สสว.5 รายงานวิจัยกระบวนการสร้างคุณค่าฯ ผส.

1

คำนำ

สำนักงานส*งเสริมและสนับสนุนวิชาการ 5 จังหวัดขอนแก*น ได=ดำเนินการวิจัยเรื่อง
“กระบวนการสร=างคุณค*าในตนเองของผู=สูงอายุภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลางสู*การยกระดับชุมชน
อย*างบรู ณาการในยุค 4.0” โดยมวี ัตถุประสงคR 1) เพือ่ ศกึ ษาทัศนคติของผสู= ูงอายุภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือ
ตอนกลางที่มีต*อการสร=างคุณค*าในตนเอง 2) เพื่อศึกษาระดับการเห็นคุณค*าในตนเองของผู=สูงอายุภาค
ตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลาง และ 3) เพื่อศึกษากระบวนการสร=างคุณค*าในตนเองของผู=สูงอายุ
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลางสู*การยกระดับชุมชนอย*างบูรณาการในยุค 4.0 ซึ่งได=รับงบประมาณ
สนับสนุนการวิจัยจากกองทุนส*งเสริมวิทยาศาสตรR วิจัย และนวัตกรรม (กองทุน ววน.) ประจำป^
งบประมาณ พ.ศ.2564 โดยทำการศึกษาในเขตพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลาง หรือกลุ*มจังหวัด
ร=อยแก*นสารสินธุR ผ*านการวิจัยแบบผสมผสาน ทั้งการวิจัยเชิงปริมาณ และการวิจัยเชิงคุณภาพ
ซึ่งผลการวิจัยสะท=อนถึงกระบวนการสร=างคุณค*าในตนเองของผู=สูงอายุที่ภาครัฐ และหน*วยงานที่เกี่ยวข=อง
ต=องตระหนักในการสนับสนนุ กระบวนการดงั กลา* ว เพอื่ พฒั นาประเทศต*อไป

คณะผู=วิจัยขอขอบคุณสำนักงานพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษยRจังหวัดร=อยเอ็ด
ขอนแก*น มหาสารคาม และกาฬสินธุR และวิทยาลัยการปกครองท=องถิ่น มหาวิทยาลัยขอนแก*น
รวมถึงภาคีเครือข*ายด=านผู=สูงอายุในเขตพื้นที่รับผิดชอบของสำนักงานส*งเสริมและสนับสนุนวิชาการ 5
จังหวัดขอนแก*น ที่อนุเคราะหRข=อมูลการวิจัย คณะผู=วิจัยหวังเปeนอย*างยิ่งว*างานวิจัยนี้จะสร=าง
คุณประโยชนRในทางวิชาการ และเปeนข=อเสนอแนะเชิงนโยบายในอนาคต หากงานวิจัยนี้มีข=อผิดพลาด
ประการใด ทางคณะผว=ู จิ ยั ขออภยั ไว= ณ ท่นี ้ี

คณะผวู= จิ ยั
มีนาคม 2565

ข

บทสรุปผบ,ู รหิ าร

จากสถานการณRโครงสร=างประชากรเปลี่ยนแปลงไปอย*างรวดเร็วทั่วโลก โดยท่ีประชากรผู=สูงอายุ
กล*าวคือผู=มีอายุตั้งแต* 60 ป^ขึ้นไป มีแนวโน=มเพิ่มมากขึ้น ซึ่งสวนทางกับจำนวนประชากรในวัยแรกเกิด
โดยปfจจุบันโลกเข=าสู*สังคมผู=สูงอายุ และประเทศไทยก=าวเข=าสู*สังคมผู=สูงอายุ (Aging Society)
อย*างสมบูรณRแล=ว ซึ่งมีผู=สูงอายุเปeนจำนวนมาก และเพื่อให=ทันต*อสถานการณRที่มีการเปลี่ยนแปลงดังกล*าว
ประเทศไทยควรมองว*ากลุ*มผู=สูงอายุเหล*านี้ยังเปeนกลุ*มคนที่มีคุณค*า ไม*ว*าจะต*อครอบครัว ชุมชน สังคม
ตลอดจนระดับประเทศ เพราะผู=สูงอายุส*วนใหญ*ยังคงมีความรู= ความสามารถที่ยังสามารถทำงานบางอยา* ง
ต*อไปได= สอดคล=องกับยุทธศาสตรRชาติ 20 ป^ (พ.ศ. 2560 - 2580) ในประเด็นยุทธศาสตรRชาติเพี่อการ
พัฒนาและเสริมสร=างศักยภาพทรัพยากรมนุษยR กล*าวถึงช*วงวัยผู=สูงอายุว*า ควรส*งเสริมให=ผู=สูงอายุเปeน
พลังในการขับเคลื่อนประเทศ ส*งเสริมให=มีการทำงานหลังเกษียณ ผ*านการเสริมทักษะการดำรงชีวิต
ทักษะอาชีพในการหารายได= มีงานทำที่เหมาะสมกับศักยภาพ มีการเสริมสร=างสุขภาพ ฟuvนฟูสุขภาพ
การปwองกันโรคให=แก*ผู=สูงอายุ พร=อมกับจัดสภาพแวดล=อมให=เปeนมิตรกับผู=สูงอายุ และหลักประกันทาง
สังคมที่สอดคล=องกับความจำเปeนพ้ืนฐานในการดำรงชีวิต การมีส*วนร*วมของผู=สูงอายุในสังคม
ซึ่งสอดคล=องกับยุทธศาสตรRของกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษยR ประเด็นยุทธศาสตรR
การพัฒนาและเสริมสร=างศักยภาพ เพื่อพัฒนาคนและสังคมไทยให=เปeนรากฐานที่สำคัญของประเทศ
ซึ่งผู=สูงอายุสอดคล=องกับมิติการพัฒนาศักยภาพคนตลอดช*วงชีวิตให=สนับสนุนการเจริญเติบโตของประเทศ
นอกจากน้ีผู=สูงอายุยังเปeนกลุ*มเปwาหมายหลักที่กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษยR
ให=ความสำคญั ในการส*งเสรมิ และพฒั นาสูก* ารพงึ่ พาตวั เองไดอ= ย*างยัง่ ยนื

ดังนั้น การเห็นคุณค*าในตนเองของผู=สูงอายุถือว*าเปeนสิ่งที่สำคัญมากของกระบวนการปรับตัว
ในทุกช*วงต*อจากนี้ของผู=สูงอายุ ไม*ว*าจะเปeนเรื่องของสุขภาพ บทบาทที่มีต*อเศรษฐกิจ บทบาทที่มีต*อ
สังคม และบทบาทที่มีต*อวัฒนธรรม ผู=วิจัยจึงเล็งเห็นความสำคัญของประเด็นดังกล*าวข=างต=น และ
ตระหนักถึงความสำคัญของผู=สูงอายุในทุก ๆ บริบท จึงได=จัดทำโครงการวิจัย “กระบวนการสร=างคุณค*าใน
ตนเองของผู=สูงอายุภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลางสู*การยกระดับชุมชนอย*างบูรณาการในยุค 4.0”
เพื่อตอบสนองต*อการเปลี่ยนแปลงของสังคมโลกในปfจจุบันที่เข=าสู*ยุค 4.0 อันจะนำไปสู*ความมั่นคง มั่งค่ัง
และยั่งยืน ให=กับผู=สูงอายุในประเทศไทยได=ต*อไปอย*างมีประสิทธิภาพ และมีประสิทธิผล สู*การเปeน
ผส=ู งู อายสุ มยั ใหมท* ี่มพี ฤฒพลังตอ* ไป

ค

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงคR 1) เพื่อศึกษาทัศนคติของผู=สูงอายุภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
ตอนกลางที่มีต*อการสร=างคุณค*าในตนเอง 2) เพื่อศึกษาระดับการเห็นคุณค*าในตนเองของผู=สูงอายุ
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลาง 3) เพื่อศึกษากระบวนการสร=างคุณค*าในตนเองของผู=สูงอายุ
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลางสู*การยกระดับชุมชนอย*างบูรณาการในยุค 4.0 โดยใช=ระเบียบวิจัย
แบบผสมผสาน โดยเริ่มจากการวิจัยเชิงปริมาณ และภายหลังใช=การวิจัยเชิงคุณภาพ ซึ่งมีขอบเขตด=าน
พื้นที่ได=แก*กลุ*มจังหวัดร=อยแก*นสารสินธุR ได=แก* จังหวัดร=อยเอ็ด ขอนแก*น มหาสารคาม และกาฬสินธRุ และ
งานวิจยั น้ีไดผ= า* นการรบั รองการพิจารณาจากคณะกรรมการจริยธรรมการวจิ ยั ในมนษุ ยดR ว= ยแลว=

ตัวอย*างที่ใช=ในการวิจัยเชิงปริมาณ กำหนดจากวิธีการของ ทาโร ยามาเน ได=จำนวนผู=สูงอายุ
400 คน กระจายกลุ*มตัวอย*างครอบคลุม 4 จังหวัดข=างต=น ใช=เครื่องมือในการเก็บรวบรวมข=อมูลได=แก*
แบบสอบถาม มุ*งเน=นประเด็นที่เกี่ยวข=องกับกระบวนการสร=างคุณค*าของผู=สูงอายุ ดังนี้ 1) คุณค*าผู=สูงอายุ
ด=านความสามารถ (Competence) 2) คุณค*าของผ=ูสูงอายุด=านความสำคัญ (Significance) 3) คุณค*าของ
ผู=สูงอายุด=านความมีอิสระ (Autonomy) 4) คุณค*าของผู=สูงอายุด=านความดี (Virtue) ในส*วนของเปwาหมาย
ในการวิจัยเชิงคุณภาพ ได=กำหนดผู=ให=ข=อมูลสำคัญ 12 คน แบ*งออกเปeนการสนทนากลุ*ม 2 กลุ*ม ได=แก*
กลุ*มจังหวัดร=อยเอ็ด 6 คน และขอนแก*น 6 คน ซึ่งอ=างอิงจากจำนวนประชากรที่มากที่สุดในการศึกษา
ใช=เครื่องมือในการเก็บรวบรวมข=อมูล คือ แนวทางการสัมภาษณR ซึ่งครอบคลุมประเด็นดังน้ี 1) ความ
คิดเห็นเกี่ยวข=องกับรายได= 2) ความคิดเห็นเกี่ยวข=องกับการประกอบอาชีพ 3) ความคิดเห็นเกี่ยวข=องกับ
ความพึ่งพาสวัสดิการ 4) ความคิดเห็นเกี่ยวข=องกับทักษะดิจิทัล 5) ความคิดเห็นเกี่ยวข=องกับการเห็น
คณุ ค*าด=านความดี 5) ความคิดเห็นเกี่ยวข=องกับภาระหนี้สนิ

การวิเคราะหRข=อมูลเชิงปริมาณ ใช=โปโปรแกรมสำเร็จรูปสำหรับการวิเคราะหRสถิติการวิจัยทาง
สงั คมศาสตรR (SPSS For Windows) ผ*านการวเิ คราะหRตวั แปรเดยี ว (Uni-variate Analysis) ด=วยสถิตเิ ชิง
พรรณนา (Descriptive Statistics) ได=แก* ความถี่ ร=อยละ ค*าเฉลี่ย ส*วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน ค*าต่ำสุด และ
ค*าสูงสุด เพื่ออธิบายคุณลักษณะสำคัญของผู=สูงอายุ การวิเคราะหRสองตัวแปร (Bi-variate Analysis) ด=วย
สถิติไคสแควรR (Chi-square Test) โดยพิจารณาถึงร=อยละของตัวแปรอิสระที่กระจายอยู*ในแต*ละกลุ*มของ
ตัวแปรตาม นำเสนอด=วยตารางไขว= (Crosstabulation) และการวิเคราะหRระดับหลายตัวแปร
(Multi-variate Analysis) ด=วยการวิเคราะหRสถิติถดถอยพหุคูณ (Multiple Regression Analysis)
เพื่อพิจารณาปfจจัยที่มีอิทธิพลต*อการเห็นคุณค*าในตนเองของผู=สูงอายุภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลาง
สู*การยกระดับชุมชนอย*างบูรณาการในยุค 4.0 ในส*วนการวิเคราะหRข=อมูลเชิงคุณภาพ ถูกนํามาวิเคราะหR
และประมวลผลโดยเชื่อมโยงความสัมพันธRในแง*ต*าง ๆ โดยผู=วิจัยเปeนเครื่องมือในการวิเคราะหRผลการวิจัย
อยา* งเปeนองครR วม

ง

1. คณุ ลกั ษณะสำคัญของผส4ู งู อายุภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ตอนกลาง
ผลการวิจัย พบว*า ผู=สูงอายุส*วนใหญ*เปeนเพศหญิง ร=อยละ 62.7 เปeนผู=สูงอายุตอนต=นที่อายุ

60-69 ป^ คิดเปeนร=อยละ 49.0 เปeนที่น*าสังเกตว*ามีผู=สูงอายุกว*าร=อยละ 15.0 ที่มีอายุปfจจุบันตั้งแต* 80 ป^
ขึ้นไป สำเร็จการศึกษาระดับประถมศึกษา คิดเปeนร=อยละ 68.0 กว*าครึ่งหนึ่งมีสถานภาพสมรส เปeนสมรส
และอยู*ด=วยกัน รองลงมาคือเปeนหม=าย ร=อยละ 38.5 แสดงให=เห็นว*าคู*สมรสของผู=สูงอายุส*วนหนึ่งเสียชีวิต
ไปก*อนแล=ว ทั้งนี้ พบว*า ผู=สูงอายุส*วนใหญ*อยู*ในครอบครัวที่มีจำนวนสมาชิก 3-5 คน รองลงมาคือ
อยู*อาศัยในครอบครัวที่มีจำนวนสมาชิกไม*เกิน 2 คน ร=อยละ 31.6 อีกทั้ง ผู=สูงอายุกว*าร=อยละ 76.5 ไม*มี
ความพิการ และประมาณ 1 ใน 4 ของผู=สูงอายุมีความพิการ ซึ่งส*วนใหญ*พิการทางการเคลื่อนไหวหรือ
ทางร*างกาย และพิการทางการมองเห็น อย*างไรก็ตาม กลับพบว*า ผู=สูงอายุกว*าร=อยละ 62.7 มีโรค
ประจำตัว ซึ่งส*วนใหญ*เปeนโรคไม*ติดต*อเรื้อรัง เช*น โรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง โรคหัวใจ เปeนต=น
เมื่อพิจารณาในประเด็นด=านเศรษฐกิจสังคมของผู=สูงอายุกลุ*มตัวอย*าง พบว*า เกือบครึ่งหนึ่ง (ร=อยละ 47.7)
ไม*ได=ประกอบอาชีพ และร=อยละ 31.0 เปeนเกษตรกร มีรายได=เฉลี่ยต*อเดือนไม*เกิน 10,000 บาท
ร=อยละ 89.2 มีแหล*งรายได=จากเบ้ียยังชีพเปeนส*วนใหญ* (ร=อยละ 77.7) รองลงมาคือ รายได=จากการ
ประกอบอาชีพและรายได=จากบุคคลในครอบครัว ทั้งนี้พบว*า ร=อยละ 67.5 ไม*มีหนี้สิน แต*ร=อยละ 32.5
มีหนี้สิน ดังนั้น จึงมีผู=สูงอายุส*วนหนึ่งต=องประกอบอาชีพเพื่อหารายได=มาชำระหนี้สิน ส*วนใหญ*อาศัยอยู*ใน
จังหวัดขอนแก*น ซึ่งมีสัดส*วนของผู=สูงอายุสูงเปeนลำดับต=นๆ ของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เปeนที่น*าสังเกต
ว*าผูส= งู อายมุ ากกว*าครึ่งหน่ึง ไมเ* ปนe สมาชกิ ชมรมผสู= งู อายุ และไมม* ีผด=ู แู ลผู=สงู อายุ

2. ปจB จัยความพึ่งพาสวัสดกิ ารสำหรับผสู4 งู อายุ
ผลการวิจัย พบว*า ผู=สูงอายุส*วนใหญ* มีความพึ่งพาสวัสดิการสำหรับผู=สูงอายุ (ภาพรวม)

ในระดับปานกลาง ร=อยละ 61.2 เปeนที่น*าสังเกตว*า ผู=สูงอายกว*า 1 ใน 4 มีความพึ่งพาสวัสดิการสำหรับ
ผู=สูงอายุภาพรวมในระดับต่ำ เมื่อพิจารณารายด=าน พบว*า ผู=สูงอายุมากกว*าครึ่งหนึ่งมีความพึ่งพา
สวัสดิการด=านการดำรงชีพในระดับต่ำ (ร=อยละ 54.0) ในส*วนของสวัสดิการด=านสุขภาพ พบว*า ผู=สูงอายุ
ร=อยละ 54.3 มีความพึ่งพาสวัสดิการด=านสุขภาพในระดับปานกลาง และพบว*า ในด=านความพึ่งพา
สวัสดิการด=านการดำรงชีพ ผู=สูงอายุมีความพึ่งพาสวัสดิการในระดับมากและมากที่สุดในประเด็นเบี้ยยังชีพ
ผู=สูงอายุ และบัตรสวัสดิการแห*งรัฐ คิดเปeนร=อยละ 83.2 และ 57.0 ตามลำดับ ในด=านความพึ่งพา
สวัสดิการด=านสุขภาพ พบว*า ผู=สูงอายุมีความพึ่งพาสวัสดิการในระดับมากและมากที่สุด ในประเด็น
หลักประกันสุขภาพถ=วนหน=า เช*น บัตร 30 บาทรักษาทุกโรค (บัตรทอง) ศูนยRรองรับบริการดูแลและ

จ

รักษาพยาบาลผู=สูงอายุ เช*น โรงพยาบาลส*งเสริมสุขภาพตำบล (รพ.สต.) และการช*วยเหลือจากเจ=าหน=าที่
อาสาสมัคร เช*น อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู*บ=าน (อสม.) อาสาสมัครพัฒนาสังคมและความมั่นคง
ของมนษุ ยR (อพม.) CM และ CG ในพ้ืนที่ คดิ เปeนร=อยละ 69.9 65.0 และ 63.5 ตามลำดบั

3. การเหน็ คุณคNาในตนเองของผูส4 ูงอายภุ าคตะวนั ออกเฉียงเหนือตอนกลาง
ผลการวิจัย พบว*า ผู=สูงอายุส*วนใหญ*เห็นคุณค*าในตนเองในระดับสูง ร=อยละ 54.0 รองลงมา คือ

เห็นคุณค*าในตนเองในระดับปานกลาง คิดเปeนร=อยละ 42.7 เมื่อพิจารณารายด=าน พบว*า ผู=สูงอายุ ร=อยละ
40.5 มีการเห็นคุณค*าในตนเองด=านความสามารถระดับปานกลาง เปeนที่น*าสังเกตว*า ผู=สูงอายุกว*า 1 ใน 4
มีการเห็นคุณค*าตนเองด=านความสามารถในระดับต่ำ ในส*วนของคุณค*าด=านความสำคัญ พบว*า ร=อยละ
56.2 ของผส=ู งู อายุ เห็นคุณคา* ด=านความสำคญั ของตนเองในระดับสูง รองลงมาคือ ระดบั ปานกลาง รอ= ยละ
39.3 ในส*วนของคุณค*าผู=สูงอายุด=านความมีอิสระ พบว*า ผู=สูงอายุกว*าร=อยละ 71.0 มีการเห็นคุณค*าใน
ตนเองด=านความมีอิสระในระดับสูง และผู=สูงอายุกว*า 1 ใน 4 มีการเห็นคุณค*าในตนเองด=านการมีอิสระ
ในระดับปานกลาง ทั้งนี้ในส*วนของคุณค*าของผู=สูงอายุด=านคุณความดี พบว*า ผู=สูงอายุส*วนใหญ* มีการเห็น
คุณค*าในตนเองด=านคุณความดีในระดับสูง คิดเปeนร=อยละ 73.0 รองลงมาคือ ผู=สูงอายุเห็นคุณค*าในตนเอง
ดา= นคุณความดีในระดบั ปานกลางคิดเปeนร=อยละ 25.7

เมื่อพิจารณา การเห็นคุณค*าในตนเองของผู=สูงอายุรายข=อ พบว*า คุณค*าผู=สูงอายุด=าน
ความสามารถ พบว*า ผู=สูงอายุส*วนหนึ่งเห็นคุณค*าในตนเองด=านความสามารถในระดับมากและมากที่สุด
ในประเด็นความพึงพอใจกับความสามารถทางสติปfญญาและมีความสามารถในการจดจำเรื่องราวต*าง ๆ
ได=อย*างเปeนลำดับขั้นตอน ความสามารถหาปfจจัยพื้นฐานในการดำรงชีวิตได= เช*น อาหาร ยารักษาโรค
ที่อยู*อาศัย และเครื่องนุ*งห*ม ความพึงพอใจกับความสามารถด=านสมรรถนะทางร*างกายและสามารถทำ
กิจกรรมประจำวันได= การรับรู=ว*าตนเองมีสุขภาพสมบูรณRแข็งแรงและใช=สมรรถภาพทางร*างกายได= และ
ความสามารถแก=ไขปfญหาและอุปสรรคในการดำเนินกิจวัตรประจำวันได=อย*างมีประสิทธิภาพ เช*น
การวางแผนการไปโรงพยาบาล การรับรู=ช*องทางการช*วยเหลือต*าง ๆ และการปwองกันโรคโควิด-19
คิดเปeนรอ= ยละ 68.0 65.0 63.4 63.0 และ 62.3 ตามลำดับ เปนe ทนี่ า* สังเกตว*า ผูส= งู อายุมีการเหน็ คุณคา* ใน
ตนเองในระดับน=อยและน=อยที่สุด ในประเด็น ความสามารถเรียนรู=ทักษะดิจิทัล เช*น ไลนR เฟซบ˜ุก
การทำธุรกรรมผ*านแอปพลิเคชั่นธนาคาร การกดเงินด=วยบัตรเอทีเอ็ม การลงทะเบียนฉีดวัคซีนผ*าน
แอพพลิเคชั่น หมอพร=อม หรือการซื้อของออนไลนR เปeนต=น และในประเด็นความสามารถใช=ทักษะดิจิทัล
เพื่อสามารถปรับตัวให=เข=ากับยุคปfจจุบัน เช*น ไลนR เฟซบุ˜ก การทำธุรกรรมผ*านแอปพลิเคชั่นธนาคาร
การกดเงินด=วยบัตรเอทีเอ็ม การลงทะเบียนฉีดวัคซีนผ*านแอพพลิเคชั่นหมอพร=อม หรือการซื้อของ

ฉ

ออนไลนR เปeนต=น รองลงมาคือ ผู=สูงอายุยังสามารถประกอบอาชีพได= มีรายได=เลี้ยงดูตนเองได=โดยไม*ต=อง
พึ่งพาผู=อื่น และสามารถให=ความช*วยเหลือและให=คำปรึกษาผู=อื่นได= คิดเปeนร=อยละ 67.7 67.7 47.3 44.5
และ 41.0 ตามลำดับ

ในส*วนของคุณค*าด=านความสำคัญรายข=อ พบว*า ผู=สูงอายุส*วนหนึ่งที่เห็นคุณค*าในตนเองด=าน
ความสำคัญในระดับมากและมากที่สุด ในประเด็นความพึงพอใจกับความสัมพันธRกับเพื่อนบ=าน
ความพึงพอใจกับความสัมพันธRกับญาติพี่น=อง ความพึงพอใจกับความสัมพันธRกับเจ=าหน=าที่ของรัฐ
การได=รับการยอมรับ ยกย*อง เคารพนับถือและไม*ดูถูกดูแคลนจากญาติพี่น=อง คิดเปeนร=อยละ 89.4 89.2
88.7 และ 87.7 ตามลำดับ

ในส*วนของคุณค*าด=านความมีอิสระรายข=อ พบว*า ผู=สูงอายุส*วนใหญ*ที่เห็นคุณค*า ในตนเองด=าน
ความมีอิสระในระดับมากและมากที่สุด ในประเด็นการรับรู=ถึงการเปลี่ยนแปลงทางจิตใจ อารมณR
สติปfญญา รวมถึงความจำนงของตนเอง ความสามารถจัดการ ควบคุม และดูแลตนเองทางจิตใจได=
อารมณRดี จิตใจแจ*มใส ปราศจากความกังวลและมองโลกในแง*ดี และความพึงพอใจในการปฏิบัติตนเอง
อย*างเปeนอิสระและสามารถกำหนดแนวทางการดำเนินชีวิตของตนเองได= คิดเปeนร=อยละ 87.7 84.5 และ
83.5 ตามลำดับ

ในส*วนของคุณค*าด=านคุณความดีรายข=อ พบว*า ผู=สูงอายุส*วนใหญ*ที่เห็นคุณค*าในตนเองด=านคุณ
ความดีในระดับมากและมากที่สุด ในประเด็น ความพึงพอใจและภูมิใจในความดีของตนเอง การมี
จิตสำนึกรับผิดชอบต*อสังคมไม*รังแกผิดและทรมานสัตวR ให=ความช*วยเหลือสัตวRและคนตกทุกขRได=ยาก
เปeนต=น การไม*ก*อความเดือดร=อนให=แก*สังคมและไม*ก*อความรำคาญยั่วยุละเมิดสิทธิผู=อื่น การมีจิตสำนึก
รับผิดชอบต*อสิ่งแวดล=อม เช*น ไม*ทิ้งขยะในที่สาธารณะ ไม*ตัดไม=ทำลายปšา ไม*ปล*อยน้ำเสียลงแหล*ง
ธรรมชาติ ลดการใช=พลาสติกลดการใช=สารเคมี ใช=ถุงผ=า หิ้วป›œนโต เปeนต=น และการวางตัวเหมาะสมกับวัย
คิดเปeนรอ= ยละ 94.4 93.7 92.9 92.7 และ 92.4 ตามลำดบั

4. ปBจจยั ท่ีมคี วามสมั พันธกS ับการเห็นคุณคาN ในตนเองของผ4ูสงู อายุ
ผลการวิจัย พบว*า ผู=สูงอายุที่อายุอยู*ระหว*าง 60-69 ป^ ร=อยละ 61.7 มีการเห็นคุณค*าในตนเอง

ระดับสูง เมื่อทดสอบความสัมพันธRระหว*างตัวแปร พบว*า ตัวแปรทั้งสองมีความสัมพันธRกันอย*างมี
นัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ 0.05 โดยมีค*าความสัมพันธRระดับต่ำเท*ากับ 0.171 เมื่อพิจารณาระดับ
การศึกษาของผู=สูงอายุ พบว*า ผู=สูงอายุที่สำเร็จการศึกษาระดับมัธยมศึกษาและสูงกว*ามัธยมศึกษา ร=อยละ
75.4 และ 83.7 ตามลำดับ มีการเห็นคุณค*าในตนเองระดับสูง เมื่อทดสอบความสัมพันธRระหว*างตัวแปร
พบวา* ตวั แปรทง้ั สองมคี วามสัมพันธRกนั อย*างมีนัยสำคัญทางสถิตทิ ร่ี ะดับ 0.01 โดยมีค*าความสมั พันธรR ะดบั

ช

ต่ำเท*ากับ 0.320 เมื่อพิจารณาสถานภาพสมรสของผู=สูงอายุ พบว*า ผู=สูงอายุที่สมรสและอยู*ด=วยกัน
ร=อยละ 65.7 มีการเห็นคุณค*าในตนเองระดับสูง เมื่อทดสอบความสัมพันธRระหว*างตัวแปร พบว*า ตัวแปร
ทั้งสองมีความสัมพันธRกันอย*างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ 0.01 โดยมีค*าความสัมพันธRระดับต่ำเท*ากับ
0.289 เมื่อพิจารณาจำนวนสมาชิกในครอบครัวของผู=สูงอายุ พบว*า ผู=สูงอายุที่มีสมาชิกในครอบครัว
ตั้งแต* 6 คนขึ้นไป ร=อยละ 68.7 มีการเห็นคุณค*าในตนเองระดับสูง รองลงมาคือ ผู=สูงอายุที่มีสมาชิก
ระหว*าง 3-5 คน ร=อยละ 56.3 มีการเห็นคุณค*าในตนเองระดับสูง เมื่อทดสอบความสัมพันธRระหว*าง ตัว
แปร พบว*า ตัวแปรทั้งสองมีความสัมพันธRกันอย*างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ 0.01 โดยมีค*าความสัมพันธR
ระดบั ต่ำเท*ากบั 0.202

