keyมมฐ-วิทยาศาสตร์-ป6-Update

เครื่องใชไฟฟาบางชนิดอาจใชเซลลไฟฟามากกวา 1 เซลล และการนํา
เซลลไฟฟาหลายเซลลมาตอกันจะใหพลังงานไฟฟาแกเคร่ืองใชไฟฟามากข้ึน
ถานไฟฉาย 1 กอน คือ เซลลไ ฟฟา 1 เซลล โดยเซลลไ ฟฟาตัง้ แต 2 เซลล
ขนึ้ ไปท่ีตอเขาดวยกนั เรียกวา แบตเตอร่ี แบตเตอร่ีมดี ว ยกันหลายชนิด เชน

แบตเตอรโ่ี ทรศพั ทม อื ถอื แบตเตอรี่กลอ งถายรปู แบตเตอรรี่ ถยนต

เราสามารถนาํ ความรเู กย่ี วกบั การตอ เซลลไ ฟฟา แบบอนกุ รมไปประยกุ ตใ ช
ในชีวิตประจําวันได เนื่องจากมีอุปกรณ ของเลน หรือของใชบางชนิดท่ีตองใช
เฉฉบลบั ย เซลลไฟฟา หลายเซลลต อ เขาดว ยกนั จงึ จะสามารถทํางานได เชน

ไฟฉาย รถของเลน รโี มตเครอ่ื งปรบั อากาศ

เกรด็ วทิ ย -นา รู
การตอ เซลลไฟฟาแบบอนกุ รม จะทําใหผลรวมแรงดนั ไฟฟา (โวลต) หรอื พลังงานไฟฟา

ในวงจรเพิ่มข้นึ แตกระแสไฟฟารวมของวงจรจะมีคา เทา กับกระแสไฟฟาของเซลลไ ฟฟา ที่
ตํ่าท่ีสุด ดังนั้น เราจึงไมควรนําเซลลไฟฟาเกามาใชรวมกับเซลลไฟฟาใหม เพราะจะเปน
สาเหตุท่ที าํ ใหก ระแสไฟฟา ในวงจรลดลงได

98

กิจกรรมพฒั นาทกั ษะ ทกั ษะกระบวนการ
ทางวทิ ยาศาสตรทีใ่ ช
4กระบวนการทางวทิ ยาศาสตรท ่ี
การสงั เกต
¡Òõ͋ ËÅÍ´ä¿¿Ò‡ Ẻ͹¡Ø ÃÁáÅÐẺ¢¹Ò¹ การทดลอง
การต้งั สมมติฐาน
จดุ ประสงค : ออกแบบการทดลองและทดลองเพอ่ื อธบิ าย การพยากรณ
วิธีการ และผลของการตอหลอดไฟฟา การสรางแบบจําลอง
แบบอนกุ รมและแบบขนานได การลงความเห็นจากขอ มลู
การตคี วามหมายขอมลู และลงขอสรุป

ระบปุ ญ หา : การตอหลอดไฟฟาแบบอนกุ รมและแบบขนานมีการตอ อยางไร
สมมตฐิ าน : การตอหลอดไฟฟาแบบอนุกรมจะตอหลอดไฟฟาเรียงตอกันในวงจร สวนการตอ...............................................................................................................................................................................................................................................................

หลอดไฟฟาแบบขนานจะตอ หลอดไฟฟา ครอ มกบั แหลงกาํ เนดิ ไฟฟา..............................................................................................................................................................................................................................................................

ÍØ»¡Ã³Ÿµé ͧãªé

1. ถานไฟฉาย 1 กอ น 3. กระบะใสถา นไฟฉาย 1 อัน
2. หลอดไฟฟาพรอมฐาน 2 ชุด 4. สายไฟฟาพรอ มหวั หนบี ปากจระเข 4 เสน เฉฉบลับย

¢Ñ鹵͹¡Ò÷íÒ

1. แบง กลมุ กลมุ ละ 3-4 คน แลว ชว ยกนั ออกแบบการทดลองการตอ หลอดไฟฟา แบบอนกุ รม
ทที่ าํ ใหหลอดไฟฟา ทัง้ 2 ดวงสวา ง จากนัน้ วาดภาพวงจรไฟฟาท่ีออกแบบลงในตาราง

2. ชว ยกนั คาดคะเนวา หากถอดหลอดไฟฟา ออก 1 ดวง หลอดไฟฟา จะเปนอยา งไร จากน้นั
บันทกึ ผล

3. ตอหลอดไฟฟาตามท่ีไดออกแบบไว แลว
สงั เกตและบันทกึ ผล

4. ถอดหลอดไฟฟาออก 1 ดวง แลว สังเกต
และบันทึกผล

5. ทาํ กจิ กรรมตามขอ 1.-4. แตเ ปลยี่ นการตอ
หลอดไฟฟา เปน แบบขนาน แลวบันทึกผล

6. นําเสนอผลการทดลอง จากนั้นรวมกัน
อภิปรายและสรุปผลการทดลองภายใน
ชั้นเรียน

99แรงไฟฟา้ และวงจรไฟฟา้

ºÑ¹·Ö¡¼Å

สงั เกตการตละอ ลหาลยอขดอไงฟสฟารา ใแนบนบา้ํ อนกุ รมและแบบขนาน สงั เกตความสวาง
รูปภาพการตอ คาดคะเนความสวาง ของหลอดไฟฟา
การทดลอง หลอดไฟฟา ของหลอดไฟฟา

1. ตอ หลอดไฟฟา หลอดไฟฟาสวา ง หลอดไฟฟาสวา ง...................................................................... ......................................................................
แบบอนุกรม ท้งั 2 ดวง ทงั้ 2 ดวง...................................................................... ......................................................................
ครบวงจร
...................................................................... ......................................................................

2. ถอดหลอดไฟฟา หลอดไฟฟาดวง หลอดไฟฟา ดวง...................................................................... ......................................................................
ออกจากการตอ ทเี่ หลือดับ ทเ่ี หลอื ดบั...................................................................... ......................................................................
หลอดไฟฟา แบบ
อนกุ รม 1 ดวง ...................................................................... ......................................................................

เฉฉบลับย 3. ตอหลอดไฟฟา หลอดไฟฟา สวาง หลอดไฟฟา สวาง...................................................................... ......................................................................
แบบขนานครบ ท้งั 2 ดวง ทงั้ 2 ดวง...................................................................... ......................................................................
วงจร
...................................................................... ......................................................................

4. ถอดหลอดไฟฟา หลอดไฟฟา ดวง หลอดไฟฟาดวง...................................................................... ......................................................................
ออกจากการตอ ทเี่ หลอื ยงั สวาง ทเี่ หลอื ยังสวา ง...................................................................... ......................................................................
หลอดไฟฟาแบบ
ขนาน 1 ดวง ...................................................................... ......................................................................

ÊÃØ»¼Å
จากการทํากิจกรรม พบวา การตอหลอดไฟฟาแบบอนุกรมในวงจรไฟฟา กระแสไฟฟาจะไหลผาน…………………………………………………………………………………………………………..……..…………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………………………..
อุปกรณไฟฟา ทุกสวนเทากัน หากถอดหลอดไฟฟาออก 1 ดวง หลอดไฟฟา อกี ดวงจะดบั สว นการ…………………………………………………………………………………………………………..……..…………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………………………..
ตอหลอดไฟฟาแบบขนานในวงจรไฟฟา กระแสไฟฟาจะแยกผานหลอดไฟฟาแตละดวง หากถอด…………………………………………………………………………………………………………..……..…………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………………………..
หลอดไฟฟา ออก 1 ดวง หลอดไฟฟา ดวงทีเ่ หลอื จะยังสวา งอยู…………………………………………………….….…………….………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………….

100

จากการทํากิจกรรม ทําใหทราบวา เม่ือตอวงจรไฟฟาโดยนําสายไฟฟา
ตอเขากับข้ัวบวกกับหลอดไฟฟาดวงท่ี 1 แลวตอไปยังหลอดไฟฟาดวงที่ 2
แลวตอกลบั มายงั ข้ัวลบของถา นไฟฉาย หลอดไฟฟาทัง้ 2 ดวงจะสวาง แตถ า
ถอดหลอดไฟฟาดวงใดดวงหนึ่งออกจะทําใหหลอดไฟฟาอีกดวงดับ การตอ
หลอดไฟฟาในลักษณะน้ี เรียกวา การตอ หลอดไฟฟา แบบอนุกรม

เม่ือตอวงจรไฟฟาโดยนําสายไฟฟามาตอครอมขั้วของหลอดไฟฟาดวง
ที่ 1 และดวงที่ 2 หลอดไฟฟาทง้ั 2 ดวงจะสวาง แตถาถอดหลอดไฟฟา ดวงใด
ดวงหน่ึงออกจะทําใหหลอดไฟฟาที่เหลือยังคงสวางอยู การตอหลอดไฟฟา
ในลักษณะนี้ เรียกวา การตอ หลอดไฟฟาแบบขนาน

3. การตอหลอดไฟฟาแบบอนุกรมและแบบขนาน
การตอหลอดไฟฟาแบบอนุกรม คือ การตอหลอดไฟฟาแบบเรียงตอกัน
โดยกระแสไฟฟาท่ีผานหลอดไฟฟาแตละดวงจะมีปริมาณเดียวกัน เม่ือถอด เฉฉบลบั ย

หลอดไฟฟาดวงใดดวงหนง่ึ ออกจะมีผลใหว งจรเปด จึงทาํ ใหห ลอดไฟฟาท่ีเหลอื
ดับท้ังหมด เพราะทาํ ใหวงจรไฟฟา ไมค รบวงจร ไมม กี ระแสไฟฟาไหลผา น

การตอหลอดไฟฟาแบบอนุกรมจะตอหลอดไฟฟา ลักษณะวงจรไฟฟา วงจรเปด
เรยี งตอกนั
101แรงไฟฟ้าและวงจรไฟฟ้า

การตอ หลอดไฟฟาแบบขนาน คือ การตอ หลอดไฟฟาแตล ะดวงครอมกนั
ทําใหมีปริมาณกระแสไฟฟาไหลแยกผานแตละเสนทาง ตามสายไฟฟาที่ผาน
หลอดไฟฟาแตละดวง เมื่อถอดหลอดไฟฟาดวงใดดวงหนึ่งออกจะไมมีกระแส
ไฟฟา ไหลผา นเสน ทางนั้น ทําใหวงจรเปดเฉพาะสว น แตเสนทางอื่นยงั มกี ระแส
ไฟฟาไหลผา นอยู ทาํ ใหห ลอดไฟฟาทเี่ หลอื ยังคงสวางอยู

เฉฉบลบั ย การตอ หลอดไฟฟาแบบขนานจะตอ ลกั ษณะวงจรไฟฟาวงจรเปดเฉพาะสวน
หลอดไฟฟาเรยี งขนานกัน

ประโยชนแ ละขอจํากดั ของการตอหลอดไฟฟา แบบอนุกรมและแบบขนาน

การตอหลอดไฟฟา ประโยชน ขอจาํ กัด

1. แบบอนกุ รม • การตอวงจรไมย ุง ยาก • เมอ่ื หลอดไฟฟา ดวงหนง่ึ ชาํ รดุ
• เปดหลอดไฟฟาทุกดวงใน หรอื ถกู ถอดออก หลอดไฟฟา
วงจรไดพรอมกนั ดวงท่ีเหลือจะดับทั้งหมด
(วงจรไฟฟา เปด )

2. แบบขนาน • หลอดไฟฟาทุกดวงสวางได • ตองใชอุปกรณในการตอ
เทา กนั หลอดไฟฟามากกวาแบบ
• เมอ่ื หลอดไฟฟา ดวงหนงึ่ ชาํ รดุ อนุกรม
หลอดไฟฟา ดวงอ่นื ๆ จะยงั • การตอหลอดไฟฟาซับซอน
ทาํ งานไดตามปกติ มากกวา การตอ แบบอนกุ รม
• เลอื กเปด หรอื ปด หลอดไฟฟา
เฉพาะดวงทต่ี องการใชได

102

การตอ หลอดไฟฟาแบบอนุกรมและแบบขนาน สามารถนําไปประยุกตใช
ในชีวิตประจําวันไดแ ตกตา งกัน เชน
การตอหลอดไฟฟาแบบอนุกรม
ใชตอกับอุปกรณไฟฟาหรือตอกับ
เคร่ืองใชไฟฟาบางชนิด เชน การตอ
หลอดไฟประดบั ตามสถานทต่ี า ง ๆ การ
ตอฟวสในวงจรไฟฟาภายในบานหรือ
ในอาคารสถานท่ีตาง ๆ หากฟวสขาด
จะทําใหไฟฟาภายในบานดับทั้งหมด
และทํางานไมได จึงทําใหเกิดความ
ปลอดภัยเมือ่ ใชไฟฟา เกินขนาด
การตอหลอดไฟประดบั

การตอ หลอดไฟฟา แบบขนาน ใชตอ วงจรไฟฟาภายในบาน เพื่อใหเ ลือก
ใชเคร่ืองใชไฟฟาเคร่ืองใดเคร่ืองหน่ึงไดตามท่ีเราตองการ เมื่อสวนใดสวนหน่ึง
ของวงจรไฟฟาขาดไปหรือเคร่ืองใชไฟฟาชนิดหนึ่งมีปญหา อุปกรณไฟฟาหรือ เฉฉบลบั ย

เครือ่ งใชไ ฟฟาอืน่ ๆ จะไมเกิดความเสยี หายและยงั คงทํางานไดตามปกติ

การตอ วงจรไฟฟาภายในบา น

103แรงไฟฟ้าและวงจรไฟฟ้า

แบบฝก

2พฒั นาการเรยี นรทู ่ี

1 หลอดไฟฟาของแผนภาพใดมคี วามสวางมากกวา เพราะเหตใุ ด

แผนภาพท่ี 1 แผนภาพที่ 2
.ห....ล....อ...ด....ไ..ฟ....ฟ....า...ใ..น.....แ...ผ...น.....ภ...า...พ....ท....่ี...2.....ส....ว...า...ง...ก....ว..า. ..แ...ผ....น....ภ....า..พ....ท.....่ี ..1.....เ..พ....ร...า...ะ..แ...ผ....น....ภ....า...พ....ท....ี่ ..2......ม...เี..ซ...ล....ล....ไ..ฟ....ฟ....า......2.....เ..ซ...ล....ล......ส.....ว ..น.....

.แ...ผ...น.....ภ....า..พ....ท.....ี่ ..1.....ม....เี .ซ....ล....ล....ไ..ฟ....ฟ....า......1.....เ..ซ...ล....ล.......จ...งึ...ท....าํ...ใ...ห...ว. ..ง....จ...ร....ไ..ฟ....ฟ....า...ข...อ...ง....แ...ผ...น.....ภ...า...พ....ท....่ี...2......ม...พี....ล....งั....ง...า..น.....ไ..ฟ.....ฟ....า ..ม....า...ก....ก....ว..า...

