย วิธีการศกึ ษา หลักสตู รระยะเวลาของ
การศกึ ษา การวดั และการประเมนิ ผล ซึ่งเป็นเง่อื นไขของการสาเรจ็ การศกึ ษาที่แนน่ อน

2) การศึกษานอกระบบ เป็นการศึกษาท่ีมีความยืดหยุ่นในการกาหนดจุดมุ่งหมาย รูปแบบ
วิธีการจัดการศึกษา ระยะเวลาของการศึกษา การวัดและประเมินผล ซ่ึงเป็นเงื่อนไขสาคัญของการสาเร็จ
การศกึ ษา โดยเนอื้ หาและหลกั สตู รจะตอ้ งมีความเหมาะสมสอดคลอ้ งกบั สภาพปัญหาและความตอ้ งการของ
บุคคลแต่ละกลุ่ม

3) การศึกษาตามอธั ยาศัย เปน็ การศกึ ษาทใี่ ห้ผเู้ รียนไดเ้ รียนรู้ดว้ ยตนเองตามความสนใจ ตาม
ศักยภาพ ความพร้อมและโอกาส โดยศึกษาจากบุคคล ประสบการณ์ สังคม สภาพแวดล้อม หรือแหลง่ ความรู้
อื่น ๆ

สถานศึกษาอาจจัดการศึกษาในรูปแบบใดรูปแบบหน่ึงหรือทั้งสามรูปแบบก็ได้ ให้มีการเทียบโอนผล
การเรยี นที่ผู้เรียนสะสมไว้ในระหวา่ งรปู แบบเดียวกันหรอื ตา่ งรปู แบบได้ ไมว่ า่ จะเป็นผลการเรียนจาก

5

สถานศึกษาเดยี วกันหรือไมก่ ็ตาม รวมท้ังจากการเรียนรู้นอกระบบตามอัธยาศัย การฝึกอาชีพ หรือจาก
ประสบการณก์ ารทางานการสอน โดยส่งเสรมิ ใหส้ ถานศกึ ษาจัดไดท้ ั้ง 3 รูปแบบ

การศึกษาในระบบ มี 2 ระดบั คอื การศกึ ษาข้นั พื้นฐาน และการศึกษาระดับอุดมศกึ ษา
1. การศึกษาข้ันพื้นฐาน ประกอบด้วย การศึกษาซึ่งจัดไม่น้อยกว่าสิบสองปีก่อนระดับอุดม

ศึกษา การแบ่งระดับและประเภทของการศกึ ษาขัน้ พ้นื ฐาน ให้เปน็ ไปตามทกี่ าหนดในกฎกระทรวง การแบ่ง
ระดับหรือการเทียบระดับการศึกษานอกระบบหรือการศึกษาตามอัธยาศัย ให้เป็นไปตามที่กาหนดใน
กฎกระทรวง การศึกษาในระบบท่เี ป็นการศึกษาข้ันพน้ื ฐานแบง่ เป็น 3 ระดับ ดงั น้ี

1.1 การศึกษาก่อนระดับประถมศกึ ษา เป็นการจดั การศึกษาให้แกเ่ ดก็ ทมี่ อี ายุ 3-6 ปี
1.2 การศึกษาระดับประถมศึกษา โดยปกติใชเ้ วลาเรยี น 6 ปี และ
1.3 การศึกษาระดับมัธยมศึกษา แบ่งเป็น 2 ระดับ ได้แก่ การศึกษาระดับมัธยมศึกษา
ตอนต้น โดยปกติใช้เวลาเรียน 3 ปี และ การศึกษาระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย โดยปกติใช้เวลาเรียน 3 ปี
แบง่ เปน็ 2 ประเภท ไดแ้ ก่ ประเภทสามัญศึกษา และ ประเภทอาชีวศกึ ษา
2. การศึกษาระดับอุดมศกึ ษา แบ่งเป็น 2 ระดบั คือ 1) ระดบั ตา่ กว่าปรญิ ญา และ 2) ระดับ
ปรญิ ญา การใชค้ าว่า "อดุ มศึกษา" แทนคาว่า "การศกึ ษาระดบั มหาวิทยาลยั " กเ็ พือ่ จะให้ครอบคลุมการศึกษาใน
ระดับประกาศนียบัตรหรอื อนุปรญิ ญาท่ีเรยี นภายหลงั ท่ีจบการศึกษาข้นั พ้นื ฐานแลว้
ท้ังน้ีการศึกษาภาคบังคับจานวน 9 ปี โดยให้เดก็ ซ่ึงมีอายยุ ่างเข้าปีท่ี 7 เขา้ เรียนในสถานศกึ ษา
ข้นั พ้ืนฐานจนอายุย่างเข้าปที ่ี 16 เว้นแต่สอบได้ชั้นปีที่ 9 ของการศึกษาภาคบังคบั หลักเกณฑ์ และวิธีการนับ
อายุใหเ้ ปน็ ไปตามท่ีกาหนดในกฎกระทรวง
การศึกษาภาคบังคับน้ันต่างจากการศึกษาขั้นพื้นฐาน ซ่ึงการศึกษาขั้นพ้ืนฐานไม่บังคับให้
ประชาชนต้องเข้าเรียน แต่เป็นสิทธิ์ของคนไทย สว่ นการศกึ ษาภาคบงั คับเป็นการบังคบั ให้เข้าเรียนถือเป็น
หนา้ ทีข่ องพลเมอื งตามมาตรา 69 ของรฐั ธรรมนญู

1.4 ความสัมพันธ์ของการศึกษากับหลักสตู ร

หลักสูตร ถือเป็นหัวใจของการจัดการศึกษา เพราะเป็นเคร่ืองมือสาคัญในการกาหนดแนวทาง
การจัดการศึกษา เพื่อท่ีจะพัฒนาผู้เรียนให้มีความรู้และทักษะพ้ืนฐานในการดารงชีวิตอยู่ในสังคม การ
จัดการศึกษาท่ีดีจึงควรมีความเหมาะสม สอดคล้องกับสภาพชีวิตและสังคมของผู้เรียน หลักสูตรจึงจาเป็น
ต้องมีการปรับปรุงหรือพัฒนาให้มีความทันสมัยและสอดคล้องกับการเปลี่ยนแปลงของสังคมในปัจจุบัน
และอนาคตอยู่เสมอ กระบวนการพฒั นาหลกั สูตรจงึ มคี วามสาคญั อยา่ งย่งิ ตอ่ การจัดการศึกษา และเพอ่ื ให้

6

การพัฒนาคุณภาพการศึกษาเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพจาเป็นจะต้องมีหลักสูตรท่ีมีคุณภาพเป็นปัจจัย
การดาเนนิ การที่สาคญั เชน่ กนั ซึ่งในเรอื่ งดงั กล่าวน้ี ไดม้ นี กั วชิ าการไดใ้ ห้ทรรศนะไว้อยา่ งน่าสนใจ ดังนี้

สุนีย์ ภู่พันธ์ (2546: 16) ได้สรุปถึงความสัมพันธ์ของหลักสูตรและการจัดการศึกษาว่า การจัดการ
ศึกษาประเภทใดก็ดีจะขาดหลักสูตรมิได้ เพราะหลักสูตรจะเป็นโครงร่างกาหนดไว้ว่าจะให้เด็กได้รับ
ประสบการณ์ใดบ้างท่ีจะเป็นประโยชน์ต่อเด็กและสังคม หลักสูตรเป็นแนวทางที่จะสร้างความเจริญให้แก่
ผเู้ รียน นอกจากนี้หลักสูตรยังเป็นเครื่องช้ีให้เห็นโฉมหนา้ ของสงั คมในอนาคตว่าจะเปน็ อย่างไรอีกดว้ ย

วิโฬฏฐ์ วัฒนานิมิตกูล (2559: 11-12) ได้ชี้ให้เห็นถึงบทบาทที่สาคัญของหลักสูตรต่อการศึกษา โดย
มสี าระสาคัญ ดงั น้ี

1. หลักสูตรเป็นแผนปฏิบัติงานหรือเครื่องช้ีแนวทางปฏิบัติงานของผู้สอน เพราะหลักสูตรได้
กาหนดจดุ มงุ่ หมาย เน้อื หาสาระ การจดั กิจกรรมการเรียนการสอนและการประเมนิ ผลไว้เปน็ แนวทาง

2. หลักสูตรเป็นข้อกาหนดแผนการเรียนการสอนในลักษณะของประเทศ เพ่ือนาไปสู่ความมุ่ง
หมายตามแผนการศึกษาชาติ

3. หลักสูตรเป็นเอกสารของทางราชการ เพือ่ ให้บุคลากรท่ีเก่ียวข้องกบั การจัดทาการศึกษาเป็น
แนวทางปฏบิ ัตติ าม

4. หลกั สตู รเป็นเกณฑม์ าตรฐานการศึกษาเพ่อื ควบคุมการเรียนการสอนในสถานศกึ ษาระดับตา่ ง ๆ
5. หลักสูตรเป็นแผนการดาเนินงานของผู้บริหารการศึกษาที่จะอานวยความสะดวกและควบคุมดูแล
ติดตามผลใหเ้ ปน็ ไปตามนโยบายการจดั การศกึ ษาของรฐั
6. หลักสูตรจะกาหนดแนวทางในการส่งเสริมความเจริญงอกงาม และพัฒนาการของเด็กตาม
จดุ มงุ่ หมายของการศึกษา
7. หลักสตู รจะกาหนดลกั ษณะและรูปรา่ งของสังคมในอนาคตว่าจะเป็นไปในรปู ใด และ
8. หลักสูตรจะเป็นสิ่งบ่งชี้ถึงความเจริญของประเทศ เพราะการศึกษาเป็นเคร่ืองมือในการพฒั นาคน
ดงั น้ัน หากประเทศใดมีหลกั สูตรทเ่ี หมาะสมย่อมสามารถจัดการศึกษาไดอ้ ย่างมีคุณภาพและประสิทธิภาพ อัน
จะนามาซ่งึ ความเจริญรุ่งเรอื งของประเทศ
เม่ือพิจารณานิยามหรือความหมาย และบทบาทของการศึกษาและหลักสูตรแล้ว สามารถแสดง
ความสัมพันธ์ของหลักสูตรและการศึกษาในลักษณะแผนภาพได้ โดยวงจรของการได้มาซึ่งหลักสูตรอาจ
ด้วยการปรับปรุงหรือสร้างข้ึนใหม่ก็ตาม จะได้หลักสูตรที๋ประกอบด้วย 1) จุดมุ่งหมาย 2) เน้ือหาสาระ
3) การนาไปใช้ และ 4) การประเมินผล ซ่ึงอาจกล่าวในภาพกว้างได้ว่า จากการพัฒนาหลักสูตรจะได้องค์
ความรู้และวิธีการที่จะนาไปปฏิบัติจริง หรือที่เรียกว่า กระบวนการนาหลักสูตรไปใช้ ซ่ึงจาเป็นต้อง

7

สอดคล้องกับเป้าหมายของการศึกษา จึงทาให้เห็นความสัมพันธ์ท่ีชัดเจนว่า เป้าหมายของการศึกษาเป็น
ตัวกาหนดรูปลกั ษณ์ของหลักสูตร ในทางกลบั กันหลักสูตรจะเป็นตัวกาหนดความสาเร็จตามเป้าหมายของ
การศึกษาท่ีต้งั ไวด้ งั ภาพท่ี 1.1 ตอ่ ไปน้ี

การพฒั นาการศึกษา

หลกั สตู ร

การพัฒนาหลักสตู ร องค์ความรู้ ข้อมูล
ปอ้ นกลบั
สร้าง ปรบั ปรุง
วิธกี าร
หลกั สูตร
- จดุ มุ่งหมาย
- เน้ือหา
- การนาไปใช้
- การประเมนิ ผล

กระบวนการใหก้ ารศึกษา
การนาหลกั สตู รไปใช้

การประเมนิ ผล

ภาพท่ี 1.1 ความสัมพันธ์ของการพัฒนาหลกั สตู รกบั การพฒั นาการศึกษา
วโิ ฬฏฐ์ วัฒนานิมติ กลุ (2559: 12)

8

อย่างไรก็ตาม การศึกษาซง่ึ มีนัยสาคัญเพ่ือการพัฒนาบคุ คล สังคม ประเทศชาติ และโลก ย่อมมี
การเปลี่ยนแปลง ปรับปรุงไปตามบริบทท่ีเปลีย่ นแปลงไปตลอดเวลา ดังน้ัน หลักสูตรซ่งึ เปรียบได้กบั เส้น
ทางท่ีนาไปสู่เป้าหมายทางการศึกษา จึงจาเป็นต้องได้รับการพัฒนาไปอย่างต่อเน่ืองด้วยเช่นกัน เพราะ
กระบวนการทางการศึกษามีความจาเป็นต้องดาเนินการภายใต้ตัวกลางท่ีสาคัญคือหลักสูตร ซึ่งเป็น
เอกสารที่บรรจแุ ผนงาน โครงการ หรอื แนวทางทม่ี ุ่งพัฒนาผ้เู รยี นทั้งในดา้ นความรู้ ทกั ษะและคุณลักษณะ
ต่าง ๆ อันเป็นส่ิงท่ีพึงประสงค์ของสังคม และหากกล่าวว่า เป้าหมายของการศึกษาเป็นตัวกาหนด
รูปลักษณ์ของหลกั สูตร ในทางกลับกันหลักสูตรก็เป็นตัวกาหนดความสาเรจ็ ตามเป้าหมายของการศึกษา
ที่ตั้งไว้ดว้ ย ดังนั้น เม่อื การศกึ ษามกี ารปรับเปล่ียนไปตามความเหมาะสม หลักสตู รจึงต้องไดร้ ับการพัฒนา
เพ่ือให้หลกั สูตรไดเ้ ป็นเคร่อื งมอื หรือสือ่ กลางในการพัฒนาการศึกษาได้อยา่ งมปี ระสิทธภิ าพ

2. แนวคดิ เก่ียวกับหลักสูตร
การจัดการศึกษาเป็นไปเพ่ือพัฒนาทรัพยากรบุคคลของชาติให้มีความรู้ ทักษะและคุณธรรม

จริยธรรม สามารถเรียนรู้และเผชิญสถานการณ์ในอนาคตได้อย่างเท่าทันกับการเปลี่ยนแปลง หลักสูตร
เปรียบเสมอื นหัวใจสาคญั ของการจัดการศกึ ษาที่จะต้องนาพาผู้เรียนไปส่จู ุดมงุ่ หมาย ดังน้นั ในการพัฒนา
หลักสูตรผู้พัฒนาจึงจาเปน็ ตอ้ งมีความรู้พ้นื ฐานเกี่ยวกับหลักสตู ร โดยในสว่ นนี้จึงเป็นการนาเสนอประเด็น
ต่าง ๆ ท่ีเก่ียวกับหลักสูตรในด้านของความหมาย ความสาคัญ องค์ประกอบ และระดับของหลักสูตร
สาระสาคัญ มดี งั นี้

2.1 ความหมายของหลักสูตร (Curriculum)
หลักสูตร ตรงกับคาภาษาอังกฤษวา่ “Curriculum” มีรากศัพท์มาจากภาษาลาตินว่า "Currere" หรือ
"Racecourse" มีความหมายถึงช่องทางสาหรับวิ่ง ดังวลีภาษาอังกฤษท่ีว่า "running sequence of
course or learning experience" ซ่ึงเป็นการเปรียบเทียบหลักสูตรกับสนามหรือช่องทางท่ีใช้วิ่งแข่ง
ที่ผู้เรียนจะสาเร็จการศึกษาในระดับใดระดับหน่ึงหรือจบหลักสูตรใด ๆ ได้นั้น ผู้เรียนจะต้องเรียนรู้และ
ฟันฝ่าความยากของวิชาหรือประสบการณ์การเรียนรู้ต่าง ๆ ท่ีกาหนดไว้ในหลักสูตรตามลาดับ เช่นเดียวกับ
นักวิ่งที่ต้องวิ่งแข่งและฟันฝ่าอุปสรรคเพื่อชัยชนะและความสาเร็จ นอกจากความหมายดังกล่าวน้ีแล้ว
มีนักพัฒนาหลักสูตรอีกหลายท่านได้ให้คานิยามหรือความหมายของหลักสูตรไว้อย่างหลากหลาย
ดังตอ่ ไปนี้

ทาบา (Taba, 1962: 10) ได้กล่าวไว้ว่า หลักสูตร คือ แผนการเรียนรู้ที่ประกอบด้วย จุดประสงค์และ
จุดหมายเฉพาะ การเลือกและการจัดเน้ือหา วิธีการจัดการเรียนการสอน และการประเมินผล เพ่ือการ

9

จัดการเรียนรู้ ซึ่งเป็นวิธีการเตรียมพร้อมเยาวชนเพ่ือให้มีส่วนร่วมในฐานะสมาชิกที่สามารถสร้าง
ผลผลิตให้แกส่ งั คมได้