เมื่อพิจารณาอาชีพปfจจุบันของผู=สูงอายุ พบว*า ผู=สูงอายุที่ประกอบอาชีพข=าราชการบำนาญและ
เกษตรกรรม ร=อยละ 79.5 และ 68.5 ตามลำดับ มีการเห็นคุณค*าในตนเองระดับสูง เมื่อทดสอบ
ความสัมพันธRระหว*างตัวแปร พบว*า ตัวแปรทั้งสองมีความสัมพันธRกันอย*างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ
0.01 โดยมีค*าความสัมพันธRระดับต่ำเท*ากับ 0.366 เมื่อพิจารณารายได=ต*อเดือนของผู=สูงอายุ พบว*า
ผู=สูงอายุที่มีรายได=ไม*เกิน 10,000 บาท และมากกว*า 10,000 บาท ร=อยละ 50.7 และ 81.4 ตามลำดับ
มีการเห็นคุณค*าในตนเองระดับสูง เมื่อทดสอบความสัมพันธRระหว*างตัวแปร พบว*า ตัวแปรทั้งสอง
มีความสัมพันธRกันอย*างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ 0.01 โดยมีค*าความสัมพันธRระดับต่ำเท*ากับ 0.189
เมื่อพิจารณาภูมิลำเนาของผู=สูงอายุ พบว*า ผู=สูงอายุที่มีภูมิลำเนาในจังหวัดกาฬสินธุRและจังหวัดร=อยเอ็ด
ร=อยละ 71.6 และ 53.2 ตามลำดับ มีการเห็นคุณค*าในตนเองระดับสูง เมื่อทดสอบความสัมพันธRระหว*าง
ตัวแปร พบว*า ตัวแปรทั้งสองมีความสัมพันธRกันอย*างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ 0.05 โดยมีค*า
ความสัมพันธRระดับต่ำเท*ากับ 0.195 ในส*วนของการเปeนสมาชิกชมรมผู=สูงอายุของผู=สูงอายุ พบว*า
ผู=สูงอายุที่ทั้งที่เปeนสมาชิกและไม*เปeนสมาชิก ร=อยละ 61.8 และ 48.0 ตามลำดับ มีการเห็นคุณค*าใน
ตนเองระดับสูง เมื่อทดสอบความสัมพันธRระหว*างตัวแปร พบว*าตัวแปรทั้งสองมีความสัมพันธRกันอย*างมี
นัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ 0.01 โดยมีค*าความสัมพันธRระดับต่ำเท*ากับ 0.171และในส*วนของการมีผู=ดูแล
ผู=สูงอายุ พบว*า ผู=สูงอายุที่มีผู=ดูแลและไม*มีผู=ดูแล ร=อยละ 48.3 และ 64.7 ตามลำดับ มีการเห็นคุณค*าใน
ตนเองระดับสูง เมื่อทดสอบความสัมพันธRระหว*างตัวแปร พบว*า ตัวแปรทั้งสองมีความสัมพันธRกันอย*างมี
นยั สำคัญทางสถิติทร่ี ะดบั 0.01 โดยมีคา* ความสมั พันธRระดบั ตำ่ เทา* กบั 0.156

5. ปBจจยั ที่มอี ทิ ธิพลตNอการเห็นคุณคาN ในตนเองของผส4ู ูงอายุภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือตอนกลาง
ผลการวิจัย พบว*า 1) สถานภาพสมรส: สมรส มีอิทธิพลเชิงบวกต*อการเห็นคุณค*าในตนเองของ

ผู=สูงอายุภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลาง โดยมีค*าสัมประสิทธิ์ถดถอยพหุคูณ (b) เท*ากับ 18.635

ซ

หมายความว*า ผู=สูงอายุที่มีสถานภาพสมรสเปeนสมรส จะมีการเห็นคุณค*าในตนเองมากกว*าผู=สูงอายุที่มี
สถานภาพสมรสเปeนโสด หม=าย หย*าร=าง และแยกกันอยู* (กลุ*มอ=างอิง) 18.635 หน*วย2) จำนวนสมาชิก
ในครอบครัว มีอิทธิพลเชิงบวกต*อการเห็นคุณค*าในตนเองของผู=สูงอายุภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลาง
โดยมีค*าสัมประสิทธิ์ถดถอยพหุคูณ (b) เท*ากับ 12.046 หมายความว*า ผู=สูงอายุที่มีจำนวนสมาชิก
ในครอบครัวเพิ่มขึ้น 1 คน จะมีการเห็นคุณค*าในตนเองสูงขึ้น 12.046 หน*วย แสดงให=เห็นว*า ผู=สูงอายุที่มี
จำนวนสมาชิกในครอบครัวมาก น*าจะมีการเห็นคุณค*าในตนเองมากขึ้นตามไปด=วย 3) ความพิการ:
ไม*พิการ มีอิทธิพลเชิงบวกต*อการเห็นคุณค*าในตนเองของผู=สูงอายุภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลาง
โดยมีค*าสัมประสิทธิ์ถดถอยพหุคูณ (b) เท*ากับ 2.241 หมายความว*า ผู=สูงอายุที่ไม*พิการ จะมีการเห็น
คุณค*าในตนเองมากกว*าผู=สูงอายุที่มีภาวะพิการ (กลุ*มอ=างอิง) 2.241 หน*วย 4) การประกอบอาชีพ:
ประกอบอาชีพ มีอิทธิพลเชิงบวกต*อการเห็นคุณค*าในตนเองของผู=สูงอายุภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
ตอนกลาง โดยมีค*าสัมประสิทธิ์ถดถอยพหุคูณ (b) เท*ากับ 20.956 หมายความว*า ผู=สูงอายุที่ประกอบ
อาชีพ จะมีการเห็นคุณค*าในตนเองมากกว*าผู=สูงอายุที่ไม*ประกอบอาชีพ (กลุ*มอ=างอิง) 2.241 หน*วย
5) ภาวะสุขภาพ: ไม*มีโรค มีอิทธิพลเชิงบวกต*อการเห็นคุณค*าในตนเองของผู=สูงอายุ
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลาง โดยมีค*าสัมประสิทธิ์ถดถอยพหุคูณ (b) เท*ากับ 14.308 หมายความ
ว*า ผู=สูงอายุที่ไม*มีโรค จะมีการเห็นคุณค*าในตนเองมากกว*าผู=สูงอายุที่มีโรค (กลุ*มอ=างอิง) 14.308 หน*วย
6) จำนวนหนี้สิน มีอิทธิพลเชิงบวกต*อการเห็นคุณค*าในตนเองของผู=สูงอายุภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
ตอนกลาง โดยมีค*าสัมประสิทธิ์ถดถอยพหุคูณ (b) เท*ากับ 0.121 หมายความว*า ผู=สูงอายุที่มีจำนวนหนี้สิน
เพ่ิมขึ้น 1 หน*วย จะมีการเห็นคุณค*าในตนเองสูงขึ้น 0.121 หน*วย แสดงให=เห็นว*า ผู=สูงอายุที่มีจำนวน
หนี้สินมาก น*าจะมีการเห็นคุณค*าในตนเองมากขึ้นตามไปด=วย เพราะต=องต*อสู=ดิ้นรนเพื่อให=มีรายได=สำหรับ
ชำระหนี้สิน 7) การเปeนสมาชิกชมรมผู=สูงอายุ: เปeนสมาชิก มีอิทธิพลเชิงลบต*อการเห็นคุณค*าในตนเอง
ของผู=สูงอายุภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลาง โดยมีค*าสัมประสิทธิ์ถดถอยพหุคูณ (b) เท*ากับ 10.259
หมายความว*า ผู=สูงอายุที่เปeนสมาชิกชมรมผู=สูงอายุ จะมีการเห็นคุณค*าในตนเองน=อยกว*าผู=สูงอายุที่ไม*เปeน
สมาชิก (กลุ*มอ=างอิง) 10.259 หน*วย 8) การมีผู=ดูแลผู=สูงอายุ: มีผู=ดูแล มีอิทธิพลเชิงบวกต*อการเห็นคุณค*า
ในตนเองของผู=สูงอายุภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลาง โดยมีค*าสัมประสิทธิ์ถดถอยพหุคูณ (b) เท*ากับ
9.064 หมายความว*า ผู=สูงอายุที่มีผู=ดูแล จะมีการเห็นคุณค*าในตนเองมากกว*าผู=สูงอายุที่ไม*มีผ=ูดูแล
(กลุ*มอ=างอิง) 9.064 หน*วย 9) ความพึ่งพาสวัสดิการสำหรับผู=สูงอายุ มีอิทธิพลเชิงบวกต*อการเห็นคุณค*า
ในตนเองของผู=สูงอายุภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลาง โดยมีค*าสัมประสิทธิ์ถดถอยพหุคูณ (b) เท*ากับ
0.570 หมายความว*า ผู=สูงอายุที่มีความพึ่งพาสวัสดิการสำหรับผู=สูงอายุเพิ่มขึ้น 1 หน*วย จะมีการเห็น

ฌ

คุณค*าในตนเองสูงขึ้น 0.570 หน*วย แสดงให=เห็นว*า ผู=สูงอายุที่มีความพึ่งพาสวัสดิการสำหรับผู=สูงอายุมาก
นา* จะมีการเหน็ คุณคา* ในตนเองมากขนึ้ ตามไปดว= ย

6. ความคิดเห็นเกี่ยวกับกระบวนการสร4างคุณคNาในตนเองของผู4สูงอายุภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
ตอนกลางสNูการยกระดบั ชุมชนอยาN งบูรณาการในยุค 4.0

6.1 คณุ คNาผ4สู ูงอายุดา4 นความสามารถ
ผลการวิจัย พบว*า ผู=สูงอายุส*วนใหญ*จะสามารถยังประกอบอาชีพ และเลี้ยงดูตนเองได=

สะท=อนถึงความสามารถในการทำงานของตนว*ายังมีบทบาทสำคัญในการหารายได=เพื่อเลี้ยงดูครอบครัว
ซึ่งผู=สูงอายุยังคิดว*ามีความสามารถ และสมรรถนะในการพึ่งพาตนเองและการทำงาน ซึ่งผู=สูงอายุต=องการ
ใช=ความรู=ความสามารถของตนเองให=เกิดประโยชนR ประกอบกับความต=องการช*วยแบ*งเบาภาระค*าใช=จ*าย
ให=แก*บุตรหลาน และสมาชิกภายในครอบครัว เช*น การมีหนี้สิ้นของครัวเรือนที่เกิดจากความจำในการ
ดำรงชีพ เช*น ใช=เพื่อการศึกษาของบุตร ใช=ลงทุนเพื่อการเกษตร ใช=ซื้อรถยนตRในการเดินทางไปใช=
สวัสดิการด=านสุขภาพที่โรงพยาบาล หรืออำนวยความสะดวกด=านอื่น ๆ ให=แก*สมาชิกในครัวเรือน
ตลอดจนการมีภาระในการเลี้ยงดูบุตรหลานที่พ*อและแม*ของบุตรย=ายถิ่นไปทำงานต*างจังหวัด ทำให=
ผู=สูงอายุกลุ*มนี้ไม*สามารถหยุดทำงานได= รวมถึงต=องทำงานอย*างต*อเนื่อง เพราะตนเองเปeนเสาหลักหรือ
ยังคงสถานะหัวหน=าครัวเรือน ส*งผลให=ผู=สูงอายุสะท=อนถึงความต=องการการสนับสนุนด=านการส*งเสริม
ทักษะความรู=ในเรื่องของการฝ¡กอาชีพเพื่อมีรายได=เพิ่มมากขึ้น เช*น ผู=สูงอายุต=องการให=หน*วยงานภาครัฐ
จัดฝ¡กอบรมเพิ่มความรู=ด=านอาชีพ ต*อยอดทักษะอาชีพ การสาธิตการผลิตสินค=าอย*างง*าย ที่เข=ากับความ
ต=องการในด=านการบริโภคของผู=คนในยุคปfจจุบัน หรืออาชีพใหม*ที่เปeนที่ต=องการของตลาดแรงงาน รวมถึง
การสนับสนุนด=านอาชีพเดิม เช*น การสนับสนุนทุนและอุปกรณRในการประกอบอาชีพ อย*างไรก็ตาม
ผู=สูงอายุส*วนใหญ*ต=องการอาชีพหรือการทำงานที่มีลักษณะยืดหยุ*นในเรื่องของเวลา และสถานที่ในการ
ทำงาน โดยเอื้อตอ* ภาวะสุขภาพที่เหมาะสมกับช*วงวยั

6.2 คุณคาN ของผูส4 ูงอายทุ างดา4 นความสำคัญ
ผลการวิจัย พบว*า ครอบครัวมีบทบาทสำคัญที่ต=องช*วยส*งเสริมหรือดูแลผู=สูงอายุเพื่อให=

ผู=สูงอายุ ยังรู=สึกว*าตนเองมีคุณค*า ผ*านรูปแบบต*าง ๆ เช*น การให=เงินดำรงชีพ การดูแลเอาใจใส* การได=รับ
การยกย*อง การถูกยอมรับ และเคารพนับถือ และความรู=สึกว*าตนเองมีคุณค*าสำหรับลูกหลาน ดังนั้นการ
ได=รับการดูแลเอาใจจากลูกหลานและบุคคลในครอบครัวจึงเปeนเรื่องที่สะท=อนคุณค*าของผู=สูงอายุในขั้น
แรก สอดคล=องกับความต=องการของผู=สูงอายุที่ต=องการได=รับความดูแลเอาใจใส*จากคนรอบตัว โดยเฉพาะ
สมาชิกในครอบครัวผ*านการแสดงออกในรูปแบบที่ไม*เปeนทางการ เช*น การทักทาย การถามไถ*

ญ

สารทุกขRสุกดิบ การได=รับการช*วยเหลือ การพาไปพบแพทยRเวลาเจ็บปšวยหรือตามที่แพทยRนัดหมาย
รวมถึงการสัมผัสเพื่อให=ผู=สูงอายุรู=สึกว*าตนเองยังมีคุณค*า เปeนต=น ขณะที่ผู=สูงอายุถูกให=ความสำคัญจาก
ครอบครัวแล=ว ยังมีความรู=สึกว*าการถูกยอมรับจากผู=คนในชุมชนเปeนสิ่งที่สะท=อนคุณค*าของผู=สูงอายุด=วย
เช*น มีการรวมกลุ*มของผู=สูงอายุ ทั้งจากกลุ*มอาชีพ หรือกลุ*มโรงเรียนผู=สูงอายุ ซึ่งเปeนหนึ่งปfจจัยที่ทำให=
ผู=สูงอายุเกิดการเรียนรู=และพัฒนาทักษะในการดูแลตนเอง และมีปฏิสัมพันธRร*วมกับสมาชิกคนอื่น ๆ มีการ
ฝ¡กอบรมด=านอาชีพ ซึ่งการอบรมด=านอาชีพหรือการเรียนรู=สิ่งใหม* ๆ สำหรับผู=สูงอายุนับว*าเปeนโอกาสอันดี
เพราะเมื่อตนเองเกิดการเรียนรู=สิ่งใหม*ก็อยากจะนำความรู=ที่ตนเองได=รับมาไปนำไปใช=ประโยชนRต*อตนเอง
หรือผอ=ู ื่นเปeนการสรา= งความรส=ู ึกมคี ณุ ค*าในตนเองของผ=ูสงู อายุ

6.3 คณุ คNาของผส4ู ูงอายดุ า4 นความมีอสิ ระ
ผลการวิจัย พบว*า โดยผู=สูงอายุต=องการใช=ความรู=ความสามารถของตนเองให=เกิด

ประโยชนR การได=มีอิสระในการตัดสินใจในเรื่องต*าง ๆ การใช=เวลาว*างให=เกิดประโยชนR และการได=ออก
กำลังกายควบคู*ไปกับการทำงาน การที่ผู=สูงอายุมีอิสระทางกายภาพที่ไม*ถูกบีบบังคับและการมีอิสระทาง
จิตใจ ซึ่งโดยพื้นฐานจะต=องได=รับการยอมรับและเคารพความเปeนส*วนตัวหรือการได=รับความเคารพในสิทธิ
ส*วนตัว โดยปfจจัยส*วนตัวเปeนส*วนหนึ่งที่มีผลต*อคุณค*าผู=สูงอายุ เช*น การมีอิสระดูแลรักษาความสะอาด
ของตัวเอง การมีอิสระได=แต*งกายเหมาะสมกับวัยเพื่อให=สังคมชื่นชมและยอมรับนับถือตนเอง ซึ่งจะเปeน
ปfจจัยที่ทำให=ผู=สูงอายุรู=สึกว*าตนเองมีคุณค*า และสอดคล=องกับแนวคิดของ Christopher J. Mruk (2006)
ที่กล*าวไว=ว*า ความรู=สึกในอำนาจของตนเอง พลังที่บุคคลมีต*อตนเองและต*อเหตุการณR การกระทำของ
ตนเองนำไปสู*ผลลัพธRที่ต=องการ แนวคิดนี้มองคุณค*าของผู=สูงอายุในมิติของอำนาจในตนเองของผู=สูงอายุ
การมีอิสระในการตัดสินใจเลือกทางเดินชีวิตอย*างเสรี รวมทั้งการเชื่อมั่นในอำนาจของตนเองว*ามี
ความสามารถกระทำสิ่งต*าง ๆ ได=ตามความต=องการอย*างสร=างสรรคRจะเปeนแรงผลักดันที่ทำให=ผู=สูงอายุ
ตระหนักถึงคุณค*าในตัวเอง โดยการรับร=ูว*าตนเองมีความสามารถจะทำให=มีความมั่นใจในศักยภาพของ
ตนเอง

6.4 คุณคาN ของผ4สู ูงอายดุ า4 นความดี
ผลการวิจัย พบว*า ผู=สูงอายุสะท=อนการทำความดี ทั้งต*อลูกหลาน ชุมชน หรือสังคมทั้ง

โดยให=การช*วยเหลือหรือเปeนที่พึ่งของผู=อื่น หรือการดำเนินชีวิตตามหลักธรรมที่ตนเองยึดถือปฏิบัติโดย
ตลอดมีผลต*อการรับรู=คุณค*าความภาคภูมิใจต*อตนเองของผู=สูงอายุมากขึ้น รวมถึงมีผู=สูงอายุบางส*วนเข=า
ร*วมการทำกิจกรรมอาสาสมัคร สะท=อนถึงการเพิ่มคุณค*าและนำศักยภาพที่มีในตนเองออกมาใช=ให=เกิด
ประโยชนRต*อตนเองและสังคมด=วย กล*าวคือ การทำงานอาสาสมัครเปeนการช*วยเหลือผู=อื่นโดยสมัครใจ
ผ*านการอุทิศแรงกาย แรงใจ เวลา และสติปfญญาเพื่อปฏิบัติงานที่เปeนสาธารณประโยชนR ไม*ใช*เพียงแค*

ฎ

การทำความดีเพื่อให=เกิดความภาคภูมิใจในตัวเองเท*านั้น แต*ยังสามารถเปeนแบบอย*างที่ดีแก*คนรุ*นหลัง
และยังเปeนการสร=างสัมพันธภาพกับเพื่อนหรือผู=อื่นอีกมากมาย เช*น การกวาดสถานที่สาธารณะ การ
ปรับปรุงสถานที่ การเปeนอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู*บ=าน (อสม.) อาสาสมัครพัฒนาสังคมและความ
มั่นคงของมนุษยR (อพม.) การเข=าร*วมกิจกรรมจิตอาสาดังกล*าว ส*งผลให=ได=รับการยอมรับทางสังคม ซึ่งเปeน
ส*วนหนึง่ ทีท่ ำใหผ= ส=ู งู อายรุ บั ร=วู *าตนเองยังมีความสำคัญ มคี ณุ ค*าต*อครอบครวั ชุมชนหรอื สังคม

ดังนั้นกระบวนการสร=างคุณค*าในตนเองของผู=สูงอายุในภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลางสู*การ
ยกระดับชุมชนอย*างบูรณาการในยุค 4.0 ควรเพิ่มคุณค*าของผู=สูงอายุให=ครอบคลุม 4 ประเด็นข=างต=น
ได=แก* คุณค*าผู=สูงอายุด=านความสามารถ คุณค*าของผู=สูงอายุทางด=านความสำคัญ คุณค*าของผู=สูงอายุด=าน
ความมีอิสระ และคุณค*าของผู=สูงอายุด=านความดี โดยเริ่มที่ครอบครัวเนื่องจากเปeนกลไกใกล=ชิดกับ
ผู=สูงอายุ การสร=างความสัมพันธRอันดีของผู=สูงอายุกับครอบครัว กับลูกหลาน กับเพื่อนบ=าน กับคนในชุมชน
รวมถึงหน*วยงานภาครัฐมีการสนับสนุนความต=องการต*าง ๆ ของผู=สูงอายุ เช*น สนับสนุนด=านการประกอบ
อาชีพ การทำงานที่เหมาะสมกับวัย การสนับสนุนช*องทางการขายสินค=า และผลิตภัณฑR เปeนต=น รวมถึงให=
ผู=สูงอายุมีอิสระที่จะเลือกปฏิบัติชีวิตประจำวันของตนเอง และส*งเสริมให=ผู=สูงอายุได=ออกมาใช=ชีวิตนอก
บา= นมากขน้ึ สรา= งความปลอดภยั ใหแ= กว* ยั ผส=ู งู อายุ สง* เสรมิ ใหผ= ส=ู งู อายมุ บี ทบาทในการชว* ยเหลอื สงั คม โดย
การนำศักยภาพที่มีของผู=สูงอายุมาใช=ให=เกิดประโยชนRต*อตนเองและสังคม เช*น การเปeนอาสาสมัคร การ
ดูแลผู=สูงอายุด=วยกันเอง การเข=าร*วมกิจกรรมที่มีประโยชนRต*อสังคม รวมถึงส*งเสริมการถ*ายทอดภูมิปfญญา
สู*คนร*นุ หลงั ซ่งึ นบั ว*าเปนe การวางตวั และการเปนe ผ=ูสงู อายุท่ีสังคมคาดหวัง และถูกยอมรบั อีกดว= ย

7. ข4อเสนอแนะเชิงนโยบาย
1) จากผลการวิจัย ในประเด็นคุณค*าผู=สูงอายุด=านความสามารถ พบว*า ผู=สูงอายุ ส*วนใหญ*มีระดับ

การเห็นคุณค*าในตนเองในระดับปานกลาง (ร=อยละ 40.5) โดยผู=สูงอายุส*วนใหญ*จะสามารถยังประกอบ
อาชีพ และเลี้ยงดูตนเองได= ดังนั้นเพื่อเปeนการเพิ่มคุณค*าของผู=สูงอายุ จึงควรจัดฝ¡กอบรมเพิ่มความรู=ด=าน
อาชีพ ต*อยอดทักษะอาชีพ รวมถึงสนับสนุนการทำงานที่มีลักษณะยืดหยุ*นในเรื่องของเวลา และสถานที่
ในการทำงาน โดยเอื้อต*อภาวะสุขภาพที่เหมาะสมกับช*วงวัยและความสุขในการทำงาน รวมถึงการทำงาน
งานใกล=บ=านที่สามารถอยู*กับลูกหลาน ตลอดจนงานที่สามารถทำงานที่บ=านได= นอกจากนี้การสนับสนุน
ด=านการทำงานจะเพิ่มรายได=เพื่อการดำรงชีพของผู=สูงอายุเอง และครอบครัว อันเปeนบทบาทที่สำคัญที่
สง* ผลต*อคุณค*าของผูส= ูงอายไุ ด=

2) จากผลการวิจัย พบว*า ผู=สูงอายุไม*สามารถปรับตัว และเรียนรู=ทักษะดิจิทัลได= ดังนั้นภาครัฐ
ควรออกแบบรูปแบบเทคโนโลยีดิจิทัลที่เข=าใจง*าย ไม*ซับซ=อน รวมถึงบุคคลใกล=ชิด ควรมีกระบวนการ

ฏ

สร=างความรู=ความเข=าใจ หรือเพิ่มทักษะในการใช=เทคโนโลยี เพื่อใช=ในการเข=าถึงสวัสดิการของผู=สูงอายุ
หรอื การใช=เทคโนโลยดี งั กล*าวในการส่อื สารกนั ในครอบครัว นบั เปeนสงิ่ ที่สำคัญในการสรา= งความสมั พนั ธRใน
ครอบครวั ท่สี ง* ผลตอ* คุณคา* ของผ=ูสงู อายุดว= ย

3) จากผลการวิจัย พบว*า ผู=สูงอายุสะท=อนถึงสถาบันครอบครัวมีบทบาทสำคัญที่ต=องช*วยส*งเสริม
หรือดูแลผู=สูงอายุ เพื่อให=ผู=สูงอายุยังรู=สึกว*าตนเองมีคุณค*า ดังนั้น ภาครัฐควรส*งเสริมความสัมพันธRใน
ครอบครัว ผ*านกิจกรรมต*าง ๆ เช*น คา* ยครอบครัว เปนe ต=น

4) จากผลการวิจัย พบว*า การถูกยอมรับจากคนในชุมชนเปeนสิ่งที่สะท=อนคุณค*าของผู=สูงอายุด=วย
เช*น การยอมรับผ*านการรวมกลุ*มของผู=สูงอายุ ทั้งจากกลุ*มอาชีพ หรือกลุ*มโรงเรียนผู=สูงอายุ ดังน้ัน
กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษยR หรือหน*วยงานที่เกี่ยวข=องด=านผู=สูงอายุ ควรผลักดัน
การรวมกลุ*มของผู=สูงอายุ ซึ่งเปeนหนึ่งปfจจัยที่ทำให=ผู=สูงอายุเกิดการเรียนรู=และพัฒนาทักษะในการดูแล
ตนเอง และดูแลสุขภาพ การฝ¡กอบรมด=านอาชีพ การให=ความรู=เรื่องโรค การปฐมพยาบาลการทำกิจกรรม
นันทนาการร*วมกับสมาชิกคนอ่ืน ๆ

5) จากผลการวิจัย พบว*า ผู=สูงอายุมีความภาคภูมิใจในสิ่งที่ตนเองได=ทำ เปeนสิ่งที่สะท=อนการให=
ความหมายของความมคี ุณคา* ในตนเองของผ=สู ูงอายุ ดังนัน้ ภาครฐั และครอบครวั จึงควรสนับสนุนผส=ู งู อายุ
ให=มีอำนาจ หรืออิสระในการตัดสินใจต*าง ๆ เช*น การเลือกใช=เวลาว*างให=เกิดประโยชนR การได=ออกกำลัง
กาย การได=เลือกเสื้อผ=าเครื่องแต*งกาย เปeนต=น และภาครัฐควรประชาสัมพันธR และสร=างภาพลักษณRใหม*
ว*าวัยผู=สูงอายุ ยังเปeนวัยที่สามารถดำเนินชีวิตประจำวนั ได=อย*างมีพฤฒพลัง ไม*ได=เปeนภาระของครอบครัว
ชมุ ชนและสังคม 6) จากผลการวจิ ัย พบวา* ผ=สู ูงอายสุ ามารถเปeนแบบอย*างทด่ี แี กค* นรนุ* หลัง และสามารถ
ถ*ายทอดประสบการณRที่มีคุณค*าให=แก*ครอบครัว และชุมชนได= ดังนั้น ภาครัฐควรสนับสนุนให=ผู=สูงอายุได=
ดำเนินกิจกรรมที่สร=างการเปeนผู=สูงอายุต=นแบบที่ดี เช*น การเปeนอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู*บ=าน
(อสม.) อาสาสมัครพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษยR (อพม.) การได=เข=าร*วมกิจกรรมจิตอาสาหรือทำ
ประโยชนRให=กับผู=อื่น ส*งผลให=ผู=สูงอายุเกิดความภาคภูมิใจในตนเองและมีผลต*อการรับรู=การมีคุณค*าใน
ตนเองของผู=สูงอายุ การเข=าร*วมกิจกรรมจิตอาสาดังกล*าว ส*งผลให=ได=รับ การยอมรับทางสังคม ซึ่งเปeนส*วน
หนึ่งทท่ี ำให=ผส=ู ูงอายรุ ับร=ูวา* ตนเองยังมีความสำคัญ มีคณุ คา* ต*อครอบครวั ชมุ ชนหรอื สงั คม

