ĐH 090

khaû naêng hieåu ra laàn taïm bieät hay chia ly ñaønh ñoaïn vôùi
ngöôøi cha. Hai meï con thu ngöôøi laïi döôùi aùnh ñeøn ñoaøn xe
GMC chôû quaân rôøi haäu cöù. Vaø ngöôøi ñaøn baø vôï ngöôøi lính,
thaät söï chæ laø coâ thieáu nöõ ñang ôû tuoåi thanh xuaân kia trôû veà
khu traïi gia binh ñeå chôø ñôïi (moät laàn raát khaû theå) vaøo moät
buoåi naøo ñoù vieân só quan chæ huy haäu cöù seõ ñeán goõ cöûa nhaø
vôùi caâu noùi khoù khaên, ngaén laïnh: Chò chuaån bò ngaøy mai
theo xe haäu cöù leân nghóa trang nhaän anh!!

Vaø neáu bieán coá bi thaûm naày khoâng xaåy ra (nhö moät pheùp
maàu aân suûng), ngöôøi ñaøn baø daàn qua heát tuoåi treû ñeå cuøng
chia seû vôùi choàng moät ngoïn nguoàn ñau thöông, caûnh soáng
nhuïc nhaèn thoáng khoå - Laàn mieàn Nam bò böùc töû cuøng ñaønh,
saùng sôùm ngaøy 30 thaùng Tö, naêm 1975. Vôï vaø nhöõng ñöùa
con ngöôøi lính bò ñuoåi ngay ra khoûi nhöõng caên nhaø trong
traïi gia binh, vaø bò xeáp haïng neân thaønh laø “ñoái töôïng thöù
14 trong 15 giai caáp xaõ hoäi” - Loaïi sau cuøng thöù 15 naày
laø thaønh phaàn tuø hình söï can aùn cöôùp cuûa, gieát ngöôøi vôùi
tröôøng hôïp gia troïng - caùch ñònh giaù ñoái töôïng xaõ hoäi-chính
trò cuûa cheá ñoä CS ôû VN.

ÔÛ mienà Nam
Con ñöôøng töø ga Thanh Hoùa vaøo caùc traïi tuø Lam Sôn,
Thanh Phong, Thanh Caåm daøi khoaûng naêm chuïc caây soá
ñöôøng chim bay; ñaây laø ñöôøng thöôïng sôn noái vuøng nuùi non
thöôïng löu soâng Ñaø, daãn leân maïn Lai Chaâu, Yeân Baùi, Nghóa
Loä, Ñieän Bieân Phuû haønh lang thoâng qua vuøng Trung vaø Baéc
Laøo. Ñöôøng hieåm trôû chaïy quanh co giöõa nhöõng raëng nuùi ñaù
voâi döïng tröôøng thaønh, laøm thaønh moät trôû ngaïi thieân nhieân
voâ cuøng lôïi haïi maø ngöïa Moâng Coå theá kyû 13 daãu giaãm naùt
toaøn coõi luïc ñòa AÙ, AÂu vaãn khoâng theå naøo xaâm nhaäp ñöôïc.
Theá kyû 15, ñaïo binh xaâm löôïc Nhaø Minh ñang ôû ñænh
cao cöôøng thònh cuõng khoâng theå beùn maûng vaøo ñeán nhöõng
caên cöù ñòa Lam Sôn, Chí Linh cuûa nghóa quaân Leâ Lôïi. Xe
thieát giaùp boïc saét cuûa quaân ñoaøn vieãn chinh Phaùp trong
chín naêm 1945-1954 cuõng ñaønh thuùc thuû döôùi ñoàng baèng.
Cuoái cuøng, bieät kích Myõ vôùi vuõ khí toái haûo, yeåm trôï tuyeät

ÑA HIEÄU 90 101

ñoái cuõng khoâng coù cô may ñoå boä, taán coâng. Vaø baûn thaân
nhöõng lính boä ñoäi CS, trong nhöõng ngaøy khaùng chieán veä
quoác chöa loä maët, daãu ñang laø tuoåi treû cuõng vaãn phaûi ngaõ
guïc treân ñoaïn ñöôøng gai goùc….

Anh banï daõi dauà khoâng böôcù noiå
Gucï beân muõi sunù g boû queân ñôiø !!
(Taây Tiená , Quang Duõng)
Nhöng, Ngöôøi Ñaøn Baø - Ngöôøi Vôï Lính, Ngöôøi Meï
Mieàn Nam, ñaõ cuøng ñi, ñeán ñuû vôùi choàng, vôùi con haèng
möôøi naêm, hai möôi naêm xuyeân suoát khoå naïn queâ höông.
Hoï ra ñi luùc traêng non nôi mieàn Nam, xuyeân qua sæ nhuïc,
chöôûi gaøo do ñaùm daân mieàn Baéc ñöôïc “hocï taäp caêm thuø
bonï nguïy quanâ , nguïy quyenà vaø gia ñình bocù loät aên baùm cuaû
chuùng”, keå caû phaûi höùng chòu haønh hung, cöôùp giaät treân
nhöõng chuyeán taøu löûa ñen ñuûi, aùm khoùi xuyeân “mieàn Baéc
tieân tieán xaõ hoäi chuû nghóa”. Vaø cuoái cuøng, hoï ñeán traïi luùc
traêng nhaït maøu heùo uùa, ñaàu tôi taû toùc laám buïi, chaân khoâ neû
goùt caét, vôùi goùi quaø cöùu ñoùi daønh duïm töø mieàn Nam ñeå noùi
cuøng choàng, cuøng con trong naêm möôøi phuùt thaêm nuoâi, lôøi
trung haäu ñôn giaûn: “Anh yenâ tamâ , ôû nhaø coù em lo. Con coá
gané g hocï taäp. Meï coøn soná g ngaøy naoø , Meï khonâ g bao giôø boû
con.” Chæ vôùi nhöõng haønh vi, tieáng lôøi nhoû beù thaêm thaúm
thöông yeâu vöøa keå ra treân - Ngöôøi Lính ñaõ kieân cöôøng xoác
tôùi trong löûa ñaïn, vaø toàn taïi sau chieán tranh, trong nguïc tuø,
bôûi hoï ñaõ voâ vaøn nhaän laõnh: Voâ Löôïng Taám Loøng Ngöôøi
Vôï - Ngöôøi Meï Mieàn Nam.
Thuûy chung, anh chæ coù moät taám loøng ñeå noùi cuøng Ngöôøi.
Vôùi Ngöôøi Lính, nhö ñaõ moät laàn, veà moät noäi dung, trong
suoát moät ñôøi. Ba möôi naêm buøng vôõ traän Ban Meâ Thuoät.

Denver, 10/3/1975-2005
Thieuá UÙy Phan Nhaät Nam
Tieuå Ñoanø 7 Nhaûy Du-ø KBC 4919

102 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

Taøi Lieuä Giaûi Matä cuaû Boä Quoác Phoøng Hoa Kyø

Bieân Baûn Cuoäc Hoiä Ñamø
Myõ - Trung Veà Chieán Tranh Vieät
Nam Taiï Bacé Kinh
Ngaøy 24/02/1972

Lôiø ngöôiø dòch:
Taiï cuocä maät ñaøm ngaøy 24/2/72 vôiù Nixon vaø Kissinger, Thuû
Töônù g Chu An Lai ñaõ naém taåy söï sa layà cuûa Myõ ôû VN, nenâ cuoäc
chieán tranh VN ñoái vôùi onâ g coi nhö ñaõ ngaõ nguõ. Ñieuà maø hoï Chu
nhaém ñeán trong cuoäc matä ñamø naøy khonâ g phaiû laø vaná ñeà VN nöaõ ,
maø chính laø ñoøi Myõ phaûi coâ lapä Nhaät Banû vaø khoâng ñöôcï can thiepä
vaøo noiä boä caùc nöôcù AÙ Chaâu Thaùi Bình Döông, keå caû Cao Ly, AnÁ
Ño,ä Pakistan, Lieân Xoâ v.v.... Quan troïng hôn, onâ g conø muoná Myõ
phaiû coù thaiù ñoä dötù khoaùt trong vaná ñeà ñoäc laäp cuaû Ñaiø Loan.
Nhöng nhôø lamø vieäc trong tinh thanà daân chuû maø Nixon ñaõ tranù h
ñöôcï nhönõ g caïm baãy qua nhönõ g lôiø duï doã ngoït ngaoø cuaû hoï Chu.
Trong khuonâ khoå haïn hepï cuaû Ña Hieäu, toaø soanï hanâ haïnh giôùi
thieuä cuøng baïn ñoïc phaàn ñauà cuaû bienâ banû buoiå matä ñaøm ngayø
24/2/72 nayø .

Thaåm Vaân

ÑA HIEÄU 90 103

TT Nixon ñang baté tay TT Chu An Lai, 2/1972

Thanø h phaàn tham döï:
- Toång Thoná g Myõ Richard Nixon
- Tiená Só Henry A. Kissinger, Phuï Taù An Ninh Quoác Gia
- John H. Holdridge, Nhaân Vieân Hoiä Ñoàng An Ninh Quocá
Gia
- Winston Lord, Nhanâ Vienâ Hoäi Ñonà g An Ninh Quoác Gia
- Thuû Töônù g Trung Coïng, Chu An Lai
- Ch'iao Kuan-hua, Thöù Tröônû g Ngoaiï Giao
- Chang Wen-chin, Giaùn Ñoác Taây Phöông Vu,ï Bacé Myõ vaø
Boä Ngoaiï Giao UcÙ
- Wang Hai-jung, Phoù Giaùm Ñoác Leã Taân
- Chao Chi-hua, Ngoaiï Giao Vuï
- Chi Chao-chu, Thonâ g Dòch Vieân
- T'ang Wen-sheng, Thonâ g Dòch Vienâ
- Hai nhanâ vieân ghi chepù
Ngayø & giô:ø Thöù Namê , ngayø 24 thanù g 2 namê 1972 - 5g15'
chieuà - 8g05' toiá .
Ñòa ñiemå : Toøa Ñaiï Saûnh Nhanâ Daân, Baéc Kinh

Chu: Chuyeán vieáng thaêm Vaïn Lyù Tröôøng Thaønh
saùng nay cuûa ngaøi coù veû vaát vaû.

Nixon: Khoâng coù gì vaát vaû caû, thuù vò laém.
Chu: Coøn phu nhaân cuûa Ngaøi thì sao?
Nixon: Baø aáy thích laém.

104 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

Chu: Ngaøi coù thaáy laïnh khoâng?

Nixon: Khoâng, hoâm nay trôøi ñeïp ñaáy chöù. Chuùng toâi

khoâng caàn ñeán aùo khoaùc kia maø.

Chu: Ts. Kissinger khoâng vieáng Vaïn Lyù Tröôøng

Thaønh saùng nay. OÂng Lord cuõng khoâng.

Kissinger: Ngaøi thöù tröôûng khoù quaù. (Thuû Töôùng Chu

cöôøi.)

Nixon: Toâi tin chaéc laø Ts. Kissinger cuõng vaäy thoâi.

Chu: Phaûi roài.

Ch'iao: Ñieàu ñoù cuõng coâng baèng thoâi.

Nixon: Ñoái vôùi nhöõng vieäc voâ cuøng heä troïng caàn

phaûi thaúng thaén. Chuùng ta caàn baøn baïc caùc söï kieän thaáu

ñaùo, hoùm hænh nhöng phaûi ñi vaøo vaán ñeà. Ñieàu naøy raát khaùc

vôùi oâng Khrushchev. OÂng ñaõ côûi giaøy ra vaø ñaùnh vaøo baøn.

Ñieàu ñoù xaûy ra tröôùc khi ngaøi Phoù Boä Tröôûng ñeán ñoù.

Chu: Nhö toâi ñaõ noùi hoâm qua vôùi Toång Thoáng,

hoâm nay toâi muoán trình baøy ñoâi ñieàu veà vò trí toång quaùt

vaø quan ñieåm cuûa chuùng toâi. Vì chuùng ta döï ñònh noùi trong

thoâng caùo chung veà naêm nguyeân taéc chung soáng hoøa bình

vaø hai beân ñaõ chuaån bò ñeå

coá gaéng thöïc thi nhöõng

nguyeân taéc aáy qua caùc moái

quan heä cuûa chuùng ta. Nhö

Toång Thoáng ñaõ noùi, khoâng

beân naøo aùp ñaët baát kyø yù ñoà

naøo leân phía beân kia. Cuõng

khoâng beân naøo muoán cheá

ngöï beân kia hay aùp ñaët

yù ñoà cuûa mình leân ñoù.

Nhöng, leõ ñöông nhieân,

ñeå thöïc thi ñöôïc ñieàu ñoù

caàn phaûi coù moät tieán trình.

Veà ñieåm naøy, beân phía

cuûa chuùng toâi ít khoù khaên

TT Nixon vaø phu nhaân vieáng hôn. Nhöng coøn phía cuûa
thaêm Vaïn Lyù Tröôøng Thanø h quyù ngaøi, thöa Ngaøi Toång

ÑA HIEÄU 90 105

Thoáng, noù khoâng chæ laø söï kieän chính trò do ngaøi, chính ngaøi,
maø noù coøn laø vaán ñeà toàn ñoïng laïi töø chính quyeàn tröôùc. Ñaáy
laø nhöõng ñieàu maø ngaøi caàn bieát roõ.

Ñuùng ra, chuùng toâi hy voïng raèng ngaøi seõ tieáp tuïc coâng
vieäc cuûa mình. Thöa Toång Thoáng, nhö toâi ñaõ noùi hoâm qua,
chuùng toâi cuõng hy voïng laø Tieán Só Kissinger seõ vaãn tieáp
tuïc coâng vieäc ñeå giuùp ngaøi. Bôûi vì neáu khoâng, chuùng ta
baøn baïc ñoâi ñieàu hoâm nay roài ngaøy mai moät ngöôøi khaùc laïi
leân thay theá thì thaät laø khoâng toát chuùt naøo. Luùc ñoù, caâu hoûi
ñöôïc ñaët ra laø lieäu cuoäc noùi chuyeän cuûa chuùng ta coù ñem
laïi hieäu quaû hay khoâng.

Nixon: Ñieàu ñoù ñuùng.
Chu: Trong tình huoáng naøy, sau khi ñaõ phoå bieán
thoâng caùo chung, chuùng toâi nghó caùc nhaø laõnh ñaïo cuûa hai
ñaûng caùc ngaøi neân ñeán Trung Quoác ñeå coù nhöõng cuoäc baøn
baïc kyõ löôõng hôn veà vaán ñeà naøy vaø khaûo saùt theâm baûn thoâng
caùo moät caùch thaúng thaén trong tinh thaàn khoâng giaáu gieám.
Ñöông nhieân chuùng ta seõ khoâng noùi gì veà caùc cuoäc baøn luaän
rieâng tö. Sau ñoù, chuùng toâi hy voïng laø hai ñaûng cuûa quyù vò
seõ uûng hoä tieán trình vaø quan ñieåm ñoù, vì ñoù khoâng phaûi vaán
ñeà cuûa cuoäc baàu cöû toång thoáng, nhöng laø nhöõng lôïi ích laâu
daøi cuûa hai daân toäc chuùng ta.
Do vaäy, ñoái vôùi boán nguyeân taéc maø chuùng ta seõ coâng boá,
chuùng ta coù chung quan ñieåm, trong phaàn sau cuûa thoâng caùo
chung, ñoù laø nhöõng ñieàu chuùng ta seõ cuøng laøm ñeå ñem laïi
hieäu quaû. Noùi caùch khaùc, ñeå bình thöôøng hoùa quan heä giöõa
hai quoác gia thì khoâng chæ laø lôïi ích cuûa hai daân toäc thoâi,
nhöng cuõng laø lôïi ích cuûa caùc daân toäc treân theá giôùi nöõa.
Chuùng toâi khoâng phaûi laø nhöõng ngöôøi baøi ngoaïi. Vaø thaùi
ñoä cuûa chuùng toâi ñoái ñoái vôùi caùc cuoäc thöông löôïng giöõa
Nga - Myõ ñaõ cho thaáy ñieàu ñoù. Hoï baûo raèng hai quoác gia
chuùng ta ñang tìm caùch ñeå choáng laïi Lieân Bang Soâ Vieát,
ñeå ñöa ra moät lieân minh choáng Nga. Taïi Moscow, hoï ñang
tuyeân boá ñieàu ñoù. Do vaäy, thaùi ñoä cuûa chuùng toâi trong vaán
ñeà naøy raát roõ reät.
Vaø trong nguyeân taéc thöù hai maø chuùng ta coù cuøng quan

106 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

ñieåm, laø hai beân ñeàu mong muoán giaûm thieåu nguy cô xung
ñoät quaân söï coù tính quoác teá. Toâi ñaõ ñöa ra yù kieán cuûa chuùng
toâi laø Myõ vaø Nga neân tieán tôùi moät ñoàng thuaän veà vieäc giôùi
haïn caùc vuõ khí haït nhaân; ñieàu ñoù khoâng toát ñeïp sao? Neáu
moät ñoàng thuaän ñöa ñeán hieäu quaû
nhö theá khoâng ñaït ñöôïc, thì loãi thuoäc
veà phía hoï.

Nixon: Phía Lieân Bang Soâ
Vieát?

