เอกสารประกอบการสอน
รายวิชาพลงั มหศั จรรย์แหง่ จติ
รศ.ดร.ศุภกาญจน์ วิชานาติ
(ศน.ด.)
คณะมนษุ ยศาสตรแ์ ละสงั คมศาสตร์
มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏพระนคร
2565
เอกสารประกอบการสอน
รายวิชาพลงั มหศั จรรยแ์ หง่ จติ
รองศาสตราจารย์ ดร.ศภุ กาญจน์ วิชานาติ
คณะมนุษยศาสตร์และสงั คมศาสตร์
มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนคร
2565
เอกสารประกอบการสอน
รายวชิ าพลงั มหัศจรรยแ์ หง่ จติ
รองศาสตราจารย์ ดร.ศุภกาญจน์ วิชานาติ
ศน.ด. (พระพทุ ธศาสนา)
คณะมนุษยศาสตรแ์ ละสังคมศาสตร์
มหาวิทยาลยั ราชภัฏพระนคร
2565
ก
คำนำ
การศึกษารายวิชาพลังมหัศจรรย์แห่งจิต (Miraculous Power of Life) รหัสรายวิชา 0020119
เป็นรายวิชาหนึ่งของกลุ่มวิชาศึกษาท่ัวไป มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนคร จัดทำข้ึนเพื่อใช้ในการเรียนการสอน
สำหรับนักศึกษาทุกชั้นปี และหมวดวชิ าเลือกประจำกลุ่มวชิ าศึกษาท่ัวไป ตัง้ แตป่ ี พ.ศ. 2563 โดยไดเ้ รียบเรียง
และปรับปรุงเนื้อหาให้ครอบคลุมคำอธิบายรายวิชาในหลักสูตร โดยแบ่งเน้ือหาออกเป็น 5 บท ประกอบด้วย
บทที่ 1 ความสำคัญพลังทางจิตในพระพทุ ธศาสนา บทที่ 2 พลังจิตทางวทิ ยาศาสตร์ บทท่ี 3 วิธกี ารฝึกพลังจิต
ในรูปแบบต่างๆ บทท่ี 4 การวัดพลังรังสีออร่าของมนุษย์ และบทท่ี 5 ประโยชน์การฝึกจิตระหว่าง
พระพุทธศาสนากบั วทิ ยาศาสตร์
รายวิชาน้ีได้สร้างองค์ความรู้เพ่ือให้เกิดความเข้าใจระหว่างพระพุทธศาสนาและวิทยาศาสตร์
โดยการพสิ ูจน์ด้วยเครื่องฉายรังสีออร่าทั้งแบบดิจิตลั และแบบถ่ายภาพบนแผ่นฟิล์ม จึงเป็นแรงจูงใจตอ่ การนำ
ผลท่ีไดไ้ ปพัฒนาตนเองใหด้ ียง่ิ ข้ึนต่อไปและเปน็ ผลเชิงประจักษ์อีกดว้ ย ดังนั้น รายวิชาพลังมหศั จรรยแ์ หง่ จิตจึง
เนน้ ท่ีผลหรือปรากฏการณ์หลังจากท่ีไดฝ้ ึกจิตไปแล้วให้ผลเป็นอย่างไรระหวา่ งพระพุทธศาสนากับวิทยาศาสตร์
ซง่ึ เป็นปจั จัยเสรมิ แรงให้ผู้ศกึ ษาหรือผู้ท่ีต้องการพัฒนาตนให้ไดเ้ รียนรู้ ศึกษาวิจัย ตลอดจนเข้าใจตนเองได้มาก
ย่ิงขึ้น จึงถือได้ว่าเอกสารประกอบการสอนประจำรายวิชาพลังมหัศจรรย์แห่งจิตนี้ได้บูรณาการระหว่าง
พระพทุ ธศาสนาและวทิ ยาศาสตรไ์ ดอ้ ย่างสมบรู ณแ์ บบ
ผู้เขยี นหวงั วา่ เอกสารประกอบการสอนน้ี จะเปน็ ประโยชนส์ ำหรับนกั ศกึ ษาทุกชั้นปีและนกั ศึกษา
ท่ีลงทะเบียนเรียนหมวดวิชาเลือกกลุ่มหมวดวิชาศึกษาท่ัวไป ตลอดจนผู้ที่สนใจ ผู้เขียนขอกราบขอบพระคุณ
กลุ่มวชิ าศึกษาท่ัวไป สำนักส่งเสริมวิชาการและงานทะเบยี น มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครที่ไดเ้ อื้ออำนวยเหตุ
ปัจจัยในการเขียนเอกสารประกอบการสอนเรียบร้อยถูกต้องจนเป็นรูปเล่มสมบูรณ์ ขอกราบขอบพระคุณ
เจ้าของเอกสารข้อมูลทุกท่านท่ีได้กล่าวไว้ในเอกสารน้ีที่ผู้เขียนได้นำมาใช้ในการศึกษาค้นคว้าและเรียบเรียง
และขอขอบพระคุณทุกทา่ นทมี่ ีสว่ นช่วยใหก้ ารพิมพ์เอกสารนเี้ สร็จสมบูรณ์
รศ.ดร.ศุภกาญจน์ วชิ านาติ
20 เมษายน 2565
สารบญั
หน้า
คำนำ ............................................................................................................................................... ก
สารบญั ............................................................................................................................................ ข
แผนบรหิ ารการสอนประจำรายวชิ า .............................................................................................. จ
แผนบริหารการสอนประจำบทที่ 1 .............................................................................................. 1
บทที่ 1 ความสำคัญพลังทางจติ ในพระพทุ ธศาสนา ............................................................... 3
ความหมายและธรรมชาตขิ องจิตในพระพทุ ธศาสนา ............................................ 4
หน้าทขี่ องจติ (กจิ จสังคหะ) ............................................................................. 6
การอบุ ตั ิ และจุตขิ องจิต................................................................................... 8
จำนวนของจติ ท่ีแสดงไวใ้ นพระอภธิ รรม.......................................................... 9
ความหมายของพลงั ทางจิตในพระพุทธศาสนา ..................................................... 10
ความหมายในพระวนิ ยั ปฎิ ก............................................................................. 10
ความหมายในพระสตุ ตนั ตปิฎก ....................................................................... 11
ความหมายในพระอภิธรรม.............................................................................. 16
สรปุ ความหมายของพลงั ทางจติ ....................................................................... 17
ความสำคญั ของพลังจติ ในทางพระพทุ ธศาสนา..................................................... 18
ความสำคัญดา้ นคุณภาพจติ ............................................................................. 18
ความสำคัญด้านคุณภาพการเผยแผ่................................................................. 19
ลักษณะของจติ ตานภุ าพ.................................................................................. 21
ประเภทของจิตตานุภาพ.................................................................................. 22
บทสรุป.................................................................................................................. 24
คำถามท้ายบท....................................................................................................... 25
เอกสารอ้างอิง ....................................................................................................... 26
แผนบรหิ ารการสอนประจำบทที่ 2 .............................................................................................. 28
บทท่ี 2 ความสำคัญพลงั ทางจติ ในพระพุทธศาสนา ............................................................... 30
ปรจิตวทิ ยา (parapsychology) .......................................................................... 30
พลงั จติ อเี อสพี (ESP - extrasensory perception) ........................................... 42
การสะกดจิต (hypnotism) ................................................................................. 45
ค
หนา้
ภาพถา่ ยเกอร์เลียน (Kirlian photography) .......................................................46
เอกภพคขู่ นาน (parallel universe) ...................................................................47
ทฤษฎีสัมพัทธภาพพเิ ศษ : อวกาศและเวลา (special theory ............................48
of relativity : space and time)
สารพิเศษแทนทาลมั (tantalum) ........................................................................51
คลนื่ สมองกับพลงั พิเศษในตวั มนษุ ย์ .....................................................................52
บทสรุป ..................................................................................................................56
คำถามท้ายบท .......................................................................................................59
เอกสารอ้างอิง........................................................................................................60
แผนบรหิ ารการสอนประจำบทที่ 3 ...............................................................................................62
บทที่ 3 วธิ กี ารฝกึ พลงั จติ ในรูปแบบตา่ งๆ ...............................................................................64
การเสรมิ สรา้ งพลังแหง่ ชวี ติ ด้วยพลังธาตุ ...............................................................64
การฝึกจิตด้วยแกว้ น้ำ.............................................................................................69
การเพ่ิมพลงั ชีวติ ทนี่ ่าสนใจ....................................................................................71
บทสรปุ ..................................................................................................................81
คำถามท้ายบท .......................................................................................................83
เอกสารอา้ งองิ ........................................................................................................84
แผนบรหิ ารการสอนประจำบทที่ 4 ...............................................................................................85
บทท่ี 4 การวดั พลังรังสอี อรา่ ของมนษุ ย์ ..................................................................................87
ความหมายออรา่ ....................................................................................................87
รังสีมนษุ ย์ ..............................................................................................................88
สขี องออรา่ และความหมาย....................................................................................93
แสงกายทิพย์..........................................................................................................98
ความสำคญั ของออร่า ............................................................................................103
บทสรุป ..................................................................................................................108
คำถามท้ายบท .......................................................................................................111
เอกสารอ้างอิง........................................................................................................112
ง
หน้า
แผนบรหิ ารการสอนประจำบทที่ 5 .............................................................................................. 113
บทที่ 5 ประโยชน์การฝกึ จิตระหว่างพระพทุ ธศาสนากบั วทิ ยาศาสตร์................................... 115
ผลของการฝกึ จิตในพระพุทธศาสนาเถรวาท......................................................... 115
ผลต่อวถิ ีชวี ติ และบคุ ลกิ ภาพ............................................................................ 115
เป็นวธิ กี ารพักผอ่ นอย่างสขุ สบายในปัจจบุ นั (ทิฏฐธรรมสขุ วหิ าร)................... 117
เปน็ บาทหรอื เปน็ ฐานแหง่ อภิญญา .................................................................. 118
ทำให้ไดภ้ พวิเศษ.............................................................................................. 119
การบำบดั โรคทางกายดว้ ยจิต................................................................................ 120
อทิ ธิปาฏหิ ารยิ ใ์ นพระพุทธศาสนาเถรวาท............................................................. 130
บทสรุป.................................................................................................................. 136
คำถามทา้ ยบท....................................................................................................... 138
เอกสารอ้างองิ ............................................................................................................. 139
บรรณานกุ รม.............. .................................................................................................................... 140
ประวตั ผิ เู้ ขียน.............. ................................................................................................................... 146
ม ค อ . 3 ห ม ว ด วิ ช า ศึ ก ษ า ท่ั ว ไ ป 2 5 6 3 | 1
รายละเอียดของรายวิชา
ชือ่ สถาบันอุดมศึกษา มหาวิทยาลยั ราชภฎั พระนคร
สำนกั วิชา/สาขา/หลกั สตู ร หลกั สตู ร หมวดวชิ าศกึ ษาทั่วไป
หมวดท่ี 1 ขอ้ มูลท่ัวไป
1. รหัสและชือ่ รายวชิ า
รหสั วิชา 0020119
ช่ือวิชา พลังมหศั จรรย์แห่งจิต
Miraculous Power of Mind
2. จำนวนหนว่ ยวิชา/หน่วยกิต
2(1-2-3)
3. หลักสูตรและประเภทของรายวิชา
หมวดวชิ าศึกษาท่ัวไป วชิ าเลือก ในกลุม่ พัฒนาความเป็นมนษุ ย์
4. อาจารยผ์ ู้รบั ผดิ ชอบรายวิชา
อาจารย์ผู้รับผดิ ชอบรายวิชา
1. รองศาสตราจารยศ์ ภุ กาญจน์ วิชานาติ 2. ผู้ชว่ ยศาสตราจารยพ์ ูไทย วนั หากจิ
3. รองศาสตราจารย์อำพล บดุ ดาสาร
5. ภาคการศกึ ษา/ชั้นปีทเ่ี รยี น
ภาคการศึกษาที่ 1 และ 2 / ทกุ ช้นั ปี
6. รายวิชาที่ตอ้ งเรียนมากอ่ น (Pre-requisites)
ไมม่ ี
7. รายวชิ าทต่ี ้องเรียนพร้อมกัน (Co-requisites)
ไมม่ ี
8. สถานทเี่ รยี น
มหาวทิ ยาลัยราชภัฏพระนคร
0020119 พลงั มหัศจรรย์แห่งจิต 4 พ.ย.64
ม ค อ . 3 ห ม ว ด วิ ช า ศึ ก ษ า ท่ั ว ไ ป 2 5 6 3 | 2
9. วันท่จี ดั ทำหรือปรบั ปรุงรายละเอยี ดของรายวิชาคร้ังล่าสดุ
พฤศจิกายน 2564
หมวดท่ี 2 จดุ มุ่งหมายและวตั ถปุ ระสงค์
1. จดุ มงุ่ หมายของรายวชิ า
หลงั จากศกึ ษารายวชิ านี้แลว ผ้เู รียนจะสามารถ
1. นักศึกษาสามารถคนควารวบรวมข้อมูลและเรียนรู้ปรากฏการณ์พลังต่าง ๆ ที่เกิดจากพลังจิต
มนุษย์ได้
2. นกั ศกึ ษาสามารถวิเคราะหค์ วามสำคญั ของพลังจิตมนษุ ย์ในพระพุทธศาสนาได้
3. นกั ศึกษาสามารถประยกุ ตใชสอ่ื และเทคโนโลยเี พ่ือชว่ ยสอนพลังมหัศจรรย์แห่งจิตได้
4. นักศึกษานำหลักพัฒนาพลังจิตตามหลักพระพุทธศาสนาไปประยุกต์ใช้ในการดำเนินชีวิตได้อย่างมี
ประสิทธิผล
5. นักศึกษาสามารถอภปิ รายและแลกเปลี่ยนเรียนรูเ้ รื่องพลังจติ ในรูปแบบต่างๆ ได้
*การเปลี่ยนแปลงที่สำคัญ คือ การเพิ่มการใชเทคโนโลยีการสนเทศ, การวิจัยในช้ันเรียน และการ ผลิต
นวัตกรรมการศึกษาเฉพาะรายวชิ าอย่างตอ่ เนือ่ ง
2. วัตถปุ ระสงค์ในการพัฒนา/ปรับปรงุ รายวิชา
รายวิชาน้ีอยู่ในหมวดวิชาศึกษาทั่วไป วิชาเลือก เพื่อเสริมสร้างความเป็นคนดีและพลเมืองที่เข้มแข็ง
ของสังคม ชื่นชมและซาบซึ้งความเป็นไทย ใฝ่ใจเรียนรู้ตลอดชีวิต เป็นบัณฑิตที่สังคมต้องการบนฐานของ
เศรษฐกิจพอเพยี งและมศี กั ยภาพตามกรอบมาตรฐานคณุ วฒุ ริ ะดับอดุ มศึกษา จงึ ปรับปรงุ รายวชิ าดงั นี้
2.1 เป็นฉบับปรับปรุง พ.ศ. 2563 (ฉบับปัจจุบันล่าสุด) ได้ปรับปรุงจากหมวดวิชาศึกษาทั่วไป พ.ศ.
2559 ใชก้ ับนักศกึ ษาที่เข้าศกึ ษาตงั้ แตป่ ีการศึกษา 2564
2.2 เพื่อเสริมสร้างทักษะแห่งศตวรรษที่ 21 (21th century skills) ซึ่งเป็นทักษะที่จำเป็นในการ
เรียนรู้และแสวงหาความรใู้ หแ้ กผ่ ้เู รยี น
2.3 เพื่อบูรณาการเรียนการสอนกับงานวิจัยหรืองานสร้างสรรค์ โดยจัดกิจกรรมการเรียนการสอนที่
เน้นผู้เรียนสำคัญ ด้วยกระบวนการ อภิปรายวิเคราะห์ สังเคราะห์ ประเมินองค์ความรู้จากบทความ งานวิจัย
วทิ ยานิพนธ์ โดยใชก้ ระบวนการสบื เสาะหาความรู้ (Inquiry)
0020119 พลงั มหศั จรรย์แหง่ จิต 4 พ.ย.64
ม ค อ . 3 ห ม ว ด วิ ช า ศึ ก ษ า ทั่ ว ไ ป 2 5 6 3 | 3
2.4 เพิ่มแนวทางการจัดกิจกรรมการเรียนการสอนโดยบูรณาการกับศิลปวัฒนธรรม จากกิจกรรมการ
เรียนรู้โดยใช้โครงงานเป็นฐาน (Project-Based Learning) พร้อมกับมอบหมายให้นักศึกษาจัดกิจกรรมที่
บริการวชิ าการแก่โรงเรียน ชุมชน หรอื ทอ้ งถนิ่
2.5 เพิ่มช่องทางในการติดต่อสื่อสารระหว่างผู้สอนกับผู้เรียนผ่านสื่อดิจิทัลในรูปแบบหลากหลายมาก
ข้ึน เช่น Line-group, Facebook, E-learning, Kahoot! เป็นต้น
หมวดที่ 3 ลกั ษณะและการดำเนินการ
1. คำอธิบายรายวิชา (ไทย/อังกฤษ)
ปรากฏการณ์พลงั ทางจิต รวบรวมข้อมูลและเรยี นรูป้ รากฏการณ์พลังต่าง ๆ ที่เกิดจากจิตมนษุ ย์ การ
ฝกึ พลังจิตต่าง ๆ ให้เปน็ ทป่ี ระจกั ษ์ชดั ตามกระบวนการทางวิทยาศาสตรด์ ้วยระบบดิจิทัลสารสนเทศ เครื่องมือ
วิทยาศาสตร์ทสี่ นบั สนุนการวัดพลังจติ และอารมณ์ของมนุษย์
Psychological phenomena in science and Buddhism, methods of training psychic
powers in various ways, measuring the Aura energy in the human body, psychic benefits in
daily life, scientific equipment supporting power of mind assessment.
2. จำนวนชวั่ โมงท่ีใช้ตอ่ ภาคการศึกษา
บรรยาย สอนเสรมิ การฝกึ ปฏบิ ัต/ิ งานภาคสนาม การศึกษาด้วยตนเอง
30 45
15 สอนเสริมตามความตอ้ งการ
ของนกั ศึกษารายบุคคล
3. จำนวนชว่ั โมงตอ่ สปั ดาห์ทอี่ าจารยใ์ หค้ ำปรึกษาและแนะนำทางวิชาการแก่นักศึกษาเปน็ รายบุคคล
- อาจารย์ประจำรายวิชา ประกาศเวลาให้คำปรึกษาผ่านระบบสารสนเทศของมหาวิทยาลัยราชภัฏ
พระนคร
- อาจารย์จัดเวลาให้คำปรึกษาเป็นรายบุคคล หรือ รายกลุ่มตามความต้องการ 1 ชั่วโมงต่อสัปดาห์
(เฉพาะรายท่ีตอ้ งการ)
- สามารถนัดหมายล่วงหน้าหลังคาบเรียน หรือช่องทางสื่อสารดิจิทัลต่าง ๆ เช่น สื่อสังคมออนไลน์
(Line-group, Facebook), Mobile Phone, E-learning, Kahoo!, Quizizz, MOOC PNRU and Padlet
0020119 พลังมหัศจรรย์แหง่ จติ 4 พ.ย.64
ม ค อ . 3 ห ม ว ด วิ ช า ศึ ก ษ า ทั่ ว ไ ป 2 5 6 3 | 4
หมวดท่ี 4 การพฒั นาผลการเรยี นรูข้ องนักศกึ ษา
หมายเหตุ (= ความรบั ผิดชอบหลัก / = ความรบั ผดิ ชอบรอง / - = ไม่กำหนดผลการเรยี นร)ู้
1. ด้านคุณธรรม จริยธรรม
1.1 ผลการเรียนร้ดู ้านคุณธรรม จริยธรรม
1.1.1 มีจิตสำนึกความเป็นไทย ตระหนักถึงคุณค่าของตนเอง ครอบครัว ชุมชน สังคม วัฒนธรรม
ประเทศชาติ
1.1.2 มคี วามซือ่ สัตยส์ ุจริต มีวนิ ัยต่อตนเอง ครอบครวั ชมุ ชน ประเทศชาติ และสังคมโลก
1.1.3 เคารพกฎเกณฑ์ กติกาและขอ้ บังคบั ขององค์กรและสงั คม โดยคำนึงถงึ ความเปน็ ส่วนรวม