สารบญั ฐ

เรอื่ ง หน4า
คำนำ ก
บทสรปุ ผ4บู รหิ าร ข
สารบัญ ฐ
บทที่ 1 บทนำ 1
1. ท่ีมาและความสำคัญของปญf หา 1
2. ปญf หาการวจิ ยั 4
3. วตั ถปุ ระสงคRการวจิ ยั 4
4. ประโยชนRท่คี าดวา* จะไดร= บั 4
5. ขอบเขตการวิจัย 4
6. นยิ ามศัพทR 5
บทท่ี 2 แนวคิด ทฤษฎี และงานวจิ ัยทเ่ี ก่ียวข4อง 7
1. ความหมายเกีย่ วกบั ผ=ูสูงอายุ 7
2. แนวคิดเก่ยี วกับคณุ คา* ผ=ูสูงอายุ 9
3. การวเิ คราะหคR ณุ ค*าผ=สู ูงอายุตามแนวคิดศักดศ์ิ รีความเปeนมนุษยR 36
4. กรอบแนวคิดในการวิจัย 42
5. สมมติฐานการวิจัย 43
บทท่ี 3 ระเบยี บวธิ วี ิจัย 45
1. หนว* ยในการวเิ คราะหR 45
2. พน้ื ท่ีในการวิจยั 45
3. ประชากรและกล*ุมตวั อยา* ง 46
4. วธิ กี ารเก็บรวบรวมขอ= มูล 48
5. เครือ่ งมอื ท่ใี ชใ= นการวิจัย 48
6. ข้ันตอนการวิจยั 51
7. การวิเคราะหRขอ= มูล 52

ฑ

สารบญั (ต5อ)

เร่อื ง หน4า
บทท่ี 3 ระเบียบวธิ ีวจิ ยั (ตNอ) 45
8. การนำเสนอผลการวจิ ัย 52
9. จริยธรรมในการวิจัย 53
บทท่ี 4 ผลการวจิ ยั 54
1. การวิเคราะหRตวั แปรเดยี ว 54
2. การวิเคราะหRสองตวั แปร 72
3. ปfจจยั ทม่ี ีอิทธิพลต*อการเหน็ คณุ ค*าในตนเองของผ=สู งู อายุภาคตะวันออกเฉยี งเหนือตอนกลาง 80
4. ความคดิ เห็นเกีย่ วกบั กระบวนการสรา= งคุณคา* ในตนเองของผูส= ูงอายุ 85
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลาง
บทท่ี 5 สรุป อภิปรายผล และข4อเสนอแนะ 105
1. สรปุ ผลการศึกษา 105
2. อภปิ รายผล 125
3. ข=อเสนอแนะ 132
บรรณานุกรม 134
ภาคผนวก 139
ภาคผนวก ก เคร่อื งมือวจิ ยั เชงิ ปริมาณ 140
ภาคผนวก ข เครอื่ งมอื วิจยั เชงิ คุณภาพ 149

ฒ

สารบัญตาราง หน4า
46
เร่ือง 47
ตารางที่ 3.1 แสดงจำนวนประชากรในการวจิ ัย จำแนกตามจังหวัด 55
ตารางที่ 3.2 แสดงจำนวนตวั อยา* งในการเก็บขอ= มลู การวจิ ัย จำแนกตามจังหวดั 61
ตารางท่ี 4.1 รอ= ยละของผู=สงู อายุ จำแนกตามปจf จยั คณุ ลกั ษณะทางประชากร 62
ตารางท่ี 4.2 ร=อยละของผ=ูสงู อายุ จำแนกตามปfจจัยความพง่ึ พาสวัสดกิ ารสำหรับผสู= ูงอายุ 64
ตารางที่ 4.3 รอ= ยละของผูส= ูงอายุ จำแนกตามความพึง่ พาสวสั ดิการสำหรับผูส= งู อายุ (รายขอ= ) 67
ตารางท่ี 4.4 ร=อยละของผส=ู งู อายุ จำแนกตามการเหน็ คุณค*าในตนเอง 75
ตารางที่ 4.5 รอ= ยละของผ=สู งู อายุ จำแนกตามการเหน็ คณุ คา* ในตนเองของผ=ูสงู อายุ (รายขอ= )
ตารางท่ี 4.6 ร=อยละของผสู= ูงอายุ จำแนกตามปfจจัยคุณลักษณะทางประชากรของผ=ูสงู อายุ 79

และระดับการเห็นคุณคา* ในตนเอง 84
ตารางที่ 4.7 รอ= ยละของผูส= ูงอายุ จำแนกตามปfจจัยความพงี่ พาสวสั ดกิ ารสำหรับผ=ูสงู อายุ

และระดับการเหน็ คณุ ค*าในตนเอง
ตารางท่ี 4.8 ค*าสัมประสทิ ธิ์ถดถอยพหุคณู (b) ของปfจจัยคุณลักษณะผส=ู ูงอายแุ ละปจf จัย

ความพ่ึงพาสวสั ดิการสำหรับผ=สู งู อายุทม่ี อี ิทธพิ ลต*อการเห็นคุณค*าในตนเอง
ของผส=ู งู อายุ

สารบัญภาพ ณ

เรื่อง หนา4
ภาพที่ 1 กรอบแนวคิด 43

1

บทท่ี 1
บทนำ

การดูแลผู+สูงอายุเป3นวาระที่ทุกประเทศให+ความสำคัญ สาเหตุเพราะจำนวนประชากร
ผู+สูงอายุนับวันยิ่งเพิ่มมากขึ้นโดยเฉพาะภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลาง บทนี้จะกลOาวถึงความ
เป3นมาและความสำคัญของการวิจัยเรื่อง กระบวนการสร+างคุณคOาในตนเองของผู+สูงอายุภาค
ตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลาง สูOการยกระดับชุมชนอยOางบูรณาการในยุค 4.0 ซึ่งนำไปสูOคำถามการ
วิจัย และวตั ถปุ ระสงคขW องการวจิ ยั

1. ที่มาและความสำคัญของปญ6 หา
โครงสร+างประชากรได+ถูกเปลี่ยนแปลงไปอยOางรวดเร็วทั่วโลก สOงผลให+ประชากรผู+สูงอายุ

กลOาวคือผู+มีอายุตั้งแตO 60 ปZขึ้นไป มีแนวโน+มเพิ่มมากขึ้น ในขณะที่สวนทางกับจำนวนประชากรใน
วัยแรกเกิด ซึ่งลดลงอยOางเห็นได+ชัด ป[จจุบันโลกเข+าสูOสังคมผู+สูงอายุ (อายุ 60 ปZขึ้นไปมากกวOา
ร+อยละ 10.0) เป3นผู+สูงอายุประมาณ 1,018 ล+านคน คิดเป3นร+อยละ 13.2 (มูลนิธิสถาบันวิจัยและ
พัฒนาผู+สูงอายุไทย, 2563) และคาดการณWวOาอนาคตเพิ่มขึ้นด+วยร+อยละ 3.0 ตOอปZ สOงผลให+อนาคต
ทุกประเทศจะก+าวเข+าสูOสังคมผู+สูงอายุอยOางสมบูรณW (ชOวงอายุตั้งแตO 60 ปZขึ้นไป ร+อยละ 20.0) ในปZ
พ.ศ. 2587 (มลู นิธสิ ถาบันวิจยั และพัฒนาผส+ู งู อายุไทย, 2562)

จำนวนประชากรผู+สูงอายุจำแนกตามภูมิภาคตOาง ๆ ของโลก ในปZ พ.ศ. 2561 พบวOา ทวีป
เอเชีย มีผู+สูงอายุมากที่สุดในโลก คิดเป3น 568 ล+านคน รองลงมาได+แกO ทวีปยุโรป คิดเป3น
189 ล+านคน (มูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู+สูงอายุไทย, 2563) โดยจำนวนประชากรผู+สูงอายุ
วัยปลาย (อายุต้ังแตO 80 ปZขึ้นไป) มีสูงถึงร+อยละ 1.9 คิดเป3น 142 ล+านคนตOอประชากรโลก และ
คาดวOามีแนวโน+มเพิ่มขึ้นกวOา 188 ล+านคนในอีก 10 ปZข+างหน+า งานวิจัยได+ทำนายจำนวนผู+สูงอายุ
ในอนาคต ชOวงปZ พ.ศ. 2593 ผู+สูงอายุทั่วโลกจะเพิ่มขึ้นเป3น 1,963 ล+านคน คิดเป3นร+อยละ 22.0 ของ
ประชากรทั้งหมด โดยการเพิ่มขึ้นของประชากรผู+สูงอายุมีสาเหตุสำคัญ ได+แกO ความเจริญก+าวหน+า
ทางด+านวิทยาศาสตรW การแพทยW และสาธารณสุข จึงทำให+ประชากรโลกมีอายุเฉลี่ยเพิ่มมากขึ้น
(อมั ราภรณW ภูรO ะย+า และขนิษฐา นนั ทบุตร, 2562)

ตั้งแตOปZ พ.ศ. 2562 อาเซยี นได+เข+าสูOสงั คมผ+ูสงู อายุอยOางเป3นทางการ จำนวนประชากรท้ังหมด
ในอาเซียนมีจำนวน 657 ล+านคน เป3นประชากรผู+สูงอายุถึง 70 ล+านคน คิดเป3นร+อยละ 10.8 (มูลนิธิ
สถาบันวิจัยและพัฒนาผู+สูงอายุไทย, 2563) และมูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู+สูงอายุไทย (2562)

2

พบวOา ประเทศสมาชิกที่เข+าสูOสังคมผู+สูงอายุ ประกอบด+วย 4 ประเทศ ได+แกO สิงคโปรW ไทย เวียดนาม
และมาเลเซยี คดิ เปน3 จำนวนผสู+ ูงอายใุ นประเทศ รอ+ ยละ 20.4 17.6 11.6 และ 10.0 ตามลำดับ

สหประชาชาติและสำนักงานสถิติแหOงชาติ ทำการศึกษาผู+สูงอายุในประเทศไทย พบวOา
ประเทศไทยก+าวเข+าสูOสังคมผู+สูงอายุ (Aging Society) ตั้งแตOปZ พ.ศ.2548 โดยมีจำนวนประชากร
ผู+สูงอายุถึงร+อยละ 10.0 ของประชากรในประเทศไทย และคาดการณWวOาจะก+าวเข+าสูOสังคมผู+สูงอายุ
อยOางสมบูรณW (Aged Society) ในชOวงปZ พ.ศ. 2564 รวมถึงเข+าสูOสังคมผู+สูงอายุในระดับสุดยอด
(Super-Aged Society) ในปZ พ.ศ.2578 (สำนักงานสถิติแหOงชาติ, 2554) ขณะที่ป[จจุบันประเทศไทย
มีจำนวนผู+สูงอายุ (อายุตั้งแตO 60 ปZขึ้นไป) คิดเป3นร+อยละ 17.6 ตOอประชากรทั้งหมดในประเทศไทย
(สถาบันวจิ ัยประชากรและสังคม, 2561)

การศึกษาวิจัยในประเด็นการเปลี่ยนแปลงสัดสOวนของประชากรผู+สูงอายุระหวOางปZ
พ.ศ. 2543 – 2573 ในประเทศไทย พบวOา สัดสOวนของประชากรผู+สูงอายุวัยต+นในกลุOมอายุ
60 – 69 ปZ มีแนวโน+มที่จะเปลี่ยนแปลงอยOางช+าลง และคาดการณWวOาจะลดลงเล็กน+อย ขณะที่
กลุOมผู+สูงอายุวัยกลางที่อายุ 70 – 79 ปZ มีแนวโน+มที่จะเพิ่มสูงขึ้น และเป3นที่นOาสังเกตวOาประชากร
กลุOมผู+สูงอายุวัยปลายที่มีอายุตั้งแตO 80 ปZขึ้นไป มีแนวโน+มที่จะเพิ่มขึ้นขึ้นอยOางชัดเจน (สำนักงาน
สงO เสรมิ และสนบั สนุนวิชาการ 1 – 12, 2558) สาเหตหุ ลกั ท่สี นบั สนุนการเพิ่มข้นึ ของจำนวนประชากร
ผู+สูงอายุไทย ได+แกO

1) จำนวนเด็กแรกเกิดในประเทศไทยลดลงอยOางรวดเร็ว อันเนื่องมาจากวิถีชีวิตของ
คนเปลี่ยนไปตามยุคสมัย กลาO วคือ ชายและหญิง ยคุ ใหมO มีแนวคิดและความตอ+ งการทจ่ี ะมีลูกน+อยลง

2) คนไทยมอี ายยุ นื ยาวมากข้นึ สังเกตไดจ+ ากอายุเฉลยี่ ของคนไทยเทาO กับ 77 ปZ
3) ประเด็นประชากรรุOนเกิดล+าน (เกิดระหวOางปZ พ.ศ. 2506 – 2527) เป3นคลื่น
ประชากร ลูกใหญOที่จะเคลื่อนตัวเข+าสูOสังคมผู+สูงอายุในอนาคต (มูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู+สูงอายุ
ไทย, 2562)
จากข+อมูลดังกลOาวแสดงให+เห็นถึงประเทศไทยเป3นอีกหนึ่งประเทศในโลกที่มีจำนวนผู+สูงอายุ
เป3นจำนวนมาก และเพื่อให+ทันตOอสถานการณWที่มีการเปลี่ยนแปลงเชOนนี้ ประเทศไทยควรมองวOากลOุม
ผู+สูงอายุเหลOานี้แท+จริงแล+วยังเป3นกลุOมคนที่มีคุณคOา ไมOวOาจะตOอครอบครัว ชุมชน สังคม ตลอดจน
ระดับประเทศ เพราะแท+จรงิ แลว+ นัน้ ผ+ูสงู อายุสOวนใหญยO งั คงมีความร+ู ความสามารถทยี่ ังสามารถทำงาน
บางอยOางตOอไปได+ (สำนกั งานเลขาธิการสภาผแู+ ทนราษฎร, 2561)
ยุทธศาสตรWชาติ 20 ปZ (พ.ศ. 2560 - 2580) ในประเด็นยุทธศาสตรWชาติเพี่อการพัฒนาและ
เสริมสร+างศักยภาพทรัพยากรมนุษยW กลOาวถึงชOวงวัยผู+สูงอายุวOา ควรสOงเสริมให+ผู+สูงอายุเป3นพลังในการ
ขับเคลื่อนประเทศ สOงเสริมให+มีการทำงานหลังเกษียณ ผOานการเสริมทักษะการดำรงชีวิต ทักษะอาชีพ
ในการหารายได+ มีงานทำที่เหมาะสมกับศักยภาพ มีการเสริมสร+างสุขภาพ ฟ|}นฟูสุขภาพ การป~องกัน

3

โรคให+แกOผู+สูงอายุ พร+อมกับจัดสภาพแวดล+อมให+เป3นมิตรกับผู+สูงอายุ และหลักประกันทางสังคมที่
สอดคล+องกับความจำเป3นพื้นฐานในการดำรงชีวิต การมีสOวนรOวมของผู+สูงอายุในสังคม ซึ่งสอดคล+อง
กับยุทธศาสตรWของกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษยW ประเด็นยุทธศาสตรWการ
พัฒนาและเสริมสร+างศักยภาพ เพื่อพัฒนาคนและสังคมไทยให+เป3นรากฐานที่สำคัญของประเทศ ซ่ึง
ผู+สูงอายุสอดคล+องกับมิติการพัฒนาศักยภาพคนตลอดชOวงชีวิตให+สนับสนุนการเจริญเติบโตของ
ประเทศ อนึงผู+สูงอายุยังเป3นกลุOมเป~าหมายหลักที่กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของ
มนษุ ยใW ห+ความสำคัญในการสOงเสริม และพัฒนาผ+สู ูงอายุเหลาO นีส้ ูOการพ่ึงพาตัวเองไดอ+ ยาO งยงั่ ยนื ดว+ ย

Harter (1999) กลOาววOา การเห็นคุณคOาในตนเองของผู+สูงอายุถือวOาเป3นสิ่งที่สำคัญมากของ
กระบวนการปรับตัวในทุกชOวงตOอจากนี้ของผู+สูงอายุ ไมOวOาจะเป3นเรื่องของสุขภาพ บทบาทที่มีตOอ
เศรษฐกิจ บทบาทที่มีตOอสังคม และบทบาทที่มีตOอวัฒนธรรม จนกระทั่งการเปลี่ยนแปลงวิถี
ชีวิตประจำวนั ของผ+สู งู อายุ กน็ ับวาO เปน3 องครW วมดว+ ยกันทั้งสิน้ อยาO งไรก็ตามการศกึ ษาประเดน็ การเหน็
คุณคOาของผสู+ งู อายุในสงั คมไทย โดย สุจินดา มOวงมี (2545) กลาO วสอดคล+องวOา ประเด็นการเหน็ คุณคOา
ผู+สูงอายุในระดับครอบครัว พบวOา ผู+สูงอายุยังมีความสำคัญตOอครอบครัว เป3นบุคคลที่ทรงคุณคOา
ทางด+านจิตใจให+กับลูกหลาน เพราะเป3นผู+ที่ผOานประสบการณWในอดีตมาเป3นเวลานาน สามารถเป3นที่
ปรึกษาป[ญหาตOาง ๆ ให+แกOสมาชิกในครอบครัวได+ สอดคล+องกับงานวิจัยของ รัชพันธุW เชยจิตร (2556)
ที่กลOาวไว+วOา ผู+สูงอายุได+ใช+เวลาสOวนใหญOในชีวิตประจำวันดูแลสมาชิกในครอบครัว และยังสOงผลตOอ
การมีคุณคOาตOอตนเอง ครอบครัว ชุมชน และสังคม ในขณะเดียวกันประเด็นการเห็นคุณคOาผู+สูงอายุใน
ระดับสังคม ผู+สูงอายุเป3นผู+ที่มีองคWความรู+ ภูมิป[ญญา กลOาวคือผู+สูงอายุยังมีคุณคOาแฝงในลักษณะทุน
มนุษยWที่สั่งสมประสบการณWและความชำนาญจนสามารถถOายทอดภูมิป[ญญาให+แกOคนรุOนหลัง และยัง
เป3นผู+ดำรงศิลปวัฒนธรรมที่มีคุณคOาตOอชุมชนโดยรวมอีกด+วย (กุศล สุนทรธาดา, 2553) อีกท้ัง
Harwood (2008) กลOาววOา ผู+สูงอายุยังเป3นแรงงานที่สามารถขับเคลื่อนระบบเศรษฐกิจได+อีกทางหนึ่ง
เนื่องจากการขาดแคลนแรงงานในระบบที่เกิดขึ้นจากการลดลงของภาวะเจริญพันธุW จึงมีมาตรการใน
การสOงเสริมการจ+างงานของผู+สูงอายุ และสถานประกอบการสามารถจ+างแรงงานผู+สูงอายุได+ ซึ่งสอด
คลองกับแผนผู+สูงอายุแหOงชาติ พ.ศ.2554 – 2564 ในประเด็นยุทธศาสตรWที่ 2 เป3นการสOงเสริมและ
พัฒนาผสู+ งู อายุด+วย

สำหรับภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลาง ได+แกO จังหวัดร+อยเอ็ด ขอนแกOน มหาสารคาม
และกาฬสินธุW หรือเรียกอีกชื่อหนึ่งวOา “กลุOมร+อยแกOนสารสินธุW” มีจำนวนผู+สูงอายุเป3นจำนวนมากกวOา
800,000 คน ถึงอยOางไรก็ตาม ผู+สูงอายุในภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลาง ยังเป3นผู+สูงอายุที่ยังมี
พลังในการดำเนินกิจกรรม ทั้งสืบสานวัฒนธรรมประเพณีจากรุOนสูOรุOน การมีภูมิป[ญญาสร+างอาชีพ และ
เป3นแรงงานทส่ี ำคญั ทีจ่ ะขับเคล่ือนระบบเศรษฐกจิ ของประเทศไทยได+ (กรมกิจการผูส+ ูงอาย,ุ 2562)

4

จากปรากฏการณWดังกลOาวการที่ผู+สูงอายุจะมีคุณคOาในระดับครอบครัว ในระดับสังคมได+น้ัน
ต+องเริ่มจากตัวของผู+สูงอายุเองกOอน กลOาวคือ ผู+สูงอายุต+องเล็งเห็นถึงคุณคOา และศักดิ์ศรีของผู+สูงอายุ
อันจะสOงผลให+ผู+สูงอายุเป3นสOวนหนึ่งของการขับเคลื่อนเศรษฐกิจและสังคม ทั้งในระดับครอบครัว
ชุมชน และประเทศชาติตOอไป ผู+วิจัยจึงเล็งเห็นความสำคัญของประเด็นดังกลOาวข+างต+น และตระหนัก
ถึงความสำคัญของผู+สูงอายุในทุก ๆ บริบท จึงได+จัดทำโครงการวิจัย “กระบวนการสร+างคุณคOาใน
ตนเองของผู+สูงอายุภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลางสูOการยกระดับชุมชนอยOางบูรณาการ
ในยุค 4.0” เพื่อตอบสนองตOอการเปลี่ยนแปลงของสังคมโลกในป[จจุบันที่เข+าสูOยุค 4.0 อันจะนำไปสOู
ความมั่นคง มั่งคั่ง และยั่งยืน ให+กับผู+สูงอายุในประเทศไทยได+ตOอไปอยOางมีประสิทธิภาพ และ
มปี ระสิทธผิ ล สOูการเป3นผส+ู งู อายสุ มยั ใหมทO ี่มพี ฤฒพลังตOอไป

2. ปญ6 หาการวจิ ัย
กระบวนการสร+างคุณคOาในตนเองของผู+สูงอายุภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลางสOู

การยกระดับชมุ ชนอยOางบรู ณาการในยุค 4.0 เป3นอยาO งไร

3. วตั ถปุ ระสงคกB ารวิจัย
1) เพื่อศึกษาทัศนคติของผู+สูงอายุภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลางที่มีตOอการสร+างคุณคOา

ในตนเอง
2) เพือ่ ศึกษาระดับการเห็นคณุ คOาในตนเองของผส+ู งู อายุภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ตอนกลาง
3) เพื่อศึกษากระบวนการสร+างคุณคOาในตนเองของผู+สูงอายุภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

ตอนกลางสOูการยกระดบั ชมุ ชนอยOางบรู ณาการในยุค 4.0

4. ประโยชนBท่คี าดวาH จะไดรJ บั
ทราบถึงทัศนคติ ระดับการเห็นคุณคOาในตนเองของผู+สูงอายุภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

ตอนกลาง และกระบวนการสร+างคุณคOาในตนเองของผู+สูงอายุภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลางสOู
การยกระดับชุมชนอยOางบูรณาการในยุค 4.0 เพื่อนำไปใช+กำหนดนโยบาย และหนOวยงานที่เกี่ยวข+อง
ทง้ั ภาครัฐ เอกชน และประชาสังคมสามารถนำไปใช+ประโยชนไW ด+

5. ขอบเขตการวิจยั
5.1 ขอบเขตด+านเนื้อหา มุOงศึกษากระบวนการสร+างคุณคOาในตนเองของผู+สูงอายุภาค

ตะวันออกเฉยี งเหนือตอนกลางสOูการยกระดับชมุ ชนอยาO งบูรณาการในยคุ 4.0 คลอบคลมุ มิติ ดังน้ี
1) คณุ คาO ผสู+ งู อายดุ +านความสามารถ (Competence)

5

2) คณุ คาO ของผส+ู งู อายุด+านความสำคญั (Significance)
3) คุณคOาของผส+ู ูงอายุดา+ นความมอี ิสระ (Autonomy)
4) คุณคาO ของผ+สู งู อายุดา+ นความดี (Virtue)
5.2 ขอบเขตด+านระยะเวลา : ต้ังแตOเมษายน พ.ศ. 2564 – มีนาคม พ.ศ. 2565
5.3 ขอบเขตด+านพื้นที่ : ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลาง ซึ่งเป3นพื้นที่ในเขตการ
รับผิดชอบของสำนักงานสOงเสริมและสนับสนุนวิชาการ 5 ได+แกO จังหวัดร+อยเอ็ด ขอนแกOน
มหาสารคาม และกาฬสนิ ธWุ (กลุมO จงั หวัดร+อยแกOนสารสนิ ธWุ)

6. นิยามศพั ทB
ผู+สูงอายุ หมายถึง ผู+ที่มีอายุตั้งแตO 60 ปZ ขึ้นไป จำแนกผู+สูงอายุออกเป3น 3 ชOวง ได+แกO

ผู+สูงอายุตอนต+น มีอายุระหวOาง 60 - 69 ปZ ผู+สูงอายุตอนกลาง มีอายุระหวOาง 70- 79 ปZ และผู+สูงอายุ
ตอนปลาย มีอายุตั้งแตO 80 ปขZ ึน้ ไป

คุณคOาในตนเองของผู+สูงอายุ หมายถึง การมองผู+สูงอายุในฐานะที่เป3นทรัพยากรบุคคลที่มี
คุณคOา มีทั้งมิติในการมองคุณคOาของตัวเอง การปฏิบัติตนให+มีคุณคOา สังคมมองเห็นคุณคOาของผู+สูงอายุ
และการปฏิบัติตOอผส+ู งู อายุอยOางมคี ณุ คาO จำแนกออกเปน3 4 ด+าน ไดแ+ กO

1) คุณคOาผู+สูงอายุด+านความสามารถ (Competence) หมายถึง การตัดสิน
ความสามารถของตนเองวOา จะสามารถทำงานได+ในระดับใด หรือเป3นความเชื่อของบุคคล เกี่ยวกับ
ความสามารถในการกระทำสิ่งใดสิ่งหนึ่งซึ่งมีอิทธิพล ตOอการดำรงชีวิต ความเชื่อในความสามารถ
ตนเอง พิจารณาจากความรู+สึก ความคิด แรงจูงใจ และพฤติกรรม สะท+อนถึงความสามารถทั้งทาง
รOางกาย และสติป[ญญาของผู+สูงอายุ ความสามารถในการปรับตัวเข+ากับโลกสมัยใหมO การเข+ารOวม
กจิ กรรมทางสังคม รวมถงึ ทงั้ ทัศนคตดิ +านศกั ยภาพในการประกอบอาชีพท่ีเหมาะสมกับผู+สูงอายุ

2) คุณคOาของผส+ู งู อายุด+านความสำคญั (Significance) หมายถงึ การถกู ยอมรับ และ
ให+ความสำคัญอยOางเหมาะสม โดยรู+สึกวOาตนเป3นที่รักของบุคคลอื่น มีประโยชนWและเป3นสOวนหนึ่งของ
ครอบครัว ชมุ ชนและสังคม

3) คุณคOาของผู+สูงอายุด+านความมีอิสระ (Autonomy) หมายถึง ความสามารถใน
การควบคุมชีวิตของตนเอง และตOอเหตุการณWตOาง ๆ รอบตัว มีความเชื่อมั่นในอำนาจการกระทำของ
ตนวOาจะกOอให+เกิดผลตามที่ต+องการ และมีความสามารถในการกระทำสิ่งตOาง ๆ ให+บรรลุตาม
วัตถุประสงคWได+ด+วย รวมถึงการมีอิสระในการตัดสินใจเลือกทางเดินชีวิตอยOางเสรี รวมทั้งการเชื่อม่ัน
ในอำนาจของตนเองวOามีความสามารถกระทำส่ิงตาO ง ๆ ไดต+ ามความต+องการอยาO งสรา+ งสรรคW

6

4) คุณคOาของผู+สูงอายุด+านความดี (Virtue) หมายถึง การปฏิบัติตัวสอดคล+องกับ
ศีลธรรมจริยธรรม คOานิยมและวัฒนธรรมประเพณี มองโลกในแงOดี พอใจในชีวิตที่เป3นอยูO มีการ
แสดงออกของความคิดที่ถูกต+องตามทำนองคลองธรรม

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลาง หมายถึง กลุOมร+อยแกOนสารสินธุW ประกอบด+วย 4 จังหวัด
ไดแ+ กO จงั หวดั รอ+ ยเอ็ด ขอนแกนO มหาสารคาม และกาฬสนิ ธุW