กดู๊ (Good, 1973: 157) ได้ให้ความหมายของหลกั สูตรไว้ 3 ประการ ดงั น้ี คือ
1. หลักสูตร หมายถึง เนื้อหาวิชาท่ีจัดไว้เป็นระบบให้ผู้เรียนได้ศึกษา เพ่ือให้สามารถประสบ
ความสาเรจ็ หรือรับประกาศนยี บัตรในสาขาวิชาหนงึ่
2. หลักสูตร หมายถงึ โครงสร้างท่วั ไปของเน้ือหาหรือส่งิ เฉพาะทจ่ี ะตอ้ งสอน ซ่ึงโรงเรยี นจัดให้แก่
ผู้เรยี นเพ่ือให้สาเรจ็ การศึกษาและสามารถเขา้ ศกึ ษาต่อในสายอาชพี ต่อไป
3. หลักสูตร หมายถึง กลุ่มวิชาและการจัดประสบการณ์การเรียนรู้ท่ีกาหนดไว้เพื่อให้ผู้เรียนได้
เรยี นภายใต้การแนะนาของโรงเรยี นหรือสถานศึกษา
ออนสเตน (Ornstein, 2013) กล่าวถึงคาจากัดความของคาว่าหลักสูตรไว้ว่า หมายถงึ ลักษณะของ
แบบแผนที่นามาใช้เพื่อให้บรรลุเป้าหมายของการเรียนการสอน เป็นประสบการณ์ของผู้เรียน ซ่ึงหมาย
รวมถึงสิ่งท่ีอยู่ภายในและภายนอกโรงเรียน สามารถเป็นส่วนหน่ึงของหลักสตู รไดท้ ั้งหมด รวมท้ังระบบที่
เก่ียวข้องกบั บุคคลในโรงเรียน นอกจากนี้หลกั สูตรยังเป็นวิชาท่ีแบง่ ตามเนือ้ หาสาระหรือองคค์ วามรหู้ ลัก
ของวิชาน้นั ๆ ดว้ ย
เซเลอร์และโอลิวา (Saylor & Oliva, 2013) ได้ให้คาจากัดความของหลักสูตรว่า หมายถึง ส่ิงที่
จะสอนในโรงเรยี น เป็นองค์ความรูห้ ลักหรือโปรแกรมการเรียนรู้ และเป็นทุก ๆ ประสบการณ์ท้ังในและ
นอกโรงเรียน โดยการให้ความหมายหลกั สตู รข้ึนอยู่กับลกั ษณะความเช่อื หรอื ปรชั ญาการจดั การศกึ ษาของ
แตล่ ะบคุ คล โดยอาจมคี วามหมายทแี่ ตกตา่ งกนั ดงั ตอ่ ไปนี้
1. หลักสตู ร คอื สงิ่ ที่สอนในสถานศกึ ษา
2. หลกั สูตร คือ เน้ือหาวิชา
3. หลักสูตร คือ โปรแกรมสาหรับการเรียนรู้
4. หลกั สตู ร คอื กลุ่มของวัสดอุ ุปกรณ์
5. หลักสตู ร คือ กลุ่มวิชา
6. หลักสตู ร คือ ลาดบั ของรายวิชา
7. หลักสตู ร คอื กลุ่มการปฏิบัติตามวัตถุประสงค์
8. หลักสูตร คือ รายวชิ าท่ีจะศกึ ษา
9. หลักสูตร คอื ทกุ ส่ิงทกุ อยา่ งท่ดี าเนินการภายในสถานศกึ ษา กจิ กรรมนอกชนั้ เรยี น
การแนะแนว รวมทง้ั บคุ คลที่เกี่ยวขอ้ ง
10. หลักสูตร คอื สงิ่ ทสี่ อนทัง้ ในและนอกสถานศึกษา โดยการดแู ลจากสถานศกึ ษา

10

11. หลกั สูตร คือ ทุกสง่ิ ท่ีไดว้ างแผนจากบุคลากรในสถานศกึ ษา
12. หลกั สูตร คอื ลาดับขัน้ ตอนของประสบการณท์ สี่ ถานศกึ ษาจัดให้กบั ผเู้ รยี น
13. หลกั สูตร คือ ผลของประสบการณ์ท่ีผูเ้ รยี นแต่ละคนได้รับมาจากสถานศกึ ษา
มอร์ (Moore, 2015) กล่าวถึง ความหมายของหลักสูตรว่า หมายถึง ผลิตภณั ฑ์ท่ีประกอบด้วยองค์
ความรแู้ ละมาตรฐานการเรียนรู้ โดยหลักสตู รมักจะเป็นกระบวนการท่ีเกิดข้นึ เฉพาะภายในหอ้ งเรยี น
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พุทธศักราช 2554 (ราชบัณฑิตสถาน, 2556) ได้นิยาม
ความหมายของหลักสูตรว่า หมายถึง ประมวลวิชาและกิจกรรมต่าง ๆ ท่ีกาหนดไว้ในการศึกษาเพ่ือ
วัตถุประสงค์อย่างใดอยา่ งหนงึ่
วิชัย วงษ์ใหญ่ (2554: 6) ได้ให้แนวคิดเก่ียวกับความหมายของหลักสูตรไว้ว่า มีท้ังความหมายแคบ
และความหมายกว้าง ความหมายแคบ หลักสตู รจะหมายถึงวิชาที่ใช้สอนเพ่อื ให้เกิดการเรียนรู้กบั ผู้เรียน
ส่วนความหมายกว้างจะหมายถึง มวลประสบการณ์ทั้งหลายที่จัดให้กับผู้เรียนทั้งภายในและภายนอก
สถานศึกษา ทั้งทางตรงและทางอ้อม การจดั ประสบการณ์การเรียนต้องมีความหลากหลายสอดคล้องกับ
สงั คมของการเรียนรู้
สเุ ทพ อ่วมเจริญ (2556: 4) กลา่ วว่าหลกั สูตร หมายถึง ศาสตร์ที่เรียนรู้ เพ่ือนาไปกาหนดวิถีทาง
ทีน่ าไปสกู่ ารจัดประสบการณใ์ หก้ ับผู้เรียนเพือ่ การเรยี นรู้ ซง่ึ จัดกลมุ่ ไดเ้ ป็น 5 กลุ่มดังนี้
1. หลกั สตู รเปน็ ผลผลติ ในรปู แบบ เอกสาร สือ่ อิเล็กทรอนกิ ส์ หรือมลั ตมิ ีเดยี เป็นตน้
2. หลักสูตรเปน็ โปรแกรมการศกึ ษา โดยปกติเขยี นในรปู แบบหลกั สูตรรายวิชา การจัด
ลาดบั ของมาตรฐานในการเรยี นรู้ตามหลกั สูตร
3. หลักสูตรเปน็ ความตงั้ ใจเพ่อื การเรียนรู้ จะบอกจุดหมาย เนอ้ื หาสาระ มโนทัศน์ หลักการท่ัวไป
และผลการเรยี นรู้
4. หลักสตู รเป็นประสบการณ์ของผู้เรียน มกี ิจกรรม ท้ังทมี ีการวางแผนและไม่ได้วางแผนไว้
5. หลกั สูตรแฝง ไม่ไดเ้ ป็นหลักสูตรโดยตรง แตจ่ ะเป็นสง่ิ ใดหรืออะไรก็ตาม ทีผ่ ู้เรียนเรยี นร้ทู ไ่ี มไ่ ด้
วางแผนไว้ หรอื ถงึ แมจ้ ะไมไ่ ดเ้ ปน็ ความคาดหวังไว้ แต่สามารถเป็นไปได้
ชัยวัฒน์ สุทธิรัตน์ (2560: 3) ได้สรุปความหมายของหลักสูตรไว้ว่า หมายถึง มวลประสบการณ์
ท้ังหลายซึ่งเป็นแนวทางสาหรับจัดประสบการณ์การเรียนรู้ ท่ีโรงเรียนจัดให้แก่ผู้เรียนเพื่อพัฒนาให้มี
คุณลักษณะตามท่สี ังคมคาดหมายไว้
สทิ ธพิ ล อาจอินทร์ (2563: 5-6) ไดส้ รปุ ความหมายของหลักสูตร โดยมสี าระดงั น้ี
1. หลักสูตร คือรายวิชาหรือเน้ือหาสาระท่ีจัดให้กับผู้เรียน หมายถึง รายวิชาหรือเน้ือหาสาระท่ี
กาหนดไว้ให้ผู้เรียนต้องเรียนในหลักสูตรใดหลักสูตรหน่ึง เช่น หลักสูตรแกนกลาง การศึกษาขั้นพ้ืนฐาน

11

พุทธศักราช 2551 ได้กาหนดรายวิชาหรือสาระการเรียนรู้ให้ผู้เรียนได้เรียนรู้ 8 กลุ่มสาระการเรียนรู้ คือ
1) ภาษาไทย 2) คณิตศาสตร์ 3) วิทยาศาสตร์ 4) สังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม 5) สุขศึกษาและ
พลศกึ ษา 6) ศิลปะ 7) การงานอาชพี และเทคโนโลยี และ 8) ภาษาตา่ งประเทศ เป็นตน้

2. หลกั สตู ร คือ แผนการจัดการเรยี นรู้ทจ่ี ัดให้กบั ผเู้ รยี น หมายถึง แผนสาหรับนาไปใชใ้ นการจัด
การศึกษา ซ่ึงประกอบด้วย จุดมุ่งหมายของหลักสูตร เน้ือหาสาระ แนวการจัดการเรยี นการสอน และการ
วัดและประเมินผลการเรยี นรู้เพื่อเป็นแนวทางให้ผ้ทู ี่เกี่ยวข้องในการจัดการศกึ ษาไดป้ ฏบิ ัตหิ รอื นาไปใชใ้ น
การจัดการศกึ ษา เพ่อื ให้ผู้เรยี นบรรลตุ ามจุดมุ่งหมายของหลกั สตู รทกี่ าหนดไว้

3. หลักสูตร คือกิจกรรมทางการศึกษาที่จัดให้กับผู้เรียน หมายถึง กิจกรรมต่าง ๆ ที่จัดให้กับ
ผู้เรียนทั้งในและนอกหอ้ งเรียน เช่น กิจกรรมการเรียนการสอน กิจกรรมแนะแนว กิจกรรมกีฬา กิจกรรม
การแข่งขันทางวิชาการ กิจกรรมการไปทัศนศึกษา กิจกรรมลูกเสือเนตรนารี ยุวกาชาด ผู้บาเพ็ญประโยชน์
นักศึกษาวิชาทหาร ชุมนุม ชมรม กิจกรรมเพื่อสังคมและสาธารณประโยชน์ เป็นต้น เพื่อให้ผู้เรียนได้มี
พฒั นาการบรรลตุ ามจดุ มุ่งหมายของหลกั สูตรทกี่ าหนดไว้

4. หลักสูตร คือ มวลประสบการณ์ท้ังปวงท่ีโรงเรียนจัดให้กับผู้เรียน หลักสูตรในความหมายนี้
ไดม้ าจากแนวคดิ ทว่ี า่ การจัดการเรยี นรทู้ ีเ่ น้นเนื้อหาวชิ าในตาราเรียนอยา่ งเดยี ว สง่ ผลใหก้ ารจดั การ ศกึ ษา
ไม่ประสบความสาเร็จ ดังน้ัน จึงมีแนวคิดว่าหลักสูตรควรประกอบด้วยประสบการณท์ ั้งปวงท่ีโรงเรียนจัด
ให้กับผู้เรียน เป็นประสบการณ์ท่ีนักเรียนได้รับทั้งภายในและภายนอกโรงเรียน การจัดกิจกรรมควรจัดให้
สนองความต้องการและความสนใจของผู้เรียน เพื่อให้ผู้เรียนได้รับการพัฒนาทั้งในด้านร่างกาย จิตใจ
อารมณ์ สงั คม และสติปัญญาอนั จะสง่ ผลให้บรรลุตามจดุ ม่งุ หมายของหลกั สูตรท่กี าหนดไว้

จากนิยามหรือความหมายของหลักสูตรจากข้อความท่ไี ด้กลา่ วมาข้างตน้ สามารถสรปุ ความหมาย
ของหลกั สตู รได้ ดงั น้ี

1. หลกั สตู ร หมายถึง รายวชิ าหรอื เนื้อหาสาระที่ใช้ในการจัดการเรียนการสอน ซ่ึงผู้เรียนจะตอ้ ง
ได้รับประสบการณ์นั้นเพื่อการพัฒนาความรู้ ทักษะ และคุณลักษณะที่พึงประสงค์เพ่ือการดารง ชีวิตได้
อยา่ งมีคณุ ภาพ

2. หลักสตู ร หมายถึง มวลประสบการณท์ ่ีโรงเรียนจัดใหแ้ ก่ผเู้ รยี น เปน็ ประสบการณ์ทุก ชนิดของ
ผู้เรียนที่โรงเรียนรับผิดชอบดาเนินการจัดให้ท้ังภายในและภายนอกโรงเรียน รวมทั้งรายวิชาที่เปิดสอน
เอกสารหลักสตู ร กระบวนการเรียนการสอน รวมท้ังปฏิสัมพันธอ์ ันก่อให้เกิดประสบการณ์การเรียนรู้ของ
ผ้เู รียนแต่ละคน

12

3. หลักสูตร หมายถงึ กิจกรรมการเรียนการสอน ซ่ึงเป็นกิจกรรมการเรยี นการสอนต่าง ๆ ที่ได้
เตรียมการไว้ และจัดให้แก่ผู้เรียนโดยโรงเรียนหรือระบบโรงเรียน ซึ่งเป็นกิจกรรมท่ีสอดคล้องกับ
ความสามารถและความสนใจของผู้เรียน

4. หลักสูตร หมายถึง สิ่งท่ีสังคมคาดหมายหรือมุ่งหวังจะให้เด็กได้รับ เป็นชุดของการเรียนและ
ประสบการณ์สาหรับผเู้ รียนที่วางแผนไว้ลว่ งหน้าโดยโรงเรยี น เพอื่ ให้ผเู้ รียนบรรลุจุดมุ่งหมายของการศกึ ษา

5. หลักสูตร หมายถึง สื่อกลางหรือวิถีทางที่จะนาผู้เรียนไปสู่จุดหมายปลายทาง เป็นแนวทาง
วธิ ีการเตรียมผ้เู รียนให้มีส่วนรว่ มในฐานะที่เปน็ สมาชกิ ที่สามารถสรา้ งผลผลิตให้แกส่ ังคม

6. หลกั สูตร หมายถึง กระบวนการปฏิสมั พันธ์ระหวา่ งผู้เรียนกบั ครูและส่งิ แวดล้อมทางการเรยี น
หรือเป็นกระบวนการปฏิสัมพนั ธ์ระหว่างผเู้ รียนกบั ครแู ละเนื้อหาสาระในส่วนทเี่ ป็นงานทางการศึกษา ซ่ึง
ประกอบด้วย ความรู้ ทักษะ และค่านิยมหรือคุณลักษณะที่พึงประสงค์ เพ่ือพัฒนาผู้เรียนไปสู่จุดหมาย
ปลายทางของการจดั การศึกษาทีไ่ ด้กาหนดไว้

2.2 ความสาคัญของหลักสตู ร
หลักสูตรมีความสาคัญอย่างไรตอ่ การจัดการศึกษา สาหรับในเร่ืองดังกล่าวน้ี นักการศกึ ษาหลาย
ท่านได้แสดงทัศนะหรือความคิดเห็นที่ตรงกันว่าหลักสูตรมีความสาคัญต่อคุณภาพการเรียนรู้ของผู้เรียน
เปน็ อยา่ งมาก ซง่ึ มสี าระสาคญั ตามรายละเอยี ด ดงั น้ี
วิชัย วงษ์ใหญ่ (2554: 4) ได้กล่าวถึงความสาคัญของหลักสูตรไว้ว่า หลักสูตรมีความสาคัญและ
จาเป็นสาหรับการจัดการศึกษาของประเทศไทยในระดับและประเภทการศึกษาต่าง ๆ ตั้งแต่การจัด
การศกึ ษาผู้เรยี นกอ่ นวยั เรยี น การประถมศกึ ษา การมธั ยมศกึ ษา การศึกษานอกระบบ การศกึ ษาประเภท
อาชีวศึกษา และการอุดมศกึ ษา รวมทัง้ การฝกึ อบรมทั้งระยะส้ันและระยะยาว ซ่ึงหลกั สูตรเป็นเคร่ืองมือ
ที่ทาให้ความมุ่งหมายของการจัดการศึกษาของประเทศมีประสิทธิภาพ โดยความสาคัญของหลักสูตร
สรปุ ได้ดงั น้ี
1. หลักสูตรเป็นแผนและแนวทางในการจัดการศึกษาของชาติให้บรรลุตามความมุ่งหมายและ
นโยบาย
2. หลักสูตรเป็นหลักและเป็นแนวทางในการวางแผนวิชาการ การจัดการ การบริหารการศึกษา การ
สรรหา และการพัฒนาบุคลากร การจัดวัสดุ อุปกรณ์ เคร่ืองมือ นวัตกรรมการเรียนการสอน งบประมาณ
อาคารสถานท่ี ซ่ึงจาเปน็ ต้องได้รับการพิจารณาใหเ้ หมาะสมและสอดคล้องกบั ความคาดหวงั ของหลักสูตร
3. หลักสูตรเป็นเครื่องมือในการควบคุมมาตรฐานการศึกษาของสถานศึกษาและคุณภาพของผู้เรียน
ให้เปน็ ไปตามนโยบายและแผนการศึกษาชาติ และสอดคล้องกบั ความต้องการของแต่ละท้องถ่นิ

13

4. ระบบหลักสูตรจะกาหนดความมุ่งหมาย ขอบข่ายเน้ือหาสาระ แนวทางการจัดประสบการณ์
การเรยี นการสอน แหล่งทรพั ยากร และการประเมนิ ผลสาหรับการจดั การศกึ ษาของผูส้ อนและผบู้ รหิ าร

5. หลักสูตรจะเป็นเคร่ืองบ่งชี้ทิศทางการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ให้มีคุณภาพและสอดคล้องกับ
แนวโน้มการพัฒนาสงั คมของประเทศ

มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธริ าช (2555) กล่าวว่า หลักสูตรมีความสาคญั ต่อปจั จยั ด้านตา่ ง ๆ ดังน้ี
1. การพัฒนาเศรษฐกิจ สภาวะการเปลย่ี นแปลงทางเศรษฐกิจเป็นไปอย่างรวดเร็ว ระบบการค้า
ในระดับโลกหรือภูมิภาคท่ีมีผลกระทบต่อเศรษฐกิจของประเทศมีหลายประการมากขึ้น ประกอบกับใน
ปัจจุบันอาชีพเกดิ ใหมม่ ีมากข้ึน ดังนนั้ หลกั สูตรทพ่ี ัฒนาข้ึนเพ่ือรองรับการเปล่ียนแปลงของเศรษฐกิจและ
สง่ เสริมให้ผู้เรียนสามารถสร้างอาชีพได้ดว้ ยตนเอง จึงสามารถทาให้เศรษฐกจิ ของประเทศสามารถพัฒนา
ตอ่ ไปไดเ้ ปน็ อยา่ งดี
2. การพฒั นาการเมอื งการปกครอง การปลูกฝงั แนวความคิดท่ีชว่ ยส่งเสรมิ ความเป็นประชาธิปไตย
อย่างถกู ตอ้ งโดยผ่านหลักสูตรสู่การเรียนการสอนจึงเป็นส่ิงสาคญั ซึ่งจะช่วยแก้ปัญหาในเร่ืองการซื้อสิทธิ์
ขายเสยี งในการเลอื กผู้แทนแต่ละคร้ังท่ียงั คงมมี ากอยใู่ ห้หมดไปจากสงั คม
3. การพัฒนาสังคม สังคมคาดหวังที่จะให้การศึกษาช่วยปลูกฝงั และถ่ายทอดวัฒนธรรมท่ีดีงามของ
สังคมสืบต่อไป ในขณะท่ีปัจจุบันการไหลบ่าทางวัฒนธรรมจากต่างประเทศกาลังเข้ามาและรวดเร็ว ก่อให้เกิด
ปัญหาสังคม นอกจากน้ียังมีปัญหาสังคมอันเน่ืองมาจากการพัฒนาประเทศ ท่ีเป็นมีความแตกต่างของสังคม
เมืองกับสังคมชนบท สภาพปัญหาต่าง ๆ เหลา่ นี้ การศึกษาและหลกั สูตรที่พัฒนาใหม่จะช่วยลดปัญหาโดยการ
ปลูกฝงั ค่านิยมที่ดีใหก้ บั เยาวชนและพฒั นาสังคมให้ดขี ึ้น
4. การพัฒนาด้านวิชาการ ความรู้วิทยาการต่าง ๆ มีเพ่ิมข้ึนรวดเร็วมาก โดยเฉพาะความรู้
ความกา้ วหน้าดา้ นวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ทาใหเ้ กดิ เทคโนโลยีใหม่ ๆ ที่มีผลกระทบต่อการเปลี่ยนแปลง
ของสังคมอย่างรวดเร็ว การพัฒนาหลักสูตรเพ่ือเตรียมผู้เรยี นให้พร้อมรับวทิ ยาการใหม่ ๆ เพ่ือให้ทันกับ
ความกา้ วหนา้ ทาให้ผู้เรียนสามารถเรียนรู้และใช้ประโยชน์จากความรูแ้ ละเทคโนโลยีเหล่านี้ได้อยา่ งเต็ม
ศักยภาพ
5. การแก้ปัญหาสง่ิ แวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ การใช้ทรัพยากรธรรมชาติจนเกินขีดจากัด
มีผลต่ออนาคตของคนรุ่นต่อไป ทาให้ไม่มีทรัพยากรธรรมชาติเพียงพอ ปัญหามลพิษทั้งทางน้า ทางบก
และทางอากาศมมี ากขนึ้ หลักสูตรจะช่วยลดปญั หาด้านนี้ลงได้ โดยนาหลักสูตรที่พัฒนาขนึ้ เพอื่ สนับสนุน
การแก้ปัญหาส่ิงแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาตินาสู่การจัดการเรียนการสอนผ่านการให้ความรู้และ
สร้างความตระหนักใหก้ บั ผูเ้ รยี นได้รบั รู้ ป้องกนั และเปน็ สว่ นหน่งึ ในการแกป้ ญั หาเหล่าน้ี

14

จากความสาคัญของหลักสูตรข้างต้น ทาให้กล่าวไดว้ ่า หลักสูตรมีความสาคญั และมคี วามจาเป็น
อย่างมากในกระบวนการจดั การศึกษาหรือการจัดการเรียนการสอน เพราะหลกั สูตรเป็นแม่บทท่ีจะบ่งชี้ให้
ทราบว่าผู้เรียนจะบรรลุจุดมุ่งหมายได้อย่างไร เป็นกรอบแนวทางในการกาหนดเนื้อหา การจัดกิจกรรม
การเรียนการสอน และเคร่ืองมือวัดผลประเมินผลการเรียนของผู้เรียน เพ่ือพัฒนาผู้เรียนไปสู่จุดมุ่งหมาย
ตามแผนการศกึ ษาแห่งชาติ และความตอ้ งการของสงั คม รวมไปถึงหลักสตู รยังเป็นปัจจัยสาคัญในการส่งเสริม
การพฒั นาเศรษฐกจิ การเมอื ง สงั คม วชิ าการ และการแกป้ ัญหาส่งิ แวดล้อมและทรัพยากร ธรรมชาติ เพื่อ
พฒั นาสงั คมและประเทศชาติใหเ้ จริญกา้ วหน้าต่อไป

2.3 องคป์ ระกอบของหลักสูตร (Curriculum Component)
หลกั สตู รที่สมบรู ณต์ ้องมีองคป์ ระกอบที่จาเป็นอย่างครบถ้วน ผู้สอนจึงจะสามารถนาไปใช้ในการ
จดั การเรียนการสอนไดอ้ ย่างมีประสิทธิภาพ ซึ่งในเรื่ององค์ประกอบของหลกั สูตรน้ี ได้มีนกั การศึกษาให้
ขอ้ เสนอแนะทเ่ี ปน็ สาระสาคญั ไว้ดังน้ี
ไทเลอร์ (Tyler, 1971: 1) ได้ต้ังคาถามซึ่งนาไปสู่ข้อสรุปเพื่อเป็นองค์ประกอบสาคัญของหลักสูตรไว้
4 ประการ คือ

1. จุดมุ่งหมายทางการศึกษา (Educational purpose) ส่ิงที่โรงเรียนต้องการให้ผู้เรียน
บรรลุผลคืออะไร

2. ประสบการณ์ทางการศึกษา (Educational experience) ที่โรงเรียนจะจัดให้กับผู้เรียน
ประสบการณ์อะไรบ้างท่จี ะทาใหผ้ ูเ้ รียนบรรลุผลตามจุดมุ่งหมายทก่ี าหนดไว้

3. วิธีการจัดประสบการณ์ (Organizational of educational experience) โรงเรียนจะจัด
ประสบการณ์ให้มปี ระสิทธิภาพได้อยา่ งไร

4. วิธีการประเมิน (Determination of what to evaluate) เพ่ือตรวจสอบการดาเนินการ
ตามจุดมงุ่ หมายทีก่ าหนดไว้ และจะทราบได้อยา่ งไรว่าผู้เรียนบรรลุจุดมงุ่ หมายนนั้ ๆ แลว้

ดังนั้น องค์ประกอบสาคัญของหลักสูตรตามแนวคิดของไทเลอร์ (Tyler) จึงประกอบด้วย
จดุ มุง่ หมาย ประสบการณ์ วธิ กี ารจดั ประสบการณ์ และ การประเมินผลทางการศึกษา

ทาบา (Taba, 1962: 422-423) ได้นาเสนอองค์ประกอบของหลักสูตรท่ีสาคัญไว้ 4 ประการ
ได้แก่ จุดประสงค์ เน้ือหาวธิ ีสอนและการดาเนินการ และการประเมินผล ซึง่ แต่ละองค์ประกอบสามารถ
สรปุ เปน็ สาระสาคัญได้ ดังนี้

1. จุดประสงค์ (Objectives) เป็นองค์ประกอบที่มีความสาคัญมาก เน่ืองจากจุดประสงค์จะ
เปน็ แนวทางของการเรยี นการสอน ทาใหผ้ สู้ อนรวู้ า่ มจี ดุ ประสงค์อะไรบ้างในการสอน ต้องสอนเนื้อหาอะไร

15

สอนใคร สอนทาไม และจะมีวิธีการสอนและประเมินผลอย่างไร
2. เนื้อหา (Subject matter) หมายถึง สาระของความรู้และประสบการณ์ในการแสวงหา

ความรู้ตามศาสตร์สาขาวิชาน้ัน ๆ เน้ือหาวิชาจะเป็นรายละเอียดของสาระความรู้และประสบการณ์
ดงั กล่าวท่ีนามาถา่ ยทอดให้กับผเู้ รยี นให้มคี ุณลักษณะตามจุดประสงค์ทกี่ าหนดไวใ้ นหลักสูตร

3. วิธีสอนและการดาเนินการ (Methods and organization) เป็นการแปลงจุดประสงค์และ
เนอ้ื หาของหลกั สูตรไปสกู่ ารสอนตามทีห่ ลักสตู รกาหนดไว้ โดยใช้วิธีสอนแบบต่าง ๆ ท่หี ลากหลาย เพ่อื ให้
ผเู้ รียนมีผลสมั ฤทธทิ์ างการเรียนและคณุ ลกั ษณะตามจดุ ประสงค์ของหลักสตู ร

4. การประเมินผลหลกั สูตร (Evaluation) เป็นการประเมนิ เพือ่ ปรบั ปรุงการเรียนการสอน โดย
ประเมินว่าผู้เรียนมีความรู้ ทักษะ เจตคติ หรือคุณลักษณะตามจุดประสงค์ของหลักสูตรหรือไม่ โดยใช้
จดุ ประสงค์เปน็ แนวทางหรือเป็นเกณฑ์ในการประเมิน

จากองค์ประกอบขา้ งตน้ สามารถสรุปเป็นแผนภาพได้ ดังภาพท่ี 1.2

วัตถุประสงค์

เนื้อหาวิชา กจิ กรรม

ประเมนิ ผล

ภาพท่ี 1.2 องคป์ ระกอบหลักสูตร (Taba, 1962: 423)
โบแชมพ์ (Beaucham, 1968: 108) ได้กลา่ วถงึ องค์ประกอบของหลักสูตรในเชงิ ระบบ ไวว้ ่า

ประกอบด้วย ส่วนท่ีปอ้ นเข้า (Input) กระบวนการ (Process) และผลลพั ธท์ ี่ได้ (Output) โดยมรี ายละเอยี ด
ดงั นี้

1. ส่วนทป่ี อ้ นเขา้ (Input) ประกอบด้วย เนอื้ หารายวิชาท่คี รใู ชใ้ นการจดั กิจกรรมการเรยี นการ
สอน ผูเ้ รียนซึ่งมคี ณุ สมบัติทแี่ ตกตา่ งกัน ชุมชนหรือสังคมทแี่ วดล้อมสถานศกึ ษา และพน้ื ฐานการศกึ ษาของ
ผ้เู รียน

2. กระบวนการ (Process) ประกอบด้วย ลักษณะและวิธีการจัดการเรียนการสอน การใช้สื่อ
อุปกรณ์ในการจัดการเรียนการสอน ระยะเวลา และการวดั และประเมินผล

16

3. ผลลพั ธท์ ไี่ ด้ (Output) ผู้เรียนท่ีมีความรู้ ทักษะ และเจตคติ พฤติกรรมการแสดงออกอย่างมั่นใจ
ตามจดุ ม่งุ หมายของหลักสตู รนนั้ ๆ

สรุปเป็นแผนภาพไดด้ งั ภาพท่ี 1.3 ต่อไปนี้

สว่ นท่ีป้อนเข้า กระบวนการ ผลลพั ธ์

เน้ือหาวชิ า ลักษณะการใช้ ความรู้
ผเู้ รียน ส่อื /อปุ กรณ์ ทักษะ
ชมุ ชน ระยะเวลา เจตคติ
พ้ืนฐานการศึกษา การวัดผล ความม่นั ใจ

ภาพที่ 1.3 องคป์ ระกอบหลกั สตู รเชงิ ระบบ (Beauchamp, 1968)

นอกจากน้ี ธารง บวั ศรี (2542: 8-9) ได้สรุปองค์ประกอบสาคัญของหลักสูตรไว้ 9 ประการ ไดแ้ ก่
1. เป้าประสงค์และนโยบายการศึกษา (Education goals and policies) หมายถึง ส่ิงท่ีรัฐ
ตอ้ งการตามแผนพัฒนาเศรษฐกจิ และสงั คมแห่งชาติในเรื่องทีเ่ กยี่ วกบั การศึกษา
2. จุดหมายของหลักสูตร (Curriculum aims) หมายถึง ผลส่วนรวมท่ีต้องการให้เกิดแก่ผู้เรียน
หลังจากเรยี นจบหลกั สตู รแล้ว
3. รูปแบบและโครงสร้างหลักสูตร (Types and structures) หมายถึง ลักษณะและแผนผังที่
แสดงการแจกแจงวชิ าหรือกล่มุ วชิ า หรอื กลุ่มประสบการณ์
4. จุดประสงค์ของวิชา (Subject objectives) หมายถึง ผลทีต่ ้องการใหเ้ กิดแก่ผู้เรียน หลังจาก
ทไี่ ดเ้ รียนวชิ านั้นแลว้
5. เนื้อหา (Content) หมายถึง ส่ิงท่ีต้องการให้ผู้เรียนได้เรียนรู้ ทักษะและความสามารถท่ี
ตอ้ งการให้มี รวมท้งั ประสบการณ์ท่ีต้องการให้ผู้เรยี นได้รบั
6. จุดประสงค์ของการเรียนรู้ (Instructional ojectives) หมายถึง ส่ิงท่ีต้องการให้ผู้เรียนได้
เรยี นรู้ ได้มที ักษะและความสามารถ หลงั จากที่ได้เรยี นรเู้ นอื้ หาทก่ี าหนดไว้

17

7. ยุทธศาสตร์การเรียนการสอน (Instructional strategies) หมายถึง วิธีการจัดการเรียนการ
สอนที่เหมาะสมและมีหลักเกณฑ์ เพ่ือใหบ้ รรลุผลตามจุดประสงค์ของการเรียนรู้

8. การประเมินผล (Evaluation) หมายถึง การประเมนิ ผลการเรียนรู้เพ่ือใช้ในการปรับปรุงการ
เรยี นการสอนและหลักสตู ร

9. วสั ดหุ ลกั สตู รและสื่อการเรยี นการสอน (Curriculum materials and Instructional media)
หมายถึง เอกสารสิ่งพิมพ์ วีดิทัศน์ ภาพ คอมพิวเตอร์ช่วยสอน เป็นต้น ท่ีจะช่วยส่งเสริมคุณภาพและ
ประสทิ ธิภาพการเรยี นการสอน

จากสาระข้างต้นจึงสรุปได้ว่า องค์ประกอบหลักสูตร ประกอบด้วยส่วนประก อบสาคัญ
4 ประการ ดงั นี้

1. จุดมุ่งหมายหรือวัตถุประสงค์ของหลักสูตร เป็นการกาหนดแนวทางในการจัดการเรียนการ
สอน และคุณลักษณะของผเู้ รยี นเมื่อสาเรจ็ ตามหลักสูตรแล้ว ผเู้ รยี นจะเปน็ อย่างไร ซ่ึงควรกาหนดให้ครบ
ทง้ั 3 ดา้ นคอื ดา้ นพุทธพิ ิสยั ดา้ นทกั ษะพสิ ยั และด้านจติ พิสยั

2. เน้ือหาวิชาหรอื สาระการเรยี นรู้ ซ่ึงเปน็ เนื้อหาสาระสาคัญเพ่ือใช้ในการจัดการเรียนการสอนที่
ถูกจดั ไว้อยา่ งเปน็ ระบบ และเอ้อื ต่อการบรรลจุ ุดมุ่งหมายของหลกั สตู ร

3. การนาหลกั สูตรไปใช้หรือจัดกจิ กรรมการเรียนการสอน เปน็ หนา้ ที่ของผู้สอนและผู้ท่ีเกีย่ วข้อง
ที่จะต้องจัดสว่ นประกอบตา่ ง ๆ ในการจดั การเรียนการสอนเพ่ือใหห้ ลักสตู รบรรลจุ ุดม่งุ หมาย

4. การประเมินผล เป็นการรวบรวมข้อมูลของสิ่งท่ีเก่ียวข้องกับการพัฒนาหลักสูตรผ่านการ
วิเคราะห์ ประมวลผล และพิจารณาตัดสินว่าหลักสูตรมีคุณค่า ท่ีจะสามารถพัฒนาผู้เรียนให้บรรลุตาม
จดุ มุ่งหมายท่ีกาหนดไว้ได้หรอื ไม่

2.4 ระดบั ของหลักสตู ร
หลกั สูตรเปน็ แนวทางสาคญั ในการจัดการเรียนการสอนเพื่อพัฒนาผู้เรียนใหบ้ รรลุเปา้ หมายตามท่ี

กาหนดในแผนการศกึ ษา หลกั สูตรสามารถจาแนกไดห้ ลายระดับ (Level of Curriculum) สรปุ ไดด้ งั นี้
Tyler (1949) นักพฒั นาหลักสูตรที่สาคญั ไดแ้ บ่งระดบั ของหลักสูตรออกเปน็ 4 ระดบั คอื
1. หลักสูตรระดับสังคม (The society curriculum) เป็นหลักสูตรที่อยู่ไกลตัวผู้เรียน และถูก

สรา้ งโดยรฐั นักการเมอื ง กลมุ่ ผลประโยชน์ ผ้บู รหิ ารระดับต่าง ๆ และผเู้ ชี่ยวชาญในแต่ละสาขาวชิ า
2. หลักสูตรระดับสถาบัน (The institutional curriculum) เป็นหลักสูตรท่ีใช้ในสถานศึกษาและ

ได้รบั แนวทางหรอื โครงสร้างหลักสูตรมาจากหลักสูตรสูตรระดับสังคม ซึ่งมีการปรับเปล่ียนให้เหมาะสมโดยนัก
การศึกษาและคณะทางานในระดับท้องถนิ่

18

3. หลักสูตรระดับการเรียนการสอน (The instructional curriculum) เป็นหลักสูตรท่ีวางแผน
โดยครแู ละถูกกาหนดข้ึนเพือ่ ใชใ้ นการจัดการเรียนการสอน

4. หลักสูตรระดับประสบการณ์ (The experience curriculum) เป็นหลักสตู รทยี่ อมรับและถูก
จัดข้ึนโดยตัวผู้เรียนเอง ท้ังนี้เพราะว่าผู้เรียนแต่ละคนมีความแตกต่างระหว่างบุคคล ดังนั้น หลักสูตรจึง
ตอ้ งสอดคล้องกบั ผ้เู รียนแตล่ ะคน