1.1.4 เคารพสิทธิและรับฟังความคิดเห็นของผู้อื่น ประพฤติตนและปฏิบัติหน้าที่ของการเป็น
พลเมืองทีด่ ี
1.1.5 มีสมั มาคารวะ รจู้ กั กาลเทศะ มีจิตบรกิ าร เสยี สละและจิตสาธารณะ
1.2 กลยทุ ธ์การสอนที่ใชพ้ ฒั นาการเรยี นร้ดู ้านคณุ ธรรม จรยิ ธรรม
1.2.1 การเรยี นร้จู ากสถานการณจ์ ริง หรือ Phenomenon Based Education
1.2.2 การสอดแทรกคุณธรรม จริยธรรมผา่ นการบรรยายของอาจารย์
1.2.3 การประพฤติตนเปน็ แบบอย่างที่ดีของอาจารย์ผ้สู อน
1.2.4 จดั กจิ กรรมส่งเสริมคุณธรรม จรยิ ธรรม
1.2.5 การใช้กรณศี กึ ษาเป็นฐานในการสอน
1.2.6 การสะท้อนคดิ จากการถอดบทเรยี น
1.3 กลยทุ ธก์ ารประเมินผลการเรียนร้ดู า้ นคุณธรรม จรยิ ธรรม
1.3.1 นกั ศกึ ษาประเมินตนเองกอ่ นและหลังเรียนในดา้ นคุณธรรม จรยิ ธรรมส่วนบคุ คล
1.3.2 ประเมนิ จากผเู้ รยี นร่วมหรอื Peer Evaluation ระหวา่ งเรียน
1.3.3 ประเมนิ โดยอาจารย์โดยการสังเกตด้านคณุ ธรรม จรยิ ธรรม
1.3.4 ผใู้ ช้บณั ฑติ ประเมินคุณธรรม จริยธรรมของบัณฑติ โดยภาพรวม
2. ดา้ นความรู้
2.1 ผลการเรยี นรู้ดา้ นความรู้
- 2.1.1 มีความรู้ความเขา้ ใจเกีย่ วกับการใช้ภาษาในการติดตอ่ สื่อความหมายท่ีดี
2.1.2 มคี วามรูค้ วามเขา้ ใจธรรมชาตขิ องตนเอง ผ้อู น่ื และสงั คม
0020119 พลงั มหศั จรรย์แหง่ จติ 4 พ.ย.64
ม ค อ . 3 ห ม ว ด วิ ช า ศึ ก ษ า ทั่ ว ไ ป 2 5 6 3 | 5
2.1.3 มีความรอู้ ย่างกว้างขวางทันสมยั และมีวธิ กี ารในการแสวงหาความรูอ้ ย่างเปน็ ระบบ
2.1.4 มีความรู้ ความเข้าใจ ประยุกตใ์ ช้และปรบั ตัว เพื่อนำไปพัฒนาตนเองและชุมชน
2.2 กลยุทธก์ ารสอนทใี่ ช้พัฒนาการเรยี นรู้ดา้ นความรู้
2.2.1 มีการเรียนการสอนในหลากหลายรูปแบบ เน้นการเรียนรู้แบบ Active Learning เพื่อนำ
ความรไู้ ปประยกุ ต์ใชใ้ นสภาพแวดลอ้ มจรงิ
2.2.2 ใช้ระบบดิจิทัลหรือคอมพิวเตอร์ช่วยสอนและเน้นการเรียนรู้แบบ e-Learning เพื่อให้
นกั ศึกษาสามารถเขา้ ถงึ การเรียนรู้ด้วยตนเอง
2.2.3 จัดกจิ กรรมกลุ่มเพ่ือสรา้ งเวทกี ารแลกเปลีย่ นเรียนรรู้ ะหว่างผู้สอนกับนักศกึ ษา และ นักศกึ ษา
กบั นักศึกษา
2.2.4 มกี ารเรยี นรู้จากสถานทีแ่ ละชมุ ชนจรงิ โดยการศกึ ษาดงู าม
2.2.5 มีการเรียนรู้จากประสบการณ์โดยการถอดบทเรียนจากผู้เชี่ยวชาญที่มีประสบการณ์ตรงเป็น
วิทยากรนำกจิ กรรมเฉพาะหน่วยเรยี น
2.3 กลยทุ ธ์การประเมินผลการเรยี นรู้ดา้ นความรู้
2.3.1 การทดสอบยอ่ ยระหวา่ งภาคการศกึ ษา
2.3.2 การสอบกลางภาคการศกึ ษาและการสอบปลายภาคการศกึ ษา
2.3.3 ประเมนิ จากโครงงานหรอื รายงานท่ีนักศกึ ษานำเสนอ
2.3.4 ประเมนิ จากความแมน่ ยำถกู ต้องของขอ้ มูลในการนำเสนอ
2.3.5 เน้นการแลกเปล่ยี นองคค์ วามรู้ระหว่างอาจารย์กบั นักศกึ ษา
2.3.6 มีการทดสอบความร้คู วามสามารถในระบบของแต่ละวิชาตลอดภาคการศกึ ษา
3. ดา้ นทักษะทางปญั ญา
3.1 ผลการเรียนรูด้ า้ นทกั ษะทางปญั ญา
3.1.1 สามารถค้นหาข้อเท็จจริง ทำความเข้าใจ ประเมินข้อมูลจากหลักฐานเพื่อนำข้อสรุปมาใช้บน
ฐานการคิดอยา่ งเป็นระบบ
3.1.2 วิเคราะห์ สังเคราะห์ปัญหาที่ซับซ้อน ตัดสินใจโดยใช้ข้อมูลและสติปัญญา เสนอแนวทาง
แกไ้ ขท่ีสร้างสรรค์เพอ่ื ปอ้ งกันและแก้ไขปญั หาทเี่ กดิ ข้ึน
- 3.1.3 มีทักษะในการบูรณาการความรู้และนำไปใช้ในการดำรงชีวิตอย่างมีความสุขเพื่อการมี
คุณภาพชวี ิตทด่ี ี
- 3.1.4 มที ักษะการแสวงหาความร้ตู ลอดชีวิตเพ่ือการพฒั นาตนเอง ชุมชนและท้องถน่ิ
0020119 พลังมหศั จรรยแ์ หง่ จิต 4 พ.ย.64
ม ค อ . 3 ห ม ว ด วิ ช า ศึ ก ษ า ทั่ ว ไ ป 2 5 6 3 | 6
3.2 กลยุทธก์ ารสอนทีใ่ ชพ้ ัฒนาการเรยี นรู้ด้านทกั ษะทางปญั ญา
3.2.1 การสอนโดยใช้ Active Learning เพื่อสรา้ งองค์ความรูแ้ ละแลกเปลีย่ นทักษะทางปัญญา
3.2.2 การฝกึ ทักษะการคดิ วเิ คราะห์ สงั เคราะห์เพอ่ื สรา้ งทักษะทางปญั ญา
3.2.3 การอภปิ รายกลุ่ม
3.2.4 สงั เคราะห์ข้อมูลจากการคน้ ควา้
3.2.5 จัดการเรียนการสอนให้ผู้เรียนมีการคิด วิเคราะห์ สังเคราะห์แยกแยะความรู้ได้อย่างเป็น
ระบบ
3.3 กลยุทธ์การประเมินผลการเรียนรู้ด้านทักษะทางปัญญา
3.3.1 ประเมินผลงานตามสภาพจริงของชน้ิ งานนกั ศึกษา
3.3.2 ประเมนิ จากการนำเสนอผลงานหนา้ ช้นั เรียนทีแ่ สดงออกถึงทักษะทางปญั ญา
3.3.3 ประเมินจากผลงานที่เกิดจากการใช้กระบวนการแก้ไขปัญหา การเรียนรู้จากโครงการ และ
การเรียนรจู้ ากประสบการณ์
3.3.4 เปิดโอกาสใหไ้ ด้ใชค้ วามคิดและแสดงความคดิ เห็นทีแ่ สดงถึงการคดิ วเิ คราะห์ สังเคราะห์
3.3.5 ประเมินความสามารถในการหาความรู้และพัฒนาตนเองตามระบบและกลไกของการเรียนรู้
ตลอดชีวิต
3.3.6 ประเมินจากการใช้องคค์ วามร้ไู ปใชพ้ ฒั นาชุมชนและทอ้ งถ่นิ ทัง้ ทางตรงและทางอ้อม
4. ด้านทักษะความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งบุคคลและความรับผดิ ชอบ
4.1 ผลการเรยี นรู้ด้านทักษะความสัมพันธร์ ะหว่างบคุ คลและความรบั ผิดชอบ
4.1.1 มีความรับผิดชอบตอ่ ตนเอง ครอบครวั สงั คม ชมุ ชนและประเทศชาติ
4.1.2 มีมนุษยสัมพันธ์ที่ดี มีน้ำใจให้ความร่วมมือ ทำงานเป็นทีม สามารถปรับตัวและทำงานกับ
ผู้อ่นื ได้
4.1.3 สร้างสัมพันธภาพที่ดีกับผู้อื่น และสร้างความเข้าใจอันดีระหว่างบุคคล สังคม ชุมชนและ
ทอ้ งถิ่น
4.1.4 เป็นผู้นำและผู้ตามที่ดี สามารถวางแผนและรับผิดชอบในการเรียนรู้และพัฒนาตนเองต่อ
สังคม ชุมชนและทอ้ งถนิ่
4.1.5 กลา้ แสดงความคดิ เห็นอยา่ งมีเหตุผลและยอมรบั ความคิดเหน็ ของผอู้ ่ืน
4.2 กลยุทธ์การสอนที่ใชพ้ ฒั นาการเรียนรู้ดา้ นทกั ษะความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลและความรับผิดชอบ
4.2.1 ฝึกการทำงานรว่ มกับผอู้ ่ืนเพ่อื ให้การทำงานมปี ระสิทธิภาพ
0020119 พลงั มหศั จรรยแ์ ห่งจติ 4 พ.ย.64
ม ค อ . 3 ห ม ว ด วิ ช า ศึ ก ษ า ท่ั ว ไ ป 2 5 6 3 | 7
4.2.2 มอบหมายงานเพ่อื ใหก้ ารความรับผิดชอบในลักษณะกลมุ่
4.2.3 จัดการเรียนการสอนเพ่อื ใหน้ ักศึกษาเรียนรู้ถึงวฒั นธรรมในการอยูร่ ว่ มกัน
4.2.4 ฝึกภาวะความเป็นผนู้ ำ ผู้ตามและการมีมนษุ ยสัมพันธร์ ะหวา่ งเพ่ือนร่วมงาน
4.2.5 มที ักษะชวี ติ ดา้ นจิตวทิ ยาความสมั พนั ธ์ระหว่างบุคคล
4.3 กลยทุ ธ์การประเมนิ ผลการเรียนรู้ด้านทักษะความสัมพนั ธร์ ะหวา่ งบุคคลและความรบั ผดิ ชอบ
4.3.1 ประเมินจากพฤตกิ รรมและการแสดงออกของนกั ศกึ ษาในการทำงานร่วมกนั เปน็ กลมุ่
4.3.2 ประเมนิ จากชนิ้ งานทีม่ ลี กั ษณะมอบหมายเป็นงานกลุ่ม
4.3.3 สังเกตจากพฤติกรรมในการร่วมกิจกรรมตา่ ง ๆ
4.3.4 การประเมินตนเองและการประเมินซง่ึ กนั และกนั (Peer Evaluation and Self Evaluation)
5. ดา้ นทักษะการวิเคราะห์เชิงตัวเลข การสื่อสาร และการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศ
5.1 ผลการเรยี นรดู้ า้ นทักษะการวเิ คราะหเ์ ชงิ ตวั เลข การสอื่ สาร และการใชเ้ ทคโนโลยีสารสนเทศ
5.1.1 สามารถเลอื กใชเ้ ทคนิคและวิธีการเชิงตวั เลขในการเก็บรวบรวมขอ้ มูล การวเิ คราะห์ การแปล
ความหมายและเสนอแนวทางในการแกป้ ัญหาอย่างสรา้ งสรรค์
5.1.2 สามารถใชภ้ าษาในการส่อื สารอย่างมปี ระสิทธิภาพท้งั การฟัง การพดู การอ่านและการเขียน
5.1.3 มที กั ษะในการใช้คอมพิวเตอรแ์ ละเทคโนโลยีสารสนเทศในการตดิ ต่อส่ือสาร การสืบค้นข้อมูล
และการนำเสนอไดอ้ ยา่ งมปี ระสิทธภิ าพ
- 5.1.4 เข้าถงึ ประเมนิ และเลือกใช้เทคโนโลยดี ิจทิ ัลได้อย่างมปี ระสทิ ธิภาพ
- 5.1.5 การใช้เทคโนโลยใี นการอนรุ กั ษ์ เผยแพร่ สืบสานความเป็นไทย
5.2 กลยุทธ์การสอนที่ใช้พัฒนาการเรียนรู้ด้านทักษะการวิเคราะห์เชิงตัวเลข การสื่อสาร และการใช้
เทคโนโลยีสารสนเทศ
5.2.1 จัดกิจกรรมการเรียนรู้ให้นักศึกษาได้มีการวิเคราะห์สถานการณ์โดยใช้ข้อมูลในการ
ประกอบการวเิ คราะห์
5.2.2 จัดกิจกรรมการเรียนการสอนทเ่ี น้นการใช้เทคโนโลยีในการบรหิ ารจดั การอยา่ งเป็นระบบ
5.2.3 บูรณาการการใช้เทคโนโลยี ฐานข้อมูลหลักและ software ในการพัฒนาสื่อและการเรียนรู้
ดว้ ยตนเองผา่ นระบบ e-Learning
5.2.4 สอดแทรกทักษะด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและดิจิทัลประสานกับการเรียนรู้ตลอดชีวิตใน
กิจกรรมการเรียนการสอน
0020119 พลังมหัศจรรย์แหง่ จติ 4 พ.ย.64
ม ค อ . 3 ห ม ว ด วิ ช า ศึ ก ษ า ท่ั ว ไ ป 2 5 6 3 | 8
5.3 กลยุทธ์การประเมินผลการเรียนรู้ด้านทักษะการวิเคราะห์เชิงตัวเลข การสื่อสาร และการใช้
เทคโนโลยสี ารสนเทศ
5.3.1 อธิบายและอภิปรายเหตุผลในการเลือกและวิเคราะห์แหล่งข้อมูลโดยใช้สารสนเทศเป็น
เคร่ืองมอื ในการคดิ วิเคราะห์
5.3.2 อธิบายข้อจำกัดและเหตุผลในการเลือกใช้เทคโนโลยีทางเทคโนโลยีสารสนเทศหรือสถิติทาง
คณติ ศาสตรท์ ีเ่ ก่ียวข้อง
5.3.3 มีการอภิปรายกรณีศึกษาโดยประเมนิ การใช้เทคโนโลยีสารสนเทศอยา่ งมีประสทิ ธภิ าพ
5.3.4 ประเมนิ ผลโดยนกั ศกึ ษาและอาจารย์
หมวดที่ 5 แผนการสอนและการประเมนิ ผล
1. แผนการสอน
สปั ดาห์ หวั ข้อ/รายละเอียด จำนวน กิจกรรมการเรยี น การสอน สื่อทใ่ี ช้ (ถ้าม)ี
ที่ ชั่วโมง
1 ปฐมนิเทศ 3 1) แนะนำรายละเอียดวชิ า
- ช้แี จงเกี่ยวกับการเรียน 2) ชี้แจงจุดมุ่งหมายและวัตถุประสงค์รายวิชา การ
การมอบหมายงานเดี่ยวและงาน จดั การเรียนการสอน การวดั ผลและประเมินผล
กลุ่ม 3) แนะนำตัวอย่างการทำแฟ้มสะสมงาน
- ความหมายของพลังมหัศจรรย์ (Portfolio)
แห่งจิตตามความเข้าใจของ 4) แนะนำแหล่งเรียนร/ู้ สืบคน้ ขอ้ มลู
นกั ศกึ ษา 5) ร่วมกนั สร้างขอ้ ตกลงในชนั้ เรยี น
6) ทดสอบการเรียนรู้ก่อนเรยี นประจำรายวิชาพลัง
มหัศจรรย์แห่งจิตโดยผ่านออนไลน์ Kahoo! /
Quizizz เกมสผ์ ่านระบบมือถอื
7) ร่วมกันอภิปรายแลกเปลี่ยนการเรียนรู้หลังการ
ทดสอบกอ่ นเรยี นฯ
2-3 บทท่ี 1 ความสำคัญพลงั ทางจิตใน 6 1) กิจกรรมสวดมนต์และฝึกสติก่อนเข้าสู่บทเรียน
พระพทุ ธศาสนา โดยกิจกรรม Body Scan ของรูปแบบการเรียน
- ความหมายและธรรมชาติ การสอน CCRP และทดสอบกอ่ นเรยี น
ของจิตในพระพทุ ธศาสนา
0020119 พลงั มหศั จรรย์แหง่ จิต 4 พ.ย.64
ม ค อ . 3 ห ม ว ด วิ ช า ศึ ก ษ า ท่ั ว ไ ป 2 5 6 3 | 9
สัปดาห์ หวั ข้อ/รายละเอยี ด จำนวน กจิ กรรมการเรียน การสอน ส่อื ทใ่ี ช้ (ถา้ ม)ี
ที่ ชั่วโมง
- ความหมายของพลังทาง 2) น ั ก ศ ึ ก ษ า ท ุ ก ค น ร ่ ว ม ก ั น แ ล ก เ ป ล ี ่ ย น
จติ ในพระพทุ ธศาสนา ประสบการณ์ความคิดเห็นเกี่ยวกับความสำคัญ
- ความสำคญั ของพลงั จิต พลังจติ ในพระพทุ ธศาสนาในปรากฏการณต์ ่าง ๆ
ในทางพระพทุ ธศาสนา 3) อาจารย์มอบหมายแบ่งกลุ่มแล้วเขียนแผนผัง
บทสรุป ความคิด โดยตั้งหัวข้อ “ความสำคัญของพลังจิต
คำถามทา้ ยบท ในทางพระพุทธศาสนา” แล้วให้แต่ละกลุ่มมา
เอกสารอา้ งอิง นำเสนอหนา้ ชนั้ เรยี น
4) นักศึกษาร่วมกันสังเคราะห์วิเคราะห์
ความสำคัญพลังทางจิตในพระพุทธศาสนาใน
ชีวิตประจำวันจริง การนำไปใช้และประโยชน์ท่ี
ใช้ไดจ้ ริง
5) นักศึกษาแต่ละคนตรวจสอบเกณฑ์การ
ตรวจสอบกระบวนการเรียนรู้ และทบทวนความ
พร้อมของตนเองโดยซักซ้อมทำความเข้าใจเนื้อหา
และเพื่อนร่วมหอ้ ง
6) อาจารย์สรุปความคิดรวบยอด “ความสำคัญ
ทางจิตในพระพุทธศาสนา” และยกตัวอย่าง
ประกอบเพื่อความเข้าใจและแจ้งประจักษ์ต่อตัว
นกั ศึกษาเอง
7) นำเสนอช้นิ งานใน Portfolio
4-6 บทท่ี 2 ปรากฏการณพ์ ลังทางจิต 9 1) กิจกรรมสวดมนต์และฝึกสติก่อนเข้าสู่บทเรียน
ในวิทยาศาสตร์
โดยกิจกรรม Body Scan ของรูปแบบการเรียน
- ปรจิตวทิ ยา
(parapsychology) การสอน CCRP และทดสอบก่อนเรียน
- พลังจิตอเี อสพี (ESP - 2) น ั ก ศ ึ ก ษ า ท ุ ก ค น ร ่ ว ม ก ั น แ ล ก เ ป ล ี ่ ย น
extrasensory
perception) ประสบการณ์การใช้ปรากฏการณ์พลังจิตใน
- การสะกดจิต รูปแบบวิทยาศาสตร์ตา่ ง ๆ
(hypnotism)
3) นักศึกษาร่วมกันสังเคราะห์วิเคราะห์
ปรากฏการณ์พลังจิตในรูปแบบวิทยาศาสตร์ต่าง ๆ
โดยอาจารย์ให้ใบกิจกรรมจำลองสถานการณ์ให้
นักศกึ ษาไดร้ ่วมกันแสดงหน้าช้ันเรยี น
0020119 พลงั มหศั จรรย์แหง่ จติ 4 พ.ย.64
ม ค อ . 3 ห ม ว ด วิ ช า ศึ ก ษ า ทั่ ว ไ ป 2 5 6 3 | 10
สปั ดาห์ หัวข้อ/รายละเอียด จำนวน กจิ กรรมการเรียน การสอน ส่ือทใ่ี ช้ (ถ้าม)ี
ที่ ชั่วโมง
- ภาพถา่ ยเกอร์เลียน 4) นักศึกษาแต่ละคนเขียนแผนผังความคิด โดย
(Kirlian photography) อาจารย์ให้คนละหัวข้อ แล้วแสดงหน้าชั้นเรียน
- เอกภพคู่ขนาน (parallel และให้เพื่อนร่วมชั้นเรยี นได้ร่วมแสดงความคิดเหน็
universe) แลกเปลย่ี นองค์ความรู้
- ทฤษฎีสมั พัทธภาพพเิ ศษ : 5) อาจารย์สรุปความคิดรวบยอดกระบวนการ
อวกาศและเวลา (special เรียนรูป้ รากฏการณ์พลังจิตในรูปแบบวิทยาศาสตร์
theory of relativity : ต่าง ๆ
space and time) 6) นำเสนอชิ้นงานใน Portfolio
สารพิเศษแทนทาลัม
(tantalum)
- คลืน่ สมองกับพลังพิเศษ
ในตัวมนุษย์
บทสรุป
คำถามท้ายบท
เอกสารอ้างอิง
7-9 บทที่ 3 วิธกี ารฝึกพลงั จติ ใน 9 1) กิจกรรมสวดมนต์และฝึกสติก่อนเข้าสู่บทเรียน
รูปแบบต่าง ๆ โดยกิจกรรม Body Scan ของรูปแบบการเรียน
- การเสรมิ สรา้ งพลงั แหง่ การสอน CCRP และทดสอบกอ่ นเรียน
ชวี ิตด้วยพลังธาตุ 2) นักศึกษาทุกคนร่วมกันแลกเปลี่ยนวิธีการฝึก
- การฝึกจิตดว้ ยแก้วน้ำ พลังจิตในรูปแบบต่างๆ ที่ยกตัวอยา่ งให้
- การเพ่มิ พลงั ชีวิตท่ี 3) อาจารย์เปิดคลิปสารคดีพลังมหัศจรรย์ต่าง ๆ
น่าสนใจ ของจิตที่เกิดจากธรรมชาติตามแนวทาง
บทสรปุ วทิ ยาศาสตร์
คำถามท้ายบท 4) นักศึกษาแลกเปลี่ยนเรียนรู้ระหว่างเพื่อนในช้ัน
เอกสารอ้างอิง เรียน
5) อาจารย์สรุปวธิ ีการฝกึ พลงั จติ ในรปู แบบตา่ งๆ
6) นักศึกษาและอาจารย์ร่วมกันแสดงความคิดเหน็
ถึงการนำไปใช้ประโยชน์หลังจากที่ได้ทำกิจกรรม
ร่วมกนั ในชน้ั เรยี น
7) นำเสนอช้ินงานใน Portfolio
0020119 พลงั มหศั จรรยแ์ หง่ จติ 4 พ.ย.64
ม ค อ . 3 ห ม ว ด วิ ช า ศึ ก ษ า ท่ั ว ไ ป 2 5 6 3 | 11
สปั ดาห์ หวั ขอ้ /รายละเอยี ด จำนวน กจิ กรรมการเรียน การสอน สือ่ ทใี่ ช้ (ถ้าม)ี
ที่ ชวั่ โมง
8) สอบกลางภาค
10-12 บทท่ี 4 การวัดพลังรงั สอี อรา่ ของ 9 1) กิจกรรมสวดมนต์และฝึกสติก่อนเข้าสู่บทเรียน
มนษุ ย์
โดยกิจกรรม Body Scan ของรูปแบบการเรียน
- ความหมายออรา่
- รงั สมี นษุ ย์ การสอน CCRP และทดสอบก่อนเรยี น
- สขี องออรา่ และ
2) น ั ก ศ ึ ก ษ า ท ุ ก ค น ร ่ ว ม ก ั น แ ล ก เ ป ล ี ่ ย น
ความหมาย
- แสงกายทิพย์ ประสบการณ์การใช้ออร่าของมนุษย์ใน
- ความสำคัญของออร่า
บทสรปุ ชวี ิตประจำวนั
คำถามทา้ ยบท
เอกสารอา้ งองิ 3) นักศึกษาร่วมกันสังเคราะห์วิเคราะห์
ปรากฏการณ์พลังออนร่าของมนุษย์ในมุมมอง
วิทยาศาสตร์และพระพุทธศาสนา โดยอาจารย์ให้
ใบกิจกรรมจำลองสถานการณ์ให้นักศึกษาได้
รว่ มกนั แสดงหนา้ ชั้นเรียน
4 ) น ั ก ศ ึ ก ษ า แ ต ่ ล ะ ค น เ ข ี ย น DRASH
BORAD/PEDLET ทางออนไลน์ โดยอาจารย์ให้แต่
ละคนวัดพลังออร่าแล้วบันทึกสีออร่ารอบร่างกาย
แล้วนำมารายงานหน้าชั้นเรียน และให้เพื่อนร่วม
ชั้นเรียนได้ร่วมแสดงความคิดเห็นแลกเปลี่ยนองค์
ความรู้
5) อาจารย์สรุปความคิดรวบยอดกระบวนการ
เรยี นรปู้ รากฏการณใ์ นชวี ิตประจำวันจริง
6) นำเสนอชนิ้ งานใน Portfolio
13-14 ส่งงานมอบหมายและงานกลมุ่ 6 1) กิจกรรมสวดมนต์และฝึกสติก่อนเข้าสู่บทเรียน
โดยกิจกรรม Body Scan ของรูปแบบการเรียน
การสอน CCRP และทดสอบกอ่ นเรียน
2) นกั ศกึ ษาแตล่ ะคนนำเสนอชิ้นงานใน Portfolio
3) นักศึกษาแต่ละกลุ่มนำเสนอรายงานที่ได้รับ
มอบหมาย โดยนำเสนอหนา้ ชน้ั เรยี น
4) นักศึกษาและอาจารย์ร่วมกันแสดงความคิดเห็น
ถึงการนำไปใช้ประโยชน์หลังจากที่ได้ทำกิจกรรม
ร่วมกนั ในชนั้ เรยี น
0020119 พลงั มหศั จรรย์แหง่ จติ 4 พ.ย.64
ม ค อ . 3 ห ม ว ด วิ ช า ศึ ก ษ า ทั่ ว ไ ป 2 5 6 3 | 12
สัปดาห์ หัวขอ้ /รายละเอียด จำนวน กิจกรรมการเรียน การสอน สือ่ ทใ่ี ช้ (ถา้ ม)ี
ที่ ช่วั โมง
5) อาจารย์สรุปความคิดรวบยอดพลังมหัศจรรย์
แห่งจติ
15 บทที่ 5 ประโยชนก์ ารฝกึ จิต 3 1) กิจกรรมสวดมนต์และฝึกสติก่อนเข้าสู่บทเรียน
ระหว่างพระพทุ ธศาสนากบั
วทิ ยาศาสตร์ โดยกิจกรรม Body Scan ของรูปแบบการเรียน
- ผลของการฝึกจิตใน
พระพุทธศาสนาเถรวาท การสอน CCRP และทดสอบกอ่ นเรียน
- ผลต่อวถิ ชี วี ติ และ
บคุ ลกิ ภาพ 2) น ั ก ศ ึ ก ษ า ท ุ ก ค น ร ่ ว ม ก ั น แ ล ก เ ป ล ี ่ ย น
- การบำบัดโรคทางกาย
ด้วยจิต ประสบการณ์ประโยชน์การฝึกจิตระหว่าง
- อิทธิปาฏหิ าริย์ใน
พระพทุ ธศาสนาเถรวาท พระพทุ ธศาสนากบั วทิ ยาศาสตร์
บทสรปุ 3) อาจารย์นำเสนอคลิปประโยชน์การฝึกจิต
คำถามทา้ ยบท
เอกสารอ้างองิ ระหวา่ งพระพุทธศาสนากับวิทยาศาสตร์
16
4) อาจารย์สรุปความคิดรวบยอด “ความสำคัญ
ทางจิตในพระพุทธศาสนา” และยกตัวอย่าง
ประกอบเพื่อความเข้าใจและแจ้งประจักษ์ต่อตัว
นกั ศึกษาเอง
สอบปลายภาค
2. แผนการประเมนิ ผลการเรยี นรู้
ระบุวิธีการประเมินผลการเรียนรูห้ ัวข้อย่อยแต่ละหัวข้อตามที่ปรากฏในแผนที่แสดงการกระจายความ
รับผิดชอบของรายวชิ า (Curriculum Mapping) ตามทีก่ ำหนดในรายละเอยี ดของหลกั สูตร สปั ดาหท์ ี่ประเมิน
และสดั ส่วนของการประเมิน
กจิ กรรมการประเมนิ กำหนดการ สัดส่วนของ
การประเมินผล
ผลการเรยี นรู้* (เชน่ การเขียนรายงาน โครงงาน การสอบ ประเมนิ
ย่อย การสอบกลางภาค การสอบปลายภาค) (สปั ดาห์ท)่ี
1.1-1.3 การเขา้ ชัน้ เรียน/จริยธรรมคณุ ธรรม การมีส่วน ตลอดภาค 20
ร่วมอภปิ ราย เสนอความคิดเห็นในช้นั เรียน การศกึ ษา
2.1-2.3 สอบกลางภาค 9 10
3.1
0020119 พลังมหัศจรรยแ์ หง่ จติ 4 พ.ย.64
ม ค อ . 3 ห ม ว ด วิ ช า ศึ ก ษ า ทั่ ว ไ ป 2 5 6 3 | 13
กจิ กรรมการประเมิน กำหนดการ สัดส่วนของ
ผลการเรยี นรู*้ (เชน่ การเขียนรายงาน โครงงาน การสอบ ประเมนิ การประเมินผล
ยอ่ ย การสอบกลางภาค การสอบปลายภาค) (สัปดาห์ท่ี)
4.1
2.1-2.3 การเขยี นรายงาน โครงงาน การสอบยอ่ ย 13-14 40
3.1-3.3
4.1-4.3
5.1-5.2
2.1-2.3 สอบปลายภาค 16 30
3.1-3.3
4.1-4.3
5.1-5.2
*ระบุผลการเรยี นรหู้ ัวขอ้ ยอ่ ย เช่น 1.1.1, 2.1.1 ตามแผนทีแ่ สดงการกระจายความรบั ผิดชอบตอ่ ผลการ
เรยี นรู้ (จากหมวดท่ี 4)
หมวดที่ 6 ทรัพยากรประกอบการเรยี น
1. ตำราและเอกสารหลัก
มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั . (2539). พระไตรปฎิ ก ฉบบั ภาษาไทย. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์มหาจุฬาลงกรณ
ราชวิทยาลยั .
