Hành Trình

nhe ̣chỉ độ 1 - 2 năm nên anh không tiện nói ra. Viêc̣ anh Náo ra khỏ i tù sớ m và điṇ h cư taị Hoa Kỳ không
rõ vì lý do gì?)

Đườ ng Dài Chiến Dic̣ h Lic̣ h Sử Bi Hù ng.

Ngày Thứ N: Kết Thú c Số Phâṇ Củ a Ông Nguyêñ Thế Minh?
Vi Ḷ ãnh đaọ Môṭ Măṭ Trâṇ Khá ng Côṇ g Taị Quố c Nôị .

Sáng hôm sau, chú ng tôi laị di chuyển tiếp tuc̣ như moị ngày. Lần lên đườ ng này, anh em phải thay
phiên nhau khiêng chiến hữu thương binh Nguyêñ Văn Hò a. Hò a đươc̣ đăṭ nằm trên cái võng ni lông khổ
lớ n, hai đầu võng đươc̣ côṭ vào môṭ khú c cây rừ ng lớ n hơn cườ m tay, dù ng làm đò n khiêng. Hai anh kháng
chiến quân, ngườ i đi trướ c, ngườ i đi sau, ghé vai khiêng anh baṇ thương binh củ a mı̀nh.

Đi như thế cũng goṇ , nhưng đi lâu phải thay đổ i, vı̀ anh em ai nấy cũng đã mêṭ. Phần phải mang ba
lô, sú ng đaṇ củ a mỗi ngườ i. Đi đườ ng mò n bı̀nh thườ ng, không qua suố i sâu, không lên dố c cao, thı̀ cả
thương binh và hai kháng chiến quân khiêng võng cũng đỡ vất vả. Trong trườ ng hơp̣ đang võng thương binh
mà bi ̣đic̣ h tấn công, thı̀ nguy hiểm bôị phần.

Có thể nó i rằng chiến hữu Nguyêñ Văn Hò a là ngườ i bi ̣thương năṇ g đầu tiên trong chiến dic̣ h và
đươc̣ cấp trên phân công anh em thay nhau khiêng, mang, cho đi theo đoàn quân. Vı̀ lú c đó , nhân số lưc̣
lươṇ g Đông Tiến cò n nhiều và tương đố i khỏ e maṇ h (chưa bi ṭ hương nhiều, chưa hy sinh nhiều, chưa đó i và
kiêṭ sứ c phải bi ̣bỏ laị phı́a sau) và mớ i di hành có đô ̣ môṭ tuần lê.̃

Nhưng MT không có cơ sở tiếp vâṇ doc̣ đườ ng di hành diêụ vơị , thuố c men chữa tri ̣cho thương
binh, mang theo có haṇ , cũng không có đủ loaị thuố c cần thiết. Như vâỵ đăṭ ra môṭ vấn đề là, mang thương
binh năṇ g theo sẽ giú p gı̀ cho anh. Ngườ i thương binh đó sẽ đươc̣ chữa tri ḥ ết, phuc̣ hồ i sứ c khỏ e để tiếp tuc̣
công tác? Hay chờ cho thương binh chết rồ i chôn, chứ MT đâu có khả năng chữa tri.̣ Và mang theo như thế
chı̉ cầu may. Điều nữa nhằm trấn an tâm lý kháng chiến quân. Thế nhưng hành đôṇ g khiêng, mang thương
binh đi theo đoàn quân Đông Tiến như thế này chı̉ xảy ra trong giai đoaṇ đầu tiên củ a cuôc̣ trườ ng chinh lic̣ h
sử .

Tất cả những viêc̣ nêu lên này cho thấy các khó khăn nảy sinh, khó giải quyết trên đườ ng chiến
dic̣ h. Tất nhiên lañ h đaọ MT, không phải đã không nghı̃ ra cách giải quyết vấn đề này. Là môṭ ngườ i có kinh
nghiêṃ dày daṇ trong cuôc̣ chiến tranh VN trướ c đây, như Tướ ng Hoàng Cơ Minh, không lẽ ông không có
phương pháp giải quyết tı̀nh traṇ g nêu trên, trướ c khi lên đườ ng. Thế nhưng phương pháp nào hiêụ quả, an
toàn, đaọ đứ c laị là môṭ khı́a caṇ h khác.

Nhưng may là lú c đó chı̉ có môṭ thương binh. Nếu có nhiều và laị phải mang vác đi đườ ng dài như
vâỵ , làm châṃ và nguy hiểm cho cả đoàn quân. Nhưng bỏ thương binh laị càng không nên. Hò a tuy bi ̣
thương năṇ g, nhưng laị có cái may mắn củ a anh!? khi so vớ i các kháng chiến quân bi ṭ rú ng thương sau này.

Đi như thế đươc̣ vài ngày, bỗng có liṇ h trên bảo, đưa kháng chiến quân Nguyêñ Văn Hò a trở laị đất
Thái. Đây là môṭ tin tứ c hơi la.̣ Đồ ng thờ i có cả ông Nguyêñ Thế Minh, ngườ i tự xưng là Chủ Tic̣ h môṭ Măṭ
Trâṇ Kháng Côṇ g trong nôị điạ trướ c đây, cũng đươc̣ liṇ h quay laị Thái. Viêc̣ ông Nguyêñ Thế Minh đươc̣
cho quay về, không đi tiếp, gây bất ngờ đố i vớ i moị ngườ i. Đồ ng ý là sứ c khỏ e củ a ông khó mà di hành xa
thêm đươc̣ , hai chân ông gần như bi c̣ ứ ng laị vı̀ trèo nú i và đi xa. Nhưng ông trở laị Thái để làm gı̀, trong khi
cả đoàn quân đã lên đườ ng???

Sau này mớ i biết ra rằng: toán kháng chiến Lào làm nhiêṃ vu ̣ dâñ đườ ng, đã xong phần hành củ a
ho.̣ Toán baṇ chı̉ hơp̣ đồ ng dâñ đườ ng đến môṭ vi ̣trı́ bàn thảo. Sau đó , baṇ Lào phải quay trở laị căn cứ củ a
ho ̣ở vù ng lañ h thổ ven biên giớ i Thái - Lào. Viêc̣ cò n laị , tất nhiên kháng chiến quân Viêṭ Nam tự tı̀m đườ ng
đi, điều này không khó , vı̀ có điạ bàn, cứ nhắm hướ ng Đông đi tớ i. Tuy nhiên, vı̀ không có ngườ i điạ phương
làm tiền đaọ mở đườ ng, sẽ có nhiều trở ngaị ngoài tiên liêụ .

Cũng có thể nêu lên môṭ giả thuyết rằng, toán Lào chưa hết nhiêṃ vu ̣ dâñ đườ ng. Nhưng lañ h đaọ
MT quyết điṇ h cho ho ̣ ngưng công tác sớ m, taị thờ i điểm đó , để quay về. Nhân tiêṇ , mang thương binh và
hô ̣ tố ng ông Nguyêñ Thế Minh trở laị Thái.

Đôṇ g thái này có thể là môṭ đò n hư, nhằm đánh lac̣ hướ ng truy đuổ i củ a bô ̣ đôị Hà Nôị . Toán Lào
vớ i quân số chừ ng 20 ngườ i (đươc̣ trang bi ṣ ú ng A.K 47 và B.40, B.41), côṇ g vớ i thương binh và hı̀nh daṇ g
củ a ông Nguyêñ Thế Minh, có thể gây ngô ̣ nhâṇ cho quân truy kı́ch, là đoàn quân kháng chiến đang chuyển
hướ ng di hành, về laị Thái, chứ không Đông Tiến, hướ ng tớ i Viêṭ Nam. Nếu thành công trong đò n hư này,
MT có thể taṃ thờ i hó a giải áp lưc̣ truy đuổ i hầu như hàng ngày củ a đic̣ h quân. Điều này đồ ng nghıã , sử
duṇ g toán kháng chiến Lào làm muc̣ tiêu đỡ đaṇ cho cánh quân Đông Tiến. Tất nhiên kháng chiến quân
Nguyêñ Văn Hò a và ông Nguyêñ Thế Minh đươc̣ choṇ làm vâṭ hy sinh.

Khi thương binh Nguyêñ Văn Hò a đươc̣ theo cù ng vớ i toán kháng chiến Lào, hướ ng về vù ng biên
thù y Thái - Lào. Dı̃ nhiên toán Lào sẽ phải mang anh Hò a trên võng, dù Hò a có taṃ khỏ e hơn so vớ i lú c bi ̣
trú ng đaṇ , nhưng vâñ không đi môṭ mı̀nh đươc̣ .

Từ lú c đó , tin tứ c về chiến hữu Nguyêñ Văn Hò a và ông Nguyêñ Thế Minh không đươc̣ biết nhiều.
Sau này có tin nó i là Hò a bı̀nh phuc̣ trở laị , rồ i tham gia chiến dic̣ h Đông Tiến III năm 1989 (1990) do chiến
hữu Đào Bá Kế chı̉ huy. Khi chiến dic̣ h thất baị , Hò a bi ạ ́n tù nhiều năm. Trong trườ ng hơp̣ này, anh Kế biết
rõ các tin tứ c liên hê ̣tớ i Hò a.

Baṇ Nguyêñ Văn Hò a ở traị ti ṇ aṇ Sikhiu, cù ng vào khu chiến môṭ đơṭ vớ i tôi. Hai anh em Nguyêñ
Văn Hò a và Nguyêñ Văn Cơ cù ng tự nguyêṇ lên đườ ng tham gia kháng chiến. Hò a, trướ c tháng 4/1975, là
môṭ binh nhı̀ thuôc̣ Binh Chủ ng Thủ y Quân Luc̣ Chiến. Hai anh em quê ở vù ng Rac̣ h Giá, vươṭ biển đến
Thái Lan từ những năm 1982. Hò a có nướ c da ngăm đen, khỏ e maṇ h và rất trung thành, kỷ luâṭ trong đoàn
quân kháng chiến.

Cò n trườ ng hơp̣ ông Nguyêñ Thế Minh không ai đươc̣ biết. Nếu Hò a cò n số ng, chắc rằng anh phải
biết rõ tı̀nh traṇ g củ a ông Nguyêñ Thế Minh. Trong trườ ng hơp̣ Hò a chết do vết thương, không đươc̣ cứ u
chữa đú ng lú c và đầy đủ , khi đang trên đườ ng trở laị Thái, thı̀ coi như cảnh ngô ̣ củ a ông Ngyêñ Thế Minh
càng mờ miṭ thêm.

Từ lú c trên đườ ng quay laị Thái, coi như số phâṇ củ a ông Nguyêñ Thế Minh tự Nguyêñ Văn Cườ ng
đã đươc̣ an bài môṭ cách hẩm hiu, đau buồ n, bı́ mâṭ ? Thờ i điểm này đươc̣ coi như kết thú c câu chuyêṇ củ a
vi ḷ añ h đaọ môṭ Măṭ Trâṇ Cứ u Quố c ở nôị điạ từ những năm 1980, sau khi kết hơp̣ vớ i MT Hoàng Cơ Minh,
taị môṭ traị ti ṇ aṇ đườ ng bô ̣ nằm trên đất Thái Lan !

Ngày N + 1: Dân Đoàn Trưở ng Hà Hoài Hù ng - 7684 - Bỏ Đi.

Vào môṭ buổ i sáng tinh mơ, vâñ chưa thấy ánh nắng roị xuố ng. Trờ i, đất ẩm ướ t. Ẩ m ướ t vı̀ đêm
qua có mưa, phần vı̀ sương sớ m cò n đoṇ g trên lá cây, ngoṇ cỏ doc̣ đườ ng đi. Đoàn quân kháng chiến lầm
lủ i, im lăṇ g di hành trong cảnh đất trờ i xám xiṭ, ảm đaṃ . Anh em kháng chiến quân, ai nấy cũng bướ c đi
không cò n thoăn thoắt như ngày đầu. Nhiều ngày chưa đươc̣ tắm rử a, quần áo chưa đươc̣ thay.

Buổi di hành sáng chưa đươc̣ bao lâu, tôi nghe tiếng anh em trong môṭ Dân Đoàn thuôc̣ Quyết Đoàn
- 7684 châṇ hâụ báo nhau: Dân Đoàn Trưở ng Hà Hoài Hù ng đã tự ý bỏ đôị hı̀nh Quyết Đoàn. Anh ra đi
không nó i lờ i nào. Phần chắc Hà Hoài Hù ng bỏ đi vı̀ lò ng tham lam. Ba lô củ a Hù ng có mang môṭ ı́t tài sản
củ a MT, gồ m tiền, vàng. Đây là lần đầu tiên có hành đôṇ g tự ý rờ i đoàn quân Đông Tiến II lần 2. Và laị là
môṭ cấp chı̉ huy, “cấp tru”̣ quan troṇ g, từ lâu đươc̣ lañ h đaọ MT, cán bô ̣ lưc̣ lươṇ g võ trang kháng chiến tin
câỵ .

Thế nhưng chưa bao lâu sau đó , thờ i gian chừ ng 15 phú t, trong cánh rừ ng xa xa mà anh em đoán
biết là phı́a Hà Hoài Hù ng vừ a lâñ vào trong đấy, có nhiều tiếng sú ng AK. và B. 40 nổ liên tuc̣ . Điều này,
có thể Hù ng đi đuṇ g nhầm vào môṭ toán quân đic̣ h, bi ̣châṇ đánh. Tiếng sú ng nổ dữ dôị môṭ lú c lâu thì im
băṭ . Không biết Hù ng bi ṭ rú ng đaṇ chết, hay chaỵ thoát đi đươc̣ , nhưng từ đó không cò n thấy Hà Hoài Hù ng
xuất hiêṇ nữa.

Hà Hoài Hù ng tham gia vào khu chiến sau này, khoảng năm 1985, có thể anh quê tâṇ ngoài Bắc.
Vào khu chiến ở giai đoaṇ sau, thế nhưng anh đươc̣ đề baṭ nhanh, vı̀ tı́nh chấp hành kỷ luâṭ côṇ g vớ i thó i
quen luôn làm vừ a lò ng cấp trên. Có anh em số ng gần bên anh, nó i laị , lú c cò n làm Toàn Trưở ng, khi pha
trà cho cấp chı̉ huy uố ng, Hù ng không bao giờ “dám” ngồ i ngang măṭ . Trái laị anh luôn ngồ i dướ i đất, ngướ c

măṭ lên nó i chuyêṇ vớ i cấp chı̉ huy. Đươc̣ Quyết Đoàn Trưở ng Khu Xuân Hưng tin câỵ , vı̀ các “đứ c tı́nh”
trên, nên Hà Hoài Hù ng mau chó ng nắm đươc̣ trách vu ̣ Dân Đoàn Trưở ng. Viêc̣ Hà Hoài Hù ng bỏ anh em
ra đi, khi đang giữ trách vu ̣ chı̉ huy trưở ng môṭ Dân Đoàn là môṭ điều đau lò ng cho chiến hữu Khu Xuân
Hưng, có thể đây là điều quá bất ngờ đố i vớ i anh.

Trong Dân Đoàn củ a Hà Hoài Hù ng có môṭ kháng chiến quân cũng tên Hù ng, đó là chiến hữu Hồ
Lam Hù ng. Hôm đó , Hồ Lam Hù ng cò n mang vết thương ngay chân, măc̣ dù nhe,̣ nhưng cũng khiến anh
Hù ng không thể đi bıǹ h thườ ng. Khi đơn vi ̣anh không cò n Dân Đoàn Trưở ng, tôi laị đươc̣ cấp trên phân
công dıù Hồ Lam Hù ng đi. Vı̀ chân anh đau, phải đi châṃ . Những lú c lên nú i, tôi phải xố c đỡ cho anh. Môṭ
số trang bi ̣củ a anh đăṭ trong ba lô, tôi phải mang tiếp , giú p cho anh nhe ̣lưng, có thể đi nhanh hơn, kip̣ vớ i
đoàn quân kháng chiến đang hố i hả xuôi Đông.

Ngày N+2: Chiến Hữu Quyết Đoàn Phó Tá c Chiến
Củ a Quyết Đoàn Anh Dũng - 7684: Anh Huỳnh Văn Tiến Hy Sinh.

Lú c đoàn quân qua sông Mekong mớ i mấy ngày, những khi trờ i sup̣ tố i, lưc̣ lươṇ g Đông Tiến vừ a
dừ ng quân, đã bi ̣đic̣ h tâp̣ kıć h vài lần. Lưạ choṇ thờ i gian này để đánh quân kháng chiến, Viêṭ Côṇ g suy
nghı̃ rằng, quân kháng chiến mêṭ mỏ i sau môṭ ngày di hành khó khăn, không chuẩn bi ̣đố i phó , nên đánh là
chắc ăn. Nhưng sau khi bi ̣trú ng 2 trái mı̀n claymore thâṭ bất ngờ , gây thương vong khá năṇ g. Nhiều bô ̣ đôị
nghıã vu ̣ trú ng thương khó c la, kêu rên vang trờ i, từ đó đic̣ h cẩn thâṇ hơn trong viêc̣ tâp̣ kı́ch từ phı́a sau.

Sau này khi bi ̣bắt trên đườ ng mò n Hồ Chı́ Minh, lú c bi ̣tró i tay, tháo dép kháng chiến (bắt tù binh
đi chân không để khỏ i chaỵ trố n), giải đi, tôi mớ i thấy Viêṭ Côṇ g huy đôṇ g nhiều bô ̣đôị , có thể quân số hơn
trung đoàn. Đa phần họ là bô ̣đôị nghıã vu ̣ở Bı̀nh Điṇ h, tuổ i cò n nhỏ , nhưng cấp chı̉ huy laị là sı̃ quan ngườ i
miền Bắc. Caṇ h đó , Viêṭ Côṇ g cò n huy đôṇ g dân quân Lào đi tải đaṇ , lương thưc̣ như nếp cho bô ̣ đôị ăn.
Tôi thấy hàng đoàn dân Lào, kéo nhau đi hàng doc̣ , gồ m đàn ông, thanh niên gù i nếp, gaọ sau lưng, đi lên
dố c nú i. Vı̀ kháng chiến quân Viêṭ Nam hay lưạ choṇ vù ng nú i cao để di chuyển, nên lưc̣ lươṇ g truy kı́ch
cũng khó theo vớ i quân số đông. Nhưng phı́a Viêṭ Côṇ g luôn có quân dự trữ ở bản Lào, khi có thương binh
đươc̣ mang từ rừ ng ra bản, ho ̣ laị bổ sung quân mớ i.

Khi đánh lú c chaṇ g vaṇ g tố i bi ̣phản ứ ng maṇ h, quá bất ngờ , vı̀ chủ quan không nghı̃ rằng quân
kháng chiến có thể mang theo mı̀n clay more. Hoăc̣ có tı́nh ra, nhưng do bô ̣đôị nghıã vu ̣ thiếu kinh nghiêṃ ,
sơ hở mò vào ngay chỗ đăṭ mı̀n. Sau cú đau này, đic̣ h chuyển qua đánh lú c raṇ g đông. Choṇ thờ i điểm mớ i
này, đic̣ h tı́nh toán rằng, vào buổ i sáng sớ m tinh sương, quân kháng chiến có thể cò n có ngườ i chưa tı̉nh
thứ c hẳn, u u, mê mê. Hai là đang thu doṇ các thứ , chuẩn bi ḷ ên đườ ng trong môṭ ngày mớ i, viêc̣ canh phò ng
lơ là, và chắc không cò n gài mı̀n. Do vâỵ , đic̣ h sẽ tránh đươc̣ môṭ loaị hỏ a lưc̣ có sứ c công phá tương đố i
maṇ h trong rừ ng nú i cao. Đánh vào lú c này sẽ gây bất ngờ cho quân kháng chiến, có thể taọ đươc̣ nhiều
thuâṇ lơị . Đồ ng thờ i, đang đánh tố i, laị chuyển sang đánh raṇ g đông, Viêṭ Côṇ g muố n taọ áp lưc̣ tâm lý căng
thẳng thườ ng xuyên lên đoàn quân kháng chiến đang bi ṭ ruy đuổ i gắt gao trên môṭ điạ hı̀nh cheo leo, không
có tiếp vâṇ .

Trong nử a tháng đầu đánh nhau, có môṭ điều hơi la,̣ là đic̣ h có quân số áp đảo, có thể huy đôṇ g lưc̣
lươṇ g lớ n gấp mấy lần, đánh bao vây, tiêu diêṭ ngay đoàn quân kháng chiến. Nhưng ho ̣ không làm như thế,
không hiểu taị sao. Có thể đic̣ h rất khó tâp̣ trung đươc̣ môṭ quân số đông vớ i hỏ a lưc̣ hù ng hâụ trên điạ hı̀nh
cheo leo, giữa rừ ng nú i xa thẳ m, trong khi quân kháng chiến laị liên tuc̣ di chuyển, lô ̣trı̀nh thay đổ i luôn. Và
đic̣ h khi tấn công laị ı́t ra măṭ , chı̉ bắn lén, đánh sau lưng, hay chı̉ đánh tố i hoăc̣ đánh lú c sáng tinh sương
(trừ trườ ng hơp̣ củ a môṭ số bô ̣ đôị nghıã vu ̣ trẻ tuổ i, bi ̣trú ng thương đau quá, chiụ không nổ i, phải la hét,
khó c than, nên mớ i để lô ̣ ra tiếng Viêṭ). Có thể đic̣ h chưa muố n lô ̣ diêṇ trắng trơṇ là đang huy đôṇ g bô ̣ đôị
Hà Nôị đánh quân kháng chiến Viêṭ Nam trên đất Lào. Làm như thế, ra măṭ xâm lươc̣ lañ h thổ đồ ng chı́ láng
giềng công khai quá, hoăc̣ ra măṭ lấn lướ t ngườ i baṇ ngay trên đất baṇ , như đã làm trên đất chù a tháp, dù đã
xâm lươc̣ chiếm đó ng, vơ vét hết rồ i.

Điều nữa, có thể đic̣ h dù ng kế gây tiêu hao đố i phương, đánh cho quân kháng chiến chaỵ sâu vào
nôị điạ Lào, bi ̣kiêṭ sứ c, bi ̣hết lương thưc̣ , dễ dàng tiêu diêṭ hơn, mà đic̣ h ı́t bi ̣thiêṭ haị hơn. Sau này, ngày

tôi bi ḅ ắt giam taị ty công an tı̉nh Xa La Van, khi bi ḥ ỏ i cung, tôi thấy có môṭ số chuyên gia Viêṭ Nam đang

hoaṭ đôṇ g ở Lào. Báo chı́ Lào có đến chup̣ hı̀nh tù binh, đây coi như công traṇ g củ a quân đôị nhân dân Lào
tiêu diêṭ đươc̣ “thổ phı”̉ trên rừ ng nú i, vớ i sự tiếp tay củ a bô ̣ đôị baṇ , Viêṭ Nam?

Vào môṭ buổ i mờ sáng, khı́ trờ i thoáng man mát, lành laṇ h. Anh em có ngườ i cò n chưa kip̣ tháo
võng cất vào ba lô. Nhiều kháng chiến quân dâỵ sớ m, chı̉ vừ a nấu xong nồ i cơm, chưa chia hết các phần
cơm trong tổ , trong toán, thı̀ đã nghe tiếng sú ng nổ rền ở măṭ sau. Nơi phát ra tiếng sú ng liên hồ i, thuôc̣ phaṃ
vi củ a Quyết Đoàn - 7684 châṇ hâụ chiụ trách nhiêṃ . Đây là lần đầu tiên quân kháng chiến bi ̣Viêṭ Côṇ g

đánh vào lú c mờ sáng. Lần nào cũng vâỵ , khi quân kháng chiến bi ̣tấn công, thườ ng đôị hı̀nh châṇ hâụ bi ̣
đánh trướ c tiên. Do vâỵ , Quyết Đoàn châṇ hâụ bi ṭ hương vong nhiều nhất trong 3 Quyết Đoàn tham dự chiến

dic̣ h Đông Tiến II lần 2 trong thờ i gian đầu. Tiếng sú ng từ phıá đic̣ h bắn vào đôị hı̀nh sớ m như vâỵ , chứ ng
tỏ đêm qua, đic̣ h nằm theo dõi phı́a sau, quan sát đoàn quân, nhưng không đánh liền. Hoăc̣ là, từ chiều qua,
sau khi toán trinh sát củ a Viêṭ Côṇ g, bám theo đươc̣ dấu vết đoàn quân kháng chiến, liền báo tin về bô ̣ chı̉
huy dã chiến củ a đic̣ h đó ng ở bản Lào gần đấy. Và lú c quá khuya, đô ̣ hai, ba giờ sáng, đic̣ h chuẩn bi ̣lưc̣

lươṇ g kéo lên nú i cao, đánh sớ m.

Do có kinh nghiêṃ sau mấy lần bi ̣tấn công thı̀nh lı̀nh, các kháng chiến quân đươc̣ phân công canh
gác suố t đêm, đic̣ h có tấn công lú c nào, cũng bi ̣các toán đươc̣ phân công phò ng ngự sẳn, báo đôṇ g, bắn trả
nhanh chó ng. Khi đic̣ h nổ sú ng vào ngay tuyến gác vò ng ngoài củ a Quyết Đoàn 7684, tôi đang ở vi ̣trı́ củ a
Bô ̣Chı̉ Huy Quyết Đoàn, nằm ở tuyến trong, cách tuyến ngoài chừ ng 10 mét, đã thấy chiến hữu Quyết Đoàn
Phó Huỳnh Văn Tiến cầm khẩu M. 16 (chı̉ đươc̣ trang bi ṿ ớ i số lươṇ g ı́t, còn phần nhiều là AK. 47) lao ngay
ra khu vưc̣ đang có tiếng sú ng. Anh Tiến vớ i trách nhiêṃ cao củ a vi c̣ hı̉ huy phó Quyết Đoàn châṇ hâụ , phu ̣

trách tác chiến, lú c nào cũng chiến đấu sát caṇ h anh em. Phần nữa vớ i sự hiêṇ diêṇ củ a anh nhanh chó ng
ngay vi ̣trı́ đang bi ̣tấn công, anh Tiến dễ điều đôṇ g anh em bắn trả, qua kinh nghiêṃ tác chiến quý báu củ a
anh từ thờ i cò n ở trong binh chủ ng Dù vào thờ i gian năm 1972 - 1973.

Hai bên giao chiến chừ ng 10 phú t, đic̣ h dườ ng như bắn ı́t laị , vı̀ thấy quân kháng chiến có phò ng
thủ kıń đáo chung quanh vi ̣trı́ đó ng quân đêm. Chứ không chủ quan, dễ bi ̣tấn công, như đic̣ h nghı.̃ Tuy
nhiên, không may trong vài phú t đầu chaṃ sú ng, môṭ quả B.40 củ a Viêṭ Côṇ g, bắn vào đôị hı̀nh củ a tuyến
ngoài, phát nổ gần vi ̣trı́ củ a anh Huỳnh Văn Tiến. Chı̉ có môṭ mı̀nh chiến hữu Tiến trú ng nhiều mảnh đaṇ .
Vết thương khá năṇ g, khi tiếng sú ng taṃ thờ i thưa dần, tôi thấy anh em lom khom, lâṭ đâṭ khiêng anh Tiến
về phı́a tuyến trong để dễ chăm só c vết thương cho anh.

Chiến hữu Lý Hổ , y tá củ a đoàn quân đươc̣ goị lên, săn só c vết thương củ a anh Tiến, tôi thấy anh
Tiến nằm bất đôṇ g. Chiến hữu Hổ , quay trở laị thı̉nh ý cấp lañ h đaọ . Vài phú t sau, tôi thấy chiến hữu Nguyêñ
Huy cù ng chiến hữu Hổ chaỵ nhanh lên chỗ anh Tiến đang đươc̣ đăṭ nằm trên đất rừ ng. Sau đó ıt́ phú t, tôi
nghe anh em đứ ng gần đấy nó i cho biết, anh Tiến đã qua đờ i!!!

Sự viêc̣ quá nhanh, chı̉ mớ i raṇ g đông, nghe hàng loaṭ sú ng nổ từ hai phıá , và anh Tiến bi ̣thương.
Sau đó chiến hữu Huỳnh Văn Tiến giã từ anh em ra đi, không nó i đươc̣ lờ i nào trướ c lú c vıñ h biêṭ. Mớ i vào
chiều qua, khi nghı̉ quân, tım̀ nơi mắc võng, tôi cò n thấy anh Tiến cầm khẩu M. 16 đi vò ng quanh phò ng
tuyến nhắc nhở anh em cảnh giác, mà nay anh đã ra ngườ i thiên - cổ , vıñ h viêñ nằm laị vù ng rừ ng nú i xa la,̣
hoang laṇ h này.

Chiến hữu Nguyêñ Huy, liṇ h cho anh em, chia nhau mang các vâṭ duṇ g củ a anh Tiến để laị , như ba
lô, sú ng đaṇ , lương thưc̣ , tài liêụ ... Xác anh đươc̣ phủ môṭ tấm cao su mỏ ng. Không có thờ i giờ để đào môṭ
lỗ huyêṭ đủ đô ̣ sâu chôn cất anh. Đic̣ h đang tấn công, và đoàn quân đang thu xếp rờ i nhanh vi ̣trı́ này.

Chứ ng kiến sự viêc̣ buổ i sáng hôm đó , tôi biết chiến hữu Huỳnh Văn Tiến bi ̣trú ng thương, nhưng
không thể chết ngay. Trong trườ ng hơp̣ có điều kiêṇ chữa tri ̣cấp tố c taị biṇ h viêṇ , có thể anh Tiến không

qua đờ i. Vào lú c đó , giữa rừ ng nú i, lañ h đaọ MT cũng không có cách gı̀ cứ u chữa vết thương anh Tiến, máu
ra quá nhiều, không thể giải phâũ , không thể cầm máu. Mang anh đi theo đoàn quân cũng vô voṇ g, chı̉ làm
anh đau đớ n thêm, và làm châṃ bướ c đi củ a đoàn quân. Tôi đoán có thể, chiến hữu y tá Lý Hổ , xin ý kiến
giải quyết từ cấp lañ h đaọ , về trườ ng hơp̣ thương tı́ch củ a anh Tiến. Có thể MT có mang theo loaị thuố c tiêm
vào ngườ i cho chết nhanh, để xử lý những trườ ng hơp̣ đăc̣ biêṭ khi đang di hành xuyên rừ ng nú i Nam Lào.

Kháng chiến quân Huỳnh Văn Tiến, phần chắc đã bi ạ nh Huy ra liṇ h chiến hữu Lý Hổ tiêm môṭ liều

thuố c đăc̣ biêṭ, cho chết nhanh, khỏ i đau đớ n. Chı̉ cách đó mớ i giải quyết đươc̣ tı̀nh traṇ g khó giải quyết. Và
đây cũng là trườ ng hơp̣ đầu tiên, đoàn quân Đông Tiến quyết điṇ h không mang thương binh theo, cũng
không bỏ laị , mà giải quyết nhanh chó ng bằng viêc̣ chı́ch thuố c cho chết.

