ĐH 090

baøn giao ñöôïc TV Saøi goøn tröïc tieáp truyeàn hình, cuï troâng
giaø nua, maùi toùc baïc phô, gioïng run run nhö khoùc, cuï keâu
goïi thoáng thieát daân chuùng sieát chaët haøng nguõ sau löng quaân
ñoäi vaø nguyeän hy sinh hôi thôû cuoái cuøng taám thaân giaø ñeå
phuïc vuï ñaát nöôùc, nhöng chaúng mang laïi ñöôïc chuùt hy voïng
cho moïi ngöôøi.

Tình hình Saøi goøn caøng nguy ngaäp hôn, caùc truïc loä noái
lieàn vôùi Taây Ninh, Vuõng Taøu vaø Caàn Thô ñeàu bò caét ñöùt.

Ñöôïc non moät tuaàn cuï Traàn vaên Höông nhöôøng laïi cho
töôùng Döông Vaên Minh vaøo ngaøy 28/4 ñeå ñieàu ñình ngöng
baén vôùi coâïng saûn. Trong khi ñoù moät phi ñoäi phaûn löïc coïng
saûn goàm 5 chieác A37S tòch thaâu
ñöôïc cuûa khoâng löïcVNCH doäi
bom xuoáng phi tröôøng Taân Sôn
Nhaát phaù tan keá hoaïch di taûn
nhaân vieân Hoa Kyø baèng khoâng
vaän. Sieát chaët voøng vaây Saøi
Goøn, saùng 29/4 coâïng saûn baét
ñaàu phaùo kích hoûa tieãn 122 ly
vaøo trung taâm thaønh phoá, tieáng
ñaïn noå reàn trôøi, moät quaû rôi
xuoáng xoùm Buøi Vieän gaây neân
moät ñaùm chaùy lôùn, moät quaû rôi
xuoáng saân chuøa Chaø cuoái ñöôøng
Leâ Thaùnh Toân nghe taûn thaàn, caû OÂng Döông Vanê Minh ñöôïc
khu phoá rung rinh, may khoâng thapù tuøng bôiû ñamù VC trong
gaây thieät haïi gì caû. Moät baø giaø ngaøy 30/4/75 (anû h Corbis)
thaáy daáu veát quaû ñaïn ñeå laïi trong saân chuøa noùi vôùi loøng
thaønh kính, "Thaät nhôø Ñöùc Baø che chôû!"

Saùng 30/4/75 töôùng Döông Vaên Minh tuyeân boá treân ñaøi
phaùt thanh Saøi Goøn luùc 10g15' trao chính quyeàn laïi cho quaân
ñoäi coâïng saûn ñeå traùnh ñoå maùu.

Ñöùng treân saân thöôïng ngoâi nhaø ôû phoá Nguyeãn Phi gaàn
chuøa Chaø, nghe chieác tröïc thaêng cuoái cuøng rôøi toøa ñaïi söù
Hoa Kyø ôû Saøi Goøn vaøo chieàu ngaøy 29 thaùng 4, toâi söõng sôø
khoâng ngôø Saøi Goøn maát quaù ñoät ngoät vaø caûm thaáy nhö keû

ÑA HIEÄU 90 51

bò boû rôi treân hoang ñaûo, vì töø ñaây bò caét ñöùt vôùi theá giôùi
beân ngoaøi. Saùng 30/4, khi nghe tieáng xe taêng cuûa quaân ñoäi
coäng saûn vaøo thaønh phoá toâi run ngöôøi leân. Tröôùc vieãn aûnh
moät cuoäc taém maùu ôû Saøi Goøn nhö ôû Phnom Penh, toâi laáy
keùo caét vuïn taám theû caên cöôùc só quan boïc nhöïa vaø thuû tieâu
nhöõng taám hình maëc quaân phuïc nhö coù theå taåy xoùa cuoäc
ñôøi lính cuûa mình. Suoát maáy ngaøy toâi khoâng daùm ra ñöôøng,
loøng lo sôï nhö ngöôøi maát hoàn. Moät ngöôøi baïn thaân voán laø
thanh tra Giaùm Saùt Vieän gheù laïi thaêm noùi,

"Toâi ñená ruû caäu ñi phoá chôi, coù gì maø sô,ï toâi vanã ñi laøm
vieäc bình thöônø g vaø ñöôïc lanõ h löông thaùng naøy, moiã ngayø
ñená sôû taäp ca baiø haùt cacù h manï g vui laém."

Toâi yeân laëng mæm cöôøi vaø nghó thaàm, trong cuoäc tyû voõ,
caùc voõ só choïi nhau loã ñaàu chaûy maùu, nhöng khi vaõn cuoäc
hoï oâm nhau trong tình huynh ñeä; ngöôïc laïi trong cuoäc chieán
tranh giöõa hai nöôùc, nhaát laø trong cuoäc noäi chieán VN, khi
cuoäc chieán tranh taøn khoâng coù nghóa laø hueà caû laøng, maø phe
quoác gia baïi traän phaûi chòu nhöõng söï tröøng phaït vaø traû thuø
khoâng löôøng ñöôïc cuûa phe coäng saûn. Toâi ñang thaát thoûm
chôø ñôïi moät hình phaït maø khoâng bieát xaûy ra khi naøo.

Moät thaùng sau toâi cuõng nhö taát caû caùn boä quaân daân chính
ñi trình dieän hoïc taäp. Toâi trình dieän ôû tröôøng Gia Long.
Nghe ñi hoïc taäp vôï toâi töôûng nhö ñi hoïc chính trò neân vaãn ñi
thaêm baø ngoaïi ñau naëng ôû Nha Trang, toâi mang theo muøng
meàn, hai boä aùo quaàn, baøn chaûi, kem ñaùnh raêng, cheùn ñuõa
vaø tieàn aên tieâu trong 10 ngaøy nhö ñöôïc thoâng baùo. Toâi bôùt
lo sôï vì thaáy tröôùc ñoù binh só chæ ñi hoïc ba ngaøy taïi phöôøng,
roài ñöôïc veà nhaø.

Toâi hoân ba ñöùa con vaø noùi caùc con haõy ngoan ngoaõn, ba
seõ veà cuoái thaùng. Chieác xe Lam ñoã xuoáng tröôùc chuøa Xaù
Lôïi treân ñöôøng Baø Huyeän Thanh Quan, toâi xuoáng xe vaø
böôùc treân leà ñöôøng ñeán tröôøng Gia Long, ngöôøi trình dieän
ñi tuïm naêm tuïm ba troâng gioáng nhö thí sinh ñi thi tuù taøi,
nhöng moät ñieàu khoâng gioáng laø thay vì caàm buùt möïc thì
ngöôøi naøo ngöôøi naáy ñeàu caàm moät caùi xaùch tay hay mang
moät caùi saéc treân vai.

52 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

Thaáy moät caäu khoaûng treân 20 tuoåi, thaáp vaø maäp mang
moät caùi ruoät tuôïng quanh vai, toâi môùi hoûi thaân maät,

"Boà mang caiù gì maø tronâ g nhö lính thuù ngaøy xöa vaäy?"
Caäu vui veû traû lôøi,
"Em xaáu maùu ñoùi, nenâ sôï ñoùi laém, me em may caùi ruoät
tuônï g naøy chöaù ñaày gaïo."
Toâi nghó thaàm ñi moät thaùng coù cheát gì ñaâu, coù tieàn mang
theo muoán aên gì khoâng ñöôïc, hoùa ra caäu naøy coù lyù, chaéc
caäu naøy ñaõ coù ai ôû ngoaøi Baéc vaøo noùi cho bieát.
Toâi ñöùng noái haøng tröôùc chieác cöûa hoâng tröôøng Gia
Long, moät teân boä ñoäi thaâu nhaän giaáy trình dieän, heã ai noäp
giaáy töùc laø cöûa nguïc kheùp laïi. Ai daïi doät ñeán hoûi duø khoâng
phaûi laø haïng ñi hoïc taäp laø töï noäp mình moät caùch oan uoång.
Coù tieáng chaøo,
"Thayà Chín! Thaày cuõng trình dieän ôû trung taâm nayø ?"
Toâi thaáy maët quen, nhöng khoâng nhôù gaëp ôû ñaâu, sau naøy
ôû cuøng moät toå môùi bieát ñoù laø anh Nguyeãn Vaên Nghóa, sinh
vieânVBQG K23.
Moïi ngöôøi ngoài xoåm giöõa saân thaønh haøng. Nhìn nhöõng
teân boä ñoäi ñöùng giöõa saân toâi nhôù laïi 5 naêm tröôùc ñaây khi bò
baét daãn vaøo röøng Lieân Khöông, Ñaø Laït, toâi ñaõ thaáy nhöõng
khuoân maët Vieät Coâïng ñoäi noùn coái nhö theá, hoài ñoù toâi nhaát
ñònh khoâng ra ñaàu thuù, neân thoaùt cheát, nay soá phaän trôù treâu,
mieàn Nam maát, heát ñöôøng chaïy troán toâi phaûi noäp mình.
Chieác saân tröôøng Gia Long ñaày ngöôøi, heã cöù ñuû 11 ngöôøi,
ngöôøi ngoài ñaàu laø toå tröôûng, vaø ngöôøi cuoái laø haäu caàn. Toâi
tình côø ngoài ñaàu toaùn neân töï nhieân laøm toå tröôûng ngaøy töø
phuùt ñaàu, roài moät teân boä ñoäi khaùc daãn vaøo trong moät lôùp
hoïc. Moät choác sau loa loan baùo haäu caàn thu tieàn moãi ngöôøi
10$ ñeå traû tieàn aên hai buoåi trong ngaøy. Ñeán 11 giôø, moät
chieác xe van hieäu Ford cuûa nhaø thaàu mang thöùc aên ñeán,
côm noùng vaø ba moùn aên töôm taát ngon laønh, moïi ngöôøi ngoài
aên, vaø ngaây thô noùi,
"Chunù g mình ôû motä thaùng nhö vayä chaúng ñeán noiã naøo."
Toâi cuõng nghó thaàm trong buïng nhö vaäy. Phoøng chuùng
toâi ôû taàng 2 tröôøng Gia Long. Khi aên xong ai naáy phaûi chaïy

ÑA HIEÄU 90 53

xuoáng laàu ñeå röûa cheùn ñuõa, moät ngöôøi baïn treû toâi môùi gaëp
laàn ñaàu tieân thaáy toâi ñi xuoáng laàu thì noùi thaân maät,

"Anh khoiû matá conâ g ñi xuoná g, ñöa chenù ñuõa em röaû duøm
cho."

Suoát ba ngaøy, heát chôø aên laïi nguû chaúng thaáy ñoäng tónh
gì caû, thì toái ngaøy thöù ba taát caû ñöôïc goïi ra saân taäp hoïp vaø
ñöôïc luøa leân nhöõng chieác xe Zil ñaõ ñaäu saün töø khi naøo khoâng
hay treân ñöôøng Phan Thanh Giaûn, cöù moãi xe khoaûng 40
ngöôøi. Chieác Zil nhoû hôn chieác GMC neân phaûi ñöùng chen
nhau, haønh lyù phaûi boû xuoáng saøn vaø daüm chaân leân treân, roài
mui xe ñöôïc buoâng xuoáng. Ñoaøn xe chaïy theo ñöôøng Phan
Thanh Giaûn, roài bieán maát trong ñeâm chaúng bieát phöông
höôùng naøo, xe bòt buøng chaät choäi. Maëc duø xe ñaõ chaïy, nhöng
vaãn khoâng xoùc laïi ñöôïc soá ngöôøi quaù ñoâng, ngöôøi thì kieång
chaân, moät tay níu traàn xe; coù ngöôøi moûi chaân naèm lieàu treân
ñoáng haønh lyù; coù ngöôøi buoâng mình maëc cho ngöôøi khaùc xoâ
ñaåy. Khoâng khí ngoät ngaït, thænh thoaûng coù tieáng vaêng tuïc,

"Ñ.M. chatä quaù , chòu heát noiã !", "Ñ.M. thanè g naøo ñaùnh
raám thoái quaù!"... Xe chaïy suoát ñeâm, meät moûi vaø noùng nöïc
toâi chôïp maét khi naøo khoâng hay. Khi nghe tieáng oàn huyeân
naùo toâi choaøng tænh, thì hay ñaõ ñeán nôi. Mui xe ñöôïc veùn
leân, vaø moïi ngöôøi nhaûy xuoáng, coù ngöôøi ñi loaïng choaïng,
coù ngöôøi teâ chaân ngoài moät choác môùi ñi ñöôïc. Trôøi toái chaúng
bieát ñaây laø choã naøo, coù ngöôøi noùi nhoû, ñaây laø caên cöù Sö
Ñoaøn 5 Traûng Lôùn, Taây Ninh.

Traûng Lôùn! Ñaây laø chaëng ñaàu trong chuoãi ñaûo hoïc taäp.
Tranà Vaên Hienà , VHV

(Trích hoià kyù: Meänh Nöôcù Noiå Troiâ )

54 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

Nhaïc: Truùc Hoà Moät Ngaøy Vieät Nam

Lôøi: Traàm Töû Thieâng Nhaïc Truc Ho

Cali 25.2.1996 Lôøi Traàm Töû Thieâng

Cali. 25.2.1996

=& =# 44=_«ˆ«j«=_=ˆ««« ===“{=_«««ˆ =«««ˆ =«««ˆ =ˆ««« =««ˆ« =l «««ˆ =«ˆ««==«««ˆ =«ˆ«« =l =w ====l

1. Töø nghìn truøng xa ai vaãn haùt vang lôøi Vieät Nam.

2. Choaøng moäng nöûa ñeâm, ai ñaùnh thöùc khu vöôøn tuoåi thô.

3. Töïa vaøo loøng nhau, ôi nhôù traùi tim goïi Vieät Nam.

4. Töøng voøng töû sinh, quay thaám thoùat cuõng vaøi nghìn naêm.

=& =# =««˙«5.=D=u‰ø nh=_««jˆ«uïc =_ˆ««« =l _=ˆ««« d=uˆ«««ø =vinˆ«««h=, ˆ«««x=in ««ˆ«ha=õyl ha=«««ˆùt =va«ˆ««ng=lô««ˆ«øi=V=«««ˆieät =l N=awm.=====l

1. Nhìn veà ñaïi döông, ta nhôù höôùng queâ nhaø ôû ñoù.

2. Vaø goïi doøng soâng, ñöa loái tôùi cuoái laøng ñaàu xoùm.

3. Töïa vaøo loøng nhau, ôi nhöõng traùi tim cuøng gioøng maùu...

4. Nhieàu laàn naèm mô, oâi ñaât nöôùc bao laàn ñoåi môùi.

=& =# =Œ 5=. Œ =T‰öïa=«««jˆva=øo«««ˆ =loløn=gˆ««« nh=a«««ˆu,=ˆ««« ô=i n«ˆ««h=öõn«ˆ««g=trl aùi=»»»œtim=»œ»» cu=øng«ˆ««g=ioøng=«««ˆ =ml aùu=»»˙» .. ==«««ˆ==«««ˆ=l

1. Coøn nhieàu laàm than, sau phuùt suùng göôm buoàn laëng im. Laø tieáng

2. Töø thôøi loaïn ly, qua nhöõng luùc ñaát trôøi bình yeân. Chò vaãn

3. ........................................................................................................................

4. Baèng cuoäc beå daâu, xöông traéng vaãn cao ngheàu thaønh non. Doøng maùu

=& =# =»œ»» =5««ˆ«.=Goˆ«««ïi=ngö=ô«««ˆøi =gol ïi =«««˙.ta=, =Go=ˆ«««ïi so=ራ««ki=eápl =ˆ«««löu =««ˆ«ñaøy=g«««ˆa=. àn =_«j«ˆ«xa=.l =_ww =Goïi=boùn=g ==l

1. khoùc thöông ñôøi bieät ly. Beân tieáng haùt ru goïi ngöôøi veà.

2. haùt ru tình chôø mong. Meï vaãn haùt ru ñôøi thuûy chung.

3. ....................................................................................................................

4. vaãn tuoân traøo thaønh soâng. Chöa thaáy boùng thanh bình moät laàn.

=& =#5. to=Œái n=gŒöng‰=b_aj«««ˆøi=_ˆ«««cuo=”{àng =wca=. ==Ch=lo˙«««tie=áng =‰haˆ«««jùt=«««ˆm=ô lnl =g«««ˆaøy=ˆ«««Vi=e«ˆ««ät....=.ˆ«««.....««ˆ«.=l =œ»»» =œ»»» =«ˆ«« =«««ˆ=l

2. Choaøng moäng....

3. Töïa vaøo......

4. Töøng voøng...

5. Duø nhuïc...

=& =#....=.˙»»».......=......=.«««ˆ.....««ˆ«.=.....l..»œ»»=..Naˆ«««=m. ««ˆ«=««ˆ«=l «««˙=. =ˆ«««=Mo«««ˆät =ngl a«««ˆøy=Vi««ˆ«e=ät N«««ˆa=.m,_«j«ˆ«N=gl aøyw=thoa=ùt bo=ùng ñ=el âmw=daøi l=aàm ==”

than. Ngaøy theá giôùi reo möøng hoøa vang. Trong khuùc haùt "Moät Ngaøy Vieät Nam."

ÑA HIEÄU 90 55

Treân Moãi Böôùc Ta Ñi

Nhaïc vaø lôøi: Ñaëng Vaên Thaùi K15

=& =24 =ˆ««« ==»»œ» œ»»»»=œ»»»» =»»œ» =l lAm=««ˆ« ==«ˆ«« ==l=C««ˆ«==ˆ«««=. =ˆ««« =l D=m«««ˆ ==««jˆ« =‰ =l

Treân moãi böôùc ta ñi, hoàn thieâng soâng nuùi reùo goïi.

=& ==ˆ««« =«««««ˆ=«ˆ««=ˆ««« =ˆ««««« =l =«««ˆ ==‰ =««jˆ«==l =««««ˆ. =«ˆ««=«««ˆ=. =«ˆ«« =l Am=«˙«« =====l

Mang gioøng maùu quaät cöôøng, thuùc giuïc moãi böôùc ta ñi.

=& ==«ˆ«« ==__«ˆ«««.==__«ˆ««« =l C=_«««ˆ. ===__«ˆ«««j==l __j««ˆ««=Am =‰ =ˆ««« =_««ˆ«==l D=ˆ«««m. ===_««ˆj« ==l

Haän thuø daâng ngaäp loøng, caêm hôøn soâi suïc
=& =Cj«««ˆ=7 =‰ =ˆ««« =«««ˆ==l =ˆ««« ==‰ =«jˆ««ˆ«==l _ˆj««««ˆ==««jˆˆ«« =ˆ««««ˆj=_ˆj«««««ˆ==l E=7_«««˙«˙« =====l

noùng. Traän chieán taøn, nhöng cuoäc chieán vaãn chöa tan.

