ภูมิศาสตร์ ม.4-6

นาํ สอน สรปุ ประเมนิ

ขน้ั สอน 6) ภัยต่าง ๆ ทเ่ี กิดจากภูเขาไฟปะทรุ ุนแรง มีดังน้ี

ขน้ั ท่ี 4 การวิเคราะหและแปลผลขอ มลู ภยั ทเ่ี กดิ จากภเู ขาไฟปะทุ ลักษณะ

• ลักษณะของภูเขาไฟในประเทศไทยเปน เปน็ แกส๊ ทล่ี ะลายเปน็ ของเหลวอย ู่ในแมกมา มคี วามเปน็ กรดจดั  ประกอบดว้ ย 
อยางไร อธิบายพรอมยกตัวอยางประกอบ ไอน�า้  คาร์บอนไดออกไซด ์ ซัลเฟอร ์ไดออกไซด ์ และไฮโดรเจนเฮไลด์ ซ่งึ เมอ่ื
พอสงั เขป ปะทุเป็นกลุ่มควันข้ึนสู่บรรยากาศลอยไปตามกระแสลม  และเมื่อตกลงมา
(แนวตอบ ภูเขาไฟในประเทศไทยมีอยู คล้ายฝนกรดทเี่ ป็นพิษ เม่อื สมั ผัส หรอื สดู ดมเข้าส่รู า่ งกาย จะท�าให้เกดิ ความ
ท่ัวทุกภูมิภาค โดยมีลักษณะเปนภูเขาไฟ แก๊สภเู ขาไฟ (volcanic gas) ระคายเคอื งที่ผวิ หนงั
รูปโลท ่มี ีความลาดชนั นอย อันเกิดจากการ
ไหลของลาวาแบบบะซอลตออกเปนบริเวณ ทฟี รา (tephra) ใเปนน็อาตกะากศอ นฝภ่นุ เู ขภาูเไขฟาไขฟน าเดถตา้ า่ ธงลุ  ๆีภ เูทขถ่ี ากูไฟพ1 น่ ตอะอกกรมันาภจูเาขกาภไฟเู ข2 าบไฟอม แบล์ภะถูเขกู าพไฟดั 3พ เามไปอ่ื
กวาง อยางไรก็ตาม ภูเขาไฟสวนใหญใน
ประเทศไทยเปนภเู ขาไฟทีด่ ับ หรือสงบแลว เวลานานมากขน้ึ จะผพุ งั อยรู่ วมกนั รอบภเู ขาไฟ หากอยบู่ นพนื้ ทล่ี าดชนั และมี
ตัวอยางของจังหวัดที่มีภูเขาไฟในแตละ ฝนตกมากอาจทา� ใหเ้ กดิ การถลม่  เปน็ อนั ตรายตอ่ ผคู้ น สงิ่ กอ่ สรา้ ง และชมุ ชน
ภาค เชน จังหวัดลําปาง จังหวัดเชียงราย ที่อยรู่ อบเชงิ เขาได้
ในภาคเหนือ จังหวัดสุโขทัย จังหวัด
กาํ แพงเพชร ในภาคกลาง จงั หวดั ปราจนี บรุ ี ลาวาหลาก (lava flow) เป็นลาวาเหลวไหลออกไปจากปล่องภูเขาไฟ หรือรอยแตกของเปลือกโลก
จังหวัดจันทบุรี ในภาคตะวันออก จังหวัด มลี กั ษณะเหมอื นลา� ธารลาวา ไหลเคลอื่ นทอี่ ยา่ งชา้  ๆ กอ่ นทจ่ี ะแขง็ ตวั  สามารถ
กาญจนบุรี จังหวัดตาก ในภาคตะวันตก ทา� ลายอาคารและทรพั ย์สนิ ท่ีเคล่อื นผา่ นได้
และจังหวัดนครราชสีมา จังหวัดศรีสะเกษ
ในภาคตะวนั ออกเฉียงเหนอื ) แรงส่ันสะเทือนและแรงดันของแมกมาท�าให้หิน  ดิน  ด้านข้างของภูเขาไฟ
เกิดการพังทลายเป็นแผ่นดินถล่ม  เคล่ือนที่ลงสู่พ้ืนที่ด้านล่างอย่างรวดเร็ว 
ดังตวั อย่างภูเขาไฟเซนต์เฮเลนส์ ทเ่ี กิดใน พ.ศ. 2523

แผ่นดินถล่มจากภูเขาไฟปะทุ

เปน็ ฝุน่ และเถ้าธุลภี ูเขาไฟที่ไหลออกมาจากปลอ่ งภเู ขาไฟ แล้วไหลลงไปกอง
ทับถมกันดา้ นขา้ งของภูเขาไฟ รวมตัวกับนา�้ จากฝนหรือหมิ ะละลาย ท�าให้มี
ลกั ษณะเปน็ โคลนไหลลงสพู่ น้ื ทดี่ า้ นลา่ งของภเู ขาไฟทบั ถมบา้ นเรอื น และพนื้ ท่ี
การเกษตรเสียหาย

ลาฮาร์ (lahar)

เป็นฝุ่น  เถ้าธุลี  และเศษหินภูเขาไฟที่มีอุณหภูมิสูงมาก  ปะทุออกจากปล่อง
ภูเขาไฟแล้วไหลลงไปตามความลาดของขอบด้านข้างลงสู่ด้านล่างอย่าง
รวดเร็ว จะเผาไหม้สง่ิ ตา่ ง ๆ ท่ีหนิ ตะกอนภเู ขาไฟหลากเคลื่อนผา่ น

หนิ ตะ(pกyอrนoภclเูaขsาtiไcฟs)หลาก 

168

นักเรียนควรรู ขอ สอบเนน การคดิ

1 เถาธุลีภูเขาไฟ (volcanic ash) เปนชิ้นสวนของวัตถุท่ีพนออกมาจาก เมื่อเกิดเหตุการณภูเขาไฟปะทุรุนแรงข้ึน จะกอใหเกิดภัยใด
ชบจัอดางงเคปประนง้ัทเอถภุ าาเูจขธเารุลไยี ีหฟกยวมาา ขี บนฝาุนถดภาไเูขมขนเากไานิฟดต4(vํ่ามoกิลlcวลaาเิ มn41iตcมรdิลถuลาsมิเtม)ีขตนราดจระัดหเปวานงเถ41า¼-4ธุลมีลิละลเเิ อมียตดร ตามมา
2 ตะกรันภูเขาไฟ (scoria) เปนชิ้นสวนหินภูเขาไฟซ่ึงถูกระเบิดกระจายข้ึน
ไปในอากาศแลวแข็งตัวตกลงมายงั พื้นโลก โดยมากสีคลา้ํ มรี พู รนุ เน้ือเปนแกว (แนวตอบ เมื่อเกิดการปะทุของภูเขาไฟอยางรุนแรง จะกอให
แกมผลึก หากมีขนาดเล็กอยรู ะหวาง 4-32 มลิ ลิเมตร เรยี กวา กรวดภเู ขาไฟ เกิดภัยตา งๆ ตามมา เชน แกสภูเขาไฟ ซง่ึ อาจเปน อันตรายตอ
3 บอมบภูเขาไฟ (volcanic bomb) เปนวัตถุท่ีเปนกอนซึ่งเกิดจากการ รางกายมนุษย ทีฟรา หากอยูบนพื้นท่ีลาดชันและมีฝนตกมาก
ปะทุของภูเขาไฟ ผิวนอกแสดงลักษณะของของเหลวท่ีแข็งตัวในอากาศแลวจึง อาจทาํ ใหเกดิ การถลม ทับผูคนและชุมชนรอบเชิงเขา ลาฮาร หาก
ตกลงมา มีลักษณะมน และอาจมีรูปรางไดหลายแบบ รวมกบั ฝนอาจทาํ ใหเ กดิ โคลนไหลทบั ถมบา นเรอื นและพน้ื ทเี่ กษตร
เสยี หาย ลาวาหลาก ที่สามารถทําลายอาคารและทรพั ยสนิ ตางๆ
หนิ ตะกอนภเู ขาไฟหลาก ซง่ึ อาจเผาไหมส งิ่ ตา งๆ ทเี่ คลอ่ื นผา นได)

T176

นาํ สอน สรปุ ประเมนิ

7) เหตุการณภ์ เู ขาไฟปะททุ ่ีรุนแรง ครงั้ สา� คัญ เชน่ ขนั้ สอน

เหตุการณ์ ภเู ขาไฟเมอราปป ะทใุ นประเทศอินโดนเี ซีย พ.ศ. 2553 ข้ันท่ี 4 การวเิ คราะหและแปลผลขอมลู

สาเหตุ : เกดิ จากแมกมาใต้เปลอื กโลก สง่ ผลให้ 5. ครูใหนักเรียนรวมกันวิเคราะหและอธิบาย
หินหนืดน้ันถูกดันข้ึนมาตามรอยแยกของแผ่น ผลกระทบเม่ือเกิดภูเขาไฟปะทุ โดยแบงเปน
เปลือกโลก และด้วยพลังงานมหาศาล จึงท�าให้ ผลกระทบในดานบรรยากาศภาค ธรณีภาค
ภูเขาไฟเมอราปีปะทุขึ้นเม่ือวันที่ 26 ตุลาคม  อทุ กภาค และชวี ภาค แลว ใหน กั เรยี นอภปิ ราย
พ.ศ. 2553 ขอสงสยั จนเกดิ ความเขาใจทถ่ี กู ตอ งตรงกนั

เหตกุ ารณ์การปะทุอยา่ งรนุ แรงของภูเขาไฟเมอราป ผลกระทบ : ทา� ใหม้ กี ลมุ่ ควนั สขี าวพงุ่ ขน้ึ สทู่ อ้ งฟา้
บนเกาะชวา ประเทศอินโดนเี ซยี ใมนีลราะวดา1ับแคลวะาเถม้าสถูง่ามนาไกหกลวล่าง6ม,า0ต0า0มเทมี่ลตารดเรชวิงมเทข้ัาง
ส่งผลให้มีผู้เสียชีวิตมากกว่า 300 คน ประชาชน
ราว 90,000 คน ต้องอพยพออกจากพ้ืนทีเ่ สย่ี งภัย 
และมีทรัพยส์ ินเสียหายเปน็ จ�านวนมาก

เหตุการณ์ ภูเขาไฟโวลกนั เดฟวยโกปะทใุ นประเทศกัวเตมาลา พ.ศ. 2561

สาเหตุ : เกดิ ในบรเิ วณการมดุ ตวั ของแผน่ เปลอื กโลก
ท�าให้มีการเคลื่อนไหลของแมกมาขึ้นสู่ผิวโลก
ตามรอยแตกของแผน่ เปลอื กโลก ภเู ขาไฟโวลกนั -
เดฟวยโก (Volca' n de Fuego) เป็นภูเขาไฟมพี ลัง 
มคี วามสงู  3,763 เมตร เคยปะทรุ นุ แรงมามากกวา่  
60 ครั้ง และได้ส่งสัญญาณการสั่นสะเทือนด้วย
การพ่นแก๊สและลาวาจากปล่องต่อเนื่องมานาน 
โดยแต่ละปียังคงมีการคุกรุ่นและปะทุเป็นระยะ 
เถา้ ภูเขาไฟจากการปะทขุ องภเู ขาไฟโวลกันเดฟวยโก และในเดือนพฤษภาคม - มิถุนายน พ.ศ. 2561 
ท่วมทบั ชุมชนทป่ี ระสบภัยพิบตั ิ ก็มีการปะททุ รี่ นุ แรงอกี ครัง้

ผลกระทบ : ท�าให้มีการปะทุของแกส๊  เถ้าธุลี และเศษหินภูเขาไฟทมี่ ีอุณหภูมิสงู  การปะทคุ รง้ั น้ีท�าให้
มีผู้เสยี ชวี ติ มากกวา่  100 คน สญู หายอีกกวา่  200 คน แมจ้ ะมกี ารอพยพชมุ ชนทีอ่ าศยั อยู่ใกลภ้ ูเขาไฟ
ใหอ้ อกห่างจากเขตอนั ตราย แต่อาคารที่อยู่อาศัยและทรพั ย์สนิ ต้องสญู เสียเป็นจ�านวนมาก

169

กิจกรรม ทา ทาย นักเรียนควรรู

นักเรียนสืบคนเพ่ิมเติมเกี่ยวกับเหตุการณภูเขาไฟปะทุรุนแรง 1 ลาวา แมกมาใตเปลือกโลกท่ีพุพนเปลือกโลก ไหลลามออกไปจากปลอง
ของโลก จากแหลงการเรียนรูตางๆ ในประเด็น ชื่อเหตุการณ ภูเขาไฟแบบปะทุพน (effusive volcano) หรือจากรอยแยกของเปลือกโลก
ปที่เกิด สาเหตุ จํานวนผูเสียชีวิต โดยนําเสนอขอมูลในรูปแบบ ขณะที่ยงั รอนและไมแขง็ ตวั มีลกั ษณะเหนยี วหนดื
เสนเวลา (Timeline) ติดภาพประกอบ พรอมตกแตงใหสวยงาม
นาํ เสนอหนาชนั้ เรยี น สื่อ Digital

