101
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
شرکت نیکولای طـر فداری از پناهنـدگان آلمانـی و اتریشـی از سـال
م یکـرد .سـرانجام در دسـامبر همـان سـال ،دنیـس بود.آ نهابیشتر ۱۹۳۳تا کنـون ،همـه و همـه زندگـی مـرا متأثـر کـرد».
ب هدلیـل وجـود اختالل در غـدد لنفـاو یاش در ۷۴ زندگـی س هنفر هشـان را در دنیـس در پن جسـالگی بـاور داشـت کـه م یتوانـد یـک
سـالگی از دنیـا رفـت .او را در گورسـتان لیـک ویـو در نیویورک گذراندنـد .درنهایت ،دنیس نویسـنده شـود .او اعتمـاد و اطمینـان زیـادی بـه
سیاتلبهخا کسپردند.یادداش تهایباق یمانده و میشـل از یکدیگـر جـدا شـدند .سـرانجام ،دنیـس توانایـ یاش در سـرودن شـعر داشـت و عـدۀ کثیـری
لورتوف در سال ۱۹۵۵به تبعیت کشور آمریکا درآمد. از چهر ههـایشناخت هشـدۀادبیـاتنیـزبـهاسـتعداد
از او در دانشـگاه اسـتنفورد نگـه‌داشـته م یشـود. بخـش عمـد های از سـا لهای آخـر زندگـی لورتـوف خار قالعـادۀ او ایمـان داشـتند .در دوازد هسـالگی
بـه تدریـس و آمـوزش گذشـت .پـس از نق لمـکان بـه بعضـی از اشـعارش را بـرای تـ یاس الیـوت فرسـتاد
کتاب ها ماساچوسـت او در دانشـگا ههای برندیـز ،ا مآ یتـی و و جوابـی دوصفحـ های دریافـت کـرد کـه سرشـار از
تافـتبـهتدریـسمشـغولشـد؛همچنیـنب هصورت دلگرم یهـای الیـوت بـود .نامـۀ الیـوت بـرای دنیـس
دو کتــاب اول لورت ـوف شــامل اشــعاری اســت کــه پار هوقـتدر دانشـگاهاسـتنفوردشـهرپالـوآلتـواسـتاد بسیار انگیز هبخشبود.در سال ۱۹۴۰در هفدهمین
بــه شــکل و زبــان ســنتی نوشــته شــد هاند؛ امــا افتخـاریزبانانگلیسـیبود.در همیـنزمان،رابطۀ بهـار زندگـ یاش او اولیـن شـعر خـود را بـا نـام «اشـعار
زمانــی کــه او آمریــکا را ب هعنــوان خانــه جدیــدش دوسـتان هاش بـا رابـرت مـک آفـی بـران آغـاز شـد .در س هماهه»منتشر کرد.رکسروثدر جاییم ینویسد:
پذیرفــت ،بــا گــذر زمــان بیشــتر و بیشــتر شــیفتۀ ،۱۹۸۹او از سـامرویل (ماساچوسـت) بـه سـیاتل «ایـناولیـنبـار اسـت کـهما،یعنیمـن،هربـرترید،
اصطلاحــات آمریکایــی شــد و ایـن آغــاز اثرگــذاری (واشنگتون) رفت و در نزدیکی پارک سیوارد و دریاچۀ تامبیموتـیوچارلـزری گاردینـربهشـکلمتف قالقول
اشـعار کوهسـتان سـیاه و در اصـل ویلیـام کارلـوس واشـنگتون و کوه موردعلاق هاش ،رینیر ،سـا کن شـد. بـه ارزشـمند بـودن یـک اثـر اعتقـاد داریـم .او فرزنـد
ویلیامـزبـرشـخصیتادبیدنیـسبـود.اولین کتاب اوهمچنیناز سـا لهای ۱۹۸۲تا،۱۹۹۳در دانشـگاه رمانتیسـمجدیداسـت.در شعراوشاهداحساسات
شـعر آمریکایـی او و در اصـل دومیـن مجموعـۀ شـعر واشـینگتنب هصـورتنیم هوقـتبهتدریسمشـغول شـورانگیزیهسـتیم کهتا کنونجزدر کتابسـاحل
لورتـوف بـا عنـوان اینجـا و ا کنـون نشـا ندهندۀ گـذار بودودر سال ۱۹۸۴موفقشداز دانشگاهبیتزمدرک ششــعهررلدورو ِتورو اثـفررامتمیـ یوتآورانولنـبادانشمـوعنارۀبآ هنتنازبگویدهسارسوـد هت.شاـیدنۀ
و دگرگونـی در مسـیر پرداز شهـای شـاعرانۀ دنیـس دکتـرای ادبیـات دریافـت کنـد .پـس از بازنشسـتگی ریلـک یـا تران ههـای غ مانگیـز براهمـز مقایسـه کـرد».
اسـت .عـد های از نکوه شگـران ،در ایـن کتـاب هـم از مقـاماسـتادیدر دانشـگاه،اوبـهمـدتیـکسـال در طـول جنـگ لورتـوف ب هعنـوان یـک پرسـتار
ماننــد اثــر اول دنیــس در پــی یافتــن گرای شهــای بـه خوانـش اشـعارش در بریتانیـا و آمریـکا پرداخـت. غیرنظامی در تعداد کثیری از بیمارستا نهای لندن
عاطفــی بودنــد .مجلــۀ «ملــل» در نگاهــی بــه هــر در سـال ۱۹۹۰بـه کلیسـای کاتولیـک سـنت ادوراردز خدمت کرد.اولین کتاباوبانامتصویردوگانهشش
دو اثــر لورتــوف م ینویســد« :در تصویــر دوگانــه، در سـیاتل ملحق شـد و در فعالی تهای اعترا ضآمیز سالبعدمنتشرشد .گرچهبعضیازاشعاراین کتاب
شــاهد بازگشــت نوعــی احســاس فقــدان از عوامــل علیـهحمالتآمریـکابهعـراقشـرکت کرد. بهمقولۀجنگم یپرداختند،هیچاشارۀمستقیمی
یادآور یکننــده بـرای بداه هســرایی در بــاب مــرگ در سـال ،۱۹۹۴پزشـکان وجـود مشـکلاتی را در غـدد در کتـاب مذکـور بـه حـوادث آن موقـع جنـگ دیـده
لنفـاوی لورتـوف تشـخیص دادنـد .دنیـس ه مزمـان نم یشـود.ایـن کتـابباعـثشـداورایکـیاز اعضـای
از ذا تالریـه و التهـاب حـاد حنجـره نیـز رنـج م یبـرد؛ گـروهرومانتیـکجدیـدبشناسـند.در سـال،۱۹۴۷با
اباکاثیـرًا‌نبـوهجـموود،ضـهومععچالنــامنرودرحانکـنفیروانشـع‌سرهـما ییپرملدـاخیت،نکـد،ه نویسـند های آمریکایـی بـه نـام میشـل گودمـن آشـنا
شد و ازدواج کرد و در سال بعد ،همراه با او به ایالات
متحدۀآمریکاسفر کرد.ثمرۀاینازدواجپسریبانام
102شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
اینجاسـت کـه حضـور پررنـگ عشـقی زیـرک و اهلـی
حس م یشود که حاصل این عشق ،درهم آمیختن
شکلومضموناست.آیام یشودچیزیفراتراز این
هماز یکشـعرانتظار داشـت؟ب یشـکنم یشـود».
گالـد اذعـان دارد کـه بـا انتشـار بـا چشـمانی در پشـت
سرهایماندر سال،۱۹۵۹لورتوفیکشاعرحقیقی
آمریکایـی بـه حسـاب آمـد .پـس از رفتـن بـه آمریـکا
رمسکتمـیبعمزاراوپراانءالدوطبخیعـصهو اصمًارفسـعاولین و‌تتـهاورآی، او بـه پیـروان
آزمای شهای
ویلیـام کارلـوسویلیامـزمعرفـیشـد.ازطریـقرفاقت
همسـرش بـا رابـرت کریلـیِشـاعر ،او بـا گـروه شـاعران
کوهستانسیاهازجمله کریلی،چارلزاولسونورابرت
دانکـن ارتبـاط پیـدا کـرد .دانکـن کسـی اسـت کـه در
سال۱۹۳۳در کارولینایشمالیمدرس هایمتفاوت
و مـدرن را بنیـان نهـاد کـه البتـه عمـر فعالی تهـای
آموزشـیآن کوتـاهبـود.
اشـعار دهـۀ ۵۰و ۶۰زندگـی او موجـب شـد ن هتنهـا
شـاعرانی چـون دانکـن و کریلـی ،بلکـه نسـل جدیـد
شاعرانپیشرومانند کنترکسروثوویلیام کارلوس
ویلیامـزنیـزاورابـهرسـمیتبشناسـند.بعضـیاز آثـار
دنیـسلورتـوفدر سـال ۱۹۵۰در مجموعـۀمـروریبـر
کوهسـتان سـیاه منتشـر شـدند.
بـا انتشـار کتـاب بـا چشـمانی در پشـت سـرهایمان او
اعتبـار و رسـمیت خـود را تثبیـت کـرد و ریشـ ههای
انگلیس یمآبانۀ کارهایش ب هسرعت فراموش شدند.
دنیـس لوتـروف ویرایشـگر اشـعار مجلـۀ «ملـت» در
سـال ۱۹۶۱و در بازۀ زمانی بین ۱۹۶۳و ۱۹۶۵بود .در
سـال ،۱۹۶۰فلسـفۀ برابری حقوق زن و مرد و فرضیۀ
و ویرایشـگران را بـر ضـد جنـگ امضـا کـرد .او یکـی از فلسـفۀعملیدر اشـعارشبهسـمب لهاییبرجسـته هسـتیم کـهنـهبـرایترسـاندنخواننـده،بلکـهبرای
بنیا نگـذارانانجمـنمخالفـانپدیدۀجنـگدر کنار آماد هکـردن اوسـت در پذیـرش آن عوامـل ،ب هعنـوان
موریـل روکیسـر ،نـوآم چامسـکی ،میشـل گودمـن، تبدیـل شـدند .در ایـن دوره و در سـال ۱۹۶۷او یکـی
از مه متریـن اشـعارش را سـرود .رقـص انـدوه بیانگـر آداب بزر گشــماری واقعــۀ مــرگ».
ویلیـام اسـلوآن کافیـن و دی وای تم ککالیـن بـود .او احساسـات او نسـبت بـه پدیـدۀ جنگ و مـرگ خواهر بـا چـاپ ایـن کتـاب او بـه صدایـی مهـم در میـان
در برکلـی کالیفرنیـا در تظاهـرات زیـادی در مخالفـت پی شگامـان آمریکایـی مبـدل شـد .در ایـن کتـاب،
بـاجنـگشـرکت کردوب هدفعـات،برایمـدت کوتاه، بزر گتـرش بـود. شـاهد جوانـ هزدن گونـ های از اصـول اسـاطیری
در سا لهای ۱۹۶۰تا ۱۹۷۰لورتوفدر زندگیشخصی شـخصی هسـتیم کـه بـا رایحـ های از داسـتا نهای
به دلیل سرکشـی و نافرمانی در امور مدنی ،به زندان و کار یاشبیشتراز گذشتهبهفعالی تهایسیاسی افسان هایآمیختهشدهاست.ایناثر،حکمخلوص
افتاد.اودراینسا لهابیانی ههایزیادیعلیهسلاح و منزلـتِحمـد و ثنایـی را دارد در برابـر شـاد یهای
هسـت های ،کم کرسـانیدولتآمریکابهالسالوادورو روی آورد .او در جایـگاه ویرایشـگر اشـعار مجلـۀ احمقانـهوپـوچ.از دیـدگاهشـاعر،بهتریـنمحافظت
«ملـت» ،قـادر بـود از اشـعاری کـه درزمینـۀ دفـاع از در برابـر بـ یروح بـودن ،پدیـدۀ جنـگ و خاطـرات
جنـگخلی جفـارسمنتشـر کرد. فلسفۀ برابری حقوق زنان و مردان بودند یا مضمون جنـگ اسـت .زبـان ایـن کتـاب کمـی بی شازانـدازه
لورتـوف بیـش از بیسـت مجموعـۀ شـعر منتشـر کـرد. آراسـته و مزیـن اسـت .منتقـدان در مقایسـۀ تصویـر
یکـی از آ نهـا رهایـی غبـار نـام داشـت و جایـزۀ شـعر عم لگرایـی و چ پگرایـی داشـتند حمایـت کنـد و دوگانهواینجاوا کنونبراینباورند کهتصویردوگانه
آ نهـا را انتشـار دهـد .در سـا لهای ۱۹۷۵تـا ۱۹۷۸او یـکنکتـهرابـهشـکلقطعـیبیـانم یکنـدوآنایـن
لنـور مارشـال را دریافـت کـرد .او مؤلـف چهـار کتـاب ویرایشـگر اشـعار مجلـۀ «مـادر جونـز» بـود. است که شاعر جوان از آ گاهی اجتماعی قدرتمندی
نثـر نیـز بـود کـه جدیدترینشـان تـزرا یـا کلمـه عبـور برخـوردار اسـت و اشـار ههای بـارز و روشـنی وجـود
شـبنـامداشـتوتاریـخانتشـارشسـال ۱۹۹۵بـود. لورتوف به تأثیرگذاری این اتفاقات و اشخاص بر بعد دارنـد کـه نشـان م یدهنـد دنیـس یـک صل حجـوی
ادبی شخصیتش معترف بود؛ اما هرگونه عضویت در
اوهمچنیـنمترجـمسـهمجموعـۀشـعربـود کـهنـام هـر مکتـب شـاعران های را انـکار م یکـرد .او شـیو ههای ستیزه‌گراسـت.
کتابمیانیعنبیۀسیاهاز جینجوبرتنامداشت. رکسـروث در یکـی از کتا بهایـش بـا نـام سـنج شها
آثـاریماننـدرقـصانـدوه،تکـرار یادگیـریالفبـا،برای ثابـتوقطعـیزبـانانگلیسـیرارهـا کـردوبهتوسـعۀ امیـ یگن اوثیــردک:ا«ماا ًحل ازسابیـسـان رتفاتفر‌هاانـطـدیووجرایخـوشـاتنوراسبـسهـنتویعـدیر
سـبکی آزاد و تجربـی پرداخـت .در ایـن برهـه از زمـان از زیبایـی ظاهـری کلمـات داد هانـد .آوایـی ب هماننـد
زنـده مانـدن و تـا حـد زیـادی اثـر شـم عها در بابـل تمرکز او در اشـعارش بر جنگ ویتنام بود و همچنین قد مهـای یـک گربـه یـا ضر بآهنـگ بـا لزدن یـک
درسـت ماننـد دیگـر اشـعار او نشـان ههایی از وقایـع مـرغ نـوروزی در اینجـا ب هخوبـی شـنیده م یشـود.
اجتماعـی -سیاسـی ماننـد جنگ ویتنام ،آشـوب در م یکوشـید زندگـی سیاسـی و زندگـی شـخص یاش را
در سـرود ههایشبـهیکدیگـرپیونـددهـد.شـعررقص
دیترویـت و خلـع سالح هسـت های دارنـد. انـدوه کـهاز مرگخواهرشسـخنم یگویدنمون های
هدف او از پرداختن به این مضامین ترغیب دیگران
در پشـتاینحـوادثبود، بـخهصکوشـصـ ًافجحنقـایـگقپوینتهنــاامن از ایـن پیونـد اسـت .در وا کنـش بـه جنـگ ویتنـام،
و نگران یهـای مربـوط بـه لورتـوفبـهاتحادیـۀمقاوم تکننـدگاندر برابـرجنگ
پیوسـت و در سـال ،۱۹۶۸اعترا ضنامـۀ نویسـندگان
مسـائل اقلیمـی .او آخریـن دهـۀ از زندگـ یاش را در
103
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
سـیاتل گذرانـد و در همیـن زمـان مجموعـۀ اشـعار
،۱۹۶۸-۱۹۷۲زمزمه در آب ،دری در کندو ،قطار سـر
شـبوشـ نهایچشـمهرابهچاپرسـانید.اودر۲۰
دسـامبر ۱۹۹۷بـه علـت مشـکلات غـدد لنفـاو یاش
درگذشـت.
اولیـن زندگ ینامـۀ کامـل او را دانـا گریـن ،در ا کتبـر
،۲۰۱۲باعنوانزندگییکشـاعرنوشـتوچاپ کرد.
پـ سازآن ،دانـا کرولیـک کتـاب کام لتـری درزمینـۀ
زندگیوآثار دنیسلورتوفباعنوانتحولیکشاعر:
زندگیدنیسلورتوفنوشـتودانشـگاه کالیفرنیادر
سـال ۲۰۱۳آن را چـاپ کـرد.
ساختار اشعار
دنیـس لورتـوف بـا وجـود حرفـۀ پرمشـغل های کـه
داشـت ،سـاختار قدرتمنـدی در شـعر ابـداع کـرد
کـه باورهـای او ،در مقـام یـک هنرمنـد و یـک زن
انسـا نمدار ،در آن ب هخوبـی بازتـاب یافتـه بـود.
اشـعار او گسـترۀوسـیعیاز انـواعواقسـاممضامیـنرا
دربرداشـت؛ ماننـد سـرود ههایی در بـاب طبیعـت،
اشـعار عاشـقانه و شـعرهایی کـه ریشـه در اعتقـاد و
ایمـان او بـه وجـود خـدا داشـتند.
یکیازشاعرانبرجستهبهنامامی گرستلردر کتابش
بـا نـام مـروری بـر کتـاب ل سآنجلـس تایمـز ای نگونـه
نوشت:
«شـأن ،مقـام ،احتـرام و قـدرت ،کلماتـی هسـتند
کـه بـرای شـخصی تپردازی بـه ذهـن خواننـده
م یآیـد .مخاطـب بـا کنـدوکاو در میـان آثـار لورتـوف
متوجـه صـدای رسـای دنیـس م یشـود؛ صدایـی
کـهبـهمشـاهدات دقیـقمتعهـدبـود؛آوایـیزمینـی،
گو شنـواز ،رمزآلـود و همـراه بـا درد».
در کتـابدنیـایامروزادبیاتبهنویسـندگیدوریس
ارنشـاوای نگونهاز لورتوفیادشـدهاسـت:
«تولـداودر خانـواد هایبـاشـرایطخـاصوسرنوشـت
«شـعرلورتوفاغلبسـفریاسـتدر دنیایمفاهیم و گـوش»اورایـکزنمسـتقل کلاسـیکخوانـد؛زیـرا سیاسـ یاش باعـث شـد دنیـس فریـادی باشـد بـرای
سـادهوآشـناوتـاآنجـاادامـهم ییابـد کـهمقول ههـای لورتوف هرگز تحصیلات رسمی نداشته است و اولین رسـاندنصـدایتر سهـاولذ تهایقرنبیسـتمبه
ناشـناخته و دنیـوی دیگـری مـا را غافلگیـر کننـد. نشان ههایوجوداستعدادیخاصدرزمینۀادبیات گوشهمه.انتشـار اشـعار اواز سـال ۱۹۴۰بامضامین
حقیقتـیپی شپاافتـادهوجزئـی کهمـاآنراانـکار یااز از همـان زمـان حضـور او در فضـای خانـه در حومـۀ مهـم معاصـر آغـاز شـد ،مضامینـی مثـل کـودکان،
انگلیس(ایلفورد)مشاهدهشد.همینموضوعبارها تنهایـی ،جامعـه و جنـگ».
آن فـرار م یکنیـم». علـتاصلـیعلاق همنـدیطـر فدارانلورتـوفبـهاوو گرچـه لورتـوف در انگلسـتان متولـد و بـزرگ شـد ،از
ازطرفدیگردر فصلنامۀ«میدوست» کهمطالع های آثـارشعنـوانشـدهاسـت؛زیـراآ نهاتحصی لنکردن همیـن ازنشـدگعـاری‌اکـورکدا؛مبـا ًهل بیس توپن جسـالگی در آمریـکا
در سیست مهایمعمولآموز شوپرورشراانگیز های سـبک دلیـل ،اولیـن مجموع ههـای
براثرجولین گیتزناستای نگونهم یخوانیم: و سـیاقی آمریکایـی دارنـد .کارشناسـان و منتقـدان
«اهمیـت خـاص لورتـوف بـه جزئیـات فیزیکـی ،بـه او بـرای سـرودن او م یداننـد. دریافتند کهدراشعاراونشان ههاییازسبکشاعرانی
ایـن توانایـی را مـ یداد کـه محـدودۀ گسـترد های از ارنشاودرجایی گفتهاست: ماننـدویلیـام کارلـوسویلیامز،هیلـدادولیتل ،کنت
موضوعات شاعرانه را به وجود آورد .او درست مانند «بـهنظـرم یرسـدلورتوفهرگزبـارو شهایآموزشـی رکسـروث،والاساسـتیونزوشاعرانپروژۀ کوهستان
ویلیامـز از مسـائل سـاده ،معمولـی و بسـیار کوچـک کـه پـر از حذفیـات لغـوی و کنای ههـای ادبـی هسـتند سـیاهبـهچشـمم یخـورد.
الهـام م یگرفـت .لورتـوف بـه شـکل جال بتوجهـی سـروکار نداشـته اسـت و ابهامـات خـودآ گاه -کـه در سـال ۱۹۶۰پـساز اغتشـاشجمعـیاز آشـوبگران،
دربارۀ یک گلِ تنها ،مردی که با دو تا سگ در باران شـاعرانمدیترانـ هایآنراذهـنبسـتهم ینامند-در لورتـوف شـروع بـه بررسـی بیشـتر اشـعار سیاسـی -
قـدم م یزنـد و یـا تابـش نـور خورشـید بـر زبال ههـای اجتماعـی کـرد و نوشـتن در ایـن زمینـه را ادامـه داد.
آثـارش وجـود نـدارد». در کتـاب زنـان شـاعر مـدرن آمریکایـی از جیـن گالـد،
خیابـان شـعر م یسـرود». آوای شـاعرانۀ آمریکایـی لورتـوف در اصـل وا مدار او شـاعر آ گاه یهـای سیاسـی و اجتماعـی نامیـده
از طـرف دیگـر تأثیرپذیـری شـعر لورتـوف از شـاعران زبـان قاطـع و ویژگ یهـای شـخصیتی ب یواسـطه م یشـود .لورتـوف از ایـن نا مگذار یهـا و القـاب فـرار
کرابوـرهستـتدااننکـسـنیبا ههوازضـجومحلـرهو کشـریلـن ایس،ـ چتا.رلاـزگراوچلـهسـیوقیننـ ًاو و مصورگونـۀ هنـر ویلیـام کارلـوس ویلیامـز اسـت. م یکرد ،اما حتی رکسـروث هم در اثر «گویی با چشـم
لبوورتدوهافسـاز نتو،یمساتنالدگنامنعنتاقمدیاآمسـریکتای«میطعمئصنرًاپخیودشرمفتأثتر رالـف جـی .میلـز جـی آر در مقالـۀ «شـاعران در مسـیر
پیشـرفت» بـه ایـن نکتـه اشـاره م یکنـد:
104شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
«آ نهاشبیهبهچهبودند» او ،در مقـام یـک شـاعر ،بیشـتر سرچشـم هگرفته از
| دنیسلورتوف | محتـوایفکریخـودش،دریاف تهایشـخص یاش
از مـکان و حساسـی تهای درونـ یاش نسـبت بـه
آیـا مـردم ویتنـام آن فانو سهـای دریایـی سـنگی را موسـیقیشعراسـتتـابیانی ههـایمربـوطبهشـعر».
اسـتفاده کردنـد؟ برخالف نقدهایـی کـه بـر آثـار لورتـوف نوشـته شـده
م یشـد ،مفسـران ،اشـعار سیاسـی -اجتماعی او را با
آیـاآ نهـابـرایتکریـمآغاز شـکوفاییوجوانـهزد نها، ب یمیلـی بررسـی م یکردنـد؛ زیـرا آ نهـا معتقدنـد آن
مراسـمی برپا داشتند؟ اشـعار بیشـتردر قالـبنثـرهسـتندتـاشـعر.
در کتـاب ادبیـات معاصـر ،مارجـوری جی.پرلـوف
آیـا آ نهـا تمایلـی بـه خامو شکـردن آوای گا هوبـ یگاه نوشـته اسـت« :باعـث انـدوه من اسـت اما بایـد این را
خند ههـا داشـتند؟ بگویـم کـه کتـابجدیـدلورتـوف،بـرایزنـدهماندن،
شـاملیکسـریاشـعار بداقرارگونهاست.شعرهای
آیـا آ نهـا از عـاج فیالن و اسـتخوا نها ،یشـم سـبز کـشهدبـ‌هانهدس،ـبظاکهرًاو اعترا ضآمیـز او علیـه جنـگ ویتنـام،
گرا نبهـا و نقـره ،بـرای تزییـن اسـتفاده کردنـد؟ سیاق تعریف خاطرات روزانه نوشته
آیاآ نهاهرگزشعریحماسیداشتند؟ بیشـتر حکـم نمونـۀ بـه نثـر تبدی لشـدۀ کتـاب مـرور
مجلـۀنیویـورکبـرتعـدادیاز کتـباسـت».
آیا هرگز تفاوت میان سـخنران یکردن و آواز خواندن را از دیـدگاه گالـد ایـن اشـعار ب هنوعـی موعظ هآمیزنـد.
تشخیص دادند؟ المافتبالاـ»نمنتیعزهبرادیبوندبانوراشـساـعرتککامهل ًادآر اشثــرکا«ر ادوبسـارهتی؛اامدگایرشعیر
ایانسانمحترم اودر ایـنمقطـع،از نوعـیبیـزاریو گرایشبهسـمت
احساسـاترنـجم یبـرد.بـرایزنـدهمانـدننیزنوعی
قل بهاینورانیآ نهابهسنگتبدیلشد سـندتاریخیاست کهاشـخاص ،گف توگوهایشانو
اینکـه سـن گهای باغچ ههـا روزی روشـنگر را ههایـی حـوادثآندورانراحفـظوثبـت کـردهاسـت.شـاید
خرم و خوشـایند بود هاند ،دیگر در خاطر کسـی باقی با گذر زمانایناشعار واقع یتربهنظربیایندووجهۀ
سـطحیبـودنو گزافـهبودنشـانرااز دسـتبدهند.
نمانده اسـت پائـول برسـلین م یگویـد« :مـن بـا مقابلـۀ دنیـس بـا
شایدآ نهایک‌بار برایهمیشهجمعشدهبودندتا پدیـدۀ جنـگ موافقـم؛ امـا بـا پیشـنهادهای مکـرر او
در تولد دوبارۀ طراوت و شادابی ،غرق شادی شوند؛ مبنـی بـر اینکـه شـاعران ازلحـاظ اخلاقـی برترنـد زیـرا
امـاپـساز کشت هشـدنفرزندانشـاندیگرشـکوف های شـاعرند ،مخالفـم».
بنابرایـن،بـهنظـرم یآیـدآنچهدنیـسرااز دیگرشـعرا
باقی نماند. متمایزم یکند،تعهدپایا نناپذیراوبهدفاعاز حقوق
آقا، بشـراسـت کـهدر عمـدۀآثـارشبـدونتـرسوواهمـه
از شـرایط موجـود ،در فضـای آمیختـه بـه درد و رنـج
بـرایدها نهـایسـوختهدر آتش،خندیدنسرشـار امـاسرشـار از قـدرتوایماناشـعارشبـهآنپرداخته
از تلخیاسـت است.
دنیـس از پلید یهـا و رن جهـای بشـریت در حالـی
در رؤیایـی دوردسـت ،تزیی نکـردن یـک تفریـح سـخن م یگویـد کـه در پـی ایجـاد وحـدت میـان
ب هحسـاب م یآیـد انسا نهاسـت .او گرچـه وقایعـی تلـخ چـون جنـگ را
بازگو م یکند؛ اما تاروپود آثارش گر هخورده با مفاهیم
تماماستخوا نهاسوخت هاندوسیاهشد هاند روشـن و زلالـی چـون امیـد ،تالش و ظل مسـتیزی
ای نهـارا کسـیبـهخاطـرنمـ یآورد،اما«تـو»بهخاطر اسـت.
ا گرچـه دنیـس لورتـوف تنهـا زن موفـق در سـا لهای
بسپار اخیـر نیسـت ،آنچـه ب هوضـوح از خ طمشـی زندگـی
بیشترشاندهقا نهاییبودند کهزندگ یهایشاندر او پیداسـت ،قـدرت ب یهمتـای او در مقابلـه بـا
سـخت یهایی اسـت کـه عـدۀ کثیـری از بـزرگان تاریـخ
برنجوبامبوخلاصهم یشد هنـر تنهـا بـه بیـان شـعارهای در ظاهـر پرمحتـوا از آن
وقتـی تصویـر ابرهـای آرام در شـالیزارها منعکـس ا کتفـا کردنـد؛ امـا لورتـوف آنچـه م یسـرود را زندگـی
می‌کـرد.
می‌شـد ،
آنزمان که گاومی شهایاهلیبااطمینانوآرامش
از چرا گا ههاعبور م یکردند،
شـاید پـدران در حـال بازگویـی افسـان ههای قدیمـی
بـرای پسرانشـان بود هانـد
وقتـیبم بهـاآین ههـاراباصداییمهیبشکسـتند،
تنهـابـرایجیغ کشـیدنفرصتیباقـیماندهبود
هنـوز هـم پـژوا ک آن جی غهـا شـنیده م یشـود کـه
گویـی شـبیه یـک آواز بودنـد
م یگوینداینآواز شبیهآوایپرواز کر مهایش بتاب
در نور مهتاببودهاست
باای نوجود،چه کسیم یتواندبگوید کها کنونتنها
سکوتیمحضهمهجارافرا گرفتهاست؟
(منابعدردفترمجلهموجوداست).
105
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
بـــــــیݡرؤیا
بررسیرمان«آدابدنیا»اثریعقوبیادعلی
ژانـر پلیسـی معمایـی؟! بلـه! تجربـۀ ژانـری کمتـر مهدی وحید
دید هشـده در فضـای ادبیـات امـروز مـا آ نقـدر بـرای دستجردی
یعقـوبیادعلـیجذابوبرانگیزانندهبـوده کهحاضر
هیـچ تفاوتـی بیـن فریمـاه بـا نوشـین یـا دکتـر یـا حتـی شـدهاسـتتمامیاصولنوشـتاریآثار پیشـینخود
اردوانباقـینم یمانـد.هی چگونـهنشـان هگذاریبـرای را نادیـده بگیـرد تـا اثـری متفـاوت و درخـور شـأن ایـن
شخصیتاردوان ،کهدرپایانمتوجهاهمیت کارا کتر ژانـر پدیـد آورد؛ امـا ن هتنهـا از پـس خلـق آن برنیامـده،
اودر روندپلاتم یشـویم،در طولرمانوجودندارد بلکـه هیـچ نشـان های هـم از آن نویسـندۀ خالق و
و همیـن امـر باعـث م یشـود مخاطـب بـا او احسـاس ساختارشـکن درزمینـۀ داسـتان کوتـاه و رمـان دیـده
نزدیکـی نکنـد و نقـش او را چنـدان باورپذیـر ندانـد.
یادعلـی در تی پسـازی ایـن داسـتان موفـق نیسـت و نمی‌شـود.
شـاید بتـوان همیـن امـر را یکـی از دلایـل شکسـت در م یگوینـدا گـررؤیـای کسـیتـه کشـیدوتنهـابـهامیـد
مـرور خاطـرات گذشـته ادامـه داد ،مـرده اسـت؛ امـا
شـک لدهیبـهمحوطـۀدنیادانسـت. شخصی تهایدورمانیادعلییعنی کامراندرآداب
ُاپزدررنرـآنکداا گتـبتِربیـشـ‌یاقـیکاراارف‌نتغـیواازجن«هگدلردیرشوـگنــارهد»رح،مـکاضاـروگنـراررسدـووبزـماـتر.زاهدگ،ورفاییـقاـدنعطلبـادرری ببل کیقهرابر هیصووررامتی کانمدل ًراآخداودبخدنوایاسنت هتهنوهعارمؤیدایییدنسدارنتبده،
نقـش طعمـ های بـرای پیشـبرد نقشـۀ کامـران سـود تخریب گذشتهوهرآنچهپی شترساخت هاندم یزنند.
بـا نگاهـی بـه شـخصی تپردازی ایـن دو شـخصیت
اصلـی ،بـه شـباه تهای ب یچو نوچـرای آ نهـا پـی
م یبریـم؛زندگـیخانوادگیهردودر آسـتانۀفروپاشـی
اسـت،ازلحـاظشـغلیبـهب نبسـترسـید هاندوتنهـا
انگیـزۀ آ نهـا بـرای ادامـه ،تجربـۀ فضـا و رابط ههـای
عاطفی جدید است و برای دست یافتن به آن تلاش
م یکننـد.امـاعاملتوفیقیاشکسـتدر شـک لگیری
ایـن دو شـخصیت را بایـد در تی پسـاز یهای همـراه
آ نهانیزجس توجو کرد؛درآدابب یقراریتی پهای
مختلـفب هدرسـتیاز آبدرآمـده،در کنـار شـخصیت
اصلـیقـرار م یگیرنـدومکمـلآنبـرایپیشـبردرمـان
م یشـوند؛مانندتیپفریبا،همسـر کامران ،کهنماد
یـک زن وابسـته و غرغـرو اسـت یـا کمالـی کـه تیـپ
همـکاری صمیمـی اسـت کـه رفت هرفتـه بـه دوسـتی
تنزعـدیـدد ککاترابکدتیـرهلایـمی‌یمشـواوجدـ.هدمر آ یداشـبویدنمیـکـا،هبترقعریکـبـ ًاهس،مبـۀا
آ نها،ب هغیرازآذروتاحدودیپروا،بیشتردرحدچند
اسمباقیم یمانندوآ نطور کهبایدساخت هوپرداخته
نم یشـوند؛تـاآنجـا کـهدر پایانرمـان،بـرایخواننده
106شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
قـابباشـد؛بـهفاصلـهاز یکدیگـر،نـهدور،نـهنزدیک؛ م یبـردتـادر صحن هسـازیسـقوطاتومبیلبهتـهدره
یکـیوسـط،پن جتـادورش.قـابرارویمحوطـۀبیـن از جسـد سـوخت هاش اسـتفاده کنـد ،در آداب دنیـا
خان ههـاچرخانـدوتک هتکه،چمنوسـبز یکاریدید ن هتنهـا «ضمیـر» جزئـی جدای یناپذیـر و وابسـته بـه
ودرخـ تکاریوسـن گفرششـنی(»...صفحـۀ)8یـا دنیای کوچکرماناست،بلکهیکیاز اجزایمهمو
« ...آنجـا م یتوانسـت یـک مجتمـع تفریحـی اقامتـی پی شبرندۀداستانراتشکیلم یدهد کهدرواقعتنها
هـم باشـد ،هما نطـور کـه اردوان مجـوزش را نشـان شاهدشبوقوعحادثهاست.همچنین،شخصیت
دادهبـود.شـشسـاختمان،هرکـدامبـهی کشـکلو «ضمیـر»هـمازلحاظارائـهوپرداختدیالو گهاوهم
قـواره؛یکـیوسـطوپن جتایدیگردورتادورش.وسـط ب هکارگیریلهجۀافغانیب همراتببهپختگیبیشتری
محوطـهچمـ نکاریداشـتومعبرهایسـن گفرش نسـبت به «گلشـاه» دسـت یافته اسـت.
شـده بـا ماسـه و شـن کـه دورش را خوشـگل جـدول مؤلفـۀ شـخصی تپردازی مـدرن ،برخالف ایـن دو
سـیمانیو گلو گیاه کاشـتهبودند.بینای نها،یک رماندر داسـتا نهای کوتاهیادعلی،بهسـخره گرفته
محدودهدایر ها یشـکلرابرزنتزرد کشـیدهبودندو م یشـود.این‌یکیاز نشـان ههایادبیاتپس تمدرن
تابلـوورودممنـوع گذاشـتهبودنـد(»...صفحـۀ)63و وساختارشـکنان هایاسـت کـهیادعلـیراهمـراهبـادو
هرچقدر هممؤلفتاآخررمانباتوصیفظاهریهر مجموعـۀ داسـتان یاش بـه ادبیـات ایـران شناسـاند.
قسـمتو گفتناز مصالحب هکاررفتهواسـم گذاشـتن ب هویژهدردومینمجموعۀداستانش،احتمالپرسه
روی قسـم تهای مختلـف مثـل پاتـوق ،دژ سـنگی، وشـوخی،بـامجموعـ هایاز کارکردهـایپسـ تمدرن
محوطهسنگیو...سعیم یکندبهموقعیتروایت مواجـه م یشـویم؛ از نحـوۀ برخـورد نویسـنده بـا
شکلدهد،موفقبهخلقموقعیتمکانی ،کهتنها شـخصی تپردازی گرفتـه تـا حضـور ب یواسـطه و
مؤلفـۀپرکشـشتمـامآثار قبلیاوسـت،نم یشـود. باواسطۀمؤلفدرروندداستان،ازشئشدن کلمات
امـا اصل یتریـن ایـراد ایـن رمـان را م یتـوان بـه فـرم ودادنحجـمبیـشاز انـدازهبهجزئیاتاشـیاءتاطنز
سـاختاری و پالت آن وارد دانسـت؛ آنجـا کـه مؤلـف ب هکاررفتـهدر متـنداسـتا نها کهیادآورداسـتا نهای
بـرایحفـظتعلیـقومعما گونهبـودنروایـت،ن هتنها بهـرام صادقـی اسـت .جمـع شـدن تمامـی ایـن
دسـتبـهابداعـیجدیددر فـرمروایتنم یزند،بلکه خصوصیـات بـه نـگارش داسـتا نهای موفـق و
بهسنت یترینشکلممکنب هواقعی کچهارمپایانی مانـدگاری هماننـد سـاده ،مضحـک ،محتمـل منجـر
روایترااز بینم یبرد.در تمامی 150صفحۀابتدایی م یشـود؛امـااز نویسـند هایبـاچنیـندغدغ ههایـی،
رمـان بـا انبوهـی از خرد هروای تهایـی ب یسـرانجام و در دو رمـان بعـدی ،تنهـا مؤلف ههایـی کـه از ادبیـات
نامرتبمواجهم یشویم کهقرار استعاقبتتمامی پسـ تمدرنباقیم یماندیکیعام هگراییاسـت ،که
آ نهـا در 50صفحـۀ پایانـی و بـا پیداشـدن دفترچـۀ البتـه خـود یادعلـی در آخریـن مصاحب ههایـش از آن
خاطـرات نویـد مشـخص شـود .از طرفـی پالت رمـان بـاعنـوانیکـیاز اصـولنویسـندگیخـودنـامم یبـرد،
ظرفیـت و کشـش ایـن حجـم از خرد هروایـت را نـدارد و دیگـری اشـار ههای سـطحی بـه مسـائل سیاسـی
واز طرفـیمؤلـفب هعمـدبـاروایـتبخشـیاز گذشـتۀ روز؛اشـار ههایینـهآ نچنا نکـهبتـوانآ نهـارانادیـده
کارا کترهـا -آ نهـم بخـش انتخا بشـده بـه خواسـت گرفـتونـهآ نگونـه کـهقاب لبحـثباشـد .گویـیایـن
مؤلـف-سـعیم یکنـدخواننـدهرا گمـراه کند.همین اشـار هها تنهـا بـرای رفـع مسـئولیت اسـت و اشـار های
در رونـد داسـتان زیـادی اممـر‌یباشـعـودث اوی یجاـادعدلـحیفرع‌همهـوامـ ًای ضمنـیبـهب هروز بودنمؤلـف؛از ارجاعاتچندخطی
م یکنـد بـا یـک تالش بـه روزنام ههـای دوم خـردادی در مجموعـۀ داسـتان
جملـههرکـداماز آ نهـارارف عورجـوع کند؛ماننـدورود احتمـالپرسـهوشـوخی گرفتهتـادیالو گهـای کوتاه
و سا ک نشـدن ی کبـارۀ رامیـن و پـروا در آداب دنیـا ومبهـممثـل«خیلـیزرنگی...از شـلوغ یهادر رفتی.
باوجـود ممانعـت اولیـۀ اهالـی ب هدلیـل یـک تهدیـد هـا؟»وصفحـۀ 38آدابدنیـا کـهب هاحتمـالزیـادبـه
سـادۀ سـرگرد کلانتـری ،دفـاع ب یدلیـل آذر از رامیـن حـوادث بعـد از انتخابـات دهـم ریاسـت جمهـوری
و پـروا بـه هنـگام روشـدن دروغ آ نهـا و قصـد اهلـی اشـاره دارد.
بـخرااطـیربایـرتونونیـراندددنر مشـاحون،طـپیۀ کداوشـچـدکننغـااگرهاین کـیهدقفبتارًلچدوۀ آثـار یادعلـی براسـاس موقعیـت داسـتانی روایـت
بمه یمشکاون ندمونایدبنودمونقآعی‌نها‌تموابحسورت ِگینیوزیاشتد هیهاداریدی؛اتادآعنلجای
بـار دومأمـور ورزیـدهنیـرویانتظامی(رامینوسـروان کهدر آدابب یقراریموقعیتشـغلیومکانیزندگی
سـعیدی) آن را تفتیـش کرد هانـد و بازشـدن تمامـی
گر ههـایداسـتانیدر همـان 50صفحـۀپایانیبـامرور کامـراننقـشبسـزاییدر شـک لگیریرونـدداسـتانو
کسـال تبار همـان خاطـرات کـه بـدون هیـچ دلیلـی و کمهوفققبلیًااتشآارنهایشفادم،ی ایکدنعلد؛ایمتاوفدیر آقدایدبردنخیلا،قهوبمااز نسگازونیه
ب هتفصیلوجزءب هجزءاز زمان کودکیآوردهم یشود؛
بهصورتی کها گرخوانندهچندصفح هایراهماز سر فضـای دنیـای کوچکـی کـه تمامـی روایـت در آن
ب یحوصلـه شـدن رد کنـد اتفـاق خاصـی نم یافتـد. م یگـذرد نـدارد و در پایـان ،آن چیـزی کـه از محوطـۀ
م یتـوان نتیجـه گرفـت کـه چهارمیـن کتـاب یعقـوب آدابدنیابرایخوانندهبهجام یماند،فراتراز همان
یادعلـیدر تمامـیمؤلف ههـایداسـتانییکپسـرفت کهدرطولرمانتکرارم یشودنیست: «چ.ن..دزپاورا‌مَبگـراکف
بـزرگدر کارنامـۀنویسـندگیاوبـهحسـابم یآیـد. کـرد تـا همـۀ شـش سـاختمان ،تـوی
107
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
نگاهیبهرمانمریخیاثر
فرهاد کشوری
فرهاد کشوری ،در 1328در آغاجاری میانکوه متولد گودرز ایزدی
شـد.اواهلمسجدسـلیماناسـتوسا لهاسـتدر
زاویـهدیـدداسـتاناو لشـخصیـا«مـنراوی»اسـت شاهی نشـهراصفهـانسـکونتدارد.ب هجـزدبیـریو
و همیـن امـر در بسـیاری از بخ شهـا ،نویسـنده را از نویسـندگی،در پروژ ههایفنیوصنعتیبسـیاریدر
خودبیانگریراویدر بیانرابطه اشبازنصیغه ای استا نهایمختلفازجملهخوزستان،بندرعباس،
و پروانـه بازمـ یدارد؛ همچنیـن ،در قسـم تهایی از چهارمحـالبختیاری،اصفهـانو ...کار کردهاسـت.
داستان نویسنده را با راوی اشتباه م یگیریم ،ا گرچه بزر گتریـن ر هآورد ایـن سـا لهای پررنـج و ک ممـزد،
راوی و نویسـنده در اصـل هـر دو در کار نویسـندگی و زندگیبااقشارزحم تکشمیهنشوتجرب ههایتلخ
کتـاب هسـتند .در بررسـی دیگـر م یتوانیـم تکنیـک و شـیرینی بـوده اسـت کـه گهـگاه سـر از کتا بهایـش
رمـان را نوعـی داسـتان در داسـتان بنامیـم کـه بـه
وقایعجدااز همم یپردازد،اماهمگیدر یکفرایند بـرون آورده اسـت.