=& ==_««ˆ««ˆ« ==__««ˆ««. =__=««««ˆ =l l Am=««j«ˆ =‰ =ˆ«««=. =«««ˆ =l ˆ«««D=m =ˆ««« =ˆ««« =__«««««ˆ =_«««ˆ =l __ˆ««««A=m =ˆ«« =_ˆ««« =_««««ˆ==«««ˆ l

=& =ˆ«««j==‰Ñoàn=g ˆ««« =b«««ˆa=øo =l G ˆ«««h=ôõi!«««ˆ«=«««ˆ =Mˆ«««a=ùu ñ«ˆ««=aõ =l tEu»»œJ»o7=ân r=ô‰i =tröˆ«««ôùc=Ph«««ˆa=ät =l Cñœ»»»» a=øi,»»»œt=re»»»»œân =töønœ»»» g=giaœ»»»»=ùo=l

=& =Dx=œ»»»öù.. =œ»»» =Nˆ«««gö=ôøi «ˆ««d=aân =l oaG=j««ˆ«n ga=øo ‰va=ng qˆ«««««=u.aân =cö«««ˆôùp=l ñaœ»»»Eát=.7 =»»»»œ =N»»»»œha=ø ñ»»»œ=aáu =trlanAhm=cU«˙««oøn=goân=g cu=øm ng=u=ïc l

thaát. Hôõi quaân baïo taøn, phöôøng baùn nöôùc luõ buoân daân.

=& =«ˆ««==œ»»» =œ»»»» =œ»»»» =»»»œ =l l Am=ˆ««« ==«ˆ««===l C=«««ˆ ==«ˆ««.==««ˆ« =l =Dˆ«««m ==«j««ˆ =‰==l

Treân moãi böôùc ta ñi, toaøn daân caû nöôùc noåi daäy.

56 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

=& =«««ˆ==ˆ«««««=«««ˆ =«««ˆ =«««««ˆ l=ˆ«««==‰==«««ˆj =l =ˆ««««. =«««ˆ=ˆ«««=. =«««ˆ =l =Am˙««« ====l

Thieân huøng ca nghìn ñôøi thuùc giuïc moãi böôùc ta ñi.

=& ==«««ˆ ==__««ˆ««.==__««««ˆ =l C=_ˆ«««. ===__ˆ«j««« ==lAm__jˆ««««==‰ =_ˆ««« =_«ˆ««==l D=««ˆ«m. ===_«ˆ««j==l

=& =C=ˆ«j«« =‰ =Heˆˆ«««««=ïn.. n=g«««ˆ«ˆaøy =l =mE»œœ»»» a7..i ===d«ˆ«ˆj«««öïn=g =l œœ»»»»C=ôø, =œœ»»»» =gœœ»»»»» iaëc=C»»»»œœo=äng»»»»œœ =l A =nU«˙«««˙oâ ==suïpF=INE==”

ñoå. Vieät Nam ta hoài sinh trong naéng thanh bình.

ÑA HIEÄU 90 57

Khu Hoøa Bình, Ñaø Laït - by Thaåm Vaân
58 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

ªª Giaiû Saùng Tacù Ña Hieuä 90

Westminster, Ngaøy Anh Veà

ªª Taëng nhöõng chieác aoù daøi VN ôû queâ ngöôiø – nñg

Loøng möøng, veà thaêm Westminster
Ñi treân Bolsa, vaøng röïc phoá côø
AÙo daøi Vieät Nam, bay treân ñaát laï
Cuoái thaùng Tö buoàn, anh vieát baøi thô

AÙo daøi em bay, tieác ngaøy thaùng cuõ
Coøn nhôù khoâng em, xöa buoåi leân ñöôøng
Em mang Toå quoác, ñi vöôït bieån
Thô, vaãn voâ cuøng, nhôù quaù queâ höông

Veà ñaây gaëp, nhöõng baïn beø xöa
Ñôøi tuø toäi, nhieàu naêm chung ñuû
Ngöôøi thuø ngöôøi, caét tình maùu muû
Ñuû roài, anh boû ñaát sang soâng

Anh tin raèng, nhö coù coá höông
Theo chuùng ta, nhöõng ngaøy laïc böôùc
Ngaøy thaùng naøy, cuûa bao naêm tröôùc
Saøi goøn côø bay, roän raõ taám loøng

ÑA HIEÄU 90 59

Em coù tình, coù nghóa vôùi non soâng
Neân môùi gaëp, anh ñem loøng caûm meán
Nöôùc Myõ, nhöõng ngaøy anh môùi ñeán
Nhìn laù côø bay, nöôùc maét chaûy daøi

Thaønh phoá anh veà, ñaõ coù boùng em
Con ñöôøng Bolsa, ñaày daáu chaân mình
Tieáng noùi tieáng cöôøi, ngöôøi leân keû xuoáng
Hôi haùm queâ nhaø, aám buoåi nhuïc vinh

Loøng möøng, veà thaêm Westminster
Thaønh phoá thaùng Tö, ñeïp nhöõng aùo daøi
Trong noãi vui buoàn, anh xin queân heát
Queân caû chính mình, ñôøi ñaõ taøn phai.

Nguyenã Ñonâ g Giang K19

60 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

ªª Hoài kyù sau 30/4
ªª Döï Thi GST/ÑH90

Ngöôïc Gioøng Thôiø Gian

ªª Queá Höông

Nhöõng Kyû Nieäm Veà Cha

Cha toâi ñang ngoài ñoù, treân baøn thôø trong moät khung
hình chöõ nhaät ñöôïc vieàn quanh baèng nhöõng maûnh
goã naâu nho nhoû. Maét cha nhö ñang höôùng veà phía
chaân trôøi nôi coù moät giaác mô veà söï thaønh ñaït cuûa caùc con,
cuøng moät noãi öu tö veà cuoäc chieán tranh töông taøn maáy chuïc
naêm ñaõ qua, vaø noãi buoàn cho soá phaän tuø ñaøy cuûa moät ngöôøi
lính. Hoâm nay laø ngaøy gioã thöù möôøi moät cuûa cha, nhö thoâng
leä, duø coù baän roän ñeán ñaâu, chò em toâi vaãn phaûi daønh moät
ngaøy hoïp maët nhau ôû thaønh phoá Salt Lake ñeå cuùng cha, vaø
cuõng ñeå oân laïi nhöõng kyû nieäm vui buoàn khi cha coøn soáng
trong gia ñình. Naêm nay, chæ rieâng moät mình toâi laø khoâng
veà hoïp maët ñöôïc, thôøi tieát khaéc nghieät, veù taøu bay laïi quaù
ñaét, choã toâi ôû phaûi bay hai chuyeán môùi tôùi ñöôïc Utah. Toâi
ñaønh phaûi ngoài laïi ñaây maø hoài töôûng ñeán cha moät mình!
Trong trí nhôù môø nhaït cuûa toâi, chaàm chaäm hieän ra moät
khung trôøi töôi maùt ôû vuøng cao nguyeân Ñaø Laït, vôùi nhieàu
ñoài thoâng bao boïc chung quanh nhöõng thung luõng neân thô
vaø nhöõng vöôøn rau xanh ngan ngaùt. Cuõng chính nôi naøy toâi
ñaõ traûi qua thôøi kyø nieân thieáu vaø coøn giöõ laïi chuùt kyû nieäm

ÑA HIEÄU 90 61

vôùi cha toâi trong suoát thôøi gian aáy. Ñoù laø nhöõng ngaøy cha
daét chò em toâi ñi chôi ôû Ñoài Cuø, hoaëc xuoáng thaùc Cam Ly
xem voi, roài leân khu chôï Hoaø Bình ñi daïo, khi ñi daïo luùc
naøo cha cuõng mua cho chuùng toâi baùnh mì “baguette” noùng
gioøn môùi ra loø ôû hieäu baùnh mì Vónh Chaán. Coù khi cha chôû
chuùng toâi ñeán vöôøn hoa Bích Caâu ñeå chuïp hình. Vaøo nhöõng
ngaøy leã Quaân Löïc Vieät Nam Coäng Hoøa, hay laø ngaøy Quoác
Khaùnh, cha thöôøng cho chò em toâi vaøo tröôøng Voõ Bò ñeå
xem sinh vieân dieãn haønh. Chuùng toâi raát vui thích khi ñöôïc
taän maét nhìn ñoaøn sinh vieân Voõ Bò oai nghieâm trong boä leã
phuïc traéng, chaân böôùc ñeàu, thaúng thaén trong tieáng keøn vaø
tieáng troáng vang doäi haøo huøng.

Thuôû nhoû, toâi yeâu cha toâi nhieàu hôn meï, maëc duø cha raát
ít gaàn guõi caùc con vaø thöôøng vaéng nhaø luoân. Nhöng moãi khi
cha ôû nhaø laø chò em toâi laïi xuùm xít beân cha ñeå nghe cha keå
chuyeän voõ hieäp Taøu, vaø thænh thoaûng cha coøn daïy chò em
toâi haùt, nhöõng baøi haùt nhö laø:
“Môø trong bonù g chieuà motä ñoanø quanâ thapá thoanù g...” roài baøi:
“Bao chiená só anh hunø g lanï h lunø g vung göôm ra sa tröônø g....”
Ñaëc bieät nhöõng ñeâm möa daàm trôøi laïnh buoát, cha mua baép
nöôùng cho chuùng toâi aên. Toâi khoâng sao queân ñöôïc caùi höông
vò thôm ngon cuûa baép cuøng vôùi khung caûnh ñaàm aám cuûa cha
con toâi beân nhau, vaø baèng gioïng keå chuyeän dieãn caûm, cha
ñaõ bieán caâu chuyeän voõ hieäp thaønh moät vôû kòch soáng ñoäng
trong ñaàu oùc giaøu töôûng töôïng cuûa toâi luùc baáy giôø. Toâi ñaõ
nghó trong ñaàu cha toâi haún phaûi coù moät kho chuyeän ñuû loaïi
töø chuyeän coå tích, chuyeän ñöôøng röøng ñeán chuyeän voõ hieäp,
chuyeän lòch söû, chuyeän trinh thaùm…. Moät laàn toâi hoûi cha:

“Sao boá coù nhieàu chuyeän ñeå keå vaäy boá?”
Cha cöôøi baûo:
“Boá ñoïc ôû trong saùch ra chöù ñaâu, saùch giuùp mình bieát
ñöôïc nhieàu chuyeän hay laï laém con bieát khoâng?” Thaät vaäy
ñoïc saùch laø thuù vui cuûa cha toâi, ngaøy ñoù nhaø toâi gioáng nhö
caùi thö vieän nhoû, keä saùch cuûa cha choaùn heát moïi choã trong
nhaø töø goùc töôøng naøy ñeán goùc töôøng kia.
Cha cuõng thöôøng khuyeán khích chuùng toâi ñoïc saùch nhö

62 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

cha. Toâi coøn nhôù cuoán saùch ñaàu tieân cha mua cho toâi ñoïc
laø cuoán: “Taám Loøng Vaøng” cuûa Nguyeãn Coâng Hoan, sau
ñoù laø cuoán “Nhaùnh Rong Phieâu Baït” cuûa Voõ Hoàng, tieáp
ñeán laø “Theàm Hoang” cuûa Nhaät Tieán vaø coøn raát nhieàu saùch
truyeän thieáu nhi cuûa caùc nhaø vaên khaùc nhö: Duyeân Anh, Töø
Keá Töôøng, Ñinh Tieán Luyeän, Toâ Hoaøi…. Daàn daàn vaên hoïc
ñaõ ñi vaøo ñôøi soáng tuoåi thô cuûa toâi nhö moät gioøng nöôùc maùt
truyeàn töø cha. Tuy cha toâi laø moät giaùo sö daïy toaùn, song
cha laïi raát yeâu thích vaên chöông vaø aâm nhaïc. Hoài aáy, cha
toâi coù moät caây saùo taây raát ñeïp ñöïng trong caùi hoäp daøi coù
boïc nhung ñoû caû trong laãn ngoaøi. Cha ñaõ mua caây saùo aáy
taän beân Phaùp khi coøn laø sinh vieân du hoïc, nhöõng luùc raûnh
roãi cha toâi thöôøng laáy noù ra lau chuøi vaø thoåi vaøi baøi chôi.

Toâi khoâng gioáng ñöôïc cha toâi ôû ñaëc ñieåm: “vaên 'toaùn'
song toaøn” khi maø vaên hoïc gaàn toâi bao nhieâu thì toaùn hoïc
laïi caøng xa toâi baáy nhieâu, vaø duø vaên hoïc ñaõ ñem laïi cho toâi
nhieàu keát quaû toát ñeïp ôû tröôøng, cha meï toâi vaãn khoâng laáy
ñoù laøm vui. Meï thì quan nieäm cuoäc ñôøi khoâng phaûi laø moät
baøi thô, hay moät baøi vaên, maø cuoäc ñôøi laø moät baøi toaùn. Meï
sôï vaên thô seõ nhieãm vaøo toâi caùi tính laõng maïn, deã sa ngaõ
trong tình caûm sau naøy, theá neân meï toâi raát nghieâm khaéc,
vaø kieåm soaùt toâi khaét khe trong vieäc vieát laùch. Khaùc vôùi
meï, cha toâi chaúng khuyeán khích, cuõng khoâng ngaên caûn, vaø
cha ñaõ khoâng nôõ xeù ñi nhöõng “taùc phaåm ngheä thuaät” cuûa
toâi nhö meï ñaõ töøng xeù.

Khi toâi baét ñaàu leân trung hoïc ñeä nhò caáp, cha toâi ñi laøm
theâm raát nhieàu giôø toâi caøng ngaøy caøng ít gaëp cha hôn. Saùng
naøo cuõng theá, cöù nghe nhöõng tieáng chim hoùt ríu rít treân ñaàu
ngoïn thoâng laø toâi thöùc giaác, tieáng chim nhö chieác ñoàng hoà
baùo cho toâi bieát moät ngaøy môùi ñaõ baét ñaàu. Theá maø cha toâi
ñaõ baét ñaàu moät ngaøy môùi sôùm hôn caû tieáng chim hoùt, vaø
khi cha trôû veà thì chò em toâi ñaõ leân giöôøng nguû. Toâi coøn nhôù
coù moät buoåi saùng chuû nhaät, toâi chôït thöùc giaác khoâng phaûi
vì nghe tieáng chim ríu rít quen thuoäc maø laø tieáng noå xe raát
lôùn töø chieác Vespa cuûa cha toâi (cha toâi thöôøng laùi Vespa ñi
daïy theâm ngoaøi giôø). Buoåi saùng hoâm ñoù trôøi raát laïnh vì coù

ÑA HIEÄU 90 63

nhöõng côn möa baõo töø maáy hoâm tröôùc, ñöôøng ñaát ñoû laày
loäi. Cha toâi ñaõ chuaån bò laùi xe ñi laøm treân con ñöôøng ñaày
buøn ñaát ñoû döôùi caùi laïnh buoát giaù, trong khi toâi vaãn coøn
naèm treân giöôøng vôùi chieác chaên aám. Luùc aáy, toâi vuøng daäy
vaø chaïy ngay ñeán beân cöûa soå ñònh hoûi cha toâi: “Sao hoâm
nay chuû nhaät maø boá cuõng phaûi ñi laøm?” nhöng toâi ñaõ chaúng
kòp hoûi cha ñöôïc caâu naøo, chæ nhìn thaáy moät ñaùm khoùi cuûa
chieác xe Vespa coøn vöông laïi phía sau boùng cha. Toâi caûm
thaáy thöông cha toâi laøm sao, khi toâi nhaän ra raèng cha ñaõ laøm
vieäc vaát vaû bieát bao ñeå nuoâi naáng chuùng toâi. Toâi chôït mô
öôùc sao cho mình thaät mau lôùn ñeå ñi laøm kieám tieàn phuï giuùp
cha. Chieàu hoâm ñoù, cha toâi mang veà cho toâi hai cuoán saùch,
moät cuoán laø: “Caùnh Hoa Chuøm Göûi” cuûa Quyønh Dao vaø
cuoán kia laø: “Trong Möa Moùc Haït Huyeàn” cuûa Tuùy Hoàng,
cha baûo: “Naøy con Mai, boá cho hai cuoán saùch naøy con ñoïc
ñöôïc ñaáy, chuyeän raát khaù!” Toâi caûm ñoäng laém vì thaáy cha
haõy coøn quan taâm ñeán vieäc ñoïc saùch cuûa toâi. Toâi ñònh buïng
neáu coù dòp naøo toâi seõ laøm moät caùi gì ñoù ñeå taëng cha.

Vaøo ñaàu naêm 1975, tröôøng toâi döï ñònh laøm moät tôø ñaëc
san ñeå baùn gaây quó “caây muøa xuaân chieán só”, vaø ñeå choïn
nhöõng baøi vieát hay cho ñaëc san, nhaø tröôøng ñaõ toå chöùc moät
cuoäc thi vieát veà: “Muøa Xuaân, Tuoåi Treû vaø Queâ Höông”.
Naêm aáy, chieán söï haõy coøn soâi noåi ôû nhieàu nôi, cha toâi phaûi
caám traïi luoân, ban ngaøy cha taát taû veà nhaø, aên voäi cheùn côm
roài laïi ra ñi, toâi thöông cha quaù. Theá laø trong ñaàu toâi naåy
sinh moät baøi vieát cho cha. Toâi tham döï cuoäc thi vôùi baøi vieát
chaân thaät giaûn dò veà ngöôøi cha yeâu quí cuûa toâi. Khi noäp baøi
toâi môùi thaáy baøi cuûa toâi thaät laïc loõng giöõa nhöõng baøi vieát
coù nhieàu noäi dung phong phuù veà xuaân thaät deã thöông. Sau
moät thaùng, nhaø tröôøng coâng boá keát quaû, ñieàu laøm toâi heát
söùc ngaïc nhieân laø nghe baøi cuûa toâi ñoaït giaûi nhaát, vaø leã
phaùt giaûi thöôûng seõ ñöôïc toå chöùc vaøo trung tuaàn thaùng ba
tôùi. Hoâm ñoù, toâi cöù ñôø ngöôøi ra khoâng bieát laø thaät hay mô.
Thöïc söï, toâi khoâng mong öôùc mình seõ ñoaït giaûi, chæ mong
laø baøi mình seõ ñöôïc ñaêng trong tôø ñaëc san nhaø tröôøng ñeå
mang veà khoe vôùi cha toâi nhö moät lôøi caùm ôn vaäy. Khi coâ

64 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

hieäu tröôûng goïi teân toâi vaø noùi: “Baøi cuûa em vieát hay laém,
ñoïc raát caûm ñoäng,” toâi môùi luùng tuùng: “Daï... thöa coâ em…
em… cöù nghó laø baøi cuûa em khoâng ñuùng vôùi chuû ñeà muøa
xuaân.” Coâ töø toán baûo: “Ñaâu phaûi chæ coù muøa xuaân thoâi ñaâu,
maø coøn coù caû tuoåi treû nöõa, tuoåi treû ngaøy nay nghó gì vaø laøm
gì cho gia ñình, queâ höông. Coâ thaáy tuoåi treû baây giôø ít ai
chòu nghó ñeán cha meï laém. Em ñaõ nghó ñeán cha em thì ñoù
laø phaàn thöôûng xöùng ñaùng cho em roài ñaáy.” Roài coâ voã vai
toâi böôùc ñi. Toâi vui söôùng thaàm nhuû seõ giöõ bí maät naøy cho
ñeán ngaøy nhaän giaûi, toâi seõ ñem veà cho cha meï toâi moät söï
ngaïc nhieân.