ศึกษาเพิ่มเติมเก่ียวกับภูเขาไฟไดจากภาพยนตรสารคดีสั้น Twig เร่ือง
วันสุดทายของเมืองปอมเปอี https://www.twig-aksorn.com/film/the-
last-day-of-pompeii-7988/

T177

นาํ สอน สรปุ ประเมนิ

ขนั้ สอน 8) การจดั การภัยพบิ ัตภิ ูเขาไฟปะทุ

ขน้ั ท่ี 4 การวเิ คราะหแ ละแปลผลขอ มลู 8.1) มาตรการ ทสี่ า� คัญ มดี งั นี้
    1. ต้องมีการเตือนภัยล่วงหน้าว่าภูเขาไฟจะเกิดการปะทุ  จะเกิดขึ้นเม่ือไร 
6. ครูสนทนากับนักเรียนเพิ่มเติมถึงแนวทาง จะต้องมกี ารอพยพหรือไม ่ จะช่วยลดจา� นวนผู้บาดเจ็บและเสยี ชีวิต การสูญเสียทรพั ย์สินจากการ
การปองกันและระวังภัยที่เกิดจากภูเขาไฟ ปะทขุ องภูเขาไฟได้มากท่ีสุด
ปะทุ แลวใหนักเรียนรวมกันวิเคราะหและ     2. ตอ้ งมกี ารประชาสมั พนั ธค์ วามรเู้ กยี่ วกบั ภยั แผน่ ดนิ ไหวและภเู ขาไฟปะทุ
อภปิ รายความรเู กยี่ วกบั การระวงั ภยั ทเี่ กดิ จาก ทางสื่อสาธารณะให้ประชาชนรบั รูอ้ ยา่ งท่วั ถงึ
ภเู ขาไฟปะทุ โดยแบง ออกเปน การระวงั ภยั ของ     3. เตรียมแผนรับมือและมีแผนส�ารองแม้ยามเกิดเหตุฉุกเฉิน  ซักซ้อมการ
หนวยงานที่มีสวนเกี่ยวของท้ังภาครัฐและ อพยพและชว่ ยเหลอื กรณีเกิดภัยพบิ ัติ
เอกชน และการระวงั ภยั ภาคประชาชน รวมถงึ
การฟนฟูพ้ืนที่ภายหลังประสบภัย จากน้ัน 8.2) วธิ ปี อ้ งกัน ท�าได ้ ดงั นี้
ครูเสนอแนะ หรือเพ่ิมเติมขอมูลใหถูกตอง     1. ใหค้ วามรแู้ ก่ประชาชน ท้งั กอ่ น ระหวา่ ง และหลังประสบภัยพิบตั ิ
ชัดเจนยิ่งขนึ้     2. จดั เตรียมศนู ยอ์ พยพชวั่ คราวในพ้ืนทเี่ ส่ียงภยั  เพ่อื ชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบภยั
ในชุมชน
ว ิทยสุ อ่ื สาร หน้าก ากก3นั .ฝ เุ่นต1หรยี รมือสหิ่งนข้าอกงาทกจี่อ�านเาปมน็ ยั ให หพ้ รรอื อ้ แมว น่เชตน่า  นเพ�้า่อืดป่มื ้อ องากหนั าเรถกา้ รภะูเปข๋อางไฟ ยารกั ษาโรค 
8.3) การปฏิบตั ติ น ทา� ได้ ดังน้ี

1. ติดตามขา่ วสารจากทางราชการอย่างตอ่ เน่อื ง 1. เ มอ่ื ทางการสง่ั อพยพ  ใหอ้ พยพออกจากพน้ื ที่
2. ว างแผนช่องทางติดต่อสื่อสารฉุกเฉินในครอบครัว ประสบภยั ทนั ที

วา่ จะตดิ ตอ่ กนั ดว้ ยวธิ  ีใด และจดุ นดั หมายเพอ่ื รวมตวั 2. ส วมใสเ่ สอื้ คลมุ  กางเกงขายาว ถงุ มอื  รองเทา้
อกี ครั้งหลงั เหตกุ ารณส์ งบ ทท่ี นทาน หนา้ กากกนั ฝนุ่  หรอื แวน่ ตา และนา�
ส่งิ ของจา� เป็นไปดว้ ย

3. ไ มค่ วรหลบอยใู่ นอาคารสงิ่ กอ่ สรา้ งทไ่ี มแ่ ขง็ แรง
เพราะอาจพงั ถลม่ ลงมาจากแผน่ ดนิ ไหว หรือ
เถ้าภูเขาไฟตกใส่

ก่อนเกิดภัย ขณะเกิดภยั หลังเกิดภยั

1. รอฟังประกาศจากทางราชการ เมื่อได้รับการส่งั ใหอ้ พยพกลบั ก็ให้ปฏิบัตติ าม
2. ส �ารวจตรวจสอบความเสียหายพ้ืนที่บริเวณบ้าน  และซ่อมแซมส่วนท่ีได้รับ

ความเสยี หาย หรอื หากเสียหายมากจนยากแก่การซอ่ มแซม ใหอ้ พยพไปยงั
ศนู ย์อพยพชว่ั คราว

170

เกร็ดแนะครู ขอสอบเนน การคิดแนว O-NET
การปะทุของภูเขาไฟกอใหเกิดผลกระทบตอระบบนิเวศของ
ครูสามารถจัดกิจกรรมการเรียนรูบูรณาการกับกลุมสาระการเรียนรู อุทกภาคไดอยา งไร
วทิ ยาศาสตร โลก ดาราศาสตร และอวกาศ เรอ่ื ง ธรณวี ทิ ยา โดยใชก ระบวนการ
กลมุ นาํ เสนอผลงานทใ่ี ชว ธิ กี ารทางวทิ ยาศาสตร เพอ่ื ใหน กั เรยี นเกดิ ความรคู วาม 1. แกสและควนั ทีพ่ วยพงุ จากการปะทุทาํ ใหส ัตวน ํ้าสูญพันธุ
เขา ใจถงึ การเกดิ ภยั พบิ ตั ติ า งๆ รวมทงั้ แนวทางปองกัน หรอื บรรเทาผลกระทบ 2. อาคารบา นเรอื นและพน้ื ทที่ างการเกษตรถกู ทาํ ลายเสยี หาย
จากภยั พิบัตนิ ้นั 3. แรงสั่นสะเทือนทําใหเกิดคล่ืนขนาดใหญ ซัดผูคนจมนํ้า

นักเรียนควรรู เสยี ชวี ิต
4. หินหนืดที่ไหลลงสูทะเลสงผลใหลักษณะชายฝงเกิดการ
1 หนากากกันฝุน หนากากอนามยั ชนดิ ทีม่ ีคณุ สมบัติปองกันฝุน พษิ ไดด ี คอื
หนา กาก N95 จดั เปน หนา กากอนามยั ทมี่ คี วามมดิ ชดิ มากทสี่ ดุ สามารถปอ งกนั เปลย่ี นแปลง
ฝนุ ละออง หรือมลพิษทางอากาศไดด ีกวา หนากากอนามัยธรรมดา โดยเฉพาะ 5. เถา ถานทีป่ กคลมุ ทอ งฟา ทาํ ใหแ สงแดดและความรอ น
ฝุนละอองขนาดเล็ก ขนาด 0.1-0.3 ไมครอน ได 95% เปนอยา งนอ ย อกี ทั้ง
ยงั มนี ้าํ หนกั เบาและสวมใสงา ย ไมสามารถสอ งลงมาถึงผวิ นํ้าได
( วิเคราะหคาํ ตอบ ตอบขอ 4. การปะทขุ องภูเขาไฟทาํ ใหหินหนืด
T178 รอนไหลไปตามพื้นผิวภูมิประเทศ ตลอดจนลงสูพ้ืนท่ีชายฝง
ซ่ึงกอใหเกิดการเปลย่ี นแปลงของระบบนเิ วศชายฝง ทะเลได)

นาํ สอน สรปุ ประเมนิ

1.3 สนึ ามิ (tsunami) คล่ืนท่ีเกิดจากแผ่นดินไหว1และภูเขาไฟปะทุรุนแรง ขน้ั สอน
1) ค�าจ�ากัดความ  สึนามิ 
คือ  ขั้นท่ี 4 การวิเคราะหแ ละแปลผลขอ มูล
ใต้ทะเลหรือมหาสมทุ ร  และเคลอื่ นท่ีดว้ ยความเร็ว 500 - 700  กิโลเมตรต่อชว่ั โมง  หรอื มากกวา่
เขา้ ส่ชู ายฝัง่  เมอ่ื อยู่ในทะเลเปิด คลน่ื จะมีความสูงนอ้ ย แตม่ ีความยาวคลนื่ มาก  เมื่อคล่ืนเคลือ่ น 7. ครสู นทนากบั นกั เรยี นถงึ ความรเู กยี่ วกบั สนึ ามิ
เขา้ สชู่ ายฝง่ั นา�้ ตน้ื จะมคี วามเรว็ และความยาวคลน่ื ลดลง แตค่ วามสงู คลน่ื เพม่ิ ขนึ้  ทา� ใหค้ ลนื่ มอี า� นาจ ที่นักเรียนไดศึกษามา แลวใหนักเรียนรวมกัน
การท�าลายสูงทั้งชีวิต อาคารท่ีอยู่อาศัย และทรัพย์สิน สึนามิเกิดบ่อยบนพ้ืนที่ชายฝั่งในประเทศ วเิ คราะหและอภิปรายความรเู พิม่ เตมิ
ญี่ปุ่นทมี่ เี รอื จอดอยจู่ า� นวนมากทางด้านมหาสมุทรแปซิฟิก จงึ เป็นที่มาของชือ่  “สนึ ามิ” ทีแ่ ปลวา่  
คลื่นทา่ เรือ (“nami” แปลว่า คลน่ื  และ “tsu” แปลวา่  ท่าเรือ) 8. ครูใหนักเรียนวิเคราะหและตอบคําถามจาก
2) กระบวนการเกดิ สึนาม ิ มีดังนี้ H.O.T.S. เกยี่ วกบั การเกดิ สนึ ามิ จากหนงั สอื เรยี น
        •  เกิดแผ่นดินไหวหรือภูเขาไฟปะทุใต้ทะเลหรือมหาสมุทรอย่างรุนแรง ท�าให้ ภมู ิศาสตร ม.4-6 โดยครูแนะนาํ เพมิ่ เติม
น้า� ทะเลกระเพ่ือมตวั ข้นึ สผู่ ิวนา้�
        •  ขณะทอ่ี ย่ใู นทะเล คลน่ื มคี วามสงู นอ้ ยกวา่   1 เมตร แตม่ คี วามยาวคลนื่ ประมาณ 9. ครูใหนักเรียนรวมกันอภิปรายความรูเก่ียวกับ
100 - 200 กโิ ลเมตร สถานการณก ารเกดิ สนึ ามิ โดยการชว ยกนั ตอบ
        •  คลื่นเคลื่อนตัวเข้าสู่ชายฝั่งด้วยความเร็วมากกว่า 700 กิโลเมตรต่อชั่วโมง  คาํ ถามท่คี รูต้งั ตวั อยา งขอ คาํ ถาม เชน
และเมอ่ื เขา้ ใกลช้ ายฝง่ั  คลน่ื จะสงู มากขนึ้ ถงึ  10 เมตรหรอื มากกวา่  คลา้ ยกา� แพงนา�้ ซดั เขา้ สชู่ ายฝง่ั • ภาษาทใี่ ชใ นการตง้ั ชอ่ื การเกดิ สนึ ามสิ มั พนั ธ
ด้วยความเร็ว กับแหลงทีม่ ักเกดิ สึนามอิ ยางไร
(แนวตอบ สนึ ามิ มาจากภาษาญป่ี ุน แปลวา
การเกดิ สึนามิ 3   เม่ือคล่นื เคล่อื นตัวเข้าใกลช้ ายฝง่ั  จะลดความเร็วลง  คล่ืนอาวจอดเรือ เน่ืองจากประเทศญี่ปุน
มี เ รื อ จ อ ด อ ยู  ม า ก ท า ง แ ถ บ ม ห า ส มุ ท ร
ท�าให้ความสงู คลื่นเพ่ิมข้ึนเกิดเป็นก�าแพงคล่นื โถม แปซิฟก และมักไดรับผลกระทบจากสึนามิ
ซัดทา� ลายทกุ สงิ่ ทข่ี วางหนา้ ที่สวนใหญเกิดข้ึนในมหาสมุทรแปซิฟก
ดงั น้นั สึนามิ จงึ เปนการต้ังชือ่ ที่สมั พนั ธก บั
2  ค  ลน่ื ในทะเลลกึ ท่ีมีความยาวคลื่นมากเคล่อื นตัว แหลง การเกดิ คอื บรเิ วณมหาสมทุ รแปซฟิ ก
โดยเฉพาะประเทศญี่ปนุ น่ันเอง)
ดว้ ยความเร็วมากกว่า 700 กม./ชม.