.แ...ผ...น.....ภ....า..พ....ท.....ี่ ..1.....ป....ร....มิ ...า...ณ.....ก....ร....ะ..แ...ส.....ไ..ฟ....ฟ....า...ท....ไี่...ห....ล....ผ...า...น....ห....ล....อ....ด....ไ..ฟ....ฟ....า...ข...อ...ง....แ...ผ...น.....ภ....า..พ....ท.....่ี ..2......น....น้ั........จ...งึ...ม....า...ก....ก....ว..า......ท....าํ..ใ...ห....

หลอดไฟฟา สวา งมากกวา............................................................................................................................................................................................................................................
เฉฉบลบั ย 2 ดแู ผนภาพ แลวตอบคาํ ถาม

A
B AB

แผนภาพท่ี 1 แผนภาพที่ 2

1. แผนภาพท่ี 1 และ 2 เปนการตอ หลอดไฟฟา แบบเดียวกนั หรือไม อยางไร

ไมใ ชก ารตอ หลอดไฟฟา แบบเดยี วกนั เพราะแผนภาพที่ 1 เปน การตอ หลอดไฟฟา แบบขนาน.............................................................................................................................................................................................................................................................................
สว นแผนภาพที่ 2 เปน การตอ หลอดไฟฟา แบบอนกุ รม.............................................................................................................................................................................................................................................................................

2. หากถอดหลอดไฟฟา A ในวงจรของแผนภาพที่ 1 และ 2 ออก หลอดไฟฟา B
จะยังสวางหรอื ไม

หลอดไฟฟา B ของแผนภาพท่ี 1 ยงั สวา ง สว นหลอดไฟฟา B ของแผนภาพที่ 2 ไมส วา ง.............................................................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................................................

104

2 µÑǹÒí ä¿¿‡ÒáÅÐ

©¹Ç¹ä¿¿‡Ò

วัสดุมีหลายชนิด ซ่ึงแตละชนิด
มีสมบัติการนําไฟฟาไดตางกัน วัสดุ
บางชนิดเปนตวั นําไฟฟา เมอื่ นําไปตอ
เขากับวงจรไฟฟาจะทําใหหลอดไฟฟา
สวาง วัสดุบางชนิดเปนฉนวนไฟฟา
เมอ่ื นาํ ไปตอ เขา กบั วงจรไฟฟา จะทาํ ให
หลอดไฟฟาไมส วาง

ÇÑʴتá¹Å´Ô Ðãฉ´àน»วš¹นตไัวฟนฟําไาฟฟา เฉฉบลับย

กจิ กรรม ลองทาํ ดู 2 3
6
ดภู าพ แลวตอบคาํ ถาม

1

45

1. หมายเลขใดบา ง เมื่อนําไปตอ เขา กบั วงจรไฟฟา แลวทําใหหลอดไฟฟา สวาง

หมายเลข 1, 5 และ 6..................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2. หมายเลขใดบางคอื ฉนวนไฟฟา

หมายเลข 2, 3 และ 4..................................................................................................................................................................................................................................................................................................
105แรงไฟฟ้าและวงจรไฟฟา้

วัสดุที่อยูรอบตัวเราบางชนิดมีสมบัติเปนตัวนําไฟฟา บางชนิดมีสมบัติ
เปนฉนวนไฟฟา ซึ่งสามารถนําวัสดุเหลานี้ไปใชประโยชนในการผลิตสายไฟฟา
เครื่องใชไฟฟา ตา ง ๆ โดยตัวนําไฟฟาและฉนวนไฟฟา มีความแตกตา งกัน ดังน้ี

เฉฉบลับย ฉนวนไฟฟา คือ วัสดุที่ไมยอมใหกระแส ตวั นาํ ไฟฟา คอื วสั ดทุ ย่ี อมใหก ระแสไฟฟา
ไฟฟาไหลผานหรือไหลผานไดไมดี ไดแก ไหลผานได สวนใหญเปนวัสดุประเภท
วัสดทุ ี่ไมใชโลหะ เชน พลาสติก ไม แกว โลหะ ซงึ่ โลหะทน่ี าํ ไฟฟา ไดด ที ส่ี ดุ เชน เงนิ
ยาง ผา จึงมกี ารนาํ วัสดุเหลา นี้มาทาํ เปน ทองแดง ทอง อะลูมิเนียม ตามลําดับ
อุปกรณที่ใชปองกันไฟฟารั่วหรือไฟฟาดูด แตสายไฟฟาโดยทั่วไปจะใชทองแดงเปน
เชน นําพลาสติกมาทําท่ีหุมสายไฟฟา ตัวนําไฟฟา เพราะเงินเปนวัสดุที่มีราคา
หมุ เตา รบั และเตาเสยี บ แพง จึงไมนยิ มนาํ มาใชท ําสายไฟฟา

ตวั อยา งวสั ดทุ เี่ ปน ฉนวนไฟฟา ตวั อยา งวสั ดทุ เี่ ปน ตวั นาํ ไฟฟา

106

แบบฝก

3พฒั นาการเรยี นรทู ่ี

1 จาํ แนกวสั ดทุ ่กี าํ หนดใหว า เปนตวั นําไฟฟาหรือฉนวนไฟฟาลงในตาราง

ทองแดง ไม แผน ยางพารา

ผา เหล็ก อะลมู ิเนยี ม เฉฉบลบั ย

วสั ดุทมี่ ีสมบัติเปน ตัวนําไฟฟา วัสดุทม่ี ีสมบตั ิเปนฉนวนไฟฟา

ทองแดง ไม..................................................................................................................................... .....................................................................................................................................

เหล็ก แผน ยางพารา..................................................................................................................................... .....................................................................................................................................

อะลูมเิ นยี ม ผา..................................................................................................................................... .....................................................................................................................................

2 ตอบคาํ ถามตอ ไปนี้
1. ตัวนาํ ไฟฟา และฉนวนไฟฟา แตกตางกนั หรือไม อยา งไร

แตกตา งกนั เพราะตวั นาํ ไฟฟา คอื วสั ดทุ ย่ี อมใหก ระแสไฟฟา ไหลผา นได สว นฉนวนไฟฟา.............................................................................................................................................................................................................................................................................
คอื วัสดทุ ไี่ มยอมใหก ระแสไฟฟาไหลผา นหรือไหลผานไดไ มดี.............................................................................................................................................................................................................................................................................

2. หากนาํ ทองแดงตอ กบั วงจรไฟฟา จะทาํ ใหห ลอดไฟฟา สวา งหรอื ไม เพราะอะไร

หลอดไฟฟา สวา ง เพราะทองแดงเปน วสั ดทุ ม่ี สี มบตั เิ ปน ตวั นาํ ไฟฟา เมอื่ เรานาํ ทองแดงไปตอ.............................................................................................................................................................................................................................................................................
เขา กับวงจรไฟฟา จงึ ทาํ ใหห ลอดไฟฟา สวา ง.............................................................................................................................................................................................................................................................................

107แรงไฟฟ้าและวงจรไฟฟ้า

ÊÃ»Ø ÊÒÃÐÊÒ¤ÞÑ 2

»ÃШíÒàÃÍ×è §·èÕ
... เขยี นแผนผัง แผนภาพ หรือเขยี นสรปุ ความรู เรอื่ ง วงจรไฟฟา ใกลต ัว
(ตวั อยาง)

ǧ¨Ãä¿¿Ò‡ ໹š àʹŒ ·Ò§·¡èÕ ÃÐáÊä¿¿Ò‡ äËŨҡáËŧ‹ ¡Òí à¹´Ô ä¿¿Ò‡ ¼Ò‹ ¹µÇÑ ¹Òí ä¿¿Ò‡
áÅÐà¤Ã×Íè §ãªäŒ ¿¿‡Ò áÅÇŒ äËÅ¡ÅѺÊá‹Ù ËÅ‹§¡íÒà¹´Ô ä¿¿Ò‡ ä´¤Œ úǧ¨Ã

¡Òõ͋ ǧ¨Ãä¿¿Ò‡ ÍÂÒ‹ §§‹Ò ǧ¨Ãä¿¿Ò‡ ÍÂÒ‹ §§‹Ò»ÃСͺ´ÇŒ Â
áËÅ‹§¡íÒà¹Ô´ä¿¿Ò‡
¡Òõ͋ ǧ¨Ãä¿¿‡Ò ÊÒÂä¿¿‡ÒËÃ×͵ÇÑ ¹Òí ä¿¿‡Ò
ÍØ»¡Ã³ä ¿¿‡ÒËÃÍ× à¤Ã×èͧãªäŒ ¿¿Ò‡
ǧ¨Ãä¿¿‡Òã¡ÅµŒ ÑÇ
¡ÒÃà¢Õ¹ἹÀҾǧ¨Ãä¿¿‡Ò
เฉฉบลับย ઋ¹

µÑǹíÒä¿¿Ò‡ áÅЩ¹Ç¹ä¿¿‡Ò

µÇÑ ¹íÒä¿¿Ò‡ ©¹Ç¹ä¿¿Ò‡ ¡Òõ͋ à«Åŏ俿҇ Ẻ͹ءÃÁ
¤Í× ¡ÒùíÒà«ÅÅä ¿¿Ò‡ ËÅÒ æ à«Åŏ
હ‹ ·Í§á´§ ઋ¹ ¼ÒŒ ÁÒàÃÂÕ §µÍ‹ ¡¹Ñ ·Òí ãË¡Œ ÃÐáÊä¿¿Ò‡ à´¹Ô
ä»·ÔÈ·Ò§à´ÂÕ Ç

¡Òõ͋ ËÅÍ´ä¿¿Ò‡ Ẻ͹¡Ø ÃÁáÅÐẺ¢¹Ò¹

¡Òõ͋ ËÅÍ´ä¿¿Ò‡ Ẻ͹ءÃÁ ¡Òõ͋ ËÅÍ´ä¿¿‡ÒẺ¢¹Ò¹

ઋ¹ હ‹

108

กจิ กรรมพฒั นาทกั ษะการคดิ

2»ÃШíÒàÃÍ×è §·èÕ

1 ดูภาพท่กี าํ หนดให แลว ตอบคําถาม

12 1
34
2
ภาพ A 3

4

ภาพ B

1. ภาพหมายเลข 4 คืออะไร และมคี วามสาํ คญั ตอวงจรไฟฟา อยา งไร

หมายเลข 4 คือ ถานไฟฉาย เปนแหลงจา ยพลงั งานไฟฟา ไปยังวงจรไฟฟา...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2. ภาพ A และภาพ B เปนการตอหลอดไฟฟา แบบใด
ฉบับ
ภาพ A เปน การตอ หลอดไฟฟา แบบอนกุ รม สว นภาพ B เปน การตอ หลอดไฟฟา แบบขนาน เฉลย...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3. หากถอดหมายเลข 1 ของภาพ A และภาพ B ออก หมายเลข 2 จะยังสวา ง
หรือไม

หมายเลข 2 ของภาพ A จะไมส วา ง สว นหมายเลข 2 ของภาพ B จะยงั คงสวาง...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4. หากเพิ่มหมายเลข 4 ใหเปน 5 กอ น จะเกดิ การเปลีย่ นแปลงหรอื ไม อยา งไร

เกิดการเปลย่ี นแปลง เพราะจะทําใหหมายเลข 1 และ 2 สวางมากกวาใช 3 กอ น...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

5. เขยี นแผนภาพการตอหลอดไฟฟา ของภาพ A และภาพ B ลงในกรอบ

(ตัวอยาง) (ตวั อยา ง)

แผนภาพการตอหลอดไฟฟา ของภาพ A แผนภาพการตอ หลอดไฟฟา ของภาพ B

109แรงไฟฟ้าและวงจรไฟฟ้า

2 อานขอมลู แลว ตอบคาํ ถามตอไปนี้

อา น วเิ คราะห เขียน

นกิ บั นทั ชว ยกันทําการทดลองโดยนาํ วัสดตุ า ง ๆ มาตอ เขา กบั วงจรไฟฟา
แลวสงั เกตความสวา งของหลอดไฟฟา ทําใหไ ดผ ลการทดลอง ดังตาราง

ลาํ ดับ วัสดุ ผลการนําวสั ดุมาตอ เขา กบั วงจรไฟฟา

1 A หลอดไฟฟา สวาง.....................................................................................................................................
2 B หลอดไฟฟาสวาง.....................................................................................................................................
3 C หลอดไฟฟาไมสวาง.....................................................................................................................................

1. วัสดุหมายเลขใดมีสมบัตนิ ําไฟฟา เพราะอะไร

A และ B มีสมบัตนิ ําไฟฟา เพราะเม่อื นาํ มาตอ เขากับวงจรไฟฟาแลว ทาํ ใหห ลอดไฟฟา สวาง...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2. เพราะเหตุใด วัสดุ C จงึ ทาํ ใหห ลอดไฟฟา ไมส วา ง

เพราะเปน วัสดทุ ี่ไมยอมใหกระแสไฟฟาไหลผา นหรือไหลผา นไดไ มดี เรยี กวา ฉนวนไฟฟา...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

เฉฉบลบั ย

แกหจิ กง ศรตรมวรพรฒั ษนทา่ี 2ท1กั ษะ

ใหนักเรียนแบงกลุม กลมุ ละ 3-4 คน แลว ปฏิบตั กิ ิจกรรม ดังน้ี
1. เลอื กออกแบบการตอ หลอดไฟฟา แบบอนกุ รมหรอื แบบขนานมา 1 ชนดิ
2. ตอหลอดไฟฟาแบบท่ีแตละกลุมเลือก พรอมจัดทําใบความรูเก่ียวกับประโยชน

ขอ จาํ กดั และการประยกุ ตใ ชใ นชวี ติ ประจาํ วนั ประกอบ
3. นาํ เสนอผลงานหนา ชน้ั เรยี น โดยใชว ธิ กี ารสอ่ื สารทน่ี า สนใจ

ทกั ษะศตวรรษท่ี 21 พฤติกรรมบงช้ี ระดับคุณภาพ

กาํ หนดเปา หมาย กําหนดเปาหมายงานกลุม กําหนดเปาหมายงานกลุม กําหนดเปาหมายงานกลุม 1
งานกลุมได ไดชัดเจนและนาํ ไปปฏบิ ัติ 3 ไดและนาํ ไปปฏบิ ตั ิจริงได 2 ไดและนาํ ไปปฏิบตั จิ ริงได 1
จริงได บาง
ทกั ษะชวี ติ
และการทํางาน ทํางานรว มกับผอู ่นื แสดงความคิดเหน็ ของ แสดงความคดิ เหน็ ของ รบั ฟง ความคิดเห็นของ
และยอมรับความ ตนเอง รับฟง ความคดิ เหน็ ตนเอง รบั ฟงความคดิ เห็น ผูอน่ื เมื่อทาํ งานรวมกบั
คิดเห็นของผอู นื่ ของผูอ น่ื และใหเ กียรติเม่อื 3 ของผูอ น่ื เมือ่ ทํางาน 2 ผอู ืน่

ทํางานรวมกบั ผอู ่นื รวมกับผูอ นื่

110

แบบว»ดั ÃผШลíÒส˹มั ‹ÇฤÂท¡ÒธÃติ์ àÃาÕÂม¹ตÃÙŒ·วั èÕชวี้ 3ดั ไดค ะแนน คะแนนเตม็

45.........................