Khoaûng hai tuaàn sau vaøo moät buoåi saùng thaùng Ba, toâi
caép saùch ñeán tröôøng thì thaáy caùc baïn trong lôùp chæ laùc ñaùc
vaøi ñöùa, bao nhieâu söï haân hoan chôø ñoùn ngaøy phaùt thöôûng
trong toâi chôït vuït taét, bôûi toâi linh tính moät chuyeän gì ñoù
khoâng may seõ xaûy ra. Ñuùng vaøo luùc ñoù moät ñöùa baïn gaùi
chaïy ñeán hoûi toâi: “Maøy coù bieát Vieät Coäng ñaõ 'laáy' Buoân Meâ
Thuoät ñeâm qua khoâng?” Toâi giaät mình kinh ngaïc: “Thieät
haû?” Vöøa hoûi döùt lôøi thì toâi nghe moät tieáng noå lôùn, tieáp theo
laø vaøi tieáng suùng baén leû teû, toâi vaø caùc baïn gaùi giaät mình
cuoáng quít chaïy töù taùn.… Sau ñoù nhaø tröôøng thoâng baùo cho
caùc hoïc sinh nghæ hoïc vì tình hình an ninh ñang baùo ñoäng.
Toâi voäi vaõ trôû veà nhaø thì leänh giôùi nghieâm cuõng vöøa ban
haønh. Theá laø ngaøy phaùt thöôûng khoâng coøn nöõa, toâi cöù tieác
laø ñaõ khoâng taëng ñöôïc cha baøi vieát cuûa toâi, baøi vieát maø toâi
ñaõ muoán thay lôøi noùi ñeå baøy toû loøng yeâu thöông, quí troïng
ñoái vôùi cha. Toâi cuõng tieác ñaõ khoâng nhaän ñöôïc giaûi thöôûng
cuoái cuøng tröôùc khi toâi töø giaõ neàn giaùo duïc döôùi thôøi Vieät
Nam Coäng Hoøa. Roài thì gia ñình toâi ñaõ rôøi khoûi vuøng ñaát
ñoû cao nguyeân doïn veà Saøi Goøn boû laïi vöôøn töôïc, nhaø cöûa,
vaø bao kyû nieäm eâm ñeàm khaùc cuûa rieâng toâi.

Nhönõ g Namê Thanù g Vaéng Cha
Cuoái thaùng 4 naêm 1975, buøng noå moät söï kieän lòch söû
ñaày sôï haõi vaø lo laéng cuûa ngöôøi daân mieàn Nam: Vieät Coäng
chieám mieàn Nam!!! Ngay caû toâi, moät con beù vöøa troøn möôøi

ÑA HIEÄU 90 65

laêm tuoåi, ñaâu ñaõ

hieåu bieát gì nhieàu

veà cuoäc chieán tranh

hoâm qua, vaäy maø

toâi ñaõ caûm thaáy

moät thaát voïng naõo

neà, moät baàu trôøi

u aùm, moät töông

lai toái ñen cho gia

ñình toâi noùi rieâng,

VC tieán vaoø Saiø Goøn ngaøy 30/4/75 vaø cho caû mieàn
(tranh bieám hoïa Ba Buøi) Nam noùi chung.
Caùi boùng ñen kinh

hoaøng aáy ñaõ bao truøm xuoáng gia ñình toâi töø luùc cha toâi bò ñi

caûi taïo. Meï toâi ñaõ phaûi choáng choïi vôùi moïi khoù khaên trong

thôøi ñieåm môû ñaàu raát khaéc nghieät cuûa cheá ñoä Coäng Saûn,

lao vaøo cuoäc soáng môùi giaønh giaät töøng mieáng côm manh

aùo cho taát caû möôøi ñöùa chuùng toâi (lôùn nhaát laø 17 tuoåi, nhoû

nhaát laø 4 thaùng tuoåi) vaø moät baø ngoaïi giaø yeáu. Vôùi hai baøn

tay traéng, khoâng chuùt kinh nghieäm böông chaûi ngoaøi ñôøi, vaø

cuõng khoâng coù moät söï giuùp ñôõ naøo töø phía hoï haøng, ngöôøi

thaân hay beø baïn, Meï toâi duø ñaõ coá gaéng heát söùc mình vaãn

khoâng keùo ñöôïc chuùng toâi qua khoûi con vöïc ngheøo ñoùi cuûa

cuoäc ñôøi. Caùi ngheøo ñoùi taán coâng vaøo gia ñình toâi raát nhanh,

moãi ngaøy toâi ñi hoïc vôùi caùi buïng roãng coàn caøo ñeán run raåy,

ñeå ngaùn ngaåm ngoài nghe nhöõng baøi giaûng veà taäp thô “Nhaät

Kyù Trong Tuø” cuûa Hoà Chí Minh. Vaø meät moûi vôùi nhöõng baøi

ngôïi ca veà cuoäc chieán thaéng vó ñaïi thoáng nhaát ñaát nöôùc. Ñaàu

oùc toâi baáy giôø chæ nghó ñeán khi naøo thì cha toâi seõ ñöôïc nhaø

nöôùc Coäng Saûn thaû veà? Vaø khi naøo thì gia ñình toâi seõ ñöôïc

trôû laïi moät ñôøi soáng bình thöôøng ñuû aên, ñuû maëc? Tinh thaàn

toâi suy suïp theo côn ñoùi vaø nhaát laø moãi khi ñi hoïc veà toâi laïi

nghe tieáng gaøo khoùc cuûa em beù toâi trong côn khaùt söõa. Toâi

chaùn hoïc, chæ muoán ñi laøm kieám tieàn ñeå giuùp meï. Sau maáy

ngaøy troán hoïc ñi lang thang tìm vieäc laøm, toâi ñaõ chaúng tìm

ñöôïc vieäc gì ngoaøi vieäc laøm cho meï toâi buoàn vaø khoùc. Meï

66 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

ñaõ naên næ toâi ñi hoïc laïi, vaø meï baûo toâi, thöû nghó xem cha
toâi seõ ñau khoå bieát chöøng naøo khi cha trôû veà trong caûnh gia
ñình tan naùt, caùc con hö hoûng, boû hoïc haønh. Nghe meï nhaéc
ñeán cha, toâi thaáy loøng mình aám laïi, meï toâi noùi ñuùng, toâi
phaûi ñi heát con ñöôøng hoïc vaán duø coù nhieàu choâng gai trôû
ngaïi, duø phaûi ngoài haøng giôø, haøng thaùng nghe nhöõng baøi
giaûng chính trò khoâ khan, phaûi caàn maãn vôùi nhöõng coâng taùc
lao ñoäng trong tröôøng, toâi vaãn phaûi, vaø luoân phaûi coá gaéng
ñeå khoâng phuï loøng cha meï toâi.

Cuõng vaøo nhöõng naêm ñaàu aáy, nhaø nöôùc phaùt ñoäng phong
traøo “baøi tröø vaên hoùa ñoài truïy”. Nhaø naøo coù saùch cuõng phaûi
ñem ra noäp cho vaên hoùa phöôøng. Saùch cuûa cha toâi raát nhieàu.
Tröôùc khi doïn nhaø leân Ñaø Laït laøm vieäc, cha toâi ñaõ göûi toaøn
boä nhöõng tuû saùch cuûa cha ôû nhaø coâ, chuù toâi, ña soá laø saùch
khoa hoïc, moät soá laø saùch taâm lyù giaùo duïc vaø saùch lòch söû.
Nhöng nhöõng ngöôøi caùn boä phöôøng aáy ñaõ khoâng phaân bieät
ñöôïc caùc loaïi saùch hay vaø giaù trò cuûa töøng cuoán saùch. Saùch
naøo cuõng bò xeáp vaøo loaïi “vaên hoùa ñoài truïy” hoaëc laø mang
tö töôûng “tieåu tö saûn, phaûn ñoäng”, hoï buoäc phaûi ñem noäp ñeå
huûy boû. Toâi nhìn nhöõng cuoán saùch mang ñaày kyû nieäm cuûa
cha toâi rôi vaøo tay hoï maø buoàn ñeán chaûy nöôùc maét. Sau laàn
kieåm keâ saùch ñoù, toâi caûm thaáy chaùn gheùt cheá ñoä ñaõ ngaên
caùch cha con toâi laïi coøn cöôùp ñi nhöõng giaù trò tinh thaàn quí
baùu cuûa cha toâi ñeå laïi. Toâi caøng caûm thaáy thaát voïng hôn
khi nhìn ra con ñöôøng töông lai u toái tröôùc maët maø toâi seõ
phaûi soáng, phaûi hoïc, roài tröôûng thaønh döôùi tö töôûng cuûa hoï.

Thaùng 6/1977, sau khi toâi ñaõ thi ñaäu xong baèng toát nghieäp
lôùp 12, toâi cöù töôûng laø ñaõ truùt ñöôïc gaùnh naëng saùch vôû ñeå
baét ñaàu ñi tìm vieäc laøm. Vaäy maø khoâng, meï toâi laïi muoán toâi
thi vaøo ñaïi hoïc sö phaïm. Thaät tình, toâi ñaõ chaúng coøn muoán
ñi hoïc leân laøm gì nöõa, toâi coá trình baøy vôùi meï nhöõng ñieàu
toâi ñöôïc bieát veà chuyeän thi cöû raèng: Vaøo ñaïi hoïc sö phaïm
khoâng phaûi laø chuyeän deã, hoïc sinh phaûi coù lyù lòch trong saïch
ñeán ba ñôøi. Ñoù laø chöa keå ñeán dieän öu tieân cho nhöõng thí
sinh thuoäc thaønh phaàn ñi boä ñoäi, nhöõng gia ñình coù coâng
vôùi caùch maïng, gia ñình baàn noâng hay coâng nhaân…. Hôn

ÑA HIEÄU 90 67

nöõa toâi cuõng khoâng muoán trôû thaønh moät giaùo vieân daïy vaên
döôùi cheá ñoä Coäng Saûn khi maø chính trò ñaõ xen laãn vaøo vaên
hoïc. Toâi coøn ñöa ra göông ñieån hình cuûa anh trai toâi ñaõ thi
rôùt ñaïi hoïc naêm tröôùc duø raèng anh hoïc raát khaù vaø raát chaêm
chæ. Song, nhöõng lyù leõ cuûa toâi vaãn khoâng thuyeát phuïc ñöôïc
meï, vaø meï toâi vôùi moät thaùi ñoä vöøa cöông quyeát, vöøa nheï
nhaøng, vöøa ñoäng vieân, vöøa naên næ ñaõ laøm toâi khoâng theå traùi
yù meï. Toâi khoâng muoán meï toâi laïi khoùc laàn nöõa vì chuyeän
hoïc haønh cuûa toâi. Theá laø toâi ngoan ngoaõn leân ñöôøng öùng
thí cho meï vui loøng sau khi bieát chaéc raèng toâi seõ khoâng
bao giôø thi ñaäu. Nhöõng thaùng heø chôø ñôïi keát quaû laø nhöõng
thaùng ngaøy hoài hoäp vaø lo laéng nhaát, khi trong phöôøng toâi ôû
ñang phaùt ñoäng raàm roä phong traøo “nghóa vuï lao ñoäng” vaø
“thanh nieân xung phong.” Thanh nieân nam nöõ, ai ai cuõng
phaûi tham gia moät trong hai coâng taùc ñoù neáu khoâng coù coâng
aên vieäc laøm. Anh lôùn cuûa toâi ñaõ phaûi ñi thanh nieân xung
phong töø naêm ngoaùi vì anh ñaõ thi rôùt ñaïi hoïc vaø cuõng khoâng
theå tìm ñöôïc vieäc gì ñeå laøm. Trong thö vieát veà nhaø anh coù
noùi: “Moâi tröôøng thanh nieân xung phong raát cöïc khoå vaø taïp
nhaïp, khoâng thích hôïp cho con gaùi ñaâu”, bôûi theá meï vaø toâi
raát lo sôï neáu toâi khoâng coù ngay moät vieäc laøm oån ñònh, toâi
phaûi coù nghóa vuï ñi lao ñoäng ñeå xaây döïng ñaát nöôùc, ñi ñaøo
keânh, ñi thuûy lôïi, ñi thanh nieân xung phong, caùi naøo cuõng
gheâ!! Toâi khoâng muoán xa meï, xa em, toâi chaïy vaïy moïi nôi
tìm vieäc, trong khi meï con toâi ñang boái roái thì toâi nhaän ñöôïc
giaáy baùo ñi taäp trung lao ñoäng thuûy lôïi vaøo tuaàn tôùi. Meï
vaø toâi cuøng quyùnh quaùng, meï daét toâi leân phöôøng naên næ hoï
xin gia haïn cho toâi theâm thôøi gian ñi lao ñoäng vì toâi ñang
chôø keát quaû thi ñaïi hoïc. Meï toâi cuõng hoûi coù caùch naøo cho
toâi ñöôïc mieãn khoâng, ngöôøi caùn boä phöôøng noùi:

“Neáu khoâng ñi thì phaûi ñoùng tieàn, nhöng vieäc ñoùng tieàn
chæ daønh cho nhöõng ngöôøi söùc khoeû keùm, hoaëc ôû tuoåi trung
nieân, con chò laø thanh nieân thì phaûi thi haønh nghóa vuï.”

Meï con toâi ra veà trong noãi buoàn lo ñeán meùo xeïo maët
muõi. Ngaøy hoâm sau, meï daét toâi vaøo hôïp taùc xaõ may maëc
choã meï ñang laøm coá xin oâng toå tröôûng xeáp cho toâi moät coâng

68 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

vieäc gì cuõng ñöôïc ñeå toâi coù theå trì hoaõn vieäc ñi lao ñoäng.
Thöông tình meï con toâi, oâng xeáp toâi vaøo toå laøm khuy aùo,
toå naøy ñang thieáu ngöôøi. Tuy nhieân, oâng chæ nhaän toâi vaøo
laøm coâng nhaät chöù khoâng nhaän nhö moät toå vieân hôïp taùc xaõ
chính thöùc, vì theá coâng vieäc naøy cuõng khoâng theå baûo ñaûm
cho toâi “thoaùt” ñöôïc “nghóa vuï lao ñoäng.” Thoâi ñaønh chòu
vaäy, toâi cuõng phaûi laøm moät caùi gì ñoù ñeå ñôõ ñaàn cho meï hôn
laø khoâng laøm gì heát, coøn chuyeän ñi lao ñoäng, cöù maëc keä tôùi
ñaâu hay tôùi ñoù. Toâi luûi thuûi veà nhaø vôùi bao nhieâu roái raém
trong loøng… Roài moät söï may maén tình côø ñaõ ñeán, toâi nhaän
ñöôïc thö baùo cuûa tröôøng ñaïi hoïc sö phaïm ngay khi toâi vöøa
böôùc chaân vaøo nhaø. Trong thö, nhaø tröôøng cho toâi bieát laø
toâi ñaõ khoâng ñuû ñieåm ñaäu vaøo ñaïi hoïc sö phaïm (toâi ñaõ bieát
chaéc ñieàu naøy roài) neân hoï chuyeån toâi xuoáng tröôøng trung
hoïc sö phaïm Maãu Giaùo, vaø coù leõ vì thaønh phaàn lyù lòch cuûa
toâi khoâng ñöôïc roõ raøng, neân toâi chæ ñöôïc nhaän vaøo hoïc khoaù
caáp toác 3 thaùng, thay vì hoïc khoaù chính quy 1 naêm. Toâi heát
söùc möøng rôõ, caøng toát, chæ caàn hoïc theâm coù 3 thaùng nöõa thoâi
laø toâi ñaõ coù moät coâng vieäc haún hoi ñeå giuùp meï, vaø caùi may
tröôùc maét laø toâi ñaõ khoâng phaûi ñi lao ñoäng thuûy lôïi, vì theo
thoâng baùo trong thö toâi phaûi coù maët ôû tröôøng thöù hai tuaàn
tôùi. Toâi boãng töôûng töôïng ñeán söï vui möøng hieän treân khuoân
maët cuûa meï, toâi phaûi raát caùm ôn meï toâi veà chuyeän naøy,
neáu toâi khoâng chòu ñi thi ñaïi hoïc nhö lôøi meï khuyeân baûo,
thì laøm sao toâi coù theå tìm ñöôïc vieäc laøm vôùi maûnh baèng toát
nghieäp lôùp 12, laïi chöa bieát moät ngheà chuyeân moân naøo caû.
Toâi cuõng khoâng nhanh nheïn nhö caùc em toâi ñeå theo nhöõng
ngöôøi buoân thuoác taây ngoaøi chôï trôøi sau giôø hoïc. Meï toâi
ñaõ nhìn thaáy toâi laø moät ñöùa con chaäm chaïp, khoâng coù khaû
naêng laên loän vôùi cuoäc soáng baùn buoân vaø caøng vuïng veà hôn
trong nhöõng coâng vieäc tæ mæ chaân tay. Baáy giôø toâi môùi hieåu
vì sao meï toâi quan nieäm cuoäc ñôøi laø moät baøi toaùn, moät baøi
toaùn thaät hoùc buùa! Vaøo thôøi ñieåm ñoù khoâng ai ñaõ coù theå tìm
ra moät ñaùp soá chính xaùc cho baøi toaùn cuûa cuoäc ñôøi mình.

Ngoâi tröôøng Trung Hoïc Sö Phaïm Maãu Giaùo naèm treân con
ñöôøng ñaõ ñöôïc ñoåi teân sau thaùng 4/1975 laø ñöôøng Toân Ñöùc

ÑA HIEÄU 90 69

Thaéng (toâi thaät söï khoâng nhôù teân ñöôøng tröôùc 75). Caïnh saùt

beân tröôøng laø xöôûng ñoùng taøu “Ba Son”. Heä thoáng giaùo duïc

cuûa tröôøng trong naêm hoïc 1977-1978 chia laøm 3 heä ñaøo taïo:

Khoái A laø heä chính qui hoïc moät naêm, coøn goïi laø heä 12+1,

khoái B laø heä ñaøo taïo ba naêm cho nhöõng hoïc sinh vöøa toát

nghieäp xong lôùp 9, coøn goïi laø heä 9+3, vaø heä sau cuøng laø khoái

C, hay coøn goïi

laø heä caáp toác.