7

บทที่ 2
แนวคดิ ทฤษฎี และงานวจิ ัยท่ีเก่ยี วข<อง

เนื้อหาในงานวิจัยบทนี้ ผู+วิจัยได+ทำการศึกษาทบทวนวรรณกรรมที่เกี่ยวข+องกับประเด็น
การวิจัย ผOานการศึกษาเอกสาร ตำรา บทความ และงานวิจัยที่เกี่ยวข+อง จากหลายแหลOงข+อมูล ซึ่งใช+
วิธีการศึกษาทำความเข+าใจและจับประเด็นที่เกี่ยวข+อง แล+วนำข+อมูลมาวิเคราะหWและสังเคราะหWข+อมูล
พร+อมทั้งเรียบเรียงข+อมูลตามโครงสร+างเนื้อหา และนำเสนอแตOละประเด็นในเชิงพรรณนาวิเคราะหW
โดยในบทน้ีได+กำหนดขอบเขตดา+ นเน้ือหาออกเป3น 5 สวO น ดงั ตOอไปนี้

1. ความหมายเก่ยี วกบั ผ+สู ูงอายุ
2. แนวคิดเกี่ยวกบั คณุ คาO ผู+สูงอายุ
3. การวเิ คราะหคW ณุ คาO ผูส+ งู อายตุ ามแนวคิดศักดิ์ศรคี วามเป3นมนุษยW
4. กรอบแนวคดิ ในการวิจัย
5. สมมติฐานการวิจัย

1. ความหมายเกี่ยวกับผสJู ูงอายุ
การเปลี่ยนด+านโครงสร+างประชากร พบวOา “สังคมผู+สูงอายุ” เป3นประเด็นที่ท+าทาย

ครอบคลุมการดำเนินชีวิตหลากหลายมิติ ในชOวงที่ผOานมาหลายประเทศทั่วโลก มีการกำหนดนโยบาย
เพื่อให+สอดรับกับปรากฏการณWดังกลOาว สำหรับบริบทสังคมประเทศไทยในอีก 10-20 ปZข+างหน+า จะมี
การเปลี่ยนแปลงจาก “สังคมผู+สูงอายุ” กลายเป3น “สังคมผู+สูงอายุอยOางสมบูรณW” (Complete aged
society) (จุฑารัตนW แสงทอง, 2560) ปรากฏการณWดังกลOาวยOอมมีผลตOอตลาดแรงงานในประเทศ การ
ปรับตัวและปรับเปลี่ยนมุมมองวOาผู+สูงอายุไมOใชOผู+ที่ต+องอยูOในฐานะพึ่งพิงเทOานั้น จึงเป3นเรื่องจำเป3น
การเพิ่มทักษะและศักยภาพรวมไปถึงการสOงเสริมให+ผู+สูงอายุสามารถทำงานได+อยOางเหมาะสมกับชOวง
วัย ก็เปน3 การเพม่ิ การมีสOวนรวO มในตลาดแรงงานได+เชOนเดียวกนั

แตOกOอนที่จะกลOาวถึงเนื้อหาที่เกี่ยวข+องกับคุณคOาผู+สูงอายุ จึงควรทำความเข+าใจความหมาย
ของผู+สูงอายุ โดยบุคคลใดบ+างในสังคมไทยที่ถูกนิยามความหมายวOาบุคคลนั้นเป3นผู+สูงอายุ เนื่องจาก
แตOละประเทศยังให+ความหมายของผู+สูงอายุที่แตกตOางกันออกไป การนิยามความหมายผู+สูงอายุจึงเป3น
การสร+าง “อัตลักษณWทางสังคม” (Social Identity) ที่กำหนดให+ลักษณะทางกายภาพที่แสดงถึงความ
สูงอายุ แตOความจริงแล+วนั้น อัตลักษณWทางสังคมที่ถูกกำหนดขึ้นอาจจะไมOมีความสอดคล+องกับ
“อตั ลกั ษณWผ+สู ูงอายุ” ก็ได+ (จฑุ ารตั นW แสงทอง, 2560)

8

ในการประชุมสมัชชาโลกวOาด+วยผู+สูงอายุ (World Assembly on Aging) ได+นิยาม
ความหมายของผู+สูงอายุวOาเป3นผู+ที่มีอายุตั้งแตO 60 ปZ ขึ้นไป ซึ่งเป3นเกณฑWมาตรฐานเดียวกันทั่วโลก
เพื่อให+สอดคล+องกับเจตจำนงของที่ประชุมสมัชชาโลกวOาด+วยผู+สูงอายุ สOวนประเทศไทยก็ใช+เกณฑW
เดียวกัน และใช+เป3นเกณฑWในการปลดเกษียณอายุราชการของข+าราชการในประเทศไทยด+วย (อานนทW
สีดาเพ็ง, 2552) ในทางเดียวกัน สุเทพ ธรรมะตระกูล (2552) ได+นิยามความหมายของคำวOา
“ผู+สูงอายุ” หมายถึง ผู+ที่มีอายุตั้งแตO 60 ปZ ขึ้นไป ซึ่งถือเอาวัยเกษียณอายุราชการเป3นเกณฑW
เนื่องจากมีการเปลี่ยนแปลงบทบาทของผู+นั้นในสังคม ในขณะที่องคWกรอนามัยโลกและประเทศทาง
ตะวันตกนับเอาวัย 65 ปZขึ้นไปเป3นวัยผู+สูงอายุ โดยยึดหลักการเปลี่ยนแปลงของรOางกาย จิตใจ รวมท้ัง
การเข+ารOวมกิจกรรมในสังคมด+วย โดยนิยามผู+สูงอายุ 3 เกณฑW คือ ใช+เกณฑWตามจำนวนอายุตั้งแตO
60 ปZขึ้นไป สOวนหนึ่งถือเอาการเกษียณอายุตามราชการ สOวนสุดท+ายยึดตามความเสื่อมของสุขภาพ
(สุเทพ ธรรมะตระกูล, 2552) สอดคล+องกับองคWการอนามัยโลกที่ได+กำหนดผู+สูงอายุวOา ผู+สูงอายุเป3น
ผ+ูทีม่ ีอายุ 60 ปZ ข้นึ ไป (ศภุ วจี ภาษติ านนทW, 2560)

กรมกิจการผู+สูงอายุ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษยW ได+ดำเนินงาน
ด+านผู+สูงอายุ เพื่อการดูแลผู+สูงอายุในด+านเศรษฐกิจ สังคม สุขภาพ สภาพแวดล+อม และบริการ
สาธารณะ โดยได+จำแนกกลุOมผู+สูงอายุไทยตามลักษณะทางพฤติกรรมศาสตรWของผู+สูงอายุ ซึ่งออกเป3น
3 กลุOม คือ กลุOมผู+สูงอายุที่มีพฤติกรรมติดสังคม ซึ่งเป3นกลุOมผู+สูงอายุที่ยังมีสุขภาพดี สามารถชOวยเหลือ
ตัวเองได+ และมักเข+ารOวมกิจกรรมทางสังคมอยูOเสมอ ตOอมาเป3นกลุOมผู+สูงอายุที่มีพฤติกรรมติดบ+าน
ซึ่งสOวนใหญOจะไมOคOอยชอบการเข+ารOวมกิจกรรมรOวมกับสังคม ชอบใช+ชีวิตอยูOภายในบ+านตัวเอง
สOวนกลุOมสุดท+ายเป3นผู+สูงอายุติดเตียง ซึ่งเป3นกลุOมที่ประสบกับป[ญหาทางด+านสุขภาพ จนไมOสามารถ
ชOวยเหลือตนเองได+ จึงต+องได+รับการดูแลรักษาและเอาใจใสOอยOางใกล+ชิด รวมทั้งการได+รับสวัสดิการท่ี
เหมาะสมกบั ศักดศ์ิ รคี วามเปน3 มนุษยW (ศภุ วจี ภาษติ านนทW, 2560)

จากความหมายของผู+สูงอายุที่กลOาวมาข+างต+น ดังกลOาว ผู+วิจัยจึงได+ประมวลผลข+อมูลและ
สรุปผลการวิเคราะหWข+อมูลออกเป3น 2 สOวน คือ สOวนที่ 1 นิยามความหมายของผู+สูงอายุ คือ ผู+ที่มีอายุ
มากกวOา 60 ปZข้นึ ไป และสามารถใชเ+ กณฑWชOวงอายใุ นการกำหนดระดับของผ+สู ูงอายุ ไดแ+ กO 1) ผ+สู งู อายุ
ระดบั ต+น คอื ผท+ู มี่ ีอายุ 60-69 ปZ ซง่ึ เป3นชวO งทีย่ งั มีความสามารถในการชวO ยเหลอื ตนเองได+ 2) ผส+ู งู อายุ
ระดับกลาง คือ ผู+ที่มีอายุ 70-79 ปZ ซึ่งเริ่มเข+าสูOวัยที่มีความเสื่อมทางรOางกายสูงขึ้นและมีอาการ
เจ็บปวดรOางกายก็เริ่มจะอOอนแอลง 3) ผู+สูงอายุระดับปลาย คือ ผู+ที่มีอายุ 80 ปZขึ้นไปเป3นวัยที่มีความ
เจ็บป”วยสูงขึ้นมีโรครุมเร+าและอาจมีทุพพลภาพ ในสOวนที่ 2 นิยามความหมายของผู+สูงอายุที่ใช+การ
จำแนกตามสภาวะลกั ษณะของผ+ูสูงอายุ ได+แกO 1) ผู+สงู อายทุ ่มี ีลักษณะพฤตกิ รรมตดิ สงั คม คอื ผส+ู ูงอายุ
ที่ยังมีสุขภาพดีอยูO และสามารถเข+ารOวมกิจกรรมทางสังคมได+ ยังพยายามที่จะทำตนให+เป3น
คุณประโยชนWตOอสังคม 2) ผู+สูงอายุที่มีลักษณะพฤติกรรมติดบ+าน คือ ผู+สูงอายุที่มีพฤติกรรม

9

ชอบอยูOบ+าน ไมOชอบออกจากบ+านไปทำกิจกรรมรOวมกับสังคม อาจมาจากการคิดวOาถึงวัยปลดเกษียณ
ตนเอง หรือมีสาเหตุมาจากสุขภาพไมOเอื้ออำนวย จึงไมOอยากไปเป3นภาระให+กับสังคม ทำให+กลุOมนี้ชอบ
อยูOบ+าน และ 3) ผู+สูงอายุที่มีลักษณะติดเตียง คือ ผู+สูงอายุที่มีป[ญหาด+านสุขภาพมาก จนถึงขั้นนอนติด
เตียงในบ+านหรือรักษาตวั อยูOทโี่ รงพยาบาล

2. แนวคดิ เก่ยี วกับคุณคาH ผJสู ูงอายุ
การมองคุณคOาผู+สูงอายุเป3นการมองผู+สูงอายุในฐานะที่เป3นทรัพยากรบุคคลที่มีคุณคOา มีท้ัง

มิติในการมองคุณคOาของตัวเอง การปฏิบัติตนให+มีคุณคOา สังคมมองเห็นคุณคOาของผู+สูงอายุ และ
การปฏิบัติตOอผู+สูงอายุอยOางมีคุณคOา ในหัวข+อนี้ผู+วิจัยได+กำหนดขอบเขตเนื้อหาที่เกี่ยวข+องกับคุณคOา
ผู+สูงอายุออกเป3น 3 ประเด็น คือ เกณฑWการชี้วัดคุณคOาผู+สูงอายุ ป[จจัยที่มีผลตOอคุณคOาผู+สูงอายุ และ
การวเิ คราะหคW ุณคาO ผสู+ งู อายุ ดงั รายละเอียดตOอไปนี้

2.1 เกณฑBการชีว้ ัดคุณคHาผJูสงู อายุ
การได+รับความเคารพนับถือและยอมรับจากบุคคลอื่นเป3นสิ่งที่มนุษยWทุกคนต+องการ

Palladino (1989 อ+างถึงใน คาลอส บุญสุภา, 2562) ให+ความเห็นวOาการเห็นคุณคOาในตนเอง
หมายถึง แนวทางที่บุคคลคิดและรู+สึกเกี่ยวกับตนเอง และบุคคลอื่น โดยวัดจากการกระทำของตนเอง
การประเมินจากประสบการณWชีวิต เชOน การประสบความสำเร็จ ความล+มเหลว ตOอให+ในสายตาของ
คนอื่นไมOได+มองวOาตนเองเป3นคนล+มเหลว แตOหากเจ+าตัวมองวOาตนเองล+มเหลวก็จะมีมุมมองถึงคุณคOา
ในการมองตนเองที่ลดลง สำหรับผู+สูงอายุแล+วเมื่อสภาพรOางกายหรืออายุที่เพิ่มมากขึ้น ไมOสามารถ
ทำงานหรือดูแลตนเองได+ดีเชOนในอดีต ทำให+ผู+สูงอายุมักจะมองวOาตนเองนั้นเป3นภาระให+กับผู+ที่ดูแล
ใกลช+ ดิ หรือลูกหลาน ในปจ[ จบุ นั เราจึงพบเห็นผู+สูงอายุหลายคนมักมีป[ญหาในในด+านจิตใจหรือผู+สูงอายุ
บางคนมักตกอยOูในสภาวะซึมเศร+า เพราะนอกจากผู+สูงอายุจะเป3นวัยที่มีความเปราะบางตOอป[ญหา
สุขภาพ ยังเป3นวัยที่มีความสุOมเสี่ยงตOอผลกระทบจากสิ่งเร+าภายนอกที่เปลี่ยนแปลงได+งOายกวOาชOวงวัย
อื่น ๆ เนื่องจากป[ญหาสุขภาพที่เริ่มเสื่อมโทรมและมักจะประสบกับโรคภัยไข+เจ็บได+งOายกวOาวัยอ่ืน
นอกจากจะมีมุมมองที่ผู+อื่นมองตOอผู+สูงอายุจึงมีลักษณะของบุคคลผู+ที่มีอายุมากและมีป[ญหาทางด+าน
สุขภาพเสื่อมโทรม รวมถึงมีประเด็นเรื่องการกำหนดตัวชี้วัดผู+สูงอายุวOาจะใช+อะไรเป3นเกณฑWในการ
ชี้วัดผู+สูงอายุ ซึ่งมีนักวิชาการจำนวนมากได+พยายามกำหนดกฎเกณฑWเพื่อเป3นตัวชี้วัดผู+สูงอายุ
ในงานวิจัยนี้ได+ใช+เกณฑWการชี้วัดผู+สูงอายุตามเกณฑWชี้วัดคุณคOาผู+สูงอายุสอดคล+องกับองคWการอนามัย
โลกได+กำหนดไว+ ซึ่งเป3นหลักเกณฑWที่เป3นสากล สามารถนำไปปรับใช+ให+สอดคล+องกับบริบททางสังคม
ที่แตกตOางกันไปตามความเหมาะสม เพื่อให+ครอบคลุมถึงสOวนประกอบของชีวิตของแตOละบุคคล
ซึ่งมีความสัมพันธWกับป[จจัยภายนอกและป[จจัยภายในของบุคคลด+วย (องคWการอนามัยโลก, 2019)
โดยผ+วู ิจัยได+วเิ คราะหWสรุปออกเปน3 6 ประเดน็ ดังตอO ไปน้ี

10

1) คุณคOาทางด+านรOางกาย คือ การที่ผู+สูงอายุมีสุขภาพรOางกายที่สมบูรณWแข็งแรง
ปราศจากโรคภัยเบียดเบียน สามารถใช+รOางกายและอวัยวะทำกิจกรรมในชีวิตประจำวันได+ดี หรือการ
มสี ุขภาวะทางดา+ นรOางกายท่เี หมาะสม

2) คุณคOาทางด+านจิตใจ คือ การที่ผู+สูงอายุมีสุขภาพจิตที่ดี ปราศจากโรคทางจิตใจ
และปราศจากปญ[ หารุมเรา+ ทางจติ ใจ หรอื การมีสขุ ภาวะทางดา+ นจิตใจที่เหมาะสม

3) คุณคOาด+านความเป3นอิสระสOวนบุคคล คือ การที่ผู+สูงอายุมีอิสระทางกายภาพที่ไมO
ถูกบีบบังคับและการมีอิสระทางจิตใจ ซึ่งโดยพื้นฐานจะต+องได+รับการยอมรับและเคารพความเป3น
สวO นตวั หรือการได+รับความเคารพในสทิ ธสิ Oวนตวั ของผูส+ ูงอายุ

4) คุณคOาด+านความสัมพันธWทางสังคม คือ ผู+สูงอายุจะต+องได+รับการปฏิบัติจากคนใน
สังคมอยOางเหมาะสม ผู+สูงอายุมีความปลอดภัยในชีวิตและทรัพยWสิน รวมทั้งได+รับการเคารพในศักดิ์ศรี
ความเปน3 มนษุ ยW และการยกยOองเชดิ ชูในฐานะทเี่ ป3นบคุ คลทมี่ ีคุณประโยชนWตอO สังคม

5) คุณคOาด+านสิ่งแวดล+อม คือ ผู+สูงอายุจะต+องได+รับการดูแลเอาใจใสOจากคนในสังคม
และอยูOในสิ่งแวดล+อมทางสังคม และสิ่งแวดล+อมทางธรรมชาติที่เหมาะสมเกื้อกูลตOอการดำรงชีวิตของ
ผ+ูสงู อายุ

6) คุณคOาด+านความเชื่อสOวนบุคคล ซึ่งจะต+องได+รับการเคารพในความเชื่อของ
ผู+สูงอายุ ในแตOละพื้นที่จึงมีความแตกตOางกันไป สOวนใหญOจะเป3นความเชื่อที่ถูกโยงกับความเชื่อทาง
ศาสนา และความเช่อื ของแตลO ะพื้นทีค่ วบคOูกันไป

ดังนั้น จึงทำให+ตัวชี้วัดคุณคOาทั้ง 6 ด+านดังกลOาว เป3นตัวชี้วัดคุณคOาชีวิตของผู+สูงอายุตาม
กฎเกณฑWขององคWการอนามัยโลก ซึ่งขึ้นอยูOกับแตOละสังคมที่จะต+องนำไปออกแบบกิจกรรม
การสOงเสริม การพัฒนา และสร+างป[จจัยที่เกี่ยวข+องเพื่อให+สอดคล+องกับเกณฑWชี้วัดและเหมาะสมกับ
บริบทของผูส+ งู อายุทอ่ี ยูOในแตลO ะพนื้ ท่ี

2.2 ปจ6 จัยทีม่ ีผลตHอคุณคาH ผูสJ ูงอายุ
การเปลี่ยนมุมมองเพื่อทำความเข+าใจผู+สูงอายุ โดยไมOลดทอนคุณคOาผู+สูงอายุให+รู+สึก

วOาตนเองเป3นภาระให+กับผู+อื่น เป3นเรื่องที่ผู+ใกล+ชิดหรือผู+ดูแลต+องทำความเข+าใจยอมรับการ
เปลี่ยนแปลงทั้งทางรOางกาย อารมณW และความรู+สึก เนื่องจากผู+สูงอายุเป3นวัยที่มักได+รับผลกระทบจาก
การเปลี่ยนแปลงทางสังคมและสิ่งแวดล+อมได+งOาย ซึ่งเป3นผลพวงมาจากป[ญหาสุขภาพและความเสื่อม
โทรมของรOางกาย ซึ่งสOงผลตOอการเปลี่ยนแปลงของระดับฮอรWโมนในรOางกายทำให+เกิดความเครียด
วิตกกังวล ผู+สูงอายุจึงเป3นวัยที่สมควรได+รับการดูแลเอาใจใสOอยOางเหมาะสม โดยมีหลายป[จจัยที่มี
ความสัมพันธWกับคุณคOาผู+สูงอายุ ซึ่งเป3นป[จจัยที่เป3นตัวกำหนดพฤติกรรมและกำหนดลักษณะของ
ผู+สูงอายุ ซึ่งจะสOงผลตOอสุขภาพรOางกาย จิตใจ รวมไปถึงชีวิตความเป3นอยูOของผู+สูงอายุด+วย ดังนั้น

11

ในการศึกษาคุณคOาผู+สูงอายุจึงจำเป3นจะต+องเข+าใจป[จจัยที่มีผลตOอคุณคOาผู+สูงอายุ ซึ่งผู+วิจัยได+กำหนด
ป[จจัยท่มี ีผลตอO คุณคาO ผสู+ ูงอายุ ดงั ตอO ไปน้ี

2.1.1 ป[จจัยสวO นตัวทมี่ ีผลตอO คุณคาO ของผ+สู ูงอายุ
ป[จจัยสOวนตัวที่มีผลตOอคุณคOาผู+สูงอายุมีหลายสOวน โดยมาธุรี อุไรรัตนW และ

มาลี สบายยิ่ง (2560) ได+กลOาวถึงสิ่งที่มีผลตOอคุณคOาผู+สูงอายุ ซึ่งผู+วิจัยได+สรุปเนื้อหาที่เกี่ยวข+องกับ
คุณคOาผู+สูงอายุ คือ ป[จจัยสOวนตัวที่มีผลตOอคุณคOาผู+สูงอายุมีทั้งการได+มีอิสระดูแลรักษาความสะอาด
ของรOางกายตนเอง การมีอิสระได+แตOงกายเหมาะสมกับวัยเพื่อให+สังคมชื่นชมและยอมรับนับถือตนเอง
ซึ่งจะเป3นป[จจัยที่ทำให+ผู+สูงอายุรู+สึกวOาตนเองมีคุณคOา โดยสOวนแรกเป3นป[จจัยที่เกี่ยวกับจิตใจ เชOน การ
คิดเชิงบวก การนับถือศาสนาและปฏิบัติตามคำสอนทางศาสนา การมีเป~าหมายในชีวิต ซึ่งจะเป3น
ป[จจัยที่ทำให+ผู+สูงอายุมองเห็นคุณคOาในตัวเอง สOวนที่สองเป3นป[จจัยที่เกี่ยวกับพฤติกรรมตOอสังคม เชOน
การมีบทบาททางสังคม การได+เข+ารOวมกิจกรรมทางสังคม การรู+สึกวOาตนเองมีประโยชนWและมีศักยภาพ
ในการทำคุณประโยชนWตOอสังคม ทั้งในรูปของการถOายทอด การแลกเปลี่ยนเรียนรู+ผOานกระบวนการ
หรือกิจกรรมตOาง ๆ การมีความสัมพันธWที่ดีกับคนรอบข+างและสังคม การใช+ประสบการณWชีวิตถOายทอด
ขนบธรรมเนียมประเพณี การขัดเกลาทางสังคมให+แกOบุคคลรุOนหลัง เป3นต+น สOวนที่สามเป3นป[จจัย
ทางด+านสุขภาวะ คือ ป[จจัยที่เกี่ยวเนื่องกับความสุข ทั้งการมีสุขภาพกายดี สุขภาพจิตดี อยูOในสังคมที่
มีความสุข ซึง่ จะสOงผลให+ผู+สงู อายุรส+ู กึ มคี ุณคOาในตนเอง

ผู+วิจัยยังสรุป ในสOวนของป[จจัยสOวนบุคคลของผู+สูงอายุที่มีผลตOอคุณคOา
ผู+สูงอายุ โดยสะท+อนใหเ+ หน็ วาO มปี จ[ จัยทส่ี ัมพันธWกัน 3 สOวน ดงั นี้

สOวนที่ 1 ป[จจัยทางด+านรOางกายและสังคมของผู+สูงอายุ ซึ่งสOวนใหญOจะเป3น
ป[จจัยทางด+านสุขภาพ ความอุดมสมบูรณWของรOางกาย ความแข็งแรงของรOางกาย รวมไปถึงศักยภาพ
ในการใช+รOางกายทำกิจวัตรประจำวันได+อยOางดี ถ+าหากป[จจัยทางด+านรOางกายของผู+สูงอายุดีแล+วก็จะ
ทำให+ผู+สูงอายุตระหนักถึงคุณคOาของตัวเองทางด+านรOางกาย เชOน มีความสามารถชOวยเหลือตัวเองใน
การทำกิจกรรมประจำวันได+โดยที่ไมOต+องพึ่งพาคนอื่น รวมไปถึงการที่ผู+สูงอายุสามารถใช+สมรรถภาพ
ทางราO งกายไปทำคุณประโยชนใW หก+ บั สงั คมด+วย

สOวนที่ 2 เป3นป[จจัยทางด+านจิตใจของผู+สูงอายุ ซึ่งเป3นคุณลักษณะทางจิต
ที่แสดงออกในรูปของการมีสุขภาพจิตที่ดี ผู+สูงอายุปราศจากป[ญหารุมเร+าทางด+านจิตใจ และ
เมื่อประสบกับป[ญหาทางด+านจิตใจแล+วก็มีศักยภาพในการแก+ป[ญหาทางด+านจิตใจได+ดี รวมทั้งการ
พัฒนาจิตใจให+มีความสงบ มีกุศลจิต มีความเชื่อและศรัทธาในความเชื่อทางศาสนาที่ตนนับถือ รวมไป
ถงึ การมีเจตนาดีงามและการมคี ณุ ธรรมประจำใจด+วย

สOวนที่ 3 เป3นป[จจัยทางด+านป[ญญาของผู+สูงอายุ ซึ่งเป3นคุณสมบัติทางด+าน
ป[ญญาที่เกื้อกูลตOอชีวิตความเป3นอยูOของผู+สูงอายุ โดยแสดงให+เห็นในลักษณะของการมีความรู+

12

ความเข+าใจในชีวิต การมีมุมมองหรือทัศนคติตOอชีวิตในเชิงบวก การเข+าใจโลก เข+าใจสังคม
และเข+าใจความเปลี่ยนแปลง ทำให+สามารถปรับตัวและเรียนรู+เทOาทันกับการเปลี่ยนแปลงทางสังคม
รวมไปถึงป[จจัยทางด+านป[ญญาในระดับการดำเนินชีวิต การปรับตัว การเข+าใจชีวิตอยOางถูกต+อง
และปญ[ ญาในระดบั ของการเขา+ ใจธรรมะ เป3นตน+

2.2.2 ปจ[ จยั ที่มีผลตอO คุณคOาด+านความสามารถในการดูแลตนเองของผสู+ ูงอายุ
อรนิษฐW แสงทองสุข (2562) ได+กลOาวถึงป[จจัยที่มีผลตOอชีวิตที่ดี

ควรพิจารณาจาก 8 ป[จจัยหลัก ประกอบด+วย การมีสภาพทางอารมณWที่ดี การมีความสัมพันธWที่ดี
ระหวOางบุคคล การมีสภาพความเป3นอยูOที่ดี (วิถีชีวิตที่เกื้อกูลกับวัย) การได+พัฒนาตนเองอยูOเสมอ
การมีสภาพทางรOางกายท่ีดี การมีอำนาจในการตัดสินใจด+วยตนเอง การได+รวมกลุOมหรือมีสOวนรOวมทาง
สังคม และการได+รับความเคารพในสิทธิตามกฎหมาย ป[จจัยดังกลOาวนอกจากจะสะท+อนให+เห็นถึง
คุณคาO ของผ+ูสูงอายุแล+ว ยังเปน3 ปจ[ จัยกำหนดลกั ษณะในเชงิ คณุ คาO ของผ+ูสงู อายดุ +วย

จากการศึกษาพบวOา นอกจากความสามารถในการดูแลตนเองของผู+สูงอายุ
ยังมีสิ่งที่เป3นตัวกำหนดคุณลักษณะของผู+สูงอายุ ซึ่งเป3นตัวชี้วัดคุณคOาของผู+สูงอายุอีกรูปแบบหนึ่ง
ได+แกO ระดับของการมีชีวิตความเป3นอยูOที่ดี (คุณภาพชีวิต) ของผู+สูงอายุ คือ เมื่อผู+สูงอายุมีชีวิตความ
เป3นอยูOที่ดีด+วยตนเองหรือได+รับการสOงเสริมจากสังคมให+มีชีวิตความเป3นอยูOที่ดีแล+ว ก็จะทำให+ผู+สูงอายุ
รู+สึกวOาตัวเองมีคุณคOาในตนเอง และมีคุณคOาตOอสังคม ดังนั้น ระดับของการมีชีวิตความเป3นอยูOที่ดี
(คุณภาพชีวิต) ของผู+สูงอายุ จึงเป3นตัวชี้วัดที่สำคัญในด+านคุณคOาผู+สูงอายุ แตOถ+าหากสังคมใดไมOมีการ
สOงเสริมชีวิตความเป3นอยูOที่ดีแกOผู+สูงอายุ ก็จะทำให+ผู+สูงอายุรู+สึกวOาตัวเองไมOได+รับการปฏิบัติอยOางมี
คุณคOา ในขณะเดียวกันก็จะทำให+ผู+สูงอายุรู+สึกวOาตนเองไมOมีคุณคOาตOอสังคม ทำให+การสOงเสริมคุณคOา
ผู+สูงอายุของหลายประเทศได+มีการนำแนวคิดการสร+างป[จจัยเอื้อและพัฒนาชีวิตความเป3นอยูOของ
ผส+ู งู อายมุ าใชเ+ ป3นเครอ่ื งมอื ในการสงO เสริมคณุ คOาผูส+ ูงอายดุ +วย