ตอนท่ี 1 30 คะแนน

1 ดูภาพ แลวตอบคาํ ถาม “เมอื่ ใชผ า แหง ขดั ถลู กู โปง หลาย ๆ ครงั้ แลว นาํ ลกู โปง
ไปเขาใกลเศษกระดาษ จะไดผลดังภาพ” เพ่ือน ๆ
เห็นดวยกบั ขอ ความนี้หรอื ไม เพราะอะไร

เหน็ ดว ย เพราะเมอ่ื นาํ ผา แหง ขดั ถกู บั ลกู โปง หลาย ๆ ครงั้ จะทาํ ให......................................................................................................................................................................................
เกดิ แรงไฟฟา เมอ่ื นาํ ไปเขา ใกลก บั เศษกระดาษ จงึ ทาํ ใหล กู โปง......................................................................................................................................................................................
ดดู ตดิ เศษกระดาษ......................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

2 หากนําผา แหงขดั ถลู ูกโปงท้งั 2 ลกู แลว หอยไวใ กล ๆ กนั ผลจะเปน ตามภาพใด เฉฉบลบั ย
เพราะอะไร

ภาพท่ี 1 ภาพท่ี 2

ภาพท่ี 1 เพราะการขัดถูลูกโปงดวยวตั ถุชนดิ เดียวกัน จะทาํ ใหเ กดิ ประจไุ ฟฟาแบบเดียวกัน..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
จึงทําใหเ กิดการผลกั กันเหมอื นภาพท่ี 1..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3 เตมิ สว นประกอบของวงจรไฟฟา ลงหนา ขอ ความทสี่ มั พนั ธก นั
1. …แ…ห…ล……ง…ก…ํา…เ…น…ิด……ไ…ฟ…ฟ…า………………………………..ทําหนาทีใ่ หพลังงานไฟฟา
2. …อ…ปุ …ก……ร…ณ…ไ…ฟ……ฟ…า …ห…ร…อื…เ…ค…ร…อ่ื……ง…ใ…ชไ… ฟ……ฟ…า …..ทาํ หนา ทเี่ ปลย่ี นพลงั งานไฟฟา ไปเปน พลงั งานอนื่
3. …ส…า…ย…ไ…ฟ……ฟ…า…ห…ร……ือ…ต…ัว…น……ํา…ไ…ฟ…ฟ……า……………..ทําหนาท่ีเช่ือมตอระหวางแหลงกําเนิดไฟฟากับ
อปุ กรณไฟฟา หรอื เคร่อื งใชไฟฟาเขาดว ยกนั

1. มฐ./ตวั ช้วี ดั ว 2.2 ขอ 1 2. มฐ./ตัวชวี้ ดั ว 2.2 ขอ 1 3. มฐ./ตวั ช้ีวัด ว 2.3 ขอ 1
5 3 111ไดค ะแนน คะแนนเตม็ ไดค ะแนน คะแนนเต็ม
5ไดคะแนน คะแนนเต็ม ......................... แร...ง...ไ..ฟ.....ฟ.....้า...แ....ละวงจรไฟฟา้

.........................

4 ออกแบบการทดลอง เพื่อทดลองการตอเซลลไฟฟาแบบอนุกรมท่ีสามารถทําให
หลอดไฟฟาสวาง แลวบันทึกผล (ตวั อยา ง)

การทดลองเกี่ยวกับ : การตอ เซลลไฟฟา แบบอนกุ รม...................................................................................................................................................................................................
อปุ กรณท ใ่ี ช : หลอดไฟฟา พรอ มฐาน 1 ชุด ถา นไฟฉาย 2 กอน กระบะใสถ านไฟฉาย.............................................................................................................................................................................................................................

2 อัน สายไฟฟาพรอ มหัวหนบี ปากจระเข 2 เสน...................................................................................................................................................................................................................................................................................

วิธกี ารทดลอง
1. นาํ ถานไฟฉายใสล งในกระบะใสถา นไฟฉาย...................................................................................................................................................................................................................................................................................
2. นาํ สายไฟฟาเสน หนึ่งตอเขา กบั กระบะใสถานไฟฉาย โดยใชหัวหนีบปากจระเขหนีบทหี่ ัว...................................................................................................................................................................................................................................................................................
ของกระบะใสถ านไฟฉาย...................................................................................................................................................................................................................................................................................
3. นาํ ปลายสายไฟฟา อีกดา นหนึ่งตอ เขากับฐานดา นหนึ่งของหลอดไฟฟา...................................................................................................................................................................................................................................................................................
4. นําสายไฟฟาท่ีเหลืออยูอีกเสนหน่ึงตอเขากับกระบะใสถานไฟฉายอีกดาน โดยใชหัวหนีบ...................................................................................................................................................................................................................................................................................
ปากจระเขห นบี ท่ีหวั ของกระบะใสถ า นไฟฉาย...................................................................................................................................................................................................................................................................................
5. นาํ ปลายสายไฟฟา อกี ดา นหนงึ่ ตอ เขา กบั ฐานอกี ดา นหนง่ึ ของหลอดไฟฟา จากนน้ั สงั เกต...................................................................................................................................................................................................................................................................................
ความสวา งของหลอดไฟฟา จากนน้ั บนั ทึกผล...................................................................................................................................................................................................................................................................................
เฉฉบลับย 6. ใสถ า นไฟฉายเพม่ิ จาก 1 กอ น เปน 2 กอ น แลว สงั เกตการเปลย่ี นแปลงของหลอดไฟฟา...................................................................................................................................................................................................................................................................................
และบนั ทึกผล...................................................................................................................................................................................................................................................................................

สรุปผลการทดลอง

การนาํ เซลลไ ฟฟามาตอ เรียงกนั แบบอนุกรม จะทาํ ใหมกี ระแสไฟฟาไหลในวงจรเพิม่ มากขนึ้...................................................................................................................................................................................................................................................................................
สังเกตจากหลอดไฟฟา สวา งเพ่มิ มากขึน้ ตามปริมาณของเซลลไ ฟฟาทเี่ พิ่มมากขึ้น...................................................................................................................................................................................................................................................................................

5 ดภู าพ แลวตอบคาํ ถามตอไปน้ี
1. จากภาพ เปนการตอเซลลไฟฟาแบบอนุกรมหรือไม
112 เพราะอะไร

เปน การตอ เซลลไ ฟฟา แบบอนกุ รม เพราะเปน การนาํ เซลลไ ฟฟา........................................................................................................................................................................................
2 เซลลม าตอ เรียงกัน.........................................................................................................................................................................................

2. ยกตัวอยางการตอเซลลไฟฟาแบบอนุกรมที่พบใน
ชีวิตประจําวันมาอยางนอ ย 2 ตวั อยา ง

1. การตอเซลลไ ฟฟาในกระบอกไฟฉาย.........................................................................................................................................................................................
2. การตอเซลลไ ฟฟาในรถของเลน.........................................................................................................................................................................................

4. มฐ./ตัวช้ีวัด ว 2.3 ขอ 3 5. มฐ./ตัวช้ีวดั ว 2.3 ขอ 4

5ไดคะแนน คะแนนเต็ม 2ไดค ะแนน คะแนนเต็ม

......................... .........................

6 เลือกอุปกรณท่ีกําหนดให จากน้ันออกแบบการตอหลอดไฟฟาแบบอนุกรมกับ
แบบขนาน แลววาดภาพลงในกรอบ

หลอดไฟฟา 2 ดวง สายไฟฟา 4 เสน ถา นไฟฉาย 3 กอ น สวติ ชไฟฟา 1 อนั

แบบอนกุ รม แบบขนาน
รูปภาพการตอ หลอดไฟฟา (ตัวอยา ง) รูปภาพการตอหลอดไฟฟา (ตวั อยา ง)

แผนภาพการตอหลอดไฟฟ(า ตวั อยา ง) แผนภาพการตอหลอดไฟฟา(ตวั อยา ง)

เฉฉบลบั ย

7 ดภู าพ แลว บันทกึ ขอมลู 1. ประโยชนข องการตอ หลอดไฟฟา แบบนี้

• การตอวงจรไมยงุ ยาก................................................................................................................................
• สามารถเปดหลอดไฟฟาทุกดวงในวงจร................................................................................................................................
ไดพรอ มกัน................................................................................................................................

2. ขอ จาํ กดั ของการตอ หลอดไฟฟา แบบน้ี

หากมีหลอดไฟฟาดวงใดดวงหน่ึงชํารุด................................................................................................................................
จะทําใหห ลอดไฟฟา ดวงที่เหลือดับท้งั หมด................................................................................................................................

................................................................................................................................

6. มฐ./ตัวชว้ี ัด ว 2.3 ขอ 2, 5 7. มฐ./ตวั ช้ีวดั ว 2.3 ขอ 6
8 2 113ไดคะแนน คะแนนเต็ม ไดคะแนน คะแนนเต็ม
......................... แร...ง...ไ..ฟ.....ฟ.....้า...แ....ละวงจรไฟฟา้

ตอนท่ี 2 15 คะแนน วง ลอ มรอบตัวอกั ษรหนา คาํ ตอบท่ถี ูกท่สี ดุ

1. แรงไฟฟาเกิดขน้ึ ไดอยา งไร 6. M จากภาพ M แทน
ก. นาํ วตั ถบุ างชนิดทแ่ี หงขดั ถกู นั ขอใด
ข. นําวตั ถบุ างชนดิ ที่เปย กขัดถูกัน
ค. วางแมเ หล็กตา งข้ัวไวใกล ๆ กัน ก. หลอดไฟฟา ข. ออดไฟฟา
ง. วางแมเ หล็กขัว้ เดียวกนั ไวใกล ๆ กนั ค. มอเตอรไฟฟา ง. เซลลไ ฟฟา
7. จากแผนภาพขอ 6. ถาถอดสายไฟฟา
2. หากถูลูกโปง 2 ลกู ดวยฝามือเปย ก แลว ออก 1 เสน ผลจะเปนอยา งไร
วางไวใกล ๆ กนั จะเกิดผลอยา งไร ก. สายไฟฟาชาํ รดุ
ก. ลกู โปงจะผลกั กนั ข. เซลลไฟฟา เส่อื ม
ข. ลูกโปง จะดึงดดู กัน ค. ไมม กี ารเปลย่ี นแปลง
ค. ลกู โปง มขี นาดใหญข น้ึ ง. อปุ กรณไฟฟาหยุดทํางาน
ง. ไมม ีการเปลีย่ นแปลง 8. เราควรตอเครอ่ื งใชไฟฟาในบา นแบบใด
ก. แบบผสม
3. ขอใดเปนสวนประกอบของการตอวงจร ข. แบบขนาน
ไฟฟาอยางงายทีถ่ ูกตอ ง ค. แบบอนกุ รม
เฉฉบลับย ก. หลอดไฟฟา แบตเตอรี่ เซลลไ ฟฟา ง. แบบวงจรสลบั
9. การตอ หลอดไฟฟา แบบอนกุ รมมขี อ จาํ กดั
ข. หลอดไฟฟา สายไฟฟา เซลลไ ฟฟา อยางไร
ค. สวติ ชไ ฟฟา เซลลไ ฟฟา หลอดไฟฟา ก. เปด หลอดไฟฟา ไดทลี ะดวง
ง. หลอดไฟฟา มอเตอรไ ฟฟา เซลลไ ฟฟา ข. การตอวงจรไฟฟามคี วามยงุ ยาก
ค. ตองใชอุปกรณในการตอหลอดไฟฟา
4. ขอใดท่ีทําหนาที่ในการเชื่อมตอระหวาง
แหลงกําเนดิ ไฟฟา กับอุปกรณไ ฟฟา มากกวาแบบขนาน
ก. สายไฟฟา ข. ถานไฟฉาย ง. หากมีหลอดไฟฟาชํารุดไป 1 ดวง
ค. หลอดไฟฟา ง. มอเตอรไ ฟฟา
หลอดไฟฟาดวงทเี่ หลือจะดบั ดว ย
5. 1 2 3

ภาพใดหลอดไฟฟาจะสวางทส่ี ดุ 10. ขอใดคือวัสดุที่ยอมใหกระแสไฟฟาไหล
ก. ภาพท่ี 1 ข. ภาพที่ 2 ผา นได
ค. ภาพที่ 3 ง. ภาพท่ี 2, 3 ก. ไม ข. ทองแดง
ค. ยางพารา ง. พลาสตกิ

114

11. จากรูปภาพน้ี เขียน 13. จากรปู ภาพ หากถอด
แผนภาพวงจรไฟฟา หลอดไฟฟา ออกไป 1
อยา งงา ยไดต ามขอ ใด ดวง หลอดไฟฟา ดวง

ก. M M ข. M M ที่เหลือจะยังสวางอยูหรือไม เพราะอะไร
ก. สวาง เพราะเปนการตอวงจรไฟฟา
ค. ง.
แบบอนกุ รม
12. จากภาพ ขอ ใดกลา วถูกตอง ข. สวาง เพราะเปนการตอวงจรไฟฟา

หลอดไฟฟาดวงที่ 1 หลอดไฟฟาดวงท่ี 2 แบบปด
ค. ไมส วา ง เพราะเปน การตอ วงจรไฟฟา
ก. เม่ือถอดถานไฟฉายออก 1 กอน
จะทําใหหลอดไฟฟาดวงที่ 1 กลับ แบบอนุกรม
มาสวาง ง. ไมส วา ง เพราะเปน การตอ วงจรไฟฟา

ข. เมื่อนําถานไฟฉายมาตอเพิ่มเปน แบบปด
3 กอ น จะทําใหห ลอดไฟฟาดวงท่ี 1 14. จากอปุ กรณท กี่ าํ หนดให สามารถออกแบบ
กลบั มาสวาง
การตอ วงจรไฟฟา แบบขนานไดต ามขอ ใด เฉฉบลับย
ค. เปนการตอหลอดไฟฟาแบบอนุกรม หลอดไฟฟา สายไฟฟา
เม่ือถอดหลอดไฟฟาดวงหน่ึงออก ถา ยไฟฉาย สวติ ชไ ฟฟา
หลอดไฟฟา ดวงทีเ่ หลือจงึ ดบั ดว ย
ก. ข.
ง. เปนการตอหลอดไฟฟาแบบขนาน
เมื่อถอดหลอดไฟฟาดวงหน่ึงออก ค. ง.
หลอดไฟฟาดวงทเี่ หลอื จึงดับดวย
15. ขอ ใดเปนวสั ดทุ ่เี ปนตัวนําไฟฟาทั้งหมด
ก. พลาสตกิ เงิน ผา
ข. ไม พลาสตกิ ทอง
ค. เงนิ ทองแดง เหลก็
ง. ไม ยางพารา พลาสตกิ
ตอนที่ 2
ไดคะแนน คะแนนเตม็
15
......................... 115

4 áʧáÅÐà§Ò˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·èÕ

เฉฉบลบั ย

à¾×è͹ æ ¤Ô´Ç‹Ò
à§ÒÁÕ»ÃÐ⪹µ‹ÍªÕÇÔµ
à§Ò¤×ÍÍÐäà »ÃШíÒÇѹ¢Í§àÃÒÍ‹ҧäÃ
áÅÐà¡Ô´¢éֹ䴌
Í‹ҧäÃ

µÑǪÕéÇ´Ñ
1. อธิบายการเกดิ เงามดื เงามวั จากหลกั ฐานเชงิ ประจกั ษ (มฐ. ว 2.3 ป.6/7)
2. เขียนแผนภาพรงั สขี องแสงแสดงการเกดิ เงามืดเงามวั (มฐ. ว 2.3 ป.6/8)