Chu: Ñuùng.
Nixon: Chuùng toâi saün saøng.
Chu: Ñuùng. Nguyeân taéc
thöù ba laø khoâng beân naøo cuûa chuùng
ta ñi tìm kieám söï thoáng trò ôû khu vöïc
AÙ Chaâu Thaùi Bình Döông. Vaø ñieàu
ñoù neân ñöôïc hieåu laø khoâng chæ hai Thuû Töôùng Trung Coïng
quoác gia chuùng ta khoâng thoâi, maø Chu AÂn Lai, anû h Getty
phaûi keå caû Nhaät Baûn cuõng khoâng
ñöôïc.
Nixon: Vaø caû khoái Lieân Bang Nga nöõa.
Chu: Ñuùng theá. Caû khoái Lieân Bang Soâ Vieát cuõng
khoâng luoân.
Nixon: Caû AÁn Ñoä cuõng khoâng luoân.
Chu: Ñuùng vaäy. ÔÛ ñaây ngaàm chæ raèng hai quoác gia
chuùng ta seõ coá gaéng laøm nhöõng ñieàu toát, khoâng laøm nhöõng
ñieàu xaáu.
Nixon: Ngaøi cho toâi noùi roõ hôn. Ñieàu naøy haøm yù
raèng khoâng ai trong hai chuùng ta ñi tìm söï thoáng trò treân
bình dieän roäng hôn maø moãi chuùng ta coù theå. Noù cuõng haøm
yù raèng chuùng ta seõ choáng laïi nhöõng quoác gia naøo ñang coá
gaéng muoán tìm söï thoáng trò. Coù phaûi oâng muoán noùi nhö vaäy
khoâng?
Chu: Ñuùng nhö vaäy. Nghóa laø chuùng ta choáng laïi
nhöõng quoác gia naøo coù möu toan thoáng trò.
(Tiená só Kissinger ñocï phanà noiù veà söï thoná g trò trong thonâ g
caoù chung.)

ÑA HIEÄU 90 107

Chu: Vaø nguyeân taéc thöù boán ñaõ ñöôïc ñoàng thuaän
laø khoâng ai trong chuùng ta ñöôïc ñöùng ra ñeå thöông löôïng
thay cho caùc quoác gia thöù ba, ñaït ñeán caùc thoûa thuaän, hay
ñaët ñieàu kieän nhaém ñeán caùc quoác gia khaùc.

Do vaäy, nhöõng gì chuùng ta ñaõ ñoàng yù trong vieäc thöông
löôïng song phöông laø raát roõ raøng vaø chuùng ta khoâng thöông
löôïng thay cho baát kyø quoác gia thöù ba naøo. Nhöõng vieäc cuûa
caùc quoác gia thöù ba laø vieäc cuûa hoï. Do vaäy, boán nguyeân
taéc naøy giöõa hai chuùng ta seõ giuùp traùnh nhöõng hieåu laàm coù
theå xaûy ra.

Nixon: OÂng caàn caét nghóa cho baùo chí bieát vì haàu
heát baùo chí khoâng bieát theá naøo laø "thoáng trò". (Chu AÂn Lai
cöôøi.)

Kissinger: Nhö toâi ñaõ noùi vôùi ngaøi thöù tröôûng, Toång
Thoáng ñaõ höôùng daãn toâi neân ñöa ra chi tieát hoaëc vôùi thöù
tröôûng, hoaëc vôùi ngaøi, neáu ngaøi ñoàng yù.

Nixon: OÂng muoán noùi ñeán ñieàu gì?
Kissinger: Ñieàu chuùng ta seõ noùi ñeán laø chuùng ta seõ aán
ñònh tröôùc thôøi gian vaø khoâng ñöôïc ñi tröôùc ñoù. Toâi seõ noùi
cho ngaøi bieát tröôùc caùch thöùc toâi trình baøy caùc chuû ñeà cuûa
baûn thoâng caùo chung moät caùch chính xaùc.
Chu: Vì chuùng ta ñang tieán tôùi ñoàng thuaän, chuùng
ta caàn bieát laø caùc baûn dòch cuûa caû hai phía phaûi töông ñoàng
hoaëc laø töông ñoái vôùi nhau. Chuùng ta khoâng neân coù nhöõng
hieåu laàm qua baûn thoâng caùo chung. Ngaøi seõ gaëp phaûi nhieàu
raéc roái hôn phía chuùng toâi. Ngaøi phaûi töôøng trình cho boä
tröôûng ngoaïi giao. Ñöông nhieân laø thöù tröôûng chuùng toâi cuõng
töôøng trình cho boä tröôûng cuûa oâng aáy. Töôøng trình vaán ñeà
laïi cho boä tröôûng seõ deã daøng cho oâng aáy hôn laø Ngaøi töôøng
trình laïi cho boä tröôûng cuûa Ngaøi. Vì, nhö Ngaøi Toång Thoáng
ñaõ bieát, chuùng ta seõ khoâng ñeå loït baát cöù ñieàu gì ra ngoaøi
nhöõng gì ñöôïc baøn baïc ôû ñaây. Baây giôø, toâi seõ tieáp tuïc caùc
vaán ñeà cuï theå.
Tröôùc tieân laø vaán ñeà Ñaøi Loan. Bieân baûn maø Boä Tröôûng
Ngoaïi Giao Rogers töôøng trình ñeán Ngaøi Toång Thoáng ñöôïc
ghi laø cuûa Nhaät Baûn.

108 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

Kissinger:

Hoâm qua,

toâi ñaõ ñöa

cho ngaøi thöù

tröôûng moät

baûn thaûo

ngoân ngöõ

chính thöùc

ñeå cho bieát

laø chuùng ta

thaät söï ñaõ ñi TT Nixon vaø TTg Chu AÂn Lai
raát xa. Hoï coù duyetä hanø g raoø danh döï

theå ñöa cho caùc oâng aáy xem.

Chu: Chuùng toâi ñaõ xem qua toái hoâm qua. Vaø toâi

cuõng ñaõ thaáy baûn tin naøy saùng sôùm hoâm nay, moät thoâng baùo

töø haõng tin Ñöùc Quoác ôû Tokyo, raèng ñoù laø do Boä Tröôûng

Ngoaïi Giao Fukuda ñaõ loä ra. Vaø noäi dung maø Fukuda ñöa

ra cho baùo chí töông öùng vôùi nhöõng gì Boä Tröôûng Ngoaïi

Giao ñöa cho oâng veà Ñaøi Loan.

Nixon: Ñaøi Loan chöù khoâng phaûi laø Nhaät Baûn.

Chu: Ñaøi Loan.

Kissinger: Toâi chæ cho hoï xem ñoaïn noùi veà Ñaøi Loan.

Chu: Toâi ñaõ noùi vôùi Ngaøi Toång Thoáng hoâm qua

Boä Tröôûng Ngoaïi Giao ñaõ noùi vôùi phuï taù cuûa toâi Chi Peng-

fei raèng oâng ta muoán tham gia baøn baïc trong vaán ñeà Ñaøi

Loan, vaø cho bieát Ñaøi Loan laø vaán ñeà heä troïng cho quí vò

vaø cho caû chuùng toâi nöõa. Bôûi vì neáu trong thoâng caùo chung

Hoa Kyø khoâng ñöa ra nhöõng ñöôøng höôùng trong töông lai

veà vieäc giaûi quyeát vaán ñeà, thì seõ khoâng theå naøo giaûi thích

ñöôïc vôùi nhaân daân chuùng toâi, hay caùc quoác gia laân bang,

hay vôùi caùc quoác gia khaùc coù quan heä vôùi chuùng toâi.

Vaø trong baûn thaûo maø Tieán Só Kissinger ñaõ ñöa ra chieàu

hoâm qua, chæ ñeà caäp ñeán phaàn cuoái cuûa vaán ñeà veà vieäc ruùt

lui, ruùt lui sau cuøng, vaø khoâng coù vaán ñeà naøo veà ngaøy ruùt

lui caû. Nhöng quyù vò ñaõ noái keát noù vôùi vaøi ñieàu kieän nöõa.

Ñöông nhieân ñoù laø vieäc daønh cho Tieán só Kissinger vaø Phoù

ÑA HIEÄU 90 109

Boä Tröôûng ñeå coá gaéng tìm cho ñöôïc moät phöông caùch khaû
dó ñeå ñeä ñaït. Ñieàu ñoù noùi leân raèng caû hai beân ñeàu hieåu moät
soá ñoøi buoäc nhöng khoâng caàn thöïc hieän khieán daân chuùng
coù theå hieåu moät caùch chính xaùc. Khoâng neân quaù cöùng ngaét
nhö theá.

Nixon: Ñoù laø ñieàu chuùng toâi muoán, nhöng chuùng toâi
chöa tìm ra ñöôïc.

Chu: Cuøng luùc, oâng laïi muoán coù ñöôïc söï giaûi phoùng
(Ñaøi Loan) caùch eâm thaém. Tieán só Kissinger ñaõ ñeà caäp ñeán
trong moät cuoäc noùi chuyeän rieâng tö trong ngaøy cuoái cuøng
vaø ñeå traû lôøi Ts. Kissinger, chuùng toâi ñaõ noùi raèng chuùng toâi
seõ coá gaéng ñeå ñaït ñöôïc söï giaûi phoùng eâm thaém. Ñoù laø vaán
ñeà cuûa caû hai phía. Chuùng ta ñeàu muoán ñieàu ñoù. Chuùng ta
seõ laøm gì neáu hoï khoâng chaáp nhaän ñieàu ñoù? Trong luùc caùc
löïc löôïng vuõ trang cuûa quyù vò ôû ñoù, caùc löïc löôïng vuõ trang
cuûa chuùng toâi seõ khoâng can döï vaøo baát kyø cuoäc ñoái ñaàu
quaân söï naøo vôùi caùc löïc löôïng cuûa quyù vò. Ñieàu ñoù toâi ñaõ
ñeà caäp trong luùc aên baùnh mì nöôùng taïi böõa tieäc. Toâi cuõng
ñaõ noùi ñieàu ñoù caùch nay 15 naêm roài. Do vaäy, vò theá cuûa
chuùng toâi trong vieäc naøy raát roõ raøng. Khi ngaøi Toång Thoáng
nhaän nhieäm sôû ngaøy ñaàu tieân, moät trong nhöõng chæ daáu haûo
yù ñaàu tieân cuûa chính phuû Ngaøi laø Haïm Ñoäi 7 khoâng coøn
tuaàn tra eo bieån Ñaøi Loan nöõa, nhöng chæ thænh thoaûng ñi
ngang qua thoâi. Do vaäy, haøm yù raèng hai phía chuùng ta ñaõ
thaáy tröôùc ñöôïc vaán ñeà Ñaøi Loan seõ phaûi ñöôïc giaûi quyeát
nhö theá naøo.

Toâi cuõng ñaõ noùi vôùi Ngaøi Toång Thoáng hoâm qua raèng duø
cho sau khi Ñaøi Loan ñaõ ñöôïc traû laïi cho chuùng toâi, chuùng
toâi cuõng khoâng maøng ñeán vieäc xaây döïng caùc caên cöù haït
nhaân ôû ñoù. Nghóa laø, chuùng toâi seõ khoâng söû duïng Ñaøi Loan
ñeå khoáng cheá Nhaät Baûn. Nhaät Baûn coù theå nhaän thaáy ñöôïc
ñieàu naøy deã daøng.

Vaø chuùng toâi hy voïng neáu vieäc giaûi phoùng Ñaøi Loan coù
theå ñöôïc thöïc hieän ñöôïc trong nhieäm kyø keá tieáp cuûa quyù
vò thì toát laém. Taát nhieân ñoù chæ laø hy voïng maø thoâi. Ñöông
nhieân ñoù cuõng laø coâng vieäc noäi boä cuûa chuùng toâi. Chuùng toâi

110 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

cuõng khoâng theå noùi laø quyù ngaøi khoâng neân can thieäp vaøo
vaán ñeà noäi boä naøy. Quyù ngaøi khoâng neân ñaët baát cöù ñieàu gì
leân chuùng toâi, cuõng khoâng neân ñaët baát cöù ñieàu gì leân Töôûng
Giôùi Thaïch. Nhöng, thöa Ngaøi Toång Thoáng, ngaøi cuõng neân
yù thöùc raèng Töôûng Giôùi Thaïch cuõng khoâng coøn bao nhieâu
ngaøy nöõa ñaâu.

Nixon: Veà tuoåi taùc?
Chu: Ñuùng theá.
Nixon: Vaâng.
Chu: Nhöng yù töôûng cuûa oâng aáy laø nhö theá naøy, laø
chæ coù moät Trung Hoa thoâi. Chuùng toâi raát hoan ngheânh quan
nieäm naøy cuûa oâng aáy. Vaøo naêm 1958, sau khi Boä Tröôûng
Ngoaïi Giao Dulles muoán laø Töôûng Giôùi Thaïch töø boû caùc
hoøn ñaûo Quemoy vaø Matsu ngoõ haàu caét ñöùt hoaøn toaøn Ñaøi
Loan ra khoûi luïc ñòa ñeå veõ moät ñöôøng bieân giôùi ôû ñoù, thì
Töôûng Giôùi Thaïch ñaõ khoâng muoán laøm chuyeän ñoù. Chuùng
toâi cuõng khuyeân oâng aáy ñöøng ruùt lui khoûi Quemoy vaø Matsu.
Chuùng toâi ñaõ khuyeân oâng aáy ñöøng ruùt lui baèng caùch baén
phaùo binh - nghóa laø, vaøo caùc ngaøy leû chuùng toâi baén phaùo
binh vaøo hoï vaø ngöng vaøo caùc ngaøy chaün hay caùc ngaøy leã.
Vaäy maø hoï ñaõ hieåu ñöôïc yù ñònh cuûa chuùng toâi vaø ñaõ khoâng
ruùt lui. Chuùng toâi khoâng coù phöông caùch naøo khaùc hay moät
vaên baûn yeâu caàu naøo; chæ baèng phöông caùch baén phaùo binh
naøy vaäy maø hoï ñaõ hieåu ra yù ñònh cuûa chuùng toâi.
Hoâm noï, khi chuû tòch Mao noùi vôùi Ngaøi oâng ta ñaõ bieát
Töôûng Giôùi Thaïch töø naêm 1924, nghóa laø, hoï ñaõ quen bieát
nhau gaàn 50 naêm. Do vaäy, chuùng toâi ñaõ ñaùnh nhau vôùi oâng
aáy vaø ñaõ hôïp taùc vôùi oâng aáy raát nhieàu laàn neân chuùng toâi hieåu
nhau raát roõ. Vì ñaây laø nguyeân taéc cuûa ngaøi, ngaøi ñaõ khoâng
coù aùp ñaët baát cöù yù ñoà naøo leân Trung Quoác vaø ñoàng yù chæ
coù moät Trung Quoác, chuùng ta neân coá gaéng thöû aùp duïng caùc
nguyeân taéc aáy trong khi quyù ngaøi ñang coøn taïi chöùc. Bôûi vì
ñieàu aáy seõ coù lôïi cho caû hai quoác gia, cuøng luùc khoâng ñaët ra
moät ñe doïa naøo. Toâi muoán noùi thaúng raèng khi Ts. Kissinger
cho raèng ñieàu ñoù phaûi maát tôùi 10 naêm môùi giaûi quyeát xong,
nhö theá laø quaù laâu. Hay hôn, ñöøng ñeà caäp ñeán ngaøy thaùng

ÑA HIEÄU 90 111

naøo caû, toâi khoâng theå ñôïi ñeán 10 naêm. Quyù vò coù 10 naêm,
quyù vò coù theå ñôïi ñeán 10 naêm. Ngaøi Toång Thoáng coù theå
ñöôïc taùi ñaéc cöû nhieäm kyø thöù ba maø.

Kissinger: Ñieàu ñoù thì ñi ngöôïc laïi vôùi hieán phaùp chuùng
toâi.

Chu: Sau boán naêm ngaøi coù theå ra öùng cöû trôû laïi vì
tuoåi taùc cuûa quyù ngaøi cho pheùp quyù ngaøi laøm ñieàu ñoù. Nhöng
nhìn veà tuoåi taùc cuûa caùc caùc nhaø laõnh ñaïo ñöông thôøi cuûa
Trung Quoác, ñieàu ñoù laø khoâng theå ñöôïc. Luùc ñoù hoï ñaõ quaù
giaø.

Nixon: Thöa ngaøi thuû töôùng, caùc cöïu toång thoáng Hoa
Kyø cuõng gioáng nhö caùc vua ôû Anh Quoác, hoï raát coù traùch
nhieäm, tuy khoâng coù quyeàn löïc. Toâi muoán noùi ñeán nhöõng
ngöôøi khoâng coøn taïi chöùc.

Chu: Nhöng coâng vieäc cuûa Ngaøi thì raát hieám trong
lòch söû. Ngaøi ñaõ töøng laø Phoù Toång Thoáng trong hai nhieäm
kyø, sau ñoù thaát cöû roài laïi thaéng cöû. Thaät laø hieám coù trong
lòch söû.

Nixon: Ngöôøi ta vaãn coù theå coù aûnh höôûng duø ñaõ
xuoáng chöùc.

Chu: Nhö coù laàn Chuû Tòch Mao ñaõ noùi, oâng ta seõ
baàu cho Ngaøi moät phieáu.

Nixon: Ñoù laø moät phieáu raát danh döï.
Chu: Do vaäy chuùng toâi hy voïng giaûi quyeát vaán
ñeà naøy trong tình thaân höõu vì ñaõ hôn 20 naêm troâi qua. Caên
cöù theo caùch giaûi quyeát vaán ñeà ñöôïc ñöa ra bôûi oâng John
Foster Dulles taïi cuoäc ñaøm phaùn Warsaw thì thôøi haïn cuõng
ñaõ qua roài. Dulles ñaõ ñöa ñeà nghò qua Ñaïi Söù Hoa Kyø raèng
chöøng naøo Trung Quoác khoâng söû duïng söùc maïnh trong thôøi
gian 10, 15 hay 20 naêm thì oâng aáy seõ ñaùp öùng nguyeän voïng.
Neáu chuùng ta ñaõ ñöôïc thoûa thuaän nhö theá, thì cho ñeán nay
thôøi haïn 15 naêm cuõng ñaõ qua töø laâu. Ngaøi coù theå xem taïi
caùc kho löu tröõ ôû Boä Ngoaïi Giao Hoa Kyø.
Kissinger: OÂng chöa bao giôø sai ñoái vôùi vieäc coù thaät.
Chu: Toâi coù cô sôû cho nhöõng gì toâi ñang noùi. Nhöng
neáu chuùng ta ñaõ chaáp nhaän nguyeân taéc nhö theá, noù ñoàng

112 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

nghóa vôùi vieäc chaáp nhaän can thieäp vaøo vieäc noäi boä cuûa
chuùng toâi. Do vaäy chuùng toâi khoâng theå chaáp nhaän ñieàu ñoù.