2.2.3 ปจ[ จยั ที่มีผลตOอคุณคาO ผ+ูสงู อายุด+านสขุ ภาวะ
ผู+สูงอายุสOวนใหญOมักมีป[ญหาด+านสุขภาพ ทั้งสุขภาพทางรOางกายและ

สุขภาพทางด+านจิตใจ นอกจากนี้ยังครอบคลุมป[ญหาทางด+านสังคมและป[ญหาทางด+านป[ญญาด+วย
ซึ่งเป3นป[ญหาที่เกี่ยวกับสุขภาวะผู+สูงอายุ ดังนั้น ป[จจัยสำคัญที่มีผลตOอชีวิตผู+สูงอายุ คือ ป[จจัยทางด+าน
สุขภาวะ ซึ่งเป3นป[จจัยที่เป3นตัวกำหนดลักษณะของคุณคOาผู+สูงอายุ และจะสOงผลตOอชีวิตที่ดีด+วย
สอดคล+องกับผลการวิจัยของ กิตติวงคW สาสวด (2560) ได+ศึกษาเรื่องป[จจัยที่สOงผลตOอคุณภาพชีวิต
ผู+สูงอายุในจังหวัดภาคตะวันออก ผลการวิจัยสOวนหนึ่งได+สะท+อนป[จจัยที่สOงผลตOอสุขภาวะของผู+สูงอายุ
5 สOวน ซ่งึ ผู+วิจยั จะไดส+ รปุ แตลO ะสวO นดงั ตอO ไปนี้

13

1) ป[จจัยพื้นฐานของผู+สูงอายุ ซึ่งเป3นป[จจัยทางด+านสุขภาพ
รOางกาย ความสมบูรณWแข็งแรงของรOางกาย การไมOเจ็บป”วยสามารถชOวยเหลือตัวเองในการทำกิจกรรม
ประจำวนั ได+โดยไมOพึ่งพาคนอืน่ โดยมองวOาปจ[ จยั พนื้ ฐานทางสขุ ภาพเป3นสOวนสำคญั ตอO คณุ คOาผส+ู งู อายุ

2) ป[จจัยทางจิตลักษณะของผู+สูงอายุ เนื่องจากผ+ูสูงอายุนอกจาก
จะมีความเปลี่ยนแปลงทางด+านรOางกายแล+ว สOวนที่เป3นจิตใจและอารมณWก็มีความเปลี่ยนแปลงด+วย
ซึ่งอาจเป3นผลพวงมาจากการสูญเสียคนรัก การสูญเสียหน+าที่การงาน รายได+ การถูกลดบทบาททาง
สังคม รวมทั้งการมีป[ญหาสุขภาพและป[ญหาทางสังคมด+วย ดังนั้น บริบททางสังคมจึงมีผลตOอจิตใจ
ผู+สูงอายุ ซึ่งมีความสัมพันธWกับจิตลักษณะของผู+สูงอายุ เชOน การตระหนักรู+เทOาทันจิตใจและอารมณW
การปรับตัวตOอสภาวการณW การมีทัศนคติเชิงบวกตOอชีวิต ปราศจากโรคทางจิตใจ หากผู+สูงอายุมีภาวะ
ทางสุขภาพจติ ดจี ะสOงผลตOอการใช+ชวี ติ อยOางมีความสขุ ดว+ ย

3) ป[จจัยด+านการปรับตัวของผู+สูงอายุ ซึ่งผู+วิจัยได+ชี้ให+เห็นถึงการ
ปรับตัวออกเป3น 4 สOวน สOวนแรกเป3นการปรับตัวด+านรOางกาย เชOน การบริโภคอาหารถูกหลัก
โภชนาการ การออกกำลังกาย การดูแลสุขภาพ การพักผOอนเพียงพอ การเคลื่อนไหวเหมาะสมกับวัย
เพื่อป~องกันอุบัติเหตุ การงดสิ่งเสพติดทุกชนิด และการบริโภคสิ่งที่เป3นประโยชนWตOอรOางกาย เป3นต+น
สOวนที่สอง ปรับตัวกับความต+องการพื้นฐาน ซึ่งผู+สูงอายุเป3นวัยที่สมควรลดความต+องการป[จจัย
ฟม”ุ เฟอ| ยลงทจ่ี ะเปน3 ภาระตอO ชวี ติ ลง เพอ่ื ใหก+ ารดำเนนิ ชวี ติ มคี วามผอO นคลายมากขน้ึ โดยเนน+ ปจ[ จยั ทม่ี ี
ความจำเป3นตOอชีวิต เชOน ป[จจัยดำรงชีพพื้นฐาน สOวนที่สามปรับตัวเชิงพฤติกรรม คือ การปรับ
พฤติกรรมให+เหมาะสมกับวัย เชOน การปฏิบัติกิจวัตรประจำวัน พฤติกรรมการดูแลเอาใจใสOสุขภาพ
โดยปฏบิ ตั ิตามคำแนะนำของแพทยW สวO นท่ีสามเป3นการปรบั ตวั เพือ่ พฒั นาตวั เอง แม+จะเป3นผู+สูงอายแุ ตO
ก็ไมOควรหยุดพัฒนาตัวเอง เพื่อปรับปรุงและพัฒนาตนเองให+มีการเรียนรู+ พัฒนาภูมิป[ญญา
ประสบการณWชีวิต และพัฒนาตัวเองให+มีวิถีชีวิตเกื้อกูลกับวัย และการรู+เทOาทันความเปล่ียนแปลง
อยOางสร+างสรรคW สOวนที่ส่ีเป3นการปรับตัวเพื่อสังคม คือ การปรับตัวเพื่อให+สอดคล+องกับบริบททาง
สังคม วัฒนธรรม จารีต ประเพณี และกฎเกณฑWทางสังคม รวมทั้งการปรับตัวเพื่อสร+างคุณูปการที่เป3น
ประโยชนตW อO สงั คมดว+ ย

4) ป[จจัยด+านคนใกล+ชิด ในสOวนของคนที่อยูOรอบข+างใกล+ชิดกับ
ผ+ูสงู อายกุ เ็ ปน3 ป[จจัยสำคัญทีม่ ผี ลตอO คุณคาO ผ+สู ูงอายุดว+ ยทั้งทางตรงและทางออ+ ม เชนO คนในครอบครัวมี
ความรักสามัคคีกัน มีการชOวยเหลือเกื้อกูลกัน อยูOรOวมกันอยOางสงบสุข การประกอบอาชีพสุขจริต
คนรอบข+างให+ความสำคัญกับการดูแลเอาใจใสOผู+สูงอายุ ทั้งในรูปของการเลี้ยงดู การดูแลเอาใจใสO
การรักษาพยาบาล การเข+าใจธรรมชาติผู+สูงอายุ การดูแลจิตใจและอารมณWของผู+สูงอายุ การเคารพ
นบั ถอื ยกยอO งให+เกยี รติผู+สงู อายุ เป3นตน+

14

5) รูปแบบการดูแลผู+สูงอายุที่เหมาะสม ไมOวOาจะเป3นสมาชิกใน
ครอบครัว ตลอดจนภาครัฐและเอกชนที่มีหน+าที่เกี่ยวกับผู+สูงอายุ ชOวยกันดูแลผู+สูงอายุท้ังรOางกาย
จิตใจ อารมณWสังคม และจิตวิญญาณ เพื่อให+ผู+สูงอายุมีสุขภาวะที่ดี ทั้งการดูแลในฐานะที่เป3นสมาชิก
ในครอบครัว ซึ่งเป3นหน+าที่ของคนในครอบครัว เชOน การเลี้ยงดู การบำรุงรักษา การชOวยเหลือกิจวัตร
ประจำวัน การให+ความสะดวกสบาย เป3นต+น และในฐานะเป3นสมาชิกทางสังคมด+วย เชOน ดูแลชีวิต
ความเปน3 อยOู อาชพี รายได+ และดา+ นสวัสดิการผูส+ งู อายุ เปน3 ต+น

ผู+วิจัยสรุปได+วOาป[จจัยที่มีผลตOอคุณคOาผู+สูงอายุ จำแนกออกเป3น 3 สOวน ดังน้ี
สOวนที่ 1 ป[จจัยสOวนตัวของผู+สูงอายุ คือ ผู+สูงอายุท่ีมีสมรรถนะในการอดทนตOอป[ญหาอุปสรรคหรือ
ความทุกขWยากได+ดี และมีศักยภาพในการสร+างสมคุณคOาได+ดี เชOน มีสุขภาพอนามัยที่ดี มีสุขภาพจิตดี
มีปฏิสัมพันธWที่ดีกับสังคม และมีความรู+ความเข+าใจชีวิตตามความเป3นจริง รวมทั้งสามารถป~องกันและ
แก+ป[ญหาได+อยOางมีประสิทธิภาพ สOวนที่ 2 ป[จจัยที่มีผลตOอการสOงเสริมชีวิตผู+สูงอายุ คือ ป[จจัยที่
นำมาใช+สOงเสริมชีวิตที่เหมาะสมกับวัยผู+สูงอายุ เมื่อผู+สูงอายุมีชีวิตความเป3นอยูOที่ดีแล+วยOอมทำให+รู+สึก
วOาชีวิตมีคุณคOา และผู+สูงอายุยOอมเห็นวOาตนเองได+รับการปฏิบัติอยOางมีคุณคOา สOวนที่ 3 เปน3 ป[จจัยที่มี
ผลตOอสุขภาวะผู+สูงอายุ เพราะผู+วิจัยเห็นวOาความสุขเป3นป[จจัยสำคัญในการกำหนดคุณคOาผู+สูงอายุ
ประกอบด+วยไปด+วยป[จจัย 4 ด+าน คือ ป[จจัยที่มีผลตOอสุขภาวะผู+สูงอายุทางด+านรOางกาย ป[จจัยที่มีผล
ตOอสุขภาวะผู+สูงอายุทางด+านสังคมและสิ่งแวดล+อม ป[จจัยท่ีมีผลตOอสุขภาวะผู+สูงอายุทางด+านจิตใจ
และปจ[ จัยท่ีมีผลตอO สขุ ภาวะผูส+ งู อายทุ างดา+ นป[ญญาควบคOูกนั ไป

2.3 การวิเคราะหBคุณคHาผูสJ ูงอายุ
ในสOวนของแนวคิดด+านคุณคOาของผู+สูงอายุ โดยในงานวิจัยนี้ได+จำแนกเนื้อหาที่มี

ความเกี่ยวข+องและสัมพันธWกันออกเป3น 2 สOวน คือ การวิเคราะหWคุณคOาในตัวเองของผู+สูงอายุ และการ
วิเคราะหWคุณคOาผู+สูงอายุทางสังคม โดยสOวนแรกจะเน+นการวิเคราะหWคุณคOาของตัวเองในมุมของ
ผู+สูงอายุและวิเคราะหWการสร+างคุณคOาในตัวเองในมุมของผู+สูงอายุ สOวนที่ 2 เป3นประเด็นที่เกี่ยวกับการ
วิเคราะหคW ณุ คาO ผูส+ งู อายุในทางสังคม ดังรายละเอยี ดตOอไปนี้

2.3.1. การวิเคราะหWคุณคาO ในตวั เองของผส+ู ูงอายุ
ในงานวิจัยนี้ได+จำแนกเนื้อหาที่เกี่ยวกับการวิเคราะหWคุณคOาในตัวเองของ

ผ+ูสูงอายุ ออกเปน3 6 ประเด็น ดังน้ี วิเคราะหWการเห็นคุณคาO ของชีวิตในผสู+ ูงอายุ วิเคราะหWองคปW ระกอบ
ที่มีผลตOอการเห็นคุณคOาในตัวเอง วิเคราะหWการรับรู+ในคุณคOาตัวเองของผู+สูงอายุ วิเคราะหWการพัฒนา
มุมมองผู+สูงอายุเพื่อให+เห็นคุณคOาในตัวเอง วิเคราะหWความรู+สึกถึงความสำคัญในตัวเองของผู+สูงอายุ
และวิเคราะหWความภาคภมู ิใจในคุณคาO ตัวเองของผส+ู ูงอายุ โดยมรี ายละเอียดดังตอO ไปน้ี

1) วิเคราะหกW ารเห็นคณุ คาO ของชีวิตในผ+ูสงู อายุ

15

แม+วOาวัยผู+สูงอายุจะมีหลายสิ่งที่เสื่อมลง แตOถ+าหากสามารถบริหาร
ชีวิตตนเองได+ดีก็สามารถสร+างคุณคOาให+กับชีวิตตนเองได+ ซึ่งเป3นคุณคOาที่สร+างได+เองโดยไมOต+องรอคอย
การชOวยเหลือจากสังคม สิ่งที่ทำได+คือการมองตนเองอยOางเข+าใจ เข+าใจสถานะของตนเอง ทำในสิ่งที่ดี
งามให+กับชีวิต ลดละเลิกอบายมุขทุกชนิด วางตนเหมาะสมกับวัย มีความสุจริตทางกาย สุจริตทาง
วาจา และสุจริตทางใจ ซึ่งจะสOงผลให+ผ+ูสูงอายุไมOมีความเดือดร+อนใจ มองชีวิตในเชิงคุณคOาและการมี
อายุมากยิ่งเป3นโอกาสในการสร+างคุณคOาให+กับชีวิต ดังนั้น ผู+สูงอายุต+องรู+จักตนเอง มีความมั่นใจใน
ความสามารถตนเอง การเห็นคุณคOาตนเองจะนำตนไปสูOความสำเร็จ และความรู+จักคุณคOา ซึ่งก็คือจิต
ใต+สำนึกและพฤติกรรม โดยจิตใต+สำนึกต+องรู+วOาสิ่งใดดี สิ่งใดไมOดี มีความซื่อสัตยWและความมีเกียรติ
สOวนพฤติกรรมต+องมีความสามารถคิดก็สามารถแก+ป[ญหาได+ด+วยความคิดและความสามารถของตนเอง
ทำให+สามารถเลือกวิธีการตัดสินใจโดยคำนึงถึงคุณคOาได+อยOางถูกต+อง โดยกOอนที่ผู+สูงอายุจะมีความ
ตระหนักถึงคุณคOาของตัวเอง จึงควรมีการสร+างความเข+าใจในตนเองและตระหนักรู+ถึงคุณคOาของชีวิต
เมื่อเห็นคุณคOาของชีวิตแล+วก็จะทำให+มีทัศนะตOอตนเองในทางสร+างสรรคWและจะสOงผลโดยตรงตOอการ
เห็นคณุ คOาในตวั เองของผ+ูสูงอายุ (สวุ ิทยW คุณาวิศรุต, 2558)

2) วิเคราะหอW งคปW ระกอบทม่ี ีผลตอO การเห็นคุณคาO ในตวั เอง
ในสOวนขององคWประกอบที่มีผลตOอการเห็นคุณคOาในตนเอง

ซึ่งจำแนกองคWประกอบพื้นฐานของการเห็นคุณคOาในตนเองของผู+สูงอายุ โดยควรมีการสOงเสริม
องคWประกอบที่มีผลตOอการเห็นคุณคOาในตนเองของผู+สูงอายุให+ครบทั้ง 4 ประการ ดังนี้ (ดวงกมล
ทองอย,ูO 2557)

(1) การรับรู+วOาตนมีความสามารถ (Competence) มาจากทฤษฎี
การรับรู+ความสามารถตนเอง ซึ่งพัฒนามาจากทฤษฎีการเรียนรู+ทางป[ญญาสังคม (Social Learning
Theory: SCT) ซึ่งเป3นทฤษฎีที่มีอิทธิพลอยOางมากตOอการพัฒนาเทคนิค การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม
ทฤษฎีนี้พัฒนาโดยนักจิตวิทยา ชาวแคนาดา Albert Bandura โดย Bandura ศึกษาความเชื่อ
ของบุคคลเรื่องความสามารถในการกระทำสิ่งใดสิ่งหนึ่งด+วยความสามารถตนเอง (Self - efficacy)
ซึ่งทฤษฎีแสดงให+เห็นองคWประกอบ ที่สำคัญ ดังนี้ 1) การรับรู+ความสามารถตนเอง (Perceived Self-
Efficacy) หมายถึงการตัดสินความสามารถของตนเองวOา จะสามารถทำงานได+ในระดับใด หรือเป3น
ความเชื่อของบุคคล เกี่ยวกับความสามารถในการกระทำสิ่งใดสิ่งหนึ่งซึ่งมีอิทธิพล ตOอการดำรงชีวิต
ความเชื่อในความสามารถตนเอง พิจารณาจากความรู+สึก ความคิด แรงจูงใจ และพฤติกรรม 2) ความ
คาดหวังของผลลัพธW (Outcome Expectation) หมายถึง ความเชื่อที่บุคลประเมินคOาพฤติกรรม
เฉพาะอยOางที่จะปฏิบัติ อันจะนำไปสูOผลลัพธWตามที่คาดหวังไว+ เป3นการคาดหวังในสิ่งที่จะเกิดขึ้น
สืบเนื่องจากพฤติกรรมที่ได+กระทำ ซึ่งการประยุกตWใช+ทฤษฎีการรับรู+ความสามารถของตนเองในกลOุม
ผู+สูงอายุจะชOวยในการสOงเสริมสมรรถนะแหOงตน โดยทฤษฎีดังกลOาวจะมีผลทำให+ผู+สูงอายุมีทัศนคติ

16

ในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมทั้งด+านสุขภาพรOางกาย จิตใจ การปรับเปลี่ยนการรับประทานอาหาร
ที่เหมาะสมกับชOวงวัย ทั้งทัศนคติด+านศักยภาพในการประกอบอาชีพที่เหมาะสมกับชOวงวัยของตนเอง
(ภาสิต ศิริเทศ และณพวิทยW ธรรมสีหา, 2562)

การที่ผู+สูงอายุรับรู+วOาตนเองมีเป~าหมายและสามารถในการ
ประสบความสำเร็จตามเป~าหมายได+ สามารถเผชิญป[ญหาและอุปสรรคในชีวิตได+อยOางมีประสิทธิภาพ
รวมทั้งการมีศักยภาพในการปรับตัวเพื่ออยูOรOวมกับคนอื่นได+ดี สอดคล+องกับ Christopher J. Mruk
(2006) ที่กลOาววOาความรู+สึกในความสามารถของตนเอง โดยพิจารณาถึงความสามารถโดยการกระทำ
ให+สำเร็จตามเป~าหมาย สามารถเผชิญกับอุปสรรคตOาง ๆ และปรับตัวกับสภาพแวดล+อมได+ สามารถ
ดำรงชีวิตกับผู+อื่นได+อยOางดี นอกจากนี้แล+วยังพบวOาควรมีการพัฒนาสวัสดิการผู+สูงอายุด+วย เพราะ
สวัสดิการเป3นสOวนเสริมความสามารถของผู+สูงอายุ สอดคล+องกับแนวคิดสวัสดิการของ กฤษณW ภูรีพงศW
และคณะ (2558) ที่เห็นวOาผู+สูงอายุต+องการสวัสดิการ ทั้งด+านสุขภาพอนามัย ความปลอดภัยในชีวิต
และทรัพยWสิน กิจกรรมนันทนาการ ซึ่งมีผลตOอสภาพของจิตใจ และควรจัดกิจกรรมให+ผู+สูงอายุ
ตั้งชมรมหรือรวมกลุOมกัน เพื่อให+ทำกิจกรรมรOวมกัน การสOงเสริมอาชีพผู+สูงอายุ การเผยแพรOภูมิป[ญญา
และขOาวสารผู+สูงอายุ การจัดสิ่งอำนวยความสะดวกในที่สาธารณะ เชOน การมีโครงการสวนสาธารณะ
และที่พักผOอนหยOอนใจ การสงเคราะหWเบี้ยยังชีพ ฌาปนกิจสงเคราะหW การบำเพ็ญบุญตามประเพณี
และสำหรับด+านที่อยูOอาศัย กลุOมผู+สูงอายุควรมีสินเชื่อดอกเบี้ยต่ำให+ผู+สูงอายุ รวมถึงการปรับตัวเพื่อให+
สามารถอาศัยกับครอบครัว ลูกหลาน และสถานสงเคราะหWได+จัดกิจกรรมเพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตของ
ผู+สูงอายุ การรOวมทำกิจกรรมนันทนาการและกิจกรรมเพื่อสังคม เชOน การเข+ารOวมในสมาคมตOาง ๆ
การเข+ากลุOมทางศาสนา การเป3นอาสาสมัคร เป3นต+น แนวคิดนี้จึงมุOงเน+นวิเคราะหWในสิ่งที่ผู+สูงอายุได+รับ
จากสงั คม ซึ่งจะทำใหผ+ สู+ ูงอายุได+รับรูว+ าO ตนเองมีความสามารถและรสู+ กึ มีคณุ คOาในตนเอง

(2) การรับรู+วOาตนเองมีความสำคัญ (Significance) คือ บุคคล
ได+รับการยอมรับอยOางเหมาะสมรู+สึกวOาตนเป3นที่รักของบุคคลอื่น มีประโยชนWและเป3นสOวนหนึ่งของ
ครอบครัวและสังคม ซึ่งแนวคิดนี้สอดคล+องกับ Christopher J. Mruk (2006) ที่กลOาววOา ความรู+สึก
ในความสำคัญของตนเอง และการที่บุคคลเกิดความรู+สึกเกี่ยวกับการถูกยอมรับ การมีคุณคOาอยOาง
เหมาะสม และคิดวOาตนยังเป3นที่รักของคนอื่น ทั้งครอบครัวและสังคม แนวคิดนี้มุOงเน+นวิเคราะหW
ตัวของผ+สู งู อายใุ หต+ ระหนกั ถงึ ความสำคญั ของตนเองและมองเห็นวาO ตนเองมีความสำคัญตอO คนอื่นดว+ ย

(3) การรับรู+วOาตนมีอิสระ (Autonomy) เมื่อบุคคลรู+สึกวOาตนมี
อิทธิพลในการควบคุมชีวิตของตนเองและตOอเหตุการณWตOาง ๆ รอบตัว มีความเชื่อมั่นในอำนาจในการ
กระทำของตนวOาจะกOอให+เกิดผลตามที่ต+องการ และมีความสามารถในการกระทำสิ่งตOาง ๆ ให+บรรลุ
ตามวัตถุประสงคWได+ด+วยตนเอง ซึ่งแนวคิดนี้สอดคล+องกับ Christopher J. Mruk (2006) ที่กลOาวไว+วOา
ความรู+สึกในอำนาจของตนเอง พลังที่บุคคลมีตOอตนเองและตOอเหตุการณW การกระทำของตนเอง

17

นำไปสูOผลลัพธWที่ต+องการ แนวคิดนี้จึงมองคุณคOาของผู+สูงอายุในมิติของอำนาจในตนเองของผู+สูงอายุ
การมีอิสระในการตัดสินใจเลือกทางเดินชีวิตอยOางเสรี รวมทั้งการเชื่อมั่นในอำนาจของตนเองวOามี
ความสามารถกระทำสงิ่ ตOาง ๆ ไดต+ ามความต+องการอยOางสรา+ งสรรคW

(4) การรับรู+วOาตนมีคุณความดี (Virtue) เมื่อบุคคลมีการปฏิบัติตน
ให+สอดคล+องกับศีลธรรม จริยธรรม คOานิยมและวัฒนธรรมประเพณี มองโลกในแงOดี พอใจในชีวิต.
ที่เป3นอยูO มีการแสดงออกของความคิดที่ถูกต+องตามทำนองคลองธรรม ซึ่งแนวคิดนี้สอดคล+องกับ
Christopher J. Mruk (2006) ที่กลOาวไว+วOา ความรู+สึกในคุณความดีของตนเอง ซึ่งเป3นความคิดด+าน
ศีลธรรมจริยธรรมและวัฒนธรรมประเพณี การมองโลกในแงOดี และมีความพอใจในชีวิตที่เป3นอยูO
แนวคิดนี้สอดคล+องกับแนวคิดพฤติกรรมเชิงจริยธรรม คือ การชี้วัดคุณคOาโดยยึดโยงอยูOกับจริยศาสตรW
ซึ่งเป3นการการตดั สนิ คณุ คOาผ+ูสงู อายุจากการกระทำในส่ิงท่ีดีงาม

ผู+วิจัยสรุปได+วOา สOวนประกอบสำคัญที่มีผลตOอการเห็นคุณคOาใน
ตัวเองของผู+สูงอายุทั้ง 4 สOวน จะเป3นแรงผลักดันที่ทำให+ผู+สูงอายุตระหนักถึงคุณคOาในตัวเอง โดยการ
รับรู+วOาตนเองมีความสามารถจะทำให+มีความมั่นใจในศักยภาพของตนเอง ในขณะที่การรับรู+วOาตนเอง
มีความสำคัญก็จะทำให+ผู+สูงอายุร+ูสึกวOาตัวเองมีสOวนรOวมและมีตัวตนอยูOในสังคม สOวนการรับรู+วOาตนเอง
มีอิสระเป3นสOวนสำคัญที่ทำให+ผู+สูงอายุสามารถเลือกวิถีชีวิตของตนเองได+ และสามารถเลือกแนวทางใน
การปฏิบัติตนเพื่อไปสูOเป~าหมายของชีวิตได+อยOางเสรีโดยไมOได+ถูกบีบบังคับจากคนในสังคมหรือจาก
โครงสร+างทางสังคมที่ไมOเป3นธรรม นอกจากนี้และยังรวมไปถึงการมีอำนาจโดยปราศจากการครอบงำ
ของกิเลสตัณหาด+วย นอกจากนี้ยังพบวOาการรับรู+วOาตนเองมีความดีทำให+ผู+สูงอายุมองวOาตนเองมี
คุณประโยชนWในตนเองแล+วยังแสดงออกถึงคุณประโยชนWที่กOอให+เกิดคุณคOาในทางสังคมด+วย ซึ่งส่ิง
เหลOานี้เป3นคุณความดีซึ่งมีอยูOในตัวของผู+สูงอายุและจำเป3นจะต+องตระหนักถึงคุณงามความดีของ
ตนเองอยOเู สมอ ซ่งึ จะทำใหผ+ ู+สงู อายุมองเห็นคณุ คOาในชีวิตของตนเอง

3) วเิ คราะหWการรับร+ใู นคณุ คOาตวั เองของผ+ูสงู อายุ
ในการวิเคราะหWคุณคOาผู+สูงอายุนั้นสิ่งสำคัญอยOางหนึ่งคือการ

วิเคราะหWด+านการรับรู+คุณคOาในตัวเองของผู+สูงอายุ สอดคล+องกับการวิจัยของมาธุรี อุไรรัตนW และมาลี
สบายยิ่ง (2560) ที่ได+ทำการศึกษาเรื่อง “การเห็นคุณคOาในตนเองของผู+สูงอายุ : กรณีศึกษามูลนิธิ
สงเคราะหWคนชราอนาถาแหOงหนึ่งในจังหวัดสงขลา” โดยเนื้อหาสOวนหนึ่งได+กลOาวถึงการรับรู+ในคุณคOา
ตัวเองของผู+สูงอายุ ซึ่งสรุปได+ 5 ด+าน ประกอบด+วย ด+านกายภาพ ด+านสัมพันธภาพกับเพื่อน
ด+านสัมพันธภาพกับญาติ ด+านสัมพันธภาพกับชุมชน และด+านสัมพันธภาพกับเจ+าหน+าที่ จากการ
วิเคราะหWในประเด็นการรับรู+ในคุณคOาตัวเองของผู+สูงอายุ ทำให+ผู+วิจัยพบวOา มีสOวนสำคัญที่สัมพันธWกัน
และควรนำมาประกอบการวิเคราะหW 4 สOวน ประกอบด+วย สOวนที่หนึ่ง การวิเคราะหWคุณคOาผู+สูงอายุ
ด+านกายภาพ คือ การวิเคราะหWถึงสุขภาพ สมรรถภาพทางกาย และประสิทธิภาพจากการใช+รOางกาย