àÃè×ͧ·èÕ1 à§ÒÁ´× áÅÐà§ÒÁÑÇ

໇ÒËÁÒ¡ÒÃàÃÂÕ ¹ÃÙŒ
• อธบิ ายการเกิดเงามืดและเงามัวได
• เขยี นแผนภาพรังสีของแสงแสดงการเกดิ เงามืดและเงามัวได

ชวนอา นชวนคดิ

ศพั ทนา รู Çѹ¹Õé¡ÅØ‹Á¢Í§àÃÒ¨ÐáÊ´§ÅФÃà§Ò à´ÕëÂÇ¡Å‹ÁØ ¢Í§àÃÒ¢Í
àÃ×èͧ ÍÑÈÇÔ¹¹ŒÍ¹ФР¡é¹Ñ ©Ò¡¡‹Í¹¹Ð¤ÃѺ
แสง
µŒÍ§Ê¹Ø¡ ÅФÃà§Ò เฉฉบลับย
light (ไลท) ṋ æ àÅ ·íÒÍ‹ҧäùÐ

เงา

shadow ('แชด็ โดว)

วตั ถุทึบแสง

opaque object
(โอ'เพค 'ออ็ บเจค็ ท )

เงามดื

umbra ('อมั บระ)

เงามัว

penumbra
(พ'ิ นมั บระ)

เพอ่ื นๆ รหู รอื ไมว า

การทําใหเ กดิ เงาเพื่อแสดง
ละครเงา สามารถทาํ ไดอ ยางไร

117แสงและเงา

¡ÒÃà¡´Ô à§ÒÁ´× áÅÐà§ÒÁÇÑ

แสงเคลอ่ื นทจ่ี ากแหลง กาํ เนดิ แสง
ทกุ ทศิ ทาง โดยเคลอ่ื นทเี่ ปน แนวเสน ตรง
เมอ่ื มวี ตั ถทุ แี่ สงผา นไมไ ดม ากนั้ ทางเดนิ
ของแสงจะเกดิ เงาบนฉากทางดา นตรงขา ม
กบั แหลง กาํ เนดิ แสง เชน ในตอนเชา เงา
ของวัตถุจะทอดยาวไปทางทิศตะวันตก
เพราะดวงอาทติ ยเ ปน แหลง กาํ เนดิ แสงท่ี
ฉายแสงมาจากทิศตะวันออก เม่ือเวลา
ผา นไปเงาจะสน้ั ลงเรอื่ ย ๆ และจะสน้ั ทสี่ ดุ
เมอ่ื ดวงอาทติ ยอ ยเู หนอื ศรี ษะพอดี

เฉฉบลับย ทิศทางของเงาท่ีเกิดข้ึน

໚¹Í‹ҧäÃ

กจิ กรรม ลองทาํ ดู

วาดภาพเงาของวตั ถทุ เี่ กิดขน้ึ จากตําแหนง ที่อยขู องแหลงกาํ เนดิ แสง
1 23

118

แสงและเงาจะอยคู กู นั เสมอ โดยเงาจะเกดิ ขนึ้ ตรงขา มกบั แหลง กาํ เนดิ แสง
หากแหลง กําเนิดแสงเปลี่ยนทศิ ทาง เงากจ็ ะเปลย่ี นทศิ ทางไปดวย
เงา คอื บริเวณมดื หลังวตั ถุที่เกดิ จากวตั ถุตา ง ๆ ขวางทางเดินของแสงไว
แสงจึงเดินทางไปไมถึงฉากหรือไปถึงฉากไดบางสวน เงามีรูปรางคลายกับสวน
ของวัตถุที่ก้ันแสงไว โดยเงาที่เกิดขึ้น
มี 2 ลกั ษณะ ไดแ ก เงามืดและเงามวั เงามืดและเงามัว
ᵡµ‹Ò§¡Ñ¹Í‹ҧäÃ
กิจกรรมพัฒนาทกั ษะ
ทกั ษะกระบวนการทาง
1กระบวนการทางวทิ ยาศาสตรท ่ี วิทยาศาสตรท่ใี ช

¢¹Ò´¢Í§à§ÒÁ´× áÅÐà§ÒÁÑÇ การสงั เกต
การวัด
การทดลอง
จุดประสงค : 1. อธบิ ายการเกดิ เงามดื และเงามวั ได การต้ังสมมติฐาน
การลงความเหน็ จากขอมลู
2. เขยี นแผนภาพแสดงการเกดิ เงามดื และเงามวั ได การหาความสมั พนั ธข องสเปซกบั เวลา
ระบุปญหา : ขนาดของเงามดื และเงามัวขนึ้ อยกู บั สิง่ ใด การตคี วามหมายขอ มลู และลงขอ สรปุ เฉฉบลับย

สมมติฐาน : (แนวตอบ) ขนาดของเงามดื และเงามวั ขน้ึ อยกู บั ระยะหา งของวตั ถกุ บั แหลง กาํ เนดิ แสง................................................................................................................................................................................................................................................................

และระยะหางของวัตถุกบั ฉากรับแสง................................................................................................................................................................................................................................................................

ÍØ»¡Ã³Ÿµé ͧãªé 4. ไฟฉายพรอ มถาน 1 กระบอก
1. ดินนํ้ามัน 1 กอน 5. ตวั หนีบสีดาํ ขนาดใหญ 2 อัน
2. ลูกปง ปอง 1 ลูก หรือมะนาว 1 ผล
3. กระดาษแขง็ สขี าวแผนใหญ 1 แผน

¢Ñ鹵͹¡Ò÷íÒ
1. แบงกลมุ จากน้ันชวยกันทําฉากรับแสงโดยใชตวั หนีบสดี าํ 2 อนั หนีบท่ีมุมกระดาษแขง็

ดานละ 1 อัน แลวตงั้ ไวบนโตะ
2. ต้งั ไฟฉายกบั ฉากรับแสงใหห า งกันประมาณ 30 เซนตเิ มตร
3. ปน ดนิ น้ํามนั เปน ฐาน แลวนาํ ลกู ปง ปองวางไวด านบน จากน้ันทําใหหอ งเรยี นมดื สนทิ และ

ปฏบิ ตั ิการทดลองตามวิธีการทีอ่ ยูใ นตาราง หนา 124 เพอ่ื สังเกตการเกิดเงามดื และเงามัว
4. สังเกตและบันทกึ ผล จากนั้นเขยี นแผนภาพรังสขี องแสงแสดงการเกิดเงามืดและเงามัว

119แสงและเงา

ºÑ¹·Ö¡¼Å (ตัวอยา ง : ผลขึ้นอยูกับการสังเกตของนักเรยี น)
การเกดิ เงามดื และเงามวั บนฉาก
ภาพทปี่ รากฏบนฉาก ผลการสงั เกต
การทดลอง
เงามวั เกิดเงามืดและเงามัวขึ้น.....................................................................................
1. วางลูกปงปองไวกึ่งกลาง เงามดื บนฉาก.....................................................................................
ระหวางไฟฉายกับฉาก
.....................................................................................

2. เล่อื นลกู ปง ปองจาก เงามดื เงามวั เงามดื มขี นาดเลก็ ลง.....................................................................................
จดุ กึง่ กลางเขา ใกลไฟฉาย สว นเงามวั มีขนาดใหญข้นึ.....................................................................................
10 เซนติเมตร
(เลอื่ นออกหางจากฉาก) .....................................................................................

3. เลือ่ นลูกปงปองจาก เงามวั เงามืดมขี นาดใหญขึ้น.....................................................................................
จดุ กึ่งกลางเขา ใกลฉ าก เงามดื สวนเงามัวมีขนาดเลก็ ลง.....................................................................................
10 เซนตเิ มตร
เฉฉบลับย (เลือ่ นเขา ใกลฉาก) .....................................................................................

เขยี นแผนภาพรังสีของแสงแสดงการเกดิ เงามดื และเงามัว

แหลงกาํ เนิดแสง วตั ถุ ฉากรบั แสง

รงั สีของแสง เงามืด
เงามัว

(ตวั อยา ง)

ÊÃØ»¼Å
จากการทดลอง พบวา เมอื่ นาํ วตั ถทุ บึ แสงมากนั้ แสงไฟฉายจะทาํ ใหเ กดิ เงาขนึ้ บนฉาก ซงึ่ บรเิ วณทแ่ี สง…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....….....…......…....…...…....…...…......…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…......…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…....
ไมส ามารถผา นไปตกกระทบบนฉากไดเ ลยจะทาํ ใหเ กดิ เงามดื สว นบรเิ วณทม่ี แี สงไปตกกระทบบนฉาก…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....….....…......…....…...…....…...…......…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…......…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…....
ไดบางสวนจะทําใหเกิดเงามัว โดยขนาดของเงาท่ีมีการเปล่ียนแปลงจะข้ึนอยูกับระยะหางระหวาง.…...…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....….....…......…....…...…....…...…......…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…...…......…...…....…....…...…....…...…....…....…...…....…...…....…....…....
วัตถุกับแหลงกําเนดิ แสง และระยะหางระหวา งวัตถุกับฉากรับแสง...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................

120

จากการทํากจิ กรรม ทาํ ใหทราบวา เมอ่ื มวี ตั ถทุ ึบแสงกัน้ ทางเดนิ ของแสง
จะทําใหเ กิดเงาท่ีมรี ปู รางคลายกับสวนของวัตถทุ ี่ก้ันแสงน้นั เกิดข้นึ บนฉากทอ่ี ยู
ดา นหลังของวตั ถุ ซ่งึ เงาที่เกดิ ขึน้ อาจเกิดไดท งั้ เงามดื และเงามัว

เงามืด คือ เงาของวัตถุในบริเวณท่ีไมมีแสงตกลงบนฉากเลย จึงทําให
บรเิ วณนั้นมดื สนทิ โดยเงาท่ีเกดิ ข้ึนจะมคี วามคมชัด

เงามัว คือ เงาของวตั ถใุ นบรเิ วณทมี่ แี สงบางสว นตกลงบนฉาก จงึ ทาํ ให
บริเวณนั้นมืดไมสนทิ โดยเงาที่เกดิ ข้นึ จะไมมคี วามคมชดั

เงามรี ปู ราง 2 มิติเสมอ ไมว า จะนาํ วัตถุหรือส่ิงของท่ีมีรูปรา ง 2 มิติ หรอื
รปู ทรง 3 มิติ มากนั้ แสง ซึง่ ขนาดของเงามดื และเงามวั สามารถเปลยี่ นแปลงได
โดยขนึ้ อยกู บั ระยะหา งระหวา งแหลง กาํ เนดิ แสงกบั วตั ถุ และระยะหา งระหวา งวตั ถุ
กบั ฉากรบั แสง เชน

• หากเล่ือนวัตถุเขาใกลแหลงกําเนิด แหลงกาํ เนดิ แสง เงามดื เฉฉบลับย
แสง โดยอยูหางจากฉาก เงามดื จะ ฉาก
มขี นาดเล็กลง สว นเงามวั จะมขี นาด
ใหญขน้ึ วตั ถุ เงามวั

กรณที วี่ ตั ถอุ ยใู กลแ หลง กาํ เนดิ แสง

• หากเลื่อนวัตถุเขาใกลฉาก โดยอยู แหลงกําเนิดแสง เงามืด
หา งจากแหลง กาํ เนดิ แสง เงามดื จะมี วตั ถุ ฉาก
ขนาดใหญขึ้น สว นเงามัวจะมขี นาด
เล็กลง กรณที ว่ี ตั ถอุ ยใู กลฉ ากรบั แสง เงามัว

• หากแหลงกําเนิดแสงและวัตถุมีขนาดเทากัน จะทําใหเกิดเงามืดท่ีมีขนาดใหญ
เทา กบั ขนาดของวตั ถุเสมอ

121แสงและเงา

เราอาศัยความรูเก่ียวกับแสงเดินทางเปนเสนตรงและเคลื่อนที่ออกจาก
แหลงกําเนิดแสงไดทุกทิศทาง ทําใหสามารถเขียนแผนภาพรังสีของแสงแสดง
การเกิดเงามืดและเงามัวได ดังนี้

1) แหลง กาํ เนดิ แสงมขี นาดเปนจุด แหลงกําเนดิ แสง วตั ถุ ฉากรบั แสง
รังสีของแสง เงามืด
• ในการเขียนเสนแนวทางเดิน
ของแสง จะลากเสน รงั สขี องแสง เงาบนฉาก
เพียง 2 เสน ไปทฉ่ี าก (ดงั ภาพ)

• เมอื่ แสงจากแหลง กาํ เนดิ แสงสอ ง
ไปทวี่ ตั ถทุ บึ แสง จะเกดิ เงามดื บน
ฉากเทาน้นั ไมวาฉากจะอยหู า ง
จากวตั ถุมากหรอื นอยเพยี งใด

เฉฉบลับย 2) แหลง กาํ เนิดแสงมขี นาดเลก็ หรือเทากบั วตั ถุท่ีใชกนั้ แสง
• ในการเขียนเสนแนวทางเดิน
ของแสง จะลากเสนรังสีของแสง ฉากรับแสง

เพียง 4 เสน ไปทฉ่ี าก (ดงั ภาพ) แหลง กาํ เนดิ แสง วัตถุ เงามัว
• เมอื่ แสงจากแหลง กาํ เนดิ แสงสอ ง เงามดื
ไปที่วัตถุทึบแสง จะเกิดเงามัว
ลอมเงามืด ไมวาฉากจะอยูหา ง รังสขี องแสง เงาบนฉาก

จากวตั ถมุ ากหรอื นอ ยเพยี งใด

เกรด็ วทิ ย -นา รู

วัตถุทึบแสงสามารถทําใหเกิดไดทั้งเงามืดและเงามัว แต ตวัตวั กถลุทา่ีเงปโปนรตง ัวแกสลงางโปรงใสและ
วัตถุท่ีเปนตัวกลางโปรงใสและตัวกลางโปรงแสงจะทําให
เกิดเฉพาะเงามวั เทา นน้ั เนอื่ งจากมีแสงบางสวนทะลผุ า น
ตวั กลางโปรง ใสและตวั กลางโปรง แสงไปตกกระทบบนฉาก

122

3) แหลงกาํ เนิดแสงมีขนาดใหญก วา วัตถุทใี่ ชก้นั แสง
• ในการเขยี นเสน แนวทางเดนิ ของ
แสง จะลากเสน รงั สขี องแสงเพยี ง แหลงกําเนิดแสง ฉากรับแสง
4 เสน ไปทีฉ่ าก (ดังภาพ) วัตถุ

• เมอ่ื แสงจากแหลง กาํ เนดิ แสงสอ ง รังสีของแสง AB C
ไปที่วัตถุทึบแสง จะเกิดเงามืด
และเงามัวขึ้นบนฉากในลักษณะ
ตา ง ๆ ตามตําแหนงทีฉ่ ากตั้งอยู เงามัว เงามวั เ(สงาวมนัวนอก)
เชน เงามดื จดุ มดื (สวเงนาใมนวั )

