ĐH 090

Con coøn nhôù, Meï khoâng chæ gioûi veà ñan, may hay theâu

thuøa, maø veà naáu nöôùng Meï cuõng tuyeät vôøi nöõa. Ngaøy xöa

cöù vaøo nhöõng ngaøy leã, teát, gioã chaïp hay nhöõng luùc meï hoïc

naáu ñöôïc moät moùn môùi laø boá con chuùng con laïi ñöôïc aên thaät

nhieàu thöùc aên ngon, nhöõng moùn thaät laï nhö gaø Galantine,

xoâi voø gaác, oác nhoài, goûi möïc…. Baây giôø taát caû chæ coøn laø

moät dó vaõng xa xaêm. Cuõng nhöõng moùn ñoà aên aáy sao baây

giôø khi aên thaáy nhaït nheõo, voâ vò, khoâng coøn ngon nhö ngaøy

naøo Meï naáu nöõa.

Ngaøy ñoù, Boá vaãn thöôøng

nhaéc tuïi con:

- Maáy ñöùa coù thaáy Meï caùc

con gioûi khoâng? Caùc con gaùi laø

phaûi baét chöôùc Meï ñeå mai naøy

laáy choàng coøn naáu cho choàng

con aên chöù. Nhaát laø con nhoû

naøy, Boá chæ vaøo con, cöù suoát

ngaøy mô mô vôùi moäng moäng,

thì choàng con chæ coù nöôùc aên

caùm haàm.

Meï cöôøi ñôõ cho con:

- Sao laïi cheâ con gaùi toâi vaäy,

Naêm Meï 17 tuoåi mai moát noù laáy choàng giaøu, noù
ñöa choàng con noù ñi aên tieäm,

lo gì con nhæ?

Meï laø moät ngöôøi ñaøn baø vôùi ñaày ñuû coâng, dung, ngoân,

haïnh. Tröôùc khi laäp gia ñình meï ñaõ töøng laø hoa khoâi cuûa

tröôøng nöõ trung hoïc Vónh yeân. Veû ñeïp ñoan trang, thuøy mò

cuûa Meï ñaõ laøm teâ taùi bieát bao con tim cuûa nhöõng chaøng trai

cuøng tænh vaø nhöõng tænh khaùc trong ñoù coù Boá:

Bieát em namê aáy tuoåi möôøi laêm

Môn mônû tranê g tô giöaõ buoåi raèm

Coâ nöõ hocï sinh tröônø g tænh lî

Nhieuà chanø g trai treû vaãn yeuâ thaàm

(Bietá Em Naêm AyÁ - Toan AnÙ h)

Meï veà laøm daâu, treân kính döôùi nhöôøng, caû hoï beân choàng

ÑA HIEÄU 90 151

ai cuõng thöông, cuõng quyù Meï.
Roài caùc con laàn löôït ra ñôøi, möôøi moät ñöùa con, möôøi moät

laàn Meï phaûi chòu ñöïng nhöõng ñôùn ñau. Meï ñaõ cuøng Boá lo
laéng, daïy doã caùc con neân ngöôøi. Ñaõ coù laàn Boá bò ngöôøi ta
haõm haïi, maát caû coâng aên, vieäc laøm, Meï phaûi böông chaûi
ñeå lo cho gia ñình ñöôïc côm no, aùo aám. Nhöõng söï vaát vaû,
nhöõng noãi nhoïc nhaèn cuøng nhöõng söï hy sinh cuûa Meï cho
caùc con, bieát laáy gì ñeàn ñaùp. Ngaøy nay nhöõng ñöùa con cuûa
Boá Meï ñaõ thaønh nhaân, coù coâng danh, coù söï nghieäp, chuùng
con ñaõ khoâng phuï coâng ôn döôõng duïc cuûa Boá Meï. Nhöng
Meï ôi, Meï ñaõ ra ñi quaù sôùm ñeå khoâng nhìn thaáy ñöôïc nhöõng
thaønh quaû cuûa caùc con cuûa Meï.

Ngöôøi ta thöôøng noùi: “Sau löng söï thaønh coâng cuûa ngöôøi
ñaøn oâng coù boùng daùng cuûa moät phuï nöõ.” Söï thaønh danh cuûa
Boá coù thaät khoâng ít nhöõng söï giuùp ñôõ, coå voõ, goùp yù… cuûa
Meï. Meï laïi quaùn xuyeán moïi vieäc trong ngoaøi ñeå Boá coù thôøi
gian vieát laùch, söu taàm.

Meï laø moät phaàn khoâng theå thieáu cuûa Boá, vì theá neân khi
Meï ra ñi, Boá ñaõ nhö ngöôøi maát hoàn. Nhieàu thaùng trôøi, haèng
ñeâm chuùng con thaáy aùnh ñeøn trong phoøng Boá toûa saùng, Boá
khoâng muoán ai quaáy raày mình, ñaõ ñoùng cöûa laïi vaø laëng leõ
trong buoàn raàu, Boá vieát veà Meï, vieát veà kyû nieäm cuûa Boá
Meï, vaø cuoán “Nhôù Thöông” Meï ñaõ ra ñôøi.

Khi coøn sinh thôøi, Meï ñöôïc nhieàu ngöôøi yeâu meán, neân
khi Meï naèm xuoáng ñaõ coù nhöõng baøi thô cuûa nhöõng ngöôøi
baïn khoùc Meï thaät caûm ñoäng, thaät chaân thaønh.

Nhaø thô Linh Ñieåu ñaõ vieát:
Motä trang hienà phu,ï motä hoa khoiâ
Hoià kyù moät thienâ buùt nghenï lôøi
Boná sauù thu tronø , con thieuá ta ù1
Ba möôi naêm chaün ñuaõ lìa ñoiâ
Saét son chaúng theïn cunø g sonâ g nuiù
Thöông nhôù conø vöông giöõa ñaát trôiø
Anh tieác ngöôiø yeuâ , toiâ tieác baïn
Moät trang hieàn phuï, motä hoa khoiâ .

 1  Möôøi moät ngöôøi con chöa ñuû taù

152 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

Linh Ñieåu

Vaø ñaây baøi thô cuûa thi só laõo thaønh Ñoâng Xuyeân, vò ñaïi

dieän cuoái cuøng cuûa neàn thô cuõ mieàn Nam:

Voäi vaõ mang ñi motä khoiá tình

Tình xöa chò ñeå nhôù cho Anh

Caâu vaên trong sacù h laâu ghi laiï

Nöôùc maté bôø mi öôùt chayï quanh

Höông thoanû g saân lan, laøn gioù maùt

Göông cheânh vöônø cucù , bonù g tranê g thanh

Tieác thöông bieát noiù sao cho heát

Thoiâ ñôiï … ñoanø loan kiepá taiù sinh.

Vaø Boá, Boá ñaõ khoùc Meï baèng nhöõng doøng maùu leä töï con

tim:

Vané g moät mình em laø vaéng hetá

Hoa khonâ g buoàn nô,û laù khonâ g xanh

Nhaø khonâ g amá cunù g, lonø g anh chetá

Chæ motä bình höông, khoùi reõ quanh.

Meï ôi, chuùng con ñöùa naøo cuõng thöông Meï, nhôù Meï.

Nhöng coù leõ ñöùa con mang nhieàu kyû nieäm ñau ñôùn veà Meï,

ñeå nhôù Meï nhieàu hôn, ñeå thöông Meï nhieàu hôn, coù leõ laø

con, laø ñöùa con thöù hai cuûa Meï, Meï aï.

Meï ôi, coøn gì ñau ñôùn cho con hôn laø phaûi khoùc Meï

ngay trong ngaøy nhò hæ. Hoâm tröôùc trong ngaøy cöôùi, con coøn

vui bieát bao

nhieâu, xuùng

xính trong aùo

ñoû coâ daâu,

töôi cöôøi

hôùn hôû beân

ngöôøi choàng

yeâu daáu, beân

beø baïn, beân

nhöõng lôøi

chuùc tuïng toát

laønh, ñeå roài

Leã ñính honâ cuaû Haïnh (tacù gia)û hoâm sau, taát

ÑA HIEÄU 90 153

caû phaûi deïp laïi, aùo cöôùi phaûi côûi ra, ñeå khoaùc leân mình caùi

aùo traéng, vaán leân ñaàu vaønh khaên soâ, ñeå mang leân mình moät

caùi tang ñau ñôùn nhaát: Caùi tang con maát Meï, Meï ôi. Con

maát meï, maát Meï thaät roài, côn xuaát huyeát bao töû ñaõ cöôùp maát

cuûa con, ngöôøi Meï con thöông, con yeâu, con quyù ngaøn ñôøi,

Meï ôi. Coù bao nhieâu nöôùc maét seõ laøm cho con vôi noãi ñau

naøy haû Meï. Khoâng theå naøo, khoâng theå naøo coù ñaâu, vì moãi

khi nhôù Meï, noãi ñau laïi nhö cuoàn cuoän trôû laïi trong loøng vaø

nieàm nhôù Meï khoâng bao giôø vôi ñöôïc. Meï ôi, con nhôù meï

laém, Meï bieát khoâng, con muoán ñöôïc meï oâm con vaøo loøng

nhö ngaøy naøo con coøn beù, ñöôïc meï voã veà nhöõng khi buoàn

khoå, ñöôïc keå leå vôùi Meï nhieàu ñieàu, nhöng Meï ôi:

Meï xa roài, ai ngöôøi nghe keå leå

Chuyeän buoàn, vui, cuaû cuoäc soná g noiå troâi

Con quyø ñayâ lonø g nhôù Meï khonâ nguoâi

Tim quaën thaét, doøng leä rôi laõ chaõ

Con khoùc Meï trong laøn höông khoiù toaû

Meï cuaû con, con ñaõ maát Meï roài

Vaø mai ñayâ trong suoát caû cuocä ñôøi

Khonâ g conø goiï tieáng “Meï ôi” ñöôcï nöaõ .

Meï ñaõ ra ñi khi coøn quaù treû, quaù ñeïp ôû caùi tuoåi 46, ñeå

laïi cho Boá söï chôi vôi, maát maùt, vaø moät gaùnh naëng oaèn tróu

treân vai: moät ñaøn con daïi, ñöùa nhoû nhaát chæ môùi möôøi tuoåi.

Nhìn ñaøn con thô maát Meï, loøng Boá quaën ñau, ngöôøi cuøng

Boá chia vui, seû buoàn ñaõ khoâng coøn nöõa, töø ñaây Boá phaûi

ñaûm ñöông theâm caùi coâng vieäc maø ngaøy xöa Meï ñaõ laøm.

Tuy ñau ñôùn trong loøng, Boá vaãn phaûi ñi laøm vaø vaãn phaûi

ñi daïy hoïc ôû ñaïi hoïc Boà Ñeà, ôû Vaên Khoa - Hueá, hay leân

thuyeát trình ôû tröôøng Chính Trò Kinh Doanh, tröôøng Chæ Huy

Tham Möu Ñaø Laït… maø caùc con khoâng ñöùa naøo coù theå sôùt

chia noãi ñau naøy, söï vaát vaû naøy cuøng Boá.

Meï maát ñaõ laâu, duø caùc con vaãn muoán Boá tìm nguoàn vui

môùi, duø chung quanh Boá cuõng coù thaáp thoaùng boùng nhöõng

ngöôøi ñaøn baø muoán cuøng Boá chia seû quaõng ñôøi coøn laïi,

nhöng vôùi Boá coù leõ khoâng ai ñeïp baèng Meï, khoâng ai yeâu

Boá baèng Meï, vaø Boá cuõng khoâng theå yeâu ai baèng yeâu Meï.

154 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

Boá chæ coi hoï nhö nhöõng naøng Hoà Ly duyeân daùng, xuaát hieän
trong cuoäc ñôøi ñeå Boá bôùt buoàn, bôùt coâ ñôn, vaø ñöông nhieân
tình yeâu giöõa ngöôøi vaø Hoà Ly seõ khoâng bao giôø coù keát quaû,
ñeå roài cuoán “Hoà Ly Nghóa Trang” ra ñôøi minh chöùng loøng
chung thuûy cuûa Boá vôùi Meï.

Bieán coá 1975 ñöa toaøn daân mieàn Nam xuoáng vöïc thaúm.
Tröôùc heát laø nhöõng ngöôøi só quan trong quaân löïc VNCH
cuøng nhöõng coâng chöùc cao caáp trong chính phuû vaø caùc nhaø
laõnh ñaïo toân giaùo ñeàu bò baét vaøo tuø döôùi chieâu baøi löøa ñaûo
“hoïc taäp caûi taïo”. Coøn ngöôøi daân mieàn Nam tuy khoâng bò
giam trong nhaø tuø nhoû nhö nhöõng thaønh phaàn treân, nhöng
cuoäc soáng cuõng chaúng khaùc gì bò nhoát trong moät nhaø tuø lôùn.
Coäng saûn ñaõ duøng moïi bieän phaùp, moïi chính saùch taøn ñoäc
ñeå ñaøy ñoïa ngöôøi daân naøo laø ñoåi tieàn, naøo laø ñaùnh tö saûn
maïi baûn, naøo laø ñi vuøng kinh teá môùi… Moïi thöù töï do ñeàu bò
caám ñoaùn, leõ taát nhieân keå caû töï do vieát laùch. Caùc vaên ngheä
só moät soá bò ñi tuø, coøn moät soá khaùc thì bò baét phaûi trình dieän
hoïc taäp haøng ngaøy. Boá naèm trong soá nhöõng ngöôøi sau naøy.
Hoâm naøo Boá cuõng phaûi ñeán phoøng chính trò coâng an töø taùm
giôø saùng ñeán ba boán giôø chieàu môùi veà. Baøi vieát kieåm thaûo
ngaøy naøo cuõng ñöôïc laäp ñi, laäp laïi ñeán nhaøm chaùn. Thaáy
khoâng khai thaùc ñöôïc gì môùi meû hôn nôi Boá, neân roøng raõ
hôn moät naêm trôøi hoï môùi thoâi laøm phieàn Boá.

Cuõng nhö bao gia ñình mieàn Nam khaùc, caùc chieán dòch
ñoåi tieàn, ñaùnh tö saûn… ñaõ laøm gia ñình mình kieät queä. Nhöõng
nhaân vaät gaùnh vaùc gia ñình thì bò giam giöõ tuø ñaøy, trong nhaø
chæ coøn lôùp ñaøn baø, treû con vaø nhöõng ngöôøi giaø. Cuoäc soáng
giaät gaáu, vaù vai khoâng ñuû soáng qua ngaøy. Ñoà ñaïc trong nhaø
cöù laàn löôït theo nhau ra chôï trôøi. Cuoái cuøng Boá phaûi baùn caû
nhöõng cuoán saùch maø sau khi in, nhaø xuaát baûn ñaõ göûi laïi cho
Boá moät soá ñeå söû duïng. Boá quyù laém, chæ duøng ñeå bieáu cho
baïn beø vaø ngöôøi thaân, theá maø Boá ñaønh phaûi baùn vì khoâng
ñaønh loøng nhìn ñaùm con chaùu bò ñoùi. Con coøn nhôù, khi goùi
nhöõng quyeån saùch ñöa cho con ñem ra chôï, Boá ngheïn ngaøo:

- Con ñem baùn ñi, neáu caàn theâm thì cöù baûo Boá, baây giôø
saùch naøy… ñeå laïi cuõng chaúng laøm gì, baùn ñi coøn mua ñöôïc

ÑA HIEÄU 90 155

kyù khoai, kyù saén cho maáy ñöùa nhoû ñôõ loøng.
Trong nhaø nhöõng saùch vôû quyù Boá gom goùp bao nhieâu

naêm thì moät soá bò tòch thu, moät soá bò caùc vaên ngheä só cuûa
mieàn Baéc vaøo möôïn “ñeåu” (möôïn maø chaúng bao giôø traû).
Tuû saùch cuûa Boá haàu nhö troáng roãng.

Vaøo thôøi gian naøy, cuõng nhö phaàn ñoâng caùc vaên só mieàn
Nam, nhöõng baûn thaûo cuûa Boá vieát chöa kòp xuaát baûn, Boá
ñaønh ngoài nhìn chuùng vôùi caëp maét buoàn baõ khi thaáy nhöõng
ñöùa con tinh thaàn maø mình hoaøi thai ñaõ laâu, khoâng theå chaøo
ñôøi, cuõng gioáng nhö nhaø vaên Vöông Hoàng Seån, ñaõ coi nhöõng
keä saùch ñaày buïi, ñöïng baûn thaûo cuûa mình laø nghóa ñiaï, moà
choân nhöõng baûn thaûo cuûa oâng.