Thaønh phaàn

nhaân vieân

trong tröôøng

töø caùc giaùo

sö, ñeán khoái

vaên phoøng,

hoïc sinh toaøn

laø phuï nöõ, vaø

Sau 30/4, VC hoâ haøo baøi tröø vanê hoùa phanû ñonä g taát caû hoïc sinh
treân khaép mieàn Nam
trong tröôøng

ñeàu ñöôïc goïi laø giaùo sinh. Khi vaøo hoïc khoái C, toâi môùi bieát

raèng ñaïi ña soá giaùo sinh trong khoái C laø nhöõng chò sinh vieân

ñang hoïc dôû dang ñaïi hoïc Vaên Khoa tröôùc naêm 1975, lyù

do laø nhaø nöôùc “giaûi theå” tröôøng ñaïi hoïc Vaên Khoa, buoäc

caùc sinh vieân phaûi chuyeån sang ñaïi hoïc hay trung hoïc sö

phaïm. Caùc chò sinh vieân aáy ña phaàn thuoäc gia ñình “Nguïy

Quaân, Nguïy Quyeàn”. Toâi gaëp N.A. laø con gaùi cuûa moät vò

giaùo sö cuøng daïy ôû tröôøng Voõ Bò Ñaø Laït vôùi cha toâi. Chuùng

toâi ñöôïc coi nhö laø soá ít trong soá nhöõng hoïc sinh trung hoïc

loït vaøo khoái C cuûa tröôøng naøy. Moãi giaùo sinh ñeàu coù tieâu

chuaån laõnh nhu yeáu phaåm haøng thaùng nhö vaøi kyù gaïo, moät

kyù ñöôøng, hai hoäp söõa, vaø moät ít tieàn hoïc boång. Ñieàu naøy

laøm toâi thaáy yeân taâm laø toâi coù theå töï lo tieàn saùch vôû ñeå bôùt

ñi chuùt gaùnh naëng cho meï. Toâi laïi tieáp tuïc caép saùch ñi boä

ñeán tröôøng moãi ngaøy, laàn naøy con ñöôøng ñeán tröôøng daøi

hôn con ñöôøng hoài coøn ôû trung hoïc. Saùng naøo toâi cuõng khôûi

haønh töø nhaø luùc naêm giôø boán möôi laêm, vaø ñaët chaân ñeán

coång tröôøng thì vöøa ñuùng luùc coøi cuûa xöôûng Ba Son huï 7

70 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

giôø, roài tieáng chuoâng reo vaøo hoïc cuûa tröôøng toâi vang theo.
Ngaøy ngaøy, côn ñoùi vaãn haønh haï toâi treân ñöôøng ñi hoïc, toâi
cöù phaûi ñeám töøng böôùc chaân mình ñeå coá queân caùi ñoùi, ñeå
nuoâi söï kieân nhaãn, vaø töï nhuû: phaûi raùng coá gaéng, chæ ba
thaùng thoâi, thôøi gian seõ qua nhanh, khoâng bao laâu nöõa mình
seõ kieám ñöôïc tieàn.

Chöông trình hoïc thì khoâng coù gì laø caêng thaúng laém, chæ
coù ñieàu kyû luaät cuûa tröôøng quaù khaét khe khieán cho toâi chaùn
naûn. Thí duï nhö khi chuoâng reo vaøo hoïc baûy giôø laø nhaø
tröôøng seõ ñoùng cöûa, hoïc sinh naøo ñeán sau baûy giôø thì coi
nhö vaéng maët. Hoïc sinh khoâng ñeo phuø hieäu thì bò ñuoåi veà…
coøn raát nhieàu nhöõng luaät leä khoù khaên khaùc maø toâi khoâng
nhôù heát. Vì laø khoaù caáp toác neân thôøi gian hoïc cuõng gaáp ruùt,
chuùng toâi hoïc töø baûy giôø saùng cho ñeán boán giôø chieàu, nghæ
moät tieáng röôõi giöõa tröa….

Thaám thoaùt thôøi gian ba thaùng troâi qua, toâi haùo höùc chôø
ñôïi nhaø tröôøng ra thoâng baùo ngaøy ñi thöïc taäp vaø ngaøy toát
nghieäp. Boãng nhieân, moät söï kieän lôùn ñaõ laøm tan bieán bao
nieàm haùo höùc trong toâi. Nhaø nöôùc ñöa ra keá hoaïch “ñaùnh
tö saûn” töø caáp phöôøng ñeán caáp quaän. Hoï duøng caùc phöông
tieän baùo chí, truyeàn thanh ñeå tuyeân truyeàn, leân aùn, ñaû kích
thaønh phaàn tö saûn raát gheâ gôùm. Theo saéc leänh cuûa nhaø nöôùc,
taát caû caùc hoïc sinh trung hoïc chuyeân nghieäp, sinh vieân ñaïi
hoïc khaép nôi ñeàu phaûi tham gia coâng taùc “kieåm keâ choáng
tö saûn”. Vaø theá laø caû khoái C cuûa chuùng toâi ñeàu bò huy ñoäng
ñi coâng taùc naøy thay cho vieäc ñi thöïc taäp. Neáu giaùo sinh
naøo maø khoâng tham gia thì seõ khoâng ñöôïc ra tröôøng, coâng
taùc naøy cuõng tính ñieåm nhö ñieåm ñi thöïc taäp vaäy. Hoâm ñoù
toâi veà nhaø baùo cho meï bieát chuyeän toâi bò baét buoäc ñi coâng
taùc “ñaùnh tö saûn” vôùi söï böïc töùc haäm höïc, meï toâi oân toàn
baûo: “Thoâi raùng ñi con, gioù chieàu naøo thì phaûi theo chieàu
aáy, choáng cöï laøm sao ñöôïc.” Toâi vaãn khoâng hieåu ñaùnh tö
saûn laø gì? Vaø taïi sao phaûi ñi ñaùnh tö saûn? Buoåi chieàu, toâi
ñöôïc leänh taäp hoïp ôû tröôøng vaøo khoaûng 5 giôø cuøng vôùi caùc
chò baïn, chuùng toâi baøn taùn ñuû ñieàu. Ai cuõng lo laéng khoâng
bieát mình seõ laøm gì? Ñi ñaâu? Vaø ñieàu kieän aên ôû theá naøo?

ÑA HIEÄU 90 71

Khoaûng moät tieáng ñoàng hoà sau coù maáy chieác xe cam nhoâng
ñeán, ngöôøi taøi xeá thuùc giuïc chuùng toâi leân xe moät caùch bí
maät. Nhöõng chieác xe cam nhoâng aáy ñaõ thaû töøng nhoùm hoïc
sinh chuùng toâi xuoáng nhöõng ñòa ñieåm khaùc nhau, toâi bò thaû
xuoáng sau cuøng vôùi moät nhoùm ngöôøi laï hoaéc ôû moät khu phoá
chaúng bieát laø ñaâu. Coù hai ngöôøi ñaøn oâng trung nieân ñoùn
nhoùm ngöôøi laï vaø toâi ngay ôû ñaàu xe; hoï ñieåm danh, ñeám
soá roài daét chuùng toâi vaøo moät ngoâi nhaø roäng. Toâi thaät lo sôï
khi nhìn thaáy raát nhieàu ngöôøi ñaøn oâng, ñaøn baø ñuû moïi löùa
tuoåi ngoài chaät caû caên phoøng, toâi thaàm hoûi: “Ngöôøi ôû ñaâu
maø nhieàu vaäy kìa?” Tieáng noùi chuyeän oàn aøo vaø hôi ngöôøi
noàng naëc khieán toâi phaûi böôùc ra ngoaøi hieân. Toâi nghe tieáng
gaøo raát to cuûa moät trong hai ngöôøi ñaøn oâng trung nieân luùc
naõy coá aùt tieáng oàn thoâng baùo raèng: “Chuùng ta coù leänh phaûi
chôø ñeán saùng sôùm mai môùi coù phaân coâng cuï theå”. Chôø nöõa,
sao toâi chaùn gheùt chöõ chôø quaù, toâi cöù ñi quanh quaån tröôùc
hieân nhaø, roài thì trôøi toái daàn, muoãi baét ñaàu vo ve, toâi ñaønh
phaûi vaøo nhaø, nhìn chung quanh thaáy ñaõ coù maáy ngöôøi traûi
baùo ra naèm, ñaøn oâng, ñaøn baø, con trai, con gaùi ngöôøi naèm,
keû ngoài san saùt beân nhau, troâng hoãn taïp laøm sao, deã sôï laøm
sao! Toâi coá tìm cho mình moät choã nghæ qua ñeâm. Nhìn maõi
toâi môùi choïn ñöôïc moät goùc nhaø chaät heïp khuaát sau caùi coät
goã, phía tröôùc caùi coät coù moät ngöôøi ñaøn baø ñang ngoài nguû
guïc. Ñeâm aáy toâi khoâng daùm naèm xuoáng cöù ngoài boù goái nhìn
moïi ngöôøi, luùc naøo meät thì guïc ñaàu treân hai caùnh tay. Môùi xa
nhaø coù maáy tieáng ñoàng hoà maø toâi ñaõ thaáy nhôù nhaø, toâi nhôù
meï, toâi nhôù baø ngoaïi, toâi nhôù ñeán em beù uùt cuûa toâi, khoâng
bieát toái nay em seõ voøi ai quaït cho em nguû. Toäi nghieäp cho
em toâi ñaõ hai tuoåi röôõi roài maø em vaãn chöa bieát noùi, chæ
ngoïng nghòu töøng töø moät. Roài mô maøng trong traïng thaùi nöûa
tænh nöûa meâ, toâi thaáy cha toâi trôû veà nhaø vôùi moät bao gaïo to
treân vai, chò em toâi chaïy ra möøng rôõ, thi nhau reo hoø: “A,
boá veà, boá veà.” Cha toâi xoa ñaàu töøng ñöùa vaø beá em beù uùt toâi
treân tay, roài cha baûo: “Boá chæ ñöôïc veà coù moät tí thoâi phaûi ñi
baây giôø?” Toâi hoûi cha: “Boá ñi ñaâu?” Cha buoàn raàu noùi: “Ñi
vaøo traïi caûi taïo!” Ngay luùc aáy coù hai ngöôøi boä ñoäi tôùi keùo

72 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

cha toâi ñi. Chuùng toâi gaøo khoùc: “Khoâng, khoâng, boá khoâng
ñi ñaâu, thaû boá toâi ra…” trong söï giaèng co, xoâ xaùt, bao gaïo
ñaõ ñoå ra tung toeù treân saân nhaø, cha toâi khoâng daùm quay laïi
nhìn ñaøn con…. Toâi meät moûi trong côn meâ, caûm thaáy ñaàu
mình naëng treân caùnh tay vaø hai ñaàu goái öôùt suõng…. Toâi nhôù
cha toâi tha thieát….

Saùng hoâm sau toâi ñöôïc phaân coâng veà vuøng Haäu Giang,
Chôï Lôùn. Nôi ñaây toâi phaûi döï moät cuoäc hoïp vôùi ban laõnh
ñaïo coâng taùc ñeå bieát mình phaûi laøm nhöõng gì tröôùc khi “ra
traän.” Trong buoåi hoïp toâi gaëp laïi nhieàu chò baïn quen hoïc
chung khoái, toâi raát vui möøng vaø thaáy mình bôùt leû loi, coâ
ñoäc giöõa ñaùm ñoâng xa laï. Ban laõnh ñaïo coâng taùc goàm hai
ngöôøi ñaøn oâng, moät ngöôøi laø "cuïm tröôûng" khoaûng 40 tuoåi,
noùi gioïng Ngheä Tónh, coøn ngöôøi "cuïm phoù" thì treû hôn ñoä
khoaûng treân döôùi 30 noùi gioïng nam. Anh ta coù ñoâi maét saéc
beùn vôùi caùi nhìn nhö muoán aên töôi nuoát soáng ngöôøi ñoái
dieän. Caû hai ñeàu laø ñaûng vieân cuûa tröôøng ñaûng Nguyeãn AÙi
Quoác ñöôïc boå sung veà ñieàu haønh coâng taùc “ñaùnh tö saûn”
naøy. Moät cuïm thì khoaûng töø 10 ñeán 15 nhaø, moãi nhaø hai
oâng “ñaûng vieân” xeáp ba ngöôøi vaøo “ñoùng choát”, cöù moät
hoïc sinh thì ñi keøm vôùi hai ngöôøi daân ñòa phöông. Toâi “bò”
ñöa vaøo moät nhaø tö saûn ñaõ töøng laø ñaïi lyù baùn traø. Cuõng nhö
soá phaän cuûa bao nhieâu giaùo sinh khaùc, toâi phaûi giöõ chöùc
toå tröôûng ñeå thöïc hieän coâng vieäc kieåm keâ treân giaáy tôø, vaø
baùo caùo haèng ngaøy cho hai oâng tröôûng, phoù. Hai ngöôøi ñòa
phöông cuøng ñi chung vôùi toâi cuõng coøn treû, moät coâ gaùi vaø
moät anh chaøng thanh nieân chaéc chæ hôn toâi vaøi tuoåi. Chuùng
toâi ñöôïc leänh phaûi “canh gaùc”, “theo doõi” moïi thaønh vieân
trong nhaø. Khi ngöôøi trong nhaø ñi ra ngoaøi phaûi cho chuùng
toâi bieát laø ñi ñaâu, vaø neáu hoï coù xaùch theo gioû thì phaûi khaùm
xeùt phoøng khi hoï daáu dieám taøi saûn ñeå taåu taùn ñi nôi khaùc.
Toâi caûm thaáy hoå theïn cho coâng vieäc mình ñang laøm, vaø
töôûng nhö mình laø keû ñoàng loõa vôùi moät toå chöùc aên cöôùp raát
lôùn cuûa chính phuû. Caùi gia ñình tö saûn maø toâi ñaõ ñöôïc ñaët
chaân vaøo hôi gioáng nhö moät tieäm baùn thuoác baéc. Vöøa böôùc
qua caùi cöûa saét laø toâi ñaõ thaáy ngay moât caùi quaày goã cong

ÑA HIEÄU 90 73

cong hình chöõ C, ñaèng sau quaày laø moät caùi tuû lôùn coù nhöõng
ngaên keùo nhoû. Hai beân phaûi vaø traùi cuûa caùi tuû lôùn laø nhöõng
keä chaát ñaày thuøng saét taây roãng sôn ñen. Nhìn quanh nhaø,
toâi khoâng thaáy coù caùi veû gì laø “tö saûn”. Baø chuû nhaø laø moät
baø giaø ngöôøi Tieàu, luoân maëc boä ñoà saåm maøu xanh döông,
baø coù maùi toùc ngaén ñaõ baïc nhieàu. Khi toâi ñaët choàng giaáy
tôø treân quaày vaø ngöôïng nghòu hoûi baø nhöõng caâu hoûi veà söï
thu nhaäp buoân baùn, cuøng taøi saûn cuûa gia ñình ñeå toâi ghi vaøo
giaáy. Toâi ñaõ ñoïc ñöôïc söï ñau khoå treân khuoân maët baø, vaø
nhaän ra söï thaønh khaån trong lôøi noùi:

“Chôøi ôi! ngoä noùi thieät cho nò nghe, ngoä nghæ paùng laâu
dzoài. Luùc tröôùc puoâng paùng cuõng nhoû thoâi, ñuû hai böõa côm
qua ngaøy, ñaâu coù tieàn païc gì nhieàu ñaâu maø khai paùo”, roài
baø quay sang phía sau caùi quaày voùi tay laáy moät thuøng saét
taây xuoáng vaø môû ra cho toâi xem beân trong caùi thuøng roãng:

“Ñaây, ñaây nò coi neø thuøng khoâng maø, ñaâu coù traø nöõa ñaâu
maø paùng!”

Toâi aùi ngaïi nhìn baø, thaáy toäi nghieäp baø quaù, toâi gaät ñaàu
vaø hoûi:

“Con tin baø roài, nhöng neáu baø khoâng buoân baùn nöõa, sao
hoï tìm ra thueá moân baøi coù teân baø?”

Baø chuû nhaø chaëc löôõi:
“AÄy, caùi thueá moân baøi ñoù laø cuõ laém dzoài. Maáy oâng caùch
maïng ñoù khoâng coù chòu nhìn caùi naêm, caùi thaùng cho dzoõ
moät chuùt.”
Toâi thôû daøi noùi:
“Thieät tình con cuõng khoâng muoán laøm khoù baø ñaâu, ngöôøi
ta baét con laøm thoâi, hay baø cöù noùi ñaïi con soá naøo cuõng ñöôïc
ñeå con ghi vaøo ñaây?”
Baø chuû nhaø laéc ñaàu:
“Ngoä giôø giaø dzoài, ñaâu coù nhôù paùng lôøi loã pao nhieâu maø
noùi, poû paùng laâu dzoài!”
Toâi boái roái nhìn taäp giaáy, nhöõng haøng, nhöõng coät sao maø
raéc roái quaù, khoâng bieát mình phaûi ghi laøm sao ñaây ñeå baùo
caùo moãi ngaøy cho hai laõo ñaûng vieân deã gheùt kia. Baát chôït
toâi nhìn vaøo coät taøi saûn, roài nhìn nhöõng thuøng saét taây ñen

74 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

roãng treân keä, nhaø baø coù coøn caùi gì ñaâu ngoaøi nhöõng thuøng
saét taây naøy. Moät yù nghó loeù leân trong ñaàu toâi:

“Thoâi vaäy ñi, baây giôø con vôùi baø seõ ñeám heát nhöõng thuøng
saét taây naøy, baø coøn nhieàu thuøng nhö vaäy khoâng, con seõ ghi
vaøo coät taøi saûn soá thuøng roãng maø hieän giôø baø ñang coù.”

Hình nhö toâi noùi hôi nhanh neân baø chuû nhaø ngô ngaùc hoûi
laïi: “Laø laøm sao, coät taøi saûn gì?”

Toâi gheù vaøo tai baø chaäm raõi noùi: “Taøi saûn cuûa baø laø
nhöõng thuøng saét taây roãng naøy, mình seõ ñeám noù vaø ghi vaøo
giaáy.”