- หากวางฉากไวท บ่ี ริเวณตาํ แหนง A จะเกิดเงามัวลอมเงามดื
- หากวางฉากไวท ี่ตําแหนง B (จดุ ตัดเสนรงั สีของแสง) จะเกดิ เงามวั ขนาดใหญ

ลอมจุดมดื
- หากวางฉากไวที่ตําแหนง C จะเกดิ เฉพาะเงามวั

การเกิดเงาสามารถนาํ ไปใชประโยชนในกจิ กรรมตา ง ๆ ไดห ลายอยา ง เชน เฉฉบลบั ย

• 㪌໚¹ËÅ¡Ñ ¤ÇÒÁÃٌ㹡Òûš٠µ¹Œ äÁŒ à¾èÍ× ·Òí ãËŒà¡´Ô ÃÁ‹ à§ÒáÅкѧáʧᴴ
• 㪌ËÒÇ¸Ô Õ»Í‡ §¡¹Ñ áʧᴴ¡ÅҧᨧŒ ઋ¹ ãªÃŒ Á‹ ¡Ñ¹á´´ Ëźᴴ㵌à§ÒµŒ¹äÁŒ
• ãªàŒ ¾è×ͤÇÒÁº¹Ñ à·§Ô µÒ‹ § æ ઋ¹ ¡ÒÃàŹ‹ ˹ѧµÐÅا ˹ѧãËÞ‹ áÊ´§ÅФÃà§Ò
• 㪌Çѵ¶Ø·Öºáʧ ઋ¹ ¡ÃÐàºé×ͧËÃ×ÍÊѧ¡ÐÊÕÁÒÁاËÅѧ¤ÒºŒÒ¹ à¾×èÍ»‡Í§¡Ñ¹áʧᴴ

áÅФÇÒÁÌ͹à¢ÒŒ Ê‹ÙºŒÒ¹ËÃÍ× ÍÒ¤ÒÃ

• 㪌͸ԺÒ»ÃÒ¡¯¡Òó¸ ÃÃÁªÒµÔ ઋ¹ ¡ÒÃà¡´Ô ÊÃØ ÂÔ Ø»ÃÒ¤Ò ¨¹Ñ ·ÃØ»ÃÒ¤Ò à¹Í×è §¨Ò¡

໚¹»ÃÒ¡¯¡Òó· àÕè ¡Ô´¢é¹Ö ¨Ò¡à§Ò

• 㪻Œ ÃÐ⪹´ ÒŒ ¹Íè¹× æ હ‹ ãªãŒ ¹¡Òú͡àÇÅÒâ´Â´Ù¨Ò¡¹ÒÌ¡ Òá´´

ใชก ระเบ้อื งมุงหลงั คาบาน ปลกู ตนไมใหร มเงา การเลนหนังตะลุง

ลกั ษณะของเงามดื และเงามวั 123แสงและเงา

แบบฝก

1พฒั นาการเรยี นรทู ่ี

1 ดภู าพการทดลอง แลว วาดภาพเงามดื และเงามวั ทเ่ี กดิ ขนึ้ บนฉาก

1 เล่ือนวัตถเุ ขา ใกลแหลง กาํ เนดิ แสง 2 เล่อื นฉากออกหางจากวตั ถุ

20 ซม. 25 ซม.

15 ซม. 15 ซม.

2 อานเงอื่ นไขที่กําหนดให จากนั้นเขียนแผนภาพรังสขี องแสงแสดงการเกิดเงามืด
และเงามัว พรอมวาดภาพเงาประกอบ

1) แหลงกําเนิดแสงมีขนาดเทา กบั วัตถุก้นั แสง 2) วตั ถกุ น้ั แสงอยกู งึ่ กลางระหวา งแหลง กาํ เนดิ แสงกบั ฉาก
ฉากรบั แสง
แหลงกาํ เนดิ แสง วตั ถุ (ตัวอยา ง)

เฉฉบลบั ย เงามัว

เงามืด

รังสีของแสง

3 เงาบนฉาก

124 ตอบคาํ ถามตอ ไปนี้
1. ขนาดของเงามดื และเงามวั ขึน้ อยูกบั อะไรบาง

ขึ้นอยูกับระยะหางระหวางแหลงกําเนิดแสงกับวัตถุ และระยะหางระหวางวัตถุกับ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
ฉากรับแสง..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2. หากใชว ตั ถโุ ปรงแสงมากน้ั ทางเดินของแสงจะทําใหเ กดิ เงาหรือไม อยา งไร

ทําใหเกิดเงาได โดยจะเกิดเฉพาะเงามัวเทานั้น เนื่องจากมีแสงเพียงบางสวนสองผาน..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
ตวั กลางโปรงแสงไปตกกระทบทีฉ่ ากรบั แสงได..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3. นกั เรียนสามารถนําความรู เร่อื ง เงาไปใชประโยชนไดอ ยางไรบา ง

ใชเปนหลักการในการปลูกตนไมเพื่อใหรมเงา ใชเลนหนังตะลุงหรือละครเงา..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
และใชอ ธบิ ายปรากฏการณดาราศาสตร เชน สุรยิ ปุ ราคา จันทรปุ ราคา..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

ÊÃØ»ÊÒÃÐÊÒ¤ÞÑ 1

»ÃШÒí àÃ×èͧ·èÕ
... เขยี นแผนผงั แผนภาพ หรือเขยี นสรปุ ความรู เรอ่ื ง เงามืดและเงามวั

(ตวั อยา ง) µÇÑ Í‹ҧἹÀÒ¾ÃÑ§Ê¢Õ Í§áʧáÊ´§¡ÒÃà¡´Ô à§ÒÁ´× áÅÐà§ÒÁÑÇ

ฉากรับแสง

แหลงกําเนิดแสง เเงงาามมวัดื
รงั สขี องแสง วตั ถุ เงาบนฉาก

ÇµÑ ¶Ø·¡èÕ éѹáʧáŌǷÒí ãËŒà¡´Ô à§Ò

à§ÒÁ×´áÅÐà§ÒÁÇÑ ÇµÑ ¶·Ø ¹èÕ Òí ÁÒ¡¹éÑ áʧ áÅÇŒ ·Òí ãËàŒ ¡´Ô ·§Ñé เฉฉบลับย
à§ÒÁ×´áÅÐà§ÒÁÑÇ àÃÕ¡ÇÒ‹ Çѵ¶Ø·Öºáʧ
હ‹ á¡ÇŒ à«ÃÒÁ¡Ô ˹§Ñ ÊÍ× Å¡Ù ¿µØ ºÍÅ

¡ÒÃà¡Ô´à§ÒÁ×´áÅÐà§ÒÁÑÇ Çѵ¶Ø·Õè¹íÒÁÒ¡Ñé¹áʧ áŌǷíÒãËŒà¡Ô´
੾ÒÐà§ÒÁÇÑ àÃÂÕ ¡ÇÒ‹ µÇÑ ¡ÅÒ§â»Ã§‹ ãÊ
à§Ò à¡Ô´¨Ò¡àÁè×ÍÁÕÇѵ¶Ø·Öºáʧ ઋ¹ ¢Ç´ãÊ áÅеÑÇ¡ÅÒ§â»Ã‹§áʧ
ÁÒ¡Ñé¹·Ò§à´Ô¹¢Í§áʧäÇŒ â´Â ઋ¹ ¡ÃШ¡½Ò‡ ¾ÅÒʵ¡Ô ¢‹Ø¹
à§Ò¨ÐÁÕÃٻËҧ¤ÅŒÒÂÇѵ¶Øʋǹ·Õè
¹Òí ÁÒ¡éѹáʧ à§ÒÁÕ 2 Å¡Ñ É³Ð µÇÑ ÍÂÒ‹ §¡ÒÃ㪌»ÃÐ⪹¨Ò¡¡ÒÃà¡´Ô à§Ò
´Ñ§¹éÕ
1. à§ÒÁ×´ ¤Í× à§Ò¢Í§Çѵ¶ãØ ¹ 㪌ËÒÇ¸Ô Õ»Í‡ §¡Ñ¹áʧᴴ¡ÅҧᨧŒ
ºÃÔàdz·èÕäÁ‹ÁÕáʧʋͧ¼‹Ò¹ä»¶Ö§ ãªÍŒ ¸ÔºÒ»ÃÒ¡¯¡Òó¸ ÃÃÁªÒµÔ
â´Â໹š à§Ò·è¤Õ Áª´Ñ 㪌áÊ´§ÅФÃà§ÒËÃÍ× àÅ‹¹Ë¹Ñ§µÐŧØ
2. à§ÒÁÑÇ ¤×Í à§Ò¢Í§Çѵ¶Ø㹠㪻Œ Å¡Ù µ¹Œ äÁàŒ ¾Íè× ãËÃŒ Á‹ à§ÒáÅк§Ñ áʧᴴ
ºÃÔàdz·ÕèÁÕáʧºÒ§Ê‹Ç¹¼‹Ò¹ä»
¶§Ö â´Â໚¹à§Ò·èÕäÁ¤‹ ÁªÑ´

125แสงและเงา

กจิ กรรมพฒั นาทกั ษะการคดิ

1»ÃШÒí àÃÍ×è §·Õè

1 จากทศิ ทางของเงาในภาพ ดวงอาทติ ยน า จะอยใู นตาํ แหนง ใด เพราะอะไร
ดวงอาทิตยอยใู นตาํ แหนงข. ก....................................................

ก. ค. เพราะ เงาจะเกิดขึ้นในดานตรงขามกับแหลง...........................................................................................................................

กําเนดิ แสงเสมอ โดยสงั เกตไดจากทศิ ทางของ..................................................................................................................................................
เงาทเ่ี กดิ ขึ้นในภาพ..................................................................................................................................................

2 อา นบทความ แลว ตอบคาํ ถามวา เหน็ ดว ยหรอื ไมเ หน็ ดว ย พรอ มใหเ หตผุ ลประกอบ

ปรากฏการณจันทรุปราคาเกิดจากการที่ดวงอาทิตย อา น วเิ คราะห เขยี น
โลก และดวงจันทร เรียงอยูในแนวเสนตรงเดียวกันพอดี
ดวงจนั ทร

เฉฉบลับย โดยโลกจะอยูตรงกลางระหวางดวงอาทิตยกับดวงจันทร โลก
ปรากฏการณจันทรุปราคาจะเกิดขึ้นในชวงที่ดวงจันทร

เตม็ ดวง โดยเกดิ ขน้ึ ในขณะทด่ี วงจนั ทรเ คลอ่ื นทผี่ า นเขา ไป

ในเงาของโลกและเมื่อดวงจันทรโคจรผานเขาไปในเงามืด

ของโลก ทําใหม องเห็นรปู รา งของดวงจันทรคอย ๆ แหวง ดวงอาทิตย
ไปทีละนอยจนกระท่ังมืดท้ังดวง และเร่ิมมีแสงอีกคร้ัง

เมอ่ื ดวงจันทรเ คลื่อนทผ่ี า นพน ออกมาจากเงาของโลก

ที่มา : http//www.manager.co.th/Science/View News.asps?NewsID=9540000155794

1. โลกเปรยี บเสมอื นตวั กลางโปรง แสงทก่ี นั้ แสงของดวงอาทติ ย ทาํ ใหป รากฏแสง
บนดวงจนั ทรไ ดบางสว น

ไมเห็นดวย เพราะโลกเปรียบเสมือนวัตถุทึบแสง โดยแสงของดวงอาทิตยไมสามารถ.............................................................................................................................................................................................................................................................................
ผา นโลกไปได จงึ ทําใหเ งาของโลกไปบังดวงจันทรไ ว.............................................................................................................................................................................................................................................................................

2. เม่ือดวงจันทรโคจรเขาไปในเงามืดของโลก จะมองไมเห็นดวงจันทรจนกวา
ดวงจนั ทรจ ะเคลอ่ื นทพ่ี น เงามดื ของโลก คนบนโลกจงึ มองเหน็ ดวงจนั ทรอ กี ครงั้

เห็นดว ย เพราะดวงจนั ทรไมม แี สงสวางในตวั เอง เมือ่ โคจรเขามาอยูใ นเงามดื ของโลกจึง.............................................................................................................................................................................................................................................................................
ทําใหคนบนโลกไมส ามารถมองเห็นดวงจันทรไดช่ัวขณะ.............................................................................................................................................................................................................................................................................
126

3 ดูภาพ แลว ตอบคําถามเก่ยี วกบั การเกดิ เงา
1. แหลงกําเนิดแสงสองกระทบที่ตัว
ของเด็กชาย จะทําใหเกิดเงาข้ึน
ทีบ่ ริเวณใด

เกิดเงาของเด็กชายข้ึนบนผนังกําแพง...........................................................................................................................
ทอ่ี ยฝู ง ตรงขา มกับแหลง กําเนดิ แสง...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

2. หากเด็กชายเปลี่ยนทศิ ทางการเดิน โดยเดินเขา ไปใกลก าํ แพง นกั เรียนคิดวา
ลกั ษณะเงาของเด็กชายจะเปลีย่ นแปลงไปหรือไม อยางไร

เปล่ียนแปลงไป โดยขนาดของเงามืดจะใหญขึ้นและขนาดของเงามัวจะเล็กลง เนื่องจาก.............................................................................................................................................................................................................................................................................
วตั ถทุ กี่ นั้ แสง (ตวั เดก็ ชาย) อยไู กลจากแหลง กาํ เนดิ แสง แตเ ขา ใกลฉ ากรบั แสง (กาํ แพง).............................................................................................................................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................................................................................................................. เฉฉบลับย

แกหจิ กง ศรตรมวรพรฒั ษนทา่ี 2ท1กั ษะ

ใหนักเรียนแบงกลุม กลุม ละ 4-5 คน และชวยกนั ระดมความคิดโดยใชความรจู าก
เรอ่ื ง การเกดิ เงา มาสรา งผลงานในรปู แบบตา ง ๆ เชน แสดงละครเงา เลา นทิ านหนุ มอื
สรางแบบจําลองนาฬกาแดด ทําแผนพับความรู เรื่อง การใชประโยชนจากการ
เกิดเงา จากน้ันปฏิบัติกิจกรรมตามที่สมาชิกรวมกันเลือก แลวนําเสนอผลงานท่ี
หนา ช้ันเรียนใหมีความนาสนใจ

ทกั ษะศตวรรษท่ี 21 พฤตกิ รรมบงชี้ ระดบั คุณภาพ

กําหนดเปา หมาย กําหนดเปา หมายงานกลุม กําหนดเปาหมายงานกลมุ กาํ หนดเปาหมายงานกลมุ 1
งานกลุมได ไดช ดั เจนและนาํ ไปปฏบิ ตั ิ 3 ไดแ ละนําไปปฏิบตั จิ ริงได 2 ไดแ ละนําไปปฏบิ ตั ิจริงได 1
จริงได บา ง
ทักษะชวี ติ
และการทํางาน ทํางานรวมกบั ผูอ ่นื แสดงความคิดเหน็ ของ แสดงความคดิ เหน็ ของ รับฟง ความคิดเห็นของ
และยอมรับความ ตนเอง รับฟง ความคดิ เห็น ตนเอง รับฟงความคิดเห็น ผูอ น่ื เม่ือทาํ งานรว มกับ
คดิ เหน็ ของผอู น่ื ของผูอ ่นื และใหเกยี รติเม่อื 3 ของผอู น่ื เมอ่ื ทํางาน 2 ผูอืน่

ทํางานรวมกับผูอน่ื รว มกบั ผูอ่นื

127แสงและเงา

แบบว»ดั ÃผШลíÒส˹มั ‹ÇฤÂท¡ÒธÃติ์ àÃาÕÂม¹ตÃÙŒ·วั Õèชว้ี 4ดั ไดค ะแนน คะแนนเตม็

20.........................