خـاصودرو نمایـ هایمشـترکخلاصهم یشـوند.از کشـوری ا گرچـه از نویسـندگان جنـوب و مکتـب
دیگـر ویژگ یهـای رمـان ایجـاد نوعـی تعلیـق و انتظـار اصفهان -که خود در زمرۀ آنان است -تأثیر پذیرفته
در هـر بخـش از داسـتان اسـت کـه بـه اضطـراب اسـت،سـبکوسـیاقخـودشرادارد.قهرمـا نا کثـر
و ناآرامـی راوی دامـن م یزنـد تـا بـه قـول خـودش آثار او از میان تودۀ مردم و اقشار متوسط جامع هاند.
هم هچیـزدس تب هدسـتهـمدهدو نگـذارددر چند مخاطـب اثـر هی چیـک از آ نهـا را غریبـه نم ییابـد؛
همـواره آنـان را در گوشـ هوکنار شـهر و روسـتای خـود
م یبینـد و گاهـی خـود یکـی از آ نهـا م یشـود .ایـن
ویژگـیوهمچنیـنوجـودطنزتلـخ،در رمـانمریخی
بیشـترو گسـترد هتراز سـایرآثار نویسندهاسـت.رمان
مریخـی ا گرچـه رگ ههایـی از سورئالیسـم در خـود
دارد ،بـا وسـواس و شـگرد نویسـنده چنـان با واقعیت
درهـ م تنیـده اسـت کـه در نـگاه اول تشـخیص داده
نم یشـود.نویسـندهدر هیـچ کجـایداسـتانتالش
نم یکندتامطلبیراب هصورتمصنوعیوباسرخاب
وسفیداب به خورد خواننده بدهد .داستان مریخی
در شاهی نشـهرجریاندارد؛شـهری کهمانندصدها
شـهر دیگـر بـا رشـد جوامـع شـهری پدیـد آمـده اسـت.
مردمانـی گونا گـون،بافرهن گهـاوباورهایمختلف
وبـهدلایـلمتفاوت،ب هناچـار یاب هدلخواه،بهچنین
شـهرهایی مهاجرت م یکنند .این شـهرها معضلات
خـاص خـود را دارنـد و فرهادی با زیرکی تمام ،همین
معضالت را کالبدشـکافی م یکنـد.
108شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
بـود،تنـدورقمـ یزدوصفحاتسـفیداز زیرانگشـت روز مرخصـی آرامشـی داشـته باشـد ،مگـر دقایقـی در
شسـتش ورق م یخـورد .سـری عتر ورق زد و وقتـی کتا بفروشـیپژوهـشیـادر کنـار پروانـه(کـهالبتـهآن
بـه آخریـن صفحـه سـفید دفتـر رسـید ،چنـد لحظـه هـم پرداختـی قـو ی نـدارد) .ایـن در حالـی اسـت کـه
حیـر تزدهنگاهـش کـردوبعـددفتـررابسـت؛دریغاز ودیاطلنـوز گیهادریخراوورتویبجاـآهدد‌مرهاخـویپداردارکد،،ا گطرولچانهـزییبواباعسضـ ًتا
یـک کلمـهنوشـته.دفتـرراب هطـرفپسـربـزرگباقری
گرفـت و گفـت :آرش جـان بگیـرش( ».ص 96و )97 غیرضـروری اسـت.
چنانچه اشاره شد رمان بسیار خوب شروع م یشود راوی در میـان تمامـی اضطـراب و را هبندا نهـای
و مـا را اند کانـدک بـه خوانـدن مشـتاق م یکنـد؛ امـا زندگـیهنوز یادشهسـت کهنجاتنهایـیآدمیدر
اینویژگیتاپایانرمانادامهنم ییابد.پرداختنبه
جریـانمریـخومریخـیتـویذوقم یزنـد،ا گرچـهدر عشـق اسـت:
چنـد جـای رمـان ،بـا ایهام ،بیگانگی و مریخـی بودن گفتم« :توی این دنیای هردمبیل ،چیزهایی هست
کسـیرابهتصویرم یکشـد کهبخواهدخودشباشـد کـه آدم را نجـات م یدهـد .نـه ،شـاید تنهـا یـک‌چیـز
ودر آرامـشزندگـی کند.
اسـتفادۀ بجـا از آثـار نویسـندگان دیگـر و آوردن باشـد کـه آدم را نجـات م یدهـد».
نمون ههـای کوچـک از آ نهـا ن هتنهـا بـر غنـای رمـان گفت« :خوب ،چی هست ناجی آدم؟»
م یافزایـد ،کـه ناخـودآ گاه ذهـن خواننـده را متوجـه گفتـم« :تنهـا عشـق و دوسـت داشـتن آدم را نجـات
نویسـندگان و آثـار فاخـر ادبیـات جهانـی م یکنـد .در م یدهدوزندگیرابرایشتحم لپذیرم یکند(».ص
اینجارمانمریخی کشوریا گرچهت هرنگیاز سورئال
و بیـرون آمـدن آد مهـا از داسـتان دارد ،امـا ب هدلیـل )47
تصویـر برابـر بـا اصلـی کـه از واقعیـت ارائـه م یدهـد، در رمـان کشـوری ابتـذال اخلاقـی ،فقـر معیشـتی،
نمونـۀ بسـیار خوبـی از ایـن نـوع ادبـی «رئالیسـم» ب یفرهنگـی چنـد سـویه ،حاصـل هـر چیـزی کـه
از رمـان دچـار ادرسـازگتوی.ـ نیویمسـ‌ینشـدوهد؛درمثبا ًلخدر شهصافیـحـیۀ هسـت -و نیازی به توضیح نیسـت -خود را تما مرخ
،42حـدود ده نشـانم یدهـد؛تـاجایـی کـهزنصیغـ هایبـهدنبال
بـسراطریدداربدارنۀاخطلوارعدـان یت ،مکثاچ ًلا دیرباـاسرۀ پتر؛ووانـدره،مقخابسـل،تگباهه مشـتریم یگـرددوطـرفدیگـربـههـردریم یزنـدو
خـرجم یدهـد .کهنگیاسـتعارۀشـمعوپروانـهبرای
روابطعاشقانهرام یتواناز عی بهایرمانشمرد.و همی نهاسـت کـه راوی را مریخـی م یکنـد:
نکتۀدیگرآنکههویتدوسویۀنویسنده گهگاهخود گفتم« :نوشتی؟ کره مریخ ،خیابان مریخیان ،فرعی
رادر میانـۀداسـتانآشـکار م یکنـد؛ ا گرچهنویسـنده (مریصخ5ِ 0ی)شمارهنودودوهزاروسیصدوبیس توهشت»
سا لهاسـت در شاهی نشـهر اصفهان زندگی م یکند والبتـهبـامشـخصاتنویسـندهیکـیاز آبدرم یآیـد
و بـا نویسـندگان ایـن دیـار رابطـ های تنگاتنـگ دارد، ومـابـاورم یکنیـمراویونویسـندهیکـیهسـتند.در
نیمۀدیگرشدر خاطرات گرمسیریسرگرداناست اصـل نویسـنده ب هنوعـی بـه خودبیانگـری خویشـتن
و گاهی با دریغ و غربت بیرون م یزند و مریخی هم از هـمپرداختـهاسـت کـهرمـانراباورپذیرتـرم یکنـد.
آن ب ینصیـب نیسـت: ونویسـندهحـرف کلیـدیخـودرا ،کـهدر چنـدجـای
محمـود سـبیل آمـد روی صندلـی کنـار پیشـخوان رمـانتکـرار شـدهاسـت،بـرزبـانراویم یگـذارد کـه:
نشسـت و بـا حسـرت از خـود و جوانـ یاش در آبـادان گفتم«:چقدرحالی کردنسختاست؟حالی کردن
دیگـر برایـش وجـود نگفـداشت؛ آبتـ.امدا ِننهسـمااز‌لآبهاادپانیـی گشفکتـهم
کههرکسسا کنش چقدر سخت است؟» (ص)51
م یشـد گرفتـارش م یکـرد و اهـل هرکجـا بـود آبادانـی ای نهافقطمربوطبهفقروفحشاواعتیادنم یشود.
م یشـد .و برایشـان کـوک کـرده بودنـد کـه وقتـی همیـن امـر ب هگونـ های دیگـر و ب هصورتـی تأسـ فبار از
نـام مملکتشـان را م یپرسـیدند ،م یگفتنـد آبادانـی ناحیۀ روشـنفکرمآ بهای نویسـند هنما که به دنبال
هسـتیم .آبادانـی کـه زمانـی شـهرترین شـهرهای مـا بازکـردنعقد ههـایسرکو بشـدۀخـودهسـتندبـروز
بـود( .ص )164
وحـالا کـهنویسـندهبـوی گلرادر گلابدیـدهاسـت م یکنـد کـهاز قسـم تهایخـوبرماناسـت:
بـا مریخـی بـه هـر خیابـان و کوچـه سـرک م یکشـد ستاریطرفچپغلامیایستاد.غلامیچندلحظه
و کمتـر چیـزی از نگاهـش مخفـی م یمانـد .شـاید بـه گاوصنـدوق نـگاه کـرد .بعـد روی پاهـا نشسـت و
خاطر ههاییم یسـازدتاباآ نهاخاطرخودرا خوش کلیـد را در قفـل گذاشـت و چرخانـد و در گاوصنـدوق
کنـد و دل مـا را .قلمـش مانـا و سـای هاش سـایبانی را بـاز کـرد و ذو قزده گفـت« :سـه اثـر اسـتاد تـوی
گسـترده بـر قص ههـای شـهر شـاهین. گاوصندوق اسـت .سـه دفتر دویست برگ جلد سیاه
راتـوی گاوصنـدوقم یدیـدم».غلامینشسـتروی
پاها ب هآرامی دس تتوی گاوصندوق برد و دفتر رویی
را بیـرون آورد بلنـد شـد و دفتـر را داد دسـت سـتاری.
سـتاری دفتـر را بـالای سـر بـرد و سـه بـار در هـوا تـکان
دادوبعـدبـهغلامـیبرگردانـد.غلامـیدفتررابـاز کرد.
صفحۀ اول سفید بود .صفحۀ دوم و سوم هم سفید
109
.......................................................................... {
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
مح ݬݫݔىط ز ݔݬݪىست }
آب را گل نکنیم
بـا گݡفتـار و نوشـتارهایی از:
عارف سپهری
مهدی مقدری
دکتر سعید یوسف پور
امان الله باطنی
محمدعلی میرزایی
110شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
تجربیاتبشر
در حفاظتاز محی طزیست
درسی کهبایدآموخت داد هانـد و حکوم تهـای تمامی تخـواه ،سـوابق نظـر بـه کاهـش نظـارت
محی طزیسـتی نامناسـبی داشـت هاند .دول تهـای دولـتبربـازاردرنظا مهای
بیشـتر کشـورهایی کـه در مهـار انتشـار کربـن موفـق دموکراتیـک ،توسـعۀ علـم را مجـاز م یداننـد و آن را دموکراتیـک ،ایـن پرسـش
بود هانـد و از انرژ یهـای پـا ک بهـره برد هانـد ،ب هدلیـل در سـطح همگانـی گسـترش م یدهنـد .ایـن اتفـاق میـان برخـی هـواداران
نگرانـیازامنیـتانـرژیدسـتبـهایـن کارزد هانـدونـه موجـب روشـن شـدن صور تمسـئله و آ گاهـی مـا از محی طزیسـت پیـش
ب هدلیـل توجـه بـه تغییـرات آ بوهـوا .جنـگ اعـراب و مشـکلات محی طزیسـت ی م یشـود .درعی نحـال ،در عارفسپهری م یآیـد کـه باتوج هبـه
اسرائیل،درا کتبرسال،1973باعثشداعضایعرب کشـورهای دموکراتیـک ،امـکان بسـیج جنب شهـای ویژگـیدوررسـیاصلاحات
سـازمان کشـورهایصاد‌رکننـدۀنفـت(اوپـک)فروش اجتماعیوشک لگیری گرو ههایفشار محی طزیست نویسنده و
نفتبهچند کشورراممنوعاعلام کردند.تحری مهادر و فعالیـت سـازما نهای مرد منهـاد وجـود دارد؛ امـا در فعال محیط زیست اقتصـادی و اجتماعـی
مـارسسـال ۱۹۷۴پایـانیافـت؛امـاقیمتنفتچهار نظا مهـای غیردموکراتیـک کنشـگران جامعـۀ مدنـی لازم ،آیـا دموکراسـ یها
برابـربیشـترشـدواز بشـک های ۳دلاربـهحـدود ۱۲دلار را کنتـرلم یکننـدوهـرموقـع کنشـگران،جها نبینـی آمادگـی برنام هریز یهـای
رسـید .بحران نفت یا به عبارتی شـوک نفتی و عواقب و عملکـرد مقامـات را بـه چالـش بکشـند ،فعالیتشـان بلندمـدت را دارنـد؟ از دیـد ایـن افـراد دول تهـای
زیـادی داشـت و تأثیـرات کوتا همـدت و بلندمـدت ممنـوع م یشـود و چ هبسـا بـا آ نهـا برخوردهـای دموکراتیـک ،تحـت سـلطۀ منافـع گروهـی هسـتند و
بسـیاریبرسیاسـ تهاونیزاقتصادجهانی گذاشـت. قضایـی نیـز صـورت بگیـرد .جوامـع غیردموکراتیـک وا مدار کسـانی هسـتند کـه آنـان را بـرای پیـروزی در
کشـور سـوئد پـس از تحریـم ،1973گا مهـای بزرگـی در حوز ههـای فعالی تهـای مدنـی و توسـعۀ فنـاوری رقاب تهـای انتخاباتـی یـاری م یرسـانند؛ از همیـن رو
بـرای تأمیـن امنیـت انـرژی و کاهـش وابسـتگی بـه از کشـورهای دموکراتیـک عق بتـر هسـتند .بـر پایـۀ نم یتواننـد سیاسـ تهایی مناسـب بـرای مقابلـه بـا
نفـت برداشـت .آ نهـا عای قبنـدی سـاختما نها را شاخ صهایعملکردمحی طزیست ی(Environmental بحرا نهاتدوین کنند؛بنابراین،مواجههبامشکلات
بـرای کاهـشهدررفـت گرمـاتقویت کردنـدوبهمنابع ،)PerformanceIndexهرچهار کشور اولدنیادر این محی طزیسـت یبـهدول تهـایآمرانـ هاینیـاز دارنـد که
انـرژیبر قآبـیوهسـت هایرویآوردنـد.درایـن کشـور شـاخ صها ،یعنـی سـوئد ،نـروژ ،فنلانـد و سـوئیس، قـدرت نظـارت بـر بـازار را نیـز داشـته باشـند؛ امـا درواقع
از زیسـ تتوده ( )Biomassب هدسـ تآمده از خمیـر ای نطـورنبـودهاسـت.همیـن کشـورهایدموکراتیک
چـوب درختـان جنگلـی ،سـوخت زیسـتی تهیـه و در همگـی دارای نظا مهـای دموکراتیـک هسـتند. مسـائل محی طزیسـت ی را در صـدر توجـه خـود قـرار
111
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
ترتیـببسـیاریاز طر حهـاولوایـحمحی طزیسـت یبـه نیروگا ههـای هسـت های و بال غبـر 50درصـد از منبـع شـبکۀحم لونقلازآناسـتفادهم یکنند.استفادهاز
دلیلاختلا فهایموجوددر کنگرهشکستخورده خطرنـاک زغا لسـنگ تأمیـن م یشـود. ببیروخملا ِسفتدورلیختداسنوجخنگتلازیذبرراتیوتنویلیشدکرس،ـتوولخیدتزسیوسـختیت
اسـت ،مثـل «طـرح مدیریـت تغییـرات آ بوهـوا در زیسـتی را رقیـب تولیـد غـذا قـرار نم یدهـد .سـوئد بـر
سـال ،»2003لایحـۀ لیبرمن-وارنـر در سـال 2007یـا دربریتانیابرتغییراتآ بوهوامالیاتوضعشدهاست. تولیـد کربـننیزمالیـاتوضع کردوبرایخنث یسـازی
«لایحـۀ امنیـت و انـرژی پـا ک آمریـکا در سـال.»2009 برایناسـاسشـرک تهادر ازایدسـ تیابیبهاهداف اثـر ملـی آن ،مالیـات بـر درآمـد را تـا 50درصـد کاهـش
از طـرف دیگـر ،پیـروزی در انتخابـات نیازمنـد صـرف مصرفبهینۀانرژیدریکبازۀزمانید هساله،مالیات داد .نتیجـه ای نکـه در سـال 1970واردات سـوخت
هزین ههـایهنگفـتدر جریـانبرگـزاری کمپی نهـای ک متـریپرداختم یکننـد.اینطرحبه کاهشتولید فسـیلی کـه 80درصـد کل انـرژی سـوئد را تشـکیل
انتخاباتـی اسـت بنابرایـن لاب یهـای ثروتمنـد بـر مـ یداد ،امـروزه بـه 35درصـد کاهـش یافتـه اسـت.
تصمی مگیـریرؤسـایجمهـور واعضـای کنگـرهتأثیـر د یا کسید کربندربریتانیا کمک کردهاست. نکتۀبسیار مهمدیگردربارۀاین کشور تعییناهداف
م یگذارنـد؛ ایـن در حالـی اسـت کـه صنایـع سـوخت آمریـکا 4درصـداز جمعیـتجهـانراداردولـیسـالانه مشـخص در برنام هریـزی اسـت .آ نهـا 16هـدف را در
فسیلیوشرک تهاینفتیآمریکابسیارسازما نیافته 25درصـدانـرژیجهـانرامصـرفم یکنـدو20درصـد مـورد کیفی تهـای محی طزیسـت ی (environmental
از کربـن تولیـدی در جـو مربـوط بـه آمریـکا اسـت .در )quality objectivesمعیـن کرد هانـد کـه تـا سـال2020
و تأثیرگذارنـد. آمریکانیزاجرایسیاسـ تهایجدیدمحی طزیسـت ی بایـد بـه آ نهـا برسـند .شـورایی موسـوم بـه اهـداف
از آنچـه گفتـه شـد چنیـن برم یآیـد کـه تدویـن ب هدلیـلملاحظـاتاقتصـادیوامنیـتانـرژیانجـام محی طزیستی‌برمیزانپیشرفتدردس تیابیبهاین
سیاسـ تهای کلان بـه نفـع محی طزیسـت و اجـرای شـده اسـت و نـه ب هدلیـل دغدغـۀ تغییـرات اقلیـم.
آ نهـا درنتیجـۀ اقتضائـات اقتصـادی و امنیتـی هما نطـور کـهاشـارهشـددرآمریـکانـگاهبـهمه مترین اهـداف نظـارت م یکنـد.
کشـورهاصورت گرفتهاسـت.ناامنیدر تأمینانرژی، موضـوع محی طزیسـت ی کشـور ،یعنـی تغییـر اقلیـم، جامعـۀ مدنـی آلمـان خاسـتگاه قو یتریـن گرو ههـای
دول تهـا را بـه سیاسـ تگذار یهای سـبز واداشـته و بسـیار دوقطبـی اسـت و بین دو حـزب بـزرگ دموکرات سبزدر دنیااست .کنشگرانمحی طزیست یآلمانیدر
اهر مهـای تشـویقی یـا تنبیهـی اقتصـادی ،همچـون و جمهور یخـواه -کـه سیاسـ تگذاران کلان در ایـن فعالی تهایمحی طزیست ی،پیشروهستند.برخلاف
مالیا تهـا،مشـو قهایمالیاتـیویاران ههـایدولتـی زمین هانـد ،بـر سـر ایـن موضـوع توافـق وجـود نـدارد؛ بسـیاری کشـورها،از چهـار دهـۀپیـشتاکنـونمیـان
بـه فناور یهـای زیس تسـازگار ،مـردم را بـه همراهـی ب هطور یکـه 79درصـد از حامیـان حـزب دموکـرات احزابسیاسـیآلمانبرسـر کاهشتولیدد یا کسید
جدیباسیاسـ تهایسـبزبرانگیختهاسـت .کشـور بـه گـرمشـدنزمیـناعتقـاددارنـد؛اماتنهـا38درصد کربـن توافـق اساسـی بـه وجـود آمـده اسـت .ایـن در
برزیلنمونۀدیگریاست.در گذشته،بهدلیلارزانی از حامیـان جمهور یخـواه چنیـن اعتقـادی دارنـد. حالـیاسـت کهچنینتوافقیمیـاناحـزابدموکرات
شـکر ،کاربردسوختزیسـتیاتانولبیشاز الآنبود. درحال یکه50درصددموکرا تهاباجدیبودنمسئلۀ و جمهور یخـواه آمریـکا بـر سـر ایـن موضـوع ایجـاد
اقدامـات کشـورهایتوسـع هیافتهاز دهـۀ 70میلادی گرمایشمواف قاند،تنها14درصدازجمهور یخواهان نشـده اسـت و رؤسـای جمهـور برخاسـته از ایـن دو
بـه ایـن سـو ،منجـر بـه افزایـش تولیـد انـرژی از منابـع بـاچنیـنچیـزیمواف قانـد 68.درصـداز دموکرا تهـا حـزب آمریکایـی رفتارهـای متفاوتـی در ایـن زمینـه از
جدیـد شـده اسـت .از طـرف دیگـر پیشـرفت فنـاوری اقـدام فـوری دولـت را لازم م یداننـد؛ درحال یکـه تنهـا خـود نشـان م یدهنـد ،همچـون امضـای تواف قنامـۀ
منجربهپیدایش کسـ بوکارهاییشـدهاسـت کهنه 24درصـداز جمهور یخواهـانچنیـناقدامـیرالازم پاریـس توسـط اوبامـا و اقـدام بـرای خـروج از آن توسـط
محی طزیستراآلودهم یکندونهبهمنابعسرزمینی م یبیننـد .بـه عبـارت دیگـر ،توافقـی بـر سـر توصیـف ترامـپ .ایـن در حالـی اسـت کـه در میـان هـواداران
همچـونآ بوخا کفشـار مـ یآورد،همچونفنـاوری صور تمسـئلهوجـودنـداردوبنابرایـن،بـرسـرتبییـن، ایـن دو حـزب بـزرگ نیـز بـر سـر جـدی بـودن یـا نبـودن
اطلاعـات .تولیـد کالا در کشـورهای درحا لتوسـعه بررسـیوارائـۀراهـکار هـمموافقتیحاصلنم یشـود. گرمایـش زمیـن اختلا فنظرهـای زیـادی وجـود دارد.
مثل چین و کاهش تولیدات صنعتی در کشورهای نبـود توافـق باعـث شکسـت تصویـب و اجـرای برخـی آلمـانبـاب هکارگیـری 20هـزار توربیـنبـادیبزر گتریـن
غربـی منجـر بـه کاهـش شـتاب آلایندگـی کشـورهای طر حهایمرتبطباتغییراقلیمشـدهاسـت؛تاجایی استفاد هکنندۀانرژیبادیدر جهاناست.آلمان یها
توسـع هیافته شـده اسـت« .فراینـد جاب هجایـی کـه کشـور آمریـکاعل یرغماینکهبیشـترینمسـئولیت بزر گتریـن تولیدکننـدۀ انـرژی خورشـیدی در جهـان
تولیـد» از کشـورهای توسـع هیافت ه بـه کشـورهای را در پ یریـزی سیاسـ تهای مقابلـه بـا تغیـر اقلیـم نیـزهسـتند.پیشـرفتدر مصـرفانـرژیخورشـیدی
توسـع هنیافته راه دیگـری اسـت کـه م یتوانـد منجـر دارد،تا کنـوندر سـطحملـیهیـچ کاریانجـامنداده ب هشدتتح تتأثیراجرایتعرف ههایحمایتیاست؛
بـه کاهـش فشـار بـر سـرزمین شـود .توسـع هیافت هها است.برخلافآمریکا،بسیاریاز کشورهایصنعتی بـه ایـن ترتیـب کـه هرکـس در سـاختمان خـود یـک
زمـان و هزینـۀ زیـادی صـرف کردنـد تـا بتواننـد مثـل آلمـان احـزاب در بـاب اقدامـات محی طزیسـتی منبـعانـرژیتجدیدپذیرنصب کند،نـرخیاران های که
انـرژی را از منابـع پـا ک اسـتحصال کننـد و رفتـار اتفا قنظـر دارنـد .حتـی کشـورهای اسـکاندیناوی م یپـردازدتـا20سـالثابـتم یماند.تاکنـون300هزار
جامعـه و نهادهـای عمومـی را بـه سـمت رفتارهـای بـا داشـتن دول تهـای سوسـیا لدموکرات ،ازلحـاظ ساختمانبهاینطرحپیوست هاند؛بنابراینم یتوان
زیس تسازگار سوق دهند« .مزیت عق بماندگی» به اجـرایسیاسـ تهایسـبزجایـگاهبهتـرییافت هانـد. آنراموفـققلمـداد کـرد.ه ما کنـون20درصـدازانرژی
کشـورهای دیگـر کمـک م یکنـد کـه از دسـتاوردهای در آمریـکا نقـش قـوۀ مقننـه در سیاسـ تگذار یها کشـور آلمـاناز منابـعتجدیدپذیـر 30،درصـداز طریق
باعثشدهاستتارئی سجمهوریب هتنهایینتواند
توسـع هیافت هها بهـره بـرد. بـدونمذا کـرهبااعضای کنگرهتصمیمبگیرد.بدین
آمریکا4درصدازجمعیتجهانرادرادولیسالانه25درصدانرژیجهانرامصرفمی کندو20درصداز کربنتولیدی امضای توافق نامه پاریس توسط اوباما و اقدام برای خروج از آن از سوی ترامپ
درجومربوطبهآمریکاست.
112شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
مشارکتعمومیوحکمرانی
محی طزیستیخوب
مشـارکتعمومـیبـه کار گرفتـهشـوند.بـرایمثـالدر نویسنده:
آفریقـایجنوبـی،بـااسـتفادهاز کمیت ههاینواحـیدر آ ِنل پ ِلسیس
دول تهایمحلی،جلساتعمومی،اظهارنظرعمومی
ب هوسیلۀاعلامیههایمطبوعاتیوبرنام هریزیتوسعۀ ترجمه:
یکپارچهدرطیف گسترد هایازقوانینوسیاس تهای مهدی مقدری مقدمۀمترجم
مختلف ،قوانین شفافی برای مشارکت عمومی وضع مشـارکت عمومـی بـه ایـن معناسـت
شـدهاسـت. پژوهشگرحوزۀ کـه شـهروندان بتواننـد در یـک فراینـد
ویلکینسـون مشـارکت عمومـی را در سـه دسـتۀ کلـی حکمرانیخوبو برنام هریز یشـدهدرسیاسـ تهایعمومـی
تفسـی مبندی م یکنـد :آموز شوپـرورش -اطلاعـات؛ عضوشورایشهر کشـوروانتخـابمـدلحکومـتوحاکمـان
بررسـی-وا کنش؛وتعامل -گف توگو. 4ایننویسـنده ایفاینقشکنند.درواقع،درحکمران یهای
اسـتدلالم یکنـد کـههرکـدامازایـندسـت ههابخشـی اصفهان خـوب،مشـارکت ،کانـونقدرتشـهروندان
جدای یناپذیـر از برنام هریـزی و فراینـد تصمی مگیـری محسـوبم یشـودوتأثیـرمتقابـلدرروابـط
اسـت .بـر ایـن اسـاس ،سـازوکار مشـارکت ب هتنهایـی مفهوممشارکتعمومی شـهروندان و نهادهـای جامعـۀ مدنـی
یـک«برنامـۀمشـارکتعمومی»راتشـکیلنم یدهند بـا حکوم تکننـدگان دارد .هنگامـی کـه
و ترکیبـی از هـر سـه سـازوکار بـرای ایـن منظـور مناسـب حقـوق محی طزیسـتی ،پرسـ شهایی را بـه وجـود شـهروندان یـک جامعـه در مشـارکت پایـدار
اسـت .ویلکینسـون معتقد اسـت روند در حال توسعۀ مـ یآورد؛مثـلای نکهمشـارکتعمومیبـ هعنوانیکی کشـور سـهیم شـوند و در فعالی تهـای
مشارکتعمومیبایدب هسویسازوکارهاییپیشبرود از فرایندهـای مهـم تصمی مگیـری در میـان مدیـران مدنـی ،گرو ههـایخودیـاریوسـازما نهای
کهبرایپاس خگوییبهنیازهاییکوضعیتچالشیو دسـتگا ههایاجرایـیدر چـهسـطحیاز اهمیـتقـرار غیردولتـی،خیریهیااجتماعیحضـورفعال
بحرانـی لازم اسـت.5 دارد .پیکولوتـی 1مشـارکت را دخالـت واقعـی تمامـی داشـته باشـند ،گا مهـای نخسـتین بـرای
مفهومدموکراسینمایندگیدرخودشکلیازمشارکت بازیگراناجتماعیدرفرایندهایتصمی مگیریسیاسی توسـعۀاجتماعـیبرداشـتهم یشـود؛زیـرادر
عمومـیراجـایداده کـهدر آن کسـانی کـهب هصـورت واجتماعـیتعریـفم یکنـد کـهب هطوربالقـوهجوامعی الگـوی جدیـد توسـعه ،احتـرام بـه شـرافت
دموکراتیـک انتخـاب شـد هاند ،مقامـات تصمی مگیـر را کـهدرایـنبازیگـراناجتماعیدرآنزندگیم یکنند، انسـانی،حقـوقبشـروحقـوقشـهروندیو
یـا سیاسـتمداران را برم یگزیننـد ،هرچنـد هنـوز هـم، تح تتأثیـرقـرارم یدهـد.مشـارکتعمومیهمچنین نیـزافزایـشانگیـزۀمـردمبـرایهمـکاریدر
مشـارکت مسـتقیم شـهروندان بـرای تقویـت مفهـوم بکعربهـهادرر‌مآکنتنادسـوشلمیتتاازو:نجداوملع ٔتهومجدنامیع ٔگهفم تدنوگیو،فیربایانز،دمیشاارکستت کن شهایاجتماعی،نشان ههایرسیدنبه
دموکراسینمایندگیموردنیازاست.6ب هعنوانمثال، عمومـیواشـترا کگذاریاطلاعـاتراآغاز کنندیابرای
ای نگونـه نیسـت کـه یـک تصمی مگیرنـده تحـت هـر طراحـی ،پیاد هسـازی و ارزیابـی توسـعۀ سیاسـ تها، اهـداف موردنظـر توسـعه اسـت.
شـرایطیبـانیازهـایاجتماعـیواقتصـادیتمـامافراد پروژ ههـا و برنام ههایشـان بـا یکدیگـر تعامـل داشـته ازسـویدیگـر،تحقـقحکمرانـیخـوببـه
جامعـه آشـنا باشـد .آنچـه در اینجـا اهمیـت دارد ایـن اعتمـادوروابـطمتقابـلبیـندولـتومـردم
اسـت‌کـه مشـارکت عمومـی در عمـل بایـد بـه یکـی از باشند. 2 بسـتگی دارد .ایـن امـر درصـورت اجـرای
فرایندهایتصمی مسـازیتبدیلشـود.دربسـیاریاز مشـارکت عمومـی ،در نظـر تـودۀ مـردم بـه برقـراری قانوناساسیوحاکمیتقانون،مسئولیت
موارد،اطلاعاتارائ هشدهبهمردمتنهایکطرح کلی ارتبـاط میـان کسـانی اطالق م یشـود کـه دیـدگاه یـا پذیـری ،رعایـت شـفافیت و پاسـ خگویی،
وسـطحیاز بخشـیاز یـکپـروژهاسـت کـهنهادهـای نگرانـیویژ هایدرموردمسـائلعمومـیدارندیاتحت عمـلبـهتعهـداتقـوایمقننـهومجریـهو
دویایگــرتن مصومیضـو‌مگعیبرنـعدگضـ ًاا بـنهدرماشخـتاریـکار آت ع‌نهمـاوقمــراری دولتـی یـا تدأثرتیـرصآمنیه‌مگسیــترنید3،ن .اومعـریوزچه،رمخشـاشربک هتسـعومیوتمـ ِمریکزجزوداایمـیع پذیرشاقتدارمحققخواهدشد.اینمقاله
داد هانـد7 در حکمران یهـای محلـی در نظـر گرفتـه م یشـود. بخشـیازپژوهشـیازپروفسـورآ ِنلپِلسیس
مردمتعبیرم یشـود ،کهبایدبهسـمتاصلاحآن گام رو شهایمشارکتدر کشورهابراساسقوانینخاص، اسـت کهنقشمشـارکتعمومیراب همثابۀ
برداشـت. مقامـاتدولتـیوهمچنیـنسـن تهاوفرهن گهـای بازیگریدردول تهایمحلی،برایتحقق
ایـندرحالـیاسـت کـهاغلـبقوانیـنوسیاسـ تهای مختلـفتعییـنم یشـود.ایـنبـدانمعنـیاسـت کـه محق‌ـیکونـقد.ماوبحـیرای‌طزینباسـوتراِیسـشـتهکروهنمدایاننبرحرقسـویق
کشـورهایمختلـفبـرپایـۀتأ کیـدبـرنیـازبـهمشـارکت در مـوارد مشـابه ،الگوهـای مختلـف ممکـن اسـت بـا بشـر و محی طزیسـت ارتبـاط وجـود دارد و
عمومـی اسـتوار اسـت؛ بـدون اینکـه ابـزار یا روشـی قابل ابزارهـا،رو شهـایاسـازوکارهایمختلفبرایتسـهیل اصـولحقـوقبشـردریـکدامنـۀمحیطـی
اجـرا یـا فرایندهایـی بـرای دسـتیابی عملـی بـه چنیـن مثلمقابلهباتبعیض،مشارکتاجتماعی،
مشـارکتیبرنام هریزیشـود.اینبدانمعنیاست که حفاظـتاز گرو ههایآسـی بپذیرو...منجر
عمومـی ب هطـور گسـترد های ا گحرماچـیـه متفمهـ‌یوشمـومد،شـارصکرفـ ًتا
چنـد دسـتورالعمل اجرایـی بـهبهبـودمحیـطزیسـتشـدهاسـت.
44. Wilkinson 1976 Natural Resource Journal. Wilkinson P 11. Picolotti and Taillant (eds) Linking Human Rights and the
“Public Participation in Environmental Management: A Case Environment .Picolotti R and Taillant JD (eds) Linking Human
Study”16( 1976) Natural Resource Journal 135-117. Rights and the Environment (University of Arizona Press
55. Id at 119. Tucson Arizona 2003), p 50.
66. Scroth 1979-1978 Forum. Scroth PW“Public ’22. With reference to the Organization of American States
Participation in Environmental Decision-Making: A Public Participation Strategy see Pring and Noé supra n 4 at 16.
Comparative Perspective”14( 1979-1978) Forum 357. 33. For a historical overview of public participation, see
77. Wilkinson supra n 16 at 119. Pring and Noé supra n 4 at 21-17.
113
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
محمدعلی میرزایی
رابهشـیو هایسـازندهومسـئولانهانجامدهند. کیفیـت محیطـی کـه مـردم بـه لحـاظ قانونـی ،محـق در زندگـی واقعـی دربـارۀ چگونگـی رسـیدن بـه میـزان
ا گـرمشـارکتعمومـی،بـدوننقشـۀقبلـییـازیـرفشـار آنهسـتندب هنـدرتدر اصطلاحـاتعلمـیدر قانـون قاب لتوجهـیاز مشـارکتجامعـهوجـوددارد.بـاهمـۀ
سیاسیانجام‌شود،عموممردمونیزتصمی مگیرندگان اساسـییااسـنادحقوقبشـرمطرحم یشود .کیفیت ایناوصاف،اثربخشیمشارکتعمومیدرفرایندهای
راسـردرگمم یکنـدوشـواهدیبـدوننتیجـۀقطعـیاز مسیحایست‌طزیمدسارتا ِینقوابدان‌لقشبمونلداورنودرت‌شعهاامیلبحااففراظآدنیراکبهایدرد تصمی مگیـریسـاختارجوامـعبـهاثبـاترسـیدهولازم
موفقیتیاشکسـتآ نهاارائهم یدهد.5ب هاسـتثنای آنمحیطزندگیم یکنند،ب هوسـیلۀابزارهـایارزیابی اسـتدرایـنمسـیرخلاقی تهـاونـوآوریبیشـتریبـه
مـواردی کـهیـکسیاسـتوبرنامـۀملـیفرا گیـربـرای مشـترک،توافـقوتصمی مگیری تعیین کنند.
تمامـیبخ شهـاوحوز ههـایحکمرانیوجودداشـته مشارکتعمومیمترادف گف ت وگویمیانذ ینفعان خدمـت گرفتـهشـود.
باشـد،نبـوددسـتورالعم لهایسیاسـی کلـیموجـب اسـت .مشـارکت عمومـی در تصمی مگیر یهـای
برنام ههـایناسـازگاریم یشـود کـههرکـدامسـاختارو محی طزیسـتی بـه پیونـد شـهروندان بـا حکمرانـی حکمرانیمحی طزیستیخوب
محی طزیسـتی مربـوط م یشـود و ابزارهایـی را فراهـم
اهـدافخـاصخـودرادنبـالم یکننـد.6 م یآورد کهازطریقآ نهاحقوقمحی طزیستیبهاجرا اصـل پذیرفت هشـده ایـن اسـت کـه آنچـه حافـظ
نوعسیاستپیشنهادیبایدبهشیو هایپی شنویس گپریذانـشـتگهومُنـ ویِهش،ـوندود.پژوهشـگر محی طزیسـت ،بـر ایـن ارتقـایرابطـۀبینحقوقبشـرومحی طزیسـتاسـت،
شـود کـهاقداماتمنسـج متریـاابزارهایـیبرایتحقق بـاورتأ کیـددارند کهمسـائلمحی طزیسـتیب هتنهایی موجـب گنجانـدن اصـول حقـوق بشـر در حوز ههـای
ممـورارددم رایفهرامهـچمو آنورددع.اوهمیچحنقیـوقن،یبمایـحید ایـ‌طزینسواتق ِعییـعمتورام توسـطخـودحکومـتح لشـدنینیسـتند.حفاظت محی طزیسـتیهمچوناسـتانداردهایضدتبعیض،
نیـزدرخـودداشـتهباشـد کـها گربنیـانآنبرنهادهای بونهاهقایدتاـ ًامبـمهشـحترکمکرانـحکیوممحی‌تها‌طزویعسـمتویم ازمحی طزیسـت نیازبهمشارکتاجتماعی،حفاظتازاقشارآسی بپذیر
غیردولتـی باشـد ،بتوانـد امـکان غن یسـازی و تقویـت مـردمنیـاز دارد2
نظاماجراییورعایتقانونمحی طزیستیرادرسطح خوب متکی است .این امر باید به خوبی تفهیم شود و مـواردی از ایـن دسـت خواهـد شـد.1
کشـورفراهـمآورد کـهدرآنمشـارکتعمومـیبـهایجاد کـهحکمرانـیمحی طزیسـتیخـوبن هتنهـابـهرهایـی در اینجـا م یخواهیـم بـه ارزیابـی نقشـی بپردازیـم کـه
جوامـع از فسـاد مربـوط اسـت ،بلکـه بـا دادن حقـوق انتظـار مـ یرود مشـارکت عمومـی در تحقـق حقـوق
قوانیـنومقرراتمحی طزیسـتی کمـکم یکند.7 مردمبهآ نها،فراهمآوردنابزارهاوظرفیتمشارکت محی طزیسـتی شـهروندان ب هوسـیلۀ حکمران یهـای
کارشناسانبراینباورند کهمشارکتعمومیوعدالت درتصمیماتـی کـهبـرزندگ یشـاناثـرم یگـذاردوقبـول محلیداشتهباشد.ب هطورکلی،بستهبهحوزۀحقوق
محی طزیسـتی،مسـائلمهمـیدرتفکـررهای یبخـش مسـئولیتتوسـطدول تهـادراقداماتشـاننیـزپیونـد محی طزیستیومعنایتحققچنینحقوقی،م یتوان
و تقویـت حقـوق محی طزیسـتی در سراسـر جهـان دارد. 3 نتیجـه گرفـت کـهتوانمندسـازیوتسـهیلمشـارکت
هستند.اینموضوعربطیبهنقشمشارکتعمومی بـرایـناسـاس،بـرایمشـارکتعمومـیبایدبهسـمت عمومیدرتصمی مگیر یهایمحی طزیستی،درتحقق
درسـرمای هگذاریدرپروژ ههـایتوسـع های،نظا مهـای مشاورهدر برنام هریزیباز،نظارتشهروندانو کمک حقوقمحی طزیستیب هوسیلۀدول تها،نقشبسیار
اجرایقوانینمحی طزیستیجایگزینواستانداردهای باشزنهگرورندیاقانندوربنازرصرسف ًا‌یگهاامنیمخحسـیت‌طزیدرتستدوییگانمبسریدااریسـتم.4ی مممچهنححیمییــن‌‌یططززییداحرسسقــدتت.و ِقـشییـاوعییـخمبژوۀسمـیًـا‌صتبهگاهکیکحیشددـاققرویـردشـ.،بهـقبرباهاوربناییـداا‌ینتحننـحاودبقرـلن ِ،هکگقارهحگحیقدـقـارروو ِققیی
تشقـرریکب ًات‌توهافاقیبجیها‌ننالمیبلرلسیرنپتداانردس.یلمشارکتعمومیدر جامـع بـرای مشـارکت عمومـی سـازنده بـرای پیشـبرد ازمحیطـی گفتـهم یشـود که کیفیتیمشـخصدارد؛
ارتقـایمسـئولی تپذیریبرایمدیریـت کارآمدمنابع تحققحقوقمحی طزیسـتیاسـت.بدونیکبرنامۀ ایـن موضـوع بـر مـواردی همچـون اسـتانداردهای
وجتووامـسـععمۀ اربدزامـرهـیا(کـیهمننهاایسـتـ ًابهبـمـراانیچحیـفازظـیاتسـاز مت کـحیهـمـاط قاب لاجـرای عمومـی ،دول تهایـی کـه م یخواهنـد محی طزیسـتی ،شناسـایی مسـائل محی طزیسـتی،
در حقـوقمحی طزیسـتیبـرایزندگـیامـروزدر اختیـار مشارکتعمومیرادرپیش گیرند،نم یتواننداین کار ارزیابـیآثـارمحی طزیسـتیوصـدالبتـه،تصمی مگیـری
محی طزیسـتی بـا مسـئولیت مانـدگار یـا حکمرانـی
داریـم)وجـودداردوامکا نپذیـراسـت.
محی طزیسـتی دلالـت دارد.
Compliance and Sustainable Development Vol 1 (Cameron Participation Affecting Global Mining, Energy, and Resource 11. Picolotti Human Rights. Picolotti R“Using Human Rights
May Ltd London 2005), p 29. )Development”in Zillman DM, Lucas A and Pring G (eds as an Enforcement Tool to Ensure the Right to Safe Drinking
44. Wilkinson supra n 16 at 121 and Lucas 1976 Natural Human Rights in Natural Resource Development (Oxford Water: An Argentine Case Study”in Zaelke D et al (eds) Making
Resources Journal 81 and Casey et al supra n 54 at 568-566. University Press Oxford 2002), p 75. Law Work Environmental Compliance and Sustainable
55. Wilkinson supra n 16 at, p133. 33. Zaelke What Reason Demands. Zaelke D et al“What Development Vol 1 (Cameron May Ltd London 2005), p 603.
66. Id. Reason Demands: Making Law Work for Sustainable 22. Pring and Noé Emerging International Law. Pring G
77. Casey et al Evolving Role Development”in Making Law Work Environmental and Noé SY“The Emerging International Law of Public
Casey S et al“The Evolving Role of Citizens in Environmental Enforcement”in Zaelke D et al (eds) Making Law Work Environmental Compliance and Sustainable Development Vol 1 (Cameron May Ltd
London 2005), p 560.
114شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
بحران آب در
مهد تمدن کاریزی
ݓݭٮـــــیݡراههحاکݡݡـمبرمدیریـتمنابـعآببهفـرهنـگکݡاریـــز بازگـردد
دریاچـۀ ارومیـه قـرار دارد و هیـچ نشـانی از مـرگ در آن دکترسعید آب اسـاس زندگـی و بسترسـاز
دیدهنم یشود،چگونهم یتوانهمۀتقصیرهارامتوجه یوسف پور تمد نهاسـت .خداونـد در قـرآن کریـم
آ بوهوا کرد.دریاچ ههایارومیهوواندر یکاقلیمآب بیـانم یکنـد کـهزنـدهبـودنهـرچیـزی
و هوایـی قـرار دارنـد و ا گـر خش کسـالی و کمبـود بـارش مدرس دانشگاه از آب اسـت و تـداوم حیـات را در گـرو
مطـرح باشـد ،هـر دو دریاچـه از آن متأثـر م یشـوند؛ نـه وجودآبدانسـتهاسـت.آبسـرمای های
ای نکـهیکـیبـهحـالاحتضـار درآیـدودیگـریدر شـرایط توسعۀناپایدار؛چیرهبرمحی طزیست جایگزی نناپذیرومتعلقبههمۀساکنان
یـک سـرزمین اسـت .دسترسـی بـه آب
طبیعی سـیر کند. در سـا لهای اخیـر ،دریاچـۀ ارومیـه در صـدر اخبـار ب هخصـوص بـرای شـرب و بهداشـت از
نتایـج پژوه شهـای دانشـمندانی کـه بـر روی تغییـرات محی طزیست کشورقرارداشتهاست.تبعاتخشکیدن
سطحآبدریاچۀارومیه کار کرد هاندنشانم یدهد که بزر گتریـندریاچـۀداخلیایـرانودومیـندریاچۀبزرگ حقـوق اولیـۀ همـۀ انسا نهاسـت.
سـطحآبایـندریاچـهدر دورۀبیـنیخبنـدانپیشـین آ بشوردنیاآ نچنانابعادبزرگیداشتهاست کهبیمآن در ایـران ،مدیریـت منابـع آب همیشـه
( ۱۳۰,۰۰۰تا ۱۱۵,۰۰۰سالپیش)ونیزدورۀبینیخبندان م یرفـتزندگـیبیـشاز12میلیـوننفـرراتح تتأثیـرقرار یکـی از پرحاشـی هترین حوز ههـا در
امروزیموسومبه«هولوسن» ،کهدر حدود ۱۱,۰۰۰سال دهد؛تاآنجا کهنخستینمصوبۀدولتیازدهمدراولین مدیریـتمنابـعاسـتراتژیک کشـوربـوده
پیـشآغـاز شـدهاسـتوتابهامـروزادامهدارد،نوسـانات جلسـۀ رسـمی هیئت وزیـران مربـوط به احیـای دریاچۀ اسـت .ن هتنهـا فعـالان محی طزیسـت،
ارومیـه بـود و بـا تشـکیل سـتاد ملـی بـه ریاسـت معـاون بلکهبسیاریازمتخصصانوفعالاندر
اندکی داشـته است. اولرئی سجمهـوریتالشبـرایبازگردانـدنحیـاتبـه حوزۀآب کشـوربهاشـتباهاتفاحشدر
از سـوی دیگـر ،وقتـی بـه پروژ ههـای انسا نسـاختی ایندریاچهآغاز شد.هرچندیکیاز عللاصلیخشکی مدیریـت منابـع آب معتـرف هسـتند.
ماننـدسـدهادر حوضـۀآبریزدریاچـۀارومیهنگاه کنیم، دریاچـۀ ارومیـه خش کسـال یهای چنـد سـال اخیـر در نوشـتار زیـر نویسـنده باتوج هبـه
م یبینیمدراینحوضۀآبریز103سددرحالشناسایی دانستهم یشود،بررس یهانشانم یدهدخش کسالی محوریـتآبومحی طزیسـتدربرنامـۀ
ومطالعهیادر دسـتاجراوبهر هبرداریاسـت کهاز این فقـط5درصـددر ایـنمسـئلهمؤثـربودهاسـت.وقتیدر ششمتوسعه،بااستفادهازمنابعمختلف
تعـدادحـدود 52سـدآنسـاختهشـدهوافزایـشسـطح کشـور ترکیـه،دریاچـۀواندر فاصلـۀتنهـا 150کیلومتری ونیـزنـگاهجهـ تداربـهمحی طزیسـتو
زیـر کشـت اراضـی در ایـن حوضـه در نظـر گرفتـه نشـده توسـعۀپایـدار،بـرضـرورتتغییـرنـگاهو
رویکـردمتولیـانآب،ب هویـژهدربخـش
است.
ک مآب یهایاخیردریاچۀارومیهنشان هایاز اینواقعیت حاکمیتـیتأ کیـدم یکنـد.
تلخاسـت کهانسـاندر محروم کردنایندریاچهاز آب
موردنیـازشبـرایبقـا ،گـویسـبقترااز طبیعـتربـوده
است.
مسـئلۀ دریاچـۀ ارومیـه ب هدلیـل وسـعت آن و ابعـاد
115
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
دیگـریبـرپیکـرنیم هجـانآ بهـایزیرزمینـیزد. جغرافیاییمتأثراز آن،بیشـتراز سـایرآبگیرهاوتالا بها
فاجعۀساختوآبگیریسد گتوند،ا گرنگوییم در رسـان هها بازتـاب داشـت .گاوخونـی ،پریشـان،
بقزرطع ً‌گاتیریکـینازااشـشتتببااههامحتایـساطسزییسـمتحیی قـطرن، هامـون ،بختـگان ،جازموریـان و بسـیاری تالا بهـای
زیسـتی کشـور اسـت.در آنزمـانبـه دیگـربـراثـردخال تهـایانسـانیخشـکیدندیـادر حـال
دلیلولعـی کهبرایمهار آ بهای
سـطحی و سدسـازی وجـود خشـکیدن‌اند.
داشـت ،تذکـر متخصصـان واقعیتایناست کهچالشخشکیدگیدریاچۀارومیه
دلسـوز محی طزیسـت را بـه وسـایرتالا بهای کشـور همانند کوهیخیشـناوردر آب
هیچ انگاشتند و «سندرم است کهمافقطنوکآنرام یبینیم کهاز آببیرونزده
بتنیسـم» بر خردگرایی و است.چال شهایمهممنابعآبدرزیرزمینوپنهاناز
عقلانیتمحی طزیستی دیدا کثریتمردماسـتوبا گذر زمانتشـدیدم یشـود.
چیره شـد. بیـش از 300دشـت کشـور در زیـر سـطح زمیـن ،ماننـد
سدسازیدر کشوری دریاچـۀ ارومیـه ،منابـع آب خـود را از دسـت م یدهنـد،
با میـزان بارش ناچیز
و نسـبت تبخیـر بـالا بـدونآنکـهدر کوتا همدتبهچشـمبیاید.
در جهـان ،جـز هـدر از مجمـوع ۶۰۹دشـت کشـور ۳۰۹ ،دشـت ممنوعـه،
دادن پـول ،منابـع و بحرانی یا فوق بحرانی هستند .منابع رسمی وزارت نیرو
ایجاد تغییـرات از متوسـطسـالانهحدود 5میلیاردمترمکعب کسـریو
110میلیـاردمترمکعـب کسـریتجمعـیدر آبخوا نهـای
آب شیرین
% 2.5 کشـور خبـر م یدهند.
دسترس کسـری در آبخوا نهـا بـه علـت برداشـ تهای مـازاد بـر
آب1ش0ی.ری0ن%در ظرفیتوغیرمجاز صورتم یگیرد کهنتیجۀآنفاجعۀ
آب.5ش7و9ر
% جبرا ننشـدنی و‌برگشـ تناپذیر مـرگ آبخـوان اسـت.
افتآبدراعماقزمین،جایی کهمصرفآبزیرزمینی
صنعتی، جبرا نناپذیـر در طبیعـت و تنـوع زیسـتی دسـتاوردی بیـش از تـوان زمیـن بـوده اسـت ،باعـث م یشـود خـا ک
کشـاورزی و نداردوا گرمیزانتخریبطبیعتواسـتهلا کمنابعدر مترا کـم شـود؛ زمیـن آبـش را از دسـت بدهـد و پدیـدۀ
فاضالب شـهری و روسـتایی منابـع آبـی را آلـوده مسـقبابـزبلسـدنرآمجـیدمووسـدروادقنتاصشــایدازسـبسزدمسـحاازسـیبراهبکانحیـسما،بقرطسـعـ ًیا
پروژ ههـایسدسـازیجـززیانچیزینخواهندداشـت. فرونشسـت رخ دهـد.
کـرده اسـت. وابستگیصرفیاحدا کثریبخ شهایزیادیاز کشور
سـازمان ملـل متحـد در گـزارش توسـعۀ جهانی آب ایران؛ جبر جغرافیا و چالش منابع مثـل اسـتا نهای خراسـان رضـوی ،خراسـان شـمالی،
بـا عنـوان (آب بـرای مـردم ،آب بـرای زندگی) ضمن محدود آب خراسـان جنوبـی ،کرمـان ،یـزد ،اصفهـان ،فـارس و
معرفـی و رده‌بنـدی کشـورهای جهـان براسـاس اسـتا نهایحاشـیۀسـواحلجنوبـی،زنجـان،مرکـزی،
میـزان منابـع آب و کیفیـت آب توزی عشـده ،آب ا گـر کل منابـع آبـی جهـان را 100درصـد در نظـر لرسـتان ،قزویـن ،کردسـتان و حتـی اسـتا نهایی نظیـر
را عامـل بحـران جـدی جهـان در سـا لهای آینـده بگیریـم ،کمتـر از 3درصـد آن را آب شـیرین چهارمحالوبختیاریو گلستانبهآ بهایزیرزمینی،
تشـکیل م یدهـد .البتـه بخـش اعظـم ذخایـر آب باعـث بـروز فرونشسـت زمیـن در ایـن اسـتا نها شـده
دانسـته اسـت. شـیرین ب هصـورت یـخ در قط بهـای کـره زمیـن و اسـت.تهـراننیـزرکـورددار فرونشسـتدر جهـانمعرفی
براسـاس پیش‌بینـی سـازمان ملـل متحـد طـی 20 یخچال‌هـای طبیعـی ( 98/1درصـد) و آب‌هـای
سـال آینـده ،ب هطـور متوسـط میـزان دسترسـی شـده اسـت.
مـردم بـه آب شـیرین بـه ی کسـوم کاهـش خواهـد زیرزمینـی هسـتند کـه در دسـترس نیسـتند. تعـدادچا ههـایمجـاز وغیرمجاز کشـور حـدود ۷۵۰هزار
یافـت .یکـی از مشـکلات عمـده درخصـوص منابـع بـا تنـوع نیازهـای بشـری و ارتقـای سـطح رفـاه، حلقهاست کهاینتعداد۳۳۰هزارحلقهچاه،غیرمجاز
محـدود آب شـیرین و پـا ک ،افزایـش روزافـزون سـرانۀ مصـرف آب روزبـه‌روز در حال افزایش اسـت. اسـت.برداشـتچا ههـااز آ بهـایزیرزمینـیحـدود۴۲
تعـداد افـرادی اسـت کـه در مصـرف آب شـریک طـی ی کصـد سـال اخیـر تقاضـای جهانی بـرای آب میلیارد مترمکعب اسـت .براساس برنامۀ ششم توسعه
م یشـوند .در 50سـال گذشـته 37 ،مورد خشونت بیـش از 6برابـر شـده؛ درحالی‌کـه جمعیـت جهـان ۱۱میلیاردمترمکعباز برداشتآ بهایزیرزمینیباید
بین کشـورها بر سـر آب گزارش شـده است که همۀ 3برابـر شـده اسـت .آلایند ههـا اعـم از پسـاب‌های کاهـش یابـد تـا پـس از ۲۰سـال منابـع آب زیرزمینـی بـه
آن‌هـا به‌جـز 7مورد به خاورمیانه مربوط م یشـود.
حالت اولیـه بازگردد.
یکیاز دغدغ ههایمتخصصانوفعالانمحیطتبیین
فهـم ا کولوژیـک یـا بینـش بو مشناسـی اسـت کـه ورای
دانـشبو مشناسـیقرار م یگیـرد.هرفردباهرتخصصو
بهارشـمیدز،اندترحتصصیملیامـتاوتسواخـدو،ادگ،رمدارخاصیوبیصنـ ًا تشاصکمولیوژمـیاکت
مرتبـط بـا طبیعـت ،ابتدا دربـاره تأثیر مخرب تصمیمش
م یاندیشـدودر صورتلزومبامتخصصانامرمشـورت
ممخ‌یکنصـود.ص ًاآمتأب،سـگفااهنتهصدمریمماتدییریـدر گتسمتنرابۀـمعل ایاتسـتخرااتذژیشدکه،
کـهدر کوتا همـدتوبلندمـدتدر تضـاد کامـلبـامنافـع
ملیبودهاست؛نمونهآن،تصویبقانونتعیینتکلیف
چا ههـایآبفاقـدپروانـۀبهر هبرداریدر سـال 89اسـت
کـه در عمـل صـدور مجـوز بـرای افـراد خاطـی و دسـتبرد
غیرقانونیبهمنابعآبزیرزمینی(ب هعنوانحقعمومی
و انفـال) را وجهـ های قانونـی بخشـید و ضربـۀ مهلـک
116شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
روند کاهش سرانه منابع آب تجدید شونده در ایران طی سال های 1335تا 8000 1405 نسبتآبآشامیدنیاز کلآ بهایجهاندر مقیاس کوچکتر
7000 6860
اقیانو سها
6000سرانه آب تجدیدشونده -مترمکعب در سال 97 یخچا لهایقطبو
درصــــــــــد از کل (حـــدوداً ) یخچا لهایطبیعی
5040 منابــــــــــــــــــــــــــــــــــع آب2/1آ بهایزیرزمینی
دریاچ ههایشور
5000 0/6 دریاچ ههایآبشیرین
0/1 رطوبتخا ک
3856 0/1 اتمسفر
0/005 رودخان هها غیر قابل اندازه‌گیری
4000 0/001
0/0001
3000 2629
2000 2160 1850 1700 1350
1000
0
1335 1345 1355 1365 1375 1385 1395 1405
سرانه آب تجدید شونده مرز بحران آبی مرز تنش آبی
حـدود 2700میلی‌متـر و بیـش از 3برابـر متوسـط نقـاط مختلـف ایـران بیـن 2000میل یمتـر در حوالی بنا به تعریف سـازمان ملل متحد ،شـاخص کم‌آبی
جهانـی اسـت. تالـش تـا کمتر از 51میل یمتر در دشـت کویر اسـت. کشـورها بـر معیـار حجـم سـالانۀ آب تجدیدشـونده
حجـم متوسـط بـارش سـالانۀ کشـور؛ 413میلیـارد و نسـبت آن بـا میـزان تقاضـا و مصـرف آب تعییـن
ایـران سـرزمینی کوهسـتانی اسـت کـه دو مترمکعـب ( 69درصـد در مناطـق کوهسـتانی و
رشـت هکوه البـرز و زا گـرس هماننـد دیـواره‌ای مانـع 31درصـد در نواحـی دشـت ،جلگـه و کویـر) اسـت می‌شـود.
رسـیدن ابرهـای بـارا نزا از شـمال و غـرب کشـور کـه حـدود 72درصـد ایـن بارندگـی سـالانه بـه بـر ایـن اسـاس ،هـرگاه مجمـوع مصـرف آب
بـه بخش‌هـای مرکـزی م یشـوند و بـه همیـن میـزان 296میلیـارد مترمکعـب ب هصـورت تبخیـر یـک کشـور از 40درصـد از کل منابـع آب سـالانۀ
دلیـل نیـز بخـش اعظـم کشـور را مناطـق خشـک و از دسـترس خـارج م یشـود .میانگیـن میـزان آب تجدیدشـونده بیشـتر باشـد ،آن کشـور کم‌آب تلقی
نیمه‌خشـک تشـکیل می‌دهـد .کمبـود منابـع آبـی ورودی بـه کشـور ازطریـق رودخانه‌هـای مـرزی می‌شـود .کشـور ایـران بـا بحـران شـدید مصـرف آب
همـواره عاملـی محدودکننـده بـرای فعالی تهـای سـالانه حـدود 8میلیـارد مترمکعـب اسـت و میزان روبه‌روست .در حال حاضر ،سرانۀ آب در دسترس
جریـان سـطحی ناشـی از تخلیـۀ چشـم هها سـالانه
کشـور بـوده اسـت. حدود 10/7میلیارد مترمکعب برآورد شـده اسـت. هـر فـرد ایرانـی حـدود 1780مترمکعـب اسـت.
نظـری بـه گذشـته و تاریـخ کهـن کشـور نشـان درمجموع ،کل جریان‌های سطحی رودخانه‌های وسـعت ایـران 1/1درصـد مسـاحت خشـکی‌ها و
می‌دهـد کـه بـرای تعدیـل مشـکلات ناشـی از کشـور حـدود 99/7میلیـارد مترمکعـب در سـال و 3/35درصـد مسـاحت قـارۀ آسـیا اسـت .حجـم
محدودیـت منابـع آب ،ابتـکارات و ابداعـات جمـع تغذیـۀ سـفره‌های آب زیرزمینـی حـدود 51 ریزش‌هـای کشـور ،تنهـا 0/37درصـد از کل
گونا گونـی درزمینـۀ بهره‌بـرداری از منابـع آب ریزش‌هـای جـوی خشـک یهای کـره زمیـن و 1/29
سـطحی و زیرزمینـی در ابعـاد سـاز های و مدیریتـی میلیـارد مترمکعـب در سـال اسـت.
از کل جریـان حاصـل از بـاران مؤثـر حـدود 36 درصـد حجـم بار شهـای قـارۀ آسـیا اسـت.
موردتوجـه بـوده اسـت. میلیـارد مترمکعـب در دشـ تها نفـوذ کـرده و 81 آمارهـا نشـان م یدهـد جمعیـت ایـران از سـال
میلیـارد مترمکعـب به‌صـورت جریـان سـطحی در 1335و در طـی 50سـال از حـدود 19میلیـون نفـر
قنات؛ جلوۀ بارز سازگاری بشر با بـه بیـش از 70میلیـون نفـر رسـیده اسـت .بنابرایـن
طبیعت و محی طزیست رودخان ههـا جریـان می‌یابـد. سـرانۀ آب در دسـترس از 6.860در سـال 1335
توزیـع زمانـی و مکانـی نـزولات جـوی کشـور بـه 1.780مترمکعـب در سـال 1388کاهـش یافتـه
پیشـینیان مـا واقعی تهـای اقلیمـی و سـرزمینی نامناسـب اسـت؛ 56درصـد از مجمـوع بـارش
ایـران را به‌خوبـی درک کردنـد و چـار های جـز سـالانه در 30درصـد از پهنـۀ کشـور (سـطح کشـور) اسـت.
آنکـه خـود را بـا آن وفـق دهنـد ،نیافتنـد .آن‌هـا بـا اتفاق می‌افتد و 75درصد بارش سالانه مربوط به پیش‌بینی‌هـا نشـان م یدهـد کـه جمعیـت ایـران
تبـسامـرردچشنشـکاـممصه‌یـهواتلبیاخیزـییـراررززنمیـیاعنـدمفیداتوـلًاازبـتطراریـیپـراایـقنۀبنآکانـاب‌یرهمآانیمـحدنیـصبدـرًا.ا در سـال 1400بـه بیـش از 97میلیـون نفـر خواهـد
ایرانـی قنـات بنیا نگـذاری شـده بـود .از همیـن رو فصـول غیرکشـاورزی اسـت. رسـید و مقـدار آب موردنیـاز 130میلیارد مترمکعب
اسـت که به این تمدن« ،تمدن کاریزی» نیز گفته متوسـط بـارش سـالانۀ ایـران حـدود 250میلی‌متـر خواهـد بـود کـه تأمیـن ایـن میـزان آب از منابـع
اسـت ،یعنـی کمتـر از یک‌سـوم بـارش متوسـط تجدیدپذیـر آبـی کشـور امکان‌پذیـر نخواهـد بـود.
جهان .میزان متوسـط سـالانۀ تبخیر و تعرق ایران ایـران دارای 6حوضـۀ آبریـز اصلی و 31حوضۀ آبریز
فرعـی اسـت و متوسـط دامنـۀ تغییـرات بارندگـی در
117
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
2540 مقایسهمیانگینبارشدر نقاطمختلفجهان حجمسرانهآبتجدیدشوندهنقاطمختلفجهانومقایسهآنباایران
2050
8804آمریکا 2500
6998یونان
هلند
میزان بارندگی -میلی متر در سال 2000 فرانسه 5736
1520 3439
1150 3383ژاپن
1500 1050 3325ایتالیا
750
1000 723 اسپانیا 2736
645
600 انگلیس 2465
592
508 استرالیا 2578
467
460
335
326
315
251
215
140
130
2450آلمان 500
1780ایران
0
بحرین 0 2000 4000 6000 8000 10000
عراق حجم سرانه آب تجدیدشونده -مترمکعب در سال
ترکمنستان
ایران
تاجیکستان
افغانستان
قرقیزستان
استرالیا
ارمنستان
فرانسه
آ لمان
آمریکا
متوسط آسیا
ترکیه
متوسط جهان
نیویورک
آذربایجان
پا کستان
فلیپین
مالایا
می‌گیرنـد. قدیـم و دیرینـه اسـت کـه از عهـد فـرس باسـتان و می‌شـود.
بـرای رسـیدن بـه ایـن مهـم کـه ب هجـای ذخیـرۀ آب هخامنشـی پیش‌تـر مـی‌رود ».فنـاوری قنـات یکـی تاریخ‌دانـان ،دورۀ حکمرانـی داریـوش هخامنشـی
پشـت سـدهای بتنـی و تبخیـر حجـم قاب لتوجـه از از بارزتریـن جلوه‌هـای سـازگاری بشـر بـا طبیعـت و را اوج شـکوفایی آ برسـانی ،آبیـاری و حفـر کاریـز
ایـن ذخایـر ،آن را در زیـر زمیـن ذخیـره کنیـم ،بایـد محی طزیسـت اسـت. در سرتاسـر کشـور م یداننـد .بنابـر متـون تاریخـی،
شـاید در اولیـن وا کنـش گفتـه شـود قنات‌هـا ایـن پادشـاه مالیـات پنـج نسـل کسـی را کـه کاریـز
بسـترها و ضرور تهـای آن نیـز فراهـم شـود. شـگفت‌انگیز و عالـی هسـتند؛ امـا همـۀ آب حفـر م یکـرد ،آب را بـه سـطح زمین مـی‌آورد و زمین
برایایجادجریانمداوم،پویاومستمررودخان هها، اسـتحصالی از قنا تهای کشـور کمتر از 12میلیارد را آبـاد یـا کاریزهـای خشـک را بازسـازی م یکـرد،
ب همنظـور تقویـت منابـع آبخـوان دشـ تهایی کـه در مترمکعـب در سـال اسـت؛ حـال آنکـه آب موردنیـاز می‌بخشـید .در همین زمان فناوری قنات به مصر
آن جریـان دارنـد ،بایـد در مناطـق مولـد منابـع آب، بـرای مصـرف در بخ شهـای مختلـف کشـور بیـش هـم منتقـل شـد .قنـات ،گونـه‌ای مهندسـی برپایـۀ
آبخیـزداری اصولـی ،ب هویـژه آبخیـزداری بیولوژیـک از 10برابـر ایـن عـدد ،یعنـی 130میلیـارد مترمکعـب مشـارکت جمعـی و اسـتفاده از دانـش و فـن بومـی
انجـام شـود و پوشـش گیاهـی بومـی مراتـع و اسـت و بازگشـت بـه گذشـته و اسـتفاده از قنـات و هـر منطقـه اسـت کـه قطره‌قطـره آب‌هـای پرا کنـده
جنگ لهـای کشـور تقویـت شـود .همچنیـن ،منابـع کاریـز کاری عبـث و نسـنجیده و دور از واقعیت‌هـا و در دل خـا ک را از عمـق زمیـن اسـتخراج م یکنـد .بـا
آبزیرزمینی،منابعاستراتژیکملیدر نظر گرفتهو نیازهـای آبـی امـروز کشـور اسـت. پیوسـتن آن قطره‌هـا بـه یکدیگـر ،رودخانـه‌ای در
از دسـتبرد به آ بهای ژرف و فسـیلی قبل از هرگونه مـا دریافتـه بودنـد ،در هسـمرازمن‌یگوننـ کهـ کم‌ـآهبپیو نشـیسـنبات ًان زیـر زمیـن پدیـد م یآیـد و قنـات آب ایـن رودخانـه
خشـک ایـران ،بهتریـن را در محـل موردنیـاز بـه روی زمیـن مـی‌آورد .ایـن
مطالعـۀ جامـع خـودداری شـود. شـیوه بـرای حفـظ منابـع آب ،نگهـداری آن در زیـر سـازۀ آبی از بخ شهای مختلفی تشـکیل می‌شود:
پرداخـت در قبـال خدمـات ا کوسیسـتمی یـک زمیـن اسـت .ازجملـه مزایـای نگهـداری آب در زیـر راهـرو؛ خروجـی قنـات؛ میلۀ چاه؛ مـادر چاه؛ مزرعه
راهبـرد تجرب هشـده در سـایر کشورهاسـت کـه زمیـن می‌تـوان بـه ایـن مـوارد اشـاره کـرد :آب در
ب همنظـور همسـویی ذ ینفعـان و ذ یربطـان و نیـز زیـر زمیـن امـکان آلودگـی کمتـری دارد؛ عـاری از و. ...
تأمیـن بخـش عمـدۀ هزین ههـای لازم بـرای حفـظ میکروارگانیسـم‌های بیمـار یزا اسـت؛ میزان تبخیر باسـتانی پاریـزی در «از پاریـز تـا پاریـس» ای نگونـه
ا کوسیسـت مهای طبیعـی اجـرا م یشـود .منابـع آب اامزنسـآاتطفب‌اهقـداهو اجیزوزآدیردب‌زامرهـیادن؛ـآییز‌ببیهراسزـیمیایرزنـینرایزچممییـعنزماـیوسعلـ ًاموتد؛مرًااامـدغالکرـاابنی از قدمـت فنـاوری قنـات در ایـران یـاد م یکنـد:
در ایـن ا کوسیسـت مهای طبیعـی تولیـد و حفـظ بتـررکاییبمشصـیارمیافیمیخثتالبـتفینیهـازستنی نددوابرنهدت؛ غصافلیبـ ًاۀبفی‌یزرینکگی « ...امـا ایرانـی و شـرقی همـۀ نبـوغ و هـوش خـود
م یشـود و ضـروری اسـت کـه در کشـور مـا نیـز ایـن و فاقـد مـواد تیر هکننـده هسـتند؛ دمـای آ بهـای را طـی هـزاران سـال صـرف ایـن کـرد کـه چگونـه از
زیرزمینـی در طـول سـال تغییـرات زیـادی ندارنـد؛ و خـا ک و از دل زمیـن ،یـک قطـره آب بیـرون آورد.
راهبـرد اجـرا شـود. کمتـر تحـت تأثیـر خش کسـال یهای کوتا همـدت قرار بـه حسـاب یـک نفـر فرنگـی ،کـه چنـدان هـم بیـراه
در نظـر داشـتن «آب مجـازی» و حرکـت ب هسـوی نیسـت ،حدود 35هزار کیلومتر قنات در زیر زمین
کشـاورزی متناسـب بـا ظرفی تهـای اقلیمـی و حفـر کرده‌ایـم و شـاید بیـش از متـروی پاریـس و
آبـی ،یکـی دیگـر از ضرور تهـای مدیریـت منابـع لنـدن خا کبـرداری کرد هایـم .فکـر کنیـد چقـدر کار
آب کشـور اسـت .حجـم آب مصرفـی بـرای کشـت شـده اسـت؛ همـۀ اسـم‌های ایـن قنـوات آن‌قـدر
خربـزه و هندوانـه در کشـور ،در خو شبینان هتریـن
شـرایط معـادل رقـم سـه میلیـارد و پانصـد میلیـون
118شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
میزان آب تجدید شونده در نقاط مختلف جهان
ب هجـای درما نهـای موقتـی ماننـد سدسـازی، مترمکعـب اسـت کـه م یتواند با برنام هریـزی اصولی
حفـر چا ههـای نیم هعمیـق و عمیـق ،تهـی کـردن ایـن میـزان قاب لتوجـه آب بـرای کشـت محصـولات
آبخوا نهـا ،انتقـال آب بی نحوضـ های و تالش
بـرای دسـ تاندازی بـه آ بهـای ژرف ،بهتـر اسـت اسـتراتژیک اسـتفاده شـود.
بـا اسـتفاده از تـوان متخصصـان دلسـوز داخلـی و اصالح الگوهـای کشـت ،اسـتفاده از فنـاوری نویـن
تجارب موفق دیگر کشورها درزمینۀ مدیریت منابع آبیـاری ،تصفیـۀ پسـا بها ،اسـتفاده از آ بهـای
آب ،بـه داشـت هها ا کتفـا کنیم و چـار های برای بهبود خا کسـتری ،بازچرخانـی و اسـتفادۀ چندبـارۀ آب
تفراجـیانـردب نمسصــبرت ًافمووفافقـزایـی مانشنـبدهـرسـ‌هتوارد ای بحییـنادییشدـرییام.چـۀ در صنعـت ،جداسـازی آب شـرب از آب بهداشـتی
اوروپمریـهیـهزن ازشـباخنشدـاد‌ینه اگرسـیتحکـتهمـ ًاهبـمـهکنارتییج،ـههممس‌یـرویسـید خانوارهـا ،قیم تگـذاری واقعـی آب و ...قد مهایـی
و م یتـوان چال شهـای جـدی را بـا اراده ،دانـش و بـرای افزایـش بهـر هوری مصـرف آب در کشـور اسـت
عقلانیـت مهـار کـرد. کـه بایـد پیـش از آنکـه بـه کانـون بحـران آب برسـیم،
منابع روش و متـد یـک صرفـ ًا از نـگاه نگارنـده کاریـز، عملیاتـی شـوند .همچنیـن ،نبایـد بـر تولیـد همـۀ
1.1نگاهی به وضعیت منابع مهندسـی اسـتحصال آب از زیـر زمیـن نیسـت. محصولات کشاورزیدر داخل کشور پافشاری کرد.
آب در ایران و جهان :سازمان کاریـز ،فرهنگـی غنـی بـرای بهر هگیـری بهینـه از کشـاورزی فراسـرزمینی راهی پیش روی کشورهایی
مدیریت و برنامه‌ریزی کشور منابـع محـدود اسـت؛ بـه شـرط آنکه بـه خودباوری است که محدودیت منابع زمین و آب دارند .کشور
بر سـیم . ما نیز در حال حاضر وارد این عرصه شـده اسـت که
(دفتر معاونت برنام هریزی
و نظارت راهبردی ریاست بایـد بی شازپیـش بـه ایـن امـر توجـه کنـد.
پذیـرش واقعیـت محدودیـت منابـع ،مـا را وادار
جمهوری) م یکنـد کـه خـود را بـا شـرایط موجـود وفـق دهیـم.
2.2بحران آب در خاورمیانه
پتانسیل سهم سرانه آب تجدید شونده کشور از 1310تا 1401
(چالش‌ها و راهکارها)،
عبدالصمدنجفی 12000 100
سرانه تدیدشونده -مترمکعب 90
3.3تحلیلی پژوهشی بر قانون جمعیت -میلیون نفر1000080
«تعیین تکلیف چا ههای آب
فاقد پروانه بهر هبرداری»، 8000 70
داریوش حیاتی و همکاران، 60
فصلنامه علمی پژوهشی 6000 50
مهندسی آبیاری و آب .سال
پنجم .شماره هجدهم. 4000 40
زمستان 1393 30
2000 20
4.4تحلیل پدیده فرونشست
زمین و ارزیابی عوامل ادافیک 0 10
مؤثر بر مورفولوژی شکا فهای 1310 0
حاصل از آن (مطالعه موردی
1330 1350 1370 1390
دشت بحرانی نیشابور) مریم
جلینی و همکاران س ـ ـ ـ ـ ـال
5.5وبلا گ مهار بیابا نزایی،
محمد درویش
6.6پایگاه خبری زیس تبوم
119
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
تأثیرات اجتماعی زاینده‌رود
مهـارت خـود بـر محیـط زندگـی‌اش بـه جـای معتقدنـد انسـان‌ها و روحیـات و عواطـف آن‌هـا در تعاریـف عـام،
م یگـذارد ،در جغرافیای انسـانی مطالعه م یشـود. ب هتدریـج شـبیه جغرافیـای آ نهـا می‌شـود؛ محیط‌زیسـت بـه همـۀ
آثار اجتماعی محیط‌زیست را نیز م یتوان در حوزۀ همان‌طـور کـه انسـان‌ها بـه جغرافیـا هویـت محیط‌هایـی گفتـه
جغرافیای انسـانی مطالعه کرد .حقیقت آن اسـت می‌بخشند و این هویت متأثر از روحیات و عواطف می‌شـود کـه در آ نهـا
کـه با بررسـی جغرافیای انسـانی م یتـوان به ارتباط انسان‌هاسـت .از همیـن منظـر اسـت کـه می‌تـوان زندگـی جریـان دارد.
تنگاتنـگ و متقابـل دو مفهـوم محی طزیسـت بـه تعریـف جغرافیـای انسـانی رسـید .جغرافیـای اما ناللهباطنی درواقـع ،مجموعـه‌ای از
و سـبک زیسـت رسـید .سـبک زندگـی یـا سـبک انسـانی درواقـع رابطـۀ متقابـل انسـان و عوامـل عوامـل فیزیکـی خارجـی
زیسـت بـه علایق ،دیدگا ههـا ،رفتارها و جهت‌گیری جغرافیایی را بررسـی م یکنـد .آثـاری کـه و موجـودات زنـده کـه جامع هشناس
رفتـاری یـک فـرد ،گـروه یـا فرهنـگ اشـاره می‌کنـد و بـر جامعـۀ انسـانی و انسـان محیط باهـم در کنـش هسـتند
بـه معنـای شـیوۀ زندگـی خـاص یـک فـرد ،گـروه یـا بـه نجیــازیمتقماب‌یاگًـلذآاثرـادریو محیط‌زیسـت را تشـکیل م یدهـد و رشـد و نمـو
جامعـه اسـت .ایـن اصطالح نخسـتین بـار توسـط و شـکل‌گیری رفتـار موجـودات در بسـتر آن رخ
آلفـرد آدلـر روان‌شـناس اتریشـی اسـتفاده شـد. کـه انسـان بـه م یدهـد .بـه عبـارت دیگر ،محیط‌زیسـت محصول
ا گـر محیط‌زیسـت را محیطـی بـرای زیسـتن کمک کنـش عوامـل فیزیکـی خارجـی و موجـودات
تعریـف کنیـم ،آنـگاه بایـد گفـت یکـی از مه متریـن زنـده اسـت؛ کنشـی کـه می‌تـوان آن را در
فا کتورهـای زیسـت همانـا محیـط اسـت و از همین قالـب کنـش متقابـل نمادیـن تعریـف
رهگـذر محیط‌زیسـت یکـی از مه متریـن عناصـر کـرد و بدیـن ترتیـب آن را از
شـمار مـی‌رود. سـب اکصزل ًیا وسـاستا بـسـ ًها دیـدگاه جامعه‌شـناختی
آثار هنگامی که م یخواهیم نگر یسـت .
اجتماعـی محی طزیسـت را بکاویـم، جامع هشناسان
درواقـع بایـد تأثیـر دو مقولـۀ مکتب
«محیـط» و «زیسـت» را بـر شیکا گو
یکدیگـر و تعامل آن‌ها
را بـا هـم بررسـی
کنیـم؛ اثـر
محمدعلی میرزایی
محمدعلی میرزایی
120شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
جـا داده اسـت .خشـکی زاینـده‌رود باعـث تغییرات متقابلـی کـه محیـط بـر زیسـتن و زیسـتن بـر
جمعیتـی زیانبـاری شـده اسـت؛ تغییراتـی کـه محیـط م یگـذارد .هنگامـی کـه از آثـار اجتماعـی
باتوجه‌بـه مهاجرت‌های ا کولوژیک صورت گرفته و محی طزیسـت صحبـت می‌کنیـم ،درواقـع از آثـار
سـرعت تغییـرات اجتماعـی را در اصفهـان بـالا برده محیط بر زیسـتن سـخن می‌گوییم .باید گفت یکی
و آمـار آسـی بهای اجتماعـی را نیـز افزایـش داده از مهم‌تریـن نقـاط تلاقـی «محیـط» و «زیسـتن»،
اسـت؛ چنانکـه امـروز متأسـفانه در اصفهـان میـزان «سـبک زیسـت» اسـت و مهمترین اثری که محیط
بیـکاری 2درصـد از میانگیـن کشـوری و میـزان بر زیسـت می‌گذارد ،اثری اسـت که بر سبک زیست
طالق 1درصـد از میانگیـن کشـوری بالاتـر اسـت و مترتـب اسـت.
فقـط در نه‌ماهـۀ اول سـال ،1394میـزان طالق در سـبک زیسـت محیـط کوهسـتانی بـا سـبک زیسـت
اصفهـان 26درصـد نسـبت بـه مـدت مشـابه سـال مناطـق گـرم و خشـک و سـبک زیسـت مناطـق
مرطـوب و پسـت متفـاوت اسـت و ایـن همـان
پیـش از آن افزایـش یافتـه اسـت. اجتماعـی بـودن زاینـد هرود را در آوازخوانی‌هـای تزیأثیـستر میحکیه بط‌زحیراسـن‌هتابـری زسـیبسکت‌زمیحسـیطت ایسنـیزتق.طسـع ًبا آنک
نکتـۀ تأسـ فبارتر اینکـه عمـق خش کسـالی و زیـر پـل خواجـو و دیگـر پل‌هـای تاریخـی اصفهـان می‌دهـد و تهدیـد می‌کنـد. رماثتا ًغلییـار
بحـران زاینـد هرود در شـرق اصفهـان دیده م یشـود می‌بینیـم؛ مکتـب موسـیقی اصفهـان زیـر همیـن بحـران گـر بخواهیـم آثـار اجتماعـی
و در آینـده بیشـترین تبعـات اجتماعـی را در شـرق پ لهـای تاریخـی ،سـرمایه‌های انسـانی خـود را بـه خش کسـالی زاینـد هرود را بـر سـبک زیسـت
اصفهـان خواهیـم دیـد .در ایـن منطقـه جمعیتـی جامعه تحویل داده است و بسیاری از خوانندگان اصفهانی‌هـا بررسـی کنیـم ،بایـد از ایـن منظـر بـه
بالغ‌بـر 300هـزار نفـر در 180روسـتا و چندیـن اصفهـان زیـر همیـن پل‌هـا و در جـوار زایندگـی آن توجـه کنیـم کـه زاینـده‌رود بـرای اصفهـان
شـهر زندگـی می‌کننـد و الگـوی غالـب شغل یشـان زاینـد هرود توانسـت هاند در موسـیقی ایـران زایندگـی نه‌تنهـا یـک سـرمایۀ نمادیـن اسـت و نمادی اسـت
کشـاورزی اسـت کـه ا کنـون ،باتوج هبـه بحـران کننـد .از دیگـر سـو ،زاینـده‌رود بـرای اصفهانی‌هـا کـه دیگـران اصفهـان را بـا آن می‌شناسـند ،بلکـه
خشک‌سـالی بـه مرکـز اصفهـان مهاجـرت خواهنـد نوعـی نهـاد سـرگرمی بـوده و همـۀ تفریحـات زاینـده‌رود به‌نوعـی سـرمایۀ اجتماعـی اصفهـان
کـرد و هـم بافـت اجتماعـی شـرق و هـم بافـت اصفهانی‌ها در حاشـیۀ زایند هرود صورت م یگرفته نیـز بـه شـمار می‌آیـد کـه بـه زندگـی اصفهان یهـا
اجتماعـی مرکـز اصفهـان دسـتخوش تغییـر خواهـد اسـت؛ امـا دریـغ و درد کـه امـروز زاینـد هرود ،زاینـده معنـا م یبخشـد و آ نهـا را بـه یکدیگـر نزدیک‌تـر
نیسـت کـه بتواند بـرای اصفهانی‌ها سـاحل آرامش می‌کنـد و حـول خـود سـبک زیسـت تولیـد می‌کنـد.
شـد. زاینـده‌رود نوعـی بارانـداز اجتماعـی در اصفهـان
آثـار اجتماعـی محی طزیسـت آ نقـدر پردامنه اسـت باشـد و هویـت ایجـاد کنـد. اسـت .از تعبیـر «بارانـداز» اسـتفاده می‌کنـم ،چـون
که تردیدی نیسـت که باید تغییرات محیط‌زیسـت بـا کمـال تأسـف آمـار و ارقـام و خروجـی برخـی در لغ تنامـۀ دهخـدا از بارانـداز «بـه جایـی کـه
را جـدی بگیریـم و در حفـظ و نگهـداری محیـط پیمایش‌ها نشـان می‌دهد خشک‌سالی زایند هرود کاروان فرود می‌آید» یا «بخشی از ساحل و بندرگاه
زیسـت کوشـا باشـیم .در سـال‌های اخیر باتوج هبه می‌تواند تا 30درصد افسـردگی اصفهانی را افزایش کـه کشـتی بـار خـود را زمیـن م یگـذارد» تعبیـر شـده
آنکـه مه متریـن اثـر اجتماعـی محیط‌زیسـت بـر دهـد و ایـن افسـردگی حا کـی از آن اسـت کـه نازایی اسـت .از ایـن دیـدگاه زاینـد هرود هـم نوعـی بارانـداز
سـبک زیسـت مترتـب اسـت ،مفهومـی بـه نـام زاینـد هرود بـه نازایی اجتماعـی و دل‌مردگی جمعی اجتماعی اسـت؛ یعنی جایی اسـت که اصفهان یها
سـبک زندگی زیسـ تمحیطی تعریف شـده اسـت و منجـر شـده اسـت و ایـن عمیق‌تریـن اثـر اجتماعـی بـه شـکل سـنتی و از دیربـاز بـار روزمرگی‌هایشـان را
در ایـن مفهـوم سـعی شـده سـبک زندگی انسـا نها آنجـا بـر زمیـن می‌گذاشـت هاند و بـرای آن‌هـا سـاحل
را بـه مسـئلۀ حفـظ و نگهـداری محی طزیسـت محیط‌زیسـت محسـوب می‌شـود. آرامـش بـوده اسـت .زیباترین نماد و نشـانۀ بارانداز
نزدیـک کننـد تـا شـاید به این ترتیب سـبک زیسـت از طـرف دیگـر پهنـۀ جغرافیایـی زاینـده‌رود بسـیار
نیـز کمتریـن آسـیب را از محیط‌زیسـت ببینـد و این گسـترده اسـت .ایـن رودخانـه حـدود 350کیلومتـر
امتـداد دارد و در کنـار خـود کلون یهای جمعیتی را
همـان کنـش متقابـل نمادیـن اسـت.
121 {
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................ه ݧںݧـݧ ݧـݧ ݧـݧـݧ ݐــــ ـــر }
هنر شهری
بـا گݡفتـار و نوشـتارهایی از:
مسعود سپهر
مریم افسر
ا کبر میخک
احمدرضا میرمقتدایی
علی سجادیه
امیر رجایی
محمدعلی میرزایی
122شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
گرافیک شهری اصفهان
ضرورت توجه به کارکردهای طراحی گرافیک محیطی در توسعۀ پایدار شهر
بایـد در ابتـدا بـرای دسـتیابی بـه شـهری پـا ک ،آرام توانسـته بـه رسـالت خـود نزدیـك شـود .گرافیـک گرافیـک محیطـی از
و بانشـاط در اندیشـۀ اصالح سـاختار و زیباسـازی محیطـیبـهبـه گـروهعمـدهتقسـیمم یشـود:آثـاری شـاخ ههای اصلـی رشـتۀ
سـیما و محیـط شـهری خـود باشـیم( .چاریـی، كـه جدای از تبلیغات شـهری هسـتند و هـدف آ نها گرافیـک ،در ارتباطـی
زیبات ر كردنمحیطاطرافانسا نهاو ایجادفضایی تنگاتنـگ بـا شـهر اسـت.
)28 :1386 زیبـا و چشـ منواز و تعـادل بیـن انسـان و محیـط ازآنجا کـه گرافیك محیطی
هویـت شـهری ،یـک نظـام پویاسـت کـه بـه تحولات اطرافـش اسـت؛ و دیگـری آثـاری كـه در آ نها علاو هبر تعیی نکننـدۀ اصلـی
جامعـه وابسـته اسـت ،باای نهمه دیزایـن 1م یتواند در نظـر گرفتـن جنب ههـای زیبای یشناسـانه ،عنصـر فضـای گرافیـک شـهر امیر رجایی
بـرآن اثـر بگـذارد .فکرهـای منسـجم بـا الگوهـای ارتباطوانتقالپیامومفاهیمدر درجۀاولاهمیت اسـت ،بـا علـوم مختلـف،
احساسـی اثرگـذار بـه نیازهـای کارکـردی شـهر غنـا قرار دارد كه به آن «تبلیغات شـهری» نیز م یگوییم. دبیربخشهنر
م یبخشـند( .بوبکـر)112 :1387 ، (حسـینی)1386 ، ازجملـه ارتباطـات و
اقدامـات سـا لهای اخیـر سـازمان زیباسـازی گرافیك محیطی ،در كنار انتقال پیا مهای مسـتقیم رسـان هها ،روا نشناسـی و
شـهرداری اصفهـان از زوایـای مختلفـی نقـد شـده و غیرمسـتقیم خـود ،موظـف اسـت رضای تمنـدی علـوم تربیتـی ،جامع هشناسـی و اقتصادشـهری و...