Baø möøng rôõ gaät ñaàu:
“OÀ dzaäy thì phaûi, caùm ôn nò nghe, ngoä coøn nhieàu thuøng
ôû cheân gaùc kìa!”
Moät buoåi chieàu coù cuoäc hoïp lôùn giöõa caùc cuïm vôùi nhau,
toâi nghe tin moät chò naøo ñoù ñaõ tìm ra maáy caây vaøng cuûa
chuû nhaø giaáu trong nhöõng naém than ñaù. Coâng traïng aáy ñaõ
ñöôïc xem nhö moät chieán tích lôùn lao trong coâng taùc “ñaùnh
tö saûn”, vaø caøng ñöôïc thoåi phoàng khaép nôi trong caùc cuïm,
cuõng nghe ñoàn chò ñaõ ñöôïc keát naïp vaøo ñaûng ngay taïi hieän
tröôøng. Moät thaønh tích döõ doäi khaùc laø nhöõng thaønh vieân
ñòa phöông ôû nhaø naøo ñoù ñaõ khaùm phaù ra nhieàu vaûi voùc,
vaø nhöõng taøi saûn quí giaù ñöôïc chuû nhaø giaáu ñaèng sau böùc
töôøng trong nhaø. Sau laàn nghe nhöõng thaønh tích “noåi coäm”
aáy, oâng cuïm tröôûng cuûa toâi khoâng ngôùt thuùc hoái chuùng toâi
phaûi kyõ löôõng hôn trong vieäc theo doõi chuû nhaø, phaûi coá tìm
toøi cho ra nhöõng taøi saûn maø chuû nhaø giaáu dieám. OÂng ta coøn
ra leänh moãi ngaøy chuùng toâi phaûi baùo caùo theâm veà dieãn tieán
cuûa söï tìm toøi, khai thaùc. Toâi baét ñaàu thaáy sôï nhöõng buoåi
hoïp baùo caùo, vì nhaø tö saûn maø toâi ñang “ñoùng choát” chaúng
coù gì ñeå khai thaùc. Chieàu naøo ñi hoïp baùo caùo, toâi cuõng laéc
ñaàu cho qua chuyeän. OÂng ñaûng vieân cuïm tröôûng raát böïc
mình toâi, oâng xem laïi môù giaáy tôø kieåm keâ cuûa nhaø tö saûn
baùn traø leû, döïa treân giaáy tôø toâi laøm oâng khoâng tin baø chuû
nhaø ñaõ khai baùo thaønh thöïc; vaø toâi ñaõ bò oâng khieån traùch veà
söï lô laø trong coâng vieäc. Ngaøy hoâm sau oâng caàm xaáp giaáy
ñeán nhaø baø gaëng hoûi:

ÑA HIEÄU 90 75

“Sao baø chuû, coøn bao nhieâu traø nöõa khai ra heát ñi, giaáu

dieám laøm gì?”

Vaãn khuoân maët ñau khoå vaø gioïng noùi thaønh khaån, baø coá

thanh minh cho caùi ngheà buoân baùn traø leû raèng ñaõ chaám döùt,

nhöng caùi laõo ñaûng vieân vaãn tieáp tuïc tra hoûi. Toâi ñaõ muoán

bòt loã tai laïi ñeå khoâng coøn nghe thaáy nhöõng caâu “khaûo cuûa”

heøn haï cuûa laõo ñaûng vieân aáy.

Maáy ngaøy sau, toâi bò ñôn phöông chuyeån ñeán moät nhaø tö

saûn khaùc ñeå tieáp tuïc laøm coâng taùc kieåm keâ. Laàn naøy nhaø tö

saûn laø moät tieäm taïp hoaù, thaät khoâi haøi voâ cuøng! Nhìn thaáy

baø chuû tieäm vôùi veû hieàn haäu, chaân chaát, töï nhieân toâi thaáy

thöông cho soá phaän cuûa nhöõng ngöôøi daân buoân baùn quaù! Hoï

ñaõ vaát vaû bieát bao nhieâu giôø coøn bò lieät vaøo thaønh phaàn “tö

saûn maïi baûn” “boùc loät” nhaân daân. Khoâng bieát hoï ñaõ boùc loät

nhaân daân naøo? Toâi voán khoâng thích nhöõng con soá töø hoài coøn

ñi hoïc, maø baây giôø toâi phaûi ngoài ñeám töøng maët haøng trong

cöûa tieäm ñeå

ghi, ñeå coäng,

chaùn chöôøng

quaù! Sau hai

ngaøy quay

cuoàng vôùi

giaáy tôø kieåm

keâ, toâi meät

moûi ñeà nghò

vôùi baø chuû

Sau 30/4, VC söû duïng hoïc sinh tieäm laø toâi
sinh vienâ ñeå ñaùnh tö sanû maïi banû seõ chæ kieåm

nhöõng moùn haøng lôùn naøo maø baø muoán toâi ghi vaøo giaáy thoâi,

coøn caû bao nhieâu moùn haøng linh tinh khaùc toâi phaûi chòu thua

vì quaù nhieàu. Baø chuû tieäm cuõng ñoàng yù vôùi toâi nhö theá.

Khi coâng taùc “ñaùnh tö saûn” hoaøn thaønh, toâi vui möøng

ñöôc trôû laïi tröôøng ñeå tieáp tuïc cho xong caùi söï nghieäp “troàng

ngöôøi” caáp toác. Theá maø coù xong ñöôïc ñaâu, moät coâng taùc

khaùc ñöôïc bí maät thoâng baùo trong noäi boä: coâng taùc “ñoåi

tieàn”. Toâi may maén hôn caùc chò baïn khaùc laø ñaõ bò loït soå ra

76 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

ngoaøi chuyeán ñi ñoù. Khoâng tham gia coâng taùc thì ngaøy naøo
toâi cuõng phaûi ñeán tröôøng laøm nhöõng coâng vieäc lao ñoäng laët
vaët ñeå coù ñieåm thöïc taäp cho mình. Toâi khoâng bieát, caøng
khoâng hieåu noåi laø toâi ñang ñöôïc ñaøo taïo trong moät heä thoáng
giaùo duïc maàm non kieåu gì ñaây? Ñaùng leõ ra toâi ñaõ phaûi hoïc
xong töø ba thaùng tröôùc, nhöng khoaù hoïc keùo daøi ñeán gaàn
heát moät nieân khoaù roài, hoïc sinh chuùng toâi cöù coøn bò coät chaët
vaøo nhöõng coâng taùc naøy, coâng taùc noï ñeán bao giôø nöõa?...
Trong thôøi gian ñoù, raát nhieàu ngöôøi ñi vöôït bieân, nhaø nöôùc
cuõng ñaõ tòch thu ñöôïc raát nhieàu nhaø vaéng chuû. Hoï chöa bieát
söû duïng nhöõng caên nhaø ñoù ñeå laøm gì, thì vöøa khi coâng taùc
ñoåi tieàn keát thuùc, toaøn boä hoïc sinh khoái C chuùng toâi laïi bò
“luøa” ñi coâng taùc “giöõ nhaø” cho nhaø nöôùc! Hoï goïi coâng taùc
naøy baèng caùi teân raát hoa myõ laø “thanh lyù nhaø cöûa”. Laàn
ñoù, chuùng toâi ñi chung vôùi nhöõng coâng nhaân “Cuïc Ñöôøng
Bieån”. Trôû laïi khu Chôï Lôùn quen thuoäc, chuùng toâi ñöôïc
chia ra nhieàu nhoùm nhoû roài thì cöù ba ngöôøi laïi vaøo moät nhaø,
nhieäm vuï cuûa chuùng toâi laø phaûi kieåm keâ nhöõng taøi saûn chuû
nhaø boû laïi, thí duï nhö: TV, tuû laïnh, noài côm ñieän, quaït… vaø
coøn phaûi troâng coi caên nhaø ñoù cho ñeán khi nhaø nöôùc coù leänh
duøng caên nhaø aáy vaøo vieäc gì ñoù thì chuùng toâi môùi ñöôïc ra
veà. Coâng taùc naøy coù veû nhaøn haï ñeán nhaøm chaùn vaø laïi keùo
daøi hôn coâng taùc “ñaùnh tö saûn”. Theo qui ñònh cuûa coâng
taùc “thanh lyù”, chuùng toâi khoâng ñöôïc pheùp mang ra khoûi
nhaø baát cöù thöù gì. Trong caên nhaø toâi ñaõ bò vaøo “thanh lyù”,
toâi tìm thaáy raát nhieàu saùch chöõ Taøu. Toâi nghó buïng neáu toâi
göûi ñöôïc cho cha toâi nhöõng saùch naøy chaéc laø cha phaûi thích
laém. Cha toâi ñang töï hoïc theâm chöõ Taøu trong tuø ñeå gieát thôøi
giôø, vaø laàn naøo coù dòp thaêm nuoâi, cha cuõng baûo meï toâi mua
baùo Taøu cho cha ñoïc. Nhaéc ñeán ñaây, toâi chôït nhôù moät anh
CSVSQ Voõ Bò, ngöôøi ñaõ töøng ôû tuø chung vôùi cha keå raèng
anh ñaõ hoïc ñöôïc ôû cha toâi chöõ “quaân töû” töø hai caâu: “Baàn
tieän baát duy naêng” nghóa laø duø ngheøo maø khoâng tham lam,
vaø “uy vuõ baát naêng khuaát”, gaëp cöôøng quyeàn cuõng khoâng
khuaát phuïc. Theo anh, ñieàu ñaõ laøm anh raát meán phuïc cha
toâi laø choã duø soáng trong caûnh khoå naøo cha vaãn khoâng ñaùnh

ÑA HIEÄU 90 77

maát tö caùch vaø phaåm chaát cuûa ngöôøi quaân töû.
Coâng taùc “thanh lyù” ñaõ chieám gaàn heát caû muøa heø, sau

khi chuùng toâi trôû veà tröôøng laïi, nhaø tröôøng ñaõ gaáp ruùt toång
keát ñieåm vaø hoaøn taát thuû tuïc ra tröôøng ñeå kòp göûi toaøn theå
giaùo sinh khoái C veà caùc quaän, huyeän nhaän nhieäm sôû tröôùc
ngaøy nhaäp hoïc. Toâi ñaõ thöïc söï böôùc vaøo ngheà daïy treû töø
naêm hoïc 1978-1979. Naêm ñoù, sôû giaùo duïc ra chæ thò môû
roäng ngaønh nhaø treû maãu giaùo xuoáng töøng phöôøng xaõ. Moãi
phöôøng phaûi coù moät tröôøng maãu giaùo vaø moät nhaø treû rieâng
bieät, vaø ñeå baûo ñaûm cung caáp ñaày ñuû soá löôïng giaùo vieân
maãu giaùo cho töøng phöôøng xaõ, chuùng toâi ñöôïc thoâng baùo
laø giaùo sinh ôû phöôøng naøo thì veà phöôøng ñoù daïy. Toâi nhaän
nhieäm sôû veà phöôøng 4, quaän 3 nôi toâi cö nguï. Ngaøy toâi tìm
ñeán tröôøng ñeå trình dieän baø hieäu tröôûng, moät caûm giaùc lo aâu
laãn thaát voïng daäy leân trong loøng toâi khi baø hieäu tröôûng ñoùn
toâi vôùi caùi nhìn töø ñaàu ñeán chaân khoâng maáy thieän caûm cho
laém. Coù leõ baø “kyø thò” toâi vì caùi voùc daùng nhoû beù gaày goø,
vôùi boä quaàn aùo ngheøo naøn. Sau naøy toâi môùi bieát theâm raèng
baø khoâng thích nhaän giaùo sinh khoái C, vì baø nghi ngôø khaû
naêng chuyeân moân cuûa heä ñaøo taøo caáp toác. Coøn veà tröôøng
lôùp, ñoù khoâng haún laø moät ngoâi tröôøng maø chæ laø moät caên
phoøng daøi ñöôïc möôïn töø cô quan phöôøng ñoäi ôû treân laàu.
Caên phoøng aáy ñöôïc ngaên laøm hai lôùp, toâi laø moät trong hai
giaùo vieân seõ daïy lôùp beân trong, vaø moät ngöôøi baïn khaùc hoïc
chung khoái C vôùi toâi seõ phuï traùch lôùp beân ngoaøi.

Nhöõng ngaøy ñaàu ñi laøm cuûa toâi cuõng thaät laø chua chaùt,
ñaéng cay. Toâi luoân chòu söï ñoái xöû baát coâng cuûa baø hieäu
tröôûng so vôùi T. baïn daïy chung, maëc duø toâi raát chaêm chæ,
ñi laøm ñuùng giôø, soaïn giaùo aùn ñuùng ngaøy. Nhöng hình nhö
baø khoâng bao giôø haøi loøng vôùi moïi söï coá gaéng cuûa toâi. Coù
nhieàu hoâm, vì côn ñoùi vaät vaõ, khieán toâi meät moûi vaø khoâng
coù söùc ñeå ñi tôùi ñi lui nhieàu. Giôø vui chôi, toâi chæ ngoài moät
choã baát ñoäng nhìn hoïc troø chaïy nhaûy nhö chong choùng. Baø
ñaõ böïc doïc la loái toâi nhö moät ñöùa treû: “Em laøm coâ giaùo gì
maø thuï ñoäng quaù vaäy haû, chaúng bieát daïy hoïc troø cho ra neà
neáp gì heát, ñaâu phaûi ñi voâ daïy laø cöù ngoài ñoù hoaøi ñeå laõnh

78 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

tieàn ñaâu?” Baø khoâng bieát maø chaéc cuõng chaúng caàn bieát laø
gia ñình toâi ñaõ khoâng coù côm aên gaàn caû tuaàn roài, chæ toaøn
aên chaùo ñoän rau muoáng. Hai hoâm tröôùc chaùo cuõng khoâng coù
maø aên, phaûi aên rau muoáng luoäc khoâng. Toâi ñang thaáp thoûm
chôø thaùng löông ñaàu vaø chuùt nhu yeáu phaåm ñem veà cho
meï ñoåi laáy gaïo naáu côm.... Moät buoåi saùng, toâi ñeán tröôøng
trong caùi meät vaø ñoùi laû ngöôøi, toâi coá leát vaøo lôùp tìm moät
caùi gheá ngoài phòch xuoáng. Hoâm ñoù, T. khoâng ñeán tröôøng,
cuõng khoâng thaáy boùng daùng baø hieäu tröôûng ñaâu, baø thöôøng
vieän côù cho söï vaéng maët cuûa baø laø phaûi ñi xuoáng phöôøng
thöôøng xuyeân ñoác thuùc hoï caáp nhaø cho tröôøng maãu giaùo,
chöù tröôøng oác nhö hieän giôø ai maø theøm cho con ñi hoïc. Toâi
nhìn nhöõng ñöùa beù hoïc troø trong lôùp toaøn laø con nhaø ngheøo,
ñöùa naøo maët muõi cuõng lem luoác, muõi daõi chaûy loøng thoøng.
Coù ñöùa mang chaân khoâng ñi hoïc, toâi chôït xoùt xa nghó ñeán
hình aûnh cuûa caùc em toâi coù khaùc gì nhöõng ñöùa beù nhaø ngheøo
naøy ñaâu. Toâi mong côn ñoùi seõ qua ñi ñeå toâi ñöùng daäy phaùt
taäp cho hoïc troø toâ maøu. Caùi ñoùi ñaõ laøm teâ lieät caû naõo boä
cuûa toâi, caû töù chi toâi khoâng buoàn nhuùc nhích. Neáu baø hieäu
tröôûng coù maët ôû ñaây thì chaéc chaén toâi seõ bò traùch moùc veà
chuyeän ñi voâ daïy maø cöù ngoài hoaøi…. Baát chôït, em trai keá
cuûa toâi töø noâng tröôøng lao ñoäng gheù qua tröôøng thaêm toâi.
Thaáy boùng em, toâi vòn thaønh gheá ñöùng leân, chaàm chaäm böôùc
ra cöûa, nhìn em toâi ñen ñuûi vaø giaø ñi raát nhanh so vôùi tuoåi
muôøi taùm cuûa em, toâi cöôøi trong nöôùc maét. Khoâng ñôïi toâi
hoûi, em toâi noùi ngay moät hôi:

“Em möôïn xe ñaïp cuûa thaèng baïn chaïy veà ñöa nhu yeáu
phaåm cho baø, khoâng thaáy Mai ôû nhaø, maáy ñöùa noù noùi Mai
ñi daïy ôû ñaây. Em gheù qua thaêm Mai moät chuùt roài phaûi ñi
lieàn, Mai xanh quaù aø!”

Toâi caûm ñoäng khoâng noùi ñuôïc, nöôùc maét cöù rôi. Tieáng
em toâi hoûi:

“Sao Mai khoùc vaäy? Boä daïy ôû ñaây cöïc laém haû?”
Toâi laéc ñaàu, ngaäp ngöøng noùi: “Chi… chò .. ñoùi quaù, nhaø
mình maáy hoâm nay... khoå laém. Meï chaïy khoâng noåi hai böõa
côm cho caû nhaø, maø chò thì... chaúng phuï gì ñöôïc cho meï…

ÑA HIEÄU 90 79

ñi laøm cöù mong löông hoaøi maø

chöa coù.” Toâi suït sòt gaït nöôùc

maét, em toâi ngaét lôøi:

“Em bieát caùi khoå cuûa nhaø

mình, bôûi vaäy em khoâng daùm

ôû nhaø laâu. Khoâng bieát chöøng

naøo boá môùi veà cho tuïi mình ñôõ

khoå….” Em toâi chôït ngöøng noùi

vaø moùc tuùi aùo laáy ra moät goùi

nhoû ñöa cho toâi:

“Em cho Mai nöûa cuïc ñöôøng

taùn neø, Mai aên ñi ñôõ ñoùi laém ñoù.

ÔØ choã em moãi laàn ñi lao ñoäng

meät ñöùa naøo cuõng phaûi thuû cuïc

VC ñi chôï trôøi ôû Saiø Gonø sau ñöôøng ñeå ngaäm cho khoeû.”

30/4 - aûnh Corbis Maét toâi saùng leân: “Vaäy haû?

Sao Thaùi khoâng ñeå daønh maø

ngaäm cho chò laøm gì?”

“Mai ñang ñoùi ngaäm lieàn ñi cho khoeû, em ñaõ aên nöûa

cuïc roài môùi coù söùc ñaïp naêm caây soá veà ñôn vò baây giôø chöù.”

Toâi caàm nöûa cuïc ñöôøng theû nhìn em ngheïn ngaøo… Em

toâi noùi:

“Thoâi, em phaûi ñi ñaây, Mai ngaäm lieàn ñi cho khoeû ñeå

coù söùc la heùt tuïi nhoû.”

Noùi roài em ñaïp xe ñi nhanh. Toâi ngaån ngô nhìn theo em,

vöøa run raåy boû cuïc ñöôøng vaøo mieäng. Vò ngoït cuûa ñöôøng,

vaø vò maën cuûa nöôùc maét pha laãn vaøo nhau trong coå hoïng

toâi nhö taéc ngheõn laïi…. Ñuùng nhö lôøi em trai toâi noùi, chæ vaøi

phuùt sau toâi boãng thaáy mình khoeû hôn moät chuùt. Töù chi toâi

ñaõ muoán hoaït ñoäng trôû laïi ñeå toâi coù theå chôi ñuøa vôùi nhöõng

ñöùa beù ngaây thô trong lôùp. Sau giôø hoïc, baø hieäu tröôûng taït

qua tröôøng ñem cho toâi moät tin thaät khuûng khieáp: phoøng giaùo

duïc khoâng coù tieàn traû löông cho giaùo vieân trong 3 thaùng,

chuùng ta seõ ñöôïc “truy laõnh” 3 thaùng löông vaøo thaùng 12.