ศุภกาญจน์ วิชานาติ. (2561). วิทยาศาสตร์แนวพุทธ. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพมหานคร : บริษัท แดเน็กซ์
อนิ เตอรค์ อรป์ อเรชัน่ จำกดั , (จำนวน 324 หน้า).
_______. (2556). ออร่าในพระพุทธศาสนา. กรงุ เทพฯ: บรษิ ทั พีเค พรนิ้ ติง้ จำกัด.
_______. (2557). เอกสารประกอบการสอน วิชาพลังมหัศจรรย์แห่งชีวิต (Miracle Power of Life).
กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลยั ราชภฏั พระนคร.
วิจิตรวาทการ, พล.ต.หลวง. (2554). พลงั มหัศจรรย์ทางจติ . พิมพค์ รงั้ ท่ี 4. กรงุ เทพฯ : สรา้ งสรรคบ์ ุค๊ ส์.
2. เอกสารและขอ้ มลู สำคญั
มหามกุฏราชวิทยาลัย. (2543). พระไตรปิฎกและอรรถกถา ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย. (พิมพ์ครั้งที่ 4).
กรุงเทพฯ: มหามกฏุ ราชวทิ ยาลยั .
_______. (2518). อรรถกถาอฏั ฐสาลินี ตอนท่ี 2. กรงุ เทพฯ: โรงพมิ พ์มหามกุฏราชวทิ ยาลัย.
_______. (2518). อภธิ มั มตั ถวภิ าวินยิ า ปฐมภาค. กรุงเทพฯ: โรงพิมพม์ หามกฏุ ราชวทิ ยาลยั .
0020119 พลังมหศั จรรย์แห่งจติ 4 พ.ย.64
ม ค อ . 3 ห ม ว ด วิ ช า ศึ ก ษ า ท่ั ว ไ ป 2 5 6 3 | 14
_______. (2506). อภิธัมมัตถสังคหบาลีและอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกาฉบับแปลเป็นไทย. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์
มหามกุฏราชวทิ ยาลัย.
จารุเดช วาดวิไล. (2539). “การหาปริมาณสิ่งเจือปนบางชนิดในสารประกอบแทนทาลัมความบริสุทธิ์สูงโดย
วิธีแอกติเวชันด้วยนิวตรอนพลังงาน 14 เมกะอิเล็กตรอนโวลต์จากเครื่องกำเนิดนิวตรอน”.
วิทยานิพนธ์ปริญญาวิศวกรรมศาสตรมหาบัณฑิต. ภาควิชานิวเคลียร์เทคโนโลยี บัณฑิตวิทยาลัย:
จุฬาลงกรณม์ หาวิทยาลัย.
ชัยวัฒน์ คปุ ระตกลุ . (2524). วิทยาศาสตรใ์ นนยิ ายวทิ ยาศาสตร์. กรุงเทพฯ: ตน้ หมาก.
_______. (2539). มนษุ ยก์ บั จกั รวาล. กรุงเทพฯ: สารคด.ี
_______. (2545). วิถีแหง่ ปัญญา. กรุงเทพฯ: สถาบนั วิถีทรรศน์.
_______. (2543). ไอนส์ ไตน์ผ้พู ลิกจกั รวาล. (พมิ พ์ครง้ั ท่ี 3). กรุงเทพฯ: สารคด.ี
_______. (2543). A – Z ภาษาวิทยาศาสตร์. กรงุ เทพฯ: สารคด.ี
ไชย ณ พล. (2540). การเสริมสร้างพลงั อำนาจแหง่ ชีวิต. กรุงเทพฯ: เคล็ดไทย.
ทองเปลอื ง อภยั วงศ์. (2548). “การบำบัดรักษาผู้ป่วยในทางไสยเวทกับแนวคิดทาง
พทุ ธปรัชญา”. สารนิพนธศ์ าสนศาสตรมหาบณั ฑิต. บัณฑิตวทิ ยาลยั :
มหาวิทยาลัยมหามกฏุ ราชวทิ ยาลัย.
ทิพากาญจน์ ประภารัตน์. (2551). “การศึกษาวิเคราะห์เรื่องอิทธิปาฏิหาริย์ในพระพุทธศาสนาเถรวาท”.
พุทธศาสตรบัณฑิต (พระพุทธศาสนา). บัณฑิตวิทยาลัย: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราช
วทิ ยาลยั .
บรรยง บุญฤทธิ์. (2526). เบื้องหลังการค้นคว้าพลังจิตและพลังลึกลับของโลกตะวันตกและโลกหลังม่าน
เหล็ก. กรุงเทพฯ: ธนบรรณ.
บุญศรี ประภาศริ ิ. (2509). อนสุ รณ์ พระยาโกษากรวจิ ารณ์. กรุงเทพฯ: เจริญสนิ การพิมพ.์
ปาริฉัตต์ ศงั ขะนนั ทน.์ (2549). คลน่ื สมองกับพลงั พเิ ศษในตวั คุณ. กรุงเทพฯ: ศนู ยส์ ารสนเทศ
วิทยาศาสตร์และเทคโนโลย.ี
พร รัตนสุวรรณ. (2536). อภิญญา เล่ม 2. กรงุ เทพฯ: สำนักคน้ ควา้ ทางวญิ ญาณ.
พระเทพเวที (ประยุทธ์ ปยุตโต). (2531). พจนานุกรมพุทธศาสน์ฉบับประมวลศัพท์. (พิมพ์ครั้งที่ 4). กรุงเทพฯ:
บรษิ ัทดา่ นสทุ ธาการพมิ พ์จำกดั .
พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต). (2545). พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม. (พิมพ์ครั้งที่ 13).
กรงุ เทพฯ: บริษัท เอส .อาร.์ พร้ินตงิ้ แมส โปรดกั ส์ จำกดั .
พระธรรมปฎิ ก (ป.อ. ปยุตโฺ ต). (2545). พจนานุกรมพทุ ธศาสตร์ ฉบบั ประมวลธรรม. กรงุ เทพฯ: ส่อื ตะวัน.
_______. (2544). พุทธธรรม. กรุงเทพฯ: สำนกั พิมพธ์ รรมสภา.
พระธรรมธีรราชมหามนุ ี (วลิ าสญาณวโร). (2535). โลกทปี นี. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์ดอกหญา้ .
0020119 พลังมหศั จรรย์แห่งจติ 4 พ.ย.64
ม ค อ . 3 ห ม ว ด วิ ช า ศึ ก ษ า ท่ั ว ไ ป 2 5 6 3 | 15
พระธรรมวสิ ุทธิกวี (พิจติ ร ติ วณฺโณ ภกิ ฺขุ). (2549). จิตวทิ ยาในพระอภธิ รรม. (พมิ พค์ รั้งท่ี 5). กรุงเทพฯ:
มหามกฏุ ราชวทิ ยาลยั .
_______. (2550). แบบไหว้พระสวดมนต์และหลักธรรมในการเจริญวิปัสสนา. (พิมพ์ครั้งที่ 13).
กรุงเทพฯ: บรษิ ทั ชวนพิมพ์ จำกดั .
_______. วิปสั สนาภาวนา. (2546). (พิมพ์คร้ังท่ี 5). กรงุ เทพฯ: โรงพิมพม์ หามกุฏราชวิทยาลัย.
พระสัทธัมมโชติกะ ธัมมาจริยะ. (2525). สมถกรรมฐานทีปนี ปริเฉท 9 เล่ม 1. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์มหา
จุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย.
พระอาจารย์ประเดิม (โกมโลภิกขุ). (2499). อธิบายพระปรมัตถธรรม. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์บริษัทคณะช่าง
จำกดั .
พระอริยคุณาธาร (เสง็ ปุสฺโส ป.ธ. 6). (2535). ทพิ ยอำนาจ. กรงุ เทพฯ: โรงพิมพม์ หามกฏุ ราชวิทยาลัย.
พรี ศักดิ์ วรสุนทโรสถ. (2545). รอยไอยรา 8. กรุงเทพฯ: ศรเี มอื งการพมิ พ.์
มงคล กรชิ ตทิ ายาวุธ. (2549). การบำบัดโรคทางกายด้วยจติ . กรงุ เทพฯ: สารชมรมศาสนาและการกศุ ล.
มอร์ตัน วอล์คเกอร์. (2538). พลงั แห่งสสี นั . กรงุ เทพฯ: บริษทั ซเี อด็ ยเู คชั่น จำกดั .
ลออง มเี ศรษฐ.ี (2504). พจนานุกรมลำดับสระ. กรุงเทพฯ: สำนักพมิ พจ์ งเจริญ.
วรรณสิทธิ ไวทยะเสวี. (มปป). พระอภิธมั มตั ถสงั คหะ ปรเิ ฉทท่ี 3. กรุงเทพฯ: ทิพยว์ ิสุทธ.์ิ
วิธาน ฐานะวฑุ ฒ์. (2547). บายพาสอารมณ.์ กรงุ เทพฯ: สำนักพมิ พ์ศยาม.
วิธาน สุชวี คปุ ต.์ (2549). อภปิ รชั ญา. (พมิ พ์คร้งั ที่ 2). กรุงเทพฯ: สำนกั พิมพม์ หาวิทยาลัยรามคำแหง.
ศศธิ ร พมุ ดวง. (2548, พฤศจกิ ายน). “ดนตรบี ำบัด”. สงขลานครินทร์เวชสาร, 23(3): 186.
ศุภกาญจน์ วชิ านาต.ิ (2556). ออรา่ ในพระพุทธศาสนา. กรงุ เทพฯ: บรษิ ัท พเี ค พรน้ิ ติง้ จำกดั .
สตเี ฟน ฮอวก์ ิ้ง, รอฮมี ปรามาส (แปล). (2546). ประวัตยิ อ่ ของกาลเวลา. (พมิ พ์ครัง้ ท่ี 5). กรุงเทพฯ: มตชิ น.
สมเด็จพระญาณสังวร (เจริญ สุวฑฺฒโน). (2540). ลักษณะพระพุทธศาสนา. (พิมพ์ครั้งที่ 7). กรุงเทพฯ:
โรงพิมพ์มหามกฏุ ราชวิทยาลยั .
สฤษฎ์ ธราธัชกุญชร. (2550). “การศึกษาเรื่องพุทธานุภาพ”. สารนิพนธ์ศาสน –ศาสตรมหาบัณฑิต.
บณั ฑติ วิทยาลยั . มหาวทิ ยาลัยมหามกุฏราชวทิ ยาลัย.
สาโรจน์ เกษมสขุ โชติกลุ . (2538, พฤศจกิ ายน). “วญิ ญาณมจี รงิ หรือ ?” Update, 10 (113): 47.
สำนักพิมพม์ ตชิ น. (2529). ประเดน็ ทน่ี า่ สนใจเกย่ี วกับแทนทาลัม. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์พิฆเณศ.
หลวงเทพดรณุ านุศษิ ฏ์ (ทวี ธรมธชั ป. 9). (2540). ธาตปุ ฺปทีปิกา หรอื พจนานกุ รม บาลี-ไทย. (พมิ พ์ครง้ั ท่ี 7).
กรุงเทพฯ: โรงพมิ พม์ หามกฏุ ราชวทิ ยาลยั .
Brian Greene, อรรถกฤต ฉัตรภูติ (แปล). (2552). ทอถักจักรวาล (The Fabric of the Cosmos).
(พิมพค์ ร้ังท่ี 2). กรงุ เทพฯ: สำนักพมิ พ์มตชิ น.
Ted Andrews, อนั เวส (แปล) . (2542). ออรา่ แสงแหง่ เรอื นกาย. กรุงเทพฯ: สำนักพมิ พเ์ รอื นบญุ .
0020119 พลังมหศั จรรย์แห่งจติ 4 พ.ย.64
ม ค อ . 3 ห ม ว ด วิ ช า ศึ ก ษ า ทั่ ว ไ ป 2 5 6 3 | 16
A.T.Collect and Eugene Chiappetta. ( 2009) . Science Instruction in the Middle and
Secondary Schools: Developing Fundamental Knowledge and Skills. C.A.: Pearson
Education.
Dora Von Gelder Kunz. (1996). The personal aura. Wheaton, IL, USA: Theosophical
Publishing House.
George S. Elrick. ( 1978) . Science Fiction Handbook For Readers And Writers. Chicago:
Chicago Review Press, Inc.
Guzzetta CE. (1997). Music therapy. In: Dossey BM, editor. Core curriculum for holistic
nursing. Gaithersburg: an Aspen.
John Clute and Peter Nicholls, ed. ( 1993) . “ESP”. New York: The Encyclopedia of Science
Fiction.
Masaru Emoto. (1999). “Messages from Water”. Tokyo: Decembe Paperback. 1 (11): 1-19.
Richard P. Brennan. (1992). Dictionary of Scientific Literature. New York : John Wiley.
3. เอกสารและข้อมูลแนะนำ
ชมรมคนใจสบาย. (2549). ภาวะของคลนื่ สมอง. [ออนไลน์]. เข้าถงึ ได้จาก:
http://www.websamba.com/mindbody. วนั ทสี่ ืบค้น 2549, กนั ยายน. 25.
_______. (2549). Brain Waves. [ออนไลน์]. เขา้ ถงึ ได้จาก:
http://web.lemoyne.edu/~Hevern/psy340.09.02.stages.sleep.html. วนั ทสี่ ืบคน้ 2549,
ตุลาคม. 3.
เบิร์ธ ณ ภัทรดศิ . (2549). ออร่าคอื อะไร. [ออนไลน์]. เขา้ ถึงไดจ้ าก:
http://www.triplusgroup.com/gzone.html. วันทีส่ บื คน้ 2555, พฤศจกิ ายน. 22.
ปาริฉตั ต์ ศังขะนนั ทน.์ (2549). คลน่ื สมองกบั พลงั พเิ ศษในตวั คุณ. [ออนไลน์]. เขา้ ถึงได้จาก:
http://www.novabizz.com/NovaAce/Physical/Brainwave.htm. วนั ทสี่ ืบคน้ 2549, กันยายน.
20.
ไทยโพสต์ซันเดย์. (2552). ปรจติ วทิ ยา-อภิญญาคอื วทิ ยาศาสตร์จรงิ ๆ. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก:
http://www.thaipost.net/sunday/140209/262. วนั ท่สี บื ค้น 2552, ตุลาคม. 3.
ไทยรัฐออนไลน์. (2553). พลังมหศั จรรยแ์ หง่ ดนตรี กระตนุ้ สมองหล่ังสารแหง่ ความสุข.[ออนไลน์]. เขา้ ถึง
ได้จาก: https://www.thairath.co.th/content/life/125331. วนั ทส่ี ืบคน้ 2553, พฤศจิกายน. 10.
นพ.วธิ าน ฐานะวุฑฒ์. (2549). จติ ตปัญญาศึกษากบั คลื่นสมอง. [ออนไลน์]. เขา้ ถงึ ได้จาก:
http://ww.siamsewana.org/. วนั ทสี่ ืบคน้ 2549, กนั ยายน. 20.
0020119 พลงั มหศั จรรยแ์ ห่งจิต 4 พ.ย.64
ม ค อ . 3 ห ม ว ด วิ ช า ศึ ก ษ า ท่ั ว ไ ป 2 5 6 3 | 17
แพง ชนิ พงศ.์ (2551). ดนตรเี พมิ่ พลังสมอง . [ออนไลน์]. เข้าถึงไดจ้ าก:
http://www.manager.co.th/Family/ViewNews.aspx?NewsID=9510000093735. วนั ทีส่ ืบคน้
2551, พฤศจกิ ายน. 2.
มลู นธิ นิ วชวี ัน. (2554). พลังชวี ติ กบั สุขภาพ ? บทที่ 2: พลงั ชวี ิตมาจากไหน. [ออนไลน์]. เขา้ ถึงไดจ้ าก:
http://www.nawachione.org/2012/10/28/life-energy-and-health-02/. วันท่ีสบื คน้ 2554,
ตุลาคม. 28.
มหาวิทยาลยั ราชภัฏพระนคร. (2552). วทิ ยาลัยพุทธศาสตร์และปรชั ญา. [ออนไลน์]. เขา้ ถงึ ไดจ้ าก:
http://www.cbp-pnru.com/. วนั ท่สี ืบค้น 2552, มีนาคม. 20.
ร่งุ โรจน์ หนูขลบิ . (2556). ทฤษฎขี องแสง. [ออนไลน์]. เขา้ ถึงได้จาก: http://
edltv.vec.go.th/courses/37/10160004.pdf. วันทส่ี บื คน้ 2555, เมษายน. 2.
แรงบันดาลใจ. (2555). สายลบั พลงั จติ . [ออนไลน์]. เขา้ ถึงไดจ้ าก:
http://elfin1234.blogspot.com/2013/05/blog-post.html. วนั ทส่ี บื ค้น 2555, พฤษภาคม. 22.
วารสารสื่อชมุ ชน. (2553). บา้ น... จดุ เร่มิ เพม่ิ พลงั ชีวิต. [ออนไลน์]. เข้าถึงไดจ้ าก:
http://www.vcharkarn.com/varticle/42785. วันทส่ี บื ค้น 2553, กนั ยายน. 5.
สารชมรมศาสนาและการกศุ ล. (2553). การเพ่มิ พลงั ชวี ิตท่ีน่าสนใจ. [ออนไลน์]. เข้าถงึ ไดจ้ าก:
http://www.mongkoldham.com/text%5CsanRMC_59.pdf. วนั ที่สืบค้น 2553, กนั ยายน. 5.
แสง จนั ทรง์ าม. (2544). ปรากฏการณท์ างจิต. พิมพค์ ร้งั ท่ี 2. กรุงเทพฯ : สรา้ งสรรคบ์ คุ๊ ส์.
หลวงวจิ ิตรวาทการ. (2553). เร่อื งของจิต. [ออนไลน์]. เข้าถงึ ได้จาก: http://
www.homebankstore.com/dl/psy/048.pdf. วันทส่ี บื คน้ 2553, กนั ยายน. 10.
Christen and Junker. (2004). Cyberlink Mindmouse: Application of Brain Wave Computer
Control. [ออนไลน์]. เข้าถึงไดจ้ าก:
http://www.dinf.ne.jp/doc/english/Us_Eu/conf/csun_99/session0244.html. วนั ท่สี บื คน้
2552, พฤศจกิ ายน. 1.
Longdodic. (2555). Aura. [ออนไลน์]. เข้าถงึ ไดจ้ าก: http://dict.longdo.com/search/aura. วนั ท่ี
สบื ค้น 2555, กนั ยายน. 10.
Natcha. (2013). Psychic weapons development. [ออนไลน]์ . เขา้ ถึงไดจ้ าก:
http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB54/st36.pdf วนั ท่ีสบื ค้น 2555, ตลุ าคม. 1.
Philippe Van Lieu. (1998-2014). Win Aura Program. PROGEN Aura Imaging Systems [CD].
CA.: Redwood City.