1  เ มอื่ เกิดแผ่นดินไหวหรือภเู ขาไฟปะทใุ ต้มหาสมุทร จะกระต้นุ ใหเ้ ปลอื กโลก

ใต้ทอ้ งทะเลเคลอ่ื นตัวอยา่ งรนุ แรง และเกิดคล่ืนกระจายออกทุกทศิ ทาง

คาํ ถามทา ทายการคดิ ขน้ั สงู

นกั เรียนมีวิธีสงั เกตอย่างไรวา่ กา� ลงั จะเกดิ สนึ ามิ
และประเทศไทยมโี อกาสเกดิ สึนามิอีกครั้งได้หรอื ไม ่ เพราะเหตุใด

171

ขอสอบเนน การคดิ นักเรียนควรรู

“สนึ าม”ิ ทเี่ กดิ ขนึ้ ในประเทศไทยเปน ภยั พบิ ตั ทิ ม่ี สี าเหตกุ ารเกดิ 1 แผนดินไหว การเกิดแผนดินไหวใชวาจะทําใหเกิดสึนามิทุกคร้ัง สึนามิ
สมั พนั ธก บั ขอ ใด จะเกิดไดก็ตอเมื่อแผนดินไหวท่ีรอยแตกของเปลือกโลกน้ันตองอยูใต หรือใกล
กับมหาสมุทร และไปทําใหพื้นสมุทรมีการเคลื่อนท่ีในแนวตั้ง (ขนาดความสูง
1. แผน ดนิ ถลม บรเิ วณเชงิ เขา หลายเมตร) ในพื้นทีก่ วาง (ถึงหนึ่งแสนตารางกโิ ลเมตร) แผน ดนิ ไหวในบริเวณ
2. แผน ดนิ ไหวขนาดเลก็ พรอ มกบั ภเู ขาไฟปะทุ น้ําต้ืน (ลึกไมเกิน 70 กิโลเมตร หรือ 42 ไมล) ตามแนวการมุดตัวของ
3. พายหุ มนุ อยา งฉบั พลนั บรเิ วณกลางมหาสมทุ ร แผน เปลือกโลก เปน ตวั การกอ ใหเกิดสึนามทิ ่ีมีอานภุ าพในการทําลายสูงท่สี ดุ
4. แผน เปลอื กโลกภาคพนื้ ทวปี เคลอ่ื นทเ่ี ขา หากนั
5. แผน ดนิ ไหวหรอื ภเู ขาไฟปะทรุ นุ แรงใตท อ งทะเล

(วิเคราะหคําตอบ ตอบขอ 5. สึนามิเปนคลื่นที่เกิดจากแผนดิน
ไหวและภเู ขาไฟปะทรุ นุ แรงใตท ะเลหรอื มหาสมทุ ร แลว เคลอื่ นตวั
ดวยความเรว็ สูง เมอื่ คล่ืนเขาใกลช ายฝง จะลดความเรว็ ลง ทาํ ให
เกิดกาํ แพงคลื่นโถมซดั ทาํ ลายทุกส่งิ ทขี่ วางหนา)

T179

นาํ สอน สรปุ ประเมนิ

ขนั้ สอน 3) ประเภทของสนึ าม ิ สึนามแิ บ่งออกเป็น 2 ประเภทหลกั  ไดแ้ ก่

ข้ันท่ี 4 การวเิ คราะหและแปลผลขอมูล 3.1) สึนามิระยะใกล้ หรือสึนามิท้องถ่ิน (local tsunami) เป็นสึนามิท่ีมีแหล่ง
กา� เนิดอยู่ใกลช้ ายฝั่ง คลืน่ จะใชร้ ะยะเวลาเคล่อื นทีเ่ ขา้ สู่ชายฝงั่ ประมาณ 30 - 60 นาที
10. ครูอธิบายความรูเพ่ือการวิเคราะหขอมูล
เพ่ิมเติมของนักเรียนเก่ียวกับบริเวณท่ีมักเกิด 3.2) สนึ ามริ ะยะไกล (distant tsunami) มแี หลง่ กา� เนดิ สนึ ามอิ ยหู่ า่ งไกลจากชายฝง่ั
คลื่นสึนามิวา จากการรวบรวมเชิงสถิติของ ท่ีไดร้ บั ผลกระทบ คลน่ื จะใช้เวลาในการเดนิ ทางเคลอื่ นท่ถี ึงชายฝง่ั  4 - 8 ชว่ั โมง หรอื มากกว่า
การเกิดสึนามิทั่วโลก พบวา สึนามิมักเกิด
ในบริเวณที่เปนแหลงกําเนิดแผนดินไหว 4) สาเหตกุ ารเกดิ สนึ าม ิ ท่ีส�าคัญ มดี ังนี้
ขนาดใหญในทะเลและมหาสมุทรตามแนว
วงแหวนไฟแปซฟิ ก โดยคดิ เปน รอยละ 25.4 4.1) แผ่นดินไหวใต้ทะเล หรือมหาสมุทรอย่างรุนแรง มักเกิดจากการเคล่ือนตัว
ของการเกิดสึนามิท้ังหมด อยางไรก็ตาม ของแผน่ เปลอื กโลก ทา� ใหเ้ กดิ แรงสนั่ สะเทอื นจากศนู ยก์ ลางแผน่ ดนิ ไหวจนนา�้ กระเพอื่ มขนึ้ สผู่ วิ นา้�
บริเวณอื่นๆ ก็เกิดสึนามิไดดวยเชนกัน และท�าใหเ้ กิดสึนามติ ามมา
ไดแก หมูเกาะในเอเชียตะวันออกเฉียงใต
บริเวณทะเลของญี่ปุนและรัสเซีย และทะเล 4.2) เกาะภูเขาไฟปะทุ หรือภูเขาไฟใต้ทะเลปะทุอย่างรุนแรง ท�าให้เกิดการสั่น
แครบิ เบยี น โดยคดิ เปน รอ ยละ 20.3, 18.6 และ สะเทอื นและแรงผลักดันน�้าทะเลขน้ึ สู่ผิวน�้าจนเกิดสึนามติ ามมา
13.8 ของการเกิดสึนามทิ ั้งหมด ตามลาํ ดับ
4.3) แผ่นดินถล่มขนาดใหญ่ใต้ทะเล โดยเฉพาะบริเวณรอยต่อของไหล่ทวีปกับ
ท่ลี าดทวีป การเกดิ ดินถล่มทีร่ ุนแรงทา� ให้กองดินทรายไหลลงสู่ที่ลาดทวปี อยา่ งรวดเรว็ จนน้�าทะเล
ปั่นป่วนและเกิดเปน็ สึนามิตามมา

4.4) อกุ กาบาตขนาดใหญ่ตกในทะเล เปน็ สาเหตุหนึง่ ท่ีทา� ให้เกิดสึนามไิ ด้ แม้จะ
มีโอกาสการเกิดไมม่ ากนกั

  สนึ ามซิ ดั เขา้ สชู่ ายฝง่ั เมอื งปาล ู บนเกาะซลู าเวซขี องประเทศอนิ โดนเี ซยี  เมอ่ื เดอื นกนั ยายน พ.ศ. 2561 หลงั เกดิ แผน่ ดนิ ไหว
ขนาด 7.5  นอกชายฝั่ง  ท�าให้อาคารบ้านเรือนพังเสียหายและเรือถูกซัดเกยข้ึนฝั่ง  รวมทั้งมีผู้เสียชีวิตและบาดเจ็บเป็น
จา� นวนมาก

172

เกร็ดแนะครู กิจกรรม ทา ทาย

ครูควรกระตุนความสนใจของนักเรียน โดยอาจนําขาว คลิปวิดีโอ หรือ นักเรียนฝกวิเคราะหและเปรียบเทียบภาพจากดาวเทียมแสดง
คลิปขาวเก่ียวกับสึนามิท่ีเกิดขึ้นในทวีปตางๆ ของโลก และใหนักเรียนฝก พ้ืนท่ีชายฝงที่ประสบภัยสึนามิ โดยศึกษาคนควาจากแหลงการ
ต้ังคําถามเชงิ ภูมศิ าสตรท ่เี ก่ยี วขอ งกนั แลวนํามาอภิปรายรว มกนั ในชน้ั เรยี น เรียนรูตางๆ เชน http://www.gisthai.org/ เว็บไซตศูนยวิจัย
ภูมิสารสนเทศเพื่อประเทศไทย แลวบันทึกผลการวิเคราะหและ
ส่ือ Digital เปรยี บเทียบสง ครผู สู อน

ศึกษาคนควาขอมูลเกี่ยวกับเหตุการณแผนดินไหว ไดท่ี http://www.
earthquake.tmd.go.th/home.php กองเฝา ระวงั แผน ดนิ ไหว กรมอตุ นุ ยิ มวทิ ยา

T180

นาํ สอน สรปุ ประเมนิ

5) การกระจายการเกดิ สึนามิของโลก ขนั้ สอน

แผนทแ่ี สดงพื้นท่เี สย่ี งการเกิดสนึ ามขิ องโลก ขั้นที่ 4 การวิเคราะหและแปลผลขอมูล

80 Nํ 160 Wํ 120 Wํ 80 Wํ 40 Wํ 0 ํ 40 Eํ 80 Eํ 120 Eํ 160 Eํ 80 Nํ 11. ครูใหนักเรียนรวมกันวิเคราะหขอมูลและ
อภิปรายเกี่ยวกับภัยตางๆ ท่ีเกิดจากสึนามิ
60 Nํ 60 Nํ รุนแรง โดยชวยกันจัดทําเปนผังกราฟก
แสดงภัยตางๆ ที่เกิดจากสึนามิรุนแรงลงใน
40 Nํ 40 Nํ กระดาษโปสเตอร หรอื กระดานหนา ชน้ั เรียน
พรอ มทงั้ อธบิ ายถงึ การกระจายการเกดิ สนึ ามิ
20 Nํ 20 Nํ ของโลกเพ่มิ เติม

0ํ 0ํ 12. ครูอาจใหนักเรียนวิเคราะหขอมูลจากแผนที่
แสดงพ้ืนที่เส่ียงการเกิดสึนามิของโลก จาก
20 Sํ 20 Sํ หนงั สอื เรยี น ภมู ศิ าสตร ม.4-6 โดยครแู นะนาํ
เพ่มิ เตมิ
40 Sํ 40 Sํ

N 60 Sํ พน้ื ที่เสย่ี งภัยสึนามิ 60 Sํ

80 Sํ เส่ียงมาก เสี่ยงปานกลาง เสย่ี งนอย 80 Sํ 0 2,000 4,000 กม.

1 : 250,000,000 160 Wํ 120 Wํ 80 Wํ 40 Wํ 0 ํ 40 Eํ 80 Eํ 120 Eํ 160 Eํ

ท่มี า : www.mapsofworld.com, 2015

        จากแผนที่  พ้ืนท่ีชายฝั่งทะเลที่มีความเส่ียงต่อการเกิดสึนามิ เช่น ชายฝั่งของ
ประเทศในมหาสมุทรแปซิฟิก ซึ่งมีระดับความเส่ียงต้ังแต่เสี่ยงมาก พบตามชายฝั่งประเทศ
รอบวงแหวนแห่งไฟแปซิฟิก เส่ียงปานกลาง เช่น ชายฝั่งประเทศออสเตรเลียและแอฟริกา และ
เสย่ี งนอ้ ย เชน่  ชายฝง่ั ดา้ นตะวนั ออกของทวปี อเมรกิ าเหนอื  ทวปี อเมรกิ าใต ้ และตอนใตข้ องทวปี
แอฟริกา โดยสาเหตุหลักทีท่ า� ใหเ้ กิดสึนาม ิ คอื  แผน่ ดนิ ไหวและการปะทุของภูเขาไฟใต้มหาสมทุ ร
อย่างรุนแรง มกั เกิดขึ้นตามรอยต่อของแผ่นเปลอื กโลกในมหาสมทุ ร

6) ภัยต่าง ๆ ทีเ่ กิดจากสึนามริ ุนแรง โดยสรุป มดี ังนี้

        1. เกดิ ความเสียหายแก่ทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดลอ้ ม เชน่  ปะการัง หรือ
ป่าชายเลนที่ถูกคลื่นซัดจนหักโค่น  หรือหลุดลอยไปกับมวลน้�า  เกิดการเปล่ียนแปลงสภาพ
ภูมิประเทศชายฝ่งั ทะเล ทง้ั ชายฝ่งั ทะเลท่ีถูกทา� ลายและมกี ารทบั ถมสรา้ งแนวชายฝ่ังใหม่
        2. ท�าให้น้�าทะเลท่วมเข้าไปในชายฝั่งทะเล  ส่งผลให้น�้าเค็มเข้าไปผสมในแหล่ง
น้า� จืด
        3. ทา� ลายอาคาร สง่ิ กอ่ สรา้ งทม่ี โี ครงสรา้ งไมม่ น่ั คงแขง็ แรงจา� นวนมาก ตลอดจน
ระบบสาธารณปู โภคตา่ ง ๆ กอ่ ใหเ้ กิดความเสียหายทางเศรษฐกิจอย่างมหาศาล
        4. เกดิ การสญู เสยี ชีวติ ของมนษุ ย์ สตั วเ์ ลยี้ ง และสัตวป์ า่ จา� นวนมาก