สภาพัฒนาหลักสูตรของฮ่องกง (Curriculum Development Council, 2000: 12 อ้างถึงใน
บุญเลี้ยง ทุมทอง, 2553: 168-169) ได้กล่าวไว้ในรายงาน Learning to Learn: The Way Forward in
Curriculum Development" ถงึ หลักสตู รว่า ควรมีการพัฒนาจาก 2 ระดับ คือ การพัฒนาจากส่วนกลางและ
การพัฒนาโดยโรงเรียน (Central development and school-based development) เน่ืองจาก
หลักสูตรที่พัฒนาจากส่วนกลางไม่สามารถนาไปใช้อยา่ งเหมาะสมกับนักเรียนทกุ คนได้ จาเป็นทีโ่ รงเรียน
ต้องพัฒนาหลักสูตรเองภายใต้กรอบทิศทางกว้าง ๆ ที่กาหนดโดยรัฐบาลเก่ียวกับเป้าหมายการศึกษา
รัฐบาลมีหน้าที่รับผิดชอบในการให้การสนับสนนุ โรงเรียนสู่ความเปน็ มอื อาชีพ ส่ิงทมี่ ีคุณค่าต่อการพัฒนา
ของแตล่ ะโรงเรยี นนาไปสูก่ ารกาหนดนโยบายและขยายไปสู่โรงเรยี นอื่น ๆ ความสัมพันธร์ ะหว่างนโยบาย
ส่วนกลางและการพัฒนาทดี่ าเนินการโดยโรงเรียน มีลักษณะเป็นหนุ้ ส่วนกันมากกว่าเปน็ ความสัมพันธ์ที่
แยกจากกันในลักษณะการสั่งการจากเบ้ืองบนสู่ระดับล่าง (Top-down) และจากระดับล่างสู่เบ้ืองบน
(Bottom-up) สอดคล้องกับพระราชบญั ญัตกิ ารศึกษาแหง่ ชาติ พ.ศ. 2542 ในมาตรา 27 ทก่ี าหนดระดับ
ของการพฒั นาหลกั สตู รไว้อย่างชัดเจนว่ามอี ยู่ 2 ระดบั ในหลกั สตู รของการศกึ ษาขั้นพื้นฐาน ไดแ้ ก่

1. ระดับชาติ เป็นหลกั สูตรแม่บท /แกนกลางท่ีกาหนดให้คณะกรรมการการศกึ ษาจากส่วนกลาง
เปน็ ผู้ออกแบบ พฒั นาหลกั สตู ร เพอ่ื ให้สถานศึกษาทวั่ ประเทศไดใ้ ช้เพ่อื เปน็ มาตรฐานเดยี วกนั

2. ระดบั โรงเรยี นหรอื สถานศึกษา เปน็ หลักสูตรทกี่ าหนดให้สถานศึกษาข้ันพืน้ ฐานมีหน้าที่จัดทา
สาระของหลกั สตู รท่ีสอดคล้องกับหลักสูตรแกนกลางในส่วนทีเ่ กยี่ วกับสภาพปญั หาในชุมชนและสังคมภูมิ
ปัญญาท้องถิ่น คุณลักษณะอันพึงประสงค์ เพื่อเป็นสมาชิกที่ดีของครอบครัว ชุมชน สังคม และ
ประเทศชาติ

วารีรัตน์ แกว้ อไุ ร (2549: 93-95) ได้สรุปวา่ โดยทั่วไปแล้วหลักสูตรสามารถแบ่งได้เป็น 3 ระดบั ตาม
แหลง่ การสรา้ งหลกั สตู ร คอื

1. หลักสูตรระดับชาติหรือหลักสูตรแม่บท ซ่งึ เป็นหลักสูตรทีจ่ ัดทาขึ้นเพ่ือใช้ในสถานศกึ ษาตา่ ง ๆ
ท่วั ประเทศ เพื่อใช้ในการพัฒนาผู้เรียนให้มีความรู้ความสามารถที่เหมาะสมกับวัย ระดับการศึกษา เป็น
หลักสูตรท่ีมุ่งสร้างความม่ันคงและความเป็นปึกแผ่นร่วมกันของคนในชาติโดยรวม ผู้มีบทบาทในการ

19

จัดทาหลักสูตรระดับนี้คือหน่วยงานระดับชาติ เช่น กระทรวงศึกษาธิการ ได้จัดทาหลักสูตร หลักสูตร
แกนกลาง การศกึ ษาข้ันพนื้ ฐาน พทุ ธศักราช 2551 ขึ้นใช้กบั โรงเรียนทว่ั ประเทศ

2. หลักสูตรระดับท้องถิ่น เป็นหลักสูตรท่ีปรับปรุงมาจากหลักสูตรแม่บทให้มีความสอดคล้องและ
เหมาะสมกับสภาพ ความจาเป็น และความต้องการของท้องถิ่นน้ัน ๆ หน่วยงานท่ีมีบทบาทในการพัฒนา
หลักสูตรระดับน้ีคือ เขตพ้ืนท่ีการศึกษาและสถานศึกษาต่าง ๆ เช่น หลักสูตรเยาวชนรักท้องถ่ิน หลักสูตร
มัคคเุ ทศก์นอ้ ย เป็นต้น

3. หลักสูตรระดับโรงเรียน เป็นหลักสูตรท่ีนาหลักสูตรแม่บทและหลักสูตรระดับท้องถ่ิน
มาพิจารณาเลือกสรรและปรับให้สอดคล้อง เหมาะสมกับสภาพของโรงเรียน ผู้มีบทบาทในการจัดทา
หลักสูตรระดับน้ีคือ ผู้บริหารโรงเรียน ครู หรือผู้เกี่ยวข้องในท้องถ่ิน โดยจัดทาข้ึนในรูปของหลักสูตร
สถานศึกษาและหลกั สูตรกล่มุ สาระการเรียนรตู้ ่าง ๆ

ชัยวัฒน์ สุทธิรัตน์ (2560: 9) กล่าวว่า หลักสูตรมีหลายระดับ ซึ่งอาจสรุปได้ว่า 1) หลักสูตร
ระดับชาติ เป็นหลักสูตรที่ใช้เป็นแกนร่วมกันของคนทั้งชาติที่ต้องเรียนเหมือน ๆ กัน 2) หลักสูตรระดับ
ทอ้ งถิน่ เป็นหลักสตู รที่จดั ทาข้นึ ใหเ้ หมาะสมกบั แตล่ ะท้องถนิ่ โดยคนในทอ้ งถ่ินและหลักสูตรในระดับ
สถานศึกษาท่ีสถานศึกษาเป็นผู้พัฒนาข้ึนใช้เองโดยพิจารณาให้สอดคล้องกับหลักสูตรระดับท้องถิ่นและ
ระดับชาติ ซ่ึงกว่าที่หลักสูตรในระดับชาติจะถกู สง่ ผา่ นไปสู่หลกั สูตรระดับสถานศึกษาน้ันต้องร้อยเรียงกัน
อย่างต่อเน่ืองและสอดคล้องกัน เพ่ือหล่อหลอมผู้เรียนให้เรียนรู้ได้บรรลุตามอุดมการณ์ของหลักสูตรที่
กาหนดไว้

สิทธิพล อาจอินทร์ (2563: 14-16) ได้กล่าวไว้ว่า การจาแนกระดับของหลักสูตร หากพิจารณาในแง่
ของการนาไปปฏบิ ัติ สามารถจาแนกระดับของหลักสตู รออกเป็น 4 ระดบั ดังน้ี

1. หลักสูตรระดับชาติ เป็นหลักสูตรแกนท่ีเขียนไว้กว้าง ๆ และบรรจุเนอื้ หาสาระท่ีจาเป็นสาหรับ
ทุกคนในประเทศต้องเรียนรู้เหมือนกัน เช่น หลักสูตรการศึกษาปฐมวัย พุทธศักราช 2546 หลักสูตร
การศกึ ษาขั้นพ้นื ฐาน พุทธศักราช 2544 หลกั สูตรแกนกลางการศึกษาขัน้ พน้ื ฐาน พทุ ธศกั ราช 2551 เปน็ ตน้

2. หลักสูตรระดับท้องถ่ิน เป็นหลักสูตรที่จัดทาข้ึนเพื่อให้สอดคล้องกับสภาพชีวิตความเป็นอยู่
ของคนในชุมชนน้ัน ๆ โดยสาระการเรียนรู้จะสอดคล้องและสัมพันธ์กับสภาพท้องถ่ิน เพื่อให้ผู้เรียนได้
เรียนรู้และสามารถนาความรู้ไปประยุกต์ใช้ในการดาเนินชีวิตจริงได้ เช่น หลักสูตรการปลูกมันสาปะหลัง
หลักสูตรการเพาะเห็ดในถุงพลาสติก หลักสูตรการปลูกยางพารา หลักสูตรการเล้ียงโคนม หลักสูตรการ
เพาะพันธ์ุสตั วน์ ้า เปน็ ต้น

3. หลักสูตรระดบั สถานศึกษา เป็นหลักสูตรท่ีสถานศึกษาจัดทาขึ้นเพ่ือนาไปใช้ในการจัดการเรียน
การสอน โดยยดึ ตามหลักสูตรระดับชาติและเพิ่มเติมในส่วนท่ีเป็นสภาพปัญหาและความต้องการของชุมชน

20

สังคม และภูมิปัญญาท้องถ่ิน เช่น หลักสูตรโรงเรียนกัลป์ยาณวัตร พุทธศักราช 2552 หลักสูตรโรงเรียน
อนุบาลขอนแก่น พทุ ธศกั ราช 2553 หลักสูตรโรงเรียนบ้านหนองกุงวิทยาคาร พุทธศกั ราช 2553 เปน็ ตน้

4. หลักสูตรระดับชั้นเรียน เป็นหลักสูตรที่สาคัญที่สุด เพราะเป็นหลักสูตรที่พัฒนาข้ึน โดย
ครูผู้สอนในแต่ละกลุ่มสาระการเรยี นรหู้ รอื รายวิชา เพื่อนาไปใช้ในการเรียนการสอนจรงิ ในห้องเรียน โดย
นาหลักสูตรระดับชาติ ระดับท้องถ่ิน และระดับสถานศึกษามาพิจารณาปรับใช้ให้เหมาะสมกับผู้เรียน
เพื่อให้บรรลุตามจุดมุ่งหมายของหลักสูตรที่กาหนดไว้ เช่น หลักสูตรกลุ่มสาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์
หลักสูตรกลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ หลักสูตรกลุ่มสาระการเรียนรู้ภาษาไทย หลักสูตรกลุ่มสาระ
การเรยี นรสู้ งั คมศกึ ษา ศาสนาและวฒั นธรรม เปน็ ตน้

ระดบั ของหลักสูตรทัง้ 4 ระดับ สรปุ ไดด้ งั ภาพที่ 1.4

ระดับชาติ

ระดบั ท้องถิ่น
ระดบั สถานศึกษา

ระดบั ชัน้ เรียน

ภาพที่ 1.4 ระดบั ของหลักสูตร (สทิ ธพิ ล อาจอินทร์, 2563)

จากการจาแนกระดับหลักสูตรดังกล่าวข้างต้น จะเห็นได้ว่าการจาแนกระดับหลักสูตรขึ้นอยู่กับ
โครงสร้างการบริหารการศึกษาของแต่ละท้องถ่ิน ซึ่งในบริบทของการจัดการศึกษาของไทย สามารถ
จาแนกเปน็ 4 ได้แก่

1. หลักสูตรระดับชาติหรือหลักสูตรแม่บท ซึ่งเป็นหลักสูตรที่บรรจุโครงสร้างของเนื้อหาสาระที่
จาเป็นต้องเรียนรู้เหมือนกัน จัดทาขึ้นเพื่อใช้ในสถานศึกษาต่าง ๆ ท่ัวประเทศ เพ่ือพัฒนาผู้เรียนให้มี
ความรคู้ วามสามารถทเ่ี หมาะสมกบั พฒั นาการเรียนรู้ในแต่ละช่วงวัยในแตล่ ะระดบั การศึกษา

2. หลักสูตรระดับท้องถ่ิน เป็นหลักสูตรท่ีปรับปรุงมาจากหลักสูตรระดับชาติหรือหลักสูตรแม่บท
เพ่อื ให้เกิดความเหมาะสม โดยสาระการเรยี นรู้จะสอดคล้องและสัมพันธ์กบั สภาพทอ้ งถิน่ เพ่ือใหผ้ ู้เรียนได้

21

เรยี นรูแ้ ละสามารถนาความรู้ไปประยุกต์ใชใ้ นการดาเนินชีวิตจรงิ ไดส้ ภาพชวี ติ ความเป็นอยขู่ องสังคมหรือ
ท้องถ่ินน้ัน ๆ

3. หลักสูตรระดบั สถานศึกษา เป็นหลกั สตู รท่ีสถานศึกษาจดั ทาขึ้นโดยนาหลักสตู รระดับชาติหรือ
หลักสตู รแมบ่ ทและหลกั สูตรระดบั ท้องถิ่นมาพิจารณาประยุกต์ใช้ให้สอดคล้อง เหมาะสมกับสภาพสังคม
และท้องถิ่นของสถานศึกษา โดยเพิ่มเติมในส่วนที่เปน็ สภาพปัญหาและความต้องการของชมุ ชน สังคม และ
ภมู ปิ ัญญาท้องถิน่

4. หลกั สูตรระดับช้นั เรียนหรือระดับรายวชิ า เป็นหลักสูตรท่ีมคี วามสาคัญ เพราะจะบรรจเุ นื้อหา
สาระท่ีเป็นมวลประสบการณ์ท่ีครูจะนาไปใช้ในการจัดกิจกรรมการเรียนการสอนให้กับผู้เรียน เป็น
หลักสตู รทพ่ี ฒั นาขน้ึ โดยผ้สู อนในแตล่ ะกลมุ่ สาระการเรยี นร้หู รือรายวชิ า

3. หลักการของหลักสูตร
คาว่า "หลกั การ" ในบรบิ ทนี้ หมายถึง ขอ้ เทจ็ จริง ธรรมชาติ คณุ สมบัติ หรอื ข้อตกลงทั่วไปทถี่ ือ

วา่ เป็นจริงและยอมรับกนั ทวั่ ไปในระหว่างนกั พฒั นาหลักสตู ร เช่น ขอ้ เท็จจรงิ หรือความเช่ือท่ีว่า หลักสตู ร
เป็นงานกลุ่มทตี่ ้องอาศยั ความร่วมมือจากหลายฝ่าย เป็นกระบวนการต่อเนอ่ื ง หรือหลักสตู รมลี ักษณะเป็น
พลวัตทต่ี อ้ งมีการปรับปรงุ เปลีย่ นแปลงเพอ่ื ให้สอดคลอ้ งกบั ความเปลี่ยนแปลงของสังคม เปน็ ตน้

โอลิวา (Oliva, 1982 อ้างถึงใน ทัศนีย์ ชาติไทยและคณะ, 2557: 13-21) ได้ศกึ ษาและรวบรวม
หลกั การของหลักสูตรไว้ 10 หลกั การ สรปุ ไดด้ งั ต่อไปน้ี

หลกั การที่ 1 การเปลยี่ นแปลงหลกั สตู รเปน็ สิ่งทีพ่ งึ กระทา
การเปล่ียนแปลงหลักสูตรเป็นสิ่งที่จาเป็นและเป็นส่ิงท่ีควรกระทาให้สม่าเสมอตามรอบระ ยะ
เวลาท่ีต้องพัฒนาปรับปรุงหลักสูตร เน่ืองจากบริบทของสถานศึกษา ผู้เรียน และสังคม มีการพัฒนา
เปล่ียนแปลงไปตามยุคสมยั และกาลเวลา ทั้งน้ีเพื่อใหห้ ลักสูตรสามารถตอบสนองและเตรยี มพรอ้ มผ้เู รยี น
ใหส้ ามารถปรับตนเองให้เข้ากับการเปลี่ยนแปลงของสงั คมและดารงชีวิตได้อย่างมีคุณภาพ
หลักการท่ี 2 หลักสตู รเป็นผลิตผลของแตล่ ะชว่ งเวลา
ความจริงข้อน้ีเก่ียวเนือ่ งกบั ข้อแรก กล่าวคือหลักสตู รของสถานศกึ ษาไมเ่ พียงเป็นผลสะท้อนของ
การเปลี่ยนแปลงของสังคมเท่าน้ัน แต่ยังเป็นผลิตผลของช่วงเวลานั้นด้วย เพราะหลักสูตรต้องพัฒนาให้
สามารถตอบสนองต่อการเปล่ยี นแปลงของสังคม และมักถูกเปลี่ยนแปลงโดยพลงั ของสังคมน้ัน เช่น เมื่อ
ผู้นาทางการศึกษาในช่วงเวลาน้ัน ๆ มีแนวทางในการพัฒนาการศึกษาอย่างไร หลักสูตรก็มักเป็นไปใน
แนวทางนั้น และผลของการคน้ พบนวตั กรรม สิ่งประดษิ ฐ์ใหม่ ๆ ในขณะน้ัน ตา่ งก็มอี ิทธิพลต่อหลักสูตร
ดว้ ยกนั ทงั้ ส้นิ

22

หลักการที่ 3 การเปล่ียนแปลงหลักสูตรที่เกิดขึ้นในช่วงแรกจะมีส่วนหนึ่งท่ีขนานและเกิดขึ้น
รว่ มกันกับการเปลีย่ นแปลงหลักสูตรท่ีเกดิ ขน้ึ ในชว่ งตอ่ มา

ประเด็นนี้หมายถึง การเปล่ียนแปลงหลักสูตรที่ได้เกิดขึ้นในตอนแรกของช่วงระยะเวลาหน่ึงยัง
สามารถดารงอยูร่ ่วมกันไดก้ ับการเปลย่ี นแปลงหลักสูตรใหม่ทีเ่ กิดข้ึนในชว่ งระยะเวลาต่อมา การปรบั ปรุง
เปลี่ยนแปลงหลักสูตรมกั จะไมเ่ ป็นการเร่ิมต้นแล้วจบสิน้ ลงทันทีทันใด แต่ความเปลยี่ นแปลงน้ัน ๆ ตอ้ งใช้
เวลาและมกี ารดาเนนิ การใช้หลกั สูตรเดิมคู่ขนานกัน เช่น การประกาศใช้หลักสูตรฉบับใหม่ ในขณะท่ียัง
ต้องคงใชห้ ลกั สูตรฉบับเดิมท่ีผ่านมาตอ่ ไปด้วย จนกว่าผู้เรยี นในหลักสูตรเดมิ นนั้ จะจบการศกึ ษา เปน็ ตน้