0020119 พลังมหศั จรรย์แห่งจิต 4 พ.ย.64
ม ค อ . 3 ห ม ว ด วิ ช า ศึ ก ษ า ทั่ ว ไ ป 2 5 6 3 | 18
หมวดท่ี 7 การประเมินรายวชิ าและกระบวนการปรับปรุง
1. กลยุทธก์ ารประเมินประสทิ ธผิ ลของรายวชิ าโดยนักศกึ ษา
การประเมินโดยนกั ศกึ ษาในรายวิชาที่ดำเนนิ การ ดงั นี้
- ให้นักศึกษาประเมินการสอน โดยการเขียนบรรยายเกี่ยวกับการสอนของอาจารย์ โดย
ใหป้ ระเมนิ 2 ครัง้ ในสัปดาห์ท่ี 8 และสปั ดาห์ที่ 15
- การสังเกตพฤติกรรมผเู้ รยี น
- ข้อเสนอแนะผ่านเว็บบอร์ด
2. กลยุทธก์ ารประเมินการสอน
มหาวทิ ยาลยั ดำเนินการประเมนิ การสอนอาจารย์ โดยผ่านระบบอนิ เทอรเ์ น็ต
3. การปรับปรงุ การสอน
มหาวิทยาลัยมีระบบและกลไกการปรับปรุงการสอน โดยให้อาจารย์ทบทวนการสอนของ
ตนเอง โดยสรุปผลสัมฤทธิ์ของการสอน ปญั หา อปุ สรรคในการสอนเพ่ือเป็นข้อมลู สำหรบั การปรบั ปรงุ ในภาค
การศกึ ษาตอ่ ไป
4. การทวนสอบมาตรฐานผลสมั ฤทธ์ิของนักศกึ ษาในรายวิชา
มหาวิทยาลัยดำเนินการทวนสอบมาตรฐานผลสัมฤทธิ์ของนักศึกษา โดยการแต่งตั้ง
คณะกรรมการตรวจสอบคุณภาพข้อสอบของอาจารย์ โดยพิจารณาความสอดคล้องของข้อสอบกับผลการ
เรียนรู้
5. การดำเนินการทบทวนและการวางแผนปรบั ปรุงประสทิ ธผิ ลของรายวิชา
- นำข้อมูลจากการประเมินขอ้ 1 และข้อ 2 มาวางแผนเพ่อื ปรบั ปรงุ คุณภาพ
- การปรบั ปรุงรายวชิ าทกุ 3 ปี
0020119 พลังมหศั จรรย์แหง่ จติ 4 พ.ย.64
1
แผนบรหิ ารการสอนประจาบทที่ 1
บทที่ 1 ความสาคัญของพลังทางจติ ในพระพุทธศาสนา
หัวขอ้
1.1 ความหมายและธรรมชาตขิ องจติ ในพระพทุ ธศาสนา
1.1.1 หน้าท่ขี องจิต (กจิ จสังคหะ)
1.1.2 การอบุ ตั ิ และจตุ ิของจิต
1.1.3 จานวนของจติ ท่แี สดงไว้ในพระอภธิ รรม
1.2 ความหมายของพลังทางจติ ในพระพุทธศาสนา
1.2.1 ความหมายในพระวินัยปิฎก
1.2.2 ความหมายในพระสตู ตันตปฎิ ก
1.2.3 ความหมายในพระอภิธรรม
1.2.4 สรุปความหมายของพลังทางจติ
1.3 ความสาคญั ของพลังจิตในทางพระพุทธศาสนา
1.3.1 ความสาคัญดา้ นคุณภาพจติ
1.3.2 ความสาคัญดา้ นคุณภาพการเผยแผ่
1.3.3 ลักษณะของจิตตานุภาพ
1.3.4 ประเภทของจติ ตานุภาพ
1.4 บทสรุป
จดุ ประสงคเ์ ชิงพฤติกรรม
1. นกั ศกึ ษาสามารถอธบิ ายความสาคญั พลังทางจิตในทรรศนะพระพุทธศาสนาได้
2. นกั ศึกษาสามารถวิเคราะห์และตคี วาม ความสาคญั ของพลงั ทางจิตในรปู แบบตา่ ง ๆ ของ
พระพทุ ธศาสนาได้
3. นกั ศกึ ษาสามารถอธบิ ายแลกเปลี่ยนเรยี นรกู้ ับผสู้ อนในชั้นเรียนได้
กิจกรรมการเรียนการสอน
1. นักศึกษาทุกคนร่วมกันแลกเปลี่ยนประสบการณ์ความคิดเห็นเก่ียวกับพลังทางจิตทรรศนะ
พระพุทธศาสนา
2. นักศึกษารว่ มกนั สังเคราะห์วเิ คราะห์ความสาคัญพลังทางจิตในพระพุทธศาสนา
3. นักศึกษาแต่ละคนตรวจสอบความพร้อมของตนเองโดยซักซ้อมทาความเข้าใจเน้ือหาและเพ่ือน
ร่วมห้อง
4. อาจารย์สรุปความคิดรวบยอดพระพุทธศาสนาในเรื่องพลังทางจิตโดยให้หลักการพ้ืนฐานและ
ยกตัวอยา่ งประกอบเพ่ือความเขา้ ใจและแจ้งประจักษ์ต่อตัวนักศึกษาเอง
2
สอ่ื การเรยี นการสอน
1. เอกสารประกอบการสอน
2. หนังสอื อา่ นประกอบ(บรรณานุกรม)
3. สอ่ื มัลติมเี ดยี
4. สอื่ ออนไลน์
การวดั ผลและประเมนิ ผล
1. การเขา้ ชน้ั เรียน
2. ทาแบบฝึกหดั ท้ายบท
3. ความมีส่วนรว่ มในชนั้ เรียน เช่น การสอบถาม การแลกเปล่ียนความรู้
4. การอภปิ รายหนา้ ชัน้ เรยี น
บทท่ี 1
ความสาคญั พลงั ทางจิตในพระพทุ ธศาสนา
ความมหศั จรรยแ์ ห่งชวี ติ จะเกิดขึ้นได้เปน็ ผลมาจากจิต โดยเฉพาะในทางพระพุทธศาสนา
ชี้ชัดเจนว่าทุกสิ่งทุกอย่างล้วนมาจากจิต ไม่ว่าจะเป็นการประจักษ์แจ้งชัดในตนเอง การแสดงพลัง
ความรู้ความสามารถ การสร้างสรรค์นวัตกรรมบนโลกใบน้ี ดังน้ัน พลังทางจิตในทางพระพุทธศาสนา
จงึ เปน็ ท่มี าของการศึกษาประจาบทน้ี
พลังทางจิตเป็นความสามารถพิเศษเหนือมนุษย์ทั่วไปและมีพลังเหนือธรรมชาติ แต่ที่น่า
แปลกมหัศจรรย์แห่งชีวิต คือ พลังทางจิตของมนุษย์โดยท่ัวไปไม่สามารถนามาใช้ได้ตามต้องการ
เพราะพลังทางจิตอยู่ในส่วนของจิตใต้สานึก และจิตเหนือสานึก ซ่ึงเป็นส่วนที่อยู่นอกเหนืออานาจ
ควบคุมทางกายของมนุษย์ หรือภายใต้การบังคับบัญชาของเจ้าของชีวิตจิตใต้สานึกหรือจิตไร้สานึก
เป็นจิตท่ีมีพลังมากท่ีสุด พลังจิตในส่วนของจิตไร้สานึกจึงเป็นพลังจิตในส่วนท่ีมีพลังอันไร้ขอบเขต
และเป็นพลังท่ีสามารถเปลี่ยนแปลงส่ิงต่าง ๆ ในชีวิตของเราได้อย่างน่าท่ึง ซึ่งก็หมายความถึงว่า
มนุษย์ผู้ท่ีมีความสามารถในการดึงเอาพลังจิตจากจิตไร้สานึกออกมาใช้งานได้ จะเป็นผู้ท่ีสามารถ
กาหนดความเป็นไปในชีวิตให้แก่ตนเองได้ นักวิทยาศาสตร์ช่ือดังอย่าง “ไอน์สไตน์” ผู้ค้นพบระเบิด
ปรมาณู อนั มพี ลงั อานาจในการทาลายล้างอย่างมหาศาล ยังกล่าวยอมรับว่า พลังท่ีมีอานาจมากท่ีสุด
ในโลกนั้น มิใช่พลังที่เกิดจากวัตถุ หากแต่เป็นพลังแห่งจิต ด้วยพลังจิตเป็นพลังท่ีมีอานุภาพอย่างไร้
ขอบเขต ไร้ขีดจากัด เป็นพลังงานที่หาท่ีสุดมิได้และด้วยเหตุนี้เอง ไอน์สไตน์จึงให้ความสนใจในเร่ือง
ของพลังจิต และกระบวนการอบรมจิตตามหลักการของพุทธศาสนา และเชื่อว่าศาสนาพุทธเท่าน้ันที่
จะสามารถนาพาเขาให้ค้นพบสัจธรรมความจริงแห่งชีวิตอันย่ิงใหญ่บนโลกใบน้ีได้ เรื่องของจิตและ
พลังจิตจึงเป็นเร่ืองท่ีมีความสาคัญอย่างมากสาหรับผู้ที่เกิดมาเป็นมนุษย์ทุกคน เพราะฉะน้ันในทาง
พระพทุ ธศาสนาจึงใหค้ วามสาคัญกบั เรือ่ งจิตมาก ดงั จะเห็นไดจ้ ากคัมภีร์และวรรณกรรมที่เกี่ยวข้องได้
ให้คานยิ ามคาวา่ จิตไว้มากมาย อาทิในอรรถกถาธัมมสังคณี ช่ือ อัฏฐสาลินี ซ่ึงได้อธิบายคาว่าจิตไว้ว่า
“ธรรมชาติที่ชื่อว่า จิต คือ 1) เพราะคิดและรู้แจ้งอารมณ์ว่าจิตเป็นกุศลจิต อกุศล อัพยากต ซ่ึงเป็น
ลักษณะท่ัวไปแก่จิตทุกดวง 2) เพราะส่ังสมสันดานของตน ด้วยความสามารถแห่งชวนวิถี 3) เพราะ
เป็นธรรมชาติอันกรรมกิเลสสั่งสมวิบาก 4) เพราะเป็นธรรมชาติวิจิตรตามสมควร เพราะกระทาให้
วิจิตร ในคาว่า จิตฺต นั้น เพราะเหตุที่จิตมีราคะ ก็อย่างหน่ึง มีโทสะก็อย่างหนึ่ง มีโมหะก็อย่างหน่ึง
เป็นกามาวจรก็อย่างหน่ึง จติ ต่างโดยรูปาวจรจิตก็อยา่ งหนงึ่ จิตมีรูปเป็นอารมณ์ก็อย่างหนึ่ง จิตมีเสียง
เปน็ อารมณ์กอ็ ย่างหนงึ่ ” (มหามกฏุ ราชวิทยาลัย, 2518: 103)
ดงั นั้น จาเป็นสาหรับผู้เรียนหรือผู้ศึกษาท่ัวไปท่ีสนใจทุกท่านจะต้องมีความรู้ความเข้าใจ
พื้นฐานเบ้ีองต้นเกี่ยวกับความสาคัญพลังทางจิตในพระพุทธศาสนา โดยมีรายละเอียดแต่ละหัวข้อ
ดังตอ่ ไปนี้
1. ความหมายและธรรมชาติของจติ ในพระพุทธศาสนา
1.1 หน้าท่ีของจิต (กิจจสงั คหะ)
1.2 การอุบัติ และจุติของจติ
1.3 จานวนของจติ ทแี่ สดงไว้ในพระอภธิ รรม
2. ความหมายของพลงั ทางจิตในพระพุทธศาสนา
4
2.1 ความหมายในพระวนิ ัยปิฎก
2.2 ความหมายในพระสตุ ตนั ตปิฎก
2.3 ความหมายในพระอภิธรรม
2.4 สรปุ ความหมายของพลงั ทางจติ
3. ความสาคัญของพลงั จติ ในทางพระพุทธศาสนา
3.1 ความสาคัญดา้ นคุณภาพจติ
3.2 ความสาคัญด้านคณุ ภาพการเผยแผ่
3.3 ลักษณะของจิตตานภุ าพ
3.4 ประเภทของจิตตานุภาพ
4. บทสรปุ
ความหมายและธรรมชาตขิ องจติ ในพระพทุ ธศาสนา
จติ มีการรู้แจ้งอารมณ์เป็นลักษณะ มีการสืบเนื่องกันเป็นปัจจุปัฏฐาน มีนามและรูปเป็น
ปทัฏฐาน ความจริงจิตท่ีเป็นไปในภูมิ 4 จะมีการรู้แจ้งอารมณ์เป็นลักษณะ ก็เพราะมุ่งถึงทวารจิตจึง
เปน็ หวั หน้าคอื เที่ยวไปขา้ งหน้า ในฐานะทรี่ ู้แจ้งอารมณ์ เชน่ ย่อมรู้แจ้งรูปารมณ์ท่ีตาเห็นด้วยจิตย่อมรู้
แจ้งธรรมารมณ์ที่ใจรู้ด้วยจิต เปรียบเหมือนเจ้าหน้าท่ีรักษาเมือง น่ังอยู่ที่ทางสี่แพร่งกลางเมือง ย่อม
ตรวจตรากาหนดคนท่ีผ่านเข้ามาว่า คนนี้เป็นคนประจา คนนี้มาใหม่ ฉันใด พึงทราบข้ออุปมาฉันน้ัน
ขอ้ นสี้ มกับท่ีกล่าวไวว้ ่า เหมือนคนรักษาพระนครน่ังอยู่ท่ีถนนส่ีแยก ณ ท่ามกลางพระนครแล้ว จะพึง
แลเห็นบุรุษท่ีมาอยู่แต่ทิศตะวันออก ทิศใต้ ทิศตะวันตก ทิศเหนือได้ ฉันใด บุคคลเห็นรูปได้ด้วย
นยั นต์ า ฟงั เสียงด้วยหู ดมกลน่ิ ด้วยจมูก ล้ิมรสด้วยล้ิน ถูกต้องโผฏฐัพพะด้วยกาย รู้ธรรมารมณ์ด้วยใจ
ก็ยอ่ มรรู้ ปู เสียง กล่ิน รส โผฏฐัพพะ ธรรมารมณ์นนั้ ได้ชัดดว้ ยวิญญาณ ก็ฉันน้ัน (มหามกุฏราชวิทยาลัย,
2518: 105)
จิตนั้นดวงหลัง ๆ เมื่อเกิดขึ้น ย่อมปรากฎติดต่อกันทีเดียวเพราะทาดวงต้น ๆ ให้สืบต่อ
กัน ดงั น้ัน จึงชื่อว่า มกี ารสบื เนือ่ งกันเปน็ ปัจจุปฏั ฐาน แตใ่ นภพที่มีขันธ์ 4 (จตุโวการภพ) มีนามอย่าง
เดยี วเปน็ ปทฏั ฐาน ฉะน้ัน จึงกล่าวว่า มีนามและรปู เป็นปทฏั ฐาน
จิตแสดงไว้ในตาราศัพท์ รวมเข้าก็มีความหมาย 3 อย่าง คือ 1) คิด หรือ รู้ 2) ส่ังสม 3)
วิจิตร คือแตกต่างกันหลายอย่างหลายประการ (สมเด็จพระญาณสังวร (เจริญ สุวฑฺฒโน), 2540:
49)
ความหมายท่ีกล่าวมาน้ี เป็นความหมายอยา่ งกลางๆ พอคลุมความได้กว้าง ๆ เท่าน้ัน ถ้า
จะให้ชัดเจนมองเห็นเนื้อความและขอบเขต ควรพิจารณาการแยกแยะความหมายออกเป็นแง่หรือ
ระดับต่าง ๆ ดงั นี้
ในจิตตวรรค ขุททกนิกาย พระพุทธเจ้าตรัสว่า “ชนเหล่าใดรู้จักสารวมจิตท่ีไปได้ไกล
เท่ียวไปดวงเดียว ไมม่ รี ูปร่าง มีถ้าคือร่างกายเป็นท่ีอาศัย ชนเหล่าน้ันจะพ้นจากเคร่ืองผูกของมารได้”
(ขุ.ธ. 25/13/21) ซ่ึงจติ มีลกั ษณะจิต 4 คอื
1. จติ นี้ออกรบั อารมณ์ในที่ไกลได้ เชน่ ขณะทต่ี นนั่งอยู่นีก้ ็อาจคิดไปต่าง ๆ นานาได้
2. จติ นเ้ี กิดดับทลี ะดวงเทา่ น้นั จะเกิดขึ้นพร้อมกันหลายดวงไม่ได้เลย และรับอารมณ์ได้
ครงั้ ละหน่งึ อย่างเทา่ นนั้
5
3. จิตน้ีต้องอาศัยอยู่ร่างกายน้ีเอง พระพุทธเจ้าทรงเปรียบเทียบกายว่า เสมือนถ้าอัน
เป็นทอี่ ยูอ่ าศยั ของจิต แต่ก็ไม่บ่งว่าอาศัยอยู่ส่วนใดของร่างกาย เพียงแต่ตรัสว่า มีถ้าคือร่างกายเป็นที่
อาศัยเท่าน้ัน แม้จิตนี้จะเป็นธรรมชาติไปได้ไกล เที่ยวไปดวงเดียวไม่มีรูปร่างอาศัยอยู่ในร่างกายส่วน
ไหนก็ตาม แต่พระพุทธเจ้าก็ตรัสว่า ผู้ท่ีสารวมจิตของตน ฝึกจิตของตน ก็สามารถพ้นจากเครื่องผูก
ของมารคอื กิเลสได้
4. สภาวะที่รู้อารมณ์ คือสภาวะที่จิตเก่ียวพัน เป็นที่ให้รู้ว่า คิด หรือ รู้สึกจิต คือ
ธรรมชาติที่รับรู้อารมณ์ที่มากระทบทางตา หู จมูก ลิ้นกาย และใจได้ จิตเป็นนามธรรม สัมผัส และ
แตะต้องไม่ได้แต่รู้ได้ว่ามีลักษณะว่องไว ปรับเปล่ียนไปมา ไม่อยู่นิ่งทาให้เกิดอาการฟุูงซ่าน
พระพุทธเจา้ จึงทรงแนะนาให้ฝึกจิตหรือบริหารจิตด้วยการฝึกสติให้มีพลังและว่องไว จนสามารถรู้เท่า
ทันจิตที่วุ่นวาย ฟูุงซา่ นเหล่านัน้ ทาใหจ้ ิตสงบลง และเปลย่ี นจากอกุศลจิตเปน็ กศุ ลจิต
ในคัมภีร์ธาตุปปทีปิกา หรือพจนานุกรมบาลี-ไทย ได้แสดงธาตุศัพท์ กิริยาศัพท์ นาม
ศัพท์ คุณศัพท์ของจิต ซึ่งแปลได้ 4 นัย ดังนี้ (หลวงเทพดรุณานุศิษฏ์ (ทวี ธรมธัช ป. 9), 2540:
136-137)
1. จิต ใจ ดงั บาลวี ่า จติ ฺต มโน มานส
2. วิจติ ร ตระการ ดังบาลีวา่ วจิ ิตฺตตวตฺถาภรณานปิ ิ
3. จติ รกรรม ภาพศลิ ป์ ภาพวาดเขยี น ดังบาลวี ่า ทฏิ ฺ โว ภิกฺขเว จรณ นาม จติ ฺต
4. อัศจรรย์ แปลก ประหลาด ดงั บาลีว่า อิงฺฆ มทฺทิ นิสาเมหิ จติ ตฺ รปู วํ ทิสฺสติ
ในคัมภีร์อภธิ ัมมตั ถวิภาวินี ซึง่ เป็นฎกี าของคมั ภีรอ์ ภธิ ัมมตั ถสงั คหะ ได้ให้ความหมายของ
คาว่า “จิต” ไว้ว่า “จินฺเตติ วิชานาตีติ จิตฺต” ธรรมชาติใดย่อมคิดคือย่อมรู้แจ้ง (อารมณ์) เหตุนั้น
ธรรมชาตนิ ้นั ช่ือว่า “จติ ” (มหามกฏุ ราชวทิ ยาลัย, 2518: 123)
สภาวะของจิตคือมีการรู้อารมณ์เป็นลักษณะมีการเกิดข้ึนก่อนและเป็นประธานในธรรม
ทงั้ ปวงคือเมอื่ จติ ดวงหนึง่ เกิดขนึ้ แล้วกเ็ ปน็ ปัจจัยทาให้จิตอีกดวงหนึ่งเกิดขึ้นติดต่อกันอย่างไม่ขาดสาย
จิตเป็นเหตุให้เจตสิกธรรมท้ังหลายรู้อารมณ์ได้เหมือนตนเองและทาให้ส่ิงมีชีวิต และไม่มีชีวิตวิจิตร
พิสดารไปต่างๆ มากมายดังขอ้ ความในอภิธมั มัตถสงั คหฎีกาที่ทา่ นแสดงถึงธรรมชาตขิ อง จติ ไวว้ ่า
ธรรมชาติที่ชื่อว่าจิตเพราะทาให้วิจิตรเพราะภาวะแห่งตนเป็น
ธรรมชาติวิจิตรเพราะกรรมและกิเลสส่ังสมไว้เพราะรักษาไว้ซ่ึ งอัตต
ภาพอนั วิจิตร เพราะสัง่ สมซึ่งสันดานของตน เพราะมีอารมณ์อันวิจิตรฯ
(มหามกุฏราชวทิ ยาลยั , 2506: 22)
ดังนั้นจิตเป็นสภาวธรรมประเภทหน่ึงมีสภาวะรู้อารมณ์อย่างเดียวจิตเป็นนามธรรมไม่มี
รปู ร่างตัวตนเพียงแต่แสดงความรู้สึกอยู่ภายในแต่มีอานาจพิเศษวิจิตรพิศดารและน่ามหัศจรรย์หลาย
ประการดว้ ยกันเช่น
1. กระทาให้วิจิตรต่างๆหมายความว่าสรรพวัตถุต่างๆที่เกิดข้ึนเป็นประดิษฐกรรมอัน
วิจิตรตระการตามีภาพลวดลายต่างๆเครื่องยนต์กลไกต่างๆ ล้วนแต่เป็นศิลปวิทยาท่ีเกิดด้วยจิตของ
นายช่างท้งั ส้นิ
2. วิจิตรด้วยตนเองหมายความว่าจิตทาจิตเองให้เป็นต่าง ๆ เป็นกุศลบ้างเพราะ
ปราศจากความโลภความโกรธความหลงเป็นอกุศลบ้างเพราะประกอบไปด้วยความโลภความโกรธ
6
ความหลงเปน็ ผลของกศุ ลผลของอกุศลทเ่ี รียกว่าวบิ ากบ้างเป็นจิตของพระอรหันต์เรียกว่ากิริยาจิตบ้าง
ย่ิงไปกว่านัน้ ยังแบ่งบุคคลให้ต่างด้วยเพศต่างดว้ ยสัญญาและต่างด้วยคติเปน็ ต้น
3. สง่ั สมกรรมและกิเลสหมายความว่ากรรมคือการงานท้ังปวงอันเกิดขึ้นด้วยเจตนาและ
กิเลสท้ังปวงที่เป็นเครื่องเศร้าหมองเกิดสั่งสมไว้ท่ีจิตนี่เองหาได้สั่งสมไว้ที่อ่ืนไม่เรียกว่า นิสัย อัธยาศัย
สนั ดาน หรือสญั ชาตญิ าณ
4. รักษาไว้ซ่ึงวิบากท่ีกรรม และกิเลสส่ังสมไว้หมายความว่าจิตนี้ย่อมรักษาผลของการ
กระทาและกิเลสซึ่งได้สั่งสมอานาจนั้นไว้มิให้สูญหายไปเกิดขึ้นกับจิตท่ีเป็นวิบากรับผลกรรม น้ันๆ
เมอ่ื มโี อกาส
5. สั่งสมสันดานตนเองหมายความว่าจติ ดวงหน่งึ เกดิ ขึน้ แล้วดบั ลงเปน็ ปัจจัยให้จิตอีกดวง
หนึง่ เกดิ ขนึ้ ตดิ ตอ่ กนั ไปไมข่ าดสายเป็นสันตตสิ ืบเนื่องกันไปลงสู่ภวงั ค์แลว้ เกิดข้นึ ใหม่อีกเสมอเปน็ นติ ย์
6. มีการวิจติ รด้วยอารมณต์ ่างๆหมายความวา่ จติ นย้ี ่อมรอู้ ารมณ์ต่าง ๆ คือ จิตทางตา รู้รู
ปารมณ์คือสีจิตทางหูรู้สัททารมณ์คือเสียงจิตทางจมูกรู้คันธารมณ์คือกลิ่นจิตทางล้ิน รู้รสารมณ์คือรส
จติ ทางกายร้โู ผฏฐพั พารมณ์คอื เย็นร้อนอ่อนแขง็ จติ ทางมโนรูธ้ รรมารมณ์คือ เร่ืองราวต่างๆ มีปสาทรูป
5 สขุ มุ รปู 16 จติ เจตสิกนิพพานบญั ญตั ิ เปน็ ตน้ (พระอาจารยป์ ระเดมิ (โกมโลภิกขุ), 2499: 12-13)
หน้าทขี่ องจิต (กิจจสังคหะ)
ในอภิธัมมัตถสังคหะ แบ่งจิตออกเป็นหลายดวง ไม่ว่าจะเป็น 89 หรือ 121 ตามที่จริงก็
จาแนกมาจากหน้าท่ีขณะท่ีจิตอาศัยอารมณ์ต่าง ๆ เช่น ขณะเกิดความโลภ เรียก โลภมูลจิต คิดกุศล
เป็นมหากุศลจติ บาเพ็ญสมาธิไดฌ้ าน เรียก รปู าวจรจิต (มหามกุฏราชวิทยาลัย, 2516: 67) เป็นต้น
ส่วนที่เรียกว่า หน้าท่ีจริง ๆ การรวบรวมจิตและเจตสิก โดยประเภทแห่งกิจเรียกว่า กิจจสังคหะ คือ
การกระทาทุกอย่างท่ีเกิดข้ึนทาง กาย วาจา ใจ ต้องอาศัยจิตและเจตสิกทาหน้าที่ของตน ๆ จิตจึง
เกดิ ข้ึนและดับไปรวดเรว็ ดจุ แล่นไปในอารมณ์อยู่ตลอดเวลา และสามารถทากิจต่าง ๆ ให้สาเร็จไปได้
อกี หนา้ ทีก่ ารงานของจิตมี 14 ประการ ดังน้ี
1. ปฏิสนธิ ทาหน้าท่ีสืบต่อภพใหม่ เป็นขณะแรกของจิตที่ปรากฏขึ้นในภพใหม่ และจะ
ปรากฏเพียงขณะจิตเดียวเท่าน้ัน ในภพชาติหนึ่ง ๆ จิตท่ีทาหน้าท่ีนี้เรียกว่า ปฏิสนธิจิต หรือปฏิสนธิ
วญิ ญาณ
2. ภวังค์ ทาหน้าที่เป็นองคข์ องภพ หรือรักษาองค์แหง่ ภพ คือ รักษากรรม วิบาก ของรูป
นาม สืบต่อจากปฏิสนธิวิบากจิต และปฏิสนธิกรรมชรูปให้ดารงอยู่ในภพน้ัน ๆ ตราบเท่าอานาจชนก