173

ขอสอบเนน การคิด สื่อ Digital

ประเทศไทยมีโอกาสไดรับความเสียหายจากสึนามิท่ีมีสาเหตุ ศึกษาเพิ่มเติมเก่ียวกับสึนามิไดจากภาพยนตรสารคดีส้ัน Twig เร่ือง
มาจากขอ ใดมากทสี่ ดุ คล่ืนสึนามิ http://www.twig-aksorn.com/fifilm/tsunami -7980/

1. แผน ดนิ ไหว
2. แผน ดนิ ถลม
3. ภเู ขาไฟมพี ลงั
4. แผน ดนิ ไหวใตท ะเล
5. รอยเลอื่ นของแผน เปลอื กโลก

(วิเคราะหค ําตอบ ตอบขอ 4. บริเวณท่ีมคี วามเปน ไปไดมากทีส่ ุด
ทท่ี าํ ใหประเทศไทยไดร ับผลกระทบจากสนึ ามิ คอื แนวรอ งลึกใน
ทะเลอนั ดามนั ซงึ่ การเกดิ แผน ดนิ ไหวทบ่ี รเิ วณนสี้ ามารถเกดิ ขนึ้ ได
ตลอดเวลา)

T181

นาํ สอน สรปุ ประเมนิ

ขน้ั สอน 7) เหตุการณส์ ึนามิที่รนุ แรง ครง้ั สา� คญั เช่น

ขนั้ ท่ี 4 การวเิ คราะหแ ละแปลผลขอ มลู เหตกุ ารณ์ สึนามิในมหาสมุทรอนิ เดยี ทางตอนเหนอื ของเกาะสุมาตรา พ.ศ. 2547

13. ครูต้ังคําถามประกอบการวิเคราะหขอมูล 16อ,3ิน8เ3ดยี คน สาเหตุ : เกดิ จากแผน่ ดนิ ไหวขนาด 9.2 ศนู ยก์ ลาง
เพ่มิ เติม เชน 38ศ,ร1ีล9ัง5กคาน อยู่ท่ีนอกชายฝั่งด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือของ
• ประเทศไทยไดรับผลกระทบจากการเกิด โ2ซ9ม8าเคลนีย เ9ม0ียนคมน5ไาท,3ย22 คน เกาะสุมาตรา ประเทศอินโดนีเซีย เมื่อวันท่ี 26
สึนามิอยางไร ม8ลั2ดคฟี นส ธันวาคม  พ.ศ. 2547  แผ่นดินไหวครั้งนี้เกิดจาก
(แนวตอบ จากแผนดินไหวทางตะวันตก 68มาคเนลเซยี พลังงานอันมหาศาลในช้ันเนื้อโลกผลักดันให้แผ่น
เฉียงเหนือของเกาะสุมาตรา ประเทศ 1อ6นิ6,โ3ด2น0เ� ซคยี น เปลือกโลกอินโด - ออสเตรเลีย  ขยับตัวมุดลงไป
อินโดนีเซีย ใน พ.ศ. 2547 กอใหเกิด ใตแ้ ผน่ เปลอื กโลกยเู รเชีย เป็นแนวยาวกว่า 1,200 
สึนามิซัดเขาทําลายพื้นที่ชายฝงของหลาย กิโลเมตร  ผ่านหมู่เกาะนิโคบาร์  ข้ึนไปทางเหนือ
ประเทศที่ติดตอกับมหาสมุทรอินเดีย โดย แผนท่ีแสดงศูนย์กลางแผ่นดินไหวที่เกาะสุมาตรา จนถึงหมู่เกาะอันดามัน  ท�าให้เกิดการส่ันสะเทือน
ชายฝงทะเลอันดามันของประเทศไทย และจ�านวนผู้เสยี ชีวติ จากสึนามิในมหาสมทุ รอินเดีย อย่างรุนแรงและเกดิ สึนามิในมหาสมุทรอนิ เดยี
ซ่ึงเปนแหลงทองเท่ียวทางธรรมชาติ
ที่สําคัญก็ไดรับผลกระทบอยางรุนแรง ผลกระทบ : ทา� ให้พน้ื ท่ชี ายฝ่ังของประเทศต่าง ๆ ทอ่ี ยโู่ ดยรอบมหาสมทุ รอนิ เดยี ไดร้ บั ความเสยี หาย 
เชนเดียวกัน ไดแก ทําใหมีผูเสียชีวิตท้ัง มมีาผกู้เสทีย่ีสชุดีว คิตอืจา อกินภโัยดพนิบเี ซัตยีิค รร้ังอนง้ี ลในงปมราะ ไเดทแ้ศกต ่่าศงร ๆลี  ังกมาา กอกินวเด่า ีย2 แ0ล0,ะ0ไ0ท0ย1  คคานด วป่ารคะวเาทมศเทสียี่ไดห้ราับยคทวาางมเศเสรษียหฐกายจิ
ชาวไทยและชาวตางประเทศประมาณ ไมต่ า�่ กวา่  10,000 ลา้ นดอลลารส์ หรฐั
5,400 คน สิ่งกอ สรา งตางๆ รวมถึงระบบ
นิเวศชายฝง เกดิ การเปลี่ยนแปลง) เหตกุ ารณ์ สึนามิในประเทศญีป่ นุ่ พ.ศ. 2554

สาเหตุ : เดือนมีนาคม พ.ศ. 2554 เกิดการสั่น
สะเทือนอย่างรุนแรงจากแผ่นดินไหว ขนาด 8.9
ศูนย์กลางแผ่นดินไหวอยู่ ในมหาสมุทรแปซิฟิก
หา่ งจากชายฝ่ังเกาะฮนชปู ระมาณ 150  กิโลเมตร 
เป็นผลท�าให้เกิดสึนามิซัดเข้าสู่ชายฝั่งเขตอิวะเตะ 
มิยะงิ และฟุกุชิมะ ด้วยความสูงถึง 38.9 เมตร
ภายหลงั ตอ่ มา ศนู ยอ์ ตุ นุ ยิ มวทิ ยาของญป่ี นุ่ ไดป้ รบั
เพิ่มความรุนแรงเหตุแผ่นดินไหว จาก 8.9 เป็น 
9.0 ซ่ึงถือว่ารุนแรงที่สุดในประวัติศาสตร์การเกิด
แผ่นดนิ ไหวของญ่ีปนุ่
คลื่นสึนามิซัดเข้าหาชายฝั่งทะเลของเมืองมิยะโกะ
จังหวดั อวิ ะเตะ เมอื่ วนั ที่ 11 มนี าคม พ.ศ. 2554 ผลกระทบ : ทา� ใหบ้ า้ นเรอื นพงั พนิ าศ มผี เู้ สยี ชวี ติ
กว่า 15,000 คน สูญหายกว่า 8,000 คน และ
บาดเจ็บกว่า 5,000 คน และยังท�าให้ โรงไฟฟ้านิวเคลียร์ฟุกุชิมะไดอิชิ เกิดการร่ัวไหลของกัมมันตรังสี
ท�าให้ทางการต้องเร่งอพยพผู้คนในรัศมี 20 - 30 กิโลเมตร ออกจากพ้ืนท่ี ความเสียหายทางเศรษฐกิจ
คิดเป็นมูลคา่ มากถึง 16 - 25 ลา้ นล้านเยน
174

นักเรียนควรรู กิจกรรม สรางเสรมิ

1 ไทย พื้นที่ทปี่ ระสบภยั พบิ ัติ คอื 6 จงั หวัดภาคใต ไดแ ก จังหวดั พงั งา กระบ่ี นักเรียนสืบคนขอมูลเก่ียวกับเหตุการณสึนามิคร้ังรุนแรงของ
ภูเก็ต ระนอง ตรัง และสตูล ดังสรุปขอมูลผูเสียชีวิต บาดเจ็บ และสูญหาย โลกจากแหลงการเรียนรูตางๆ แลวนํามาแลกเปลี่ยนเรียนรูกัน
แยกตามจังหวัด ณ วนั ท่ี 13 มนี าคม พ.ศ. 2549 ในตาราง ในชน้ั เรยี นถึงผลกระทบของเหตุการณน ั้นๆ

จังหวัด เสียชวี ิต บาดเจบ็ สญู หาย กจิ กรรม ทา ทาย
1. ภเู ก็ต (ชาวไทย+ ไมสามารถ (ชาวไทย+ (ชาวไทย+
2. พังงา ชาวตา งชาต)ิ ระบุได ชาวตา งชาต)ิ ชาวตา งชาต)ิ นักเรียนวาดภาพแสดงกระบวนการเกิดสึนามิ ตกแตงให
3. กระบ่ี สวยงาม แลววิเคราะหโอกาสในการเกิดสึนามิของประเทศไทย
4. ระนอง 262 17 1,111 608 จากน้ันนาํ เสนอผลงานท่ีหนาชน้ั เรียน
5. ตรงั 3,504 722 5,597 1,655
6. สตูล 560 161 1,376 544
159 - 246
รวม 112 9
5- 15 1
6- 8,457 -
4,496 900 2,817

T ท่มี า : กรมปองกันและบรรเทาสาธารณภยั กระทรวงมหาดไทย, 2549

182

นาํ สอน สรปุ ประเมนิ

8) การจดั การภยั พบิ ัติสนึ าม ิ มีดังนี ้ ขนั้ สอน
  8.1) ม1.า กตารกรตาริด ตท้ัง่สี รา� ะคบญั บ เมตือีดนังนภ้ี ัย1ล่วงหน้าด้วยการวางทุ่นลอยในพ้ืนท่ีเส่ียงภัย 
  ขน้ั ที่ 4 การวิเคราะหและแปลผลขอมลู
เชน่  ในมหาสมทุ รอนิ เดยี  หรอื ในชายฝง่ั อนั ดามนั ของประเทศไทย เพอื่ ตรวจจบั การเกดิ แผน่ ดนิ ไหว
ใต้ท้องทะเล และเม่ือพบการสั่นสะเทือนใต้ท้องทะเลเกินกว่า 5 - 7  ตามมาตราริกเตอร์ข้ึนไป  14. ครูสุมตัวแทนนักเรียนจํานวน 4-6 คน เพื่อ
ศนู ยเ์ ตือนภัยจะแจง้ ใหป้ ระชาชนทราบ นาํ เสนอการระวงั ภยั จากสนึ ามทิ หี่ นา ชนั้ เรยี น
    2. ต้องมีการซ้อมรับภัยจากสึนามิในพื้นท่ีเส่ียงภัย รวมทั้งติดตั้งป้ายบอก โดยแบง หนา ทน่ี าํ เสนอการระวงั ภยั ของผทู อ่ี ยู
เสน้ ทางอพยพหนีภยั ไปยังจดุ ปลอดภยั ท่ีอยู่ใกลท้ ่สี ดุ  เพอื่ รับมอื กับสนึ ามิท่อี าจเกิดข้นึ เมอื่ ใดก็ได้ บริเวณชายฝง และการระวังภัยของผูที่อยใู น
    3. ต้องมีการเผยแพร่ข้อมูลแผ่นดินไหวและสึนามิ และระบบเตือนภัยจาก เรือกลางทะเล ทั้งในชวงกอนเกิดภัย ขณะ
สึนามิให้ประชาชนได้รับทราบผา่ นสือ่ ต่าง ๆ เกดิ ภยั และหลงั เกดิ ภยั ในรปู แบบตา งๆ เชน
8.2) วิธปี อ้ งกัน ทา� ได ้ ดังน้ี การแสดงบทบาทสมมติ ตารางนาํ เสนอขอ มลู
    1. ศึกษาความรู้เร่ืองภัยพิบัติจากแผ่นดินไหวและสึนามิ สัญญาณเตือนภัย หรือรูปแบบอื่นๆ ตามความสามารถและ
สนึ ามิ รวมถึงตดิ ตามข่าวสารอย่างใกล้ชิด ความสนใจของนักเรียน พรอมท้ังวิเคราะห
และเสนอแนะขอ คิดเห็นเพมิ่ เตมิ เพ่ือใหเ กดิ
ความเขาใจทีถ่ กู ตองตรงกัน

    2. ฝึกซ้อมรบั ภัยสึนาม ิ วางแผนการอพยพผูค้ น เตรยี มทพี่ ักอาศัยชั่วคราว
    3. หลกี เลย่ี งการกอ่ สรา้ งใกลช้ ายฝง่ั ทะเลในเขตทมี่ คี วามเสยี่ งภยั จากสนึ ามสิ งู
8.3) การปฏบิ ัติตน ท�าได้ ดงั น้ี