หลักการท่ี 4 การเปล่ียนแปลงหลักสตู รเป็นผลมาจากการเปลี่ยนแปลงในตวั บุคคล
หลกั การนี้ตอ้ งการจะชีใ้ หเ้ ห็นวา่ การเปลี่ยนแปลงหลกั สูตรที่ประสบความสาเรจ็ นน้ั จาเปน็ จะตอ้ ง
มีการเปลี่ยนแปลงในตัวบุคคลท่ีเกี่ยวข้องด้วย ตัวบุคคลท่ีเกี่ยวข้อง ในที่นี้หมายรวมถึงต้ังแต่นักพัฒนา
หลกั สตู ร เจ้าหน้าท่ดี ้านหลักสูตร ผบู้ รหิ ารโรงเรียน ครูผู้สอน และบุคลากรอน่ื ท่ีเกย่ี วข้อง เปล่ยี นแปลงในรูป
ของการให้ความรู้ การฝึกอบรม และการให้มีส่วนร่วมในกิจกรรมการพัฒนาหลักสูตร เพื่อให้การดาเนิน
การพัฒนาหลักสูตรใหม่ และจัดการเรียนการสอนสอดคล้องกับจุดหมายและความต้องการของหลักสูตร
ใหมอ่ ย่างแท้จริง
หลักการท่ี 5 การพฒั นาหลักสูตรเปน็ งานกลมุ่ ท่ตี ้องอาศยั ความร่วมมอื จากหลายฝ่าย
การดาเนินงานเกี่ยวกับหลักสูตรมักจะจากัดอยู่ที่การทางานของกลุ่มเล็ก ๆ หรือข้ึนอยู่กับคาส่ัง
ของฝ่ายบริหาร ถ้าครูแต่ละคนต่างทางานเฉพาะของตน ก็จะมีผลต่อการเปลี่ยนแปลงหลักสูตรเฉพาะใน
ส่วนที่ครูทาได้และภายในวงแคบ ๆ ดังน้ัน ถ้าจะให้การเปล่ียนแปลงที่มากขึ้นและมีนัยสาคัญกับความ
สาเร็จ จึงจาเป็นจะต้องใช้กระบวนการทางานแบบกลมุ่ เพอื่ ร่วมกันตัดสินใจ และร่วมกันพฒั นาหลักสูตร
ภายใต้บทบาทและหนา้ ทท่ี ี่แตกต่างกนั ในสถานศกึ ษาหรือหน่วยงานนน้ั
หลักการที่ 6 การพัฒนาหลักสตู รเป็นกระบวนการของการตดั สนิ ใจ
โดยพืน้ ฐานการพัฒนาหลักสูตรเปน็ เรอื่ งของการตัดสินใจ โดยเฉพาะนักพัฒนาหลกั สูตรที่จะต้อง
ทางานกับผู้คนท่ีเก่ียวข้องหลาย ๆ ฝ่าย จะต้องพิจารณาตัดสินใจในทางเลือกท่ีเก่ียวข้อง ในเรื่องต่างๆ
ไดแ้ ก่ การตัดสินใจเลอื กหรือกาหนดรายวิชาตา่ ง ๆ ท่ีตอ้ งเรียนในหลักสตู ร และพิจารณาวา่ ผู้เรยี นควรจะ
เรียนวชิ าใดบ้าง ทางเลือกระหว่างทรรศนะที่แตกต่างกัน ในการตัดสินใจว่าจะจัดการจัดการศึกษาใน
ลักษณะท่ีให้ใช้สองภาษาในการจัดการเรียนการสอนหรือไม่ ทางเลือกที่เก่ียวกับการใหค้ วามสาคัญเป็น
พเิ ศษสาหรับเด็กทีม่ ีความถนัดพเิ ศษหรือไม่ ทางเลือกเก่ียวกับวธิ ีการ เชน่ วิธีการใดเหมาะสมที่สดุ สาหรับ
การสอน ทางเลือกเกีย่ วกับการจดั ระบบหอ้ งเรยี นที่เหมาะทีจ่ ะเปิดโอกาสให้ทุกคนไดเ้ รียนรู้อย่างดี

23

หลกั การที่ 7 การพฒั นาหลักสูตรเปน็ กระบวนการต่อเนอ่ื ง
ตามหลักการนแ้ี สดงวา่ นักพฒั นาหลักสตู รและผู้ทเ่ี กี่ยวข้องจะทางานเพ่ือพฒั นาการเรยี นการสอน
การประเมนิ ผล และการปรับปรงุ หลักสูตรอยา่ งต่อเน่ือง ซง่ึ เปน็ สง่ิ ที่มคี วามสาคญั เนอ่ื งจากสงั คมเปลยี่ น
แปลงอยเู่ สมอ จึงไมม่ ีหลกั สูตรท่ีสมบูรณอ์ ย่างแท้จรงิ จาเป็นต้องมีการปรบั ปรงุ หลักสูตรอยเู่ สมอ
หลกั การท่ี 8 การพัฒนาหลกั สตู รจะมีประสิทธิผลมากขน้ึ ถ้ามีการพจิ ารณากันอยา่ งครอบคลุม
ตามหลักการนี้เป็นการช้ีให้เห็นว่าการพัฒนาหลักสูตรเป็นกระบวนการที่พัฒนาส่ิงท่ีไม่ถูกต้องให้
ถูกตอ้ ง เป็นการตดั ทอน การเพิ่ม การสอดแทรก และการเสรมิ เนื้อหาสาระ วิธีการท่ีมีคุณภาพให้มากข้ึน
โดยเน้นทรรศนะท่ีครอบคลุมของผ้รู ว่ มพฒั นา รวมถงึ การคานงึ ถึงผลของการพฒั นาหลักสตู รทไี่ ม่เพียงแต่
มีต่อผู้เรียนและครูผู้ซ่ึงได้รับจากการเปล่ียนแปลงโดยตรงเท่าน้ัน แต่ยังต้องคานึงถึงผู้ที่เกี่ยวข้องอ่ืน ๆ
ด้วย ซึง่ อาจไม่ไดเ้ ปน็ ผ้ทู ไ่ี ม่ได้มีส่วนไดส้ ่วนเสียในการพัฒนาหลกั สูตรโดยตรง แตจ่ ะได้รับผลกระทบไม่ทาง
ใดก็ทางหนึง่ จากการเปลย่ี นแปลงน้ัน ๆ
หลักการท่ี 9 การพฒั นาหลักสูตรจะมีประสิทธิภาพมากข้ึนถ้ามีการดาเนินการไปตามกระบวนการท่ีมี
ระบบ
การพฒั นาหลกั สูตรท่เี ป็นระบบจะมีประสิทธผิ ลมากกว่าการลองผดิ ลองถูก การพัฒนาหลักสูตรท่ี
ครอบคลุม จะเป็นการมองภาพรวมของข้ันตอนและกิจกรรมการพัฒนาหลักสูตร มีการนาส่วนต่าง ๆ ที่
เก่ียวข้องท้ังหมดมาพิจารณาและศึกษาความสัมพันธ์ และจากกิจกรรมและข้ันตอนที่มีอยู่ท้ังหมด
นักพัฒนาหลักสูตรและผู้ท่ีก่ียวข้องจะวางแผนและกาหนดวิธีการดาเนินงาน หลังจากน้ันก็จะปฏบิ ัติงาน
ตามวิธีการและกจิ กรรมท่ไี ด้กาหนด วิธีการท่ีได้กาหนดไวแ้ ล้วอย่างเป็นระบบนี้ ควรได้รับความเห็นชอบ
และรบั รูจ้ ากทุกฝา่ ยท่มี สี ว่ นร่วมในการพัฒนาหลกั สตู ร
หลกั การท่ี 10 การพฒั นาหลกั สูตรจะเร่มิ จากหลักสตู รเดิมทมี่ ีอย่แู ล้วในขณะนนั้
นักพัฒนาหลักสูตรส่วนใหญ่จะเร่ิมงานจากหลักสูตรท่ีมีอยู่แล้วในเวลาน้ัน โดยตรวจสอบและ
ประเมินว่ามีส่วนใดท่ีเป็นส่วนดีและยังสามารถนาไปใชไ้ ด้ และมีสว่ นใดบ้างที่เป็นปัญหา ล้าสมัย และผิด
ขอ้ เท็จจรงิ ซ่งึ จาเป็นจะต้องแกไ้ ขหรือตดั ทง้ิ กลา่ วอีกนัยหน่ึงกค็ อื การพฒั นาหลักสตู รมักไม่ไดเ้ ริ่มงานจาก
ศนู ย์ โดยยึดหลักทีว่ า่ สิง่ ใดทีด่ ีและเปน็ ประโยชนอ์ ย่แู ล้วก็ควรเกบ็ รกั ษาไว้ และพัฒนาตอ่ ไป
หลักการของหลักสูตรทั้ง 10 ประการเป็นหลักของความเป็นจริงที่สามารถนามาเป็นแนวทางในการ
ดาเนินงานเพอ่ื พัฒนาหลักสูตรทีเ่ หมาะสมกบั ผู้เรยี นและบริบทของผู้ร่วมงานในการพัฒนาหลักสูตร และทาให้
ได้หลกั สูตรท่ีมีคุณภาพสามารถพฒั นาการเรียนรู้ของผู้เรียนได้ตามเป้าหมายของการจัดการศกึ ษาได้

24

4. วิวัฒนาการของหลักสูตร
หากพิจารณาหลักสูตรและการศึกษาของไทยจากอดีตจนถึงปัจจุบัน จะพบว่ามีความเจริญ

กา้ วหน้ามาเป็นลาดับ ซ่งึ แต่ละยคุ สมัยก็มีการพฒั นาและส่งต่อความเจรญิ มาอย่างต่อเนื่อง มีนักวิชาการ
หลายท่านได้จาแนกยุคสมัยของวิวัฒนาการของหลักสูตรไว้อย่างหลากหลาย โดยในเรื่องดังกล่าวน้ี
กนิษณ์ฐา ทองดี (2553) ชัยอนันทร์ นวลสุวรรณ์ (2555) ธนภัทร จันทรเ์ จรญิ (2557) และ สิทธิพล อาจอินทร์
(2563) ได้ให้แนวคิดเกี่ยวกับวิวัฒนาการของหลักสูตรไว้อย่างสอดคล้องกัน เป็นไปตามพัฒนาการของ
การศึกษาในสังคมไทย โดยสามารถสรุปและจาแนกรายละเอียดของวิวัฒนาการของหลักสูตรไทยเป็น
9 สมัย ดงั น้ี

4.1 หลักสูตรและการศกึ ษาสมัยก่อนกรุงสุโขทัย ยคุ สมัยนจ้ี ะตรงกบั สมยั อาณาจักรล้านนาไทย
กิจกรรมทางการศึกษาที่มีอิทธิพลต่อชีวิตความเป็นอยู่ของคนในอาณาจักรล้านนาไทยก็คือกิจกรรมอัน
เนื่องด้วยพระพุทธศาสนา มีหลักฐานมากมายท่ียืนยันและแสดงให้เห็นว่าชาวล้านนาสนใจศึกษาและ
ปฏิบัติตามพระธรรมคาสั่งสอนของพระพุทธศาสนาอยา่ งจริงจัง เพราะนอกจากจะได้ความรใู้ นด้านพุทธ
ธรรมแล้ว ยังก่อให้เกิดความรู้ความสามารถในด้านสถาปัตยกรรม และปฏิมากรรมอันวิจิตร ตลอดจน
ศิลปะการช่างแขนงตา่ ง ๆ เชน่ ช่างทอง ช่างเงิน ช่างเหล็กรวมอย่ดู ้วย การเรยี นรเู้ รอ่ื งสกุลชา่ งท้ังหลายจึง
มคี วามเจรญิ ก้าวหน้าเปน็ อนั มากในอาณาจักรลา้ นนาไทย

4.2 หลักสูตรและการศึกษาสมัยกรุงสุโขทัย คนในสมัยกรุงสุโขทัยถือว่าการครองชีวิตและ
การศึกษาเป็นเร่ืองเดียวกัน การศึกษาจึงมิใช่การเตรียมตัวเพื่อชีวติ แตก่ ารศึกษาคือชวี ิต (Education is
Life) การศึกษาในลักษณะนี้เป็นการศึกษาโดยการลงมือปฏิบัติจริง (Learning by Doing) และพุทธ
ศาสนามีอิทธิพลอย่างสาคัญต่อการดาเนินชีวิตของคนไทยในสมัยน้ี ดังนั้นการจัดการศึกษาจึงแบ่ง
ออกเป็น 2 สาย ไดแ้ ก่

1) สายฆราวาส มคี รอบครวั และวดั เป็นศนู ย์กลางการเรียนรู้ การศึกษาเล่าเรียนจะเน้นดา้ น
วชิ าชพี คอื ศกึ ษาและเรยี นร้ใู นครอบครวั จากพอ่ แม่หรอื เครือญาติ และดา้ นความประพฤติ คอื ศึกษาและ
ปฏิบัตติ ามหลกั ธรรมของพระพุทธองค์ มีพระสงฆเ์ ป็นผูอ้ บรมสง่ั สอน

2) สายบรรพชิต เป็นการศึกษาของพระสงฆ์ ซ่ึงพอสรุปได้ว่าพระสงฆ์ในสมัยกรุงสุโขทัย
ให้ความสาคัญและสนใจศึกษาพระไตรปิฎกอย่างลึกซ้ึง โดยมีพระเจ้าแผ่นดินทรงให้การสนับสนุนอย่าง
เต็มที่ ดว้ ยการพระราชทานราชสานกั ให้เปน็ ทีเ่ ล่าเรยี นของพระสงฆ์ มกี ารอาราธนาพระสงฆ์ท่ีมคี วามรอบ
รูใ้ นพระธรรมวินยั จากดินแดนต่าง ๆ มาเผยแผ่ความรู้ยงั กรุงสุโขทัย ดังจะเห็นได้จากหนังสือไตรภูมิพระ
ร่วงท่ีพระมหาธรรมราชาลิไททรงพระราชนิพนธ์ขึ้นนั้น ก็ด้วยทรงประสงค์ให้พระสงฆ์ใช้เป็นแนวทางใน
การอบรมส่งั สอนพุทธศาสนกิ ชนเป็นสาคัญ

25

ในสมยั สโุ ขทยั น้ี พ่อขุนรามคาแหงมหาราชได้ทรงประดษิ ฐอ์ ักษรไทยขน้ึ ใหม่ในปี พ.ศ.1826
ตวั อกั ษรท่พี ่อขุนรามคาแหงประดิษฐข์ ้นึ ใชน้ ั้น สันนษิ ฐานกันว่าเป็นการใช้วิธีผสมผสานอกั ษรไทยแบบเดิม
และอกั ษรขอมหวดั เข้าดว้ ยกัน เพือ่ ใหใ้ ช้เขียนไดส้ ะดวกยง่ิ ขนึ้

4.3 หลักสูตรและการศึกษาสมัยกรุงศรอี ยุธยา จากหลักฐานทางประวัติศาสตรแ์ ละโบราณคดี
อนุมานได้ว่าการศกึ ษาในสมัยกรุงศรีอยธุ ยามีธรรมเนียมเช่นเดียวกับกรุงสโุ ขทัย ตอ่ มาเม่ือมีการตดิ ต่อกับ
ฝร่ังตา่ งชาติมากขึน้ การศึกษาจงึ มกี ารเปล่ยี นแปลงไป การศึกษาในสมยั กรงุ ศรีอยุธยามลี กั ษณะดังนี้

1) การศึกษาของฆราวาสและบรรพชิต วัดเป็นศูนย์กลางในด้านการจัดการเรียนการสอน
รวมท้ังกิจกรรมต่าง ๆ ของสังคม พระสงฆ์เป็นผู้มีบทบาทสาคัญในการอบรมสั่งสอนประชาชน และได้
ปฏิบัติสบื ทอดเป็นประเพณีมาจนต้นสมัยกรงุ รตั นโกสินทร์

2) การศึกษาของฝ่ายราชสานัก มีพระมหาราชครูและโหราธิบดีเป็นผู้ถ่ายทอดความรู้วิชา
นิติศาสตร์ อักษรศาสตร์ ราชประเพณี ตลอดจนวิชาการปกครองและการรบพุ่งอื่น ๆ ให้แก่พระราชกุมาร
นอกเหนอื จากการส่งไปศึกษากบั พระสงฆต์ ามพระอารามต่าง ๆ

ในสมัยกรุงศรีอยุธยาน้ี การจัดการศึกษายังคงเหมือนกับสมัยสุโขทัย แต่ที่แตกต่างออกไป
คือ ได้มีการจัดตั้งโรงเรียนมิชชันนารี ซึ่งเป็นโรงเรียนที่ชาวตะวันตกได้เข้ามาสร้างเพ่ือเผยแพร่ศาสนา
ครสิ ต์และมกี ารสอนวิชาสามัญดว้ ย

4.4 หลักสูตรและการศึกษาสมัยกรุงธนบุรี กรุงธนบุรีเป็นเมืองหลวงของประเทศไทยอยู่เพียง
15 ปี ซึ่งเป็นช่วงระยะเวลาแห่งการทาศึกสงคราม แต่ก็ถอื ได้ว่ากรุงธนบุรยี ังได้วางพ้ืนฐานทั้งในด้านการค้า
การศาสนา และอักษรศาสตร์ ไวใ้ หก้ ับราชอาณาจักรไทยอย่างมัน่ คง ทั้งนกี้ ็ดว้ ยพระอจั ฉรยิ ภาพแห่งสมเด็จ
พระเจา้ กรุงธนบุรี การจัดการศึกษาในสมยั นี้มลี ักษณะเชน่ เดียวกบั สมัยอยธุ ยา โดยแบ่งได้ ดงั นี้

1) การศึกษาของฆราวาสและบรรพชิต วัดยังคงเป็นเป็นศูนย์กลางในการให้ความรู้ รวมทั้ง
การจัดกิจกรรมต่าง ๆ ของสงั คม พระสงฆ์เปน็ ผู้มีบทบาทสาคัญในการอบรมสง่ั สอนประชาชน

2) การศึกษาของฝ่ายราชสานกั มพี ระมหาราชครแู ละโหราธิบดเี ปน็ ผูถ้ ่ายทอดความรู้วิชาตาม
ราชประเพณี ตลอดจนวิชาการปกครองและเน้นในเร่ืองการสงคราม ให้แก่พระบรมวงศานุวงศ์ และมีการ
เดินทางไปศกึ ษากับพระสงฆ์ตามพระอารามตา่ ง ๆ ดว้ ย