กรรม (กรรมให้เกิด) จะส่งผลให้เป็นไปเท่าอายุสังขารท่ีจะดารงอยู่ได้ ภวังคจิตนี้ทาหน้าที่น้ีอยู่เสมอ
คือ ภวังคจิตนี้ทาหน้าท่ีรักษาการเกิดเป็นบุคคลนั้น ๆ เอาไว้ เช่น เกิดเป็นมนุษย์ก็รักษาความเป็น
มนษุ ยเ์ อาไว้ เกดิ เป็นสตั ว์ก็รักษาความเป็นสัตว์เอาไว้ สืบต่อเม่ืออารมณ์ใหม่ในปัจจุบันมาคั่นให้จิตรับ
อารมณ์ใหมใ่ นปจั จบุ นั (พระธรรมวิสุทธิกวี (พิจิตร ฐิตวณฺโณ), 2549: 76-77) เม่ือพ้นจากการขึ้นสู่
วถิ ีรับอารมณใ์ หมแ่ ลว้ ภวังคจติ ก็จะตอ้ งทาหนา้ ท่รี กั ษาองคแ์ ห่งภพนี้อยู่ตลอดเวลา
3. อาวัชชนะ ทาหน้าที่คานึงอารมณ์ใหม่ ได้แก่ จิต 2 คือ ปัญจทวาราวัชชนะอันเป็น
อารมณ์ทางประสาท 5 และมโนทวาราวัชชนะอันเป็นธัมมารมณ์ เม่ือภวังคจิตดับไปแล้ว จิตที่ทา อา
วัชชนะกิจก็จะเกิดขึ้น เป็นจิตดวงแรกท่ีข้ึนสู่วิถี ทาหน้าที่อาวัชชนะกิจนี้ทันที เป็นจิตดวงแรกท่ีข้ึนสู่
วถิ ีรบั อารมณ์ใหม่ (วรรณสทิ ธิ ไวทยะเสวี, มปป: 33-34)
7
4. ทัสสนะ ทาหนา้ ที่เหน็ รูปทางตา ได้แก่ จักขุวญิ ญาณ ในวิถีจิตหนึ่ง ๆ ทัสสนกิจนี้จะมี
ไดเ้ พียงขณะจติ เดียวเทา่ น้ัน
5. สวนะ ทาหนา้ ทไี่ ดย้ ินเสียง ไดแ้ ก่ โสตวญิ ญาณ
6. ฆายนะ ทาหนา้ ท่ีรู้กล่นิ ได้แก่ ฆานวญิ ญาณ
7. สายนะ ทาหนา้ ทลี่ ้มิ รส ได้แก่ ชวิ หาวิญญาณ
8. ผุสนะ ทาหน้าที่รบั สมั ผสั ทางกาย ได้แก่ กายวญิ ญาณ
9. สัมปฏิจฉนะ ทาหน้าท่รี ับอารมณ์ ได้แก่ สัมปฏิจฉนะจิต โดยรับปัญจารมณ์ (อารมณ์ 5)
ตอ่ จากทวิปญั จวิญญาณจิต
10. สันตีรณะ ทาหนา้ ทใ่ี คร่ครวญอารมณ์ พิจารณาอารมณ์ ได้แก่ สันตีรณะจิต เป็นจิต
ท่เี กิดตอ่ จากสัมปฏิจฉนะจติ โดยพิจารณาอารมณท์ ้ัง 5 (วรรณสทิ ธิ ไวทยะเสวี, มปป: 35)
11. โวฏฐัพพนะ หรือ โวฏฐปนะ (พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยตุ ฺโต), 2551: 259) ทา
หน้าที่ตัดสินอารมณ์ ได้แก่ มโนทวาราวัชชนะจิต เป็นจิตโดยตัดสินอารมณ์ว่าเป็นกุศล หรืออกุศล
เป็นต้น ในวิถีจิตหนึ่ง ๆ โวฏฐปนะกิจนี้เกิดได้ขณะจิตเดียวเท่าน้ัน แต่ในวิถีจิตท่ีไม่สมบูรณ์ คือ ใน
โวฏฐปนะวาระอาจเกดิ ได้ 2-3 ขณะจติ
12. ชวนะ ทาหน้าท่ีเสวยอารมณ์ หรือแล่นเสพอารมณ์ อันเป็นช่วงที่ทากรรม บุญ
รือบาป ย่อมจะเกิดในขณะท่ีจิตทาหน้าท่ีชวนกิจน้ี สาหรับผู้ที่มิใช่พระอรหันต์ จิตที่ทาหน้าท่ีน้ีก็ คือ
กศุ ล และอกุศลจติ 2 ประเภทน้ีเท่านนั้ โดยเกดิ ต่อจากจติ ทท่ี าหน้าทต่ี ัดสนิ อารมณ์ (มโนทวาราวัชชนะ
จติ )
13. ตทาลัมพนะ ทาหน้าท่ีรับอารมณ์ต่อจากชวนะจิตก่อนตกภวังค์ ได้แก่ จิต 11 ดวง
คอื สนั ตีรณะ 3 และมหาวิบาก 8 ดวง จิตเหล่าน้ีรับอารมณ์ต่อจากชวนะจิต (วรรณสิทธิ ไวทยะเสวี,
มปป: 35)
14. จุติ ทาหนา้ ทีเ่ คล่ือนจากภพปัจจุบัน จิตที่ทาหน้าที่นี้คือจิตดวงสุดท้ายของชาติหน่ึง
ๆ จะปรากฏได้เพียงขณะจิตเดียวในภพหน่ึง ๆ จิตท่ีทาหน้าท่ีนี้คือจุติจิต หรือจุติวิญญาณ เป็นจิต
ประเภทเดียวกนั กับปฏิสนธจิ ติ และภวงั คจติ โดยทาหนา้ ทเี่ กบ็ กรรม กิเลส วบิ าก และรกั ษาภพชาติไว้
เช่นเดียวกัน เม่ือจุติจิตดับลง ปฏิสนธิจิตก็เกิดทันทีในภพใหม่ โดยไม่มีจิตใดอื่นเกิดค่ันระหว่างเลยใน
ภพชาติหนึ่ง ๆ จากนั้นก็ตกลงสู่ภวังค์ เป็นภวังคจิต คือ เม่ือปฏิสนธิจิตดับไปแล้ว จากน้ันภวังคจิตก็
เกิดขึน้ ตดิ ต่อกนั ไปนับไม่ถว้ นตราบเทา่ ทจี่ ิตยังไม่ข้ึนวิถแี ละเปน็ ดงั นี้จนกว่าจะสนิ้ ชีวติ
พฤติภาพของจติ
พฤติภาพของจิตในการรับรู้ส่ิงต่างๆ ทางอายตนะภายใน มีกระบวนการท่ีอาจแสดงได้
ช่วงการรบั รู้ชว่ งหนง่ึ มี 17 ขณะจติ ความหมายของแตล่ ะขณะจิตมี ดังน้ี
ขณะจิตท่ี 1 ภวังคจิตเก่า (อดตี ภวงั ค)์ เป็นขณะจิตท่ียดึ หนว่ งอารมณ์เก่าลงสภู่ วงั ค์
ขณะจิตที่ 2 ภวังค์ (ภวังคจลนะ) จิตเริ่มรับอารมณ์ใหม่ เกิดหวั่นไหวเพราะแรงกระทบ
ของอารมณ์ใหม่
ขณะจิตที่ 3 ตัดกระแสภวังค์ (ภวังคุปปัจเฉทะ) ได้รับอิทธิพลของอารมณ์ใหม่เต็มที่
ภวังคจติ จงึ สิน้ สดุ ลง
ขณะจิตท่ี 4 จิตเริ่มสู่วิถีเพื่อรับอารมณ์ทางใดทางหน่ึงใน 5 ทาง เช่น ทางตา (ปัญจทวา
ราวชั ชนะ)
8
ขณะจิตที่ 5 เริ่มรับอารมณ์ใหม่ปรากฏเป็นความรู้แจ้งอารมณ์ หรือวิญญาณ เช่น รู้
อารมณ์ทางตา (จกั ขวุ ญิ ญาณ)
ขณะจิตที่ 6 รบั อารมณ์ใหม่เต็มที่ (สัมปฏิจฉนะ)
ขณะจติ ที่ 7 พิจารณาอารมณ์ (สันตรี ณะ)
ขณะจติ ท่ี 8 ตัดสนิ อารมณ์ (โวฏฐัพพนะ)
ขณะจิตท่ี 9-15 เสพอารมณ์ (ชวนะ)
ขณะจิตท่ี 16-17 ยึดเหน่ียวอารมณท์ เี่ สพจากชวนะก่อนตกลงสู่ภวงั ค์ (ตทาลมั พนะ)
กระบวนการในการเกิดขึ้นรับอารมณ์ของจิตเป็นไปอย่างมากเพียง 17 ขณะ เมื่อเกิดดับ
สืบต่อไปจนถึงขณะท่ี 15 การเสพอารมณ์ท่ีเรียกว่า ชวนะ ก็สิ้นสุดลง ต่อจากนั้น 2 ขณะจิตจะยึด
หนว่ งเอาอารมณท์ ่ไี ดเ้ สพไว้ และตกลงสภู่ วังค์ ภวังคจติ ดวงที่ 1 เรียกว่า อดีตภวังค์ เพราะยังตกอยู่ใน
อิทธิพลของอารมณ์เก่าท่ีเพิ่งรับรู้มา พอถึงภวังคจิตดวงท่ี 2 อารมณ์ใหม่เริ่มเข้ามามีอิทธิพลทาให้
ภวังคจิตกระเทือน เพราะแรงกระทบของอารมณ์ใหม่ เรียกว่าภวังค์ไหว ถึงภวังค์จิตท่ี 3 จิตได้รับ
อิทธิพลของอารมณ์ใหม่เต็มที่ ภาวะภวังค์จึงสิ้นสุดลง ต่อจากน้ันจิตข้ึนสู่วิถีรับอารมณ์ใหม่ที่ต่างจาก
อารมณท์ ไี่ ด้รบั ผ่านมาแล้วก็ได้ หมายถึง อารมณ์เก่าท่ีเพิ่งได้รับผ่านมาซ่ึงเป็นการรับรู้ซ้าก็ได้ การรับรู้
อารมณ์นั้น ท่ีต้องมีการรู้ซ้า ๆ น้ีเป็นเพราะในการรับรู้ช่วงหนึ่งจิตจะมีอายุการรับรู้อยู่ได้อย่างมาก
เพียง 17 ขณะจิตเท่านั้น เม่ือถึงขณะที่ 17 แล้วจิตก็ดารงอยู่ในวิถีต่อไปได้ ต้องตกลงสู่ภวังค์เสียครั้ง
หนึ่งแล้วจึงจะเกิดขนึ้ สวู่ ิถีรบั อารมณ์ต่อไป ความจริงที่อยู่ในวิถีรับรู้อารมณ์จริง ๆ มีเพียง 14 ขณะจิต
เท่าน้ัน แต่ที่นับเป็น 17 ขณะจิต เพราะภวังค์จิต 3 ขณะก่อนข้ึนสู่วิถีรวมเข้าไว้ด้วย เพราะพฤติภาพ
ในการรับรู้อารมณ์เริ่มมีข้ึนต้ังแต่จิตยังอยู่ในภาวะของภวังคจิต การรับรู้โลกภายนอกของจิตจะ
หมุนเวียนอยู่อย่างน้ีเรื่อยไปตลอดเวลาท่ีเรายังต่ืนอยู่ การรับรู้โลกภายนอก จะสิ้นสุดลงเมื่อเราก้าว
เขา้ ส่คู วามหลับ ซึ่งในเวลานอนหลับนั้นจติ เกิดดับเปน็ สนั ตติอย่ใู นภวงั คต์ ลอดเวลา
สิ่งท่ีควรจะกล่าวไว้เป็นพิเศษในตอนน้ีก็คือ กระบวนการเกิดดับรับรู้อารมณ์ของจิตครบ
17 ขณะ หรือเกิดดับครบ 17 คร้ังใน 1 ช่วงนี้ เป็นไปเฉพาะการรับอารมณ์ที่มีการใส่ใจอย่างเต็มท่ี
เทา่ นน้ั เช่นการจอ้ งดูสง่ิ ใดสง่ิ หนึง่ อย่างตัง้ ใจ แต่ถา้ เป็นการรบั อารมณท์ ม่ี ีความใส่ใจน้อย จิตจะเกิดดับ
ใน 1 ช่วงเพียง 15 ขณะจิต หรืออาจน้อยกว่านี้ ยิ่งการรับรู้อารมณ์ที่เกือบไม่มีความใส่ใจ หรือไม่มี
ความสนใจเลย การเกิดดับของจิตใน 1 ช่วงก็จะยิ่งน้อยลงอีก เร่ืองน้ีมีความวิจิตรพิสดารมากและ
เขา้ ใจยากจึงไมข่ อนามากล่าวไวใ้ นทนี่ ี้
ในสังขารูปปัตติสูตร แสดงว่าผู้ประกอบด้วยคุณธรรมคือ ศัทธา ศีล สุตะ จาคะ ปัญญา
ทป่ี ระกอบในจิต เป็นจิตตานุภาพ เม่ือปรารถนาไปเกิดในที่ใด ก็ย่อมเป็นไปได้ คือสามารถไปเกิดเป็น
กษัตริย์ พราหมณ์ เทพกามภูมิ คือ ดาวดึงส์ ยามา ดุสิต นิมมานรดี ปรนิมมิตสวดี รูปพรหม อรูป
พรหม หรือปรารถนาจะบรรลุ เจโตวิมุติ ปัญญาวิมุติก็ย่อมเป็นไปได้ ตามความในพระสูตรน้ีแสดงว่า
มนุษยส์ ามารถกาหนดชีวิตอนาคตของตนเองไดห้ รอื เลือกเกดิ ได้ (ม.อ.ุ 14/318/217)
เนื่องจากความสาคัญของจิตมีมากดังพุทธพจน์ท่ียกมาเป็นตัวอย่าง แต่พุทธวจนะน้ัน
สุดทา้ ยจะม่งุ ไปทก่ี ารปฏิบัติเพ่ือฝึกฝนจิตใหเ้ กิดจติ ตานุภาพหลุดพ้นจากกิเลสทั้งปวง
การอบุ ัติ และจุตขิ องจิต
จิต เป็นศัพท์บาลีแปลเป็นคาไทยว่า ใจถ้าเป็นคากิริยา หมายถึง ก่อ ก่อแล้ว แต่ถ้าเป็น
คานามจะหมายถึง ใจ (บุญศรี ประภาศิริ, 2509: 597) แต่ถ้าเป็นศัพท์คากิริยาสันสกฤต หมายถึง
9
สะสม สั่งสมแล้ว เป็นคานามหมายถึง ความนึกคิด (ลออง มีเศรษฐี, 2504: 26) ส่ิงท่ีมีหน้าที่รู้คิด
และนกึ ถ้าใชเ้ ปน็ คาลกั ษณะนามในภาษาไทยจะเรียกเป็น ดวง เชน่ ดวงจติ ดวงกมล ดวงใจ ดวงหทัย
ดวงหฤทัย ดวงมนัส ดวงแด เป็นต้น ในภาษาไทยคาพูดท่ีใช้กับพฤติภาพของจิตใช้คาว่า “ดวง” เช่น
ว่า จิตดวงเก่าดับไปจิตดวงใหม่เกิดข้ึน ที่เป็นเช่นน้ีเพราะไม่มีคาอื่นจะใช้กับจิตได้เหมาะสมยิ่งกว่าคา
ว่า “ดวง” เพราะเปรียบเทียบกับไฟท่ีใช้คาว่า “ดวง” เช่นกัน ไฟเมื่อก่อนเกิดขึ้นก็มองไม่เห็นคร้ันดับ
ไปแลว้ ก็ไม่ทงิ้ รอ่ งรอยเหลือไว้ เม่ือใช้คาว่าดวงกับจิตซง่ึ เปน็ นามธรรมก็ทาให้จิตมีลักษณะเป็นรูปธรรม
และทาใหเ้ ขา้ ใจสภาพของจติ ได้ ง่ายย่งิ ขน้ึ
โดยนัยแห่งปรมัตถธรรมแล้วพระพุทธศาสนาแบ่งความจริงสูงสุดออกเป็น 4 ประเภท
ดังท่ที า่ นกล่าวไว้ในคัมภีร์อภิธัมมัตถสังคหบาลีว่า
ตตถฺ วุตฺตาภิธมมฺ ตฺถา จตุธาปรมตถฺ โต
จิตฺตเจตสกิ รูปํ นิพฺพานมีติสพฺพถา (มหามกฏุ ราชวทิ ยาลัย. 2518: 123)
อรรถแห่งพระอภิธรรมอันพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ในพระอภิธรรมโดยปรมัตถ์ทั้งหมด
มี 4 อย่าง คอื จิต เจตสิก รปู นพิ พาน
ดงั น้นั เมอ่ื กล่าวตามทรรศนะพทุ ธปรชั ญาเถรวาทปรมตั ถสจั จะมีอยู่ 4 ประเภท คอื
1. จิตคือธรรมชาติท่ีรู้อารมณ์สภาพท่ีนึกคิดความคิดใจตามหลักฝุายอภิธรรมจาแนกจิต
เป็น89หรือพสิ ดารเปน็ 121 (พระเทพเวที (ประยุทธ์ ปยตุ โต, 2531: 43)
2. เจตสิกคือธรรมที่ประกอบกับจิตอาการหรือคุณสมบัติต่าง ๆ ของจิตเช่นความโลภ
ความโกรธความหลงศรัทธาเมตตาสติปัญญาเป็นต้นมี 52 อย่างจัด เป็นอัญญสมานาเจตสิก (พระเทพ
เวที (ประยุทธ์ ปยุตโต, 2531: 49)
3. รูปคือส่ิงที่จะต้องสลายไปเพราะปัจจัยต่าง ๆ อันขัดแย้งส่ิงที่เป็นรูปร่างพร้อมทั้ง
ลักษณะอาการของมันส่วนร่างกายจาแนกเป็น28คือมหาภูตรูป4และอุปาทายรูป 24 (พระเทพเวที
(ประยุทธ์ ปยุตโต, 2531: 253)
4. นพิ พานคอื การดับกเิ ลส และกองทุกขเ์ ปน็ โลกตุ ตรธรรมและเป็นจุดหมายสูงสุดในทาง
พระพุทธศาสนานพิ พานมี 2 คอื สอุปาทเิ สสนิพพาน และ อนุปาทิเสสนิพพาน (พระเทพเวที (ประยุทธ์
ปยุตโต, 2531: 125)
จิตเป็นสภาวธรรมประเภทแรกของปรมัตถสัจจะ 4 ประเภท จิตเป็นนามธรรมเหมือน
เจตสิก และนิพพานจิตเป็นสังขตธรรมคือเป็นส่ิงที่ถูกปัจจัยปรุงแต่งได้หมายถึงเป็นสภาวธรรมที่
เกดิ ข้ึน และเปน็ ไปตามอานาจการปรุงแต่งของเหตุปัจจยั
จานวนของจิตท่ีแสดงไว้ในพระอภธิ รรม
การนับสภาพจิตว่ามีจานวน 89 ดวง หรือโดยพิสดารมี 121 ดวง ในที่น้ีพึงทราบวิธี
จาแนกประเภท 2 แบบ เปรยี บเทยี บกนั ดังน้ี
1.จาแนกประเภทโดยการเกดิ
1) อกุศลจติ 12 ได้แก่ โลภมลู จติ 8 โทสมูลจิต 2 โมหมูลจิต 2
10
2) กุศลจิต 21 (37)๑ ได้แก่ มหากุศลจิต 8 รูปาวจรกุศลจิต 5 อรูปาวจรกุศลจิต 4
โลกุตตรกุศลจติ 4
3) วิปากจิต 36 ได้แก่ อกุศลวิบากจิต 7 กุศลวิบากอเหตุกจิต 8 มหาวิบากจิต 8 รู
ปาวจรวิบากจติ 5 อรปู าวจรวบิ ากจิต 4 โลกุตตรวิบากจติ 4 (20)
4) กิรยิ าจิต 20 (52) ไดแ้ ก่ อเหตุกกริ ิยาจติ 3 มหากริ ิยาจิต 8 รูปาวจรกิริยาจิต 5 อรู
ปาวจรกริ ิยาจิต 4 (20)
2. จาแนกประเภทโดยภมู ิ
1) กามาวจรจติ 54 ไดแ้ ก่
(1) อกศุ ลจติ 12 เป็น โลภมูลจติ 8 โทสมลู จิต 2 โมหมูลจิต 2
(2) อเหตุกจิต 18 เป็นอกุศลวิบากจิต 7 กุศลวิบากอเหตุกจิต 8 อเหตุกกิริยาจิต
3
(3) กามาวจรโสภณจิต 24 เปน็ มหากุศลจิต 8 มหาวิบากจิต 8 มหากริ ิยาจติ 8
2) รูปาวจรจติ 15 ได้แก่
(1) รูปาวจรกุศลจติ 5 (2) รูปาวจรวบิ ากจิต 5 (3) รูปาวจรกริ ิยาจิต 5
3) อรปู าวจรจิต 12
(1) อรปู าวจรกุศลจิต 4 (2) อรปู าวจรวิบากจิต 4 (3) อรูปาวจรกิริยาจิต 4
4) โลกุตตรจิต 8
(1) โลกตุ ตรกุศลจิต 4 (20)
(2) โลกตุ ตรวิบากจิต 4 (20) (พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตโฺ ต), 2548: 284)
ความหมายของพลงั ทางจิตในพระพุทธศาสนา
พลังทางจิตหรือพลังจิตตานุภาพในทางพระพุทธศาสนาไดก้ ลา่ วถึงมากในหลายทีห่ ลาย
ปิฎก ซ่งึ มีความหมายตามบริบทที่แตกตา่ งกันไป แต่มีจุดมุ่งหมายเดยี วกันคือ จิตท่หี ลดุ พน้ จากกเิ ลส
เพอื่ บรรลุอรหัตผลเปน็ ทต่ี ัง้ ดังจะเห็นไดจ้ ากความหมายตามปิฎกดังนี้
ความหมายในพระวนิ ยั ปฎิ ก
พลงั ทางจติ หมายถงึ จติ เจตนา เป็นสญั เจตนา มี 6 ประการ ได้แก่
1) รูปสญั เจตนา
2) สทั ทสญั เจตนา
3) คันธสัญเจตนา
4) รสสัญเจตนา
5) โผฏฐัพพสัญเจตนา
6) ธัมมสัญเจตนา (เจเตติ เจตยต)ิ
เจตนา แปลวา่ จงใจ ต้งั ใจ ความมงุ่ หมายของใจ (พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺ
โต) , 2548: 146) ซ่งึ เป็นความจานง ความแสวงหาอารมณ์ หรือเจตนาของจติ เปน็ ปัจจัยใหเ้ กดิ การ
๑ตัวเลขในวงเล็บ () หมายถงึ จานวนอย่างพิสดาร เม่ือนับจิตเป็น 121 (พึงสังเกตว่าจานวน
จะเพิ่มเฉพาะ โลกุตตรจิต อย่างเดียว คือ โลกุตตรจิตอย่างย่อมี 8 อย่างพิสดารจาแนกออกไปตาม
ฌานทัง้ 5 เปน็ 40)
11
เห็น ได้ยิน ไดก้ ล่นิ รู้รส รับสมั ผสั และความคิด อันเป็นประสาทสัมผัสรวมทง้ั สมอง เป็นเครือ่ งมอื ให้
เกดิ ภาวะการรบั รู้ เม่ือการรับรเู้ กดิ ขน้ึ เวทนา สญั ญา สงั ขารก็เกดิ ขึน้ เพราะเป็นเจตสกิ อาศยั เกิดดบั
พรอ้ มกับจิต (วธิ าน สุชีวคปุ ต์, 2549: 434) นอกจากน้ียังหมายถึง เจตนาสัมปทา (พระพรหมคุณา
ภรณ์ (ป.อ. ปยุตโฺ ต) , 2548: 146) คือความถึงพร้อมด้วยเจตนา เช่น เจตนากอ่ นการกระทา ขณะ
กระทา หลงั การกระทาส่ิงต่าง ๆ และการรกั ษาพระธรรมวินยั เจตนาจึงช่ือวา่ เป็นประสาทกายทวาร
และมโนกรรมทวาร (มหามกุฏราชวิทยาลยั , 2518: 80)
ในพระวินยั ปฏิ ก มหาวภิ ังค์ การรกั ษาพระวินัยทาใหเ้ กิดจิตญาณ 3 ประการ ซ่ึงเปน็
ญาณหย่งั รู้ในทางพระวินัยได้ ดังนี้
1. สัจจญาณ หมายถงึ เจตนาในการหยงั่ รใู้ นอรยิ สัจ 4 ในแตล่ ะอยา่ ง เช่น “ทกุ ข์
สมทุ ัย นิโรธ มรรค” ซึ่งเป็นหนทางแหง่ ความสาเร็จในการปฏบิ ตั เิ พื่อให้พ้นจากทุกข์
2. กจิ จญาณ หมายถึง เจตนาที่ทรงหยง่ั รู้อนั เป็นกิจท่ีทรงปฏบิ ตั แิ ล้วในอรยิ สัจ 4 ใน
แต่ละข้อของอริยสัจ
3. กตญาณ หมายถงึ เจตนาที่ทรงหยง่ั รถู้ งึ กจิ ท่ที รงปฏบิ ตั ิแล้วในอรยิ สจั 4 ในแตล่ ะ
ในวินัยปิฏก มหาวภิ งั ค์ ตามหลกั อริยสัจ 4 ซง่ึ หมายถงึ อานาจจติ ในการปฏิบัตติ ามหลกั
อริยสัจ 4 คอื ทุกข์ สมทุ ัย นโิ รธ และมรรค” ซ่งึ เปน็ พลงั ทางจิตทไี่ ดจ้ ากกิจในอริยสัจ 4 ดังน้ี
1. ปริญญา หมายถงึ การกาหนดกิจในทุกข์ รูเ้ ห็นในหลกั ของความเกดิ ทกุ ข์ หรือ
สาเหตแุ ห่งการเกดิ ทุกข์
2. ปหานะ หมายถงึ การหย่ังในกจิ ของสมุทยั ตามหลักของการกาจัดทุกขใ์ ห้หมดส้ิน
ไปในท่สี ุดและสามารถทาให้มีผลพลอยได้คือฤทธานุภาพ
3. สัจฉกิ ิรยิ า หมายถึง การทาให้แจง้ ท่เี ป็นนิโรธตามหลกั ของทกุ ขน์ โิ รธ ซ่ึงเปน็ การ
เขา้ ถึงข้ันบรรลุทห่ี มายตามตอ้ งการ คือ พระนิพพาน ซึ่งเป็นจดุ หมายสงู สุดในการประพฤตปิ ฏิบตั เิ พ่ือ
การขจัดทุกขใ์ หส้ ิน้ ไปโดยสิ้นเชิง
4. ภาวนา หมายถึง การทาให้แจ้งถงึ กิจในอรยิ มรรคตามหลักปฏปิ ทาในอรยิ สจั 4 (ว.ิ
มหา. 4/15/20)
กล่าวโดยสรุป พลังทางจิตในพระวินัยปิฏก หมายถึง ความสามารถของจิตในการ
ประพฤติปฏิบัติตามประมวลสิกขาบทหลักและข้อห้ามทางพระธรรมวินัยท่ีเรียกว่า ศีล ซ่ึงทาให้เกิด
พลงั ทางจติ ขน้ึ ได้ เพราะวนิ ยั เปน็ พ้ืนฐานหรอื ปัจจัยเกอื้ หนุนต่อสมาธิซ่ึงเก่ียวข้องกับจิต เปรียบเสมือน
กับแก้วเป็นวินัย น้าเป็นสมาธิ น้าจะอาศัยอยู่ไม่ได้ถ้าขาดแก้วซ่ึงเป็นภาชนะรองรับ ฉันใดก็ฉันนั้น
วนิ ยั เป็นการควบคมุ กาย วาจา ให้สารวมระมดั ระวงั ต้งั อยบู่ นสติและความไมป่ ระมาทในการครองชีวิต