Bieát ñöôïc taâm lyù cuûa ngöôøi vieát vaên laø muoán taùc phaåm
cuûa mình ñöôïc ra ñôøi, neân moät nhaø vaên cuõng khaù tieáng taêm
cuûa mieàn Baéc ñaõ lôïi duïng söï caû tin cuûa Boá, ñaùnh löøa Boá laø
haén coù nhaø in, coù theá löïc, haén seõ xuaát baûn saùch cho Boá. Boá
ñaõ ñöa haén moät soá baûn thaûo, vaø cuoái cuøng caû haén vaø baûn
thaûo ñeàu bieán maát. Boá ñaõ nhieàu laàn ñoøi haén traû laïi, nhöng
loaïi voâ sæ nhö haén, ñöôïc ñaøo taïo bôûi moät xaõ hoäi laáy söï löøa
ñaûo, cöôùp cuûa laøm maãu möïc thì coù caùch chi maø mong haén
traû laïi. Cöôùp cuûa ñaõ ñaùng xæ vaû, ñaèng naøy laïi cöôùp tim oùc
cuûa ngöôøi khaùc, loaïi naøy chæ laø loaïi suùc sanh, khoâng phaûi
con ngöôøi.

Sau naøy vaøo thôøi kyø môû cöûa, moät soá nhaø vaên ñöôïc pheùp
xuaát baûn saùch. Boá möøng laém khi thaáy mình coù cô hoäi khai
sinh nhöõng ñöùa con tinh thaàn cuûa mình, nhöõng cuoán saùch
vieát veà phong tuïc taäp quaùn nöôùc nhaø, chuùng seõ khoâng bò
mai moät trong luùc ñaïo ñöùc xaõ hoäi Vieät Nam caøng ngaøy caøng
ñi xuoáng. Ñieàu Boá baên khoaên nhaát laø khi nhìn xaõ hoäi Vieät
Nam qua laêng kính cuûa moät nhaø phong tuïc hoïc: “…laø xaõ hoäi
Vieät Nam thay ñoåi quaù nhanh, nhöõng neùt ñeïp truyeàn thoáng
ngaøy mai moät, trong khi ñoù laïi du nhaäp nhieàu thoùi quen sinh
hoaït theo ngoaïi quoác, nhöng khoâng chaét loïc laáy nhöõng caùi
toát maø laïi thu nhaän caû nhöõng ñieàu xaáu.”

Khi saùch cuûa Boá phaùt haønh chöa ñöôïc bao laâu, thì baïn
beø ñeán baùo laø hoï gaëp raát nhieàu, nhöõng saùch baùo, taïp chí

156 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

ñaêng baøi cuûa Boá nhöng laïi kyù teân taùc giaû khaùc. Nhaø thô

HHT coøn cho bieát, chò bieát roõ teân keû aên caép, khoâng nhöõng

chæ aên caép moät vaøi baøi, maø haén coøn laáy nguyeân caû quyeån,

xeù bìa boû ñi thay bìa khaùc vaøo vaø ñeà teân cuûa noù nöõa. Coù

ngöôøi xuùi Boá ñi kieän, Boá chæ cöôøi:

- Kieän laøm gì phí coâng, toán tieàn voâ ích, kieän ngöôøi naøy,

keû khaùc laïi aên caép, vaû laïi laøm gì coù coâng baèng maø ñoøi. Hoï

muoán aên caép thì cöù ñeå cho hoï aên caép. Thöù nhaát: hoï phoå

bieán duøm mình nhöõng caùi hay caùi ñeïp maø mình ñaõ vieát ra

cho ñôøi. Thöù hai: Vaên phong cuûa Toan AÙnh, kieán thöùc cuûa

Toan AÙnh vaãn luoân luoân laø cuûa

Toan AÙnh, duø cho hoï coù thay

bìa, ñoåi teân, nhöng ñoäc giaû khi

ñoïc cuõng bieát ngay cuoán saùch

naøy laø cuûa ai vaø nguoàn goác töø

ñaâu, phaûi khoâng?

Boá ôi, con hieåu öôùc nguyeän

cuûa Boá laø muoán phaùt huy nhöõng

caùi hay caùi ñeïp cuûa giaù trò

truyeàn thoáng Vieät Nam cho moïi

ngöôøi, moïi theá heä noi theo, gìn

giöõ. Muoán moïi ngöôøi quay veà

vôùi Chaân, Thieän, Myõ coå truyeàn, Di anû h nhaø vaên Toan AÙnh
vaø phu nhaân
giöõa luùc ñaïo ñöùc xaõ hoäi VN

ñang suy ñoài, baêng hoaïi: Con gieát cha meï, anh em töông

taøn, thaày hieáp daâm troø, troø cheùm coâ giaùo… Chæ vì hoï ñaõ

soáng khoâng ñuùng nhö leã nghóa cuûa “Con ngöôøi Vieät Nam”.

Boá ôi, moät traêm maáy chuïc cuoán saùch cuûa Boá ñeå laïi cho

ñôøi quaû laø nguoàn voâ giaù cho nhöõng ai muoán tìm hieåu, hoïc

hoûi hay nghieân cöùu veà phong tuïc VN, ñoàng thôøi cuõng laø caùi

kho cho nhöõng keû aên caép voâ sæ.

Vieát veà phong tuïc Vieät Nam, treân vaên ñaøn, cuõng coù ngöôøi

vieát, nhöng ba nhaø vaên ñöôïc ñaùnh giaù cao veà phöông dieän

naøy laø: mieàn Baéc coù Boá, nhaø vaên Toan AÙnh, mieàn Trung coù

nhaø vaên Nguyeãn Vaên Xuaân, mieàn Nam laø nhaø vaên Sôn Nam.

Boá ôi, hoâm nay Boá ñaõ ñi roài, ñaõ xa chuùng con thaät roài,

ÑA HIEÄU 90 157

chuùng con thaät nhôù Boá laém. Nhôù nhöõng ngaøy naøo, Boá duø
meät moûi vì nhöõng laàn ñi Hueá daïy hoïc veà, Boá vaãn luoân
keøm phaùp vaên cho chuùng con, Boá daïy chuùng con analyse
grammaticale, analyse logique, Boá giaûng literature thaät
hay. Thænh thoaûng Boá laïi haùt baøi “Mes chers enfants” theo
ñieäu coâ ñaàu laøm maáy meï con con cöôøi ngaët ngheõo. Nhöõng
ngaøy haïnh phuùc aáy nay coøn ñaâu! Meï ñaõ xa chuùng con, nay
Boá laïi ñi nöõa. Boá ôi, Meï ôi, con nhôù Boá Meï laém! Con laïi
khoùc roài, nhöng nöôùc maét coù ñuû ñeå cho loøng con vôi bôùt
nhôù thöông khoâng?

Boá coù bieát khoâng, tuy Boá khoâng coøn nöõa nhöng trong
loøng chuùng con, nhöõng ñöùa con cuûa Boá Meï, Boá Meï vaãn
hieän dieän ñaâu ñoù quanh ñaây, vaãn soáng maõi trong loøng chuùng
con. Chuùng con luoân luoân haõnh dieän ñöôïc laøm con cuûa Boá,
cuûa Meï ñaáy, Boá Meï aï!

Boá ôi, ngaøy Boá naèm xuoáng, baïn beø, ngöôøi thaân quen,
ñoäc giaû xa gaàn, moïi ngöôøi ñeàu nhôù Boá, khoùc Boá baèng
nhöõng lôøi thô, baèng nhöõng baøi ñieáu vaên tha thieát nhaát. Boá
ñaõ soáng vaø seõ soáng maõi trong loøng moïi ngöôøi thöông yeâu
Boá. Soáng thaät söï, soáng muoân ñôøi, soáng saùng choùi nhö teân
cuûa Boá “Monsieur Toan AÙnh” coù nghóa laø “Monsieur Toaùn
qui brille” (Boá ñaõ cöôøi vaø giaûi thích vôùi tuïi con nhö theá).
Boá ôi, con bieát “Monsieur Toaùn toujours brille et treøs brille
dans ma meùmoire, dans mon coeur”. Boá aï!

Nöõ só Thö Linh, ngöôøi baïn raát thaân cuûa Boá Meï ñaõ khoùc
Boá, baèng baøi ñieáu vaên ñaày nöôùc maét naøy ñaây:

Kính ñieuá Vanê Haoø Toan AÙnh
maát ñemâ 14 ranï g ngayø 15 thanù g 05 naêm 2009
Tranê g laïnh ngamä nguøi ñemâ toiá
Motä vì tinh tuù veà ngoiâ
Khoùi traàm quyenä gioù Thu rôi
Taiø danh toaû sanù g ngaøn ñôiø nuiù soâng
Nhôù anh xöa: Ñöùc tính oân hoøa
Coù chí höônù g löu ñôøi nhieuà Nepá Cuõ
Neâu cao phong tuïc nöôcù
Tính anh totá , chuyenâ caàn, nghiemâ tuùc

158 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

Quyetá hetá loøng toâ ñieåm neàn vanê hoùa, cho xöù sôû queâ höông

Anh vietá hôn traêm taùc phaåm

Hoäi Heø Ñình Ñamù , Tín Ngöôõng Vieät Nam

Nepá Xöa, Phong Löu Ñoàng Ruoäng

Phong Tucï trang nghieâm, Neáp Cuõ huy hoaøng

Muaø Heø Kyû Söuû toâi sang Myõ

Trao ñoiå ñienä ñamø , nghe lôiø anh noiù

Heát Thu toiâ veà nöôùc nhaø thì:

Tin anh ñaõ maát, loøng toâi ñau nhoùi

Löøng danh Vanê Haøo Toan AÙnh

Vinh danh ñaát toå Thò Cauà

Tuïc danh laø Nguyenã Vaên Toaùn

Giaoù sö Ñaiï Hocï töø lauâ

Cuoäc ñôiø baõi beå nöông dauâ

Vôï chetá anh buonà coâ quanï h

Tacù phamå Nhôù Thöông ai saùnh

Tình yeâu choàng vôï thaâm saâu

Chamê lo nuoiâ ñanø con thô

Ñoiá boùng motä loøng chung thuyû

Nöûa ñôiø höu quanï h, ñôn sô

Neâu göông tình chonà g raát quyù

Venï ñaïo cha ñanù g toân thôø

Vaên nghiepä laãy lönø g vinh hieån

Voiä chi anh boû ra ñi

Banè g höõu voâ cunø g thöông tiecá

Vaên ñanø ngô ngaån sauà bi

Haïc röôùc anh veà tienâ canû h

Khoùc anh leä thaám donø g thi

Hoa töôi, nhang thôm kính vieáng

Honà thieâng xin anh chöùng chi

Ngaøn thu vónh bietä , oâi hieàn höõu!

Ly cacù h tranà , aâm, xoùt, tiecá nhau

Nghieâm Phaùi Thö Linh

Chanâ thanø h kính vieáng - Saigon 18/05/2009

Boá ôi, Meï ôi, Con nhôù Boá Meï laém, Boá ôû ñaâu, Meï ôû ñaâu,

Boá Meï coù nghe con khoùc khoâng, Boá ôi, Meï ôi.

ÑA HIEÄU 90 159

Meï ôi, meï xa chuùng con roài, baây giôø Boá laïi theo Meï maø

boû chuùng con ñi nöõa. Hoâm nay gaàn tôùi ngaøy gioã ñaàu cuûa

Boá, con gaùi cuûa Boá Meï xin khoùc Boá baèng nhöõng gioøng nöôùc

maét buoàn nhaát Boá nheù, Meï nheù !

Boá ñaõ ñi roià , sao ñoiå ngoiâ

Motä vì tinh tuù vutù ngang trôøi

Toan AÙnh, tenâ Boá conø löu maiõ

“Nhôù Thöông”, tình Boá ñaõ veïn lôøi

“Phong Löu Ñoàng Ruoäng”, hanè g ghi nhôù

“Tieát Thaùo Motä Thôøi”, giöõ tronï thoâi

Boá dönï g vanê chöông vaø söï nghiepä

Baèng caû traùi tim, caû moät ñôiø

Truyeàn thoáng Vieät Nam, apá uû thoiâ

Trong lonø g ngöôøi Vietä ñená muoân ñôiø

“Hoiä Heø Ñình Ñaùm” mong gìn giöõ

“Höông Nöôùc Hoàn Que”â , chanú g theå vôi

Vietá laïi coå truyeàn “Phong Tucï ” ñeïp

Danø h cho haäu theá “Neáp Xöa” roài

Boá ôi, Boá vaãn luoân soná g maõi

Soná g vôiù chunù g con, vôiù moïi ngöôøi.

Nguyenã Töôøng Thuyù

(Baiø thô naøy con vietá trong tuanà thatá thöù tö cuaû Boá

Ngayø 10/05/2009)

Tucson – Az – 10/05/2010

160 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

Nhôù Cha

(Kính taëng taát caû cacù ngöôøi cha cuûa gia ñình Voõ Bò)

Bieàn bieät cha ñi ñaõ maáy naêm
Nhôù thöông choàng chaát moãi ñeâm naèm
Gaùc tay ngang traùn maø suy nghó
Khaéc khoaûi troâng chôø ñeán thaùng thaêm

Hoaøn caûnh ñau thöông nöûa cuoäc ñôøi 161
Noãi buoàn sao maõi maõi chöa thoâi
Cha coøn xa caùch trong tuø nguïc
Meï vaãn u hoaøi noãi ngöôïc xuoâi!!!

ÑA HIEÄU 90

Thö göûi cho con cha nhaéc hoaøi
Thöông ñaøn em nhoû nghó töông lai
Taát caû vieäc laøm cho sinh keá
Meï cöù xem qua laïi thôû daøi

Con nhôù laàn ñaàu ñeán thaêm cha
Tieáng khoùc trong tim chôït vôõ oaø
Nhìn cha ñoâi maét buoàn xa vaéng
Noãi ñôùn ñau traøo daâng xoùt xa

Con naém tay cha chaúng muoán rôøi
Cha cöôøi heùo haét tím bôø moâi
Röng röng maét öôùt nhìn löu luyeán
Khi phuùt chia tay ñaõ ñeán roài!

Con raát nhôù cha nhöõng buoåi chieàu
Möa daàm gioù laïnh phoá ñìu hiu
Thöông cha vaát vaû ñôøi lo laéng
Vì moät ñaøn con ñaõ khoå nhieàu

Con vaãn töøng ñeâm mô thaáy cha
Beân con keå chuyeän tröôùc hieân nhaø
Meï ngoài ñan aùo cöôøi aâu yeám
Trong caûnh ñoaøn vieân sao thieát tha.

Noãi loøng thöông nhôù bieát bao nhieâu
Maø con khoâng theå noùi ra nhieàu
Coù bieát bao laàn con ñaõ khoùc
Vì nhôù thöông hoaøi cha quí yeâu.

Queá Höông

162 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

Tìm Meï

ªª Tonâ Thatá Dieân K10

(Caâu chuyenä thöông taâm ñuùng 35 namê tröôcù )

Ñöùc Phaät daïy "ñôøi laø beå khoå". Ngoaøi nhöõng noãi
khoå töï nhieân khoâng naèm trong voøng kieåm soaùt
cuûa con ngöôøi nhö sinh, giaø, beänh, cheát,coøn nhieàu
noãi khoå khaùc cuõng thuoäc loaïi khoâng kieåm soaùt ñöôïc nhöng
laïi do chính con ngöôøi gaây ra. Teä haïi vaø khoán kieáp nhaát laø
ngöôøi cuøng moät toå tieân, gioøng gioáng maø do tham voïng caù
nhaân vaø ñaàu oùc voïng ngoaïi ích kyû ñaõ ñang taâm haønh haï
ñoàng baøo vaø daøy xeùo queâ höông khoâng moät chuùt thöông
tieác. Tieâu bieåu ôû thôøi ñaïi hieän nay keùo daøi hôn nöûa theá kyû,
ñoù laø Hoà Chí Minh cuûa Vieät Nam, maø raát nhieàu naïn nhaân
oan öùc cuûa y ñaõ caêm gheùt vaø mieät thò goïi y laø Hoà taëc.
Ñoái vôùi daân toäc Vieät Nam, chaân lyù "ñôøi laø beå khoå" ñaõ
ñaït ñeán möùc toät cuøng cuûa söï ñuùng ñaén do hai nguyeân nhaân
thieân nhieân vaø nhaân taïo gaây ra neâu treân, coøn moät nguyeân
nhaân raát quan troïng khaùc khoâng theå boû qua laø ñòa lyù, nguoàn
goác cuûa moïi ñau khoå trong suoát chieàu daøi lòch söû töø khi laäp
quoác. Caùi vò trí haåm hiu cuûa ñaát nöôùc ñaõ ñöôïc Trôøi ñònh
saün cho naèm saùt beân moät quoác gia khoång loà luoân luoân nuoâi
tham voïng aên hieáp xaáu xa heøn haï, luùc naøo cuõng rình moø
tìm caùch xaâm chieám nöôùc ta vaø moät soá caùc nöôùc nhoû laân
bang. Toå tieân ta raát töï haøo ñaùnh cho chuùng nhieàu traän thaát
ñieân baùt ñaûo khieán haøng vaïn quaân xaâm laêng bò gieát trong
khi töôùng taøi cuûa chuùng thì phaûi chui vaøo oáng ñoàng chaïy
troán ñeå thoaùt thaân, nhöng roài cuoái cuøng ta phaûi ñau khoå

ÑA HIEÄU 90 163

nhìn nhaän nöôùc Taøu, thay vì laø laùng gieàng thaân höõu, laø keû
thuø truyeàn kieáp khieán ta luùc naøo cuõng phaûi caûnh giaùc ñeà
phoøng, coù luùc coøn chòu nhuïc trieàu coáng chuùng vaø hoøa hoaõn
ñeå tieát kieäm xöông maùu cho daân. Khoán naïn thay, nhöõng
keû thuø truyeàn kieáp ngoaïi bang töø phöông baéc hieän nay laïi
ñang ñöôïc moät nhoùm ngöôøi Vieät Nam cuùi ñaàu laøm tay sai
ñeå gaây theâm ñau khoå cho daân toäc.