1. ต  ิดตามขา่ วสารจากทางราชการอย่างใกลช้ ดิ 1.  หากอยทู่ ช่ี ายหาดและรสู้ กึ แผน่ ดนิ สนั่ สะเทอื น
2.  เมอื่ รสู้ กึ วา่ เกดิ แผน่ ดนิ ไหวอยา่ งรนุ แรง หรอื เหน็ หรือเห็นน้�าทะเลลดลงผิดปกติ  ให้ย้ายไปยัง
พ้นื ที่สงู ทนั ท ี โดยไม่ตอ้ งรอประกาศเตอื นภยั
น้�าทะเลลดลงผิดปกต ิ ให้รบี ยา้ ยไปยังที่สูงทนั ที
3.  เตรยี มสงิ่ ของจา� เปน็ ตา่ ง ๆ ใหพ้ รอ้ ม เชน่  นา�้ ดม่ื 2. ห  ากไดย้ นิ ประกาศเตอื นภยั สนึ าม ิ ใหอ้ พยพไป
ยังที่สงู ทนี่ ้า� ท่วมไมถ่ งึ
อาหารแห้ง ไฟฉาย รองเท้า ยารักษาโรค
3. ห  ากอยบู่ นเรอื ในทะเล ระหวา่ งเกดิ สนึ ามใิ หล้ อย
เรอื อยกู่ ลางทะเล หรอื นา� เรอื ออกสทู่ ะเลลกึ

ก่อนเกดิ ภัย ขณะเกิดภัย หลงั เกิดภยั

1.  ตดิ ตามข่าวสารจากทางราชการ และอพยพกลบั เมื่อได้รบั แจง้ จากเจา้ หนา้ ท่ีวา่ ปลอดภยั
2.  พยายามอยหู่ า่ งจากอาคารสิ่งก่อสร้างที่เสียหาย เพราะอาจพังถล่มลงมาได้อกี
3.  กลับเข้าบ้านอย่างระมัดระวัง  โดยระวังเพดานพังลงมา  ไม่เปิดเครื่องใช้ไฟฟ้าจนกว่า

ทางการจะแจ้ง และตรวจดทู ่อนา�้ ว่ายังใชก้ ารได้ปกตหิ รอื ไม่
4. ซ่อมแซมและทา� ความสะอาดอาคารบา้ นเรือน รวมถงึ ชว่ ยเหลือผู้ประสบภัยในพ้นื ที่

175

ขอสอบเนน การคิด นักเรียนควรรู

ขอใดเปนสิ่งที่ควรกระทําเปนอันดับแรกเม่ือไดยินสัญญาณ 1 ระบบเตือนภัย สําหรับเฝาสังเกตการณ ตรวจวัดการเปล่ียนแปลงของ
เตอื นภยั สนึ ามิ เปลือกโลกที่จะสงผลใหเกิดสึนามิ คํานวณผลการเกิดและความรุนแรงในการ
กอความเสียหาย ทิศทางของคลื่น การเคลื่อนตัวของคล่ืน การประเมินคา
1. ไปดแู ลเพอ่ื นบา นใกลเ คยี ง ความเส่ียง และระยะเวลาท่ีจะเกิดภัยพิบัติ โดยจัดตั้งสถานีตรวจวัดขึ้นตาม
2. ตะโกนรอ งขอความชว ยเหลอื ภูมิภาคตางๆ ท่ัวโลก แลวสงผลการวิเคราะหเตือนไปยังประเทศท่ีจะไดรับ
3. วงิ่ ลงไปทช่ี ายหาดเพอื่ ดนู าํ้ ทะเล ผลกระทบ แตระบบเตือนภัยสึนามิที่ใชกันอยูในปจจุบันจะมีเฉพาะทางฝง
4. เปด โทรทศั นด ปู ระกาศจากทางราชการ มหาสมทุ รแปซฟิ ก ซงึ่ เกดิ แผน ดนิ ไหวและสนึ ามบิ อ ยครงั้ โดยประเทศทอ่ี ยบู รเิ วณ
5. รบี เคลอื่ นยา ยไปยงั ทส่ี งู พรอ มสมั ภาระจาํ เปน มหาสมุทรแปซิฟกไดรวมกันจัดต้ังระบบเตือนภัยสึนามิข้ึน โดยมีสหรัฐอเมริกา
เปนแกนนําในการริเร่ิมจัดต้ังระบบ พรอมดวยการสนับสนุนดานเงินทุน
(วิเคราะหคาํ ตอบ ตอบขอ 5. เม่ือไดยินสญั ญาณเตือนภยั ใหร บี และเทคโนโลยีจากประเทศญ่ีปุน ศูนยเตือนภัยสึนามิระดับนานาชาติท่ีสําคัญ
อพยพออกจากบา นไปยังพ้ืนที่สูงท่นี ้ําทว มไมถ งึ ทนั ท)ี คอื ศนู ยเ ตือนภยั จากคล่ืนสึนามิในภูมภิ าคแปซิฟก (PTWC) ในรัฐฮาวาย

T183

นาํ สอน สรปุ ประเมนิ

ขนั้ สอน 1.4 แผ่นดินถล่ม (landslide)
1) ค�าจ�ากัดความ  แผ่นดินถล่มเป็นภัยท่ีเกิดจากการเคล่ือนท่ีของมวลดินและ
ขนั้ ท่ี 4 การวเิ คราะหแ ละแปลผลขอมูล
เศษหิน  ด้วยแรงโน้มถ่วงของโลกโดยมีน�้าหรือแรงส่ันสะเทือนเป็นตัวกระตุ้นให้เกิดการเคลื่อนท ่ี
15. ครูสนทนากับนักเรียนถึงความหมายของ ตามบรเิ วณพน้ื ทลี่ าดชนั ของภเู ขา อาจเกดิ ขนึ้ อยา่ งชา้  ๆ หรอื อยา่ งฉบั พลนั  กอ่ ใหเ้ กดิ ความเสยี หาย
แผนดินถลมที่นักเรียนไดศึกษามา จากน้ัน ตอ่ ชีวิตและทรพั ยส์ ิน
สุมนักเรียนเพื่ออภิปรายถึงกระบวนการเกิด
แผนดินถลม เสนอแนะขอคิดเห็น และ 2) กระบวนการเกิดแผน่ ดนิ ถลม่  มีดงั นี้
วิเคราะหส รปุ รว มกนั
•  มีการส่ันสะเทือนในพ้ืนท่ี เช่น แผ่นดินไหว ท�าให้เศษหิน ดิน ร่วงหล่นลงมา
16. ครูสุมนักเรียนใหตอบคําถามเกี่ยวกับปจจัย ตามแรงโนม้ ถ่วงของโลก หรือมีฝนตกหนกั ตอ่ เนอื่ งในพนื้ ทล่ี าดชนั บนภเู ขา หรือเทอื กเขา
ท่ที ําใหเ กดิ ภัยแผน ดนิ ถลม เชน     •  พื้นทล่ี าดชนั ไมส่ ามารถรับนา�้ หนักได้ท�าให้เกิดดนิ ถล่มลงมา การเคลอ่ื นทข่ี อง
• ปจ จยั ทางธรรมชาตทิ ท่ี าํ ใหเ กดิ แผน ดนิ ถลม  มวลดนิ  หิน  มีทง้ั• คใวนามพเื้นร็วทป่ีเทานือกกลเาขงาแหลินะคปวูนาทมี่มเรีโว็ พมรางกใ ตโด้ดยินม ีนอ�้าาเจปเน็กติดวัแขผับ่นเคดลินื่อถนล่มหรือหลุมยุบ1
ไดแกอ ะไรบา ง ขนาดใหญ่ได้
(แนวตอบ เชน การเกิดแผนดินไหวรุนแรง การเกิดแผน่ ดินถลม่
ที่สงผลใหดินบริเวณที่ลาดเชิงเขาเกิดการ
เคลื่อนตัวลงมาตามแรงโนมถวงของโลก 1   ช้ันดินบริเวณภูเขาหรือหน้าผา
การเกิดฝนตกหนัก ทําใหดินอุมน้ําไวมาก
จนไมสามารถเกาะตัวอยูได จึงเลื่อนไหล เคลื่อนลงตามแรงดึงดูดของโลก 
ลงมาตามความลาดชัน และปจจัยอ่ืนๆ ผนวกกับการมีฝนตกหนักเป็น
เชน การปะทุของภูเขาไฟ การเกิดสึนามิ เวลานานในพน้ื ทล่ี าดชนั มากกวา่  
การละลายของหมิ ะ หรอื การมหี มิ ะตกหนกั 30 �
ก า ร เ ป ล่ี ย น แ ป ล ง ข อ ง ร ะ ดั บ นํ้ า ใ ต  ดิ น
การกัดเซาะชายฝงของแมนํ้าและพื้นที่ 2  เ กิดน�้าสะสมบนพ้ืนที่ลาดชัน 
บรเิ วณไหลทวปี )
ท�าใหม้ วลดนิ  หนิ  ไม่สามารถรบั
น�้าหนักได้จึงทรุดตัวและไหลลง
มาตามท่ีลาดชนั

3   มวลดิน หิน เคลือ่ นที่ลงมาทบั

สงิ่ ก่อสร้างบรเิ วณเชิงเขา

  การเกิดแผ่นดินถล่มแบบเลื่อนไถล (slump)  ท่ีเมือง  ลา  คอนชิตา 
(La Conchita) รัฐแคลิฟอร์เนยี  สหรัฐอเมรกิ า เมอ่ื  พ.ศ. 2548
ท่มี าภาพ : www.usgs.gov/media/images/landslide-la-conchita-california/

176

นักเรียนควรรู ขอสอบเนน การคดิ

1 หลุมยุบ หลุมหรือแองบนแผนดินที่ปากหลุมเกือบกลมและมีเสนผาน พืน้ ที่บรเิ วณใดทีเ่ สีย่ งตอ การเกดิ แผนดินถลม
ศูนยกลางราว 20 เมตร ถึงกวา 200 เมตร เกิดจากน้ําละลายเอาหินเกลือ
หนิ ยปิ ซมั หรอื หนิ ปนู ทอี่ ยขู า งใตอ อกไป ทาํ ใหพ นื้ ดนิ ตอนบนยบุ ลงเปน หลมุ ใหญ (แนวตอบ บรเิ วณทมี่ กั จะเกดิ แผน ดนิ ถลม ไดแ ก บรเิ วณทใ่ี กลก บั
หากการละลายสารดงั กลา วเปน ไปอยา งกวา งขวาง หลมุ ยบุ นจ้ี ะลกึ ลงๆ จนทะลุ แนวรอยเล่ือนท่ีมีพลังและมีการยกตัวของแผนดินขึ้นเปนภูเขาสูง
ถงึ ทางนํ้าขางลา งเกิดเปน ปลองขนึ้ ได บริเวณท่ีทางน้ํากัดเซาะเปนโตรกเขาลึกและชัน บริเวณท่ีมีแนว
รอยแตกและรอยแยกหนาแนนบนลาดเขา บริเวณท่ีมีการผุพัง
สื่อ Digital ของหินและทําใหเ กดิ ชัน้ ดินหนาบนลาดเขา)

ศึกษาคนควาขอมูลเกี่ยวกับดินถลม ไดท่ี http://www.dmr.go.th/
download/Landslide/what_landslide1.htm สาํ นกั ธรณวี ทิ ยาสงิ่ แวดลอ มและ
ธรณีพิบตั ิภยั กรมทรพั ยากรธรณี

T184

นาํ สอน สรปุ ประเมนิ

3) ประเภทของแผน่ ดนิ ถลม่  ตามความเรว็ ในการเคลอ่ื นทแ่ี ละในสภาพทมี่ นี า�้  หรอื ขน้ั สอน

ไม่มีน้า�  ท่ีส�าคญั  เชน่ ขนั้ ท่ี 4 การวเิ คราะหแ ละแปลผลขอมลู

ประเภทของแผน่ ดินถล่ม ลักษณะ • การประกอบกิจกรรมของมนุษยเปนปจจัย
ทีท่ าํ ใหเ กดิ แผน ดินถลม ไดอยางไร
เป็นแผ่นดินถล่มบนพื้นท่ีที่มีความลาดชันมาก น้�าหนักของหินหรือแรงสั่น (แนวตอบ เชน การขุดดินบริเวณเชิงเขา
สะเทอื นทา� ให้หินร่วงหลน่ ลงมา เพ่ือทําถนน เพื่อการอยูอาศัย หรือเพื่อ
การเกษตร นอกจากนี้ การสูบน้ําบาดาล
หนิ พัง (rock fall) ขึ้นมาใชในปริมาณมากจนเกินไป การ
ดูดทรายจากใตดินหรือแมน้ําขึ้นมาใช
เป็นการเคล่ือนท่ีของมวลหินหรือเศษดินเศษหินลงมาตามความลาดชัน  ประโยชน รวมไปถึงการบดอัดดิน เพ่ือใช
โดยเคลื่อนที่หรือทรุดตัวหมุนเป็นบล็อกตามระนาบโค้งเว้า  มักเกิดบริเวณ ประโยชนในการกอสราง ก็อาจกอใหเกิด
หน้าผาหรอื ไหล่เขา การเปล่ียนแปลงโครงสรางทางธรณีวิทยา
ของพน้ื ทโ่ี ดยรอบจนนาํ ไปสกู ารเกดิ แผน ดนิ
การเลอื่ นไถล (slump) ถลมไดเชน เดียวกัน)