Thờ i gian sau, tôi mớ i đươc̣ biết thêm, các kháng chiến quân bi ̣thương năṇ g, hay kiêṭ sứ c không
cò n đi nổ i nữa, bi ̣giải quyết cách khác, chứ không đươc̣ may mắn chı́ch thuố c cho chết nhe ̣nhàng như anh
Tiến. Có thể anh Tiến là môṭ chı̉ huy cao cấp, nên đươc̣ hưở ng cách “đố i xử đăc̣ biêṭ”. Hoăc̣ lú c đó cò n thuố c
để sử duṇ g cho môṭ vài trườ ng hơp̣ .

Sau này, các anh em khác khi bi ̣thương năṇ g hay không cò n sứ c đi nữa, bi ̣xiết cổ , bó p cổ cho tớ i
chết để khỏ i nằ m vất vưở ng đau đớ n, đó i khát doc̣ đườ ng đi, rồ i bi ̣đic̣ h bắt khai thác, làm lô ̣ mâṭ tıǹ h hıǹ h
đoàn quân. Thưc̣ sư,̣ chı̉ cần môṭ tù binh Trần Văn Náo bi ̣bắt số ng trướ c đây, Hà Nôị cũng đã biết khá rõ
tı̀nh hı̀nh đoàn quân Đông Tiến rồ i.

Trong những ngày gần tan vỡ đoàn quân Đông Tiến II lần 2, lañ h đaọ MT không cò n nhân sự để thi
hành các “bản án” này. Hoăc̣ không cò n thı̀ giờ thưc̣ hiêṇ , vı̀ bi ̣truy kı́ch liên tuc̣ , vı̀ anh em mỏ i mêṭ kiêṭ
sứ c quá đô.̣ Nên những kháng chiến quân bi ṭ rú ng thương hay bi ḳ iêṭ sứ c, đã bi ḅ ỏ rơi rớ t, chết đó i, chết khát
măc̣ tı̀nh, doc̣ theo dườ ng di hành!

Lú c anh Huỳnh Văn Tiến đang đươc̣ chôn cất sơ sài, tôi ngó thấy chiến hữu Thac̣ h Chen đang cầm
phần cơm củ a anh Tiến. Ông vừ a nấu cơm xong, chưa kip̣ mang phần cơm chia cho anh Tiến, thı̀ anh Tiến
đã qua đờ i. Đố i vớ i ngườ i Viêṭ Nam, phần cơm đó , sẽ đươc̣ mang cú ng và chôn theo ngườ i đã khuất. Nhưng
trong hoàn cảnh ngăṭ nghèo lú c đó , viêc̣ bỏ mất môṭ boc̣ cơm nhỏ bằng nắm tay, là môṭ hành đôṇ g sang cả
hay quá hoang phı́. Nhưng ai có thể nuố t đươc̣ phần cơm củ a ngườ i chiến hữu chı̉ huy đáng kıń h troṇ g hay
củ a đồ ng đôị mı̀nh, chı̉ vừ a nhắm mắt lı̀a đờ i đươc̣ vài phú t trong cuôc̣ chiến sinh tử vớ i baọ giăc̣ .

Tôi nhı̀n phần cơm anh Tiến, đang trong tay chiến hữu Thac̣ h Chen, đầu rôṇ lên các suy nghı̃ thiếu
minh bac̣ h. Đú ng lý, phần cơm đó phải đươc̣ chia đôi giữa ông Thac̣ h Chen và tôi. Taị sao laị như vâỵ ? ý
nghı̃ tôi muố n như thế, vı̀ viêc̣ ăn uố ng thiếu thố n, kham khổ gần như đó i khát từ nử a tháng nay. Nhưng lò ng
tự troṇ g củ a con ngườ i, sự kı́nh nể anh Tiến, và phần tâp̣ quán xã hôị Viêṭ Nam, đang nı́u kéo tôi laị , không
cho tôi thố t ra lờ i khố n naṇ đó , trướ c măṭ ông Thac̣ h Chen.

Sau cù ng, trong mấy phú t ngắn ngủ i, ông Thac̣ h Chen đã giú p tôi vươṭ qua nỗi nhuc̣ nha,̃ vô liêm sỉ
này. Ông im lăṇ g lấy phần cơm tı́nh chia cho anh Tiến trướ c đây, bỏ vào ba lô củ a ông, như là khẩu phần dự
trữ trong ngày hôm đó cho cá nhân ông. Ông cũng đó i, và lăṇ g thinh, làm viêc̣ này, có lơị cho ông hơn là
phải bỏ phần cơm laị hay phải chia đôi cho tôi, hoăc̣ cho ngườ i khác!!!

Lú c cò n taị căn cứ , Bô ̣ Chı̉ Huy Quyết Đoàn 7684, gồ m các chiến hữu Khu Xuân Hưng, Nguyêñ
Minh Duc̣ , Huỳnh Văn Tiến. Các thành viên gồ m chiến hữu Trần Hướ ng Viêṭ, Thac̣ h Chen, Phaṃ Hoàng
Tù ng. Sau này khi di hành, chiến hữu Trần Hướ ng Viêṭ đươc̣ tháp tù ng theo Bô ̣Chı̉ Huy Trung Ương. Chiến
hữu Thac̣ h Chen làm công tác hâụ cần cho Bô ̣ Chı̉ Huy Quyết Đoàn, tôi thın̉ h thoảng phải xách nướ c, phu ̣
ông Chen nấu cơm. Ông Thac̣ h Chen măc̣ dù già, nhưng có sứ c khỏ e, dáng thấp mâp̣ , laị lanh le.̣ Thườ ng
các Dân Đoàn, khi ngừ ng quân vào buổ i tố i, anh em nấu phần cơm tố i và ngày mai luôn môṭ thể. Taị Bô ̣Chı̉
Huy Quyết Đoàn, do nấu ăn chı̉ cho vài đầu ngườ i, nên ông Thac̣ h Chen có khi nấu tố i ăn tố i, nấu sáng ăn
sá ng.

Ngày N+3: Quyết Đoàn Châṇ Hâụ Mang Bı́ Danh Anh Dũng - 7684
Bi Ṭ âp̣ Kı́ch, Lac̣ Đôị Hıǹ h, Tan Vỡ!!!

Sau trâṇ đánh buổ i sáng nó i trên, đoàn quân Đông Tiến II đươc̣ liṇ h di hành tiếp nhanh chó ng. Lú c
vươṭ lên phı́a trướ c, tôi thấy chiến hữu Chủ Tic̣ h đang hỏ i thăm, đôṇ g viên môṭ thương binh nhe.̣ Kháng
chiến quân này, tôi không cò n nhớ tên (có thể tên Tươi hay Huê)̣ , anh bi ̣trú ng môṭ mảnh đaṇ nhỏ vào bắp
chân, may là chı̉ trú ng phần thiṭ bên ngoài, mảnh đaṇ chưa ghim vào xương, có thể đi đươc̣ nhưng hơi cà
nhắc. Suố t ngày hôm đó , quân kháng chiến không bi ̣tấn công. Vài hôm tiếp nữa, tı̀nh hıǹ h cũng tương đố i
im diụ .

Nhưng tı̀nh traṇ g dễ chiụ đó , không kéo dài đươc̣ bao lâu. Môṭ buổ i sáng sớ m, laị thêm môṭ buổ i

sáng tinh sương, giữa rừ ng nú i Nam Lào xa vắng, đáng ghi nhớ trong đờ i tôi, thâṭ quá buồ n. Lần này, cả
đoàn quân vừ a nai niṭ xong, ba lô đã cho lên lưng, Quyết Đoàn Cải Cách - 7686 nhâṇ liṇ h lên đườ ng trướ c,
Bô ̣ Chı̉ Huy Trung Ương cũng cất bướ c tiếp theo. Ngay lú c đoàn quân bắt đầu chuyển đôṇ g đôị hı̀nh, sú ng
laị nổ vang rền phı́a sau, nhắ m vào Quyết Đoàn châṇ hâụ . Bên caṇ h tiếng sú ng AK.47, tôi cò n nghe tiếng
sú ng lớ n, có thể là tiếng sú ng cố i củ a đic̣ h, bắn vò ng qua đầu đơn vi ̣châṇ hâụ , nhắm vào đôị hı̀nh đi trướ c
(viêc̣ đic̣ h biết đươc̣ chiến thuâṭ di hành củ a đoàn quân, gồ m Bô ̣ Chı̉ Huy Trung Ương luôn luôn đi giữa đôị
hı̀nh, là do khai báo củ a tù binh). Đây là lần đầu tiên đic̣ h sử duṇ g hỏ a lưc̣ cố i bắn vào đôị hı̀nh quân kháng
chiến VN.

Vı̀ đoàn quân vừ a khở i sự lên đườ ng, nên anh em đươc̣ liṇ h tăng tố c. Trong khi đó , tôi thấy chiến
hữu Trần Khánh, từ đôị hı̀nh phı́a trướ c chaỵ ngươc̣ laị hướ ng sau, ra liṇ h cho môṭ bô ̣ phâṇ củ a Quyết Đoàn
Anh Dũng do chiến hữu Khu Xuân Hưng chı̉ huy, taṃ thờ i ở laị án ngữ phı́a sau, không cho đic̣ h bám theo
tấn công, nhằm bảo vê ̣Bô ̣Chı̉ Huy Trung Ương. Tôi đang đứ ng gần đó , nghe chiến hữu Trần Khánh ra liṇ h
nhanh chó ng: “Chiến hữu Tù ng và ông Thac̣ h Chen, chaỵ nhanh lên phıá trướ c đi theo dấu đoàn quân vừ a
đi khỏ i.”.

Điạ hı̀nh đoàn quân kháng chiến trú đêm qua là môṭ đın̉ h nú i trong dãy nú i cao, lú c đoàn quân khở i
hành là lú c xuố ng nú i, ở chân nú i là con suố i caṇ , vươṭ qua suố i caṇ , laị lên môṭ triền nú i khác. Taị con suố i
caṇ , laị có môṭ ngã ba không rõ ràng, lố i mò n mờ khuất, dễ bi ̣lầm lâñ . Khi tôi đươc̣ liṇ h cù ng ông Thac̣ h
Chen chaỵ theo đôị hı̀nh phı́a trướ c, tôi xuố ng chân nú i châṃ hơn ông Thac̣ h Chen, nên đến ngã ba ngay con
suố i caṇ , tôi đứ ng phân vân môṭ chú t, không biết phải đi theo ngã nào để bắt kip̣ đoàn quân đã lên triền nú i
bên kia con suố i. Phı́a trướ c không thấy có ngườ i, phı́a sau cũng không thấy ai chaỵ theo. Điṇ h hướ ng chừ ng
30 giây, tôi ngó bên hướ ng trái, có ı́t dấu chân đap̣ cỏ , taṃ yên tâm rằng anh em vừ a dù ng ngã này để lên
ngoṇ nú i đố i diêṇ . Tôi vôị dò theo ngã bên trái. Lên tớ i gần đın̉ h nú i, may thay, thấy anh em cò n ngồ i rải rác
gần đó , dườ ng như có ý đơị Quyết Đoàn củ a chiến hữu Khu Xuân Hưng, tı̀m cách rú t theo đoàn quân.

Vào lú c, môṭ bô ̣ phâṇ củ a Quyết Đoàn 7684 lo án ngữ châṇ đic̣ h, thı̀ cố i đic̣ h vâñ bắn cầu vồ ng,
nhắm lên phı́a trướ c, gây ı́t thiêṭ haị cho Quyết Đoàn 7686 tiền phương, đã lên tớ i đı̉nh nú i bên kia. Kháng
chiến quân Trần Văn Thảo, thuôc̣ môṭ đơn vi c̣ ủ a 7686, bi ṭ rú ng mảnh môṭ quả cố i rơi gần Thảo. Khi đã lên
đươc̣ đến đı̉nh nú i, tôi nghe nó i Thảo bi ̣thương năṇ g, nên chaỵ tớ i hỏ i thăm. Thấy Thảo măc̣ bô ̣ bà ba đen,
máu ra ướ t áo, anh đang nằm trên măṭ đất, nhưng cò n mở mắt nhıǹ anh em, chưa bất đôṇ g hoàn toàn, tuy
nhiên vết thương anh khá năṇ g, rất khó cứ u chữa. Vài phú t sau, tôi đươc̣ tin Trần Văn Thảo qua đờ i, anh em
đang đào vôị môṭ lỗ huyêṭ chôn cất anh.

Khi cò n là Dân Đoàn Phó Dân Đoàn 861 thuôc̣ Quyết Đoàn Cải Cách, đó ng taị tiền đồ n Laṇ g Sơn,
tôi có biết Thảo. Trần Văn Thảo có dáng ố m cao, tı́nh nghiêm trang, thı̉nh thoảng pha môṭ chú t khôi hài.
Anh quê tâṇ vù ng đồ ng bằng sông Cử u Long, từ ng đi bô ̣ đôị , sau bỏ ngũ qua Thái Lan rồ i tham gia kháng
chiến. Thờ i gian trú đó ng ở tiền đồn Laṇ g Sơn, qua sự phân nhiêṃ củ a chiến hữu Trương Ngoc̣ Ny, lú c đó
là Quyết Đoàn Trưở ng Quyết Đoàn Cải Cách, tôi có nó i chuyêṇ về đảng Viêṭ Tân vớ i Thảo. Thờ i gian này,
Quyết Đoàn trù tı́nh kết nap̣ anh Thảo vào Viêṭ Tân, lễ kết nap̣ đươc̣ tiến hành sau đó không lâu.

Có môṭ kỷ niêṃ đáng nhớ , là hôm nó i chuyêṇ vớ i kháng chiến quân Trần Văn Thảo về đảng Viêṭ
Tân, trên môṭ tuyến đườ ng tuần chung quanh căn cứ 83, tôi laị lên cơn số t rét bất chơṭ . Nó i chuyêṇ vớ i Thảo
xong, tôi phải nằm co mı̀nh trên môṭ tảng đá giữa trờ i, chiụ đưṇ g cơn số t rét đang hành laṇ h cả ngườ i. Đến
trưa nắng, trong ngườ i bớ t laṇ h và đỡ hơn môṭ chú t, chú ng tôi mớ i trở về tiền đồn Laṇ g Sơn báo cáo.

Hai Quyết Đoàn 7686 và 7687 cù ng Bô ̣ Chı̉ Huy Trung Ương taṃ ngồ i nghı̉ trên đı̉nh nú i bên này.
Lú c đó cố i củ a đic̣ h không cò n bắn vào đôị hı̀nh nữa. Nhưng tiếng sú ng vâñ cò n nghe phıá bên kia nú i, nơi
Quyết Đoàn châṇ hâụ làm nhiêṃ vu ̣ án ngữ đơṭ truy kı́ch củ a đic̣ h. Lát sau chiến hữu Trần Khánh chaỵ lên
kip̣ vớ i đoàn quân, nhưng nử a quân số và các chiến hữu chı̉ huy củ a Quyết Đoàn 7684 cò n laị phı́a sau. Đoàn
quân laị phố i trı́ điạ hı̀nh phò ng thủ taṃ thờ i, nán laị tiếp tuc̣ chờ .

Không lâu đó , lañ h đaọ MT cho môṭ toán quân đi xuố ng chỗ ngã ba ngay con suố i caṇ để thu thâp̣
tin tứ c, cũng như tı̀m cách bắt liên lac̣ vớ i Quyết Đoàn 7684. Thế nhưng toán thám sát này sau đó quay về
báo laị , không liên lac̣ đươc̣ vớ i Quyết Đoàn củ a chiến hữu Khu Xuân Hưng. Nhưng anh em có báo thêm,
tı̀m thấy đươc̣ xác củ a kháng chiến quân Nguyêñ Văn Hoàng đang nằm chết dướ i con suố i. Ba lô củ a chiến

hữu Hoàng có dấu luc̣ loị , hành trang anh bi ̣bươi mó c, đổ tung ra con suố i caṇ , các vâṭ duṇ g có giá tri ̣bi ̣
cướ p hết. Phần chắc là sau khi bi ̣bắn chết, đám bô ̣ đôị truy theo đã ào đến giành giưṭ , cướ p lấy đồ đac̣ củ a
Nguyêñ Văn Hoàng. Nên biết rằng, môṭ cái võng củ a kháng chiến quân Viêṭ Nam cũng tố t gấp năm lần cái
võng củ a bô ̣ đôị cu ̣ Hồ .

Sự kiêṇ không bắt đươc̣ liên lac̣ vớ i Quyết Đoàn châṇ hâụ sau trâṇ đánh buổ i sáng, có thể đươc̣ giải
thıć h như sau: Quyết Đoàn 7684, sau khi châṇ đic̣ h đươc̣ môṭ lát, tı̀m cách rú t theo đoàn quân đi trướ c, nhưng
khi xuố ng gần đến suố i, bi ̣đic̣ h truy theo bắn rát, anh em có ngườ i trú ng đaṇ , chết hay bi ̣thương. Và ngay
taị điểm này, Quyết Đoàn vı̀ vừ a rú t quân, vừ a bắn trả, tránh đơṭ tấn công củ a đic̣ h, nên đã đi theo môṭ hướ ng
khác, không có thı̀ giờ tı̀m ra dấu vết củ a đoàn quân đi trướ c.

Kháng chiến quân Lê Văn Nguyên, ngườ i trong toán thám sát dướ i suố i, có thấy chiến hữu Nguyêñ
Văn Hoàng đã chết. Nguyên vào khu chiến cù ng đơṭ vớ i tôi và Nguyêñ Văn Hoàng. Biết sự viêc̣ đau lò ng
này, anh Nguyên tớ i chỗ tôi ngồ i, báo tin, Hoàng đã chết. Tôi ngó Nguyên, làm thinh không nó i, nhưng ánh
mắt lô ̣ ra ý nghı̃ đang chia xẻ nỗi buồ n cù ng anh. Chú ng tôi có nhiều kỷ niêṃ khi số ng trong traị ti ̣naṇ
Sikhiu, trong thờ i gian hoaṭ đôṇ g cho MT ở traị ti ̣naṇ , và thu ̣ huấn chung khó a kháng chiến quân. Kháng
chiến quân Nguyêñ Văn Hoàng đã làm trò n sứ mêṇ h ngườ i thanh niên đi cứ u quố c. Anh chết hào hù ng, cò n
tôi số ng trong niềm xó t xa, cay đắng, mất maĩ maĩ ngườ i baṇ thân.

Vào buổ i ban mai, trướ c lú c lên đườ ng, khi tôi đang đứ ng nó i chuyêṇ vớ i chiến hữu Quyết Đoàn
Phó củ a Quyết Đoàn 7684, phu ̣ trách Tuyên Vâṇ , anh Nguyêñ Minh Duc̣ . Hoàng đi ngang qua và kêu tôi
đưa bıǹ h nướ c cho anh uố ng vài hớ p. Chı̉ hơn tiếng đồ ng hồ sau, Nguyêñ Văn Hoàng hy sinh. Khoảng thờ i
gian ngắn ngủ i, nhưng nhanh chó ng hủ y diêṭ không thương tiếc, sự liên hê ̣ quı́ báu trong cuôc̣ số ng con
ngườ i, không bao giờ chú ng tôi tı̀m laị đươc̣ nữa! Lú c thân nhau, tôi đươc̣ biết Hoàng quê tâṇ vù ng Giá Rai
- Bạc Liêu, nhà anh chı̉ có bà me ̣già. Tôi không biết thân nhân anh Nguyêñ Văn Hoàng nay cò n những ai,
ở đâu.

Sau trâṇ đánh buổ i sớ m tinh sương này, đoàn quân Đông Tiến II lần 2 mất hẳn liên lac̣ vớ i Quyết
Đoàn 7684 châṇ hâụ . Viêc̣ mất tung tı́ch Quyết Đoàn củ a chiến hữu Khu Xuân Hưng vào lú c đó , tất nhiên
cũng gây tâm lý kém lac̣ quan cho môṭ số kháng chiến quân và cấp chı̉ huy.

Sau này, khi bi ṇ hố t trong tù , anh em có nghe laị câu chuyêṇ từ Dân Đoàn Phó Nguyêñ Văn Mi mớ i
biết đươc̣ số mêṇ h củ a Quyết Đoàn 7684. Buổ i sáng đó , khi chaỵ xuố ng nú i, Quyết Đoàn 7684 lac̣ đôị hı̀nh
củ a đoàn quân đi trướ c, ngay ngày đó , Quyết Đoàn cố gắng tı̀m laị dấu vết củ a đoàn quân cũng không đươc̣ .
Là ngườ i từ ng tham dự đoàn công tác thám sát vù ng biên giớ i Lào - Viêṭ trướ c đây, chiến hữu Khu Xuân
Hưng có kinh nghiêṃ di hành từ ng toán nhỏ trong rừ ng sâu nhiều tháng trờ i. Anh quyết điṇ h cho Quyết
Đoàn 7684 tiếp tuc̣ di hành theo hướ ng đông, hy voṇ g sẽ bắt laị liên lac̣ vớ i Bô ̣ Chı̉ Huy Trung Ương.

Thế nhưng càng đi xa về hướ ng Đông, Quyết Đoàn 7684 càng xa dấu vết củ a Bô ̣ Chı̉ Huy Trung
Ương. Do vı̀ đoàn quân kháng chiến chı̉ có trang bi ̣cho cấp chı̉ huy ı́t máy bô ̣ đàm, liên lac̣ trong khoảng
môṭ cây số trở laị (điều này chı̉ có trang bi c̣ ho lưc̣ lươṇ g Đông Tiến II lần 2). Thứ nữa, khi di hành về hướ ng
Đông, quân kháng chiến không phải chı̉ di hành trong traṇ g thái ổ n điṇ h, bıǹ h yên. Trái laị vừ a đi, vừ a tránh
đic̣ h bám theo, vừ a bâṇ chố ng trả, vừ a phải dù ng ý chı́ kháng cự laị sự mỏ i mêṭ, thiếu ăn, thiếu ngủ , sự phứ c
tap̣ , nguy hiểm củ a điạ hı̀nh rừ ng nú i. Do vâỵ lô ̣ trı̀nh tuy nhắm hướ ng Đông, nhưng laị ngoằn ngoèo, qua
laị , thay đổ i liên tuc̣ .

Đố i vớ i Quyết Đoàn 7684, trên đườ ng di hành, Quyết Đoàn laị găp̣ nhiều biến cố khác. Theo lờ i
chiến hữu Nguyêñ Văn Mi, môṭ cán bô ̣ trong Quyết Đoàn 7684, kể laị . Kháng chiến quân Nguyêñ Văn Hải
(anh có tâṭ nó i vấp, ngườ i Sài Gò n, trướ c ở chung Dân Đoàn vớ i tôi) đap̣ phải mı̀n gài bâỹ , chân anh Hải bi ̣
thương, không đi đươc̣ nữa. Vi ̣chı̉ huy tố i cao lú c đó củ a bô ̣ phâṇ quân kháng chiến lac̣ đôị hı̀nh, là chiến
hữu Khu Xuân Hưng, đành phải nó i vớ i Hải để cho anh bắn phát sú ng ân huê,̣ giú p cho Hải không cò n phải
đau đớ n, và không làm châṃ bướ c đi củ a đoàn quân! Sau này chiến hữu Quyết Đoàn Trưở ng Khu Xuân
Hưng cũng bi ̣thương, không đi đươc̣ tiếp, anh đã rú t khẩu sú ng ngắn luôn đeo bên mı̀nh, tự sát giữa rừ ng
già! Hành đôṇ g môṭ vi ̣chı̉ huy kháng chiến quân cò n rất trẻ, thâṭ khı́ phách!

Bô ̣ phâṇ cò n laị củ a Quyết Đoàn 7684, lú c đó chı̉ cò n chiến hữu Nguyêñ Minh Duc̣ là cấp chı̉ huy
cao nhất. Nhưng anh Duc̣ khi băng rừ ng, đi trên môṭ thân cây đươc̣ bắc taṃ làm cầu để qua con suố i lớ n,

không may anh Duc̣ bi ̣trươṭ chân té xuố ng nướ c, dò ng suố i chảy xiết, cuố n đẩy anh đâp̣ đầu vào đá. Chiến
hữu Nguyêñ Minh Duc̣ chết mất xác, anh em đi theo không kiếm đươc̣ thi hài anh.

Trong bô ̣phâṇ Quyết Đoàn đi lac̣ , chiến hữu Trần Văn Quố c là Dân Đoàn Trưở ng giỏ i, cừ khôi củ a
môṭ Dân Đoàn maṇ h nhất trong Quyết Đoàn - 7684 châṇ hâụ , không biết anh chết trong trường hợp nào.
Dân Đoàn Phó Nguyêñ Văn Mi, khi đi vào môṭ bản làng Lào đã bi ̣bắt số ng. Mi hiền lành ı́t nó i. Cò n có
kháng chiến quân Lê Thanh Tù ng, quê ở Mỹ Tho, cũng hy sinh. Như thế đaị bô ̣phâṇ Quyết Đoàn Anh Dũng
- 7684 đã tan vỡ. Nhiều cán bô ̣trung thành chı̉ huy đơn vi ự u tú này cù ng các kháng chiến quân xuất sắc củ a
Lưc̣ Lươṇ g Võ Trang Kháng Chiến thuôc̣ MT đã hy sinh oanh liêṭ - khı́ phách trên đườ ng chiến dic̣ h Đông
Tiến II lần 2!

Ngày N + 4: Chiến hữu Nguyêñ Văn Hơị , Nguyên Ủ y Viên Chı́nh Tổ
Củ a Lưc̣ Lươṇ g Võ Trang, Kiêṭ Sứ c Nằm Chết Bên Rừ ng.

Sau khi Quyết Đoàn châṇ hâụ tan vỡ, tôi đươc̣ phân công tháp tù ng cù ng môṭ đơn vi đ̣ i sau chó t đôị
hı̀nh di hành, thuôc̣ Quyết Đoàn Bắc Bı̀nh - 7687 do chiến hữu Lê Đı̀nh Bảy chı̉ huy. Do vâỵ , cho đến khi
đã đi hơn nử a tháng trờ i trên vù ng rừ ng nú i Nam Lào, tôi vâñ theo các đơn vi ̣đi cuố i cù ng củ a đoàn quân
Đông Tiến II lần 2.

Lần này, cấp trên cò n phân công cho toán kháng chiến quân đi sau cù ng, thưc̣ hiêṇ công tác gài bâỹ
lưụ đaṇ , doc̣ theo đườ ng đã đi qua, nhằm làm cho toán tiền sát củ a đic̣ h bi ṭ ổ n thương bất ngờ . Do vâỵ ho ̣ sẽ
phải thâṇ troṇ g, châṃ chap̣ khi truy đuổ i đoàn quân kháng chiến. Có những lú c tôi vớ i chiến hữu Nguyêñ
Văn Mắc, ở laị phı́a sau đoàn quân, lo hoàn thành công tác gài bâỹ lưụ đaṇ . Trong những lú c này, chú ng tôi
rất dễ bi ̣bắt số ng hoăc̣ bi ̣bắn ha,̣ nếu đic̣ h âp̣ tớ i kip̣ , vớ i quân số đông.

Kháng chiến quân Nguyêñ Văn Mắc là môṭ nông dân ở miền đồ ng bằng sông Cử u Long, khi vào
khu chiến, do khéo tay, anh đươc̣ phân công làm thơ ̣ rèn. Tất cả những con dao ngắn cung cấp cho kháng
chiến quân, đều do tay kháng chiến quân thơ ̣ rèn Nguyêñ Văn Mắc làm ra, đep̣ , chắc, đa duṇ g. Trong cán
dao đều có khắc 3 chữ: N.V.M. là tên tắt củ a anh, nhưng cũng có ý nghıã khác là Nướ c Viêṭ Mớ i hay Ngày
Về Mớ i.

Toán đi sau có nhiều khó khăn nguy hiểm, toán đi đầu cũng gian nan. Trong Quyết Đoàn Cải Cách
do chiến hữu Phan Thanh Phương chı̉ huy, đã phân công môṭ toán kháng chiến quân đi tiền đaọ , mở đườ ng
cho cả đoàn quân Đông Tiến II lần 2. Toán này do kháng chiến quân Nguyêñ Hữu Công làm Toàn Trưở ng,
có chiến hữu Nguyêñ Minh Cảnh là toán viên. Công là môṭ bô ̣ đôị quê tâṇ miền Nghê ̣An, bỏ ngũ tham gia
kháng chiến, Cảnh là môṭ bô ̣đôị vù ng đồ ng bằng sông Cử u Long. Cả hai đươc̣ trang bi q̣ uần áo bô ̣đôị , mang
sú ng AK. 47 đi đầu tiên trong đôị hı̀nh chiến dic̣ h. Viêc̣ giả daṇ g bô ̣ đôị như vâỵ , có thể taọ thuâṇ lơị cho
anh em đi tiền sát khi găp̣ đic̣ h, vớ i gioṇ g con dân xứ Nghê ̣củ a chiến hữu Nguyêñ Hữu Công, càng làm cho
đic̣ h dễ hiểu lầm.

Vào môṭ ngày di hành, khi tôi đang rảo bướ c cho nhanh để bắt kip̣ đoàn quân đi trướ c. Thıǹ h lı̀nh,
tớ i môṭ khú c quanh, ngó vào baĩ cỏ thấp, ngay sát lố i mò n. Tôi thấy đồ ng nghiêp̣ cũ trướ c đây làm viêc̣ taị
đài Phát Thanh Việt Nam Kháng Chiến ở căn cứ 27, kháng chiến quân Nguyêñ Văn (Trịnh) Hơị , đang nằ m
trên măṭ đất trong tư thế quá đổ i mỏ i mêṭ, như thể đã muố n buông xuôi tất cả. Quá ngac̣ nhiên, sử ng số t, tôi
bướ c laị gần anh và phải khom ngườ i xuố ng vı̀ ba lô năṇ g, để nó i chuyêṇ cù ng anh. Nhưng anh Hơị cũng
không nó i ra lờ i, anh chı̉ giơ tay làm thánh dấu A Men, dườ ng như chú c cho tôi bı̀nh yên tiếp tuc̣ lên đườ ng.
Cò n anh phải nằm laị nơi đây maĩ maĩ , vı̀ kiêṭ sứ c!