Coù theå noùi khoâng ngoa laø cuoäc ñôøi cuûa ngöôøi Vieät naøo
cuõng mang nhieàu ñau khoå, vaø khoâng thieáu nhöõng tröôøng hôïp
ñaõ phaûi chòu khoå moät caùch oan öùc, trieàn mieân, uaát ngheïn,
keâu trôøi khoâng thaáu… khoâng nhöõng trong chieán tranh maø
caû trong hoøa bình.

***
Vaøo nhöõng ngaøy ñaàu thaùng
5-1975, cuoäc chieán taøn khoác keå
nhö chaám döùt, ‘hoøa bình ñöôïc
laäp laïi’ (?!), nhöng khoâng khí
taïi Saøi Goøn thaät ngoät ngaït tieáp
theo chieán thaéng cuûa boä ñoäi
coäng saûn Baéc Vieät trong cuoäc
xaâm laêng traéng trôïn ñaõ ñöa ñeán
söï suïp ñoå cuûa Vieät Nam Coäng
Hoøa. Laø só quan ‘thaát traän’, toâi
mang taâm traïng ñau buoàn vì
tình caûnh maát nöôùc, vaø lo aâu
cho soá phaän ñen toái döôùi cheá ñoä Chayï loaïn thanù g 3/75
môùi, neân ñeå tìm chuùt thö giaûn, (aûnh Bettmann, Corbis)
toâi buoàn raàu ñi lang thang quanh
khu vöïc nôi gia ñình toâi taïm truù sau khi di taûn töø Ñaø Laït
veà, gaàn Laêng Cha Caû caïnh phi tröôøng Taân Sôn Nhaát. Tröôùc
quang caûnh naùo nhieät, hoái haû vaø hôùt haûi cuûa soá ñoâng ngöôøi
di chuyeån hoãn loaïn vaøo moät buoåi chieàu oi böùc, toâi chôït
nghe tieáng khoùc cuûa moät ngöôøi con gaùi. Thöôøng dò öùng vôùi
tieáng khoùc, toâi ñöùng laïi nhìn quanh vaø nhaän ra tieáng khoùc
töø moät ngöôøi ngoài beân kia leà ñöôøng, aùo quaàn xoác xeách roõ
raøng khoâng phaûi laø y phuïc ngöôøi mieàn Nam, ñaàu ñoäi chieác

164 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

noùn tai beøo ñaõ baïc pheách, ñang cuùi gaàm maët khoùc töùc töôûi.
Troâng coâ ta thaät ñaùng thöông, vaø maëc duø cuõng ñang trong
hoaøn caûnh baáp beânh khoâng bieát ngaøy mai ra sao, toâi khoâng
theå ñaønh taâm boû ñi neân tìm caùch qua ñöôøng ñeán gaàn leân
tieáng chaøo. Khi nghe toâi deø daët hoûi xem toâi coù theå giuùp
ñöôïc gì, coâ gaùi ngaång leân nhìn toâi vôùi ñoâi maét lem nhem
ngaïc nhieân, cho toâi thoaùng thaáy moät khuoân maët beänh hoaïn
nhöng coøn phaûng phaát moät vaøi neùt deã thöông cuûa moät nhan
saéc ñaõ taøn taï.

Qua lôøi ñoái ñaùp leã pheùp ñaàu tieân baèng gioïng Baéc thanh
tao cuûa Haø Noäi, coâ cho bieát ñang ñi tìm meï vaø ñang ñoùi.
Toâi mua ngay moät goùi xoâi vaø moät bòch ny-loâng nöôùc traø ñaù
nôi moät baø baùn haøng rong gaàn ñoù ñem ñeán cho coâ roài ngoài
xuoáng beân caïnh nhìn coâ vöøa aên vöøa ho töøng côn döõ doäi.
Sau khi coá aên heát vaø uoáng caïn bòch nöôùc, coâ caùm ôn toâi vaø
töø töø cho toâi bieát vì sao coâ ñang laïc loõng giöõa Saigon. Toâi
gôïi chuyeän vaø kieân nhaãn ngoài nghe coâ keå caâu chuyeän khaù
ly kyø vaø haáp daãn veà ñôøi coâ, maõi ñeán khi trôøi saép taét naéng
môùi chaám döùt. Xeùt thaân phaän cuõng haåm hiu cuøng hoaøn
caûnh quaù eùo le cuûa mình, toâi xoùt xa vaø aân haän xin loãi phaûi
taïm bieät coâ, deø daët ñaët vaøo tay coâ chuùt ít tieàn voâ nghóa. Toâi
caûm thaáy thaät baát nhaãn khoâng giuùp ñöôïc gì cho coâ, nhöng
bieát laøm sao ñöôïc. Saùng hoâm sau vaø maáy ngaøy sau ñoù toâi
trôû laïi choã cuõ nhöng khoâng coøn thaáy boùng daùng coâ gaùi ñaâu
nöõa. Hôn thaùng sau, cuøng vôùi bao nhieâu ngöôøi caû tin vaø
bò gaït, toâi xa gia ñình ñi ‘hoïc taäp caûi taïo’, thaät söï laø ñi ôû
tuø lao ñoäng khoå sai gaàn 7 naêm trôøi. Moãi ngaøy trong tuø toâi
phaûi chòu ñöïng nhöõng buoåi ‘leân lôùp’ nhoài soï coù muïc ñích
khuûng boá tinh thaàn, nhöõng ngaøy daøi ñoùi laïnh töôûng khoâng
sao chòu ñöïng noãi, beänh taät khoâng coù thuoác (ngoaïi tröø vaøi
vieân ‘xuyeân taâm lieân’ trò ‘baù beänh’), bò boùc loät lao ñoäng
taøn teä, vaø bò haïch hoûi tra taán daõ man. Nhieàu baïn tuø cuûa toâi
ñaõ cheát moät caùch bi thaûm.

Caâu chuyeän coâ gaùi keå cho toâi nghe ñaàu ñuoâi laãn loän,
nhôù gì keå naáy, laëp ñi laëp laïi, ñaày nhöõng ñieàu thöông taâm
toâi khoâng theå ngôø laø söï thaät. Toâi nghó coâ ta noùi doái laøm gì

ÑA HIEÄU 90 165

vôùi toâi, moät ngöôøi ñaøn oâng trung nieân hoaøn toaøn xa laï. Roõ

raøng toâi laø ngöôøi ñaàu tieân tình côø hoûi thaêm coâ vaø baát ngôø

chòu khoù ngoài nghe coâ truùt baàu taâm söï daøi doøng maø toâi coù

caûm töôøng nhö nhöõng lôøi traên troái. Trong hoaøn caûnh roái raém

luùc aáy, coøn ai coù ñuû tænh taùo ñeå giuùp ñôõ coâ. Toäi nghieäp coâ

heát söùc. Ñònh meänh sao quaù nghieät ngaõ ñoái vôùi coâ.

Caùc söï kieän trong caâu chuyeän thaät khoù queân vì ñöôïc keå

ñi keå laïi nhieàu laàn khoâng theo moät thöù töï thôøi gian naøo caû.

Toâi xin maïn pheùp saép xeáp laïi cho hôïp lyù, nhöng vaãn giöõ

nguyeân veïn noäi dung, vaø trình baøy theo lôøi keå cuûa chính

coâ gaùi.

***

Thöa chuù, hai ngaøy nay chaùu ñi tìm meï chauù maø khonâ g

bietá ñaâu ñeå tìm. Chaùu ñang benä h, vaø ñoiù quaù, chacé chaùu sapé

chetá ñeán nôi. Chaùu môiù ngoaøi hai möôi tuoiå maø phaiû cheát thì

toiä laém, phaûi khonâ g chu?ù

Chaùu sinh ra giöaõ namê 1953 taiï Haø Noäi, con gaiù duy nhaát

cuaû moät só quan quoác gia totá nghiepä ôû Nam Ñònh vaø moät nöõ

sinh trung hocï Tröng Vöông khaù xinh. Khi chauù vöaø tronø motä

tuoiå thì boá chauù matá tích ôû Ñieän Bieân Phu,û sau naøy khi lôùn

lenâ , chaùu nghe baø noäi chauù cho bieát boá chauù bò boä ñoäi baté vaø

gieát, khoâng tìm ñöôïc xaùc. Meï chaùu soáng trong caûnh ñau khoå

tuyetä vonï g nhìn tình hình chiená söï tiepá dienã soiâ ñoäng roài keát

thucù banè g Hieäp Ñònh Geneøve chia ñoiâ ñaát nöôùc. Khi cuocä di

cö vaøo Nam baét ñauà , meï chauù muoán ñem chauù theo gia ñình

benâ ngoaiï ra ñi cunø g hanø g vanï ngöôiø khacù nhöng baø noiä chauù

cöông quyeát ôû laiï vaø coøn ñoiø giöõ luoân chauù . Sau nayø khi chauù

baêt ñauà hieåu bietá , baø keå laiï baø ñaõ laøm meï chaùu phaiû suy nghó

ratá nhieuà ñeå laáy motä quyetá ñònh heä troïng lieân quan ñeán cuoäc

ñôøi chaùu. Phaàn baø, baø ñaõ khocù loùc naøi næ ñoøi giöõ laiï gioït mauù

duy nhatá cuaû boá chaùu ñeå baø bôùt coâ ñôn luùc tuoåi giaø, tuy chaùu

laø gaiù nhöng laø ñöùa chaùu noäi ñoäc nhatá do baø chæ coù boá chaùu

laø con trai. Lyù do baø ñöa ra ñeå giöõ chaùu ñaõ ñayå meï chaùu vaoø

tình tranï g ratá khoù xöû, moät maët meï vöaø môiù maát ngöôiø chonà g

yeâu quí nhaát treân ñôøi khiená meï thöông nhôù matá aên matá ngu,û

nhöng matë khaùc meï nghó laiï thaáy baø cunõ g quaù ñanù g thöông,

166 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

seõ phaûi soná g hiu quanï h luùc giaø yeáu, meï cuõng khoâng ñaønh
lonø g. Ñeå tanê g apù löcï buoäc meï chaáp nhanä hy sinh, baø baûo meï
laø vôùi tuoiå treû vaø nhan saéc xinh ñeïp cuaû me,ï meï seõ deã danø g
laäp gia ñình môiù trong mieàn Nam vaø coù con nöaõ , coøn baø thì
chaúng bao giôø coù chauù noiä ñeå aüm. Taâm tö meï bò giaèng co döõ
doiä . Roát cuoäc vì quaù yeuâ boá nenâ meï thöông luoân ba,ø vaø meï ñaõ
bamá bunï g hy sinh tình maãu töû cuûa mình ñeå nhöônø g chauù cho
baø. Chaùu maát meï töø ño,ù luùc conø quaù nhoû. Ñieuà laï laø sau nayø
meï chanú g heà göiû thö hoûi thamê hai baø chauù , trong khi ñoù baø
cho bietá moät vaiø ngöôøi quen hoaï hoanè g cuõng coù nhaän ñöôcï
thö töø trong Nam.

Boá chauù coù ngöôiø em gaùi tenâ Thu, boû nhaø ñi khanù g chiená
luùc 18 tuoiå , vaø layá chonà g trong chieán khu. Cunõ g vì hy voïng
gaëp laiï coâ Thu nenâ baø noiä chauù cöông quyetá khonâ g di cö vaoø
Nam. Baø thöônø g baoû baø coù theå soná g yenâ onå vaø hanï h phucù nuoiâ
naná g hai ngöôiø con tröôûng thanø h neáu khoâng vì chính trò maø
hai anh em phaiû bò ñaåy vaoø hai phe ñoái nghòch bané gietá laãn
nhau, khieán baø ñau xotù khonâ g bietá chonï nenâ theo ñöùa naøo. Baø
bò xaâu xeù suotá bao nhieuâ namê vì con nenâ khi boá chaùu maát, tuy
lamø baø ratá ñau ñôùn, nhöng ñaõ giupù baø giaûi quyetá dötù khoatù
moät vaán naïn. Baø nhaát ñònh ôû laiï Haø Noäi khoâng theo meï chauù
laø vì theá. Ngoaøi ra, baø coøn coù boån phanä chamê soùc moä phanà toå
tienâ vaø oâng noiä chaùu, ñoàng thôøi lo vieäc thôû phunï g hai ngöôøi
ñanø onâ g thanâ yeuâ nhaát cuaû ba.ø Themâ nöõa, coù ngöôøi vöøa kín
ñaoù ñöa tin coâ Thu sapé veà vôiù baø.

Coâ veà Haø Noäi thaät. Coâ veà theo choàng teân laø Phu,ù motä caùn
boä thaân tín vaø ñaéc löcï cuaû baùc Ho.à Sau khi oån ñònh cô che,á
baùc ñaõ khen thöônû g chuù aáy xöùng ñaùng vôùi moät chöcù vuï quan
tronï g trong chính phu.û Mayá thanù g sau, bacù tin cayä phaiù rienâ g
chuù vaøo Nam thi hanø h moät nhiemä vuï bí matä , nhöng chæ moät
thôiø gian ngaén thì coù tin chuù maát tích. Khoâng bietá coù phaûi vì
thayá coâ Thu quaù ñau khoå veà viecä chuù Phuù ñaõ hy sinh vì ñaûng
moät cacù h khoù hieåu hay khoâng maø baùc ñích thanâ an uiû coâ, cho
coâ laøm ‘bí thö’ rieâng cuûa bacù , ôû luoân trong phuû Chuû tòch cho
tieän. Coù leõ nhôø khaù xinh, conø treû, naêng noå, vaø tuyeät ñoiá trung
thaønh vôiù ñanû g, coâ ñöôïc bacù tín nhieäm giao phoù viecä saên soùc

ÑA HIEÄU 90 167

baùc ngayø ñeâm veà moiï phöông dienä , ñeå bacù yenâ taâm doác toanø
löïc lanõ h ñaoï ñaûng vaø toå quocá . Vaø cuõng coù leõ coâ laø moät ñanû g
vienâ trung kieân nenâ coâ raát kín mienä g. Ngay caû nhöõng lanà veà
thamê hai baø chauù hanè g tuaàn, coâ cuõng chæ noùi vaiø lôøi thamê
hoûi qua loa roià ngoài im chocá laùt tröôùc khi caoù töø, ñeå laiï moät
soá löông thöcï doài daoø vaø cacù thöù linh tinh, giuùp hai baø chauù
coù ñöôïc cuocä soáng vaät chatá töông ñoái thoaiû maiù trong thôøi
kyø khoù khanê totä cuøng vì caiû caùch ruoäng ñatá vaø chieán tranh.