เปน็ การเลอื่ นไถลของดนิ อยา่ งชา้  ๆ ลงไปตามลาดเขาในเขตอากาศหนาว เกดิ
เนอ่ื งจากนา�้ แขง็ และหมิ ะทล่ี ะลายในฤดรู อ้ นไหลซมึ ลงไปในดนิ ชนั้ บน ทา� ใหด้ นิ
ช้ันแฉะ  ในขณะที่ดินช้ันล่างยังคงมีอุณหภูมิที่จุดเยือกแข็งอยู่  ดินช้ันบน

การไหลของดนิ  (solifluction) เจปึง็นคก่อายร ๆเค ไลห่อื ลนเทล่ือีแ่ นบลบงเลไป่ือนไถลอย่างช้า ๆ ลงมาตามลาดเขาของดนิ หรือหินผ1 ุ

เน่ืองจากแรงดงึ ดูดของโลกและมีนา�้ ในดนิ ระดับปานกลาง

ดินไหล (earth flow) เปน็ การไหลของมวลตะกอนขนาดเล็ก มีปริมาณน�า้ มากจนเป็นดินโคลนเหลว 
โคลนไหล (mudflow) ไหลลงไปตามร่องธารและท่ีลาดเชิงเขาอย่างรวดเร็ว มีพลังงานที่จะท�าลาย
สิง่ กีดขวางตามทางที่ผ่านไป

4) สาเหตุการเกิดแผน่ ดนิ ถลม่ มที ง้ั สาเหตุจากธรรมชาตแิ ละจากมนุษย ์ ดังน้ี

4.1) สาเหตุจากธรรมชาติ  เช่น  การเกิดแผน่ ดนิ ไหวที่รุนแรง  ส่งผลให้แผน่ ดิน
บรเิ วณลาดเขาทมี่ คี วามชนั เกดิ การเคลอื่ นทลี่ งมาตามแรงดงึ ดดู ของโลก การมฝี นตกหนกั ตอ่ เนอื่ ง
น�้าฝนจะซึมไปสะสมอยู่ในดิน เม่ือดินไม่สามารถอุ้มน�้าไว้ได้จะลื่นไถลลงตามความลาดชัน  และ
มักมตี น้ ไม้ เศษหนิ เล่ือนไหลตามไปด้วย

นอกจากน ้ี ยงั เกดิ จากปจั จยั อน่ื  ๆ เชน่  ภเู ขาไฟปะท ุ หมิ ะถลม่  นา�้ แขง็ ใตด้ นิ ละลาย
4.2) สาเหตจุ ากมนษุ ย ์ เชน่ การเพาะปลูก  การปลูกส่งิ กอ่ สร้างบนพ้นื ทลี่ าดชนั
การตัดไมท้ �าลายปา่ เพ่ือทา� ไร่ ท�าสวน การตัดถนนตามไหลเ่ ขา

177

ขอสอบเนน การคดิ นักเรียนควรรู

ปจ จยั ใดทเี่ ปน สาเหตทุ าํ ใหเ กดิ แผน ดนิ ถลม 1 หินผุ เปนวัตถุดิบชนิดหนึ่งท่ีพบไดในแหลงที่มีหินภูเขาไฟ หินแกรนิต
เฟลดสปาร หรือในแหลง ดนิ ขาว การเกดิ หินผมุ ี 3 ลกั ษณะ ไดแก
(แนวตอบ ปจ จยั ทางธรรมชาตทิ สี่ าํ คญั ไดแ ก การเกดิ ฝนตกหนกั
เปนเวลานานบนที่ลาดเชิงเขาหรือภูเขาสูง การกัดเซาะของดิน 1. เกิดจากหินตนกําเนิดที่เปนหินหนืดท่ีแทรกดันตัวผานหินทองท่ี
จากกระแสนํ้าในแมน้ํา คลื่นซัดฝง การผุพังของมวลดินและหิน (Country Rock หรือ Wall Rock) ขน้ึ สผู ิวโลก แลว เกดิ การเปลี่ยนแปลงภายใน
ทําใหความหนาแนนของมวลดินลดลง การเกิดภัยธรรมชาติ ดวยตนเองจนกลายเปน หินผุ
รุนแรง เชน แผนดินไหว อุทกภัย และปจจัยจากการกระทํา
ของมนุษย เชน การตัดไมทําลายปา ทําใหไมมีรากไมยึดเกาะ 2. เกิดจากหินหนืดท่ีถูกดันตัวและเปล่ียนแปลงโครงสราง โดยการพัดพา
หนา ดนิ การกอ สรา งหรอื การทาํ การเกษตรบรเิ วณเชงิ เขาทลี่ าดชนั ) ของนํ้ารอน จนกลายเปนหินตน กาํ เนิดทีเ่ ปน หนิ ผุ (หนิ ทองทีม่ กั เปนหนิ ภูเขาไฟ
หรือหนิ ข้ีเถา ภูเขาไฟ) การเกดิ ประเภทนี้ หนิ ทอ งทีแ่ ละหนิ ตน กาํ เนิดจะเปน หนิ
ประเภทเดยี วกัน และมกั จะจับตัวกันเปน พ้ืนที่กวาง

3. เกิดจากหินภูเขาไฟท่ีมีสวนประกอบเปนชนิดบะซอลตไปจนถึงชนิด
ไรโอไลต

T185

นาํ สอน สรปุ ประเมนิ

ขน้ั สอน 5) การกระจายการเกดิ แผ่นดินถล่มของโลก

ขัน้ ท่ี 4 การวิเคราะหแ ละแปลผลขอมลู แผนท่แี สดงการเกดิ แผ่นดินถลม่ ของโลก

17. ครูต้ังประเด็นเกี่ยวกับสถานการณการเกิด 80 Nํ 160 Wํ 120 Wํ 80 Wํ 40 Wํ 0 ํ 40 Eํ 80 Eํ 120 Eํ 160 Eํ 80 Nํ
แผนดินถลมใหนักเรียนรวมกันวิเคราะหและ
อภิปรายสรุปรว มกนั เชน 60 Nํ 60 Nํ
• แผนดินถลม : ภัยของประชาคมโลกและ
ประชาชนไทย 40 Nํ 40 Nํ
• แนวทางปอ งกนั ภยั แผน ดนิ ถลม จากกจิ กรรม
ของมนษุ ย 20 Nํ 20 Nํ
• การพฒั นาทย่ี ง่ั ยนื กบั การปอ งกนั และแกไ ข
ปญหาภยั แผนดนิ ถลม 0ํ 0ํ

18. ครูใหนักเรียนศึกษาแผนที่แสดงการเกิด 20 Sํ 20 Sํ
แผนดินถลมของโลก จากหนังสือเรียน
ภูมศิ าสตร ม.4-6 ประกอบการวเิ คราะหแ ละ 40 Sํ 40 Sํ
อภิปรายขอมลู
N 60 Sํ พ้นื ทเี่ สย่ี งภัยแผน ดนิ ถลม 60 Sํ

1 : 250,000,000 80 Sํ ไมเ สี่ยง เสีย่ งมาก ไมม ขี อมูล 80 Sํ 0 2,000 4,000 กม.
160 Wํ 120 Wํ 80 Wํ 40 Wํ 0 ํ 40 Eํ 80 Eํ 120 Eํ 160 Eํ

ท่ีมา : https://earthobservatory.nasa.gov

จากแผนท ี่ พน้ื ทเี่ กดิ แผน่ ดนิ ถลม่ มกั เปน็ บรเิ วณทล่ี าดเชงิ เขา หรอื พนื้ ทรี่ าบดา้ นหนา้
ภเู ขาทม่ี กี ารพังทลายของดินสูง  หรือพน้ื ท่ตี ้นน�้าทมี่ กี ารทา� ลายป่ามาก  หรอื เกิดบริเวณหน้าผาท่ี
เป็นหินชนดิ ผพุ งั งา่ ย โดยหินนนั้ รองรบั ช้นั ดนิ ทีม่ ีความลาดเทสูงและน้า� ซมึ ผา่ นไดส้ ะดวก เม่อื เกิด
พายฝุ นตกหนัก ทา� ใหเ้ กดิ น�้าปา่ ไหลหลาก และเกิดแผ่นดนิ ถล่มไดง้ ่าย บริเวณที่เกดิ แผน่ ดินถล่ม
บอ่ ย  เช่น  ชุมเขายูนนานและชุมเขาปามรี  ์ในทวีปเอเชยี   เทอื กเขาแอลปในทวีปยุโรป  เทอื กเขา
ร็อกกที างตะวันตกของทวีปอเมรกิ าเหนือ เทอื กเขาแอนดีสในทวีปอเมรกิ าใต้
      สา� หรบั ประเทศไทย แผน่ ดนิ ถลม่ มสี าเหตสุ า� คญั มาจากการมฝี นตกหนกั และมฝี นตก
ภต่อาคเนเหือ่ งนหือ1ลแาลยะวภันา คถใ้าต2ม้มปี ีโรอิมกาาณสเฝกนิดภแาผย่นในด ิน2ถ4ล -่ม 4ไ8ด ้มชา่ัวกโม เงน ื่อมงาจกากกวมา่ ีส 3ภ0า0พ พมื้นลิ ลทิเ่ีเมปต็นรภ ูเโขดายสเฉูงแพลาะะ
เนนิ เขาเปน็ จ�านวนมาก

6) ภัยต่าง ๆ ทเี่ กดิ จากแผน่ ดินถลม่ รุนแรง มดี งั น้ี

        1. ทา� ให้บ้านเรือนพังทลายเสยี หาย เนื่องจากถกู ดินไหลเลื่อนถล่มทบั
        2. ทา� ใหผ้ ู้คนและสัตว์เลย้ี งบาดเจบ็ ล้มตายและสูญหาย
        3. ท�าใหพ้ นื้ ท่ีเกษตรและพืชผลทางการเกษตรเสยี หาย
        4. เสน้ ทางคมนาคมตา่ ง ๆ ถูกท�าลาย ซ่ึงตอ้ งใช้เงนิ จ�านวนมากในการซ่อมแซม
ใหด้ ดี งั เดมิ  นอกจากน ี้ เสน้ ทางคมนาคมทช่ี า� รดุ อาจถกู ปดิ  ทา� ใหก้ ารสญั จรไปมาไดร้ บั ความยากลา� บาก

178

นักเรียนควรรู กจิ กรรม สรา งเสริม

1 ภาคเหนือ รวมถึงภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีโอกาสเกิดแผนดินถลม นักเรียนจัดทําตารางหรือผังกราฟกที่แสดงรายละเอียด
ในชวงเดือนกรกฎาคม-สิงหาคม เน่ืองจากไดรับอิทธิพลจากพายุหมุนเขตรอน เกี่ยวกับภัยแผนดินถลมในดานปจจัย สาเหตุ สถานการณ
ทําใหเกดิ ฝนตกหนกั การเกิด ผลกระทบของภัย รวมถึงการระวังภัย แลวตกแตงให
2 ภาคใต มีโอกาสเกิดดินถลมในชวงเดือนพฤศจิกายน-ธันวาคม เน่ืองจาก สวยงาม สง ครผู สู อน
เปนชวงฤดูมรสมุ ตะวนั ออกเฉียงเหนือ
กจิ กรรม ทาทาย
T186
นักเรียนจัดทําตารางหรือผังกราฟกท่ีแสดงรายละเอียด
เกี่ยวกับภัยแผนดินถลมและตัวอยางสถานการณการเกิดภัยแผน
ดินถลมในประเทศไทยหรือในภูมิภาคอื่นของโลก โดยศึกษา
คนควาขอมูลเพิ่มเติมจากแหลงการเรียนรูท่ีครูเสนอแนะ แลว
ตกแตงใหส วยงาม สง ครผู สู อน