Lò ng tôi thâṭ xú c đôṇ g, rố i bờ i, xố n xang, đau xó t! Taị sao anh Hơị kiêṭ sứ c quá nhanh, ngoài sự
tưở ng tươṇ g củ a tôi. Anh Hơị đang nằm ngử a trên đất, ngướ c mắt nhı̀n lên tầng cao, ngưc̣ thoi thó p thở ,
không môṭ vết thương. Ba lô anh bi ̣tháo tung, chắc là khi anh đi không nổ i nữa, cấp trên cho anh em khác
mang ba lô củ a anh, cò n anh bỏ laị doc̣ đườ ng đi. Và taị sao chiến hữu Hơị laị không bi c̣ hı́ch thuố c cho chết
nhanh hay bi ̣bắn bỏ ? Tôi không hiểu. Trườ ng hơp̣ củ a kháng chiến quân Nguyêñ Văn Hơị có khác chú t,
không biết đó là do taị vı̀ đâu? Nhưng trướ c mắt tôi, chiến hữu Nguyêñ Văn Hơị , từ ng phu ̣ trách công tác
Chıń h (Huấn) - Tổ (Chứ c) trong lưc̣ lươṇ g võ trang kháng chiến, đang nằm sắp chết bên bıà rừ ng, vı̀ đó i, vı̀

khát, vı̀ caṇ kiêṭ sinh lưc̣ !
Từ mấy ngày đầu di hành, chiến hữu Nguyêñ Văn Hơị đã tỏ ra có dấu hiêụ suy yếu sứ c khỏ e rồ i, có

lú c qua suố i lớ n, anh laị bơi không đươc̣ . Đồ ng đôị phải mang sú ng cho anh, cò n anh Hơị phải ôm môṭ cái
phao do kháng chiến quân tự chế lú c vươṭ suố i lớ n. Nhưng vâñ có ngườ i bơi caṇ h anh, phò ng khi nướ c cuố n

anh đi xa khỏ i vi ṭ rı́ đã điṇ h ở bờ suố i bên kia. Lú c đấy, tôi đứ ng bên bờ suố i phıá tây, chờ cho toán anh Hơị
qua suố i xong, tôi mớ i bơi qua. Trông thấy anh luố ng cuố ng, luộm thuộm, phải bắt lo cho anh. Vı̀ không biết
bơi sẽ gây trở ngaị cho đoàn quân. Mỗi kháng chiến quân, khi qua suố i lớ n, phải lấy miếng ni long che mưa,
quấn chăṭ kıń chung quanh ba lô để làm chiếc phao nổ i, cò n sú ng để trên ba lô, cứ thế, hai tay ôm phao, dù ng
hai chân bơi nhe,̣ từ từ qua suố i. Trong trườ ng hơp̣ găp̣ dò ng suố i chảy quá maṇ h. Toán quân chiụ trách

nhiêṃ phần an ninh cho đoàn quân vươṭ sông, sẽ dù ng môṭ dây dài, chắc, côṭ vào hai gố c cây ở hai bên bờ
suố i, taọ thành môṭ đườ ng an toàn ở ha ̣lưu, phò ng ngừ a, anh nào đang bơi bi ṇ ướ c đẩy trôi xuố ng phı́a dướ i,
sẽ có thể bám vào dây, để qua bờ bên kia.

Những ngày sau đó , hai chân anh Hơị sa sú t nhanh. Phần vı̀ ăn uố ng thiếu thố n, phần phải đi liên
tuc̣ trên những điạ hı̀nh khó khăn cho đôi chân con ngườ i, vố n sứ c chiụ đưṇ g có haṇ . Nhiều kháng chiến
quân khác hơi mâp̣ , khi đi bô ̣ nhiều, laị mang trên lưng chiếc ba lô năṇ g, hai bên háng bi c̣ o ̣ xát liên tuc̣ , nên

cũng bi ̣trầy đỏ , lỡ da. Đây cũng đươc̣ coi là vết thương nhe,̣ làm cho anh em hơi đau, khó chiụ . Dı̃ nhiên
làm châṃ khả năng đi đứ ng củ a kháng chiến quân. Khiến các anh phải cở i quần dài ra, măc̣ quần đù i khi lôị

rừ ng, lên đồ i, leo nú i cao.
Nhưng các kháng chiến quân khác cò n trẻ, cò n nhiều sứ c, có thể vươṭ qua cơn mêṭ nhoc̣ , hai chân

dẻo dai, lâu bi ̣đuố i hơn. Cò n anh Hơị , măc̣ dù không cao tuổ i, nhưng anh có triêụ chứ ng suy nhươc̣ thể lưc̣
trướ c đây, có thể do anh lâp̣ gia đı̀nh quá sớ m lú c cò n thanh niên, nghe nó i, anh có đông con. Điều này chắc
hẳn cũng có ı́t nhiều ảnh hưở ng tớ i sứ c khỏ e củ a anh sau này, khi vào khu chiến.

Viêc̣ chiến hữu Nguyêñ Văn Hơị nằm laị bên bıà rừ ng là do anh không cò n sứ c để tiếp tuc̣ di hành.
Tôi không biết phải làm gı̀ để cứ u anh, thờ i gian đó , chı́nh tôi cũng đã sắp kiêṭ sứ c, nhưng cố gắng đi theo
đoàn quân và không biết đươc̣ số phâṇ củ a mı̀nh sẽ ra sao đây. Viêc̣ cõng anh đi theo, ngoài khả năng củ a
tôi. Và nếu cố gắng cõng anh, hai chú ng tôi sẽ bi đ̣ oàn quân bỏ laị phı́a sau, điṇ h mêṇ h cũng không sáng sủ a
gı̀, tôi và anh đều kiêṭ sứ c, sẽ chết guc̣ bên đườ ng hay bi ̣bô ̣ đôị bắt số ng, hành ha,̣ làm nhuc̣ nhân thể. Tôi
có đưa cho anh bı̀nh nướ c, hớ p mấy ngup̣ , và nó i mấy lờ i chia tay cù ng anh. Quả thâṭ đứ t ruôṭ , đau lò ng, khi
đứ ng ngó chiến hữu mı̀nh nằ m đơị chết bên bı̀a rừ ng hiu hắt, nhưng laị bất lưc̣ không thể cứ u anh! Và số
phâṇ củ a chiến hữu Hơị ra sao, sau này tôi không đươc̣ biết. Anh chết dần mò n sau đó vài ngày vı̀ quá suy
nhươc̣ , vı̀ cơn đó i khát hay bi ̣thú rừ ng găṃ tha, xé thây, ăn thiṭ. hoăc̣ bô ̣ đôị đã bắn anh chết cho phứ t nơ ̣
đờ i, vı̀ cứ u anh laị mất thı̀ giờ củ a ho ̣và không ı́ch lơị gı̀!? Thâṭ quá đau lò ng cho con ngườ i phải đứ ng trướ c
cảnh đó .

Kháng chiến quân Nguyêñ Văn Hơị vào traị ti ̣naṇ Sikhiu năm 1985, sau đó anh tham gia vào khu
chiến MT cù ng lú c vớ i anh Trương Ngoc̣ Ny và Đào Bá Kế. Có thể vào thờ i gian đó (1985), anh Nguyêñ

Đı̀nh Hò a (ngườ i hoaṭ đôṇ g cho MT trong traị ti ̣naṇ ) nếu chưa đi điṇ h cư, chắc biết tung tı́ch đứ a con gái
anh Hơị giao laị cho trung tâm Minor củ a traị ti ̣naṇ Sikhiu, trướ c khi anh tı̀nh nguyêṇ vào khu chiến! Anh
Hơị vươṭ biển đến Thái Lan chı̉ có hai cha con, con gái anh cò n nhỏ , lú c ấy chı̉ chừ ng 10 tuổ i. Nhưng vı̀ viêc̣
nướ c, anh gaṭ tı̀nh riêng, thu xếp cho đứ a con gái ở laị traị chờ ngày đi điṇ h cư, cò n anh lên đườ ng vào khu
chiến.

Tı̀nh traṇ g lương thưc̣ mang theo, ngày càng vơi đi dần, dù có liṇ h cấp trên bảo phải sử duṇ g theo
đú ng lươṇ g điṇ h mỗi ngày. Nhưng trong tı̀nh hıǹ h này, cấp trên cũng khó kiểm soát viêc̣ anh em vı̀ thiếu ăn,
sẽ phải sử duṇ g quá lươṇ g lương thưc̣ quy điṇ h cho mỗi ngày. Chưa nó i tớ i viêc̣ rơi rớ t, mất mát lú c
đang đ̣ ánh nhau hay khi hố i hả di hành vı̀ bi ̣rươṭ đuổ i. Có môṭ ngày no,̣ đoàn quân vươṭ lên trên đı̉nh nú i,
tı̀nh cờ găp̣ phải mấy căn nhà sàn nhỏ củ a dân Lào, lú c đó không có ngườ i ở . Nhưng anh em tı̀m ra nhiều
bao lú a râỹ đươc̣ cất dấu bên trong, caṇ h đó laị có môṭ ı́t thuố c rê củ a dân Lào. Thế là lañ h đaọ cho phép
kháng chiến quân cướ p lấy các bao lú a râỹ này. Ngay tứ c khắc, anh em dù ng các phương tiêṇ có đươc̣ để
đâm, đâp̣ , đap̣ , nghiền, giã thó c để có gaọ ăn. Hôm đó , không bi ̣đic̣ h truy đuổ i, nên cấp trên cho dừ ng quân
laị vào ban ngày để giã gaọ nấu cơm nó ng ăn. Dù có cướ p đươc̣ lú a củ a dân, nhưng không có nhiều, khi chia

ra cho các đơn vi,̣ có nơi chı̉ nấu đươc̣ nồ i cháo nó ng nho nhỏ , ăn không thấm vào đâu so vớ i cơn đó i từ
nhiều ngày qua. Cò n thuố c rê, tôi trông thấy chiến hữu Võ Hoàng đươc̣ phân công mang chia cho các đơn
vi ṃ ỗi nơi môṭ ı́t, chẳng đủ vào đâu. Nhưng cũng vui. Đây là vài lần ı́t ỏ i, tôi đuṇ g măṭ chiến hữu Võ Hoàng
trong cuôc̣ di hành. Vı̀ anh Hoàng đi trong đôị hıǹ h trung tâm, tôi laị luôn ở phı́a sau trong đôị hı̀nh châṇ
hâụ , nên rất ı́t găp̣ nhau. Hôm đó , trông thấy anh Võ Hoàng có gầy đi, nhưng chưa bi ̣thương tıć h gı̀. Măc̣
dù , đôị hı̀nh trung tâm từ ng bi ̣cố i Viêṭ Côṇ g bắn tấp nâp̣ vào khi đang di hành.

Viêc̣ bi đ̣ ic̣ h tâp̣ kıć h ban tố i, môṭ phần cũng do đoàn quân kháng chiến tự làm lô ̣đôị hı̀nh, khi nhú m
lử a nấu cơm. Thế nhưng khó có thể tı̀m ra cách thứ c che chắn ánh sáng kıń đáo môṭ cách tuyêṭ đố i, ngoài
trừ viêc̣ dù ng các miếng ni-lông che chung quanh và chăṭ môṭ ı́t cây, cành lá rừ ng phủ bên ngoài vi ̣trı́ làm
bếp. Nhưng trờ i tố i, môṭ chú t ánh sáng trong rừ ng cũng dễ bi ṇ ghi ngờ là nơi có con ngườ i trú ngu.̣ Thứ nữa,
khi di hành cả ngày, tố i đến, anh em có phần lơ là quy điṇ h, và vı̀ thế có thể xảy ra chuyêṇ không chấp hành
tố t công tác nguỵ trang ánh sáng ban đêm.

Có môṭ hôm, vừ a mớ i nghı̉ quân vào lú c trờ i sup̣ tố i, môṭ đơn vi p̣ hıá sau nhú m lử a cẩu thả, phát ra
ánh sáng quá nhiều. Tôi thấy, chiến hữu Chủ Tic̣ h ở gần đó , có vẻ nó ng nẩy, vı̀ anh em không chấp hành
liṇ h tố t, có thể gây ra hâụ quả nghiêm troṇ g. Ông đã cầm cây gâỵ , đi nhanh tớ i chỗ đang nấu cơm làm lô ̣ ra
ánh sáng, đâp̣ liên tiếp mấy gâỵ vào bếp lử a và bảo anh em phải dâp̣ tắt ngay, phải nguỵ trang laị trướ c khi
nấu cơm. Lú c đó tôi ngồ i tưạ vào môṭ thân cây gần đó , trông ông có vẻ tứ c giâṇ , mất bı̀nh tı̉nh. Khi ông quơ
cây gâỵ lên xuố ng, thiếu chú t nữa đã trú ng vào ngườ i tôi. Khi nhıǹ ra tôi ngồ i im lăṇ g, thu mı̀nh trong bó ng
đêm, gần đấy, ông diụ cơn giâṇ và đến hỏ i tôi, có bi ṭ rú ng gâỵ củ a ông không!

Ngày N + 5: Dân Đoàn Trưở ng Phan Minh Mẫn Bỏ Đi.

Kháng chiến quân Phan Minh Mâñ , tôi đươc̣ biết anh, khi anh về làm công tác an ninh cho vò ng đai
căn cứ 27, nơi đăṭ Đài Phát Thanh Kháng Chiến. Phan Minh Mâñ đồ ng tuổ i vớ i tôi, laị cù ng quê quán Gò
Công, đi lı́nh không quân trướ c 1975, nhưng anh chı̉ làm viêc̣ cho bô ̣ phâṇ kỹ thuâṭ . Mâñ vươṭ biên qua ngã
đườ ng bô,̣ rồ i tham gia kháng chiến.

Khi rờ i đoàn quân Đông Tiến II lần 2, tım̀ sinh lô ̣ cho chıń h mı̀nh, Phan Minh Mâñ đang giữ trách
vu ̣ quan troṇ g, là Dân Đoàn Trưở ng môṭ Dân Đoàn thuôc̣ Quyết Đoàn Cải Cách - 7686, đang làm nhiêṃ vu ̣
Quyết Đoàn tiền phương cho đoàn quân Đông Tiến II lần 2. Trong vò ng chı̉ có 20 ngày sau khi xuất quân,
Phan Minh Mâñ là môṭ Dân Đoàn Trưở ng thứ 2 trong đoàn quân Đông Tiến II lần 2, bỏ anh em ra đi trong
lú c cò n giữ trách vu ̣ cao, đươc̣ lañ h đaọ MT tı́n nhiêṃ , tin dù ng.

Mâñ ra đi, không tránh khỏ i đôṇ g cơ tham lam, vı̀ là cấp chı̉ huy, Mâñ đươc̣ phân công mang theo
môṭ số tiền bac̣ , vàng củ a MT, nhưng cũng không thể không nó i, do sự đố i xử củ a lañ h đaọ MT, đã khiến
cho anh em thoái chı́ môṭ phần. Cấp dướ i không tin vào cấp trên, vı̀ có thể bi ̣mang ra xử tử bất cứ lú c nào,
khi vi phaṃ kỷ luâṭ , điều này chı̉ xảy ra đố i vớ i sinh mêṇ h “buị cát” củ a kháng chiến quân.

Sự kiêṇ môṭ Dân Đoàn Trưở ng như Phan Minh Mâñ , trong đoàn quân Đông Tiến II tự ý bỏ hàng
ngũ, tất nhiên sẽ tác đôṇ g tớ i tâm lý củ a môṭ số cấp chı̉ huy khác trên đườ ng chiến dic̣ h. Làm phó cho Phan
Minh Mâñ là chiến hữu Đăṇ g Quố c Hù ng, môṭ Viêṭ kiều ở Đan Mac̣ h. Hù ng lên thay Mâñ trong lú c đoàn
quân Đông Tiến đang có dấu hiêụ bi ̣suy kiêṭ thể lưc̣ . Nhất là khi áp lưc̣ truy đuổ i củ a đic̣ h ngày càng gia
tăng, sinh lưc̣ đoàn quân laị bi ḳ hai thác quá mứ c. Lương thưc̣ mang theo có giớ i haṇ , laị sắp hết và chưa có
hy voṇ g nào, có thể kiếm đươc̣ thêm. Măc̣ dù cò n tiền và vàng trong ba lô củ a cấp chı̉ huy.

Ngày N + 6: Găp̣ Khá ng Chiến Quân Nguyêñ Văn Dũng Kiêṭ Sứ c,
Bi Ḍ ân Đoàn Trưở ng Đỗ Bac̣ h Thố Giết Chết Theo Liṇ h Trần Khá nh.

Trong những ngày về sau, có thêm môṭ số kháng chiến quân kiêṭ sứ c, đi không nổ i nữa, phải chiụ
nằm laị bên lố i đi, rơi rớ t khỏ i đôị hı̀nh chiến dic̣ h. Nguyêñ Văn Dũng là môṭ trong những trườ ng hơp̣ này.
Hôm đó , tôi đi trong toán sau cù ng, cố leo lên môṭ ngoṇ đồ i, trông thấy có dấu bàn tay con ngườ i khai khẩn,
điều này chứ ng tỏ đoàn quân đang đi gần môṭ bản Lào. Lú a râỹ cò n xanh, moc̣ đầy trên đồ i cao, có những

gố c cây bi c̣ hăṭ , đố n để làm nương củ a dân Lào. Đoàn quân đã lên đươc̣ đı̉nh đồ i, đang taṃ ngồ i nghı̉, nó i là
đồ i nhưng khá cao và bề thế. Tuy nhiên kháng chiến quân Nguyêñ Văn Dũng laị không đi nổ i theo đoàn
quân, anh bỏ cuôc̣ , nằm laị trên lưng chừ ng đồ i, caṇ h đám lú a cò n xanh, cao chừ ng hơn đầu gố i ngườ i. Khi
naỹ lú c tôi vươṭ lên đồ i, đã trông thấy anh nằm đó , và có chiến hữu Đỗ Bac̣ h Thố đi lên, đi xuố ng quan sát
tı̀nh traṇ g anh Dũng và để nhâṇ liṇ h từ cấp trên.

Trong lú c chú ng tôi đã ngồ i trên đı̉nh đồ i, thı̀ ngay bên dướ i xa xa, có môṭ đoàn quân đang đi vò ng
vèo, cầm nó n vâỹ vâỹ , tỏ vẻ reo mừ ng, ho ̣ đang tı̀m cách vươṭ đến đı̉nh đồ i củ a chú ng tôi. Đoàn quân này
đı́ch thưc̣ là Viêṭ Côṇ g. Điều này chứ ng tỏ , đic̣ h cách chú ng tôi không xa. Và chıń h điều này khiến cho cấp
lañ h đaọ MT đã quyết điṇ h cho liṇ h giết chết kháng chiến quân Nguyêñ Văn Dũng.

Dân Đoàn Trưở ng Đỗ Bac̣ h Thố nhâṇ đươc̣ liṇ h củ a chiến hữu Trần Khánh phải giết chết chiến hữu
Nguyêñ Văn Dũng để Dũng không bi ḅ ắt số ng và khai báo cho Viêṭ Côṇ g! Có nhiều khả năng, Thố đã dù ng
tay hay dây giày xiết cổ cho Dũng chết. Không ai đươc̣ đến gần, vı̀ không có liṇ h, nhưng ngồ i trên đın̉ h đồ i
không xa đó , tôi có thể thấy Thố đi xuố ng chỗ Dũng nằm để thi hành liṇ h.

Trong đoàn quân Đông Tiến II lần 2, có vài kháng chiến quân giữ trách vu ̣ chı̉ huy, có sứ c khỏ e,
gan da,̣ và rất chấp hành liṇ h trên, không hay lý luâṇ , thắc mắc. Đây là mâũ ngườ i tuyêṭ đố i thừ a hành. Do
vâỵ , thườ ng đươc̣ lañ h đaọ MT phân công làm nhiêṃ vu ̣ sát thủ đồ ng đôị mı̀nh, như trườ ng hơp̣ củ a kháng
chiến quân Đỗ Bac̣ h Thố . MT ở vào cái thế khó khăn, và lañ h đaọ MT laị cài anh em kháng chiến quân vào
cái thế khó khăn. Những kháng chiến quân bi p̣ hân công giết đồ ng đôị mı̀nh, không làm không đươc̣ . Không
làm là trái vớ i quân liṇ h, vı̀ caĩ liṇ h cấp chı̉ huy hay lañ h đaọ . Làm thı̀ phi đaọ đứ c, quá dã man, moị rơ.̣
Nhưng trong tı̀nh hı̀nh củ a môṭ đoàn quân như thế, chắc chắn phải xảy ra những cảnh thâṭ đau lò ng ghê gớ m.
Lañ h đaọ MT đã áp duṇ g đú ng câu: cứ u cánh biêṇ minh cho phương tiêṇ !?

Nguyêñ Văn Dũng, anh từ traị ti ̣naṇ Sikhiu vào khu chiến, ngườ i nhỏ con, tıń h tıǹ h thâṭ thà, chăm
chı̉ làm viêc̣ laị ı́t nó i. Anh Nguyêñ Văn Dũng quê vù ng đồ ng bằng sông Cử u Long, đươc̣ phân công vào
Dân Đoàn bảo vê ̣chiến hữu Chủ Tic̣ h từ lâu. Khi cò n ở căn cứ 27, lúc ghé ngang vi ̣trı́ anh ngủ để ngồ i nó i
chuyêṇ chơi, tôi thấy anh quét sac̣ h lá rừ ng chung quanh căn chò i nhỏ . Anh làm môṭ bếp nhỏ xıú trong chò i
để nấu nướ c chı́n uố ng, chứ không uố ng nướ c suố i như nhiều anh em thườ ng làm.

Ngày 24/8, Thạch Kim Ca (Thạch Quang) bị phát hiện luôn tìm cách làm dấu cho địch, nên đã bị

chiến hữu Trần Khánh ra lệnh xử tử. Đinh Văn Bé nhận lệnh, giao lại cho Đỗ Bạch Thố dùng dây xiết cổ

cho chết.

Ngày N + 7: Hai Quyết Đoàn Trưở ng Sau Cù ng Rờ i Bỏ Đôị Hıǹ h.
Lê Đıǹ h Bả y Ra Liṇ h Thu Gó p Mı̀ Dự Trữ Củ a Khá ng Chiến Quân...
Những ngày về sau, tâm lý anh em kháng chiến quân càng khó chiụ , kém lac̣ quan thêm, khi Lê
Đı̀nh Bảy, Quyết Đoàn Trưở ng củ a Quyết Đoàn Bắc Bı̀nh - 7686 rờ i đoàn quân ra đi. Nhưng trướ c khi đi,
Lê Đı̀nh Bảy cò n laṃ duṇ g quyền chı̉ huy, loan truyền môṭ liṇ h trong cả Quyết Đoàn: là Bô ̣Chı̉ Huy có nhu
cầu thu hồ i khố i lươṇ g mı̀ gó i mang theo củ a mỗi kháng chiến quân. Măc̣ dù , ăn ı́t và mang lương thưc̣ theo
ı́t, nhưng đa số anh em vâñ không dám đuṇ g tớ i phần mı̀ dự trữ trong ba lô. Nếu có ăn, cũng ăn rất giớ i haṇ .
Vâỵ mà phải bó p buṇ g giao laị cho Lê Đıǹ h Bảy.
Anh em trong Quyết Đoàn do Bảy chı̉ huy, vâñ tin rằng, Bảy sau khi thu gom mı̀ gó i, sẽ giao laị cho
lañ h đaọ MT sử duṇ g vào muc̣ đı́ch gı̀ đó mà không ai biết? Không dè, hỡi ôi, sau này, khi Lê Đı̀nh Bảy biến
mất khỏ i đôị hı̀nh vớ i số mı̀ gó i vừ a thu gom đó để làm lương thưc̣ cho cá nhân Lê Đı̀nh Bảy, trong khi
Quyết Đoàn đang bi ̣châṇ đánh tớ i tấp. Anh em mớ i biết rằng mı̀nh bi ̣lừ a dố i trắng trơṇ , thâṭ đau lò ng.
Thái đô ̣ củ a Bảy gian trá, đã không làm trò n vai trò cấp chı̉ huy đơn vi ̣bảo vê ̣Bô ̣ Chı̉ Huy Trung
Ương, laị coi sinh maṇ g anh em mı̀nh quá rẻ. Thờ i gian trong khu chiến, Bảy rất tháo vát năng nổ , nên cấp
trên tin dù ng. Giữ vi ̣trı́ chı̉ huy Quyết Đoàn bảo vê ̣ Bô ̣ Chı̉ Huy Trung Ương là cả môṭ troṇ g trách, đươc̣
nghiên cứ u cẩn thâṇ bở i lañ h đaọ MT. Nhưng Bảy laị quay măṭ vớ i sự tin câỵ củ a anh em kháng chiến quân
và cấp trên.
Lê Đı̀nh Bảy là cấp chı̉ huy cao nhất trong đoàn quân Đông Tiến II ra đầu hàng Viêṭ Côṇ g. Và Bảy
là nhân chứ ng số t sắng, nộp 30 lạng vàng và thành khẩn khai báo là có chiến hữu Chủ Tịch Hoàng Cơ Minh

đi giữa đoàn quân. Từ đó, địch gia tặng truy kích. Sau này, cặp bài trùng làm phản Lê Đı̀nh Bảy và Phạm
Hoàng Lê là nhân vật nổ i bâṭ nhất trong phiên tò a xử vu ̣ án “phản đôṇ g cưc̣ kỳ” Hoàng Cơ Minh vào năm
1987, diêñ ra taị nhà hát thành phố Sài Gò n, củ a chế đô ̣ baọ quyền và cả hai đươc̣ lañ h môṭ bản án nhe,̣ có
thăm nuôi chu đáo, đều đăṇ .

Ngày tôi đang hı̀ huc̣ đào ao cá cho ban quản giáo traị cải taọ phaṃ nhân Xuân Phướ c, cũng là lú c
Bảy hết haṇ tù . Khi y đi ngang ao cá, để ra ngã ba Chı́ Thaṇ h - Phú Yên trở về quê xưa ở Bı̀nh Điṇ h, “sau
gần môṭ thâp̣ niên đi qua Thái Lan tham gia kháng chiến”. Tôi nhı̀n thấy Bảy măc̣ bô ̣thườ ng phuc̣ tươm tất,
bảnh bao, chân mang đôi giày ba ta mớ i đú ng “mố t”, đi lon ton trên bờ ruôṇ g, mà lò ng ngán ngẩm cho cuôc̣
đờ i con ngườ i chú ng ta.

Phan Thanh Phương - Lê Trườ ng Dũng Bỏ Đi.

Có ba Quyết Đoàn Trưở ng, môṭ bi ̣lac̣ đôị hıǹ h, coi như mất tı́ch. Hai là Bảy bỏ đi. Kế đến Quyết
Đoàn Trưở ng sau cù ng, Phan Thanh Phương cũng ra đi. Biết rằng, khi cấp trưở ng không cò n, cấp phó sẽ lên
thay. Nhưng trên đườ ng chiến dic̣ h, MT đã mất đi ba Quyết Đoàn Trưở ng, thờ i cò n ở khu chiến rất đươc̣
lañ h đaọ tin câỵ .

Phan Thanh Phương bỏ cả Quyết Đoàn Cải Cách - 7686 củ a mı̀nh đang chı̉ huy để ra đi. Chuyến đi
củ a Phương có Lê Trườ ng Dũng tháp tù ng. Lê Trườ ng Dũng, lú c cò n ở khu chiến, từ ng giữ nhiều trách vu ̣
quan troṇ g, đươc̣ tin câỵ và là ngườ i thân tı́n củ a chiến hữu Hải Xăm. Phương và Dũng đều gố c ngườ i Trung
phần. Sau cuôc̣ ra đi, không ai cò n nghe tin tứ c củ a hai ngườ i này. Về sau không thấy bi c̣ ải taọ . Không biết
Phan Thanh Phương, Lê Trườ ng Dũng có vươṭ qua nổ i rừ ng nú i Lào để trở laị Thái. Hay là đã bỏ xác trên
rừ ng sâu như chuyến vươṭ trố n củ a Hà Hoài Hù ng trướ c đây.

Ngày N + 8: Găp̣ Khá ng Chiến Quân Phan Nhâṭ Tân
Tứ c Nguyêñ Văn Phẩ m Chết Khá t Trên Đườ ng Đi.

Tı̀nh hıǹ h đoàn quân Đông Tiến II lần 2 ngày càng trở nên suy yếu, chẳng mấy chố c có thể rơi vào
traṇ g thái trầm troṇ g, nguy hiểm, bi ṭ iêu diêṭ, nếu không có môṭ cơ may mớ i trên đườ ng di hành. Laị có thêm
kháng chiến quân tự ý môṭ cách miêñ cưỡng, bỏ đoàn quân ra đi vı̀ không chiụ nổ i cuôc̣ trườ ng chinh không
có thờ i gian kết thú c rõ ràng, laị không có lương thưc̣ để đủ ăn. Lại có thể bi ̣chı́nh lañ h đaọ MT thủ tiêu bı́
mâṭ hay sát haị dã man nhằm bảo vê ̣bı́ mâṭ đoàn quân, theo nôị dung quân liṇ h, do lañ h đaọ MT đề ra đơn
phương.

Ngườ i kháng chiến quân thu ̣naṇ , căng thẳng đố i diêṇ trướ c hai áp lưc̣ sát - hung không nhân nhươṇ g
củ a chıń h đồ ng bào, đồ ng loaị , đồ ng đôị mı̀nh: hoṇ g sú ng căm thù căng căng, sẵn sàng tiêu diêṭ “boṇ phản
đôṇ g” bằng moị giá, bất cứ lú c nào, bất kể ở đâu, củ a đic̣ h quân đang truy kıć h sát sau lưng; Và nò ng sú ng
laṇ h lù ng, nghiêm tri,̣ không ı́t tàn nhâñ , cay đắng, củ a lañ h đaọ MT. Bên caṇ h đó , có thêm nhiều anh em bi ̣
thương, nhiều ngườ i bi ̣chết, không đươc̣ chôn cất vı̀ đoàn quân không có thờ i giờ . Do cứ maĩ di hành hố i
hả, gấp rú t, để tránh đic̣ h quân truy kı́ch, tiêu diêṭ cho bằng đươc̣ .

Vào môṭ buổ i sáng, từ phı́a sau đôị hıǹ h chiến dic̣ h, khi bướ c lên tớ i đı̉nh môṭ ngoṇ nú i trong dãy
nú i châp̣ chù ng sương mù . Tôi thấy dấu chân đoàn quân cò n mớ i tinh, anh em vừ a chı̉ mớ i di hành trướ c ı́t
phú t. Đi ở phı́a sau mớ i thấy hết sự bê ̣rac̣ , rã rờ i củ a đoàn quân Đông Tiến II, các dấu vết nguỵ trang không
cò n đươc̣ tuân thủ nghiêm ngăṭ . Nếu không nó i là có nhiều dấu hiêụ buông thả tồ i tê,̣ kỷ luâṭ chı̉ cò n đươc̣
gı̀n giữ bằng hoṇ g sú ng laṇ h lù ng, baọ tàn. Các chı̉ dấu bày ra lồ lô,̣ hiển hiêṇ , rất dễ cho đic̣ h phát hiêṇ , truy
đuổ i. Đó cũng là điềm gở , khi lưc̣ lươṇ g không cò n bao nhiêu sinh lưc̣ , moị hoaṭ đôṇ g không cò n đươc̣ sắp
xếp minh mâñ , goṇ gàng nữa.