Tai toâi nhö uø ñi, toâi töôûng nhö con ma ñoùi ñang caøo buïng

toâi ñeán chaûy maùu. Trôøi ôi, ba thaùng khoâng löông! Toâi seõ

80 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

phaûi laøm sao ñeå giuùp gia ñình toâi trong côn tuùng quaãn naøy??
Ba thaùng khoâng löông, tan naùt heát bao nhieâu hy voïng cuûa
toâi roài. Toâi khoâng bieát toâi coøn ñöôïc bao nhieâu söùc löïc ñeå
vöôït qua nhöõng côn ñoùi daøi trong nhöõng ngaøy thaùng tôùi?
Ba thaùng khoâng löông, coù ai tin ñöôïc ñoù laø söï thaät döôùi cheá
ñoä coäng saûn? Ñaûng vaø nhaø nöôùc ñaõ laøm ñöôïc gì cho nhaân
daân sau khi hoøa bình, ngoaøi söï phaùt trieån caùi ngheøo, ñoùi vaø
beänh hoaïn, ngoaøi vieäc hoâ haøo daân chuùng laø ñaát nöôùc haõy
coøn khoù khaên, moïi ngöôøi daân chuùng ta phaûi bieát khaéc phuïc,
coøn phaûi khaéc phuïc ñeán bao giôø? Thaät laø moät neàn hoaø bình
trong ai oaùn vaø uaát haän. Treân ñöôøng veà nhaø toâi cöù laåm baåm
maõi caâu: “ba thaùng khoâng löông” nhö moät ngöôøi khuøng, roài
toâi baät khoùc töùc töôûi….

Baây giôø ngoài ñaây toâi vaãn coøn khoùc, khoùc maõi trong suoát
cuoäc haønh trình ngöôïc doøng thôøi gian veà moät quaõng ñôøi ñen
toái cuûa söï ngheøo ñoùi sau chieán tranh. Coøn bieát bao nhieâu
ñieàu tang thöông ñaõ xaûy ra trong gia ñình toâi. Nhöõng naêm
thaùng vaéng maët cha, coù nhöõng khuùc quanh trong cuoäc ñôøi
gôïi cho toâi nhieàu xuùc caûm quaù ñôùn ñau, quaù xoùt xa, ñeán ñoä
toâi khoâng taøi naøo nhaác buùt leân vieát heát ñöôïc, vaø phaûi döøng
laïi noãi nhôù cuûa mình.…

Ngayø Cha Trôû Veà
Thaùng 9 naêm 1981, cha toâi baát ngôø trôû veà. Toâi khoâng
sao dieãn taû heát ñöôïc söï vui möøng cuûa chò em toâi luùc aáy.
Chuùng toâi quaán quít beân cha suoát moät ngaøy, caùc em toâi cöù
thay phieân nhau hoûi cha ñuû moïi chuyeän. Ngaøy cha veà cuõng
laø ngaøy caên beänh ung thö cuûa meï toâi ñaõ sang thôøi kyø cuoái.
Meï toâi thöôøng meät moûi vaø coù luùc meï gaàn nhö bò kieät söùc.
Thôøi gian ñoù toâi ñaõ ñi daïy keøm treû theâm ñöôïc nhieàu choã,
nhöng tieàn löông vaø tieàn daïy theâm cuûa toâi chæ vöøa phuï chuùt
ít tieàn aên trong gia ñình, khoâng ñuû ñeå chi phí tieàn thuoác cho
meï. Cha toâi ñaõ baét ñaàu ñi tìm vieäc ngay, cha lieân laïc vôùi
vaøi ngöôøi baïn quen ôû “Hoäi Trí Thöùc Yeâu Nöôùc” ñeå xin moät
choã daïy tieáng Anh cho “Trung Taâm Dòch Thuaät”. Trong khi
chôø ñôïi vieäc laøm naøy, cha toâi ñaõ laën loäi leân taän Thuû Ñöùc,

ÑA HIEÄU 90 81

vaøo moät tröôøng trung hoïc ñeå noäp ñôn xin daïy toaùn, khi cha
veà nhaø, toâi nghe cha keå vôùi meï raèng:

“Tay hieäu tröôûng coù veû cuõng laø lính. Luùc haén ñoïc xong
lyù lòch cuûa toâi haén hoûi: Tröôùc kia anh laø trung taù aø? Toâi noùi
vaâng. Haén noùi ngay neáu tröôùc kia gaëp toâi thì anh ñaõ baén
toâi ñaáy höû. Toâi noùi, dó nhieân neáu toâi khoâng baén anh thì anh
cuõng baén toâi. Chaéc chaén laø vieäc laøm naøy tieâu roài. Mai toâi
laïi ñi tìm vieäc choã khaùc vaäy!” Cha toâi cöù ñi xin nhieàu choã,
vaø roài cöù chôø, cho ñeán moät ngaøy, khoâng theå chôø laâu hôn
nöõa cha toâi töï ñaêng baùo daïy keøm toaùn taïi nhaø. Sau ngaøy
baùo phaùt haønh, cha toâi nhaän ñöôïc hai choã daïy keøm tö gia.
Ngaøy naøo cha cuõng ñi boä raát xa ñeå ñeán choã daïy, cöù nhö theá
roøng raõ gaàn moät naêm trôøi cha môùi mua ñöôïc chieác xe ñaïp.
Xuaân naêm 1982, gia ñình toâi aên moät caùi teát ngheøo nhöng
raát aám cuùng vôùi khoâng khí ñoaøn tuï. Ra teát ñöôïc vaøi ngaøy,
baø ngoaïi toâi bò oám, söùc baø giaø yeáu laïi thieáu aên, thieáu thuoác
men chaïy chöõa neân chaúng bao laâu baø toâi qua ñôøi. Do quaù
nhieàu lo toan cho vieäc mai taùng baø ngoaïi vaø söï thöông nhôù
baø neân beänh tình cuûa meï toâi naëng theâm leân, teá baøo ung thö
töø ngöïc traùi cuûa meï ñaõ lan sang phoåi laøm cho meï toâi raát
khoù thôû moãi khi meï naèm xuoáng. Roài treân toaøn thaân beân traùi
caùc teá baøo maùu cuõng töø töø vôõ ra, noåi leân nhöõng ñoám ñoû li
ti daøy ñaëc. Meï toâi ñaõ ra ñi sau moät tieáng naác ngheïn ngaøo
trong giaác nguû. Meï ñi thaät laëng leõ, bình yeân chaúng coù lôøi töø
bieät hay troái traên gì vôùi cha vaø chò em toâi. Ñeâm tang leã, cha
cöù ñi chung quanh quan taøi cuûa meï, hai naém tay ñaám ñaám
vaøo nhau, cha buoàn baõ, thôû daøi vaø guïc ñaàu leân quan taøi raát
laâu, coù leõ cha toâi khoùc. Chæ trong moät naêm thoâi cha ñaõ phaûi
lo hai caùi tang, coøn noãi ñau naøo hôn noãi ñau naøy khoâng?

Sau ngaøy meï toâi maát, cha toâi thay ñoåi tính tình moät caùch
kyø laï. Cha trôû neân gaét goûng hay la maéng chuùng toâi, vaø ñöùa
con cha thöôøng la maéng nhieàu nhaát ñoù laø toâi. Nhieàu luùc
toâi ñaõ bò maéng oan voâ côù cuõng khoâng hieåu taïi sao. Toâi chæ
ñoaùn raèng chaéc cha toâi coù noãi khoå taâm cuûa moät ngöôøi vöøa
laøm cha, vöøa laøm meï trong moät gia ñình ñoâng con. Vaø cuõng
coù theå toâi laø ñöùa con vuïng veà ñaõ chaúng giuùp ñöôïc cha toâi

82 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

nhöõng vieäc nhö yù cha muoán. Chuùng toâi ñaõ thaät söï tröôûng
thaønh töø ngaøy thieáu vaéng meï, moïi chuyeän trong nhaø cha
ñeàu ñeå chò em toâi lo lieäu. Cuoäc soáng gia ñình toâi baáy giôø
ñaõ taïm oån vì nhöõng ñöùa em keá toâi lôùn daàn, chuùng toâi ñaõ ñi
laøm phuï theâm vôùi cha lo cho caùc em nhoû. Rieâng cha toâi thì
daïy tö raát nhieàu giôø, cha daïy lôùp saùng, lôùp chieàu, lôùp toái
keå caû ngaøy chuû nhaät. Baän roän laø theá, nhöng toái naøo cha toâi
cuõng daønh thôøi giôø ñeå ñoïc saùch tôùi khuya. Coù khi toâi thaáy
cha cuõng hay ngoài vieát (sau naøy toâi môùi bieát laø cha toâi vieát
hoài kyù). Roài moät ngaøy cha toâi bò beänh…. Sau moät ñeâm nguû
daäy, cha khoâng cöû ñoäng ñöôïc chaân tay vaø khoâng ngoài daäy
noåi, chò em toâi raát kinh ngaïc vaø lo laéng, moät caûm giaùc sôï
haõi bao quanh laáy chuùng toâi, khoâng theå ngôø ñöôïc… Cha toâi
ñaõ bò lieät!!! Chò em toâi ñaõ heát söùc chaïy chöõa cho cha baèng
moïi caùch: chaâm cöùu, uoáng thuoác, taäp vaät lyù trò lieäu, chaïy
ñieän. Sau moät thôøi gian daøi chöõa trò cuøng söï taäp luyeän, cha
toâi ñaõ ngoài daäy ñöôïc vaø chaäp chöõng nhöõng böôùc ñi raát yeáu.
Duø coøn raát muoán laøm vieäc, cha toâi vaãn khoâng theå laøm ñöôïc
gì nöõa, phaûi töø giaõ coâng vieäc daïy hoïc, cha raát tieác nuoái. Moãi
ngaøy cha chæ naèm ñoïc saùch vaø xem T.V., hoaëc cha choáng
gaäy ñi loanh quanh trong xoùm. Coù nhöõng toái khu phoá toâi ôû
bò cuùp ñieän, chuùng toâi laïi ngoài quanh beân cha ñeå nghe cha
keå chuyeän. Cha khoâng coøn keå chuyeän voõ hieäp nhö ngaøy chò
em toâi coøn beù, maø cha keå veà nhöõng bi kòch vaø maâu thuaãn
trong cuoäc ñôøi. Cha toâi keå raát nhieàu toâi khoâng laøm sao nhôù
heát noåi.

Thaùng 9/1995 gia ñình toâi giaõ töø Vieät Nam ñeå ñi Myõ theo
dieän H.O. Vì laø dieän “troïc ñaàu” (khoâng coù ngöôøi thaân baûo
laõnh) neân moät hoäi töø thieän cuûa nhaø thôø ñaõ baûo trôï gia ñình
toâi ñeán tieåu bang Utah. Khi baét ñaàu hoäi nhaäp vaøo xaõ hoäi
môùi, chuùng toâi raát ngôõ ngaøng vôùi moïi thöù tieän nghi xa laï.
Ñôøi soáng baän roän vôùi vieäc hoïc vaø vieäc laøm ñaõ khieán chuùng
toâi khoâng coù thì giôø ñeå gaàn guõi cha. Ñieàu naøy ñaõ laøm cho
cha toâi caûm thaáy coâ ñôn, neân cha ñaõ bôùt noùng naûy vaø trôû
neân traàm laëng hôn. Baáy giôø cha toâi vaãn quanh quaån trong
nhaø, vaãn laøm baïn vôùi saùch, vaãn xem TV moãi ngaøy. Cha

ÑA HIEÄU 90 83

toâi thöôøng noùi: “Boá coù ñeán 10 ñöùa con, vaäy maø luùc naøo boá
cuõng aên côm moät mình”. Nghe cha noùi theá, chuùng toâi ñaõ
coá gaéng daønh chuùt thôøi giôø vaøo ngaøy cuoái tuaàn ñeå aên côm
chung vaø noùi chuyeän phieám vôùi cha. Moät laàn trong böõa côm
gia ñình cha toâi noùi:

“Daïo naøy sao boá cöù naèm mô thaáy Vieät Coäng ñeán baét ñi
hoaøi, ñaõ sang ñeán Myõ roài maø cuõng chöa thoaùt ñöôïc chuùng
noù trong tö töôûng!”

Em trai toâi noùi: “Chaéc boá suy nghó chuyeän cuõ nhieàu quaù
neân noù aùm aûnh voâ giaác mô cuûa boá thoâi.” Cha toâi khoâng traû
lôøi, maét cha buoàn buoàn nhìn veà phía khung cöûa soå, toâi bieát
coù leõ cha toâi ñaõ khoâng theå queân ñöôïc chuyeän tuø ñaøy moät
caùch deã daøng, nhaát laø khi ngoài moät mình suy tö… Moãi toái ñi
laøm veà, toâi thöôøng gheù qua phoøng cha ñeå xem cha coøn thöùc
hay ñaõ nguû. Thaáy cha ñoïc saùch hay naèm coi TV laø toâi yeân
taâm ñöôïc moät chuùt. Toâi thöôøng cheùp mieäng thaàm: “Phaûi
chi meï coøn soáng ñeán giôø naøy vôùi boá!”

Nhöõng ngaøy cuoái cuøng cuûa cha toâi ñaõ traûi qua trong beänh
vieän, cha hoân meâ suoát hai thaùng trôøi, chuùng toâi cöù töôûng
raèng cha seõ boû chò em toâi ra ñi ngaøy naøo ñoù. Nhöng roài, söï
maøu nhieäm voâ hình ñaõ ñeán, moät ngaøy cha toâi ñaõ môû ñöôïc
maét ra, nhìn chaèm chaëp leân traàn nhaø, caùi nhìn thaät voâ ñònh,
tuy maét cha ñaõ môû, tay cha vaãn chöa cöû ñoäng ñöôïc, vaø coå
cuûa cha vaãn cöùng ñôø. Theo lôøi baùc só cha toâi bò hoân meâ ñaõ
quaù laâu neân trí nhôù seõ giaûm suùt raát nhieàu. Ñeå phuïc hoài trí
nhôù cho cha, ngöôøi baùc só khuyeân chuùng toâi neân ñeå cha toâi
nghe nhöõng baøi haùt hoaëc nhöõng caâu chuyeän cha toâi thöôøng
yeâu thích tröôùc kia; moãi ngaøy moät chuùt, cha toâi seõ töø töø nhôù
laïi. Chuùng toâi ñaõ luaân phieân nhau cöù moät ngaøy thì em trai
toâi ñem baêng nhaïc Thaùi Thanh (cha toâi raát thích gioïng haùt
Thaùi Thanh) vaø caùi headphone gaén vaøo tai cho cha nghe,
ngaøy hoâm sau thì em gaùi toâi laïi mang cuoán hoài kyù cuûa cha
toâi vaøo ñoïc. Moät ñeâm noï, tôùi phieân toâi vaøo vôùi cha thay cho
ñöùa em gaùi thöù naêm ñi veà. Noù daën doø toâi laø phaûi nhôù ñoïc heát
phaàn coøn laïi trong hoài kyù cho cha toâi nghe. Cha toâi vaãn nhìn
baát ñoäng leân traàn nhaø, toâi cuùi xuoáng beân tai cha thaàm noùi:

84 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

“Boá ôi, con laø
Mai neø, ñeå con
ñoïc chuyeän cho
boá nghe nhe.” Toâi
hy voïng cha toâi seõ
nghe ñöôïc tieáng
cuûa toâi. Ñoïc hoài kyù
cuûa cha, toâi thaáy
cuoäc ñôøi cha toâi
thaät quaù laän ñaän
treân ñöôøng coâng
danh, söï nghieäp.
Tính cha khaúng
VC tieán vaøo Saiø Gonø - bieám hoaï Ba Buøi khaùi, khoâng chòu
phuïc tuøng caáp treân nhöõng leänh maø cha cho laø khoâng ñuùng,
khoâng roõ raøng, vì theá coâng vieäc cuûa cha cöù bò thuyeân chuyeån
luoân. Khi toâi ñoïc ñeán ñoaïn cha vieát veà nhöõng naêm thaùng
cha laøm vieäc ôû tröôøng Quoác Gia Nghóa Töû vaø söï chuyeån
ñoåi cuûa cha leân Ñaø Laït, toâi chôït nhìn thaáy nhöõng gioït nöôùc
maét töø töø laên treân ñoâi maù cha. Toâi ngöøng ñoïc möøng rôõ goïi:
“Boá ôi, boá nghe con ñoïc roài haû boá, chuyeän cuõ laøm boá
buoàn phaûi khoâng boá?” Toâi laáy giaáy chaäm nöôùc maét cho cha,
roài voäi vaøng goïi phone veà nhaø baùo ngay cho caùc em toâi bieát
laø cha toâi ñaõ nghe ñöôïc roài, cha ñaõ coù caûm xuùc. Toâi quay
laïi beân giöôøng naém laáy baøn tay khoâ cöùng cuûa cha xoa nheø
nheï, toâi laåm baåm: “Sao boá cöù im laëng hoaøi vaäy? Boá noùi
gì vôùi con ñi!” Toâi sôø leân maët cha, khuoân maët ñaõ haèn leân
bao noãi gian truaân vì cuoäc soáng, vì con caùi. Neáp nhaên naêm
thaùng vaø ñoâi maét meät moûi, chaéc cha ñang nghó veà quaù khöù
cuûa moät ñôøi taän tuïy vôùi ngheà giaùo, moät coáng hieán thanh
khieát cho binh nghieäp.
Ngaøy noái tieáp ngaøy, cha toâi ñaõ tænh taùo laïi, nhöng boä nhôù
cuûa cha ñaõ khoâng coøn ñöôïc nhö xöa. Cha toâi cöù hoûi meï toâi
ñaâu? Toâi noùi meï maát laâu roài boá khoâng nhôù sao? Cha baên
khoaên hoûi laïi: “UÛa meï maøy maát hoài naøo maø tao khoâng bieát
vaäy kìa?” Coù khi cha laïi giuïc toâi ñi doïn côm aên cha ñoùi laém

ÑA HIEÄU 90 85

roài. Moät ngaøy khaùc cha laïi keå nhö mô: “Boá vöøa tham döï moät
traän ñaùnh aùc lieät ôû Bieân Hoaø, nhöõng thaèng lính Vieät Coäng
toaøn laø treû con khoâng, ñöùa naøo ñöùa naáy ngöôøi nhoû xíu aø.
Thaät tuïi noù taøn aùc quaù baét caû con nít ñi vaøo choã cheát.” Moät
buoåi saùng, toâi vaøo thaêm, cha nhìn toâi vaø baûo toâi phaûi goïi
sang Cali gaáp nhaén chuù toâi ñi ñaêng caùo phoù cho cha. Toâi
öùa nöôùc maét laéc ñaàu noùi laõng qua chuyeän khaùc raèng: “Boá
saép khoeû nhieàu roài, tuïi con seõ xin baùc só ñöa boá veà nhaø.”
Cha toâi gaät ñaàu: “ÖØ, naèm ñaây hoaøi chaéc boá cheát quaù. AØ,
maøy cuõng phaûi goïi chuù maøy ñi ñaêng caùo phoù nheù!” Chaéc
cha toâi ñaõ bieát tröôùc laø cha seõ khoâng coøn ñöôïc bao nhieâu
ngaøy nöõa beân caùc con.