18

ของผู+สูงอายุ สOงผลให+ผู+สูงอายุรับรู+ถึงความสามารถของตนเอง สOวนที่สอง การวิเคราะหWคุณคOาผู+สูงอายุ
ด+านสัมพันธภาพกับเพื่อนและด+านสัมพันธภาพกับญาติ คือ การรับรู+วOาตนมีความสำคัญในฐานะที่มี
สัมพันธภาพอันดีกับคนรอบข+างหรือคนใกล+ชิด สOวนที่สามการวิเคราะหWคุณคOาผู+สูงอายุด+าน
สัมพันธภาพกับชุมชน คือ การรับรู+วOาตนมีอำนาจทางสังคม การใช+อำนาจตามสถานะของตนเองใน
เชิงสร+างสรรคW เพื่อให+การใช+อำนาจเป3นเครื่องมือในการสร+างสัมพันธภาพทางสังคม และสOวนที่ส่ี
การวิเคราะหWคุณคOาผู+สูงอายุด+านสัมพันธภาพกับเจ+าหน+าที่ คือ การได+รับรู+ถึงการดูแลเอาใจใสOจากสOวน
งานที่เกี่ยวข+อง รวมทั้งการไมOสร+างป[ญหาให+กับผู+ดูแล ดังนั้น ในการวิเคราะหWการรับรู+ในคุณคOาของ
ตัวเองของผส+ู ูงอายุ จึงควรดำเนินการเชอื่ มโยงควบคูOกันไปทัง้ 4 ด+านขา+ งต+น

จากการศึกษางานวิจัยข+างต+น ผู+วิจัยจึงได+ได+วิเคราะหWการรับรู+ใน
คุณคOาตัวเองของผู+สูงอายุ โดยสรุปออกเป3น 3 สOวน คือ (1) ด+านป[ญญา (Intellectual) คือ การที่
ผู+สูงอายุมีความรู+และความเข+าใจในคุณคOาของตัวเอง การเข+าใจคุณคOาและความมุOงหมายของชีวิต
รวมทั้งการมีทัศนคติตOอโลกในเชิงบวกและมีกระบวนทัศนWในเชิงสร+างสรรคW (2) ด+านกายภาพ
(Physical) คือ ผู+สูงอายุมีสุขภาพดี (Being healthy) รOางกายแข็งแรง (Strong) และการใช+
ความสามารถ (Competence) และศักยภาพ (potential) ทางด+านรOางกายประกอบกิจกรรมใน
ชีวิตประจำวันได+ดี (3) ด+านความสัมพันธWทางสังคม (Social relationship) คือ ผ+ูสูงอายุมี
ความสัมพันธWที่ดีกับผู+ที่มีสOวนเกี่ยวข+อง ความสัมพันธWกับเพื่อน ความสัมพันธWกับญาติ ความสัมพันธWกับ
ชุมชน และความสัมพันธWกับเจ+าหน+าที่ที่มีความเกี่ยวข+อง รวมถึงการเป3นบุคคลสำคัญ (Significance)
และการได+รบั การปฏิบตั ิในฐานะที่เป3นคนสำคัญในสังคม

4) วเิ คราะหแW นวทางการพฒั นาและสงO เสรมิ คุณคOาผส+ู งู อายุ
การดำเนินการพัฒนาเพื่อให+ผู+สูงอายุเห็นคุณคOาในตนเอง

ควรวิเคราะหWกระบวนวิธีในการพัฒนาและสOงเสริมผู+สูงอายุเพื่อให+เห็นคุณคOาในตัวเอง โดย
Girdano, D. and G. Every (1979) ได+สรุปไว+ 3 ประการ คือ การใช+ภาษาเชิงบวก การยอมรับคำ
ยกยOองชมเชย และฝ¥กการกล+าแสดงออก ซึ่งสามารถวิเคราะหWได+ดังนี้ ประการแรก การใช+ภาษา
เชิงบวก คือ การใช+ภาษาเพื่อเสริมภาพลักษณWเชิงบวก เชOน การพูดถึงสิ่งที่ดีของผู+สูงอายุ การพูดให+
ผู+ฟ[งรู+สึกดี การพูดเพื่อให+เกิดความรักตัวเอง ซึ่งสอดคล+องกับบทความของ เพื่อนและครอบครัว
(2020) โดยได+ให+คำแนะนำในการสื่อสารกับผู+สูงอายุอยOางไรให+ผู+สูงอายุเห็นคุณคOาของตนเอง ซึ่งการ
ชวนคุยหรือตั้งคำถามเพื่อให+ผู+สูงอายุได+ทบทวนรายละเอียดเรื่องราวของตนเองในอดีต อาจทำให+เรา
ได+รับรู+เรื่องราวในแงOมุมการมองคุณคOาของตนเองที่แตกตOางไปจากเดิมด+วยเชOนกัน ประการที่สอง
การยอมรับคำยกยOองชมเชย คือ เมื่อมีคนยกยOองชมเชยแสดงวOาเขามองเห็นคุณความดีหรือประโยชนW
ที่ได+ทำ ซึ่งสะท+อนมุมมองในเชิงคุณคOาตOอบุคคล แล+วใช+คำพูดยกยOองชมเชย เมื่อได+ยินคำยกยOอง
ชมเชยก็จะทำให+รู+สึกปลาบปลื้มยินดี มีความประทับใจ และกระตุ+นให+หันกลบั มามองตัวเองในเชงิ บวก

19

ประการที่สาม ฝ¥กความกล+าแสดงออกในทางที่ถูกต+อง คือ การสร+างความเชื่อมั่นในตนเอง และกล+า
ตัดสินใจทำในสิ่งสร+างสรรคW ซึ่งจะทำให+ผู+สูงอายุรู+สึกวOาตัวเองมีอำนาจในการตัดสินใจเชื่อหรือทำสิ่งใด
สงิ่ หนงึ่ ในทางสรา+ งสรรคW และเปน3 ผลพวงใหต+ ระหนักถึงคณุ คOาของตวั เอง

นอกจากนี้การมองเห็นของผู+สูงอายุที่มีความเชื่อมโยงกับ
พฤติกรรมในการดำเนินชีวิตประจำวัน เชOน การแตOงตัว ดังการศึกษาของ สุกัญญา วชิรเพชรปราณี
(2553) พบวOาป[จจัยการดูแลตนเองอีกประการหนึ่ง ที่ทำให+ผู+สูงอายุมีความสุข คือ การที่ผู+สูงอายุ
คิดวOาการแตOงกายให+ตนเองสะอาดสวยงามและเหมาะสมนOามอง ทำให+ผู+ที่พบเห็นชื่นชมและยอมรับ
ตนเองเป3นอีกหนึ่งประการที่ทำให+ตนเองมีคุณคOาและภูมิใจวOาตนเองนั้นยังสามารถดูแลตัวเองได+เป3น
อยOางดี ซึ่งถือวาO ผ+ูสูงอายุมอี ิสระในการตดั สนิ ใจปฏิบตั ิกิจวัตรประจำวนั ได+ด+วยตนเอง

สOวนการวิเคราะหWการมองเห็นคุณคOาของตนเองจากภาพลักษณW
ภายนอก เชOน การแตOงกายดูดี คนภายนอกให+การยกยOอง ชมเชย ทำให+ผู+สูงอายุรู+สึกวOาตนเองนั้นมี
คุณคOาเพราะการได+รับคำชมเชยหรือยกยOองจากภายนอกทำให+ผู+สูงอายุรู+สึกภูมิใจวOาตนเองนั้นยังคง
สามารถดูแลตนเองได+เป3นอยOางดีเพราะการที่เราเริ่มอายุมากขึ้นรูปรOางหรือริ้วรอยตOาง ๆ ยOอมปรากฏ
และเปลี่ยนแปลงตามกลไกธรรมชาติของมนุษยW แนOนอนยOอมมีผลตOอเรื่องของความมั่นใจ การแตOงกาย
แตOละชOวงอายุจึงต+องมีการปรับเปลี่ยนให+ตรงตามความเหมาะสม กาลเทศะ รูปรOาง ดังนั้นเมื่อรOางกาย
ของเราเริ่มปรับเปลี่ยน จึงมีการปรับภาพลักษณWภายนอกให+เหมาะสม ทั้งการแตOงกายทรงผม และ
เมื่อมีคนภายนอกให+การชมเชยหรือยกยOองวOาเราสามารถแตOงตัวได+สวยงาม เหมาะสม นOามอง ยOอมทำ
ใหเ+ รามองเห็นวาO เราสามารถจัดการดูแลตนเองไดด+ ีมากข้ึน

ผู+วิจัยสรุปได+วOา การวิเคราะหWการพัฒนาให+เห็นคุณคOาในตนเอง
ของผู+สูงอายุ จึงควรดำเนินการควบคูOกันไป 3 สOวน ประกอบด+วย 1) การสOงเสริมแรงภาพลักษณW
ของตน โดยชี้ให+เห็นถึงลักษณะทางบวกของตนเอง คือ การทำให+ผู+สูงอายุรับรู+วOาตนมีความสำคัญ
และมีความดี 2) แสดงการยอมรับในตัวเอง คือ การทำให+ผู+สูงอายุตระหนักถึงความสำคัญของตัวเอง
และการทำให+ผู+สูงอายุได+รับการยอมรับจากสังคม 3) การกล+าตัดสินใจในการทำสิ่งใดสิ่งท่ีมีคุณคOา คือ
การทำให+ผู+สูงอายุรู+วOาตนเองมีอำนาจ สามารถใช+อำนาจของตนเองโดยไมOละเมิดสิทธิของผู+อื่น และ
สามารถใชอ+ ำนาจในเชิงสร+างสรรคเW พอื่ สรา+ งคุณคาO ใหก+ ับตนเองและสังคมดว+ ย

5) วิเคราะหWความรู+สึกถงึ ความสำคัญในตัวเองของผส+ู งู อายุ
การวิเคราะหWความรู+สึกถึงความสำคัญในตัวเองของผู+สูงอายุ ซึ่งจะ

ทำให+ผู+สูงอายุรู+สึกวOาตนเองเป3นคนสำคัญในตัวเอง ในสOวนที่เป3นการวิเคราะหWความรู+สึกถึงความสำคัญ
ของตัวเองในผู+สูงอายุ ผู+วิจัยได+สรุปออกเป3น 4 ด+าน คือ วิเคราะหWด+านคุณภาพของตัวเอง วิเคราะหW
ด+านศักยภาพของตัวเอง วิเคราะหWด+านจรณภาพของตัวเอง และวิเคราะหWด+านประสิทธิภาพของตัวเอง
ซ่งึ แตOละด+านมคี วามสมั พันธWกนั ดังตOอไปน้ี

20

(1) วิเคราะหWด+านคุณภาพของตัวเอง คือ การวิเคราะหWในประเด็น
ที่เกี่ยวกับคุณคOาและความสำคัญในตัวเองของผู+สูงอายุในเชิงคุณลักษณะ เพื่อให+ผู+สูงอายุมองเห็น
คุณคOาและความสำคัญที่มีอยูOในตนเอง เชOน การที่ผู+สูงอายุทำประโยชนWเพื่อผู+อื่น เชOน คนในครอบครัว
คนรุOนหลัง หรือคนอื่น ๆ โดยสามารถให+ความชOวยเหลือหรือคำปรึกษาในเรื่องราวตOาง ๆ เพราะ
ผู+สูงอายุยOอมเป3นผู+ที่มีความรู+ ประสบการณW ในการดำเนินชีวิตที่หลากหลาย แม+วOาการให+คำปรึกษา
หรือบอกกลOาวจะเป3นเรื่องเล็กน+อย แตOก็สามารถทำให+ผู+สูงอายุนั้นรู+สึกวOาตนเองก็สามารถเป3นที่พึ่งพิง
ให+กับลูกหลานหรือบุคคลอื่นเมื่อต+องการความชOวยเหลือได+เชOนกัน ซึ่งสะท+อนถึงความรู+สึกวOาตนเอง
กม็ คี ณุ คาO และความสำคัญกบั ผ+ูอืน่ (เชษฐา แกว+ พรม, สายฝน อนิ ศรีช่ืน, ลกั ษณา พงษWภมุ มา, 2563)

(2) วิเคราะหWด+านศักยภาพของตัวเอง คือ การวิเคราะหWในประเด็น
ที่เกี่ยวกับความรู+สึกในความสามารถของตนเอง การใช+ศักยภาพทางรOางกายเหมาะสมกับวัย
การพัฒนาศักยภาพและทักษะชีวิตที่เหมาะสมกับวัยของผู+สูงอายุ รวมถึงการนำศักยภาพของผู+สูงอายุ
ออกมาใช+เพื่อให+เป3นประโยชนWตOอตนเองและสังคมด+วย เชOน การที่ผู+สูงอายุยังรู+สึกวOาตนเองยังมี
ความสามารถทั้งด+านรOางกาย จิตใจ หรือสติป[ญญาไมOแพ+คนหนุOมสาว (Nanasilp, 2015) ยOอมสOงเสริม
ให+ผู+สูงอายุรู+สึกวOาตนเองนั้นยังมีความสำคัญ แตOความรู+สึกดังกลOาวมักถูกสังคมกดทับด+วยคำวOา
“วัยสูงอายุ” มองวOาเป3นบุคคลที่ขาดศักยภาพใน การทำงาน ต+องรอรับความชOวยเหลือจากคนอื่น
(Sangtong, 2015) ความรู+สึกมีคุณคOาในตนเองจึงถูกลดลงซ่ึงเป3นป[ญหาที่พบได+บOอยในผู+สูงอายุ
เพราะข+อจำกัดทางรOางกาย หรือผู+สูงอายุบางสOวนต+องหยุดพักการทำงานเนื่องจากการเกษียณ และถูก
ลดบทบาทในการทำงานและการตัดสินใจ ลักษณะดังกลOาวสOงผลกระทบตOอคุณคOาและศักดิ์ศรีของ
ผู+สงู อายุ (Urairat & Laiheem, 2017)

(3) วิเคราะหWด+านจรณภาพของตัวเอง คือ การวิเคราะหWในประเด็น
ที่เกี่ยวกับการที่ผู+สูงอายุซึ่งมีพฤติกรรมท่ีดีงาม ปฏิบัติตามหลักจริยธรรมเป3นแบบอยOางที่ดีตOอสังคม
ทำให+มีความรู+สึกในคุณความดีของตนเอง ซึ่งจะสOงผลตOอสุขภาพจิตของผู+สูงอายุด+วย เชOน ผู+สูงอายุท่ี
เป3นแบบอยOางที่ดีในการเป3นผู+นำ การสืบทอดพระพุทธศาสนา ก็สามารถเป3นตัวอยOางให+แกOกลุOมคน
ทุกชOวงวัยในชุมชน และเป3นแบบอยOางในการยึดมั่นในการกระทำความดี หลีกเลี่ยงอบายมุขทุกชนิด
จะสOงผลให+ผู+สูงอายุเป3นที่นOานับถือ เมื่อให+คำแนะนำหรือตักเตือนคนในชุมชนให+หลีกเลี่ยง อบายมุข
กระทำในสิ่งที่ถูกต+องเหมาะสม จึงมักได+รับการยอมรับจากผู+อื่นในเรื่องการรับฟ[งและนำมาปฏิบัติตาม
สOงผลใหผ+ สู+ งู อายุรูส+ กึ วาO ตนเองมีคณุ คาO และความสำคัญเชOนเดียวกัน (กันตภณ จงงามวิไล,2561)

(4) วิเคราะหWด+านประสิทธิภาพของตัวเอง คือ การวิเคราะหWใน
ประเด็นที่เกี่ยวกับประสิทธิภาพผู+สูงอายุ โดยมุOงเน+นวิเคราะหWความรู+สึกวOาตัวเองมีพลังอำนาจในการ
กระทำสิ่งตOาง ๆ หรือกระทำจนบรรลุถึงเป~าหมายของชีวิต การกระทำจนสำเร็จตามแผนที่ได+กำหนด
เอาไว+ หรือการประสบผลสำเร็จตามความมุOงหมาย แนOนอนวOาคนชOวงวัยนี้สมรรถภาพตOาง ๆ ของ

21

รOางกายยOอมลดลง เริ่มสูญเสียความสามารถในเรื่องของการทำงาน การใช+ความคิด ความทรงจำ
ตOาง ๆ เริ่มจะไมOคOอยดี รวมทั้งความสามารถที่จะเรียนรู+ประสบการณWใหมO ๆ ก็ลดลง ยOอมทำให+เกิด
ความไมOสบายใจเมื่อรู+สึกสูญเสียคุณสมบัติสำคัญของตนไป ทั้งนี้ผลการวิจัยของ โมรยา วิเศษศรี,
ศิรวิทยW กุลโรจนภัทร, รัชฎา ฟองธนกิจ และสุนทร ผจญ (2563) ที่ได+ศึกษาเรื่อง ประสิทธิภาพการ
พัฒนาคุณภาพชีวิตผู+สูงอายุในเขตกรุงเทพมหานคร พบวOา การท่ีผู+ดูแลหรือผู+ที่ใกล+ชิดจะสามารถทำ
ให+ผู+สูงอายุมองเห็นหรือรับรู+วOาตนเองนั้นยังเป3นคนที่มีประสิทธิภาพในการพัฒนาคุณภาพชีวิตต+องมี
องคWประกอบในเรื่องของ ประสิทธิภาพด+านจิตใจ ประสิทธิภาพด+านรOางกาย และประสิทธิภาพ
ดา+ นสงั คมทีด่ ี

6) วิเคราะหกW ารตระหนักรถู+ ึงคณุ คาO ในตวั เอง
การตระหนักรู+ถึงคุณคOาในตัวเองของผู+สูงอายุ นอกจากจะทำให+

มองเห็นตนเองและเข+าใจสถานการณWที่เกิดขึ้นรอบตัวได+แล+วนั้น ยังทำให+เราเข+าใจตนเองและประเมิน
ตนเองกับสถานการณWรอบตัวได+มากขึ้น เมื่อเราเข+าใจและสามารถจัดการตนเองกับสถานการณW
ดังกลOาวได+ จะสOงผลให+เกิดความภาคภูมิใจในประสิทธิภาพของตนเองมากขึ้น สอดคล+องกับ สำนัก
สOงเสริมและพัฒนาสุขภาพจิต กรมสุขภาพจิต (2558) ได+จัดทำรายงานด+านผู+สูงอายุ เนื้อหาสOวนหนึ่ง
กลOาวถึงการสOงเสริมคุณคOาผู+สูงอายุในรูปของการสOงเสริมความภาคภูมิใจในตนเองไว+วOา ควร
ดำเนินการสOงเสริมความภาคภูมิใจควบคูOกันไป 6 สOวน คือ แนะนำให+ผู+สูงอายุพยายามชOวยเหลือ
ตนเองในเรื่องงOาย ๆ แนะนำให+ผู+สูงอายุรู+จักฝ¥กการเป3นผู+ฟ[งที่ดี การต้ังคำถามเพือ่ จะได+ใช+เปน3 หวั ข+อใน
การพูดคุยสนทนา และระวังการใช+คำพูดรุนแรงที่อาจทำให+การสนทนาไมOสร+างสรรคW แนะนำให+
ผสู+ ูงอายหุ ากจิ กรรมท่ีทำให+เพลิดเพลนิ และแนะนำใหผ+ สู+ งู อายชุ Oวยเหลอื กจิ กรรมตาO ง ๆ ของสงั คม

นอกจากนี้แล+วยังพบวOา การวิเคราะหWความภาคภูมิใจในคุณคOา
ตัวเองของผู+สูงอายุในแบบทวิภาวะ คือ การวิเคราะหWความภาคภูมิใจของผู+สูงอายุด+านกายภาพ และ
การวิเคราะหWความภาคภูมิใจของผู+สูงอายุด+านจิตใจ ซึ่งสอดคล+องกับมาธุรี อุไรรัตนW และมาลี สบายย่ิง
(2560) ที่ได+สรุปควรมีการดำเนินการ 2 ด+าน ดังนี้ (1) ด+านกายภาพ พบวOา ผู+สูงอายุมองวOาเมื่อตนเอง
อายุเพิ่มขึ้นความแข็งแรงของรOางกายมีน+อยลง ซึ่งไมOแข็งแรงเหมือนในอดีต ไมOสวยงามเหมือนเดิม
มีความสามารถในการทำกิจกรรมตOาง ๆ ได+น+อยลงตามไปด+วย รวมถึงการมีโรคประจำตัวเพิ่มขึ้น และ
(2) ด+านจิตใจและสังคม พบวOา ผ+ูสูงอายุมองวOา เมื่ออายุเพิ่มมากขึ้นจะถูกลดบทบาทและความสำคัญ
ลงเนื่องจากไมOมีรายได+จะต+องเป3นภาระของบุคคลอื่น โดยเฉพาะผู+สูงอายุที่ยังคงมีบุตรหลาน ทำให+
เกิดสัมพันธภาพที่ไมOดีกับบุตรหลานเกิดขึ้น เมื่อตนเองเข+าสูOวัยสูงอายุ จึงสOงผลให+ผู+สูงอายุมีมุมมอง
ของความสงู อายใุ นทางลบ

ผู+วิจัยสรุปได+วOา การวิเคราะหWความภาคภูมิใจของผู+สูงอายุ ควรวิเคราะหWวOา
ผู+สงู อายุมที ัศนคติตOอตัวเองอยOางไรใน 2 มติ ิ ดังนี้

22

1) มองคุณคOาตนเองในมิติทางด+านกายภาพและสุขภาพ ซึ่งเป3น
การมองวOาคุณคOาของตนเองจะขึ้นอยูOกับเรื่องสุขภาพรOางกาย เมื่อยังมีสุขภาพรOางกายสมบูรณWแข็งแรง
อยูOก็ยังมองวOาตนเองยังมีคุณคOาในตัวเอง ไมOได+พึ่งพาคนอื่นในการดำรงชีพ นอกจากนี้ยังหมายความถึง
กายภาพในรูปของสังคมที่เกื้อกูลตOอผู+สูงอายุ โครงสร+างทางสังคมที่เอื้อตOอผู+สูงอายุ การได+รับ
สวัสดิการที่ดีเหมาะสมกับผู+สูงอายุ การได+รับการปฏิบัติจากสังคมในฐานะที่เป3นทรัพยากรของชาติที่มี
คุณคOา รวมทั้งการได+รับความเคารพในศักดิ์ศรีความเป3นมนุษยW และวิเคราะหWพฤติกรรมของผู+สูงอายุท่ี
ปฏบิ ตั ิตนอยาO งสมศักด์ิศรีดว+ ย ซึ่งจะสงO ผลใหผ+ สู+ งู อายุมีความภาคภูมใิ จในตนเอง

2) มองคุณคOาตนเองในมิติทางด+านจิตใจ ซึ่งเป3นการมองคุณคOา
ตนเองทางด+านจิตใจและสังคมควบคูOกันไป เนื่องจากเมื่อมีอายุเพิ่มมากขึ้นสอดคล+องกับการ
เกษียณอายุราชการหรือการเกษียณจากการได+รับบทบาทในทางสังคม ทำให+ผู+สูงอายุบางสOวนมักจะ
รับบทบาทใหมOที่น+อยลงไมOได+ ทำให+รู+สึกรู+สึกวOาตัวเองด+อยคุณคOาตOอผู+อื่นในสังคม จึงทำให+มีผู+สูงอายุ
จำนวนมากมักจะมีป[ญหาเกี่ยวกับโรคซึมเศร+าด+วย ซึ่งเป3นผลพวงมาจากบทบาททางสังคมลดลง
รวมไปถึงการได+รับการดูแลเอาใจใสOและให+ความสำคัญน+อยลง ซึ่งจะมีผลตOอสุขภาพจิตด+วย
นอกจากนี้ยังรวมไปถึงมุมมองตOอชีวิต ทัศนคติเชิงสร+างสรรคW ผู+สูงอายุมีความเข+าใจถึงคุณคOาและ
ศักดิ์ศรีของตนเอง และการใช+ป[ญญาเพื่อให+เกิดความเกื้อกูลตOอชีวิตและสังคมด+วย ดังนั้น
การวิเคราะหWคุณคOาผู+สูงอายุในมิติทางด+านจิตใจจึงมีความสัมพันธWกับป[ญญาด+วย ซึ่งจะทำให+เกิดความ
เข+าใจในตนเองและสOงผลตอO ความภาคภมู ใิ จในตนเองดว+ ย

2.3.2. การวเิ คราะหคB ุณคHาผูสJ ูงอายุตามมมุ มองทางสงั คม
การวิเคราะหWคุณคOาผู+สูงอายุในมุมมองทางสังคมนั้น นอกจากจะให+ผู+สูงอายุ

ตระหนักถึงคุณคOาของตัวเองแล+ว ผู+สูงอายุยังควรวิเคราะหWภาคสOวนทางสังคมที่มีผลตOอคุณคOาผู+สูงอายุ
ซึ่งงานวิจัยนี้จึงได+กำหนดเนื้อหาเกี่ยวกับการวิเคราะหWคุณคOาผู+สูงอายุตามมุมมองทางสังคม เพื่อให+เห็น
ทศั นคตขิ องสังคมทมี่ ีตOอคณุ คOาของผ+ูสงู อายุ จำแนกออกเปน3 12 สวO น ดงั รายละเอียดตOอไปนี้

1) วเิ คราะหWบทบาทของสงั คมท่ีมีตอO คุณคOาผู+สูงอายุ
มาธุรี อุไรรัตนW และมาลี สบายยิ่ง (2560) ได+กลOาวถึงการวิเคราะหW

คุณคOาผู+สูงอายุเพื่อให+สอดคล+องกับความต+องการของผู+สูงอายุอันเป3นผลพวงมาจากสังคม 3 ประเด็น
คือ ได+รับการยอมรับจากภายนอก การได+รับการปฏิบัติเสมือนหนึ่งผู+มีคOา และภูมิใจในสิ่งที่ทำ โดย
บทบาทของสังคมตOอการสOงเสริมคุณคOาผู+สูงอายุ ซึ่งจำแนกออกเป3น 3 สOวน คือ (1) การยอมรับจาก
ภายนอก (2) ได+รับการปฏิบัติเสมือนหนึ่งผู+มีคOา และ (3) มีความภูมิใจในสิ่งที่ทำ จากประเด็นดังกลOาว
ผ+วู ิจัยไดศ+ กึ ษาวิเคราะหแW ล+วสรปุ ในแตOละประเดน็ ดังตOอไปนี้

(1) การได+รับการยอมรับจากภายนอก ซึ่งเป3นวิธีการ
วิเคราะหWที่สัมพันธWกับจิตสังคม โดยผู+วิจัยได+วิเคราะหWในประเด็นการได+รับการยอมรับจากภายนอก