นาํ สอน สรปุ ประเมนิ

7) เหตกุ ารณแ์ ผ่นดนิ ถล่มท่รี นุ แรง ครั้งส�าคญั  เช่น ขนั้ สอน

เหตุการณ์ แผ่นดินถลม่ ในพนื้ ท่ภี าคใตข้ องปรสะาเทเหศตไทุ :ยบรพเิ ว.ศณ.ค2ว5าม5ก4ดอากาศสงู1กา� ลงั คอ่ นขา้ ง ขนั้ ท่ี 4 การวเิ คราะหและแปลผลขอ มลู
แรงจากประเทศจนี แผป่ กคลมุ ประเทศไทยตอนบน
ส่งผลให้ลมตะวันออกที่พัดปกคลุมอ่าวไทยและ 19. ครูใหนักเรียนแตละกลุมนําขอมูลการสืบคน
ภาคใต้มีก�าลังแรง ท�าให้เกิดฝนตกหนักในหลาย ของตนเองมาเชื่อมโยงกับประเด็นวิเคราะห
พ้ืนท่ีต่อเน่ืองกันตั้งแต่จังหวัดสุราษฎร์ธานีจนถึง ในใบงานท่ี 5.1 เรื่อง ธรณีพิบัติภัย ตาม
จงั หวัดพทั ลงุ  ระหว่างวันท่ ี 23 - 31 มนี าคม พ.ศ.  ประเด็น ดังน้ี
2554 • ชื่อธรณพี ิบัติภัยทเี่ ลอื กศึกษา
• ลักษณะทางกายภาพท่ีสงผลใหเกิดธรณี
ผลกระทบ : ทา� ใหเ้ กดิ นา้� ปา่ ไหลหลากและดนิ โคลน พิบัติภยั
ถล่มทบั บ้านเรือนของประชาชน ในบรเิ วณภาคใต้ • ผลกระทบสาํ คญั จากธรณีพบิ ตั ภิ ยั
เหตกุ ารณแ์ ผน่ ดนิ ถลม่ ในพนื้ ทภี่ าคใตข้ องประเทศไทย ของประเทศไทย มีผู้เสียชีวิต 64 คน ประชาชน • แนวทางการระวงั ภัยจากธรณพี บิ ตั ิภัย
เมอื่ เดอื นมนี าคม พ.ศ. 2554 เดือดร้อนกว่า 6 แสนครัวเรือน จ�านวน 2 ล้าน
20. ครูนําแผนที่โลกในรูปแบบโปสเตอรมาให
กว่าคน  ภาคเศรษฐกิจได้รับความเสียหายอย่างหนัก  คิดเป็นมูลค่าประมาณ 2.1 - 2.6  หมื่นล้านบาท นกั เรยี นแตล ะกลมุ รว มกนั อภปิ รายและแสดง
โดยภาคการคา้  การขนสง่  และบรกิ ารไดร้ บั ผลกระทบมากทส่ี ดุ  คดิ เปน็ มลู คา่ กวา่  4,000 - 5,000 ลา้ นบาท ความคิดเห็นเช่ือมโยงภัยพิบัติธรรมชาติทาง
ธรณภี าคทไี่ ดท าํ การศกึ ษา และใหแ ตล ะกลมุ
เหตกุ ารณ์ แผน่ ดนิ ถล่มในประเทศจีน พ.ศ. 2560 ระบุตําแหนงพื้นท่ีเกิดภัยพิบัติ รวมถึงพื้นท่ี
ทม่ี คี วามเส่ียงที่จะเกดิ ภยั พบิ ัติ แลว เชื่อมโยง
สาเหตุ : เกดิ จากฝนตกหนกั ตดิ ตอ่ กนั หลายวนั จงึ พื้นที่ตางๆ ตามลักษณะทางกายภาพของ
ทา� ใหเ้ กดิ เหตแุ ผน่ ดนิ ถลม่ ครง้ั ใหญท่ หี่ มบู่ า้ นซนิ โม  พ้นื ที่ โดยครแู นะนาํ เพมิ่ เติม
(Xinmo) ในเขตเหมาเซยี น (Maoxian) ซง่ึ ตงั้ อยู่ใน
เขตเทือกเขาสูงทางตอนเหนือของมณฑลซ่ือชวน
เมื่อวันที่ 24 มถิ ุนายน พ.ศ. 2560

เหตกุ ารณแ์ ผน่ ดนิ ถลม่ ทหี่ มบู่ า้ นซนิ โม มณฑลซอื่ ชวน ผลกระทบ : ท�าให้ดินและหินถล่มลงมาทับบ้าน
ประเทศจนี เม่ือ พ.ศ. 2560 เรือนประชาชนอย่างน้อย 46  หลังคาเรือน  มี
ผเู้ สยี ชีวิต 15 คน และสญู หายประมาณ 120 คน
นอกจากนี้  ดินถล่มยังได้กีดขวางเส้นทางน�้าของ
แม่น้�าในพื้นที่เป็นระยะทางราว 2  กิโลเมตร และ
ตดั ขาดถนนสายหลกั เขา้ สตู่ วั หมบู่ า้ นทมี่ คี วามยาว
ประมาณ 1.6 กิโลเมตร

179

กิจกรรม Geo-Literacy นักเรียนควรรู

นักเรียนจับคูกันสํารวจและรวบรวมขอมูลเกี่ยวกับภัยพิบัติ 1 ความกดอากาศสูง หมายถึง บริเวณที่มีคาความกดอากาศสูงกวาบริเวณ
ทางธรรมชาติที่สําคัญในทองถ่ินของตน โดยใชกระบวนการทาง โดยรอบ ในแผนท่ีอุตุนิยมจะใชอักษร “H” สีน้ําเงินเปนสัญลักษณ ในทาง
ภมู ศิ าสตร ดังนี้ ตรงกันขาม ความกดอากาศต่ํา หมายถึง บริเวณซึ่งมีปริมาณอากาศอยูนอย
1. การตงั้ คาํ ถามเชิงภูมศิ าสตร ซึ่งจะทําใหน้ําหนักของอากาศนอยลงตามไปดวยเชนกัน ทําใหอากาศเบาและ
2. การรวบรวมขอมลู ลอยตวั สงู ขน้ึ ในแผนที่อตุ ุนิยมจะใชอักษร “L” สแี ดงเปน สญั ลกั ษณ
3. การจัดการขอมลู
4. การวิเคราะหขอ มูล
5. การสรุปเพื่อตอบคําถาม

จากนั้นสรุปความรูเพื่อรวมกันวางแผนเพ่ือจัดการภัยพิบัติ
ดงั กลาว แลว จัดทาํ เปนแผน พบั เพื่อเผยแพรในชุมชน

T187

นาํ สอน สรปุ ประเมนิ

ขนั้ สอน 8) การจัดการภยั พบิ ัตแิ ผ่นดินถล่ม มีดังน้ี

ขั้นที่ 5 การสรุปเพือ่ ตอบคาํ ถาม 8.1) มาตรการ ท่สี �าคญั  มีดงั นี้
    1. จัดท�าระบบเตือนภัยแผ่นดินถล่ม  ซึ่งหน่วยงานที่เก่ียวข้องได้ติดต้ังไว้
1. ครูใหนักเรียนแตละกลุมสรุปขอมูลท่ีไดจาก ในพน้ื ท่เี ส่ยี งภัย และออกประกาศเตอื นทางสื่อต่าง ๆ เพ่อื ให้ประชาชนในพืน้ ที่เฝ้าระวังและเตรยี ม
การศึกษา จากนั้นสงตัวแทนนําเสนอขอมูล ตวั อพยพ
ประกอบแผนที่ท่ีไดจัดทํา พรอมทั้งอภิปราย     2. มอี าสาสมคั รหมบู่ า้ น หากในพนื้ ทเ่ี สยี่ งภยั เกดิ ภยั พบิ ตั ขิ น้ึ  ใหส้ ง่ สญั ญาณ
แสดงความคดิ เหน็ รวมกนั เตอื นสง่ ตอ่ เป็นระยะ พร้อมทั้งจัดเวรยามเฝา้ ระวังภัย
    3. ดูแลไม่ให้มีการถางป่าในบริเวณต้นน�้า  เสริมสร้างความแข็งแรงบริเวณ
2. ครูใหสมาชิกในแตละกลุมชวยกันสรุปสาระ ไหลเ่ ขาและลาดเขาท่อี าจเกดิ แผน่ ดนิ ถล่มหรือโคลนไหลได้
สําคัญเพื่อตอบคาํ ถามเชิงภมู ิศาสตร 8.2) วธิ ปี ้องกัน ทา� ได้ ดงั น้ี
    1. ปลูกพืชคลุมดินหรือหญ้าแฝกบริเวณที่ลาดเชิงเขา  เพื่อให้ช่วยยึดเกาะ
3. ครใู หน กั เรยี นทาํ แบบฝก สมรรถนะฯ ภมู ศิ าสตร หน้าดนิ ไม่ให้เล่ือนหรือไหลลงมา
ม.4-6 เก่ียวกับเรื่อง ภัยพิบัติธรรมชาติทาง     2. ไม่ตัดไม้ท�าลายป่า  และปลูกต้นไม้บริเวณป่าต้นน้�าเพ่ือชะลอความแรง
ธรณภี าค ของน�า้
    3. ซกั ซอ้ มอพยพหนีภยั ในพน้ื ทเ่ี ส่ียง
ขนั้ สรปุ 8.3) การปฏบิ ตั ติ น ท�าได้ ดงั น้ี

ครูและนักเรียนรวมกันสรุปความรู ตลอดจน 1.  สา� รวจพน้ื ทท่ี อี่ ยอู่ าศยั  และหมน่ั สงั เกตสญั ญาณ 1.  อพยพไปตามเส้นทางที่ปลอดภัย  โดยข้ึน
การใชเ ครอื่ งมอื ทางภมู ศิ าสตร และเครอื่ งมอื ดา น เตอื นภยั ทางธรรมชาต ิ เชน่  ระดบั นา�้ ในแมน่ า้� ทสี่ งู  หรอื ไปยงั สถานทป่ี ลอดภยั ทอี่ ยหู่ า่ งไกล
เทคโนโลยใี นการสบื คน เกยี่ วกบั ภยั พบิ ตั ธิ รรมชาติ ลา� หว้ ยเพมิ่ ขน้ึ รวดเรว็ ผดิ ปกต ิ หรอื สขี องนา�้ จากพน้ื ทปี่ ระสบภยั อยา่ งนอ้ ย 2 - 5 กโิ ลเมตร
ทางธรณีภาค หรือใช PPT สรุปสาระสําคัญของ ขนุ่ มากกว่าปกติ เปล่ยี นเป็นสดี นิ ภเู ขา
เนื้อหา 2. อ  ยู่ให้หา่ งจากลา� น�า้ ใหม้ ากทส่ี ดุ
2. จ ัดเวรยามเฝ้าระวังภัย  และติดตามข่าว 3.  กรณพี ลดั ตกนา�้ ใหห้ าตน้ ไม ้ใหญย่ ดึ เกาะและ
ขน้ั ประเมนิ พยากรณอ์ ากาศอย่างใกล้ชดิ
ปนี หนีนา�้
1. ครูประเมินผลโดยสังเกตจากการตอบคําถาม
การรวมกันทํางาน และการนําเสนอผลงาน
หนา ชัน้ เรยี น

2. ครตู รวจสอบผลจากการทาํ ใบงาน และแบบฝก
สมรรถนะฯ ภูมิศาสตร ม.4-6

กอ่ นเกดิ ภยั ขณะเกิดภัย หลังเกิดภัย

1. หา้ มเข้าใกล้และกลับเข้าไปในบา้ นเรือนที่ได้รบั ความเสียหายจากดนิ ถลม่
2.  จดั ทา� ทางเบย่ี งของดนิ และนา้�  เพอ่ื ไม่ใหไ้ หลลงมาสมทบกบั มวลดนิ  ซง่ึ จะเสยี่ งตอ่ การเกดิ

ดินถลม่ ลงมาซา้� ได้

180

แนวทางการวัดและประเมินผล กิจกรรม เสริมสรางคณุ ลกั ษณะอันพงึ ประสงค

ครูสามารถวดั และประเมินความเขา ใจเนอื้ หา เร่อื ง ภยั พิบัตธิ รรมชาตทิ าง นกั เรยี นรว มมอื กนั สาํ รวจธรณพี บิ ตั ภิ ยั ทเ่ี กดิ ขน้ึ ในประเทศไทย
ธรณภี าค ไดจ ากการใชเ ครอ่ื งมอื ทางภมู ศิ าสตรใ นการสบื คน และนาํ เสนอผลงาน เชน แผน ดนิ ไหว สนึ ามิ แผน ดนิ ถลม แลว นาํ มาวเิ คราะหผ ลกระทบ
หนาชัน้ เรียน โดยศกึ ษาเกณฑก ารวัดและประเมินผลจากแบบประเมนิ การนํา หรือความเสียหายที่เกิดขึ้น จากนั้นรวมกันเสนอแนวทางการ
เสนอผลงานทแ่ี นบมาทา ยแผนการจดั การเรยี นรทู ่ี 5 เรอ่ื ง ภยั พบิ ตั ทิ างธรรมชาติ ปฏบิ ตั ติ น การปอ งกนั และระวงั ภยั แลว รว มมอื กนั เขยี นเปน โปสเตอร
เผยแพรในบริเวณตางๆ ตามความเหมาะสม พรอมเชิญชวน
แบบประเมนิ การนาเสนอผลงาน ใหท ุกคนมีสวนรวมในการปอ งกนั และระวังภยั

คาชแี้ จง : ให้ผู้สอนประเมนิ ผลการนาเสนอผลงานของนักเรยี นตามรายการ แลว้ ขดี ลงในช่องที่
ตรงกบั ระดบั คะแนน

ลาดบั ที่ รายการประเมิน ระดบั คะแนน 1
32

1 ความถกู ตอ้ งของเนอ้ื หา
2 การลาดบั ขั้นตอนของเร่ือง
3 วธิ ีการนาเสนอผลงานอย่างสรา้ งสรรค์
4 การใช้เทคโนโลยใี นการนาเสนอ
5 การมีสว่ นร่วมของสมาชิกในกลุ่ม

รวม

ลงช่อื ...................................................ผปู้ ระเมิน
............/................./................