Chauù xem nhö laø con moà coiâ nhöng may mané ñöôcï baø nuoiâ
naná g vaø thöông yeuâ heát möcï . Naêm 1964 khi chauù 11 tuoiå ,
chauù ñöôcï nhieuà baø con yeuâ mená vì tính tình ngoan ngoanõ vôiù
khuoân matë deã thöông, ñacë bietä chaùu laiï hocï gioûi, haùt hay, vaø
muaù ñeïp. Ñaáy laø namê ñaùnh dauá cuocä ñôøi chauù baét ñaàu thay
ñoåi gheâ gômù . Sinh nhatä baùc Hoà ñöôcï toå chöùc töng böøng taïi
thuû ñoâ nhö moïi naêm vôiù nhönõ g cuoäc mít-tinh vaø trình dienã
chuùc thoï vò ‘cha giaø daân tocä ’, cunø g nhönõ g buoåi bieåu dieãn ca
muùa taïi quanû g tröônø g Ba Ñình, motä phanà do cacù chauù thieáu
nhi ñöôcï tuyeån löïa phuï tracù h. Chauù laø motä trong soá ñoù, vaø
khoâng bieát may hay ruiû maø chauù ñöôcï chuïp aûnh nhieàu nhatá .
Coâ Thu cho bietá tatá caû anû h ñeàu ñöôïc trình cho baùc xem, vaø
bacù ratá thích nhönõ g tamá chupï matë chauù thatä ganà . Coâ thayá vayä
neân ñaõ buotä mienä g khoe chauù laø chaùu ruoät cuaû coâ, khiená bacù
cöôiø baûo ñem chaùu vaoø cho baùc ñích thanâ khen thöôûng ñaëc
bieät. Hoâm sau khi chaùu vaoø trình dienä baùc thì bacù aâu yemá oâm
chaùu vaøo ngöôiø vaø honâ hai maù chaùu vôùi tatá caû söï haiø lonø g.
Bacù coøn thì thaoø beân tai chaùu khen chaùu deã thöông, xinh xaén,
vaø ngoan nhaát. Chaùu caûm thayá ratá vinh döï, sung söôùng, vaø
töï haoø vôiù nhönõ g lôøi khen cuûa bacù .

Töø ñoù cöù moãi hai thanù g chaùu phaiû vaoø muùa haùt ñeå bacù vui,
lucù ñauà thì chung trong nhoùm vôùi cacù chaùu ñoàng löaù khaùc,
nhöng moät thôiø gian sau bacù baoû chæ canà moãi mình chaùu thoiâ
cunõ g ñöôcï . Bacù ñöôcï moïi ngöôiø toân vinh veà lonø g yeâu mená cuûa
bacù ñoiá vôiù cacù thieuá nhi nhi ñonà g, nenâ lanà naoø gapë bacù , chauù
cuõng ñöôcï bacù oâm vaoø loøng vaø honâ hai maù keøm theo nhönõ g
lôiø khen nonà g nhieät. Cöù theá suoát ba naêm cho ñená naêm chauù
ñöôcï möôiø boná tuoiå thì motä homâ coâ Thu cho hay bacù baoû chauù

168 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

khoiû vaoø muaù haùt, vì chaùu khonâ g conø laø con nít nöaõ . Sau naøy
coâ tamâ söï laø coâ camû thayá lo sôï cho chauù nhöng coâ phaiû tuyeät
ñoiá tuanâ leänh bacù .

Laàn vaøo gaëp bacù tiepá theo, vì khonâ g phaiû muaù haùt nenâ
chaùu ñöôïc bacù daãn ñi daïo trong khu vöôøn noiå danh cuûa bacù ,
vöøa ñi baùc vöaø daïy chaùu nhieuà chuyeän, sau ñoù ngoià tieáp bacù
anê tröa. Chaùu nhanä thaáy baùc coù veû ñeå yù ñaëc bietä ñená chauù
vôiù nhieàu cauâ hoûi veà ñuû thö,ù nhö söcù khoûe chaùu theá naoø , hoïc
haønh ra sao, giaiû trí nhönõ g gì, banï beø gomà nhönõ g ai, sinh
hoatï ñoanø theå ñanû g thöônø g xuyenâ khoâng, vaø nhieàu thöù linh
tinh khacù . Chaùu thanø h thaät vaø ngayâ thô traû lôøi baùc ñaày ñuû vì
chauù nghó phaiû laø motä vinh döï lônù lao môiù ñöôcï vò laõnh tuï
toái cao cuûa toå quoác hoiû han nhö vaäy. Do linh tính, töï nhieân
chaùu caûm thayá sô.ï

Ñaàu namê 1968, do bacù lieân tuïc nhaän ñöôïc baoù caoù xaáu veà
chieán dòch toång conâ g kích toång khôûi nghóa ôû mieàn Nam neân
söcù khoûe bacù bò aûnh höôûng. Coâ Thu baoû baùc hay thôû daøi, ít
nguû, vaø huùt thuocá lieân mieân. Vaäy maø vaøo ngayø sinh nhatä baùc
trong thaùng Namê , coâ laïi ñem veà nhaø trao cho chaùu monù quaø
baát ngôø cuûa baùc. Chauù toø moø môû ra xem, thaáy ñoù laø moät thöù
hanø g ngoaïi xa xi ñaét tienà nhapä töø Phapù maø chauù chanú g bao
giôø damù mô töôûng coù theå mua saém noiå .

Ít laâu sau, khi chauù vaøo thì ñöôcï coâ Thu baoù cho bieát baùc
ñang omá , vaø baoû chauù anê tröa khanå tröông tröôcù khi vaoø thamê
baùc. AnÊ xong, chaùu roùn reùn vaøo phonø g baùc ñeán beân chieác
giöônø g nhoû baùc ñang namè . Sau khi nghe chaùu chaøo, bacù catá
tiená g chaäm raõi hoiû :

- Chaùu ñaáy a?ø
Chaùu leã phepù ñapù :
- Thöa bacù , vanâ g aï. Baùc camû thayá theá naøo a?ï
- Bacù khonâ g khoûe. Chaùu coù muoán baùc khoûe khonâ g?
Chaùu traû lôiø nhö caiù maùy, lapë laiï y nguyenâ nhöõng gì bacù
ñaõ dayï chauù :
- Daï thöa baùc, coù aï. Chauù raát muoán söcù khoûe baùc thatä totá
ñeå baùc soáng laâu, laõnh ñaïo ñanû g vaø toå quoác ñeán vinh quang.
Chauù saün sanø g hy sinh vì söùc khoeû cuûa bacù batá kyø lucù naoø .

ÑA HIEÄU 90 169

- Chauù thatä laø motä ñöaù con gaiù dunõ g camû . Chauù xönù g ñanù g
laø moät ñanû g vieân töông lai göông maãu, motä conâ g danâ tiená boä
cuaû toå quoác. Baây canà chauù nghe bacù .

Baùc döøng laïi ñeå xem chönø g thaùi ñoä cuûa chauù , khieán chauù
coá giöõ bình tænh trong luùc chauù lo sô,ï lí nhí:

- Thöa baùc, chaùu ñang nghe a.ï
Theo yeuâ cauà cuûa baùc, chaùu ñaõ thöïc hienä motä soá coâng tacù
trong khaû nanê g cuûa chaùu lienâ heä phanà naoø ñeán söùc khoûe cuaû
bacù . Sau moät thôiø gian, thaáy bacù khoûe, caû theå chaát lanã tinh
thaàn, chauù cuõng thayá töï haøo. Ñauà thaùng 8 naêm 1969, bacù ñotä
ngotä omá nanë g. Cacù bacù só thay nhau chöaõ benä h cho bacù nhöng
khonâ g thayá ketá qua.û Cuoái thanù g 8, baùc ra lenä h cho chaùu vaøo
tucù tröcï ban ngaøy, tuy ñaõ coù baùc só chamê socù bacù khi caàn vaø
coâ Thu phuï tracù h mang thöùc anê lonõ g cho baùc. Sanù g monà g 1
thanù g 9, chaùu ñang ueå oaûi vaø chanù chöônø g ngoài moät mình
trong phoøng khaùch thì boãng nghe baùc thì thaoø . Chaùu böôùc
vaøo nhìn baùc naèm treân giöôøng, toanø thanâ che kín döôiù mayá
lôpù chaên môiù , tröø khuonâ matë topù laïi lamø hai goø maù nhoâ cao
döôiù capë maté nhamé kín vaø motä caiù muiõ to thôû metä nhocï . Mienä g
cuûa bacù hoaøn toanø bò haøm rauâ che laáp khiená chaùu phaiû keâ tai
ganà satù ñeå lané g nghe. Chaùu hoiû , hôi lônù tiená g vì sôï baùc khonâ g
nghe roõ, vaø noiù chamä raiõ tönø g tieáng:
- Thöa bacù , bacù vöøa noùi gì a?ï
Hamø raâu baùc hôi nhucù nhích vaø chauù thoanù g nghe baùc thì
thaoø “Nöôùc.” Phaûn öùng cuaû chauù laø voäi baoù cho coâ Thu bietá ,
nhöng khi chaùu vöaø dôïm böôùc ra khoiû phoøng thì nghe baùc thì
thaøo tieáp moät tiená g nghe nhö laø “thoiâ ” lamø chauù khönï g laïi,
phaân vaân. Chauù nghó raát nhanh laø thay vì goïi coâ Thu ñem
nöôùc vaoø , chauù chayï ñi thonâ g baùo cho bacù só bieát vaø quyeát
ñònh. Chaùu khonâ g hieuå sao luùc chauù ñang hoiá haû lo cho söcù
khoûe cuaû bacù thì nhöõng ngöôøi trong toå phucï vuï bacù laëng leõ
baoû chaùu veà nhaø ñôïi lenä h.
Hoâm sau chauù sotá ruoät chôø ôû nhaø maiõ ñeán chieuà môùi ñöôïc
goïi vaøo tuùc tröcï . Ñená nôi, chaùu ñöôcï coâ Thu cho hay baùc ñaõ
amâ thaàm ra ñi luùc saùng, truøng hôïp moät cacù h laï luøng vôiù ngaøy
baùc ñocï banû tuyeân ngonâ ñoäc lapä 24 naêm tröôcù , vaoø monà g 2

170 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

thanù g 9 naêm 1945. Khonâ g bieát coù phaûi chauù ñaõ nghe lamà lôiø
baùc yeâu cauà coâ Thu ñem nöôcù cho baùc khiená baùc maát hay coù
theå coù ñieàu gì bí aån khoù hieåu, vì lucù chauù ñang cuøng coâ Thu
ñönù g nhìn ngöôøi ta laêng xanê g lo cho bacù thì moät caùn boä treû
ñeán baûo hai coâ chaùu ñi theo ra ngoaøi. Anh ta chæ vaoø moät
chieác xe quanâ ñoiä ñoã ngay tröôcù themà baûo hai coâ chaùu leân xe
vaø laiù ngay ra khoiû thanø h phoá. Sau khoaûng nöaû giôø im laëng,
anh ta dönø g xe tröôcù moät quanù anê , leân tiená g:

- Toiâ ñöôcï neänh ñöa hai ñoàng chí ñená moät ñôn vò ôû Vinh
trong Thanh Hoaù ñeå baûo veä an toanø cho hai ñoàng chí. Hai
ñoàng chí vaoø anê uoná g khanå tröông roià ta ñi tieáp.

Coâ Thu sönû g soát, nanê næ:
- Cho toâi veà nhaø töø giaõ meï toâi ñaõ chö.ù
Anh ta lanï h lunø g baûo:
- Xin ‘noiã ’, khoâng ñöôcï . Ta phaûi ñeán Vinh saùng sôùm mai.
Hai ñoàng chí aên cho ‘lo’ roià ‘neân’ xe coá gané g ngu.û Toâi phaûi
‘naiù ’ xe suoát ñemâ ñayá .
Coâ Thu thacé maéc hoiû :
- Theá aùo quaàn vaø ñoà duøng caù nhaân cuûa chunù g toiâ thì sao?
Anh ta thanû nhienâ ñaùp:
- Ñöøng ‘no’. Ngöôøi ta seõ göûi theo, yenâ chí. ‘No’ anê ñi.
Ñöøng hoiû ‘ninh tinh’ gì ‘löaõ ’ nha.
Ñeán Vinh, hai coâ chauù ñöôcï bienâ cheá vaoø hai tieåu ñoanø
khaùc nhau. Coâ Thu lôïi dunï g chutù thôøi gian hai coâ chaùu conø
gaàn chauù tröôcù khi chia tay ñeå taâm söï vôùi chauù maáy chuyeän
quan tronï g. Tröôcù hetá , coâ baoû laø coâ ñöôcï kín ñaoù cho bietá ñích
xacù chính baùc Hoà ñaõ ngamà ra lenä h gietá chonà g coâ ñeå chiemá
ñoaït coâ lamø ngöôiø haàu haï rienâ g, khiená coâ ñaõ phaûi ñau khoå
ngaäm mienä g suotá , keå caû nhönõ g luùc ñi thamê hai baø chaùu. Coâ
ñaõ daèn loøng giöõ kín chuyeän ngang traiù cuûa ñôiø coâ, vì coâ sôï
noiù ra thì khoâng nhöõng coâ maø caû hai baø chaùu seõ khonâ g soná g
yeân oån. Keá tieáp, vì ôû ganà bacù neân coâ ñoaùn bieát ñöôïc yù ñoà xaáu
cuaû bacù ñoái vôùi chaùu nhöng vì kyû luatä ñaûng, vaø maïng soáng
cuaû ba baø chaùu, coâ ñaõ khoâng daùm laøm gì, khieán coâ voâ cuøng
anâ hanä vaø xotù xa. Sau cuøng, coâ baoû coâ bietá tröôùc theá naøo hai
coâ chauù cuõng bò ñayø ñoïa vì laø keû thanâ tín cuûa bacù . Theo coâ thì

ÑA HIEÄU 90 171

thôøi gian ganà ñayâ , bacù ñaõ bò keû thuø cuûa bacù trong boä chính trò
aâm thamà bao vayâ vaø tìm cacù h trieät ha;ï do ñoù, coâ khoâng ngaïc
nhieân khi ñöôïc cho hay bacù ñaõ cheát amâ thamà chaúng ai bieát,
vaø khi hai coâ chauù bò coi laø ‘ñoiá töôïng’ caàn giaiû quyetá ngay.

Sau khi chia tay vôùi co,â chaùu theo ñôn vò di chuyeån ñeå
xaâm nhapä mieàn Nam. Vieân chính uyû tieuå ñoanø ñaày quyenà uy,
ñöùng tuoiå , thoâ keäch, ít hoïc, goác nonâ g daân, baoû vì chaùu coøn laø
vò thanø h nienâ nenâ oâng ta phaiû ñích thanâ ‘baûo ho’ä chaùu. Ngay
ñemâ ñaàu tienâ , chauù vöaø sôï, vöøa metä nenâ nguû say, vaø ñaõ bò
laoõ giôû troø ‘huû hoùa’. Chauù khocù nhieuà vì quaù ñau khoå nhöng
xeùt thaáy canû h ngoä coâ ñôn giöõa baày lang soùi neân chaùu buonâ g
xuoiâ . Chauù coá gané g soná g vì hy voïng gapë laiï meï chaùu. Chaùu
ñöôcï chuyenå qua nhieuà ñôn vò, vaø ñaõ phaûi traûi qua bao nhieuâ
nhucï nhaõ suotá sauù namê trôiø soná g docï theo ñöônø g monø Hoà Chí
Minh qua nhieàu röøng nuiù , chòu bao caûnh nguy nan vì bom
ñaïn, ñoiù khatù , benä h taät, vaø nhaát laø söï haønh haï cuaû khonâ g bietá
bao nhieâu teân chính uyû vaø thuû tröôûng ñôn vò thay nhau thi
hanø h nhiemä vuï ‘baûo ho’ä chauù . Khoanû g moät naêm sau khi xa
coâ Thu, chauù ñöôcï hai tin xauá cunø g motä lucù . ÔÛ Haø Noäi, baø
chauù ñaõ matá trong caûnh coâ ñôn ñoiù khaùt, ñöôïc coâng an khu
phoá phaùt hienä vaø boù chieuá ñem chonâ . Phanà coâ Thu thì trong
moät chuyená theo ñôn vò di chuyeån baèng xe taiû docï Tröôøng
Sôn, khi xe ñang leo moät caùi ñeøo nguy hieåm lucù trôøi saép toái,
coâ baát ngôø nhayû ra khoiû xe lao mình xuoná g vöïc thaúm ñeå töï
töû. Caiù cheát cuûa coâ ñöôcï xem nhö tai naïn, chaúng ai quan taâm
tìm xacù coâ. Theá laø tröôùc sau gì chaùu vaãn chæ laø ñöùa con gaiù
bò boû rôi. Chauù sôï phaiû chetá quaù theâ thamû nhö baø vaø coâ chauù .