จึงทาใหส้ มาธเิ กดิ ขึ้นได้หรือตั้งข้ึนได้ซ่ึงเป็นท่ีมาของพลังทางจิต อนึ่งบุคคลใดสามารถปฏิบัติตามหลัก
คาสอนของพระพุทธเจ้าได้อย่างถูกต้อง บุคคลนั้นสามารถที่จะเป็นอริยบุคคล เป็นพระอรหันต์หรือ
การเข้าถงึ พระนพิ พานได้อยา่ งนา่ อศั จรรย์
ความหมายในพระสตุ ตนั ตปิฏก
ในทฑี นิกาย สีลขนั ธวรรค พลังทางจติ ท่แี สดงออกมาเปน็ ความอัศจรรย์ หมายถึง คุณ
เคร่ืองทาให้เกดิ ความสาเร็จ 3 ประการ คือ
12
1. อิทธิปาฏิหาริย์ หมายถึง การแสดงพลังทางจิตที่สามารถกระทาส่ิงใดก็ได้ตาม
ความมุ่งหมายของจติ ซ่งึ เป็นการแสดงเพอ่ื ให้ถงึ ความสาเรจ็ เพยี งชวั่ คราวเท่านน้ั ไม่มีความม่ันคง เช่น
กาบังกายหายตัว เหาะข้ึนไปในอากาศ การแสดงอิทธิฤทธ์ิมี 2 ลักษณะ คือ 1) อามิสฤทธิ์ อานาจจิต
ตอ่ วัตถุ และ 2) ธรรมฤทธ์ิ อานาจจติ ต่อธรรม ความเจรญิ ทางในธรรม” (อง.ฺ ทกุ . 21/403/117)
2. อาเทศนาปาฏหิ ารยิ ์ พลงั ทางจิตในการทายใจของบุคคลอ่ืนได้อย่างน่าอัศจรรย์ มี
ความรอบรู้กระบวนการของจิตใจจนสามารถกาหนดลักษณะอาการเล็ก ๆ น้อย ๆ รวมถึงความคิด
อุปนสิ ยั และจติ ใจของผอู้ ่นื ได้อย่างแม่นยา (ท.ี ส.ี 9/339/271)
3. อนุสาสนีปาฏิหาริย์ เป็นพลังทางจิตที่เกิดจากการรู้เข้าใจความจริงและเป็นส่ัง
สอนให้เข้าใจความจรงิ นน้ั ไดอ้ ย่างนา่ อศั จรรย์
พลังทางจิตทั้ง 3 ประการน้ีพระพุทธเจ้าทรงสรรเสริญอนุสาสนีปาฏิหาริย์ เพราะว่า
เป็นหลักของการประพฤติปฏิบัติที่สาเร็จด้วยตนเอง เป็นโอปนยิกธรรม อันวิญญูชนทั้งหลายพึงน้อม
เข้ามาใส่ใจและรู้เฉพาะตนด้วยการปฏิบัติเองตามกาลังของตน (พระธรรมวิสุทธิกวี (พิจิตร ิตวณฺ
โณ), 2550: 8) ซึ่งเป็นคาสอนตรงกบั ธรรมชาตแิ ละความจรงิ พระพุทธองค์ทรงสอนให้เห็นจริง นาไป
ปฏิบัติได้ผลสมจริงเป็นอัศจรรย์ ได้แก่ คาสอนท่ีจูงใจผู้ฟังให้นิยมคล้อยตามได้โดยสามารถช้ีแจง
แยกแยะหวั ข้อธรรมให้พิสดารด้วยอุปมาอปุ มยั ทผี่ ฟู้ งั เข้าใจง่ายและเห็นจริงดุจหงายของคว่าอยู่ ทาให้
ผู้ที่ได้ฟังคาสั่งสอนแล้วได้แสดงตนเป็นสาวก และรับคาสอน ไปปฏิบัติตามจนได้บรรลุประโยชน์โภค
ผลตามสมควรแหง่ การปฏบิ ัติของแต่ละบคุ คล
ในทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค (11/431/307) พลังทางจิต หมายถึง อภิญญา เป็นการ
แสดงอานาจทางความรู้ท่ีย่ิงใหญ่ด้วยอานาจทางจิตเพื่อให้เกิดประโยชน์ต่อตนเองและผู้อ่ืนมี 6
ประการ คอื
1. อทิ ธวิ ิธา หรือ อิทธวิ ิธี หมายถงึ วิธกี ารสาหรบั ผ้ทู ม่ี ีความรู้ทาให้เกิดการแสดงพลัง
ทางจิตในลักษณะต่าง ๆ ได้ตามความต้องการที่จิตใจปรารถนา ผู้ท่ีทาได้นั้นจะต้องเป็นบุคคลที่มี
อานาจทางกาย วาจา และใจ มีสัจจะ มีสมาธิ มีความโน้มใจไปในสมาธิ
2. ทพิ พโสต หมายถึง อานาจทางโสตประสาท เป็นบุคคลท่ีมีหูทิพย์สามารถที่จะรับ
ฟงั เรอ่ื งราวตา่ ง ๆ ในระยะไกลได้ หรือการพดู คยุ กันทางกระแสจติ
3. เจโตปริยญาณ หมายถึง ญาณหรือเป็นผู้ที่สามารถกาหนดจิตใจของบุคคลอ่ืนได้
เช่น พระพุทธเจ้าทราบวาระจิตของสัตวโลกท้ังหลายที่มีวาระจิตต่างกันออกไปในลักษณะแตกต่าง
ตามแต่กรรมจะเป็นเคร่ืองกาหนด
4. ปพุ เพนวิ าสานสุ สติ หมายถึง อานาจทางจิตทรี่ ะลกึ ชาตไิ ด้ของบคุ คลมีพลงั ทางจิต
5. ทิพพจักขุ หมายถงึ อานาจทางประสาทตา เรียกว่าตาทิพย์ ท่ีสามารถมองเห็นส่ิง
ทอ่ี ยใู่ กล้ ไกล รปู หยาบ รปู ละเอยี ด ไดอ้ ย่างชดั เจน
6. อาสวักขยญาณ หมายถึง เป็นผู้มีความรู้ท่ีสามารถทาให้อาสวะทั้งหลายหมดสิ้น
ไปซ่ึงเป็นการเขา้ ถงึ ธรรมอันสูงสดุ ในพุทธศาสนาตามคาสอนของพระพุทธเจา้ (ที.ปา. 11/431/307)
13
อภิญญาทัง้ 6 ประการนี้ ข้อ 1-5 เป็นโลกียะอภิญญาซ่ึงบุคคลที่ฝึกจิตดีแล้วสามารถ
ทาได้ ส่วนข้อ 6 เป็นโลกตุ ตรอภญิ ญาทพี่ ระอริยเจ้าเท่าน้ันทาได้
ในเตวชิ ชาสูตร ได้กลา่ วถึงพระธรรมวินยั ทีร่ ักษาดีและประพฤติดีแล้วจะส่งผลให้เกิด
พลงั ทางจติ ข้ึนไดพ้ ระพุทธเจ้าไดต้ รัสไว้ ความวา่
ภิกษุท้ังหลาย ธรรมวินัยน้ีเมื่อรักษาดีแล้วย่อมระลึกชาติได้หลาย
ชาติ คือ 1 ชาติ 10 ชาติ 100 ชาติ 1,000 ชาติบ้าง ตลอดสังวัฏฏ
และวิวัฏฏกัปเป็น อันมากภิกษุในธรรมวินัยนี้เห็นหมู่สัตว์ผู้กาลังจุติ
กาลังเกิด ท้ังชั้นต่าและชั้นสูงเกิดดีและไม่ดี ด้วยตาทิพย์อันบริสุทธิ์
เหนือมนุษย์ รู้ชัดหมู่สัตว์ผู้เป็นไปตามกรรมว่าหมู่สัตว์ที่ประกอบด้วย
กายทุจริต วจีทุจริต และมโนทุจริต ภิกษุในธรรมวินัยนี้ ทาให้แจ้งซึ่ง
เจโตวิมุติ และปัญญาวิมุติ อันไม่มีอาสวะเพราะอาสวะสิ้นไปด้วย
ปัญญาอันยิ่งเองแล้ว เข้าถึงอยู่ในปัจจุบัน เธอชื่อว่าได้บรรลุวิชชา 3
(ข.ุ อิต.ิ 25/99/476)
จากเน้ือความในเตวิชชสูตรนี้ แสดงให้เห็นว่า บุคคลผู้บรรลุวิชชา 3 คือ ย่อมได้
อานาจแห่งพลงั ทางจิตเหลา่ น้ี คือ
1. ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ หมายถึง ความรู้ เป็นเครื่องระลึกถึงขันธ์ท่ีเคยอาศัยอยู่
ในกาลก่อนเป็นพลังทางจิตในการหยั่งรู้อันทาให้ระลึกภพชาติในอดีตโดยแบ่งเป็น 3 ระดับ ได้แก่ 1)
การระลึกชาติได้เพียงชาติเดียว ซ่ึงมีอยู่ทั่วไป 2) การระลึกชาติได้มาก เช่น ผู้เจริญสมาบัติ 8 ซ่ึงผู้ท่ีมี
พลังจิตสงู 3) การระลกึ ชาติไดไ้ ม่จากัด เชน่ พระพุทธเจา้ ท้ังหลายซึง่ เรยี กวา่ พุทธานุภาพ (สฤษฎ์ ธรา
ธัชกญุ ชร, 2550: 14) พลังทางจิตในการระลึกชาติได้นี้ ย่อมเป็นไปตามสมควรแก่กาลังของญาณอัน
เน่ืองด้วยวาสนาบารมี ต้ังแต่ 1 ชาติ ถึง 100,000 ชาติ และเรื่อยไปจนถึงจานวนหลายอสงไขยกัป
(พระอริยคุณาธาร (เสง็ ปสุ ฺโส ป.ธ.6), 2535: 275)
2. จุตูปปาตญาณ คือ ทิพพจักขุญาณ เป็นญาณกาหนดรู้ความเกิดของสัตว์ทั้งหลาย
ว่าเลว ประณีต ผิวพรรณดี ทราม ได้ดี ตกยาก เข้าถึงสุคติโลกสวรรค์ อบาย ทุคติ วินิบาต หรือนรก
ตามกรรมที่สัตว์เหลา่ นั้นทาไว้ ด้วยทิพยอานาจแหง่ จิต เป็นทิพพจกั ขุ คือแสงสว่าง ทที่ าลายความมดื
3. อาสวักขยญาณ หมายถึงความรู้เป็นเหตุละสังโยชน์ได้ทั้ง 10 ประการ หรือเป็น
แสงสว่างที่ทาลายความมืด คือ อวิชชา ท่ีปิดบังอริยสัจ 4 ประการ เป็นพลังทางจิตแห่งญาณท่ี
สามารถทาลายกเิ ลสอาสวะท่ีสะสมอยู่ในสันดานให้หมดส้ินไป ทาให้แจ้งซ่ึงเจโตวิมุติ และปัญญาวิมุติ
(ม.มู. 18/166/40-44) ผลท่ีเกิดขึ้นมาจากการปฏิบัติทาให้เกิดญาณ 3 รู้ในอริยสัจ 4 ประการ
ตามลาดับ ( ิตวณโฺ ณ ภกิ ฺข,ุ 2546: 98) เรียกวา่ รอบ 3 อาการ 12 คอื
1) สจั จญาณ รวู้ า่ (1) น่ันเปน็ ทกุ ข์ (2) น่ันเหตุเกิดแห่งทุกข์ (3) นั่นคือ ความดับทุกข์
(4) นั่นคอื ข้อปฏบิ ตั ิใหถ้ งึ ซึง่ ความดับทุกข์
2) กิจจญาณ คือ (1) รู้ว่าทุกข์ คือ ส่ิงที่ควรกาหนดรู้ (2) รู้ว่าสมุทัย คือ ส่ิงที่ควรละ
(3) รวู้ ่านโิ รธ คือ สิ่งท่ีควรทาใหแ้ จ้ง (4) รวู้ ่ามรรคเป็นข้อปฏบิ ัตทิ ่คี วรเจรญิ ให้มาก
3) กตญาณ คือ (1) รู้ว่าทุกข์ท่ีควรกาหนดรู้น้ันตนได้กาหนดรู้แล้ว (2) สมุทัย ท่ีควร
ละตนได้ละแล้ว (3) นิโรธที่ควรทาให้แจ้ง ตนได้ทาให้แจ้งแล้ว (4) มรรคที่ควรเจริญให้มาก ตนก็ได้
เจรญิ แลว้ (พระสทั ธมั มโชตกิ ะ ธัมมาจรยิ ะ, 2525: 117)
14
เมอื่ ญาณท้ัง 3 ท่เี กิดขนึ้ ในอริยสจั 4 เป็นไปดว้ ยรอบ 3 แห่งอาการ 12 (3 x 4 = 12)
เช่นนี้ ก็จะทาลายกิเลสอาสวะ อวิชชา หรือกิเลสอื่น ๆ ให้หมดไปจากจิต เรียกว่า อาสวักขยญาณ
เป็นพลังทางจิตท่ีเกิดข้ึนแล้วทาอาสวะให้สิ้นไปจากใจ ทาให้บุคคลผู้น้ันเข้าถึงความบริสุทธิ์ คือจิต
ปราศจากอาสวะกิเลส เคร่ืองเศรา้ หมองใจ
ในสังยตุ ตนิกาย สฬายตนวรรค พลงั ทางจติ หมายถึง วิชชา 8 ประการ หมายถึง การ
ทาความรใู้ หเ้ กิดความสาเร็จ ดงั นี้
1. อิทธิวิธญาณ หมายถึง พลงั ทางจิตฉลาดในวิธที าฤทธ์เิ นรมิตกายอน่ื ที่เกดิ แตจ่ ติ น้ี
2. มโนมยิทธิญาณ หมายถึง พลังทางจิตที่ฉลาดสามารถในการให้ฤทธ์ิสาเร็จด้วยใจ
เนรมิตร่างกายอ่ืน ๆ ให้เกิดขึ้นด้วยอานาจจิตจดจ่อเกิดสมาธิแล้วสิ่งนั้นเรื่องนั้นก็จะสาเร็จไปเองได้
ตามแต่จะต้องการ
3. ทิพพโสต คือ พลังทางจิตที่สามารถได้ยินเสียงในที่ห่างไกลหรือ เบาท่ีสุด
เหมือนกบั ของเทวดา และ พรหมทัง้ หลาย
4. เจโตปริยญาณ ความรทู้ ่ีสามารถรจู้ ติ ใจของบคุ คลอืน่ ไดอ้ ย่างถ่ถี ้วน
5. ปพุ เพนิวาสานุสสตญิ าณ ญาณทเี่ ป็นเหตใุ หร้ ะลึกชาติในอดตี ได้
6. ทิพพจักขุ ญาณที่สามารถเห็นส่ิงต่าง ๆ ในท่ีไกล หรือเล็กที่สุด ได้อย่างทะลุปรุ
โปร่งมวิ ่าจะอยู่ในที่แจ้ง หรือทล่ี ลี้ ับกาบงั ไว้อย่างมิดชิดประการใดก็ตาม ย่อมสามารถเห็นได้เป็นอย่าง
ดีเหมอื นกับตาของเทวดา และพรหมท้ังหลาย
7. จุตูปปาตญาณ หมายถึง พลงั ทางจติ ท่ีฉลาดรู้ในในจุติและอุปบัติ ตลอดถึงการได้ดี
ตกยากของสตั ว์ตามกาลงั กรรม
8. อาสวักขยญาณ เป็นผู้ท่ีสามารถทาให้อาสวะหมดสิ้นไป (ที.สี. 9/131/112) ญาณ
ท่ีสามารถทาลายกิเลสอาสวะทัง้ 3 ให้หมดไปโดยส้ินเชิงอาสวะทั้ง 3 คือ 1) กามาสวะ อาสวะคือกาม
ความกาหนัดรักใคร่ในกามคุณทั้งหลาย 2) ภวาสวะ อาวสะคือภพ ได้แก่ความติดใจพอใจในความมี
ความเป็น และภพชาติต่าง ๆ 3) อวิชชาสวะ อาสวะคืออวิชชา ความเขลา ได้แก่ความไม่รู้อริยสัจ 4
ตามความเปน็ จรงิ และไมร่ ู้อดตี ไมร่ อู้ นาคต และไมร่ ้ปู ฏิจจสมปุ บาท
วชิ ชาท้ัง 8 ประการน้ี ข้อ 1-7 จดั เป็นโลกยี ะ คือ สามญั ชนทัว่ ไปอาจทาให้เกิดได้และ
บางข้อแม้นักบวชนอกศาสนาก็มีได้ แต่ท่านไปตัดแยกออกไม่เรียกว่า วิชชา แต่กลับเรียกว่าอภิญญา
ส่วนอาสวักขยญาณน้ันเป็นโลกุตตระ เป็นเปูาหมายสูงสุดของพระพุทธศาสนา ซึ่งหลักการปฏิบัติใน
พระพุทธศาสนามุ่งไปที่อาสวักขยญาณ คือการทานิพพานให้แจ้งน้ันเอง และมีข้อที่ควรกาหนดไว้อีก
อย่างหนง่ึ คอื วิทยาการต่าง ๆ ในทางโลกน้ัน พระพุทธศาสนาไม่เรียกว่า วิชชาแต่เรียกว่า ศิลปะ คือ
ความฉลาดในศลิ ปะแห่งการดารงชีพ สว่ นวิชชาจะตอ้ งเปน็ ความรู้ หรือความรู้ท่ีตรงกันข้ามกับอวิชชา
8 ประการ จงึ จะเปน็ วชิ ชา ในความหมายของพระพทุ ธศาสนา
วิชชาทั้ง 8 ประการนี้เป็นพลังทางจิตได้ด้วยการอาศัยจิตท่ีประกอบด้วยวิชชาแสดง
ถงึ จะประสบความสาเร็จในระดับต่าง ๆ ได้ ซึ่งได้ปรากฏในขุททกนิกาย มหานิเทส ทศพลญาณ หรือ
ตถาคตทศญาณ เป็นกาลังแห่งความสาเร็จในการตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้าเป็นพุทธานุภาพอันเป็นพลัง
ทางจิตของพระพุทธเจา้ ดังนี้
1. ฐานาฐานญาณ หมายถึง กาลังแห่งพระปรีชาสามารถท่ีพระองค์ทรงหย่ังรู้ฐานะ
และ อฐานะ รู้กฎของธรรมชาติที่มีขอบเขตของธรรมชาติมนุษย์เพ่ือให้มีความสัมพันธ์ระหว่างเหตุกับ
ผล มีความเก่ียวข้องกับสมรรถวิสยั ของบคุ คลทม่ี ผี ลกรรมที่จะไดร้ ับทม่ี ีทั้งดแี ละไมด่ ี
15
2. กรรมวิปากญาณ หมายถึง กาลังแห่งพระปรีชาสามารถท่ีหย่ังรู้ผลของกรรมและ
สามารถแยกออกได้ระหว่างกรรมดีและกรรมไม่ดี ส่ิงท่ีก่อให้เกิดกรรมนั้นยังสัมพันธ์กันระหว่างปัจจัย
ท่ีแวดล้อมไปด้วยกระบวนการทส่ี ลับซับซ้อนได้อยา่ งชดั เจนในเร่อื งของกรรม
3. สัพพตั ถคามนิ ปี ฏปิ ทาญาณ หมายถงึ พระปรชี าสามารถในการหยั่งรู้ถึงข้อปฏิบัติที่
จะสามารถนาพาชีวิตมุ่งสู่คติท้ังปวง มีสุคติ ทุคติ หรือการพ้นจากคติ พร้อมท้ังการหยั่งรู้ข้อปฏิบัติ
เพื่อให้เกิดอรรถประโยชน์ที่ประกอบด้วย “ทิฏฐธัมมิกัตถะประโยชน์หรือประโยชน์ในปัจจุบัน
สมั ปรายกิ ัตถะประโยชนห์ รือประโยชน์ในเบ้อื งหนา้ และปรมตั ถะประโยชน์หรือประโยชน์อันสูงสุดคือ
พระนิพพาน” (ข.ุ ม. 29/292/205) พระองคท์ รงทราบในโลกและธรรมทั้งปวง
4. นานาธาตญุ าณ หมายถึง พระปรีชาหยงั่ สภาวะของโลกอนั ประกอบด้วยธาตุต่าง ๆ
ทรงรู้จักสภาวะธรรมชาติที่ประกอบด้วยส่ิงมีชีวิตและสิ่งท่ีไม่มีชีวิตก็ประกอบด้วยธาตุต่าง ๆ แต่ละ
ธาตุก็จะทาหน้าที่ของธาตุไปตามกระบวนการและหน้าท่ี เช่น ธาตุดิน มีหน้าท่ีเป็นโครงเป็นส่วนแข็ง
ๆ ของรา่ งกายมนุษย์ มี กระดกู เปน็ ต้น
5. นานาธิมุตติกญาณ หมายถึง พระปรีชาสามารถในการหย่ังรู้ เป็นการรู้อัธยาศัย
ความโน้มเอียง ความเชอื่ ถือในแนวคดิ ของสัตวโ์ ลกทเี่ ปน็ ไปในลักษณะต่าง ๆ
6. อินทรยิ ปโรปรยิ ัตตญาณ หมายถงึ พระปรชี าหยั่งรู้ในอินทรีย์ของสัตว์โลกท้ังหลาย
วา่ มมี ากน้อยเพยี งไร
7. ญาณาทิสังกิเลสาทิญาณ หมายถึง พระปรีชาสามารถในการหย่ังรู้ถึงความเศร้า
หมอง ความผ่องแผ้วในการออกจากฌานแห่งวโิ มกข์ สมาธแิ ละสมาบตั ิทั้งหลาย
8. ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ หมายถึง พระปรีชาสามารถในการหย่ังรู้อันทาให้ระลึก
ชาติไดซ้ ง่ึ เป็นชาติหรือภพทม่ี อี ยใู่ นหนหลังได้
9. จุตปู ปาตญาณ หมายถงึ พระปรชี าในการหยัง่ รใู้ นการจุติของสัตว์โลกท่ีเป็นไปด้วย
กรรมของตนทก่ี ่อเอาไว้
10. อาสวักขยญาณ หมายถึง พระปรีชาสามารถท่ีหยั่งรู้ความสิ้นไปแห่งอาสวะ
ทง้ั หลายของผู้ท่ีสิน้ กิเลสแลว้ (อง.ฺ ทสก. 25/21/35)
พลังทางจติ แห่งญาณท้งั 10 ประการนตี้ ามความหมายในพระสูตรน้ันเป็นความหมาย
ที่เป็นไปในลักษณะของการทรงส่ังสอนเพื่อให้เกิดความอัศจรรย์ท้ังหลาย ซึ่งเป็นการสอนเพ่ือให้เกิด
ความสาเร็จในการปฏิบัติตามหลักธรรมเพ่ือให้เกิดผลตามอย่างน่าอัศจรรย์ เช่น พระพุทธเจ้าทรงส่ัง
สอนให้ปฏิบัติตามแล้วย่อมทาให้เกิดอิทธิปาฏิหาริย์ตามมาหรือเป็นเพียงผลพลอยได้ตามมาเท่านั้น
หรอื ที่เรียกวา่ ปฏิหาริย์แหง่ อนสุ าสนยี ์
ในมชั ฌมิ นิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ พลังทางจิตที่เป็นญาณ 10 เรียก “ทศพลญาณ” ที่
แสดงด้วยอาการ 3 อย่างของพระพุทธเจา้ คือ
1. อภิญฺ ายธมฺมเทสนา หมายถึง พระพุทธเจ้าทรงแสดงธรรมด้วยความรู้ท่ีพระองค์
มีจริง ทรงรู้เห็นในหลักธรรมคาสอนเป็นอย่างย่ิงกว่าผู้อื่นและทรงส่ังสอนผู้อ่ืนให้รู้ตามสามารถนาไป
ปฏิบัตแิ ละได้ผลตามมาจากการปฏิบตั ิ
2. สนิทานธมฺมเทสนา หมายถงึ การทรงแสดงธรรมอยา่ งมีเหตุมีผล ทรงส่ังสอนชี้แจง
ให้เหน็ เหตเุ กดิ ข้นึ อยา่ งไร ผลเกิดขึ้นอย่างไร ไมท่ รงสง่ั สอนในทางทเ่ี ลื่อนลอย ซึ่งเป็นพลังทางจิตท่ีเกิด
จากการปฏิบตั ิ
16
3. สปฺปาฏิหาริยธมฺมเทสนา หมายถึง การทรงแสดงธรรมเพื่อให้เห็นจริงได้ผลเป็น
อศั จรรย์ ทรงส่งั สอนใหม้ องเหน็ อยางชดั เจน เปน็ ทย่ี อมรับของบคุ คลทวั่ ไปและสามารถนาไปปฏิบัติให้
เกิดผลอย่างอัศจรรย์ใจ (ม.ม. 13/330/322)
อาการที่พระพุทธเจ้าทรงสั่งสอนนั้น เป็นการที่พระองค์ทรงแสดงธรรมเพื่อให้
พุทธศาสนิกชนได้ปฏิบัติให้เกิดความสาเร็จ จึงได้ชื่อว่า เป็นผู้แสดงพลังทางจิต ส่วนทศพลญาณ หรือ
ตถาคตทศญาณ เปน็ ญาณอันเป็นกาลงั ของพระพุทธเจ้าท่ีทาให้พระองค์สามารถบันลือสีหนาทได้และ
สามารถประกาศพระพทุ ธศาสนาได้อย่างม่นั คง
เมอ่ื กลา่ วโดยสรปุ ความหมายพลงั ทางจิตในพระสุตตันตปิฎก หมายถึง ผลท่ีเกิดจาก
การปฏิบัติดีปฏิบัติชอบตามหลักธรรมในพระพุทธศาสนาแล้วจึงทาให้เกิดพลังทางจิตเกิดข้ึนตาม
ความหมายดงั กลา่ ว
ความหมายในพระอภธิ รรมปฎิ ก
ในอภิธรรม จิต คือ วิญญาณ 6 วิญญาณแบ่งตามท่ีเกิดเป็น 6 คือ จักขุวิญญาณ โสต
วญิ ญาณ ฆานวญิ ญาณ ชวิ หาวญิ ญาณ กายวิญญาณ และมโนวิญญาณ แปลว่า ความรู้แจง้ อารมณ์ทาง
ตา หู จมกู ล้ิน กาย และทางใจ ตามแนวอภิธรรมเรียกวิญญาณทั้งหมดว่า จิต และจาแนกจิตออกไป
เปน็ 89 หรอื 121 ดวง คอื
1. จาแนกตามภูมิ หรือระดับของจิต เป็นกามาวจรจิต 54 รูปาวจรจิต 15 อรูปาวจร
12 โลกุตตรจิต 8 (แยกพสิ ดารเปน็ 40)
2. จาแนกโดยคณุ สมบตั ิเปน็ อกศุ ลจิต 12 กศุ ลจิต 21 (พิสดารเป็น 37) วิบากจิต 36