23

6 สOวน ดังนี้ สOวนแรกวิเคราะหWการพัฒนาความมั่นคงทางจิต ซึ่งสอดคล+องกับทฤษฎีการพัฒนา
จิตสังคมของ อีริก อีริกสัน (Erik Erikson) ที่เห็นวOาผู+สูงอายุวOาเป3นวัยแหOงขั้นการพัฒนาความรู+สึก
มั่นคงทางจิตใจหรือในทางตรงกันข+ามคือความรู+สึกสิ้นหวัง (Sense of integrity vs. despair)
หากผู+สูงอายุผOานขั้นตอนพัฒนาการนี้ได+อยOางสมบูรณW ก็จะมีความพึงพอใจในชีวิตที่ผOานมา และ
จะเข+าใจความหมายและคุณคOาของตนเอง สOวนที่สองการวิเคราะหWในมิติของพฤติกรรมดี โดยผู+สูงอายุ
จะได+รับการยอมรับนั้นสOวนสำคัญมาจากพฤติกรรมสุจริตหรือพฤติกรรมดีของผู+สูงอายุด+วย เชOน ความ
ชื่อสัตยW การไมOคดโกง ไมOกOอความเดือดร+อน ซึ่งจะทำให+มีความพึงพอใจในชีวิตความเป3นอยูOของตนเอง
สOวนที่สามวิเคราะหWสวัสดิการ อาชีพ และรายได+ของผู+สูงอายุ การที่ผู+สูงอายุประกอบอาชีพสุจริต
มีรายได+เลี้ยงตัวเองและใช+จOายในชีวิตประจำวัน และการได+รับสวัสดิการทางสังคมที่ดี สOวนที่ส่ี
วิเคราะหWศักดิ์ศรีของผู+สูงอายุ ซึ่งผู+วิจัยเห็นวOาควรวิเคราะหWคุณคOาผู+สูงอายุในมิติของศักดิ์ศรีความ
เป3นมนุษยWด+วย ทั้งการปฏิบัติตนอยOางสมศักดิ์ศรีความเป3นมนุษยW การใช+ชีวิตที่มีศักดิ์ศรี และพิจารณา
ถึงเกียรติยศของผู+สูงอายุที่ไมOควรถูกละเมิด เหยียดหยาม หรือลบหลูOจากคนในสังคม ซึ่งจะทำให+
ผู+สูงอายุรู+สึกวOาตัวเองดำรงอยูOในสังคมอยOางมีศักดิ์ศรี สOวนที่ห+าเป3นการวิเคราะหWผู+สูงอายุในฐานะ
มนุษยWที่เป3นสมาชิกในสังคม โดยแนวคิดในลักษณะนี้สอดคล+องกับแนวคิดมนุษยWนิยม (Humanistic
theory) ที่เชื่อวOาการได+รับการยอมรับถึงความมีเกียรติ มีศักดิ์ศรี วOาเป3นสิ่งที่มนุษยWต+องการ และเห็น
วOามนุษยWสามารถพัฒนาการได+ถ+าหากได+รับการพัฒนาอยOางเหมาะสม สOวนที่หกเป3นการวิเคราะหW
กระบวนการทางความคิด เพื่อพัฒนาการมีชีวิตที่คิดบวก ผู+สูงอายุให+ความสำคัญเรื่องชีวิตที่คิดบวกวOา
เป3นสิ่งที่ต+องผOานการฝ¥กฝน การมีชีวิตที่คิดบวกจะทำให+ไมOเครียด ปลOอยวาง เข+าใจชีวิตในป[จจุบัน
และมองถึงชีวิตที่จะเกิดขึ้นในอนาคตในมุมบวก การมองป[ญหาและอุปสรรคในเชิงสร+างสรรคW
การมองโลกในแงOบวกทำให+ผู+สูงอายุมีการรับรู+ทางบวกเกี่ยวกับภาวะสุขภาพมีความพึงพอใจ มีพลัง
ในชีวิต และมีภาวะสุขภาพจิตที่ดี ซึ่งเป3นการมองชีวิตในเชิงพลังอำนาจ (Power) ในแงOดี การมองโลก
ในแงOดีของผูส+ ูงอายุจะสามารถทำใหผ+ ส+ู ูงอายุรส+ู ึกเหน็ คุณคาO ในตนเอง

(2) การได+รับการปฏิบัติเสมือนหนึ่งผู+มีคOา เป3นการ
วิเคราะหWเกี่ยวกับสิ่งที่ผู+สูงอายุได+รับการปฏิบัติจากสังคม หรือบทบาทของคนในสังคมที่มีตOอผู+สูงอายุ
โดยผู+วิจัยได+วิเคราะหWในประเด็นนี้ออกเป3น 5 สOวน ดังนี้ สOวนแรกเป3นพฤติกรรมของสังคมที่มีตOอ
ผู+สูงอายุในเชิงคุณคOา การที่ผู+สูงอายุได+รับการปฏิบัติเสมือนหนึ่งผู+มีคOา เชOน การแสดงความรัก ความ
หOวงใย การยกยOอง การดูแลรักษา การได+รับความเคารพจากสังคม สOวนที่สองเป3นการวิเคราะหW
สถานการณWผู+สูงอายุ ทั้งสภาพความเป3นอยูO ป[ญหาอุปสรรคที่ผู+สูงอายุเผชิญอยูO เพื่อให+สังคมจะได+
เยียวยารักษาหรือชOวยเหลือให+ตรงตามสภาพที่กำลังเผชิญอยูO เชOน ผู+สูงอายุที่มีภาวะซึมเศร+า
จำเป3นต+องได+รับการดูแลเอาใจใสOอยOางใกล+ชิด สOวนที่สามเป3นการวิเคราะหWความสำคัญของผู+สูงอายุ
ผู+สูงอายุต+องการให+สังคมมองวOาตนเองเป3นบุคคลที่สำคัญและมีความหมายกับสังคม ทั้งในสOวนของ

24

การยกยOองให+เป3นผู+นำทางสังคม การมีบทบาททางสังคม สิ่งที่ผู+สูงอายุได+ทำคุณูปการตOอสังคม รวมทั้ง
ภูมิป[ญญาที่สั่งสมและถOายทอดสูOสังคม สOวนที่สี่เป3นการวิเคราะหWความต+องการของผู+สูงอายุ
ซึ่งสอดคล+องกับแนวคิดความต+องการพื้นฐานของมนุษยWของ มาสโลวW (Maslow’s Hierarchy of
Needs) 5 ขั้น คือ ความต+องการด+านรOางกาย (Physiological need) ความต+องการความปลอดภัย
และมั่นคง (Safety and security need) ความต+องการความรักและความเป3นเจ+าของ (Love and
belonging need) ความต+องการการยอมรับนับถือหรือการยกยOอง (Esteem need) และความ
ต+องการใช+ศักยภาพของตนเองอยOางเต็มที่ (Self - actualization need) โดยการวิเคราะหWผู+สูงอายุ
ต+องการได+รับคุณคOาทางกายภาพ ต+องการความปลอดภัยและความมั่นคงในชีวิต ต+องการความรัก
ความอบอุOนจากสังคม ความต+องการมีพลังอำนาจในการเป3นเจ+าของชีวิตโดยไมOถูกละเมิด ต+องการการ
ยอมรับจากสังคม ต+องการพัฒนาและใช+ศักยภาพของตนเองอยOางเต็มที่ (Maslow, A., 1970) ซึ่งหาก
สังคมมีการสนองความต+องการพื้นฐานเหลOานี้จะทำให+ผู+สูงอายุรับรู+วOาตนเองมีคุณคOาตOอสังคม สOวนที่
ห+าเป3นการวิเคราะหWกิจกรรมของผู+สูงอายุ ทั้งกิจกรรมในชีวิตประจำวัน กิจกรรมทางสังคม กิจกรรม
เฉพาะกิจของผู+สูงอายุ เนื่องจากคุณคOาผู+สูงอายุบางกรณีขึ้นอยูOกับกิจกรรมที่ผู+สูงอายุได+ทำ สอดคล+อง
กับทฤษฎีกิจกรรมทางสังคม (Activity theory) ที่พัฒนามาจากการวิเคราะหWของ Robert
Havighurst อธิบายวOา ผู+สูงอายุที่มีการปฏิบัติกิจกรรมและรOวมกิจกรรมทางสังคมอยOางสม่ำเสมอ จะ
ทำให+มีความพึงพอใจในชีวิตและปรับตัวได+ดีกวOาผู+สูงอายุที่ไมOปฏิบัติกิจกรรมตOาง ๆ และพบวOา
ผู+สูงอายุมีความต+องการเป3นสOวนหนึ่งของชุมชน และมีสOวนรOวมในกิจกรรมตOาง ๆ การสร+างคนเป3นอีก
ความหมายหนึ่งที่ผู+สูงอายุได+ให+ความสำคัญ เชOน กิจกรรมผOอนคลาย กิจกรรมนันทนาการที่เหมาะสม
กับวัย กิจกรรมที่สอดคล+องกับเป~าหมายของชีวิตเพื่อบรรลุเป~าหมายที่กำหนดไว+ ซึ่งกิจกรรมจะทำให+
ผส+ู งู อายมุ พี ฤติกรรมในเชิงคุณคาO ท้งั ตอO ตนเองและสงั คมดว+ ย

(3) ความภูมิใจในสิ่งที่ทำ คือ ผู+สูงอายุมีความภาคภูมิใจ
ในสิ่งที่ตนเองได+ทำ เป3นสิ่งที่สะท+อนการให+ความหมายของความมีคุณคOาในตนเองของผู+สูงอายุ
โดยผู+วิจัยได+วิเคราะหWในประเด็นสำคัญออกเป3น 8 สOวน ดังนี้ สOวนแรกเป3นการวิเคราะหWความภูมิใจที่
ได+ทำตามความต+องการของตนเองหรือได+ทำตามเป~าหมายของชีวิต สOวนที่สองเป3นการวิเคราะหW
การกระทำในเชิงคุณคOาของผู+สูงอายุ ซึ่งเป3นการวิเคราะหWผลจากการกระทำที่กOอให+เกิดคุณคOาตOอ
ตนเองและสังคม การถOายทอดความรู+และประสบการณWด+านการประกอบอาชีพ เชOน การจักสาน
การประดิษฐWผลิตภัณฑWจากกะลามะพร+าว การตำน้ำพริกแกง เป3นต+น สOวนที่สามเป3นการกระทำท่ี
สOงผลให+เกิดประโยชนWตOอตนเองและสังคม การอุทิศตนเพื่อประโยชนสW Oวนรวม ผู+สูงอายุให+ความสำคัญ
โดยเข+ารOวมกิจกรรมการทำบุญและงานประเพณี ชOวยเหลือกิจกรรมดูแลสิ่งแวดล+อม สนับสนุนเงิน
หรืออาหารกลางวันให+กับผู+รOวมกิจกรรมพัฒนาชุมชน สOวนที่สี่เป3นการวิเคราะหWในมิติการดูแลตนเอง
โดยไมOเป3นภาระของครอบครัวหรือสังคม การที่ผู+สูงอายุมีพฤติกรรมในการดูแลตนเองที่ดี จะสOงผลให+

25

ผู+สูงอายุเกิดความรู+สึกมีคุณคOาในตนเองมากขึ้น สOวนที่ห+าวิเคราะหWการพึ่งพาตนเอง (Self - reliance)
ซึ่งเป3นการกระทำที่พึ่งพาตนเอง ซึ่งเป3นการพึ่งพาตนเองด+านจิตใจ ด+านสังคม ด+านการเงิน ด+านการ
ดำเนินชีวิต การที่ผู+สูงอายุสามารถดูแลตนเองได+ จะสOงผลให+ผู+สูงอายุรู+สึกภาคภูมิใจในตนเอง พอใจใน
ตนเองและมองเห็นวOาตนมีคุณคOา เป3นต+น สOวนที่หกวิเคราะหWการกระทำผู+สูงอายุที่มีผลดีตOอลูกหลาน
เชOน การอบรมเลี้ยงดูบุตรหลานให+เป3นคนดี ทำตนเป3นแบบอยOางที่ดีให+กับบุตรหลาน ลูกหลานอยูOใน
โอวาทของผู+สูงอายุ ลูกหลานไมOทำให+เสื่อมเสียเกียรติยศของวงศWตระกูล สOวนที่เจ็ดเป3นการวิเคราะหW
บทบาทของผู+สูงอายุที่มีตOอการสร+างคน การถOายทอดทักษะชีวิตให+กับลูกหลานหรือชุมชน การสอนวิถี
การเป3นคนดี เชOน ต+องมีความขยัน อดทน ซื่อสัตยW เป3นต+น สOวนที่แปดเป3นการวิเคราะหWการมีสOวนใน
การพัฒนาพฤติกรรมเชิงจริยธรรมของคนในสังคม ผู+สูงอายุมีความสำนึกในคุณธรรมและความ
พึงพอใจในการสืบทอดคุณธรรมแกOสังคม จากการศึกษาวิเคราะหWจึงทำให+เห็นวOาคุณคOาผู+สูงอายุ
มาจากความสามารถของผู+สูงอายุ (Competence) การเป3นบุคคลสำคัญ (Significance) การมีอิสระ
ในตนเอง (Autonomy) และสOวนที่เป3นคุณความดีของผู+สูงอายุ (Virtue) สิ่งเหลOาทำให+ผู+สูงอายุมีการ
รบั ร+คู วามหมายและความมีคุณคOาในตนเอง ซึง่ จะเปน3 ผลพวงให+เกิดความภาคภูมิใจในตนเอง

2) วเิ คราะหกW ารให+ความสำคัญกบั คุณคาO ผู+สงู อายุ
การที่สังคมให+ความสำคัญกับผู+สูงอายุเป3นเครื่องชี้วัดที่แสดงให+เห็น

คุณคOาของผู+สูงอายุ สอดคล+องกับภัทรธิรา ผลงาม (2555) ที่ได+ทำวิจัยเรื่อง “การพัฒนารูปแบบ
กิจกรรมเพื่อสOงเสริมสุขภาวะของผู+สูงอายุในประเทศไทยและญี่ปุ”น” ผลการวิจัยสOวนหนึ่งได+กลOาวถึง
การให+ความสำคัญกับผู+สูงอายุทำให+ผ+ูสูงอายุรู+สึกวOาตนเองมีคุณคOา จากงานวิจัยดังกลOาวสามารถสรุป
ได+วOา ควรให+ความสำคัญกับผู+สูงอายุ 7 สOวน ดังนี้ สOวนแรกสังคมควรมีการดำเนินงานหรือสร+าง
กิจกรรมเพื่อผู+สูงอายุ ทั้งในรูปของการเอาใจใสOจากสังคมและคนใกล+ชิด การรOวมกันดูแลสุขภาพกาย
และสุขภาพจิตแกOผู+สูงอายุ การกำหนดนโยบาย ยุทธศาสตรW และมาตรการทางสังคมเพื่อรองรับสังคม
ผู+สูงอายุ สOวนที่สองกระบวนการดูแลผู+สูงอายุโดยลูกหลานหรือคนในครอบครัว ให+ความสำคัญในการ
ดูแลเอาใจใสOผู+สูงอายุเป3นอยOางดี สOวนที่สามเป3นการสร+างสุขภาวะแกOผู+สูงอายุ โดยการทำให+ผู+สูงอายุ
มีความสุขในการดำเนินชีวิตประจำวัน การสร+างความสัมพันธWระหวOางความสุขของผู+สูงอายุกับ
ความสุขของลูกหลานควบคูOกันไป การได+ทำกิจกรรมรOวมกับครอบครัว สOวนที่สี่เป3นการให+ความสำคัญ
กับความสำเร็จของลูกหลาน การได+เห็นลูกหลานที่ตนรักประสบความสำเร็จหรือทำสิ่งใดสิ่งหน่ึง
จนบรรลุเป~าหมายตามความคาดหวังได+ สOวนที่ห+าเป3นการให+ความสำคัญกับการยอมรับในตัวตนของ
ผู+สูงอายุ การที่ตัวผู+สูงอายุเป3นที่ยอมรับหรือมีชื่อเสียงในวงสังคม และสังคมยอมรับในสิ่งที่ผู+สูงอายุ
เป3นอยูOหรือยอมรับในสิ่งที่ผู+สูงอายุได+ทำ สOวนที่หกเป3นการวิเคราะหWความสำคัญทางเศรษฐกิจของ
ผู+สูงอายุ เชOน การมีเงินหรือทรัพยWสมบัติสำหรับใช+ในการดำเนินชีวิตประจำวัน การได+ทำประโยชนW
ให+กับลูกหลานหรือสังคม สOวนที่เจ็ดเป3นการให+ความสำคัญกับการพัฒนาความดีของผู+สูงอายุ เชOน

26

การได+ไปวัดหรือโบสถWเพื่อฟ[งเทศนWฟ[งธรรม หรือสนทนาธรรม ซึ่งสOงผลทำให+จิตใจของตนสงบ
และเป3นสุข และการพัฒนาตนเองจนบรรลุเป~าหมายทางธรรมหรือบรรลุเป~าหมายตามอุดมคติ
ซึ่งสิ่งเหลOานี้เป3นเครื่องชี้วัดคุณคOาของผู+สูงอายุ โดยภาคสOวนประชาสังคมหรือองคWกรทางสังคมมีสOวน
สำคัญในการสOงเสรมิ คณุ คาO ผ+สู ูงอายุ

ป[จจุบันได+มีองคWกรและหนOวยงาน รวมทั้งภาคประชาชนที่เข+ามา
มีสOวนรOวมในการจัดกิจกรรมเพื่อคุณคOาผู+สูงอายุทั้งทางตรงและทางอ+อม โดยภาคสOวนที่มีบทบาท
สำคญั ในท่ีกOอให+เกดิ คณุ คOาตOอผสู+ ูงอายุออกเปน3 8 ภาคสวO น (ภทั รธริ า ผลงาม, 2555) ดงั ตอO ไปน้ี

(1) องคWกรด+านสุขภาพ คือ สถานพยาบาลทั้งภาครัฐและเอกชน
เชOน โรงพยาบาลประจำจังหวัด/อำเภอ โรงพยาบาลสOงเสริมสุขภาพประจำตำบล (รพ.สต.) คลินิก
สุขภาพ รวมถึงหนOวยงานด+านสุขภาพทางเลือก เชOน แพทยWแผนไทย เป3นต+น โดยมีบทบาทสำคัญใน
การการจัดกิจกรรมอบรมผู+สูงอายุ ดูแลผู+สูงอายุ รักษา เยียวยา ฟ|}นฟู และสOงเสริมสุขภาพผู+สูงอายุ
ซึง่ จะทำใหผ+ ส+ู ูงอายมุ ีคณุ คาO ทางดา+ นสขุ ภาพ

(2) องคWกรด+านสังคมสงเคราะหW คือ องคWกรหรือหนOวยงานที่ทำงาน
ด+านสังคมสงเคราะหW เชOน มูลนิธิ สถานสงเคราะหWคนชรา ศูนยWบริการทางสังคมผู+สูงอายุ เป3นต+น
โดยมีกิจกรรมเกี่ยวกับการสงเคราะหWเครื่องอุปโภค บริโภค ป[จจัยการดำรงชีพผู+สูงอายุ ซึ่งจะทำให+
ผส+ู ูงอายไุ ด+รับการดูแลเอาใจใสOอยาO งมคี ุณคOาในฐานะทเ่ี ป3นทรัพยากรบุคคลท่มี ีคณุ คาO ตอO สงั คม

(3) องคWกรเฉพาะผู+สูงอายุ ซึ่งมี 2 ระดับ ได+แกO ในระดับชาติ คือ
กรมกิจการผู+สูงอายุ มีกิจกรรมสOงเสริมและพัฒนาศักยภาพ การจัดสวัสดิการ และการคุ+มครองพิทักษW
สิทธิ์ผู+สูงอายุ รวมทั้งพัฒนารูปแบบด+านสวัสดิการสังคมให+ครอบคลุมและตอบสนองสภาพสถานการณW
ทางสังคม เพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตและเสริมสร+างความมั่นคงในการดำรงชีวิตผู+สูงอายุ สOวนในระดับ
พื้นที่ คือ โรงเรียนผู+สูงอายุหรือชมรมผู+สูงอายุ ซึ่งจะมีกิจกรรมโดยสรุปเพื่อสOงเสริมสุขภาวะผู+สูงอายุ
4 ด+าน ประกอบด+วย การจัดกิจกรรมสOงเสริมเสริมสุขภาวะผู+สูงอายุทางด+านรOางกาย การจัดกิจกรรม
สOงเสริมเสริมสุขภาวะผู+สูงอายุทางด+านสังคม การจัดกิจกรรมสOงเสริมเสริมสุขภาวะผู+สูงอายุ
ทางดา+ นจติ ใจ และการจัดกิจกรรมสOงเสรมิ เสรมิ สขุ ภาวะผ+สู ูงอายุทางด+านป[ญญา ซ่งึ จะทำใหผ+ ส+ู งู อายุมี
คณุ คาO ในเชิงสุขภาวะทีด่ ีและเก้อื กูลตอO ชีวิตความเปน3 อยOู

(4) องคWกรภาครัฐในพื้นที่ คือ องคWการบริหารสOวนตำบล ซึ่งมี
หน+าท่ีตามพระราชบัญญัติสภาตำบล และองคWการบริหารสOวน ตำบล พ.ศ. 2537 และ แก+ไขเพิ่มเติม
(ฉบับที่ 3 พ.ศ. 2542) โดยมีการกำหนดบทบาทตามมาตรา 67 โดยมีบทบาทเกี่ยวกับผู+สูงอายุ
ข+อที่ 6 สOงเสริมการพัฒนาสตรี เด็กและเยาวชน ผู+สูงอายุและพิการ ทำให+องคWการบริหารสOวนตำบล
มีสภาพบังคับให+ดำเนินการสOงเสริมและในลักษณะสOงเสริมและพัฒนาผู+สูงอายุ เชOน การจัดสวัสดิการ
เบ้ียยังชพี ผู+สงู อายุ สงO เสริมอาชีพผู+สูงอายุ สOงเสริมและพัฒนากจิ กรรมของผส+ู งู อายุในพนื้ ท่รี ับผิดชอบ

27

(5) องคWกรการปกครอง คือ องคWกรการปกครองภาครัฐ ตำรวจ
และหนOวยงานภาครัฐ มีบทบาทในการคุมครองสิทธิ์ผู+สูงอายุ การป~องกันมิจฉาชีพเพื่อไมOให+ผู+สูงอายุ
ตกเป3นเหยื่อมิจฉาชีพ การสOงเสริมความปลอดภัย การจัดกิจกรรมให+ความรู+เทOาทันสังคมและ
เทคโนโลยีสารสนเทศ เพื่อไมOให+ตกเป3นเหยื่อมิจฉาชีพ การรู+จักชOองทางในการขอความชOวยเหลือจาก
เจ+าหน+าที่ในคราวจำเป3น รวมทั้งการสอดสOงดูแลเพื่อป~องกันป[ญหาและการใช+ความรุนแรงกับผู+สูงอายุ
เปน3 ต+น

(6) สถาบันการศึกษา คือ สถาบันการศึกษามีบทบาทในการ
จัดกิจกรรมวิจัยและพัฒนาเพื่อสร+างองคWความรู+และนวัตกรรมอำนวยความสะดวก สนองความ
ต+องการ และหาแนวทางรองรับสังคมผู+สูงอายุ รวมทั้งการเผยแพรOองคWความรู+ให+กับผู+สูงอายุ
นอกจากนี้ยังมีกิจกรรมในการแลกเปลี่ยนเรียนรู+ประสบการณWและภูมิป[ญญาผู+สูงอายุ เพื่ออนุรักษWและ
ตอO ยอดภมู ิปญ[ ญาด+วย

(7) สถาบันศาสนา คือ สถาบันศาสนามีสOวนสำคัญมากกับ
วัยผู+สูงอายุ ซึ่งมีบทบาทสำคัญในการสOงเสริมคุณธรรม จริยธรรม การพัฒนาสติป[ญญาในกุศลธรรม
การสOงเสริมทัศนคติในเชิงบวก ทำให+ผู+สูงอายุมีความเข+าใจชีวิตและโลกได+ดียิ่งขึ้น ซึ่งเป3นสถาบันหลัก
ของสังคมที่มีกิจกรรมในการขัดเกลาจิตใจผู+สูงอายุ และการให+ป[ญญาที่ถูกต+องเพื่อนำไปสูOสุขภาวะที่ดี
ทางด+านป[ญญาให+กับผู+สูงอายุ สOงผลให+มีทัศนคติที่ดีและสามารถเรียนรู+เพื่อปรับตัวให+สอดรับกับ
ความเปลี่ยนแปลงทางสังคมได+อยOางรู+เทOาทัน โดยกิจกรรมทางศาสนาจะมีสOวนสำคัญในการสOงเสริม
การตระหนักรู+ถึงคุณคOาของตัวเองให+กับผู+สูงอายุ ทำให+ผู+สูงอายุเรียนรู+และทำความเข+าใจชีวิตตัวเอง
และเขา+ ใจคุณคาO ของชีวิตได+มากยิง่ ขึ้น รวมท้งั การอุทศิ ตนเพอ่ื สรา+ งคุณคาO ใหก+ บั สังคมตอO ไป

(8) ชุมชน คือ สถานบันท่ีมีบทบาทสำคัญในการดูแล รักษา
คุ+มครองผู+สูงอายุที่อยูOในชุมชน รวมไปถึงการจัดกิจกรรมเพื่อสร+างสัมพันธภาพระหวOางคนในชุมชนกับ
ผู+สูงอายุ การยกยOองเชิดชูผู+สูงอายุให+เป3นแบบอยOางที่ดีของคนในชุมชน การมีสOวนรOวมในการดูแล
รักษาผู+สูงอายุในชุมชน โดยการสืบทอดภูมิป[ญญาของผู+สงู อายุ การอนุรักษWฟ|}นฟูวัฒนธรรมประเพณีที่
ผู+สูงอายุได+ดำเนินการมาเพื่อตOอยอดไปสูOรุOนตOอไป นอกจากนี้แล+วชุมชนยังมีบทบาทสำคัญในการจัด
กิจกรรมรOวมกับผู+สูงอายุการ มีการจัดตั้งชมรมผู+สูงอายุในชุมชน การจัดตั้งศูนยWบริการผู+สูงอายุในวัด
โดยชุมชน และการหาแนวทางสร+างเสริมสุขภาวะให+กับผู+สูงอายุเพื่อให+สอดคล+องกับสภาพป[ญหาท่ี
ผูส+ ูงอายกุ ำลังประสบอยOใู นชุมชน ซ่งึ จะใช+กระบวนการมีสOวนรวO มของคนในชมุ ชนเปน3 หลัก

3) วเิ คราะหปW จ[ จยั ทมี่ ีผลตอO คุณคาO ผส+ู ูงอายุ
ป[จจัยทางสังคมที่สOงผลตOอการเห็นคุณคOาในตนเองของผู+สูงอายุ

มีความสัมพันธWกัน 2 ป[จจัย คือ ป[จจัยภายใน และป[จจัยภายนอก โดยป[จจัยภายในที่สOงผลตOอการเห็น
คุณคOาในตนเองของผู+สูงอายุ ได+แกO ลักษณะ ทางกายภาพ เชOน ความสูง น้ำหนัก บุคลิกภาพ ความ

28

แข็งแรง เสื้อผ+า รูปรOาง ความสามารถทั่วไป ภาวะทางอารมณW โรคภัยไข+เจ็บ และป[ญหาตOาง ๆ ที่มีผล
ตOอการเห็นคุณคOาในตนเอง สOวนป[จจัยภายนอกที่สOงผลตOอการเห็นคุณคOาในตนเอง คือ สภาพแวดล+อม
ที่บุคคลมีปฏิสัมพันธW ซึ่งสOงผลตOอการเห็นคุณคOาในตนเอง ได+แกO สถานภาพทางสังคม กลุOมเพื่อน
ความสัมพันธWกับครอบครัวนอกจากนั้น มาสโลวW (Maslow, 1970) ได+อธิบายเกี่ยวกับการเห็นคุณคOา
ในตนเองไว+วOา บุคคลทุกคนในสังคมล+วนแล+วแตOต+องการเห็นคุณคOาในตนเองและสะท+อนออกเป3น
ความต+องการ 2 ประเภท ได+แกO (1) ความต+องการความรู+สึกมีคุณคOาในตนเอง ซึ่งเป3นลักษณะของ
ความต+องการที่บุคคลอยากให+ตนเป3นผู+ที่ประสบความสำเร็จ มีความสามารถในการกระทำสิ่งตOาง ๆ
สามารถชOวยเหลือตนเองได+และมีความเชื่อมั่นในการเผชิญกับสิ่งตOาง ๆ และ (2) ความต+องการให+ผู+อื่น
เห็นคุณคOาของตนเป3นลักษณะความต+องการของบุคคลที่อยากให+ผู+อ่ืนยอมรับวOาตนเป3นผู+มีเกียรติมี
ชื่อเสียงเป3นผู+มีอำนาจเหนือกวOาบุคคลอื่นเป3นบุคคลที่มีความสำคัญเป3นที่ชื่นชมของบุคคลอ่ืน

การศึกษาคุณคOาผู+สูงอายุจึงจำเป3นต+องมีการวิเคราะหWป[จจัยที่เกี่ยวข+อง ทั้งในสOวนของ
ป[จจัยภายในและป[จจัยภายนอก รวมทง้ั การวิเคราะหปW จ[ จยั แวดล+อมทส่ี งO ผลตOอคุณคาO ผสู+ งู อายุดว+ ย