Thöa chuù, chauù ñang macé moät beänh lao kinh nienâ khonâ g
ñöôïc chöaõ trò nhöng chauù chöa muoán cheát. Chauù quyetá tamâ
tìm meï cho ñöôcï , duø ngöôiø ta lieân tucï khuyenâ chauù neân boû
caùi vieäc ‘moø kim ñayù bienå ’ voâ vonï g cuûa chauù . Khi ñôn vò sau
cunø g cuaû chauù tiená vaoø thanø h phoá Saiø Gonø vó ñaiï nayø hai ngayø
tröôcù , chaùu ñöôcï ‘giaiû phonù g’ muoná ñi ñaâu thì ñi vôùi lôiø daën
khoûi caàn trôû laïi ñôn vò, xem nhö chauù bò boû rôi luoân. Vöaø töø
trong rönø g ra, chauù bò choanù g ngôpï , hoaøn toanø batá ngôø tröôcù
thöcï te.á Chauù ñaõ thaät söï bò cuoán troâi theo söï xoâ boà treân caùc

172 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

ñöôøng phoá theânh thang cuûa Saøi Goøn vaø bò nhanä chìm giöaõ
nhönõ g lanø soùng ngöôiø ñoâng nhö kiená di chuyenå voäi vaøng haáp
taáp, maët ngöôiø naøo cunõ g ñaêm chieuâ lo aâu, chanú g ai ñeå yù quan
taâm ñená thaân phaän moät ñöùa con gaùi yeuá ñuoái laïc loaøi, khoâng
moät ai ngoù ngaøng ñená chauù . Chaùu chanú g coù tieàn ñeå aên, laiï
phaiû nguû nhôø döôiù maiù hienâ nhaø trong caiù lanï h ban ñemâ khiená
benä h lao cuaû chauù themâ traàm tronï g. Chauù quaù ngu ngocá tin
töônû g seõ deã danø g tìm thayá meï chauù vì chauù yenâ chí theá naoø meï
chaùu cunõ g ñang kieân nhanã ñi tìm chaùu ñaâu ñaây ôû Saigon sau
cuoäc chia tay laâu daiø . Chuù ôi, chaùu ñaõ ngôø nghecä h hy vonï g
seõ tìm ñöôcï meï, seõ ñöôïc thayá meï vui mönø g khi gapë laiï chauù ,
vaø hai meï con seõ soáng haïnh phucù beân nhau suoát ñôiø . Nhöng
bayâ giôø thì tatá caû ñaõ hoanø toanø supï ño.å Haõo huyeàn ca,û chuù
ôi. Chauù ñaõ soná g hoaøn toanø trong aoû töôûng, xa rôiø thöïc te…á

Thöa chuù, chaùu xin camù ôn loøng toát cuaû chuù ñaõ hoûi thamê
chauù , ñaõ chòu khoù laéng nghe chauù . Chauù sapé cheát ñená nôi.
Chauù ñaõ heát nöôcù maét, chaùu cunõ g hetá hôi roài.

Meï ôi, meï ñang ôû ñauâ ? Con ñang tìm meï ñaây. Con yeâu meï
vaø nhôù meï laém. Con muoná ôû ganà me.ï Meï ôi, oâm con ñi, vuoát
tocù con ñi. Con coù nhieuà chuyeän keå cho meï nghe. Con seõ keå
meï nghe cuocä ñôiø gian truanâ … cuaû ñöùa con gaùi coâ ñôn meï ñaõ
boû laiï . Con bietá meï muoán ñem con theo ra khoûi caiù thaønh phoá
quæ aùm Haø Noäi. Meï ôi, con khoâng theå soná g xa meï moät ngayø
naøo nöaõ . Con ñang tuyetä voïng.... Meï ôi, meï coù nghe con goïi
meï khonâ g?… Me.ï .. meï... meï ôi!

ÑA HIEÄU 90 173

Where Are You, Mom?
ªª Ton Dzien

The fall of Saigon in April 1975 caused tremendous
upheavals all over South Vietnam, with the influx
of divisions of communist troops from the North
as victorious invaders. Together with soldiers in uniforms
were cadres in civilian clothes who were in Saigon the first
time in their life.
I was then an officer of the Republic of Vietnam Armed
Forces, and as a result, I had to undergo a terrible mental
turbulence brought by the event and the prospect of a somber
future under the new infamous regime. One hot afternoon in
the first days of May, to find some mental relief, I wandered
around the area where my family temporarily lived in a rela-
tive’s house after our evacuation from Dalat late in March. It
was in the vicinities of Lang Cha Ca near Saigon’s Tan Son
Nhat airport where, in the streams of noisy, hurrying, and
fearful people moving in disorder, I suddenly heard bitter cries
of a girl. I stopped to look in the direction of the lamenting
sounds, that I was often allergic to, and found a woman sitting
on the pavement of the opposite side of the street, in tattered
clothes with a faded jungle soft hat on her bending head.
Out of compassion, I approached her and delicately asked if
I could be of any help. Despite her pitiful condition, I could
see a few nice traits still left on her weathered face when she
turned it up to look at me with astonishment.
As she mentioned that she was starving, I immediately
bought from a peddler some sticky rice and a plastic bag
of tea for her, and watched her try to consume everything
against her annoying coughs. After she finished her meal and
took a short rest, I asked her a few simple questions to learn
about her situation that eventually led to a mostly one-way
dialog between the desperate young girl and me. She slowly

174 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

told me her long story that ended just before dusk. As I had
to leave her for my home, with deep sorrow and regret due
to my personal condition, I wished her good luck and placed
a little money in her hand. I did not expect to see her again
but I did come back to the location to look for her the next
morning and several days afterward but there was no sight of
her. Several weeks later, without anticipation, I was tricked
into voluntarily taking a 77-month-long miserable journey
in many of the so-called ‘reeducation camps’, a nice term
for hard labor prisons where indoctrination, hunger, illness,
and inhuman exploitation were every prisoner’s experiences.

The girl’s life story was interesting and trustworthy, in spite
of her repetitive events in disregard to chronological order. To
help make it enjoyable to the readers, I did rearrange them in
a logical sequence and in an appropriate style, with her telling
the story in the first person.

***
I was born in the middle of 1953 in Hanoi, the daughter of
a young nationalist officer graduated from a military school
in Nam Dinh and a pretty high school student. When I was
over a year old, my father was reported missing in action in
Dien Bien Phu (I learned later that he had been captured
there and killed by ‘bô dôi’- Vietnamese communist troops).
The political situation deteriorated, leading to the Geneva
Accords that divided Vietnam into two. A huge evacuation to
the South ensued for those who wanted to avoid living with
the communists, including my mother. Miserable and desper-
ate, she decided to accompany her family to go South, with
me naturally, but things did not happen that way. According
to my grandmother’s disclosure when I grew up and began
to understand, my mother had to think very hard to make a
life-changing decision that seriously affected me. The reason
was my grandmother’s tearful and firm insistence that I, her
only grandchild, remain with her to serve as a great source
of solace during her lonely old age. My mother was under

ÑA HIEÄU 90 175

s serious state of torment not only about her lost husband
whom she dearly loved and terribly missed, but also about
his mother who would certainly live alone and miserably for
the rest of her life. She had to consider whether to sacrifice
her maternal feelings by losing me or force my grandmother
to lose hers by taking me away. My grandmother, in her last
blow, reasoned that my mother, being a beautiful and young
woman, would certainly have a better new life in the South
with possibly many children. My mother lost her fight, and I
lost her ever since.

My father had a sister named Thu who had run away, at 18,
to join the Viet Minh anti-French resistance in the jungle. The
political situation of the time had pushed my grandmother’s
children into opposing camps, making it impossible for her
to decide with which side she would be. She could have been
happy with them around her until her last day had they not
been affected by the resistance. My father’s death, though
also a great loss to her, did help her solve the dilemma. She
would remain in Hanoi to look after her ancestors’ tombs,
especially those of her two dearest men. After all, she would
no longer live alone as she had discreetly received words
from her daughter Thu that she would come home soon. The
prospect of seeing Thu again, therefore, had so strengthened
her that she firmly refused to go to the South, unlike most of
her neighbors and relatives who eagerly wanted to leave as
fast as possible, due to their terrible fear of the communists.
Aunt Thu did come back and stay in Hanoi but not for long.

In the jungle, aunt Thu fell in love with and married Cao,
an important party member who worked specially for Uncle
Ho. Being a close and efficient cadre, Cao was highly ap-
preciated by the uncle who appointed him to an important
position in the government immediately after it returned to
Hanoi. Some months later, Cao was assigned to carry out
a secret mission in the South where, mysteriously, he was
reported missing a short time afterward. Aunt Thu was very

176 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

painful and heart-broken. To compensate for her great loss,
uncle Ho made her his personal assistant, and allowed her
to live permanently in his mansion. Thanks to her youth and
charm, she was trusted with the job of making sure all his
physical needs be satisfied, allowing him to devote himself
entirely to the leadership of the party and country. Perhaps
because she was a loyal party member or some other reason,
she kept quiet most of the time, even during her weekly visit
to us. She always left after a short moment, leaving behind
enough supplies and other miscellaneous items for us to
survive comfortably.

As an orphan destined by the political situation of the
country, I was lucky to be raised as a normal child by love
from my grandmother and aunt Thu. When I was eleven, I
was the target of affection for most people due to my good
character and nice appearance, together with my exceptional
abilities in learning, singing, and dancing. It was in this year
that marked the beginning of a drastic change in my life. As
with other years, uncle Ho’s birthday this year was held cer-
emoniously in the capital with fanfare, including well-wishing
meetings and shows for the people’s ‘dear old father’, to be
concluded with musical and dancing performances in the Ba
Dinh square especially by selected good kids. Uncle Ho had
been widely known to like kids, female only. I was one of them
who, fortunate or not, was the most photographed. According
to aunt Thu, he reviewed all the photos and decided to retain
the ones with me in close-up. As aunt Thu accidentally told
him with pride that I was her niece, he wanted her to bring
me over for him to give me a special personal commenda-
tion. When I reported to him, he tenderly held me in his arms
and kissed my cheeks with pleasure while murmuring in my
ears that I was cute, charming, and the best kid of all. I felt
extremely honored, happy, and proud with his compliments.

From then on, I was supposed to entertain uncle Ho
monthly with my dancing and singing, first with some other

ÑA HIEÄU 90 177

girls of my age, then solo. Like the very first time, he always
held me in his arms and placed long kisses on my cheeks
together with his nice compliments.

When I was almost fourteen, I learned from aunt Thu one
day that Uncle Ho had ordered her to see to it that I would
come to see him every week or any time he wanted. Since I
was no longer a little girl, she felt a little scared for me but,
as she confessed to me later, she had to carry out his orders
without complaint.

In my next visit, I was to stay about an hour, strolling with
him in his famous garden and being his companion at lunch.
It was during this meal that he showed his special attention
to me, with questions about my health, my schooling, my
hobbies, friends, activities with party-controlled groups, and
miscellaneous things. He took me by surprise once when he
mentioned about my intimate problems in his questions on
my health. Nevertheless, I answered him sincerely and in-
nocently, thinking it was a great honor to have the supreme
leader of the fatherland to address such a personal issue,
traditionally considered inappropriate by an old man to an
adolescent girl. He seemed gratified though, and as a reward
for me, he kissed me on my cheeks repeatedly, causing me to
try very hard to sustain his bad breath and hard mustache.
Instead of being proud and honored, for the first time I felt
miserable and annoyed.

I began to realize that he wanted to hold my body tight,
kiss me not only on my cheeks, and touch my hair, all with
eagerness. A sense of fear and disgust started to develop in
me, gradually lowering my respect for him. Unfortunately,
he detected my negative attitude that I had tried to keep as
discreet as possible, and reacted with rage by giving a clear
lecture about his unchallenged power as leader of the party
and the country and his heavy responsibilities that needed to
be relieved by constantly being in contact with young girls like
me. He did mention about the party’s iron discipline against

178 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

anyone who disobeyed him, but then he suddenly changed the
subject by proudly relating his experiences with French female
comrades when he worked for the party there. To test my in-
telligence and loyalty, he asked me who the most important
person in my life was, and when I recited like a parrot that
it was he, he laughed with satisfaction and hastily rewarded
me with a shower of long kisses on my face.

Early in 1968, the news of the serious defeat of the general
uprising in the South came as a hard blow to his health. Aunt
Thu disclosed that he sighed often, slept little, and smoked
much more than usual. On his birthday in May, however,
she handed to me an unexpectedly special present from him,
with the strict order that I use it only in my visits to him. It
consisted of many sets of underwear made of expensive fabric
in France. I was amazed by their soft touch and fresh colors,
and anxious to try them, the first foreign and luxurious gifts
that I never imagined I could afford.

On my next visit, uncle Ho looked pale but somehow he
was so pleased he didn’t wait for aunt Thu to leave us before
holding me tight and kissing all over my face. Again, I had to
try my best to suppress my scare and discomfort caused by his
terrible breath and mustache. After eating a delicious lunch
alone in a hurry on order, I followed him into his bedroom
and sat on a chair next to his single bed where he came to lie
down. After a short moment of silence, he started to speak in
a slow and weak tone.

“How do you think my health is?” he asked.
“Dear Uncle, it’s not good at this time.” I replied with
sincerity.
“Do you want me to get well?” he asked after a short pause.
“Yes, Uncle, I really do,” I answered with an automatic
recitation of what he had taught me. “I really want you to
be perfectly healthy and live long to lead the party and the
fatherland to glorious victories. I’m ready to sacrifice my own
life for your health, anytime.”

ÑA HIEÄU 90 179

“You’re a very courageous girl. You deserve to be a future
exemplary party member, a progressive citizen of our father-
land. Now, listen carefully…”

He paused to observe my reaction. I felt frightened but
tried to remain as calm as I could.

“Yes, Uncle, I’m listening,” I softly said.
“On behalf of the party and the fatherland,” he said with
a menacing voice, “I accept your voluntary sacrifice. I need
you special help to improve my health. Do you understand
what you’re going to do?”
“No, Uncle. I’m sorry I don’t. Please tell me.” I answered
in total confusion.
“Maybe you’re too young. By the way, how old are you?”
“I’m fifteen, Uncle.”
“I see...”
I started to undergo a chain of tremendous discomfort do-
ing what he forced me to do. I had no choice.
After many such visits, his health seemed to have signifi-
cantly improved, evidenced by his rosy face and gratifying
smiles. He treated me more equally; in return, I had less and
less respect for him. His image of a great leader was no longer
outstanding in my mind.
It happened that in August of 1969, his health suddenly
began to deteriorate. Doctors took turn to treat him without
apparent results. Near the end of August, as a personal favor
from uncle Ho, I was to stay on duty in his room all day, except
when the doctors came to perform their medical treatment
and aunt Thu brought in his liquid food. On the morning of
the first day of September, when I was tired and bored sitting
alone outside of his room, I heard him say something. I turned
to look at him lying in the bed fully covered by a set of new
blankets, except for his thin face with closed eyes above two
raised cheekbones and a big nose in between. His mouth was
covered by his moustache and beard, forcing me to put my
ear close to his face to catch his voice.

180 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

“Uncle, what have you just said?” I asked, raising my
voice and uttering each word clearly.

His moustache moved slightly to let out the following
whispering and disconnected words:

“Water…”
My immediate reaction was to notify the doctor on duty of
the dying uncle’s request for the liquid. I was going to leave the
room in a hurry when I heard one more word that puzzled me:
“No…”
No more water? I had to notify the doctor on duty, anyway.
He’ll know what to do, I told myself.
Uncle Ho quietly died the next day, mysteriously coinciding
with the day he solemnly made the proclamation of indepen-
dence for Vietnam, exactly 24 years earlier, on September 2,
1945. I was not sure if he had died as a result of my inadequate
response or else, since in the afternoon when I was with aunt
Thu watching a small group of people work on him, a man
approached and asked both of us to follow him outside. He
told us to board a military vehicle and quietly drove it out of
the city. Half an hour later, he stopped it in front of an eatery
and announced we could have dinner in there.
“For your protection, I was ordered to take you to a military
unit in Vinh of Thanh Hoa province,” he said coldly.
“Can I say goodbye to my mother?” asked aunt Thu.
“Sorry, no. We have to arrive in Vinh early next morning.
Try to eat sufficiently and then have some sleep. I have to
drive all night.”
“What about our clothes and other necessary stuff for our
daily life?”
“Don’t worry. They’ll be sent over, no problem. Now, no
more questions, please.”
In Vinh, we were assigned to two different army battalions,
and before our separation, aunt Thu took advantage of the
little time we were left together to tell me briefly a few things.
She disclosed that her Uncle Ho had secretly ordered to

ÑA HIEÄU 90 181

have her husband killed so he could keep her as his personal
housekeeper, that she was sorry to have been powerless in
preventing his intention to abuse me, and that she had known
in advance of our maltreatment for having been his favorites.
According to her, during the last couple of years, uncle Ho had
quietly been targeted by his foes in the Politburo who wanted
to remove him whenever it was convenient to do so, and there-
fore, it was no surprise to her that we were immediately taken
away after his death. Over a year later, I received two pieces of
bad news at the same time. One was about my grandmother in
Hanoi who had died in misery; her body had only been found
by a local police officer during his unexpected patrol of her
residential area. The other was about aunt Thu who, during a
trip on the Ho Chi Minh trail at dusk when her moving truck
was on a dangerous pass, she had jumped out to her death in
a dark and deep valley. Her death had been reported as an
accident and her body was deliberately abandoned.