Noã löïc hieän taïi cuûa chuùng toâi nhaèm ñöa ra ñöôïc moät
phöông caùch coù theå cho thaáy hai phía cuøng tieán tôùi moät
nhaän ñònh, nhöng khoâng coù vaán ñeà can thieäp noäi boä laø toát.
Chuùng toâi khoâng heà yeâu caàu quyù ngaøi haï beä Töôûng Giôùi
Thaïch. Chuùng toâi seõ töï lo lieäu laáy.

Nixon: Moät caùch oân hoøa.
Chu: Ñuùng, chuùng toâi coù töï tin. Laøm sao chuùng toâi
coù theå laøm ñöôïc ñieàu ñoù neáu chuùng toâi khoâng coù töï tin? Khi
chuùng toâi giaûi quyeát vaán ñeà naøy, taát nhieân löïc löôïng cuûa
quyù Ngaøi phaûi traùnh ñi choã khaùc vaø ñieàu ñoù cuõng töï nhieân
thoâi.
Nhö vaäy, vaán ñeà Ñaøi Loan laø caâu hoûi raát heä troïng giöõa
hai quoác gia chuùng ta, vaø ôû ñaây toâi khoâng theå noùi ra nhöng
cuõng muoán theâm raèng ñoù laø do laàm loãi cuûa cöïu Toång Thoáng
Truman. Khoâng caàn ñeå ñieàu ñoù vaøo thoâng caùo chung. Toâi
chæ muoán noùi ñieàu ñoù ôû ñaây thoâi.
Coù nghóa laø, ñaây thöïc söï khoâng phaûi laø ñieàu deã daøng cho
hai quoác gia ñaõ töøng thuø ñòch nhau quaù laâu ñeå coù theå ñöa ra
ñöôïc nhöõng phöông caùch giaûi quyeát vaán ñeà. Ñieàu naøy coù
theå laøm ñöôïc chæ vì chuùng toâi coù tinh thaàn vó ñaïi cuûa Chuû
Tòch Mao. OÂng ta coù can ñaûm vieát ra nhöõng ñieàu nhö theá
vaø nhaän thöùc ñöôïc ñieàu ñoù trong caùch thöùc nhö vaäy. Bôûi
vì trong vieäc trình baøy yù kieán vaán ñeà Ñaøi Loan maø chuùng
toâi ñang tieán haønh, moãi beân neâu ra vò theá rieâng cuûa mình,
nhöng neáu ai ñoù hieåu roõ vaán ñeà, hoï coù theå thaáy raèng coù
nhöõng ñieåm töông ñoàng giöõa hai quoác gia chuùng toâi veà
vaán ñeà naøy. Nhöng neáu ai ñoù nhìn vaán ñeà trong caùch thöùc
chung chung hay noâng caïn thì khoâng theå tìm ra nhöõng ñieåm
töông ñoàng ñöôïc.
Do ñoù, veà vaán ñeà naøy, chính vì tinh thaàn vó ñaïi ñöôïc trình
baøy bôûi Chuû Tòch Mao, chuùng toâi môùi daùm laøm nhö vaäy.
Cuõng chæ vì nieàm tin tuyeät ñoái cuûa 700 trieäu daân ñaët ñeå nôi
Chuû Tòch Mao maø chuùng toâi môùi ñöa ra moät taøi lieäu nhö theá.
Nhö vaäy, Ngaøi Toång Thoáng caàn thaáy roõ raèng chuùng toâi

ÑA HIEÄU 90 113

thaät söï coù nhöõng khoù khaên, nhöng chuùng toâi coù can ñaûm
chaáp nhaän nhöõng khoù khaên ñoù ñeå vöôït qua.

Do vaäy chuùng ta caàn phaûi ñi ñeán moät ñoàng thuaän trong
vaán ñeà naøy. Moät khi vaán ñeà naøy ñaõ ñaït ñöôïc söï ñoàng thuaän,
thì taát caû nhöõng vaán ñeà khaùc seõ ñöôïc giaûi quyeát moät caùch
deã daøng. Nghóa laø, vaán ñeà Ñaøi Loan laø vaán ñeà then choát.
Toâi tin töôûng ngaøi chaéc chaén seõ tìm ra ñöôïc moät phöông

thöùc naøo ñoù khaû dó
töông öùng vôùi quan
ñieåm cuûa chuùng toâi.

Nixon: N g a ø i
Thuû Töôùng coù
muoán toâi ñoùng goùp
yù kieán ngay baây giôø
hay phaûi ñôïi nhöõng
vaán ñeà khaùc?

Chu: X i n
Nixon chôi ping-pong vôùi Chu An Lai Ngaøi vui loøng cho
yù kieán.
Nixon: Nhö toâi ñaõ trình baøy trong lôøi môû ñaàu, tröôùc
heát chuùng toâi coù nhöõng vaán ñeà veà nhöõng gì maø toâi seõ ñònh
laøm. Vaø toâi cuõng ñaõ chæ cho thaáy raèng muïc ñích - Ngaøi Thuû
Töôùng cuõng ñaõ tröïc tieáp giôùi thieäu ñeán roài - muïc ñích cuûa
toâi laø bình thöôøng hoùa quan heä vôùi Coäng Hoaø Nhaân Daân.
Toâi yù thöùc raèng ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích naøy, giaûi quyeát vaán
ñeà Ñaøi Loan laø ñieàu khoâng theå boû qua. Do vaäy, luùc naøy
ñaây, vaán ñeà höôùng ñi giöõa Ngaøi Thuû Töôùng vaø toâi, vaø giöõa
Chuû Tòch Mao vaø toâi, neân ñöôïc xaùc ñònh. Höôùng ñi naøy laø
söï bình thöôøng hoùa. Toâi ñaõ baét ñaàu ñaët loä trình naøy töø naêm
1967 trong moät baøi vieát veà caùc vaán ñeà ngoaïi giao, coù tính
thuyeát phuïc. Vaø hoâm nay chuùng toâi coá gaéng ñi theo ñoù baèng
haønh ñoäng. Muïc tieâu bình thöôøng hoùa laø ñieàu maø rieâng toâi
töø luùc ñaàu ñaõ coù saùng kieán vaø ñoù laø yù ñònh cuûa toâi ñeå thöïc
thi muïc tieâu naøy.
Baây giôø nhöõng vaán ñeà maø chuùng ta noùi ñeán veà vieäc ñaït
ñöôïc muïc ñích ñoù seõ tröïc tieáp aûnh höôûng ñeán vieäc lieäu toâi

114 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

coù ñaït ñöôïc hay khoâng. Vaø neáu thoâng caùo chung cuûa chuùng
ta, sau khi hai chuyeân vieân cuûa chuùng ta baøn baïc, laø döõ lieäu
khieán ñoái phöông chuùng toâi naém laáy vaø cho raèng toång thoáng
Hoa Kyø ñaõ vöôït 16,000 daëm chæ ñeå khöôùc töø ñieàu cam keát
vôùi chính phuû veà Ñaøi Loan. Ñieàu naøy coù theå gaây nguy haïi
ñeán tình höõu nghò cuûa chuùng ta trong nhöõng thaùng tôùi.

Toâi ñöa ra moät ví duï, khi toâi ra leänh haønh ñoäng ñoái vôùi
vaán ñeà Haïm Ñoäi 7, ñaõ coù nhöõng choáng ñoái trong chính phuû,
nhöng toâi vaãn haønh ñoäng. Vaø khi chieán tranh Vieät Nam ñi
ñeán keát thuùc, nhö noù seõ ñaït ñöôïc baèng caùch naøy hay caùch
khaùc, thì vieäc ruùt 2/3 löïc löôïng chuùng toâi ra khoûi Ñaøi Loan
cuõng seõ ñöôïc thöïc hieän. Seõ coù choáng ñoái, nhöng ñieàu ñoù
seõ ñöôïc thöïc hieän.

Vaø toâi cuõng coù theå ñi ñeán vieäc giaûm thieåu nhöõng löïc
löôïng coøn laïi, soá 1/3 coøn laïi, toâi coù theå laøm ñieàu ñoù khi tình
höõu nghò cuûa chuùng ta phaùt trieån.

Moät ñieàu raát quan troïng laø - toâi bieát Ngaøi Thuû Töôùng vôùi
söï hieåu bieát veà baùo chí vaø Quoác Hoäi cuûa ñaát nöôùc chuùng toâi,
ngaøi seõ nhaän ra ñöôïc ñieàu naøy - laø toâi seõ phaûi quay trôû laïi
Washington vaø seõ noùi raèng khoâng heà coù baát kyø trao ñoåi bí
maät naøo ñöôïc kyù keát giöõa Ngaøi Thuû Töôùng vaø toâi veà vaán ñeà
Ñaøi Loan. Do vaäy, nhöõng gì toâi phaûi laøm laø caàn coù nhöõng gì
maø chuùng toâi goïi laø "khoaûng caùch an toaøn" maø toâi hy voïng
laø ngoân ngöõ cuûa thoâng caùo chung seõ ñaït ñöôïc, nghóa laø seõ
khoâng cho Ñaøi Loan laø vaán ñeà lôùn trong hai hay ba thaùng tôùi
vaø hai, ba, hay boán naêm tôùi. Do vaäy, toâi coù theå laøm nhöõng
gì coù theå giuùp chuùng toâi ñaït ñöôïc muïc ñích cuûa chuùng toâi.

Chu: Veà vieäc naøy, Boä Tröôûng Ngoaïi Giao cuûa
chuùng toâi coù nhöõng töông ñoàng vôùi Ngaøi Boå Tröôûng Ngoaïi
Giao Myõ - oâng aáy coù nhöõng giôùi haïn cuûa oâng aáy. Chuùng
toâi chæ baøn baïc ñieàu naøy trong ít phuùt vöøa qua vì toâi ñaõ noùi
chuùng ta neân chöøa moät vaøi khoaûng caùch an toaøn, vaø khoâng
giôùi haïn thôøi gian. Nghóa laø, Ngaøi coù khoù khaên cuûa Ngaøi,
vaø chuùng toâi coù khoù khaên cuûa chuùng toâi. Veà ñieåm naøy, Boä
Tröôûng Ngoaïi Giao cuûa chuùng toâi töôïng tröng cho nhöõng
caûm nghó cuûa daân toäc. Nhöng ñieàu ñoù coù theå cho pheùp chuùng

ÑA HIEÄU 90 115

toâi thuyeát phuïc ñoàng baøo cuûa chuùng toâi vì uy tín laõnh ñaïo
cuûa Chuû Tòch Mao.

Nixon: Chuû Tòch Mao coù vieãn kieán, toâi cuõng vaäy.
Toâi khoâng coù yù noùi 1000 naêm, toâi cuõng khoâng coù yù noùi 100
naêm veà vaán ñeà naøy. Nhöng toâi nghó Ngaøi Thuû Töôùng neân
nhôù, vaø Chuû Tòch Mao cuõng neân nhôù, raèng toâi ñaõ trình baøy
muïc tieâu cuûa toâi laø bình thöôøng hoùa. Neáu toâi thaéng cuoäc
baàu cöû, toâi coù theâm 5 naêm ñeå ñaït ñöôïc ñieàu ñoù. Vì nhöõng
lyù do vöøa ñeà caäp ñeán, baây giôø toâi khoâng theå kyù moät thoûa
thuaän bí maät naøo, roài baét tay vaø höùa raèng noäi trong nhieäm
kyø hai chuùng ta seõ thöïc hieän. Neáu toâi laøm nhö vaäy, toâi seõ
phaûi thuù thieät vôùi baùo chí neáu hoï hoûi ñeán. Toâi thì khoâng
muoán noùi nhö theá.

Naøo haõy ñeå toâi so saùnh vôùi Nhaät Baûn. Chaúng haïn, toâi bieát
quan ñieåm cuûa Ngaøi Thuû Töôùng laø muoán chuùng toâi ruùt lui
löïc löôïng ra khoûi Nhaät Baûn. Toâi khoâng ñoàng yù quan ñieåm
nhö vaäy, cuõng nhö ñaõ cho bieát trong thoâng caùo chung, vaø
toâi seõ khoâng ruùt lui löïc löôïng cuûa chuùng toâi ra khoûi Nhaät
Baûn [vì toâi tin raèng lôïi theá hoøa bình cuûa chuùng toâi ôû vuøng
Thaùi Bình Döông laø kieàm cheá Nhaät Baûn.] Taát caû nhöõng gì
maø chuùng toâi ñaõ noùi ñeán ñoøi hoûi löïc löôïng cuûa chuùng toâi
phaûi ôû nguyeân taïi choã.

Lieân quan ñeán Ñaøi Loan, toâi khoâng tin laø söï hieän dieän
thöôøng xuyeân cuûa Hoa Kyø - baát cöù gì xaûy ra trong cuoäc hoïp
cuûa chuùng ta - laø caàn thieát cho neàn an ninh cuûa Myõ. Vaø vì
lyù do ñoù muïc tieâu cuûa toâi - baây giôø chuùng ta coù theå duøng
thuaät ngöõ naøy trong cuoäc hoïp naøy - muïc tieâu cuûa toâi laø ruùt
lui löïc löôïng coøn laïi cuûa chuùng toâi, khoâng chæ 2/3, nhöng
toaøn theå löïc löôïng, bao goàm caû 1/3 coøn laïi. Ñoù laø muïc tieâu
maø toâi coù theå ñaït ñöôïc.

Baây giôø thì Ngaøi Thuû Töôùng ñaõ coù theå hieåu ñöôïc laø laøm
caùch naøo toâi coù theå trình baøy ñeå ñaït ñöôïc söï chuaån thuaän
beân Quoác Hoäi. Nghóa laø caàn phaûi phuø hôïp vôùi hoïc thuyeát,
ñieàu maø toâi bieát Ngaøi Thuû Töôùng khoâng ñoàng yù - ñöôïc goïi
laø hoïc thuyeát Nixon. Theo hoïc thuyeát naøy, chuùng toâi ñang
caét giaûm quaân soá ôû Cao Ly. Ñöông nhieân Cao Ly laø moät

116 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

tröôøng hôïp khaùc vì trong caùch naøo ñoù Cao Ly gaén lieàn vôùi
Nhaät Baûn vaø khaùc vôùi Ñaøi Loan. Toâi bieát ñieàu toâi phaûi laøm,
thöa Ngaøi Thuû Töôùng, laø toâi phaûi tìm caùch ñeå ñoái phoù vôùi
coâng luaän. Hy voïng hai phaàn ba seõ thuaän chöøng naøo chuùng
toâi hoaøn taát ñöôïc nhöõng raéc roái ôû Vieät Nam. Keá hoaïch cuûa
toâi cuõng nhaèm giaûm 1/3 quaân soá vaø ruùt lui trong thôøi gian toâi
coøn taïi chöùc. Nhöng toâi khoâng theå laøm ñieàu ñoù tröôùc thaùng
Gieâng naêm tôùi vì phaûi caàn thôøi gian boán naêm ñeå thöïc hieän.

Baây giôø, khi trôû veà, neáu coù ai hoûi raèng toâi ñaõ kyù keát ñieàu gì
vôùi Ngaøi Thuû Töôùng veà vieäc ruùt toaøn boä löïc löôïng Hoa Kyø ra
khoûi Ñaøi Loan khoâng, toâi seõ noùi laø "khoâng." Nhöng toâi ñang
noùi vôùi
Ngaøi Thuû
Töôùng
raèng ñoù laø
keá hoaïch
cuûa toâi, vaø
vôùi töøng
böôùc toâi
ruùt quaân,
toâi coù theå
tìm kieám
ñöôïc söï
u û n g h o ä TTg Chu AÂn Lai tiepá ñaõi TT Nixon taiï Bacé Kinh
caàn thieát
ñeå ñaït ñöôïc söï ñoàng thuaän cuûa Quoác Hoäi veà vieäc naøy.

Vaø toâi ñaët noù treân caên baûn coâng luaän - toâi nghó ñieàu ñoù
cuõng seõ khoâng thöông toån gì ñeán coâng luaän cuûa Ngaøi - raèng
söï hieän dieän cuûa caùc löïc löôïng Hoa Kyø taïi Ñaøi Loan seõ
khoâng coøn caàn thieát nöõa.

Baây giôø toâi noùi vôùi Chuû Tòch Mao raèng oâng aáy ñaõ khoâng
bieát toâi vaø do vaäy ñaõ khoâng tin töôûng toâi. Nhöng toâi chæ noùi
raèng ñieàu quan troïng laø chuùng ta caàn phaùt trieån tính thaúng
thaén vaø caàn bieát raèng khoâng ai trong chuùng ta muoán laøm baát
cöù ñieàu gì tröø khi chuùng ta cho raèng ñieàu ñoù thuoäc quyeàn
lôïi cuûa chuùng ta. Vaø ñieàu maø toâi muoán noùi vôùi Ngaøi Thuû

ÑA HIEÄU 90 117

Töôùng laø: toâi thaät söï khoâng ñoøi hoûi Ngaøi Chuû Tòch phaûi tin
töôûng nôi toâi. Chính saùch naøy - toâi khoâng yeâu caàu ghi ra
giaáy - caên cöù vaøo quyeàn lôïi cuûa Hoa Kyø, caên cöù vaøo öôùc
muoán bình thöôøng hoùa quan heä vôùi Coäng Hoøa Nhaân Daân
Trung Quoác, toâi ñaõ quyeát ñònh raèng chuùng toâi neân tieán
haønh vieäc ruùt caùc löïc löôïng Hoa Kyø theo moät trình töï maø
toâi vöøa ñöa ra.