ตอนท่ี 1 10 คะแนน

1 ดูภาพผลการทดลองท่กี าํ หนดให แลวตอบคาํ ถาม
A 1. เงามดื และเงามวั เกดิ ขน้ึ จาก …เม……่ือ…ม…ีว…ัต……ถ…ุท…ึบ……แ…ส……ง…ข…ว…า…ง…ก…้ั…น…

ทางเดนิ ของแสงไว แสงจงึ ไมสามารถผานไปตกกระทบบน......................................................................................................................................................................................

B ฉากหรอื ไปตกกระทบบนฉากไดเพยี งบางสว น จึงเกิดเปน......................................................................................................................................................................................

เงามืดและเงามวั ขน้ึ บนฉากรับแสง......................................................................................................................................................................................

2. จากภาพ บริเวณท่ีเปน เงามดื คอื จุด B……………………………………………………………………………………………………
เพราะ …เป……น …บ……ร…ิเว…ณ……ท……ี่ม…ดื …ส……น…ิท…แ…ล……ะ…เง…า…ม……คี …ว…า…ม…ค…ม……ช…ัด…………………………………………………………………………………………

3. เจพากราภะาพ บรเิ วณทเี่ ปน เงามวั คอื จุดเปน บริเวณทมี่ ดื ไมสนทิ และเงาไมมคีAวามคมชัดเฉฉบลบั ย
……………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

2 เขียนแผนภาพรังสีของแสงแสดงการเกิดเงามืดและเงามัว พรอมวาดภาพเงา
ทเ่ี กิดขน้ึ จากกรณีท่ีกําหนดให

ลูกฟุตบอลอยกู ง่ึ กลางระหวางแหลง กาํ เนิดแสงท่มี ีขนาดใหญก บั ฉากรับแสง

แผนภาพ วัตถุ ฉากรบั แสง (ตัวอยา ง) ลักษณะเงา

แหลงกาํ เนดิ แสง เงามวั จุดมืด
จดุ มดื เงามัว
รังสขี องแสง เงามวั (2 คะแนน)
(3 คะแนน)

1. มฐ./ตัวช้วี ัด ว 2.3 ขอ 7 2. มฐ./ตัวชีว้ ัด ว 2.3 ขอ 8
5 5ไดคะแนน คะแนนเต็ม ไดค ะแนน คะแนนเต็ม
128 ......................... .........................

ตอนท่ี 2 10 คะแนน วง ลอ มรอบตวั อักษรหนา คาํ ตอบที่ถกู ทสี่ ุด

1. ขอใดกลาวถงึ เงาไดถ กู ตอ ง 5. หากเรานําวัตถุทึบแสงมาวางกั้นระหวาง
ก. บริเวณมืดท่ีเกิดข้ึนหนาวัตถุ เม่ือนํา เทียนไขกับผนังสขี าว จะเกิดอะไรข้ึน
วัตถุนั้นมากั้นแสง ก. การหักเหของแสง ข. เงามดื
ข. บรเิ วณสวา งทเ่ี กดิ ขนึ้ หนา วตั ถุ เมอ่ื นาํ ค. เงามดื และเงามวั ง. เงามวั
วตั ถุนั้นมาก้นั แสง
6. การแสดงในขอใดใชป ระโยชนจ ากเงา
ค. บริเวณมืดที่เกิดข้ึนหลังวัตถุ เม่ือนํา ก. งว้ิ ข. ลําตัด
วัตถนุ ั้นมากัน้ แสง ค. หนังตะลุง ง. หุนกระบอก
ง. บรเิ วณสวา งทเี่ กดิ ขนึ้ หลงั วตั ถุ เมอื่ นาํ
วัตถุนนั้ มาก้นั แสง 7. ปจจัยท่ีทําใหขนาดของเงามืดและเงามัว
เปลีย่ นแปลงไดค ือขอใด
2. ขอ ใดกลาวถึงเงามดื ไดถ กู ตอง ก. ระยะหางของแหลงกําเนิดแสง วัตถุ
ก. เงาของวตั ถใุ นบรเิ วณทม่ี แี สงบางสว น และฉาก
ตกลงบนฉาก ข. ระยะหา งของแหลง กาํ เนดิ แสงกบั ฉาก
ข. เงาของวตั ถุทมี่ ลี ักษณะมดื ไมสนทิ ค. ระยะหา งของแหลง กาํ เนดิ แสงกบั วตั ถุ เฉฉบลบั ย
ค. เงาของวัตถทุ ่ีไมม คี วามคมชัด
ง. เงาของวตั ถทุ มี่ คี วามคมชดั ง. ระยะหา งของผสู งั เกตกบั ฉาก

3. จากการทดลอง เร่ือง การเกิดเงา หาก 8. ปรากฏการณใ ดเกี่ยวของกับการเกิดเงา
นักเรียนเลื่อนวัตถุทึบแสงเขาใกลฉาก ก. รุง กนิ น้าํ ข. ฝนดาวตก
เงาบนฉากจะเปนอยา งไร ค. สรุ ิยปุ ราคา ง. กลางวนั กลางคนื
ก. เงามืดและเงามวั มขี นาดเล็กลง
ข. เงามืดและเงามัวมขี นาดเทากัน 9. หากใชว ตั ถทุ บึ แสงทม่ี ขี นาดเทา กบั แหลง
ค. เงามดื มขี นาดใหญ เงามวั มขี นาดเลก็ กําเนิดแสงมากั้นแสง ขนาดของเงามืด
ง. เงามดื มขี นาดเลก็ เงามวั มขี นาดใหญ บนฉากจะเปน อยา งไร
ก. เทากบั วัตถุ ข. เลก็ กวาวตั ถุ
4. ขอใดไมใชการนําความรู เรื่อง การเกิด ค. ใหญก วา วัตถุ ง. ไมเ กิดเงามดื
เงา ไปใชป ระโยชนในชีวติ ประจาํ วนั
ก. การราํ วงยอ นยุค 10. วัตถใุ ดใชก้ันแสงแลวเกิดเฉพาะเงามัว
ข. การหลบแสงแดดใตต น ไม ก. ผลมะนาว ข. แกวเซรามกิ
ค. กระดาษไข ง. กระปอ งนา้ํ อดั ลม

ค. การบอกเวลาโดยดูเงาของตัวเอง ตอนที่ 2
ง. การมุงหลังคาบานโดยใชก ระเบือ้ ง
ไดค ะแนน คะแนนเตม็

10 129......................... แสงและเงา

5 ÊÒÃÃͺµÑÇàÃÒ˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·èÕ

เฉฉบลับย

à¾è×͹ æ ¤Ô´Ç‹Ò
àÃÒ¨Ðá¡ÊÒÃã¹ÀÒ¾
ÍÍ¡¨Ò¡¡Ñ¹ä´ŒÍ‹ҧäÃ
¨Ò¡ÀÒ¾
໚¹ÊÒüÊÁËÃ×ÍäÁ‹
à¾ÃÒÐÍÐäÃ

µÇÑ ªéÇÕ ´Ñ
อธิบายและเปรยี บเทยี บการแยกสารผสม โดยการหยิบออก การรอน การใช
แมเหล็กดึงดูด การรินออก การกรอง และการตกตะกอน โดยใชหลักฐาน
เชิงประจักษ รวมทั้งระบุวิธีแกปญหาในชีวิตประจําวันเกี่ยวกับการแยกสาร
(มฐ. ว 2.1 ป.6/1)

àÃè×ͧ·èÕ1 ¡ÒÃá¡ÊÒüÊÁ

໇ÒËÁÒ¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ
• อธิบายและเปรียบเทียบการแยกสารผสมดวยวิธกี ารตาง ๆ ได
• ระบวุ ิธีแกป ญหาในชวี ิตประจาํ วนั เกีย่ วกบั การแยกสารได

ชวนอา นชวนคดิ

ศัพทน ารู ¶ŒÒÍ‹ҧ¹Ñé¹á¡ŒÇãʵŒÍ§
ª‹ÇÂáÁ‹á¡àÁÅš´¢ŒÒÇà»Å×Í¡
สารผสม ÍÍ¡¨Ò¡àÁÅš´¢ŒÒÇÊÒùФÐ

mixture (มคิ ซ'เชอะ) ¤Ø³áÁ‹¤Ð ¢ŒÒÇÊÒà เฉฉบลับย
ÁÕ¢ŒÒÇà»Å×Í¡¼ÊÁÍÂÙ‹
สารเนอื้ ผสม ൚Áä»ËÁ´àŤ‹Ð

heterogeneous substance
(เฮ็ททึโร'จีเนยี ส 'ซบั สตนั ซ)

การกรอง

filtration (ฟล'เทรชนึ )

เพอื่ นๆ รหู รอื ไมว า

เราสามารถแยกสารผสม
ไดดว ยวธิ ใี ดบาง

131สารรอบตวั เรา

¡ÒÃá¡ÊÒüÊÁ แยã¹กªสÕÇÔµาร»ผÃÐส¨มíÒÇâ´Ñ¹Â㹪ѡnj Ô¸àÃ¡Õ ÕÂÒ¹Ããà´¤ºÂÒŒ §

รอบตัวเรามีสารผสมอยูหลาย
ชนิด ซึ่งเราสามารถแยกสารผสมออก
จากกันได โดยเลือกใชวิธีการแยกสาร
ตาง ๆ เชน การหยิบออก การรอน
การกรอง การตกตะกอน การรินออก
การใชแมเหล็กดึงดูด การระเหยแหง
เราสามารถนําวิธีการแยกสารเหลาน้ี
ไปใชป ระโยชนในชีวิตประจาํ วนั ได เชน
รอนแปงใหละเอียดเพื่อนําไปทําขนม
รนิ น้าํ ซาวขา วออกจากเมล็ดขา วสาร

เฉฉบลับย

กจิ กรรม ลองทาํ ดู

ดูภาพ แลวตอบคาํ ถาม

พลอยหนชู ว ยแมก รองกากชา 1. พลอยควรเลือกอุปกรณใด เพ่ือใชใน
ออกจากนา้ํ ชาดวยนะคะ การกรองกากชาระหวางผาขาวบาง
กบั ตะแกรง เพราะอะไร
ไดคะคุณแม แตจะ
ใชอะไรกรองดนี ะ ควรเลอื กใชผ า ขาวบาง เพราะผาขาวบางมรี ู.................................................................................................................................
บนโตะมผี าขาวบาง ขนาดเลก็ กวา ขนาดของกากชา สว นตะแกรง.................................................................................................................................
และตะแกรงท่ีมีรูใหญ มรี ขู นาดใหญก วา ขนาดของกากชา.................................................................................................................................

กวากากชา 2. ยกตัวอยางการแยกสารผสมชนิดอ่ืน
ดวยการกรอง มา 2 ตวั อยาง
132
เชน 1. แยกกากกาแฟออกจากน้ํากาแฟ.................................................................................................................................
2. แยกกากมะพราวออกจากนํ้ากะทิ.................................................................................................................................

.................................................................................................................................

สารรอบตัวเราสวนใหญเปนสารผสม หากตองการแยกสารบางชนิด
ออกจากสารผสมเพ่ือนํามาศึกษาหรือใชประโยชนตาง ๆ เราจําเปนตองทราบ
สมบัติของสารท่ีเปนองคประกอบใน
สารผสมนั้น และเลอื กวธิ ีแยกสารผสม
ใหเหมาะสม จึงจะสามารถแยกสาร àÃÒÊÒÁÒö㪌áÁ‹àËÅç¡ÁÒ
ออกจากกันได
แยกสารผสมä´ŒËÃ×ÍäÁ‹ Í‹ҧäÃ

กจิ กรรมพัฒนาทักษะ ทกั ษะกระบวนการ
ทางวิทยาศาสตรท่ใี ช
1กระบวนการทางวทิ ยาศาสตรท ่ี

áÁ‹àËÅç¡á¡ÊÒüÊÁä´ÍŒ ÂÒ‹ §äà การสังเกต
การทดลอง
การตง้ั สมมติฐาน
จุดประสงค : ทดลองเพอ่ื อธบิ ายการแยกสารผสม การลงความเห็นจากขอ มลู
การตคี วามหมายขอ มูลและลงขอสรปุ
ดว ยการใชแ มเ หลก็ ดงึ ดดู ได
ระบปุ ญหา : การแยกสารผสมดว ยการใชแมเ หล็กดึงดูดมีวธิ ีการอยา งไร เฉฉบลบั ย

สมมตฐิ าน : (แนวตอบ) ใชอ ํานาจแมเ หลก็ ดึงดูดสารแมเ หลก็ ใหแยกออกจากสารผสม...............................................................................................................................................................................................................................................................

ÍØ»¡Ã³Ÿµé ͧãªé 3. แหลงขอ มูล เชน หนังสือ อินเทอรเน็ต
1. จาน 1 ใบ 4. สารผสมท่คี รูเตรียมให เชน ผงตะไบเหล็กผสมทราย 1 จาน
2. แมเหล็ก 1 อนั

¢Ñ鹵͹¡Ò÷íÒ
1. แบง กลุม กลุมละ 3-4 คน จากน้ันสงั เกตลกั ษณะทางกายภาพของสารผสมท่ีครูเตรียมให

แลว บันทกึ ผลลงในตาราง
2. สืบคนวิธีการแยกสารผสมท่ีครูเตรียมใหดวยการใชแมเหล็กดึงดูด จากนั้นทําการทดลอง

แลว บนั ทึกผล
3. นําเสนอผลการทดลอง แลวรวมกันอภิปรายและสรุปเก่ียวกับวิธีการแยกสารผสมดวยการ

ใชแ มเ หล็กดงึ ดดู

133สารรอบตวั เรา

ºÑ¹·Ö¡¼Å

สังเกตกลกัารษลณะละทายาขงกอางยสภาราใพนขนอํา้ งสารผสม (ตวั อยา ง : ผลขนึ้ อยกู บั สารผสมทคี่ รูเตรียมให)
สารผสม
ลกั ษณะทางกายภาพของสารผสม
สถานะของสาร อื่น ๆ

ผงตะไบเหลก็ ผสมทราย........................................................................................................................... ผงตะไบเหล็กอยใู นสถานะ สารผสมมีสีดําผสมสีนา้ํ ตาล....................................................................................... .......................................................................................
ของแขง็....................................................................................... .......................................................................................
........................................................................................................................... ทรายอยใู นสถานะของแขง็....................................................................................... .......................................................................................
...........................................................................................................................