(พิสดารเป็น 52) กริ ยิ าจิต 20 (อง.ฺ จตุกกฺ . 21/35/46)
จิต แปลว่า ตัวรู้ (อารมณ์) รู้ (อารมณ์) ที่ไหนจิตอยู่ท่ีนั่น เรียกโดยสภาวะว่าผู้รู้
หมายถึง รู้อารมณ์ เรียกโดยเหตุมี 2 อย่าง คือ จิตที่มีเหตุ และไม่มีเหตุ ถ้าแบ่งเป็นประเภทได้ 3 คือ
จิตที่มวี ตั ถุ จิตทไี่ ม่มีวตั ถุ จติ ท่ีมีวัตถุก็ไมใ่ ชไ่ มม่ ีวตั ถุก็ไมใ่ ช่จงึ เรียกว่าจิตทั้งสอง ดังน้ัน จิต ที่มีอารมณ์น้ี
แยกได้ 3 คือ จติ ทม่ี อี ารมณ์ 1 จิตทมี่ ีอารมณ์ 5 จติ ทีม่ ีอารมณ์ 6
ในพระอภิธรรมปิฎกได้ให้คาจากัดความธรรมชาติของจิตไว้เมื่อกล่าวสรุปโดยย่อมี 3
อยา่ ง คอื 1) มกี ารคิดหรอื รบั รู้อารมณ์ 2) เปน็ เหตใุ หเ้ จตสิกทั้งหลายรู้อารมณ์ 3) ทาให้ส่ิงที่มีชีวิตและ
ไมม่ ีชีวิตวจิ ติ รพิสดาร (มหามกุฏราชวิทยาลัย, 2518: 66)
โดยความหมายในพระอภิธรรมจงึ มุ่งหมายเอาความวิจติ รต่าง ๆ ที่จิตกระทาตัวเองให้
วิจิตร และเป็นเหตุให้บุคคล สัตว์ วิจิตรด้วยประการต่าง ๆ เป็นการส่ังสมอานาจกรรม อานาจจิต
อานาจเจตนา แลว้ ปรากฏเป็นพลังทางจิตตามธรรมชาติของจิต
ดังน้ัน พลังทางจิตในพระไตรปิฎกจึงหมายถึง การแสดงเพ่ือให้เกิดความสาเร็จตาม
ความตอ้ งการ 3 ประการ คือ 1) อิทธิปาฏิหาริย์เป็นพลังทางจิตที่ให้สาเร็จตามความต้องการด้วยการ
อาศัยพลังท่ีเกิดจากจิตใจท่ีไปบังคับปรารถนาของจิตให้เป็นไปตามพระธรรมวินัย 2) อาเทศนา
ปาฏิหาริย์ เป็นพลังทางจิตท่ีสามารถเข้าใจกระบวนการทางานของจิตตน และบุคคลอื่นได้ 3)
อนุสาสนยี ์ปาฏิหารยิ ์ เป็นพลังทางจิตท่ีเขา้ ถงึ หลักความเป็นจริงได้อยา่ งน่าอัศจรรย์
อน่ึง ภิกษุผู้ปฏิบัติชอบในพระวินัย อาศัยซ่ึงสมบัติคือศีล ย่อมบรรลุวิชชา 3 ก็เพราะ
ประเภทแห่งวิชชา 3 นนั้ แลกล่าวไว้ในพระวนิ ยั น้ัน ภิกษผุ ู้ปฏิบัติชอบในพระสตู ร อาศยั สมบัติคือสมาธิ
ย่อมบรรลุซึ่งอภิญญา 6 ก็เพราะประเภทแห่งอภิญญา 6 น้ันแลกล่าวไว้ในพระสูตรนั้น ภิกษุผู้ปฏิบัติ
17
ชอบในพระอภิธรรมอาศัยซ่ึงสมบัติคือปัญญา ย่อมบรรลุซึ่งปฏิสัมภิทา 4 ก็เพราะประเภทแห่ง
ปฏิสัมภิทา 4 นั้นแลกล่าวไว้ในพระอภิธรรมน้ัน ภิกษุผู้ปฏิบัติชอบในปิฎก 3 เหล่านั้น ย่อมได้บรรลุ
สมบัติต่างด้วย วิชชา 3 อภิญญา 6 ปฏิสัมภิทา 4 น้ีตามลาดับ (มหามกุฏราชวิทยาลัย, 2518: 32-
33)
สรปุ ความหมายของพลังทางจติ
ความหมายของพลังทางจิตมองได้หลายมุมซ่ึงพอจะประมวลให้เห็นจากประเด็นต่าง ๆ
และจากงานวิจัยทไ่ี ดร้ วบรวมเรียบเรียงไว้แลว้ ที่สามารถมองเห็นและเขา้ ใจได้ดังน้ี
พลังทางจิต หมายถึง พุทธานุภาพ จะหมายเอาอานาจทางจิตของพระพุทธเจ้า คือ ทศ
พลญาณ, จตุเวสารัชญาณ, ญาณไม่ครั่นคร้ามในบริษัท 8 (อกัมปนญาณในบริษัท 8), ญาณกาหนด
กาเนิด 4 (จตุโยนิปริจเฉทญาณ), ญาณกาหนดคติ 5 (ปัญจคติปริจเฉทญาณ), อสาธราณญาณ 6
วิชชาญาณ โลกตุ ตรญาณ 9
พลังทางจิต หมายถึง ธรรมมานภุ าพ จะหมายเอาหลักธรรมที่เป็นที่ต้ังแห่งอานาจทางจิต
เช่น อทิ ธบิ าท 4 โพชฌงค์ 7 มรรคมีองค์ 8 วิชชา 3 วชิ ชา 8 อภญิ ญา 5 อภิญญา 6 ญาณ 3 ญาณ 16
(โสฬสญาณ) วิปัสสนา ปฏิสัมภิทา 4 เป็นต้น เป็นเคร่ืองนาอารมณ์ให้จิตรวมเป็นหน่ึงแล้วแสดงพลัง
หรือกาลังของจิตออกมาให้ปรากฎได้ สัมผัสหรือรู้สึกได้ ธรรมานุภาพจึงเป็นอานุภาพของธรรมที่
ประกอบจิตให้เกดิ อศั จรรย์ เรียกวา่ อานาจธรรม ความสามารถตามภูมิธรรม หรือธรรมฤทธิ์ เป็นส่ิงที่
อยใู่ นวิสยั ทจี่ ะเกดิ ข้ึนไดเ้ มื่อมีความกา้ วหน้าในการปฏิบตั ิถงึ ระดับหนึ่งเชน่ ผู้บรรลอุ ภญิ ญา
พลังทางจิต หมายถึง สังฆานุภาพ จะหมายเอาพลังทางจิตของพระสงฆ์ผู้ทรงอภิญญา
ญาณ จิตประกอบด้วยธรรมให้เกิดอานุภาพ เป็นเฉพาะองค์บ้าง เป็นคณะบ้างเรื่องสังฆานุภาพนี้มี
ตวั อยา่ งอยู่มากในพระไตรปฎิ ก เช่น เร่อื งพระโมคคัลลานะที่ได้รับยกย่องจากพระพุทธเจ้าว่าเป็นพระ
สาวก ผเู้ ลิศในทางมฤี ทธม์ิ าก
พลังทางจิต หมายถึง ฤทธานุภาพ จะหมายเอาฤทธ์ิทางใจอันได้แก่อภิญญา 5 และ
อภิญญา 6 และมโนมยิทธิเป็นหลัก หมายเอาการกระทาด้วยอานาจทางใจทั้งหมดที่ทาให้เกิดเป็นสิ่ง
อศั จรรยเ์ หนืออานาจจติ ทว่ั ไปทีไ่ ม่ไดร้ บั การฝกึ หัด หรือฝึกฝนให้จิตมีพลังอานาจท่ีจะบังคับให้เกิดสิ่งที่
เหนือสามัญท่ีเกดิ ประจาชีวติ ทัว่ ๆ ไป
พลังทางจิต หมายถึง ปุญญานุภาพอานุภาพของผู้มีบุญ เช่น พระบาทสมเด็จพระ
เจ้าอยู่หัวในบทบาทของพระมหากษัตริย์ที่นาพาประเทศเจริญก้าวหน้าด้านการพัฒนาเศรษฐกิจ
สงั คม การเมือง หรือ ฤษฎาภนิ ิหารยิ ข์ องสมเด็จพระนเรศวรมหาราชท่ที รงรบชนะศึกหงสาวดี ซึ่งกรณี
ทง้ั สองน้เี ป็นพลังทางจิตอันเกิดจากบุญ
พลังทางจิต หมายถึง ทิพยอานาจ จะหมายเอาอานาจท่ีจิตสามารถสัมผัสกับส่ิงอันเป็น
ทพิ ยไ์ ด้ เช่น ไดท้ พิ ยจกั ษุ ทพิ ยโสต และภาวะอนั เปน็ ทิพยต์ ่าง ๆ เป็นต้น
พลังทางจิต หมายถึง กาลังของจิต หมายเอาพลังจิต ซึ่งหมายความว่าเม่ือจิตมีพลังด้วย
อานาจที่ประกอบสมาธจิ นสงบเปน็ หนึ่งแล้วบนั ดาลสิง่ ทน่ี อกจากจิตให้เป็นไปด้วย เป็นไปตาม หรือให้
อยู่ในอานาจของจิตได้ เช่น กาลังของจิตที่เป็นญาณ กาลังของจิตที่เป็นกาลังทางกาย กาลังของจิตที่
เป็นกาลังทางปัญญา ล้วนมีจิตเป็นตัวกลาง เป็นตัวเชื่อมสนับสนุนให้เกิดกาลังอานาจที่ปรากฏ
ภายหลังกระบวนการทางานของจิต
18
พลังทางจิต หมายถึง อานาจอันเกิดจากกรรมบางอย่าง เช่น นกบินได้ ผีเส้ือบินไปใน
อากาศ ปลาว่ายน้าได้ ไส้เดือนดาดินได้ ซ่ึงเป็นความสามารถตามธรรมชาติธรรมดาของสัตว์ที่เป็นไป
ตามกฎของนยิ าม 5 พชี นยิ าม อตุ นุ ิยาม กรรมนิยาม จิตนิยาม ธรรมนิยาม
กล่าวโดยสรุปรวม พลังทางจิต จึงหมายถึง สิ่งอัศจรรย์เป็นปาฏิหาริย์ ซึ่งหมายถึง
ปาฏหิ าริย์ 3 ประการ คอื 1) อทิ ธิปาฏิหารยิ ์ 2) อาเทสนาปาฏิหาริย์ และ 3) อนุสาสนีปาฏิหาริย์ การ
แสดงปาฏิหาริย์ต่าง ๆ ได้ ไม่ว่าจะเป็นพระพุทธเจ้า พระปัจเจกพุทธเจ้า พระอรหันต์อนุพุทธ หรือ
บุคคลผู้มีความสามารถในการทาปาฏิหาริย์ไดก้ ล็ ว้ นอาศัยหลักอันสาคัญอันหน่ึงคือจิตเป็นตัวเช่ือมโยง
ร้อยเรียงจึงสามารถเกิดเป็นปาฏิหาริย์ได้ หากปราศจากจิตเสียอย่างเดียวทุกอย่างก็ไม่อาจจะเกิดขึ้น
ได้
คุณค่าของการใช้พลังทางจิตน้ัน ในพุทธปรัชญาเถรวาท ได้อธิบายเพ่ือให้เห็นถึง
ประโยชน์ที่จะเกิดขึ้นแก่ผู้ที่มีความเช่ือเร่ืองอานาจอัศจรรย์เป็นพ้ืนฐานอยู่เดิมแล้ว พุทธปรัชญาเถร
วาทมีหลักการในการใช้อานาจจิตเพ่ือเพ่ิมความม่ันใจ ความสมบูรณ์ในสิ่งท่ีมนุษย์มีความเชื่อ เพ่ือให้
เหน็ วา่ พลังจติ เป็นพื้นฐานแหง่ ความเชื่อและหลักพระธรรมของพระพุทธเจ้าท่ีปฏิบัติแล้วมีอานุภาพ มี
ความศักด์ิสิทธ์ิท่ีจะสามารถแสดงอานุภาพจิตได้ เพราะจิตพัฒนาให้เกิดความอัศจรรย์ได้ด้วยธรรมมี
พระพุทธเจ้าเป็นต้น เช่น ครั้งหนึ่งพระพุทธเจ้าทรงใช้อานุภาพแห่งพระธรรมทรงปราบให้พญานาค
ราชทีม่ ีฤทธเ์ิ ดชมากนัน้ ใหข้ นดกายลงในบาตรของพระองค์และทรงตรัสบอกกับอุรุเวลกัสสปว่า “นาค
นี้ส้ินฤทธ์ิด้วยเดชตถาคต” (วิ.ม. 4/37/45) พระพุทธเจ้าแสดงให้เห็นถึงผลของพลังทางจิตที่เกิดจาก
อานุภาพแหง่ พระธรรมแล้วในทส่ี ดุ คณุ คา่ ทเ่ี กิดข้นึ ชน้ั อรุ เุ วลกัสสปพรอ้ มบรวิ าร 1,000 คน บรรลุธรรม
วิเศษเปน็ พระอรหนั ต์
ความสาคญั ของพลงั จิตในทางพระพทุ ธศาสนา
จติ ตานภุ าพมีความสาคัญที่ทาให้บุคคลสามารถฝึกฝนจิตตนเองได้ ให้เกิดความสาคัญได้
ให้เข้าถึงอมตธรรมได้ และยังสามารถทาให้จิตมีคุณภาพต่าง ๆ ได้ ในบทนี้จะนาเสนอคุณภาพและ
ความสาคัญของการฝึกจติ ใหจ้ ติ ธรรมดาสามัญกลายเปน็ จิตตานภุ าพดังนี้
ความสาคัญด้านคณุ ภาพจิต
ความสาคัญด้านจิตใจน้ันมีผลในการอาศัยเพื่อให้เกิดความเช่ือมั่นของจิตใจเป็นสาคัญ
เพราะมนุษย์ทุกคนนั้นต้องการหาท่ีพ่ึงทางใจด้วยกันทุกคน มนุษย์ถ้าขาดท่ีพึ่งทางจิตใจแล้วก็
เปรียบเสมือนบุคคลไม่มีหลักยึดเหนี่ยวทางจิตใจ จิตตานุภาพในทางพระพุทธศาสนาก็เช่นเดียวกันที่
แสดงให้เห็นผลทันตาเห็นอย่างน่าอัศจรรย์ใจ เช่น พระพุทธเจ้าทรงแสดงพระธรรมเทศนาเสร็จ
พระองค์สามารถบอกไดว้ า่ บุคคลใดมีวาระจติ ถงึ ระดบั ใดพระองคก์ ท็ รงทราบและทรงบอกให้บุคคลนั้น
ทราบ ซ่ึงเป็นการสร้างความอัศจรรย์ใจให้แกบ่ คุ คลท่ัวไป เช่น พระพุทธเจ้าทรงทราบถึงหลักการสอน
บุคคล 4 ประเภท คือ เป็นบุคคลท่ีมีความแตกต่างกันในด้านต่าง ๆ ต้ังแต่ภูมิปัญญาความรู้
ความสามารถท่ีประกอบด้วย“อุคฆฏิตัญญู วิปจิตัญญู เนยยะ และปทปรมะ” (องฺ.จตุกฺก.
21/133/183) ซึง่ เป็นบคุ ลท่มี ีความร้คู วามสามารถทแี่ ตกตา่ งกันดงั นี้
1. อุคฆฏิตั ญูเป็นบุคคลที่มีความรู้ความสามรถดีมาก พอได้ยินได้ฟังหัวข้อเรื่อง
เท่าน้ันกส็ ามารถที่จะเข้าใจได้ตลอดท้ังเร่ือง สามารถที่จะเข้าใจหลักในการดาเนินชีวิตในสังคมได้ง่าย
19
เชน่ การเขา้ ใจในเรอื่ ง “สขุ าปฏิปทา ขปิ ฺปาภญิ ญา” (องฺ.จตุกฺก. 21/161/200) เป็นผู้ปฏิบัติงานเข้าใจ
ง่ายสามารถนาไปปฏิบัติหน้าที่การงานเพ่ือให้เข้าถึงหลักการดาเนินชีวิตให้มีความสุขได้หรือสามารถ
ประกอบอาชีพให้ประสบความสาเรจ็ ไดง้ า่ ย
2. วิปจิตั ญู เป็นบุคคลที่ได้ฟังหัวข้อเร่ืองพร้อมอธิบายสักครั้งก็เข้าใจในหัวข้อเร่ือง
การประกอบอาชีพก็เช่นเดียวกันพอได้ฟังหัวข้อเร่ืองพร้อมคาอธิบายก็สามารถนาหัวข้ อเร่ืองดังกล่าว
น้ันไปปฏิบัติเพ่ือให้เกิดประโยชน์ต่อตนเองเช่น “สุข ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา” (องฺ.จตุกฺก.
21/161/201) เป็นผู้มีความสามารถเขา้ ถงึ ความสาเร็จไดเ้ รว็
3. เนยยะ เป็นบคุ คลทไี่ ด้ฟังหวั ข้อเรื่องแล้วพร้อมคาอธิบายสัก 3 ถึง 4 คร้ังก็พอที่จะ
สามารถเข้าใจได้และสามารถนาไปปฏิบัติได้ “ทุกฺขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺ า” (องฺ.จตุกฺก.
21/161/202) เปน็ การปฏิบัตหิ นา้ ทกี่ ารงานที่เข้าถึงความสาเรจ็ ไดช้ ้า
4. ปทปรมะเป็นบุคคลท่ีเข้าใจได้อยากจะบอกหัวข้อเรื่องหรืออธิบายอย่างไรก็ไม่
สามารถเข้าใจได้ จึงไม่สามารถประกอบการหรือปฏิบัติงานให้ประสบความสาเร็จได้ หรือ “ทุกฺขา
ปฏปิ ทา ทนธฺ าภญิ ฺ า” (องฺ.จตุกกฺ . 21/161/204) ซึง่ เป็นการปฏิบัตทิ ม่ี ีความลาบากจงึ สาเร็จได้
เมื่อเป็นเช่นน้ี จิตตานุภาพจึงจาเป็นจะต้องเป็นหลักท่ีพ่ึงของบุคคลบางจาพวก
เพราะบคุ คลเหล่าน้ันมีปัญญาไม่เท่าเทียมผู้อื่นเพียงแต่ให้บุคคลเหล่านั้นยึดเป็นท่ีพ่ึงทางจิตใจ เพราะ
บุคคลที่จะแสดงจิตตานุภาพได้อย่างน้อยก็เป็นบุคคลที่รักษากาย วาจา และจิตใจให้มีความบริสุทธ์ิ
เว้นจากการล่วงละเมิดศีลหรือบุคคลบางจาพวกอาจใช้จิตตานุภาพในการรักษาโรค เช่น แนวคิดทาง
พทุ ธปรัชญาเกยี่ วกับการบาบัดรกั ษาผู้ปุวยในทางไสยเวท (ทองเปลือง อภัยวงศ์, 2548: 75) ซ่ึงเป็น
ความเชื่อในระดับโลกียธรรม เป็นบุคคลท่ีมีความเชื่อมั่นในเร่ืองของจิตตานุภาพเป็นหลักสาคัญทาง
จิตใจ
ความสาคัญดา้ นคุณภาพการเผยแผ่
การแสดงจิตตานุภาพจึงมีความสาคัญต่อการเผยแผ่พระพุทธศาสนาเป็นอย่างมาก
เพราะมนุษยม์ ีความเช่อื เร่ืองจติ ตานภุ าพมากอ่ นท่ีจะเกิดขึ้นของพระพุทธศาสนา เพราะมนุษย์มีความ
เช่ือว่าโลกเกิดจากการสร้างของพระเจ้า พระพรหมหรือพระนารายณ์เหล่าน้ี เป็นต้น เมื่อเป็นเช่นนี้
การแสดงจิตตานุภาพในพระพุทธศาสนาจึงมีความสาคัญในด้านความสนใจให้เกิดแก่มนุษย์ใ ห้มา
ปฏิบัติตามหลักธรรมคาสอนของพระพุทธเจ้าจนกระทั้งสามารถแสดงจิตตานุภาพและพระองค์ก็ทรง
เทศนาสงั่ สอนหลกั ธรรมท่คี วามลา้ เลศิ กว่าการแสดงจิตตานุภาพให้แก่พุทธบริษัทปฏิบัติตามเพื่อไม่ให้
ยดึ ติดในจติ ตานภุ าพ เพราะจติ ตานุภาพบุคคลธรรมดาก็สามารถท่ีจะแสดงได้ และจิตตานุภาพเหล่านี้
เป็นเพียงพื้นฐานของหลักธรรมคาส่ังสอนในทางพระพุทธศาสนา ไม่ใช่สาระสาคัญของ
พระพุทธศาสนาเป็นเพียงเปลือกนอกเท่านั้น แต่หลักธรรมท่ีสาคัญในทางพระพุทธศาสนา คือ ความ
หลุดพ้นจากความทุกข์ท้ังปวงโดยนาพาชีวิตมุ่งสู่จุดหมายสูงสุดในทางพระพุทธศาสนาคือ พระ
นิพพาน
ในขุททกนิกายธรรมบทมีพุทธพจน์ตรัสไว้ว่า “ธรรมทั้งหลายมีใจเป็นหัวหน้า มีใจ
ประเสริฐท่ีสุด สาเร็จแล้วด้วยใจ ถ้าบุคคลมีใจเศร้าหมองแล้ว พูดอยู่ก็ตาม ทาอยู่ก็ตาม ทุกข์ย่อม
ติดตามเขาไป เพราะทุจรติ 3 อยา่ งนนั้ เหมอื นลอ้ เกวียนหมุนไปตามรอยเท้าโคที่ลากเกวียนไป ฉะน้ัน
ธรรมทั้งหลายมีใจเป็นหัวหน้า มีใจประเสริฐที่สุด สาเร็จแล้วด้วยใจ ถ้าบุคคลมีใจผ่องใสแล้ว พูดอยู่ก็
ตาม ทาอยู่ก็ตาม สุขย่อมติดตามเขาไปเพราะสุจริต 3 อย่างนั้น เหมือนเงาติดตามตัวเขาไป ฉะน้ัน”
20
และว่า “เมื่อจิตเศร้าหมองแล้ว ทุคติเป็นอันต้องหวังได้ เม่ือจิตไม่เศร้าหมองแล้ว สุคติ เป็นอันต้อง
หวงั ได้” และวา่ “โลกอันจิตย่อมนาไป” จงึ เห็นว่าจิตเป็นอานาจที่สามารถนาทางโลกและธรรมพร้อม
กากับชวี ติ สัตวต์ า่ ง ๆ ได้
ความสาคัญของจิตมีมาก เราอาจเห็นได้จากประสบการณ์ธรรมดาในชีวิตประจาวัน
ของเรา เช่น ร่างกายใดไมว่ า่ จะเป็นร่างกายของคนหรือสัตว์ ถ้าปราศจากจิตหรือมีจิตแยกออกไปแล้ว
ร่างกายนั้นก็ไม่ผิดอะไรกับก้อนหินหรือท่อนไม้ เป็นร่างกายท่ีไร้ชีวิต และไม่อาจดารงอยู่ได้ในสภาพ
ของสิ่งมีชีวิตได้ต่อไป ต้องเปื่อยเน่าผุพังไปในเวลาอันรวดเร็ว แต่ถ้ายังเป็นร่างกายท่ียังมีจิตประกอบ
อยู่ ร่างกายน้ันก็ปรากฏเป็นสิ่งมีชีวิตอย่างตัวเราเวลานี้ ไม่เปื่อยเน่าผุพังไปในเวลาอันรวดเร็ว เมื่อได้
อาศัยเหตุปัจจัยท่ีเหมาะสมค้าจุนสนับสนุนร่างกายซึ่งปรากฏเป็นส่ิงมีชีวิตนั้นก็อาจดารงอยู่ได้โดยไม่
เป่ือยเนา่ นับเวลาเปน็ เดือน เป็นปหี รอื เป็นสิบ ๆ ปี สภาพดงั กล่าวมาน้ีเปน็ สง่ิ ท่เี ราอาจพิจารณาเห็นได้
จากปรากฏการณแ์ ละประสบการณใ์ นชีวติ ประจาวันตามปกติท่ัวไป
ตามทรรศนะของพุทธปรัชญา การทางานของจิตเป็นสิ่งที่ลึกลับและละเอียดอ่อน
อย่างย่ิง แต่พุทธปรัชญาก็ได้พยายามอธิบายและแสดงให้เห็นโดยใช้ภาษาเป็นส่ือเท่าที่ภาษาของ
มนุษยจ์ ะสามารถอานวยได้ แตภ่ าษาเปน็ ส่งิ ทมี่ ีขอบเขตจากัด ไมส่ ามารถจะใช้อธิบายได้หมดทุกสิ่งทุก
อยา่ ง(ปรากฏการณ์) การใช้ภาษาอธิบายการทางานหรือความเป็นไปได้ของจิตจึงจะทาได้เพียงระดับ
หน่ึงเท่านัน้ ไม่อาจจะใช้อธิบายให้กระจา่ งในทุกแงท่ ุกมมุ ได้
เร่ืองจิตเป็นเร่ืองท่ีสาคัญมากในคาสอนทางพระพุทธศาสนาเพราะมนุษย์จะทาความ
ดหี รอื ความช่ัวทางกายวาจาได้ก็ด้วยอาศัยจิตนี้เองเป็นตัวส่ังการดังน้ันพระพุทธเจ้าจึงทรงแสดงความ
มหัศจรรยแ์ ละความสาคญั ของจติ ไว้มากมาย
ในคทั ทูลสตู รทแี่ สดงถึงความเศร้าหมองและความผอ่ งแผว้ แห่งจติ ว่า
ดูกรภิกษุท้ังหลายสัตว์ทั้งหลายย่อมเศร้าหมองเพราะจิต
เศร้าหมองสัตว์ทั้งหลายย่อมผ่องแผ้วเพราะจิตบริสุทธิ์ดูกรภิกษุ
ภาพนิทรรศการนนั้ เธอทั้งหลายเห็นแลว้ หรอื
ภกิ ษทุ ้ังหลายกราบทูลวา่ เห็นแล้วพระเจ้าข้า
ดูกรภกิ ษทุ ง้ั หลายภาพนิทรรศการแม้น้ันแลช่างเขียนคิดแล้ว
ด้วยจิตนั่นแหละจิตน้ันแหละวิจิตรกว่าภาพนิทรรศการเหล่านั้น
เพราะเหตุน้ันเธอท้ังหลายพึงพิจารณาจิตของตนเนือง ๆ ว่าจิตน้ี
เศร้าหมองดว้ ยราคะโทสะโมหะสิน้ กาลนานสัตวท์ ัง้ หลายย่อมเศร้า
หมองเพราะจิตเศร้าหมองสัตว์ทั้งหลายย่อมบริสุทธ์ิเพราะจิตผ่อง
แผ้ว”
ดูกรภิกษุท้ังหลายเราย่อมไม่พิจารณาเห็นหมู่สัตว์อ่ืนแม้
เพียงหมู่หน่งึ ซงึ่ วจิ ติ รเหมือนอย่างสตั ว์ดิรัจฉานทงั้ หลายนี้เลย”
ดูกรภิกษุท้ังหลายสัตว์ดิรัจฉานแม้เหล่านี้แลคนคิดด้วยจิต
น่ันแหละจิตนั่นแหละวิจิตรกว่าสัตว์ดิรัจฉานแม้เหล่าน้ัน” (ส.ข.