Đứ ng tần ngần vớ i môṭ ı́t ngán ngẩm quanh quang cảnh hầu như đổ nát, nào cờ đảng Viêṭ Tân, cờ
vàng ba soc̣ đỏ , nào ba lô, nào giấy tâp̣ tài liêụ , nhiều thứ linh tinh đươc̣ chắt chiu cẩn thâṇ từ lú c cò n ở căn
cứ khu chiến. Nay bi q̣ uăng liêṇ g tứ tung, bi ṿ ất bỏ laị môṭ cách phủ phàng, vô trách nhiêṃ , chı̉ để cho ba lô
nhe ̣hơn, trên đườ ng tránh truy đuổ i. Có môṭ dò ng cảm giác buồ n tủ i, chen vào tâm hồ n. Điều đó , như môṭ

linh tı́nh báo cho tôi biết thất baị đau đớ n đang gần kề. Ngườ i Viêṭ quố c gia, lưc̣ lươṇ g tranh đấu cho tự do,
laị chuố c lấy thất baị thảm nhuc̣ trướ c sứ c maṇ h củ a thế lưc̣ baọ tri,̣ cuồ ng voṇ g.

Tôi bỗng thấy, môṭ ngườ i nằm gần như bất đôṇ g trên đất rừ ng, anh măc̣ bô ̣quân phuc̣ Dù củ a kháng
chiến. Ngó kỹ laị , tôi thấy đó là chiến hữu Nguyêñ Văn Phẩm, cò n đươc̣ goị là Phan Nhâṭ Tân. Tân đang
nằm mêṭ lả, anh đã thấy tôi, nhưng không lên tiếng đươc̣ vı̀ quá đuố i sứ c, có thể nó i anh đang chờ chết. Tôi
bướ c nhanh laị , Tân cố nhấc tay lên, chı̉ vào miêṇ g. Tôi ngồ i xuố ng, lấy bı̀nh nướ c ra đổ vào miêṇ g anh vài
nguṃ . Tân vâñ không nó i nên lờ i, căp̣ mắt anh gần như bất đôṇ g, mỏ i mêṭ quá đổ i, gương măṭ anh lô ̣lên nét
buồ n chán ghê gớ m. Tôi vâñ không biết phải làm gı̀ thêm để cứ u anh. Trườ ng hơp̣ kiêṭ sứ c củ a anh Phan
Nhâṭ Tân tương tự như củ a anh Nguyêñ Văn Hơị trướ c đây mấy ngày. Và may mắn là anh không bi ṭ ử hı̀nh,
nhưng không chết trướ c, rồ i cũng chết sau. Không chết vı̀ tay chiến hữu mı̀nh cũng chết vı̀ tay đồ ng loaị
mı̀nh hay dã man hơn, hung baọ hơn, là bi ̣thú rừ ng cào cấu, phanh thây, moi mó c, găṃ tha đi lê lết trong
buị trong rừ ng cây hoang vắng!

Tı̀nh traṇ g củ a Tân không cách gı̀ cứ u đươc̣ . Tôi không thể cõng Tân đi theo, sứ c củ a tôi đi môṭ
mı̀nh không cò n dễ dàng nữa. Cả đoàn quân không ai muố n cõng Tân đi theo, ai cũng phải lo cho thân ho.̣
Ho ̣ đã bỏ Tân laị ở phı́a sau đôị hı̀nh, phó thác cho đất trờ i Nam Lào cư xử vớ i ngườ i kháng chiến quân trẻ
tuổ i hiền lành nhưng không may vı̀ sứ c khỏ e yếu kém hơn đồ ng đôị . Tôi cũng không cò n lương thưc̣ bao
nhiêu để cứ u anh. Tân có ăn thêm môṭ gó i mı̀ cũng không thể phuc̣ hồ i sứ c lưc̣ , tưạ như haṭ muố i bỏ biển.
Giữa đất trờ i hoang dã này mà mong có môṭ biṇ h viêṇ tiếp cứ u thương binh cũng không khác gı̀ kẻ nuôi
cuồ ng voṇ g xây mù a xuân côṇ g sản trên xã hôị nhân tı́nh, cả hai đều là ảo tưở ng.

Thưc̣ tế chı̉ có vài nguṃ nướ c. Nướ c hết, tôi có thể xuố ng suố i kiếm thêm, nhưng vô phương để cứ u
Tân trong hoàn cảnh ngăṭ nghèo này. Tiếp tuc̣ ngồ i đây, cả Tân và tôi sẽ bi Ṿ iêṭ Côṇ g bắt số ng. Tôi đành để
Tân nằ m đó , rất hy voṇ g có môṭ may mắn xảy ra ngoài sự hiểu biết củ a chú ng tôi. Chứ không đành lò ng, vô
lương, kê sú ng vào đầu bắn cho Tân môṭ phát, trả nơ ̣ đờ i, nơ ̣ ngườ i, như MT đã cư xử vớ i anh em kháng
chiến quân. Thâṭ đau đớ n cho chú ng tôi, những ngườ i trai Viêṭ lên đườ ng cứ u quố c! Sau này khi bi ̣bắt làm
tù binh và bi ṇ hố t qua nhiều traị cải taọ . Tôi vâñ không thấy Tân, phần chắc anh đã nằ m chết môṭ mı̀nh trên
rừ ng nú i Nam Lào. Quá buồ n cho thân phâṇ thanh niên nướ c Viêṭ. Phan Nhâṭ Tân hay Nguyêñ Văn Phẩm
tớ i traị ti ̣naṇ Sikhiu vào những năm 1982, tôi không biết Tân quê quán ở đâu. Tân ở trong traị lâu năm, sau
cù ng anh laị quyết điṇ h đi theo kháng chiến nhưng kháng chiến laị bỏ anh trên rừ ng nú i đơn côi, đó i khát,
tử vô điạ táng!

Đêm 25 rạng ngày 26/8, pháo nã cùng khắp, khiến số chiến hữu bị thưong vong lên cao nhất trong

cả chiến dịch.

Ngày N+9: Chiến Hữu Trần Khá nh
Tứ c Nhac̣ Sı ̃ Khu Chiến Trần Thiêṇ Khả i Hy Sinh.

Trong những ngày gần cuố i, đic̣ h tấn công táo baọ , tớ i tấp hơn, không phân biêṭ là sáng trưa chiều
tố i, vớ i ý điṇ h tı̀m cách dứ t điểm đoàn quân cách maṇ g. Vı̀ tı̀nh hı̀nh đoàn quân kháng chiến, chú ng đã nắ m
khá rõ qua hoaṭ đôṇ g phản công yếu kém hàng ngày củ a kháng chiến quân, cũng như qua khai báo củ a nhiều
tù binh. Caṇ h đó , nhân lưc̣ đoàn quân cũng đang ı́t dần, caṇ kiêṭ lương thưc̣ , đaṇ dươc̣ , sứ c lưc̣ di hành. Do
vâỵ khả năng đánh trả cũng không cò n bao nhiêu là chuyêṇ đương nhiên, khả năng di chuyển để tránh sự
truy đuổ i cũng bi ̣giớ i haṇ . Lú c này, đic̣ h dù ng cố i bắn vào đôị hıǹ h thườ ng xuyên hơn. Nhiều kháng chiến
quân bi ̣trú ng mảnh hay nhâṇ nguyên quả cố i chết tứ c tưở i. Thế nhưng các kháng chiến quân vâñ đánh trả
hào hù ng, vài cán bô ̣ chı̉ huy cấp Quyết Đoàn anh dũng hy sinh như trườ ng hơp̣ chiến hữu Nguyêñ Ngoc̣
Cườ ng, Quyết Đoàn Phó Tuyên Vâṇ củ a Quyết Đoàn Bắc Bı̀nh, làm phó cho Lê Đı̀nh Bảy.

Chiến hữu Trần Khánh cũng trú ng đaṇ trong những ngày gần cuố i. Vết thương ngay tay anh, không
năṇ g cho lắm, có thể cứ u đươc̣ , hoăc̣ có thể đi theo đoàn quân. Nhưng do vı̀ không muố n làm bâṇ ngườ i
khác phải lo cho mı̀nh, thêm nữa, tıń h anh Khánh vố n quyết liêṭ nếu không nó i là cưc̣ đoan, quá khı́ch, nên
anh đã dù ng sú ng cá nhân tự sát, kết liêũ nhanh chó ng đờ i mı̀nh môṭ cách hào hù ng, bất khuất. Thưc̣ hiêṇ
hành đôṇ g này, anh Khánh cò n muố n nhắn gử i cũng như nhằm đôṇ g viên tinh thần anh em kháng chiến

quân, thà chết không hàng giăc̣ thù . Điều này hẳn cũng làm đau lò ng chiến hữu Chủ Tic̣ h, vı̀ anh Khánh
đươc̣ coi như là cánh tay măṭ củ a ông, và cũng là nhân vâṭ đầu tiên trong Bô ̣Chı̉ Huy Trung Ương củ a chiến
dic̣ h chết bằng cách tự sát.

Ngày N + 10: Chiến Hữu Trương Ngoc̣ Ny Hy Sinh.

Khi tiến hành chiến dic̣ h Đông Tiến II, chiến hữu Trương Ngoc̣ Ny đươc̣ chiến hữu Chủ Tic̣ h Hoàng
Cơ Minh giao cho nhiêṃ vu ̣ quan troṇ g là điều phố i chiến thuâṭ di hành cho cả đoàn quân. Vớ i kinh nghiêṃ
tác chiến từ thờ i chiến tranh trướ c 1975, côṇ g vớ i đứ c tı́nh trầm tı̉nh, anh Ny đã giú p cho chiến hữu Chủ
Tic̣ h lèo lái đoàn quân Đông Tiến II lần 2 di chuyển trên những cánh rừ ng già nhiều bı́ ẩn củ a vù ng đất Nam
Lào. Trong những lú c di hành, tôi thấy cả anh Huy và anh Khánh dườ ng như không tán đồ ng lắm vai trò
điều phố i đoàn quân củ a anh Trương Ngoc̣ Ny.

Xét về thâm niên tham gia MT thı̀ anh Ny không bằng anh Nguyêñ Huy và anh Trần Khánh, nhưng
xét về kinh nghiêṃ tác chiến và lañ h đaọ chı̉ huy trong quân đôị miền Nam trướ c đây, thı̀ anh Huy và anh
Khánh không am tườ ng bằng anh Ny. Ngày gần cuố i củ a đoàn quân Đông Tiến II lần 2, chiến hữu Trương
Ngoc̣ Ny và Nguyêñ Văn Sỹ trú ng đaṇ đic̣ h hy sinh ở gần đường mòn Hồ Chí Minh trên đất Lào. Viêc̣ đoàn
quân mất anh Ny, như mất môṭ vi ̣chı̉ huy can trườ ng và tháo vát. Cù ng lú c đó lañ h đaọ MT laị mất thêm
môṭ thành viên quan troṇ g, tài giỏ i thứ hai trong Bô ̣ Chı̉ Huy Trung Ương.

Trong trâṇ chiến tương tàn trướ c 1975, hàng vaṇ tấn pháo hâṇ thù , củ a đồ ng loaị phương Bắc, dôị
như baõ lử a vào Bı̀nh Long - An Lôc̣ , vớ i ác tâm hủ y diêṭ đồ ng bào mı̀nh, thế nhưng không giết chết đươc̣
anh Ny. Mườ i sáu năm sau, trong rừ ng nú i Nam Lào, đang trên đườ ng Đông Tiến II lần 2, chiến hữu Trương
Ngoc̣ Ny đã ngã xuố ng rất oanh liêṭ, nằ m laị thiên thu trên rừ ng nú i xứ ngườ i, anh đã làm trò n thiên chứ c
củ a kẻ sı̃ Viêṭ Nam, khi nướ c Viêṭ ở thờ i maṭ vâṇ !

Sông nú i Viêṭ cùm gông giăng khắ p,
Là m sao biṭ mắ t,
Toạ an, thụ hưở ng.
Thế nhưng,
Không ı́t ngườ i,
Mãi.... tư lơị xây đắ p.

Còn anh,
Hiên ngang về khu chiến,
Vui đờ i khá ng chiến,
Ngườ i trai Viêṭ thâp̣ kỷ 80.
Tự do,
Đườ ng dà i tranh đấ u.
Anh đi, triêụ cây rừ ng đưa tang lê,̃
Xá c thân trai, vaṇ lá và ng lấ p mô,̣
Thú đói moi móc, găṃ tha, giầy xé o,
Hoang laṇ h,
Thê lương.
Anh còn, á n tù chồng năṇ g hết đờ i trai,
Đờ i bỏ măc̣ anh chố n thâm lao khắ c khoả i,
Điṇ h vùi lic̣ h sử , xây nhà cao đôṇ g cỡn.
Anh,

Lòng nhoc̣ nhằn,
Thân phế.
Giờ đây, ngồi nhớ , gương anh sá ng,
Viết dòng chữ nghıã tı̀nh ghi khắ c công anh!!!

Tự do,
Đườ ng dài tranh đấ u.

Phaṃ Hoà ng Tùng

PhnomPenh- Cambodia, cuố i tháng 1/2006.

CHƯƠNG 32
CHIẾ N DỊCH ĐÔNG TIẾ N II LẦN 2

Kết Thúc Ngà y 28/8/1987
Tin Dữ: Cá i Chế t Củ a Chủ Tic̣ h Hoà ng Cơ Minh.

Toà n Ban Lañ h Đaọ Măṭ Trâṇ Tự Sá t!!!
Danh Sá ch Khá ng Chiế n Quân Hy Sinh - Bi ̣Bắ t Là m Tù Binh.

CHIẾ N DỊCH ĐÔNG TIẾ N III
Đà o Bá Kế Chı̉ Huy Chiế n Dic̣ h Vớ i Bı́ Danh Trầ n Quang Đô.

(Viết vào đầu tháng 2/2006).

Chiến Dịch Đông Tiến II Lần 2 Kết Thúc Ngày 28/8/1987.
Tin Dữ: Cá i Chết Củ a Chủ Tic̣ h Hoàng Cơ Minh.

Các anh đi…

Chiến dic̣ h Đông Tiến II lần 2, khở i sự vào khoảng 17 hay 18/7/1987. Hơn môṭ tháng sau, chı́nh
xác là chừ ng 1 tháng 10 ngày, chiến dic̣ h bi ̣tan vỡ, thất baị tan tác, thảm haị . Có các kháng chiến quân may
mắn hiêṇ diêṇ trong đoàn quân vào ngày chó t nó i rằng, chiến dic̣ h chấm dứ t ngày 27/8. Có chiến hữu laị nó i,
chiến dic̣ h chấm dứ t vào ngày 28/8/1987, sau khi Chủ Tic̣ h Hoàng Cơ Minh tự sát, chiến dic̣ h Đông Tiến II
lần 2 đã kéo dài khoảng 40 ngày.

Cả môṭ đoàn quân kháng chiến khoảng 120 nhân sự đã bi ̣tiêu diêṭ, bắt số ng gần như toàn bô,̣ chı̉
trong thờ i gian hơn môṭ tháng. Số lươṇ g kháng chiến quân nó i trên, rất ıt́ so vớ i cấp số hơn Trung Đoàn củ a
bô ̣ đôị Viêṭ Côṇ g chiếm đó ng trên đất Lào, gó p măṭ tham dự vào chiến dic̣ h truy đuổ i tiêu diêṭ quân kháng
chiến. Bên caṇ h đó , Hà nôị cò n huy đôṇ g lưc̣ lươṇ g dân quân Lào, gồ m cả viêc̣ sử duṇ g hàng trăm dân Lào
sinh số ng rải rác ở các bản làng, nơi xảy ra chiến sư,̣ thay phiên nhau tiếp tế lương thưc̣ , làm tai mắt cho bô ̣
đôị Hà nôị . Thờ i gian lưc̣ lươṇ g Đông Tiến II lần 2 bi ̣tiêu diêṭ, tan vỡ quá mau, khi so vớ i công cuôc̣ chuẩn
bi ̣nhân sự và công lao củ a MT trong viêc̣ rèn luyêṇ , đào taọ đôị ngũ cán bô ̣ cho phong trào đấu tranh vı̀ tự
do ở trong nướ c, trong suố t hơn 6 năm qua taị căn cứ khu chiến ở vù ng biên thù y Thái Lan - Lào.

Cuố i tháng 8/1987, đươc̣ coi là thờ i điểm chı́nh thứ c, đánh dấu lưc̣ lươṇ g võ trang kháng chiến và
nguồ n cán bô ̣ tuyên vâṇ quı́ báu, duy nhất củ a MT taị khu chiến ở vù ng biên giớ i Thái - Lào đã bi ̣tâṇ diêṭ
bở i chế đô ̣ Hà nôị , trên phần đất Nam Lào. Sự thất baị này hiển nhiên là do lañ h đaọ MT dù ng tuyến đườ ng
rừ ng nú i Nam Lào để đưa lưc̣ lươṇ g nồ ng cố t củ a MT về biên giớ i Viêṭ Nam. Khi sử duṇ g tuyến đườ ng nguy

hiểm, đôc̣ nhất nó i trên, lañ h đaọ MT đương nhiên chấp nhâṇ đố i đầu vớ i lưc̣ lươṇ g quân sự “hù ng maṇ h”
củ a Hà Nôị đang trú chiếm phần đất Lào. Chıń h sự đố i đầu võ trang không cân xứ ng, nhiều rủ i ro này đã là
nguyên nhân làm yểu - vong đoàn quân kháng chiến, bên caṇ h cò n phải kể đến các yếu tố tin tı̀nh báo bi ̣lô ̣
trướ c đó do cả hai yếu chủ quan và khách quan.

Sự sup̣ đổ nhanh chó ng củ a chế đô ̣ VNCH ở miền Nam Viêṭ Nam vào thờ i điểm 30/4 năm 1975,
đánh dấu sự thất baị trầm troṇ g, gần như toàn diêṇ củ a lưc̣ lươṇ g quố c gia chố ng côṇ g trong cuôc̣ chiến
tương tàn cố t nhuc̣ : Quố c - Côṇ g ở Viêṭ Nam, khở i nguồ n chı́nh thứ c từ 1945.

Thất baị về măṭ quân sự củ a Măṭ Trâṇ Quố c Gia Thố ng Nhất Giải Phó ng Viêṭ Nam vào tháng
8/1987, laị đánh dấu môṭ thảm baị lần nữa củ a phong trào quố c gia chố ng đôc̣ tài côṇ g sản trong tiến trı̀nh
tương tranh - tương hủ y tàn baọ củ a hai phe Quố c - Côṇ g trong nôị bô ̣ dân tôc̣ Viêṭ vố n thuần nhất và ưa
chuôṇ g nhân - hò a. Đây cũng có thể đươc̣ coi là thờ i điểm sau cù ng củ a ngườ i Viêṭ quố c gia - thế hê ̣trưở ng
thành, có quyền bı́nh, trong cuôc̣ chiến Viêṭ Nam trướ c 30/4/1975 - trong mưu tính lâṭ đổ chế đô ̣ baọ tri c̣ ủ a
Hà Nôị bằng phương cách vâṇ duṇ g tiềm lưc̣ củ a nhân dân Viêṭ Nam. Điểm này cò n cho thấy rằng, sau
30/4/1975, ngườ i dân Viêṭ không đồ ng ý vớ i đườ ng lố i cai tri ḍ uy lý, đôc̣ chuyên, vô thần, môṇ g du. Nhưng
ngườ i Viêṭ cũng không tán đồ ng giải pháp baọ lưc̣ , không tuyêṭ đố i, vı̀ không ai có thể tiên đoán ngày tháng
nào ngườ i dân đồ ng loaṭ nổ i dâỵ dù ng sứ c maṇ h nhân dân giưṭ sâp̣ vương triều côṇ g sản thố i nát, lac̣ hâụ .
Tất nhiên không loaị trừ yếu tố mỏ i mêṭ và bất tı́n giớ i lañ h đaọ Viêṭ Nam (ở cả hai phe) củ a đồ ng bào cả
nướ c.

Chế đô ̣ Hà Nôị , thưc̣ chất là chế đô ̣ Đảng Côṇ g Sản tri ṇ ướ c, từ lú c thành lâp̣ Đảng dướ i thờ i thưc̣
dân Pháp đô-hô ̣ Viêṭ Nam. Ho ̣ đã taọ nhiều chiến thắng về măṭ quân sự cũng như về tuyên truyền vâṇ duṇ g
quần chú ng tin theo Đảng, làm theo Đảng, đưa Đảng leo lên đến vi ṭ rı́ đôc̣ quyền, đôc̣ tôn như ngày nay. Do
có ưu thế về thờ i cuôc̣ (phong trào giải thưc̣ cứ u nướ c), ưu thế về măṭ tổ chứ c, ưu thế về phương pháp hoaṭ
đôṇ g, kể cả viêc̣ phải xử duṇ g bất cứ phương tiêṇ gı̀ miêñ sao đaṭ đươc̣ cứ u cánh (hoang ảo). Từ năm 1954
trên đất Bắc và từ tháng 4/1975 trên cả nướ c, cờ đảng Côṇ g Sản Viêṭ Nam đã ngaọ nghễ bay phất phớ i khắp
hang cùng ngõ hẻm, như thách thứ c bất cứ lưc̣ lươṇ g dân tôc̣ yêu tự do củ a nhân dân Viêṭ Nam chố ng laị sự
lañ h đaọ tuyêṭ đố i, toàn tri,̣ thườ ng trưc̣ , vıñ h viêñ , muôn đờ i, bất tâṇ , maĩ maĩ củ a họ!?

Tuy nhiên chiến thắng củ a ngườ i côṇ g sản đã dừ ng laị và đang thoái lui trướ c sự tấn công maṇ h mẽ
từ vấn naṇ nghèo khó củ a quố c gia Viêṭ Nam cù ng tı̀nh traṇ g châṃ tiến, lac̣ hâụ củ a dân tôc̣ Viêṭ. Chiến
thắng đã dừ ng laị và sự đố i diêṇ vớ i đaị baị đã rõ ràng khi đảng Côṇ g Sản Viêṭ Nam chứ ng tỏ tı̀nh traṇ g bất
lưc̣ trong đườ ng lố i đưa đất nướ c ra khỏ i vũng lầy nghèo khó , mất tự do, không có dân chủ .

Viêṭ Nam ngày nay là môṭ quố c gia nghèo nhất nhı̀ trên hành tinh này. Tất nhiên toàn thể ngườ i
Viêṭ ở trong nướ c và hải ngoaị cũng như lic̣ h sử hiêṇ đaị sẽ không phủ nhâṇ sự thâṭ tồ i tê,̣ không kém đau
lò ng này. Đó là do sự lañ h đaọ củ a đảng Côṇ g Sản. Sự cầm quyền vô giớ i haṇ và vô thờ i haṇ đã là nguyên
nhân quan troṇ g, chı́nh yếu khiến cho đất nướ c Viêṭ Nam rơi xuố ng traṇ g thái số ng lac̣ hâụ , kém văn minh
như hiêṇ nay. Đaị baị này là do sai lầm to lớ n củ a đảng Côṇ g Sản và ho ̣ laị kéo theo toàn thể dân tôc̣ Viêṭ
phải gánh chiụ hâụ quả đau đớ n này.

Cá i Chết Củ a Chủ Tic̣ h Hoàng Cơ Minh.

Chủ Tịch Hoàng Cơ Minh (quấn khăn, góc phải) bên các chiến hữu.

Những ngày cuố i cù ng, không cò n bao nhiêu kháng chiến quân và cán bô ̣ trung thành ở bên caṇ h
chiến hữu Chủ Tic̣ h Hoàng Cơ Minh. Tıǹ h traṇ g bi đát, thưa thớ t, yếu ớ t môṭ cách tồ i tê ̣ về măṭ nhân số
trong đoàn quân xuố ng đến mứ c thấp nhất, côṇ g vớ i tıǹ h hı̀nh caṇ kiêṭ lương thưc̣ tớ i mứ c nguy hiểm và sứ c
khỏ e cho viêc̣ di hành củ a từ ng kháng chiến quân cũng như củ a lañ h đaọ MT, không cò n gı̀ để có thể bảo
đảm cho viêc̣ đi xa hơn nữa. Măc̣ dù áp lưc̣ truy đuổ i, châṇ đánh, quyết tâm tiêu diêṭ đoàn quân Đông Tiến
II lần 2 củ a bô ̣ đôị Hà Nôị cù ng cấp chı̉ huy củ a ho ̣ laị gia tăng maṇ h lên từ ng ngày.

Chiến hữu Nguyêñ Tấn Phát, môṭ đoàn viên trong đoàn thiếu nhi kháng chiến củ a khu chiến. Khi
tháp tù ng đoàn quân Đông Tiến II lần 2, Nguyêñ Tấn Phát đươc̣ sắp xếp di hành trong đôị hı̀nh củ a đoàn bảo
vê ̣yếu nhân. Thưc̣ tế là chiến hữu Phát đi sát caṇ h chiến hữu Chủ Tic̣ h Hoàng Cơ Minh. Bở i vı̀ em quá nhỏ ,
chừ ng 15 tuổ i, do đó khi đươc̣ phân công đi ở vi ̣trı́ này, Phát dễ dàng đươc̣ bảo vê ̣hơn. Anh là con trai củ a
chiến hữu Nguyêñ Tấn Khỏ e, anh Khỏ e là môṭ cưụ ha ̣sı̃ quan cảnh sát quố c gia. Anh Khỏ e và ngườ i em vơ ̣
là anh Trương Văn Phong, dâñ Phát từ Quâṇ Nhà Bè-Sài Gò n vươṭ biên bằng đườ ng bô,̣ tớ i Thái Lan vào
năm 1982. Sau đó cả gia đı̀nh 3 ngườ i đều tham gia kháng chiến.

Theo những gı̀ Nguyêñ Tấn Phát kể laị cho anh em kháng chiến quân, lú c đã bi ̣bắt làm tù binh,
nghe đươc̣ thì vào ngày 28/8/1987, hôm ấy, các cán bô ̣ lañ h đaọ MT, trong đó có chiến hữu Chủ Tic̣ h, khi
tránh đơṭ truy đuổ i gắt gao củ a bô ̣ đôị , đã chaỵ xuố ng môṭ con suố i caṇ , nơi giáp nhau giữa hai trái nú i. Taị
nơi đây, Nguyêñ Tấn Phát bò vào nú p trong môṭ buị cây rừ ng, từ chỗ nú p đaṇ đic̣ h đang bắn từ trên nú i
xuố ng, em có thể quan sát hành đôṇ g củ a các cán bô ̣ lañ h đaọ MT, ở khoảng cách không xa. Có thể coi đây
là giờ phú t sau cù ng, tuyêṭ voṇ g củ a lañ h đaọ MT, vı̀ không cò n khả năng tiếp cứ u từ đoàn đăc̣ nhiêṃ , hay
củ a anh em kháng chiến quân. Trong khi đó , đic̣ h đang bắn rát và đuổ i theo gần tớ i nơi.

Chủ Tịch Hoàng Cơ Minh tự sát ngày 28/8/1987.

Nơi đây cũng cần bổ túc một chi tiết quan trọng cho đúng với sự thực về cái chết của chiến hữu
Chủ Tịch Hoàng Cơ Minh, vết đạn bắn vào đâu? Theo ký sự “Loại Khỏi Vòng Chiến Đấu” của ký giả
Huỳnh Bá Thành đăng trên tờ Công An ngày 2/12/1987, ông ta đã được Tướng Việt Cộng là Lê Tâm cho

xem hình xác Tướng Minh thì thấy vết đạn “xuyên ngực”, điều này có thề đúng hơn cả vì hình ảnh cho

thấy không có vết đạn ở đầu. Cựu Trung Tá An Ninh Quân Đội Việt Nam Cộng Hòa là ông Vũ Văn

Chương (cựu Xứ Bộ Trưởng Mặt Trận X114, Nam Cali ), chuyên viên giảo nghiệm tử thi củng xác nhận

không có vết đạn bắn vào đầu. Em Nguyêñ Tấn Phát khi đó có thể ở xa nên đã không nhìn rõ?
Chı́nh Phát đã trông thấy “ông Thầy” tứ c chiến hữu Chủ Tic̣ h Hoàng Cơ Minh, đã dùng tay trái rú t

khẩu sú ng ngắn Browning 3,2 mm luôn đeo bên hông, bắn vào đầu tự kết liêũ đờ i mı̀nh. Có tin khác nói
ngày Chủ Tịch Hoàng Cơ Minh tự sát là 26 hay 27/8 nhưng có lẽ không chính xác. Báo chí ở Việt Nam khi

đó cũng đăng là ngày 28/8. Trướ c đó khoảng 1 tuần, chiến hữu Chủ Tic̣ h đã bi ̣thương nơi tay phải, do bi ̣
trú ng đaṇ hay mảnh đaṇ cố i củ a đic̣ h bắn loaṇ xa ̣vào đoàn quân kháng chiến. Vết thương không có đủ thuố c
chữa tri,̣ laị phải di chuyển luôn, nên bi ̣sưng lên, vết thương làm thối thịt.

Chiến hữu Đinh Văn Bé, môṭ Dân Đoàn Trưở ng, anh cũng là môṭ cán bô ̣ tháo vát, can đảm trong
Đoàn Đăc̣ Nhiêṃ , có nhiêṃ vu ̣ bảo vê ̣chiến hữu Chủ Tic̣ h. Theo lờ i Đinh Văn Bé kể laị cho anh em nghe,
khi bi ̣nhố t trong tù . Lú c bô ̣ đôị Hà Nôị , mò xuố ng đến lò ng con suố i caṇ , nơi chiến hữu Chủ Tic̣ h Hoàng
Cơ Minh vừ a tự sát, ho ̣ thấy môṭ ngườ i đàn ông có râu dài, râṃ , nằ m chết bên bờ suố i. Nhưng sau đó , cũng
trong ngày này hay ngày hôm sau (ngày chiến hữu Chủ Tic̣ h tự sát), nhằm để biết chı́nh xác, tử thi này chıń h
là ông Hoàng Cơ Minh, đic̣ h có dâñ Đinh Văn Bé (lú c đó đã bi ̣bắt làm tù binh), từ môṭ bản Lào gần đó tớ i
nơi có xác chết củ a chiến hữu Chủ Tic̣ h Hoàng Cơ Minh, để Bé nhı̀n măṭ và xác nhâṇ vớ i ho:̣

- Đây thưc̣ sự là xác củ a ông Hoàng Cơ Minh, Chủ Tic̣ h Măṭ Trâṇ Quố c Gia Thố ng Nhất Giải
Phó ng Viêṭ Nam, nguyên Phó Đề Đố c Hải Quân Viêṭ Nam Côṇ g Hò a.