Ñeå keát luaän, toâi cho raèng toâi coù theå thöïc hieän ñöôïc ñieàu
naøy maø khoâng phaûi do döï bôûi vì toâi bieát tình traïng chính trò
seõ raát thuaän lôïi neáu toâi laøm ñieàu ñoù moät caùch töø töø nhöng
chaéc chaén. Tuy nhieân neáu toâi loan baùo ñieàu ñoù ngay baây giôø,
e seõ raát khoù vì vaán ñeà ñaët ra khoâng phaûi luùc. Ñoù laø taát caû.

Chu: Yeâu caàu cuûa chuùng toâi laø khoâng caàn coù baát
kyø thôøi haïn naøo. Chuùng toâi ñaõ khoâng neâu vaán ñeà thôøi haïn.
Veà ñoøi hoûi moät nöôùc Trung Hoa, ñieàu ñoù ñaõ ñöôïc ñeà caäp
ñeán trong 5 nguyeân taéc. Ñoái vôùi caùc ñieåm ñaõ ñöôïc trình baøy
bôûi ngaøi Toång Thoáng, toâi cho laø quan troïng.

Tröôùc tieân, ngaøi mong moûi vaø khoâng gaây trôû ngaïi cho moät
cuoäc giaûi phoùng (Ñaøi Loan) caùch eâm thaém. Keá ñeán, ngaøi
muoán can ngaên vaø khoâng cho pheùp caùc löïc löôïng quaân söï
cuûa Nhaät Baûn ñeán Ñaøi Loan trong khi löïc löôïng cuûa ngaøi
vaãn hieän dieän ôû ñoù. Ngaøi seõ coá traùnh moïi khaû naêng coù theå
xaûy ra, nhöng caàn caùc löïc löôïng ôû Nhaät thöïc hieän ñieàu ñoù.

Nixon: Ñuùng vaäy, trong luùc chuùng toâi vaãn coøn caùc
löïc löôïng taïi Nhaät. Nhöng coù phaûi yù ngaøi muoán noùi trong
khi caùc löïc löôïng cuûa chuùng toâi coøn ôû Ñaøi Loan?

Chu: Vaâng, trong khi löïc löôïng cuûa Ngaøi vaãn coøn
ôû Ñaøi Loan. Ngaøi seõ can ngaên quaân Nhaät ñeán ñoù khi maø
löïc löôïng Myõ coøn hieän dieän ôû ñoù chöù?

Nixon: Toâi seõ tìm hieåu roõ hôn. Chuùng toâi coá gaéng
giöõ caùc löïc löôïng Nhaät khoâng ñöôïc ñeán Ñaøi Loan cho ñeán
khi caùc löïc löôïng cuûa chuùng toâi ñaõ ruùt ñi.

Chu: Coù phaûi Ngaøi muoán noùi laø trong luùc Hoa Kyø
vaãn coøn caùc löïc löôïng ôû Nhaät Baûn?

Nixon: Ñuùng theá! Cho ñeán khi naøo chuùng toâi coøn
hieän dieän ôû Nhaät, hoï seõ khoâng can döï gì ñeán chuùng ta.

118 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

Chu: Coøn ñieåm thöù ba ngaøi ñaõ ñeà caäp laø ngaøi seõ
khoâng uûng hoä hay cho pheùp Phong Traøo Ñoäc Laäp Ñaøi Loan,
cuõng khoâng cho pheùp laøm ñieàu ñoù taïi Myõ hay taïi Ñaøi Loan.

Kissinger: Khuyeán khích thoâi. Coøn "cho pheùp" thì ngoaøi
khaû naêng cuûa chuùng toâi.

Chu: Caûn ngaên chöù?
Nixon: Caûn ngaên.
Chu: Nhöng oâng neân noùi raèng oâng seõ khoâng cho
pheùp moät Phong Traøo Ñoäc Laäp Ñaøi Loan taïi Ñaøi Loan khi
maø caùc löïc löôïng Myõ coøn hieän dieän taïi Ñaøi Loan. Ñoù laø
ñieàu quan troïng.
Nixon: Trong khi caùc löïc löôïng vaãn coøn ôû ñoù.
Chu: Bôûi vì nhö oâng cuõng bieát laø chính Töôûng Giôùi
Thaïch ñaõ noùi laø oâng ñaõ ñeå cho oâng Peng Meng-min(1) ra ñi.
Kissinger: Ñieàu ñoù khoâng ñuùng. Toâi ñeà caäp ñieàu naøy
chæ vì Ngaøi Thuû Töôùng vaø toâi ñaõ noùi ñeán ñieàu naøy tröôùc
ñaây. Thöa Toång Toáng, nhö oâng nhôù laïi töø caùc vaên baûn toâi
ñaõ noùi vôùi Ngaøi Thuû Töôùng raèng khoâng moät caù nhaân ngöôøi
Myõ naøo, khoâng moät cô quan ngöôøi Myõ naøo, duø tröïc tieáp
hay giaùn tieáp, ñöôïc khuyeán khích hay uûng hoä baèng baát cöù
caùch naøo ñoái vôùi Phong Traøo Ñoäc Laäp Ñaøi Loan. Neáu oâng
aáy coù thoâng tin veà vieäc naày, cöù chuyeån ñeán chuùng ta vaø
chuùng ta seõ haønh ñoäng ñeå döøng hoï laïi.
Nixon: Toâi taùn thaønh lôøi cam keát naøy taïi buoåi hoïp
hoâm nay.
Chu: Toâi ñaõ nhaän ñöôïc taøi lieäu noùi ñeán vieäc Peng
Meng-min troán thoaùt ñöôïc laø nhôø ngöôøi Myõ giuùp. OÂng aáy
laø hoïc troø cuûa Tieán Só Kissinger, nhö oâng Reischauser vaäy.
Nixon: Thöa Ngaøi Thuû Töôùng, Töôûng Giôùi Thaïch
khoâng thích ñieàu ñoù. Chính ngaøi cuõng khoâng thích ñieàu ñoù.
Chuùng toâi cuõng khoâng thích ñieàu ñoù. Chuùng toâi ñaõ khoâng
ñaû ñoäng gì ñeán vieäc aáy.
Kissinger: Theo nhöõng gì toâi bieát thì giaùo sö aáy ra ñi coù
theå do söï trôï giuùp cuûa nhöõng ngöôøi Myõ choáng nhoùm caùnh
taû Töôûng Giôùi Thaïch.
Nixon: Töôûng Giôùi Thaïch khoâng thích chuùng toâi.

ÑA HIEÄU 90 119

Kissinger: Ñeå döøng laïi ñieàu aáy, ñaây laø ñieàu khoù khaên
veà chính trò cho phía chuùng toâi bôûi vì sau ñoù chuùng toâi ñaõ
khoâng coøn lieân laïc ñöôïc vôùi nhau nöõa. Chuùng toâi ñaõ ra söùc
caûn ngaên ñieàu aáy. Neáu coøn taùi dieãn nöõa, chuùng toâi coù theå
seõ döøng noù laïi. OÂng ta ñaõ ñeán Thuïy Ñieån, khoâng coøn ôû Ñaøi
Loan nöõa. OÂng ôû Thuïy Ñieån, vaø töø ñoù seõ raát khoù ñeå ngaên
caûn oâng ñeán Myõ.

Thöa Toång Thoáng, toâi cuõng ñaõ noùi vôùi Ngaøi Thuû Töôùng
raèng, taïi Hoa Kyø, chính phuû chuùng ta khoâng heà uûng hoä
Phong Traøo Ñoäc Laäp Ñaøi Loan, duø tröïc tieáp hay giaùn tieáp,
hay döôùi baát cöù hình thöùc naøo. Vaø neáu oâng aáy coù baát kyø
thoâng tin naøo ngöôïc laïi thì chuùng ta seõ coá gaéng khoâng ñeå
xaûy ra.

Nixon: Toâi taùn thaønh lôøi höùa aáy.
Kissinger: Ñieàu maø chuùng ta khoâng theå laøm laø neáu
phong traøo ñoäc laäp Ñaøi Loan vaãn phaùt trieån taïi Ñaøi Loan maø
khoâng coù söï uûng hoä cuûa Hoa Kyø, thì chuùng ta cuõng khoâng
theå söû duïng caùc löïc löôïng cuûa chuùng ta ñeå caám ñoaùn hoï.
Chu: Ñieàu ñoù ñuùng. Töôûng Giôùi Thaïch seõ laøm ñieàu
ñoù. OÂng aáy ñuû söùc ñeå laøm ñieàu ñoù.
Nixon: Chuùng toâi cuõng ñaõ nghe ñieàu ñoù.
Chu: Vaäy thì hai ngaøi cöù tieáp tuïc tìm kieám hình
thöùc naøo thích hôïp vôùi tröôøng hôïp Ñaøi Loan. Chuùng ta chæ
coù theå hoaøn toaøn ñoàng thuaän ñöa ra moät cuoäc hoïp toång theå
ñeå baøn baïc söï vieäc sau khi vieäc aáy ñaõ ñöôïc giaûi quyeát.
Nixon: Ñöông nhieân roài.
Chu: Sau khi chuùng ta giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà.
Nixon: Ñaây laø söï vieäc maø chuùng ta neân giaûi quyeát
giöõa chuùng ta vôùi nhau vaø khoâng neân ñöa ra moät cuoäc hoïp
lôùn hôn.
Chu: Ñuùng theá.
Nixon: Chuùng toâi phaûi cho nhaân söï chuùng toâi bieát,
Rogers vaø Green. Ñoù laø vaán ñeà cuûa chuùng toâi. Ñoù laø coâng
vieäc cuûa Tieán Só Kissinger. (Thuû Töôùng Chu cöôøi.) Nhöng
khoâng caàn moät cuoäc hoïp toång theå.
Chu: Toâi muoán baøn sang chuyeän khaùc. Ñöông

120 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

nhieân laø chuùng ta chæ trao ñoåi quan ñieåm. Vaán ñeà thöù hai
laø Ñoâng Döông. Ñoái vôùi Ñoâng Döông, ngaøi cuõng bieát veà
ñeà aùn cuûa Ñoâng Döông. Chuùng toâi uûng hoä ñeà aùn naøy.

Nixon: Veà baûy ñieåm.
Chu: Chuùng toâi uûng hoä baûy ñieåm cuûa Chính Quyeàn
Caùch Maïng Laâm Thôøi, vaø cuõng uûng hoä hai döï thaûo vaø
Tuyeân Ngoân Chung cuûa Hoäi Nghò Thöôïng Ñænh Caùc Daân
Toäc Ñoâng Döông. Ñieàu ñoù laø roõ raøng.
Vaø neáu cuoäc chieán ôû ñoù vaãn tieáp tuïc, duø cho sau naøy löïc
löôïng Hoa Kyø coù ruùt lui hay vaãn coøn vaøi ñôn vò Hoa Kyø ôû
laïi roài cuoäc chieán vaãn tieáp dieãn, chuùng toâi vaãn tieáp tuïc söï
uûng hoä cuûa chuùng toâi khoâng chæ cho rieâng Vieät Nam nhöng
coøn cho taát caû ba quoác gia ôû Ñoâng Döông nöõa. Ñieàu ñoù laø
chaéc chaén.
Thöù ba, neáu Hoa Kyø hoaøn toaøn ruùt lui, vaø cuoäc chieán chuû
yeáu bieán thaønh cuoäc noäi chieán, chuùng toâi vaãn tieáp tuïc uûng
hoä nhöõng phía maø chuùng toâi ñang uûng hoä, baát keå laø ôû Vieät
Nam, Laøo hay Campuchia. Ñoù ñaõ laø quan ñieåm cuûa chuùng
toâi töø laâu vaø chuùng toâi cuõng seõ khoâng thay ñoåi. Ñöông nhieân,
chuùng toâi mong laø cuoäc chieán seõ chaám döùt. Nhöng hai phía
cuûa caùc ngaøi chöa tìm ñöôïc loái ra, vaø chuùng toâi khoâng theå
xen vaøo ñieàu naøy. Chuùng toâi chæ chôø. Vaø chuùng toâi ñaõ laäp
laïi roõ raèng chuùng toâi chæ coù traùch nhieäm uûng hoä hoï, khoâng
coù traùch nhieäm thöông löôïng thay cho hoï. Ñieàu naøy ñaõ ñöôïc
neâu roõ trong nguyeân taéc boán ñieåm.
Nhöng toâi muoán noùi theâm ñoâi ñieàu ñaõ khoâng ñöôïc ñaët
trong thoâng caùo chung. Ñoù khoâng phaûi laø quan ñieåm chuùng
toâi aùp ñaët leân quyù ngaøi, ñoù chæ laø quan ñieåm cuûa chuùng toâi.
Cuõng laø ngöôøi laõnh ñaïo nhö ngaøi, thöa ngaøi Toång Thoáng,
ngöôøi ñöôïc bieát laø nhìn xa troâng roäng, ñieàu ñoù chaúng lôïi
ích gì cho ngaøi hay vinh döï gì cho Hoa Kyø ñeå boû laïi "moät
caùi ñuoâi," maëc duø ngaøi vaãn quyeát ñònh laø ruùt heát 500.000
quaân. Bôûi vì coù nhöõng ngöôøi ôû Saøi Goøn vaø Phnom Penh,
hoï khoâng phaûi laø nhöõng ngöôøi ngaøi coù theå tin töôûng ñöôïc,
hoï seõ vöùt boû nhöõng ngöôøi naøy ra. Cuoäc chieán ôû ñoù coù theå
seõ phaûi keùo daøi.

ÑA HIEÄU 90 121

Nixon: Ngaøi Thuû Töôùng muoán noùi gì veà "moät caùi

ñuoâi?" Coù phaûi muoán noùi tôùi caùc löïc löôïng Myõ coøn laïi?

Chu: Ñuùng vaäy. "Caùi ñuoâi" yù noùi laø caùc löïc löôïng

Myõ coøn laïi. Ngaøi cuõng ñaõ noùi raèng neáu khoâng coù ñoàng thuaän

gì veà hoï, thì vieäc oanh taïc cuûa caùc löïc löôïng Khoâng vaø Haûi

Quaân vaãn seõ tieáp tuïc, vaø ngaøi cuõng seõ tieáp tuïc giuùp ñôõ hoï

coâng vieäc vaän chuyeån.

Nixon: Toâi raát ngöôõng moä tính thaúng thaén cuûa Ngaøi

Thuû Töôùng. OÂng bieát chuùng toâi ñang ôû vaøo vò theá khoù khaên,

trong tình caûnh maø Thuû Töôùng ñaõ ñeà caäp, chuùng toâi ñaõ nhieàu

laàn noùi raèng chuùng toâi ñeán ñaây ñeå ñöôïc chính quyeàn Ngaøi

giuùp chaám döùt chieán tranh Vieät Nam. Ñöông nhieân laø nhöõng

gì Ngaøi Thuû Töôùng vöøa noùi vôùi chuùng toâi, roõ raøng laø Ngaøi

chaúng theå giuùp gì cho chuùng toâi ôû Vieät Nam.

Chu: Nghóa laø, caùc ñoái phöông cuûa Ngaøi ñang coá

gaéng vaän duïng ñieàu ñoù nhö laø moät khaåu hieäu vaän ñoäng, caùi

phe Daân Chuû ñoù.

Nixon: Duø noùi kheùo leùo ñeán ñaâu, thì traéng ra laø

Coäng Hoøa Nhaân Daân Trung Hoa cuûa Ngaøi muoán chuùng toâi

ngaên caûn Phong Traøo Daân Chuû Ñaøi Loan vaø caùc ngaøi ñaõ

ñaït ñöôïc; coøn nhöõng gì chuùng toâi muoán quyù Ngaøi giuùp veà

vaán ñeà Vieät Nam thì chuùng toâi chaúng nhaän ñöôïc gì caû.

Haõy hieåu cho raèng toâi yù thöùc ñöôïc vò theá cuûa Ngaøi nhö theá

naøo, nhöng toâi thaät söï muoán Ngaøi bieát raèng ñieàu ñoù ñaõ ñeå

laïi nhieàu nghi

vaán cho chuùng

toâi. Nhö Tieán

Só Kissinger coù

noùi vôùi Ngaøi,

toâi khoâng bao

giôø ñöa ra baát

kyø lôøi khuyeán

khích naøo vôùi

Quoác Hoäi tröôùc

khi tôùi ñaây ñeå

giaûi quyeát vaán Nixon vaø Giang Thanh, vôï cuûa Mao

122 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

ñeà Vieät Nam. Ngöôïc laïi, toâi ñaõ noùi laø chính quyeàn cuûa Ngaøi
Thuû Töôùng raát khoù khaên trong vaán ñeà naøy, vaø chuùng toâi neân
saép xeáp chuyeän Vieät Nam theo caùch rieâng cuûa chuùng toâi.

Kissinger: Toång Thoáng cuõng ñaõ noùi ñieàu ñoù trong töôøng
trình quoác daân veà tình hình theá giôùi.

Chu: Coøn nöõa, nhö ñöôïc noùi trong boán ñieåm chung
(trong thoâng caùo chung) laø ngaøi cuõng khoâng ñaïi dieän cho
baát kyø thaønh phaàn thöù ba naøo trong caùc cuoäc hoäi ñaøm.

Nixon: Toâi muoán Thuû Töôùng bieát raèng ñöông nhieân
laø chuùng toâi bieát seõ phaûi laøm nhöõng gì caàn thieát ñeå baûo veä
quyeàn lôïi cuûa chuùng toâi, ñeå baûo veä löïc löôïng cuûa chuùng
toâi vaø nhaän laïi nhöõng tuø binh. Toâi yù thöùc raèng chính quyeàn
cuûa ngaøi seõ phaûn öùng laïi vôùi nhöõng gì maø chuùng toâi laøm.
Chuùng toâi seõ chaúng laøm ñieàu gì maø khoâng caân nhaéc xem
coù caàn thieát ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích hay khoâng. Vaø muïc ñích
cuoái cuøng cuûa chuùng toâi laø ruùt quaân sau khi ñaõ nhaän laïi caùc
tuø binh. Nhöng neáu chuùng toâi khoâng theå ñaït ñöôïc söï thöông
löôïng, thì ñoù khoâng phaûi laø do chuùng toâi, nhöng laø do phía
Baéc Vieät, hoï ñaõ buoäc chuùng toâi tieáp tuïc söû duïng quaân söï.