17/259/184)
ปภสฺสรมิท ภิกฺขเว จิตฺต ตญฺจ โข อาคนฺตุเกหิ อุปกฺกิเลเสหิ
อปุ กฺกิลฏิ ฺ นตฺ ิ
21
ปภสฺสรมิท ภิกฺขเว จิตฺต ตญฺจ โข อาคนฺตุเกหิ อุปกฺกิเลเสหิ
วปิ ปฺ มุตฺตนตฺ ิ (อง.เอก. 20/50-51/11)
ดูกรภิกษุท้ังหลาย จิตน้ีผุดผ่อง แต่ว่าจิตนั้นแล เศร้าหมอง
ด้วยอุปกิเลส ที่จรมา ดูกรภิกษุท้ังหลาย จิตน้ีผุดผ่อง และจิตนั้นแล
พน้ วเิ ศษแล้วจากอปุ กเิ ลสทีจ่ รมา (ส.ข. 17/259/184)
ความเกิดดับของจิตเป็นไปอย่างรวดเร็วมาก ยากท่ีจะหา
อะไรมาเปรยี บเทยี บได้ ดงั ท่ีพระพทุ ธเจ้าตรัสไวว้ ่า
นาห ภิกฺขเว อญ เอกธมฺมปิ สมนุปสฺสามิ ย เอว ลหุ
ปริวตฺต ยถยิท ภิกฺขเว จิตฺต ยาวญฺจิท ภิกฺขเว อุปมาปิ น สุกรา
ยาว ลหปุ ริวตตฺ จิตฺตนฺติ ฯ (อง. เอก. 20/49/11)
ดูกรภิกษุท้ังหลาย เราไม่เล็งเห็นธรรมอื่นแม้อย่างหนึ่งที่
เปลี่ยนแปลงได้เร็วเหมือนจิต ดูกรภิกษุทั้งหลาย จิตเปลี่ยนแปลง
ไดเ้ ร็วเท่าใดนน้ั แม้จะอปุ มากท็ าได้มใิ ช่งา่ ย
ความสาคัญของจิตมีมาก โลกในทางภูมิศาสตร์หมุนรอบตัวเองโดยธรรมชาติแต่สัตว์
โลกหมนุ ไปตามจิต ครงั้ หน่งึ เทวดาลงมาถามปญั หากบั พระพุทธเจ้าวา่ (ส.ส. 15/180-181)
เกนสฺสนุ ียติโลโก เกนสสฺ ปุ รกิ สิ สฺ ติ
กิสฺสสสฺ เอกธมมฺ สสฺ สพฺเพววสมนวฺ คูตฯิ
จิตเฺ ตนนียตโิ ลโก จิตเฺ ตนปรกิ สิ สฺ ติ
จติ ฺตสสฺ เอกธมมฺ สฺส สพเฺ พววสมนวฺ คูติฯ (ส.ส. 15/180/54)
โลกอนั อะไรย่อมนาไป อันอะไรหนอย่อมเสือกไสไปโลกท้ังหมดเป็นไปตาม
อานาจของธรรมอันหนงึ่ คือ อะไร
คร้งั นนั้ พระผู้มพี ระภาคตรสั ตอบว่า
โลกอนั จติ ยอ่ มนาไป (โลกหมุนไปตามจิต) อนั จติ ย่อมเสือก
ไสไป โลกทัง้ หมดเป็นไปตามอานาจของธรรมอนั หน่ึงคือจิต ฯ (ส.ส.
15/180/54)
จากขอ้ ความขา้ งตน้ แสดงให้เราทราบว่า จิตเป็นสภาวธรรมชนิดหน่ึงที่มีความสาคัญ
เป็นอย่างมาก มนุษย์จะบริสุทธิ์ก็ต้องชาระจิตน้ีเองให้บริสุทธิ์หรือมนุษย์จะเศร้าหมองก็เพราะปล่อย
ให้อุปกิเลสเกิดข้ึนภายในจิตนี้เอง จิตเป็นธรรมชาติวิจิตร เกิดดับสืบต่อกันไปอย่าง รวดเร็ว ยากท่ีผู้
ไมไ่ ด้ฝึกจติ ตามหลักทางพระพุทธศาสนาจะกาหนดร้สู ภาวธรรมทเี่ รียกวา่ จติ นไ้ี ดโ้ ดยง่าย
ความสาคัญของจิตตานุภาพในพุทธปรัชญาเถรวาทซ่ึงแบ่งโดยลักษณะ และแบ่งโดย
ประเภททป่ี รากฏในพระไตรปฏิ ก ดงั น้ี
ลกั ษณะของจติ ตานุภาพ
ลักษณะของจิตตานุภาพในพุทธปรัชญานั้นสามารถแบ่งลักษณะออกได้เป็นประเด็น
สาคัญ 2 ลกั ษณะ คือ ลกั ษณะท่ีควรแสดงจิตตานุภาพและลักษณะของการท่ีไม่ควรแสดงจิตตานุภาพ
เพราะวา่ การแสดงจติ ตานุภาพดงั กล่าวน้สี ามารถให้ท้งั โทษและคุณประโยชนพ์ ร้อมกัน เช่น การติดยึด
22
ในเรื่องของปาฏิหาริย์ ซึ่งไม่ใช่จุดหมายสูงสุดในทางพระพุทธศาสนา เพราะปาฎิหารย์เป็นเพียงผล
พลอยได้แต่ไม่ใช่สิ่งท่ีต้องการที่แท้จริงตามหลักธรรมคาสั่งสอนของพระพุทธเจ้า แต่สิ่งที่ต้องการตาม
หลักธรรมคาสง่ั สอนของพระพุทธเจ้า คือความหลุดพ้นจากความทุกข์หรือพระนิพพาน เมื่อเป็นเช่นนี้
ลักษณะของจิตตานุภาพในพระพุทธศาสนาจึงมี 2 ลักษณะ คือ การแสดงจิตตานุภาพของ
พระพทุ ธเจา้ และการแสดงจิตตานุภาพของพระสาวกของพระพุทธเจ้า ดังนี้
1. ลกั ษณะการแสดงจติ ตานุภาพของพระพทุ ธเจา้
ลกั ษณะการแสดงจิตตานุภาพของพระพทุ ธเจา้ น้ันเป็นการแสดงจิตตานุภาพของผู้
สิ้นกิเลสแล้ว พระองค์ไม่ได้หวังประโยชน์ในทางลาภ ยศ สรรเสริญ สุข แต่ประการใด พระองค์ทรง
แสดงเพื่อให้เห็นว่าการปฏิบัติดีปฏิบัติชอบตามหลักธรรมคาส่ังสอนของพระองค์ก็จะสามารถเห็น
ผลได้ตามความต้องการ เช่น การแสดงจิตตานุภาพได้ ซ่ึงเป็นเพียงผลพลอยได้จากการปฏิบัติตาม
หลกั ธรรมคาสง่ั สอนเทา่ นน้ั แตย่ งั มสี ิ่งท่เี หนือกว่าจิตตานุภาพอีก คือ พระนิพพาน ซ่ึงเป็นจุดมุ่งหมาย
สูงสุดในพระพทุ ธศาสนา ดังทพี่ ระพทุ ธเจ้าได้ทรงแสดงจติ ตานภุ าพเพยี งเพ่ือให้เห็นถึงการสร้างศรัทธา
ตามลกั ษณะของการแสดงจิตตานุภาพ
2. ลกั ษณะการแสดงจติ ตานุภาพของพระสาวก
ลักษณะการแสดงจิตตานุภาพของพระสาวกน้ัน พระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ทรง
สรรเสริญ เพราะว่าอาจทาให้ไปยึดติดในการแสดงจิตตานุภาพว่าเป็นของสุดยอด เพราะเป็นสาเหตุ
ของการเกิดโลกธรรม 8 คือ “ลาภ ยศ สรรเสริญ สุข เสื่อมลาภ เสื่อมยศ นินทา ทุกข์” (พร รัตน
สุวรรณ, 2536: 545) โลกธรรมทั้ง 8 ประการดังกล่าวน้ีไม่ใช่หาทางแห่งความพ้นทุกข์ พระพุทธเจ้า
จึงไม่ทรงสรรเสริญในการแสดงจิตตานุภาพของพระสาวก แต่ท่ีพระสาวกแสดงจิตตานุภาพน้ันก็เป็น
เพยี งการแสดงเพื่อให้ทราบถึงความเป็นส่ิงเฉพาะของแต่ละบุคคลหรือเอกลักษณ์ที่โดดเด่นของแต่ละ
บคุ คลเทา่ นนั้
ประเภทของจติ ตานุภาพ
ประเภทของจิตตานุภาพในพุทธปรัชญาเถรวาท แบ่งออกเพ่ือให้เห็นถึงความแตกต่าง
กันระหว่างจิตตานุภาพระดับโลกียธรรม และโลกุตตรธรรม จิตตานุภาพทั้ง 2 ประการนี้ มีความสาเร็จ
ตามความประสงค์ทง้ั 2 แตม่ ีความแตกต่างกันตรงจุดมุ่งหมายและบุคคลผู้แสดงพร้อมทั้งผู้ได้พบเห็นการ
แสดงจิตตานุภาพเปน็ หลกั คาสัญ คอื ประเภทระดับโลกียธรรมและประเภทโลกุตตรธรรม ดงั น้ี
1 จติ ตานภุ าพระดบั โลกยี ธรรม จติ ตานภุ าพระดบั โลกียธรรมนั้น เป็นประเภทการ
แสดงจิตตานภุ าพสาหรับผทู้ ี่ยงั ไม่ส้ินไปแหง่ กิเลส
1) อิทธิปาฏิหาริย์ เป็นการที่สามารถกระทาสิ่งใดก็ได้ตามความมุ่งหมาย
ของจิต ซ่งึ มี 2 ลักษณะ คือ อามิสฤทธ์ิ และธรรมฤทธิ์ (อง.ฺ ทกุ . 20/403/117) เป็นการแสดงเพื่อให้ถึง
ความสาเร็จเพยี งช่วั คราวเทา่ นนั้ ไมม่ ีความมั่นคง
2) อาเทศนาปาฏิหาริย์ มีความสามารถในการทายใจของบุคคลอื่นได้อย่าง
น่าอัศจรรย์ หรอื พดู ดักใจได้อย่างแม่นยา (ที.สี. 9/339/263)
3) อิทธิวิธา หรือ อิทธิวิธี เป็นวิธีการสาหรับผู้ที่มีความรู้ทาให้เกิดการแสดง
จิตตานุภาพในลกั ษณะตา่ ง ๆ ไดต้ ามความต้องการทใ่ี จปรารถนา (ท.ี ปา. 11/431/307)
4) มโนมยิทธิ เป็นการแสดงฤทธิ์ท่ีสาเร็จทางใจเป็นอานาจจิต เช่นสามารถ
นริ มิตกายออกจากกายไดห้ รือท่ีเรยี กอีกอย่างหนึ่งว่า การถอดจิตออกจากกาย (ส.สฬา. 18/1/1)
23
5) อภิญญา 5 เป็นการแสดงจิตตานุภาพได้ต้ังแต่สมัยก่อนพุทธกาลโดยฤาษีชีไพร
ดาบสนักบวชแม้นอกพระพุทธศาสนาท่ีฝึกฝนอบรมจิตได้ดีมีพลังจิตแล้ว (พระอริยคุณาธาร (เส็ง ปุสฺ
โส ป.ธ.6), 2535: 19-20)
ประเภทของจิตตานุภาพในพุทธปรัชญาระดับโลกียธรรมนี้ เป็นจิตตานุภาพที่บุคคล
สามัญชนทั่วไปก็สามารถแสดงได้ โดยเฉพาะผู้ที่รักษากายให้สงบ วาจาสงบ จิตใจสงบ มีสมาธิเป็น
เครือ่ งหนุนจิตก็สามารถแสดงพลังจติ ระดบั นไ้ี ด้
2 จิตตานุภาพระดบั โลกุตตรธรรม จติ ตานุภาพระดับโลกุตตรธรรมน้ัน เป็นการแสดง
เพ่ือให้เกิดความเล่ือมใสในหลักธรรมคาสอนของพระพุทธเจ้าท่ีพระองค์เป็นผู้เข้าใจในหลักของความ
จริง คือ อริยสัจ 4 ดังนั้น พระพุทธเจ้าจึงทรงแสดงธรรมให้สาเร็จตามความจริงท่ีเป็นจิตตานุภาพ
ระดบั โลกุตตรธรรมดังนี้
1) อนุสาสนปี าฏหิ าริย์ เป็นจิตตานุภาพท่ีเกิดจากความจริง ซ่ึงเป็นหลักการแสดง
ธรรมให้พบกับความสาเรจ็ เช่น พระพุทธเจา้ ทรงเทศนาส่ังสอนพุทธบริษัทของพระองค์เสร็จก็สามารถ
ทาใหผ้ ูร้ ับฟงั พระธรรมสาเร็จในข้นั ได้หรอื การปฏิบตั ติ ามหลกั ธรรมแล้วกส็ ามารถเข้าถึงซ่ึงความสาเร็จ
ในขนั้ ตา่ ง ๆ ตามลาดบั ของอริยบคุ คล คือ โสดาบัน โสดปตั ติผลดงั กล่าวสิ่งเหล่าน้ี จึงเป็นการแสดงจิต
ตานภุ าพเชน่ กัน
2) วิปัสสนาญาณ หมายถึง ญาณเป็นเหตุทากิเลสอาสวะให้สิ้นไป เป็นญาณทัส
สนะท่เี ปน็ ปญั ญา
3) เจโตปริยญาณ หมายถึง ญาณหรือเป็นผู้มีความรู้ท่ีสามารถกาหนดจิตใจของ
บุคคลอนื่ ไดอ้ ยา่ งแมน่ ยา เหมอื นพระพทุ ธเจา้ พระอรหันต์ทราบวารจิตของสัตว์โลกทั้งหลายที่มีวารจิต
ตา่ งกนั ออกไปในลกั ษณะต่างกนั ตามหลักของกรรมเปน็ เคร่ืองกาหนด
4) จุตปู ปาตญาณ หมายถึง ความสามารถในการเหน็ สรรพสัตว์ซ่ึงกาลังเกิดตายได้
ดีตกยากและรู้ด้วยว่าเป็นเพราะกรรมท่ีเขาทาไว้เอง ความสามารถแห่งญาณน้ีประกอบด้วย 2
ประการ คอื ทิพพยจักขุญาณ และยถากัมมูปคตญาณ รู้ว่าสรรพสัตว์เป็นไปตามอานาจกรรมที่เขาทา
ไว้เองมิใช่เป็นด้วยอานาจส่ิงอ่ืน ความรู้เร่ืองอานาจกรรมเป็นความรู้อันสาคัญย่ิงในพระพุทธศาสนา
ตลอดหลักธรรมคาส่ังสอนของพระพุทธเจ้าไม่พ้นไปจากหลักกรรม เพราะหลักกรรมเป็นหลักการ
สาคญั ของพระพุทธศาสนา (พระอรยิ คุณาธาร (เสง็ ปุสโฺ ส ป.ธ.6), 2535: 349-350)
5) อาสวักขยญาณ หมายถึง เป็นผู้ที่มีความรู้ท่ีสามารถทาให้อาสวะทั้งหมดสิ้นไป
ซ่ึงเป็นการเข้าถึงซ่ึงความสุขอันสูงสุดในพระพุทธศาสนาตามคาสั่งสอนของพระพุทธเจ้า (ที.ปา.
11/431/307) ประเภทจิตตานุภาพระดับโลกุตตรธรรมน้ัน เป็นการแสดงเพ่ือให้เกิดความส้ินไปแห่ง
อาสวะหรือมความเป็นไปแห่งการส้ินไปของกิเลสตัณหาทั้งปวงได้อย่างเป็นอัศจรรย์ใจ เช่น อาการ
ทรงสงั่ สอนของพระพุทธเจา้ ที่เป็นการแสดงความอัศจรรย์ใจท่ีหลักธรรมคาสอนของพระพุทธเจ้าเม่ือ
นาไปประพฤติปฏบิ ตั ิแล้วเกิดผลตามมาอยา่ งนา่ อัศจรรยใ์ จ
ดังนั้น จิตตานุภาพในพระพุทธศาสนาจึงแบ่งออกได้ 2 ประเภท คือ ประเภทโลกีย
วิสยั ท่บี ุคคลท่วั ไปหรือชาวโลกผู้ที่รักษากาย วาจา และจิตใจให้มีความบริสุทธิ์ ก็สามารถแสดงจิตตา
นุภาพได้ แตใ่ นระดับนอี้ าจทาให้เกิดความยดึ ติด พระพทุ ธเจา้ ทรงห้ามสาวกของพระองค์แสดงจิตตานุ
ภาพประเภทนี้ ส่วนประเภทโลกุตตรวิสัยเป็นการแสดงของผู้ส้ินแล้วซึ่งกิเลสเพื่อให้เกิดความเล่ือมใส
แกบ่ คุ คลทย่ี ังไม่เลอ่ื มใสใหเ้ ลื่อมใส ผ้เู ล่อื มใสแลว้ จะไดเ้ ลื่อมใสย่งิ ข้ึน
24
บทสรปุ
จากองค์ความรู้ท้ังสอง ได้แก่ พระพุทธศาสนาและวิทยาศาสตร์น้ันมีลักษณะคล้ายคลึง
กันคือการพิสูจน์เห็นประจักษ์แท้จริงแล้วจึงปลงใจเชื่อ โดยมีการทดลองหรือปฏิบัติการให้เห็นเป็นที่
ประจักษ์แจ้งแก่ใจ และมีระบบการตรวจสอบทุกกระบวนการโดยอาศัยความถูกต้องตรงตามความ
เปน็ จริงและจรยิ ธรรมในการตรวจสอบนน้ั เพอ่ื พสิ จู นใ์ หป้ ระจกั ษ์พยานแกผ่ ู้ศึกษาหรือสนใจ
ทางพระพทุ ธศาสนาเรื่องพลังจิตหรือจิตตานุภาพนั้นเป็นเรื่องท่ีกล่าวในคัมภีร์มากมายท่ี
ปรากฏหลักฐานในพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี แล้วฉบับแปลเปน็ ภาษาไทย จนอนุชนรุ่นหลังได้ศึกษา
จนถึงปัจจุบัน ซ่ึงในคัมภีร์พระไตรปิฎกเถรวาทน้ัน มีส่วนที่น่าศึกษาโดยเฉพาะในส่วนของอภิธรรม
ปิฎกและสุตตันตปิฎก เพราะพระพุทธเจ้ากล่าวไว้เสมอว่าใจเป็นใหญ่ ใจเป็นประธาน ทุกสิ่งทุกอย่าง
สาเร็จด้วยใจ ซ่ึงแสดงให้เห็นถึงอานุภาพของจิตในส่วนของพระสุตตันตปิฎกไว้เป็นอันมาก พร้อม
ยกตัวอย่างประจักษ์พยานบุคคล สถานที่ และสถานการณ์ในรูปแบบต่าง ๆ ทาให้เห็นถึงวิธีการทาให้
เกิดพลังจิต การนาไปใช้ และกฎระเบียบหรือข้อวินัยเพื่อเกื้อกูลต่อพระธรรมวินัย ส่วนพระอภิธรรม
ปิฎกให้ความร้เู กย่ี วกบั การทางานของจิต กระบวนการของจิต และหน้าที่ของจิต ซ่ึงอธิบายเป็นสาระ
ล้วน ๆ ไม่มบี รบิ ทบุคคล สถานท่ี และสถานการณ์ต่าง ๆ เหมือนพระสุตตันตปิฎก ทาให้พระอภิธรรม
ปฎิ กเป็นคัมภีร์และขุมทรัพย์ทางปัญญาที่น่าสนใจของวิทยาศาสตร์ เพราะข้อมูลในพระอภิธรรมล้วน
อธบิ ายธรรมชาติของจิต และเจตสิกท้ังส้ิน ทาให้แดนความรู้ทางจิตที่ทางวิทยาศาสตร์มีขีดจากัดและ
องค์ความรู้ยังน้อยมากในปัจจุบัน หากนามาศึกษาประยุกต์และบูรณาการวิจัยระหว่างพระอภิธรรม
ปิฎกกับวิทยาศาสตร์จะทาให้ขยายแดนความรู้และพิสูจน์ความมหัศจรรย์แห่งชีวิตซ่ึงล้วนเกิดจาก
จติ ใจท้งั สน้ิ จึงเป็นที่นา่ สนใจและเร้าความต้องการศกึ ษาในวิทยาศาสตร์ปจั จุบัน
เพราะฉะนั้นการศึกษาเรื่องพลังทางจิต จึงเป็นส่ิงที่ทุกคนสามารถทดลองพิสูจน์ให้
ประจักษ์แจ้งแก่ใจตนเองได้ ไม่เหลือบ่ากว่าแรงท่ีตนจะทาไม่ได้ อีกทั้งเป็นข้อพิสูจน์ประจักษ์แก่
สายตาต่อผู้อน่ื อกี ดว้ ย ทางพระพุทธศาสนาถือว่าพลังทางจิตสามารถนามาใช้แก้ทุกข์และดับทุกข์โดย
สิน้ เชิง ซึ่งผลท่ีตามมายอ่ มเปน็ ผลดไี ม่มผี ลเสยี เลย
25
คาถามท้ายบท
1. ธรรมชาตขิ องจติ ในทางพระพทุ ธศาสนามีลักษณะอย่างไร
แนะแนวคาตอบ ศกึ ษาจากอภิธัมมัตถสังคหะ
2. จติ ตานภุ าพแบง่ ได้ก่ปี ระเภท ได้แก่อะไรบ้าง
แนะแนวคาตอบ ศึกษาจากพระไตรปิฎกและอรรถกถา พร้อมทั้งเอกสารประกอบการสอน
ประจารายวชิ าพลังมหศั จรรยแ์ หง่ ชวี ิตประกอบ (บทท่ี1)
3. จิตตานภุ าพให้คุณประโยชน์ในเรือ่ งใดบา้ ง
แนะแนวคาตอบ ศึกษาจากพระไตรปิฎกและอรรถกถา พร้อมทั้งวารสารที่เกี่ยวข้องกับ
งานวิจัยพลังทางจิตในแนวพระพุทธศาสนา เช่น วารสารพุทธศาสตร์ศึกษา ฉบับจุฬา
มหาวิทยาลัย และพระไตรปิฎกมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย
4. พลังทางจิตที่แสดงออกมาโดยอัศจรรย์ พระพุทธเจ้าทรงสรรเสริญพลังจิตที่แสดงออกมาประเภท
ใด จงอธิบายพร้อมยกตวั อยา่ งประกอบ
แนะแนวคาตอบ ศึกษาจากพระไตรปฎิ กและอรรถกถา พุทธวธิ ีการสอน
5. เปูาหมายของการศกึ ษาเร่ืองพลังทางจติ พระพุทธศาสนา
แนะแนวคาตอบ ศึกษาการนาไปใช้พระพุทธศาสนา
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
รูปเล่ม...เอกสารประกอบการสอนวิชาพลังมหัศจรรย์แห่งจิต(23มิ.ย.65)
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search