Roài ngaøy ñau thöông ñoù ñaõ ñeán, cha toâi ra ñi vaøo moät
buoåi saùng thaùng 12 trong söï baát ngôø. Cuõng nhö meï, cha
chaúng kòp coù lôøi naøo göûi laïi cho chò em toâi. Cha laëng leõ
mang theo caû moät khung trôøi mô öôùc veà söï thaønh ñaït cuûa
caùc con. Khung trôøi aáy vaãn maõi maõi trong ñoâi maét cha,
trong tia nhìn traøn treà söï tin yeâu hy voïng. Cha cuõng mang
theo hình aûnh cuûa moät queâ höông Vieät Nam vôùi bao nhieâu
bieán ñoåi thaêng traàm theo lòch söû: naøo chieán tranh, ngheøo
ñoùi, naøo cöôøng quyeàn, aùp böùc, naøo tuø ñaøy, khoå aûi. Toâi ñaõ
loäi ngöôïc gioøng thôøi gian moät mình ñeå nhôù veà cha, veà meï,
veà nhöõng naêm thaùng khoán khoå maø caû hai baäc sinh thaønh ra
toâi ñaõ phaûi gaùnh chòu sau caùi ngaøy hoøa bình ñen toái thaùng
4 naêm 1975, chæ vì mong öôùc moät ñôøi soáng toát ñeïp hôn cho
theá heä con chaùu mai sau. Mong öôùc ñoù khoâng chæ rieâng cuûa
cha meï toâi maø laø coøn cuûa haøng trieäu baäc cha meï treân khaép
moïi nôi, moïi mieàn ñaát nöôùc. Trong ñoù, coù nhöõng ngöôøi cha,
nhöõng ngöôøi meï, caùch ñaây maáy möôi naêm ñaõ can ñaûm oâm
con rôøi khoûi queâ nhaø, quyeát soáng cheát vôùi bieån caû ñeå ñöa
con ñeán vuøng trôøi töï do, tìm moät töông lai töôi saùng. Trong
ñoù, coù nhöõng baø meï ñaõ khoâng quaûn ngaïi gian khoå, laën loäi
ñöôøng xa thaêm nuoâi choàng töøng thaùng, duø vaát vaû bieát bao
nhieâu vaãn coá daïy con cho neân ngöôøi... cuõng coù bieát bao
noãi ñôùn ñau cuûa nhöõng baø meï, oâng cha ñaõ bò maát con trong
chieán tranh…. Toâi ñaõ loäi ngöôïc doøng thôøi gian ñeå coøn nhôù

86 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

laïi ngaøy ñaàu tieân toâi böôùc vaøo theá giôùi tuoåi thô trong ngoâi
tröôøng nhoû beù, coù tieáng cöôøi ñuøa cuûa treû vang voïng treân
saân chôi. Duø bieát mình ñang ñi ngöôïc doøng ñôøi, ñaàu oùc toâi
sao haõy coøn meâ man moät ngaøy veà treân queâ höông seõ ñöôïc
thay ñoåi raát nhieàu, vaø giaùo duïc maàm non seõ laø moät trong
nhöõng phaùt trieån ñaàu tö töï do… töï do saùng taïo.

Toâi nhìn leân taám aûnh cuûa cha, chaéc cha ñaõ gaëp ñöôïc
meï toâi ôû moät coõi trôøi yeân vui naøo ñoù, vaø toâi tin raèng ngoaøi
nhöõng öôùc mô toát ñeïp cho caùc con, cha meï toâi cuõng ñaõ coù
nhieàu mô öôùc nhö toâi cho moät ngaøy môùi treân queâ höông
Vieät Nam töï do vaø giaøu maïnh.

Queá Höông

Giôùi thieäu chuû ñeà ÑH91

Ñoaøn keát laø vuõ khí tieân quyeát trong baát kyø cuoäc chieán
tranh naøo, bôûi vì:
Motä cayâ laøm chaúng nenâ non,
Ba cayâ chuïm laïi nenâ honø nuùi cao.
Hôn luùc naøo heát, ngöôøi Vieät quoác gia, trong cuõng nhö
ngoaøi nöôùc, caàn bieát aùp duïng nhöõng baøi hoïc ñoaøn keát ñeå
huy ñoäng moïi tieàm naêng vaø söùc maïnh cuûa daân toäc haàu sôùm
taän dieät Coäng Saûn Vieät Nam.
Nhöõng baøi vieát mang noäi dung khuyeán khích söï ñoaøn keát
raát thích hôïp vôùi Ña Hieäu 91 qua chuû ñeà:

Ñoanø Keát Ñeå Chieán Thaéng
Ban Bieân Taäp Ña Hieäu raát mong nhaän ñöôïc baøi vôû ñoùng
goùp cuûa quyù giaùo sö, quyù NT, quyù chò cuøng toaøn theå baïn
ñoïc xa gaàn vaø xin traân troïng giôùi thieäu.

BBT/ÑH

ÑA HIEÄU 90 87

ªª Döï thi GST/ÑH90

Baát Hanï h Khoâng Ngôø

Töôûng nhôù Anh honà lietä só,
vò quoác vong thanâ 30/4/75 – nñg

30 thaùng tö – 30 thaùng tö ñen
Ngaøy thieân ñòa baùo ñieàm laønh döõ
Ngaøy daân Vieät bò doàn böùc töû
Maûnh dö ñoà loang loaùng moät maøu tang

30 thaùng tö – 30 thaùng tö ñau
Ngaøy Quoác naïn, cuõng laø Quoác haän
Ngaøy toaøn daân laàm than, laän ñaän

Moãi con ngöôøi, nhaän laõnh moät oan khieân

35 naêm roài – 30 thaùng tö
Ta thaép neùn höông, nhôù ngöôøi tieát thaùo
Vò quoác vong thaân, xem ñôøi hö aûo
Hoàn coù bay veà, nhö vaïc keâu khuya!

Khoâng bao giôø, queân 30 thaùng tö
Ngöôøi ngöôøi Quoác Gia, leân ñöôøng tuø toäi
Caû mieàn Nam, toaøn teân toäi loãi?
Hoïc taäp cho chöøa, cho bieát khoân ngu!

30 thaùng tö, ñoaïn töø khuùc ruoät
Trieäu trieäu ngöôøi, vöôït thoaùt löu ly
Hai haøng leä chaûy, oâi! thaûm nhuïc
Boû nöôùc ra ñi, kieám gaõy göôm lìa

88 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

thieuá nöõ aoù ñoû - tranh Vuõ Thaiù Hoøa

30 thaùng tö, vaãn ngaøy Quoác tang
Ñôøi phaân chia, raõ ngheù tan ñaøn
Non nöôùc tieàn nhaân, nhuoäm maøu ñoû loeùt
Muoán giaän ñaát trôøi, vaày cuoäc ña ñoan

35 naêm buoàn, vôøi troâng coá thoå
Moät coõi giang sôn, moät coõi ñôøi nhau
Muoái saùt loøng chung, ai cuõng maën
Beân naày traùi ñaát, moûi moøn ñau

30 thaùng tö, bao giôø vónh bieät?
Sao maõi trong tim, nhöõng keû löu ñaøy
Ñaõ quaù ñau loøng, nhöng thaân taàm göûi
Baát haïnh khoâng ngôø, trong moãi chuùng ta!

Nguyenã Ñoâng Giang K19

ÑA HIEÄU 90 89

ªª Döï Thi GST/ÑH90

Lôiø Cuûa Bieån

ªª Leâ Anh K27

Baây giôø soùng lôùn traøn ngaäp bôø
Nhöõng lôøi gioù goïi bieån vu vô
Chieàu xanh xao laïnh môø söông phuû
Khoâng theå ngaên trieàu con nöôùc voâ

Baây giôø muøa ñeán thôøi bieån ñoäng
Troâng leân baõi vaéng ñuû hoang ñöôøng
Loøng ai chuøng xuoáng ngaøy ñaõ heát
Noãi nhôù naøo nhö ôû ñoâng phöông

Toâi veà buoàn thaúng lôøi ñaõ caïn
Coøn chaêng hiu haét caû tuoåi ñôøi
Ñaát trôøi chung laáy thaàn tieân ñôïi
Chæ moät loøng ngöôøi ôû moãi nôi

Toâi veà oâm laáy tình thô daïi
Duø choã theá gian keû dôû hôi
Nöôùc maét khoâng laøm neân goùc beå
Ngöôøi xöa thaønh baïi chieán chinh hoài

Vaø nöôùc voâ bôø reõ ñöôømg ngoâi
Chieàu nghe soùng daäy beán soâng roài
Loøng toâi töï bieán thaønh luõng thaáp
Chaát chöùa phuø sa leä rôùt rôi

90 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

Ñaõ nhôù töø laâu veà queâ cuõ
Coá quaän röng saàu töï bao naêm
Khi ñaøn khaûy laïc sai cung nhòp
Coâ gaùi ñaàu thoân soáng aâm thaàm

Quaùn nhoû yeâu thöông ngöôøi coøn tuï (?!)
Caùi tuï nghóa ñöôøng xa vaéng xa
Coù ai xöa ñeán ñôøi khinh baïc
Maøi kieám, lau göôm döôùi traêng taø

Baây giôø bieån ñoäng con soùng lôùn
Vang lôøi soâng nuùi cao ngaát cao
Anh huøng, haøo kieät taøng ñaây ñoù
Maëc aùo thöôøng daân aån chieán baøo

Toâi veà gom goùp ngaøy thô tröôùc
Chôø bieát bao giôø mô öôùc mô
Baøn tay vaãy goïi cuøng ngöôøi vôùi
Nhö lôøi cuûa bieån soùng voã bôø.

Leâ Anh (4/2010)

ÑA HIEÄU 90 91

ªª Hoià kyù 30/04

Ngöôiø Lính Vaãn Soáng
Sau Tranä Löaû

ªª Phan Nhaät Nam K18

Keát thucù vôiù thaùng Tö

Söï cheát hieän thöïc saéc neùt, coù hình khoái, vôùi aâm
ñoäng, muøi vò rieâng bieät cuûa Saigon. Vôùi Saigon.
Caûnh cheát baét ñaàu truøm chieác caùnh toái taêm hung
hieåm luùc 6 giôø 15 chieàu ngaøy 28 thaùng 4, khi chuoãi bom
döôùi caùnh nhöõng chieác A37... do vieân phi coâng phaûn traéc
Nguyeãn Thaønh Trung höôùng daãn rôi nhanh xuoáng phi ñaïo
Taân Sôn Nhaát. Ñaïn phoøng khoâng baén leân, phi cô F5 ñuoåi
theo muoän maøng, voâ voïng. Cöûa ngoû thaùo chaïy cuûa Saøi Goøn
ñoùng saäp laïi. Cuoái cuøng, Taân Sôn Nhaát thaät söï vuøng vaãy,
haáp hoái, chìm daàn trong löûa hoûa nguïc khi daøn ñaïi phaùo,
hoûa tieãn Vieät gian CS töø Ñoàng Duø, Cuû Chi, ranh giôùi Haäu
Nghóa, Gia Ñònh baét ñaàu ñoå xuoáng khoâng ngaét nhòp. Töøng
traùi ñaïn 130 ly, töøng hoûa tieãn 122 ly chính xaùc bay ñeán caùc
muïc tieâu ñaõ ñöôïc phaùi ñoaøn CS trong Ban Lieân Hôïp Quaân
Söï ñieàu nghieân kyõ töø 28 thaùng 1, 1973. Taân Sôn Nhaát vaät
vaõ, co quaép, raõ cheát, suïp vôõ, haáp hoái trong khoùi ñen, löûa
ngoïn. Cuoäc haønh hình keùo daøi töø 4 giôø saùng ngaøy 29 tieáp

92 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

tuïc ñeán raïng ñoâng. ÔÛ caên cöù DAO (Vaên phoøng Tuøy Vieân
Quaân Löïc Myõ), ba ngaøn ngöôøi tî naïn chôø ñôïi di taûn baèng
C130, hoaëc C141 qua Guam ñöa maét nhìn leân trôøi, giöõa
vuõng löûa, ñeám roõ töøng vieân ñaïn phaùo rôi xuoáng..

Ñoáng haønh lyù khoång loà goàm quyù kim, vaøng, kim cöông,
giaáy baïc “Naêm Traêm Traàn Höng Ñaïo” cuûa Ngaân Haøng
Quoác Gia VN, giaáy baïc ñoâ la cuûa ngaân khoá Myõ, taát caû cuøng
troän laãn vôùi thòt da, thaân theå ngöôøi thaønh moät thöù phaùo boâng
tan taùc bay tung toùe döôùi aùnh löûa baäp buøng loang loå cuûa kho
xaêng, ñaøi kieåm baùo, traïi gia binh, nôi ñeå maùy bay, hieän thöïc
ñaày ñuû caûnh ñòa nguïc voâ vaøn nôi traàn theá - giöõa Taân Sôn
Nhaát - cöûa ngoû thoaùt hieåm cuûa Saøi Goøn hoaøn taát ñoùng chaët.

Nhöõng vieân töôùng ñaõ ra ñi, nhöõng só quan caáp taù cuõng rôøi
boû nhieäm sôû, ñôn vò, nhöng, Trung UÙy Phi Coâng Nguyeãn
Vaên Thaønh coøn laïi. Thaønh (coù bieät hieäu “Thaønh Moïi” bôûi
nöôùc da ngaâm ñen quaù ñoä) ra choã ñaäu taøu, anh noå maùy
chieác C119 Hoûa Long, ñôn ñoäc bay leân trôøi xanh baûo veä,
cöùu vieän Taân Sôn Nhaát. Töø treân cao, thaáy roõ nhöõng vò trí
phaùo cuûa binh ñoäi CS. Thaønh nghieâng caùnh, chuùc muõi chieác
Hoûa Long caêm phaãn truùt xuoáng traøng ñaïn 7.62 ly, vaø taát caû
hoûa löïc cô höõu cuûa hai khaåu ñaïi baùc 20 ly gaén döôùi caùnh.
Hoùa ra caû moät quoác gia chæ coøn ñöôïc laàn cöùu vieän bi huøng
tuyeät voïng naày. Phaûi, chæ moät mình anh - Trung UÙy Nguyeãn
Vaên Thaønh, “Thaønh Moïi - Thaønh Thieáu Sinh Quaân”. Thaønh
haï thaáp hôn ñeå ñöôøng ñaïn theâm phaàn chính xaùc. Thaân taøu
rung maïnh....

Löûa! Löûa! Löûa chaùy ngang caùnh traùi con taøu, ngay bình
xaêng, saùt caïnh gheá ngoài. Thaønh giaät maïnh choát thoaùt hieåm
ñeå bung thaân ra khoûi con taøu. Taát caû keït cöùng. Anh duøng
tay ñaåy cöûa buoàng laùi phoùng mình ra, chieác duø bung maïnh….
Caùc muùi, giaây duø vöôùng vít roái raém. Thaønh bò giöõ chaët bôûi
chieác duø vaø khung cöûa. Löûa böøng böøng! Löûa aøo aït…. Ngöôøi
phi coâng chìm trong löûa, guïc cheát giöõa khoâng gian.

Tieáng ñaäp ñuïc raàm raäp töø nhöõng cô sôû ngoaïi quoác, nhöõng
khoái cöûa saét lay ñoäng, phaù bung, nhöõng taám kieáng tuû lôùn bò
ñaäp vôõ, ñoà ñaït keùo leâ hoãn ñoän, voäi vaøng treân maët ñöôøng.

ÑA HIEÄU 90 93

Ngöôøi moãi luùc moãi ñoâng. Ngöôøi doàn daäp uøn uøn, la où, chöôûi
theà, giaønh giöït. Ñaùm ñoâng chaïy veà phía Building Brink, khu
Ñoàn Ñaát, nhaø thöông Grall, nôi coù cô sôû Myõ kieàu, nhöõng
vaên phoøng maø chuû nhaân ñaõ boû ñi. Baát chôït, taát caû laéng laïi
ñeå nghe raát roõ…. Coù ngöôøi töï töû. Coù ngöôøi môùi baén cheát.
Ai? Lính, khoâng bieát, chæ thaáy maëc ñoà lính mình. ÔÛ ñaâu?
ÔÛ ngoaøi, choã töôïng Thuûy Quaân Luïc Chieán....

Lôøi trao ñoåi ñöùt khuùc, voäi vaõ, maát huùt giöõa nhöõng tieáng
thôû doàn daäp, böôùc chaân cuoáng cuoàng noân noùng cuûa ñaùm
ñoâng ñang haêm hôû tieán tôùi nhöõng kho haøng, cô sôû ñaày aép
vaät duïng quí giaù, thöùc aên ñaét tieàn. Anh cuõng nhaäp vaøo ñaùm
ñoâng xoâ ñaåy ñoù trong giôø phuùt vôõ toang moái noái thôøi - khoâng
vôùi nhöõng ñoäng taùc, vieäc laøm baát ñònh, baát ngôø, voâ nghóa, voâ
ích. Anh kieåm soaùt laïi soá phim ñang coøn trong maùy, trong
tuùi, ñi baêng qua loái ngang trong thöông xaù, ra ngoõ quaùn
Thanh Vò, queïo phaûi, men theo haøng hieân tieäm kem Ñoâ
Chính. Suùng noå. Suùng Aka vaø nhöõng boùng ngöôøi chaïy luùp
xuùp vaøo coång Toøa Ñoâ Chính. Anh tieáp tuïc laøm “nhieäm vuï”,
ñöa maùy hình leân…. Ñoäng taùc quen thuoäc, thuaàn thuïc töø bao
naêm, anh vaø caùc baïn, nhöõng phoùng vieân chieán tröôøng cuûa

baùo chí mieàn Nam haèng thöïc
hieän nôi nhöõng choán söï cheát,
löûa ñaïn vaây buûa. Ñoàng moät luùc
anh chôït nhoùi ñau - Ñaây laø laàn
cuoái cuøng. Ñaây laø giôø cuoái cuøng.
Hình nhö moät nhaân vaät trong
Doctor Zhivago cuõng ñaõ keâu
leân nhö theá. Anh chæ nhôù loaùng
thoaùng bôûi ñang coù caûm giaùc
ngöôøi caïn ly röôïu haønh quyeát
tröôùc khi bò bòt maét, daãn ñi baén.
Anh chaïy theo ñaùm lính CS vôùi
hai thanh nieân caàm côø ñoû. Thaät
ra chæ laø moät maãu vaûi maøu ñoû.
Trung Taù CSQG Nguyeãn Vaên Long Loaïi haøng may aùo daøi.
töï saùt ngaøy 30/4/75 (by Corbis) Thoaùng raát ngaén, anh ngöøng

94 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

laïi, lieác veà phía khoái töôïng ñaøi Thuûy Quaân Luïc Chieán, nôi
coù Ngöôøi Lính vöøa cheát. Anh cuùi gaäp ngöôøi, noân khan. Buoåi
saùng 30 thaùng Tö, 1975. Chen giöõa aâm saéc xích xe taêng ñoå
nhaøo cöûa Dinh Ñoäc Laäp coù tieáng noå khoâ nhoû cuûa vieân ñaïn
ghim vaøo, naèm saâu trong ñaàu Trung Taù Caûnh Saùt Quoác Gia
Nguyeãn Vaên Long.