As for me, still a minor, I was placed under the ‘guardian-
ship’ of the battalion’s powerful party political commissar, a
middle-aged cadre of peasant origin. In the very first night
when he kept me, scared, exhausted, inexperienced, and help-
less, alone with him, he brutally abused me and made me a
woman; in fact, his own woman for a long period. Thanks to
his position, he could let his lust go free without obstruction;
besides, he was reinforced by the belief that by ravishing me,
he would be lucky to advance unopposed and fast in his party
career. He claimed that he had saved my life by disregarding
an order to have me disposed, and therefore, I had to please
all his needs unconditionally.

My life was full of unexpected things as I kept undergoing
a lot of humiliation and hardship for the last six years along
the Ho Chi Minh trail. I had to try to survive through numer-
ous jungles, over dangers, hungers, and illnesses. Under the
‘responsibilities’ of about a dozen lascivious military men
acting as my ‘protectors’, I had to have as many as six abor-

182 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

tions performed on me, in addition to my chronic pneumonia.

When my unit arrived in this huge city of Saigon two days

earlier, I was free to go search for my mother. I was actually

lost in a sea of strange people who were so busy taking care

of their own destiny in the turmoil and uncomfortable heat.

No one had paid attention to me. I had nothing to eat, and

had to spend the cold nights on the streets. The weather and

my sleeplessness made my lung disease worse. I didn’t want

to die, as I strongly hoped to see my mother again some day.

I believed she must be patiently waiting for me in Saigon; and

after our long separation, she must be very happy to have me

again. Of course, I would also be happy to have her beside

me for the rest of my life.

Sir, that was the true story of my life. Thanks for your kind

heart and patience in listening to me. I know I am at my end.

I no longer have tears. I can feel my last breath is coming.

Mom, I love and miss you terribly. Where are you, mom? Do

you hear me? I need you. I want to be with you. I want you

to hold me in your arms, to touch my hair, to kiss my cheeks.

Dear mom, I have many things to tell you. I’ll tell you about

the miserable life of your lonely daughter you left behind. I

know you wanted to take me out of the hell capital of Hanoi.

I’m here with you at last. Mom, please come to me. I can’t

live without you. I’m desperate, mom… Please answer me…

I’m dying, mom … Mom….

Ton Dzien

Black April, 2010

ÑA HIEÄU 90 183

Nhönõ g Canù h Thö
Khonâ g Hoià AÂm

ªª Thu Nga 18B

Toâi laïi nhaän ñöôïc thö anh, cuõng trong khi muøa xuaân
ñang böôùc ñi vaø nhöôøng cho muøa heø ñang trôû laïi.
Laù thö naøy cuõng vaãn laø bì thö coù laèn xanh ñoû töø
choán goïi laø “Thieân ñöôøng Coäng Saûn” nhöng ñòa chæ khoâng
coøn ôû Saøi Goøn, maø laø moät tænh leû, anh ñaõ veà laïi Tuy Hoøa,
nôi anh vaø toâi ñaõ soáng qua thôøi kyø nieân thieáu. Laù thö ñaàu
tieân anh vieát cho toâi, nay ñaõ 5 naêm, töø ñoù anh khoâng coøn
göûi moät caùi thö naøo caû, vaø cuõng ñeå toân troïng lôøi yeâu caàu
cuûa anh, toâi khoâng hoài aâm, cuõng khoâng tìm caùch lieân laïc vì
anh noùi trong thô, neáu toâi hoài aâm anh seõ khoâng bao giôø vieát
nöõa. Anh cho raèng nhö vaäy toâi vaø anh seõ coøn giöõ cho nhau
nhöõng gì quyù nhaát, ñeïp nhaát. Toâi höùa vôùi loøng seõ laøm theo
lôøi anh, chæ mong nhaän thö anh, seõ khoâng traû lôøi nhöng cuoái
cuøng, trong moät phuùt khoâng caàm loøng ñöôïc, toâi ñaõ khoâng
giöõ lôøi höùa, toâi coù vieát cho anh moät laù thô vaø laù thô ñoù moät
ñi khoâng bao giôø trôû laïi. Töø ñoù tôùi nay ñaõ 5 naêm troâi qua
vaø trong thôøi gian daøi ñaêng ñaüng naøy, ban ngaøy vì baän roän,
khoâng coù thì giôø suy nghó, nhöng khi ñeâm ñeán trong nhöõng
côn nguû chaäp chôøn, toâi ñaõ mô thaáy anh vaø hoâm sau, toâi luïc

184 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

loïi thuøng thô, hy voïng moät laù thô mình ñôïi mong, seõ baát
ngôø naèm trong ñoù.

Nhìn neùt chöõ quen thuoäc laû löôùt cuûa anh, toâi khoâng khoûi
caûm ñoäng vaø pha moät chuùt thaùn phuïc. Anh ñaõ maát ñi moät
caùnh tay trong traän chieán aùc lieät vôùi Vieät Coäng nhöng neùt
chöõ bay böôùm cuûa anh vaãn coøn ñoù, ngaïo ngheã, töï haøo.

Ñaàu thô, anh chæ noùi ñaõ dôøi veà Tuy Hoøa - sau nhieàu naêm
soáng taïi Saøi Goøn vaø anh quyeát ñònh ôû laïi ñaây vì nôi ñaây coù
quaù nhieàu kyû nieäm, daàu cuoäc soáng ñoâi khi khoâng cho pheùp
ñeå nhôù veà nhöõng kyû nieäm ñoù nöõa... Ðoaïn naøy toâi chæ ñoaùn
laø anh nhôù ñeán toâi... Anh hoûi toâi tôùi baây giôø ñaõ coù moät laàn
naøo veà thaêm laïi queâ höông chöa. Anh noùi neáu em ñaõ veà
thì anh ñaõ maát moät dòp gaëp laïi em roài, anh noùi anh bieát anh
maâu thuaãn, khoâng muoán toâi lieân laïc sau khi nhaän thö anh,
nhöng moät goùc naøo ñoù trong traùi tim, anh vaãn muoán thaáy
“dung nhan aáy baây giôø ra sao?" Ñoïc tôùi ñaây, toâi gaáp böùc
thö laïi ñeå tröôùc ngöïc, hình dung laïi veû maët cuûa anh khi anh
caát tieáng haùt “....xem dung nhan aáy baây giôø ra sao?” Toâi
chôït lieác nhìn caùi göông treo gaàn ñoù vaø mæm cöôøi chua chaùt,
chaéc chaén em khoâng coøn “ñoâi maù ñaøo, nhö ngaøy naøo" nöõa
anh aï! Hôn 40 naêm roài keå töø ngaøy chuùng ta gaëp nhau laàn
cuoái, ai bieát ñoù seõ laø laàn cuoái! Neáu toâi bieát ñöôïc luùc aáy laø
laàn cuoái, toâi ñaõ khoâng giaän hôøn ñeå anh cuoáng quít xin loãi
vì moät lôøi noùi ñuøa, maø toâi chæ muoán haønh haï anh cho thoûa
töï aùi, anh phaûi doã daønh haøng maáy ngaøy, coù khi haøng tuaàn
môùi heát giaän. Neáu toâi bieát coù ngaøy anh seõ daâng hieán cho
nuùi soâng moät caùnh tay, toâi ñaõ laéng nghe lôøi giaûi thích cuûa
anh veà taám hình oan nghieät... Chöõ “neáu” lôùn nhaát tôùi baây
giôø toâi vaãn coøn aân haän, laø neáu khoâng vì töï aùi quaù lôùn, toâi
ñaõ khoâng xa anh vónh vieãn vaø neáu toâi coù pheùp thaàn thoâng,
toâi seõ quay ngöôïc kim ñoàng hoà, döøng laïi ôû nhöõng giaây phuùt
hai ñöùa beân nhau!

Toâi ngöøng ñoïc böùc thô môùi, laáy böùc hình töø trong laù thö
cuûa 5 naêm veà tröôùc ra xem ñeå möôøng töôïng laïi göông maët
cuûa anh. Böùc hình traéng ñen cuõ kyõ, toâi caát raát kyõ caû trong
ngaên keùo cuoäc ñôøi vaø ngaên keùo cuûa traùi tim toâi. Anh vieát:

ÑA HIEÄU 90 185

bieån Tuy Hoøa vaãn soùng voã raït raøo vaø anh hình dung ñaâu
ñoù nhöõng taø aùo traéng tung bay, nhöõng veát chaân treân caùt cuûa
ñaùm hoïc troø caû gaùi, caû trai tinh nghòch vui ñuøa thoûa thích.
Toâi nhôù laïi con ñöôøng daãn xuoáng bieån cuûa tuoåi hoïc troø, con
ñöôøng luùc aáy ñaïp xe töøng caëp, aùo daét ôû löng quaàn ñeå “giaây
seân” ñöøng caén ñöùt, ñöùa ngoài sau cuõng veùn aùo caån thaän, luõ
con trai laøm taøng ñaïp thaät nhanh, tuïi con gaùi chuùng toâi leø
löôõi ra nhaùt. Anh ñaïp xe song song hoûi nhoû Thuaän “Thuaän
chôû Thu naëng quaù, ñaïp khoâng noåi kia teà, ñeå anh chôû Thu
cho." Thuaän chöa bieát traû lôøi ra sao, toâi vuøng vaèng nguùng
nguaåy, “Khoâng chòu moâ, dò oøm!” Anh mæm cöôøi khoâng eùp,
tieáp tuïc ñi keà beân nhö muoán tieáp söùc cho chuùng toâi vì con
ñöôøng chaïy tôùi baõi bieån khaù xa. Nhöõng con coøng nhoû li ti boø
thaät nhanh treân baõi caùt vaø troán thaät leï vôùi nhöõng caùi caøng
nhoû xíu. Anh chæ con coøng treâu toâi “Neø, con coøng nhanh coøn
hôn Thu nöõa kìa, cöù troán anh hoaøi." Toâi vuøng vaèng: "Troán
moâ nôø! nhöng ñöøng coù tôùi noùi chuyeän nhieàu röùa, maï bieát la
cheát." Anh cöôøi: "Laøm raêng maï bieát ñöôïc." Maï cuõng khoâng
theå naøo bieát ñöôïc hai ñöùa heïn hoø nhau ôû nhaø con Baân maø
toâi noùi laø ñi cheùp baøi hoaëc trao ñoåi vaøi aùnh maét nuï cöôøi
trong nhöõng laàn caém traïi cuûa tröôøng, vaø maï cuõng khoâng
bao giôø bieát ñöôïc coù nhöõng luùc toâi naèm ñeå gioït nöôùc maét
öôùt goái vì giaän hôøn anh. Moái tình thaät trong traéng thô ngaây
cuûa tuoåi hoïc troø nhöng phaûi giaáu dieám vì maï muoán toâi hoïc
thaønh taøi, khoâng yeâu ñöông vôù vaån.

Maï khoâng bieát nhöng anh Quang bieát vaø anh Quang
giaän anh, cho anh khoâng ñöùng ñaén. Anh vaø anh Quang hoïc
cuøng ñeä nhò caáp, nhöng khoâng hoïc cuøng lôùp, anh Quang
ban B vaø anh ban C. Anh Quang hay noùi, “thaèng nôù chæ lo
ñôøn, haùt vaø taùn gaùi." Toâi phuïng phòu khoâng ñoàng yù nhöng
khoâng daùm caõi. Toâi bieát anh coù tính ngheä só, coù nhieàu baïn
vaø cuõng coù nhieàu coâ gaùi ñeïp ôû tröôøng chuù yù, loøng anh ra
sao toâi khoâng bieát nhöng toâi chöa heà thaáy anh côït nhaõ vôùi
ai. Vôùi toâi anh cuõng saên soùc moät caùch lòch söï, chöøng möïc,
anh nôû nuï cöôøi nöûa mieäng “beù raùng hoïc cho gioûi maï, anh
thöông”. Ñoâi luùc toâi nghó hay anh chæ xem toâi “laø ngöôøi em

186 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

gaùi thoâi", nhöng khi nhìn aùnh maét anh, toâi choaùng ngôïp, toâi
bieát anh thöông toâi.

Cho tôùi ngaøy toâi tìm ñöôïc trong taäp vôû cuûa anh hình moät
ngöôøi con gaùi khaùc, toâi quaêng hình vaø vôû cuûa anh, trong
khi anh coá gaéng giaûi thích, hình ñoù cuûa N. töï boû vaøo vôû cuûa
anh. Toâi laøm sao tin ñöôïc, toâi nhôù ñeán lôøi anh Quang noùi
veà anh. Töø ñoù, toâi nhaát ñònh xa anh, maëc duø anh laøm gan
ñeán nhaø toû yù thaân thieän vôùi anh Quang tröôùc vaø maëc daàu
anh Quang khoâng tieáp anh voàn vaõ laém, nhöng anh vaãn maëc,
toâi nhìn ra ngoaøi phoøng khaùch baét gaëp aùnh maét baên khoaên
cuûa anh, anh khoâng bieát toâi coù nhaø hay khoâng, nhöng khoâng
daùm hoûi, ngoài moät laùt anh thaát voïng chaøo veà. Töø ñoù toâi maát
anh, anh theo gia ñình vaøo Saøi Goøn sau khi gôûi toâi nhöõng laù
thô vaø bieát khoâng bao giôø ñöôïc hoài aâm. Vaøi naêm sau, nghe
tin anh ñaõ keát hoân vôùi ngöôøi trong böùc aûnh! Toâi chæ nghe
laïi töø moät ngöôøi baïn khaùc noùi N. ñeo ñuoåi anh cho tôùi luùc
ñöôïc anh. Nhöng sau ñoù cuõng chính ngöôøi naøy boû rôi anh!

Cuõng do ngöôøi quen keå laïi, toâi bieát anh ñi lính Khoâng
Quaân, ñaàu ñoäi trôøi chaân ít khi chaïm ñaát, anh ñöôïc nhieàu
huy chöông vì coù nhieàu chieán coâng vôùi nhöõng phi vuï can
tröôøng vaø cuõng vì can tröôøng anh ñaõ ñeå laïi trong röøng saâu
caû moät caùnh tay. Toâi cuõng ñaõ laäp gia ñình, ba maù toâi ôû laïi
Vieät Nam vaø cuõng ñaõ laàn löôït qua ñôøi sau moät thôøi gian
sau khi Coäng Saûn xaâm chieám mieàn nam. Toâi ñaõ troâi theo
doøng ngöôøi di taûn, moät cuoäc di taûn vó ñaïi nhaát trong lòch
söû loøai ngöôøi. Tröôùc ñoù, maï cuõng nhaéc veà anh, maï noùi sau
naøy anh coù veà Tuy Hoøa vaø laïi thaêm maï vaø anh Quang. Maï
noùi anh Quang vaø anh sau naøy hieåu nhau hôn vaø trôû thaønh
ñoâi baïn thaân! Thaät khoâng ngôø! Maï hoûi toâi coù bieát anh bò
thöông vaø maát moät caùnh tay khoâng? Maï ñaâu bieát khi nghe
anh bò thöông loøng toâi chaán ñoäng maïnh vaø khoâng khoûi boài
hoài nhôù laïi baøn tay anh thoaên thoaét ñieäu ngheä treân phím ñaøn
guitar trong nhöõng buoåi vaên ngheä cuûa tröôøng. Toâi noùi: “Daï
bieát!” Maï cuõng hoái tieác cho cuoäc tình cuûa anh vaø toâi khoâng
thaønh vaø thöôøng nhaéc ñeán chuyeän xöa cuûa chuùng toâi. Maï
noùi tröôùc khi anh ñi, anh coù töø giaõ maï vaø anh nhaén toâi ñaõ

ÑA HIEÄU 90 187

hieåu laàm anh. Vì töï aùi cuûa tuoåi treû toâi ñaõ ñeå maát cuoäc tình
thöù nhaát vaø cuõng laø cuoäc tình cuoái trong ñôøi.