Cũng theo kháng chiến quân Đinh Văn Bé kể laị , bô ̣ đôị Hà Nôị có dưṇ g xác ông Hoàng Cơ Minh
lên và buôc̣ tró i xác ông vào môṭ cây rừ ng để ho ̣ chup̣ hı̀nh lưu trữ làm tài liêụ !? Hay là môṭ cách hành ha ̣
ngườ i đã khuất vớ i thái đô ̣ kém quân tử , không quang minh? Để xác chết đứ ng thẳng đươc̣ , trướ c môṭ thân
cây rừ ng làm điểm tưạ , đic̣ h tró i gô thân hı̀nh ông Minh như môṭ đò n bánh tét. Xác chết đã hơn môṭ ngày,
không cò n cứ ng nữa, da thiṭ đã biến màu. Dườ ng như gương măṭ ngườ i chết không cò n đầy đủ thiṭ, đic̣ h có
tı̀m cách cắt lấy môṭ ı́t thiṭ ở phần khác củ a cơ thể, đắp vào măṭ ông Minh, để gương măṭ ông taṃ coi đươc̣ ,
như khi cò n số ng, trướ c lú c bấm máy chup̣ . Sau đó , bô ̣ đôị theo liṇ h truyền từ các sı̃ quan chı̉ huy, đã mang
thi thể chiến hữu Chủ Tic̣ h Hoàng Cơ Minh đi chôn ở gó c rừ ng nào đó , trong cách thứ c phi tang dấu vết
chôn cất.

Như vâỵ từ điạ điểm chiến hữu Chủ Tic̣ h tự sát, cho đến lú c chôn cất phi tang, Viêṭ Côṇ g đã di
chuyển tử thi chiến hữu Chủ Tic̣ h, ı́t nhất hai lần. Chı̉ cán bô ̣ chı̉ huy củ a đơn vi ̣cấp trung đoàn tham gia
chiến dic̣ h đánh quân kháng chiến mớ i biết rõ nơi chôn cất chiến hữu Chủ Tic̣ h trên vù ng đất Nam Lào,
thuôc̣ điạ phâṇ tı̉nh Xa La Van hay đã vào điạ phâṇ tın̉ h Sê Koong, sát biên giớ i tın̉ h Quảng Nam và Kon
Tum củ a Viêṭ Nam.

Chiến hữu Trần Đế, Quyết Đoàn Phó Tác Chiến củ a Quyết Đoàn Cải Cách -7686-, những ngày
gần cuố i, chiến hữu Trần Đế cũng di hành chung trong Bô ̣Chı̉ Huy Trung Ương. Những ngày bi g̣ iam chung
taị traị A.20. Tôi không nghe anh Trần Đế nó i chi tiết tớ i cái chết củ a chiến hữu Chủ Tic̣ h. Anh Trần Đề chı̉
xác nhâṇ ngườ i lañ h đaọ tố i cao đã hy sinh. Chiến hữu Trần Đế bi ḳ ết án 20 năm tù giam vı̀ những công viêc̣
liên hê ̣tớ i hoaṭ đôṇ g MT và đảng Viêṭ Tân. Vớ i án tù này, chı̉ có vài ngườ i trong hàng ngũ cấp Tướ ng Lıñ h
củ a chế đô ̣VNCH mớ i bi ṭ hu ̣án. Khi xét tớ i trách vu ̣cao nhất củ a những kháng chiến quân bi ḅ ắt, chiến hữu
Trần Đế có trách vu ̣cao nhất. Nhưng cũng có nguồ n tin, trong những ngày kháng cự anh dũng quyết liêṭ sau
cù ng, do khả năng can trườ ng củ a kháng chiến quân Đinh Văn Bé, lañ h đaọ MT cò n laị đã đề baṭ chiến hữu
Đinh Văn Bé vào trách vu ̣ Quyết Đoàn Trưở ng củ a đơn vi ̣Quyết Tử . Chắc có thể vı̀ nguyên nhân này, nên
khi bi ̣bắt, chiến hữu Đinh Văn Bé là một trong những người bi c̣ hế đô ̣ kết án năṇ g nhất, tù chung thân.

Cái chết củ a kháng chiến quân Lê Văn Đằng cũng đươc̣ anh em số ng só t nhắc đến vớ i sự thán
phuc̣ , kı́nh troṇ g. Chiến hữu Lê Văn Đằng, tôi không nhớ trưc̣ thuôc̣ Quyết Đoàn nào, nhưng những ngày bi ̣
vây ham̃ sau cù ng, anh đã quyết liêṭ bắn ha ̣ nhiều Viêṭ Côṇ g xung phong điên cuồ ng vào phò ng tuyến củ a

kháng chiến quân, để bảo vê ̣yếu nhân MT. Chiến hữu Lê Văn Đằng, sau cù ng bi ̣côṇ g quân giết chết, anh
trướ c đây là môṭ bô ̣đôị nghıã vu,̣ quê ở Sài Gò n nhưng sau đó anh bỏ ngũ và vươṭ biên qua traị ti ṇ aṇ đườ ng
bô ̣ rồ i lên đườ ng tham gia kháng chiến. Trong khu chiến, do nỗ lưc̣ công tác, chiến hữu Lê Văn Đằng đươc̣
cấp trên đề baṭ vào trách vu ̣ Toàn Trưở ng. Lê Văn Đằng cò n rất trẻ, dáng ố m cao, ı́t nó i những tấm lò ng đầy
can đảm. Đây là những tấm gương quyết tử củ a những kháng chiến quân Viêṭ Nam anh hù ng, bất khuất.

Chủ Tic̣ h Hoàng Cơ Minh đã nằm xuố ng ở môṭ gó c rừ ng hẻo lá nh, trên vù ng đấ t Nam Lào
hoang laṇ h, tử vô điạ tá ng!!! Ông Hoàng Cơ Minh đã làm tròn lờ i hứ a vớ i cá c chiến hữu củ a ông là
ra đi không heṇ ngày trở về như là môṭ hành đôṇ g hào hù ng đá p đền ơn nướ c Viêṭ , đườ ng cá ch maṇ g
chı̉ có môṭ chiều, môṭ khi đaị cuôc̣ cứ u nướ c không thành!?

Cá i chết củ a Chủ Tic̣ h Hoàng Cơ Minh, sự hy sinh vı̀ nướ c trong nỗ lưc̣ đầy can đả m dưṇ g
lại cuôc̣ đố i khá ng mớ i sau năm 1975, vớ i chı́nh thể đôc̣ chuyên Hà Nôị . Đây cũng đươc̣ coi là hành
đôṇ g tuẫn tiết sau cù ng củ a những ngườ i thuôc̣ thế hê ̣lãnh đaọ ở miền Nam trong cuôc̣ chiến huynh
đê ̣tương tàn thả m khố c taị Viêṭ Nam trướ c 30/4/1975.

Vào những ngày cuố i tháng 12 năm 2006, nhân kỷ niêṃ “công traṇ g” củ a lưc̣ lươṇ g an ninh vũ
trang VN, đài truyền hıǹ h VTV1 có tru ̣ sở taị Hà Nôị (VTV3 có tru ̣ sở taị Sài Gò n), bắt coi đươc̣ taị
PhnomPenh qua hê ̣thố ng truyền hı̀nh dây cáp( cable), có trı̀nh chiếu laị các cuôc̣ hành quân “đánh baị ” các
lưc̣ lươṇ g xâm nhâp̣ củ a những tổ chứ c đấu tranh võ trang củ a ngườ i Viêṭ hải ngoaị vào lañ h thổ côṇ g sản
VN từ vài thâp̣ niên trướ c. Trong các chương trı̀nh truyền hı̀nh kỷ niêṃ này, Hà Nôị có nhắc laị các đơṭ
Đông Tiến củ a Măṭ Trâṇ QGTNGPVN vào thâp̣ niên 1980( 1985, 1987, 1989). Ho ̣cũng cho chiếu laị gương
măṭ củ a chiến hữu Chủ Tic̣ h Hoàng Cơ Minh lú c nằm chết trong rừ ng nú i Nam Lào. Ho ̣không cho chiếu laị
hı̀nh ảnh toàn bô ̣ thi hài chiến hữu Chủ Tic̣ h. Trên màn ảnh truyền hıǹ h tôi chı̉ thấy đươc̣ hai mắt ông Minh
không nhắm laị , mắt bên trái mở lớ n hơn mắt phải. Do vı̀ chı̉ thấy đươc̣ gương măṭ mà không thấy nử a phần
sau đầu cò n laị , nên chưa xác điṇ h đươc̣ ông có tự bắn vào đầu hay không.

Toàn Ban Lãnh Đaọ Măṭ Trâṇ Tự Sá t!!!

Trong Bô ̣ Chı̉ Huy chiến dic̣ h Đông Tiến II, chiến hữu Trần Khá nh tự sá t trướ c đó môṭ thờ i
gian ngắ n, khi bi ̣môṭ vết thương nhỏ trên cá nh tay. Chiến hữu Trương Ngoc̣ Ny bi ̣trú ng đaṇ tử
thương.

Sáng ngày 28/8/1987, sau khi chiến hữu Chủ Tic̣ h Hoàng Cơ Minh tự sá t, chiến hữu Nguyêñ
Huy cũng rú t sú ng tự sá t theo, xá c anh nằm trên bờ suố i, không xa thi hài củ a chiến hữu Chủ Tic̣ h.
Chiến hữu Nguyêñ Huy là ngườ i theo sá t caṇ h vi ḷ ãnh đaọ MT trong suố t đườ ng chiến dic̣ h thâṭ cam
go, gian khổ (sổ công tác của anh kể đoàn quân bị đói, có khi 1 ngày chỉ ăn có vài trái dâu rừng… bị

địch tịch thu).

Chiến hữu Nguyêñ Văn Đẩ u, lú c đó đứ ng gần chiến hữu Chủ Tic̣ h, ba lô anh năṇ g, khó di
chuyển, đã bi ṭ rú ng đaṇ (hoặc tự sát) và té sấ p xuố ng chết.

Còn chiến hữu Võ Hoàng, khi thấy Chiến Hữu Chủ Tịch tự
sát đã nói: “Tôi không thể chết, tôi phải là nhân chứng cho sự hào hùng

và bi thảm này!”. Nhưng khi anh vừa bò lên khỏi vách suối thì bi ṭ rú ng
nguyên môṭ trá i đaṇ M. 79 vào đầu vỡ so,̣ anh té sấ p xuố ng đấ t, chết
ngay tứ c khắ c.

Chiến hữu Lưu Minh Hưng, trướ c đấ y, đã rú t ngòi môṭ trá i
lưụ đaṇ mini, mang bên mıǹ h, thả rơi trên đấ t và liền ngay sau đó anh
Lưu Minh Hưng nhả y nằm lên trá i lưụ đaṇ cho nổ banh xá c. Chiến
hữu Lưu Minh Hưng tự kết liêũ đờ i anh môṭ cá ch gan da,̣ hào khı́.
Khi đic̣ h quân tràn xuố ng tớ i con suố i, nơi có mấy xác chết củ a lañ h đaọ MT, tı̀nh traṇ g hôi củ a
hỗn loaṇ chắc đã xảy ra. Ho ̣ đã cướ p lấy vàng bac̣ củ a lañ h đaọ MT để làm giàu cho cá nhân.
Qua cung cách điều tra và những chứng cớ mà an ninh Việt Cộng đưa ra, nhiều kháng chiến

quân nghi ngờ có bàn tay tình báo Thái bán đoàn quân chăng?

Danh Sá ch Khá ng Chiến Quân Hy Sinh - Bi Ḅ ắ t Làm Tù Binh.

Quyết Đoàn Cả i Cá ch - 7686: Quyết Đoàn Tiền Phương.
Bô ̣ Chı̉ Huy Quyết Đoàn.
1- Quyết Đoàn Trưở ng Phan Thanh Phương - mất tı́ch.
2- Quyết Đoàn Phó Tuyên Vâṇ Lê Văn Long - hy sinh.
3- Quyết Đoàn Phó Tác Chiến Trần Đế - tù án 20 năm.
4- Dân Đoàn Trưở ng Phan Minh Mâñ - mất tı́ch.
5- Dân Đoàn Phó Đăṇ g Quố c Hù ng - tù án nhe,̣ đã về Đan Mac̣ h?
6- Dân Đoàn Trưở ng Trần Văn Đưc̣ - hy sinh.
7- Dân Đoàn Phó Phaṃ Hoàng Lê - tù án nhe,̣ đã qua Hoa Kỳ.
8- Dân Đoàn Trưở ng Đỗ Xuân Trườ ng - tù án nhe.̣
9- Thành Viên Nguyêñ Văn Hơị công tác Chı́nh Tổ - hy sinh.

Quyết Đoàn Bắ c Bıǹ h - 7687: Quyết Đoàn Đi Giữa Đôị Hıǹ h.
Bô ̣ Chı̉ Huy Quyết Đoàn.
10 - Quyết Đoàn Trưở ng Lê Đı̀nh Bảy - tù án nhe.̣
11- Quyết Đoàn Phó Tuyên Vâṇ Nguyêñ Ngoc̣ Cườ ng - hy sinh.
12- Quyết Đoàn Phó Tác Chiến Bù i Xuân Thiṇ h - mất tı́ch?
13- Dân Đoàn Trưở ng Đinh Văn Bé - án chung thân (2005 được thả).
14- Dân Đoàn Phó Nguyêñ Vıñ h Lôc̣ - hy sinh.
15- Dân Đoàn Trưở ng Võ Văn Tuấn - hy sinh.
16- Dân Đoàn Phó Lê Văn Đứ c - hy sinh.
17- Dân Đoàn Trưở ng Thac̣ h Kim Ca - hy sinh.
18- Dân Đoàn Phó Lê Văn Nhı́ - tù nhiều năm.

Quyết Đoàn Anh Dũng - 7684: Quyết Đoàn Châṇ Hâụ .
Bô ̣ Chı̉ Huy Quyết Đoàn.
19- Quyết Đoàn Trưở ng Khu Xuân Hưng - hy sinh.
20- Quyết Đoàn Phó Tuyên Vâṇ Nguyêñ Minh Duc̣ - hy sinh.
21- Quyết Đoàn Phó Tác Chiến Huỳnh Văn Tiến - hy sinh.
22- Thành Viên Phaṃ Hoàng Tù ng - tù 5 năm 6 tháng, vươṭ traị tù tım̀ tự do vào tháng 3 năm 1993.
23- Thành Viên Trần Hướ ng Viêṭ - hy sinh.
24- Dân Đoàn Trưở ng Hà Hoài Hù ng - mất tı́ch.
25- Dân Đoàn Phó Nguyêñ Văn My - tù nhiều năm.
26- Dân Đoàn Trưở ng Trần Văn Quố c - hy sinh.
27- Dân Đoàn Phó Dương ( Lý ) Minh Chánh - án tù 16 năm, thu ̣ án gần 5 năm, vươṭ thoát.
28- Dân Đoàn Trưở ng Đỗ Bac̣ h Thố - tù 18 năm.
29- Dân Đoàn Phó Nguyêñ Tấn Khỏ e - tù nhiều năm.

Cá c Khá ng Chiến Quân.
Tên trong danh sách đươc̣ xếp theo thứ tự abc.
30- Nguyêñ Minh Cảnh - tù 8 năm.
31- Trần Hữu Công - tù nhiều năm, bi ḅ iṇ h chết trong tù .
32- Nguyêñ Hữu Công - tù 8 năm.
33- Thac̣ h Chen - tù nhiều năm.
34- Nguyêñ Văn Cơ - tù trên 8 năm.
35- Nguyêñ Văn Diêụ - tù trên 5 năm.

36- Nguyêñ Văn Dũng - hy sinh.
37- Trương Hồ ng Dũng - tù trên 5 năm.
38- Nguyêñ Văn Đang - tù nhiều năm.
39- Lê Văn Đằng - hy sinh.

40- Lâm Văn Đen - tù nhiều năm.
41- Danh Đen - tù nhiều năm.
42- Nguyêñ Văn Hải (Hải nó i vấp) - hy sinh.
43- Tô Văn Hải tứ c Hải Nhỏ - tù nhiều năm.
44- Nguyêñ Văn Hải hay Lý Hải - hy sinh.
45- Huỳnh Thế Hào - hy sinh.
46- Nguyêñ Văn Hò a - mất tı́ch?
47- Nguyêñ Văn Hoàng - hy sinh.
48- Lý Hổ - tù nhiều năm.
49- Hù ng Đầu Bac̣ - tù nhiều năm.
50- Môṭ ngườ i tên Hù ng nữa, cũng gốc bô ̣đôị , nhưng lanh le,̣ ố m cao. (không rõ ho)̣ - tù nhiều năm.
51- Hồ Lam Hù ng - đang bi ̣taṃ giam đã thắt cổ tự tử trong traị giam B.7 - Đồ ng Nai, nhằm phản
đố i chế đô ̣ lao tù củ a côṇ g sản Hà Nôị .
52- Bac̣ h Dân tên Hù ng - tù nhiều năm, đã điṇ h cư taị Texas – Hoa Kỳ theo diêṇ đoàn tu ̣ gia đıǹ h.
53- Trần Văn Lắ m - tù nhiều năm.
54- Hà Văn Lâm - tù nhiều năm.
55- Nguyêñ Văn Lâp̣ - mất tı́ch?
56- Trương Văn Lên - tù nhiều năm.
57- Nguyêñ Văn Linh - mất tı́ch?
58- Nguyêñ Văn Mắc - tù nhiều năm, bi c̣ hết trong tù ?
59- Nguyêñ Tấn Minh (Mâñ ) - tù nhiều năm.
60- Nguyêñ Văn Minh (baṇ Linh) - mất tı́ch?
61- Huỳnh Văn Miền - hy sinh.
62- Nguyêñ Hữu Nam - tù nhiều năm.
63- Nguyêñ Văn Nam (Nam nhỏ , sử a máy đài) - tù nhiều năm.
64- Trần Văn Nam - tù nhiều năm.
65- Trần Văn Náo- mất tı́ch? thưc̣ tế sau này mớ i biết Náo bi ạ ́n nhe.̣
66- Ngô Tấn Nghiêm - hy sinh.

67- Thac̣ h Ngoc̣ - tù nhiều năm.
68- Lê Văn Nguyên - hy sinh.

69- Trần Văn Nhâṭ - mất tı́ch.
70- Võ Kỳ Phát - tù nhiều năm.
71- Nguyêñ Tấn Phát - tù trên 5 năm.
72- Nguyêñ Văn Phẩm (Phan Nhâṭ Minh) - hy sinh.

73- Trương Văn Phong - hy sinh.

74- Nguyêñ Phong - tù nhiều năm.
75- Lê Văn Phong - tù nhiều năm.
76- Nguyêñ Văn Phướ c - hy sinh.
77- Châu Cổ Quấy (ngườ i Viêṭ gố c Hoa ở Cam Bố t) - hy sinh.
78- Thac̣ h Ka Ra - hy sinh.

79- Lý Na Rên - hy sinh.
80- Nguyêñ Văn Sinh, ông già Sinh - hy sinh.
81- Tố ng Văn Sơn - tù trên 5 năm.
82- Nguyêñ Văn Sung - hy sinh.

83- Nguyêñ Văn Sư,̣ ông già Sự - tù 3 năm.

84- Nguyêñ Văn Sỹ - hy sinh.
85- Trần Văn Tám - tù trên 5 năm.
86- Nguyêñ Minh Toản - tù nhiều năm.
87- Lâm Thành Tông - tù trên 5 năm.
88- Danh Tuấn - tù nhiều năm.
89- Nguyêñ Văn Tù ng - mất tı́ch???.
90- Lê Thanh Tù ng - hy sinh.
91- Huỳnh Văn Tườ ng - hy sinh.
92-Trần Văn Thảo - hy sinh.
93- Trần Bá Thanh - tù nhiều năm.
94- Nguyêñ Văn Thac̣ h - tù nhiều năm.
95- Ta ̣Hoàng Thiêṇ - hy sinh.
96- Nguyêñ Văn Thông - tù nhiều năm.
97- Bù i Hù ng Thú y - tù nhiều năm.
98- Trần Văn Trung - hy sinh.

99- Nguyêñ Văn Ú t - tù nhiều năm.
100- Lâm Hoàn Vũ - hy sinh.
101- Trần Văn Yên - hy sinh.

…

Chiến Dic̣ h Đông Tiến III.

Đào Bá Kế Chı̉ Huy Chiến Dic̣ h Vớ i Bı́ Danh Trần Quang Đô.

Chiến dic̣ h Đông Tiến II lần 2 đã hoàn toàn thất baị vào tháng 8/1987, gần 3 năm sau, vào năm
1989 (1990), MT laị cho tiến hành chiến dic̣ h Đông Tiến III, có lẽ vì ở thế không thể lùi trở ra được (các
kháng chiến quân đều không có giấy tờ tùy thân hợp pháp)?... Nhân sự vỏ n veṇ chỉ có vài mươi ngườ i, phần
lớn mới tuyển từ trại tị nạn sau chiến dic̣ h Đông Tiến II lần 2, tức cuối năm 1987 trở đi. Các tân kháng chiến

quân được các chiến hữu Hải Xăm, Đào Bá Kế… huấn luyện cấp tốc và sơ sài, chỉ taṃ đủ cho sự thành lâp̣
hơn môṭ Quyết Đoàn Võ Trang Kháng Chiến do chiến hữu Đào Bá Kế chı̉ huy. Với một lực lượng yếu ớt
như vậy, những kháng chiến quân cuối cùng của MT lên đường. Những người con yêu của đất nước ấy ra đi

theo ý nguyện hay theo lệnh của ai!?

Chiến dic̣ h Đông Tiến III cũng dù ng tuyến đườ ng rừ ng nú i Nam Lào để xâm nhâp̣ Viêṭ Nam. Chiến
dic̣ h cũng bị thất baị thảm haị và tan tác. Tất cả anh em kháng chiến quân tham dự chiến dic̣ h Đông Tiến III
không chết cũng bi ḅ ắt và đem xử ở Hà Nội, tù đày nhiều năm trờ i trong các traị tù ảm đaṃ , đầy tử khı́, trên
khắp đất nướ c Viêṭ Nam dướ i thờ i xã hôị chủ nghıã do đảng côṇ g sản Viêṭ Nam lañ h đaọ .

Tin tức về chiến dịch Đông Tiến III không nhiều, nhưng có anh Nguyễn Phan Thành Huyền Sĩ từ

trại chuyển tiếp tị nạn lớn nhất Panatmikhon (phía Đông - Nam Bangkok khoảng 2 giờ xe hơi) tham gia Mặt

Trận muộn màng vào năm 1989 nên được biết có người lọt về tới Việt Nam như anh Long Đại Bàng rồi mới

bị bắt. Có người bị dội trở ra như anh Huyền Sĩ, sau tham gia tổ chức của ông Nguyễn Hữu Chánh, bị chính

phủ Thái bắt giam vì đã ném 2 trái bom không ngòi nổ vào tò a đại sứ CSVN tại Bangkok từ năm 2003, tại
nhà tù Klongpeng (chỗ giam anh Lý Tống), gần phi trường Bongkok. Tình trạng của anh vẫn chưa được ai

can thiệp nên chưa biết bao giờ được tự do!

Sau thất baị tháng 8/1987, tất nhiên các lañ h đaọ MT cò n laị trong Tổ ng Vu ̣ Hải Ngoaị đã nắ m
đươc̣ thông tin về sự kiêṇ hi hữu đầy bi hùng này qua hê ̣thố ng thông tin củ a Hà Nôị cù ng báo chı́ quố c tế
viết về hoaṭ đôṇ g củ a MT, thế nhưng vâñ cho tiến hành chiến dic̣ h Đông Tiến III.

Có thể có ba nguyên nhân dẫn tớ i quyết điṇ h này:
Thứ nhấ t, làn só ng nhân dân nổ i dâỵ ở Đông Âu đã làm phấ n khı́ch tinh thần những ngườ i
lãnh đaọ MT ở Tổ ng Vu ̣ Hả i Ngoaị .
Thứ hai, muố n sử duṇ g số nhân sự ı́t ỏ i, mớ i tuyển mô ̣đươc̣ từ traị ti ṇ aṇ ở Thá i Lan để taọ
tiếng vang cho MT, cũng như đá nh đôṇ g công luâṇ trong và ngoài nướ c khi tıǹ h hıǹ h nổ i dâỵ taị Liên
Sô và Đông Âu đang còn sôi đôṇ g.
Thứ ba, số nhân lưc̣ mớ i tuyển đươc̣ , còn nằm taị khu chiến trên đấ t biên giớ i Thá i - Lào, lãnh
đaọ MT sẽ không biết sử duṇ g vào viêc̣ gı̀ ở tương lai? Khi tıǹ h hıǹ h Đông Dương đã thay đổ i, nên

phả i thú c đẩ y cá c tân khá ng chiến quân lên đườ ng Đông Tiến III, măc̣ dù biết rằng sẽ chuố c lấ y thấ t
baị đau đớ n.

Và cũng có thể do Thái Lan đã bắt đầu thay đổi lập trường, dư luận đồng bào hải ngoại nóng lòng
trông chờ thành quả cụ thể và MT muốn chứng minh có thực lực và làm thật… nên quyết định làm liều?

Cán bộ cao cấp còn anh Trương Tấn Lạc (Lộc), vào năm 1997 tại Bangkok, tôi có nghe anh Kim
nói rằng anh Lạc vẫn còn hoạt đông cho MT nhưng chỉ lo chuyện viết lách trong tổ chức. Chỉ biết anh về lại
Mỹ chứ không rõ ở đâu, trước kia thì anh ở Wa DC, tính anh Lạc hiền lành, không có tham vọng chính trị.
Chính anh Lộc biết rõ giai đoạn 1981 - 1991 và chuyện anh Ngô Chí Dũng thất tung...

PhnomPenh - Cambodia.
Sau Tết Nguyên Đán Bıń h Tuất, tháng 2/2006.

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 467

CHƯƠNG 33

TRẠI TÙ - TÌM TỰ DO

(Viết vào giữa tháng 2 năm 2006).

Nỗi Đau Trong Hồn, Khó Nói Ra Lờ i!

Sau hơn 20 ngày di hành theo hướ ng Đông, vươṭ nú i cao, rừ ng
sâu, suố i lớ n, luôn phải tránh né đaṇ thù , để hướ ng về cố quố c Viêṭ Nam.
Đoàn quân Đông Tiến củ a Lưc̣ Lươṇ g Kháng Chiến Viêṭ Nam như đoàn
lữ hành dài ngoằn ngoèo, bi ̣cắt ngắn dần, sắp rơi vào traṇ g thái kiêṭ sứ c.
Tuy nhiên vâñ cố vươṭ qua baĩ sa mac̣ hầu như mênh mông, cố tı̀m điểm
nướ c nhiều hứ a heṇ ở cuố i chân trờ i, nhưng dườ ng như vô điṇ h.

Hai bên đườ ng, đoàn lữ hành kiên cườ ng, phải đố i phó vất vả, mêṭ
nhoc̣ , châṭ vâṭ , nhiều rủ i ro, không ngừ ng nghı̉ vớ i lũ cướ p đườ ng hung tơṇ .
Ngay bên trong đoàn lữ hành, cũng vâñ tiếp tuc̣ xảy ra các cuôc̣ thanh trừ ng
nôị bô ̣không kém đau đớ n, đố i vớ i bất cứ thành viên nào không cò n sứ c di
hà nh.

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 468

Tâm traṇ g ngườ i tháp tù ng cuôc̣ trườ ng chinh rơi vào traṇ g thái,
vừ a phải cố gắng tuyêṭ đố i để đi theo đoàn ngườ i rã rờ i. Vừ a bồ n chồ n lo

âu, vừ a hoang mang sơ ̣ haĩ đố i phó vớ i làn đaṇ dữ dôị củ a lũ cướ p, vớ i liṇ h
thanh toán từ ngườ i điều khiển cuôc̣ viêñ hành.

Cá nhân tôi tự biết không cò n sứ c theo đuổ i tiếp cuôc̣ di hành.
Phần vı̀ sắp kiêṭ sứ c, thế nhưng sẽ cố gắng hết sứ c mı̀nh đi tiếp, nếu điểm
đến đươc̣ xác điṇ h cu ̣ thể, phần vı̀ chưa tin vào kết quả có đươc̣ trên con
đườ ng đang đi do các lañ h đaọ MT hướ ng dâñ đoàn quân. Nhưng tôi càng
không bao giờ , không bao giờ , không bao giờ ! muố n để bô ̣ đôị Hà nôị bắt
đươc̣ , tù đày hành ha ̣nhân thể, mất tự do, mất quyền làm ngườ i, bi ̣đố i xử

phân biêṭ, trong môṭ xã hôị rất khó có điều kiêṇ vươn lên.

Tôi cũng không muố n chết dướ i tay đồ ng đôị mı̀nh bằng hı̀nh thứ c
kỷ luâṭ nôị bô ̣không kém phần quá khı́ch, cuồ ng tı́n, không phải vı̀ cò n trẻ,
mớ i 30 tuổ i đờ i, nên tha thiết muố n số ng cò n, không phải vı̀ muố n bỏ rơi
đồ ng đôị mı̀nh.

Thế nhưng, không thể không đưa ra lờ i phê phán nghiêm khắc,

môṭ con ngườ i thứ hai đang xuất hiêṇ trong tôi. Con ngườ i thiếu can đảm,

con ngườ i bi ̣lung lay ý chı́, con ngườ i haĩ sơ,̣ đau đớ n, chù n bướ c trướ c
tı̀nh cảnh quá khó khăn, trướ c đe doạ từ hai phı́a, trướ c cảnh đó i khát, khổ
nhuc̣ cù ng cưc̣ . Một con người chắc là khó có thể xuất hiêṇ lần thứ hai

trong cuôc̣ đờ i lắm phiền muôṇ này.

Đi theo tiếp đoàn quân chı̉ là môṭ hành trı̀nh tự sát, thâṭ quyết liêṭ
nhưng thiếu sáng suố t, nhiều khổ tâm. Muc̣ tiêu đấu tranh vı̀ tự do cho tổ
quố c, không thể chı̉ là mang cả đoàn quân đâm vào bứ c tườ ng vô tri trướ c
măṭ . Muc̣ tiêu giải thể chế đô ̣ đôc̣ tài phi nhân, không thể chı̉ thưc̣ hiêṇ
bằng những manh đôṇ g đố t giai đoaṇ nhiều phâñ nô,̣ thiếu tı́nh toán, làm
tự hủ y lưc̣ lươṇ g tự nguyêṇ , nồ ng cố t, quı́ báu củ a dân tôc̣ .

Trướ c đấy thờ i gian ngắn, tôi có ý điṇ h găp̣ Chủ Tic̣ h Hoàng Cơ

Minh, đánh baọ đề nghi ṿ ớ i ông, nên taṃ thờ i quay laị vù ng biên thù y Thái

- Lào, nhằm gı̀n giữ lưc̣ lươṇ g kháng chiến, không bi ṭ iêu diêṭ toàn bô,̣ nhuc̣
nha.̃ Nhưng không cò n có dip̣ để trı̀nh bày, vı̀ không có thờ i giờ găp̣ ông
trong cơn rố i bi đ̣ ánh phá liên tuc̣ ngày đêm. Và nếu có dip̣ trı̀nh bày, không
chắc ông sẽ nghe theo đề nghi ̣củ a tôi vı̀ nhiều lý do khó khăn củ a đoàn
quân và chiến thuâṭ củ a lañ h đaọ . Những giờ phú t đó , tôi nhâṇ thấy chiến
hữu Chủ Tic̣ h có thể đã rơi vào traṇ g thái kém khách quan.