การศึกษาในสมัยธนบุรี บ้านและวัดยังคงมีบทบาทเหมือนเดิม ในสมัยน้ีจะเป็นช่วงระยะ
เวลาของการเก็บรวบรวมสรรพตาราจากแหล่งต่าง ๆ ท่ีรอดพน้ จากการทาลายของพม่ามารวบรวมไว้เพื่อ
การทานุบารุง เช่นตาราทางศาสนา ศิลปะและวรรณคดี แม้จะไมม่ ีความเจริญ ก้าวหน้ามากนัก แต่ก็เป็น
การเรมิ่ ต้นทางการศึกษาที่เป็นพ้นื ฐานให้เกิดความเจรญิ ก้าวหนา้ ตอ่ มาในสมัยกรุงรตั นโกสนิ ทร์

26

4.5 หลักสูตรและการศึกษาสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น (รัชกาลท่ี 1-4) การจดั การศึกษาใน
สมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้นมีระบบแบบแผนชัดเจนมากขึ้น มีการกาหนดใช้หนังสือแบบเรียน เช่น หนังสือ
จินดามณี หนังสือประถม ก กา และปฐมมาลา การศึกษาในสมัยนี้ไม่ผิดแผกไปจากการศึกษาสมัยกรุงศรี
อยุธยาเท่าใดนัก กล่าวคือ ในราชสานักคงมีนักปราชญ์ราชบัณฑิต เป็นผู้ให้ความรู้แก่พระราชโอรส พระราช
ธิดา พระบรมวงศานุวงศ์ และบุตรหลานข้าราชการชั้นสูง สว่ นการศกึ ษาของสามญั ชนก็อาศัยวัดเป็นศูนยก์ ลาง
การให้ความรู้โดยมีพระสงฆ์เป็นผู้สอน การเรียนเน้นให้รู้จักการอ่าน เขียน คิดเลขเป็น พร้อมท้ังสอดแทรก
จริยธรรมและหลักธรรมของพระพุทธศาสนาไปในตัว มีการกาหนดหลักการและวิธีการในการจัดการศึกษา
เรยี กว่า "มาติกาการศกึ ษา" ตามหลักฐานท่ีปรากฏมีหนังสือเรยี นที่ใชก้ ันอยู่ 5 เล่ม คือ ประถม ก กา ปฐมมาลา
สุบนิ ทกมุ าร ประถมจนิ ดามณี เลม่ 1 และประถมจินดามณี เลม่ 2

4.6 หลักสูตรและการศึกษาสมัยปฏิรูปการศึกษา (รัชกาลที่ 5-7) ในสมัยพระบาทสมเด็จพระ
จุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวนับได้ว่าเป็นยุคของการปฏิรูปประเทศไทยอย่างแท้จริง การปฏิรูปได้เกิดข้ึนอย่าง
กว้างขวางในแทบจะทุกด้าน เร่ิมต้ังแต่การปกครอง สังคม กฎหมาย รวมไปถึงการศึกษาด้วย การศึกษาใน
ระบบโรงเรียนได้เกิดข้ึนเป็นครั้งแรก และกลายเป็นรากฐานทีส่ าคัญทาให้เกิดพระราชบัญญัติการประถมศึกษา
ในปี พ.ศ.2464 การปฏิรูปการศึกษามีความสาคัญในยุคนี้เป็นพิเศษ เพราะได้ส่งผลต่อการผลิตนักเรียนให้กับ
หน่วยงานราชการอนื่ ๆ ที่กาลังขยายตัวอย่างกว้างขวางดว้ ย ปัจจัยที่ทาใหเ้ กิดการปฏิรปู การศกึ ษา ได้แก่ การ
คกุ คามของจักรวรรดินยิ มตะวนั ตก อิทธิพลของชาวตะวันตก การศึกษาในระบบโรงเรียนจากต่างประเทศ และ
ความขาดแคลนบุคคลทม่ี ีความรู้เพ่ือมารับราชการ

การจัดการศึกษาในสมัยนี้ ไดม้ ีการจัดต้ังโรงเรียนสาคัญขน้ึ หลายแห่ง เช่น โรงเรียนหลวงใน
พระบรมมหาราชวัง เพื่อฝึกคนให้เข้ารับราชการ การปรับปรุงโรงเรียนพระตาหนักสวนกุหลาบให้เป็น
โรงเรียนนายทหารมหาดเล็ก ต่อมาได้กลายเป็นโรงเรยี นข้าราชการพลเรือน จดั ตง้ั โรงเรียนแผนที่ และใน
ปี พ.ศ.2427 ได้มกี ารจดั ต้ังโรงเรยี นหลวงสาหรบั ราษฏรข้นึ ตามวัดในกรงุ เทพมหานครหลายแห่ง และแห่ง
แรก คอื โรงเรียนมหรรณพาราม

4.7 หลกั สูตรและการศกึ ษาสมยั หลังเปลยี่ นแปลงการปกครอง เม่อื วันท่ี 24 มิถุนายน พ.ศ.2475
ได้เกิดการเปล่ียนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาสิทธิราชย์ มาเป็นระบอบประชาธิปไตยอันมี
พระมหากษัตรยิ ์ทรงเป็นพระประมขุ ซึ่งสง่ ผลกระทบตอ่ การเมือง เศรษฐกจิ สงั คม และการศึกษาของชาติ
โดยเฉพาะเมื่อ "คณะราษฎร์" ได้กาหนดว่า "จะต้องให้การศึกษาอย่างเต็มที่แก่ราษฎรทุกชนชั้น" เพื่อ
ประโยชน์ในการปกครองตามระบอบประชาธิปไตย และมีเจตนาที่จะพัฒนาการศึกษาของชาติให้
เจริญก้าวหนา้ ยงิ่ ข้ึน

27

ตอ่ มาในปี พ.ศ.2475-2503 มีการประกาศใช้รฐั ธรรมนูญรวม 15 ฉบับ มีรฐั บาลเข้ามาบริหารราชการ
แผ่นดิน 30 ชุด มีผู้เข้ามาดารงตาแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ 16 ท่าน ยุคนี้เป็นยุคท่ีเชื่อมโยง
การจัดการศึกษาของไทยในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์กับระบอบประชาธิปไตย ซึ่งแบ่งออกเป็น 3 ระยะ
ไดแ้ ก่

1. ระยะแรก (พ.ศ.2475-2485) นโยบายในการจัดการศึกษาเป็นการขยายการศึกษาระดับ
ประถมศกึ ษา และให้ความสาคัญมากกว่าระดบั อ่นื ส่วนในระดับมัธยมศึกษา อาชวี ศึกษา และอดุ มศึกษา
นั้น เปน็ การขยายด้านปริมาณและปรับปรุงคณุ ภาพเทา่ นน้ั

2. ระยะทส่ี อง (พ.ศ.2485-2493) ระยะนีป้ ระเทศตกอยู่ภายใต้ภาวะสงครามนโยบายการบรหิ าร
ราชการแผ่นดิน จึงเน้นหนักในด้านการทหารและการป้องกันประเทศ หลังภาวะสงครามรฐั บาลได้มีการ
ปรบั ปรุงการศึกษาหลายประการ ทาให้นโยบายการจดั การศกึ ษาของชาติในทุกระดับมีความเด่นชัดทั้งใน
ด้านปรมิ าณและคุณภาพมากขน้ึ

3. ระยะท่ีสาม (พ.ศ.2493-2503) เป็นช่วงหน่ึงทม่ี ีความสาคัญสาหรับการศึกษาของชาติ เพราะ
เป็นช่วงที่มีการปรับปรุงและพัฒนาการศึกษาให้เจริญก้าวหน้าในทุกด้านและทุกระดับ เช่น รัฐบาลจะ
ส่งเสริมการศึกษาในทางปริมาณและคุณภาพ มีการวางรากฐานเพอ่ื ให้ประชาชนมีพ้ืนความรู้สูงขึ้น และ
มีความสามารถที่จะประกอบอาชีพได้ดี และพร้อมท่ีจะส่งเสริมให้ประชาชนมีวัฒนธรรมและศีลธรรม
อนั ดีงามด้วยศาสนาผสานการศึกษาเป็นหลัก แผนการศึกษาชาติ พ.ศ.2494 ได้กาหนดแนวทางการจัดการ
ศึกษาเป็นสี่ส่วน ได้แก่ พุทธิศึกษา จริยศึกษา พลศึกษา และหัตถศึกษา ในระยะนี้มีการประกาศใช้แผน
การศึกษาชาติ รวม 3 ฉบับ คือ แผนการศึกษาชาติ พ.ศ.2475 แผนการศึกษาชาติ พ.ศ.2479 และแผนการ
ศึกษาชาติ พ.ศ.2494

ในปี พ.ศ.2494-2520 กระทรวงศึกษาธิการได้ผลักดันให้มีการประกาศใช้แผนพัฒนาการศึกษา
แห่งชาติ พ.ศ.2503 และได้ปรับปรุงหลักสตู รการศึกษา ทาให้เกิดการเปล่ียนแปลงทสี่ าคัญ คือ มีการขยาย
การศกึ ษาภาคบังคับเป็น 7 ปี ใน พ.ศ.2506 ในยุคนี้มีจุดที่น่าสนใจคือมีการศึกษาในสายอาชีวศึกษา และ
ในขณะเดียวกันก็มีการผลติ นักเรียนฝึกหัดครูเป็นจานวนมาก ในช่วงปี พ.ศ.2503-2520 นโยบายในการ
บริหารงานการพัฒนาการศึกษาของชาติได้ยึดเอาแผนการศึกษาชาติ พ.ศ.2503 เป็นแผนแม่บทในการ
ดาเนนิ การจดั การศึกษา

4.8 หลักสูตรและการศึกษาไทยในปัจจุบัน การศึกษาที่นับเป็นการศึกษาในยุคปัจจุบันเริ่ม
ต้งั แตห่ ลักสตู รการศึกษาข้ันพ้ืนฐาน พทุ ธศักราช 2503 มีจุดมุ่งหมายเพอ่ื ให้พลเมืองทุกคนได้รบั การศึกษา
ตามควรแก่อัตภาพ ในการจัดการศึกษานั้นเพ่ือสนองตอบความต้องการของกระแสการเปล่ียนแปลง
ทางด้านสงั คมและบคุ คล เพ่ือใหส้ อดคลอ้ งกับแผนเศรษฐกิจและแผนการปกครองประเทศ

28

จากสภาวะการบ้านเมืองที่เปล่ียนแปลงเป็นอย่างมาก ส่งผลให้การศึกษาไม่สามารถสนองตอบตาม
ความต้องการของสังคมได้ ทาให้ต่อมาในปี พ.ศ. 2517 ได้มีการแต่งตั้งคณะกรรมการพ้ืนฐานเพื่อการ
ปฏิรปู การศกึ ษา เพือ่ เสนอแนวทางการฏิรปู การศึกษาของประเทศใหเ้ หมาะสมกับกาลสมยั และสอดคลอ้ ง
กับการพัฒนาเศรษฐกจิ และสังคมในระบอบประชาธิปไตย โดยได้มีการปรับปรุงระยะเวลาการเรียนตาม
หลักสูตรจากเดิมเปน็ ประถมศึกษา 4 ปี มัธยมศึกษาตอนต้น 3 ปี มัธยมศกึ ษาตอนปลาย 3 ปี และมีการ
ประกาศใช้หลักสูตรใหม่จากการปรับปรุงตามแนวทางปฏิรูปการศึกษาครั้งนี้ ได้แก่ หลกั สูตรมัธยมศึกษาตอน
ปลาย ปี พ.ศ. 2518 หลักสูตรประถมศึกษา ปี พ.ศ. 2521 และ หลกั สูตรมัธยมศกึ ษาตอนต้น ปี พ.ศ. 2521

จากนัน้ ได้มีการพัฒนาหลกั สูตรให้มคี วามทันสมัยและสอดรับกับการเปลี่ยนแปลงอีกครั้ง นั่นคือ
หลกั สูตรประถมศกึ ษา พุทธศกั ราช 2521 (ฉบับปรับปรงุ 2533) หลักสตู รมัธยมศกึ ษา พุทธศกั ราช 2521
(ฉบบั ปรบั ปรุง 2533)

ต่อมาได้มีการแก้ไขรัฐธรรมนูญและพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ จึงได้มีการเปลี่ยนไปใช้
หลกั สตู รการศึกษาขั้นพนื้ ฐาน พทุ ธศกั ราช 2544 ซึ่งได้กาหนดจุดมงุ่ หมายเพ่อื พฒั นาคนไทยให้เป็นมนษุ ย์ที่
สมบรู ณ์ เปน็ คนดี มีปญั ญา มีความสขุ และมีความเป็นไทย มีศักยภาพในการศกึ ษาต่อและประกอบอาชีพ

เม่ือมีการนาหลักสตู รการศึกษาข้ันพ้ืนฐาน พทุ ธศักราช 2544 ไปใช้ ทาให้พบว่ามีความสับสนใน
ผู้ปฏิบัติการในสถานศึกษา กอปรกับหลักสูตรมีเน้ือหาแน่นเกินไป มีปัญหาในการเทียบโอน และปัญหา
คณุ ภาพผู้เรียนในดา้ นความรู้ ทักษะ และคุณลักษณะอนั พึงประสงค์ กระทรวงศึกษาธิการจึงเปลยี่ นมาใช้
หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 โดยเพิ่มสมรรถนะสาคญั และคุณลักษณะอัน
พึงประสงค์ของผ้เู รียนเขา้ มา สว่ นเนอ้ื หาสาระยงั คงใช้ 8 กล่มุ สาระเหมือนเดิม หลกั สูตรนไ้ี ดม้ ีการกาหนด
ตัวชี้วดั มาให้และเนน้ กจิ กรรมพฒั นาผู้เรียนในลกั ษณะกจิ กรรมบาเพญ็ ประโยชน์เพื่อสงั คมด้วย

ต่อมาในปี พ.ศ. 2560 ได้มีการประกาศใช้หลักสูตรแกนกลางการศึกษาข้ันพ้ืนฐาน พุทธศักราช
2551 (ฉบบั ปรบั ปรงุ พ.ศ. 2560) เพื่อให้ใช้มาตรฐานการเรียนรู้และตัวชว้ี ดั กลุ่มสาระการเรียนรู้คณติ ศาสตร์
วิทยาศาสตร์ และสาระภูมิศาสตร์ ในกลุ่มสาระการเรียนรู้สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ฉบับ
ปรับปรุงใหม่ เนื่องจาก หลักสูตรรายวิชาวิทยาศาสตร์ คณิตศาสตร์ น้ัน มีความจาเป็นจะต้องปรับให้
เป็นไปตามนโยบายของรัฐบาลท่ีต้องการขับเคลื่อนประเทศไทยโดยการสร้างรายได้จากนวัตกร รมเป็น
หลัก หรือท่ีเรียกว่าไทยแลนด์ 4.0 ซ่ึงจาเป็นต้องสร้างกาลังคนท่ีมีความเข้มแข็งในองค์ความรู้ด้าน SMT
(Science, Mathematics and Technology) เป็นฐานในการสร้างนวัตกรรม จึงต้องปรับปรุงพัฒนา
หลักสูตรท่ีเกี่ยวข้องเพื่อใหส้ อดคล้องต่อการสร้างกาลังคน และลดความซ้าซ้อนของเนื้อหาระหว่างช้ันปี
หรือชว่ งชนั้ ระหวา่ งกล่มุ สาระ ทาให้การจดั การศกึ ษาในระดบั นีม้ คี ณุ ภาพมากยิ่งขึน้

29

5. ลกั ษณะของหลกั สตู รทดี่ ี
หลักสูตรจะดีหรือไม่น้ันอาจพิจารณาได้จากหลายเหตุผล ดังท่ีนักการศึกษาต่างประเทศ และ

ในประเทศไทย ได้เสนอไวด้ งั น้ี
เซลเลอร์ และอเล็กซานเดอร์ (Saylor and Alexander, 1974: 44-45) ได้สรุปลักษณะของ

หลกั สตู รที่ดี โดยพิจารณาจากสงิ่ ต่อไปนี้
1. เป็นหลักสูตรท่ีมเี น้ือหาสาระสาคัญครอบคลุมขอ้ มูลทีไ่ ด้มาจากนักเรียน สังคม กระบวนการเรียน

และความรทู้ คี่ วรจะได้รับในระหวา่ งการศกึ ษา
2. เปน็ หลักสูตรทม่ี ีจุดมงุ่ หมายชัดเจน เข้าใจง่าย และมชี ่องวา่ งที่จะขยาย ตัดต่อ เพ่ิมเตมิ ได้
3. เป็นหลักสูตรที่มกี ระบวนการเรียนท่ีให้ผู้เรียนได้มีโอกาสก้าวหน้าและมีอิสระที่จะพัฒนาตาม

ความสามารถ ความสนใจ และตามแนวทางของตนเอง
4. เป็นหลกั สูตรทีน่ ักเรยี นและครูมีความเขา้ ใจตรงกันเกยี่ วกับแผนการเรียนต่าง ๆ ในหลักสูตร

และนกั เรียนมสี ว่ นรว่ มในการทาแผนการเรียนน้ัน ๆ
5. เปน็ หลักสตู รทม่ี แี ผนงานสอดคลอ้ งสัมพนั ธ์กับการเรียนการสอนและการวัดผล
6. เป็นหลักสูตรท่ีได้มีการอธิบายและช้ีแจงแก่ผู้เรียน ผู้ปกครอง และบุคคลอื่นที่เก่ียวข้องจน

เข้าใจชัดเจน
7. เป็นหลักสูตรที่เปิดโอกาสให้ครู นักเรียน ผู้ปกครอง ชุมชน และผู้เกี่ยวข้องได้แสดงความ

คิดเหน็ และใหผ้ ลย้อนกลับเพอื่ การปรับปรงุ เปลยี่ นแปลงหลักสูตร
8. เป็นหลักสูตรทีใ่ ชว้ สั ดอุ ุปกรณข์ องโรงเรยี น ชมุ ชน อย่างกวา้ งขวางท่ัวถึง
ชัยวัฒน์ สุทธิรัตน์, (2560) ได้สรุปประเด็นที่ควรพิจารณาว่าเป็นลักษณะหลักสูตรท่ีดีไว้หลาย

ประการดงั นี้
1. เป็นหลักสูตรที่มาจากการวางแผนงานท่ีรัดกุม มีขั้นตอนในการดาเนินงาน และต้ังอยู่บน