Toâi vaãn chaêm chuù nhìn göông maët anh trong taám aûnh phai
maøu ñeå tìm laïi dö höông ngaøy thaùng cuõ. Toâi thì thaàm nhö
keå chuyeän vôùi anh. Anh coù nhôù con Baân khoâng? Nghe noùi
noù bò tieåu ñöôøng khoâng chaïy ñuû thuoác thang roài vì meâ aên
ñöôøng khoâng boû ñöôïc neân noù ñaõ cheát. Con Nhöôïc Haø, coù
göông maët thaät hieàn laønh, cuõng ngöôøi Hueá, coù ngöôøi chuù laø
thaày daïy ñòa lyù cuûa lôùp toâi, khoâng bieát coù phaûi chuù thaät hay
chuù baù laùp maø sau ñoù thì nghe chuù phaûi loøng chaùu... Nhöng
maëc keä chuyeän thò phi, tuïi toâi nhoùm 4 ñöùa con gaùi, Nhöôïc
Haø laø moät trong töù quyù (coù ñöùa noùi töù quyù laø cho con trai,
coøn con gaùi laø töù quyû vì phaù quaù trôøi, aên haøng cuõng quaù
trôøi). Thuaän baèng tuoåi tuïi toâi nhöng coù veû chöõng chaïc hôn
taát caû, Thuaän theo ghe vöôït bieân vaø ñaõ boû mình treân bieån
caû. Nhöôïc Haûi nghe noùi sau naøy öng oâng chuù (hôø) vaø ñaõ coù
tôùi 5 con! Con nhoû coù caùi ñaàu vaø caùi maët nhoû xíu, löng nhoû,
moâng nôû ñuùng laø töôùng vöôïng phu ích töû nhö coù laàn oâng
thaày töôùng soá ñoùan cho chuùng toâi trong moät böõa nghæ hoïc.

Toâi aáp laù thö leân ngöïc. Nhaän ñöôïc thö anh toâi möøng
rôùt nöôùc maét. Toâi baét ñaàu ñoïc tieáp laù thö thaät chaäm, nhö
ñöùa beù môùi hoïc vôõ loøng, ñaùnh vaàn töøng chöõ vaø uoáng töøng
gioøng... Trong thö anh khoâng nhaéc laïi quaõng ñôøi anh bò tuø
toäi, nhöng toâi ñöôïc bieát anh bò tuø heát 5 naêm, maëc duø chæ
vôùi moät caùnh tay vaø anh ñaõ giaûi nguõ khi coäng saûn cöôõng
chieám mieàn nam. Toâi khoâng bieát lyù do taïi sao anh khoâng
xin ñi Myõ theo chöông trình HO vaø cuõng khoâng hieåu anh ñaõ
sinh soáng nhö theá naøo töø cuoäc thay ñoåi beå daâu aáy. Maëc duø
anh vaø toâi ñaõ thoûa thuaän ñöøng tìm ñeán nhau laøm gì nöõa, lôû
dôû heát roài, nhìn caùnh tay ñaõ cuït tôùi vai toâi ñoaùn lyù do anh
khoâng muoán gaëp laïi toâi. Toâi raùng nhìn ñoâi maét trong taám
aûnh ñeå tìm laïi aùnh nhìn saâu thaúm cuûa naêm naøo, nhöng toâi
chæ thaáy lôø môø moät ñoâi maét khoâng coøn tinh anh sau nhöõng
naêm tuø toäi vaø nhöõng thaùng naêm vaät loän vôùi cuoäc soáng khoâng
töông lai. Anh baän chieác quaàn nhaø binh coøn chieác aùo maøu
gì toâi khoâng ñoaùn noåi.

188 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

Toâi laïi coá tìm nhöõng

aån ngöõ cuûa laù thö, anh

vieát:

“Ñatá nöôùc coù nhieàu

ñoiå thay neân cuoäc soná g

cuaû moiï ngöôiø , trong ñoù

coù anh, cuõng coù nhieuà

thay ñoåi. Anh ñaõ soná g

töø Saøi Goøn, cho ñeán

Nha Trang, Pleiku, Tuy TPB Vuõ Vaên Ñaïi
Hoøa, Ñaø Nanü g, moiã nôi Tieuå Ñoaøn 2 Nhaûy Duø
anh vaø moät vaøi ngöôøi

banï naâng ñôõ laãn nhau, möa naéng coù nhau vaø benâ anh conø coù

cayâ ñôøn guitar nöaõ , cayâ ñônø nayø do moät ngöôøi banï ñaõ tanë g

anh tröôcù khi anh töø giaõ coiõ ñôøi neân anh quyù laém, ñi ñauâ anh

cuõng mang theo...”

Toâi chôït thöông nhôù laøm sao hình aûnh anh oâm ñaøn ngoài

giöõa ñaùm baïn beø nôi tröôøng xöa, lôùp cuõ vôùi nhöõng baøi slow

rock. Toâi ngaäm nguøi ñoïc tieáp thö anh:

“...Sau ñoù anh laiï trôû veà Saøi Gonø , vaø baây giôø anh laiï veà

Tuy Hoaø , nhöng em ñönø g lo, khi xöa thì cunõ g rayø ñaây mai ñoù

neân cuõng khonâ g coù gì ñaùng quan tamâ . Anh chæ thöông nhönõ g

ngöôøi baïn ñonà g canû h ngoä maø laù thö tröôùc anh khonâ g nhaéc sôï

em baän lonø g, anh dauà sao cuõng coøn moät canù h tay laønh laën,

conø baïn anh, thaèng Huøng hocï cunø g lôùp vaø roià hocï cuøng khoùa

KQ, em nhôù Huøng khoâng? Hané coù caiù traùn doâ, trong lôùp goiï

laø Hunø g Doâ ño,ù noù khonâ g coøn caû tay, lanã ñoâi chaân, nhöng noù

vaãn duõng camû maø soáng, vôï noù ñaõ boû noù lauâ roià , con noù cuõng

khoâng theøm nhìn noù. Conø nhönõ g ngöôiø khacù chaéc em khoâng

bieát ñauâ , coù ngöôøi muø maté , coù keû lieät caû phanà thanâ the.å .. A,Ø

em coøn nhôù thaày Ngocï khonâ g? OnÅ g bayâ giôø laøm ngheà giaùc

hôi, thænh thoûang oâng giacù löng cho anh khoâng tính tienà , em

coù theå töônû g töôïng ñöôcï khonâ g?...”

Khoâng, toâi khoâng theå töôûng töôïng vaø hình dung ñöôïc

thaày Ngoïc vôùi göông maët chöõ ñieàn ñeïp trai cao ngaïo baây

giôø laøm ngheà giaùc hôi.

ÑA HIEÄU 90 189

Toâi caûm thaáy hoài hoäp, sôï tìm ra moät vaøi teân tuoåi quen
thuoäc ñang soáng trong cuoäc ñoåi ñôøi vó ñaïi naøy. Anh vieát tieáp:

“Anh xin loiã ñaõ mang nhöõng chuyeän khoâng vui keå cho em
nghe. Anh vaø cacù banï tuy lam luõ nhöng thöông nhau nhö
anh em ruotä thòt, em ñöøng lo. Vaøi gionø g anh laïi vieát: “em
ñöøng lo”...

Toâi hình dung ra nuï cöôøi nöûa mieäng quyeán ruõ cuûa anh
khi noùi caâu naøy, anh sôï toâi thöông haïi anh vaø nhö vaäy, seõ
ñoäng chaïm loøng töï aùi cuûa anh. Toâi lau nöôùc maét ñoïc tieáp:

"Keå cho em chuyenä naøy ñeå cho em bietá motä vaiø söï thatä
neuá em coù nghe ai sang benâ ñoù keå laiï “ñaát nöôùc ñaõ coù nhieuà
thay ñoiå ñeå em hình dung thay ñoåi nhö theá naøo ñoù ma,ø dauà
söï chuyeån ñatï tö töônû g cuûa anh coù phaàn vuïng veà, nhöng anh
chacé em hieuå , anh, baïn anh, banï em, caû nöôcù cunõ g ñang ñoåi
thay em aï vì anh vaø caùc banï bayâ giôø coù teân môùi laø Thöông
Pheá Binh!”

Toâi thaãn thôø buoâng rôi laù thô xuoáng ñaát vì thöông anh,
thöông cho baïn anh, thöông cho ñaát nöôùc cuûa chuùng ta!

Buoåi chieàu ñaõ trôû veà, muøa heø laïi trôû veà, naéng nhaûy muùa
ngoøai saân, toâi lau nöôùc maét cuùi xuoáng nhaët laù thö leân, tay toâi
voâ tình laøm caû xaáp giaáy tôø vaø thö laãn loän ôû goùc baøn vöông
vaõi rôùt xuoáng. Khi cuùi xuoáng löôïm nhöõng giaáy tôø leân, toâi
nhaän ra moät laù thö khaùc cuõng gôûi töø Vieät Nam cuûa moät
thöông pheá binh, nhôø chuyeån laïi cho hoäi cöïu quaân nhaân ñeå
xin cöùu trôï, maø toâi chöa kòp giao laïi cho ngöôøi phuï traùch,
toâi ñoaùn ngöôøi trong thô ñaõ theo ñòa chæ cuûa nhöõng ngöôøi
baûo trôï hoà sô tröôùc ñaây cuûa caùc hoäi ñoaøn toå chöùc, maø toâi
cuõng ñaõ baûo trôï vaøi laàn.

Toâi keùo taám hình cuûa ngöôøi vieát thö ra nhìn, anh bò cuït caû
hai chaân, ngoài treân chieác gheá, hai caùi chaân cuït loøng thong.
Göông maët ngöôøi thöông pheá binh nhaên nhuùm, moät baøn
tay cong queo, taøn taät. Toâi ngaäm nguøi thöông cho keû ñaõ hy
sinh suoát cuoäc ñôøi trai treû cuûa mình, nay thaønh keû taøn pheá
phaûi vieát thö xin nhöõng ngöôøi baïn ñoàng nguõ ñaõ moät thôøi
cuøng chung chieán tuyeán moät ít tình thöông. Toäi quaù ngöôøi
chieán binh Vieät Nam! Thaønh phaàn naày vaãn coøn haøng haø

190 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

sa soá, hoï laø nhöõng ngöôøi keùm

may maén khoâng ñeán ñöôïc beán

bôø töï do, ñang soáng moät cuoäc

ñôøi laây laát khoå sôû, phaûi ñi aên

xin, hoaëc kieám soáng qua ngaøy

baèng nhöõng vieäc nhö baùn veù soá,

bôm ruoät xe ñaïp, vaù baùnh xe

v.v... vôùi moät con maét, moät caùi

chaân vaø trôøi ôi... chæ moät caùnh

tay nhö anh!

Toâi chôït hoaûng hoát, anh ñaõ

soáng ra sao? Chaéc anh cuõng

TPB Ñaøo Vónh Kyù cuøng caûnh ngoä? Toâi quay quaét
Trinh Satù Löõ Ñoaøn 1 Nhayû Duø
töï traùch mình chæ bieát nhôù

thöông maø khoâng tìm ra söï thaät.

Anh khoâng heà coù moät gioøng chöõ xin xoû naøo trong thö, nhaát

laø caùi thö tröôùc anh khoâng heà ñaù ñoäng tôùi cuoäc soáng hieän taïi,

nhöng ñaùng leõ toâi phaûi ñoaùn ra, anh cuõng laø moät “Thöông

Pheá Binh” soáng raøy ñaây mai ñoù, vaát vaû lang thang neân thö

toâi gôûi ñaõ khoâng tôùi ñöôïc anh! Anh ñaõ soáng ra sao? Coù ai

giuùp ñôõ cho anh trong cuoäc ñôøi coøn laïi? Toâi baøng hoaøng,

chaéc vì töï aùi anh khoâng bao giôø cho toâi bieát cuoäc soáng cuûa

anh? Toâi ñöùng leân, loøng nhaát ñònh chuyeán naøy toâi phaûi hoài

aâm, daàu anh coù muoán hay khoâng. Toâi seõ caàu nguyeän thö

toâi göûi seõ tôùi tay anh vaø toâi seõ laøm moät ñieàu gì ñoù ñeå giuùp

anh, giuùp baïn anh daàu coù muoän nhöng hy voïng vaãn coøn

kòp vôùt vaùt phaàn naøo loãi laàm cuûa toâi ñoái vôùi anh , ñoái vôùi

nhöõng ngöôøi baïn anh.

Keå töø thaùng Tö thaät ñen, moät maøu ñen bao la bao truøm

caû ñaát nöôùc Vieät Nam, naêm 75, vaø maøu ñen aáy vaãn coøn

baùm theo nhöõng ngöôøi lính khoán khoå thaát traän mieàn Nam.

Coøn toâi, troâi noåi queâ ngöôøi, khoâng baø con ruoät thòt nhöng

cuõng nhö nhieàu ñoàng höông khaùc, seõ coá laøm sao ñem moät

ít aùnh saùng gôûi veà nhöõng mieàn taêm toái nhaát, nôi ñoù coù anh,

coù ngöôøi toâi thöông: Thöông Pheá Binh Vieät Nam Coäng Hoøa.

Thu Nga 18B

ÑA HIEÄU 90 191

ªª truyenä ngané

Côn Möa Chieàu Nay

ªª Töôøng Thuùy 20B

Thaùng saùu Saøigoøn hay coù nhöõng côn möa baát chôït
roài taïnh, nhöng cuõng coù nhöõng côn möa dai daúng
aâm æ, nhö côn möa chieàu nay.
Toâi ñöùng döôùi hieân moät caên nhaø nhoû chæ ñuû choã truù möa
cho ba ngöôøi. Toâi nhìn trôøi lo laéng, neáu hoâm nay khoâng
phaûi ñi mua saùch, toâi seõ khoâng treã chuyeán xe buyùt tröôùc,
vaø nhö vaäy seõ khoâng truùng phaûi côn möa naøy. Cuõng taïi toâi
thoâi, saùng nay tröôùc khi ñi, meï ñaõ nhaéc:
- Nhôù mang aùo möa nghe con, muøa naøy hay möa baát chôït
laém, truùng möa deã bò caûm ñaáy.
Toâi daï daï roài laïi queân luoân, baây giôø maéc möa roài, veà theá
naøo cuõng bò meï la cho coi.
Möa cöù ræ ræ, raû raû, luùc to, luùc nhoû khoâng ngöøng, toâi oâm
caùi caëp taùp saùt vaøo ngöôøi cho ñôõ laïnh. Con ñöôøng naøy laâu
laâu môùi coù moät chuyeán xe buyùt chöù khoâng nhö nhöõng tuyeán
ñöôøng treân Chôï Lôùn, heát chuyeán naøy tôùi chuyeán khaùc, lieàn
lieàn nhau. Ñöùng chôø laâu vöøa laïnh, vöøa buoàn, laïi thaáy chæ
coù mình mình, toâi ö öû haùt nhoû trong mieäng:

192 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

- Thaùng Saùu trôøi möa, trôøi möa khoâng döùt, trôøi khoâng
möa, anh coá laïy trôøi möa…. ÔØ trôøi ñang möa maø, laïy gì
nöõa, phaûi haùt laø trôøi ñang möa, con laïy trôøi ngöøng möa
môùi phaûi chöù.

Toâi ñang tuûm tæm cöôøi moät mình, thì aøo moät boùng ngöôøi
phoùng ñeán beân caïnh. Ñoù laø moät anh lính, vöøa yeân choã, anh
ta phuûi phuûi nhöõng haït möa dính treân ngöôøi baén caû sang
toâi. Chôït thaáy toâi nhích nheï ra xa, bieát mình voâ yù, anh voäi
vaøng xin loãi:

- Xin loãi coâ nheù, taïi
möa to quaù, toâi chaïy
nhanh theá maø vaãn bò
öôùt.

- Daï, khoâng sao.
Thaáy toâi yeân laëng
khoâng noùi gì theâm, anh
gaï chuyeän:
- Coâ chôø xe laâu chöa?
- Daï, laâu roài.
- Ñöôøng naøy ít xe laém, laàn naøo cuõng phaûi chôø thaät laâu
môùi coù moät chuyeán. Coâ hoïc ôû gaàn ñaây haû?
- Daï.
- Ngaøy naøo cuõng chôø ôû ñaây nhö vaäy sao?
- Daï.
- Cöïc nhæ? Sao khoâng mua xe gaén maùy maø ñi, ñôõ phaûi
chôø?
Ô, caùi oâng naøy hay nhæ, ngöôøi ta ngheøo neân môùi phaûi ñi
xe buyùt, ñang laïnh laïi ñoùi nöõa maø coøn bò hoûi vôù vaån, moùc
loø theá naøy, toâi quay laïi traû ñuõa:
- Theá, sao anh khoâng mua xe maø ñi, laïi ñi xe buyùt gioáng
toâi?
Anh baät cöôøi khi thaáy caùi veû cong côùn cuûa toâi:
- Cuõng gôùm ñaáy, hoâm nay xe toâi bò hö, ñöa söûa, neân
môùi phaûi ñi xe buyùt vaø gaëp ñöôïc moät coâ beù ñanh ñaù nhö
theá naøy chöù.
Queâ quaù, toâi quay maët ñi höù nheï moät tieáng.