Thâṭ sư,̣ sau chiến dic̣ h Đông Tiến II lần 1, vào tháng 9/1986, khi

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 469

đó ng quân taị vù ng đất gần khu chiến cũ. Tôi đã có ý điṇ h trı̀nh bày vớ i
ông, là nên để laị bô ̣phâṇ quan troṇ g củ a lưc̣ lươṇ g kháng chiến, trú chiếm
môṭ lañ h thổ nhỏ ở vù ng đất Nam Lào, sát biên giớ i Thái, tiếp tuc̣ xây dưṇ g
lưc̣ lươṇ g, phát triển nhân sư,̣ chuẩn bi c̣ ho thờ i cơ tố t đep̣ sau này. Có môṭ
hôm, tôi đươc̣ phân công canh gác vi ṭ rı́ chiến hữu Chủ Tic̣ h đang làm viêc̣ ,
ông ngồ i ở trong nhı̀n ra hàng cây rừ ng bên ngoài thấy tôi vớ i bô ̣ bà đen
quen thuôc̣ , ông đi ra và hỏ i thăm sứ c khỏ e tôi. Hai ngườ i có trao đổ i vài
câu chuyêṇ về các hoạt động trong khu chiến. Tuy nhiên, tôi vâñ không đủ

tự tin để đưa ra đề nghi ṃ ang thiêṇ ý này. Do vi ṭ rı́ công tác lú c đó , tôi ngaị
có thể bi ̣hiểu lầm bở i vài nhân vâṭ thân tı́n cao cấp đang vây quanh chiến
hữu Chủ Tic̣ h, nên tôi tự thủ tiêu ý kiến củ a mı̀nh, sau nhiều lần do dư.̣

Không phải chı̉ có mı̀nh tôi nuôi ý nghı̃ này. Trong buổ i găp̣ laị
anh Hải Xăm, taị PhnomPenh vào tháng 5/1993. Anh Hải cũng cho tôi biết
rằng, anh có đề nghi ̣vớ i chiến hữu Chủ Tic̣ h, không nên Đông Tiến vào
lú c đó . Nếu có , chı̉ để môṭ bô ̣ phâṇ di hành, cò n cá nhân chiến hữu Chủ
Tic̣ h nên ở laị khu chiến, nhằm duy trı̀ lưc̣ lươṇ g đấu tranh sau này, chờ
thờ i cơ thuâṇ lơị hơn. Nhưng Chủ Tic̣ h Hoàng Cơ Minh không đồ ng ý vớ i

đề nghi ̣củ a anh Hải.

Nên biết rằng, chiến hữu Hải Xăm từ ng chı̉ huy nhiều đoàn công
tác xâm nhâp̣ thám sát Nam Lào, anh biết rõ những khó khăn cho công tác

xâm nhâp̣ vớ i môṭ đaọ quân hàng trăm ngườ i, khi không có điều kiêṇ tiếp
vâṇ doc̣ theo đườ ng. Cũng như không có căn cứ điạ kháng chiến (an toàn
khu) trong nướ c vào thờ i điểm bấy giờ . Chı́nh chiến hữu Hải Xăm có lần
lac̣ vào rừ ng sâu nhiều tháng trờ i, mớ i tı̀m đườ ng trở laị khu chiến đươc̣ .
Lú c đó , hầu như các anh em taị khu chiến đều nghı̃ rằng đoàn quân thám
sát hành lang Đông Tiến do chiến hữu Hải Xăm chı̉ huy đã bi ṭ iêu diêṭ hay

kiêṭ lưc̣ vı̀ đó i khát. Cũng chưa rõ đươc̣ , khi anh Hải đưa đoàn quân trở laị ,
có cò n nguyên veṇ , hay đã có vài kháng chiến quân chết hoăc̣ mất tıć h trên
đườ ng công tác. Chı́nh chiến hữu Phù ng Tấn Hiêp̣ đã tử naṇ vì mìn trong
môṭ chuyến công tác thưc̣ hiêṇ nhiêṃ vu ̣ thám sát, chuẩn bi ̣cho viêc̣ khai
thông con đườ ng Đông Tiến sau này. Vào thờ i điểm 1982 - 1984, lañ h đaọ
MT đã tổ chứ c nhiều đoàn công tác thám sát, vớ i nhân số chừ ng môṭ Dân

Đoà n.
Quyết điṇ h rờ i khỏ i đoàn quân vào môṭ đêm khuya là quyết điṇ h

rất đau lò ng cho cá nhân tôi. Và hành đôṇ g đơn phương hủ y bỏ cuôc̣ di

hành này đã dằn vâṭ tâm trı́ tôi trong nhiều năm trờ i sau này. Sau ngày tôi

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 470

tự ý rờ i khỏ i đoàn quân Đông Tiến II lần 2, Chủ Tic̣ h Hoàng Cơ Minh có
nó i vớ i anh em rằng: bất cứ kháng chiến quân nào có khả năng di hành về

Viêṭ Nam, cứ đi bằng phương tiêṇ củ a mı̀nh. Và sau đó sẽ liên lac̣ vớ i đoàn
quân kháng chiến hay MT sau, nhằm tiếp tuc̣ công tác đấu tranh ngay trong
quố c nôị . Cò n chiến hữu Trần Khánh đã lớ n tiếng chı̉ trı́ch tôi trướ c đoàn
quân, điều này hẳn nhiên rất phù hơp̣ vớ i cá tı́nh anh Khánh, quyết liêṭ,
không kém cưc̣ đoan. Đây là câu chuyêṇ anh em kể laị cho tôi nghe lú c đã
bi ̣nhố t trong tù côṇ g sản.

Tôi rờ i khỏ i đoàn quân vào lú c khuya, khi đoàn quân đang chı̀m
trong giấc ngủ nhiều âu lo, rã rờ i. Sau môṭ ngày di hành châṃ chap̣ và bi ̣
đố i phương truy đuổ i sát theo sau. Viêc̣ ra đi như thế này là hành đôṇ g

không chıń h đáng đố i vớ i lương tâm cá nhân, nhưng ở laị tôi cũng không
giú p đươc̣ gı̀, và chuyêṇ bi ̣bắn ha ̣ hay bi ̣khai trừ sẽ là chuyêṇ tất nhiên,
không sớ m thı̀ muôṇ . Tuy nhiên rờ i đoàn quân trong hoàn cảnh không
chıń h đáng xét theo quân liṇ h Đông Tiến, sẽ bi ṭ ử hı̀nh nếu bi đ̣ ồ ng đôị phát
hiêṇ . Hôm tôi đi có hai kháng chiến quân nữa, đó là Hà Văn Lâm, môṭ thiếu
nhi tham gia kháng chiến và anh baṇ Đăṇ g Quố c Hù ng, Viêṭ kiều ở Đan

Mac̣ h. Hù ng cò n là ngườ i anh em kết nghıã vớ i chiến hữu Huỳnh Văn Tiến
cũng ở Đan Mac̣ h, đã hy sinh trướ c đó chừ ng 10 ngày.

Chú ng tôi rờ i đoàn quân vào lú c 2 giờ đêm, buổ i sáng hôm sau khi

đang băng rừ ng, laị găp̣ chiến hữu Thông đang đi môṭ mı̀nh trong rừ ng, thế
là hôị laị nhau cù ng đi, đoàn ngườ i có 4 anh em. Tuy vâñ chưa biết sẽ đi
đâu, về đâu, làm gı̀? Ai cũng chán nản, mêṭ mỏ i, im lăṇ g, giố ng như đám
nghé bi ṭ an bầy, hoang mang lac̣ lỏ ng giữa rừ ng sâu nướ c đôc̣ . Đi như vâỵ ,
cho tớ i gần trưa, khi đi kiếm măng ăn, cá nhân tôi laị bi ḷ ac̣ khỏ i nhó m này.
Hù ng và Lâm, Thông sau thờ i gian ngắn tım̀ kiếm tôi, không đươc̣ , nên bỏ
đi theo lô ̣ trı̀nh củ a ho.̣ Tôi đi lac̣ môṭ mı̀nh trong rừ ng thêm hai ngày nữa,
thı̀ mò ra đươc̣ gần môṭ làng Lào nằm caṇ h con đườ ng mò n nhỏ , dâñ ra
truc̣ lô ̣ lớ n hơn trong hê ̣ thố ng đườ ng mò n Hồ Chı́ Minh chaỵ trên vù ng
rừ ng nú i lañ h thổ Nam Lào.

Khi ra đi, tâm traṇ g tôi buồ n tủ i và lo sơ ̣ sẽ bi ̣sát haị bở i bô ̣ đôị
Hà nôị . Lú c này, tôi chưa quyết điṇ h đi ngươc̣ trở laị đất Thái, hay đi về
hướ ng Cambodia. Trướ c mắt, tôi không cò n sứ c để đi xa, không có lương
thưc̣ bên mı̀nh, không kiếm đươc̣ lương thưc̣ ở giữa rừ ng. Do vâỵ đi lang
thang trong rừ ng nú i râṃ rap̣ như ngườ i vô điṇ h và chı̉ cố gắng tı̀m cái gı̀
có thể ăn đươc̣ để khỏ i chết đó i mà thôi.

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 471

Trong hai ngày đi lac̣ , không cò n gı̀ để ăn, tôi phải bắt con cua nhỏ
đang bò châṃ chaṃ ven bờ suố i gần nương râỹ củ a dân Lào trên nú i cao,
bỏ vào miêṇ g nhai số ng. Mù i tanh củ a chú cua con vâñ không làm giảm sự
háo hứ c củ a hàm răng tôi, vı̀ quá đó i và mêṭ lả. Ngoài con cua đồ ng nhỏ
hơn ngó n chân cái, tôi phải đap̣ lấy măng tre, ăn số ng. Có lú c đap̣ không
nổ i nữa, phải ngồ i xuố ng dù ng hai tay vừ a xoay, vừ a rú t lấy bú p măng nhỏ
bằng cườ m tay, chı̉ vừ a lú ra lên khỏ i đất chưa đươc̣ môṭ tấc. Vài cây chuố i
rừ ng moc̣ bên lố i đi cũng giú p cho tôi đỡ khát nướ c, tôi dù ng tay bẻ, bấu
thân chuố i, lấy từ ng miếng nhỏ , bỏ vào miêṇ g nhai cho nướ c chảy vào
hoṇ g, rồ i nhả xác chuố i ra. Hai bắp chân và gương măṭ tôi sưng phù lên, vı̀
thiếu dinh dưỡng và ở trong rừ ng sâu lâu ngày, không có ánh nắng. Bô ̣
quân phuc̣ kháng chiến màu xanh lá cây, rách nhiều chỗ, năṇ g tric̣ h, chua
nồ ng vı̀ mồ hôi ủ đoṇ g lâu ngày, vı̀ nướ c mưa thấm vào chưa khô, vı̀ đất
buị bám vào.

Trên đoaṇ đườ ng mò n tôi đi qua vớ i dáng điêụ thất thểu, những
dấu tı́ch cuôc̣ chiến tranh Viêṭ Nam, dù trôi qua 12 năm, nhưng vâñ cò n
đoṇ g laị đâu đó . Mấy vỏ đaṇ đaị bác, vài thân xe tải bi ̣vất bỏ bên caṇ h
đườ ng mò n, nằ m chổ ng goṇ g, trong hố c rừ ng vắng vẻ, không cò n ai muố n
ngó ngàng tớ i chú ng. Chiến tranh qua đi, kẻ chiến thắng đang đắm say nơi
phố thi ̣mớ i. Rừ ng nú i tiếp tuc̣ ngủ yên như bao đờ i nay, con ngườ i đươc̣
nó nuôi khôn lớ n, đang taọ đờ i mớ i nơi chố n nhuc̣ duc̣ vâṭ chất, không ı́t
tôị lỗi.

Thân anh cá châụ chim lồng.
Phườ ng haị nướ c giam cầm ngườ i cứ u nướ c.

Vào những ngày quá trung tuần tháng 8/1987, khi tôi đang đi lang

thang trên môṭ đoaṇ đườ ng mò n, mong may mắn kiếm đươc̣ chú t gı̀ bỏ vào
buṇ g, ngay lú c ấy tôi thı̀nh lı̀nh đuṇ g măṭ phải toán bô ̣ đôị chừ ng vài mươi
ngườ i, ho ̣ đang di chuyển quân. Lú c bất chơṭ trông thấy tôi, nhó m bô ̣ đôị

khá ngac̣ nhiên, nhưng sau đó , đaṇ đươc̣ lên nò ng liền, ho ̣ tâp̣ trung chıã
sú ng vây bắt tên “phản đôṇ g” lac̣ loài ngay tứ c khắc. Tôi cũng không cò n
sứ c để chaỵ thoát nữa, thế là bi ḅ ắt số ng. Ngườ i chı̉ huy đơn vi ḅ ô ̣đôị đang
dâñ quân di chuyển trên đườ ng mò n Hồ Chı́ Minh, hét bô ̣ đôị mang tên tù
binh đến trıǹ h diêṇ ông ta. Trướ c măṭ tôi là gã đàn ông có dáng thấp chắc,
gương mặt laṇ h lù ng nhưng không giấu đươc̣ vẻ nồ ng nhiêṭ vớ i nhiêṃ vu,̣

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 472

nướ c da hơi tái, măc̣ cái áo sơ mi tay dài màu xanh hơi sờ n, quần bô ̣ đôị ,
đôi dép râu “Bı̀nh - Tri -̣ Thiên” và cái nó n cố i cố hữu hơn nử a thế kỷ qua!
Ngườ i chı̉ huy không ngần ngaị dù ng cây gâỵ đi rừ ng, đang cầm trong tay,
quất maṇ h liên tiếp vào thân ngườ i tôi, kể cả vào đầu “môṭ tên phản đôṇ g
hải ngoaị tı́nh xâm nhâp̣ Viêṭ Nam vừ a bi ̣ bắt số ng”, không xa khu vưc̣
quân kháng chiến Viêṭ Nam đang bi x̣ iết vò ng vây.

Đôṇ g tác thứ hai, tay hắn chı̉ trỏ , miêṇ g quát lớ n, ra liṇ h tôi phải
lôṭ bỏ ngay đôi dép kháng chiến khỏ i đôi chân sưng phù . Kế đến, các bô ̣
đôị nghıã vu ̣cò n trẻ măng, nhanh chó ng chăṭ mấy sơị dây rừ ng bên đườ ng,
tró i hai tay tôi quăṭ về phı́a sau. Viêc̣ tháo đôi dép kháng chiến tôi đang
mang, không khác gı̀ mấy các đoaṇ phim trướ c đây tôi đươc̣ coi, lú c viên
sı̃ quan không quân Mỹ nhảy dù khỏ i máy bay đang bố c cháy trên trờ i, dù
vừ a rơi xuố ng đất, đã bi ̣du kı́ch côṇ g sản bắt tró i, cở i giày tù binh ra liền.
Đôṇ g tác thuần thuc̣ này chı̉ khiến cho tù binh không chaỵ xa đươc̣ , nếu
muố n trố n thoát.

Ho ̣ dâñ tôi đi chân không như thế, vò ng vèo trên đườ ng đất nú i,
nhiều đá nhỏ . Tôi bướ c châṃ khó khăn vı̀ kiêṭ sứ c, vı̀ chân đau, vı̀ hai tay
bi ̣tró i chăṭ , nên thân ngườ i mất thăng bằng. Ho ̣ thú c, hét buôc̣ tôi phải đi
nhanh cho kip̣ đoàn ngườ i, bô ̣ đôị đang chuyển quân để đánh trâṇ cuố i
cù ng, tôi thầm nghı.̃ Có môṭ anh bô ̣ đôị đi sau, thấy tôi khó đi nhanh, anh
lén nớ i dây tró i môṭ chú t. Ho ̣ dâñ tôi về bản Lào, nơi đươc̣ đăṭ làm bô ̣ chı̉
huy cho các đơn vi ̣bô ̣ đôị thưc̣ hiêṇ cuôc̣ hành quân tiêu diêṭ “thổ phı̉” ở
bên trong nú i. Nơi lưc̣ lươṇ g kháng chiến Viêṭ Nam đang trong những ngày
cuố i cù ng.

Tớ i bản Lào, có nhiều bô ̣đôị đang trú đó ng, tôi bi ḍ âñ tớ i môṭ căn
nhà sàn. Taị đây tôi đươc̣ bảo ngồ i xuố ng sát chân côṭ , và bô ̣đôị laị lấy dây
tró i tôi vào côṭ nhà, hai tay bi ̣bẻ quăṭ ra sau. Tôi ngồ i duỗi hai chân trên
đất, lưng dưạ vào côṭ , mắt hướ ng mênh mông vào daỹ nú i xa xa, tâm hồ n
buồ n vờ i vơị , lò ng quăṇ lên từ ng cơn đau khó tả. Có ngườ i bô ̣ đôị mang
phần cơm nhỏ vớ i ı́t ruố c sấy khô măṇ tới cho tôi ăn. Nhiều anh bô ̣ đôị trẻ
măng, bu laị nhı̀n tôi, có ngườ i hỏ i thăm, có ngườ i buông lờ i hăm doạ vu
vơ, có ngườ i soi mó i, có ngườ i châm biếm, có ngườ i buôc̣ miêṇ g chử i một
cách hằn hôc̣ , gioṇ g nó i các anh, tôi nghe dườ ng như ở miêṭ Bı̀nh Điṇ h.

Lát sau, môṭ sı̃ quan đô ̣ chừ ng 40 tuổ i, tớ i tra hỏ i tù binh, nhưng
chıń h yếu là lôṭ lấy chiếc đồ ng hồ Seiko măṭ đen, tôi đang đeo trên tay.
Đánh đổ i laị , anh ta cho tôi điếu thuố c thơm củ a Lào có vi ̣đắng. Gần đấy,

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 473

tôi trông thấy nhiều dân Lào, ho ̣phải nhườ ng nhiều nhà sàn trong làng cho
bô ̣ đôị đó ng quân, phải làm heo dâng đaĩ sı̃ quan bô ̣ đôị . Phu ̣ nữ Lào mang
con ở sau lưng, gương măṭ trẻ măng, thân ngườ i nhỏ thó , cầm ố ng điếu cầy
bằng tre, lớ n và dài cả thướ c, rı́t điếu cầy và nhả từ ng nguṃ khó i. Trông ho ̣
say sưa hú t, bı̀nh thản vớ i sự hiêṇ diêṇ đông đú c, ồ n ào củ a đám bô ̣ đôị Hà
Nôị . Làng Lào gồ m toàn nhà sàn, quần áo ho ̣măc̣ , nhiều màu sắc. Tôi trông
thấy hai màu chı́nh, đen và đỏ , trông cuôc̣ số ng ho ̣xơ xác, nghèo nàn. Nhà
cử a trong bản không khác mấy nhà củ a đồ ng bào Thươṇ g ở vù ng kinh tế
mớ i Tà Lài, ở gần thươṇ g nguồ n sông Đồ ng Nai, vào năm 1976, lú c tôi có
dip̣ tớ i đây.

Tôi ngủ ngồ i, châp̣ chờ n, tay bi ̣tró i vào côṭ như thế qua môṭ đêm
dài. Đã nhiều ngày tôi không đươc̣ tắm giăṭ , rử a măṭ , đánh răng. Thân ngườ i
như cứ ng laị , hôi hám, miêṇ g khô đắng, mái tó c hớ t thâṭ ngắn trướ c lú c
khở i đầu chiến dic̣ h Đông Tiến, nay đã đâm dài, dı́nh nhiều buị cát trên
đầu. Hai chân vâñ cò n sưng phù , dấu các con vắt rừ ng bu bám, cắn hú t máu
trên bắp chân, bàn chân vâñ cò n đoṇ g đó . Hai bàn chân to hơn bı̀nh thườ ng,
vı̀ sử duṇ g quá mứ c bı̀nh thườ ng khi vươṭ nú i trèo đèo, bám sát theo đoàn
quân Đông Tiến. Môṭ vết thương nhỏ , nằm gần mı́ mắt phải, do bi ̣nhánh
cây con sướ t nhe ̣vào, lú c di hành đêm, vâñ cò n đấy. Dù bớ t đau, nhưng đã
thành chấm seọ nhỏ trên măṭ .

Sáng hôm sau, có đơn vi ḅ ô ̣đôị 7 ngườ i, nhâṇ liṇ h dâñ tôi về Tı̉nh
ly ̣ Xa La Van. Câu nó i đầu tiên tôi đươc̣ nghe từ miêṇ g anh chı̉ huy toán
tải tù này là: “Anh sẽ bi ḅ ắn ha ̣bất cứ lú c nào trên đườ ng di chuyển về tı̉nh
ly,̣ khi toán tải tù nhâṇ thấy anh có hành đôṇ g muố n trố n thoát”. Tôi nhıǹ
ho ̣ mỏ i mêṭ, không trả lờ i.

Chuyến đi mất gần môṭ ngày, doc̣ đườ ng đi, lú c đầu, toán giải tù
binh im lăṇ g, giữ gı̀n thái đô ̣củ a “ngườ i chiến thắng”. Nhưng đến trưa, khi
lấy cơm gó i ra ăn, ho ̣ cho tôi phần ăn giố ng như ho,̣ chı̉ có ı́t cơm trắng và
nhú m ruố c sấy khô (ruố c giố ng như con tép nhỏ xı́u, đươc̣ rang khô và bỏ
muố i cho măṇ để ăn lâu ngày không bi ̣hư).

Trong bữa ăn này, ngồ i chồ m hỗm bên con đườ ng đất đỏ , chung
quanh là nú i cao, rừ ng râṃ , ngườ i toán trưở ng hỏ i tôi quê ở đâu, tôi đáp
quê tâṇ trong Sài Gò n.

Anh hỏ i thêm:

- Sà i Gò n lớ n không?
Tôi trả lờ i:

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 474

- Lớ n và đep̣ .
Anh bảo tôi, anh chưa từ ng đi Sài Gò n lần nào và rất muố n có dip̣
vào Sài Gò n để biết cuôc̣ số ng trong đó .
Có anh bô ̣ đôị đứ ng gần, buôc̣ miêṇ g nó i vô tư:
- Anh là lı́nh phả n đôṇ g Hoà ng Cơ Minh sao tướ ng dá ng hiền là nh
giống như ông thầy giá o vâỵ ?
Tôi im lăṇ g không nó i gı̀.
Buổ i chiều, đoàn ngườ i áp giải tù binh, chı̉ có môṭ tù binh là tôi,
tớ i đươc̣ vò ng ngoài củ a tı̉nh ly ̣Xa La Van. Đứ ng ở bến đò , chờ qua sông
vào tın̉ h ly,̣ tôi nhı̀n thấy Xa La Van vắng lăṇ g, phố xá đơn giản, có ı́t bó ng
cây. Vài ngườ i dân Lào cầm dù đi qua, đi laị trên con đườ ng gần bến đò .
Ho ̣ nhıǹ toán giải tù trong im lăṇ g, thụ đôṇ g. Trờ i sup̣ tố i, toán bô ̣ đôị Viêṭ
Nam bàn giao tôi cho đơn vi c̣ ông an Lào ở tı̉nh. Công an tı̉nh Xa La Van,
dâñ tôi lên môṭ chiếc xe jeep củ a Liên Sô. Ngườ i sı̃ quan an ninh củ a côṇ g
sản Lào, qua ánh đèn, tôi thấy gương măṭ anh saṃ nắng, nó i vớ i tôi mấy
tiếng Viêṭ, nghe khá rõ. Anh ta bảo tôi yên tâm, không bi ̣đem đi bắn bỏ
đâu. Sau đấy, ho ̣ chở tôi đến cơ quan tı̉nh và giam tôi taị đây môṭ ngày.
Sáng hôm sau, công an tı̉nh dâñ tôi ra để vài chuyên gia Viêṭ Nam
ở Lào, phu ̣ trách an ninh, tra hỏ i. Thái đô ̣ các chuyên gia Viêṭ Nam bâṇ
rôṇ , quan sát, dò xét các tù binh. Có vài phó ng viên Lào tớ i chup̣ hı̀nh
những “thổ phı̉” vừ a bi ̣bắt. Chế đô ̣ từ ng dù ng từ ngữ “boṇ cướ p rừ ng” để
ám chı̉ kháng chiến quân Viêṭ Nam xâm nhâp̣ vù ng đất Lào.

Taị đây, tôi có thấy vài kháng chiến quân bi ḅ ắt trướ c và đã bi ṇ hố t
từ mấy ngày rồ i, cũng bi ḍ âñ ra tra hỏ i. Anh em chı̉ lấy mắt ngó nhau, mừ ng
rỡ vı̀ thấy baṇ mı̀nh cò n số ng nhưng nét măṭ anh em lô ̣ nhiều lo âu, măc̣
cảm vı̀ sự thất baị , yếu kém củ a chı́nh mı̀nh. Sau đó các tù binh bi ̣nhố t
riêng, không ai hỏ i thăm nhau đươc̣ . Ho ̣ giam riêng từ ng ngườ i hay từ ng
nhó m nhỏ , và bắt đươc̣ bao nhiêu kháng chiến quân, ho ̣ laị chuyển tù về
từ ng đơṭ ı́t ngườ i hay từ ng cá nhân, theo nhu cầu khai thác tin tứ c. Những
ngườ i đươc̣ chế đô ̣ lươṇ g điṇ h là “nhân tố tố t” cho phiên tò a sắp tớ i, đươc̣
“chăm só c khá chu đáo” và chuyển về Sài Gò n trướ c. Tù binh nào chưa cần
thiết trưng bày trướ c công luâṇ hay không tin câỵ đươc̣ qua thái đô ̣ khai
báo quanh co, bi ̣giam kı́n laị để đó , không cho ra tò a, cũng không cho ra
traị cải taọ sớ m.

Tôi bi ̣giam taị tı̉nh Xa La Van có mấy ngày, sau đó ho ̣ dù ng xe
jeep Liên Sô áp giải tôi rờ i khỏ i Xa La Van. Lú c đi, toán tải tù gồ m hai

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 475

ngườ i, môṭ sı̃ quan quân báo măc̣ thườ ng phuc̣ , môṭ bô ̣ đôị an ninh, sú ng
ố ng đầy đủ , không cho tôi biết sẽ bi ̣đưa đi đâu. Nhưng sau này kiểm laị ,
tôi mớ i biết bi ̣giải về tı̉nh Pắc Xế. Tı̉nh Pắc Xế là tı̉nh lớ n ở vù ng Nam
Lào, nằm về hướ ng nam Xa La Va, sát vù ng đông bắc Cambodia. Suố t
cuôc̣ hành trı̀nh, tôi bi ̣biṭ mắt, hai tay bi ̣tró i chăṭ , ngồ i ở phıá sau chiếc
jeep. Đườ ng xấu, không khác gı̀ đườ ng trong rừ ng, xe nhảy lên nhảy xuố ng
như ngưạ phi nướ c đaị . Dù bi ̣biṭ mắt, tôi cố nhướ ng mắt ngó xuyên qua
tấm vải, taị sao doc̣ đườ ng đi, trên phần đất Lào, laị có quá nhiều ngườ i đôị
nó n lá, giố ng như ở Viêṭ Nam. Tôi nghı̃ có thể tôi trông không rõ chăng?

Xe chaỵ suố t ngày, ho ̣ có mang cơm gó i theo, đến trưa, cho tôi
miếng cơm nhỏ ăn qua loa, rồ i laị đi tiếp. Sau đấy ghé tı̉nh ly ̣Pắc Xế nghı̉
đêm ở nhà môṭ phu ̣ nữ Lào cò n trẻ, dườ ng như có quen biết vớ i viên sı̃
quan quân báo (cấp đaị ú y) củ a chế đô ̣ Hà Nôị , đang áp giải tôi. Lú c này,
ho ̣ taṃ tháo miếng vải biṭ mắt ra, cho tôi đi tiểu. Ngườ i đàn bà Lào trắng
trẻo nhiều nhưạ số ng, lo cơm nướ c (cơm nếp) và vui vẻ, đon đả chuyêṇ trò
vớ i viên sı̃ quan. Gioṇ g nó i anh ta, tôi nghe, đoán ra ở vù ng Trung Phần.

Đêm đó , ho ̣ cũng tró i bỏ tôi trên chiếc xe jeep, ngủ nằm co hay
ngồ i là tù y tôi, không có mù ng, ho ̣ liêṇ g cho tôi cái mền nhỏ , taṃ đắp trên
thân ngườ i. Tôi đươc̣ cho phép “tự do” trong khoảng không gian châṭ hep̣
ở cái băng sau, phảng phất mù i xăng dầu, mù i ẩm mố c củ a chiếc xe cũ ky.̃
Bên ngoài, ngủ sát caṇ h chiếc xe là ngườ i bô ̣ đôị chừ ng 20 tuổ i, có nhiêṃ
vu ̣canh gác, cò n viên sı̃ quan ngủ trong nhà. Sáng hôm sau, toán giải tù rờ i
tı̉nh Pắc Xế, xe chaỵ thêm đoaṇ đườ ng khá xa, gần trưa xe tớ i bờ sông và
rồ i qua sông Mekong bằng phà, đi vào tı̉nh ly ̣ Stungtreng củ a Cambodia,
không xa đó .

Đây là tru ̣ sở cơ quan quân báo Hà Nôị ở khu vưc̣ này, taị đây tôi
bi g̣ iam gần tuần lễ trong căn nhà sàn lớ n, có mái ngó i, vách bằng cây chắc,
sàn nhà cũng bằng lớ p gỗ dầy. Vài ngày sau, khi đươc̣ cho ra giếng tắ m
giăṭ , chung quanh có mấy cây vú sữa cao lớ n, tỏ a ra bó ng mát dễ chiụ , tôi
có trông thấy thêm 3 kháng chiến quân bi ̣bắt trướ c, cũng đang đươc̣ cho
tắm giăṭ . Đươc̣ găp̣ laị chiến hữu mı̀nh trong tı̀nh huố ng bất ngờ không ı́t
khổ tâm. Gương măṭ anh em xanh xao, thân hı̀nh tiều tuỵ , tinh thần suy sup̣
nhanh. Anh Nguyêñ Văn Đang, thuôc̣ Quyết Đoàn Bắc Bı̀nh củ a Lê Đı̀nh
Bảy, nhı̀n tôi lấm lét, ánh mắ t thoáng lô ̣ra nét kém thâṭ thà. Không biết sao
anh laị thay đổ i thái đô ̣ khó hiểu như thế, khi bất chơṭ găp̣ tôi vào lú c đó ,
trướ c đây, anh là môṭ kháng chiến quân siêng năng.

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 476

Viên sı̃ quan quân báo, mỗi ngày hai lần, cho môṭ bô ̣đôị dắt tôi từ
chỗ giam tớ i văn phò ng anh ta, cũng là môṭ căn nhà sàn gần đó . Taị đây,
tôi phải trả lờ i từ ng câu hỏ i, phải rõ ràng. Gã đaị ú y quân báo, gương măṭ
luôn có đôi kı́nh mát, như muố n dấu kı́n đôi mắt dò xét củ a gã trướ c tên tù
binh ở tuổ i 30 có vẻ măṭ lầm lı̀ khó hiểu, khó chiụ . Qua mấy ngày làm viêc̣ ,
anh ta “đánh giá” tôi thiếu thành thâṭ khi tiếp xú c vớ i “cán bô ̣ cách maṇ g”,
khuyên tôi phải sử a đổ i ngay laị cách khai báo, nếu muố n “cách maṇ g”
khoan hồ ng, và mau sớ m đươc̣ về đoàn tu ̣ vớ i gia đı̀nh !?