สังเกตการใชแมเ หล็กดงึ ดดู สารผสม ภาพการทดลอง ผลการทดลอง
การทดลอง (ตัวอยา ง) ผงตะไบเหล็กถูกแมเหล็ก....................................................................................

ใชแมเหล็กดึงดูดสารผสม โดยวาง............................................................................................................ ดงึ ดดู ใหแ ยกออกจากทราย....................................................................................
แมเหล็กใหสัมผัสกับสารผสม แลว............................................................................................................
ยกแมเ หลก็ ขึ้นเฉลยฉบบั ............................................................................................................ ....................................................................................

ÊÃØ»¼Å
…จ…า…ก…ก…า…ร…ท…า…ํ ก……จิ …ก…ร…ร…ม………พ…บ…ว.…า .……ก…า…ร…ใ.ช…แ…ม…เ…ห…ล…ก…็ …ด…งึ …ด…ดู……ส…า…ร…ผ…ส…ม……ส…า…ม…า…ร…ถ…แ…ย…ก…ส……า…ร…ผ…ส…ม…บ……า…ง…ช…น…ดิ …ไ.…ด… …เ…ช…น ……ส……า…ร…ผ…ส…ม….
ระหวา งผงตะไบเหลก็ ผสมกับทราย ซ่ึงผงตะไบเหล็กเปนสารท่ีมีสมบัติในการถูกแมเหล็กดึงดูดได…………………………………………………………………………………………………………..……..…………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………………………..
ดงั นน้ั ผงตะไบเหลก็ จงึ ถกู แมเ หลก็ ดงึ ดดู ใหแ ยกออกจากทรายได…………………………………………………………………………………………………………..……..…………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………………………..

…………………………………………………….….…………….………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………….

…………………………………………………….….…………….………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………….

จากการทํากิจกรรม ทําใหทราบวา การแยก แมเ หลก็ ดงึ ดดู ผงตะไบเหล็ก
สารผสมทส่ี ว นประกอบหนง่ึ ของสารผสมนน้ั มสี มบตั ิ
เปนสารแมเหล็ก ทําไดโดยใชแมเหล็กดึงดูดสารนั้น
ออกจากสารผสม ซึ่งผงตะไบเหลก็ เปนสารแมเ หล็ก
จึงถกู แมเหลก็ ดึงดดู ใหแ ยกออกจากสารผสมได

134

กจิ กรรมพัฒนาทักษะ ทกั ษะกระบวนการ
ทางวิทยาศาสตรท ใี่ ช
2กระบวนการทางวทิ ยาศาสตรท ่ี

¡ÃͧÊÒüÊÁ䴌͋ҧäà การสงั เกต
การทดลอง
การตั้งสมมตฐิ าน
จุดประสงค : ทดลองเพื่ออธิบายการแยกสารผสม การลงความเหน็ จากขอ มลู
ดว ยการกรองได การตคี วามหมายขอมูลและลงขอสรปุ
การจัดกระทาํ และส่ือความหมายขอ มูล
ระบุปญหา : (แนวตอบ) เราจะแยกนา้ํ ชาออกจากกากชา..................................................................................................................................................
โดยใชการกรองไดหรือไม..............................................................................................................................................................................................................................................................

สมมติฐาน : (แนวตอบ) เราสามารถแยกนา้ํ ชาออกจากกากชาโดยใชการกรองได..............................................................................................................................................................................................................................................................

ÍØ»¡Ã³Ÿµé ͧãªé เฉฉบลบั ย
1. กระชอน 1 อัน
2. กระดาษ A4 1 แผน
3. ชามขนาดใหญ 1 ใบ
4. สารผสมที่ครูเตรยี มให เชน น้าํ ชาผสมกากชา 1 บีกเกอร
5. แหลงขอมูล เชน หนงั สอื อินเทอรเ นต็

¢Ñ鹵͹¡Ò÷íÒ

1. แบงกลุม จากนั้นสังเกตลักษณะทางกายภาพของสารผสมท่ีครูเตรียมให แลวบันทึกผล
ลงในตาราง

2. สืบคนวิธีการแยกสารผสมที่ครูเตรียมให
ดวยการกรอง แลวทําการทดลอง และ
บนั ทึกผล

3. นําความรูที่ไดจากการสืบคน และการ
ทาํ การทดลองมาจดั ทาํ เปน ใบความรู เรอื่ ง
การกรอง ลงในกระดาษ A4

4. นําเสนอผลงาน จากน้ันรวมกันอภิปราย
และสรุปเก่ียวกับวิธีการแยกสารผสมดวย
การกรอง

135สารรอบตวั เรา

ºÑ¹·Ö¡¼Å

สังเกตกลกัารษลณะละทายาขงกอางยสภาราใพนขนอาํ้ งสารผสม (ตัวอยาง : ผลขึ้นอยูก บั สารผสมทีค่ รูเตรียมให)

สารผสม การสังเกตสารผสม
สารเนอื้ ผสมหรอื สารเนื้อเดยี ว สถานะของสาร

น้าํ ชาผสมกากชา............................................................................................................. สารเน้อื ผสม............................................................................................. นาํ้ ชาอยูใ นสถานะของเหลว.............................................................................................
กากชาอยใู นสถานะของเข็ง.............................................................................................
............................................................................................................. .............................................................................................

สังเกตการกรองสารผสม ผลการสงั เกต
ส่ิงที่สังเกต
น้ําชามีสเี หลืองและมีกากชาผสม.........................................................................................................................................................
1. สารผสมกอนกรอง

2. สารท่ีติดอยูในกระชอนหลังการกรอง มีกากชาติดอยบู นกระชอน.........................................................................................................................................................

เฉฉบลบั ย 3. สารทล่ี อดผา นรูของกระชอนได น้ําชามสี ีเหลืองใส.........................................................................................................................................................

ÊÃØ»¼Å
…จ…า…ก…ก…า…ร……ท…าํ …ก…จิ …ก……ร…ร…ม………พ…บ.…ว.…า……ก…า…ร.…ก…ร……อ…ง…ส…า…ม…า…ร……ถ…แ…ย…ก…ส……า…ร…ผ…ส……ม…บ…า…ง…ช…น……ดิ ……เ…ช…น………น…ํา้…ช…า…ผ…ส….…ม…ก…า…ก…ช…า………ซ…งึ่ …เ…ป…น….
สารผสมท่ีประกอบดวยของแข็งผสมกับของเหลว โดยกากชาจะติดอยูบนกระชอน สวนน้ําชาจะลอด…………………………………………………………………………………………………………..……..…………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………………………..
ผานรขู องกระชอนแยกออกมาจากกากชา โดยนา้ํ ชาทผี่ านการกรองแลว จะเปน ของเหลวและมีสีใส…………………………………………………………………………………………………………..……..…………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………………………..

…………………………………………………….….…………….………………………………………………………………………………………………………………….……………………………………

…………………………………………………….….…………….………………………………………………………………………………………………………………….………………………………. ......

จากการทํากิจกรรม ทาํ ใหท ราบวา ในการแยกสารผสมท่ีประกอบไปดว ย
ของแขง็ ผสมกับของเหลว โดยของแขง็ ไมล ะลายในของเหลวนัน้ สามารถทําได
ดวยการกรอง ซ่ึงสารที่เปนของแข็งจะติดอยูบนอุปกรณที่ใชกรอง สวนสารที่
เปนของเหลวจะลอดผานรูพรุนของอุปกรณที่นํามาใชในการกรอง จึงทําใหสาร
ท่เี ปนของเหลวแยกออกจากสารท่เี ปนของแขง็ ได

136

สารผสม คือ สารท่ปี ระกอบดวยสารต้ังแต 2 ชนิดขนึ้ ไปทผ่ี สมอยรู วมกนั
ซึ่งเราสามารถจาํ แนกสารผสม โดยใชเนอื้ สารเปนเกณฑไ ดเ ปนสารเนื้อเดียวกับ
สารเนื้อผสม หากสังเกตเห็นสารผสมมีลักษณะผสมเปนเน้ือเดียวกัน เรียกวา
สารเน้อื เดียว ซึ่งสารละลายถกู จดั ใหเ ปนสารเนื้อเดยี ว ตวั อยา งสารละลาย เชน
นาํ้ โซดา นาํ้ เชอื่ ม นา้ํ เกลอื หากเราสงั เกตเหน็ สารผสมมลี กั ษณะไมผ สมกลมกลนื
หรือไมรวมเปน เน้ือเดียวกนั เรียกวา สารเน้ือผสม เชน พริกนา้ํ ปลา พรกิ เกลือ
ซ่ึงสารเน้ือผสมบางชนิดถูกจัดเปน สารแขวนลอย คือ สารเน้ือผสมท่ีของแข็ง
ไมละลายในของเหลว โดยเน้ือสารท่ีเปนของแข็งจะกระจายตัวอยูในของเหลว
เม่ือต้งั ทงิ้ ไวจ ะตกตะกอน เชน นาํ้ โคลน

เฉฉบลับย

นํ้าเชือ่ ม น้ําเกลือ

พรกิ น้าํ ปลา พรกิ เกลอื

เกรด็ วทิ ย -นา รู

สารละลาย (solution) คอื สารเน้ือเดียวท่เี กิดจากการนาํ สารต้ังแต 2 ชนิดขึ้นไปมาผสม

รวมกัน ทําใหสารรวมเปนเนื้อเดียวกัน โดยสารท่ีไดยังเปนสารเดิมอยู ซึ่งสารละลายจะมี
องคประกอบอยู 2 สว น ไดแก ตัวทาํ ละลายและตัวละลาย

137สารรอบตวั เรา

หากเราตองการแยกสารผสม เราควรเลือกใชวิธีการแยกสารผสมและ
อปุ กรณท ใี่ ชใ นการแยกสารผสมใหเ หมาะสมกบั สมบตั ขิ องสารทเ่ี ปน องคป ระกอบ
ของสารผสมนัน้ โดยวิธกี ารแยกสารผสมมีดวยกนั หลายวิธี เชน

สารผสมทป่ี ระกอบดว ย ของแขง็ ทเี่ ปน สาร สารผสมท่ีประกอบดวย ของแข็งปนกับ
แมเ หลก็ กบั ของแขง็ ทไ่ี มเ ปน สารแมเ หลก็ ของเหลว โดยของแข็งน้ันไมละลายใน
อาจแยกสารโดยใชแมเ หลก็ ของเหลว อาจแยกสารโดยใชว ิธี ดงั นี้
ดงึ ดดู สารแมเหลก็ • การตกตะกอน
สารผสมท่ีประกอบดวย ของแข็งปนกับ • การรนิ ออก
ของแข็งที่มีลักษณะแตกตางกันชัดเจน • การกรอง
อาจแยกสารโดยใชวธิ ี ดงั นี้ สารผสมท่ีประกอบดวย ของแข็งปนกับ
• การหยบิ ออก ของเหลวโดยของแขง็ ละลายในของเหลว
• การรอน อาจแยกสารโดย
เฉฉบลับย • การระเหดิ การระเหยแหง

1. การใชแมเหลก็ ดงึ ดูด

สารทแ่ี ยกดว ยการใชแ มเ หลก็ ดงึ ดดู เปน สาร แมเหลก็ ดึงดูดตะปู
ผสมที่ในสวนประกอบหนึ่งของสารผสม
น้ันมีสมบัติในการถูกแมเหล็กดึงดูดไดหรือ
มสี มบตั เิ ปน สารแมเ หลก็ เชน ผงตะไบเหลก็
ตะปู ตัวอยางการแยกสารดวยวิธีน้ี เชน
ใชแมเ หล็กดึงดูดเหล็กออกจากกองขยะ

แมเหลก็ วิธกี ารแยกสารผสมดวยการใชแมเหลก็ ดึงดูด
สารผสม วางแมเ หล็กใหส ัมผัสกับ

สารผสม แลวยกแมเหลก็ ขนึ้
ผงตะไบเหล็ก
ทราย

138 การกรอง

2. การหยบิ ออก การหยิบเศษฟางออกจากเมล็ดขาวเปลือก
สารท่ีแยกดวยการหยิบออกเปนสารผสม
ท่ีมีของแข็งผสมกับของแข็งท่ีมีขนาดและ
ลักษณะตางกนั ชดั เจน และมีขนาดใหญพ อ
ที่จะใชมือหยิบ เขี่ยออก หรอื ใชอุปกรณอ ่นื
มาชวยหยิบออกได ตัวอยางการแยกสาร
ดวยวิธีน้ี เชน การหยิบเมล็ดขาวเปลือก
ออกจากเมล็ดขาวสาร การหยิบเศษฟาง
ออกจากเมล็ดขา วเปลอื ก

3. การรอน

สารที่แยกดวยการรอนเปนสารผสมท่ีมี เฉฉบลบั ย
ของแข็งท่ีมีขนาดแตกตางกันผสมกันอยู
ใหอ อกจากกนั ซง่ึ สารอาจมขี นาดเล็ก และ การรอนแปง ขนมปง เพอื่ ใชทาํ ขนม
ไมสามารถใชมือหยิบออกได ควรเลือกใช
อุปกรณที่มีความกวางของรูใหเหมาะสม
กับอนุภาคของสารท่ีเราตองการแยก เชน
ตะแกรง กระชอน ตวั อยางการแยกสารดวย
วิธีน้ี เชน การรอนแปง

วิธีการแยกสารผสมดวยการรอ น
สารท่ีมีอนุภาคขนาดใหญกวา
รตู ะแกรง จะคา งอยบู นตะแกรง

สา ยตะแกรงท่ีมีสารผสม สารทม่ี อี นุภาคขนาดเลก็ กวา
รตู ะแกรง จะลอดผา นรูของตะแกรง

139สารรอบตวั เรา

4. การระเหิด
สารท่ีแยกดวยการระเหิดเปนสารท่ีมีของแข็งที่ระเหิดไดผสมกับของแข็งท่ีระเหิดไมได
ตวั อยางการแยกสารดวยวิธีน้ี เชน การแยกสารผสมระหวางทรายกับเกลด็ ไอโอดนี โดยการ
ใหค วามรอน

1. สารผสมระหวางทรายกบั 2. เรม่ิ ใหค วามรอนกบั สารผสม 3. เกล็ดไอโอดีนเกดิ การระเหดิ
เกลด็ ไอโอดีน แยกออกจากทราย

วิธกี ารแยกสารผสมดว ยการระเหิด สารระเหดิ กลาย
เปนไอหรอื แกส
เฉฉบลับย เมื่อใหความรอนกับสารผสม สารที่เกิดการ สารผสม
ระเหิดได จะเปล่ียนสถานะจากของแข็ง
กลายไปเปนไอหรือแกส โดยท่ีไมผานสถานะ
ของเหลว ทําใหแ ยกออกจากสารผสมน้นั ได