ÑA HIEÄU 90 193

- Thoâi xin loãi, coâ beù naøy deã giaän quaù.
Thaáy ñöôïc xin loãi, caùi töï aùi trong toâi ñaõ thoûa maõn, toâi
quay laïi:
- Giaän chöù sao khoâng, anh nghó maø coi, baát cöù moät ngöôøi
con gaùi naøo bò cho laø ñanh ñaù, cuõng ñeàu khoù chòu thoâi, hôn
nöõa toâi ñaâu coù noùi gì quaù ñaùng maø anh laïi baûo toâi ñanh ñaù,
ai maø chaû giaän.
- Toâi xin loãi roài maø.
- Thoâi boû qua ñi, anh laø lính tieàn ñoàn ñöôïc veà pheùp haû?
- Khoâng, toâi laøm taïi thaønh phoá.
- AØ, lính kieång.
- Caùi gì lính kieång?
Gioïng anh chôït ñanh laïi:
- Coâ goïi toâi laø lính kieång? Mieät thò ñaáy, chaïm töï aùi ñaáy!
Lính tieàn ñoàn hay lính thaønh phoá ñeàu phaûi laøm vieäc nhö
nhau, ñeàu phuïc vuï toå quoác nhö nhau. Ai cuõng phaûi boû coâng
söùc ra caû, chæ coù ñieàu nhöõng ngöôøi lính ngoaøi bieân cöông
thì söï nguy hieåm nhieàu hôn, noùi nhö vaäy khoâng phaûi laø lính
thaønh phoá khoâng coù nhöõng hieåm nguy ñaâu nheù, coâ beù.
Ô hay, lôõ mieäng coù chuùt xíu maø bò leân lôùp nhö theá naøy.
Toâi ñang tính caõi laïi, thì anh ñaõ dòu gioïng xuoáng:
- Chaéc gia ñình coâ coù ngöôøi ñi lính ñaùnh giaëc, phaûi khoâng?
- Daï!
- Binh chuûng naøo?
- Daï, Bieät Ñoäng Quaân.
- OÀ, coïp ba ñaàu raèn, thöù döõ ñaáy, thaûo naøo.
Thaáy anh ñöùng im khoâng noùi, toâi nhoû nheï
- Xin loãi anh, toâi khoâng coá yù, taïi nghe ngöôøi ta goïi theá
thì toâi goïi theo thoâi, anh ñöøng giaän nhe.
Anh baät cöôøi:
- Giaän doãi gì, toâi laø lính maø.
Chôø maõi cuõng chaû thaáy boùng daùng chieác xe buyùt ñaâu,
toâi cöù nhoùng nhoùng ngöôøi ngoù ra ñaàu phoá, boãng thaáy mình
bò ñaåy sang moät beân, toâi quay nhìn laïi, thì ra laø moät caäu beù
con, gaày goø, khoaûng 11,12 tuoåi, vai ñeo moät bình kem to gaàn
baèng ngöôøi, vöøa chaïy ñeán choã chuùng toâi. Em len vaøo giöõa

194 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

toâi vaø anh lính. Mieáng nilon maøu xanh laù caây ñaõ baïc maøu,
beù síu ñöôïc coät treân coå khoâng ñuû che cho caû caäu beù laãn bình
kem, aùo cuõng nhö quaàn ñeàu vaù chaèng, vaù ñuïp, phong phanh
ñeán toäi nghieäp. Caû ngöôøi run caàm caäp, em ngoù leân trôøi vôùi
veû maët lo laéng, roài boãng nhieân em oøa khoùc. Toâi coøn ñang
ngô ngaùc thì anh lính ñaõ cuùi xuoáng oâm bôø vai em hoûi nhoû:

- Sao vaäy em, sao khoùc vaäy?
Em nöùc nôû traû lôøi:
- Taïi trôøi möa…
- Trôøi möa thì sao?
- Con ñi baùn kem, trôøi möa theá naøy khoâng ai mua kem
heát, laøm sao con coù tieàn chieàu nay mang veà cho maù ñeå mua
thuoác cho em con ñaây. Chuù ôi, em con noù oám maáy böõa raøy
roài, con phaûi laøm sao hôû chuù?
Anh ngoài xuoáng, môû bình kem ra coi, nhöõng caây kem
maàu xanh, ñoû, vaøng, naâu xeáp xen keõ nhau coøn treân nöûa
bình. Anh ñaäy naép bình laïi roài ñöùng leân moùc boùp laáy ra
50$ ñöa cho em:
- Caát ñi, chuùt nöõa, raùng baùn ñöôïc ñoàng naøo hay ñoàng
naáy em aï.
Toâi cuõng moùc caëp laáy ra choã tieàn leû maø saùng nay meï cho
mua saùch coøn thöøa, duùi caû vaøo tay em.
Thaèng beù lí nhí:
- Caùm ôn chuù, caùm ôn chò...
Roài ñeo bình kem leân vai ñònh böôùc ñi. Boãng anh naém
vai noù giöõ laïi:
- Xe buyùt tôùi kia roài, theo anh!
Noùi xong anh naém tay thaèng beù keùo leân xe. Toâi cuõng
theo chaân hai ngöôøi. Leân tôùi xe, anh ñaåy thaèng beù leân gaàn
choå anh taøi xeá, roài khi xe vöøa chaïy, anh quay laïi phía haønh
khaùch noùi lôùn:
- Thöa quyù baø con, coâ baùc, xin loãi cho toâi noùi vaøi caâu. Toâi
bieát baø con, coâ baùc ñi xe buyùt khoâng phaûi laø nhöõng ngöôøi
giaøu coù nhöng toâi chaéc quyù vò seõ raát giaøu loøng nhaân aùi. Xin
quyù vò haõy giuùp ñôõ cho em beù naøy, chaùu ñi baùn kem, nhöng
hoâm nay trôøi möa, chaùu khoâng baùn ñöôïc bao nhieâu, maø em

ÑA HIEÄU 90 195

chaùu ñang oám naèm nhaø, meï chaùu mong chaùu baùn ñöôïc haøng
mang tieàn veà mua thuoác cho em. Toâi mong quyù oâng baø, coâ
baùc mua duøm chaùu moåi ngöôøi moät caây kem, chæ moät ñoàng
thoâi, quyù vò seõ giuùp chaùu coù tieàn mua thuoác cho em chaùu,
xin baø con haõy giuùp chaùu.

Anh vöøa döùt lôøi, moïi ngöôøi ñaõ nhao nhao leân:
- Ñöôïc thoâi.
- Naøy cöng cho anh moät caây.
- Cho dì moät caây luoân….
Thaèng beù luùng tuùng môû bình kem, ñöa kem cho khaùch maø
queân caû laáy tieàn, thaáy vaäy anh laïi keá beân noù, giuùp thaèng beù
baùn haøng. Moät oâng cuï ngoài ngay haøng gheá ñaàu keùo em laïi:
- Naøo laïi ñaây.
OÂng cuï ñaët vaøo tay thaèng
beù tôø 10$, noù luùi huùi kieám
tieàn traû laïi thì oâng cuï ñaõ ra
daáu khoâng caàn, oâng khoâng
aên kem, thaèng beù cuùi ñaàu
caùm ôn thaät leã pheùp. Treân
xe ai naáy cuõng ñeàu uûng hoä,
neân chaû maáy choác thuøng kem
chæ coøn laïi hai ba caây kem
vôõ. Thaèng beù caùm ôn moïi
ngöôøi roài xuoáng xe vôùi khuoân
maêt raïng rôõ. Trong xe moïi
ngöôøi coøn ñang nhaám nhaùp
dôû nhöõng caây kem. Duø trôøi
möa, caây kem laïnh, maø sao
ai cuõng nghe loøng mình thaät
ngoït ngaøo nhö vò ngoït caây kem.
Anh ñi xuoáng cuoái xe choã toâi ñöùng, chöa kòp yeân choã,
thì maáy baø baùn haøng veà chôï ñaõ leân tieáng khen anh roái rít:
- Thieáu uyù toát quaù, giuùp thaèng nhoû baùn heát bình kem luoân.
- Tình quaân nhaân caù nöôùc maø!
- Thieáu uyù toát buïng nhö vaäy, coâ naøo maø laøm vôï thieáu uùy
chaéc laø coù phöôùc laém ñoù.

196 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

- Thieáu uùy coù vôï chöa? moät baø leân tieáng choïc anh, coù
caàn khoâng toâi laøm mai cho.

Moïi ngöôøi cöôøi laøm anh ñoû maët, anh luùng tuùng nhìn toâi:
- Coù gì ñaâu, taïi thaáy thaèng beù toäi quaù thì con giuùp thoâi.
Caùm ôn maáy dì khen. Con laø lính thaønh phoá bò cheâ laø lính
kieång thì ai maø theøm öng.
- Lính kieång thì cuõng toát, cuõng gioûi thoâi sao laïi cheâ?
Anh thaáy toâi ngoù ra ngoaøi cöôøi cöôøi, anh keùo nheï caùi caëp
taùp cuûa toâi cho toâi quay laïi:
- Neø nghe maáy dì aáy noùi khoâng, lính kieång cuõng toát vaäy.
- Daï, bieát roài, thöa thieáu uùy.
- Baây giôø coâ ñaõ bieát lính kieång cuõng höõu duïng khoâng
thua gì lính ñaùnh giaëc chöù? Hy voïng coâ cuõng nhö moïi ngöôøi
coù caùi nhìn ñuùng veà chuùng toâi, nhöõng ngöôøi lính thaønh phoá.
- Ñaõ noùi bieát roài maø. Sao thieáu uùy leân lôùp hoaøi vaäy.
Roài nhaân caâu chuyeän caäu beù baùn kem, toâi cuõng keå cho
anh nghe moät tröôøng hôïp töông töï maø ngöôøi xöû lyù caâu
chuyeän naøy laïi chính laø meï toâi. Hoâm ñoù cuõng vaøo moät ñeâm
trôøi möa, coù moät baø baùn baùnh chöng, baùnh gioø ñi qua cöûa,
meï goïi vaøo ñeå ñaõi boá con toâi moät böõa quaø toái, giôø ñoù maø
ñöôïc aên caùi baùnh gioø noùng seõ thuù vò bieát bao nhieâu. Meï
ñang tính tieàn traû cho baø baùn baùnh, ñoät nhieân baø laên ra keâu
ñau buïng, thì ra baø ñaõ ñeán ngaøy sanh, meï voäi baûo chuùng
toâi beâ roå baùnh cuûa baø vaøo nhaø, coøn meï thì ñích thaân ñöa baø
ñeán beänh vieän Töø Duõ, ôû ñoù ñeán saùng mai sau khi bieát baø
baùn baùn gioø meï troøn con vuoâng, meï môùi veà. Baùo haïi, laàn
ñoù maáy chò em toâi phaûi aên baùnh chöng, baùnh gioø hai ngaøy
môùi heát, baây giôø cöù troâng thaáy loaïi baùnh naøy laïi sôï.
- ÔØ, neáu gaëp tröôøng hôïp ñoù thì coâ laøm sao?
- Thì chaéc cuõng laøm nhö meï toâi laøm thoâi.
- Coù bieát laøm khoâng ñoù, hay sôï quaù roài… khoùc nheø
Toâi löôøm anh moät löôøm daøi tít taép:
- Khoâng theøm noùi vôùi anh nöõa…
Anh nhìn toâi cöôøi, caùi nhìn cuûa anh… sao maø laï laï, kyø
kyø aáy!
Tôùi traïm, toâi söûa soaïn xuoáng xe, thì nghe anh thì thaàm

ÑA HIEÄU 90 197

beân tai:
- Mai gaëp laïi nheù, coâ beù… ô coâ teân gì?
Toâi cuùi maët, böôùc nhanh xuoáng giaáu nuï cöôøi sau caëp

taùp, khoâng traû lôøi anh, vaø nghó thaàm: Mai gaëp, chaéc khoâng
coù ñaâu, ngaøy mai xe anh ñaõ söûa xong roài, anh ñaâu coøn ñi
xe buyùt maø heïn hoø gì nöõa! Thoâi boû ñi, anh lính kieång ôi!

Thaùng saùu, Saøigoøn, trôøi cöù möa, möa maõi ñeå moät ngöôøi
nhôù hoaøi baøi haùt:

“Thanù g saùu trôøi möa trôiø möa khoâng dötù
Trôøi khoâng möa anh coá laïy trôiø möa.”
Vaø nghó maõi ñeán moät ngaøy möa thaùng saùu, möa daàm deà,
möa dai daúng ñeå chaúng nghe loøng mình laïnh, maø laïi thaáy
aám aùp thaät nhieàu….

Töônø g Thuùy
Tucson – AZ - 2010

Giôùi thieäu chuû ñeà ÑH91

Ñoaøn keát laø vuõ khí tieân quyeát trong baát kyø cuoäc chieán
tranh naøo, bôûi vì:
Motä caây lamø chanú g neân non,
Ba cayâ chuïm laiï neân honø nuiù cao.
Hôn luùc naøo heát, ngöôøi Vieät quoác gia, trong cuõng nhö
ngoaøi nöôùc, caàn bieát aùp duïng nhöõng baøi hoïc ñoaøn keát ñeå
huy ñoäng moïi tieàm naêng vaø söùc maïnh cuûa daân toäc haàu sôùm
taän dieät Coäng Saûn Vieät Nam.
Nhöõng baøi vieát mang noäi dung khuyeán khích söï ñoaøn keát
raát thích hôïp vôùi Ña Hieäu 91 qua chuû ñeà:

Ñoaøn Keát Ñeå Chieán Thaéng
Ban Bieân Taäp Ña Hieäu raát mong nhaän ñöôïc baøi vôû ñoùng
goùp cuûa quyù giaùo sö, quyù NT, quyù chò cuøng toaøn theå baïn
ñoïc xa gaàn vaø xin traân troïng giôùi thieäu.

BBT/ÑH

198 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ

Ta Ñôiï Em Ñaõ 35 Naêm

Ta xa em buoåi tröa heø naéng chaùy, 199
Saøigoøn ôi! Thoâi vónh bieät ngaøn truøng.
Treân bôø soâng, hoàn ta chôït thaát tung,
Nuï hoân ñoù thaønh traêm naêm baát töû.
Em ôû laïi vôùi yeâu thöông ñoäng vôõ,
Trong tim ta nieàm thöông nhôù voâ cuøng,
Em theo choàng veà neûo toái queâ höông,
Ta lang baït beân trôøi Taây, taän tuyeät.
Chuùng mình ñaõ laø ñoâi bôø nhaät nguyeät,
Ta beân ngöôøi chaên goái cuõng coâ ñôn.
OÂi, gioâng toá laøm côn baõo nhôù thöông,

ÑA HIEÄU 90

Ngöôøi ôû ñoù maø ñaïi döông caùch trôû.

Em trong tay choàng, ta ngoaøi khung cöûa,

Moái tình ñaàu sao queân ñöôïc, trôøi ôi!

Ba laêm naêm (35) ghi ñaäm ñaùy tim coâi:

Moät hình aûnh ngöôøi queâ höông tình töï.

Em ñaõ traàm luaân treân gioøng lòch söû,

Coù bao giôø nhung nhôù ñeán ta chaêng?

Vaø rieâng ta moät boùng toái ngôõ ngaøng,

Ba laêm naêm coøn yeâu em baát taän.

Hôõi yeâu daáu, neáu traêm naêm laø ngaén,

Tình yeâu naøy maõi taän hieán vì em.

Sao em nôõ ñeå tình tuyeät voïng theâm,

Ta seõ cheát treân gioøng soâng ñònh meänh.

Ngöôøi tình queâ höông, noãi yeâu thaàn thaùnh.

Roài vaãn thöông em suoát kieáp soáng naøy.

Ta ñôïi chôø em haøng vaïn ñeâm ngaøy,

Ba traêm leû saùu ngaøn giôø (*) ñaõ trieät.

***

Hôõi yeâu daáu, ta yeâu em dieãm tuyeät,

Moái tình ñaàu chæ thöïc söï trong mô,

Nhöng ta tin töông lai ñeïp baát ngôø:

Gaëp laïi em treân queâ höông daân chuû.

Vaø buoåi ñoù, duyeân ñoâi mình hoa nôû,

Ta hoân em giöõa ñoàng luùa mieàn Taây,

Höông queâ meï thaét chaët maáy voøng tay,

Yeâu em laém, hôõi ngöôøi tình maét bieác.

Duø xa em bao thaùng naêm bieàn bieät,

Giaác nguû ru hoàn... boùng toái thôøi gian.

Ta chôø em, ñôïi heát kieáp hoàng traàn,

Vaø naèm xuoáng beân moä em vónh cöûu.

QUOÁC NAM
(30 Thaùng tö 2010)

(*) Ghi chuù: 306 ngaøn giôø, töùc laø 35 naêm (chính xaùc
laø 306 nganø 600 gìô)ø .

200 VÌ TÖÏ DO - DAÂN CHUÛ