Nhöng thöa ngaøi Thuû Töôùng, giaûi quyeát vaán ñeà Vieät
Nam thì seõ xaûy ra thoâi vì toâi ñaõ quyeát taâm roài. Nhöng noù
caàn ñöôïc thöïc hieän theo moät phöông caùch ñuùng ñaén. Ñieàu
ñoù seõ xaûy ra khoâng bao laâu nöõa.

Thoâng dòch vienâ : Ngaøi muoán noùi ñeán vieäc ruùt quaân?
Nixon: Ñuùng. Ruùt toaøn boä löïc löôïng Hoa Kyø.
Nhöng nhö toâi ñaõ noùi, toâi muoán raèng ñieàu ñoù phaûi ñöôïc
thöïc thi ñuùng caùch. Chuùng toâi khoâng ñi ñeán vieäc ruùt quaân
ñôn phöông maø khoâng ñaït ñöôïc nhöõng muïc tieâu veà chính
saùch cuûa chuùng toâi ôû ñoù.
Chu: Nhöng ñieàu ñoù laïi laøm söï vieäc theâm raéc roái.
Bôûi vì chính saùch cuûa ngaøi thì ñöôïc baét ñaàu khoâng phaûi bôûi
chính quyeàn cuûa ngaøi nhöng bôûi ngöôøi tieàn nhieäm cuûa ngaøi.
Thoaït ñaàu, ñaâu caàn gì phaûi göûi quaân ñoäi Hoa Kyø vaøo Vieät
Nam. Khi caùc ngaøi göûi ngaøy caøng nhieàu quaân vaøo, caùc ngaøi
ñaõ töï laøm mình sa laày ôû ñoù. Do vaäy chính quyeàn hieän nay
cuûa ngaøi bò buoäc phaûi ruùt quaân veà, vaø ngaøi cuõng neân bieát

ÑA HIEÄU 90 123

raèng ñieàu baát haïnh naøy do töï tay caùc ngaøi laøm ra.
Coøn veà vieäc phoùng thích tuø binh, hoï ñöôïc giam giöõ ñeå chôø

ñöôïc phoùng thích. Ñoù laø leõ töï nhieân. Nhöng cuõng coù nhöõng
ngoaïi leä, nhö AÁn Ñoä. Hoï ñaõ baét nhieàu tuø binh töø Pakistan
vaø muoán giöõ hoï laïi ñeå maëc caû.

Nixon: Ñoù laø nhöõng gì maø Baéc Vieät ñang laøm vôùi
chuùng toâi.

Chu: Trong khi noùi veà tuø binh, toâi muoán ñeà caäp
ñoâi ñieàu. Söï vieäc xaûy ra khi ngaøi coøn laø phoù toång thoáng vaø
coù theå ngaøi ñaõ khoâng roõ ñieàu ñoù laém. Chuùng toâi ñaõ phaûi töï
keàm cheá thaät nhieàu. Ñieàu toát ñeïp laø cuoái cuøng Toång Thoáng
Eisenhower cuõng ñaõ keát thuùc traän chieán ôû Cao Ly. Nhöng
nhöõng tuø binh cuûa ngaøi vaø tuø binh cuûa caùc quoác gia cuøng
phe vôùi ngaøi, taát caû ñeàu ñaõ ñöôïc phoùng thích bôûi Coäng Hoaø
Daân Chuû Nhaân Daân Trieàu Tieân. Coøn vôùi phaàn lôùn caùc tuø
binh cuûa chuùng toâi, Töôûng Giôùi Thaïch ñaõ göûi nhöõng ngöôøi
ñaõ töøng laøm nhöõng coâng vieäc ñaëc bieät trong caùc traïi tuø binh
ôû Nam Trieàu Tieân ñeán ñeå laøm vieäc vôùi hoï. Vieäc hoài höông
cuûa hoï ñöôïc thöïc hieän döôùi söï giaùm saùt cuûa moät uûy hoäi quoác
teá maø chuû tòch laø AÁn Ñoä. Vaø hoï ñaõ cho thieát keá moät maøn
thanh loïc - moät phoøng nhoû - roài cho caùc tuø binh ñi vaøo moät
cöûa, hoûi hoï laø lieäu hoï coù muoán trôû laïi Ñaøi Loan hay khoâng,
neáu muoán, thì hoï seõ ñöôïc ñi ra loái khaùc. Trong nhöõng tình
huoáng nhö vaäy, döôùi söï ñe doïa baèng vuõ löïc, lieäu ai coøn daùm
noùi ra ñieàu maø hoï muoán noùi. Nhieàu ngöôøi trong soá caùc tuø
binh naøy ñaõ ñöôïc göûi traû veà Ñaøi Loan; moät soá khaùc ñaõ troán
ra vaø ñaõ trôû laïi luïc ñòa.

Chuùng toâi coù theå ñaët moät daáu hoûi lôùn, ñoù laø: “Töôûng
Giôùi Thaïch coù quyeàn gì xen vaøo vieäc hoài höông caùc tuø nhaân
naøy?” Bôûi vì caû hai beân ñeàu mong muoán keát thuùc chieán
tranh, vaø chuùng toâi chæ göûi ñeán ñoù nhöõng thieän nguyeän vieân,
chuùng toâi cho laø khoâng maáy toát ñeïp neáu cöù khaêng khaêng
ñoøi tieáp tuïc chieán tranh baèng vaán ñeà tuø binh. Soá löôïng tuø
binh cuûa chuùng toâi bò buoäc ñeán Ñaøi Loan khoâng döøng ôû soá
ngaøn, nhöng leân ñeán chuïc ngaøn ngöôøi hay coøn hôn nöõa.
Nhöng chuùng toâi ñaõ boû qua chuyeän ñoù.

124 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

Do vaäy, cuoäc chieán khoâng phaûi luùc naøo cuõng gioáng nhau.
Ñoái vôùi chuùng toâi, khi ñoù, maëc duø ñaây laø vaán ñeà nguyeân
taéc, bao laâu chuùng toâi coøn quan taâm, chuùng toâi cho raèng toát
hôn heát neân keát thuùc cuoäc chieán. Toâi chæ noùi ñöôïc chöøng ñoù.
Ñoù laø vaán ñeà cuûa lòch söû, nhöng coøn nhieàu ñieàu trong taâm
khaûm cuûa chuùng toâi nöõa, tröø khi nhöõng tuø nhaân cuûa chuùng
toâi ñöôïc traû veà Ñaøi Loan, maø ôû ñoù vaãn coøn laø laõnh thoå cuûa
chuùng toâi. Trong soá hoï, coù theå moät soá ñaõ gia nhaäp vaøo caùc
löïc löôïng quaân söï cuûa Töôûng Giôùi Thaïch, moät soá ñaõ giaø,
vaø moät soá ñaõ quay trôû laïi luïc ñòa.

(LND: Phanà coøn laiï cuûa bieân banû ñeà caäp ñeán cacù vaán ñeà
cuaû Campuchia, Cao Ly, Nhatä Banû , Pakistan, AÁn Ñoä, Ñaiø
Loan khonâ g lieân quan ñeán Vietä Nam.)

Thamå Vaân dòch, minh hoïa vaø chuù thích

Chuù thích:
(1) Peng Meng-min, sinh ngaøy 15/8/1923, laø moät nhaø hoaït ñoäng
daân chuû ôû Ñaøi Loan. OÂng bò baét naêm 1964 vì ñaõ cho in caùc tuyeân
ngoân coå voõ vieäc ñoäc laäp Ñaøi Loan, vaø oâng ñaõ troán thoaùt khoûi Ñaøi
Loan ñeåù ñeán Myõ. Sau 22 naêm löu ñaøy, oâng ñaõ trôû veà nöôùc vaø trôû
thaønh öùng vieân toång thoáng Ñaøi Loan, thuoäc ñaûng Daân Chuû Tieán
Boä, trong laàn baàu cöû toång thoáng tröïc tieáp ñaàu tieân cuûa Ñaøi Loan
vaøo naêm 1996.

ÑA HIEÄU 90 125

Cauâ Chuyenä Chuùng Mình

ªª Leâ Minh Khaiû K14
Kính töôûng nhôù vò Nguyeân Thuû Quocá Gia

Thaân tanë g:
Tonâ Thatá Hoaø ng - Döông Ngocï Thanh - Leâ Vanê Tronï g
- Nguyenã Ngoïc Thaïch

Moãi muøa hoa ñaøo nôû
Caùnh hoàng e aáp aám muøa xuaân
Virginia, Potomac, toâi hoaøi nhôù

Laâm Vieân mai vaøng nôû muøa xuaân

***

60 naêm aáy mình ra tröôøng

"Vuõ Ñình" quyø xuoáng trang nieân thieáu

"Hoàn Danh Só" tieáng keøn coøn vang voïng

Anh huøng maùu thaém toâ non soâng

Caùnh vaøng mai nôû treân caàu aùo

Phaûi chaêng nghieäp dó tuoåi hai möôi?

Hai tieáng aám Ngöôøi ñaët teân khoùa

"Nhaân Vò" theá ngöôøi cuûa nuùi soâng!

***

Ngaøy aáy tuïi mình tuoåi hai möôi

Môùi mang cung kieám gaït buïi traàn

Pleiku, Moä Ñöùc, Ñeøo Mang loäng gioù

An Kheâ, Ñeøo Ñoû, chieán tröôøng xa

Mang Giang, 19, ñôn vò ñoùng

Gaëp "Ngöôøi" thaêm aáp daùng vaïn thöông

126 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

"Chuù mi" theo toâi, nghe "tui" hoûi

"Chuû nhaät" nôi ñeøo coù buoàn khoâng?

Sao khoâng boû lính ñi taém bieån?

Qui Nhôn soùng baïc, caûnh höõu tình!

Toâi thöa, ÔÛ laïi nôi naøy vôùi hoàng phong

Caûnh naøy, hoaøng hoân toâi luoân meán

Chaân ñeøo, lau nôû ngaùt muøi höông

Söông xuoáng, nuùi ñeøo caûnh buoàn vöông!

***

Ngaùt gioù, phong söông löôùt ñeøo Giang

Tuoåi treû chuùng mình thöôøng mô moäng:

Ngaøy naøo gaùc kieám, ngaém non soâng

Ñaïn chæ leân noøng khi chaïm ñòch

Tuoåi bao son treû, laém tô vöông!

75 xuaân roài toâi coøn nhôù:

Ngöôøi ngoài phaø khoùi, nhìn daùng mình

Khoâng cöôøi, chaúng noùi, vaãn laøm thinh

"Mi" ôû tröôøng naøo maø ra ñaây?

Khoùa naøo, soá maáy, coù teân chi?

Toâi nhìn "ngöôøi aáy" nhìn nhìn maõi

Ngoài treân phieán ñaù ñænh ñeøo cao

Söông chieàu buoâng xuoáng môø nhaân aûnh

Beân caùnh röøng lan thaém muøi höông...

Toâi ñöùng thaúng ngöôøi thöa vôùi "cuï"

Toâi ñaõ ra tröôøng naêm saùu möôi

"Tui" ñaõ nhìn "mi" tui thoaùng bieát

Khi chaøo ban saùng gaëp toâi roài!

Kieåu chaøo khoâng phaûi nhö maáy töôùng

Luøi daàn roài môùi daùm quay löng

Coøn "mi" chaøo roài, mi quay thaúng

Daùng coi maïnh daïn khoâng ngaäp ngöøng!

***

Nay tuoåi 75 toâi nhôù "Ngöôøi"

Chaøo moät nguyeân thuû cöù khôi khôi

Vaêng vaúng lôøi ñaâu toâi coøn nhôù:

Treân ñeøo nuùi cao vaãn tieáng "ngöôøi":

ÑA HIEÄU 90 127

"Mi laø Voõ Bò, tui trao göông
Cung teân hoà thæ khaép boán phöông"
"Nhaân Vò" laø danh teân loàng khoùa
"Nghóa Caû" "Theá Ngöôøi" luoân ñöùng leân
Laø Danh Döï, laø Toå Quoác troïn nguyeân bieân
Laø soâng bieån, ñaûo xa, ñeøo cao doác thaúm
Laø Töï Do, Ñoäc Laäp, gioøng gioáng Laïc Hoàng!
Lôøi noùi ngaøy naøo coøn löu nieân söû
Boùng daùng thuôû naøo, coøn vöông vaán vôùi non soâng!
Ñeå roài moät chieàu xuaân, toâi laëng leõ:
Nhôù laïi "chieán tröôøng, tan khoùi chieán tröôøng chinh"
Laâm Vieân che khuaát bao chinh maõ
Ngaõ noùn, laëng chaøo nhöõng anh huøng
Ñaõ muoân ñôøi vò quoác vong thaân!

Virginia, Springfield 4/4/2010
Leâ Minh Khaûi K14

Haø Mai Tröônø g K26

128 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

ªª thô nguyenã vaên ngoïc k26 129

thöông em
daøi thuôû
ñôïi chôø

netù veõ cuûa hoïa só Vuõ Thaùi Hoaø

naéng leân theâm hoàng moâi em
gioù leân bay toùc em meàm
sôùm mai ôû ngoaøi bieån laëng
lôøi yeâu chìm tieáng soùng eâm.

buoàn khoâng khi anh hai möôi
em möôøi saùu tuoåi traêng ñaày
mai roài anh vaøo quaân nguõ
mình em laëng leõ nôi naøy.

taëng em ñaây voû oác khoâ
nhö laø kyû vaät chia xa
chieán chinh buoåi veà khoâng heïn
thöông em daøi thuôû ñôïi chôø.

oâi em ñoaù quyønh mong manh
xa nhau sao loøng chaúng ñaønh
göûi laïi tình naøy vôøi vôïi
em yeâu giöõ nheù hoä anh.

11/09

ÑA HIEÄU 90

Vöôøn thô
Chu Thuïy Nguyeân K24

Saxo Buoàn
Töøng Gioït Khoâng Tan

(Thöông taëng oan hoàn CSVSQ Lyù Coâng Paåu K26)
.....Roài boãng moät saùng tinh mô, traùi tim coøn noùng
hoåi nhöõng cung baäc Saxo taøi hoa ñaõ vónh vieãn
naèm xuoáng beân bôø raøo tuø nguïc sau nhöõng loaït
ñaïn phi nhaân man daõ. Ngoaøi kia bình minh vöøa
leân, coù tieáng chim laïc goïi nhau khaøn ñuïc thaûm
thöông, hay tieáng reân xieát cho moät ngöôøi tuø vöøa
guïc cheát oan khuaát.
Toâi thöïc söï khoâng coøn nhôù roõ ngaøy em naèm
xuoáng beân bôø raøo tuø nguïc Traûng Lôùn, nhöng cöù
moãi laàn thaùng tö ñen saép trôû laïi laø hình aûnh em,
nhöõng loaït ñaïn daõ man phi lyù laïi hoøa quyeän cuøng
töøng gioït Saxo taøi hoa dìu daët ngaøy naøo laïi veà
vôùi toâi, u uaát vaø chaát ngaát....

Chu-Thuïy-Nguyeân K24

Em soùng soaøi coû möôït
Maùu loang thaém ñaát tuø
Ngöôøi töû tuø baát khuaát
Da dieát buoàn Saxo.

130 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

Nöôùc maét toâi chaúng coøn
Khoùc em ngaát ñau thöông
Saxo buoàn u uaát
Quanh toâi trôøi theâ löông.

Em moät laàn leân nuùi
Vai vaùc naëng caâu theà
Saxo da dieát quaù
Nhö bieát ñôøi nhieâu kheâ.

Ngaång cao theà soâng nuùi
Laâm Vieân haøo khí thieâng
Treilli moà hoâi ñaãm
Saxo chieàu cao nguyeân.

Loaït ñaïn naøo cuoàng noä
Vöøa ñoanh noå tan taønh
Xaùc ngöôøi tuø guïc ñoå
Saxo tình vaãn xanh...

Em chöa veà laïi nuùi
Moät laàn hay thieân thu ?
Treân ñænh doác söông muø
Saxo buoàn mieân vieãn.

Ñaø Laït coøn hoa laù
Saxo coøn thieân thu....

Beân Trieàn Hoa Ruïng

(Kính taëng caùc quaû phuï cuûa Cöïu SVSQ Tröôøng Voõ Bò)

Theo em veà phoá qua trieàn,
Trieàn ñaày hoa ruïng huyeân thieân daáu buoàn

Chieàu trong veo naéng traûi suoâng

Beân höông coû ñaäm ai buoâng thôû daøi?

ÑA HIEÄU 90 131

Ai rung khe kheõ bôø vai
Luøa trong nhaùnh möôït noãi hoaøi thöông mong
AÙo chinh nhaân ñaãm maùu hoàng
Boïc thaây da ngöïa non soâng loãi theà
Chí mong tieán böôùc nhieâu kheâ
Moäng tan hoà thæ ñöôøng veà maét cay
Beân kia caàu - nöôùc chia hai
Thaûng nghe buoát xoaùy vaøng phai naùt loøng
OÂm traàm maëc môù boøng bong
Ñaâu ngaøy thaùng cuõ naéng hoàng ñaày vai
Voác tay höùng cuïm möa maây
Khoûa ñaày leân toùc nôû ñaày traêm boâng
Chöø ñau suoát kieáp mong choàng
Vuoát tay ñaép maët hoa loøng ruïng rôi!.....