รากฐานทเ่ี ชอื่ ถอื ได้
2. เป็นหลักสูตรที่มีวิธีการกาหนดจุดมุ่งหมาย การเลือกเนื้อหา และการจัดเนื้อหา การจัด

กระบวนการเรยี นการสอน และการวัดประเมนิ ผล ถกู ตอ้ งตามหลักการ ทฤษฎี การสรา้ งหลกั สตู ร
3. เป็นหลักสูตรท่ีตรงตามความมุ่งหมายของการศกึ ษาของชาติ เป็นเคร่อื งมือท่ีชว่ ยให้เป้าหมาย

ทางการศึกษาบรรลุตามวัตถุประสงค์ทก่ี าหนดไว้
4. เปน็ หลักสูตรที่ไดม้ าจากแนวคิดของบคุ คลหลายฝา่ ยท่ีเขา้ มามสี ว่ นร่วมในการสรา้ งและพฒั นา

หลักสูตรทั้งผปู้ กครอง ประชาชน และผ้เู รียน

30

5. เป็นหลักสูตรที่สอดคล้องกับพื้นฐานที่สาคัญ ได้แก่ ปรัชญา จิตวิทยา สังคม เศรษฐกิจ และ
การปกครอง ตลอดจนวฒั นธรรม ขนบธรรมเนียม ประเพณี และเอกลักษณข์ องชาติ

6. เป็นหลักสูตรที่จัดลาดับเน้ือหาและประสบการณ์ไว้อย่างต่อเน่ือง ไม่ข้ามขั้น ไม่วกวน หรือ
ขาดตอน จนผู้เรียนไดร้ บั ประสบการณท์ ่ไี ม่ต่อเน่ือง

7. เป็นหลักสูตรที่ต้องคานึงถงึ ความแตกต่างระหว่างบุคคลของผู้เรียน โดยให้ผูเ้ รียนได้มีโอกาส
เลือกเรียนได้ตามความถนดั และความสนใจ

8. เป็นหลกั สูตรทยี่ ึดผู้เรียนเปน็ สาคัญ มีเน้ือหา กิจกรรม ท่ีเหมาะสมกบั พ้ืนฐานธรรมชาติ ความ
ต้องการของผเู้ รยี น

9. เปน็ หลักสูตรที่สง่ เสริมความเจริญงอกงามในตัวผเู้ รยี นทกุ ด้าน รวมทงั้ ความคิดรเิ รมิ่ สร้างสรรค์
และช่วยให้ผเู้ รยี นแก้ปญั หาได้เอง

10. เป็นหลกั สูตรที่บอกแนวทางการสอน สื่อการเรียนการสอน และแนวทางการวัดประเมนิ ผลไว้
อย่างเหมาะสม

11. เป็นหลักสูตรที่มีความยืดหยุ่น ปรับปรุง เปล่ียนแปลงให้เข้ากับสภาวการณ์ต่าง ๆ ได้ง่าย
สามารถนาไปดดั แปลงให้เหมาะสมกับสภาพการดาเนนิ ชวี ิตของผ้เู รยี น

12. เป็นหลักสูตรทีค่ รเู ข้าใจงา่ ย และนาไปปฏบิ ตั ไิ ดจ้ ริงและสะดวก
13. เป็นหลักสูตรทม่ี ีเนือ้ หาสาระบรบิ ูรณ์เพียงพอท่ีจะให้ผู้เรียนไดค้ วามรู้ ทักษะ คดิ เป็น ทาเปน็
แก้ปัญหาเป็น
14. เป็นหลกั สูตรทีบ่ รรจเุ นือ้ หา ประสบการณ์ และกจิ กรรมการเรียนการสอนทเ่ี หมาะสมกับชว่ ง
เวลาท่ีใหก้ ารศึกษา
15. เป็นหลักสูตรที่กาหนดเน้ือหาสอดคล้องกับสภาพการดาเนินชีวิตของตัวผู้เรียน สามารถนา
ไปใชใ้ นชวี ิตประจาวันได้
16. เปน็ หลักสตู รท่ีมีการติดตามและประเมินผลเป็นระยะ ๆ เพื่อนาผลมาปรับปรุงพัฒนาหลักสูตร
ใหด้ ขี น้ึ
ดงั นั้น หลกั สูตรทีด่ ีจงึ เปน็ แนวทางสาคัญทีจ่ ะนาไปสู่การเรยี นการสอนท่มี ปี ระสิทธิภาพ และเกิด
สมั ฤทธิผ์ ลทางการศกึ ษา หลกั สูตรทีด่ คี วรมีลกั ษณะ ดงั น้ี
1. เป็นหลักสูตรทมี่ จี ุดม่งุ หมายชัดเจน เข้าใจง่าย และมีความหยืดหยนุ่ ที่จะสามารถปรับเพิม่ เติมได้
2. เป็นหลกั สูตรท่ียดึ ผเู้ รียนเปน็ สาคัญ มีเน้ือหา กิจกรรม ท่ีเหมาะสมกับพนื้ ฐานธรรมชาติ ความ
ตอ้ งการของผเู้ รยี น

31

3. เป็นหลักสูตรทีค่ านึงถึงความแตกต่างระหว่างบุคคลของผู้เรียน โดยให้ผู้เรียนได้มีโอกาสเลือก
เรยี นไดต้ ามความถนัด และความสนใจ

4. เปน็ หลกั สูตรท่สี ่งเสรมิ ความเจรญิ งอกงามในตัวผ้เู รียนทุกด้าน รวมทั้งความคิดริเรมิ่ สรา้ งสรรค์
และชว่ ยให้ผ้เู รยี นแกป้ ัญหาไดเ้ อง

5. เป็นหลักสูตรที่มีความยืดหยุ่น ปรับปรุง เปลี่ยนแปลงให้เข้ากับสภาวการณ์ต่าง ๆ ได้ง่าย
สามารถนาไปดดั แปลงใหเ้ หมาะสมกับสภาพการดาเนินชวี ิตของผูเ้ รยี น

6. เปน็ หลกั สูตรทบี่ รรจุเน้ือหา ประสบการณ์ และกจิ กรรมการเรยี นการสอนทเ่ี หมาะสมกบั ช่วง
เวลาท่ีให้การศกึ ษา

7. เปน็ หลกั สูตรท่ีเปดิ โอกาสให้ครู นักเรยี น ผู้ปกครอง ชุมชน และผ้เู กยี่ วข้องได้มสี ว่ นรว่ มใน
แสดงความคิดเห็น เพ่อื การปรับปรงุ หลักสตู ร

8. เป็นหลักสูตรท่ีมีการติดตามและประเมินผลเป็นระยะ ๆ เพ่ือนาผลมาปรับปรุงพัฒนาหลักสูตร
ให้ดีข้ึน

บทสรุป
หลักสูตรมีความสาคัญอย่างมากต่อการจัดการศึกษา เน่ืองจากหลักสูตรเป็นแนวทาง เป็นมวล

ประสบการณ์ทส่ี ถานศึกษานาไปจัดการเรียนการสอนให้แก่ผู้เรียนเพื่อพัฒนาให้ผู้เรยี นมีคุณลกั ษณะตาม
จุดหมายท่ีกาหนดไว้ เป็นแม่บทท่ีจะบอกให้ทราบว่าผู้เรียนจะบรรลุจุดมุ่งหมายอย่างไร และจะต้องจัด
เนื้อหาสาระ จัดกิจกรรมการเรียนการสอน และใช้เครื่องมือวดั ผลประเมินผลอย่างไร ดังนั้นหลักสูตรจึง
เป็นหัวใจของการจัดการเรียนการสอน และเป็นตัวกาหนดเส้นทางเดินในการจัดการศึกษาเพ่ือนาไปสู่
เป้าหมายตามแผนการศกึ ษาแห่งชาติ และเปน็ ไปตามทีส่ งั คมต้องการ

หลักสูตรมีองค์ประกอบท่ีสาคัญ ได้แก่ จุดมุ่งหมายหรือวัตถุประสงค์ เนื้อหาวิชาหรือสาระการ
เรียนรู้เป็นเนอื้ หาสาระสาคัญท่ีต้องจัดไว้อย่างเป็นระบบ การนาหลักสูตรไปใช้หรือจัดกิจกรรมการเรียน
การสอน และการประเมินผลหลักสตู รซง่ึ เป็นการพิจารณาตัดสนิ วา่ มีคุณค่าบรรลุตามจดุ มุ่งหมายที่กาหนด
ไวห้ รอื ไม่ โดยในการพฒั นาหลกั สตู รนน้ั นกั พัฒนาหลักสตู รมีความจาเป็นต้องศึกษาหลักการของหลกั สตู ร
ให้ชัดเจนเน่ืองจากหลักสูตรเป็นผลิตผลของแต่ละช่วงเวลา มักมีการเปล่ียนแปลงตามบริบทที่เปลี่ยนไป
เป็นงานกลุ่มที่ต้องอาศัยความร่วมมือจากหลายฝ่าย เป็นกระบวนการของการตัดสินใจและเป็น
กระบวนการต่อเน่ือง เปน็ ท่ีนา่ สังเกตว่าหลักสูตรจะมีประสิทธิผลมากขึ้น ถ้ามีการพิจารณาองคป์ ระกอบ
สาคัญกันอย่างครอบคลุม ดาเนนิ การไปตามกระบวนการท่ีมีระบบ รวมท้งั มีการศึกษาบทเรียนในอดีตตาม

32

วิวัฒนาการของหลักสูตร เพ่ือนาส่วนที่ดีมาพัฒนาให้เกิดประสิทธิภาพมากข้ึน เหมาะสมกับสภาพของ
สังคม การเมือง เศรษฐกจิ วิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี

ด้านวิวัฒนาการของหลักสูตรและการศึกษาของไทยน้ัน ได้มีการเริ่มใช้หลักสูตรต้ังแต่มีการจัด
การศึกษาในสมัยก่อนกรุงสุโขทัย สมัยกรุงสุโขทัย กรุงศรีอยุธยา กรุงธนบุรี กรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น
(รัชกาลที่ 1-4) สมัยปฏิรูปการศึกษา (รัชกาลที่ 5-7) สมัยหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง และหลักสูตร
การศึกษาไทยในปัจจุบนั ซึ่งเร่ิมตง้ั แต่หลกั สตู รการศกึ ษาข้นั พ้ืนฐาน พทุ ธศกั ราช 2503 จนถึงปัจจุบัน ซึ่ง
จะพบว่าหลักสูตรไทยน้ันได้มีความเจริญก้าวหน้ามาเป็นลาดับ ซึ่งแต่ละยุคสมัยก็มกี ารพัฒนาและส่งต่อ
ความเจรญิ มาอย่างต่อเน่ือง โดยทั้งน้ีหลกั สูตรท่ีจะสามารถพัฒนาการเรยี นรขู้ องผเู้ รียนไดเ้ ป็นอย่างดีนั้น
จะต้องเป็นหลักสูตรท่ีได้มาจากความสนใจของผู้เรียนและสอดคล้องกับข้อมูลในชุมชน รวมท้ังมี
ผู้เก่ยี วข้องในการสร้างหลักสตู รจากหลายฝ่าย ท้ังในสถานศกึ ษาและในชุมชน สามารถนาหลักสูตรไปใช้ได้
จรงิ โดยหลกั สตู รทน่ี าไปใช้ต้องจัดการเรียนรู้ทเ่ี นน้ ผู้เรียนเป็นสาคัญ ตอบสนองความสนใจของผู้เรียน ให้
อิสระในการเรียนรู้แก่ผู้เรียน และมีใช้วัสดุอุปกรณ์ของโรงเรียน ชุมชน อย่างกว้างขวาง มีความยืดหยุ่น
สามารถปรับปรุงเปลี่ยนแปลงให้เหมาะสมกับผู้เรียนและบริบทต่าง ๆ ได้ มีการติดตามและประเมินผล
หลักสูตรเพื่อปรับปรุงเป็นระยะ ๆ โดยเปิดโอกาสให้ครู นักเรียน ผู้ปกครอง ชุมชน และผู้เก่ียวข้องได้
แสดงความคดิ เหน็ และใหผ้ ลย้อนกลับเพือ่ การปรบั ปรงุ เปลย่ี นแปลงหลักสตู รใหด้ ยี ง่ิ ขน้ึ ไดต้ ่อไป

เอกสารอา้ งองิ
กนษิ ณฐ์ า ทองด.ี (2553). สรุปพัฒนาการหลกั ของหลักสูตรการศึกษาไทย. (ข้อมลู ออนไลน์). เขา้ ถงึ

ไดจ้ าก: http://www.learners.in.th/blogs/posts/410600. สืบค้นเมือ่ 24 กันยายน 2556.
ชัยวัฒน์ สทุ ธิรตั น.์ (2560). การพัฒนาหลกั สูตร: ทฤษฎีสกู่ ารปฏบิ ตั ิ. (พิมพ์คร้งั ที่ 6). กรงุ เทพฯ: วพี รนิ ท.์
ชยั อนนั ทร์ นวลสวุ รรณ์. (2555). ประวตั ิหลกั สูตรและการศึกษาไทย. (ขอ้ มลู ออนไลน์).

เขา้ ถึงไดจ้ าก: http://chainan1.blogspot.com/2012/01/blog-post_11. Html.
สบื ค้นเมอื่ 20 กันยายน 2556.
ทศั นยี ์ ชาตไิ ทย และคณะ (2557). แก่นการศกึ ษา. กรุงเทพฯ: มหาวทิ ยาลัยธุรกจิ บณั ฑติ ย์
ธนภทั ร จันทร์เจริญ. (2557). พพิ ัฒนาการหลักสตู รและการศกึ ษา. ใน แก่นการศึกษา. หนา้ 27-51.
กรงุ เทพฯ: มหาวิทยาลัยธรุ กจิ บณั ฑิตย์.
ธารง บัวศรี. (2542). ทฤษฎหี ลกั สตู ร การออกแบบและการพฒั นา. (พมิ พค์ รั้งที่ 2). กรงุ เทพฯ:
บริษัทธนธัชการพมิ พ์ จากัด.

33

บญุ เลย้ี ง ทมุ ทอง. (2553). การพฒั นาหลักสตู ร. (พิมพ์ครัง้ ที่ 2). กรงุ เทพฯ: สานักพิมพแ์ ห่งจุฬาลงกรณ์
มหาวิทยาลยั .

พระพรหมคณุ าภรณ์ (ป.อ.ปยุตฺโต). (2546). พจนานกุ รมพุทธศาสน์: ฉบับประมวลศพั ท์. (พิมพค์ รง้ั ที่ 12).
กรงุ เทพฯ: โรงพิมพ์มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.

มหาวทิ ยาลัยสุโขทัยธรรมาธริ าช. (2555). ประมวลสาระชดุ วชิ าการประเมินผลหลกั สูตรและการเรยี นการ
สอนสาขาวิชาศึกษาศาสตร์. มหาวิทยาลัยสุโขทยั ธรรมาธิราช. นนทบุรี: โรงพิมพ์สุโขทัยธรรมาธริ าช.

ราชบัณฑติ สถาน. (2556). พจนานกุ รมฉบบั ราชบณั ฑติ ยสถาน พ.ศ. 2554. (พมิ พค์ รัง้ ที่ 2). กรุงเทพฯ:
ราชบัณฑิตยสถาน.

วชิ ยั วงษ์ใหญ่ (2554). การพฒั นาหลกั สูตรอดุ มศึกษา. กรงุ เทพฯ: บริษัท อาร์ แอนด์ ปริน้ ส์ จากัด.
มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธริ าช. (2555). ประมวลสาระชุดวิชาการประเมินผลหลักสูตรและการเรียนการ

สอน สาขาวชิ าศกึ ษาศาสตร์ มหาวิทยาลยั สุโขทัยธรรมาธริ าช. นนทบุรี: โรงพิมพ์สโุ ขทัยธรรมาธิราช.
สิทธิพล อาจอินทร์. (2563). การพัฒนาหลกั สูตร. (พิมพค์ รงั้ ท่ี 5). ขอนแกน่ : โรงพมิ พ์มหาวิทยาลัยขอนแกน่ .
สเุ ทพ อว่ มเจริญ. (2556). การพัฒนาหลักสูตร: ทฤษฎแี ละการปฏบิ ัติ. นครปฐม: ภาควชิ าหลักสูตรและ

วธิ สี อน คณะศึกษาศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ศิลปากร.
Alexander, W. M. (1981). Curriculum planning for better teaching and learning (4 th ed.)

New York: holt, Rinehart and Winston.
Amstrong, D. G. (1989). Developing and documenting the curriculum. Boston: Allyn and Bacon.
Beauchamp, G. A (1981). A Curriculum theory. (4th ed.). Itusch, Illinois: F.E.Peacock.
Eisner, E. W. & Vallance, E. (1974). Conflicting conceptions of curriculum. Berkeley CA:

McCutchan.
Good, C. V. (1973). Dictionary of Education. New York: McGraw-Hill.
Dewey, J. (1969). Philosophy, Education, and Reflective Thinking. In Thomas O.Buford

Toward a Philosophy of Education. pp.180-183.
_______. (1997). Democracy and Education. New York: The Free Press. p.76.
Moore, A. (2015). Understanding the School Curriculum: Theory, Politics and Principles.

London: Routledge.
Oliva. P. F. (1982). Developing the curriculum. New York: Harper Collins.
Ornstein, A. C. (2013). Curriculum: foundations, principles, and issues. Boston: Pearson.
Saylor. J. G., & Oliva, P. F. (2013). Developing the curriculum. Boston: Ma: Pearson.

34

Saylor, J. G., & Alexander, W. M. (1974). Planning Curriculum for Schools. New York:
Holt, inehart and Winston: Inc.

Taba, H. (1962). Curriculum development: Theory and practice. New York: Harcourt,
Brace & World.

Tyler, R. W. (1969). Basic principle of curriculum and instruction. University of Chicago press.
________. (1971). Basic Principles of Curriculum and Instruction. Chicaco: The University

of Chicaco Press.