Anh leân yeân, nhaán maïnh baøn ñaïp, ñoäng taùc baøn chaân
quay voøng khoâng chuû ñích. Xe ñi doïc ñöôøng Leâ Vaên Duyeät,
qua Chôï Ñuõi, nôi caùc baïn anh hoâm qua (nay ñaõ trôû thaønh
xöa cuõ) haèng vui vaày, soáng ñoäng. Ñònh reõ vaøo Yeân Ñoã veà
Phuù Nhuaän, nhöng khoâng hieåu töø ñaâu thuùc giuïc, anh ñaïp
daøi theo Leâ Vaên Duyeät giöõa doøng aâm ñoäng doàn daäp nhö Saøi
Goøn ñang hoài taåm lieäm vôùi nhòp chaøy voà doäng maïnh xuoáng
traêm, ngaøn quan taøi cuûa nhöõng ngöôøi vöøa cheát.

Giaõ töø Traàn Coâng Haïnh, Tieåu Ñoaøn 2 tröôùc traïi Nguyeãn
Trung Hieáu vôùi caûm giaùc ñaây laø laàn cuoái vôùi baïn, keøm maëc
caûm coù loãi khi hoûi Haïnh coù yù ñònh buoâng suùng boû ñi hay
khoâng. Haïnh traû lôøi meät nhoïc nhöng kieân chaéc: Anh hoûi
toâi coøn coù theå ñi ñaâu khi nguyeân caû tieåu ñoaøn theo leänh toâi
ñang tieáp tuïc chieán ñaáu! Anh vaøo cö xaù Chí Hoøa, chöùng
kieán luùc Chuaån Töôùng Haäu vaát tung taám baûn ñoà phoøng thuû
caên cöù vôùi lôøi gaàm phaãn uaát: "Ñoà choù ñeû!!" khi nghe leänh
ñaàu haøng cuûa Döông Vaên Minh.

Vieân thieáu uùy quen maët noùi vôùi anh lôøi quyeát lieät:
“Em khoâng ñaàu haøng, em vôùi trung ñoäi seõ ra beán taøu,
tieáp tuïc chieán ñaáu.”
Thaùi, Thieáu UÙy Huyønh Vaên Thaùi taäp hoïp trung ñoäi, hoâ
nghieâm, xeáp haøng, ra leänh di chuyeån. Trung ñoäi lính ra khoûi
cö xaù theo loái coång ñöôøng Toâ Hieán Thaønh, reõ vaøo Nguyeãn
Tri Phöông, ñi veà phía Chôï Caù Traàn Quoác Toaûn, höôùng
beán taøu. Nhöng nhöõng Ngöôøi Lính Nhaûy Duø cuûa Thieáu UÙy
Huyønh Vaên Thaùi khoâng ra ñeán beán Baïch Ñaèng, tôùi ñeán buøng
binh Ngaõ Saùu Chôï Lôùn, hoï xeáp thaønh voøng troøn, ñöa suùng
leân trôøi ñoàng hoâ lôùn: Vieät Nam Coäng Hoaø Muonâ Naêm! Con
cheát ñaây cha ôi! Vaø nhöõng traùi löïu ñaïn tieáp nhau böøng böïc
noå sau lôøi hoâ vónh quyeát cuøng ñaát nöôùc mieàn Nam.

ÑA HIEÄU 90 95

Sau naày, anh bieát theâm, treân ñöôøng anh ñi qua tröa 30
thaùng Tö, 1975 - ñöôøng Baéc Haûi, ngoõ nhoû baêng ra chôï OÂng
Taï, trong moät caên nhaø ñaõ dieãn neân hoaït caûnh uy nghi bi
traùng cuûa caû moät gia ñình quyeát töû cuøng vaän nöôùc. Thieáu
Taù Ñaëng Só Vónh (em cuûa Baø Haø Thöôïng Nhaân, Trung Taù
Phaïm Xuaân Ninh, nieân tröôûng cuûa giôùi baùo chí quaân ñoäi
Mieàn Nam) Khoùa 1 Nam Ñònh laø só quan cuûa ngaønh tình
baùo ñaëc bieät, bieät phaùi ngoaïi ngaïch qua ngaønh vieãn thoâng,
phuï traùch ñöôøng daây quoác ngoaïi. Ngöôøi con trai lôùn cuûa
gia ñình, Trung UÙy Ñaëng Traàn Vinh, só quan Phoøng 2 Boä
Toång Tham Möu. Hai ngöôøi cuøng trao ñoåi ñoái thoaïi sau khi
coù leänh ñaàu haøng:

“Tuøy con, rieâng boá ñaõ quyetá nhö ñaõ noùi vôiù con töø tröôùc.”
Trung UÙy Vinh traû lôøi:
"Neuá boá ñaõ quyeát nhö the,á thì con vaø cacù chauù cuõng ñoàng
lonø g.”
Toaøn gia ñình uoáng chaäm nhöõng lieàu thuoác ñoäc cöïc maïnh
ñaõ chuaån bò töø tröôùc. Trung UÙy Ñaëng Traàn Vinh keát thuùc bi
kòch vôùi vieân ñaïn baén tung phaàn soï naõo sau khi ñöùng chaøo
taám Ñaïi Kyø Côø Vaøng Ba Soïc Ñoû vôùi lôøi hoâ khieán soâng nuùi
cuõng quaën thaét thöông ñau. Vietä Nam Conä g Hoaø Muonâ Namê !

Tiepá theo thanù g Sauù
Khi nhöõng gioït möa ñaàu muøa Heø rôi xuoáng, töø trong thaêm
thaúm, xa xoâi, taän cuøng trí nhôù - qua aâm möa ray röùt cuûa
thaùng Saùu - cuõng daàn thaønh hình laïi Noãi Ñau luoân hieän môùi.
Naày ñaây, laàn thaùng Saùu 1965, ngaøy vôõ traän Ñoàng Xoaøi, baét
ñaàu töø nhöõng ngaøy sau 10, 11, nôi Nghóa Trang Quaân Ñoäi
Goø Vaáp, vôùi haèng traêm, leân ñeán soá ngaøn xaùc cheát cuûa Tieåu
Ñoaøn 2/7 Sö Ñoaøn 5 Boä Binh, Tieåu Ñoaøn 52 Bieät Ñoäng,
vaø ñôn vò thaân thieát ñaàu ñôøi, Tieåu Ñoaøn 7 Nhaûy Duø, maø
ngöôøi cheát khoâng theå kieåm keâ chính xaùc, chæ bieát laáy toång
soá cô höõu cuûa ñôn vò xong tröø cho ñaùm ngöôøi hieän coù maët.
Ngöôøi soáng soùt ngoài nhìn nhau ngô ngaùc, voâ hoàn ôû saân
côø tieåu ñoaøn, ñang laø baõi hoãn mang chen chuùc, gaøo keâu vôùi
nhöõng ngöôøi vôï lính quaán doái vaønh khaên traéng xoå tung töôûi

96 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

do nhöõng con nhoû baáu víu khoùc ngaát….
Ba, ba... ba ñaâu maù ôi!! Anh luùc aáy chæ laø caäu thieáu uùy

vöøa qua hai möôi tuoåi, nhìn traân vaøo moãi ngöôøi vôï, con
cuûa binh só töû traän (chung trung ñoäi, ñaïi ñoäi anh) vôùi caûm
giaùc coù toäi - toäi soáng soùt khi ngöôøi khaùc phaûi cheát - Nhöõng
ngöôøi (cheát) voâ cuøng caàn thieát cho nhöõng ñôn vò gia ñình
goàm ngöôøi ñaøn baø tôi taû, hoát hoaûng vaø nhöõng ñöùa treû quaù
nhoû chöa coù ñuû yù nieäm veà caùi cheát cuûa ngöôøi cha.

Roài, 22 thaùng 6, 1975 ñeå chính baûn thaân anh coù caûm giaùc
nhö cheát ñi töøng phaàn trong cô theå, khi quaáy xong bình söõa
cho con, mang voäi chieác tuùi nhoû vôùi caûm giaùc tuyeät voïng:
Laàn ñi naày cuøng ñaønh nhö côn töû bieät, bôûi thaáy roõ chieác
baãy söï cheát ñang daàn chuïp xuoáng, chaéc chaén sieát cöùng
laïi. Hh noùi tieáng nhoû thaûm thieát: “Khoå quaù, chaéc em soáng
khoâng noåi….” khi ñöa anh ñeán nôi trình dieän ñi tuø, Tröôøng
Leâ Vaên Duyeät, Gia Ñònh. Caû hai khoâng theå ngôø ra keát thuùc
oan nghieät vôùi möôøi boán naêm sau.

Tieáp naêm 1976, ñuùng Ngaøy Quaân Löïc, 19 thaùng 6, böôùc
xoáng taøu Soâng Höông ôû Taân Caûng, goùc caàu xa loä Saøi Goøn
- Bieân Hoøa, nhìn ra xa, thaønh phoá xao xaùc aùnh ñieän vaøng
ñuïc, doøng nöôùc soâng cuoàn cuoän laãn maøn ñeâm.

Giöõa caûnh soáng thuù vaät, teä hôn con thuù vôùi theá ngoài
im khoâng cöû ñoäng, tieåu, ñaïi tieän treân cuøng moät choã trong
suoát haønh trình hai ngaøy ñeâm ñi ra “Mieàn Baéc xaõ hoäi chuû
nghóa”, so vôùi caùi cheát nôi doøng nöôùc trong xanh cuûa bieån
trôøi phöông Nam, chaéc chaén ngaøn con ngöôøi döôùi nhöõng
caên haàm taøu ñòa nguïc naày seõ quyeát ñònh deã daøng neáu nhö
hoï coù quyeàn choïn löïa. Naêm 1989, anh trôû veà vôùi caûm giaùc
ñau xoùt nguyeân veïn cuûa laàn bò laêng nhuïc laâu daøi möôøi-boán
naêm tröôùc.

Böôùc chaân vaøo caên phoøng nhaø cuõ vôùi tuû saùch troáng voác,
laên loùc nhaøu naùt cuoán taäp con anh taäp vieát nhöõng doøng chöõ
ñaàu ñôøi. Con mình baây giôø ôû ñaâu?

Nhöng anh vaø nhöõng ngöôøi baïn lính khoâng theå ñeå cuoán
troâi, ñaùnh saäp bôûi thoáng nhuïc thaát traän, löu ñaøy bieät xöù treân
queâ höông - Ngöôøi Lính khoâng heà thaát voïng cho daãu ñaõ

ÑA HIEÄU 90 97

toaøn phaàn thaát baïi. Ñeå toàn taïi, töï cöùu, anh phaûi tích chöùa,
löu giöõ trí nhôù, daäy neân töø taän saâu moãi teá baøo thaàn kinh noãi
xuùc ñoäng voâ vaøn maõnh lieät cuûa nhöõng thaùng ngaøy lòch söû
chuyeån mình, nuùi röøng, ñaát trôøi mieàn Nam ñoàng vang doäi
chieán coâng: Ngaøy Quaân Nam quyeát lieät xoác tôùi nôi nhöõng
chieán tröôøng Quaûng Trò, Boàng Sôn, Kontum, An Loäc... hieän
thöïc moät laàn nghóa vuï linh thieâng muoân thuôû cuûa Ngöôøi
Lính - Baûo Quoác An Daân - Söù Meänh khoâng heà noùi thaønh
lôøi nhöng ñöôïc hieän thöïc vôùi chính maùu xöông cuûa nhöõng
con ngöôøi voâ danh cao thöôïng maø Ñaèng Phöông, Giaùo Sö
Nguyeãn Ngoïc Huy naêm xöa ñaõ vieát neân nhöõng doøng maùu
leä ngôïi ca huøng traùng,

Hoï laø nhöõng anh hunø g khonâ g teân tuoåi
Soáng aâm thamà trong boùng toái meânh moâng
Khoâng bao giôø ñöôïc höônû g anù h quang vinh
Nhöng can ñaûm vaø taän tình giupù nöôùc...
Phaûi, nhöõng Ngöôøi Lính Voâ Danh aáy vaãn toàn taïi vôùi möôøi,
hai möôi, ba möôi naêm döôùi bom ñaïn cöïc ñoä, nôi nhöõng traïi
tuø nhö “Coång Trôøi Quyeát Tieán”, Haø Giang, Sôn La, Yeân Baùi,
Nghóa Loä, Thanh Phong, Thanh Caåm, Lam Sôn haäu thaân heä
thoáng traïi giam Lyù Baù Sô. Nhöõng ñòa danh traïi tuø coù soá löôïng
moä chí gaáp ñoâi, gaáp ba laàn toång soá tuø hieän dieän, vaø ngöôøi
soáng soùt cuõng chæ laø nhöõng xaùc thaân khoâ kieät di ñoäng chôø
ngaøy choân xuoáng huyeät. Nhöõng ngöôøi lính anh gaëp khaép nôi
trong cuoäc löõ
haønh vôùi heát
tuoåi treû qua
ba möôi naêm
chieán tranh
vaø tuø nguïc
kia ñaõ soáng
soùt qua daøi
traän baõo löûa
thoáng khoå,
nhuïc nhaèn,
nguy bieán maø Xacù VC treân Ñaiï Loä Kinh Hoaøng 6/4/72 - aûnh Corbis

98 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

chaéc raèng khoâng moät ai cuûa baát cöù quaân ñoäi naøo, thuoäc baát
kyø moät saéc daân naøo treân theá giôùi coù theå beàn bæ chòu ñöïng
vôùi möùc ñoä kieân cöôøng kyø dieäu ñeán ngaàn aáy. Kyø tích thaàm
laëng ñôn leû vôùi phaän cuûa “moãi con ngöôøi - moãi ngöôøi lính”
naày haún chæ ñöôïc thöïc hieän, thuùc giuïc nuoâi döôõng bôûi “moät
ñoäng löïc voâ vaøn cao thöôïng”. Anh coù boån phaän trình baøy
ñaày ñuû, vaø chính xaùc veà haønh vi xaõ kyû, queân mình naày.

Noäi dung vó ñaïi keát neân töø haønh vi xaõ kyû cuûa moãi ngöôøi
lính neâu treân ñöôïc thöïc hieän qua caûnh töôïng cuûa moät ngaøy
Heø huøng traùng: Ngaøy 25 thaùng 6, 1972, chieán dòch taùi chieám
Quaûng Trò khai dieãn vôùi caùc ñôn vò, Bieät Ñoäng Quaân, Nhaûy
Duø, Thuûy Quaân Luïc Chieán, löïc löôïng ñòa phöông cuûa Tieåu
Khu Quaûng Trò, phoái hôïp vôùi caùc chi ñoaøn chieán xa, thieát
quaân vaän cuûa Quaân Ñoaøn I, ñöôïc yeåm trôï bôûi caùc ñôn vò
phaùo cô höõu, vaø cuûa vuøng chieán thuaät. Ñoaøn quaân quyeát töû
phuïc haän ñoàng vöôït tuyeán xuaát phaùt Soâng Myõ Chaùnh tieán
theo truïc chính Baéc vôùi muïc tieâu cuoái cuøng - Coå Thaønh Ðinh
Coâng Traùng hay Boä Chæ Huy Tieåu Khu Quaûng Trò - maø quaân
Nam phaûi taïm lìa boû töø 29 thaùng Tö do nhöõng öôùc tính sai
laàm cuûa nhöõng caáp chæ huy, töø vieân toång thoáng taïi Dinh Ñoäc
Laäp, ñeán haøng töôùng laõnh chieán tröôøng. Söï sai laàm tai hoïa
cuûa nhöõng keû laõnh ñaïo, chæ huy nay ñöôïc chuoäc laïi baèng
giaù maùu cuûa vaïn ngöôøi lính xeù thaân nôi traän ñòa.

Töø Ngaõ Ba Long Höng, cöûa ngoû phía Nam Quaûng Trò,
ñieåm tieán quaân cao nhaát cuûa Tieåu Ñoaøn 7 Nhaûy Duø trong
ngaøy 7 thaùng 7, 1972, ñeán coå thaønh ñoaïn ñöôøng daøi khoaûng
moät caây soá, vaø beà ngang töø nhaø ga phía cöïc taây ñeán laøng
coâng giaùo Tri Böu phía ñoâng, khoaûng caùch cuõng coù beà roäng
töông ñöông.

Treân khoaûng ñaát roäng hôn caây soá vuoâng kia, möôøi laêm
ngaøn ngöôøi lính cuûa nhöõng ñôn vò keå treân ñaõ thay phieân
nhau boø, tröôøn, aån nuùp, goïi phaùo, ñaùnh bom, neùm löïu ñaïn,
ñaùnh caän chieán ngaøy laãn ñeâm suoát ñoaïn thôøi gian lieân tuïc 67
ngaøy, ñeå ñeán ngaøy 14 thaùng 9, 1972 nhöõng ngöôøi lính Tieåu
Ñoaøn 1, 2, 3.. 6, 8 TQLC ñoàng laàn sieát chaët muïc tieâu, döïng
ngoïn côø vaøng bay loäng treân gaïch ñaù ñieâu taøn, giöõa tieáng

ÑA HIEÄU 90 99

ñaïn, khoùi thuoác suùng cuûa traän chieán ñang hoài keát thuùc...
Côø leân!
Côø leân!
Giöaõ vunõ g löûa
Quanâ , daân batä khoùc nöôcù maté öaù
Moät lanà côø bay trenâ thanø h xöa
Bao phanà maùu xöông muoân lính ño!å
(PNN - Côø Ta Bay Vaøng Naéng Môùi Queâ Höông Vôiù Tình

Thöông)

Ngöôiø lính vanã soná g
Tham döï cuøng cuoäc tröôøng chinh nhoïc nhaèn vôùi ngöôøi
lính töø böôùc khôûi cuoäc coù moät nhaân daùng nhoû beù, yeáu ñuoái,
aâm thaàm chòu ñöïng vôùi noãi cheát canh caùnh khoâng rôøi -
Ngöôøi Vôï Lính. Ñaây laø moät ñoái töôïng bò ngoä nhaän, moâ taû
sai laïc moät caùch dung tuïc (vaø ñaùng phaûi pheâ phaùn) qua taát
caû nhöõng chöõ nghóa, vaên hoùa phaåm (cuûa mieàn Nam tröôùc
1975, maø hieän nay ôû haûi ngoaïi thì laïi höùng chòu caùch ñoái
xöû laïnh nhaït, coi thöôøng).
Nhöõng ngöôøi ñaøn baø naày, töø luùc tuoåi vöøa qua hai möôi, ñaõ
gaùnh chòu nhöõng giôø phuùt nguy nan khaéc khoaûi maø khoâng
phöông caùch choáng ñôõ, laøm nheï bôùt ñi. Hoï thöùc daäy raát
sôùm vaøo buoåi sôùm mai khi ñôn vò di chuyeån haønh quaân ñeå
söûa soaïn cho
ngöôøi choàng
böõa ñieåm taâm
kham khoå vôùi
yù nghó khoâng
theå ñöôïc nghó
heát, khoâng
daùm noùi ra lôøi:
Bieát ñaâu ñaây
laø laàn choùt!!
Hoï beá ñöùa
con coøn quaù
n h o û k h o â n g Döïng laiï Côø Vanø g trenâ Coå Thaønh Quanû g Trò

100 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