اسـت .دیوارنگار یهـای بناهـای شـهر یـا زیرگذرهـا شهروندانرادر فضاییسالموپرنشاطفراهم كند. پیونـدی مسـتقیم دارد؛ از همین روسـت كـه از آن با
و پ لهـا ،مجسـم ههای شـهری ،آ بنماهـا ،تابلوهـا شهروندان ب هطور طبیعی به دنبال هماهنگی خود عنـوان مه متریـن روش ارتباطـی نـام‌بـرده م یشـود.
و بیلبوردهـای تبلیغاتـی چهاررا ههـا ،ویتری نهـای بـا محیـط اطـراف و انتخـاب محی طهـای همگـون و نیـت و هـدف اصلـی گرافیـک محیطـی ،خلـق و ارائۀ
مخصـوص محل ههـا ،مانیتورهـای میادیـن، نشـان ههایی از تفکـر و اندیشـ ههای مشـابه و آشـنا اثـر بـر پایـۀ «ارتبـاط» اسـت .انسـان ب هطـور غریـزی
توپیـاری و باغچ هآرایـی پار کهـا ،نورپـرداز ی پ لهـا خواهنـد بـود .آ نهـا در صـورت یافتـن ایـن حـس از زشـتی ،ناآرامـی و ناهنجـاری پرهیـز م یکنـد و بـه
و خیابا نهـا ازجملـه ایـن اقدامـات هسـتند .هر یک هماهنگـیبـامحیـطاطـرافب هطور یقینشـهررانیز تعـادل ،تـوازن و آراسـتگی تمایـل دارد .در بسـیاری
از ایـناقدامـاتضـروریبایدب هطور علمـیاز زوایای از جوامـع از گرافیـك محیطـی بـرای انتقـال مفاهیـم
مختلـف نقـد و بررسـی شـوند تـا بـا آسی بشناسـی خانـۀ خـود خواهـد دانسـت. و فرهن گهـا اسـتفاده می‌كننـد .تمامـی جلو ههـای
دقیـق ،بـه بهتریـن نحـو از ظرفی تهـای شـهر بهـره نق شآفرینـی مدیـران ،برنام هسـازان ،کارشناسـان، شهری اعم از كوچ كترین تصاویر تا بزر گترین آ نها
طراحـان گرافیـک و معمـاران از لحظـ های آغـاز در حیطـۀ كار طـراح گرافیـك محیطـی یـا گرافیـک
گرفتـه شـود. م یشـود کـه بـه رضای تمنـدی شـهروندانمان شهریقرار م یگیرد.از اهدافمهم گرافیکشهری،
در اینبخشتلاششدهاستتابانگاهیبهاوضاع م یاندیشـیم .آنـان بـا بررسـی رفتارهـای اجتماعـی، هماهنگیمطلوبمحیطزندگی،آرام شبخشیبه
کلـی گرافیـ ک محیطـی شـهر اصفهـان ،مطالعـ های طراحی مبلمان شهری مناسب ،را ههای دسترسی مخاطـب ،كاهـش دغدغ ههـای روانی افـراد جامعه،
ب همنظـور آسی بشناسـیاینحوزهانجـامدهیم.در آسـان ،طراحی فضاهای سـبز ،چیدمان و فضاهای تسـهیلدر امرارتباطاتوحم لونقل،آ گا هسـازیاز
همیـن راسـتا ،بـا اعتقـاد بـه ایـن امر کـه گرافیک یک امـن و زیبـا و مکا نیابـی بجـا بـرای سـامان ههای امكانـات شـهری ،تسـهیل فعالی تهـای اقتصـادی،
شـهر در ارتباط تنگاتنگ با سـایر علوم پای های اسـت تبلیغاتـی ،بـه شـهروندان شـهر آسـایش هدیـه كاهـش تشـنجات عصبـی ،کاهـش هزین ههـای
کـه پی شتـر ذکـر شـد ،کوشـیدیم تـا علاو هبـر مصاحبه م یدهنـد .روا نشناسـی رفتـار شـهروندان در یـک اقتصـادی و همچنیـن تبلیغـات در عرص ههـای
بـا متخصصـان گرافیـک از دیدگا ههـای کارشناسـان شـهر هوشـمند ،منظـم و ایدئـال ،ارتبـاط مسـتقیم مختلـف سیاسـی ،اجتماعـی ،تجـاری و فرهنگـی
سـایر علـوم مرتبـط نیـز بهـره ببریـم .ایـن پرونـده بـا سـیمای آن شـهر را انکارناپذیـر م یکنـد .عنصـری اسـت( .عبدالحسـینی)1385 ،
ب هصـورت دو مجموعـه مصاحبـه بـا چنـد نسـل از کـهپیـشاز تأثیـرهـرعامـلثانویـهبـرشـهروندانیک هر زمان یك سـاختار گرافیكی در ارتباط مسـتقیم با
کارشناسـان هنـر و متخصصـان حـوزۀ گرافیـک در شـهر مؤثـر واقـع م یشـود ،سـیمای شـهری اسـت که اقشـار مختلـف یـك جامعـه باشـد و هـدف آن ایجـاد
اصفهـان و تهـران انجـام‌شـده اسـت .همچنیـن در م یبیننـد ،سـپس آنچـه دربـارۀ شـهر م یشـنوند و در فضای زندگی مسـاعد و دلپذیر و هماهنگی با سـنن
ادامه ،مجموعه جسـتارهای کوتاهی از کارشناسان پایـان ،حـس بـودن در شـهر اسـت .بـا ایـن توصیـف و فرهنـگ و خل قوخـوی افـراد آن جامعـه باشـد،
علـوم مرتبـط بـا گرافیـک شـهری ارائـه‌شـده اسـت.
Design1.1
منابع
1.1بوبکر ،نیکولاس و رالف بوبکر (دانشگاه اسن آلمان)« ،چش مانداز شهری عاطفی» ،مترجم روبرت صافاریان ،حرفه هنرمند ،فصلنامه حرفه هنرمند شماره ،26پاییز .1387
2.2چاریی ،عبدالرضاِ « ،س ِلکت :ترمیم فضای ناخوشایند در گرافیک محیطی» ،فصلنامۀ سگال ،سال چهارم ،شماره ،16زمستان .1386
3.3حسینی ،سید رضا ،شناخت هنر گرافیک .چاپ دوم ،انتشارات مارلیک ،تهران.1386 ،
4.4عبدالحسینی ،امیر« ،گرافیک محیطی ،تصویر جامعه» ،فصلنامۀ هنرهای تجسمی ،شماره ،24فروردین .1385
123
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
جستارهایی پیرامون
علوم مرتبط با هنر شهری
شهݠر آموزنـــده میناحس نزاده
متینه اسلام ـ ـی پژوهشگرهنر
کݡارشناس روانشناسی
بدنـۀشـهرهابسـترهنـرشـهری
در راسـتای کاهـش ایـن پدیـده و هدفمنـد کـردن کارل گوسـتاو یونـگ ،روا نپزشـک و فیلسـوف نامـدار هسـتند؛ بنابرایـن ایـن شـاخه از هنـر در
طراح یهـای شـهری ،شـهردار یها بایـد تمرکـز بـر «شـهر سوئیسـی،در مـوردسیسـت مهایرفتـاریمعتقداسـت: کنـار مسـائل فنـی و زیباشناسـی خـود،
آموزنده» را افزایش دهند .مفهوم شهر آموزنده بر اساس «مـردم بـه همـان انـدازه کـه معلـول محیـط اجتماعـی بـاسـایروجـوهعلـومشـهرینیـزمرتبـط
اینایدهمطرحشد کهشهرم یتواندب هگون هایطراحی هسـتند،ساختۀمحیطفیزیکینیزبهشـمارم یروند». اسـت.همینامرباعثشـدهاسـتاین
شـود کـه الگوهـای سازما نده یشـد های بـرای آمـوزش ایـننق لقـولبـاتأ کیدبراهمیـتتأثیرمحیطفیزیکیبر رشتهباعلوماجتماعی،جامع هشناسی،
ارائـهدهـدومکانـیبرایآموزشوارتقـایافرادجامعهدر آدمـی ،نقـش پررنـگ روا نشناسـ یمحیطی را نیـز یـادآور روا نشناسـی ،علـوم تربیتـی ،جغرافیـا،
همـۀ گرو ههـایسـنیباشـد.لـذاخوشـبختانهبـااجـرای م یشـود .در روا نشناسـ یمحیطی رفتـار و هیجانـات اقتصـاد ،سیاسـت ،ارتباطـات و رسـانه
طر حهایـی ازای ندسـت ،زمینـۀ رشـد اجتماعـی فراهـم انسـان تح تتأثیـر عواملـی چـون داد ههـای نمادیـن، ارتباطیتنگاتنگداشتهباشد؛بنابراین
م یشـود و کیفیـت زندگـی شـهروندان افزایـش م ییابـد. طراحـی و روح محیـط قـرار دارد .از سـویی در حـال ایـن علـوم در کنـار یکدیگـر پای ههـای
حاضـر ،شـهردار یها در تلا شانـد تـا بـا مناس بسـازی هویتـی شـهر را م یسـازند و گرافیـک
محیطشهری،فضاییمهیا کنند کهدر آنهرشهروند شهریب هنوعیویترینآ نهامحسوب
بتوانـد فـارغ از فشـارهای ناخواسـتۀ روانـی بـه رشـد و م یشـود .گرافیـک محیطـی ب هعنـوان
شـکوفاییبرسـد.یکیاز ابزارهایی کهامروزهدر گرافیک یکیازاصل یترینارکانایجادشادابیو
شـهریبـرایرسـیدنبـهایـنمنظور اسـتفادهم یشـود، ارتقایسـطح کیفیزندگیشـهروندان،
دیوارنگار ههایـی اسـت کـه سـازمان زیباسـازی بـر روی درکنارجنب ههایآموزشی،تولیدسرمایۀ
دیوارهـای سـیمانی یـا قدیمـی اجـرا م یکنـد .مخاطـب اقتصادیواجتماعی،همگیبهایجاد
نقاش یهایدیواریمردمیهستند کههرروزدر کوچهو شـهریخلاق کمـکم یکنـد.درحالت
خیابانترددم یکنندواینتصاویربرآ نهاباهرساختار ایدئـال ،شـهروندان بـا تعل قخاطـر بـه
فکری،ب هصورتمستقیموغیرمستقیمتأثیرم یگذارد؛ شهرشـان ،آن‌را خانـۀ خـود م یداننـد و
بنابرایـنم یتـوان گفت کارکردخیابانودیـواردرجامعۀ نسبتبهتمامیمسائلآنحسا ساند
امـروزبا گذشـتهمتفـاوتاسـت.درواقع،خیابـانودیوار واحساسمسئولیتم یکنند.اصفهان
بـه عرصـ های بـرای بـروز پیا مهـای تبلیغاتـی ،سیاسـی، شهریاست کهشهروندانشب هعنوان
اجتماعـی ،آموزشـی و یـا زیباسـازی تبدی لشـد هاند .بـا سـرمای ههای گرا نبهایآن،برایارتقا،
اتروزجـ شههبـاهیمبطصالرـیبومذکفرهشوـمدهی،ب انستیاخرـامهب نماقـسوتشوبـما تستکقیی‌هبـم ًرا احیـاوسـام ا ندهیشـهردر همـۀابعـاد
بررشـدوآ گاهیشـخصیشـهروندانتأثیرم یگذارد.این مشارکتم یکنندوخواهانپاس خگویی
انتخـاب بایـد بـر اسـاس بررسـ یهای زیبای یشناسـی، مسـئولانشهریهسـتند.آ نهاهمواره
روا نشناختی،نیازهایاجتماعیشهروندانیانیازهای م یکوشـندوضعیتشهرشـانرادرهمۀ
مکانیمحیطیمحل ههاباشـد.بررسـ یهایانجا مشده زوایـا بهبـود بخشـند؛ بنابرایـن در ایـن
م یتوانددرجهتاهدافآموزشی،راهنماییوهدایتی، راستا،بهر هگیریازنیروهایمتخصص
تفننـیویـاسـاما ندهیشـهریتجلـییابـد.از همیـ نرو در تمامـی حوز ههـای مذکـور امـری
م یتوانبعضیازآثارموجوددرفضایشهریراباعینک ضروریم ینماید.درجستارهاییکهدر
انتقادنگریست؛زیراباهی چکداماز کارکردهایمدنظردر ادامهآمدهاست،هریکاز کارشناساناز
ایـنجریـانهماهنگـیلازمراندارنـدوتنهـاباعـثایجـاد زاویۀتخصصخودبهطرحموضوعات
مرتبطباشهروهنرشهریپرداخت هاند.
آلودگـی بصـری در محیـط شـد هاند.
124شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
ﺧیاﺑان ﻋسگرﯾﻪ
مردمیشدنهنرشهری
روزبه فــرزان تجسمیخودراازمشاهدۀآنچهدید هاندبازبانخویش دیوارنگار یها،نقشیماندگاربرروان
فعـــــال شهݠری بیانم یکنندوهرکدامبرداشتخاصخودرااز محیط کودکان
نوشـتار ذیـل برداشـتی اسـت از مقالـ های تحـت عنـوان دارنـد؛ ایـن آزادی کـودک در برقـراری ارتبـاط بـا تصاویـر،
«هامبـورگ :هنرعمومـی و هویـت شـهری» کـه بـه قلـم خلاقیـت کـودکراتقویـتم یکند. آزاده خالقی
«میوان کووآن» 4منتشرشدهاست.هرچندامکاندارد نکتـۀمهـمایـناسـت کـهدر ایجادنقاشـ یهایدیـواری کݡارشناس ارشد علوم تربیتی
بعضـی از نظریـات مطر حشـده سـخت بـه نظـر برسـند؛ پیرامـون مرا کـز آموزشـی ،بایـد بـه سـن کـودکان توجـه امـروزه تأثیـر محیـط پیرامـون بـر رشـد و نمـو کـودکان
ولـیامیـدوارمدر مباحـثهنـرشـهری کـهایـنروزهـادر شـود؛ بـرای مثـال رن گهـای روشـن و گـرم ب هویـژه قرمـز ب هخوبـی مشخ صشـده اسـت« .فردریـش فروبـل» 1در
اصفهـاندر جریـاناسـتبتوانـدقدم کوچکـیدرجهت و زرد ،بـرای کـودکان پی شدبسـتانی جذا بتـر اسـت و اوایـلسـا لهای1800میالدی،طراحیمحیط کودکان
هرچهسن کودکان کمترباشدمیزانجزئیاتتصویرنیز را بـا طراحـی یـک بـاغ در حـال تغییـر مقایسـه کـرد .او
تعمـق و اعتال بـردارد. باید کمترباشـد.در اینراسـتا،تصاویری کهداسـتانیا معتقـد بـود کـه چنیـن محیطـی م یتوانـد الها مبخـش
فعالی تهـای هنـر شـهری در سـی سـال گذشـته اغلـب روایتی کوتاهوغیرمستقیمداشتهوبارن گهایروشن، و هدای تکننـد ۀ تخیالت و رفتارهـای کـودک باشـد .در
یکدسـت و بـدون سـایه ،رن گآمیـزی شـده باشـند ،بـه راسـتای ایجـاد محیطـی زیبـا و مناسـب ،شـهرها تالش
تحـت تأثیـر سـه الگـو شـک لگرفت هاند: برانگیختـه شـدن تخیالت کـودک و پـرورش خلاقیـت م یکننـد چشـ منواز باشـند و بـرای دسـتیابی بـه ایـن
ک.1ههعنـمروبم ً‌هامدنرمظـیواردتیزئینـانصیـلایغنـشابهرخ،مشـقیابدلنبساهفختضماای‌نهشـاهیر او کمـک م یکنـد؛ بنابرایـن ب هکارگیـری تصاویـر شـلوغ هـدف ،از تصاویـر مختلـف و نقاشـ یهای دیـواری نیـز
و پرزر قوبـرق ،تنهـا بـا هـدف رنگیـن کـردن دیوارهـای بهـره م یگیرنـد .مرا کـز آموزشـی همچـون مهدکود کهـا
دولتـییـاشـرک تهایبزرگایجادم یشـود. اکسهـتمفعامدوهل ًاازب هشـخخوبصییط‌تراهاحیی پیرامـون مرا کـز آموزشـی و و پی شدبسـتان یها نیـز از ایـن قاعـده پیـروی م یکننـد
.2هنـر ب هعنـوان بخشـی از عرصـه و فضـای عمومـی کـه کارتونیموردعلاقۀ کودکان و بـا رنگیـن سـاختن دیوارهـای پیرامـون خـود ،باعـث
جنبـۀ شـ ئگرایانۀ کمتـری دارد و تلاشـی آ گاهانـ ه بـرای و اجرانشـده و گاهـی حتـی تصاویـری هولنـا ک ایجـاد جل بتوجهبیشتر کودکانم یشوندوازاینطریقآ نها
تعامل با سایر عناصر محیط و رسیدن به سطح بالاتری م یکننـد ،ن هتنهـا چشـ منواز نیسـتند ،بلکـه نم یتواننـد
از یکپارچگی بین هنر ،منظر و معماری است .این سطح توجـه کـودکانراجلـبوخلاقیـتآ نهـاراتقویت کنند. را بـه ایـن مرا کـز جـذب م یکننـد.
ازیکپارچگیوتعاملتنهاباهمکاریبخش گسترد های در طراحـیواجـرایایـندیوارنگار یهـابایـداز تخصـص «آندر هآسیمونز»، 2نظری هپرداز وروا نشناس،براینباور
ازافراد،مانندهنرمندان،معماران،شهرسازان،طراحان افرادیبهره گرفت کهدر زمین ههایهنروروا نشناسی اسـت کـه رن گهـا و نقـوش در محیـط ،قـدرت پـردازش
فضایسـبزوسـا کنانمیسـرم یشـود.اینرویکردبرای کـودکفعالیـتم یکنندوهمچنین کسـانی کـهدغدغۀ تصویریرابهبودم یبخشد،استرسرا کاهشم یدهد
توسـعۀ پایـدار فضاهـای شـهری ماننـد پار کهـا ،پ لهـا، رشـد و تعالـی کـودکان را دارنـد. ومغز کودکرابهچالشم یکشد.در واقعتصاویررنگی،
سـاختما نهایبلندمرتبه،معابرعمومیو...اسـتفاده علاو هبـر اینکـهتفکـردیـداری کـودکراتقویـت م یکننـد،
منابع: م یتواننـد بـر یادگیـری و خلاقیـت او تأثیرگـذار باشـند.
م یشود. دربـارۀایـنمسـئله،یونسـکو 3اذعـانم یکنـد«:پـرورش
.3هنـر بـا کارکـرد نفـع‌عمومـی کـه مبتنـی بـر مسـائل -Simmons, A.M. and Buxbaum, R.C. (1996). Neural خلاقیـت در سـا لهای اولیـۀ کودکـی ،ضامـن رشـد در
اجتماعـیاسـتوب هجـایافـرادحرفـ های،نقـشاصلـی codes for `pitch' processing in a unique vertebrate محیطیسالم،سرشارازاعتمادب هنفس،احتراممتقابل
بـه گرو ههـای اجتماعـی بـه حاشـیه راند هشـده ،ماننـد auditory system. In Neuroethological Studies of ویکیاز عواملایجادفرهنگصلحب هحسابم یآید».
زنـان ،افـراد ب یخانمـان ،کـودکان خیابانـی ،زندانیـان و Cognitive and Perceptual Processes, C. F. Moss and S. لـذاتصاویـرپیرامونبایدقوۀتخیل کـودکانرابرانگیزدو
زاغ هنشـینانمحولم یشـود.هدفاینرویکردتوسعۀ Shettleworth (Eds). Westview Press, pp. 185-228. آ نهاراباخودهمراه کند.درواقع کودکانفهمذهنیو
آ گاهـی اجتماعـی از طریـق برگـزاری ایـن برنام ههاسـت. - https://m.oxfordshire.gov.uk
ایـن سـه الگـو ب هخوبـی بیانگـر تغییـرات هنـر عمومـی در - https://www.theguardian.com/cities/2016/sep/21/
طـی سـی سـال گذشـته هسـتند؛ نوعـی تغییـر تمرکـز از international-peace-day-murals-painting-city-walls-
زیبای یشناختیبهمسائلاجتماعی،ازمفهوماثرهنری separating-communities
شـ ئگونهبـهیـکفرایندمیـراورویدادمحـور،از نصـبآثار
دائمـی بـه مداخالت موقـت در محیـط ،از خودگردانـی
هنرمنـدبـه گسـترشمشـارک تهایبی نرشـت های.ایـن
تغییـر رویکـرد بـه مردم یتـر شـدن هنـر شـهری کمـک
امچـرشوـزمهگهینـرریشـکـهرردهیاصسـرفـ ًاتپ.لـیمیـانهنرمنـدومخاطـب
نیسـت ،بلکـه بـا شکسـتن قواعـد گذشـته ،هنـر بـه
خیابا نهـا و در بیـن مـردم راه‌یافتـه اسـت .واقعیـت
سـاختار زمـان و مـکان امـروز ،بسـتر فو قالعـاده غنـی و
پرمعنایـی را پیـش آورده تـا تولیـد و حضـور اثـر هنـری،
ب هصـورت عمومـی دیـده شـود .ایـن رویکـرد ن هتنهـا
موجـبتکرارناپذیـروپی شبین یناپذیـربـودناثـرهنـری
م یشود،بلکهبهمحیطاجراهمتمایزیمنحصرب هفرد
م یبخشدوباآنتلفیقم یشود.چنینهنریم یتواند
منجـربـه کشـفروای تهـایسرکو بشـده،دیـدهشـدن
اقشوشـدارکبههمعحامشوـل ًیا نهارادنیدد‌ههشگـرفدتههو‌اشحیدا‌هاونبادز.یقابرارگیرمفتکان‌نههناریدیر
مکانواقعی،اسباببروزجنب ههایتاریخیواجتماعی
11. Friedrich Froebel
22. Andrea Megela Simmons
33. UNESCO
44. Miwon Kwon
125
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
خالق بـود و در سـال ،2014ایـن سـهم بـه یـازده درصـد ﺧیاﺑان مارنان مکا نهـارافراهـممـ یآورد کـهاز طرقمختلفمایۀالهام
ارتقایافت.از طرفیاقتصاد‌خلاقرام یتوانعلمحا کم هنرمنـدان ،اقنـاع نهادهـای اجتماعـی و یـا حتـی تحقق
بـر قواعـد اقتصـادی مربـوط بـه صنایـ ع خالق و اقتصـاد از برنام هریـزان بخـش فرهنـگ و اقتصـاد اسـتفاده شـد.
فرهنـگ را م یتـوان علـم حا کـم بـر قواعـد اقتصـادی عبـارت«صنایـعخالق»بـهدومنظـور مهـمابـداعشـد: نیازهـایمالـیشـهرم یشـود.
مربـوط بـه صنایـ ع فرهنگـی دانسـت؛ در قلـب اقتصـا د یكـیاینكهمفهومصنایعفرهنگـیدر ذهنبرخیافراد ایـدۀ بنیـادی ای نگونـه پروژ ههـا بایـد بـر اسـاس تعامـل
خلاق،صنایع‌خلاقودر قلباقتصاد‌فرهنگ،صنایع همچنانبار معناییمنف یداشت؛ودوماینكه عبارت هنرمنـد بـا وضعیـت شـهر ،مـردم ،سـاختما نها ،تاریـخ
«صنایـع خالق» ایـن گنجایـش را داشـت کـه پـار های از وسـاختار اجتماعـیشـهرشـکلبگیـرد.اینهنـرفاصلۀ
فرهنگـی قـرار دارند. حوز ههـاینوظهـور،همچونرسـان ههایجدیدمبتنی زیادیبارویکردفعلیمقاماتشهریومدیرانفرهنگی
ردپـایپیدایـشمفهـومخلاقیـترادر شـهرهام یتـوان بـروب،باز یهـایرایانـ هایوحتیفعالی تهایمبتنی وبرنام ههایسریالیآ نهادارد؛زیرادر اینهنرمکا نها
از دو طریق دانست :نظریۀ شه ر خلاق و صنای ع خلاق. بـر تحقیـق و پژوهـش ب هقصـد تولیـد دانـش را نیـز در بـارور م یشـوند ،ن هاینکـه ب هعنـوان کالایـی فرهنگـی بـه
نكتـۀاساسـیآناسـت کـهبخ شهـایزیـادیاز افـرادو
طبق ههـای خالق در همـان حوز ههـای صنایـع خالق برگیرد. تولید انبوه برسـند.
مشغولبه كار هستندوای ندوارتباطتنگاتنگیباهم صنای عخلاق صنایعی هسـتند كه مادۀ اولیه و اساسـی
دارند.حالمسئلۀمهمآناست كهاز دوردپایمفهوم آناید ههـاوخلاقیـتاسـتوطبـقتعریـفیونسـكوبـه
خلاقیت چگونه م یتوان درآمدزایی كرد؟ جواب بسیار چهار دسـتهتقسـیمم یشـوند:میراثفرهنگی(شامل اقتصاد خلاق جایگزین اقتصاد نفت در
سـاده و درعی نحـال پیچیـده اسـت؛ بایـد چهـار نـوع میـراث فرهنگـی ملمـوس و ناملمـوس)؛ انـواع هنـر كشور و اقتصاد ترا كم فروشی در شهرها
سـرمای هگذاری صـورت گیـرد :سـرمای هگذاری انسـانی، (هنرهـای نمایشـی و تجسـمی)؛ رسـان هها (رسـان ههای
سـرمای هگذاری اقتصـادی ،سـرمای هگذاری اجتماعـی و دیـداری ،شـنیداری و چاپـی) و آفرین شهـای کارکـردی دکݡتر رسول بیدرام
(شـامل طراح یهـای داخلـی ،گرافیـک ،مـد ،نر مافـزار، استادیار گروهاقتصادو كارآفرینی
سـرمای هگذاری نمادیـن. تبلیغات،پژوه شهاو.)...در سـال،2005شـشدرصد
ارزش اقتصادی کل تولیدات دنیا ،سـهم ارزش اقتصاد هنر،دانشگاههنراصفهان
مزیـت اصلـی اقتصـاد ایـران در هنـر و میـراث فرهنگـی
استوسرمای هگذاریدر حوزۀصنایعخلاقوفرهنگی،
تنهـا جایگزیـن و منبـع پایـدار بـرای اقتصـاد وابسـته بـه
نفتدر كشور ووابستهبهترا ك مفروشیدر شهرهاست.
بـه گـواه اندیشـمندان توسـعه ،دوران تسـلط صنایـع
سخت ب هعنوان موتور محرک توسعه به پایان رسیده و
امـروز ،عصـر صنایـع نـرم و خالق اسـت.
ریشـۀ موضـوع صنایـع خالق در بسـتر مفهـوم صنایـع
فرهنگـیپا گرفت«.صنایعفرهنگی»عبارتیآشناسـت
کهشایداولینبار در مکتبفرانکفورتدر قرنبیستم،
ب هوسـیلۀ آدورنـو و همفکرانـش ارائـه شـد .یونسـکو
صنایـع فرهنگـی را صنایعـی م یدانـد كـه محصـولات
خلاقانـۀ ملمـوس و ناملمـوس هنـری تولیـد م یکنـد
و دارای پتانسـیل بازتولیـد درآمـد و ثـروت ،از طریـق
ب هکارگیـری دارای یهـای فرهنگـی و تولیـد کالا‌هـا و
خدماتدان شپایه،اعماز سنتیومعاصرهستند.این
مفهـوم در گـذر زمـان ،ک مکـم بـار معنایـی خـود را تغییـر
دادوصنایـعخالقجایگزیـنآنشـد كـهتوسـطبرخی
زﯾرﮔﺬر ﻋسگرﯾﻪ
126شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
شـهݠــر اصفهݠــان و گݡرافیـک
محیــطــــیݡݡ در گفت‌وگــــو بـا
مسعود سپهݠر و مریم افسر
وشهرسازیاست کهبرایشهرهاایجادهویتم یکند، مسعود سپهر ،متولد سال ۱۳35تهران شادی تاکی
کهآ نهاخودمبتنیبرفرهنگوتمدنجامع هایاست است.اودان شآموخته کالجچاپلندن،
کهدر آنمحلبرایخودشهریساخت هاند.با گسترش طراحوپژوهشگر
یکشهر کهبهدلایلمختلفیمثلضروریاتسیاسی، کارشناسطراحی گرافیک،تایپوگرافیک
اقتصـادی،فرهنگـیاتفـاقم یافتـد،ساخ توسـاز اولیۀ پودابرویررناهمآسم‌هاورزیسزشیتت.چکطامرایلپحویفیاازقرلمر‌غ‌مکالزهتآامحویزصچیاپشلَا ِپیل، امـروزهیکـیازحیط ههـای
شهر کهبراساساصولوقواعدیبودهاست،ب هتدریج مهموقاب لتوجهدرعرصۀگرافیک
دچـار گیجـی و پیچیدگ یهایـی م یشـود؛ بـه طور یکـه درشرایطف نآوریجدیددیجیتالاز معاصرمبحث«گرافیکمحیطی»
معمـاریدیگـرپاسـ خگوینیـاز اولیـۀیافتـنورسـیدنبه جملهافتخاراتاوست.همچنینوی و ارتبـاط آن بـا افزایـش کیفیـت
مکا نهـای موردنظـر نیسـت .در ایـن شـرایط ضـرورت درنخستیننمایشگاهسرونقر هایبرای زندگـیدرفضاهـایشـهریاسـت.
مبـرم بـه طـراح و طراحـی گرافیـک شـهری و محیطـی طراحیتابلوهایمتروشهرتهرانمورد طر حهایگرافیکیدرمحی طهای
احسـاسم یشـود،تـایـک‌بـار دیگـردسترسـیبـهنقـاط شـهریضمنایجـادفضایـیزیبا،
مختلـف شـهر سـهل و آسـان شـود .طراحـی شـهری یـا تقدیرقرار گرفت. منظـم و پرنشـاط بـرای زندگـی
محیطـیبـاایـنهـدفواردعمـلم یشـود کـهاهالـییـا جنابآقایسـپهر،قبلاز ورودبهبحث گرافیک افـرادجامعـه،بازگوکننـدۀفرهنگ،
بازدیدکننـدگان را در رهیابـی ،کمـک و راهنمایـی کنـد، محیطیدرشهراصفهان،بفرماییدتعریفشمااز هویـت ،نیازهـا و سـلیقۀ مـردم آن
بـه آ نهـا اطلا عرسـان یهای لازم را ارائـه نمایـد و چ هبسـا شـهرنیزهسـتند.اصفهانشـهری
آ نهارابهمسائلیعلاق همند کند کهپیشاز ایندر نظر گرافیکشهریچیست؟ اسـت کـهب هلحـاظقدمـتتاریخی
نداشـت هاند .رسـیدن بـه مفاهیـم کلـی مثـل «زیبایـی»، از جملـهمزی تهـایهویتبصریبرایشـهر،مشـخص و فرهنگـی در داخـل و خـارج از
«هویـتبصـری»یـا«اثـرهنری»محصولفرعی کوشـش نـمودنوبـهاصطالحخوانا کـردنآنمکانبـرایاهالی ایرانشـناختهشـدهوازاینحیث،
طـراح اسـت ،چنانچـه یـک معمـار ،خانه ،بیمارسـتان یا ونیـزبازدید کنندگانآنـجاست؛یعنیمـردممکا نهای چگونگیاجرایگرافیکشهریدر
مسجدراباهدفخلقیکاثرهنریطراحینم یکند. مـورد نظرشـان را آسـان پیـدا کننـد و کسـی گـم نشـود و آنحائزاهمیتاسـت.ایننوشـتار
تابلـوی یـک مـوزه ،عطـاری یـا فروشـگاه بـرای راهنمایـی مانندآن.در گامنخستاینشیو ههایخاصمعماری ماحصـل گف ت‌وگویـی اسـت کـه
و جلـب توجـه مـردم بـه محـل آن کسـب و کار طراحـی پیرامونمسئلۀ گرافیکمحیطی
م یشود؛ولیطبیعیاست کها گرطراح گرافیکدرعین درشهراصفهان،بادوهنرمندفعال
رعایت کلیۀاصولوویژگ یهایطراحی گرافیکشهری، اینعرصه«،مسعودسپهر»و«مریم
بتواندفرهنگ،خصوصیاتوپیشینۀمحلوشهررانیز افسـر»ازدونسـلمختلـفطراحـی
درنظربگیردودر کارشبگنجاند،آنمحلعلاو هبراینکه
بـرایاشـخاصخوانـاوروشـنجلوهم یکنـد،از زیباییو گرافیـکصـورت گرفتـهاسـت.
هویتخاصفرهنگینیزبرخوردار خواهدشد.علائمو
نشان ههایشهرهایبزرگامروزن هتنهامثللایۀبصری
بسـیار ظریفیدر تــمامپیکرۀمعماریشـهریبهچشـم
م یخورنـد،بلکـهاز هویـتبصـریبـهخطـرافتـادهبـراثـر
گسـترشآننیـزپاسـداریم یکنند.
بـا توجـه بـه اینکـه جنابعالـی چنـد سـالی اسـت
در دانشـگاه هنـر اصفهـان بـه تدریـس مشـغول
هسـتید و بـا فضـای ایـن شـهر آشـنایی داریـد ،بـه
نظرتـانهویـت گرافیکشـهریآنچگونهاسـت
و بـه چـه نقـاط ضعـف و قوتـی در ایـن خصـوص
م یتـوان اشـاره کـرد؟
بـا توجـه بـه آنچـه گفتـه شـد ،م یتـوان مشـاهده کـرد
127
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
ﺧیاﺑان ﮐاوه
محمدعلی میرزایی
البتهای نگونهسازما نهایدولتی،آتلی ههایاواحدهای یـک متخصـص در ایـن زمینـه ،چـه انتقـاد یـا کـه هویـت طراحـی و گرافیـک شـهری اصفهـان نیـز کـه
مطرحادحـودییـدائتمـبویددجرـ اه،سـتمعخمـداولمًا اخـیـودندواارنـحدد؛هـولـاییبـطهراعلـحـتی پیشـنهادی مطـرح م یکنیـد؟ نقـش تعامـل بیـن روزگاریبراثرمعماریوشهرسازیبسیار فاخرآنزبانزد
بـرای اجـرای کارهـای گرافیـک ،مجهزتـر و مناسـ بترند هنرمنـدان ،متخصصـان و مسـئولان چگونـه جهانیانبود،درضمن گسترش ک مسابقۀشهری،نظیر
و طراحـان زبـده کشـور در بخ شهـای خصوصـی ،بـه بسـیاریاز شـهرهایدیگرایران،در حالضعیفشـدن
صورتآتلی ههای کوچکیاحتیانفرادیبه کارمشغول م یتوانـد ثمربخـش باشـد؟ اسـت.در حـالحاضـر،تابلوهـایراهنمـاواطلا عرسـانی
هستند.ا گرمدیرانشهریاصفهاننیزازرویتجربه،با دربسیاریازنقاطجهانازجمله کشورما،ساخ توساز و در کل نوعـی گرافیـک محیطـی برحسـب لزومـات آنـی
این دیدگاه موافق باشـند ،بهتر اسـت برای ایجاد هویت و گسـترش شـهرها در حیطـۀ اختیـار مدیری تهـای روز،در اینشـهرروبهافزایشاسـت؛اماازآنـجا کهدارای
گرافیـک در بخ شهـای گسـتر شیافته و نگهـداری از شـهری و سـازما نهای تابـع آ نهـا اسـت .در اصفهـان نظـام طراحـی یکسـان ،نیرومنـد و هوشـیار نسـبت بـه
هوی تبصریدیرینۀاینشهردر نخستین گامخود که و سـایر شـهرهای ایـران شـهردار یها و سـازما نهایی محیطوشـهرنیسـتند،ن هتنهابهانسجامهویتجامع
طراحی گرافیکشـهراسـت،بادعوتوجلبهمکاری نظیـرزیباسـازی،مسـئولایـ نکار هسـتند؛ کـههمـراهبـا بصـریشـهر کمـکنکر د هاند،بلکـهدر جا یجایشـهر،
طراحـان و هنرمنـدان برجسـته و بـا تجربـۀ بومی یا حتی ایـنمسـئولیت،ایجـادوحفظهویت‌بصـرییا گرافی ک آسی بهاییهمرساند هاند.تنهادر برخیاز نقاطشهر،
غیربومـی کشـور بهـرهبگیرنـدوواحدهایطراحـیدرون شـهری همچـون تابلوهـای راهنمـا ،اطلا عرسـان و نیـز آنهـمبـهدلیـلمعمـاری کهـنآنمحیطوحساسـیت
سـازمانی خـود را تنهـا درگیـر نظـارت ،اجـرای گرافیـک بخـش مهمـی از تبلیغـات محیـط شـهری زیـر نظـر ایـن سـازما نهای دولتـی نظیـر میـراث فرهنگـی ،مـا آثـاری از
یکسـانوسـاختونصـبآ نهـا کننـد.بـهنظـرم یرسـد نهادهـاتوسـعهیافتـهواجراونصبم یشـوند ،کهپیش هویـتشـهریاصفهـانراحـسم یکنیم کهالبتـهآ نها
مدیرانشهریبرایساختونصبعلائمونشان ههای از اجـراونصـبای نگونهاقداماتشـهری،طراح گرافیک هـم مثـل جزایـر یخـی در حـال ذوب شـدن هسـتند.
شـهری ،گاهبـهعلتتخصصبـالایبخشخصوصیاز در کنـار طراحـانشـهریومعمـارانبایدآ نهـاراطراحی نکت های کهبایدبهآنتوجه کردایناست کهمعماری،
ایـنپیمانـکاراندعـوتبـههمـکاریم یکنـد؛ولـیهنوز کننـد .برحسـب تـجربه بـرای طراحـی گرافیـک تابلوهـا، شهرسـازیوعلاقـهبـهحفاظـتاز آثـار ومیـراثفرهنگی
بـهصورتمصمموپیگیـربرای«طراحی» کهمهمترین علائـم و نشـان هها ،در بیشـتر شـهرهای بـزرگ جهـان، ب هتنهایـی تـوان حفـظ ،ایجـاد و توسـعۀ هویـت بصـری
حلقهدر ایجاد«هویتو گرافیکمحیطیشهر»است، مدیـران شـهری ،از باتجرب هتریـن و ماهرتریـن طراحـان یـا گرافیـکشـهرهایدر حـال گسـترشوبـزرگامـروز،از
اسـتفادۀ قاب لتوجهـی از طراحـان باتجربـه ،ورزیـده و معاصـر کشـور خـودبهـرهم یگیرنـدوخـودسـازما نهانیز جملـهاصفهـانراندارنـد؛زیـرانیروهایمتخصـصبرای
اجـرا ،نظـارت و نصـب را بـه عهـده دارنـد .ایـن روش بـه
متخصـص ،از سـوی مسـئولان صـورت نم یگیـرد. دلایـلمختلفـی کارآمدتـراسـت،زیـرا کار حساسـیمثل ایـ نکار رادر اختیـار ندارنـد.
از جنابعالـی سپاسـگزارم و امیـدوارم چنیـن طراحـی گرافیـکمحیطیرابهتراسـتطراحـانخلاق، بـهعنـوانآخریـنومه متریـنپرسـ ش،بـاتوجـه
گف ت وگوهایـی در رونـد فعالیـت هنرمنـدان و هوشـیار نسـبت بـه محیـط و بـا تـجربه در سـطح ملـی بـه ضـرورت ایجـاد تعامـل بیـن هویـت فرهنگـی-
مسـئولان ،بـرای دسـتیابی بـه هویـت مناسـب انـجام دهنـد و نظـارت ،اجـرا و نصـب کـه بیشـتر جنبـۀ تاریخیشـهراصفهـانو گرافیکشـهریمعاصر،
اجرایـی دارد و نیازمنـد سـرمای هگذاری بیشـتر اسـت ،در چـه اقداماتـی را م یتـوان بـرای سـاما ندهی
شـهری مؤثـر گـردد. اختیار خودشـهردارییاسـازمانمسـئولدولتیباشد. گرافیـک ایـن شـهر انـجام داد؟ و شـما بـه عنـوان
128شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
یـک متولـی خـاص و مشـخص اسـت ،مثا ًل سـازمان
زیباسـازی؛ سـازمانی کـه هیـچ ارگان و سـازمانی بـدون
هماهنگـی بـا آن اجـازۀ تغییـر در گرافیـک شـهری را
نداشـته باشـد .مسـئلۀ مهـم دیگـر ،داشـتن برنامـه و
گهـرافدیفکمششــهخر و ِتصناکوسـتا هبمـو تدطتبیو بقلآنن‌د بمـادسـاتب بقـرۀا تایریتغخییـی،ر
هنری ،فرهنگی و صنعتی شـهر اسـت؛ برنام های ثابت
و تصوی بشـده کـه بـا تغییـر مسـئولان اجرایـی نظیـر
دولـت و شـهردار تغییـر نکنـد و ادامـۀ آن بـرای مسـئول
اجرایـی بعـدی الزامـی باشـد.
بـا توجـه به آنچـه بیان کردید ،چه انتقـادی را به
وضعیـت فعلـی گرافیـک شـهری امـروز اصفهـان
وارد م یدانیـد و آیـا پیشـنهادی بـرای تعامل بین
هنرمنـدان و متخصصـان و مسـئولان داریـد؟
در وضعیت فعلی اصفهان ،مانند سـایر شـهرها ،نوعی
ناهماهنگی محسوس در ِالمانهای شهری وجود دارد مریم افسر ،متولد سال ،۱۳۴۹
کـه ب هصـورت پرا کندگـی و ناهمگونـی در جا یجـای دان شآموختۀرشتۀ گرافیکدرمقطع
شـهر دیـده م یشـود .شـما وقتـی وارد شـهر م یشـوید، کارشناسیارشداست.اوعضوعل یالبدل
جـز در مناطـق توریسـتی و آثـار تاریخـی خـاص ،فـرق هیئ تمدیرهانجمنصنفیطراحان
چندانـی بـا سـایر شـهرها حـس نم یکنیـد .درحال یکـه گرافیک ایران و عضو رسمی این انجمن
در هـر خیابـان و محلـه بایـد ِالما نهـا وگرافیـک شـهری است .او با سابقۀ سی سال فعالیت در
به گون های باشد که احساس کنید در شهر اصفهانید. زمینۀ گرافیکمحیطی،باشرک تهای
همچنیـن ،اقـدام اصلـی بـرای ایجـاد تعامـل بیـن
هنرمندان و متخصصان و مسـئولان اجرایی شـهر ،به مختلفهمکاریم یکند.
وجود آوردن سـازمانی مشخص ب هعنوان متولی (نظیر
سـازمان زیباسـازی) ،بـا نقشـۀ راه و هـدف کوتا همـدت
و بلن دمـدت و بودجـۀ مشـخص اسـت کـه بـه مدیـران
شـهری وابسـتگی نداشـته باشـد و با تغییر دولت تغییر
نکند؛ ب هطور یکه سازمان فوق نقش هماهن گکننده
و تصمی مگیرندۀ اصلی را بین هنرمندان و متخصصان البتـه تلا شهـای صور تگرفتـه بـرای حفـظ ایـن هویت
و مسـؤلان اجرایـی بـازی کنـد و مسـتقل از شـهرداری ب هخصـوص در چهاربـاغ و میـدان عتیـق قاب لتوجـه و درود بـر شـما خانـم افسـر عزیـز ،بهتـر اسـت
گف توگـو را چنیـن آغـاز کنـم ،شـما چنـد بـار بـه
باشد. درخـور سـتایش اسـت. شـهر اصفهـان سـفر کرد هایـد؟ آیـا گشـ ت وگذار
،1396 نـوروز بـرای اخیـرًا، کـه آ گاهیـد حتمـا بـا توجه به حساسـی تهایی کـه دربارۀ فرهنگ در خیابا نهـای ایـن شـهر تاریخـی تأثیـر ویـژ های
شـهرداری اصفهـان بـا همـکاری سـه دانشـگاه و تاریـخ ایـن شـهر بـه عنـوان شـهری توریسـتی
هنـر اقـدام بـه دیوارنـگاری در سـطح شـهر کـرده وجـود دارد ،نقـش گرافیـک شـهری معاصـر را در بـر شـما ،کـه از یـک سـو هنرمنـد و از سـوی دیگـر
مسـافر ایـن شـهر بود هایـد ،گذاشـته اسـت؟
اسـت و ایـن دیوارنگار یهـا را دانشـجویان اصفهـان چگونـه ارزیابـی م یکنیـد؟ درود و سـپاس از فرصتـی کـه در اختیـار من گذاشـتید.