35

บทที่ 2
พ้นื ฐานของการพัฒนาหลกั สูตร

วา่ ท่ีรอ้ ยตรหี ญิง แฝงกมล เพชรเกล้ยี ง

การพัฒนาหลักสูตรจาเป็นต้องใช้ข้อมูลพื้นฐานในด้านต่าง ๆ ได้แก่ พ้ืนฐานจากปรัชญา สังคมวิทยา
จิตวิทยา และวิชาความรู้ต่าง ๆ มาเพ่ือให้ได้ข้อมูลอย่างเพียงพอท่ีจะใช้ในการพัฒนาหลักสูตร เพื่อให้ได้
หลักสูตรท่ีดี มีประสิทธิภาพ สามารถพัฒนาให้ผู้เรียนมีความรู้ความสามารถและทัศนคติที่ต้องการ เพราะ
ขอ้ มูลพ้ืนฐานเหลา่ น้ีจะชว่ ยนักพัฒนาหลักสูตรในเร่ืองต่าง ๆ (สุนยี ์ ภู่พันธ์, 2546: 28) ดังนี้

1. ช่วยให้มองเห็นภาพรวมว่า ในการจัดทาหลักสูตรน้ันจาเป็นต้องคานึงถึงสิ่งใดบ้าง และสิ่งต่าง ๆ
เหลา่ นนั้ มอี ิทธพิ ลต่อหลักสูตรอย่างไร

2. ช่วยให้สามารถกาหนดองค์ประกอบของหลักสูตรได้อย่างเหมาะสม เช่นการกาหนด
จดุ ม่งุ หมายของหลกั สตู ร และการกาหนดเนอื้ หาวิชา ฯลฯ

3. ช่วยใหส้ ามารถกาหนดยุทธศาสตร์การเรยี นการสอนได้อย่างเหมาะสม และมีประสทิ ธิภาพ
4. ชว่ ยเพิ่มพูนความรู้และทักษะในการออกแบบและพัฒนาหลักสูตร อนั จะส่งผลให้การดาเนินการใน
อนาคตประสบผลดยี ิ่งขึน้
นอกจากน้ีได้มีนักการศึกษาท้ังไทยและต่างประเทศท่ีได้กล่าวถึงข้อมูลพื้นฐาน ท่ีควรนามาใช้ใน
การพฒั นาหลักสูตร ดังนี้
ไทเลอร์ (Tyler, 1949: 1 – 43, cited in Ornstein, 1993: 35 - 36) กล่าวถึงส่ิงท่ีควรพิจารณาในการ
สรา้ งจุดม่งุ หมายของการศึกษา คือ 1) ข้อมูลเกยี่ วกบั ตวั ผเู้ รียน 2) ข้อมูลจากภายนอกโรงเรียน 3) ข้อมูลท่ีได้
จากผู้เชยี่ วชาญในสาขาต่าง ๆ 4) ข้อมลู ทางดา้ นปรชั ญา และ 5) ข้อมูลทางด้านจิตวทิ ยาการเรียนรู้
ทาบา (Taba, 1962: 16 – 87, อ้างถงึ ใน วิชัย วงษ์ใหญ่, 2537: 17) กล่าวว่าการพัฒนาหลักสูตรโดยใช้
วิธีการทางวิทยาศาสตร์จะต้องคานึงถึงสิ่งต่อไปนี้ 1) ความต้องการและลักษณะโครงสร้างของสังคมและ
วฒั นธรรม 2) ผู้เรียน ความต้องการ ความสนใจและกระบวนการเรยี นรู้ 3) ธรรมชาตขิ องวชิ าความรู้ และ
4) จุดม่งุ หมายของโรงเรยี น
เซเลอร์ และอเล็กซานเดอร์ (Saylor and Alexander, 1974: 102 - 103) กล่าวถึงข้อมูลพ้ืนฐานในการ
พัฒนาหลักสูตรไว้ว่า 1) ข้อมูลเก่ียวกับตัวผู้เรียน 2) ข้อมูลเกี่ยวกับสังคมซึ่งสนับสนุนโรงเรียน 3) ข้อมูล
เกี่ยวกับธรรมชาติ และลักษณะของกระบวนการเรียนรู้ และ 4) ความรู้ท่ีได้สะสมไว้และความรู้ท่ีจาเป็น
อยา่ งยง่ิ ทต่ี ้องใหแ้ กผ่ ้เู รยี น

36

แฮส (Hass, 1977: 6) แบ่งพื้นฐานของการพัฒนาหลักสูตรไว้ว่า ต้องอาศัยข้อมูลพ้ืนฐาน 4 ด้าน
ดงั ต่อไปนี้ 1) อิทธิพลจากแรงผลักดันของสังคม 2) การพัฒนาการของมนุษย์ 3) ธรรมชาติของการเรียนรู้
และ 4) ธรรมชาติของความรู้

ออนสเตน (Ornstein, 1993: 14 - 15) กล่าวถึง ข้อมูลพื้นฐานสาคัญท่ีเกี่ยวข้องกับการพัฒนา
หลักสูตรว่า ควรจะมาจากท้ังข้อมูลที่มาจากภายนอกและภายใน ซ่ึงประกอบด้วย 1) ปรัชญา
2) ประวตั ศิ าสตร์ 3) จิตวิทยา และ 4) สงั คมวทิ ยา

สาโรช บัวศรี (2514: 21 - 22) ไดก้ ล่าววา่ ในการจัดการศึกษาหรือจัดหลักสูตรต้องอาศยั พืน้ ฐาน
หลัก 5 ประกอบ คือ 1) พน้ื ฐานทางปรชั ญา 2) พืน้ ฐานทางจิตวิทยา 3) พนื้ ฐานทางสังคม 4) พ้ืนฐานทาง
ประวตั ิศาสตร์ และ 5) พน้ื ฐานทางดา้ นเทคโนโลยี

ธารง บัวศรี (2532: 4) กล่าวว่า พื้นฐานการพัฒนาหลักสูตร มีดังน้ี 1) พ้ืนฐานทางปรัชญา
2) พื้นฐานทางสงั คม 3) พ้นื ฐานทางจิตวิทยา 4) พนื้ ฐานทางความรแู้ ละวิทยากร 5) พ้ืนฐานทางเทคโนโลยี
และ 6) พืน้ ฐานทางประวัตศิ าสตร์

สงัด อุทรานันท์ (2532: 46) กล่าวถึงพ้ืนฐานในการพัฒนาหลักสูตร ไว้ดังน้ี 1) พื้นฐานทาง
ปรชั ญาการศึกษา 2) ข้อมูลทางสงั คมและวัฒนธรรม 3) พื้นฐานเกย่ี วกับพัฒนาการของผู้เรยี น 4) พืน้ ฐาน
เกีย่ วกับทฤษฎกี ารเรยี นรู้ และ 5) ธรรมชาติของความรู้

บุญชม ศรสี ะอาด (2555: 21) กล่าวถึง พน้ื ฐานการพัฒนาหลักสูตรไม่ว่าจะเปน็ หลักสูตรระดบั ใด
ก็ตามจาเป็นต้องอาศัยพ้ืนฐานจากด้านต่าง ๆ หลายด้านประกอบกันดังน้ี 1) พ้ืนฐานจากประวัติศาสตร์
2) พืน้ ฐานจากปรชั ญา 3) พ้นื ฐานจากสงั คมวิทยา 4) พนื้ ฐานจากจิตวทิ ยา และ 5) พ้นื ฐานจากวชิ าความรู้

กล่าวได้โดยสรุปว่า ข้อมูลท่ีสาคัญและควรนามาเป็นพื้นฐานในการพัฒนาหลักสูตรมีมากมาย
หลายด้านดังต่อไปน้ี 1) ปรชั ญาการศกึ ษา 2) จิตวิทยา 3) สงั คมและวฒั นธรรม 4) เศรษฐกิจ 5) การเมือง
การปกครอง 6) สภาพปัญหาและแนวทางการแกป้ ญั หาในสังคม 7) วิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี 8) สภาพ
ของสังคมในอนาคต 9) บุคคลภายนอกและนักวิชาการสาขาต่าง ๆ 10) ประวัติศาสตร์และการศึกษา
หลักสูตรเดิม และ 11) ธรรมชาติของความรู้
1. พืน้ ฐานดา้ นปรชั ญาการศึกษา

ความหมายของปรชั ญา
คาว่า ปรัชญา ตรงกับในภาษาอังกฤษว่า Philosophy แปลว่า วิชาท่ีว่าด้วยหลักแห่งความรู้ และ
ความจริง ซ่ึงมาจากรากศัพท์ภาษากรีกว่า “Philosophia” คาว่า Philip หมายถึง Loving หรือความรัก คาว่า
Sophia หมายถึง Wise หรือ Wisdom ซึ่งแปลว่า ความรู้หรือความฉลาด ดังน้ันคาว่าปรัชญาตามความหมาย
ในภาษาองั กฤษ ซ่ึงมรี ากศพั ท์มาจากภาษากรีก จงึ แปลวา่ Love of Wisdom หรือความรักทมี่ ีต่อความรู้

37

ส่วนในเชิงวิชาการ ปรัชญา หมายถึง การศึกษาหาความจริงหรือแก่นแท้ของสรรพส่ิงที่มีอยู่ใน
โลก และจกั รวาลอยา่ งมรี ะบบ และมรี ะเบยี บแบบแผน

ปรัชญามีส่วนสาคัญต่อการสรา้ ง หรอื การพัฒนาหลกั สูตรมาก ซึ่งในการพัฒนาหลักสูตรจะใชป้ รัชญา
ช่วยในการกาหนดจุดประสงค์ ในการจัดหลักสูตร และการจัดการสอน ทั้งนี้ข้ึนอยู่กับว่ามีความเชื่อหรือยึดถือ
ปรัชญาใด ได้แก่ จิตนิยม (Idealism) สัจจนิยม (Realism) เทวนิยม (Neo - Thomism) ปฏิบัติการนิยม
(Experimentalism or Pragmatism) อัตถิภาวนิยม (Existentialism) และปรัชญาวิเคราะห์ (Philosophical
Analysis or Scientific Empiricism)

จากแนวความเช่ือของปรัชญาจึงพัฒนาข้ึนมาเป็นปรัชญาการศึกษาต่าง ๆ โดยแต่ละสาขาต่างก็
ยึดแนวความเชอ่ื ของปรชั ญาสากลเป็นหลกั และปรัชญาการศึกษาบางสาขาได้รวมปรัชญาสากลบางสาขา
เขา้ ด้วยกัน

ปรชั ญาการศึกษา
ปรัชญาการศึกษา หมายถึง อุดมคติ อุดมการณ์ อันสูงสุดซึ่งยึดเป็นหลักในการจัดการศึกษามี
บทบาทในการเป็นแม่บทเป็นต้นกาเนิดความคิดในการกาหนดความมุ่งหมายของการศึกษาและเป็น
แนวทางในการจัดการศกึ ษาตลอดจนกระบวนการในการเรยี นการสอน
ในด้านการศกึ ษาปรชั ญาได้เขา้ มามบี ทบาทสาคัญ และก่อให้เกิดประโยชนน์ านัปการดังนี้ 1) อธิบาย
ถึงสภาพการณ์ของการศึกษาว่าอยู่ในสภาพอย่างไร 2) วจิ ารณท์ ้ังภาคทฤษฎแี ละภาคปฏิบัติของการศึกษาว่า
มีความเหมาะสมมากน้อยเพียงไร 3) เปรียบเทียบแนวความเช่ือของตนกับแนวการจัดการศึกษาว่า แตกต่าง
กันอย่างไร โดยอาศัยการวิเคราะห์ วิจารณ์จากความคิดเห็นของบุคคลที่เกี่ยวข้อง และ 4) เกิดความริเร่ิม
สรา้ งสรรคใ์ นการพัฒนาการศึกษาใหด้ ขี ึ้น หรือกาหนดแนวปฏิบัตทิ ่เี หมาะสมกับการจัดการศกึ ษา
การจัดหลักสตู รตามแนวปรัชญาการศึกษาต่าง ๆ
1. ปรชั ญาการศกึ ษาสารัตถนิยม (Essentialism)

แนวคิดและความเชื่อปรัชญาสารัตถนิยม เป็นชื่อของปรัชญาการศึกษาที่กาหนดข้ึนมาโดย วิ
ลเลียม ซี แบกเลย์ (William C. Bagley) ซึ่งมีความเช่ือว่า ในแต่ละวัฒนธรรมมีความรู้ ทักษะ ความเช่ือ
อุดมการณ์ ฯลฯ ทีเ่ ปน็ แกนกลางหรือเปน็ หลกั ทกุ คนในวฒั นธรรมน้ันควรรู้สิ่งเหล่านี้ และระบบการศึกษา
มุ่งถ่ายทอดสิ่งเหล่านี้แก่เยาวชน หลักสูตรท่ีจัดตามแนวปรัชญาน้ี ได้แก่ หลักสูตรแบบเนื้อหาวิชา
(Subject Curriculum) และหลักสูตรแบบสหสัมพันธ์ (Correlated Curriculum) ในด้านการเรียนการ
สอนตามแนวปรัชญาการศึกษานี้มุ่งเน้นให้ผู้เรียนรับรู้และเข้าใจเพ่ือให้ผู้เรียนคล้อยตามและยอมรับหลักการ
ความคิด และค่านิยมที่ผู้สอนนามาให้ การเรียนการสอนจึงไม่เป็นการสร้างสรรค์ความคิดใหม่ ๆ แต่เป็น
การยอมรับส่งิ ที่คนในสังคมเคยเชื่อและเคยปฏบิ ตั ิกนั มาก่อน (ไพฑรู ย์ สนิ ลารตั น์, 2553)

38

ข้อสังเกตในการพัฒนาหลกั สูตรโดยใช้ปรชั ญาสารัตถนิยม (Essentialism) มดี ังนี้
1. กระบวนการเรียนรู้โดยผ่านกระบวนการทางจิต ซึ่งประกอบดว้ ยญาณและแรงบนั ดาลใจ
2. มงุ่ พัฒนาให้จติ ของผู้เรียนใหเ้ ป็นจิตท่สี มบรู ณ์
3. สาระสาคัญของความรู้ คือ วิชาท่ีเก่ียวกับประวัติศาสตร์ และความรู้ปัจจุบัน ซึ่งเน้นปริมาณ
ความรูเ้ ป็นสาคัญ
4. การเรยี นการสอนมงุ่ เน้นทีจ่ ะฝึกการอา่ น การเขียน การคดิ เลข
อย่างไรก็ตาม ในการพัฒนาหลักสูตรตามแนวปรัชญาสารัตถนิยม (Essentialism) พบว่ายังมี
ขอ้ ด้อย คือ การเรียนการสอนท่ีเน้นเนื้อหาวิชา และเน้นให้ผู้เรยี นเชื่อฟังผู้สอน ทาให้ผู้เรียนขาดความคิด
ริเรม่ิ สร้างสรรค์ และขาดความเปน็ ตัวของตัวเอง ทาให้ผู้เรียนขาดอิสรภาพและความมเี หตุผล ซ่ึงเปน็ สงิ่ ที่
จาเป็นในการปกครองตามแนวระบอบประชาธิปไตย นอกจากนี้การสอนท่ีเน้นความจา ทาให้ผู้เรียนไม่มี
ความคิดก้าวหน้า มีแต่ความรู้ในทางทฤษฎีที่นาไปปฏิบัติได้ยาก และการกาหนดจุดมุ่งหมายของ
การศึกษาไว้แน่นอน ซ่งึ ขดั กบั แนวคดิ ในการพัฒนาผู้เรียนในยคุ สังคมแหง่ การเรียนรู้
2. ปรชั ญาการศกึ ษานริ นั ตรนยิ ม (Perenialism)
แนวคิดและความเชื่อ แนวความคิดหลักการทางการศึกษาของนิรันตรนิยม ได้แก่ ความเช่ือท่ีว่า
หลักการของความรู้จะต้องมีลักษณะจีรังยั่งยืนอย่างแท้จริง Perenia มีความหมายถึง ความคงท่ี ความไม่
เปลี่ยนแปลง รากฐานของทัศนะน้ีมาจากงานของ เซนต์ โทมัส อะไควนสั (St. Thomas Aquinas)
นิรันตรนิยมเป็นปรัชญาการศึกษาที่ยึดแนวความเช่ือตามหลักปรัชญาสาขาเทวนิยม โดยมีความ
เชือ่ ว่าส่ิงทสี่ าคัญท่ีสุดของธรรมชาติของมนุษย์ คอื ความสามารถในการคดิ ความสามารถในการใช้เหตผุ ล
การตดั สนิ แยกแยะ และมีความเช่ือถือพระเจ้า การจดั หลกั สูตรจงึ เน้นความสมั พันธ์ของวชิ าพื้นฐานท้ังสาม
คอื การอา่ น การเขียน และการคานวณ (Three R’s)
ในการจัดการเรียนการสอน ผู้สอนมีความเชื่อว่า ผู้เรียน คือ ดวงวิญญาณท่ีมีเหตุผล ผู้สอน
คือ ดวงวิญญาณท่ีมีลักษณะของการเป็นผู้นา และนักวิชาการ สาหรับหลักสูตรน้ันก็เป็นเนื้อหาสาระที่
เก่ียวกับดวงวิญญาณและสติปัญญา เช่น หลักการของศาสนา กฎเกณฑ์ หลักการต่าง ๆ ของภาษา
คณิตศาสตร์ เป็นต้น จุดเน้นอยู่ที่การจัดกิจกรรมเพ่ือการฝึกและควบคุมจิต เน้ือหาสาระท่ีมาจาก
ธรรมชาติในรูปของสาขาวิชาการและความสามารถทางจิต วิชาการสอนจึงได้แก่ การฝึกฝน
ทางปัญญา เช่น การอ่าน การเขียน การฝึกทักษะ การท่องจา และการคานวณ กลุ่มสัจวิทยานิยม
ถือว่า การเรียนรู้เก่ียวกับการหาเหตุผลที่มีความสาคัญมากด้วยเช่นกัน และการจะได้สิ่งเหล่านี้มาจาเป็น
จะตอ้ งมีการฝกึ ฝนสติปัญญาเพม่ิ เติม โดยการเรียนรู้ไวยากรณ์ ตรรกวิทยา และวาทศลิ ป์ ซ่งึ นักการศึกษา
ได้ยนื ยันความเชื่อเกี่ยวกับการสอนโดยเฉพาะในระดับประถมศึกษาว่า เราไม่สามารถทาอะไรใหแ้ ก่เด็กได้