Không phải chı̉ có viên đaị ú y quân báo đưa ra nhâṇ xét như thế.
Môṭ chàng bô ̣đôị tuổ i trên 25, gioṇ g nó i miêṭ Bı̀nh Điṇ h, có phâṇ sự mang
cơm cho tù binh và dắt tù binh đi hỏ i cung. Có hôm, khi đưa cho tôi dıã
cơm trưa vớ i ı́t con ruố c, anh ta buôc̣ miêṇ g nó i: “Nhà nướ c cải taọ anh tố n
công, tố n cơm. Nếu tôi có quyền, sẽ mang anh đi bắn bỏ cho rồ i!”. Lú c đó ,
tôi không rõ lý do gı̀, anh bô ̣đôị trẻ đó , laị hằn hôc̣ nó i vớ i tôi như thế. Điều
gı̀ khiến anh khẳng điṇ h rằng: “cách maṇ g” sẽ không cải taọ nổ i môṭ con
ngườ i như tôi. Tất nhiên đó là nhâṇ xét xác đáng, trung thưc̣ . Và điều đó
cũng rất phù hơp̣ vớ i môṭ đoàn viên, đảng viên đã đươc̣ lañ h đaọ côṇ g đảng
nhào năṇ nhuần nhuyêñ lò ng căm thù “giai cấp”.

Cũng chı́nh taị cơ quan quân báo này, khi tôi đang bi ̣giam trong
phò ng, ngồ i tưạ lưng vào vách cây, hai chân bi ̣cò ng chăṭ suố t ngày đêm,
trừ khi có liṇ h “đi làm viêc̣ ”. Môṭ viên sı̃ quan đươc̣ giớ i thiêụ là thươṇ g tá
côṇ g sản, nó i gioṇ g vù ng Bắc Trung phần khô khan, đến nhı̀n măṭ tôi vớ i
thái đô ̣ kẻ cả, hắn thông báo mı̉a mai: “Ông Hoàng Cơ Minh đã chết. Lưc̣
lươṇ g phản đôṇ g đã bi ̣tiêu diêṭ hoàn toàn.”.

Buổ i chiều đó , sau khi đươc̣ tháo cò ng để ra giếng tắm và ăn cơm
tù . Lú c ngườ i bô ̣ đôị chưa tớ i phò ng giam cò ng chân tôi laị như moị khi.
Tôi tiến đến gần cử a sổ ngôi nhà sàn, có chiếc ghế cũ, châṃ chap̣ ngồ i
xuố ng đấy, toàn thân như mềm laị hơn, hướ ng căp̣ măṭ mỏ i mêṭ, u buồ n
nhı̀n ra dò ng sông Mekong trướ c măṭ . Dò ng nướ c chuyển dic̣ h im lăṇ g
nhưng tràn sứ c maṇ h, nó đang hướ ng về quê hương tôi tâṇ bên dướ i kia.
Dò ng Mekong vâñ chảy như nó đã chảy tự bao giờ , hàng trăm năm trướ c
đây, khi không có tôi nơi đây cũng như không có những con ngườ i mà tôi
đươc̣ biết, đươc̣ nghe nó i, đươc̣ chı̉ daỵ là đồ ng bào củ a tôi. Hiêṇ đang giam
cầm tôi như môṭ sinh vâṭ mang chứ ng biṇ h cần tránh xa, nếu có thể đươc̣
nên khai tử nó , sinh vâṭ tù tôị , ra khỏ i cuôc̣ số ng phàm tuc̣ này.

Cảnh dò ng sông im lăṇ g giữa cái nắng nhaṭ dần củ a buổ i hoàng

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 477

hôn đang đến chầm châṃ nhưng trong lò ng tôi laị dâng tràn cơn xú c đôṇ g.
Những gioṭ nướ c mắt hiếm hoi tưở ng chừ ng rất kiên nghi,̣ ẩn sâu kı́n trong
hố c mắt như sẳn sàng chưc̣ ứ a trào ra, nếu tôi không cố kı̀m chú ng laị . Tôi
biết chắc rằng đoàn quân Đông Tiến sẽ bi ̣tiêu diêṭ trong nay mai. Nhưng
khi nghe tin chiến hữu Chủ Tic̣ h đã nằ m laị vıñ h viêñ trong rừ ng sâu kia,
bên caṇ h những thanh niên trẻ - các chiến hữu củ a tôi - từ ng nuôi ướ c mơ
đep̣ , hoài baõ cao thươṇ g, xây laị đờ i. Không hiểu taị sao, trong tôi dấy lên
nỗi niềm bi phẫn mênh mông, nói không thành lờ i!!!

Sau đó vài hôm, tôi đươc̣ xe chở ra phi trườ ng tın̉ h Stungtreng, ho ̣
chuyển tôi về Sài Gò n bằng phi cơ quân sư.̣ Chı́nh taị phi trườ ng này, lần
đầu tiên, từ khi bi ̣bắt, ý điṇ h vươṭ thoát đã đến trong đầu tôi. Toán công
tác mớ i, áp tải tù binh là các cán bô ̣ măc̣ thườ ng phuc̣ , ho ̣ là công an thuôc̣
bô ̣ nôị vu ̣ từ Sài Gò n qua. Taị tın̉ h Stungtreng - Cambodia, công viêc̣ khai
thác, tra hỏ i củ a quân báo đã hết, ho ̣ bàn giao tù binh qua bô ̣ nôị vu.̣ Giờ
đây, tù binh ngoài măṭ trâṇ có tiếng sú ng đươc̣ biến thành tù nhân chıń h tri,̣
tù gián điêp̣ , tù phản đôṇ g. Trong chuyến bay giải giao tù này, có nhiều bô ̣
đôị đi phép từ Cambodia về Viêṭ Nam. Caṇ h đó có vài kháng chiến quân
đã bi ̣bắt trướ c đây, tôi cò n nhớ , đó là Hà Văn Lâm, Nguyêñ Văn Đang và
anh Thông (anh này khai môṭ tên khác khi bi g̣ iam).

Các tù binh vâñ bi ̣tró i tay khi ngồ i trên máy bay. Các bô ̣ đôị đi
phép cò n trẻ, ho ̣ngó chú ng tôi, không nó i gı̀, vı̀ các công an đi theo tù binh
đã báo trướ c không cho tiếp xú c, không đươc̣ nó i chuyêṇ vớ i nhau. Đây là
chuyến bay đầu tiên trong đờ i tôi và oan nghiêṭ thay, laị là chuyến bay
mang tôi vào nhà tù ở Sài Gò n, nơi tôi đã ra đi trướ c đó để tı̀m tự do.

Tớ i phi trườ ng Tân Sơn Nhất, chú ng tôi đươc̣ cho xuố ng riêng môṭ
đơṭ . Có chiếc xe màu trắng, chừ ng 10 chỗ ngồ i, cử a, kiếng đó ng bı́t bù ng,
đã chờ sẳn ở phi trườ ng. Chú ng tôi đươc̣ liṇ h lên xe. Về tớ i traị giam ở Sài
Gò n, tôi thấy có nhiều kháng chiến quân nơi đây, khá nhiều, gần như toàn
bô ̣ những ngườ i cò n số ng hay bi ̣thương sau trâṇ đánh ở Nam Lào. Traị
giam này, tôi không biết mang tên gı̀, phần chắc sử duṇ g traị tù cũ củ a chế
đô ̣VNCH. Sau này nghe anh em nó i laị rằng: Taị traị giam này vâñ cò n vài
ngườ i Khmer, giữ trách vu ̣ cấp bô ̣ trưở ng, vı̀ chố ng laị đườ ng lố i củ a Hà
Nôị áp đăṭ cho quố c gia Kampuchea, nên bi ḅ ắt và giam nhiều năm taị đây,
không cho về quê hương ho.̣ Khủ ng khiếp thay, môṭ chế đô ̣ baọ tri.̣

Ở traị giam Sài Gò n không lâu, toàn bô ̣ kháng chiến quân bi ̣bắt
trướ c hay sau, đều bi c̣ huyển về traị B.7 ở tı̉nh Đồ ng Nai, tứ c Biên Hò a cũ.

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 478

Về đây, găp̣ laị nhiều anh em cũ. Chú ng tôi đều buồ n, nỗi buồ n in sâu trong
suố t cuôc̣ đờ i sau này. Có ngườ i thấy tôi cò n số ng ngac̣ nhiên quá đổ i, ôm
tôi hỏ i thăm, tôi cũng ngac̣ nhiên vı̀ thái đô ̣ này. Hỏ i ra, anh em nó i rằng,
nghe anh Trần Văn Lắ m kể laị , khi anh Lắm đi lac̣ trong rừ ng, tớ i bờ suố i
vắng, thấy có cái đầu ngườ i bi ̣chăṭ đứ t, gương măṭ trông giố ng y hêṭ anh
Tù ng. Trần Văn Lắm thấy cái đầu lı̀a khỏ i cổ quá rù ng rơṇ giữa cảnh rừ ng
hoang vu, mưa suṭ sù i, tầm tả. Khi găp̣ laị anh em, Lắ m đều nó i, chắc chắn
anh Phaṃ Hoàng Tù ng đã bi ̣dân Lào dù ng rưạ chăṭ đứ t đầu thả trôi dướ i
suố i. Anh em có ngườ i thương tiếc.

Không ngờ , khi bi g̣ iam chung taị traị B. 7, thấy tôi cò n số ng bằng
xương bằng thiṭ trướ c mắt moị ngườ i, anh em mớ i rõ ra, anh Trần Văn Lắ m
nhı̀n lầm. Nhưng không biết cái thủ cấp đó là củ a ai. Cũng ở traị B. 7, tôi
găp̣ laị anh Nguyêñ Tấn Khỏ e, ngườ i cưụ ha ̣sı̃ quan cảnh sát, cha củ a em
Nguyêñ Tấn Phát. Anh Khỏ e trông ố m yếu, xanh xao. Găp̣ laị nhau, anh
Khỏ e bắt tay tôi mừ ng rỡ, vı̀ thấy tôi may mắn số ng só t, sau cuôc̣ trườ ng
chinh haĩ hù ng. Tôi cũng găp̣ laị anh Trần Đế, trướ c đây là Quyết Đoàn
Phó Tác Chiến. Cấp trên anh Đế, chiến hữu Lê Văn Long, ở Canada về, đã
bỏ thây trên rừ ng nú i Nam Lào. Găp̣ laị Đế, tôi thấy anh thoáng buồ n và
không kém phần mỏ i mêṭ, gương măṭ đăm chiêu, hai anh em baṇ không
nó i nhiều lờ i.

Taị traị B. 7, có hai khu. Khu vưc̣ giam lỏ ng, nhố t các anh em
thuôc̣ tổ chứ c đấu tranh củ a ông Lê Quố c Tú y ở Pháp, đã bi c̣ ầm tù taị đây
từ nhiều năm trướ c. Khu vưc̣ kiên giam nhố t kháng chiến quân vừ a bi ̣giải
về đây. Mỗi phò ng có 4 anh em. Không đươc̣ thăm nuôi, không đươc̣ liên
lac̣ qua laị , khẩu phần ăn thâṭ giớ i haṇ , chı̉ cố t cho đừ ng chết đó i. Trong
phò ng tôi bi g̣ iam, có anh Trần Hữu Công, to lớ n, chiụ đó i không nổ i. Môṭ
ngày kia, khi nhâṇ phần cơm 4 ngườ i vào buổ i chiều, có thêm môṭ miếng
cơm cháy màu nâu đen bằng bàn tay, anh không chiụ chia làm 4 mà đò i
giành hết. Tôi không nó i, ý muố n nhườ ng cho anh phần cơm cháy chú t xıú ,
rất thông cảm vớ i anh, vı̀ anh lớ n con, cần ăn nhiều hơn môṭ chú t. Anh
Công chı̉ muố n giành lấy phần cơm cháy thôi. Nhưng anh baṇ Nguyêñ
Minh Cảnh cù ng phò ng giam, có tiếng hơi cằn nhằn. Thế là tranh caĩ nổ ra
chı̉ vı̀ miếng cơm cháy, chú t nữa thı̀ đã có đánh lôṇ giữa các cưụ kháng
chiến quân. Sau này anh em khuyên bảo nhau, cố gắng đừ ng để lớ n tiếng
to lờ i vớ i nhau vı̀ chuyêṇ ăn uố ng trong tù .

Trong khu kiên giam vắng lăṇ g, buồ n chán, tủ i nhuc̣ , anh em gần

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 479

như rất thıń h tai vớ i những tiếng đôṇ g chung quanh. Tiếng bướ c chân ngườ i
đi bên ngoài, tiếng lao xao củ a đám tù nhân đi rôṇ g, tiếng mấy con heo kêu
đò i ăn, tiếng kẻng báo giờ đi lao đôṇ g ngoài traị . Moị âm thanh củ a thế giớ i
con ngườ i bên ngoài đươc̣ đám tù nhân khố n naṇ , mò n mỏ i đang bi ̣nhố t
kı́n bên trong chú ý rất mưc̣ và đươc̣ phân loaị tinh tườ ng môṭ cách thông
minh. Những âm thanh “lac̣ quan” này cũng tưạ như tiếng “lôp̣ côp̣ ” từ
tiếng đôṇ g củ a đıt́ thau cơm đuṇ g vào nền xi măng, đươc̣ anh Diêp̣ (môṭ tù
nhân “đi rôṇ g”) chaỵ bỏ ngoài hành lang trong giờ chia cơm cho mỗi phò ng
tù . Có những anh đó i quá, nằ m chờ giờ chia cơm, khi nghe tiếng chân anh
Diêp̣ chaỵ ngoài sân, anh em đã báo đôṇ g ngồ i dâỵ , chuẩn bi “̣ đánh chén”.
Khi tiếng đôṇ g củ a cái đı́t thau cơm chaṃ vào nền xi măng trướ c cử a phò ng
tù , có anh đã đó i nhưng cò n lên măṭ thầy bó i, bó i rằng: hôm nay chắc có
mó n canh mướ p, vı̀ nghe tiếng đôṇ g hơi năṇ g tai! Thế nhưng nhiều lú c
cũng trú ng thâṭ , chứ ng tỏ khi đó i, cái tai cũng cò n tinh tườ ng lắm.

Có lú c, các thau cơm đươc̣ đăṭ bỏ trướ c cử a phò ng giam rất đú ng
giờ , nhưng anh em trong phò ng chờ lâu mà không nghe tiếng lao xao củ a
chù m chı̀a khó a do quản giáo cầm mở cử a tù . Anh em ngó ng cổ chờ , đơị
chờ và tiếp tuc̣ chờ đơị . Cho đến khi thấy anh Diêp̣ xuất hiêṇ vớ i cán bô ̣
quản giáo, thı̀ cái thau cơm, có hı̀nh dáng tưạ như cái máng bằng thiếc dù ng
cho heo ăn, đã bi ḳ iến bu đầy nhó c. Lấy thau vào phò ng, trướ c khi ăn cơm,
anh em phải xua đuổ i đám kiến đen, kiến đỏ cho sac̣ h mớ i ăn đươc̣ . Găp̣
kiến đen thı̀ dê,̃ đuṇ g phải kiến đỏ , kiến vàng, ngườ i tù vừ a đuổ i chú ng,
vừ a gaĩ hai tay vı̀ ngứ a. Đó là chưa kể có sự tham gia ăn hôi củ a đám ruồ i
nhăṇ g đầy nhó c ở bên ngoài cử a phò ng giam.

Chuyêṇ lấy cơm cũng chưa hết. Phò ng tù có hai cử a, cử a ngoài
bằng sắt, cử a trong bằng cây, tất cả đươc̣ khó a bằng ố ng khó a lớ n, rất chắc
chắn. Khi mở cử a cho tù lấy cơm, quản giáo chı̉ mở cử a sắt, và giao cho
anh Diêp̣ bướ c vào trong mở cánh cử a cây. Khi cử a đươc̣ mở , tù nhân trong
phò ng chaỵ ra lấy thau cơm, cái thau bỏ trên nền xi măng, cao hơn măṭ đất
đầy buị cát có 4 cm. Đôc̣ điạ hơn, là thau cơm để ngay dướ i chân tên quản
giáo đang đứ ng chaṇ g háng ra, y có gương măṭ cò n trẻ nhưng không kém
phần bần tiêṇ , muố n lấy thau cơm, anh em phải mop̣ ngườ i dướ i chân hắn.
Đú ng là đa tho,̣ đa nhuc̣ !

Phần cơm hàng ngày ı́t, không có thăm nuôi, laị bi ̣giam kı́n. Các
tù nhân trong phò ng chı̉ bâṇ rôṇ vào giờ chia cơm, ăn cơm. Đang đó i, đươc̣
chia cơm, có anh nhai nhanh cho đã cơn đó i. Nhai nhanh, nếu không muố n

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 480

nó i nuố t troṇ g, thı̀ không đươc̣ vài phú t, hết cả phần cơm môṭ buổ i. Ăn
xong, không có viêc̣ gı̀ làm, laị nằm ngủ , ngủ nhiều, măṭ sưng bup̣ , ngườ i
như bi ̣biṇ h phù thủ ng. Có ngườ i lấy chiếu làm cờ đánh cho hết giờ . Có
ngườ i lấy chai kem làm ố ng thuố c lào, đú t miêṇ g vào hú t ro ro cho đỡ buồ n.
Có ngườ i chố ng choị bằng cách đi qua đi laị như tâp̣ thể duc̣ , đã đó i laị phải

đi nhiều, đi cho mêṭ laị nằ m. Vı̀ thế có anh chế ra cách “dưỡng sinh” trong
phò ng giam. Rất đơn giản, vừ a tránh đươc̣ cái cồ n cào vı̀ ăn ı́t, vừ a không
phải ngủ nhiều, vừ a taọ viêc̣ làm cho hàm răng háu đó i.

“Dưỡng sinh” chı̉ là cách, sau khi nhâṇ đươc̣ phần cơm, mỗi anh
ngồ i môṭ gó c, lấy muỗng mú c từ ng miếng cơm nhỏ , bỏ vào miêṇ g, nhai từ
từ , từ từ , châṃ chap̣ , càng lâu càng tố t. Càng nhai lâu, có anh nó i hôṭ cơm

càng ngoṭ ngào?! Có ngườ i “thi đua” nhai lâu, chờ cho anh baṇ mı̀nh nuố t
vào buṇ g rồ i, mı̀nh mớ i nuố t, như vâỵ phần cơm củ a mı̀nh lâu hết. Nhai
khi nào, haṭ cơm nhừ ra hơn cháo, rồ i mớ i cho vào buṇ g. Nhai cơm kiểu
này, haṭ cơm nhừ nát trôṇ lâñ vớ i nướ c miếng tiết ra từ lưỡi, làm tố t thêm
cho bô ̣ phâṇ tiêu hó a, vố n èo uôṭ củ a tù nhân.

Ăn theo cách này, có khi gần tiếng đồ ng hồ mớ i hết phần cơm tù
ı́t ỏ i. Cứ ngồ i xếp bằng trên chiếc chiếu tù , lưng thẳng, như ông đaọ ngồ i
thiền trên nú i cao muố n thoát tuc̣ luỵ , điềm đaṃ nhai, thủ ng thın̉ h ăn, hai
mắt ngó thẳng. Có lú c vừ a ăn, vừ a nó i chuyêṇ chı́nh tri,̣ nhưng đừ ng nó i
lớ n, coi chừ ng cán bô ̣ an ninh traị giam đang rı̀nh râp̣ ngoài kia để nghe
lén. Ăn theo phép “dưỡng sinh” này, hai hàm răng đươc̣ làm viêc̣ thỏ a mañ ,
không cò n đò i nhai nhiều như trướ c đây. Cơm tù chı̉ là cơm gaọ muc̣ và

nướ c muố i, đôi khi có chú t canh, ngày Tết dân tôc̣ , laị có thêm ı́t thiṭ, ı́t mỡ
dı́nh miêṇ g.

Bi g̣ iam lâu, không biết anh em có tin từ đâu, truyền nhau nó i rằng,
uố ng nướ c tiểu sẽ giú p tri ̣nhiều chứ ng biṇ h thườ ng mắc phải, khi bi ̣nhố t
trong tù , vố n thiếu nhiều chất dinh dưỡng. Đây có thể là dưạ vào “Niêụ
Liêụ Pháp”. Có ngườ i nó i đó là tin bá láp, có ngườ i cũng muố n thử coi. Tôi
cũng dành nhiều tháng uố ng nướ c tiểu củ a mı̀nh. Trong phò ng giam, cất
riêng cái chén mủ màu vàng, mỗi sáng, khi thứ c dâỵ , tiểu vào cái chén đó ,
vừ a đủ số lươṇ g mı̀nh có thể uố ng hết. Buổ i nào tiểu đươc̣ nhiều, cũng
không dám tiểu hết vào chén, vı̀ ngaị uố ng không hết. Uố ng mỗi sáng đều
đăṇ , lần đầu tiên, đưa chén lên miêṇ g, phải nhắm mắt laị , những lần sau
mắt mở bı̀nh thườ ng, nhưng vâñ nhăn măṭ khi uố ng. Tôi làm như thế trong
nhiều tháng, không biết có bổ dưỡng gı̀ không, nhưng cũng không thấy có

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 481

phản ứ ng xấu gı̀. Mỗi lần uố ng, dù nướ c tiểu củ a chıń h mı̀nh, nhưng vi ̣nó
là la ̣ khó tả. Sau này kể laị cho gia đı̀nh nghe, ai cũng nhăn măṭ , lắc đầu,
không tưở ng tươṇ g nổ i cảnh tôi tự nguyêṇ uố ng nướ c tiểu trong khu kiên

giam.

Bi ḳ iên giam lâu, nhiều anh em tứ c khı́, có khi la lố i cho đã miêṇ g,
cán bô ̣ an ninh traị B.7 phải mờ i lên làm viêc̣ , cảnh báo không cho la làng
gây náo đôṇ g khu tù giam. Lần nữa sẽ bi c̣ ò ng chân, bi c̣ ú p cơm hàng ngày.
Cắt khẩu phần là điều đáng sơ ̣ trong nhà giam. Không chı̉ trong nhà tù ,
ngoài xã hôị , sau năm 1975, nghe nhà nướ c hăm doạ cắt hô ̣ khẩu, cắt sổ
mua lương thưc̣ là nguy hiểm tớ i tương lai cả gia đı̀nh rồ i. Không cho la
trờ i, la đất, thı̀ anh em hát, không hát đươc̣ bài ca “Kháng Chiến Quân Hành
Khú c”, “Em Vâñ Đơị Anh Về” hay “Trăng Chiến Khu” củ a cố nhac̣ sı̃ Trần
Thiêṇ Khải, anh em laị hát bài “Xuân Này Con Không Về”, hay “Đêm Tiền
Đồ n” hoăc̣ naõ nù ng hơn là bài “Phố Cũ”. Nhiều gioṇ g ca kháng chiến
quân rất quyến rủ , làm sưở i ấm lò ng anh em, vố n đang buồ n rườ i rươị ,
không kém bi quan.

Ca hát chán, laị mau đó i buṇ g, anh em quay qua dù ng vò i nướ c ở
cầu tiêu sau phò ng, làm “điêṇ thoaị ” liên lac̣ . Cả môṭ khu kiên giam củ a
traị B. 7 dù ng để giam kháng chiến quân. Mỗi phò ng kiên giam cách nhau
bở i môṭ lố i đi nhỏ , đây cũng là chỗ để cán bô ̣ từ ngoài theo dõi hoaṭ đôṇ g
trong phò ng. Măṭ sau củ a bứ c tườ ng khu kiên giam có môṭ ố ng nướ c dài,
chaỵ từ đầu khu kiên giam tớ i cuố i khu. Ố ng nướ c bằng nhôm cứ ng này có
môṭ vò i đươc̣ đuc̣ xuyên qua tườ ng, chıã vào mỗi phò ng giam, dướ i cái vò i
nướ c đó là chiếc lu cũ kỹ ở cầu tiêu, nằm phı́a sau mỗi phò ng giam.

Chı́nh cái vò i nướ c này, anh em biến nó thành cái “điêṇ thoaị ” liên
lac̣ , trò chuyêṇ , tâm tı̀nh, đủ thứ chuyêṇ trên đờ i, trong cảnh tù tôị . Nhiều
buổ i trưa, mấy anh có sứ c khỏ e, bi ṇ hố t lâu trong phò ng, tay chân cứ muố n
voṇ g đôṇ g. Anh ta ra cầu tiêu, ghé miêṇ g vào vò i nướ c, coi như cái điêṇ
thoaị , nó i chuyêṇ vớ i anh baṇ khác ở phò ng giam bên caṇ h. Có môṭ quy
luâṭ , khi anh nào nó i, thı̀ anh khác ở phò ng bên kia phải để tai áp sát vò i
nghe. Có lú c hai anh đang trò chuyêṇ , môṭ anh ở phò ng thứ ba, nhảy vô
thı̀nh lıǹ h không thông báo cá nhân mı̀nh muố n tham dự “diêñ đàn thông
tin nôị bô”̣ , rı̀nh nghe coi hai chiến hữu này tâm tı̀nh điều gı̀, rồ i bỗng dưng
lớ n tiếng cườ i ha hả, rất khoái chı́!!! Có lú c cái vò i nướ c này trở thành diêñ
đàn công côṇ g trao đổ i thông tin, hôị thảo, hay ca nhac̣ yêu cầu. Có lú c quá
đắt khách, nhiều hôị viên, phải thay nhau ghé miêṇ g vào điêṇ thoaị , mỗi

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 482

ngườ i vài phú t. Dù ng cách liên lac̣ này, anh em biết tin tứ c ở phò ng khác
và tiêu pha thı̀ giờ trong phò ng giam buồ n chán, đơn điêụ , không ı́t ứ c chế
tâm sinh lý.

Chuyêṇ cái vò i nướ c ở traị B. 7 cũng chưa hết, chừ ng hai ngày,
traị cho bơm nướ c vô phò ng môṭ lần, mỗi phò ng có môṭ cái lu không lớ n,
không nhỏ . Khi bơm nướ c đầy lu, nhà traị chưa tắt máy bơm ngay, không
biết vı̀ lý do gı̀. Có thể anh em tù nhân trong tổ chứ c “phản đôṇ g” khác,
đang bi ṇ hố t trong traị , đươc̣ phép “đi rôṇ g”, trông coi viêc̣ này, bi ḅ âṇ rôṇ
hay quên không canh giờ . Những lú c như thế, anh em chưa vôị la báo ngay,
nhanh chó ng thay nhau tắ m giăṭ cho đã cơn thèm nướ c. Và phần nướ c vừ a
đươc̣ bơm vào lu, để dành xài trong mấy ngày sau, vừ a đú ng ngày bơm
thêm. Nhưng cũng có lú c, bơm chưa đầy lu, thı̀ máy bơm đã tắt. Có thể nhà
traị khấu trừ laị viêc̣ bơm dư hôm trướ c hay không?

Tắ m giăṭ phải thâṭ tiết kiêṃ , vı̀ hàng ngày cò n phải dù ng để làm
vê ̣sinh như đi tiêu, dôị nướ c tiểu cho đừ ng bố c mù i khai vào phò ng. Bố n
anh em trong phò ng phải nhườ ng nhiṇ nhau, không ai xài nướ c nhiều quá,
cần thiết hai ngày tắm môṭ lần, nướ c cò n dù ng đề rử a chén sau khi ăn cơm,
sú c miêṇ g mỗi buổ i sáng. Liṇ h bơm nướ c hay không là từ thẩm quyền nhà
traị tứ c ban quản giáo traị tù B.7. Môṭ baṇ tù trong tổ chứ c Lê Quố c Tú y,
tên Diêp̣ , là ngườ i phu ̣ lo coi viêc̣ bơm nướ c cho quản giáo traị tù . Anh
kiểm tra các phò ng tù đã đầy nướ c hay chưa, phò ng nào bi ̣ngheṭ vò i phải
báo ngay. Anh Diêp̣ này cũng là ngườ i lo chuyêṇ nấu cơm, chia cơm cho
nhó m tù binh trong tổ chứ c Hoàng Cơ Minh ở traị B.7. Sau này chú ng tôi
đươc̣ biết thêm, anh Diêp̣ xâm nhâp̣ về cù ng đơṭ vớ i Liêṭ Sı̃ Trần Văn Bá,
đầu thâp̣ niên 1980. Á n tù củ a anh Diêp̣ gần 15 năm.

Có môṭ Tết, năm 1987 bướ c qua năm 1988, tù nhân đươc̣ nhà traị
phân phát thêm ı́t thứ c ăn, có chất dầu mỡ. Thưc̣ phẩm la ̣ buṇ g hơn hàng
ngày, có anh bi ̣tiêu chảy, phò ng nào cũng có ngườ i đau buṇ g, măc̣ dù ăn
đươc̣ ngon và nhiều hơn ngày thườ ng. Và trong “thờ i điểm căng thẳng”
này, quái la,̣ nhà traị laị không bơm nướ c. Bı̀nh thườ ng hai hay ba ngày đã
nghe tiếng chân anh Diêp̣ chaỵ ngoài hành lang, báo đôṇ g cho biết, nhà traị
chuẩn bi ḅ ơm nướ c, anh em sẳn sàng sú c lu, hứ ng nướ c mớ i. Đây đươc̣ coi
là những âm thanh quen thuôc̣ , gần như là “tin vui” đố i vớ i tù nhân bi ṇ hố t
trong các phò ng châṭ hep̣ , nó ng nưc̣ (nó ng tớ i mứ c, tố i ngủ , có anh phải lôṭ
hết quần áo ra mớ i vỗ đươc̣ giấc ngủ tù tôị ).

Nhưng qua Tết, mù ng Hai không thấy, mù ng Ba cũng không thấy,

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 483

mù ng Bố n tiếp tuc̣ im re. Anh em trong phò ng cố vểnh hai tai lên nghe
ngó ng coi có tiếng chân nào ở ngoài khu vưc̣ kiên giam không. Có anh em
cò n cõng nhau leo lên sát mái phò ng để nghiêng đầu, ngó ra quan sát ngoài
sân traị . Lú c này, đã có phò ng kêu báo đôṇ g, cầu cứ u, nhưng bên ngoài traị
laị vắng lăṇ g. Không biết ho ̣ đi chơi Tết chưa về hay là đang “ẩn” mı̀nh
đâu đó không ra măṭ .