ایـن دانشـگا هها انجـام داد هانـد ،ایـن رویـداد را نقـش گرافیـک شـهری و ِالما نهـای بصـری در حفـظ
چگونه ارزیابی م یکنید و آیا پیشنهادی در این پیشینۀ تاریخی و فرهنگ و هنر مردمان شهر و انتقال بیشـتر سـفرهای مـن بـه اصفهـان در ایـام نـوروز بـوده
آن به امروز مهم و انکارناپذیر است .این نقش با حفظ اسـت و همـواره از ایـن سـفرها خاطـرات زیبای دیـدار از
خصـوص داریـد؟ و گسـترش بافـت تاریخـی شـهر ،مرمـت آثـار برجامانـده یـدرکذهشـنـه ِمربتاارقـییخـماینـ ،بـداهفارسهـنـت؛گچوههنـ‌لرسـوتوصننع،تعگـالر ییقاغپـنوی،
در اینکـه دیوارنـگاری در ایجـاد دیـدگاه بصـری و و نیـز اسـتفادۀ تلفیقـی از هنـر مـدرن و سـنتی در انتقال
زیباسـازی وگرافیـک شـهری نقـش مهمـی دارد مفاهیـم تـا حـدودی قابـل انجـام اسـت؛ ب هطـور مثـال،
شـکی نیسـت و اقـدام اخیـر شـهرداری در ایـن راسـتا م یتـوان ب هجـای اسـتفاده از تابلوهـای ا لا یدی و میـدان نق شجهـان و س یوسـه پـل و پـل خواجـو و
پوسـترها ،از سـنگ نبشته ،کاش یکاری و حکا کی روی از مه مترین جاذب ههای گردشـکری اچصهفارهـبـاا ِغنا،صهفریـهـاکن
تحسـی نبرانگیز اسـت؛ امـا در انتخـاب موضـوع ،بـه سـنگ و چـوب و فلـز در سـاخت بنرهـای تبلیغاتـی، ب هتنهایـی اثـری هنـری بـه شـمار
نظـر مـن ا یکاش علاو هبـر موضـوع قص ههـای قرآنـی، تابلـوی راهنمـای معابـر و زیرگذرهـا و سـتون پ لهـا و
موضوعات دیگری نیز ب هصورت مسابقه و با رأی مردم مـ یرود .ایـن آثـار نقش مهمـی در انتقال فرهنگ و هنر
زیباسـازی شـهر کمـک گرفـت. مـردم اصفهـان از دیربـاز تـا کنـون ایفـا کـرده و همـواره
برای مناطق مختلف شهری انتخاب م یشد و بخشی چـه اقداماتـی م یتـوان بـرای سـاما ندهی تحسـین وشـگفتی بازدیدکننـده را بـه همـراه داشـته
نیـز بـا موضـوع آزاد در ایـن میـان قـرار م یگرفـت .اینکـه گرافیک شـهری اصفهان انجام داد؟ و اقدامات
موضـوع نقاشـ یها داسـتا نهای قرآنـی باشـد ،بسـیار شـهرداری و سـازما نها و ارگا نهـای ذ یربـط را اسـت.
هویـت گرافیـک شـهری اصفهـان را چگونـه
خـوب و آموزنـده و قاب لتقدیـر اسـت ،ولـی ب هصـورت در ایـن زمینـه چگونـه ارزیابـی م یکنیـد؟ ارزیابـی م یکنیـد و چه نقاط ضعف و قوتی در آن
محـدود و در مناطـق خـاص شـهری و در باف تهایـی بـه نظـر مـن همـکاری نزدیـک سـازما نها و ارگا نهـای
نظیـر اما کـن مذهبـی ،مسـاجد تاریخـی و ....در سـایر مختلـف نظیـر شـهرداری ،سـازمان میـراث فرهنگـی و می‌بینیـد؟
دانشکدۀ هنر و دانشکدۀ باستا نشناسی و هماهنگی هویـت گرافیکـی شـهر اصفهـان متأسـفانه بـا
مناطق بهتر بود آثار سـنتی و صنایع دسـتی اصفهان، آ نهـا بـا سـازمان زیباسـازی م یتوانـد نقـش مهمـی در گسـترش شـهر و فرهنـگ شهرنشـینی دسـتخوش
داسـتا نهای فولکلوریـک و محلـی و تاریخچـۀ شـهر ساما ندهی گرافیک شهری داشته باشد .مهم وجود
اصفهـان ،موضـوع نقاشـ یهای دیـواری در نظـر گرفتـه تغییـر شـده و از هویـت تاریخـی خـود فاصلـه گرفتـه
اسـت؛ سـاختما نهای بلنـد و مرا کـز خریـد بـزرگ یـا
می‌شـد. هایپرمارک تهـا ،بـر ایـن مسـئله تأثیرگـذار بـوده اسـت.
شـهرهایی اسـت، درسـت کامل ًا شـما بلـه گفتۀ
129
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
ﺧیاﺑان ﮐاوه
محمدعلی میرزایی
مهمترینرکندر یـا ایـد های بـرای زیبانمایـی ایـن شـهر در ذهـن چـون اصفهـان مـواد بصـری بسـیاری از فرهنگ
مقولۀهویت گرافیکی داریـد ،مایلـم بشـنوم. دیرپـای خـود بـرای نمایـش دارنـد و م یتواننـد
نقـش بسـزایی در بازنمایـی روحیـه فرهنگـی
شهر،مردمهستند پیشـنهاد م یکنـم شـهرداری اصفهـان یـک دریاچـۀ خـود ایفـا کننـد .البتـه تـا جایـی کـه بنـده
وسلیقهونظرآنان مصنوعـی نظیـر دریاچـۀ مصنوعـی چیتگـر تهـران در م یدانـم از داسـتا نهایی چـون شـاهنامه نیز در
بایدموردتوجهقرار زیـر س یوسـه پـل احـداث کنـد؛ دریاچـۀ مصنوعـی دیوارنگار یهـای مذکـور اسـتفاده شـده اسـت.
گیردونهسلیقهو پـرآب در تمـام فصـول سـال کـه م یتوانـد هویـت و حال که صحبت از فرهنگ بومی شد ،نظر شما
نظرمقامیامسئول زیبایـی دوچنـدان بـه س یوسـه پـل ببخشـد .ایـن کار در مـورد تعامـل ارگا نهـا با مردم و نقش آ نها در
اجراییخاص؛البته بـا همـکاری تمـام ارگا نهـا و سـازما نها و اصنـاف و
وظیفۀهنروهنرمند گرافیـک شـهری چیسـت؟
دلسـوزان و مـردم شـهر انجا مشـدنی اسـت. به نظرم مهمترین رکن در مقولۀ هویت گرافیکی شهر،
تغییراینذائقهو و سـخن پایانـ یام ،اصفهـان ،نص فجهـان ،هما نگونه مـردم هسـتند و سـلیقه و نظـر آنـان بایـد موردتوجـه
فرهن گسازیاست کـه در سـد ههای اخیـر ازنظـر تاریخی ،فرهنگـی و هنری قـرار گیـرد و نـه سـلیقه و نظـر مقـام یـا مسـئول اجرایـی
سـرآمد شـهرهای ایران بوده است ،ا کنون نیز م یتواند خـاص؛ البتـه وظیفـۀ هنـر و هنرمنـد تغییـر ایـن ذائقـه
بـا اسـتفاده از متخصصـان و هنرمنـدان و مسـئولان و فرهن گسـازی اسـت .مـردم و هنرمنـدان در تعامـل
اجراییدر مقولۀ گرافیکشهری ،کهتابلووشناسنامۀ بـا یکدیگرنـد و رابطـ های دوطرفـه دارنـد؛ بـه بیـان دیگـر
بصـری شـهر اسـت ،سـرآمد و الگـوی شـهرهای دیگـر مـردم از هنـر و هنرمنـد الگـو م یگیرنـد و هنـر و هنرمنـد
باشـد و ایـن مهـم جـز با همـکاری و ارادۀ تمامی عوامل
از مـردم.
دسـ تاندرکار و درنهایـت مـردم میسـر نیسـت ضمـن سـپاس از شـما ،در پایـان ا گـر پیشـنهاد
130شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
گݡرافیک شهری عرفان رجایی
در بوتۀ نقد
کارشناسهنر
آسیب شناسی گرافیک شهری و
زیباسازی شهر اصفهان گرافیـک محیطـی بـه
عنوانقو یترینووسـی عترینابزار
در گف توگݡویــــیݡباسهنســــــلاز فرهن گسازیدرهنرشهرینقش
هنرمن ـداناصفهـ ـ ـان: مهـموسـازند هایدارد.ایـنشـاخه
هنری،تمامیجلو ههایتصویری
ا کبرمیخک،احمدرضامیرمقتدایی، شـهری اعـم از كوچ كتریـن تـا
علیسجادی بزر گتریـن آ نهـا را در حیطـ ه كار
خـودقـرارم یدهـد.یك گرافیسـت،
تصویرگـر جامعـه خـود اسـت و
بـا تصویـرش شـرایط و كیفیـت
فرهنگیجامعهرابازگو کردهوارتقاء
م یبخشد؛بنابراینبایدنسبتبه
جامعـهخـودآ گاهـی كاملداشـتهو
راجعبهجزئ یترینموضوعاتآن،
آ گاهوحساسباشد.پسبرایرشد
گرافیکمحیطیدرجامعهشهری
امروز،لازماسـتتافرهنگدیداری
شهروندانارتقایابدوبرایرسیدن
بـهایـنمهـم،طراحـانبایـدضمن
بـروز خلاقیـت و اید هپرداز یهـای
نـو،ازتحصیلاتآ کادمیـکوعلـم
روز دنیـا در ایـن زمینـه برخـوردار
باشند.درهمینراستاباسههنرمند
اصفهانـی از سـه نسـل مختلـف،
پیرامـونمسـائل گرافیـکشـهری
اصفهانگف ت‌وگوییانجامشدهتا
بانگاهیکارشناسانه،نقطهنظرات
ونقدهـایسـازند هخـودراپیرامـون
مسائلیهمچونتبلیغاتشهری،
دیوارنـگاری ،نورپـردازی و دیگـر
جزییات گرافیکشـهریاصفهان
بازگـو کنند
محمدعلی میرزایی ﺧیاﺑان ﮐاوه -ﺳﻪ راه ملﮏ شﻬر
131
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
نورپردازی،
تخصصی در
گݡرافیک شهری
اهمیت نورپردازی
در شهر اصفهان ،گف ت وگو با
ا کبر میخک ،هنرمند و طراح
نیست. بیشـتر جنبـه تزئینـی دارنـد؛ وقتـی بـه چرا غهایـی نـگاه گرافیکشهریچهتأثیریدر کیفیتزندگیمردم
باتوجهبههویتوپیشینهتاریخیاصفهان،این م یکنیـم کهبهعنوان ک ممصرفوتزیینیبـ هکارم یروند، بهلحاظبینشـی،شـادمانی،آ گاهیوغیرهدارد؟
انگار کهدرسرتاسـرسـالجشـنداریموهیچتفاوتیبین کارهایـی کـهدر ایـنزمینـهانجـامم یشـودیـا کارشناسـی
شـهرچراوچگونهبهنور‌پرداز یاحتیاجدارد؟ روزهای کاری،رو‌زهایتعطیلواعیادملیومذهبیقائل نم یشـودیادرحدی کارشناسـیم یشود کهمتناسببا
کافیسـتنگاهـی کنیمبهدنیـاوبرخـوردی کهمردمبـاآثار نم یشـوند کهاینموجب کسـالتاسـت؛بهعنوانمثال روحوروانمردمنیستوبیشترحالتپرورشیدارد؛وقتی
تاریخـیخـوددارنـدوبـاتوجـهبـهتکنولـوژیحـالحاضـر، چرا غهاینصبشـدهرویپلفردوسـی،جزخشـونتو بهتابل وهانگاهم یکنیم،م یبینیم کهبهطورمستقیمدر
روشـن کـردناصفهـانباای نگونهچراغان یهایب یمعناو جث های کهداردشاملهیچمعناومفهومدیگرینیست زندگـیمـردمدخالـتم یشـودوسـعیم یشـودمسـائلی
مفهوماحتیاجینیست؛اصفهانمثلعروس یاست که وهمچنیـنبودجـهفراوانـیاز بی تالمـالصـرفآنشـده کـه جـزء آداب و رسـوم زندگـی انسا نهاسـت نفـی شـود.
بهآرایشاحتیاجیندارد؛بلکهبهنوعیزیب اسازیاحتیاج اامـسا بـته.بطـهقوروصلبحسیـیارح وای،اصوصلفیهناورنپرشداهزرییسنشـتبدههامانسـندت؛مموزثله ًا، در تابلوهایـی کـهاعلانـاتاجتماعـیم یشـودشـعا‌رهای
نورپـردازیپ لهـاومحـلقرارگیریچرا غهابه گون هایسـت تبـوههمیـر ندآممیـدزریسبـبهدهمـنـرددمکـدهاادهصامًلا‌یحشـتیوـادجوبـسـهعچنییـمن‌یککنارنـید
دارد کـهآنچیـزی کههسـترانشـانبدهد. کهوقتیدرشببهآ نهانگاهم یکنیدبهخاطرنورپردازی نیست؛ای نها کارهای یست که کارشناسینم یشودوبر
پیشنهادشمادراینخصوصچیست؟ ضعیـف،هیبـتپـلرانم یتوانیـدببینیـدونورپرداز یهـا اسـاسسیاس تهاودیدگا ههایشخصیانجامم یشود
مسائلیازایندستبایدتوسط کارشناسانموردبررسی بیشـترحالـترفـعتکلیـفدارنـدوازطرفـیخیابا نهایـی ونم یدانـمچگونـهم یشـودبـاآ نهابرخورد کـردوآ نهـارا
َبقـزرار‌کبکرگیدـرندن.ادارصدفوهـاچننیبـنهبقـزد‌رککاریزی‌یبهاایسـیتدرکـطهاولحانتییامجدیبت،ه داریـم کـهبـاتوجهبهترافیـکوعابرانپیادهبسـیارتاریک تحلیلنمودوهمچنینجامع هشناسانوروا نشناسان
تنهـاموجـبآزردگـیم یشـود؛ای نکهچـونزاینـدهرودآب هستند.دراینخصوصمشورتبا کارشناساناینحوزه مـانیـزدربرابـرایـنامـرمثـلهنرمنـدانسـکوتم یکننـد
ندارد،بخواهیمباایجادهرچیزیرویپ لهاتوجهمردمرا نمادسیئلدههگدریفتگرهیمس یتش؛ومدث.ل ًاهمم یچتنوایننمبخهرمجبجوسدمجه‌هغهاو لیپمیانکردوه و کسـیجـرأتاظهـار نظـردربـارهایـنمسـائلشـخصیو
جلبکنیمباعثآزردگیخاطرم یشود؛نورپردازیشهری آزاردهندهدوچرخ هسوارباهیب تغیرمعمولونامتناسبی اُنشـسبـاهنهیبرخـمو‌یدخـوشررادن.ـدارد؛در مـوردمسـائلشـهریآدمبـه
یکتخصصاستوبرایانجامبهمتخصصیناینحرفه کـهدرابتـدایپـلفلزینصبشـدهاشـاره کنـم ،کهخالی نورپرداز یهاوتابل وهاراازلحاظاستانداردتزئینیو
احتیـاجدارد،نـهبـهبـر قکاری کـهچـراغرارویپـلنصـب از هرگونه مفهوم و معناسـت و هیچ ظرافت و فکری در آن
کند؛بایددراینزمینهمطالعهشودوباهنرمنداننورپرداز کاربردیچطورارزیابیم یکنید؟
مشـورتشـود،چرا کهچراغانیبانورپردازیتفاوتدارد.
محمدعلی میرزایی ﭘﻞ فردوﺳﻰ
محمدعلی میرزایی 132شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
دیوارنگݡاری،
بیان هویت
تاریخی
روایت در و دیوار تاریخی اصفهان
از زبان احمدرضا میرمقتدایی،
طراح گݡرافیک
پیچیدگ یهـا پیشـگیری م یشـود. دهـد؛لـذا گرافیـکدقیقـ ًاترجمـۀیـکپیامیارسـانهبه گرافیـک محیطـی چگونـه بر زندگـی روزمـرۀ مردم
گرافیـک شـهری چه تأثیری در تعامالت مردم با زبـان تصویـر اسـت و شـهر نا گزیـر اسـت بـرای سـهولت تأثیر م یگـذارد؟
طبییعتکًادمیرگدرمداازراید؟نتصاویراستفادهم یکنند؛مثل ًایک در نشـان دادن را ههـا ،علائـم و پیا مهـا ایـن ارتبـاط را مـا در بـدو زندگـی اجتماعـی بـه فضایـی جهـت ارتبـاط
تابلوی راهنما م یتواند برای یافتن مسیر کم ککننده ایجـاد کنـد .بـرای ایـن زبـان قوانیـن و مقـررات خاصـی و تعامـل بـا یکدیگـر نیازمندیـم .وقتـی زندگـی شـهری
باشـد .تعامـل بـا یکدیگـر نیـز م یتوانـد در ایـن فضاهـا نیـز وضـع شـده اسـت کـه سـاد هترین رکـن آن حروفـی آغـاز م یشـود ،فضـای خـاص خـود را نیـز ایجـاب
شـکل بگیـرد .ایـن رابطـۀ تصویـری لازمـۀ زندگـی قراردادی اسـت که ما آن را به اسـم الفبا م یشناسـیم. م یکنـد .مسـیرها ،خیابا نها ،روشـنای یها و ارتباطات
اجتماعـی اسـت .فضاهایـی کـه گرافیـک شـهری یـا بـه همیـن ترتیب ،زبان بصری نیز مانند علائم رانندگی گسـترد هتر م یشـوند؛ لازمـۀ ایـن گسـتردگی ارتباطـی،
گرافیک محیطی ایجاد م یکند به ما در پیشـبرد مسـیر الفبـای خـاص خـود را دارد .درنتیجـه هرچـه بیشـتر از علائـم و نشـان ههایی اسـت کـه بتوانـد رونـد ارتبـاط
یـا روابـط کمـک م یکننـد؛ همـه از ایـن فضاها اسـتفاده این اصول و قرارداد تابعیت کنیم و هماهنگ و منظم انسـانبـافضـایخـودشراآسـان کنـدودرواقعبتواند
م یکننـد ،چـون بهتریـن رابطـه را بـرای آ نهـا ایجـاد بـا آن رفتـار کنیـم ،نظـم و انضبـاط بهتـری در کار و در ترافیـک سازما نده یشـد های را ایجـاد کنـد کـه فضـا
م یکند؛ درنتیجه شـهر برای سـهولت در روابط ملزم به شـهرمان حا کـم خواهـد شـد .مشـکل از جایـی شـروع را تلطیـف ببخشـد .انجـام ایـن امـور نیازمنـد تعـدادی
ایجاد این فضاهاست .گاهی نیز به سبب آلودگ یهای م یشـود کـه ایـن قراردادهـا در بعضـی از مـوارد الکـن اازصرا ًشلـتگر‌هافهیاـیکتیخکـصیاصزـانـیوااسعـابتتدکـایه گیرآاف‌نیـهاکسـمتح.یمطـحیی یـاط
م یشـوند و جریا نهـای مختلفـی م یتواننـد بعضـی اقشـار مختلـف در آن زندگـی مشـ یهکرننـیدفوضاطیـبییعاتـ ًاسـسـتطکـحه
مختلـف ،در ایـن روابـط خلـل ایجـاد م یشـود. از ایـن قراردادهـا را از بیـن ببرنـد یـا مخـدوش کننـد؛ سـواد و درجـات علمـی آ نها
چهعواملیباعثچنیناختلالاتیم یشوند؟ پـس گرافیـک ب هعنـوان یکـی از علـوم ارتباطـی م یتواند مختلـف و متفـاوت اسـت .بـرای ایجـاد ارتبـاط بهتـر
اولیـن عامـل نشـناختن و درک نکـردن فضـای محیـط بـا کمـک تصویـر ،ترافیـک و ارتباطـات را در شـهر بسـیار بـه زبانـی روی م یآوریـم کـه بـرای همـه ،یعنـی بـرای
اسـت .هـر جغرافیایـی فضـای خـاص خـودش را دارد سـاده و روان کنـد و درعی نحـال بـا ایـن کار بـه سالمت مـردم عامـه ادفـرراایـد کن ز‌ممسیـنـواهد،قاتبـحلصفیهـ لمکـبرادشهـ،دن .وطسـبویاعدتـ ًاو
و هرچقـدر بتوانیـم مـردم را بـا گرای شهـای بصـری شـهر یـاری برسـاند .بعدازایـن ،وظیفۀ گرافیـک مربوط زبانـی اولیـن
خودشـان بیشـتر ارتبـاط بدهیـم و از محتـوای فضـای بـه زیباسـازی و زیبای یشناسـی اسـت کـه بایـد آن را کـه م یتوانـد ایـن رفتـار را پوشـش دهـد «زبـان تصویـر»
جغرافیایـیاسـتفاده کنیـم،بیشـتربـه کار خـودهویـت براسـاس روحیـات یـک جامعـه شـناخت و از آن نیـز بـاز اسـت ..زبـان تصویـر راحـت و سـریع اسـت؛ هما نطـور
بخشـید هایم .ا گـر از چیـزی در جـای خـود اسـتفاده بـرای تسـهیل روابـط اسـتفاده کـرد .درنتیجـه ،زبـان کـهبـابیـان کلم های،شـکلتصویریآنپیشاز شـکل
نمشـسـلدمه ًانتبأاثیـشـردخـوو تد راص اوزیـردسیـ نتتوامنـ یددپهـیاد.مرطسـراانحی یکهـنـاد،ی تصویـری بـرای تمـام اقشـار در شـهر ایجـاد م یشـود تـا نوشـتار یاش بـه ذهـن متبـادر م یشـود؛ پـس تصویـر،
شـهری و محیطـی دارای دانشـی تخصصـی هسـتند نظـم و مقرراتـی پدیـد آورد کـه تمـام فضاهـای شـهری زبانی اسـت که م یتواند شـعور افراد مختلف را پوشـش
از آن تبعیـت م یکننـد و بدیـن ترتیـب ،از اختاللات و
133 ﺧیاﺑان ﮐاوه
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
دﯾوار نگاری
خواهنـد داشـت .هویـت مـواد و مصالـح هـر شـهری چهارطبقـه بسـازیم؟ بـه چـه قیمتـی مـا ایـن اثـر را کـه زاییـدۀ محیـط پیرامـون خویـش هسـتند و عوامـل
بـا شـهر دیگـر فـرق م یکنـد .مـواد کنونـی بـه طـرح و اثـر فروختیـم؟ فضـای محیطی بـرای کاربردهای محیطی علمـی بـه طـراح نشـان م یدهنـد کـه چگونـه بـا آ نهـا
آسـیب م یرسـاند و مه متریـن مشـکل در ایـن زمینـه از دانـش و هنـر اسـتفاده م یکنـد. برخـورد کنـد .بنابرایـن شـناخت اصـول طراحی بصری
ببـهوادیننایجرنیااسـن اتسـکهتا.صسـل ًاؤاایـل ان اصثلریماپنیدگاشر نگاه سرسـری فرمودیدپیشینۀتاریخیوب هروز رسانی؛بهنظر و طراحـی شـهری بـا توجـه بـه نیازهـای اجتماعـی و
از توسـع هپذیر شما چه چیز این دو را به هم پیوند م یدهد؟ برخـورداری از فرهنـگ بومـی اسـت کـه چگونگـی رفتـار
اسـت یـا خیـر .اینکـه روی دیـوار زیرگـذر اتوبـان طرحـی کاربـردی ومطهانلرعـهـۀاعلیمـدسیـبتـر تی بـمـاا ُمم آثدـااقـرهم(عبامـرایر کیبیصنـناییـ)عو مـارادر شـهرمشـخصم یکنـد؛از ایـ نروهـرمـکانوهر
پـرکار نصـب کنیـم ،آیـا فضـای درسـتی را بـرای ایـن کار پژوهـش شـهری سـاختار و اسـلوب خویـش را طلب م یکنـد و در
انتخـاب کرد هایـم؟ م یتوانـد هنـر مـا را بـ هروز و در عیـن حـال نیـاز محیـط ایـن میان هیچ نسـخۀ مشـترکی وجود نـدارد؛ بنابراین
چـه راهـکار یـا توصیـ های بـرای بهبـود ایـن امـروز اجتماعـی را فراهـم کنـد .در جای یکـه در گذشـتۀ دانـش آ کادمیـک ،تجربـۀ علمـی ،موقعیـت و هویـت
وضعیـت پیشـنهاد م یکنیـد؟ ن هچنـدان دور ،زندگـی مـا مملـو از وسـایل و امکاناتـی مکانـی عواملـی هسـتند کـه در ایجـاد چنیـن شـناختی
فقـط م یگویـم مـا در شـهری بـزرگ شـد هایم کـه بـود کـهزاییـدۀهنـرپیرامـونبـود.ا کنـوننتوانسـت هایم دخی لانـد و رعایـت نکـردن آ نهـا باعـث ایجـاد اختالل
اولیـن و آخریـن معلـم مـا در و دیـوار آن بـوده اسـت. شـرایط امـروزی بـرای زندگـی شـهری بـه‌وجـود آوریـم. در ارتباطـات م یشـود.
ا گـر نتوانیـم از آن درس بگیریـم و از عهـدۀ حفـظ آن معمـاری قـو سدار بـا تزئینـات بسـیار فاخـر ،جـای باتوج هبـه اقلیـم و هویـت تاریخـی اصفهـان،
برنیاییـم هیهـات اسـت .مـا ای نهمـه فضاهـای زیبـا خـود را بـا مکع بهـای مسـطح بـا مصالـح ناهماهنـگ گرافیکمحیطیمتناسبباآنچهویژ گ یهایی
داریـم؛ تنهـا بایـد بیاموزیـم کـه چگونـه از آن اسـتفاده عـوض کـرده اسـت؛ ظـروف زیبـای فلـزی و سـفالین دارد؟
کنیـم و چگونـه آلودگـی و هر جومـرج را کـم کنیـم. بـا نگار ههـای خیالـی فرامـوش شـدند .میزهـا و در و اصفهـان پیـش از اینکـه بـه تزئیـن احتیاجـی داشـته
وقتـی بـه میـدان نق شجهـان نـگاه م یکنیـم ریتـم را پنجر ههـای نیلگـون مـا کجاسـت؟ رنـگ زندگـی در باشـد ،بـه حراسـت و نگهبانـی نیازمند اسـت؛ حراسـت
یـاد م یگیریـم کـه اسـاس آن نظـم ،تشـابه و هماهنگـی محیـط مـا از میان رفته اسـت؛ زیرا نتوانسـتیم همراه با از گنجین های که از گذشـتگان به ما رسـیده و ما باید با
اسـت .ا گـر جایـی در میـدان ،یکـی از ای نهـا خدشـ هدار زمان و کیفیت روز پشـتوان های برای هنر خویش ایجاد نهایـت دقـت آن را بـه آینـدگان تحویـل دهیـم .ما نباید
شـده باشـد‌تحم لپذیر اسـت؟ حال ا گر همین ریتم را کنیـم .در حالـی در شـهر جهانـی صنای عدسـتی زندگـی هویـت ایـن گنجینـه را فرامـوش کنیـم؛ زیـرا مـا فقـط بـا
در خیابا نهـا پیـاده بکنیـم نتیجـه چیسـت؟ مـا حتـی م یکنیـم کـه حتـی یـک مـوزۀ تخصصـی صنایع دسـتی تکیـه بـر همیـن گنجینـه م یتوانیـم حرفـی بـرای گفتـن
م یتوانیم فضاهای الگویی برای کشـور داشـته باشـیم نداریـم و ایـن ب یتوجهـی باعـث عقـب مانـدن از چرخـۀ داشـته باشـیم؛ بنابرایـن ،پیش از انجام هـر کاری برای
گکراهفدییکـگراینوازشـماهتربعیی داتشکـنتنهدب.اا گشـرد،شهمـرردیمساازصماا ًل ندخهطـای زمان خواهد شـد .حمایت علمی و آموزش ریشـ ههای اصفهـان بایـد از آن حفاظـت کنیـم و بـر اسـاس محـور و
هنـر بومـی همـراه بـا مطالعـات علمـی ،هزینـه نیسـت؛ هویتی کهاز قبلبرایماتعیینشدهفکر کنیم.دانش
نم یکننـد .ا گـر همـان ریتم را از میـدان نق شجهان یاد بلکـه سـرمای هگذار یهایی اسـت کـه مـا را از گـرداب حسـی مـا از کیفیـت برم یآیـد نـه از کمیـت؛ تولیـدات
بگیریـم م یتوانیـم بهتریـن فضـای تصویـری را در شـهر مصر فگرایـی خارجـی نجـات م یدهـد. عناصر متعدد و ب یریشـۀ ما را از هویت خویش دور می
ایجـاد کنیـم .در ایـن میـدان ،جایـگاه مرا کـز سیاسـی، گرافیـک شـهری چـه تأثیـری در توسـعۀ شـهری سـازد .مـا بایـد بـ هروز حـرف بزنیـم و ایـن از ایـدۀ اولیـه و
دینـی و اجتماعـی بـا کاخ عال یقاپـو و مسـجد و بـازار دارد؟ فضاهای د مدسـتی بر نم یآید و احتیاج به دانش فنی
رشعـاوید؛تمثشـا ًلدهجاایـسـگاته.مهوتمویرسنـتینکالس تبهباایمدشـدرخ شصهبرارعشـاید تات مـن در ایـن فضـا کاری ندیـد هام کـه باعـث توسـعۀ دارد .مـا حـدود 400سـال اسـت کـه قل مزنـی داریـم؛ امـا
شهری شود و تنها ک جسلیقگی را رواج م یدهد .کسی آیـا تاب هحـال ترکیـب امـروزی بـرای قل مزنـی داشـت هایم؟
پیاد هروها شـلوغ نشـود .مشـکل ،نبودن دانش اسـت که میدان نق شجهان را طراحی کرده به سلیقۀ مردم مـا م یتوانیـم بسـیاری مـوارد را بـ هروز کنیـم و در فضای
و اینکـه از افـرادی هـم کـه دانـش و صلاحیـت دارنـد، فکـر نکـرده اسـت ،وگرنـه چنیـن میدانـی را نداشـتیم. شـهری اسـتفاده کنیـم .باای نحـال ،ا گـر بتوانیـم در
اسـتفاده نم یکنیـم .تنهـا فضـا را ایجـاد م یکنیـم. او بـه چیـزی فراتـر از سـلیقۀ مـردم اندیشـیده و بسـیار درجـۀ اول فضاهـای موجـود را بـه نمایـش بگذاریـم،
سـودجویان هـم در پـی چنیـن فضاهایـی هسـتند. ایدئالیسـتیفکـر کـردهاسـتوازای نروسـت که مـا آن را بهترین کاری اسـت که کرد هایم .بسـیاری از دیوارها یا
آد مهای حرف های باید دعوت به کار شوند و مسئولان یکـی از نمادهـای غـرور ملـی م یدانیـم .پـس کار کـردن درهـاب هجـایسـیمان کشـیدنبهقاب گرفتـنوایجاد
ایـن کار را نم یکننـد .حـالا هـم ،علـت ای نکـه پـس از بـر اسـاس سـلیقۀ مـردم شـاید مرد مپسـند باشـد ،امـا یکنمادنمایشینیاز دارند.بسیاریاز اما کندر حال
بیسـت سـال ،در فضای شهری شـروع به کار کرد هایم، تخصصـی نیسـت .هنـر مـا یـا ارز شهـای شـهری مـا تخری باند و با وفور چنین فضاهایی ما نم یدانیم چه
عقـب نمانـدن از دیگـر شهرهاسـت و کار سرسـری وقتـی م یتوانـد اتفاقـی نـو و اثـری مانـدگار باشـد کـه کنیـم؛ مـا به دیوارنگاره احتیاج داریم اما بدون طراحی
انجـام م یشـود .بایـد بـا درایـت بیشـتری عمـل کـرد. کارشناسـان حرف های را تهییج کند ،قائ مب هذات باشـد بـر اسـاس محیط ،طراحـی محیطی معنایی نـدارد؛ آن
هـر توریسـتی کـه بـه ایران بیایـد صددرصد بـه اصفهان و بـا ریشـ ههای خـودش عجیـن باشـد .گاهـی مـا کاری کمننـاارسـ یاب اشسـمشتـ.خمثا ًلص فضـای اطرافـش و دیـوار دیـوار بـا
م یآیـد و اصفهـان شـهری اسـت بی نالمللـی کـه بایـد م یکنیم که هنر نیست؛ اما کاری است بجا که تبدیل کـه چـه طرحـی بـرای آن م یکنـد
بـرای آن بی نالمللـی اندیشـید. بـه هنـر م یشـود و مـردم آن را م یپسـندند و دوسـت چـرا بایـد کنـار س یوسـ هپل و پـ ل خواجـو سـاختمان
134شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
بـهبافـتوسـیمایشـهری،در کجـاازچهبافتومـوادو قانون در
مصالح،ازچهقلموفونتیوباچهابعادوانداز هایتابلوها چهارچوب
کار شوند. تبلیغات!
نحـوۀ عملکـرد سـازمان زیباسـازی اصفهـان را
در ب هکارگیـریتبلیغـاتشـهریماننـدبیلبوردهـا، نقدی بر حدو ِد تبلیغات شهری
مانیتورهـای شـهری ،اسـتندهای میادیـن، در مصاحبه با علی سجادیه،
چهاررا ههـا ،پ لهـا و ...چطـور ارزیابـی م یکنیـد؟ طراح گݡرافیک
در همـۀ ادوار ،زیباسـازی متولـی زیبا کـردن شـهر از نظـر
تبلیغـات و گرافیـک محیطـی بـوده و هسـت .بـا توجـه اسـتوبسـیاریاز عناص ر گرافیکیدر شـهرعمر کوتاهی تأثیرمستقیم گرافیکمحیطیدر زندگیمردمبه
بـه ای نکـه ارگا نهـای مختلـف هرکـدام بـه بیلبور دهـای دارنـد؛بنابرایـنبایـدفکر کنیـم کهجانمایـیآ نها کجا، لحاظآ گاهیوبینشچیست؟
متعـددیاحتیـاجدارنـد،بـرایاینکـههـرجومـرجایجـاد چگونه،چهتعدادوباچهنوعطراحیبایدصورت گیرد
نشـود ،بایـد مـوارد در یـک کمیسـیون مشـترک بررسـی کهبیشترینتأثیررابرمخاطبانداشتهباشد.چ هبسابه شـهرموجودیاسـتزندهوارگانیکودر حالتغییر که
شـوند .در تاریخ 30فروردین 1384شـورای اسالمی شهر ایننتیجهبرسیم کهازمیزانتابلوهایتبلیغاتی کهسر ریشـه در بنیا نهـای اقتصـادی ،اجتماعـی ،سیاسـی و
اصفهـانمقرراتـیرابـهتصویـبرسـانده کـهبـرایاجـراو هرچهارراه کاشـتهشـده ،کاستهشودونگاهتبلی غشده فرهنگی کشور دارد.هرچیزیبایدبهنسبتیمشخص
انیـصـن قبوتانمیــانم تعابملا‌ًول اهـاجقراوناعمـد‌یوشـموقدر؛رابتـهیعنوواجـوندمثـداارلد؛ ،لنیصکـبن ب همثابـۀنـگاهتحمی لشـدهجلوهنکنـد.از حیث کمیو درشهرتقسیمشود.سبکمعمارانهو گرافیکمحیطی
تبلیغـات پشـت یـا روی شیشـه بـه هـر صـورت از قبیـل تعـداد،هـرنهـادوارگانوبخـشخصوصـیدر هـرجـای ب همثابـۀرسـانهاسـتوم یتوانـدهمچونصداسـیمابه
نئـون ،اسـتیکر ،تابلـو ثابـت و متحـرک ،انـواع تابل وهـای شهر کهتوانسته،تیرکوتابلویتبلیغاتی کاشتهاست. نـگاه مـردم جهـت دهـد .ا گـر زیباشناسـی لحـاظ نشـده
تبلیغاتـی،در حـدعـرفوحدا کثـرنصـفابعـادوحـروف ا گـر در شـهری باشـیم کـه تابل وهـا بسـیار سـنجیده و باشد،مردمرابهزشتدیدنعادتم یدهد.مفهومی
تابلـو ،بـرای معرفـی مغـازه و بـا اخـذ مجـوز از شـه رداری جانمای یهـاخـوبودقیـقداشـتهباشـند،نقاشـ یهای کهدر فرمنماهایمعماری،تابلوهایشـهری،مبلمان
مجاز است.استفادهاز تابل وهایِا لا یدیِ،ا لس یدی، دیواریو گرافیکی کارشناسانه کارشدهباشد،چشممان و گرافیـک شـهری ایجـاد م یشـود ،م یتوانـد بـه تجسـم
ویدئو پروژکتور ،استفاده از وسایل صوتی تصویری و سایر ناخـو دآ گاه بـه تناسـبات بـه کار رفتـه در آ نهـا عـادت شـهروندانونحـوۀدرسـتیـانادرسـتدیـدنآ نهـانیـز
وسـایلدر نما،پشـتپنجر ههاوویتری نهایمشـرفبه م یکنـد.حـالا گـرمـردمدرمحیطـیباشـند کـه گرافیک جهـتبدهـد.در اینچهاردهسـالاخیر،شـهراصفهان
آناغتشاشوآلودگیبصریداشتهباشد،ذهنوچشم چی زهایـی ب هدسـت آورده و چی زهایـی از دسـت داده
معابـر و میادیـن ممنـوع اسـت. اسـت.شـهرداریفعالی تهایزیادیانجامدادهاست،
شـهرسیسـتمیاسـتانـدا مواروارگانیک؛ای نهـاجدای آ نهـا بـه همـان انـدازه مغشـوش و آلـوده م یشـود. امـا بایـد قیـاس کنیـموببینیـم کـهایـنرشـدشـهریبـا
از آنتفکرمعمارانهوشهرسـازانهنیسـت.ارگا نهابایدبا بهتریـن کار،تشـکیلیـکاتـاقفکـرمسـتقلاز دسـتگاه توسعۀپایدار همراهبود هیاخیر؛واینتوسعهچهمیزان
استنادبهمستندات،بیلبور دهارابهلحاظابعاد،اندازه، دولتـی اسـت کـه بـا تغییـر دولتمـردان ،اعضـای خبـره و بـاارز شهـایتاریخـیمـاهمسـوبودهاسـت؛بـرایمثال
محـلقرارگیـری،زاویـۀقرارگیـریبـادیـدمـردمبررسـیوبا کارشناسـانآن کمتریـنتغییـراتراپذیـراباشـند.وجـود مابااینتوسعه،چهمیزانخان ههایتاریخیارزشمند
یکچنین گروهیسیاس تهای کلیوخطمشینحوۀ را از دسـت داد هایـم و بـه جـای آن گـذری را گشـود ه یـا
توجـهبهآیی ننام ههـااعمال کنند. کارتبلیغـاتراجهـتم یدهـد؛ونظـرم یدهـد کهبسـته سـاختمانب یهویـتدیگـریجایگزین کرد هایـم.بااین
درحقیقتبهتراست ک مکمبودجۀنفترانادیده گرفتهو خیـلعظیـمماشـینو کمبـودپارکین گها،شـهربهیک
بهصنعتتوریسمو گردشگریرویبیاوریم.توریس تها پارکینگتبدیلشده کهنشا ندهن دۀبیمار بودنشهر
برایماب همثابۀسفیرانیهستند کهدر کشورشانبرای اسـتونم یتـواندریافـتاصالحآنبـهعهـدۀچـهنهاد
مـا تبلیـغ م یکننـد .و ا گـر بنـا بـه جـذب توریسـت اسـت، دولتـییـاحکومتـیاسـت؛فقـطایـنرام یفهمیـم کهبا
بایـد بـه گرافیـک شـهری بسـیار توجـه کنیـم؛ چـون بـا
مشـاهدۀب ینظمیون‌اهماهنگیموجود،همینوضع یـک عارضـه مواجهیم.
راتوصیـفخواهنـد کـرد.ب هخصـوصهنرمندانـی کـهبـه در ایـنچنـدسـالۀاخیـر،تبلیغـاتایدئولوژیـکدر عمل
اینجام یآیند،نم یتوانندنادیدهاز کنارموضوع گرافیک ابزاریشدهبرایتحمیلسلیقهدر سبکنوعیخاص
از زندگیوروابطاجتماعی کهآمیختهبهلحنیپندگونه
شـهری کهقسـمتیازشـخصیتشهراسـتبگذرند. ونصیحـ توار اسـت.بسـیاریاز ایـنتبلیغـاتدر ظاهـر
اخلا قمدارانـهبـاآننـوعارائه،چیزینیسـتجزتوهین
به شعور شـهروندان.
در ایـنشـرایط گرافیـکمحیطـیبـاچـههدفـیو
چگونـهم یتوانـدبـهایـنآشـفتگی کمـک کنـد؟
طراحـی گرافیکـی سـه هـدف را دنبـال م یکنـد.1 :
اطلا عرسانی؛.2ارتباطوتعاملبامحیط؛.3ایجادلذت
و زیبایی بصری .مجموع این سه مؤلفه باید تبدیل به
انسـجامیـکفضـایشـهریبشـود کـهبـهرفـعنیاز‌های
شـهروندی کمک کند .گرافیک،پیوسـتهدر حالتغییر
محمدعلی میرزایی
135
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
پنجویژگݡیمهم ترجمهوتألیف:
کݡیو ِریتورهایمؤثر1
امیر رجایی،
Steven Rosenbaum سارا کتیرایی2
بـااشـراف کامـلبـهتوانای یهـایلازمبـرایآن،واردایـن بـا گسـترش هنـر معاصـر ،دامنـۀ فعالی تهـای حـوزۀ «کیوریتـور» 3اصطلاحـیاسـت
عرصهشود.هما نگونه که گاماولموفقیتدرهرشغلی، ککایربوـرریتداویرـینوحکریفـورهیلتزوورمیـ ًاابـلنهیززمایفنزای‌ههـاش‌یایفتهنـهارسیوت.هنهررهـچانید کـه بیشـتر در دهـۀ اخیـر در فضـای
انتخـاب صحیـح آن شـغل براسـاس سـاختار شـخصیتی تجسـمیمحـدودنم یشـودو گسـتر هاشبـهسـایرعلـوم هنرهـای تجسـمی ایـران شـنیده
فرد،اسـتعدادها،مهار تهایفکریوتوانای یهایفنی نیـز راه یافتـه ،قسـمت اعظـم فعالی تهـای ایـن رشـته م یشـود .در زبـان فارسـی مرسـو مترین
کویتورجـیاتروربیحبرف‌هـع‌هناوایقنبلشـغیالونیسـزقتط،اعنًاتباخیـادببادشـرانخظرۀ گهرنـفرتین مربوطبهحوزۀهنراسـت.در سـا لهایاخیراینحرفه معادلی کهبرایاینلغتبه کارم یرود
توانسـتهاسـتدرمیاناهالیهنرعلاق همندانفراوانیرا «نمایشـگا هگردان»اسـت؛امـاهمچنان
ایـنمسـائلصـورت گیرد. بـهخـودجـذب کنـدوافـرادزیـادیسـعیم یکنندتجربۀ بیشترباهمانعنوان کیوریتوردرمیان
آ ِ«اشـسنتایی ِوینمروِشـزنتبااقام»ن 4کحـیووزرۀیتکویروورینتـویورسنیدمۀقآالمـری‌هاکایینگی،ابشرـاتهی کیوریتـوریراهرچنـددر ابعـادی کوچـکامتحان کنند. اهالـیهنـرشـناختهم یشـود .کیوریتـور
اسـت کـه در آن بـه ذکـر چنـد ویژگـی لازم بـرای ورود بـه گاهبرخیازهنرمندانب هدلیلآشناییبارشتهیامدیای بـه شـخصی گفتـه م یشـود کـه در
ارایـبرنمح‌یرفشــهمارشدـاکـرههامفـر‌یاکدنعدل.ااقوپ‌هنمنـجدخبهصکویوصرییتـتورشـیاخحصتیمتال ًای خـودوتنهـابـرای کسـبتجربـهدرایـنزمینـه،درهمـان زمینۀبرگزارینمایشگا ههایهنرهای
باداشتنآ نهام یتوانندموفقیتبیشتریدراینحرفه حـوزۀفعالی تهـای کیوریتوریالـیانجـامم یدهنـد.بارها تجسمیفعالیتم یکند.اوایدۀبرگزاری
بـهدسـتبیاورنـد.اوبـرایـنبـاوراسـت کـها گـرشـخصی دیـدهشـده کـهبخشـیازافرادپـسازیکیاچندتجربه، نمایشـگاه را م ینویسـد و بـا دعـوت از
بخواهـددرمقـامیـک کیوریتورهنریفعالیت کند،بهتر بـاد لزدگـیایـنحرفـهرارهـام یکننـد.عوامـلمتعـددی هنرمنـدیـاهنرمندانـی،آثـارهنـریرابـر
اسـتدارایپنجخصیصۀمهمباشـد کهدر ادامهبهآن م یتواندعلتاینامرباشـد؛اماضروریاسـتقبلاز هر اسـاسآنایـده گـردآوریم یکندو گاهبا
چیـز،حداقـلتوانای یهـایشـخصیتیلازمرابـرایورود نوشتنبیانیۀنمایشگاه،بهمعرفیآن
اشـارهم یشـود. بفعهاالیینتعرکاصمل ًهابرحررفسـ های کیرادس.ـ کیتوکریهتوشرـخیدرصشعـلااقخ هۀمهنندربیایکد ایدهم یپردازدیاحتیدرپروسۀخلقآن
نویسندۀمقالهاذعانم یکند«:چونامروزواژۀ کیوریتور مشارکتم یکند.ممکناستکیوریتور
خودهنرمندباشد؛امااگرنباشدنیزباید
راجـ عبـهرشـت ههایهنـری کـهدرحـوزۀ
آ نهـافعالیتم یکنـد،آ گاهـیواشـراف
لازمراداشـتهباشـدتابتواندباشناختو
ذدروحـقوهزنۀرهنـیرخرقوـد،مربوزینددا.دمهعایمولی ًان اونتوخخلااقب
عنواننمایشگاه،چیدمان،اطلا عرسانی
وتبلیغـات،نقدهـایمطبوعـات،مـواد
گرافیکـی،انعـکاسخبـریو گاهخریـد
وفـروشآثـاربـهعهـدۀ کیوریتـوراسـت.