Kinh Caàu Hoàn Thaùng Tö Ñen

Neùn höông yeâu thaép thaùng tö
Vieät Nam ôi! Kieáp nguïc tuø bao laâu?
Khaên soâ ai chít leân ñaàu
Khaép nôi oan thaùc tieáng caàu kinh vang
Thaùng tö ñen ñuùa kinh hoaøng
Ngöôøi thaønh gia suùc beân ñaøng co ro
Xaùc khoâ manh chieáu troøn vo
Thaùng tö ñaãm leä meï khoâ maùu tình
Xaùc ngöôøi treân bieån leânh ñeânh
Thaùng tö aùc quyû raäp rình nhe raêng
Thaùc bôø, thaùc buïi, doïc ñaøng
Cong queo giöõa chôï, naèm ngang loái veà
Xaùc naøo vaét veûo treân ñeâ?
Thaùng tö nhang khoùi leâ theâ mòt muø
Ñeâm veà nghe taän thieân thu
Tieáng ai oan khoùc khoùi tuø muø cay
Thaùng tö gioã quaûi töøng ngaøy
Hoàn oan ngoïn coû, caønh caây uaát hôøn....

132 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

Cha Toâi

Thanh Tònh 26B

Kính tanë g:
Anh Nguyeãn Ñöcù K26, Australia

Anh Traàn Vanê Tho,ï Oklahoma
Huyeàn Tonâ Nöõ Vietä Thaoû , Louisiana

Luùc naøy toâi ñang thaát nghieäp, naèm nhaø, saùng ñi boä
1 tieáng, veà töôùi caây, aên saùng…. Toâi chôït nhìn leân
baøn thôø coù hình aûnh cha meï toâi ñang mæm cöôøi
nhìn toâi. Coù leõ ñieàu öôùc cuûa cha toâi ñaõ thaønh söï thaät neân toâi
ñöùng tröôùc baøn thôø laâm raâm khaán nguyeän vaø thaàm caùm ôn
Cha ñaõ hun ñuùc tinh thaàn cho toâi trong nhöõng thaùng ngaøy
laän ñaän ñeå nay nhöõng öôùc nguyeän ñoù ñaõ thaønh söï thaät. Con
caùm ôn cha muoân vaøn…

***
Toâi thöôøng goïi cha toâi laø “OÂng” vaø meï toâi laø “Meä”,
vì khi lôùn leân, coù trí khoân, anh chò toâi coù gia ñình, coù caùc
chaùu, chuùng toâi ñeàu ôû chung moät nhaø, cho neân taát caû ñeàu
goïi chung laø OÂng vaø Meä. Hoâm nay laø ngaøy ñaàu tieân cuûa
thaùng Saùu, thaùng ñeå nhôù Cha, neân toâi coù ít gioøng ñeå nhôù
veà ngöôøi cha yeâu quyù cuûa toâi.
Cha toâi laø moät noâng daân caàn cuø vôùi ruoäng vöôøn, vôùi taát
caû cöïc nhoïc, chòu ñöïng möa naéng. Chöa bao giôø toâi thaáy cha
toâi ñöôïc sung söôùng! Queâ toâi ôû Quaûng Trò, laøng Trí Böu.

ÑA HIEÄU 90 133

Luùc nhoû, toâi ôû queâ, lôùn leân vaøo Ñaø Naüng theo anh chò. Cha

meï toâi cuõng boû ruoäng vöôøn vaøo Ñaø Naüng. Anh toâi xin cho

cha laøm lao coâng trong beänh vieän Duy Taân. Ngaøy ngaøy cha

toâi chæ lo ñem thöùc aên phaân phaùt cho beänh nhaân, raõnh roãi

oâng laïi troàng chuoái. Nhöõng choã ñaát troáng, cha toâi taän duïng

troàng chuoái heát, beänh vieän boãng trôû neân xanh maùt töø ngaøy

coù cha toâi. Vì vaäy, cha toâi raát ñöôïc loøng baùc só, nhaân vieân

trong beänh vieän vì caùi tính sieâng naêng, caàn cuø vaø chòu khoù

cuûa oâng….

Sau moät thôøi gian daøi,

cha toâi ñeán tuoåi veà höu,

oâng laïi chuyeån sang ng-

heà khaùc, ngaøy ngaøy loïc

coïc vôùi chieác xe ñaïp ñeøo

vaøi keùt bia, nöôùc ngoït,

xaù xò phaân phoái cho caùc

tieäm ôû ñöôøng Voõ Taùnh,

Tröng Nöõ Vöông, Phan

Chu Trinh v.v…. Cha toâi Taùc giaû & phu quanâ
thöôøng mua ôû nhöõng tieäm

lôùn roài ñem boû cho caùc tieäm nhoû kieám lôøi chuùt ñænh soáng

qua ngaøy. Thænh thoaûng ñöa cho chò daâu toâi ít tieàn ñeå mua

gaïo theâm. Meï toâi thì ôû nhaø aüm chaùu. Cha toâi cuõng thöôøng

hay ñaïp xe xuoáng tôùi haõng BGI tuoát taän döôùi phoá ñöùng saép

haøng chen chaân nhau môùi mua ñöôïc moät keùt bia, hy voïng

kieám lôøi nhieàu hôn, nhöng ñôïi caû buoåi saùng môùi mua ñöôïc

moät keùt thoâi vì hoï khoâng baùn nhieàu, chæ baùn tieâu chuaån moät

keùt vì baùn giaù reû. Nhöng hoâm naøo mua ñöôïc, cha toâi möøng

laém! Saùng saùng, tröôùc khi lao ñoäng, oâng ñeàu ñi döï leã Misa

moãi ngaøy. Hoâm naøo ñi leã veà, oâng cuõng ngaâm nga baøi haùt:

Ñöôøng leân Thienâ Cung xa ngaát muoân truøng,

Bao nao nuùng xao xuyeán hoàn con,

Ñöôøng leân döông gian oiâ choná mòt muøng,

Con bietá laáy ai maø phoù xaùc hoàn.

Cuùi xin Meï Haèng Cöùu Giuùp cho,

Ban muonâ ôn xaùc hoàn,

134 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

AÙch toäi tình Meï thöông gôõ cho,
Xin daté con veà choán Thienâ Ñöôøng.…
Toâi vaãn thuoäc loøng baø cha toâi thöôøng haùt vì toâi vaãn leõo
ñeõo theo cha ñi nhaø thôø moãi buoåi saùng. Tính tình cha toâi
vöøa ñaïo ñöùc vöøa thöông ngöôøi. ÔÛ thaønh phoá Ñaø Naüng maø
moãi toái ñeàu ñoïc kinh laàn haït theo caùc ngaøy khaùc nhau: thöù
Baûy thì laàn hoät Baûy Söï Thöông Khoù Ñöùc Meï, coøn tröa Chuû
Nhaät thì ñoïc kinh caàu caùc Thaùnh. Kinh caàu naøy khoù thuoäc
vaäy maø cha toâi laïi ñoïc thuoäc loøng. Chuùng toâi ñeàu phaûi caàm
saùch ñoïc xöôùng theo. Cha toâi cuõng laïi raát töø taâm. Moãi laàn
coù ngöôøi ñeán xin aên, ngoaøi vieäc xuùc moät loong gaïo cho,
cha toâi laïi baûo doïn côm cho hoï aên no roài ñi, hoaëc kieám ít aùo
quaàn cuõ cho hoï. Xung quanh xoùm toâi laø nhöõng ngöôøi Phaät
giaùo coù, löông coù, cho neân gia ñình toâi thì kinh keä, maø nhaø
saùt beân caïnh thì tuïng kinh, tieáng moõ vôùi lôøi caàu kinh nghe
ñeàu nhòp, eâm tai, laøng xoùm raát thanh bình…. Toâi chöa heà
nghe cha toâi coù tieáng lôùn, tieáng nhoû vôùi haøng xoùm bao giôø.
Theá roài, cuoäc soáng yeân bình boãng ñoåi thay, chieán tranh
raàm raàm….
Ñaø Naüng luùc ñoù gia ñình naøo cuõng phaûi laøm moät caùi
haàm baèng bao caùt, heã nghe coøi huù baùo ñoäng laø moïi ngöôøi
chaïy vaøo haàm nuùp. Moät hoâm, nghe ñaïn bay veøo treân ñaàu
nhaø, boãng nghe aàm moät caùi töôûng nhö ñaát trôøi suïp ñoå. Laùt
sau, moïi ngöôøi uøa ra ngaõ ba, ngöôøi lính canh gaùt ôû loâ coát
bò phaùo kích, xaùc tan taønh töøng maûnh, tay ñöôøng tay, chaân
ñöôøng chaân! Toâi haõi huøng vaø thöông quaù soá phaän cuûa nhöõng
ngöôøi lính. Coù leõ ñieàu ñoù ñaõ aên saâu vaøo taâm khaûm toâi, neân
sau naøy toâi laø… vôï lính.
Toâi vaøo Legio Mariae, moãi tuaàn daãn caùc coâ ñi thaêm
thöông beänh binh ôû beänh vieän Duy Taân, Ñaø Naüng. Coù hoâm
ñang ñi qua daõy haønh lang cuûa beänh vieän, lieác nhìn vaøo thaáy
maáy anh ñang ngoài nhìn ra ngoaøi, boãng nghe coù tieáng hoâ
lôùn: “Baø Ngoâ Quang Tröôûng ñeán. Nghieâm!” Chuùng toâi vöøa
töùc cöôøi nhöng khoâng daùm cöôøi vì cuõng hôi sôï sôï… nhöng
vaãn laøm boä maët nghieâm nghò, hieàn hoøa vöøa an uûi, vöøa giuùp
ñôõ maáy anh aáy vieát thö veà gia ñình. Ñoù laø coâng taùc cuûa hoäi

ÑA HIEÄU 90 135

chuùng toâi, moãi tuaàn laø phaûi ñi thaêm beänh nhaân. Thôøi gian
naøy, oâng anh caû cuûa toâi laïi vöôùng beänh vieâm gan, naèm
beänh vieän ba naêm trôøi môùi maát. Cha toâi töø giaõ Ñaø Naüng ñeå
veà queâ Quaûng Trò tieáp tuïc xaây döïng laøm loø gaïch ngoùi. Cha
toâi phaûi huøn voán vôùi anh toâi vaø moät oâng anh baø con môùi ñuû
voán ñeå laøm. Hoaøn chænh loø gaïch ngoùi xong chöa in ñöôïc
mieáng naøo thì Muøa Heø Ñoû Löûa (1972) ñeán. Töø loø gaïch cho
ñeán nhaø cöûa tan naùt khoâng coøn moät maûnh! Bao nhieâu tieàn
baïc voán lieáng cha meï toâi coù ñeàu ñaàu tö vaøo ñaây caû. Giaëc
ñeán, cha meï toâi boû cuûa chaïy laáy ngöôøi, trôû vaøo Ñaø Naüng
vôùi hai baøn tay khoâng. Luùc naøy cha meï toâi ñaõ giaø nhöng
vaãn ngoài baùn xaêng leû ñoä nhaät. Cuõng vôùi chieác xe ñaïp, cha
toâi chôû hai beân ñöôïc hai can xaêng, mua choã naøy baùn choã
kia; coøn meï toâi ngoài baùn xaêng leû ôû ngaõ ba Sôn Chaø, Non
Nöôùc cho xe thoà….

Sau naêm 75, tình theá laøm aên khoù khaên, cha meï toâi laïi
veà queâ soáng vì luùc naøy anh toâi maát, soáng chung vôùi chò vaø
caùc chaùu cuõng thieáu huït, cha meï toâi tính chuyeän veà queâ
laøm ruoäng kieám gaïo qua ngaøy. Maëc duø ñaõ gaàn 70 tuoåi vaäy
maø ngaøy naøo oâng cuõng tham gia lao ñoäng, khoâng thieáu moät
ngaøy coâng, luùc thì ñi cuoác ruoäng nöôùc, khi thì laøm loø, in gaïch
ngoùi – ñoù laø ngheà cuûa cha toâi maø. Cöù tôø môø saùng, cha toâi
ñaõ löõng thöõng ra loø. Moät ñoáng ñaát to töôùng, cha toâi ñöùng
leân ñaïp ñaïp, daäm daäm, khi ñaát nhoài ñeàu, tay naøy oâng caàm
caùi cung kheùo leùo caét laùt ñaát moûng, tay kia ñôõ laáy vaø aäp
vaøo laïi nhau, cöù lieân tuïc suoát maáy tieáng ñoàng hoà thì xong
phaàn ñaát. Sau ñoù laïi laáy khuoân ngoùi hay gaïch cho ñaát vaøo
roài ñem phôi naéng. Töøng vieân, töøng vieân ñöôïc phôi thaúng
taép. Ngöôøi ta khen cha toâi ñuùc vieân ngoùi ñeïp vaø saéc saûo.
Thanh nieân hoïc laøm theo cuõng khoâng baèng, keå caû toâi. OÂng
vöøa caån thaän, vöøa kheùo tay, khoù coù ai ñòch noåi. Cha toâi laøm
vieäc gioûi nhöng laïi ít noùi, vaø ít cheâ ai, thöôøng hay chæ daïy
con chaùu baèng vieäc laøm chöù ñaùnh hoaëc chöôûi thì khoâng!

Tính tình cha toâi vöøa ñöùc ñoä, vöøa chòu khoù. Buoåi tröa moïi
ngöôøi nghæ tröa aên côm, naèm ngaû löng giöõa nhaø, ñaát maùt,
gioù hiu hiu, ngoû ngon voâ cuøng, vaäy maø cha toâi coá gaéng caàm

136 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

cuoác ra maáy reûo ñaát nhoû coøn boû troáng, oâng cuoác chaäm raõi
töøng laùt ñaát döôùi trôøi naéng chang chang vôùi moãi chieác quaàn
ñuøi vaø taám löng traàn, treân ñaàu chieác noùn ñaõ raùch! Toâi noùi
vôùi cha: “Tröa naéng quaù, OÂng nghæ tay aên côm ñeå chieàu
coøn laøm nöõa.” Cha toâi ngöøng tay, nhoå mieáng nöôùc boït vaøo
hai baøn tay, thoa thoa roài tieáp tuïc cuoác vaø noùi: “Keä, phaûi
raùng kieám ít khoai xaét phôi khoâ ñeå böõa moâ voâ Ñaø Naüng
ñem cho chaùu aên, chôù mieàng coù chi moâ cho chaùu con.” Maø
ñuùng thaät, trôøi ñaõ khoâng phuï loøng, vaøi thaùng sau, choã ñaát
aáy kieám ñöôïc caû gaùnh. Cha toâi laïi phôi khoâ, ñem boû voâ
bao vaùc töø queâ leân saân ga vaøo Ñaø Naüng cho chaùu. Khi trôû
veà, ñem theo moät hai chuïc kyù ñöôøng ñen baùn laïi cho ngöôøi
choøm xoùm ôû queâ ñeå ñeâm ñeâm tôùi muøa traâu ñaïp luùa, hoï laïi
naáu cheø aên ñeâm. Cha toâi baùn ñeå kieám tieàn xe.

ÔÛ queâ toâi, vaøo ngaøy muøa, luùa caét veà ñöôïc xeáp troøn
chung quanh cho traâu leân ñaïp. Thænh thoaûng con traâu ñöùng
laïi, coù ngöôøi leân tieáng: “Traâu eû!” Vaäy laø moät ngöôøi khaùc
nhanh chaân caàm caùi muûng coù loùt rôm saün ñöa höùng ngay,
neáu khoâng thì traâu seõ “ò” ra treân luùa ñaáy. Vaøo nhöõng buoåi
tröa heø oi böùc, tuy laø trong nhaø, nhöng vöøa aên côm vöøa lau
moà hoâi ñoå hoät treân traùn. Nhaø lôïp baèng tranh, chung quanh
laø toân raùch, ñaïn luûng loã choã khoâng coù mieáng naøo laønh laën!
Cha toâi ngoài aên côm vôùi toâi vaø noùi: “Öôùc chi coù ñöôïc moät
con caù roâ thaùng möôøi cha aên ñöôïc ba cheùn côm ñoù con!”

Thôøi buoåi quaù laø khoù khaên, ngaøy naøo cuõng aên côm vôùi
“maém ñuoâi”. Toâi thì chæ thích nhaát cheùn ruoác boû vaøo chuùt
ôùt boät haáp treân noài côm. Giôû côm ra, cheùn ruoác chín, muøi
ruoác thôm bay leân, aên vöøa ngoït vöøa cay ngon ñaùo ñeå. Nhöng
raát ít khi ñöôïc nhö vaäy. Meï toâi thöôøng haùi maáy traùi oåi tröôùc
nhaø, roïc moät ít taøu laù chuoái, chaët vaøi caây mía, vaäy maø coù
moät gaùnh naëng naëng “söông söông” leân chôï baùn kieám tieàn
mua ít ruoác veà aên, nhöng cuõng chæ ñeå daønh neâm canh thoâi.
Naáu moät noài canh, thaû rau khoai vaøo, neâm chuùt ruoác, chuùt
muoái laø aên no, deã nuoát vì côm khoai, ngoâ loän xoän coù mieáng
canh deã nuoát. Ngheøo khoå nhö theá ñoù, vaäy maø moät hoâm coù
ñoaøn tuø caûi taïo ñi qua laøng, döøng chaân xin ít tre, cha toâi

ÑA HIEÄU 90 137

khoâng ngaàn ngaïi chæ cho maáy buïi tre toát, thaúng vaø deã chaët.

Anh tuø binh cöôøi hoùm hænh: “Hoâm naøo con laùi xe Jeep veà

thaêm OÂng vaø Meä.”