ผู+วิจัยสรุปในสOวนที่เป3นป[จจัยที่เป3นตัวชี้วัดคุณคOาของผู+สูงอายุน้ัน
ผู+ที่มีสOวนเกี่ยวข+องหรือหนOวยงานที่มีสOวนเกี่ยวข+องกับผู+สูงอายุทั้งทางตรงและทางอ+อม สังคมจึงจำเป3น
จะต+องมีกระบวนการสOงเสริมป[จจัยเอื้อซึ่งเป3นตัวชี้วัดคุณคOาของผู+สูงอายุ ซึ่งวิเคราะหWได+ 2 สOวน ดังนี้
(1) บทบาทสังคมด+านป[จจัยภายในที่มีผลตOอคุณคOาผู+สูงอายุ ได+แกO การดูแลรักษาสOวนที่เป3นป[จจัย
ทางด+านสุขภาพรOางกาย ป[จจัยบริโภค ป[จจัยด+านการดูแลรักษาผู+สูงอายุ รวมไปถึงป[จจัยท่ีมีความ
เกื้อกูลตOอสุขภาพผู+สูงอายุด+วย นอกจากนี้ยังรวมถึงป[จจัยทางด+านจิตใจเพื่อให+ผู+สูงอายุมีสุขภาพจิตที่ดี
เพื่อให+มีความรู+ความเข+าใจตOอชีวิตและมุมมองตOอโลกอยOางถูกต+อง และสOงเสริมกระบวนการคิด
วิเคราะหW สังเคราะหWข+อมูล ในเชิงคุณคOาสร+างสรรคWเพื่อให+เกิดป[จจัยเอื้อภายในตOอผู+สูงอายุ
(2) บทบาทสังคมด+านป[จจัยภายนอกโดยชุมชน สังคม รวมไปถึงหนOวยงานที่เกี่ยวข+องให+เข+ามามีสOวน
ในการสOงเสริมป[จจัยภายนอกที่เกื้อกูลตOอคุณคOาผู+สูงอายุ ทั้งการเสริมบทบาทผู+สูงอายุในสังคม การให+
ความเคารพนับถือผู+สูงอายุ การยกยOองเชิดชู รวมไปถึงการปกป[กรักษา คุ+มครอง และดูแลรักษา
ผู+สูงอายุไมOให+เผชิญกับสถานการณWทุกขWยากตามลำพัง นอกจากนี้แล+วยังรวมไปถึงการกำหนด
กฎเกณฑWทางสังคม การปรับโครงสร+างทางสังคมให+เอื้อตOอสังคมผู+สูงอายุ และแนวทางหรือแผนหรือ
นโยบายพฒั นาสงั คมทมี่ ีความเกอื้ กลู ตอO คุณคาO ผู+สูงอายดุ +วย

4) วิเคราะหกW ารดำรงชพี ของผูส+ ูงอายุอยาO งมีคณุ คOา
นอกจากสังคมจะมีบทบาทตOอคุณคOาผู+สูงอายุแล+ว คนในชุมชนยังมี

บทบาทสำคัญในการมีสOวนรOวมสOงเสริมการดำรงชีพของผู+สูงอายุอยOางมีคุณคOา เพื่อให+ผู+สูงอายุสามารถ
ดำรงชีวิตอยูOรOวมกับสังคม โดยตระหนักถึงคุณคOาของตนเองที่มีตOอสังคมและคนในชุมชนก็จะหนักถึง
คุณคOาของผู+สูงอายุด+วย พร+อมทั้งมีแนวทางปฏิบัติตOอผู+สูงอายุด+วยการชOวยเหลือเกื้อกูล ดูแล รักษา

29

ในฐานะที่เป3นกลุOมคนที่สร+างคุณประโยชนWตOอชุมชน โดยวิเคราะหWการดำรงชีวิตอยOางมีคุณคOาของ
ผู+สูงอายุ 3 สOวน คือ วิเคราะหWการสOงเสริมความเข+มแข็งทางด+านจิตใจ วิเคราะหWการสOงเสริมสุขภาพ
ทางด+านราO งกาย และวิเคราะหกW ารสOงเสรมิ กจิ กรรมทางสงั คม

การวิเคราะหWการดำรงชีพของผู+สูงอายุอยOางมีคุณคOาให+ครอบคลุม
ทั้งทางด+านจิตใจ ด+านรOางกาย และด+านสังคม ซึ่งประกอบด+วย 3 สOวนสำคัญ ซึ่งผู+วิจัยสรุปได+
ดังตOอไปนี้ (1) ความเข+มแข็งทางด+านจิตใจ ประกอบด+วย การมีความเข+าใจและยอมรับการ
เปลี่ยนแปลง การมีทัศนคติที่ดีตOอชีวิตและโลก ความเชื่อมั่นในความสามารถของตนเอง ความเบิก
บานและสดชื่น ความสงบสุขและการยอมรับ และการเป3นที่เคารพรักของคนทั่วไป (2) สุขภาพ
รOางกาย ประกอบด+วย การบริโภคอาหารตามหลักโภชนาการ น้ำด่ืมสะอาด อากาศดี ระบบการ
ขับถOายดี การออกกำลังกาย การนอนหลับ การป~องกันการเกิดอุบัติเหตุ และการดูแลสุขภาพของ
ตนเอง (3) กิจกรรมทางสังคม ประกอบด+วย การมีเพื่อนตOางวัย เพื่อแลกเปลี่ยนความคิดเห็นซึ่งกัน
และกัน ความสามารถทำสิ่งที่เป3นประโยชนWตOอครอบครัว สังคม และตนเอง การเข+ารOวมกิจกรรมทาง
สังคมตามโอกาส การเข+ารOวมงานของชุมชนในโอกาสตOาง ๆ และเข+ารOวมกิจกรรมชมรมผู+สูงอายุ
(ทกั ษิกา ชชั วรตั นW และสภุ าภรณW อุดมลกั ษณ,W 2560)

5) วิเคราะหคW ุณคาO ผสู+ งู อายดุ +านสวสั ดกิ าร
สวัสดิการเป3นสิ่งสำคัญสำหรับสังคมผู+สูงอายุ เนื่องจากผู+สูงอายุ

เป3นวัยที่มีความเปราะบาง และมีความสุOมเสี่ยงตOอการได+รับผลกระทบตOอชีวิตได+งOายกวOาวัยอื่น และ
จำเป3นจะต+องได+รับการพึ่งพาอาศัยสวัสดิการทางสังคมที่ดี ประเทศที่มีลักษณะเป3นรัฐสวัสดิการจะให+
ความสำคัญกับสวัสดิการผู+สูงอายุ การจัดสวัสดิการผู+สูงอายุอยOางมีคุณภาพให+เป3นไปตามหลัก
5 ประการ ซึ่งสวัสดิการที่ดีและมีคุณภาพจะมีผลตOอคุณคOาผู+สูงอายุด+วย ดังนี้ (กฤษณW ภูรีพงศ,W สุพจนW
อินหวOาง และกัญญามน อินหวOาง, 2558)

(1) การมีเสรีภาพ คือ ผู+สูงอายุได+รับการสนับสนุนด+านอาหาร น้ำ
ทีอ่ ยูอO าศยั เครือ่ งนุงO หมO และการดูแลสขุ ภาพอนามยั

(2) การมีสOวนรOวม คือ ผู+สูงอายุได+มีสOวนรOวมในการกำหนด และ
ดำเนินงานตามนโยบายตOาง ๆ ที่จะสOงผลโดยตรงตOอความเป3นอยูOที่ดีของตนและสามารถถOายทอด
ความรู+และทักษะใหก+ ับคนรOนุ หลัง

(3) การได+รับการดูแล คือ ผู+สูงอายุได+รับการดูแลด+านสุขภาพ
อนามัย เพื่อให+ได+รับการฟ|}นฟูทางรOางกาย จิตใจ และอารมณWให+ดีขึ้น เพื่อเป3นการป~องกันหรือชะลอ
การเจบ็ ป”วยในระยะเรม่ิ ต+น

(4) การบรรลุความพึงพอใจตนเอง เชOน ผู+สูงอายุได+รับโอกาสใน
การศึกษา วัฒนธรรม จติ ใจ และกจิ กรรมนันทนาการของสงั คม

30

(5) ความมีศักดิ์ศรี คือ ผู+สูงอายุได+รับการปฏิบัติอยOางเหมาะสม
ตามสถานภาพ และมีอสิ ระในการชOวยเหลือตนเอง

นอกจากนี้ยังพบวOา นโยบายการจัดการสังคมผู+สูงอายุทั้งในมิติ
เศรษฐกิจและสังคม ครอบคลุมนโยบายแรงงานของประเทศไทย จากการศึกษาสาธารณสุขและ
สวัสดิการสังคม พบวOา รัฐสนับสนุนและสOงเสริมการลงทุนในทุนมนุษยW ทั้งการศึกษา การอบรม การ
วิจัย อันนำไปสูOการเรียนรู+ตลอดชีวิตทำให+ผู+สูงอายุมีความรู+มีทักษะ ขยายอายุเกษียณเพื่อให+ผู+สูงอายุ
พึ่งพาตนเองได+มากขึ้น สวัสดิการด+านสุขภาพจึงมีความเกี่ยวข+องกับการบริการสุขภาพ ระบบประกัน
สุขภาพ การดูแลรักษาสุขภาพอยOางตOอเนื่อง ซึ่งจะทำให+ผู+สูงอายุมีสุขภาวะที่ดี การสOงเสริมสวัสดิการ
ครอบครัว เพื่อไมOให+เป3นป[ญหาครอบครัวและสังคม ควรให+ผู+สูงอายุมีสOวนรOวมในชุมชน วางแผนการใช+
เงินอยOางมีคุณคOา เพื่อให+สามารถบริหารจัดการสังคมผู+สูงอายุได+อยOางยั่งยืน และสร+างบทบาทของ
ผู+สูงอายุตOอความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจผOานการลงทุนในทุนมนุษยW สวัสดิการที่ดีจึงควรมองมนุษยW
เป3นต+นทุนทรัพยากรที่ทรงคุณคOา การจัดสวัสดิการจึงควรสอดคล+องกับป[ญหาและตอบโจทยWความ
ต+องการในบริบทของผู+สงู อายใุ นแตOละยุคสมัย (ศิวลาภ สขุ ไพบลู ยWวฒั นW, (2560)

ผู+วิจัยสรุปได+วOา การวิเคราะหWสวัสดิการผู+สูงอายุในประเทศที่มีการ
พัฒนาทางด+านสิทธิมนุษยชน จะให+ความสำคัญกับคุณคOาผู+สูงอายุทางด+านสวัสดิการ เพื่อให+สวัสดิการ
ผู+สูงอายุเป3นสOวนสำคัญในการกำหนดคุณคOาของผู+สูงอายุด+วย โดยมีการจัดสวัสดิการให+เหมาะสมกับ
ผู+สูงอายุ ทั้งสวัสดิการแหOงรัฐและสวัสดิการทางสังคม ซึ่งคนในสังคมเป3นผู+มีสOวนสำคัญในการสOงเสริม
สวัสดิการให+กับผู+สูงอายุในแตOละสังคม สวัสดิการที่ดีจึงมองผู+สูงอายุในมิติที่เป3นทรัพยากรบุคคลท่ี
ทรงคุณคOา ถ+าหากสังคมใดมีสวัสดิการสำหรับผู+สูงอายุที่มีคุณภาพก็เป3นตัวชี้วัดสำคัญที่แสดงให+เห็นถึง
คุณคOาผู+สูงอายุในอีกรูปแบบหนึ่ง ทั้งยังจะทำให+เป3นรัฐที่เอื้อตOอการเคารพในศักดิ์ศรีความเป3นมนุษยW
ของผสู+ ูงอายุท่จี ะต+องไดร+ ับการปฏิบตั ิอยOางสมศักดิ์ศรีดว+ ย

6) วเิ คราะหWคุณคOาผสู+ ูงอายดุ +านสขุ ภาพ
แนวทางการสOงเสริมคุณคOาด+านสุขภาพของผู+สูงอายุมีอยูOหลายวิธี

โดยเฉพาะการออกกำลังกายที่สามารถดำเนินการได+หลายรูปแบบ ทำให+การสOงเสริมให+ผู+สูงอายุมี
สุขภาพที่ดีขึ้นก็ยังไมOบรรลุเป~าหมาย สOวนการวิเคราะหWคุณคOาผู+สูงอายุด+านสุขภาพสอดคล+องกับ
แนวคิดของเชียง เภาชิต และพรรณราย เทียมทัน (2559) จากการศึกษาแนวคิดนี้ทำให+ผู+วิจัย
วิเคราะหWและจัดจำแนกออกเป3น 3 สOวน คือรูปแบบการออกกำลังกาย การพัฒนารูปแบบสOงเสริม
สุขภาพ และการรับรู+สภาวะสุขภาพ ดังรายละเอียดตOอไปนี้ (1) รูปแบบการออกกำลังกาย ป[ญหาสOวน
หนึ่งมาจากรูปแบบการออกกำลังกายไมOเหมาะสมกับวัย การเตรียมตัวกOอนออกกำลังกาย ขาดการ
ทดสอบสมรรถภาพทางกายกOอนออกกำลังกาย ทำให+การออกกำลังกายไมOสอดคล+องกับแนวทางการ
ดำเนินชีวิตของผู+สูงอายุ จึงไมOเกิดความตOอเนื่องและไมOสามารถเสริมสร+างสมรรถภาพทางกายได+อยOาง

31

แท+จริง (2) การพัฒนารูปแบบกิจกรรมการสOงเสริมสุขภาพสำหรับผู+สูงอายุที่เหมาะสมสอดคล+องกับ
การดำเนินชีวิตของผู+สูงอายุ จึงสามารถตอบสนองการสOงเสริมสมรรถภาพของผู+สูงอายุของแตOละวิถี
ชีวิตได+อยOางมีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น (3) การรับรู+สภาวะของสุขภาพตนเอง โดยใช+แนวคิดการสOงเสริม
สุขภาพที่ประกอบด+วยการรับรู+ประโยชนWของการกระทำ การรับรู+อุปสรรคของการกระทำ การรับร+ู
ความสามารถแหOงตน ซึ่งเป3นแนวคิดที่สามารถชOวยให+พฤติกรรมสOงเสริมสุขภาพได+กับคนทุกวัย
เพื่อสOงเสริมการรับรู+ความสามารถแหOงตนที่เป3นรูปธรรมมากที่สุดเข+าไปในรูปแบบด+วย ทำให+ผู+สูงอายุ
มคี วามมน่ั ใจในตนเองที่จะรวO มกิจกรรมทางกายหรือโปรแกรมการออกกำลงั กายมากข้ึน

ผู+วิจัยสรุปได+วOา การวิเคราะหWคุณคOาผู+สูงอายุทางด+านสุขภาพเป3น
สOวนสำคัญที่ผู+สูงอายุกำลังประสบอยูO ซึ่งเป3นวัยที่มีความเปราะบางกับการเกิดป[ญหาสุขภาพได+งOาย
ในขณะเดียวกันก็จำเป3นจะต+องได+รับการดูแล รักษา และฟ|}นฟูสุขภาพอยOางเหมาะสม ดังนั้น ระบบ
การบริการสุขภาพ และระบบการประกันสุขภาพ จึงเป3นสOวนสำคัญของคุณคOาผู+สูงอายุ ซึ่งทำให+เห็น
คุณคOาความเป3นมนุษยWของผู+สูงอายุในเชิงรูปธรรมชัดเจน ทั้งการได+รับการดูแล รักษา เยียวยา การให+
ความรู+ด+านสุขภาพ และสOงเสริมสุขภาพที่เหมาะสมกับวัยผู+สูงอายุ ซึ่งสิ่งเหลOานี้จะสะท+อนให+เห็นถึง
สภาพทางสังคมทีม่ ีผลตอO สขุ ภาพผสู+ ูงอายุและยึดโยงไปกับคณุ คOาของผ+สู งู อายดุ +วย

7) วิเคราะหWคุณคาO ผู+สงู อายดุ +านบทบาท
วัยสูงอายุมีทั้งบทบาทตOอชุมชนและบทบาทของผู+สูงอายุในการ

ดูแลตนเอง รวมทั้งการแสดงบทบาทที่เหมาะสมกับผู+สูงอายุวOา สามารถประกอบภารกิจประจำวันได+
การอยูOกับครอบครัวอยOางมีสุข สามารถแสดงบทบาทในการดูแลสุขภาพตนเอง ดูแลจิตใจและ
จิตวิญญาณ การเลี้ยงหลาน และมีบทบาทในชุมชน ครอบครัว และชุมชนมีบทบาทในการดูแล
ผู+สูงอายุ 4 ด+าน คือ ด+านรOางกาย จิตใจ สังคม และเศรษฐกิจ ภูมิหลังครอบครัวและชุมชนเป3นป[จจัย
ที่มีผลตOอการแสดงบทบาทของผู+สูงอายุ และเป3นป[จจัยที่สOงผลให+ผู+สูงอายุมีความสุข ครอบครัวและ
ชมุ ชนจึงควรมีสวO นรวO มในการทำกิจกรรมของผ+ูสูงอายอุ ยOางตอO เนื่อง (สกุ ัญญา วชริ เพชรปราณ,ี 2553)

ผู+วิจัยสรุปในสOวนของการวิเคราะหWคุณคOาผู+สูงอายุทางด+านบทบาท
จะวิเคราะหWประเด็นที่มีความสอดคล+องกัน 2 สOวน ได+แกO สOวนที่ 1 เป3นบทบาทของผู+สูงอายุที่มีตOอ
สังคม คือ การที่คนในสังคมยอมรับบทบาทของผู+สูงอายุและยอมรับให+ผู+สูงอายุได+แสดงบทบาทท่ี
เหมาะสมกบั วยั ตOอสงั คม ซง่ึ จะทำใหร+ +สู กึ วาO ตนเองมีบทบาท มคี ณุ คาO ไดร+ ับการยอมรบั จากคนในสังคม
สOวนที่ 2 เป3นบทบาทของคนในสังคมที่มีตOอผู+สูงอายุ คือ การแสดงบทบาทของคนในสังคมที่เหมาะสม
กับคุณคOาของผู+สูงอายุหลายรูปแบบ เชOน บทบาทในการปกป~องคุ+มครองผู+สูงอายุ บทบาทใน
การชOวยกันดูแลรักษาผู+สูงอายุ บทบาทในการดูแลเอาใจใสOผู+สูงอายุ บทบาทในการยกยOองเชิดชู
ผู+สูงอายุในฐานะที่เป3นทรัพยากรมนุษยWที่มีคุณคOาตOอสังคม รวมไปถึงบทบาทของสังคมในการปฏิบัติ
ตOอผูส+ ูงอายดุ ว+ ยการเคารพในคณุ คาO และศกั ด์ศิ รีความเป3นมนุษยขW องผส+ู งู อายดุ +วย

32

8) วิเคราะหWรูปแบบการสรา+ งคุณคOาผสู+ งู อายุของประเทศสงิ คโปรW
ประเทศสิงคโปรWเป3นประเทศที่ประสบความสำเร็จในการ

ดำเนินงานด+านผู+สูงอายุ และเป3นต+นแบบของประเทศหลายประเทศ สำหรับเป3นแนวคิดในการ
ดำเนินงานสำหรับรูปแบบการสร+างคุณคOาให+แกOผู+สูงอายุของประเทศสิงคโปรWที่เดOนชัด 3 รูปแบบ
(กฤษณW ภูรพี งศW, สุพจนW อินหวาO ง และกัญญามน อินหวาO ง, 2558) ดังตOอไปนี้

(1) Heart ware คือ รูปแบบการดำเนินงานเพื่อปรับทัศนคติของ
สังคมตOอการเข+าสูOวัยสูงอายุ เพื่อกระตุ+นความต+องการให+บุคคลคิด และเข+าใจวOาวัยมิใชOอุปสรรคในการ
ทำสิ่งใด ผู+สูงอายุยังคงเป3นคนที่มีความรู+ ความสามารถ และควรคOาแกOการสOงเสริมให+ผู+สูงอายุทำ
กจิ กรรมอนั มีประโยชนตW อO สงั คม

(2) Soft ware คือ รูปแบบการดำเนินงานที่เน+นการสร+างเสริม
ศักยภาพของผู+สูงอายุในการทำกิจกรรมเป-ดโอกาสให+ผู+สูงอายุมีสOวนรOวมในกิจการงานสังคม เชOน
สOงเสริมให+ผู+สูงอายุเป3นอาสาสมัครการดำเนินกลุOมเพื่อนชOวยเพื่อน และการสOงเสริมให+มีศูนยW
อเนกประสงคW (multiservice center) เพอื่ ใหบ+ รกิ ารทีห่ ลากหลายในชมุ ชนแบบครบวงจร

(3) Hard ware เน+นการสร+างที่อยูOอาศัยการจัดการคมนาคมขนสOง
การสร+างสถานบริการตOาง ๆ ที่เอื้อตOอการดำรงชีวิตและการเข+ารOวมกิจกรรมและการรับบริการตOาง ๆ
ของผ+ูสูงอายดุ +วยตนเองตามแนวคดิ Ageing in place

ผู+วิจัยสรุปได+วOา การดำเนินงานด+านคุณคOาผู+สูงอายุของประเทศ
สิงคโปรW วิเคราะหWจากการดำเนินงาน3 สOวน คือ สOวนแรก Heart ware ซึ่งเป3นสOวนที่มุOงเน+นปรับ
ทัศนคติของสังคมตOอการเข+าสูOวัยสูงอายุวOาไมOใชOป[ญหา การสูงอายุไมOใชOอุปสรรคตOอสังคม แตOให+มอง
ผู+สูงอายุในเชิงคุณคOาที่มีตOอสังคม ซึ่งเป3นการปรับทัศนคติและพฤติกรรมสังคมในเชิงคุณคOา รูปแบบ
ดังกลOาวเป3นการลบอคติคำวOาผู+สูงอายุที่ถูกกำหนดความหมายโดยสังคม เพราะถึงแม+วOามนุษยWเริ่มก+าว
เข+าสูOวัยเกษียณ หรือสภาพรOางกายเริ่มเสื่อมโทรม แตOสำหรับผู+สูงอายุบางกลุOมที่รับรู+วOาตนเองยังมี
ความสามารถ มีความคิดทัศนคติท่ีสามารถยอมรับประสิทธิภาพและข+อจำกัดของชOวงวัยตนเองใน
เชิงบวก เขาก็ยังเป3นคนอีกกลุOมหนึ่งที่สามารถสร+างคุณคOาให+กับองคWกรและสังคมเชOนกัน การปรับ
ทัศนคติของสังคมในการมองผู+สูงอายุในลักษณะนี้ นอกจากจะทำให+การมองวOาการเกษียณอายุเป3น
เรื่องธรรมดาแล+ว ยังทำให+ผู+สูงอายุมองเห็นถึงคุณคOาในตนเอง ไมOถูกกีดกันเพียงเพราะข+อจำกัดในเรื่อง
ของอายุ ยังชOวยลดป[ญหาด+านสุขภาพจิตในผู+สูงอายุ สามารถใช+ชีวิตอยOางมีความสุข สOวนที่สอง Soft
ware ซึ่งเป3นสOวนที่เน+นการสร+างเสริมศักยภาพของผู+สูงอายุในการทำกิจกรรม ด+วยการเพิ่มทักษะ
หรือหางานที่เหมาะสม โดยอาศัยความรOวมมือจากหลายภาคสOวนโดยรูปแบบดังกลOาวมีสOวนทำให+
ผู+สูงอายุรู+สึกวOาสามารถพึ่งตนเอง โดยการมุOงวิเคราะหWศักยภาพผู+สูงอายุที่มีอยูOเพื่อให+เกิดคุณคOาตOอ
ตนเองและสังคม รวมทั้งการพัฒนาบทบาทของคนในสังคมให+เกิดคุณคOาตOอผู+สูงอายุ สOวนที่สาม Hard

33

ware ซึ่งเป3นสOวนที่เน+นการพัฒนาสิ่งอำนวยความสะดวก สิ่งสาธารณูปการ สร+างที่อยูOอาศัยที่
เหมาะสมกับผู+สูงอายุ การจัดการคมนาคม โครงสร+างพื้นฐานทางสังคม ระบบสุขภาพ และระบบ
บริการผู+สูงอายุ ซึ่งทั้ง 3 สOวนได+ถูกนำไปใช+ให+สัมพันธWกับยุทธศาสตรWชาติ นโยบาย และกำหนด
มาตรการทางสังคมข้ึนมารองรับ โดยนโยบายดังกลOาวไมOเพียงแตOเน+นการมอบสวัสดิการ โดยผู+สูงอายุ
เป3นเพียงผู+รับอยูOฝ”ายเดียว หากยังเป3นการดึงศักยภาพของผู+สูงอายุออกมาเพื่อสร+างคุณคOาตOอสังคม
จึงสามารถสรุปได+วOานโยบายและมาตรการที่รัฐและเอกชนหรือหนOวยงานจากหลายภาคสOวนนำมา
ปรับใช+ภายในองคWกรหรือสังคม เป3นการมองเห็นคุณคOาและให+ความสำคัญกับผู+สูงอายุภายในประเทศ
สงิ คโปรW สOงผลใหเ+ กดิ คุณคาO ผส+ู งู อายุในประเทศสงิ คโปรW

9) วิเคราะหคW ุณคOาในรปู ของการดแู ลชีวิตผ+ูสูงอายุ
การวิเคราะหWคุณคOาผู+สูงอายุจะต+องพิจารณาในสOวนที่กระบวนการ

ดูแลชีวิตผู+สูงอายุด+วย หากสังคมใดมีกระบวนการดูแลผู+สูงอายุที่ดีและมีประสิทธิภาพ ก็แสดงวOาสังคม
นั้นให+ความสำคัญกับคุณคOาผู+สูงอายุ ดังนั้น ผู+สูงอายุที่อยูOในสังคมใดก็เป3นหน+าที่ของคนในสังคมนั้น
ต+องรOวมกันดูแล โดยไมOได+เป3นหน+าที่ของเฉพาะของคนในครอบครัวเทOานั้น ถ+าหากผู+สูงอายุอยูOใน
ครอบครัวที่อบอุOนก็จะมีความพึงพอใจ เชOน ครอบครัวมีความรักความสามัคคีตOอกัน ประกอบอาชีพ
สุจริต สOงผลให+มีการดูแลเอาใจใสOผู+สูงอายุอยOางใกล+ชิด ตอบสนองตOอความต+องการให+มากที่สุด ในการ
ดูแลด+านรOางกาย คือ จัดหาอาหารตามหลักโภชนาการ การดูแลด+านจิตใจ อารมณW ความรู+สึก
ตามหลักจิตวิทยา เพื่อให+ผู+สูงอายุมีสุขภาพจิตดี การให+ความสำคัญและการยกยOองเชิดชู
มคี วามสัมพนั ธกW บั การเหน็ คุณคาO ผ+สู งู อายุ (กติ ตวิ งคW สาสวด, 2560)

ผู+วิจัยสรุปได+วOา กระบวนการดูแลรักษาผู+สูงอายุเป3นหน+าที่ของคน
ในครอบครัวและคนที่อยูOในชุมชนเดียวกันได+เข+ามามีบทบาทในการดูแลผู+สูงอายุรOวมกัน ในฐานะท่ี
ผู+สูงอายุเป3นผู+ที่มีคุณคOาและมีความสำคัญกับชุมชน และเป3นผู+สOงตOอวิถีชีวิต องคWความรู+ ภูมิป[ญญา
และวิถีวัฒนธรรมมาสูOคนรุOนใหมO จึงเป3นหน+าที่ของคนในครอบครัวและคนในชุมชนที่จะต+องปฏิบัติตOอ
ผู+สูงอายุอยOางมีคุณคOาในรูปของการดูแล การรักษา การเยียวยา การปกป~องคุ+มครองและชOวยเหลือ
ผู+สูงอายุ รวมไปถึงการเคารพสิทธิผู+สูงอายุ และการไมOปลOอยให+ผู+สูงอายุเผชิญกับป[ญหาตามลำพัง
โดยขาดการดูแลเอาใจใสOอยOางใกล+ชิดจากคนในสังคม ดังนั้น ในการวิเคราะหWคุณคOาผู+สูงอายุควรมี
การวิเคราะหWในสวO นท่ีเปน3 กระบวนการดูแลชวี ติ ของผส+ู งู อายดุ +วย

10) วเิ คราะหคW ณุ คาO ผ+ูสูงอายุในรูปของการมีคณุ ภาพชีวิตทด่ี ี
แนวคิดด+านคุณภาพชีวิตถูกนำมาปรับใช+ให+สอดคล+องกับการ

พัฒนาประเทศที่ต+องคำนึงถึงคุณภาพชีวิตของประชาชน เมื่อประชาชนมีคุณภาพชีวิตที่ดีก็จะทำให+
มีความสุข เมื่อคนมีความสุขป[ญหาทางสังคมก็ลดลง ซึ่งสOงผลให+เกิดคุณคOาในชีวิต การพัฒนาคุณภาพ
ชีวิตจึงมีความสัมพันธWกับการตระหนักถึงคุณคOาและศักดิ์ศรีของมนุษยW โดยการมีคุณภาพชีวิตที่ดีเป3น