امروزهتمامیموز ههایمدرنیاتاریخی
بـزرگ دنیـا در شـاخ ههای مختلـف،
کمیعومریوتل ًاوردرهـراشـیتۀحخـروفـد‌هاداراییتدارحنـدصیلاکـته
آ کادمیکهستند.درنهایتباید گفت
گاهبرایلغتکیوریتور،کلماتجایگزین
دیگریمانندنمای شگردان،هنرگردان،
مـوز هداریـاسرپرسـتهنـرینیـزبـ ه کار
مـ یرود .بـه علـت تنـوع ابعـاد حرفـه
کیوریتوری،توضیحهمۀجوانـبآندر
یادداشـتی کوتـاهدشـواراسـت.
است. شده منتشر 2014 نوامبر 6 تاریخ در )Forbes (Magazine فوربس آمریکایی نشریۀ در رو ِزنبام» «ِاستی ِون قلم به که کیوریتور» مهم این نوشتار ،ترجمه و تألیفی است از مقالۀ «پنج خصوصیت 1.1
ویراستار :مینا حسن‌زاده ،با سپاس از حمید کاویانی. 2.2
Curator 3.3
و و همچنین به‌عنوان مبدع و تولید برنامه با برخی از شبکه‌های تلویزیونی ای.4ده4پرmداuزaبbاnمseجoمRوعenۀ ِتevدDِ :S(tاEست)Tی ِوهنم رکاو ِرزنبی‌ا کم؛ردکیه اوریستوتر،.انووبیراسنیدتهول،یکادربگررنادامنه،هتاهییه‌کخنوند،دهعلواوسه‌بخرنرداریانفاستتج.ایوزۀ‌یامدرزیمنیینویۀوترهیک،ه
بین‌المللی نیز شده است. تا کنون کاندیدای دریافت چندین جایزۀ مهم
136شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
مهدی رجایی
یـا سرآشـپزها متخصـص ترکیـب کـردن دانسـت ،بـا ایـن نمایـش م یگذارنـد ،نسـبت بـه احساسـات خـود ایمـان درمرکـزتوجـهفضاهایهنریدنیاقرار گرفتهاسـت،من
تفاوت کهآ نهابرایخلقمحصولیمتشکلازمحتوای دارنـدوپی شبین یهـایجسـوران هایدرمـورداینباورها هـر روز از خـودم م یپرسـم کـه آیـا بایـد کیوریتـور شـوم؟»
راهحبنــرافرـس‌هـایلیـیایقنفیۀرـزهخـنچوگاد تشیـرتنکایـلی یـابش ُ(سمـمی یککـسننوـیـسدژ).ۀمدخـ‌یک‌یونِدجنراد‌یبـوهرااهمریوسهـسرـرآینـشقـوپعزی گرچـهجوابـیمشـخصوقطعـیبـرایایـنسـؤالوجـود
غـذا دارد .از ایـن میـان ،آ نهایـی موردپسـند هسـتند و احساسـات انجـام م یدهنـد. ندارد،شمام یتوانیددربارۀآنتحقیق کنیدوبهنتایجی
کـهترکیباتـیمنحصرب هفـردارائـهم یدهنـد؛ترکیباتـی کـه .3آیـا تـوان سـازما ندهی و فهرسـت کـردن کارهـا را منطقیبرسید.درهمینراستااوم یکوشدخصوصیات
بـه سـلیقۀ مخاطبـان یـا مشتریانشـان خوشـایند باشـد؛ شـاخص شـخصیتی یـک کیوریتـور را فهرسـت کنـد تـا
بنابراین«ترکیب»امریضروریاست.هیچ کتابیدربارۀ داریـد؟ خوانندۀعلاق همندبهاینحوزهبامطالعۀاینویژگ یها
آمـوزش ترکیـب وجـود نـدارد .ایـن مسـئله بـه خلاقیـت کیوریتورهـا علاو هبـر جسـ ت وجوی و یافتـن محتـوا آ نهـا متوجهشـود کهآیاشایسـتگیوتواناییشخصیتیورود
ترخکویدتـبامننامرسبـوب،ط اچیسـزیت؛ اصمرـفاًاافیـراتنرازحکقنیارقـهتمراچبیددانینـتعد کدـاهد راسـازما ندهینیـزم یکننـد.آ نهـا کمـکم یکننـدتـااز
هر جومرج،نظمپدیدآید .کیوریتورهایکقالبمنسجم بـه ایـن عرصـه در او هسـت یا خیر.
انگش تشـماری از اقالم مختلـف اسـت. خلـقم یکننـدوخروجـی کارخودرادریکقابمنطقی .1آیاشماخالقوسازندههستید؟
میـزان آشـفتگی موجـود در دنیـا نقـش کیوریتـور را مهـم و مـدون بـه نمایـش م یگذارنـد .هنـر هماهنـ گ کـردن سـازند ههامحتـواراپدیـدم یآورنـدوایـن کار رابـامهـارت
م یسـازد .در ایـن حرفـه ،درک حقایـق و مدیریـت رونـد یمکجسماونعم‌هعهـامولیًاببزرگـسیایرازدمشحواتـرواابس هتصـوورهنترآعن‌ناهاصـوریدراقییـشقوو واحسـاسخاصـیانجـامم یدهنـد کـهربا تهـاقـادر بـه
حرکـت بـه سـمت ارائـه مطلو بتـر بسـیار مهـم اسـت .از گلچین کردنانبوهیاز اطلاعاتب هصورتمجموع های انجامآننیستند .کیوریتورهان هتنهاخالق،بلکهخلاق
ارطزریشــمقنقاد ف ربابنهــدم می میککنالیـمـدا .هتی،ـچشـمشـا ّکیـیکومجـنوبـد نعـودازرمدیکنــهۀ نیزهستند.آ نهاازطریقترکیبمنابعموجودوالهامات
مخاطبانبهدنبالوضوحوصراحتهستند.مخاطبان مرتبـطومنظماسـت. خوددستبهخلقم یزنند.همۀ کیوریتورهابهالهامو
محتـوای بی شازحـد نم یخواهنـد ،بلکـه محصولـی .4آیابه کشفوویراستعلاقهدارید؟ احساسـیقـویبرایخلق کـردننیاز دارنـد .کیوریتوری
کیوریتورهاهمیشـهتشـنۀیافتن گن جهای کش فنشـده هنرخلقپدیدهیاساختاریجدید،هماهنگومعنادار
مختصـر و موجـز و درعی نحـال مفیـد م یخواهنـد. و پنهـان هسـتند .جسـ توجو ،دخـل و تصـرف، از میـان تعـداد زیـادی از اطلاعـات و اید ههـای مرتبـط
کیوریتـوری ،شـما را از یـک نقـش عـادی بـه نقـش رهبری ویرایـش و خلاصـه کـردن اطلاعـات در مقیاسـی کـه اسـت .کیوریتورهـای حرفـ های ،پیوندهـای غیرمعمـول
سـوق م یدهـد .کیوریتـوری بـه شـما اجـازه م یدهـد تـا بـرای مخاطبانشـان قابـ لدرک باشـد ،ازجملـه کارهـای وارتباطـاتخردمندانـهراپیـدام یکننـد.درواقـعچیـزی
چگونگیتمرکزبر گف ت وگوراتعریفوآنراسـازما ندهی آ نهاسـت.مـادردنیایـیزندگـیم یکنیـم کـهپـرازعلائم بـاعنـوان«کیوریتـورماشـینی»یـا«الگوریتـم کیوریتـوری»
کنیـد؛ بنابرایـن مسـئلۀ اساسـی بـرای کیوریتـور موفـق ونشان ههایمختلفصوتیوتصویریاست.در دنیای وجـود نـدارد؛ چـون کیوریتـوری تلاشـی هنـری اسـت؛
داشـتن دیدگاهـی مشـخص اسـت .مخاطبـان شـما امروزبارگباراطلاعاتمواجهیم کههرکدامدرپیسبقت بنابرایـنپروسـۀخلـقآننیـزاتفاقـیجدیـدووابسـتهبـه
در طـول روز وقـت زیـادی ندارنـد؛ بنابرایـن نقـش شـما گرفتناز دیگریاست.در صورتیم یتوانیددر اینحوزه
ب هعنوانفیلتریزیرک،باعثوفاداریمخاطبم یشود موفـقعمـل کنیـد کهن هتنهابهقـرار گرفتندرمیـاناین خلاقیت انسـان اسـت.
ومجموعـۀایجادشـدهرابـهمکانـیقاب لتأملومطمئن هیاهـوی نشـان هها ،علائـم و پیا مهـا علاق همنـد باشـید، .2آیاروحیۀرهبریدارید؟
بلکـه بتوانیـد در هـر پروسـۀ کیوریتـوری و کیوریتوریـال هنـر سـخنوری و جـذب مخاطـب از ویژگ یهـای کار
تبدیـلم یکنـد. تصمیممناسبیبگیریدوب هخوبیآنرامدیریت کنید. کیوریتـوری اسـت .بـرای ایـن حرفـه ،علاو هبـر داشـتن
.5آیام یتوانیدترکیباتیخلاقانهارائهدهید؟ شخصیتی کاریزماتیک،بایدشجاع،جسورواهلریسک
11. DJ ترکیـب کـردن یکـی از تخص صهـای کیوریتورهـا بـه بـود .کیوریتورهـای زبـده زوایـای مختلـف موضوعـات را
شـمار مـ یرود .شـاید بتـوان آ نهـا را ماننـد د ی ِجی1هـا م یبینند،بسترهاومنابعغیرمعمولوغیرمنتظرهرابه
مهدی رجایی
137
{..........................................................................عکاســـــی ݡ }
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
PHOTOGRAPHY
من عباسم ،عکاسم
عباس عطار عکاس معروف بین الملل آژانس عکس مگنوم
مقالـۀروزنامـۀ کیهـان)85/9/3امـاجایـگاهاوب هعنوان بـا پیشـرفت و پیدایـش
یکیازمه مترینعکاسانمطرحجهانوازاعضایمهم بازتولیدتصاویردرروزنام هها
در دهـۀ 20میالدی و
آژانـسعکـسمگنومفراتراز ایننقلوحر فهاسـت. جایگزین شدن این تصاویر
عبـاس عطـار متولـد خـاش در اسـتان سیسـتان و ب هجـای تصویرسـاز یهای
بلوچسـتان در سـال 1323اسـت و بـا صراحـت و اصـرار دسـتی (گـراور) ،پیـام عکـس
نـامفامیلـیعطـار رااز عقبـۀشناسـنام هاشحـذف کرده به تودۀ مردم رسـید و نقش محمدعلیمیرزایی
اسـت .او فار غالتحصیـل رشـتۀ مطبوعـات و ارتباطـات
در کشـور انگلستاناست.سـال 1952بههمراهخانواده وجایـگاهعکـسدر خوانش دبیرعکس
بـه خـارج از کشـور مهاجـرت و در 14سـالگی اولیـن
عک سهـایخـودرااز اسـتقلالالجزایـرثبـتم یکنـد.در خبـر بسـیار پررنـگ شـد.
26سـالگی عک سهایـش در مجالت مختلـف خارجـی در همانسـا لهاباسـاخت
چـاپ م یشـود .حضـور او در جن گهـا و شـور شهای دوربیـنلایـکا،تحولـیدر ثبـتتصاویـرخبـریومسـتند
بیافرا در آفریقا ،بنگلادش ،ویتنتام (قبل و بعد از جنگ)، اجتماعیوعکاسـیدر موقعی تهایسـختبحرانیبه
بحرا نهـایمهـمخاورمیانـه،شـیلی،آفریقـایجنوبـی، وجـود آمـد .قابلیـت حمـل آسـان لایـکا ،کوچـک بـودن
کوبـا ،اتیوپـی و مکزیـک باعـث شـک لگیری مجموعـۀ بدنـه و لنـز آن و امـکان اسـتفاده از نگاتیوهـای رولـی36
ب ینظیریاز عک سهایمهمخبریواجتماعیشد که و 24عـددی،ایـنفرصـترابـرایعـکاسایجـادم یکـرد
ه ما کنونجزءجدای یناپذیر گنجینۀ گرا نبهایآژانس کـهدر مه متریـنلحظـۀوقـوعحادثـهوبحـراندر محـل
عچکنـیـسن بمرگمنـ یوآیـمبـد هکـحه اسـواصبرفـم ًا یعآـیـکاد.ازسعسکفار‌سشهــاییوععباامـلس حضور داشـتهباشـد.
مکانیکیثب تکنندهوقایعپیشرویشنیستوفلسفه عک سهـایمسـتنداجتماعـیب هعنـواناسـنادیمهـم
در نهادهـای دولتـی و غیردولتـی و جریا نسـاز ،جایـگاه
و دیدگاهـش روح حادثـه را نمایـان م یکنـد. ویـژ هایبـهخوداختصاصداد؛ب هعنوانمثـال،در دهۀ
عباس«:بهغیراز نزدیکیفیزیکیبهسوژه،بایدازلحاظ «در ایـنمقطـع،عکاسـیدیگـرنیـاز نداشـتنق شهـای 30میالدی،عکاسـان گـروه F.S.Aدر مأموریتی گروهی
روحیارتباطنزدی کتریباآنبرقرار کردوهرعکاسیدر قدیم یاشراایفا کندوبهدنبالتعریف گسترۀجدیدی وبـاهـدفثبـتوقایـعخش کسـالیآمریـکادر آندههو
ابتـدایراهبایـدبدانـد کـهبـرایعکاسشـدنبهمعنای بـرای خـودش بـود .ایـن گسـترۀ جدیـد سـه زمینـه را در اوضـاع نابسـامان کشـاورزان قحطـ یزده و مهاجـر ،گام
واقعـی ،ابتـدا بایـد خـود را جزئـی از سـوژه و آد مهـای آن مهمـیدر انتقـالپیـامایـنفاجعـهوثبـتوحفـظتمام
برم یگرفـت: ابعـاد آن برداشـتند.
سـویخـودبداند،نهچیـزیجـدااز آ نها». -عکاسیب هعنوانوسیل هایبرایهنرمندان در ده ههـای بعـد بـا شـک لگیری ای نگونـه موقعی تهـا
عک سهـای عبـاس فقـط جنبـۀ خبـری نـدارد؛ بلکـه -تصویرعکاسی،ب هعنوانیکرسانۀدیداری در تاریخعکاسـیوبروزشـرایطبغرنجبشـریدر جهان،
مؤلف ههـای هنـری جـزء جدای یناپذیـر آثـار اوسـت. -عکاسـی ب هعنـوان وسـیل های بـرای انتقـال واقعیـت از عکاسـان خبـری همیشـه در صحنـه نقـش مهمـی ایفـا
عباس«:وقتیاز منم یپرسـندچهعکاسـانیرویمن کردنـد.
تأثیـر گذاشـت هاند ،م یگویـم رامبرانـت ،پیکاسـو ،سـزان، طریـق تصاویر» در دهـۀ 40بـا شـروع جنـگ جهانـی دوم ،مجل ههـا و
ودر ادامهچنیناستنباطم یکند که گسترشفعالیت روزنام ههابااعزامعکاسانبهنقاطمختلفجبه ههای
کاراواجیـو و ولاسـکز». عکاسـی را بایـد مدیـون گزار شهـای تصویـری جنـگ جنگ ،وقایع و فجایع این اتفاق مهم قرن بیستم را به
فلسـفۀ نـگاه او از نقاشـان بزرگـی تأثیـر گرفتـه کـه ویتنـام دانسـت؛ زیـرا دیگـر دول تهـا تـوان سانسـور و اطالع تمـام مـردم جهـان رسـاندند .بررسـی و بازخوانـی
زیبای یشناسـی را در خدمـت مفهـوم و محتـوا قـرار گزینـش تصاویـر ثب تشـده از ایـن اتفـاق د لخـراش را تصاویـر ایـن جنـگ همچنـان تأثیرگـذار و تکا ندهنـده
داد هاند.اوعکاسـیرافقطزدنشـاتردوربیننم یداند. نداشـتند و نـگاه ضدجنـگ عکاسـان ،شکسـت اخلاقی اسـت .همچنیـن در دهـۀ ،50آثـار ب هجامانـده از جنـگ
عبـاس« :بایـد فرهنـگ و فلسـف های پشـت دوربیـن جهانی از نظر و توجه عکاسان پنهان نماند و عکس مایۀ
باشـد .فکـری را کـه عـکاس دربـارۀ سـوژه م یکنـد در رهبـران سیاسـی دنیـا را بـه نمایـش گذاشـت. حیـاتروزنامـهومجل ههـاشـد.
مجموعـۀعک سهـایاوم یتوانیـممشـاهده کنیـم.هـر امانکتۀمهمیرادرشک لگیریوجایگاه کنونیعکاسی در دهـۀ60بـاتغییراتسیاسـی،فرهنگـیواجتماعیدر
عـکاس ن هتنهـا بـه شـناخت فلسـفه نیـاز دارد ،بلکـه بـه خبریومستنداجتماعینبایدنادیده گرفتوآننقش جهان و شروع جنگ ویتنام ،عکس خبری در نوع نگاه و
جامع هشناسیونشان هشناسیهمنیاز دارد.هی چوقت یکعکاسآ گاهبهشرایطپیراموناست کهباروحی های ارائۀپیامتغییراتیاساسی‌یافت؛زیراازیکسوبحرا نه ا
دوربیـنمظلـومنیسـت کـهمابـدونداشـتنودانسـتن شـجاعانه در سـخ تترین و خطرنا کتریـن شـرایط واعترا ضهایدانشـجوییشـکل گرفت کهاوجآن بروز
اینچیزهابهسراغشبرویم؛چرا کهعکاساجتماعیبا بحرانـی،در ناام نتریـننقـاطدنیـا،در قلـبانقلا بهـاو شور شهاوجنب شهای کارگریدر مه 1968در فرانسه
شـور شهاوجن گهـاحضـور پیـدام یکنـدودر شـرایطی وهم هگیـرشـدنایـناعترا ضهـادر سراسـراروپـابـودواز
یـک فرهنـگ کار دارد». برابـر و یکسـان بـا قربانیـان و حادث هدیـدگان بحرا نهـا، سـوی دیگـر ،ه مزمـان بـا آغـاز بهـار پـرا گ ،اعترا ضهـای
اودر سـال 1983بهمدتسـهسـالبهمکزیکم یرودو لحظ ههایمهموتاریخیرابهبهترینشکلممکنبه اجتماعـیودانشـجوییوانقلا بهـایمختلـفدر دنیـا
ازاثراتب هجاماندۀبحرانمکزیکعکاسیم یکند.یکی تصویـرم یکشـد.عباسعطـار یکیاز اینعکاسـانمهم شکل گرفت.
از مه متریـنموضوعاتمجموعۀعک سهـایاومذهب ویلفرایـدباتـس،نظری هپرداز وتاری خدانحوزۀهنر،رشـد
اسـت .او مذهـب را معمـای بـزرگ زندگـی خـود م یدانـد وتأثیرگذار اسـت. عکاسـی مطبوعاتـی را بعـد از دهـۀ 60ارزیابـی م یکنـد:
وجـدااز هـرنـوعنـگاهمذهبـیودینـی،اعتقـادبـهخـداو عبـاسعطـار رابایـدبـهدوراز هـرنـگاهغر ضورزانـۀملـی،
میهنیومذهبینگریست .گاهیدررسان ههایداخلی
تشـریفاتپیرامـونآنراموردتوجـهقرار دادهاسـت. سـتایششـدو گاهیدر حرک تهایمتحجرانهوسمت
وسودار مورد گستاخیژورنالیستیقرار گرفت(اشارهبه
138شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
{....................................................................................................عکاسـ ـ ـی ݡ }
.....................................................................................................
.....................................................................................................
PHOTOGRAPHY
خـود ثبـت م یکنـد .عکاسـی از حلب یآبـاد (،)1357 کار پیدا کنندوآخرشهممجبور م یشدنددر حلبی عباسبهزندگیهمۀاقشار جامعهتوجهداشت،از نوع
عکاسـی از شـورش کردهـا ( ،)1357عکاسـی از دروازۀ آبادهـازندگـی کنند». زندگـیواتفاقـاتدربـار پهلـوی گرفتـهتـازندگـیمردم
غـار تهـران ( ،)1358شـورش عر بهـا در خوزسـتان حاشی هنشـین در حلب یآبادهـا در پیـش از انقالب.
(،)1358عکاسـیاز محا کمۀسـرانحکومتپهلوی ازنمونۀاینعک سهام یتوانبهدو عکسمربوطبه نگاهی کهامروزهبعضیازمنتقدانبهآنسیا هنمایی
()1358ومراسـمسـالگردانقلاب( )1358گوشـ هایاز سـال1950اشـاره کـرد کـهیکـیاز آ نها کودکچوپانی
فعالی تهایاودرآنسا لهابود.ازدیگرفعالی تهای رانشسـتهروییکماشـیناسـقاطینشانم یدهد م یگویند.
او م یتـوان بـه عک سهـای متفـاوت او از چهر ههـای و عکـس دیگـر یـک دسـتگاه پیـکان را در کارخانـۀ عبـاس« :پیـش از انقالب از ج تهـای فانتـوم و
مهموتأثیرگذار سیاسیآنزمانمانندامامخمینی، ایرا نخودرودر حالمونتاژ بهتصویر کشـیدهاسـت. کا خهایسلطنتیعکسم یگرفتم؛ولیدرعی نحال
آیـ تالله خامنـ های ،آیـ تالله طالقانـی ،منتظـری، در پـیایـنرف توآمدهـابـهایـران،اوانقلابسـال57 م یخواسـتمآثار اینروندسـریعصنعتیشدنراهم
و حـوادث بعـد از آن را تـا سـال 59از دریچـۀ دوربیـن نشـاندهـم.مـردمفقیـری کهبهشـهرهام یآمدندتا
چوپانی جوان ،قزوین ،ایران۱۳۵0 ،صص یک دستگاه پیکان در کارخانه ایران خودرو در کرج مونتاژ می شود1350
دروازه غار ،از محلات فقیرنشین جنوب‌شهر تهران با خانه‌هایی از خشت و گل ،تابستان ۱۳۵۸ به دلیل کمبود جا در مدارس اهدایی ژاپن در روستا ،کلاس‌ها در فضای باز برگزار می‌شود .تارا خیل،
افغانستان.
دو پیشمرگ کرد در نماز جمعه ،سنندج ،اسفند ۱۳۵7 حلبی‌آبادی در اطراف تهران۱۳۵7 ،
139
{..........................................................................عکاســـــی ݡ }
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
PHOTOGRAPHY
کتـاب کـه شـامل مجموع ههـای ب ینظیـری از دوران فلـو(ناواضح)اسـت،قاب لتوجهاسـت. رفسـنجانیو...اشـاره کـرد.
فعالی تهـای عکاسـی او در نقـاط مختلـف جهـان عبـاسعطـار در سـال)1360( 1981بهعضویتآژانس بعـداز روی کار آمـدندولـتاصلاحـات،عباسبعداز
اسـت ،تنهـا گوشـ های از کارنامـه پربـار او ب هحسـاب مگنـومدرآمـدوبعـداز گذشـتچهار سـالعضوثابت 17سال به ایران بازگشت و این بار اجتماع چندگانه و
اینآژانسشد.جایگاهاودر اینآژانسمعتبرعکس پرازتضادایراننظراوراجلب کرد.عکاسیاواززنانو
می‌آیـد. تـاآنجـاپیـشرفـت کـهبـارأیا کثریتاعضـایمگنوم اجتماعدر کافه(،)1380عکاسیاز هنرمندانمطرح
بیـن سـا لهای 1998تـا 2001بـه ریاسـت دور های آن ایرانـی ماننـد کیارسـتمی و داریـوش مهرجویـی (در
منبع دریافت تصاویر سایت: سـا لهایدهـۀ،)70عکاسـیاز مراسـ مهایمذهبـی
www.abbas.site برگزیده شد. ( ،)1384تعزیـه ( )1381و همچنیـن ثبـت عکـس
همـکاری بـا مجالت تایـم ،لایـف ،نیوزویـک ،لوموند، معروفیاز محموداحمد ینژاد( )1384کهب هصورت
سـاندی تایمـز و ا کونومیـک و چـاپ یـازده جلـد
یاسر عرفات در دیدار با امام خمینی تهران ۲۸ ،بهمن ۱۳۵۷ امام خمینی در مراسم انتصاب مهدی بازرگان به نخست‌وزیری دولت موقت .هاشمی رفسنجانی نیز در
تصویر دیده می‌شود ،تهران ۱۶ ،بهمن ۱۳۵۷
استقبال زنان از امام خمینی هنگام ورودش به تهران ۱۲ ،بهمن ۱۳۵۷ آیت‌الله منتظری در حال ایراد خطبه‌های نماز جمعه در دانشگاه تهران۱۳۵۷ ،
حفاظت از محمد خاتمی ،تهران۱۳۸0 ، روزهای انقلاب ،تهران ۲۵ ،دی ۱۳۵۷
محمدعلی میرزایی 140شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
فرهنگ {....................................................................................................موس ݬ ݫىݔق ـ ـیݡ }
محبــت .....................................................................................................
.....................................................................................................
گݡف توگݡو بااستاد MUSIC
جمشیدمحبی
سامان صادقیان
جمشـید محبـی ،متولـد اصفهـان
(.)1331فراگیـریتمبـکرابـا كتـابآمـوزش
اسـتادحسـینتهرانینزدحسـینپورابوطالب
آغـاز م یکنـد و سـپس ایـن راه را بـه صـورت
شـخصی ادامـه م یدهـد و در سـال 1357بـه
شـاگردی ناصـر فرهن گفـر در مـی آیـد.
اتومدبرحكددرومدرك5ز2حفسـاظلوابش‌هاعع ٔنهواموننسیواقزنیددهسوتمگدارهیس
ایـران مشـغول بـه کار بـود و در ایـن حیـن بـا
هنرمنـدان بـه نـام آن زمـان همكار یهـای
بسـیارنمود.ازشـاخ صترینآ نهام یتوانبه
نوازندگـیتمبـكدر گـروهعارفبهسرپرسـتیو
آهنگسـازیپرویزمشـكاتیان،اشـاره كـرد.
فعالیـت هـای جمشـید محبـی را مـی تـوان در
دوقالـب اصلـی کنسـرتهـاوآثـارمنتشـرشـده
دسـت هبندی کـرد کـه ازآ نهامیتوانبـهموارد
زیـراشـارهنمـود:
-تـور كنسـر تهای ایـران ،آلمـان ،فرانسـه،
هلنـد،انگلیس،دانمـاركبههمراهمحمدرضا
شـجریان ،جمشـید عندلیبـی و داریـوش
پیرنیـا كان.
-اجـرای كنسـرت در كانـادا بـه همـراه پرویـز
مشـكاتیان ()1376
-اجـرای كنسـرت بـه همـراه تـاج اصفهانـی و
حسـن كسـایی ()1351
-اجـرای کنسـرت بـه همـراه گـروه سـازهای
كوب هایوكسبمقامنخستدركشورسریلانكا
-آلبوم «صبح مشتاقان» به آهنگسازی پرویز
مشكاتیانوخوانندگیعلیجهاندار
-آلبـوم «وطـن مـن» بـه آهنگسـازی پرویـز
مشـكاتیان و خوانندگـی ایـرج بسـطامی
-آلبوم«بیداد»بهآهنگسازیپرویزمشكاتیان
و خوانندگـی محمدرضـا شـجریان (قسـمت
دوم آلبـوم ،همنـوازی بـا اسـتاد غلامحسـین
بیگج هخانـی)
-آلبـوم«دونـوازی»(همایـون)بههمـراهپرویز
مشكاتیان
-آلبـوم «كنـج صبـوری» بـه آهنگسـازی پرویـز
مشـكاتیان و خوانندگـی علـی رسـتمیان
-آلبـوم «جامـه دران» بـه آهنگسـازی كیـوان
سـا كت
-آلبـوم هـای «نورجـان» و «در بهـار امیـد» بـا
همراهـی داوود آزاد.
-آلبوم«سروآزاد»بههمراهپرویزمشكاتیان
-آلبـوم «سـاقی نامـه» بـه آهنگسـازی كامبیـز
روشـن روان و خوانندگـی شـهرام ناظـری
-آلبـوم «آتـش دل» بـه خوانندگـی علیرضـا
افتخـاری
-آلبوم«بیقرار»ازساخت ههایجلیلعندلیبی
وخوانندگیشهرامناظری
منبع:ویکیپدیا
141
{..........................................................................موس ݫݬ ݫىݔقــــیݡ }
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
MUSIC
اخلاقوموسیقیدانبزرگ،ناصرفرهن گفر16بازمی‌كند. «بـه جرئـت م یتونـم بگـم اولیـن عشـقی كـه فهمیـدم
محبـیهـرآنچـه ازفرهنـگفـرمـی گوید،سراسـرعشـقو موسیقی بود ،اسم خودم را درست بلد نبودم ولی ساز تار
احترامبهاستادشاست .كلمه"استاد"ازدهانجمشید اراهخـلومحبل ٔمهن‌یاژشـواناناختصفم.ه»اناسـت؛امادر كودكیبهمحله
بما غسـهاجدیسسـریسدبنزق.ـملحمبـكیاپندر،مـكایرمكننـددا.دارٔخهانـدار‌هاایییبدرودمهیـوابهن
محبینم یافتد. پیشه گل‌كاریهممشغول.تاریمینواختهازسرذوق.
«منتاقبلازاینكهخدمتاستادفرهن گفربرم،تمبك هـردوشـنبهاهـلهنـررابـهمنـزلخـوددعـوتمی‌كـردهو
راخـودممـ یزدم.ولـیاز اونزمـان كـهنـزدایشـونرفتـم، جمشـیدپسـر ازا كبرخـاننـوروزی،1میـرزاسـروری،2علـی
به همراه حسن کسایی و تاج اصفهانی سعی كردمتمامیاونچهیاد گرفتهبودمرافراموش كنم». «سماغورسییق3ویرجالدیرایلشنهمناحزا4فنالممم ی‌یبشرندیوادزمع.عشلاققٔكهوواقدكع یایمش:ن
به همراه پرویز مشکاتیان ،محمد موسوی و محمدرضا شجریان بهساز تار بودو گاهیدر عالمبچگیباتار بازیمی‌كردم،
سازفرهن گفرجادوییبود: بهتـر اسـت بگویـم بعـد از عشـق بـه تـار هیـ چگاه عاشـق
به همراه ناصر فرهن گفر «تمبـكاززبـانفرهن گفـرمثلیكملـودیبود كهوقتی نشدم».
به همراه پرویز مشکاتیان تپمشبتواكن ٔراهتدلراابتشداوبپاتشعتلیكامرافرتدکویتاواهمستدعتدامدعلذاتمویوسنپیزتأسثبیره
م یشـنویشدرذهنـتم یمونه». از تمبكنوازانمطرحآنزماندر برنام ههایرادیوییبه
فرهن گفربسیارمهما ننوازبودومنزلاوهمیشهمحفل صورتخودآموزفرام یگیرد.بهجاییم یرسد كه كلاسی
هنرمندانبنامزمانهواینخودغنیمتیبسـیار باارزش دایـر وشـا گردانیتربیـتمی‌كنـدوبرنام ههـایتخصصی
تمبكترتیبم یدهد.
برای جوانی باشور و انرژی جمشید محبی. مثا ًل می‌كـردم، اجـرا متعـددی «در اصفهـان برنام ههـای
«هفتـ هایدوسـهروز،لطفـی،17علیـزاده 18ومشـكاتیان19 برنام هایداشتمتحتعنوان"ارز شهایعلمیوعملی
ومابقـیبچ ههـایموسـیقیآنجابودند ،كلـیازهمتأثیر تمبـك"،شـا گردانزیـادیداشـتمورویهـمرفتـهبسـیار
م یگرفتند.یادمم ییادیكروزاستادفرهنگفر داشتند فعال بـودم».
سـازم یزدنـد،اسـتادمشـكاتیانتـویآشـپزخانهبـود،یه كار بـه جایـی م یرسـد كـه محبـی ،میزبـان هنرمنـدان
لحظـه گفتنـد":ناصـرایـنجملـهرادوبـارهبـزن،ملـودی پایتخـت نشـین در شـهر زنـد هرود م یشـود.
«برنام هایبودبهنام"جوانانطرفدار موسیقی" ،گروهی
خوبـیمیشـهروشسـاخت"». ازتهـرانآمـدهبودنـدآقـای كیانینژاد،5مجتبیمیـرزاده6
آشناییمحبیبااستادفرهن گفرداستانجالبیدارد: کـهسرپرسـت گـروهبـود،بهمـنرجبـی،7جلیلعندلیبی
«آشنایی من با استاد بسیار جالب بود .من در مركز حفظ 8وشـهریارفریوسـفی،9فكـر كنـمحـدودسـال1353بود.
واشـاعهدرسمـ یدادم.یـكروز واردمركـزشـدم،صـدای اونشـباسـتادكیانینـژادسـازیزد كـهبـهقـولمعـروف
موسـیقیم یاومـد،فكـرمی‌كنـم"بیـداد"بـود ،گرو ههـای منپاهامچسبیدبهزمین!این گروهتاوقتی كهاصفهان
فعـالاونزمـان گـروهشـیدابـهسرپرسـتیاسـتادلطفـی بودنـد غیـر از آقـای رجبی مهمان مـن بودند».
بـود كـهتمبكـشراازارژنـگ كامـكارمـ یزد .گروهعـارفبه مكـحهبـمهدتعلهـرایكنیبـانرویندژوادبخـهودجرامبـشهیمددمیـحربمركیـپزیحشفـنهاظدوامشـ‌یكانع ٔهد
سرپرستیاستادمشكاتیان كهتمبكشراناصرفرهن گفر موسـیقی،دكتـرداریـوشصفـوتمعرفـی كنـد.
م یزدویك گروهیبعدهادرستشدتحتعنوانعارف «وقتیرفتمآقایموسـوی 10از منامتحان گرفتندوبعد
وشـیدا كهاسـتادعلیزادهسرپرسـتیمی كردند كهواسـه از اوندكترصفوت11سازمراشنیدند .گفتندساز زدنترا
تمبكـشمـراانتخـاب كـردهبودند،همینجور كهداشـتم دوستدارم،اماسعی كناینتكنی كهای گرفته كهپیرو
موسـیقی را گـوش می‌كـردم بـی اختیـار روی پل ههـای شیوهجهانگیرملكهسترا كمتربزنی؛ولیدرهرصورت
مركـز نشسـتم و بـه تمبـك‌كار دقـت بیشـتری كـردم و از قبولـم كردنـدوبـهعنوانمـدرسواردمركزحفظواشـاعه
ایـنصـدایملكوتـیبهوجـداومـدم.ازپل ههابـالا رفتمو شدموحدود 25سالاینمسئلهتداومپیدا كرد».
دیـدمدرباتاقـی كـهمخصوص كلاساسـتادفرهن گفر «خدمتی كهدكترصفوتبهموسیقی كرد،بینظیربود.
بـود،بـازه.تـاحـدودیباهاشـونسالموعلیكیداشـتم، عتیق ههایموسیقیرابهچهدردسریجمع كرد .كسی
وارد كلاسشـدمدیدماسـتادپاهاشـونرا گذاشـتنروی اینآد مهارانم یشناخت.استادانبرومند،12هرمزی،13
صندلـیودارنـدخـطم ینویسـند.سالمی كردمواسـتاد فروتـن،14بهـاری15و...مناعتقادماینه كهدكترصفوت،
خیلـیمعمولـیجـوابدادنـد.در همیـنحیـنسـرایدار موسیقیراعلمی كردوبهدانشگاه كشید»
نبچاویـدنـیآد.ورهدف،اتـ ٔسـهبتاعـدیدیـ كکكمـسـیمغارورزددرواجزهكیـیفیكـویتكچفانیجـراوضنوی ورودمحبـیبـهمركـزحفـظواشـاعه كـهم یتـواناز آنبـه
چاییوپولكیاعلاازاصفهانبراشونخریدم.وقتیبردم عنوانتخصص یترینمركزدرزمینهموسیقیدستگاهی
واسشـون گفتـن"داسـتانچیـه؟" گفتـممـنوقتـیمیام ایـران (در آن زمـان) نـام بـرد ،بـاب آشـنایی وی را بـا اسـتاد
اینجـام واسـه خـودم چایـی دم می‌كنـم ،بـرای شـما هـم
آوردم.اسـتادخیلیخوشـحالشدندواینبابآشنایی
ما باهم بـود».
دوران همنشـینی بـا بـزرگان ،از شـیرین تریـن دوران در
زندگـی جمشـید محبـی اسـت ،چـه در هنـر و چـه در دیگر
امـور :
«یكـیاز افـرادی كـهبـهتشـكیلخانـوادهبسـیار اهمیـت
مـ یداد،اسـتادشـجریان 20بـود.ا گـرصحب تهـایاسـتاد
نبـود ،شـاید هی چوقـت ازدواج نمـی كـردم».
ینپعمحالروسوحعسصسییییرازمفدمفدصنررفغههشعرررلنضكوبمیاتالززتهاای‌گنطردافی،فره،رن،،یر،د،ییممد،نیموووموا‌فسسزو‌فنسدییادیسققاد ٔیقنهق‌‌یین،ك‌ی،ندداا‌نیدموااوادزانانننزن،،ن،چننند ٔن،دووهٔهاانوه،ززاننوزسانسزصددن‌هٔٔاتد‌هههٔتادهتتٔحرااهرمرتسبابنرتكشوریو ٔه نوازندگی .13 2 ،1و 3و .4نوازنده و موسیق یدان
.14 ممحجتمبدیعلمییرزکایدانه ،ینمژوادس،یقمو‌یسدایقن،یندواازنن،د ٔنهواوزینولدهننویکمانچه .5
.15 .6
.16 .7بهمن رجبی ،نوازندۀ تنبک ،محقق
به همراه محمدرضا شجریان .17 .8جلیل عندلیبی ،آهنگساز ،نوازندۀ سنتور
.18
.19 .9شهریار فریوسفی ،نوازندۀ تار
.10محمد موسوی ،نوازندۀ نی
.20محمدرضا شجریان ،خواننده ،موسیق یدان .11داریوش صفوت ،موسیق یدان ،ردی فدان
.12نورعلی برومند ،موسیق یدان ،ردی فدان
142شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
{....................................................................................................موس ݬ ݫىݔق ـ ـیݡ }
.....................................................................................................
.....................................................................................................
MUSIC
مجلسـیاسـتادشـهناز حضـور داشـتند،سـر «یسـفر ٔكهبـناارهادرر
بودیم .سازی آوردند خدمت استاد به هوای
امتحان كردن.اسـتاد"همایونی"نواختندبسـیار عالیو
مجنذاهبمبوازیهاادشبوودنتكمهابصكل ًزافدكم.راونشقرادنرامیی‌نكبررندیامم‌هرهوزابریاقریارمها
همهای نهاتمومبشـه».
محبـیاسـتاد،سـاکناصفهـاناسـت .كتابـیدر دسـت
تألیـف دارد كـه در مراحـل پایانـی اسـت و شـا گردانی كـه
مشـتاقانهاز شـهرهایمختلفبهدیدار اسـتادم یآیندو
مشـق تمبك می‌كنند .وی با شـیوه های امروزی آموزش
ت«تمفبـكیـکمكیاانـجـزهاایینفـّنـداریدو.تكنی كهـای اصلـی سـاز تمبـك
زیادنیست.متأسفانهخیلیاز معل مهاباپیچیده‌كردن
بیهـوده ایـن ریت مهـا فقـط بـه دنبـال طولان یتـر كـردن
جلسـات كلاسشـون هسـتند».
«درزمـانمـا،ازشـا گردان،قبـلازورودبـه كلاسامتحان
مـی گرفتنـد كـهاسـتادان كسـاییوتـاج6جزوممتحنین
بودند.قب لتر وقتیمنهنرسـتانم یرفتم،اسـتادعلی
پنـج ریالـی یـك ازسـاجغیربـی 7اشزدهرنرمـج‌یوآوهـراداموتروحـای بنمدنـ ٔ‌یگهرپفـیانـتو. آقایمشكاتیانباضبطبامترونوممخالفبودند .كارها اسـتاد شـجریان جـدا از حنجـره تاری خسـازش ،از هـر
ریتـم اجـرا یـك كـهبـرایضبـطحاضـرم یشـد،سـهنفرم یرفتیـمداخل انگشـتشیـكهنـرم یبـارد،از گل‌كاریونجـاریودربو
اماسبـتقـودییسوـ.اتزـاهرا،بعـسـندًاتاورضاوفتهممبـ یكش.ـ كدا»ر.را ضبـط می‌كردیـم و پنجر هسـازی بگیـر تـا هنـر پالایـش صـدا.
می‌كـرد .بعـد از اون روی خـود پیانو چند نت سـاده را اجرا ب«هامستنادهممت ٔشاكکیاتیدامنی‌بكهرتدانرید كخاهیرحاتنم ًع‌الدارقایهزینازدمییندهامشطتانلعدهو «درضب طهایخصوصی،خوداستادرویصدایسازها
می‌كردوخودشـونهم كمكمی كردندبههنرجوواسـه بكنم،بیشـتراشـعارحافظوسـعدیراهم كهازبربودند
تكرارش،ا گرطرفقضیهرام یگرفتبعدم یگفتند":حالا وخودتـونم یدونیـد كارهایـی كهرویایناشـعار كردند باحوصله كارمی كردند،شایدخیل یهانم یدونند،آقای
كشمتجرریاشننوندردهچنشدیرفتش ٔتههماوسستایقدبویددنسدت».گاهیایرانیهست
بـسرـلویكقل ٔاه خسـ"و.ادلانشهسـماز‌هراچاینـتزبخرـاعكـب مسی‌كشـنـدده،،باعوـلد ثشبــا گرت ندـبامه شاخص است». كـه آلبـوم «بیـداد» و آن سـاز و آواز همایـون كـه اسـتادان
می‌كنـهومیـادسـركلاس.هزین ههایزیـادیبابت كلاس پرویـزبـهدوسـتچندیـنوچندسـال هاشاعتمـادداردو
پرداخـتم یشـه،بـدوناینكـهثمـر هایدر كارباشـه». بیگج هخانـی ،1شـجریان و محبـی ترتیـب داد هانـد را
گاهـیعنـانریتـمرابـهاوم یسـپرد. نشـنیده باشـد.