Trong phò ng nổ i lên không khı́ năṇ g nề, năṇ g nề vı̀ anh em im
lăṇ g khổ tâm, đang chờ đơị từ ng giây bướ c chân anh Diêp̣ hay ngườ i quản
giáo nào đó , để “giải cứ u tı̀nh hı̀nh bi ḅ ao vây nghiêm troṇ g”. Năṇ g nề cò n
vı̀ chuyêṇ cầu tiêu trong phò ng không có nướ c dôị trong mấy ngày qua,
phân ngườ i lỏ ng có , đăc̣ có , tràn đầy ra bố c mù i tanh, hôi thú i nồ ng năc̣ .
Những con ruồ i lằn lớ n hơn hôṭ đâụ phôṇ g từ xa đánh hơi đươc̣ mù i phân
ngườ i, đã tràn vào “chiếm đó ng” cầu tiêu, gây nên âm thanh vo vo đáng
kinh ngườ i. Anh nào nằm ngủ ngay cử a sau củ a phò ng, sát caṇ h cầu tiêu,
phải cấp tố c “di dờ i” chiếc chiếu tù đi chỗ khác ngay, không cần chờ liṇ h
ban quản giáo traị cho phép. Đã không có nướ c dôị cầu, nhưng anh em laị
bi ̣đau buṇ g phải đi cầu liên tuc̣ . Cầu tiêu đã hôi thú i, thân ngườ i cũng bố c
mù i chua lò m. Khu vưc̣ cầu tiêu trong phò ng giam nhỏ hep̣ , trở thành khu
vưc̣ “rất giớ i haṇ ”, không ai dám lai vañ g, trừ khi có “nhu cầu đăc̣ biêṭ”.
Đã vâỵ cò n nhu cầu tắm giăṭ , sú c miêṇ g, rử a chén.

Khi ăn Tết, thấy nhà traị chia cho thêm cơm, cho thêm thứ c ăn như
thiṭ, rau cải, mỡ dầu, khá nhiều so vớ i những ngày bı̀nh thườ ng trong suố t
năm trườ ng thiếu thố n, thèm thuồ ng. Có anh em đươc̣ ăn nhiều, ăn ngon,
đươc̣ “đánh chén”, vui mừ ng tưở ng rằng “cách maṇ g” tử tế vớ i tù nhân.
Nào ngờ ăn xong Tết mớ i thấy thêm tâm điạ “cách maṇ g” cư xử vớ i tù
nhân đáng thương, vâñ chı̉ là bầy sinh vâṭ luôn thu ̣naṇ khố n khổ , nằm dướ i
bàn tay hành ha ̣cay đôc̣ củ a kẻ có quyền, bất cứ lú c nào.

Sau này, khi chú ng tôi bi ̣chuyển ra traị A. 20, nghe đươc̣ nhiều
laõ tù nhân đã bi ̣giam taị traị này từ đầu những năm 1980, kể laị các câu
chuyêṇ không ı́t đau lò ng. Suố t năm, tù nhân bi ̣cho ăn kham khổ , thăm
nuôi laị giớ i haṇ , Tết đến, laị Tết “dân tôc̣ ”, nhà traị A.20 rất thân ái, nhân
đaọ vớ i tù chıń h tri.̣ Sáng cho ăn môṭ đơṭ cháo có chú t lò ng heo, thâṭ no.
Gần trưa laị chia thêm cơm, canh, thiṭ, ăn no thỏ a mañ , có ngườ i cò n để
dành. Chiều laị có cử ăn đăc̣ biêṭ nữa, nhiều hơn bıǹ h thườ ng. Tù nhân hı́
hử ng (có ngườ i cũng cảnh giác, chờ coi), đươc̣ ăn no, dườ ng như quá no là
đằng khác, quá no môṭ cách bất thườ ng. Bao tử đang lép xep̣ , toàn cơm vớ i

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 484

nướ c muố i, ăn bữa nào cũng đó i, nay laị đổ vào bao tử dồ n dâp̣ , đủ các thứ
lềnh bềnh, khó tiêu nhưng ngon miêṇ g. Không ngờ , chưa hết, tố i đến, gần
giờ ngủ , quản giáo traị laị đâp̣ cử a rầm rầm, hố i thú c, bảo tù nhân chuẩn bi ̣
chén, tô đi lañ h chè, ăn cho hết không đươc̣ để dành!?

Thâṭ là khố n naṇ , đáng thương, đáng tôị , đáng buồ n cho kiếp con
ngườ i phù du nhưng luôn trú t thù hâṇ lên đầu đồ ng loaị không may. Tù
nhân lú c này, có ngườ i vı̀ đó i khát, đã mắc mưu nhà tù , ăn cho đã thèm,
nay lăn ra bi ṭ rú ng thưc̣ , ó i mử a. Có ngườ i bi ṭ iêu chảy đâp̣ cử a buồ ng giam
la cấp cứ u hố i hả, có ngườ i ôm buṇ g nằm lăn qua lăn laị , miêṇ g kêu đau
không ngớ t, có ngườ i cứ tuôṭ quần ngồ i sẳn trong cầu tiêu, gương măṭ nhăn
nhó quá đau khổ , không dám đi đâu hết, ngồ i taị chỗ “ứ ng chiến” 24/24.
Cách hành xử củ a chế đô ̣ thâṭ “văn minh”, coi con ngườ i là công cu ̣ phải
luôn nhâṇ những trừ ng phaṭ cay đôc̣ , ác tâm, tiểu nhân củ a ho.̣ Kẻ chiến
thắng không cao thươṇ g, trở nên hèn ha ̣kinh ngườ i!!!

Lú c bi ̣ giam ở traị B.7, đ̣ ã xảy ra trườ ng hơp̣ tự thắt cổ chết để
phản đố i cách giam giữ tù nhân củ a chế đô.̣ Anh Hồ Lam Hù ng, môṭ kháng
chiến quân bı̀nh thườ ng trong khu chiến, trong cuôc̣ Đông Tiến II lần 2,
anh bi ̣thương ở chân, vết thương nhe,̣ do vı̀ không có thuố c men và đươc̣
chữa tri ̣đú ng lú c, nên anh phải mang tâṭ , chân đi cà nhắc. Lú c bi ̣nhố t kı́n
ở traị B.7, anh Hồ Lam Hù ng, vào ban đêm, xé mền làm dây, tự treo cổ đến
chết. Khi anh em trong phò ng biết đươc̣ , la báo đôṇ g, anh đã chết rồ i. Nhà
traị đó ng hò m đem chôn trong khu vưc̣ B.7. Anh Hồ Lam Hù ng cò n trẻ,
lú c đó , năm 1987, anh đô ̣khoảng trên 20. Tôi không biết nhiều về gia đı̀nh
anh. Trong khu chiến, tôi ở xa đơn vi ạ nh. Chı̉ có lú c di hành, tôi đươc̣ cấp
trên giao, tiếp sứ c cho anh, giú p anh di chuyển khi lên nú i cao, mang bớ t
đồ đac̣ trong ba lô củ a anh, lú c anh đã bi ̣thương ở chân.

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 485

Báo nhà nước CSVN loan tin về vụ xử án.
"Thời đó, sau khi trận đánh đã xảy ra được độ 1 tháng, thời gian
đủ để nắm vững tình hình, đài phát thanh của Phathét Lào là cơ quan
truyền thông đầu tiên loan tin về vụ đoàn quân kháng chiến bị chận đánh
và Chủ Tịch Hoàng Cơ Minh tử thương... Các đài kiểm thính thế giới tại
Bangkok nghe được và loan tin rộng ra, khi đó người Việt ở trong và
ngoài nước mới biết đến biến cố chấn động này. MT lên tiếng phủ nhận
và nói rằng Chủ Tịch Hoàng Cơ Minh vẫn an toàn và đang chỉ huy.
Khoảng 1 tháng sau nữa thì các cơ quan truyền thông nhà nước CSVN
mới bắt đầu loan tin để chuẩn bị cho vụ xử án và khi đem sự kiện này ra
tòa vào đầu tháng 12/1978, thì đồng loạt tất cả các nhật báo như Nhân
Dân, Quân Đội Nhân Dân, Sài Gòn Giải Phóng, Công An… đều có đăng
tin và ký sự nhiều kỳ. Nội dung các bản tin hơi giống nhau, tuy nhiên vì
câu chuyện khá phức tạp nên các ký sự viết có nhiều chi tiết sai lạc về tên
người, lẫn lộn về thời điểm và thời gian của các chiến dịch Đông Tiến…"

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 486

Trích lại từ cuốn “1 Ngày Có 26 Giờ” của Nguyên Vũ.
Theo báo nhà nước CSVN thì số người bị MT xử tử lên đến 18 người.

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 487

Thờ i gian giam taị traị B.7 - Suố i Máu, Đồ ng Nai, là thờ i gian chế
đô ̣ gaṇ loc̣ đố i tươṇ g, chuẩn bi ̣đưa 18 người ra phiên tò a ngày 1/12/1987
và sau đấy là môṭ phiên tò a phu.̣ Tất cả phải diêñ ra êm thấm, chı̉ có tuân
phuc̣ , nghe tò a hỏ i và thành tâm khai báo, trả lờ i. Đó như là môṭ kic̣ h bản
đươc̣ soaṇ thảo công phu, ăn khớ p. Đaọ diêñ là nhà nướ c có hỗ trơ ̣bở i nò ng
sú ng. Chứ không thể có phiên tò a như đã xử anh hù ng Trần Văn Bá, có tố
cáo tôị ác chế đô ̣ ngay trướ c tò a án. Liêṭ sı̃ Trần Văn Bá thuôc̣ tổ chứ c đấu
tranh giải trừ hoạ đôc̣ tài, giành tự do cho dân Viêṭ, do ông Lê Quố c Tú y
lañ h đaọ , có cơ sở ở Pháp Quố c.

Tôi và môṭ số anh em không bi ̣ra tò a và không có án chı́nh thứ c,
chı̉ nghe đoc̣ bản án tâp̣ trung cải taọ . Bản án này cũng tương tự như các
cán bô ̣ kháng quản bi ̣bắt từ năm 1985, vâñ cò n bi g̣ iam nhiều năm sau đó .

Khi tuyên án tâp̣ trung cải taọ , traị trưở ng traị giam B.7, có tên
Năm Lâp̣ , ngườ i Cà Mau, nó i rằng, án tâp̣ trung có thờ i haṇ chı́nh thứ c là
3 năm. “Cải taọ viên” nào làm tố t theo chı́nh sách nhà nướ c và đảng, sẽ
đươc̣ thả về sớ m. Cải taọ viên nào, cải taọ chưa tố t theo nhâṇ xét củ a ban
giám thi ̣traị , sẽ tiếp tuc̣ đươc̣ cải taọ thêm trong môṭ thờ i gian không xác
điṇ h đươc̣ !?

Có môṭ số kháng chiến quân bi ̣mang án tâp̣ trung cải taọ , nhưng
laị đươc̣ cho ra traị cải taọ sớ m. Đươc̣ cho lao đôṇ g sớ m tứ c là có điều kiêṇ
đi laị giớ i haṇ , cò n hơn là bi g̣ iam kı́n trong khu kiên giam, không thấy trờ i
sao, sứ c khỏ e suy kiêṭ dần. Và các anh em nó i trên laị đươc̣ thả tự do sớ m,
trong thờ i haṇ ba năm, số này không nhiều chừ ng vài ngườ i.

Phiên tò a đầu tiên, nghe anh em ra tò a kể laị , đươc̣ chế đô ̣ tổ chứ c
ngay nhà hát thành phố , điạ điểm này trướ c là tò a nhà Quố c Hôị củ a chế
đô ̣ VNCH, nằm trên đườ ng Tự Do, gần bến Bac̣ h Đằng, không xa căn nhà
cũ củ a gia đı̀nh tôi. Chı̉ môṭ hành đôṇ g, biến tru ̣ sở Quố c Hôị củ a thể chế
đố i nghic̣ h, thành nhà hát, nơi hàng ngày diêñ ra các màn đú đở n củ a xác
thiṭ tôị lỗi, các trò hề tầm thườ ng, đôi lú c vô vi,̣ cho thấy tâm điạ không
chıń h nhân củ a kẻ cai tri ̣mớ i, cũng môṭ loaị giả hı̀nh. Ho ̣ châm biếm cay
đôc̣ chế đô ̣ cũ, tương tự hành đôṇ g củ a lũ vô hoc̣ , tiểu nhân, dù môṭ giố ng
da vàng, môṭ nguồ n rồ ng tiên. Cò n viêc̣ làm củ a ho,̣ ai châm biếm đây? Ho ̣
tự cho ho ̣ là kẻ bách chiến, bách thắng, cao ngaọ , có quyền quyết điṇ h tất
cả (như môṭ “Thươṇ g đế” dự phó ng), dù có phải giam ham̃ , thiêu đố t tương
lai củ a cả dân tôc̣ Viêṭ. Và quả thâṭ , ho ̣ đã thiêu cháy hết tương lai củ a dân
tôc̣ tôi rồ i, trong 30 năm qua.

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 488

Phiên tò a mang danh tò a án nhân dân, cái gı̀ cũng củ a nhân dân,
từ ngữ nhân dân bi ḷ aṃ duṇ g tâṇ lưc̣ tớ i mứ c đô ̣ siêu laṃ phát (cũng tương
tự như từ ngữ “cách maṇ g”), thưc̣ chất chı̉ là tò a án củ a đảng, đươc̣ hoac̣ h
điṇ h kỹ càng như viêc̣ thiết lâp̣ sa bàn cho môṭ trâṇ đánh mang quyết tâm
cao đô ̣ - cuồ ng tı́n - trong viêc̣ tiêu diêṭ “tàn dư chế đô ̣ Mỹ - nguỵ ”.

Trướ c cổ ng tò a Quố c Hôị cũ, có dưṇ g tấm hı̀nh chup̣ ông Hoàng
Cơ Minh măc̣ quân phuc̣ nghiêm chı̉nh, khi cò n là Phó Đề Đố c Hải Quân.
Hı̀nh này, chắc ho ̣ luc̣ kiếm đươc̣ , khi tràn vào cướ p - chiếm Bô ̣ Tư Liṇ h
Hải Quân ở bến Bac̣ h Đằng, thuôc̣ quâṇ Nhất - Sài Gò n vào năm 1975. Hai
nhân vâṭ kháng chiến quân nổ i bâṭ nhất trong phiên tò a, theo lờ i anh em kể
laị , là Lê Đı̀nh Bảy, môṭ Quyết Đoàn Trưở ng đã ra hàng và quy thuâṇ
nhanh chó ng để lâp̣ công “chuôc̣ tôị ” vớ i “cách maṇ g”. Hai là Dân Đoàn
Phó Phaṃ Hoàng Lê, con trai môṭ cưụ Đaị Tá VNCH. Ngườ i thứ ba không
kém nổ i bâṭ là Đăṇ g Quố c Hù ng, Viêṭ kiều ở Đan Mac̣ h. Anh này, từ lú c ở
khu chiến đã đươc̣ chiến hữu Trần Khánh goị là “Đăṇ g Quố c Dzỗm”. Sau
phiên tò a, không ai thấy Hù ng bi ̣cải taọ . Chắc laị đươc̣ Bô ̣ nôị vu ̣ tổ chứ c
cho chui ra hải ngoaị nú p dướ i hıǹ h bó ng khác tưạ như “đồ ng chı́” Hoàng
Tiến Quân trướ c đây? Cũng có thể Đăṇ g Quố c Hù ng là Viêṭ kiều (ở Đan
Mac̣ h) duy nhất trong số các kháng chiến quân bi ̣bắt làm tù binh. Do vâỵ ,
nhà nướ c Hà nôị đã chơp̣ cơ hôị này để đánh đổ i vớ i chı́nh phủ Đan Mac̣ h,
hầu kiếm lơị lôc̣ cho chế đô ̣ đôc̣ tài.

Diêñ biến phiên tò a xử vu ̣ án “phản đôṇ g” cưc̣ kỳ hê ̣ troṇ g sau
năm 1975, vu ̣“phản đôṇ g” Hoàng Cơ Minh, đã diêñ ra rất tẻ nhaṭ như công
thứ c cũ kỹ củ a đảng côṇ g sản Viêṭ Nam. Duṇ g tâm củ a kẻ cai tri,̣ chứ ng
minh cho công luâṇ trong nướ c và quố c tế thấy rằng, đảng vâñ vững vàng
thố ng tri ̣(đè đầu, đô hô)̣ ngườ i Viêṭ, boṇ “phản đôṇ g” đã bất lưc̣ , đã quy
hàng, đã bi ̣tiêu diêṭ, đã thành tâm cải hố i. Quyền lưc̣ đảng côṇ g sản vâñ
muôn năm, muôn năm, muôn năm, vaṇ tuế, vaṇ tuế, đaị vaṇ tuế. Tuyêṭ đố i

vững vàng hơn cả triều đaị nhà Hán củ a dò ng ho ̣ Lưu, kéo dài 400 năm,
trong lic̣ h sử quân chủ chuyên chế khắc nghiêṭ ở Tàu. Chı̉ có dân tôc̣ Viêṭ
này đã và đang bi ̣đày đoạ xuố ng chı́n tầng điạ nguc̣ âm u! Chı̉ có cơn đaị
điạ chấn dữ dôị , trên 8 đô ̣richter mớ i phá tan cõi điạ nguc̣ đầy uất hâṇ này.

Những kháng chiến quân ra tò a xong, có ngườ i mang án 3 năm, có
ngườ i mang án 10 năm, có ngườ i mang án 16 năm, 18 năm, 12 năm... có
ngườ i bi ̣mang án chung thân. Sau đó , anh em bi ̣chuyển ra các traị cải taọ
“lừ ng danh” trong chế đô,̣ như traị Z.30 Đ ở Hàm Tân, Bı̀nh Thuâṇ và traị

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 489

cải taọ Xuân Phướ c ở tı̉nh Phú Yên - Trung Phần.
Tôi bi ̣giam taị traị B. 7 từ cuố i tháng 9/1987 tớ i đầu năm 1989,

sau đó laị bi ̣chuyển về traị T.82 ở Sài Gò n. Ở đây găp̣ laị nhiều anh em
trong toán kháng quản bi ḅ ắt từ năm 1985, bi g̣ iam kı́n không xét xử , không
đươc̣ cho găp̣ thân nhân, không có chế đô ̣ thăm nuôi, dù đã bi ̣giam hơn 5
năm, chế đô ̣ goị anh em là gián điêp̣ . Taị traị giam này cũng có môṭ số cán
bô ̣trung, cao cấp trong chế đô ̣đôc̣ tài, nhưng toan tıń h chố ng đảng cũng bi ̣
nhố t taị đây. Thờ i gian ở traị này, biến cố Đông Âu vang dôị , xı́ch xiềng
côṇ g sản bi ̣phá tung, cán bô ̣ quản giáo traị cũng thay đổ i thái đô ̣ vớ i tù
nhân. Có ngườ i cho tù nhân bế con mı̀nh nưṇ g niụ , có ngườ i găp̣ tù nhân
đang làm tap̣ dic̣ h, gâṭ đầu chào hỏ i tỏ vẻ quan tâm, thân tı̀nh như đồ ng bào
ruôṭ thiṭ trong cù ng môṭ dân tôc̣ !? Tuy nhiên sau đó , các đôṇ g thái thờ i
cuôc̣ này biến mất hết. Sự phân cách, kỳ thi ̣ (moị rơ)̣ tiếp tuc̣ xuất hiêṇ
trong quan hê ̣kẻ cai tri ̣tuyêṭ đố i và đám tôị phaṃ ương bướ ng muố n thay
đổ i chế đô ̣ môṭ cách có ý thứ c, nhằm vươn đến tự do.

Giám đố c (traị trưở ng) traị tù T. 82 ở Sài Gò n là môṭ ngườ i thứ
tám, tôi không nhớ tên ông ta, ngườ i phó tên là sáu Ân. Cả hai gố c ngườ i
tı̉nh Minh Hải, vươn lên đẳng cấp nhiều quyền lưc̣ trong hê ̣thố ng công an
chế đô ̣ là nhờ có công trong viêc̣ châṇ bắt tổ chứ c Lê Quố c Tú y xâm nhâp̣
vào vù ng biển Cà Mau đầu thâp̣ niên 1980. Giám đố c Tám là nhân vâṭ
quyền uy nhưng ı́t nó i, ıt́ xuất hiêṇ trướ c tầm mắt anh em tù nhân. Cuôc̣
số ng hắn ung dung, sung tú c, phú quý như môṭ chủ điền ở tı̉nh Bến Tre
dướ i thờ i Pháp thuôc̣ . Có anh em tù đã quy hàng hoàn toàn, mop̣ đầu, khom
lưng, cung kıń h goị giám đố c Tám là bác Tám! Cò n goị traị phó sáu Ân là
chú Sáu! Trông có vẻ thân tıǹ h như trong môṭ gia đıǹ h dò ng ho?̣

Tôi cò n nhớ giám đố c Tám đã phaṭ anh baṇ tôi, Nguyêñ Văn Hồ ng,
môṭ kháng chiến quân tham dự đoàn cán bô ̣ kháng quản. Hồ ng đã bị môṭ
tuần kiên giam chı̉ vı̀ khi đi làm vê ̣ sinh chung quanh traị , lỡ tay làm gaỹ
môṭ nhánh cây bàng nhỏ . Cây bàng này, vố n rất đươc̣ giám đố c Tám chăm
chú t hàng ngày, coi nó đáng nhı̀n, đáng ngắm hơn các tên tù nhân trong
traị . Anh Hồ ng khi bi ṭ ù , cố gắng làm công viêc̣ tap̣ dic̣ h, nhưng sự cố gắng
củ a anh cũng không đổi đươc̣ sự khoan hồ ng củ a traị trưở ng Tám.

Taị traị T.82, tôi đã bi ̣kiên giam nhiều tháng, trướ c khi bi c̣ huyển
ra traị Xuân Phướ c- Phú Yên, chı̉ vı̀ chố ng laị liṇ h đi làm tap̣ dic̣ h trong
traị . Trong traị này, anh em tù nhân (có cả nhiều anh em trong tổ chứ c Lê
Quố c Tú y) cũng đươc̣ phân làm hai. Số “ý thứ c tự giác” sử a đổ i, đươc̣ nhà

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 490

traị tin câỵ , đươc̣ cho ra ngoài phố Sài Gò n đi chơ,̣ đi mua kem ăn vào lú c
tố i, đươc thăm nuôi đầy đủ , đươc̣ hop̣ măṭ ăn liên hoan hàng tuần, như
Phaṃ Hoàng Lê nấu cà ri gà và mờ i nhiều anh em tù laị ăn. Tất nhiên không
phải ai cũng đươc̣ mờ i “tham gia” vào buổ i tiêc̣ nhiều dinh dưỡng như thế
này. Tổ chứ c tiêc̣ như thế cò n là đò n thù đánh maṇ h vào bao tử các tù nhân
không khuất phuc̣ tıń h gian trá. Thâṃ chı́ có ngườ i cò n xin ra ngoài traị đi
chơi gái vớ i lý do lâu quá không gần đươc̣ phu ̣ nữ, như Lê Đı̀nh Bảy, cưụ
Quyết Đoàn Trưở ng đã xin quy phuc̣ . Tin Lê Đı̀nh Bảy xin (tất nhiên phải
lo ló t tiền cho cán bô)̣ quản giáo chở ra ngoài phố Sài Gò n, kiếm gái hưở ng
lac̣ , đươc̣ anh em loan truyền vớ i các phản ứ ng khác nhau. Có ngườ i khoái
chı́, tán đồ ng, có ngườ i làm thinh, coi khinh. Ai nó i gı̀ thı̀ nó i, sau cuôc̣ đi
chơi này, tôi ngó thấy Bảy có vẻ yêu đờ i hơn, miêṇ g lıú lo như sáo trên
cành và lao đôṇ g tap̣ dic̣ h trong traị số t sắng hơn!

Năm 1990, tôi và nhiều anh em khác bi c̣ huyển ra traị A.20 ở Phú
Yên. Đêm chuyển traị , số tù nhân, chân bi c̣ ò ng vào chân ghế xe bô ̣ nôị vu ̣
nhà nướ c côṇ g sản, lần này tù nhân không bi ̣biṭ mắt. Xe rờ i traị T.82 vớ i
toán công an vũ trang ngồ i châṭ trên xe, ho ̣ dồ i dào vũ khı́ trấn áp, nhưng
có vẻ nghèo tiền bac̣ , qua câu chuyêṇ các công an trao đổ i trên xe, đa phần
là ngườ i ở tı̉nh Cà Mau, nay đươc̣ goị là Minh Hải.

Nhiều năm trờ i rồ i, tôi mớ i tâṇ mắt nhı̀n thấy cảnh đườ ng phố Sài
Gò n về khuya raṇ g sáng. Cũng dáng cây cao, đen đú a trong bó ng đêm,
cũng ánh đèn vàng voṭ , ngườ i làm vê ̣sinh buổ i sáng sớ m đang cú i đầu quét
bên đườ ng, nhâñ nhuc̣ vớ i cảnh đờ i vô voṇ g. Xe chaỵ lò ng vò ng trên các
con đườ ng phố cò n thưa ngườ i, rồ i ra ngã tư Hàng Xanh, theo quố c lô ̣ 1,
nhắm hướ ng Long Khánh, Phan Thiết, thẳng tiến.

Xe lướ t qua vù ng có Tháp Chàm, các di tı́ch củ a dân tôc̣ Chiêm
Thành đang lần lươṭ hiêṇ ra trướ c mắt tôi. Có tháp cũ kỹ đứ ng bên đườ ng
như mờ i goị , có tháp ẩn mı̀nh trơ troị sau hàng cây. Các hı̀nh bó ng quá khứ
xa xăm, đep̣ u sầu. Tháp đứ ng im, bất đôṇ g, nhâñ nhuc̣ như cố nhân không
nó i thành lờ i. Rất tiếc tôi không đươc̣ là du khách bı̀nh thản, thong dong.
Trái laị chı̉ là du khách miêñ cưỡng đáng buồ n, nên cảnh đep̣ thiên nhiên
bên đườ ng mất đi hết nử a vẻ đep̣ , khi trong tôi, lò ng năṇ g tric̣ h âu lo. Tớ i
Phú Yên vào vù ng Xuân Phướ c, traị giam khổ ng lồ , nhiều oan nghiêṭ nơi
đây đang chờ đó n những chàng trai Viêṭ năṇ g lò ng ái quố c!

Taị traị tù Xuân Phướ c- Phú Yên, tôi đươc̣ găp̣ laị nhiều kháng
chiến quân, có ngườ i bi ̣nhố t sau thất baị củ a chiến dic̣ h Đông Tiến I, năm

Hồi ký kháng chiến HÀNH TRÌNH NGƯỜI ĐI CỨU NƯỚC 491

1985. Và tôi cũng làm quen đươc̣ nhiều tù chıń h tri ṭ rong quố c nôị bao gồ m
nhiều thành phần, nhiều lứ a tuổ i, ở rải rác các điạ phương Nam - Trung -

Bắc, Kinh - Thươṇ g. Rất nhiều ngườ i bi ̣giam giữ nơi đây từ đầu những
năm đầu thâp̣ niên 1980. Các tù nhân này, nay già yếu, ho ̣xơ xác, mỏ i mêṭ,
biṇ h hoaṇ . Chế đô ̣ đã thành công trong viêc̣ tiêu diêṭ ý chı́ đố i kháng củ a
nhiều tù chı́nh tri.̣ Phần lớ n chı̉ mong đươc̣ nhà nướ c thả cho về nhà, ı́t nhất
cũng đươc̣ chết bên gia đı̀nh, cò n hơn nằm laị trong nghıã điạ cô liêu củ a
traị tù côṇ g sản âm u, buồ n chán. Tuy nhiên chế đô ̣laị thất baị trong nỗ lưc̣

tiêu diêṭ, tâṇ diêṭ sự tồ n taị ý thứ c hướ ng tớ i tự do trong moị ngườ i dân
Viêṭ .

Mớ i bi ̣chuyển tớ i traị A.20, tôi bi ̣đưa về đôị 2, môṭ đôị bi ̣quản

chế năṇ g, bao gồ m nhiều tù nhân chı́nh tri ̣mang án chung thân và nhiều
ngườ i mang án tâp̣ trung cải taọ . Đôị 2 là đôị bao gồ m nhiều thành phần
đươc̣ traị đánh giá là cần phải đươc̣ “giáo duc̣ ” nhiều hơn, môṭ đôị không

cần phải đi lao đôṇ g nhiều, chıń h yếu là kiềm chế hành đôṇ g và nhâṇ thứ c
củ a số tù nhân trong đôị 2.

Đôị trưở ng đôị 2 là Nguyêñ Đı̀nh Văn Long, môṭ tù nhân chı́nh tri ̣
mang án chung thân. Long tham gia tổ chứ c chı́nh tri ̣có võ trang nhằ m
chố ng đố i chế đô ̣ Hà nôị , đươc̣ tổ chứ c taị vù ng Nha Trang, tổ chứ c bi p̣ há
vỡ, Long vào tù . Nguyêñ Đıǹ h Văn Long lớ n tuổ i hơn tôi, bi ṭ ù nhiều năm,
anh Long thay đổ i tı́nh, quay qua côṇ g tác vớ i “cách maṇ g”. Viêc̣ Nguyêñ
Đı̀nh Văn Long đươc̣ giao làm đôị trưở ng đôị 2, chı̉ là để theo dõi hành vi
số tù nhân trong đôị . Long từ ng bi ṃ ôṭ tù hı̀nh sự đâm sau lưng, ngay giữa
trưa, chı̉ vı̀ công tác làm ăng ten củ a Long cho ban an ninh traị . Vết thương
không năṇ g, dù kẻ đâm muố n đâm cho Long chết tứ c khắc nhưng Long
thoát chết, vı̀ may mắn, có nhiều ngườ i quen nhảy vào cứ u. Trong tù không
đươc̣ dấu vâṭ nhoṇ , nhưng nhiều tù hı̀nh sự vâñ dấu đươc̣ công an traị . Tı́nh
tı̀nh Long nham hiểm, đa mưu, laị thêm mắc biṇ h khẩu dâm rất năṇ g.
Nguyêñ Đı̀nh Văn Long nó i tuc̣ ghê gớ m như là cách phá vỡ các ứ c chế
tâm sinh lý môṭ tù nhân bi ̣giam cả đờ i trong traị cải taọ , dù vài tháng vơ ̣
Long từ Nha Trang có vào thăm và ngủ laị vài đêm. Tất nhiên, điều này
xảy ra cũng vı̀ cá tı́nh Long chứ a nhiều ham muố n nhuc̣ duc̣ .

Sinh hoaṭ tù nhân là cưụ kháng chiến quân Viêṭ Nam, tất nhiên bi ̣
phân hó a, cơm tù ı́t ỏ i, nghèo nàn là đôṇ g lưc̣ taọ nên sự chia rẽ không ı́t
nghiêm troṇ g. Chı̉ cò n ı́t, không ıt́ lắm, các anh em có lò ng ngồ i laị nó i
chuyêṇ vớ i nhau kı́n đáo, vı̀ ăng ten đươc̣ gài đầy như ruồ i trong đám tù