ตวั อยาง สารทีเ่ กิดการเปล่ียนสถานะโดยการระเหดิ

นํ้าแข็งแหง ลกู เหม็น พิมเสน การบูร

140

5. การตกตะกอน 6. การรนิ ออก
สารท่ีแยกดวยการตกตะกอนเปนสารผสม สารที่แยกดวยการรินออกเปนสารผสมท่ี
ทมี่ ขี องแขง็ แขวนลอยอยใู นของเหลว สาร มีของแข็งผสมกับของเหลว โดยของแข็ง
จะมีลักษณะขนุ ตัวอยางการแยกสารดวย จะไมละลายในของเหลวนั้น ตัวอยางการ
วธิ นี ี้ เชน บางขน้ั ตอนของการบาํ บดั นาํ้ เสยี แยกสารดวยวิธีนี้ เชน การรินนํ้าลางขาว
ออกจากขาวสาร

ที่พักน้ําเสียเพื่อใหตกตะกอน ซ่ึงเปนข้ันตอน การรินน้ําลางขาวออกจากขา วสาร เฉฉบลับย
หน่งึ ของการบาํ บดั น้ําเสยี
วธิ ีการแยกสารผสมดว ยการรนิ ออก
วิธีการแยกสารผสมดวยการตกตะกอน คอ ย ๆ รนิ สารทเ่ี ปน ของเหลวใหแ ยก
แกวง สารสม ในสารผสม ออกจากสารทเ่ี ปนของแข็ง

สารสม สารท่ีเปนของเหลว สารทเ่ี ปนของแข็ง
สารผสม
141สารรอบตวั เรา
ตง้ั ท้งิ ไว

ของเหลวที่ได
จะใสขึน้
สารทเี่ ปนของแขง็
จะตกตะกอนลงสู
กนภาชนะ

7. การกรอง วิธกี ารแยกสารผสมดวยการกรอง
สารที่แยกดวยการกรองเปนสารผสมท่ีมี เทสารผสมผานอุปกรณท ม่ี ีรพู รนุ
ของแขง็ ผสมอยกู บั ของเหลวหรอื ใชแ ยกสาร
แขวนลอยออกจากนํา้ โดยใชอ ปุ กรณตา ง ๆ อนภุ าคของแขง็ ที่
ท่ีมรี ูพรุน เชน กระดาษกรอง สาํ ลี กระชอน มีขนาดใหญกวา
ผาขาวบาง ตัวอยางการแยกสารดวยวิธีนี้ รพู รนุ จะลอดผา น
เชน การกรองนา้ํ กะทอิ อกจากกากมะพราว รพู รุนไมได

เฉฉบลับย การกรองน้าํ กะทิออกจากกากมะพราว นาํ้ และสารทล่ี ะลายนาํ้ ไดจ ะลอด
ผานรพู รนุ
8. การระเหยแหง

สารท่ีนํามาแยกดวยการระเหยแหงไดเปน
สารผสมท่ีมีของแข็งละลายอยูในของเหลว
อยางผสมกลมกลืนเปนเน้ือเดียวกัน หรือ
ท่ีเรยี กวา สารละลาย ตัวอยา งการแยกสาร
ดวยวิธีน้ี เชน การทํานาเกลือสมุทร การ
ทํานาเกลือสนิ เธาว

นา้ํ เกลือไดร บั ความรอ นจากแสงอาทิตยจนนา้ํ คอย ๆ
ระเหยและเหลอื เกลืออยใู นนาเกลือ

วธิ กี ารแยกสารผสมดวยการระเหยแหง

ใหความรอ นแกส ารผสม สารที่อยูในสถานะของเหลวเกิด
การระเหยไปจนหมด เหลือสาร
ทอ่ี ยใู นสถานะของแขง็ ในภาชนะ

142 การระเหย
www.aksorn.com/interactive3D/RM631

การระเหยแหง มปี ระโยชนใ นการแยกสารผสมทอี่ ยใู นชวี ติ ประจาํ วนั เชน

ทาํ นาเกลอื สมุทร ทาํ นาเกลอื สนิ เธาว

เปนการปลอยใหน้ําทะเลเขาพ้ืนที่ เปนการสูบน้ําเกลือจากธารน้ําเกลือ
นาเกลือและปลอยใหไดรับแสงแดดจน ทลี่ กึ ลงไปใตพ น้ื ดนิ ขน้ึ มา แลว นาํ นาํ้ เกลอื
กระทั่งน้ําระเหยไปหมด เหลือแตเกลือ ทไ่ี ดไ ปตม (ใหค วามรอน) จนนํ้าเกดิ การ
อยใู นนา ซง่ึ เกลอื ทไี่ ดจ ากการระเหยแหง ระเหยแหง ไปจนหมด เหลอื แตผ ลกึ เกลอื
ของน้าํ ทะเล เราเรียกวา เกลือสมทุ ร เราเรยี กวา เกลอื สินเธาว

นาเกลือสมทุ ร การทาํ เกลือสนิ เธาวแบบดงั้ เดมิ

นอกจากน้ี ยงั มวี ธิ อี นื่ ทใ่ี ชใ นการแยกสารผสมได เชน เฉฉบลบั ย

การกลน่ั
เปน วธิ ีการแยกสารผสมทมี่ ขี องเหลวผสมกบั ของเหลวทีม่ ีจดุ เดอื ดแตกตา งกนั เชน นาํ้ มัน
โดยการใหค วามรอ นกบั สารผสมจนอณุ หภมู ถิ งึ จดุ เดอื ดของสารชนดิ หนง่ึ ในสารผสม ซง่ึ สาร
ชนิดนน้ั จะแยกออก เนอื่ งจากเกดิ การระเหยจนกลายเปน ไอผา นทอ ทีม่ ีการลดอณุ หภูมิ และ
ทําใหเกิดการควบแนน กลายเปนของเหลวอีกครั้ง ดังภาพ

เทอรมอมเิ ตอร นํ้าไหลออก เครอื่ งควบแนน

สารผสม นาํ้ เยน็ ไหลเขา

ของเหลว

143สารรอบตวั เรา

แบบฝก การกรอง

1พฒั นาการเรยี นรทู ่ี

1 นาํ วธิ กี ารแยกสารผสมทก่ี าํ หนดให เตมิ ใตภ าพท่ีสมั พนั ธก นั

การหยิบออก การรอ น การใชแ มเ หลก็ ดึงดดู การรนิ ออก

1. การกรอง 2. การรอ น 3. การใชแมเหลก็ ดึงดดู..................................................................................
....................................................................... ..............................................................................

2 ดูภาพ แลวบันทึกขอ มลู ✓ สารเนอ้ื ผสม สารเนอื้ เดยี ว
วธิ ที ใี่ ชใ นการแยกสารผสมในภาพ คอื
1
การหยิบออก.....................................................................................................................................................
เฉฉบลับย
.....................................................................................................................................................
2
ทาํ ไดโดย ใชม อื หยบิ เขย่ี ออก หรอื ใชอ ปุ กรณอ นื่...................................................................................................................
144
ชวยหยิบออก เชน ชอ น ท่คี ีบอาหาร.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

✓ สารเนอื้ ผสม สารเนอื้ เดยี ว
วธิ ที ใ่ี ชใ นการแยกสารผสมในภาพ คอื

การกรอง.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

ทาํ ไดโดย เทสารผสมผา นลงในอปุ กรณท มี่ รี พู รนุ...................................................................................................................

จะทําใหสวนของนํ้าและสารท่ีละลายนํ้าไดลอด.....................................................................................................................................................
ผานรูพรนุ.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

3 ขีด ✓ หนา ขอความท่ีกลาวถูก และกา ✗ หนาขอ ความท่ีกลา วผิด

✗………………… 1. เราควรใชแ มเหลก็ เพ่ือแยกถา นไมอ อกจากขีเ้ ถา
✓………………… 2. การระเหยแหง เหมาะสําหรบั ใชแ ยกนาํ้ ออกจากเกลอื
✗………………… 3. การหยบิ ออกและการกรองใชแยกสารผสมทมี่ ีลักษณะเดยี วกัน
✓………………… 4. การระเหิดใชเพ่ือแยกสารท่ีอยูในสถานะของแข็งที่สามารถระเหิดได

ผสมอยูกับของแข็งทีไ่ มส ามารถระเหดิ ได
✓………………… 5. เราสามารถใชการหยิบออกในการแยกสารผสมในชีวิตประจําวันได

เชน การแยกเมลด็ ขา วเปลอื กออกจากเมลด็ ขา วสาร

4 ระบคุ วามแตกตางของการแยกสารผสมดวยการรอ นกับการใชแมเหลก็ ดงึ ดดู

(ตัวอยา ง)

หัวขอ การรอ น การใชแ มเหล็กดึงดูด

1. สารผสม สารผสมทม่ี ขี องแขง็ ผสมกบั ของแขง็......................................................................................................... สารผสมที่ในสวนประกอบหน่ึงมี......................................................................................................... เฉฉบลับย
ทใ่ี ชแ ยก ทม่ี ขี นาดตา งกนั เชน ทรายละเอยี ด......................................................................................................... สมบัติในการถูกแมเหล็กดึงดูดได.........................................................................................................
ผสมทรายหยาบ......................................................................................................... เชน ผงตะไบเหล็กผสมทราย.........................................................................................................

......................................................................................................... .........................................................................................................

2. วธิ กี ารแยก เทสารผสมใสต ะแกรง แลว ใหส า ย......................................................................................................... นําแมเหล็กไปสัมผัสกับสารผสม.........................................................................................................
สารผสม ตะแกรง จะทําใหสารที่มีอนุภาค......................................................................................................... อํานาจแมเหล็กจะดูดสารแมเหล็ก.........................................................................................................
ขนาดใหญกวารูตะแกรงคางอยูบน......................................................................................................... ใหแยกออกจากสารผสม.........................................................................................................
ตะแกรง สวนสารที่มีอนุภาคเล็ก.........................................................................................................
กวา จะลอดผา นรตู ะแกรงแยกออกมา......................................................................................................... .........................................................................................................

.........................................................................................................

3. อปุ กรณ เชน ตะแกรง กระชอน แมเ หล็ก......................................................................................................... .........................................................................................................
ทใี่ ชใ น
การแยก ......................................................................................................... .........................................................................................................
สารผสม ......................................................................................................... .........................................................................................................
......................................................................................................... .........................................................................................................

145สารรอบตวั เรา

ÊÃ»Ø ÊÒÃÐÊÒ¤ÞÑ 1

»ÃШíÒàÃ×Íè §·èÕ
... เขยี นแผนผงั ตาราง หรอื เขียนบรรยายเพือ่ สรุป เรื่อง การแยกสารผสม

(ตวั อยาง)

ชือ่ การแยกสารผสม วธิ ีการแยกสารผสม ประโยชน

การใชแ มเหลก็ ดงึ ดดู เปนการแยกสารผสมที่ในสวนประกอบ การใชแมเหล็กดึงดูด
หนึง่ ของสารมสี มบัตเิ ปนสารแมเ หล็ก ผงตะไบเหล็กออกจาก
ทราย

การหยบิ ออก เปนการแยกสารผสมท่ีมีของแข็งผสม การหยิบเมล็ดถั่วเขียว
กบั ของแขง็ ทม่ี ีลักษณะตา งกันชดั เจน ออกจากเมลด็ ถว่ั ดํา

การรอน เปนการแยกสารผสมที่มีของแข็งผสม การรอ นทรายออกจาก
กับของแข็งที่มีขนาดตางกัน โดยสาร ขา วสาร
เฉฉบลับย นนั้ อาจจะมขี นาดเลก็ และไมส ามารถใช
มอื หยิบออกได
การระเหิด
เปน การแยกสารทม่ี ขี องแขง็ ทรี่ ะเหดิ ได การแยกเกล็ดไอโอดีน
การตกตะกอน ผสมอยูก บั ของแขง็ ทร่ี ะเหิดไมได ออกจากทรายโดยการ

การรนิ ออก ระเหดิ

การกรอง เปน การแยกสารผสมทมี่ ขี องแขง็ การตั้งนํ้าคลองท้ิงไว
แขวนลอยอยูในของเหลว โดยสาร จนตกตะกอน
การระเหยแหง ผสมน้นั จะมีลกั ษณะขนุ

เปนการแยกสารผสมท่ีมีของแข็งผสม การรินน้ําลางขาวออก
กับของเหลว ซึ่งของแข็งไมละลายใน จากขาว
ของเหลวน้นั

เปนการแยกสารผสมที่มีของแข็งผสม การกรองนํ้ากะทิออก
กบั ของเหลว หรอื ใชแ ยกสารแขวนลอย จากกากมะพรา ว
ออกจากนา้ํ

เปน การแยกสารผสมทมี่ ขี องแข็งอยูใน การระเหยของนํา้
ของเหลวอยางผสมกลมกลืนเปนเน้ือ ออกจากเกลอื
เดียวกัน หรือเรยี กวา สารละลาย เชน การทํานาเกลอื

146

กจิ กรรมพฒั นาทกั ษะการคดิ

1»ÃШíÒàÃèÍ× §·Õè
1 พิจารณาขอ มลู ในตาราง แลว ตอบคําถาม

สาร สถานะ สี ลกั ษณะเนือ้ สาร อา น วเิ คราะห เขยี น

การดูดดวยแมเ หล็ก

A ของแขง็ ดํา ผงละเอยี ด ดูด

B ของแข็ง นํ้าตาล ผงละเอยี ด ไมด ดู

C ของแข็ง ขาว ผงละเอียด ไมดูด

D ของแข็ง นํ้าตาลเขม กอนขนาด 1 เซนตเิ มตร ไมด ูด

E ของแขง็ หลากสี กอ นขนาด 5 เซนตเิ มตร ดดู

1. หากสารในตารางทั้ง 5 ชนิด ผสมกันอยู แลวใชตะแกรงที่มีรูขนาด 0.3 เฉฉบลับย
เซนติเมตร รอนสารผสมนี้ สารชนดิ ใดบา งท่ีจะลอดผา นรูตะแกรงออกมาได
เพราะเหตใุ ด
สาร A B และ C เพราะสารทัง้ 3 ชนิด มลี ักษณะเปนผงละเอียด มีขนาดเลก็ กวารูของ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

ตะแกรง ทาํ ใหส ามารถลอดผานรขู องตะแกรงได...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2. หากตอ งการนาํ สารผสมทล่ี อดผา นรตู ะแกรงไดม าแยกสารทแ่ี มเ หลก็ สามารถ
ดงึ ดดู ไดอ อก นักเรยี นจะเลือกใชว ธิ ใี ดในการแยกสารผสม เพราะเหตใุ ด

การใชแ มเ หลก็ ดงึ ดดู เพราะการใชแ มเ หลก็ ดงึ ดดู เปน การแยกสารผสมทส่ี ว นประกอบหนง่ึ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
ของสารผสมน้ันมีสมบัตใิ นการถกู แมเ หล็กดงึ ดูดได...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3. หากตอ งการนาํ สารผสมทล่ี อดผา นรตู ะแกรงไมไ ดม าแยกออกจากกนั นกั เรยี น
จะเลือกใชว ิธกี ารใดในการแยกสารผสม เพราะเหตุใด

การหยบิ ออก เพราะสารผสมทล่ี อดผา นรตู ะแกรงไมไ ด คอื สาร D ผสมสาร E ซง่ึ เปน สาร...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
ทอ่ี ยใู นสถานะของแขง็ ทงั้ 2 สาร มสี แี ละขนาดตา งกนั จงึ สามารถหยบิ ออกจากกนั ได...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

147สารรอบตวั เรา