او کـه دسـتی توانمنـد در امرسازسـازی دارد،دل نگـران «یـادمم ییـاددر آلبـوم"كنـجصبـوری"در جایـیقـرار بـود «منـزلآقـایشـجریانبودیم،عصـریبود،جنـابجواد
وضعیـت نابسـامان چـوب بـوده و بسـیار مایـل اسـت چندمیزانیتمبكنداشتهباشد،بامشورتی كهبااستاد
هنـر سـازندگی را همچـون هنـر نوازندگـی اشـاعه داده و مشكاتیان كردم،جمل هایرویآنقسمت گذاشتم كه آشذر2د،وااسصلتًااقدبرایر نگبجودهبخهاانییتنشصرویرفتآومرندتنشد،ربساشزهوآ»و.ازیاجرا
شـا گردانی تربیـت کنـد.
«در حـال حاضـر دنبـال برگـزاری كلاسـی هسـتم بـرای اسـتاد گفتندچقدرملـودیپرورشپیدا كـرده». «در یکیاز روزهایی کهبرایتدریسهمایونپسراستاد
حضور محبیدر گروهعارف،راهیاسـتبرایفعالیتاو بهمنزلشجریانرفتم،باایشونشرط کردم کهازاینبه
سـاختتمبـك كـهامیـدوارمایـن كلاسرابتونـمرایـگان درکانونموسیقی"چاووش"وهمکاریبایکیازپای هگذاران بعد،پسازاتمام کلاسهمایونبامنتصنیف کار کنند.
برسگـاززاهراكنـیبم.یبكعیفضـیتییسـماز‌نیسدا‌هزنهاد كیهسمـازن،وبـاقاع ًاچـدولمببناهزنحیـانل
اصلی کانون. ضب طشد ههاشموجوده.درهمایونی کهدرآلبومبیداد
«قرار گذاشتهبودند،در كانونچاووش،هرماهیكاستاد هسـت مـن خیلـی تالش کـردم در تصنیـف ،جـواب آواز
اینچوبم یسوزد.مثلاینكهشمابابهترینپشمونخ بـهاجـرایموسـیقیبپـردازد.مـنچنـدتـا كار رابـااسـتاد شجریان را بدهم».
وبهترینرنگبهجایبافتفرشنائینی ،گونیببافید». لطفیدر اینسلسلهبرنام ههاهمراهی كردم.فكرنكنم
درمیـانحر فهـایپرا کندهاسـتادنکاتیبسارزشـمند ضبط شده باشد ،لطفی انسان بسیار با احساسی بود». شـكی نیسـت كـه سـاز محبـی مجـوز حضـور در كنـار آواز
«یكـیازكارهایـی كـهدر چـاووشزدم"نـوروز"62سـاخته شـجریان را از خـود او گرفتـه اسـت.
جلـب توجـه م یکنـد کـه نم یشـود بـه راحتـی از آ نهـا استادحسینعلیزادهدرمایهبیاتتركبود كهخیلیهم «اسـتاد در مـورد سـاز مـن م یگفتنـد "محبـی سـازش
گذشـت. تغییر ریتم داشـت ،البته در جایی اسـم من برده نشد».
«وظیفهتمبكاینه كهملودیراپرورشبدههمونجور دواسـتاد کاملموسـیقی«،حسـن كسـایی» 3و«جلیل شناسـنامه دارد"».
شهناز»4همشهر یهایمحبیهستندواینخوددلیلی «زمانـی كـه آلبـوم "صبـح مشـتاقان" ضبـط شـد ،روزی
كهاسـتادتهرانی 8می گفتند"تمبكنمكاركسـتراسـت". اجسواتنب،رتاشینمٔهعیااشدگریرتبییاشسترتووهتممناوماتیجیرببایاسازتاشاستنا.دامنحبشریا آقایشـجریانآمدندتا كار را گوش كنندودربارهآننظر
یـكبـاردكتـرصفوتجملـ هایبهمن گفتند كهراسـتش کهدراختیاراو گذاشتهاند،موبهموبهخاطرمیسپارد.
منیه كمدلخور همشدم .گفتند":تمبكبعداز تهرانی «یكروزاستاد كسایی،جاییراجعبهمضرابریزتمبك بدهنـد ،دو میـزان اول یكـی از قطعـات بـدون تمبك بود.
بـهم نگفتنـد"صدایریزدرسـهتـارعبـادی5را گوش كن وقتـیتمبـكواردشـد.اسـتادروبـهمـن كردنـدو گفتنـد:
اكنـخنـورااار تعبمصبـشـدادكه"ـااادیوایناتجضادمیفـلگـهیربازهاییـهخـانمطاسرـااضیزابفینـهارموسـی‌نكمتننكـ‌یآهیدـاومدمر .اولز ٓناها رنصولزد ًار، ببیـن چقـدر شـمرده اسـت" و خودشـان بـا دهـن اجـرا "تمبك بیسـت"».
كردند.سـعی كن،چپوراسـ تهادرسـازشمااینجوری یكدانـ ٔه گوهـر بـا محبـی آشـنایی ناصـر فرهن گفـر باعـث
موسـیقیایران،پرویزمشـكاتیانم یشـود،فرهن گفراز
بااین كارموافقنیستموشخصیتواصالتتمبكرابه باشه». شـا گردشم یخواهـد كـهبـااسـتادمشـكاتیانهمكاری
عنوانیكسـازمسـتقلازبینم یبرند». روزهایـی كـه كنسـرتداشـتهحـدفاصـلمنـزلتـاسـالن
اسـتاد ،تعبیـر کوتـاه امـا بسـیار جالبـی از شـاخ صترین اجرایبرنامهرابانوایسـازاسـتادان كسـایییاشـهنازپر كند.
«بهآقایفرهن گفر گفتم،استادتاشماهستینمنساز
خصوصیـت یـک هنرمنـد دارد. مـی كـردهتـاازسـازایناسـاتیدتأثیربگیرد. نم یزنم».
«ببینیدتواینمسائلتربیتوخانوادهبسیارمهمه».
خـوداسـتادبـاایـنسـخنمـارابـهمهمانـیخداحافظـی ناصـرفرهن گفـرپافشـاریمی‌كنـد.ازسـرلطفاسـتادبه
شـا گردیـاهرچـه كههسـت،محبـیبهجـانم یپذیـردو
دعـوت می‌كنـد. عضـویاز گـروهعـارفمیشـود.
«هی چچیـز بیشـتر از ایـن مـن را خوشـحال نمی‌كنـه كـه
همیشـه احسـاس كنـم تـوان سـاز زدن را دارم». «در گـروهعـارف كارهـاجملـهبـهجملـهتمریـنم یشـد،
عحلسییسناتغهررانی،یر،دنیواز‌فنددأهنت،منبوازكن،د ٔهصتاارحباولینمتدرسمی .7 اجلحیملدعشبهانداز،ین،نواوزانزند هد ٔتهارس ،هتصاارح،صباشحیو ٔبهنشویازونٔهدنگوازیندگی .4 .1غلامحسینبیگج هخانی،نوازند ٔهتار،صاحبشیو ٔهنوازندگی
.8 .5 جواد آذر ،شاعر .2
آموزشتمبك .6جلا لالدینتاجاصفهانی،خواننده،صاحبشیوه نی نوازند ٔه حسن كسایی،موسیق یدان، .3
143
..........................................................................
..........................................................................
{.............................................................................اقتصـــاد }
.............................................................................
ECONOMY
اصفهانزمانیمنچسترایرانبود!
عبدالحسین سیف‌اللهی عباس تا جبخش حامد پا کطینت
باسهتنازاعضایمجمعفعالاناقتصادی،دربارۀعملکرداقتصادیدولتیازدهم،حا لوروزصنایع کشور،ب هویژهدراستاناصفهان،بودجهوساختارآن، کاظم بهرامی
مسئلۀآبوب هطورکلیگذشتهوآیندۀاقتصادکشوروچال شهاییکهاقتصادباآ نهامواجهاستبهگف توگونشستیم.جنابآقایمهندسعبدالحسینسی فاللهی،
رئیسمجمعفعالاناقتصادی،دکترحامدپا کطینت،دبیر کلمجمعوعباستا جبخشعضو،هیئ تمدیرۀاینمجمع،دراینمصاحبهشرکت کرد هاند.
باتوج هبهای نکهگردآمدنچنینافرادیکههمسا لهاسابقۀفعالیتاقتصادیدارندوهموضعیتاقتصادیکشوررام یشناسندودرزمرۀکارشناسانخبرۀاقتصادی
هستند،ب هآسانیمیسرنم یشود،سعیکردمدربارۀموضوعاتمختلفسخنبگوییم؛بنابراین،سخنبهدرازاکشید.ممکناستبهنظربرسدخواندنآندرحوصلۀ
خوانندهنم یگنجد؛اماب یشکجذابیتبحثخوانندهراباخودهمراهخواهد کرد.ازطرفیاین گف توگوحاوینکاتقاب لتأملیاست کهتوصیهم یکنممطالعۀآن
راازدستندهید.
ذکـرایـننکتـهلازماسـت کـهایـن گف توگـودرسـال95انجا مشـدهوممکـناسـتبرخـیآمارهـایب هکاررفتـهبـ هروزنباشـند؛امـاموضـوعومحتوایبحث
ب هگونـ هایاسـت کـهوقفـ های کـهدرانتشـارآنپیـشآمـد،چیـزیازارزشآننم یکاهـد.
بهبخشخصوصیوتولیدشد.وقتیشمااز یک‌طرف ایـنبـود کـهدرمرحلـۀاولسـعی کنـددرایـنچندسـال ممنونـماز وقت یکـهدر اختیـار ماقرار دادیـد.اجازه
مالیات را نجومی افزایش دهید و فشار مالیاتی سنگینی خودشرا کوچک کند.عدۀ کثیریدردولتقبلبدون دهیـد اول نگاهـی بـه گذشـته بیندازیـم .آقـای
بـه واحدهـای شناسـنام هدار وارد کنیـد و از طـرف دیگـر برنامـهاسـتخدامشـدهبودنـد؛بنابرایـنانتظـار م یرفـت تا جبخـش ،عملکـرد ایـن دولـت را در چنـد سـال
مطالبـات بخـش خصوصـی را پرداخـت نکنیـد ،درواقـع دولت،باتوج هبهشـرایطی کهداشـت،دسـتبهتعدیل اخیرچگونهارزیابیم یکنید؟بهنظرشمادولت
گلـویتولیدکننـدهراآ نقـدر فشـار داد هایـد کـهدیگـرتوان نیروهابزند؛امامتأسفانهباتوج هبهمطالعاتی کهصورت چقـدر در تدویـن و اجـرای برنام ههـا موفـق عمـل
حرکـت را نـدارد .از آ ن طـرف فشـار بان کهـا بـرای وصـول گرفته،بهنظرم یرسـددولتدرامر کوچ کسـازیموفق
کـرده اسـت؟
مطالباتشـان هـم یک فشـار مضاعـف بود. نبوده اسـت. تا جبخش:دولتیازدهموارثاقتصادیفشل،باحجم
ماواحدهایتولیدیزیادیداشتیم کهچندبرابربدهی از طـرف دیگـر در بحـث بودجـه ،باتوج هبـه وضعیـت بدهـی سـنگین ،کسـری بودجـۀ زیـاد ،صنـدوق خزانـۀ
خودبهبان کهااز دولتطلبکار بود هاند.ب هعلاوهدولت خطیـری کـه در آن مقطـع وجـود داشـت ،دولـت بایـد خالـی،رکـودبسـیار وسـیعوب یسـابقهوهمچنیـنتـورم
یـکریـالهمبابـتدیرکردپرداختبده یهـایخودبه ب هگونـ هایعمـلم یکـرد کـهدرگیـرتـورمبیشـترنشـود کـه ومح‌یکشرتدن.اایکنبموعدوضبلاهتشعدمل ًتابفارتصحریتا‌میهجااددرسونتقواپقنتجصاهندرمی
بمخـ‌یدانـشدخوصدورصـمقیابنـمل بیادنهـ کدهوـآا،نکرـاهخعالمدفتـقًاانـدوولتنـویشـهـرمع البتهاینامرب هخوبیانجام گرفت.منتهاب هموازاتاین مطلـوبرااز آقـایروحانـی گرفتـهبـود؛ازآنجا کـهبیـمآن
هستند،از بنگا هها 20تا 30درصدبهرهم یگیرند.همان امر،درسا لهایاخیررکود گستردهوشدیددرواحدهای م یرفـت کـهاقتصاددوبارهدرگیرتورمیسرسـا مآورشـود،
دولتچندبرابراینمبلغرابهآنشخصیابنگاهبدهکار تولیـدیصنایـعمختلـفبـهوجودآمـد کهلطمـۀزیادی دولتنا گزیربودبسـیار کنتر لشـدهوحسا بشدهعمل
اسـتوهی چگونـهتهاتـریانجامنم یشـودوبان کها کل وارد کـرد؛یعنـیدولـتب هنوعیبخشزیادیازبـارخودرا کند؛بنابراین،واقعیتامرایناست کهخیلیاز مسائل
آنواحـداقتصـادیرامصـادرهم یکننـد.نتیجـۀایـنامـر بهدوشواحدهایتولیدیوفعالاناقتصادی گذاشت و گرفتار یهایسـا لهایاخیروهمچنین کاسـت یهای
تعطیلیبسیاریازبنگا ههایاقتصادی،بیکاری کارگران کـهایـنامـربـهرو شهایمختلفانجامشـد.یکیاینکه
وفشـار کارگـرانبـهبیمۀبیکاریوفشـاربیمـۀبیکاریبه هی چیـکاز بدهکار یهـایخـودرابـهبخـشخصوصـی لایحـۀبودجه ۹۶ناخواسـتهبودهاسـت.
پرداخـتنکـردوایـنبـهنظرمابزر گترینظلمـیبود که امـاانتظـاری کـهمـافعـالاناقتصـادیاز دولـتداشـتیم
144شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
{....................................................................................................اقتصـ ـاد }
.....................................................................................................
.....................................................................................................
ECONOMY
هماستفادهم یکنند.نرخاینخدماتهممتأسفانهدر
سـال 95بـا تـورم 20تـا 60-50درصـد و حتـی در مواردی تا
100درصـدافزایـشمواجـهبـودهاسـت.
درمجمـوعبایـدبگویـمدولتبامشـکلاتیمواجهبـودهو
وارث وضعیـت بسـیار دشـواری بـوده اسـت؛ اما سرشـکن
کـردن و گذاشـتن بـار ایـن مشـکلات بـر دوش تولیـد و
فعالی تهـای عمرانـی نتیجـ های جـز رکـود نـدارد.
موضوعبعدیهمبحثیارانۀصنعتاست کهپرداخت
نشـده اسـت .طبـق قانـون هدفمنـدی یاران ههـا بایـد
مقـداریاز درآمـدحاصـلاز افزایشحام لهـایانرژیبه
بخـ آقـشاصینعدـکتـترپپاردا کخـطینتـمت‌یلشـطفدـ ًاکهشنـمشـادهـ.مواردبحـث
شوید.
پا کطینـت:مـنصحب تهـایآقـایتا جبخـشراادامـه قرارگرفتـه اسـت و در حـال حاضـر نم یتوانـد از ای نهمـه دولـتاسـت کهیکسـیکلمعیوبایجـادم یکند.
م یدهـم و م یخواهـم بحـث مهـم مالیـات را کـه ایشـان مشـکلات رها شود. آقـایمهندسسـی فاللهینظرشـمادربـارۀمـواردی که
مطرح کردند،متصل کنمبهبحثبودجه کهمحوراین مطرحشـدچیسـت؟دولتچقدر در بودجۀسـا لهای
جلسـهاست. برایناساس،سروساماندادنبهبودجهدشوار استو گذشـته موفـق عمـل کـرده اسـت و بودجـۀ سـال 96را
در بودجـۀ سـال 96افزایـش حـدود 10درصـدی مالیـات م یگویندتاکنونتنها15درصدازبودجۀعمرانیامسال چگونـه ارزیابـی م یکنید؟
لحاظشـدهاسـت.از دیدگاهدولت،اینافزایشطبیعی تخصیصداد هشـدهاسـت.معناومفهوماینحرفآن سـی فاللهی :ا گـر بودجـۀ سـال 95را مـرور کنیـم،
ومعقـولاسـت.دولـتایـنمیـزانرابانرختورممقایسـه اسـت کـه کاری درزمینـۀ تولیـد نشـده اسـت .در بخـش درآمدهـای مالیاتـی نسـبت بـه سـال 94بـه میـزان 36
م یکندومعتقداستافزایشمیزانمالیاتتااینمقدار ساختماندولتخیلیصریحوروشنم یگویدما کاری درصدافزایشداشتهاست.معنیاینمطالبایناست
معقولاستوهرسالهوب هطورطبیعی،مقدارمالیا تها نکردیم.پروژۀبسیار اشتباهمسکنمهر،اینبخشرابا کهدولتنتوانستهدرزمینۀحرکتاقتصادیدر جامعه
در هـر کشـوری افزایـش پیـدا م یکنـد و ایـن امـر معقـول رکـودجـدیمواجـه کـردهاسـتوازآنج‌اکـهمسـکنسـهم هیـچقدمـیبـرداردوافزایـشدرآمدهـایدولـتازطریـق
اسـت؛امـاازآن‌طـرفا گـربخواهیـمازدیدگاهیدیگراین زیـادیدر بخـشصنعـتدارد ،کلصنعـتبـامشـکلات بخشمالیاتبهمعنایآناست کهبدنۀحرک تکنندۀ
موضوعرابررسی کنیم،استدلالدولتباچالشمواجه جامعـهبخـشتولیداسـت.ماهـمدربخش کشـاورزی،
م یشود. اساسـی مواجه است. هم صنعت و هم خدمات دچار مسائل جدی هستیم و
بیشـترینفشـار مالیاتیدر سـال 95بهبخشتولیدوارد مـندر یـک کلمـهبـهشـمام یگویـم کـهبودجـۀمـادچـار نسبتبهآنچهدرحالوقوعاست،نم یتوانخو شبین
شـد.نـرخمالیـات 15درصـدافزایـشیافـت وهمیـنامـر مشکلاستووضعیتمادراینزمینهب هشدتبحرانی بود.
باعثانباشـتمیزانتورممالیاتیشـدهاسـت کهامروزه طبـقآمـاری کـهتا کنـوناعالم کرد هانـد،وصولـیخزانـه
فعـالاناقتصـادیرابسـیارآزار م یدهـد.علاو هبرایـن،ا گـر است. 271.1میلیـارد تومـان اسـت؛ درحال یکـه رقـم بودجـۀ
بـه تفسـیر خـود وزارت اقتصـاد توجـه کنیـم ،م یبینیـم آقـایتا جبخـشبـهنظرشـمادولـتدر اینزمینه سال گذشته 360.2میلیاردتومانبودواینبهمعنای
ماب هالتفـاوت درآمـد مالیاتـی محق قشـده بـا درآمـد ایناست کهدولتنتوانستهبودجۀ 700هزارمیلیاردی
هد فگذار یشـده منجـر بـه انباشـت بدهـی مالیاتـی بایـدچگونهعمـلم یکرد؟ بخـشعمرانـیراتأمیـن کند.
شـدهاسـت کـهتولیدکننـدگانبایـدپرداخـت کننـد.ا گـر ببینیـد ا گـر مـا تجربـۀ کشـوری ماننـد آمریـکا را مطالعـه اعـصـدومل ًات دخر اصقیتـصـاصدبوکدشـجـورۀ،آعهـمراننـ ،گیـ بـچهوایـسـینمماعنناوسـخلاتصکــهه
ایـن مقـدار را بـه آن 10درصـد اضافـه کنیـم ،رقـم بسـیار کنیـم،م یبینیـمدولـتدرهنـگاممواجهـهبارکـودمبالغ
قاب لتوجـه و تحم لناپذیـری م یشـود کـه متوجـه کلان 800-700میلیـارددلاربـهاقتصـادتزریقم یکند؛اما هرآنچـهبـرای کارهـایعمرانـیبـه کارمـ یرود،تقاضایـی
واحدهـای شناسـنام هدار و ثب تشـده اسـت. در کشـور مـا کمکـی کـهنم یکننـدهیـچ،بدهکار یهـای نـدارد و بنابرایـن بـار منفـی ایـن مشـکل بـر دوش
سومای نکهدر همهجایدنیااینرویکردمعمولاست خـودش را هـم پرداخـت نم یکنـد؛ بنابرایـن ،بزر گتریـن تولیدکننـدهخواهـدبـود.لـذاخیلـیصریـحم یگویـم کـه
کهباافزایشرکود،فشـار مالیاتی کاهشم ییابدوسـعی انتقادی کهبهدولتآقایروحانیدراینچندسالوارد نـه بودجـۀ سـال گذشـته و نـه بودجـۀ سـال جـاری و
م یکنندازرا ههایدیگرهزین ههایدولتراتأمین کنند. اسـتایـناسـت کهچرابدهـیخودبهبخشخصوصی سـا لهای آینـده ب ههی چعنـوان سم توسـوی تولیـدی
ایناشتباهمحضاست کهدروضعیتتنگنایمالیاتی راپرداخـتنکـردهاسـت؟ کارمنطقـیایـنبود کـهدولت نـدارد؛ب هعنوا نمثـال،مبلـغ16هزارمیلیاردی کـهوزارت
ورکوداقتصادی،ازطریقمالیاتبرواحدهایاقتصادی این کارراانجامم یدادوآنگاهم یگفتدولتهیچبدهی صنعـتومعـدناعالم کـردهاسـتاز طریـقبان کهـابـه
فشارلواطرفـدًاکندیربـما.رۀ وضعیـت صنایـع اسـتان و بودجـۀ بهبنگا ههایاقتصادینداردوهیچبنگاهاقتصادیهم شـهر کهای صنعتـی و صنایـع کوچـک تزریـ ق شـده،
یـک حرف اسـت! بروید ببینید چقـدر از این مبالغ فواققـعـ ًاط
اسـتانهـمصحبـت کنیـد.ب هطورکلـیآیـادیـدگاه نباید هیچ بدهی به سیسـتم بانکی داشـته باشـد. اعطـا شـده اسـت .از طرفـی اوراق مشـارکت کـه بـه
دول تهـا بـه اسـتا نها از دیـد شـما متعـادل و موضوعبعدتورماسـت.از اینمنظرخیلیخوشـحالیم پیمانـکاراندادهم یشـود،هـمدرسیسـتمبانکـیوهـم
متـوازن بـوده اسـت؟ تکـهت‌کـروقرمـمظیـرشـفدهچانسـدسـت.اایلـ گنذامـشـرتواهقبعـ‌هًامـقرابور لکتاقهدیـ رشیاافسـتهتو؛ در بـازار 25 ،درصـد کمتـر از ارزش واقعـی خریدوفـروش
دمرضاچعنـفـدیسعـاملدتـاًاخبـیـهر تا جبخـش :درمجمـوع ،دولـت امـا تحلیـل مـا فعـالان اقتصـادی ایـن نیسـت و نتایجـی م یشـود.بنابرایـنازهـرجهـت کهنگاه کنیم،م یبینیم
بـا مالیا تهـای سـنگین ،فشـار کـه م یگیریـم متفـاوت اسـت .تـورم را بایـد متناسـب بـا بان کهادر حالبزرگشـدنهسـتندواز‌طرفدیگرهم
واحدهایشناسـنام هدار وارد کردومتأسـفانهاینفشـار بخ شهـایمختلفسـنجید.آنچـهواحدهـایتولیدی مالیـات گرفتـه م یشـود.
دراسـتاناصفهـانچندیـنبرابـراسـتا نهایدیگـربـود. ببـاخآـنمشوباسجــیهارهمسهــتنم ادسـخدت؛مـامثات ًال وسـقتـت؛یبنساـبارلااینـهنتـحـوردومادی0ن2 همهای نهابهاینمعناست که کاروصنعتدر کشورما
در سـال گذشـته،مصـوبشـد کـهمیـزان ۶,۲۰۰میلیـارد درصـد بـه حقـوق و دسـتمزد اضافـه م یشـود بـه ایـن حـا لوروزخوبـیندارد.درسـتاسـت کـهدولتم یگوید
تومـان مالیـات از مـردم اصفهـان گرفتـه شـود .سـال۹۳ معناسـت کـههزینـۀبنـگاهبـهایـنمقـدار افزایـش‌یافتـه مافلانتعدادشـغلدر سـال 95ایجاد کردیم؛اماای نها
هممیزانمالیاتاسـتاناصفهان ۵,۵۰۰میلیاردتومان اسـت و ای نهـا مـواردی اسـت کـه دیـده نم یشـود .نـرخ مشـکلاتینیسـت کـهدولـتبهایـنسـادگیبتوانـدآنرا
بـود.جالـباسـت کـهدر ایـنسـالقـرار بـود ۵۰۰میلیـون پرداخـت بیمـه بـه تأمیـن اجتماعـی حـدود 23درصـد حل کندو هشـتسـاللج نمال کردن کشـور راجبران
تومـان بودجـه بـه اسـتان اصفهان اختصـاص داده شـود افسـزااییر مشزامیـا یمیاب‌یادف.تـهدمویعنمالت ًافاشـقماهبامیـبراک تیـعوریمد3ی ،2پدارداصدش وی کنـد؛ هشـت سـالی کـه در آن معلـوم نیسـت 800-700
کـهتنهـا۱۰۰میلیـونتومانآنمحققشـد.ای نکـهدولت مواجـهم یشـوید کـههی چجـادرنظـر گرفتهنم یشـود.از میلیارددلارپولنفتچهشد .دولتدریکدرۀعمیق
طرفدیگربنگا ههایاقتصادیهمۀفعالی تهایشانرا
با کارکنانخودشانانجامنم یدهندوازخدماتبیرون
145 ازای ندسـتمشـاهده کـرد کـهاسـتاناصفهـانبـهآ نهـا م یآیـداسـتانیرا کـهاز ک مآبـی،آلودگیوچندینمعضل
مبتلا شـده است. دیگرمواجهاسـتای نهمهدر مضیقهقرار م یدهد،چه
{..........................................................................اقتصـــاد } معنـی دارد؟
ب هعالوهاسـتاناصفهـانسـطحمهاجر تپذیـریبسـیار متأسفانهدول تهابعدازانقلابنسبتبهشهراصفهان
.......................................................................... بالایـی در میـان اسـتا نهای کشـور دارد .چیـزی حـدود بمت‌یاونجصهافـخویدکرددونلـدتو بشــهدن؛اظـصروملـًانوقهتـمی خیلـی ک ملطفـی و
............................................................................. 750هـزار نفـر از اسـتان چهارمحـال و بختیـاری و 550 بیشـترینضرر هم
............................................................................. هـزار نفـر از اسـتان خوزسـتان ظـرف 10سـال گذشـته بـه مـردمضـرر م یکننـد،معنایـشایناسـت کـهدولـتضرر
ایـناسـتانمهاجـرت کرد هانـد؛در ایـنحالـتدوسـتان کـرده اسـت و وقتـی بنگا ههـای اقتصـادی دچـار مشـکل
ECONOMY در چهارمحـال و بختیـاری آب را بـر روی ایـن اسـتان م یشـوند،در پـیآندولـتهـمدچـار مشـکلم یشـود.
م یبندنـد .البتـه مـن معتقـدم کـه موضـوع آب یـک متأسـفانه مـردم اصفهـان در خالل سـا لهای بعـد از
ب هطورمثالدرمورد بحـث سیاسـی و مدیریتـی اسـت ،وگرنـه مـا کمبـود آب انقالب ،در زمین ههـای مختلـف ب یمهـری دید هانـد ،در
سهامعدالت،دولت نداریم.در سـال 94یازدهمیلیاردمترمکعبآبشـیرین مـورد آب ،در زمین ههـای اقتصـادی ،در مـورد مالیـات،
بخش زیادی از سهام از کارون بـه خلی جفـارس ریختـه شـده اسـت .در ایـن تخصیـص اعتبـارات و . ...بحثـی مطـرح شـد بـا ایـن
بنگا ههایاقتصادیرا، حالتنم یپذیرنداینآب کانالیزهشودوبهیکاستان مضمـون کهاسـتاناصفهـاناسـتانبرخـورداریاسـت.
کهداشتندخودشان ه مجـوارمنتقلشـود.ضمنای نکهمابـهاینآ بهانیاز وقتـی م یگوییـم اسـتان اصفهـان برخـوردار اسـت ،بایـد
کارم یکردند،ب هصورت نداریم،ا گرحقآبهاستاناصفهانرابدهند،مادیگربه روشـن کنیـم کـه منظورمـان چیسـت؟
سهامعدالتواگذار کرد آبنیازینخواهیمداشـت.تونلیک کوهرنگحقآبه وقتـیبـهشـهراصفهـاننـگاهم یکنیـمم یبینیـمآرا مآرام
واز طرفدیگردولتبه مـردماصفهـاناسـتوپولـشراهـمپرداخـت کرد هانـدو دوسـوم مـردم زاغ هنشـین شـد هاند؛ ایـن یعنـی چـه؟ در
ایندستهازبنگا ههای مربو طبـهزمـانفعلـیهمنیسـت؛درزمانرضاشـاهپول بخ شهایمختلفشهراصفهانخان ههاوآلون کهای
اقتصادی کهنسبتبه ایـنآبراآمد هانـددرخان ههـایک ییکـیازمـردماصفهان ۴۰-۳۰متـریم یبینیـد،ایـنیعنـیچـه؟آیابـااینوضع
پرداختسهامعدالت گرفت هانـدو گزار شهـاحاکـیازایـناسـت کـههرکـساین م یشـود گفـت ایـن اسـتان برخـوردار اسـت؟ بسـیاری از
پـول را نمـ یداد ،م یآمدنـد در خان ههـا آ نهـا را بـه فلـک شـهرهای اسـتان اصفهـان وضعیـت بسـیار اسـ فباری
ومبلغی کهسالیانه م یبستندوبازخواستم یکردند؛بنابراین کلآبتونل دارند.شهر کهاوروستاهایمنطقۀشرقاصفهان ،که
پرداخت کردهبودند، یـک کوهرنـگ کـه در حـال حاضـر دارد بـه یـزد مـ یرود و همـهاز کشـاورزیارتـزاقم یکردنـد،در خاللسـا لهای
اقدام کندورق مهای برای کارخانهفولادمبارکهوذو بآهنم یرود،متعلقبه اخیـر بـه دلیـل قطـع آب زاینـد هرود کار خـود را از دسـت
خیلیسنگینیرابرروی اسـتاناصفهاناسـتوحقآبه کشـاورزانشـرقاسـتان داد هانـد .ایـن همـه آد مهـای آبرومنـدی کـه روی پـای
دطوبیعتشًابانیگان هدهخاالگذا‌تشهات. زکنمدیگتـ یهاشـماـدنادرادمر مـ‌یکارهدمنـثاد ً،ل خودشـان بودنـد و داشـتند
بهبنگاهضربهم یزند. اصفهـاناسـت حـالا دنبـالایـنهسـتند کـه
دلیلینداردیکبنگاه آقـای مهنـدس باتوج هبـه ای نکـه شـما یکـی از صـدهـزارتومـانبـهآ نهابدهدیادغدغۀایـنرادارند که
تولیدیرا کهرویپای فعالاناقتصادیباحدودس هچهار دههتجربهو نکندیاران هشـانیکروزدیرشـودوا گردیرشـوددیگرزن
سابقهدر استانهستید،وضعیتصنایعاستان وبچـۀآ نهـاهمـاننـانخالـیراهـمندارنـدبخورنـد.آیـا
خودشایستادهو ای نهانشانۀبرخورداریاست؟آیامعنیبرخورداریاین
دارد کارم یکندبه کاری چگونه اسـت؟ اسـت؟!
وادار کرد کهدرنهایتبه انسقـیال فابل،لمهتأیس:ـفدارن یهـنسکـبنـگتابـههکلـصنیعـدرتمکقاایما ًسلـبه یبـتاواجوایهــلی رقامدیثـمل‌یهخـاومدثالتبیکدانـرنید،کخهـمود‌یگتویرادمنثتـوانلاوسبتکینط؛یرعنفمیقمابثل ًال
شـدهاسـت .بعـداز انقالب،م یگفتنـدحـدودسـ هچهار اسـتاناصفهـانی کزمانـیقبـلازانقالبرونقداشـته،
مشکلبربخورد. هـزار فار غالتحصیـل بیـکار داریـم؛ بنابرایـن ۱۶منطقـۀ در حال یکـه شـهرها و اسـتا نهای دیگرمـان درگیر یهـا
صنعتـیدر نظـر گرفتیـموآنجـاصنایـع کوچکـیمسـتقر و گرفتار یهایـیداشـت هاندیـابعـداز انقلاب،بهپشـتوانۀ
درستاست کهدولت کردیـم .ا گـر حـالا بـه وضعیـت ایـن صنایـع و صنایعـی افـراد فرهیختـ های کـه در ایـن اسـتان هسـتند ،سـطح
م یگویدمافلانتعداد کـه بعـدازآن ایجـاد شـد نگاهـی بیندازیـد ،م یبینیـد کـه تحصیلاتشهروندانو...استانوضعیتخوبیداشته
درخو شبینان هترینتنهاحدود ۲۰تا ۲۵درصدآ نها کار است؛حالا گرنم یتوانیمشهرهایدیگررامثلاصفهان
شغلدر سال95 م یکنند.بقیهیامتوقفشد هاندیابدهیبانکیدارندیا بکنیـم،اصفهـانرامثـلآ نهابکنیـم.ا گرچنینتفکری
ایجاد کردیم؛اماای نها بدهـی بیمـه دارنـد و بان کهـا آ نهـا را بیچـاره کرد هانـد. باشـد کـهمتأسـفانههسـت،خیلـیخطرنـاکاسـت کـه
مگراینصنایعچقدر بازدهیدارند کهبان کهاای نقدر سـعی کنیماسـتاناصفهانراای نقدر عقبببریم کهبه
مشکلاتینیست که سـود از آ نهـا م یگیرنـد؟ بیمـه و مالیـات هـم هسـت. سـطحاستا نهایفقیربرسـد!استاناصفهانب هلحاظ
دولتبهاینسادگی چگونـه م یتواننـد ای نهـا را پرداخـت کننـد؟ متأسـفانه ظرفی تهایموجود،جمعیتونیرویانسانی،وسعت
بتواندآنراحل کندو صنعـتمـادراسـتانروبـهاضمحاللاسـت.بزر گتریـن جغرافیایـیودلایـلدیگـر،در جایگاهـیبـودهاسـت کـه
هشتساللج نمال صنعـت در اسـتان مـا ذو بآهـن اسـت .ببینیـد چقـدر قبلاز انقلابوحتیاوایلانقلاب،بعداز استانتهران،
کردن کشورراجبران بدهـیدارد؟ کـدامذو بآهـندردنیـاهسـت کـهدرحـال دومیـن بودجـه را داشـته اسـت؛ امـا متأسـفانه ظـرف دو
کند؛هشتسالی کهدر ضرردادناست؟وضعیت کارخان ههایسیما نسازیرا دهـۀاخیـرایـناسـتاناز ردیـفدومب هلحـاظتخصیـص
آنمعلومنیست-700 ببینید؛نساجیراببینید؛بیشترشاندیگر کارنم یکنند. بودجـه،بـه‌ردیفآخرسـقوط کردهاسـت؛یعنـیدرحال
800میلیارددلارپول ی کزمانـی اصفهـان منچسـتر ایـران بـود .تمـام صنایـع حاضـر ،آخریـن اسـتان از لحـاظ بودجه ،اسـتان اصفهان
نفتچهشد .دولتدر ریسـندگی و بافندگی انگلسـتان در منچسـتر قرار داشت. اسـتوایـنظلـمبزرگـیبهمـردماصفهاناسـت.نتیجۀ
یکدرۀعمیققرارگرفته بهاصفهانم یگفتندمنچسترایران.حالا هممنچستر ایـناقدامـاترام یتـواندرآمارهایـینظیـربالاتریننرخ
استودر حالحاضر ایراناست؟ای نهمه کارخان ههایریسندگیوبافندگی آلودگـیشـهری،بالاتریـننـرخسـرطاندر کشـور نسـبت
نم یتواندازای نهمه در اسـتان اصفهـان کجـا رفتنـد؟ چـه شـدند؟ وضعیـت بـهجمعیـت،بالاتریننرخمبتلابهبیمـاری‌ا ماس،یکی
مشکلاترهاشود. صنایـعغذایـیهـمبهترازبقیهنیسـت .کسـانیرا کـهدر بالاتریننر خهایبیکاریدر کشورومشکلاتعدید های
ایـناسـتانسـرمای هگذاری کردنـد،بیچـاره کردیـم.همـه
رفتند؛اینچندتایی کهماند هاندهمازآبرویخودشان
م یترسـند کـهدارند کارشـانراادامـهم یدهند؛بنابراین
146شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
{....................................................................................................اقتصـ ـاد }
.....................................................................................................
.....................................................................................................
ECONOMY
افزایشیافتهاسـت کهاینامرخودنشـانۀبزرگ دورصنعـتاصفهـانراخـطبکشـیدچو ندیگرصنعتی
شـدندولتاسـت.از طرفی،همیشـهدر حدود نمانده اسـت!
60درصدبودجهبهشرک تهاومؤسساتدولتی
پرداخـت م یشـود کـه ایـن موضـوع نیـز نقـش و آقـایمهنـدس،مـادر اقتصـادم یآموزیـم کهیک بیشترینفشارمالیاتیدر
میزاندخالتدولترادراقتصادنمایانم یکند. بنـگاه اقتصـادی بایـد بتوانـد روی پـای خـودش سال 95به بخش تولید وارد
اسـتدلالی وجـود داشـت کـه در آن گفتـه م یشـد بایسـتد؛البتـهبـهشـرطی کـهآنبنـگاهرابـهحـال شد .نر خ مالیات 15درصد
درآمدهـای نفتـی باعـث بـزرگ شـدن دولـت و خـودش بگذاریـم و در کار او دخالـت نکنیـم. افزایشیافت وهمینامر
تصد یگریدر اقتصادم یشـود؛ بنابراین،انتظار ب هعبار تدیگـر ،بنگا ههـا نبایـد در تصـدی دولـت باعثانباشتمیزانتورم
م یرفـتبـا کاهـشدرآمدهـاینفتـی،دولـتهـم باشـند و دولـت بـرای آ نهـا تصمیـم بگیـرد. مالیاتیشدهاست کهامروزه
ب همـرور کوچ کتـرشـودواقتصـادرا کمـیبـهحال درعی نحـال ،اینکـه یـک واحـد اقتصـادی انتظـار فعالاناقتصادیرابسیارآزار
خـود رهـا کنـد .جنـاب دکتـر پا کطینـت ،بـه نظـر اداصـشـوتلهبواقوشـاعدـددوالـقتتصـازاادویحمماطیـابقـت کنـت نـد،دارچند.دامثناب ًلا م یدهد.علاو هبراین،اگربه
شـما دلیـل ایـن مسـئله چیسـت و بایـد منتظـر بسیاریاز واحدهایبزرگاقتصادی،یاران ههای تفسیرخودوزارتاقتصادتوجه
چهاتفاقاتیباشیم کهدخالتدولتدر اقتصاد کلانیدر قالبیارانهانرژیو...م یگرفتندوهنوز کنیم،م یبینیمماب هالتفاوت
کمتـر شـود و اقتصـاد بـه معنـای واقعـی بـه بخـش هـم کمـا کانم یگیرنـدوم یتـوان گفـتبـههمیـن درآمدمالیاتیمحق قشدهبا
خصوصـی وا گـذار شـود؟ یاران ههازند هاند.البتههما نطور که گفتمشـاید درآمدهد فگذار یشدهمنجر
پا کطینت:از سـال ۱۳۰۰کهنفتدر ایران کشـفشـدو ضعفاین واحدهاب هدلیلمستقلنبودن آ نها بهانباشتبدهیمالیاتی
اقتصـادایـرانازاقتصـادیمتکیبه کشـاورزیبهسـمت باشـد؛بنابرایـندر چنینوضعیتیوظیفـۀدولت شدهاست کهتولیدکنندگان
اقشـتدص؛ابندابریانیـفتنایگـحرارکمـروتزک،رکـد،هتدیقروایبـ‌ًناسـصالادرسـیادلوالز زتمـاشـنرآونع اسـت کـهاز آ نهـاحمایـت کنـد.در ایـنموردنظر بایدپرداخت کنند.اگراین
دول تهـا م یگـذرد ،هنـوز از ایـن موضـوع گلایـه داریـم مقدار رابهآن10درصداضافه
و م یپرسـیم پـس کـی قـرار اسـت دولـت پـای خـود را از شـما چیسـت؟ کنیم،رقمبسیارقاب لتوجه
اقتصادبیرونبکشد،دربارۀیکتاریخصدسالهصحبت بگذاریدحرفشماراای نگونهتفسیر کنم:منخواهش وتحم لناپذیریم یشود که
م یکنیـم؛ تاریخـی کـه در آن اقتصـاد و سیاسـت باهـم م یکنـم دولـت چتـر حمایتـ یاش را بـردارد! حمایـت متوجهواحدهایشناسنام هدارو
آمیختهوبامسـائلاجتماعیدسـ تبه‌دسـتهمداده نم یخواهند؛بگذارندواحدهایتولیدی کار خودشان ثب تشدهاست.
وموجبشدهاست کهدولتدر ایرانبهیکاهرمقوی رابکنند.از ی کطرففرماندار،از یک‌طرفاما مجمعه، سومای نکهدرهمهجایدنیا
تبدیـلبشـودوراجـعبـههم هچیزتصمیـمبگیرد. ااز یصا ًلک‌وطظریفـفۀبدخولشـتدااری،مناحسیـ طتزیکـسهـفقت،طدارحایمایی،بتیممعهنوو..ی. اینرویکردمعمولاست که
آنسـاختار تغییـرینکـردهوشـایدحتـیبدتـرهـمشـده باافزایشرکود،فشارمالیاتی
باشـد .هما نطـور کـه م یدانیـد ،اوایـل دهـۀ ،۹۰کشـور بکنـد و لازم نیسـت حمایت مـادی بکند! کاهشم ییابدوسعیم یکننداز
بیشـترین میـزان درآمدهـای نفتـی را داشـته اسـت؛ امـا م یگوینـدزمانـیآدمیبدهیبتبچ هایرابغل کـردهبود را ههایدیگرهزین ههایدولترا
ازلحـاظ سـاختاری تغییـری ایجـاد نشـده اسـت .حتـی وبچهب یوقفه گریهم یکرد.آنشخص‌پرسید:اینبچه تأمین کنند.ایناشتباهمحض
نوسـا نهایی کـه درآمـد نفتـی را ک موزیـاد کرد هانـد هـم چرا گریهم یکند؟من کهبغلش کردمونوازششم یکنم. است کهدروضعیتتنگنای
موجـب نشـده کـه آن دیوا نسـالاری را تغییـر دهیـم و شخصدیگریبهاو گفت:ازهیبتخودتم یترسد،تو مالیاتیورکوداقتصادی،ازطریق
اصلاح کنیموساختار سیاسیوساختار حکومتیایران بگـذارشزمین؛خودشسـا کتم یشـود.حالا حکایت مالیاتبرواحدهایاقتصادی
همـان وضعیـت دیوا نسـالاری را حفـظ کـرده اسـت؛ ماسـت؛دولـت،خـداپـدرشراهـمبیامـرزد،بیایدبچـهرا فشاروارد کنیم.