Cha meï toâi cuõng raát

thöông vaø chìu ñöùa con

gaùi uùt. Soá laø tröôùc ñaây toâi

coù quen moät anh chaøng

SVSQ Ñaø Laït, Ñaïi Ñoäi B,

khoùa 29. Thôøi gian quen

bieát nhau laø thôøi gian anh

ôû quaân tröôøng, gia ñình toâi

ñeàu bieát, boång döng thôøi

theá ñoåi thay, moãi ngöôøi

moät ngaû. Moät hoâm, caùc

chaùu ôû Ñaø Naüng cho hay,

"Coù thö cuûa o… cuûa oâng

lính hoài xöûa hoài xöa göûi."

Cha toâi coù nhôø ngöôøi quen CSVSQ Hoà Só Thô K26
coù dòp vaøo Ñaø Naüng ñem

ra giuøm. Toâi coøn nhôù, trôøi toái thuûi toái thui maø cha toâi cuõng

laàn moø leân xoùm treân ñeå laáy laù thö veà cho toâi. Ñoïc thö thaáy

toâi vui, cha toâi cuõng vui laây. Thö cuoái cuøng anh aáy möôïn

lôøi thô cuûa Du Töû Leâ vieát cho toâi:

“Anh ñaõ höaù em an lonø g hôiõ nhoû

Ta seõ veà tôiù choán cuaû rieâng nhau

Nôi söông sa nhö söaõ suotá buoiå chieàu

Nôi möa buiï xuoná g lonø g nhau lamá taám.

Nhöng ñoù chæ laø thô thoâi vì chuùng toâi chaúng gaëp nhau bao

giôø! Vaø laù thö ñaày kyû nieäm töø trong traïi tuø maø cha toâi ñaõ

laën loäi ñi laáy veà cho toâi cuøng vaán an “Ba Meï”, laù thö xeáp

ñoâi vôùi maøu buùt chì, khoâng coù bì thö. Vaø roài khoâng bao giôø

toâi nhaän ñöôïc laù thö naøo khaùc nöõa.

Moät laàn, cha toâi lo laéng vaø noùi: “Con phaûi laáy choàng chöù.

OÂng Meä cheát roài con ôû vôùi ai?” Maø nhìn lui nhìn tôùi coù ai côõ

tuoåi mình ñaâu! Toâi chæ nghó vui vôùi coâng vieäc vaø soáng vôùi

cha meï giaø thoâi. Nhöõng töôûng laø quaù löùa, lôõ thôøi, khoâng ngôø

138 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

toâi laïi gaëp moät anh chaøng cuõng laø só quan Ñaø Laït. Vaäy laø
toâi cuõng coù duyeân vôùi Ñaø Laït ñoù chöù. Chuùng toâi cöôùi nhau
moät thôøi gian ngaén sau ñoù. Thaáy gia ñình chuùng toâi chaät
vaät, choàng toâi ñi tuø veà vieäc nhaø noâng thì khoâng quen laém,
ñi laøm ôû queâ thì cöù nghe tieáng baác, tieáng chì neân cha toâi
khuyeân chuùng toâi: “Con neân tìm ñöôøng voâ Nam maø soáng,
kieám baïn beø ñi vöôït bieân ñi, ñôøi con coøn daøi.”

Toâi nhôù hoâm giaõ töø cha meï ñeå ñi, toâi khoâng theå naøo queân
ñöôïc hình aûnh vaø tình yeâu thöông voâ bôø beán cuûa cha meï toâi.
Cha toâi luùc ñoù bò beänh naèm lieät giöôøng suoát naêm, boä phaän
tieâu hoùa khoâng laøm vieäc ñöôïc nöõa. Cha toâi phaûi nhaéc caùi
gheá ngoài caïnh hoá xí, heã khi naøo muoán ñi thì ñi ngay, aên gì
cuõng khoâng ñöôïc. Thôøi gian sau, cha toâi naèm lieät moät choã,
meï toâi phaûi khoeùt moät loã treân giöôøng naèm cuûa cha toâi vì oâng
quaù yeáu khoâng coøn nhuùc nhích gì ñöôïc. Vaäy maø toâi laïi ra ñi!

“Laáy chonà g thì phaûi theo chonà g,
Chonà g ñi ñöônø g raén ñöôøng ronà g cunõ g theo.”
Baø con choøm xoùm xuùm nhau laïi tieãn toâi ñi, ngöôøi thì laáy
röôïu boùp tay chaân, mình maãy cho cha toâi roài ñôõ cha toâi ngoài
daäy. Cha toâi chaäm raõi môû boùp laáy ra heát soá tieàn vaø ñeám
ñöôïc 70 ñoàng. Cha ñöa heát cho toâi vaø noùi:
- Con laáy tieàn naøy phoøng thaân.
Roài quay sang noùi vôùi meï toâi:
- Meä coù chi cho haén vôùi!
Meï toâi voäi vaøng loät ñoâi boâng tai coù caùi ñuoâi daøi ñöa cho
toâi khoâng chuùt tieác nuoái. Meï toâi thì khoùc söôùt möôùt, thöông
con thöông chaùu khoâng muoán rôøi. Meï toâi naèm daøi chaän
ngang ngoõ, choøm xoùm phaûi naên næ laém toâi vaø meï môùi rôøi
nhau ñi ñöôïc. Cha toâi thì raát bình tónh:
- Con ñi ñi, OÂng Meä cheát coù choøm xoùm lo, hoï khoâng ñeå
thuùi moâ.
Baüng ñi ba naêm sau keå töø ngaøy toâi vaøo Nam, toâi khoâng
heà thö töø gì cho cha meï toâi caû vì cuoäc soáng ôû ñaây cuõng quaù
vaát vaû. Gia ñình toâi chæ bieát laøm möôùn soáng qua ngaøy. Muøa
möa, nöôùc leân chæ “ôû khoâng” khoâng laøm gì caû. Choàng toâi
phaûi qua beán chôï ñeå vaùc luùa möôùn cho leân ghe. Heát vieäc

ÑA HIEÄU 90 139

naøy ñi tìm vieäc khaùc laøm, böõa coù böõa khoâng. Toâi thì ôû nhaø
cuõng naáu khoai mì ñoäi ñi baùn moãi saùng, ngaøy naøy qua ngaøy
noï. Ñöùa con gaùi ñaàu loøng laïi hay ñau, heát ban ñoû tôùi ban
baïch, ñaàu thì gheû lôû khoâng coøn moät sôïi toùc, toâi laáy khaên
choaøng laïi cho chaùu vì thaáy caùi ñaàu gheû ngöôøi ta laïi gôùm
khoâng ai mua khoai cuûa toâi. Coù hoâm ñi baùn khoai veà, toâi tìm
aùo quaàn ñeå thay, khoâng thaáy gioû aùo quaàn ñaâu caû. Toâi hoûi
chaùu beù, chaùu chæ vaøo khaïp ñöïng nöôùc uoáng vaø noùi: “Giaët,
giaët!” Chaùu môùi chöa ñöôïc 1 tuoåi neân chæ bieát laåm ñaåm vaø
noùi ñöôïc moät hai tieáng. Toâi laïi khaïp nöôùc thaáy bao nhieâu
aùo quaàn chaùu ñaõ cho vaøo khaïp nöôùc öôùt suõng roài!

Cuoäc soáng ba chìm baûy noåi. Coâng vieäc ôû queâ mieàn Nam
khi muøa nöôùc leân khoâng coù vieäc gì laøm caû, nhöõng luùc nhö
vaäy, chuùng toâi hay möôïn luùa gaïo cuûa choøm xoùm aên qua
ngaøy. Ngöôøi mieàn Nam hieàn laønh vaø toát buïng. Vôï choàng toâi
cuõng ñöôïc baø con choøm xoùm thöông yeâu, ñôõ ñaàn raát nhieàu,
coi chuùng toâi nhö con nuoâi vaø chia seû moïi caùi. Coøn cha meï
toâi, thôøi gian toâi ñi khoâng oån ñònh ñöôïc coâng aên vieäc laøm,
cuoäc soáng quaù baáp beânh neân khoâng heà hay bieát laø cha toâi
ñaõ qua ñôøi luùc naøo, cha meï toâi sinh soáng laøm sao. Sau naøy,
toâi chæ nghe keå laïi luùc gaàn maát, cha toâi ñi doïc theo bôø soâng,
ñöùng nhìn roài ngaõ xuoáng beân bôø hoài naøo khoâng bieát, ñeán
chieàu meï toâi ñôïi maõi khoâng thaáy veà aên côm, baø nhôø choøm
xoùm ñi kieám giuùp, ngöôøi ta baûo hoài saùng thaáy oâng ñi xuoáng
phía bôø soâng. Theá laø moïi ngöôøi ñoå xoâ ñeán ñoù vaø thaáy cha
toâi ñaõ baát tænh töï bao giôø, khoâng coøn noùi ñöôïc, vaø chæ nhìn
baø con vôùi gioøng nöôùc maét chaûy tuoân. Theá roài cha toâi ñaõ ra
ñi vaøo ngaøy hoâm sau!

Toâi nghó cha toâi nhôù ñöùa con uùt, chaéc noù ñaõ vöôït bieân vaø
ñaõ cheát ñaâu ñoù ngoaøi bieån…. Nhöng cha ôi, vong hoàn cha linh
thieâng ñaõ xui khieán cho chuùng con tìm laïi ñöôïc baïn beø. Anh
Nguyeãn Ñöùc K26, Australia, ñaõ hoài aâm thö cho choàng con:

“Mayø vôùi tao laø baïn noái khoá, mayø ñöøng ngaiï . Maøy muoán
tienà hay quaø?”

Coøn anh Traàn Vaên Thoï ôû Oklahoma, ñaõ göûi tieàn vaø
nhaén nhuû:

140 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

"Coøn trôiø conø ñatá conø non nöôùc,
Chaúng leõ ta ñauâ maõi theá naøy?”
(Nguyeãn Coâng Tröù)
Vaø Huyeàn Toân Nöõ Vieät Thaûo, baïn con, vieát thö taâm tình
nhö thuôû naøo, Thaûo noùi laø:
"Chuaù khonâ g ñeå ai khoå hoaiø ñauâ !”
Vaø roài nhöõng ngöôøi baïn ñoù, choàng con noùi ñoù laø nhöõng
taám loøng vaøng cuûa gia ñình, hoï lieân tieáp göûi tieàn veà, coïng
vôùi moät soá tieàn vay möôïn cuûa baø con, choàng con ñaõ laøm
moät cuoäc vöôït bieân vaø ñaõ ñeán nôi an toaøn.
Lôøi cha khuyeân nhuû ngaøy xöa ñaõ thaønh söï thaät. Con chæ
aân haän moät ñieàu, maáy naêm xa cha giaø meï yeáu, con khoâng
tin thö veà! Thaät söï laø con quaù khoå neân khoâng muoán cho
cha meï bieát thoâi. Con khoâng ngôø ñeán giôø phuùt laâm chung,
cha cuõng vaãn coøn nhôù ñeán con, vaãn ñi tìm con. Con xin loãi
vaø laïy taï cha. Con caùm ôn cha nhöõng lôøi khuyeân vaø nhöõng
göông saùng cuûa cha ñaõ laøm höôùng ñi cho con suoát cuoäc ñôøi.
Con thích nhaát caâu kinh thaùnh trong ngaøy Leã Thaùnh Gia:
“Cuaû danâ g cho Cha seõ khoâng rôi vaøo queân lanõ g.
Cuaû bieuá cho Meï seõ ñeàn buø toiä loiã .”
Con yeâu quí cuûa cha.

T.T.
Thanù g 6, 2009

Ñính Chính Ña Hieäu 89

Toøa soaïn xin ñính chính moät soá sai soùt sau ñaây:

Trang Doøng In laø Xin söûa laø

142 7 Huy Caän Löu Troïng Lö
147 28 K27 K22

ÑA HIEÄU 90 141

ªª Tuøy Buùt

Ñemâ Döôùi Trôøi Bô Vô

ªª Tröông Thanh Nhaïc K22
(Nhôù veà em, motä kyû niemä ñauà ñôøi)

Caên cöù A2 coù ñoä cao 46 meùt, coøn goïi laø ñoài 46, moät
ñòa danh thuoäc quaän Gio Linh, naèm treân Quoác Loä
1, caùch caàu Hieàn Löông chöøng 3, 4 caây soá ñöôøng
chim bay; töø nôi ñaây nhìn roõ nhöõng thanh caàu Hieàn Löông
maøu ñen saét ræ, gaõy ñoå beân doøng soâng Beán Haûi, chô vô giöõa
trôøi. Giöõa A2 vaø caàu Hieàn Löông laø laøng Hieàn Löông, laøng
cöu mang chieác caàu lòch söû ñau thöông, laøng chìm trong caûnh
hoang taøn bom rôi ñaïn laïc khoâng moät boùng nguôøi lai vaõng.
Caên cöù A2, ñieåm phoøng thuû chieán löôïc cöïc Baéc cuûa Quaân
Ñoäi Mieàn Nam Vieät Nam, luoân luoân ñöôïc duy trì quaân soá
caáp tieåu ñoaøn.
Trôøi Gio Linh - Ñoâng Haø, caùt bay muø mòt hôn caû caùt sa
maïc trong côn loác gioù loäng bôûi nhöõng ñoaøn xe GMC, thieát
vaän xa M113, maùy bay chieán tröôøng UH 1B, chuyeån quaân
suoát ngaøy suoát thaùng suoát naêm. Ñôn vò toâi, Ñaïi Ñoäi 4 thuoäc
Tieåu Ñoaøn 4 Trung Ñoaøn 2 Sö Ñoaøn 1 Boä Binh, ñöôïc chuyeån
veà phoøng thuû caên cöù naày vaøo muøa thu 1969.
Tieåu ñoaøn veà caên cöù coù nhieäm vuï vöøa phoøng thuû vöøa laøm

142 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

löïc löôïng tröø bò; vì vaäy, caùc ñaïi ñoäi linh ñoäng saép xeáp cho
lính ñi pheùp; coøn mình thì khoâng theå vaéng ñôn vò baát cöù giôø
phuùt naøo, khoâng phaûi leänh caém traïi 100% maø vì tình traïng
soâi boûng chieán tröôøng, ngoaïi tröø ñöôïc ñi pheùp. Maø chôø ñöôïc
ñi pheùp thì laâu laém, kieåu naøy ñoâi khi caû naêm chöa coù moät
laàn. Ñôn vò tröôûng taùc chieán laø nhö vaäy; tuùng quaù phaù raøo
nhaûy ñaïi heân xui, bôûi theá coù nhieàu teân thaân baïi danh lieät,
ñi tuø chæ vì chæ coù moät ñeâm thoâi, veà nhaø khoâng may gaëp luùc
Vieät coïng taán coâng ñôn vò. Lính taùc chieán maø! quen vôùi gioù
söông hieåm nguy, soáng coøn khoâng bieát, bieát chi ñeán tuø toäi,
nhöng chæ toäi cho lính khi chieán ñaáu maø khoâng ngöôøi tröïc
tieáp chæ huy, phaàn thieät haïi chaéc chaén phaûi coïng theâm ít nhaát

30%. Tieåu ñoaøn laâu laâu môùi veà
caên cöù moät laàn, bôûi vaäy luùc ôû
caên cöù laø luùc soáng hoái haû, tranh
laáy töøng ngaøy, khoâng ít teân ñôn
vò tröôûng ñem vôï con ra soáng
chung. Toâi thì hôi khaùc moät
chuùt, khoâng töï do nhö nhöõng
baïn khaùc. Luùc ñoù Thieän, baø
xaõ toâi sau naøy, ñaõ ñaùm hoûi maø
chöa cöôùi vaø coøn baän daïy hoïc
taïi tröôøng Tieåu Hoïc Traàn Quoác
Toaûn Hueá. Tuy laø coâ giaùo naøng
cuõng phaù leä, giao lôùp cho thaày
Nguoàn: Tröông Thanh Nhaïc K22 hieäu, baát keå coù nhaän hay khoâng,
ra ôû vôùi toâi vaøi hoâm; dó nhieân toâi cuõng boû ñôn vò nhieàu laàn
veà Hueá thaêm Thieän, nhöng maø toâi vaãn ñem Thieän ra caên
cöù soáng vôùi toâi.
Baàu trôøi A2 meânh moâng, beân kia vó tuyeán 17 laø Vieät
Baéc xa thaúm; beân naøy töø A2 veà höôùng Ñoâng gaàn bieån coù
caên cöù A1 (Nhi Trung-Nhi Haï), B2, B1-Ocean View nam
Cöûa Tuøng; phía Taây, nhöõng caên cöù A3 (Laïc Sôn), A4 (Coàn
Tieân), xa hôn nöõa, caên cöù Fuller, Khe Gioù (Cam Loä), ñeán
nuùi röøng Khe Sanh, Lao Baûo giaùp bieân giôùi nam Laøo; phía
Nam, quaän Gio Linh, Ñoâng Haø, Quoác Loä 1 daøi taän chaân

ÑA HIEÄU 90 143

trôøi. Ban ñeâm ôû caên cöù nghe raát gaàn tieáng suùng noå töø caùc
cuïm ñoàn boùt, töø caùc laøng xaõ ñoài nuùi xung quanh, nghe tieáng
phaùo doäi töø nhöõng ñôn vò chaïm ñòch xa xa ñöôïc yeåm trôï
bôûi caùc caên cöù lôùn, bôûi haïm ñoäi Myõ ngoaøi khôi Thaùi Bình
Döông troän loän trong tieáng phaùo doàn daäp cuûa ñòch; thaáy raát
roõ nhöõng phi vuï oanh kích, thaû bom, tröïc thaêng taûn thöông…
Cuoäc chieán böôùc qua giai ñoaïn môùi, töø Myõ Hoùa sang
Vieät Nam Hoùa Chieán Tranh. Myõ trieät thoaùi quaân veà nöôùc,
ngöôïc laïi taäp ñoaøn coïng saûn Nga Taøu laïi ñoå quaân tieáp söùc
cho Baéc Vieät, môû nhöõng chieán dòch lôùn, ‘ñaùnh’ khoác lieät,
‘ñaøm’ lieân mieân. Hai ñöùa toâi baát giaùc, chaúng muoán noùi chi
hôn, ngoài im laëng ñeå noãi buoàn veà ngöï giaù, vaø hoàn saàu theo
söông khoùi haét hiu.