بنابرایـن بـه نظـر م یرسـد کـه شـاید سـؤال شـما جـواب از سال ۱۳۰۰کهنفتدر ایران
اقتصـادی نداشـته باشـد و بایـد آن را کلـی نـگاه کـرد. بگذارد زمین! کشفشدواقتصادایراناز
هما نطـور کـهم یدانیـد،ازسـال ۹۱کـهبامعضلتحریم آقـای تا جبخـش نظـر شـما چیسـت؟ شـما هـم اقتصادیمتکیبه کشاورزی
مواجـهشـدیمتـاسـال ۹۴کـهدرآمدهـاینفتی کمشـد، ماننـد مهنـدس سـی فاللهی معتقدیـد دولـت بهسمتاقتصادینفتی
دولتسعی کردمشکلاتشراب هجاینفتبامالیاتحل بایـد کنـار بکشـدو کاریبـهبنگا ههـاوواحدهـای حرکت کرد،دیوا نسالاری
کند.هنوزهمپاسخدولتبهاینسؤال کهشمابهنفت اقتصادینداشتهباشدیادراقتصاددخالت کند اگدراولمروتز،شکرهوتعقریشب ًدا؛بصنادبراسیانل
متکیهسـتیدیاخیر،ایناسـت کهماداریمهزین ههای استاز زمانآندول تها
عدوملـدت ًتابراراازیطپریرـوژق‌همهاالیایعتتمأرامنیینکمنار‌یکمنیـ‌یگمذاوریدرآم.مآدننفستـالیرای و از بنگا ههـای اقتصـادی حمایـت کنـد؟ م یگذرد،هنوزازاینموضوع
کـه دولـت نفـت نـدارد ،تولیدکننـده و کسـانی را کـه بایـد ندکربنـاردۀاویبننگماوههضـاورعوکیهپـداولیتخبوهدترشاـاسنبتابیهسبـنتنگاده،اهاول ًکابمایـدک گلایهداریموم یپرسیمپس
اقتصـاد کشـوررابـهحرکـتبیاورند،تحتفشـارمضاعف بدانیـمدولـتچه کمکی کردهاسـت؟امادربـارۀدخالت کی قرار است دولت پای خود
قـرار م یدهند؛امادولتهنوز حاضرنشـدهاسـتخـودرا دولتدر کارواحدهایاقتصادیباشماه منظرهستمو را از اقتصاد بیرون بکشد،
کوچـک کندوهزین ههـایخـودرا کاهشدهد. امعصلتًاقمدنمطدقولین تیهسادرتاویزینام‌نبوراردادسخالت؛بت‌همط ویکرنمنثادلوادیرمنوکرادر دربارۀیکتاریخصدساله
در چیـن بعـد از دوران مائـو ،گروهـی بـه ایـن نتیجـه سـهامعدالـت،دولـتبخـشزیـادیاز سـهامبنگا ههای صحبتم یکنیم
رسیدند کهبنشینندوتکلیفشانراباهمدیگرمشخص اقتصـادی را ،کـه داشـتند خودشـان کار م یکردنـد،
کنندواولوی تهای کشوررامشخص کنندوای نگونهبود ب هصـورت سـهام عدالـت وا گـذار کـرد و از طـرف دیگـر
کـهآغـاز دورانطلایـیچینشـروعشـد.ایـناتفاقهنوز دولـتبـهایـندسـتهازبنگا ههـایاقتصـادی کهنسـبت
در کشـور مانیفتادهاسـت؛یعنیا گر ۲۰نفراولمملکت بهپرداختسـهامعدالتومبلغی کهسـالیانهپرداخت
هچـیمسـجمتـ،عم کطننمـئدن ًاوا اولزوآی ن تهـهاابیپرشـاسـننبدااهولومیمت‌تفهاـواتی را دور کرـوردیهبدوودنـشدب،ناقگـا دهاهـماکگنـذادوشـرقت‌م.هـطابییعتخـ ًایالـیـینسـدنخگالین تیهرااببـهر
کشـور بنگاهضربهم یزند.دلیلینداردیکبنگاهتولیدیرا که
خواهـدبـود.ا گـرروزیبرسـد کـهایـن ۲۰نفـرتصمی مگیـر رویپایخودشایستادهودارد کارم یکندبه کاریوادار
آبرنرسـورزا،ولزموـیان‌تهشـاروییعکرشســادنایـیرباهنتاواسفـقتب.رآسـننرودز،بحهتنمـ ًظاریمکین
کـرد کهدرنهایتبهمشـکلبربخـورد.
دربـارۀ کوچ کسـازی دولـت و عـدم دخالـت آن
در اقتصـاد ،ا گـر بـه بودجـۀ امسـال توجـه کنیـم،
م یبینیـم هزین ههـای جـاری حـدود 20درصـد
147
{..........................................................................اقتصـــاد }
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
ECONOMY
مـاهبخـرد.درحال یکها گر کلاین ۴۸هزار میلیاردتومان از مباحـثایـنخواهـدبـود کـهنقـشدولـتدر اقتصـاد
درپروژ ههـایعمرانـیمصـرفم یشـد،بافـرضاینکههر کـی قـرار اسـت کمرن گتـر شـود و دولـت کـی قـرار اسـت
شـغل بـه ۳۰۰میلیـون تومـان سـرمایه نیاز داشـته باشـد، دیوا نسـالار یاش را کاهـش دهـد .آن روز هنـوز نیامـده
سالانهم یتوانستتعدادبسیارزیادیشغلپایدارایجاد است!
کند کههمعایدیخانوارهاراافزایشم یدادوهماز ِقبل اجـازه دهیـد روی بودجـۀ امسـال متمرکـز شـویم.
آنمالیـاتنصیـبدولـتم یشـد.ایـنراهـکاریبـود که بـه نظـر شـما نسـبت بـه سـا لهای گذشـته چـه
دردهـۀ۳۰میالدی،هـم کشـورآمریکاوهم کشـورآلمان تغییراتـی کـرده و نقـاط قـوت و ضعـف بودجـۀ
انجامدادندودرحال یکهبایکیاز بزر گترینبحرا نهای امسـال را در چـه م یبینیـد؟
رکـودی در تاریـخ مواجـه بودنـد و ب هشـدت بـا معضلاتـی پا کطینـت:ا گـربهسـاختاربودجهنگاه کنیـد،چهقبل
پدنروجاقـهنعرآمنمم‌یوکقـردعن هدـ،تمواانحتسـتمـنال ًاد ازجملـه بیـکاری دسـت و ازانقالبوچـهبعـدازانقالب،م یبینیـد کـههیـچتغییـر
از آن نجـات پیـدا کننـد. سـاختارینکردهوهمانسـاختارحفظ‌شـدهاست.ا گر
ایـنافزایـشهزین ههایعمرانیمقداری کسـریبودجه فقطبهبعدازانقلابتوجه کنیم،نم یتوانیمهیچسالی
بـرایدولـتایجـادم یکـرد،امـاچـرخاقتصـادآ نهابـهراه رامثالبزنیموبگوییماز اینسـالبودجهمتحولشـد؛
افتاد،شغلایجادشدودرپیآندرآمدمالیاتیدول تها بنابراین،ا گرب هصورت کلیبودجۀامسالراباسالپیش
پروژ ههـاراهـمبان کهـاوصنـدوقتوسـعۀملیدربعضی افزایشپیدا کردودولتتوانسـت کسـریبودجۀخودرا مقایسه کنیم،بایدبگوییمهیچتغییرینکردهاست؛اما
پروژ ههـابـرعهـدهم یگیرنـد. جبـران کند. ا گـر کمـیجزئ یتـرنـگاه کنیـم،یکیازتغییراتنسـبتبه
بنابراینعدمتوازنبینهزین ههایعمرانیوهزین ههای سـال گذشـته،افزایشقیمتنفتاسـتومه متراز آن،
امیـد دولـت ایـن اسـت کـه بـا چنیـن طرحـی بتوانـد جـاری و همچنیـن تخصیـص نامتـوازن بودجـه بـه برداشتهشدنتحری مهاوافزایشارتباطاتتجاریونیز
پروژ ههـایعمرانـیراجلـوببـرد.ایـنایـدۀخوبـیاسـتو وزار تخان ههـایکـیازنقـاطضعـفبودجـهاسـت.امـاا گر امـکاندسترسـیایـرانبـهدرآمدهـاینفتـیاسـت.پس
در کشـورهایتوسـع هیافتههم کمـا کانوجـوددارد؛ولی منصفانـه و عادلانـه نـگاه کنیـم و نـکات مثبـت و منفـی در سـال ۹۶دسـتدولتاز اینلحاظبازتراسـتوپیش
بـداربـداررنۀمظـورفگقریـفتـتانیـونضعطیـرحتاکقاتمل ًاصـاخدوی شکبیشـنوربانمشـی‌یتمو.انبایـیمد بودجهراباهمببینیم،بایدبگوییمازجملهنقاطروشنی بینـیم یشـوددرآمـدصادراتـیازحـدود۸۰هـزارمیلیـارد
بهاینسـؤالپاسـخدادهشـود کهآیابخشخصوصیبا کـه در بودجـۀ ۹۶وجـود دارد ایـن اسـت کـه در همیـن تومـان در سـال ۹۵بـه حو لوحـوش ۱۱۵هـزار میلیـارد
بتـنهگآنا‌نههـاایـاشیـاکـرههبـشاـآد،ناهـاصـمولوًاا اجیـهانتسـواناتیـودیرراابتدارداد؟یبـجهلنسـظـهر کشـاورزی و حم لونقـل بخخـوبشپرعدامراخنـتهی بـشهدبهوحـتقرثیآب ًاب۰و۸ تومـانبرسـد کـهاینخودیکرشـدحـدود ۴۵درصدی
م یرسـد کـه در ایـن مـورد بایـد بیشـتر مداقـه کـرد .مگـر درصدبودجۀعمرانیبه اسـت و از ایـن نظـر دولـت در سـال ۹۶شـرایط بهتـری
اینکهبهسـراغهمانشـرک تهایخصولتیبرویم کهدر اینسهحوزهاختصاصپیدا کردهاست.اینخبرخوبی خواهد داشـت.
سـا لهای گذشـتهنبضاقتصاددر دستشـاناسـت؛به اسـتبرایاسـتا نهایی کهبابحرانآبروب هروهستند، امـا موضـوع دیگـری کـه م یشـود دربـارۀ آن بحـث کـرد،
عبـارتدیگـر،دوبـارهبرگردیـمازصفـرشـروع کنیـم؛نقطه م نجملـهاسـتاناصفهـانواسـتا نهایفالتمرکـزی. متوازننبودنبودجهاسـت.حدود ۹۰درصدبودجهبه
سـرخط و بخ شهـای خصولتـی و بخ شهـای نظامـی ایـن موضـوع شـاید بیشـتر از هـر وقتـی مسـئولیت چهـاروزار تخانـهاختصـاصپیدا کردهاسـت.حـدود۳۰
و بخ شهـای خـاص کـه دستشـان بازتـر اسـت بـا دولـت نمایند ههـای مجلـس را سـنگین م یکنـد .نماینـدگان درصـدهزینـهبـهوزارترفـاهتخصیصداده‌شـدهاسـت،
اصفهـان ،ا گـر امـروز کـه دولـت مصمـم اسـت بخـش حـدود ۲۰درصـد بـه وزارت بهداشـت ،حـدود ۲۰درصـد
مشـارکت کنند. قاب لتوجهـیازبودجـۀعمرانـیرابهآبتخصیـصدهد، بـه وزارت آموز شوپـرورش و چیـزی کمتـر از ۲۰درصـد
آیا راهکار بهتری برای این مسئله وجود دارد؟ موفـق نشـوند معضالت آب (دسـ تکم آ نهایـی کـه بـه هـمبـهوزارتدفـاع.مجمـوعآ نهـا۹۰درصـدازبودجـهرا
پا کطینـت :مـا ایـد های را در مجمـع فعـالان اقتصـادی بودجـه مربـوط اسـت) را در اصفهـان حـل کننـد ،بـرای تشکیلم یدهد.خباینموضوعقاب لبحثاست که
مطـرح کردیـم کـه ا گـر رسـان هها کمـک کننـد ،م یتوانـد همیشـه در تاریـخ ثبـت خواهـد شـد ما نتوانسـتیم از این ازبیـنایـ نهمـهوزار تخانـه۹۰،درصـدبودجۀجاریبه
راهگشاباشد .گفتهم یشودبرایایجادهرشغلحدود فرصـت اسـتفاده کنیـم. چهار وزار تخانهتخصیصپیدا کردهاسـت.ا گردغدغۀ
۲۰۰تا ۴۰۰میلیون تومان سرمایه نیاز است .در این طر ح، هما نطـور کـه گفتیـد ،بـه نظـر م یرسـد نـگاه اشـتغا لزاییداریموا گرمعتقدیمبحراناشـتغالوجود
دولـت ب هجـای بنـگا هداری و فعالیـت اقتصـادی بـرای دول تهـا بـه اشـتغال آ نطـور کـه بایـد باشـد دارد و آن را لمـس م یکنیـم ،ایـن عـدم تـوازن در بودجـه
ایجـاد اشـتغال ،از بنگا ههـا مالیـات نم یگیـرد یـا مالیـات نیسـت و دیدگاهشـان دربـارۀ ایـن مسـئله، قاب لتوجیهنیسـت.
آ نهـارا کاهـشم یدهـدوبنگا ههـادرازایآن‌بایدشـغل کوتا همـدتاسـت.در برنامـۀبودجـۀامسـالهـم ا گربهایجاداشتغالاعتقادداشتهباشیم،رسالتدولت
ایجـاد کننـد.بـهنظـرما گـرایـناتفـاقبیفتـد،هـمشـغل م یبینیـم کـههزین ههـایجـاریحـدود ۴۰درصـد بایـد ایـن باشـد کـه نـه ب هعنـوان متولـی اشـتغال ،بلکـه
ایجـادم یشـودوهـمسـرمای ههاهـدرنمـ یرود.این‌همه افزایـ ش یافتـه اسـت .درعی نحـال ،در بسـیاری ب هعنـوان سیاسـ تگذار ،ازطریـق بودج ههـای عمرانـی،
دولتاعتباراتبرایایجاداشتغالتخصیصم یدهدو از وزار تخان ههـا مـا بـا مـازاد نیـروی انسـانی موتـور محـرک ایجـاد اشـتغال باشـد .ا گـر بـه متوسـط
هی چکدامبهنتیجۀمطلوبنم یرسد.ا گرایناعتبارات مواجهیـم و انتظـار مـ یرود دولـت ب هجـای اینکـه دعرمطرانوـلی۶مسـحاقل قگشـذشدـهت نه،گاحهـدویدًاب۰ین۵ددارزیـصد،د بودج ههـای
ب هجایاینکهبرایایجاداشتغالتوزیعشود ،کهبارانت اینمعضلراعمی قتر کند،دستبهتعدیلبزند م یبینید که
و نا کارآمـدی همـراه اسـت ،سـر جـای خـودش بمانـد و در ووزار تخان ههارا کمیچاب کتر کند؛بنابراینبه از بودجۀمصوبمحققشـدهاسـت.اوضاعدر سـال۹۵
ازایآن،مالیا تهاب هشرطاشتغا لزاییبنگا هها کاهش نظـرم یرسـدایـندولـت نیـزب هصـورتریشـ های بسـیار وخی متراسـتوآمارهامیزانبودجۀمحق قشـده
یابـد ،بسـیار م یتوانـد کارآمدتـر و نتیج هبخ شتـر باشـد. و اصولـی بـا ایـن معضل مقابله نکرده اسـت .نظر را در حـدود ۲۰درصـد نشـان م یدهـد؛ بنابرایـن اعـداد
شـغلی کـهفعـالاقتصـادیایجـادم یکنـدپایـدار اسـت، شـما در ایـن مـورد چیسـت؟ مصوبدرلوایحرانبایداعدادواقعیتلقی کرد.بامقایسۀ
نهشـغلی کهباتوزیعپولایجادم یشـود.بهبنگا ههای دولـت در بودجـۀ ۹۶کاری نوآورانـه انجـام داده اسـت. هزین ههـایعمرانـیوهزین ههـایجـاریدرم ییابیـم کـه
زودبـازده نـگاه کنیـد؛ کدا میـک از آنـان باق یماند هانـد و دولـتم یگویـدبـرایجـاندادنبـهپروژ ههـایعمرانـی، دیـدگاه دول تهـا دیـدگاه اشـتغا لمحور و تولیدمحـور
چقدر توانست هاندشغلایجاد کنند؟ا کثرآ نهایااز بین طر حهایمشارکتیرا هاندازی کردهاست؛یعنیبسیاری نیسـت و بیشـتر دیـدگاه توزیـع ثـروت اسـت .بودجـۀ
رفت هاندیابدهکارندودر معرضورشکستگیقرار دارند. ازپروژ ههـایمشـارکتی کـهدولـتنم یتواندتأمیناعتبار یارانـۀامسـال۴۸هـزارمیلیـاردتومـانبـودهو کلبودجـۀ
مخلص کلاماینکهایجاداشتغال کار دولتنیستو کار بکنـدیـابودجـۀآنمحققنم یشـود،بامشـارکتبخش محق قشدۀپروژ ههایعمرانیدر سال ۹۵بال غبر ۱۳هزار
خصوصـی انجـام شـود یـا بـه بخـش خصوصـی وا گـذار میلیاردتومانبودهاست.بهاینمعنا کهبودجۀعمرانی
بخـش خصوصی اسـت. شـود؛بـهایـنمفهـوم کـهدولـت۲۵درصـدازهزین ههـای که در قالب یکاراشـنـوره مچیسـزتقییحم ًادبـودهیمـر کدچمهدااردمهممبل‌یغشـیوادس.ـهـتر
بـار دیگـراز وقت یکـهدر اختیـار مـاقرار دادیدتشـکر پروژ ههـای عمرانـی را تأمیـن اعتبـار م یکنـد و بخـش خانـواده بـا
م یکنـمواز صبـروحوصلـ های کـهبـهخـرجدادیـد خصوصـیهـمشـریکم یشـود.باقیمانـدهتأمیـنمالی مبلغیارانهم یتواندفقطحدودچهار کیلوگرم گوشتدر
سپاسگزارم.
148شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
{....................................................................................................اقتصـ ـاد }
.....................................................................................................
.....................................................................................................
ECONOMY
آماد هخواری، کاظم بهرامی
بزر گترینشکستبرنام هها دکتـرهوشـنگشـجری،اسـتاد
تمـامدانشـگاهاصفهـانرابـدونشـک
آقـایدکتـرقبـلاز اینکـهواردبحـثلایحـۀبودجـه م یتـوان یکـی از متخصصـان بودجـه
۹۶بشـویم ،مقدمـ های دربـارۀ بودج هریـزی در ایـران بـه شـمار آورد .او علاو هبـر
و برنام هریـزی اقتصـادی در ایـران بفرماییـد. سـابقۀ چندیـن سـال تدریـس اقتصـاد
ب ههرحـال ،سـابقۀ برنام هریـزی ب هصـورت دریکـیازبرتریـندانشـگا ههای کشـور،
برنام ههـای چندسـالۀ توسـعه و بودج هریـزی تألیفـاتمتعـددیدرحوز ههـایمالـی،
در ایـران بـه ۸۰-۷۰سـال پیـش بازم یگـردد .ایـن بودج هریـزی و اقتصـاد برنامـه دارد و
برنام ههاشاملپنجبرنامۀتوسعهقبلاز انقلاب کتابایشانباعنوان«مالیهبی نالملل»
وشـشبرنامۀتوسـعههمبعداز انقلابم یشـود یکـی از منابـع درسـی در بسـیاری از
وششمینبرنامهدر حالطی کردنروندتدوین دانشـگا ههای کشـوراسـت.ایـناسـتاد
و تصویـب اسـت. پیشکسـوت را یکـی از منتقـدان جـدی
بـه نظـر شـما ایـن برنام ههـا ب هطـور کلـی چقـدر هدفمنـدییاران ههام یشناسـند.البته
خواهیـمدیـد کـهدرحـالحاضـربودجـۀمـاازسـهبخش امهبتدنـایفتبـعرییوا‌نقعشیـادهتع بموددت ً‌هاابنـاآند؟چ بهاتقروارجب هوبـدههماینحقکـقه در آن زمـان چنـدان بـه هشـدارهای
تشـکیل شـده اسـت :تـراز عملیاتـی؛ تـراز سـرمای های؛ و ایـناقتصـاددانتوجـهنشـد؛امـااکنون
تـراز مالـی .تـراز عملیاتـی مربـوط بـه اقالم جـاری شـامل م یتوانیـمبسـیاریازتبعاتـیرا کهدکتر
درآمدهـای جـاری (ماننـد مالیا تهـا و غیـره) و مخـارج شـود ،فاصلـه زیـادی داشـته اسـت و ا گـر نگاهـی شـجریدربـارۀآ نهـاهشـداردادهبـود،
بـه عقـب بیندازیـم ،م یبینیـم بـه دسـتاوردهای دراقتصاد کشورمشاهده کنیم؛تبعاتی
جـاری اسـت .مشـکل بودجـۀ 96ایـن اسـت کـه تـراز چنـدان قاب لتوجهـی دسـت نیافت هایـم .بـه نظـر کهالبتهدولتیازدهمبسیاریازآ نهارا
عملیاتـی آن حـدود 76هـزار میلیـارد تومـان کسـری
دارد .یعنـی مخـارج جـاری مـا 236هـزار میلیـارد تومـان شـمابرنام هریز یهـاچهمشـکلاتیداشـت هاند؟و التیـامبخشـیدهاسـت.
ب هطورکلـی ای نگونـه برنام هریز یهـا را تـا چـه حـد در ایـن گف توگـو نظـر ایشـان را دربـارۀ
پی شبینـی شـده و درآمدهـای جـاری 160هـزار میلیـارد نتیج هبخـش م یدانیـد؟ لایحهبودجهپرسیدیموایشاندرپاسخ
تومـان؛ بنابرایـن ،تـراز عملیاتـی 76هـزار میلیـارد تومـان
کسـری دارد. اقتصـاد برنامـه یـا برنام هریـزی در اقتصـاد چیـز جدیـدی بـهنـکاتقاب لتأملـیاشـاره کرد هانـد.
نیسـتوخیلـیاز کشـورهابـهایـنصـورتبرنامـهدارنـد
این کسریقراراستچطورتأمینشود؟ و مـا هـم بایـد داشـته باشـیم .مـا در سـال 1327برنامـۀ
تـراز دوم تـراز سـرمای های اسـت .در تـراز دوم ،وا گـذاری
دارای یهایسرمای هایوتشکیلدارای یهایسرمای های هف تسـالهاولودرسـال1334برنامۀهف تسـالهدومرا
شـروع کردیموبعدبرنام ههاپن جسـالهشـد.از میاناین
دارای یهـای در حـال حاضـر ،وا گـذاری مصاـلـوری کتـمه ع‌یگمیـردتـدًا. برنام ههـا ،برنامـۀ پن جسـالۀ چهـارم در سـا لهای قبـل از
درصـد) 116 نفـت اسـت (بیـش از 97 انقلاببسیارموفقبودوب هکلیچهرۀایرانراعوض کرد.
هـزار میلیـارد تومـان پی شبینـی شـده اسـت و تملـک
دارای یهـایسـرمای های،یعنـیسـرمای هگذاری کـهدولـت افرادمجربیدرسازمانبرنامهبودندواصولبرنام هریزی
رام یدانسـتند.
بایدانجامدهد63،هزارمیلیاردتوماناستومتأسفانه بوددرآمدنفتتمام ًاصرف در برنامۀهف تسالۀاولقرار
ایـن تـراز 53هـزار میلیـارد تومـان مـازاد دارد .بـه عبـارت
دیگـر،درحال یکـهازبخـشنفت116،هزارمیلیـاردتومان سـرمای هگذاری شـود؛ یعنـی درآمدهـای نفتـی قـرار بـود
بودجـۀ سـازمان برنامـه شـود؛ امـا هـر سـال دولـت درصـد
برداشـت م یکنیـم (یعنـی سـرمایه تخریـب م یکنیـم)، زیـادیاز ایـندرآمـدراصـرفهزین ههـایجـاریم یکـرد.
فقـط 63هـزار میلیـارد تومـان سـرمای هگذاری م یکنیـم.
درنتیجه،اینحسـاب 53هزار میلیاردتومانمازاددارد در حـال حاضـر هـم بـه همین صورت اسـت .این مسـئله
بزر گترینعاملشکستاینبرنام ههابودهاست؛یعنی
کهاینمازاد،بخشیاز کسریترازمالیراجبرانم یکند. مـانتوانسـت هایمب هجـایبرداشـتاز سـرمایه ،کـههمـان
آقـایدکتـربازهـماین کسـریب هطـور کاملجبران
نم یشـود.باقیمانـدۀآنقـرار اسـتاز کجـاتأمیـن درآمدنفتاست،سرمای ههایجدیدایجاد کنیموهمۀ
برنام ههـااینمشـکلراداشـت هاند.اما کارهایزیـادیدر
شود؟ چارچوباینبرنام ههاانجامشـدهاسـت کهقاب لتوجه
در تـراز سـوم یعنـی تـراز مالـی ،مسـائل اعتبـاری ،فـروش
ادسوـلناتداموقراداقربهیـاواداگرذوااریی‌نگداورنـایه میـهوااردیممالطـریحداارسدـ کته؛عیعمنـدت ًای اس لت.طف ًادربارۀلایحه۹۶توضیحدهید.
ا گربهجزئیاتلایحۀبودجۀسـال 96نگاهیبیندازیم،
اسـنادخزانهاسـت.حسابخالصتراز سـرمایه،رقم23
149 لطف ًادربارۀاشتغالهمصحبت کنید.هما نطور هزار میلیاردتومانمازاداسـت کهباقیماندۀ کسـریتراز
کـهم یدانیـد،معضـلبیـکارییکـیاز جد یتریـن عملیاتیراجبرانم یکندوبهاینترتیب،جمعسهتراز
{..........................................................................اقتصـــاد } مسـائل اقتصـادی و اجتماعـی در کشـور ماسـت
کـه تبعـات بسـیار بـدی در پـی داشـته و دارد .در صفرم یشـود.
.......................................................................... برنام ههـایبودجـهچگونـهبایـدبـهایـنمسـئله امانسب تهااینضعفرابیشترآشکار م یکنند کهبرای
............................................................................. نگاهشود؟ودر لایحۀ ۹۶چگونهبهاشتغالنگاه نمونـهبـهبرخـیاز آ نهـااشـارهم یکنـم .گفتیـممخـارج
............................................................................. شدهاست؟البتهدر صحب تهایقبلیشماهم جـاری دولـت 236 ،هـزار میلیـارد تومـان اسـت کـه 42
م یتواندریافت کهریشۀاینمعضلاز کجاست؛ درصـد آن مربـوط بـه کم کهـای بلاعـوض و یاران ههـا و
ECONOMY امـا باتوج هبـه اهمیـت مسـئله ،م یخواهیـم کمـکبـهصندو قهـایرفاهی-اجتماعیاسـت.بهاین
مشـخ صترومفص لتـربـهایـنمسـئلهبپردازیـد. ترتیب،حدودنصفمخارججاریصرف کمکم یشود
حالب هجایای نکه ببینیداشتغالتابعحجمسرمای هگذاریاست؛اماقبل و ا گـر ایـن رقـم نصـف شـود ،رقـم سـرمای هگذاری دو برابـر
اینپولراب هصورت از آنبگویـم کـهمـادونـوعاشـتغالداریـم:یکـیاشـتغال م یشـود.وقتـیمـاازبخـشسـرمایهبرداشـتم یکنیمو
کاذباسـت؛ کـهب هآسـانیقاب لدسـتیابیاسـت؛ب هطـور بـهمـردم کمـکم یکنیـم،درظاهـر کارمثبتـی کرد هایـم،
رایانهو کمک مثـال ،دولـت قبـل 10هـزار نفـر بـه ذو بآهـن فرسـتاد. اقمبـلا ًادرهوامقـگفع،تفهقـشرمدر،دممخراارعجمیسر‌قتماریم‌هگ‌یکذانرییم.،هجمماع ًان3ط6ورهکزاهر
بلاعوضبهمردم رئیـس ذو بآهـن مخالفـت کـرد و گفـت نیـروی اضافـی میلیـاردتومـاناسـت؛یعنـی 79درصـداز مخـارجدولـت
نم یخواهیـم .رئیـس ذو بآهـن را برداشـتند و شـخص جاریاسـتو21درصدسـرمای هگذاریاسـت.درحال یکه
بدهیم ،کمکرا دیگری گذاشتندواین10هزارنفررابهذو بآهنتحمیل از درآمدها 58،درصدجاریاسـتو 42درصدبرداشـت
ازطریقسرمای هگذاری کردنـد.نتیجـهایـنشـد کـهشـرکتذو بآهـنبهشـرکتی از سـرمایهاسـتوایـنبـهایـنمعناسـت کـه 21درصـداز
زیـا ندهودرحـالورشکسـتگیتبدیـلشـد.ایـنهمـان بخـشدرآمدهـا کـهمربـوطبـهبخـشسـرمایهاسـت،در
انجامبدهیم.در اشتغال کاذباست.دولتسابقبسیاریاز ایندست سـمتهزین ههـا،بـههزین ههـایجـاریاختصـاصداده
اینصورت،اشتغال موارددر کارنامۀخوددارد.دردوهفتۀآخرم یخواستند م یشـودودرواقعتخریبسـرمایهاسـت.در نگاهی کلی
برای700هزارنفرشغلایجاد کنند؛ کهبههمینصورت بـهایـنسـهتـرازدرم ییابیـم کهنقط هضعف کلـیبودجه
افزایشم ییابدو 200هزارشغل کاذبایجادشدوعمردولتبهایجاد700 همیـن اسـت .ا گـر مـا بخواهیـم 76هـزار میلیـارد تومـان
درآمدمردمهمدائمی اهمـزااارشـشـتغغالنلرواقسیعـدی.تابعسـرمای هگذاریاسـت؛مثا ًلوقتی کسـری تـراز عملیاتـی را طـوری کـم کنیـم کـه بخشـی از
م یخواهیـمیـکجـادهبسـازیم 500،نفـرمشـغولبـه کار سـرمایه آزاد شـود ،دولـت بایـد در بخـش یاران ههـا مانـور
م یشود؛امااگرپول م یشـوندوهـمبازدهـیدارنـدوهـمحقـوقم یگیرنـد. بددولـهـدت؛را کچـاوهـن نشمده‌یتیـوانم؛یـزیـمرابعهـاجالیتـ ًاختعدهمـاداتـتیکبـارهمونـجـداوند
رابینمردمتقسیم ب رگردیمبههمانمسئلۀاول.سهممخارجسرمای هگذاری آمـدهودولـتنم یتوانـد کارمنـدانخـودرااخـراج کنـد.از
دولـت از بودجـه 21درصد اسـت؛ یعنـی از 100تومان پولی سـویدیگـر،تنهـامانـوری کـهدولـتم یتوانـددر بخـش
کنیم،آنراهزینه کـهدولـتخـرجم یکنـد،فقـط 21تومـانسـرمای هگذاری یاران ههـابدهـد،مربـوطبـهبخش کم کهایبلاعـوضو
م یکنندوسرمایهاز م یشـود و بقیـه جـاری اسـت کـه 42درصـد آن کمـک صندو قهـایرفاهی-اجتماعـیاسـت.ا گـرم یخواهیـم
است.البتهبایدتوجه کرد کهازاین42درصد20،درصد در آینـده،بودجـهسـال مترشـود،ایـننسـبتیاران ههـابـه
بینم یرود. آنیـادگار دولـتسـابقاسـت.دولـتآقـایاحمد ینـژاد کل مخار ج (که 40درصد است) باید به نصف تقلیل پیدا
اولیـندولتـیبـوددرتمـامدنیـا کـهم یخواسـتازطریق
دولتآقایاحمد ینژاد اسـکنا سهایمـردم،فقـرآ نهاراازبینببـرد.اینباعث کند.
اولیندولتیبود شد کهبخشسرمایهنا گهانخالیشودودر بودجه99 ا گـردرطـیدویـاسـهبودجـهایننسـبتبهنصفتقلیل
درتمامدنیا که هزار میلیاردتومانصرف کم کهاییشود کهقرار است پیـدا کند،بخشـیاز سـرمایهآزادم یشـود.حـالب هجای
فقررابرطرف کنند؛اماخودشـانفقربهوجودم یآورند؛ ای نکـهایـنپـولراب هصـورترایانـهو کمـکبلاعـوضبـه
م یخواستازطریق زیرااینپولبایدصرفسـرمای هگذاریم یشـدواشتغال مـردم بدهیـم ،کمـک را ازطریـق سـرمای هگذاری انجـام
اسکنا سهایمردم، دائـموواقعـیایجـادم یکـرد.معنـای کلمـۀ«شـجاعت» بدهیم.در اینصورت،اشتغالافزایشم ییابدودرآمد
فحـش و فضیحـت بـه ایـن و آن نیسـت .منظورمـان از مردمهمدائمیم یشود؛اماا گرپولرابینمردمتقسیم
فقرآ نهاراازبین شجاعتایناست کهدولتدر برنام هایدقیق،بخش کنیـم،آنراهزینـهم یکننـدوسـرمایهازبینمـ یرود.این
ببرد.اینباعثشد
یارانهرامنتقل کندبهبخشسـرمایه. تفـاوتدارایـیسـرمای هایودارایـیجاریاسـت.
کهبخشسرمایه متأسـفانهبایـدایـنراقبـول کنیـم کهاینمسـئله آقـایدکتـرعلاو هبرمـواردی کهفرمودید،هرسـاله
نا گهانخالیشود هنـوز در جامعـه مـا جـا نیفتـاده اسـت؛ هنـوز هـم بمخـحقشقنزمیـا‌یدشیو ادزوبموعدموجل ًا‌ه کهـاسرییعبمورادنـجیههممصیـوشبه
ودر بودجه 99هزار تصـور م یشـودبـاپخـشپـولدر بیـنمـردمآ نهـا بخـشعمرانیرابامشـکلمواجهم یکنـد.بااین
میلیاردتومانصرف ثروتمندم یشوند.ازآنجاکهدرسا لهایاخیرفقر
کم کهاییشود که در جامعـهعمی قتـرشـده،ایـندیـدگاههمبیشـتر حسـاباوضـاعوخی متـرهـمم یشـود.
قرار است فقر را برطرف ایـنمـواردی کـه گفتـمبـرایـنفـرضبـود کـه کلبودجـۀ
کنند؛اماخودشانفقر تقویـتشـدهاسـت. عمرانیمحققشود.ا گر کلبودجۀجاریمحققشود،
بهوجودم یآورند؛زیرا بلهاز اینحر فهابسـیار زدهم یشـود کهمردمفقیرندو نسـبت مخـارج سـرمای های بـه مخـارج جـاری 21درصـد
اینپولبایدصرف گرفتارندوبایدبهآ نهاپولدادو...؛امابایدتوجهداشت اسـت.اماا گرب هطور کاملمحققنشـود،ایننسـبتبه
سرمای هگذاریم یشد کهاقتصادجایاحساساتنیست.ا گربخواهیماز روی حدود15درصدتقلیلپیدام یکندومعضلاتبیشتری
واشتغالدائموواقعی دلسـوزی به مردم پول بدهیم تا صد سـال دیگر هم باید رادرپـیخواهـدداشـتا گـرایـننسـبتبـهزیـر21درصد
ایجادم یکرد.معنای بـهآ نهـاپـولداد.امـاا گـرایندلسـوزیرا کنـاربگذاریمو بیایـد ،وضعیـت فاجع هبـار خواهـد بـود .وقتـی از بخـش
کلمۀ«شجاعت» بخـشسـرمایهراتقویـت کنیـم،همینمـردمبعـدازدو- سـرمای های کـم م یکنیـم و بـه بخـش جـاری اختصـاص
فحشوفضیحت سـهسـالسـختیدرآمددائمپیدام یکنندوفقرآ نهااز م یدهیم،درواقعسرمایهرابهمردمم یدهیمتامصرف
بهاینوآننیست.
منظورمانازشجاعت بین م یرود. کنند.
ایناست کهدولتدر
برنام هایدقیق،بخش
یارانهرامنتقل کندبه
بخشسرمایه
150شمار ٔههجدهـم | مهݠـرمــاه1396
{....................................................................................................اقتصـ ـاد }
.....................................................................................................
.....................................................................................................
ECONOMY
یـا بـه مـرز ورشکسـتگی رسـید هاند .نظـر شـما کـهدر ایـنزمینـهدارید،عملکـرددولـترادر مورد را هحلدرعی نحال کهسختاست،بسیارسادهاست.
چیسـت؟ ا گـر ممکـن اسـت دربـارۀ مالیـات در مالیا تهـاچگونـهارزیابـیم یکنیـد؟ را هحلایناست کهدولتجلویاشتغالاضافیرابگیرد
چـوناقتصـادمـاتـازهاز بنـدتـورمرهـاشـدهوفشـاری کـه وبهتعداد کارمندانخوداضافهنکند.الگوهایاشتغال
اسـتان اصفهـان بیشـتر صحبـت کنیـد. رویآنبوده کمترشدهاستوهمچنینمیزانبیکاری امروزه در دنیا عوض شده است و دیگر بر صنایع سنگین
بلـه،درایـنمـورد،دولـتبـهروشدوماقـدام کـرد.یعنی بالاسـت،در چنینشـرایطیافزایشمالیا تهابهصلاح متمرکـز نیسـت .فـولاد مبارکـه بـا حـدود ۴میلیـارد دلار
ب هجـای ای نکـه اجـازه دهـد مالیا تهـا در اثـر افزایـش نیست؛مالیا تهابایدب هطورخودکارزیادشود.زمانی که سرمای هگذاریدر آنموقع،در حدود ۳۰۰۰اشتغالایجاد
درآمدهـا زیـاد شـود ،نـر خ مالیـات را افزایـش داد .درسـت مـندرآمـددارم؛پـسمالیـاتم یدهـم؛وقتیهـمدرآمد کـرد .امـروزه بـرای ایجـاد اشـتغال بایـد بـه مـواردی مثـل
است کهفشارمالیاتیدراستانزیادبودوقرارشدجلوی نـدارم،مالیـاتنم یدهـم.دراینجـادولـتازمـنمالیات گردشـگریتوجـه کـرد.نمونـۀموفـقاینطرحاسـترالیاو
اینروند گرفتهشود؛امااینحرفبدینمعنانیست که نم یگیـرد؛بلکـهمـنچـوندرآمـددارم،بـهدولتمالیات اسپانیاهستند کهدرآ نهامد لهایاشتغالتغییر کرده
ب هطورکلیمالیاتافزایشپیدانکند.ا گرتوریسمتوسعه م یپردازم. است.خدماتتوریستی،خدمات کامپیوتری،خدمات
پیـدا کنـد،خریدوفروشزیادشـودواقتصادرونقبگیرد، کـه مالیاتـی طبیعتـ ًا شـود، برابـر دو ا گـر شـما درآمدتـان الکترونیکـی ،خدمـات بانکـی و بیمـ های و ...اشـتغا لزا
همینصنعتگـران کهامـروزناراح تاند،براسـاسفروش م یپردازیـد هـم دو برابـر م یشـود .ایـن بـه معنـای آن هسـتند ،نه صنایع سـنگین .باید یک تغییر اجتماعی و
زیاد،مالیا تهایبیشتریپرداختم یکنندوراضیهم نیست کهدولتمالیاترازیاد کرده،بلکهمالیاتب هطور اقتصادیاساسـیانجامشـود.
هستند.پسمالیاتمشروطبهافزایشدرآمد،منطقی خـودکار و در اثـر افزایـش درآمد زیاد شـده اسـت .اما زمانی علاو هبـرصنایعـیمثـلفـولاد کـهاشـاره کردیـد،در
هست کهدولتنرخمالیاتراافزایشم یدهد.در حال پتروشیمیهمماجرابههمینترتیباست.البته
است. حاضـر،شـرایطاقتصـادایـرانبـرایافزایـشمالیا تهابه صنایعی مانند فولاد و پتروشیمی از صنایع مهم و
البتـه راه دیگـر هـم افزایـش پایـۀ مالیاتـی اسـت؛ ایـن صـورت ممکـن نیسـت .بایـد درآمدهـا زیـاد شـود تـا ضروری برای ما هسـتند؛ اما به این نکته هم باید
هما نطـور کـهم یدانیدبخشعظیمـیاز اقتصاد مالیا تهـاهـمافزایـشپیـدا کنـد.درآمـدچـهموقـعزیـاد توجـه کنیـم کـه ایـن صنعـت ب هشـدت سـرمای هبر
ایـران مالیـات نم یپـردازد .ا گـر دولـت از همـۀ کمارگ‌یاشهوصدن؟عزتمانیازیکاکراهفاتقاتدهصرااهدبازیرفکتودد،خطابریجعت ًشاموالد.یاوقتتخییودراک اسـت و در ایجـاد اشـتغال نقـش بسـیار ناچیـزی
واحدهـایاقتصـادیمالیـاتم یگرفـت،ای نقـدر دارد؛بنابرایـنشـایدلازمباشـدمنابـع کمتـریبـه
فشـار روی بخ شهایـی کـه مالیـات نم یپردازنـد اوهصدمرفموهـا‌یضپعنریکدازهتدما.قپطتلقص ًاساامدفزمایینمووعش نجرشـودخد،همااالصیسـلاًات‌تشـ.هادندری نحیاسـل حتا.ضدرر ایـن حـوزه اختصـاص دهیم.
بلهاینصنایعسرمای هبرند.صنایعسرمای هبردراشتغال
وارد نم یآمـد. نقشچندانیایفانم یکنند.مابهصنایع کاربرنیازداریم؛
در حـال حاضـر دولـت چنیـن جرئتـی نـدارد .بـرای بسیسـایاسـری‌تهاازیمصالنیعاتتگـیرادونل اتسـتشـادیندًانمعسـتبرت‌ضانبـد.ه صنایعی کهمتکیبهنیرویانسانیباشدنهسرمایه.ا گر
چنیـن کاری،دولـتبایـدمقتدرباشـد،نهسـازما نهای امـروزه مشـکل اشـتغال داریـم ،بایـد بـه سـمت صنایعـی
غیردولتی.درحالحاضر،سازما نهایغیردولتیاقتدار از یکطرفدرآمدهاینفتیدولتدر چندسال برویـم کـه کاربـرباشـند،مانندصنعتتوریسـم کـهعرض
زیـادی دارنـد و دولـت بـرای ای نکـه بتوانـد چنیـن کاری اخیـر کاهشیافـتوم یتوان گفت،دولتمجبور کردم؛البتهای نهاچهارچوب کلیاستوبایدمد لهای
انجـامدهـد،بـهیـکتغییربافتاساسـینیازمنداسـت. شـدمالیا تهـاراافزایـشبدهـد؛از طرفدیگرهم مناسبطراحیشوند.مسائلدیگریهمهستندمانند
الوبفتـعاهًلددرروحـاقاعلیـحاتاضـمرک،اای نپ‌نذهـیـارنهیمـسـهتدنرد.حالدبتـحرهدفرهمجسـلتنسد افزایـش مالیا تهـا در ایـن شـرایط بـه رکـود دامـن تأمیـنمنابعمالـیو ...که کارزیادیم یبرد.
تصویـب شـد کـه نهادهایـی ماننـد بنیـاد مسـتضعفان، م یزنـد و ب هنوعـی تنبیـه تولیدکننـده محسـوب خباجازهدهید کمیهمبهمالیا تهابپردازیم.
آسـتانقـدسو...مالیـاتبدهنـد.باای نحـال،هنـوزنـه می‌شـود. بـا کاهـشقیمتنفـتدولتنا گزیرفشـار زیادی
آن اراده وجـود دارد ،نـه آن توانایـی و نـه آن جرئـت کـه امـاجـدااز ایـنملاحظـات ،گفتـهم یشـودسـهم بـه تولیدکنند ههـا وارد کـرد و سـهم مالیـات از
کماهلبیاایدتمبالهیآانتبصدورهنتدگ،واسـقتع ًرامالشیپایدتابکدنهدنودت.امزانمظرطابصقاولتیی اسـتان اصفهـان در مقایسـه بـا سـایر اسـتا نها تکـقرردی.بـ ًاالبمتـعـاهددرل درآمدهـای دولـت افزایـش پیـدا
شمادرستم یگوییدوهمهدر مقیاسقوانینمالیاتی بسـیار زیـاد بـوده و در ایـن مـورد عدالـت رعایـت بودجـۀامسـالافزایـشمالیا تهـا
بایدمساویباشند.ب هتازگیدر مجلستصویبشد که نشـدهاسـت.بسـیاریاز صنایعاستاناصفهان تورمبودهوبااینحسـابم یتوان گفتمالیات
درآمدحاصلاز مالیا تهابیایدجزءشـمولقرار بگیردو در اثررکودوزیرفشار مالیاتیورشکستهشد هاند ب هنوعـیثابـتمانـدهاسـت.باتوج هبهتخصصی
زیـرنظـردیوانمحاسـباتباشـد.
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search