Toâi bieát Thieän, loøng ngoån ngang traêm beà tröôùc caûnh
chieán tröôøng, lieäu naøng coù bình taâm ñuû söùc chòu ñöïng cuoäc
soáng maø töøng ngaøy hình aûnh hoâm nay laäp ñi laäp laïi trong
ñôøi naøng? Caâu hoûi ñaët ra maø khoâng phaûi traû lôøi, chính vì
nôi Thieän, voán coù anh em trong gia ñình ñi lính, vaø haàu heát
nhaø nhaø ôû mieàn Nam ñeàu coù ngöôøi vaøo lính. Moät cuoäc chieán
tranh uûy nhieäm quy moâ bieán aûo, moät cuoäc chieán vì lôïi ích
caù nhaân phe phaùi quoác teá böng bít, chieán tranh theá kyû vaø
queâ höông xaùc cheát giöõa ngöôøi coïng saûn vaø ngöôøi khoâng
coïng saûn keùo daøi hôn 10 naêm qua. Maëc nhieân hay voâ tình,
chuùng toâi ñang soáng ñeâm döôùi trôøi bô vô.

Saùng ngaøy toâi ñöa Thieän ñi chôi phoá Ñoâng Haø, thaønh phoá
nhoû Ñoâng Haø ñöôïc goïi laø Thaønh Phoá Lính vì ôû ñoù ñuû caùc
maøu saéc quaân binh chuûng ñoàn truù, gaëp laïi moät hai thaèng baïn
voõ bò cuøng khoùa khoâng khoù, nhöng ñieàu ñoù khoâng ñeán vôùi
toâi luùc naày. Chuùng toâi gheù vaøo tieäm aên Haûi Kyù treân ñöôøng
Phan Boäi Chaâu, con ñöôøng phoá daøi ñi boä khoâng chaùy heát
moät ñieáu thuoác Marlboro; goïi moät ít thöùc aên cho Thieän vaø
1 ly Whisky 45 cho toâi, toâi uoáng vöøa phaûi ñeå coù theå queân ñi
nhöõng gian nan ñôøi lính, maø gaàn guõi vôùi Thieän nhieàu hôn.
Thieän noùi naêng töø toán chaát phaùt, töø ngaøy quen nhau, chuùng
toâi soáng thaät eâm ñeàm. Ngoài beân Thieän, toâi mô maøng, “Motä
ñôøi con gaùi bieát bao öôcù ao moäng mô, öôcù mô biená thanø h söï

144 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

thaät, ñeå coù moät töông lai toát ñepï laø ñieàu canà lamé chö!ù nhöng
thaät teá ít khi ñöôcï nhö y;ù maø ñieàu ayá khonâ g mayá quan tamâ nôi
Thieän, bôûi chunù g toâi chanú g coù chi ngoaiø taám loøng san seû cho
nhau.” Caûm xuùc rung ñoäng, suoái nöôùc thöông yeâu traøn treà,
maëc tình tuoân chaûy, chaûy thaám vaøo thaân, chaûy saâu vaøo loøng!

Toâi nhìn leân chaïm phaûi ñoâi maét coâ gaùi con cuûa baø chuû
tieäm ñem nöôùc tôùi, toâi coá laûng traùnh ñi, coâ ta coù tieáng ñeïp
ôû phoá thò naày, raát nhieàu laàn toâi ñeán ñaây maø khoâng bieát teân.
Thieän nhìn coâ ta coá tình töï nhieân, vaø xin theâm moät ít nöôùc
laïnh; coù leõ naøng nhaän ra ñöôïc khoâng thieáu nhöõng anh chaøng
coøn söõa, ña caûm ña tình, coù moät taâm hoàn baõo noåi ngang
taøng bò treo gioø, vì coù ngöôøi yeâu.

Ñeâm thöù hai nghó raèng toâi seõ khoâng ñöa Thieän ra ngoaøi
trôøi ñeå phaûi nhìn traùi saùng, nghe tieáng ñaïi baùc nöõa maø ôû
trong bunker cuøng nhau taâm söï, hoaëc noùi chuyeän ñi tôùi cuûa
hai chuùng toâi... Töø maùy ñieän thoaïi reo leân, toâi caàm oáng
nghe, gioïng thaèng tröôûng ban 3 cuøng xöù ôùt raëc khoâng bao
giôø chòu ñoåi gioïng, vöøa giôõn vöøa truyeàn leänh: “Mi coù giayá
ñi phepù vôiù boà roài ñoù, môiø leân Phonø g Hanø h Quanâ gaëp thieáu
taù tieåu ñoanø tröôûng ngay chöø, mang theo baûn ño.à ” Chuyeän
baát ngôø laø thöôøng tình, toâi ñeán nhaän nhieäm vuï, leänh ñi phuïc
kích taïi toïa ñoä Y, ngaøy N, giôø G, moïi hoûa taäp phaùo binh
saün saøng: laøm sao baét soáng cho ñöôïc moät teân chính quy
Baéc Vieät, vaán ñeà chính trò, Toång Thoáng Thieäu coù duyeân côù
khoâng tham döï vaø taåy chay Hoäi Nghò Paris 4 Beân (vì trong
ñoù coù MTGPMN), noäi dung laø nhö vaäy.

Toâi rôøi caên cöù vôùi ñaïi ñoäi, ñeå laïi maáy ñöùa giuùp Thieän naáu
moät hai moùn aên nheï ñôïi toâi veà, vaø 1 maùy PRC-25 tröïc 5/5
vôùi toâi. Toâi ñi ngay maø khoâng moät chuùt do döï duøng daèng
nhö moïi laàn töø Hueá ra Ñoâng Haø, ñöôøng daøi leâ theâ treân 75
caây soá moät mình moät ngöïa, vì toâi bieát seõ veà sôùm, neân chæ
chaøo thoâng leä; naøng hieåu moïi söï neân cuõng bieát cöôøi laáy leä
nhö khoâng coù gì, vaø ñôïi toâi veà.

Thaät ra chieán tröôøng mieàn Nam luùc baáy giôø, caáp ñaïi
ñoäi ít khi ñi phuïc kích, coù chaêng chæ hoïa hoaèng, thöôøng laø
caáp trung ñoäi trôû xuoáng, maø ñi phuïc kích thì phaûi baûo maät,

ÑA HIEÄU 90 145

im laëng voâ tuyeán, yeân laëng hoaøn toaøn; taïi ñieåm phuïc kích
laâu laâu toâi môùi noùi vaøi caâu raát ngaén raát nhoû vôùi Thieän, thì
giôø chuù taâm ñoái ñaàu vaøo ñoäng tónh ñoái phöông, cheá ñoä caáp
tröôûng, ñôn vò tröôûng hoaøn toaøn traùch nhieäm. Vì theá, toâi coá
nín, coá thöùc cho qua moät ñeâm.

Moät naêm 365 ngaøy, hôn 300 ngaøy soáng vôùi lính choáng
vôùi ñòch, naèm röøng naèm ruù, thöùc qua ñeâm laø chuyeän thöôøng.
Nhöng baây giôø thöùc trong söï coá thöùc laø thöùc baát an taùn truù,
baát thöùc; vaø thôøi gian coá nín cho qua laø thôøi gian giam haõm
nguïc tuø, phi thôøi gian. Moät coâng aùn cho toâi, thaät khoù cho
toâi luùc naày!...

Tö töôûng ‘nöûa muoán veà vôùi ngöôøi yeâu, nöûa muoán ñôïi
chuù boä ñoäi ñi B’, laïi coù tính caùch “nhò nguyeân”, nghóa laø
hai söï vieäc khaùc nhau khoâng coù theå thöïc hieän ñoàng thôøi.
“Maø khoâng coù söï chonï löïa naoø khacù nöaõ !” toâi suy nghó, vaø
töï ñoäc thoaïi:

“Nhö theá laø mang toäi doiá naøng roài,” toâi baên khoaên traên
trôû. “Nhöng leänh nhaø binh khonâ g theå khonâ g thi haønh.”

Chaân lyù tìm ra, coâng aùn ñöôïc lyù giaûi, toâi yeân oån, coá gaéng
trôû veà vôùi thöïc taïi, vôùi nhöõng gì ñang tröôùc maét ‘beân nôï
giang san, beân tình ai oaùn’, naèm ‘oâm coäi mai vaøng, nhoû leä
thieân thu’ chôø ñôïi töøng giôø töøng giôø ñi qua “ñeâm döôùi trôøi
bô vô” moät caùch tham lam.

Traêng haï tuaàn nöûa vaønh noùn traéng ngaû nghieâng veà taây,
sao muøa thu töøng vaït luïa vaøng löûng lô döôùi trôøi, maây nöôùc
Ñoâng Haø laø ñaø pha chuùt tim tím hoa sim, vaø thi ca traêng
nöôùc nhaân tình meânh mang cuûa Thi Tieân Lyù Baïch:

“Ñaàu giöôøng roiï anù h traêng soi, laøm ta cöù ngôõ nhö laø maøn
söông.”

“Bietá chanê g ai: soâng Hoaøng Haø ngoïn nöôùc taïi löng trôiø ,
tuoân ñeán beå khonâ vôøi laïi ñöôcï . Bieát chanê g nöaõ : ñaøi göông
maùi tocù baïc, sôùm nhö tô maø toái ñaõ nhö söông.”

Cuûa Haøn Maëc Töû:
“Thuyeàn ai ñaäu beán soâng Traêng ñoù, coù chôû traêng veà kòp
toiá nay?”
“ÔÛ ñayâ söông khoiù môø nhaân aûnh, ai bieát tình ai quaù ñamä

146 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

ña?ø ” vaø vaân vaân… laøm toâi khoâng khoûi raïo röïc chìm trong
thaùp ngaø traêng sao.

Döïa ba loâ, goái noùn saét, vôùi caây buùt coù chaát laân tinh, moät
kyû nieäm khoâng queân, toâi vieát voäi vaøo giaáy maáy doøng:

“7/8/1969, ñeâm thöù 2 em ôû caên cöù A2-Beán Haûi, nhamè ngayø
sinh nhaät cuûa em; ñaùng ra anh ôû benâ em, ñoát nená uoáng röôïu
möøng em, nhöng ‘khonâ g’ thì em bietá roài ñoù. Thöông nhôù em
vaø nhôù thöcù aên em laøm ñôïi anh veà, moät kyû niemä ‘ñeâm döôiù
trôiø bô vô’ detä banè g tranê g nöôcù monä g mô, banè g tamâ tö thöông

nhô.ù Caûm ôn em!”
Ñaâu ñoù trong aáp laøng,

coù tieáng gaø gaùy saùng, ngaùi
nguû caát leân rôùt xuoáng, rôøi
raïc ñöùt ñoaïn; vaøi aùnh löûa
loùe leân: ñuoác cuûa baùc noâng
daân ñi caøy, cuûa chuù muïc
ñoàng daãn traâu ra ñoàng, ñeøn
cuûa o gaùi queâ naáu keïo göøng
- buùn chaùo, ñeøn cuûa ñôn vò
baïn ñi kích veà, cuõng coù theå
laø ñeøn cuûa maáy teân boä ñoäi
- daân quaân leùn luùt traø troän
vaøo daân mình. Sao mai môø
daàn, maët trôøi leân, vaø ñaïi ñoäi
toâi trôû laïi caên cöù.
Nhöõng ngaøy ñaàu thu, Ñoâng Haø coù chuùt naéng se laïnh,
hai ñöùa toâi saùt nhau, taûn boä vaøo haäu cöù, ñôn vò haønh chaùnh
cuûa tieåu ñoaøn naèm trong Traïi Haéc Long maø toâi coù laàn ñöa
Thieän ñeán. Con ñöôøng Traàn Höng Ñaïo daãn vaøo haäu cöù ñaõ
quen, chuùng toâi ñi thanh thaûn, ñi maø khoâng baän taâm, töøng
böôùc nghe hoa laù rôi xaøo xaïc nheï nhaøng trong gioù thu veà;
chuùng toâi qua moät vaøi traïi gia binh, quaùn aên, caø pheâ v.v…
nhìn nhöõng anh lính, vôï lính, con lính bình thaûn thaáy vui;
nhìn ñaùm coâ caäu Tröôøng Trung Hoïc Baùn Coâng tinh nghòch
treân ñöôøng luùc tan tröôøng veà maø nhôù tuoåi hoïc troø; vaøi chieác
Jeep phuø hieäu Haø Maõ laïng qua thaät ñieäu thaät ñeïp, cuûa nhöõng

ÑA HIEÄU 90 147

chaøng duõng só bieân thuøy ña tình:

Maây ôi! côõi gioù veà ñauâ ño?ù

Ñeå laïnh hoàn ai, tranê g lanë g chô.ø

Motä mai chinh chieán khonâ g coøn nöõa,

Tranê g vaán maây vöông, heát thaãn thôø!

Duø sao hai ñöùa toâi ñaõ coù ñöôïc moät ngaøy vui.

Ngoaøi kia, Quoác Loä 1, coät soáng cuûa mieàn Nam vaãn kieân

cöôøng chuyeån quaân ra chieán tröôøng khoâng ngöøng nghæ.

Toâi hoûi Thieän,“Chöøng naoø thì em vaøo Hue?á ”

“Em vaøo hoâm nay!” Thieän traû lôøi raát yeáu trong khi nöôùc

maét rôi rôi treân maù.

Nhìn trôøi baâng quô, toâi nhö bao ngöôøi voâ tình ñi veà ngöôïc

xuoâi nhìn nuùi röøng bò xôùi caøy leân ñaát ñoû – daáu tích chieán

tranh, maø trong loøng chan chöùa xoùt xa...

Ñöôøng vaøo Hueá, toâi noùi nhö voã veà, nhö vui vôùi Thieän:

“Bonï mình seõ döøng laïi moät vaøi nôi maø baoù chí, ñaøi phaùt

thanh, truyeàn hình thöôøng noiù tôùi vuøng giôiù tuyená nhö AÙi

Töû, La Vang, Haûi Lanê g, Myõ Chaùnh; gheù Tröôøng Trung Hoïc

Nguyenã Hoaøng Quanû g Trò; anê tröa taïi quanù aên ñacë saûn Chôï

Saiõ cuaû xöù sôû ngoaiø nayà , maø moät coâ giaùo sö phaïm Quy Nhôn

khoaù 5 caàn bietá ñeå keå laïi cho hocï troø mình nghe, vaø conø khoe

cacù banï tamá giayá anh vietá cho em ‘ñemâ döôùi trôøi bô vô’ nöaõ

chöù! roài cunø g em veà thaêm Chuù Thím ôû Thuaän An luonâ .”

Thieän sung söôùng quay sang nhìn toâi, gaät ñaàu mæm cöôøi!

Treân loä trình, nhöõng taám baûng Thöôïng Loä Bình An, hai

ñöùa toâi nhìn maø thaät söï ñöôïc bình an, bôûi chuùng toâi tin nôi

nhau moät söï bình an; cuøng vôùi haøng chuïc caây soá daây keõm

gai giaêng beân ñöôøng, nhaéc nhôû hai ñöùa chuùng toâi vöôït qua

nhöõng choâng gai cuoäc ñôøi, cuoäc ñôøi coù bô vô löu laïc veà ñaâu,

coá gaéng tìm nhau, töï tin vaøo nhau, dìu nhau maø ñi, coù chi ñi

nöõa vaãn ñi, ñi nhö ñi treân maët ñaát baèng phaúng, ñi thaät bình

an vôùi moät traùi tim bình an.

Tröông Thanh Nhacï K22

148 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

Trang Thanh Thieáu Nieân Ña Hieäu

ÑA HIEÄU 90 149

Meï ôi! Boá ôi!

ªª Töônø g Thuyù 20B

Hoâm nay ganà tôiù ngayø gioã ñauà cuûa Boá,
neùn höông loøng nayø con xin kính danâ g leân Boá Me,ï
Boá Meï kính yeâu cuûa chuùng con.

Meï ôi, ñaõ laâu laém roài, keå töø ngaøy meï boû chuùng
con veà nôi mieân vieãn, con ñaõ khoâng coøn ñöôïc
goïi leân tieáng goïi “Meï ôi” thieát tha, trìu meán
naøy nöõa, coù coøn chaêng chæ coøn laø tieáng thì thaàm töï trong
tim khi ngheïn ngaøo nhôù veà meï maø thoâi.

Meï ôi, chieàu hoâm nay trôøi ñoät nhieân trôû laïnh, caùi
laïnh aûnh höôûng cuûa moät côn baõo töø mieàn Baéc Thaùi Bình
Döông thoåi xuoáng. Nhìn nhöõng caùnh laù rôi trong vöôøn, caùi
maøu xanh cuûa laù chôït laøm con nhôù ñeán maøu chieác aùo len,
meï ñan cho con luùc coøn nhoû. Caùi aùo len maøu xanh laù caây
daøi tay, vôùi hình con böôùm traéng ñöôïc ñan baèng len xuø,
noåi baät treân neàn xanh. OÂi, thaät ñeïp vaø cuõng thaät aám. Khi
con maëc ñi hoïc ñaõ ñöôïc caùc ma soeur khen vaø caùc baïn hoïc
ganh tî. Khoâng chæ moät chieác aùo len naøy maø taát caû quaàn
aùo chuùng con maëc ñeàu do moät tay meï may vaø theâu leân ñoù.
Baây giôø aùo chaúng coøn maø ngöôøi cuõng xa roài. Meï ôi, con
thaät nhôù meï laém, nhôù voâ cuøng Meï aï!

Thaùng Naêm trôû veà mang theo “Ngaøy cuûa Meï” nhöng
coøn ñaâu ngöôøi Meï daáu yeâu ngaøy naøo ñeå con ñöôïc traû hieáu.

150 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