เกณฑก์ ารใหค้ ะแนน ให้ 3 คะแนน
ผลงานหรอื พฤตกิ รรมสอดคล้องกับรายการประเมนิ สมบูรณช์ ดั เจน ให้ 2 คะแนน
ให้ 1 คะแนน
ผลงานหรือพฤติกรรมสอดคล้องกับรายการประเมินเปน็ ส่วนใหญ่

ผลงานหรอื พฤติกรรมสอดคล้องกบั รายการประเมนิ บางส่วน

เกณฑก์ ารตัดสินคุณภาพ

ช่วงคะแนน ระดับคุณภาพ

12 - 15 ดี

8 - 11 พอใช้

T188 ตา่ กว่า 8 ปรบั ปรงุ

นาํ นํา สอน สรปุ ประเมนิ

2 ภ2.ยั1 พพิบายตั ุฝธิ นรฟรา มคชะานตองทิ 1า(tงhuบnรdรeยrsาtoกrาmศ) ภาค ขนั้ นาํ (Geographic Inquiry Process)

พายุฝนฟาคะนองเปนปรากฏการณท่ีเกิดจากการกอตัวของเมฆขนาดใหญในแนวดิ่ง 1. ครแู จง ใหน กั เรยี นทราบถงึ ชอื่ เรอ่ื ง จดุ ประสงค
เน่ืองจากการยกตัวของอากาศที่มีความรอนมากใหสูงขึ้นจนเขาสูช้ันอากาศท่ีมีความเย็น จนมี และผลการเรยี นรู
การกลน่ั ตัวเปน หยดนํา้ และน้ําแข็ง เกดิ สภาพอากาศทแ่ี ปรปรวน เชน ลมกระโชก ฟาแลบ ฟาผา
ฝนตกหนัก อาจมีลูกเห็บตก 2. ครูใหนักเรียนฟงคลิปเสียงที่เกี่ยวของกับพายุ
ฝนฟาคะนอง เชน เสียงลมกระโชก เสียง
1) สาเหตุและกระบวนการเกดิ พายฝุ นฟา คะนอง มีดังนี้ ฟารอง เสียงฟาผา เสียงฝนตกหนัก แลวให
นกั เรยี นรว มกนั แสดงความคดิ เหน็ วา เปน เสยี ง
• อากาศรอ นชื้นปกคลมุ พ้นื ผวิ ชนิดใด
• เกิดกระแสอากาศรอนช้ืนใกลพ้ืนผิวพัดขึ้นสูหยอมความแปรปรวนภายใน
เมฆกอ นที่กอตัวอยูดานบน 3. ครูสุมนักเรียนใหอธิบายในประเด็น “การเกิด
• เกดิ กระบวนการลดอณุ หภมู ติ ามความสงู อยา งรวดเรว็ และเกดิ การกลนั่ ตวั เปน พายุฝน” ตามความรคู วามเขา ใจเบื้องตน ของ
หยดน้ํา พรอมทั้งปลดปลอยความรอนแฝงออกมา พัฒนาเปนเมฆกอนท่ีใหญข้ึน และเกิดเปน นกั เรียน
เมฆพายฝุ นฟาคะนอง
4. ครูใหนักเรียนดูภาพกระบวนการเกิดพายุ
กระบวนการเกดิ พายุฝนฟาคะนองแบงออกเปน 3 ขน้ั ตอน ดังน้ี ฝนฟาคะนอง จากหนังสือเรียน ภูมิศาสตร
ม.4-6 แลว รว มกนั อภิปรายแสดงความคิดเห็น
เพ่ิมเติมถึงสาเหตุและผลกระทบท่ีเกิดข้ึนจาก
ภาพดังกลา ว

การเกิดพายุฝนฟา คะนอง กกรระะแแสสออาากกาาศศรเยอ็นน

ความสงู (กม.)

12

ระดบั สมดุล

9

6

อณุ หภมู ิ 0 Cํ

3

1.5

0 5-10 นาที 5-7 นาที
ขัน้ เติบโตเต็มท่ี ข้นั สลายตวั
3-5 นาที
ขั้นกอตัว

181

ขอสอบเนน การคิด นักเรียนควรรู

เพราะเหตใุ ดเม่ือเกิดพายฝุ นฟาคะนอง เราจึงเห็นฟา แลบกอ น 1 พายุฝนฟาคะนอง เปนพายุท่ีเกิดข้ึนเฉพาะถิ่น การเกิดพายุน้ีมีความ
ไดยนิ เสยี งฟารองเสมอ เกีย่ วขอ งกับการเกิดเมฆคิวมโู ลนมิ บสั อยูมาก เพราะเวลาเกิดเมฆควิ มูโลนมิ บัส
อากาศจะลอยตัวข้ึนขางบนอยางเร็วและแรง พายุฝนฟาคะนองไมใชพายุหมุน
(แนวตอบ เพราะแสงมีความเร็วมากกวาเสียง แสงมีอัตราเร็ว เพราะการพัดของลมเวลาเกดิ พายฝุ นฟา คะนองไมม ีการหมนุ ตัวของอากาศ
ก30ิโล0,เ0ม0ต0รตกอิโลวินเมาตทรี ตเรอาวจินึงาเทหี็นสฟวานแเลสบียหงรมือีอปัตรระากเรา็วยปไรฟะไมดาทณันท13ี
และไดยินเสยี งฟา รอ งทหี ลัง)

T189

นาํ นํา สอน สรปุ ประเมนิ

ขน้ั นาํ เมื่ออากาศร้อนช1้ื.น1ล) อขย้ันตกัวอ่ แตลวั ะ ล(cดuอmุณuหluภs ูมstิลaงgกe่)อ ตเปัว็นเปข็น้นั ตเมอฆนขคอิวงมกูลรัสะ1แ คสวอาามการศ้อไนหแลฝขง้ึนจ าเกกดิ กขาึน้ร
กลั่นตัวของไอน�้าท�าให้การลอยตัวของกระแสอากาศภายในก้อนเมฆเร็วมากข้ึน  จนเมฆคิวมูลัส
5. ครูใหนักเรียนดูภาพหรือคลิปวิดีโอที่เกี่ยวของ มีขนาดใหญข่ ึน้ 1.2) ขน้ั เตบิ โตเตม็ ท ่ี(mature stage) ภายในเมฆพายหุ รอื เมฆควิ มูโลนมิ บสั 2จะเกดิ
กับภัยพิบัติธรรมชาติทางบรรยากาศภาคใน ความแปรปรวนจากกระแสอากาศพดั ขนึ้ ลงอยา่ งรวดเรว็ และรนุ แรง  ทา� ใหเ้ กดิ การกลน่ั ตวั   การคาย
ประเทศไทยและประเทศตางๆ เชน ความรอ้ นแฝงและเกดิ การชนปะทะรวมตวั กนั ของหยดนา�้  หยดนา้� แขง็  และเสยี ดสกี นั เกดิ เปน็ เมด็ ฝน 
• พายฝุ นฟา คะนองในประเทศญ่ปี นุ ลกู เหบ็   พาย ุ ลม  และประจไุ ฟฟา้   เกดิ กระแสลมเยน็ พดั ลงจากฐานเมฆ  ทา� ใหเ้ กดิ ลมกระโชกแรง 
• พายุโซนรอนฟงวองพัดเขาถลมเกาะลูซอน ฝนตกหนกั  หรอื ลกู เหบ็ ตก ใชเ้ วลา 15 - 30 นาที
ทางตอนเหนอื ของประเทศฟลิปปนส
• พายเุ ฮอรร เิ คนแคทรนี าพดั ถลม สหรฐั อเมรกิ า 1.3) ขั้นสลายตัว (dissipating stage)  เป็นระยะท่ีไม่มีกระแสอากาศเคล่ือนที่
ข้ึนลง ปรมิ าณฝนตกลดลงและสลายตวั
6. ครูตั้งคําถามกระตุนความคิดโดยใช Geo
Question จากหนังสอื เรียน ภูมศิ าสตร ม.4-6 2) การกระจายการเกดิ พายุฝนฟ้าคะนองของโลก
แลวใหนักเรียนรวมกันตอบคําถาม โดยครู
แนะนาํ เพ่ิมเติม แผนท่ีแสดงการกระจายของพายฝุ นฟ้าคะนองในโลก
(แนวตอบ พายุฝนฟา คะนองเกิดขึน้ จากสาเหตุ
หลายปจ จยั สว นมากประกอบดว ยมวลอากาศ 80 Nํ 160 Wํ 120 Wํ 80 Wํ 40 Wํ 0 ํ 40 Eํ 80 Eํ 120 Eํ 160 Eํ 80 Nํ
(cells) หลายมวล คือ มีทั้งมวลอากาศท่ี
ลอยตัวข้ึน (updraft) และมวลอากาศที่จม 60 Nํ 60 Nํ
ตัวลง (downdraft) มวลอากาศแตละมวลมี
ลกั ษณะการเกดิ แตล ะขนั้ แตกตา งกนั ดว ย การ 40 Nํ 40 Nํ
เกิดพายุฝนฟาคะนองปกติจะพบในเขตรอน
สาํ หรบั ประเทศไทยมกั จะเกดิ ขน้ึ ระหวา งเดอื น 20 Nํ 20 Nํ
เมษายน-พฤษภาคม)
0ํ 0ํ

20 Sํ 20 Sํ

40 Sํ 40 Sํ

N 60 Sํ จำนวนวนั ทป่ี ระสบพายฝุ นฟา คะนองตอ ป 60 Sํ

1 : 250,000,000 80 Sํ 0 2 4 10 25 40 60 80 100 140 200 80 Sํ 0 2,000 4,000 กม.

160 Wํ 120 Wํ 80 Wํ 40 Wํ 0 ํ 40 Eํ 80 Eํ 120 Eํ 160 Eํ

GQeuoestion ทมี่ า : www.mapsontheweb.zoom-maps.com

  พายฝุ นฟา้ คะนองเกิดข้นึ ไดอ้ ย่างไร และพายทุ ่ีรุนแรงมกั เกดิ ในชว่ งฤดูใดของประเทศไทย

182

นักเรียนควรรู กจิ กรรม สรา งเสริม

1 เมฆควิ มลู สั มลี กั ษณะเปน กอ นหนา สขี าวคลา ยปยุ ฝา ยหรอื สาํ ลี ซง่ึ ลกั ษณะ นักเรียนสืบคนขอมูลและศึกษาเกี่ยวกับปจจัยท่ีทําใหเกิด
เมฆน้ีบอกถงึ สภาวะอากาศแจม ใส อากาศแหง และมีแดดจัด กอ ตัวในแนวต้งั พายุฝนฟาคะนอง และการเกิดพายุฝนฟาคะนองในแตละข้ัน
เกิดจากอากาศไมมเี สถยี รภาพ ฐานเมฆเปนสีเทาเน่อื งจากมีความหนามาก จากนน้ั สรุปองคความรแู ละนําเสนอหนา ช้ันเรียน
2 เมฆคิวมูโลนิมบัส เมฆกอตัวในแนวตั้งพัฒนามาจากเมฆคิวมูลัส มีขนาด
ใหญมาก ทําใหเกิดพายุฝนฟาคะนอง หากกระแสลมช้ันบนพัดแรงจะทําให
ยอดเมฆรปู กะหล่ํากลายเปนเมฆรปู ทง่ั ตเี หลก็

T190

นาํ สอน สรปุ ประเมนิ

      โดยปกติทั่วโลกมีการเกิดพายุฝนฟ้าคะนองทุกวัน  แต่ค่าเฉลี่ยจ�านวนวันท่ีเกิดจะ ขน้ั สอน
แตกต่างกันไปในแตป่ ี โดยจะเกิดขึน้ เกือบทกุ วนั ในบริเวณใกล้เสน้ ศูนยส์ ตู ร ที่มีพายุฝนฟา้ คะนอง
ประมาณปลี ะ 140 - 200 วนั  ซึ่งเป็นพื้นท่ีมีอากาศร้อนมากในช่วงเวลาบ่ายของฤดรู ้อน ส่วนเขต ขัน้ ท่ี 1 การต้งั คําถามเชงิ ภมู ิศาสตร
ท่ีมีอากาศหนาวเย็น หรือไม่มีความแตกต่างระหว่างอุณหภูมิอากาศ จะเกิดพายุฝนฟ้าคะนอง
นอ้ ยมาก 1. ครใู หน กั เรยี นดภู าพ หรอื คลปิ วดิ โี อทเี่ กย่ี วขอ ง
      ส�าหรับประเทศไทย ในช่วงฤดูร้อนนับจากกลางเดือนกุมภาพันธ์ไปจนถึงช่วงต้น กับพายุฝนฟาคะนองท่ีทําใหเกิดลมกระโชก
ฤดูฝน  มักมีพายุฤดูร้อนเกิดข้ึนอันเน่ืองมาจากลมตะวันออกเฉียงใต้พัดพาความช้ืนจากทะเล รนุ แรง ฟา แลบ ฟา รอ ง ฟา ผา หรอื มลี กู เหบ็ ตก
ในขณะท่ีภาคกลาง  ภาคเหนือ  และภาคตะวันออกเฉียงเหนือปกคลุมด้วยอากาศร้อน  ความกด ประกอบการศกึ ษา Geo Tip เก่ียวกบั พายุฝน
อากาศต�่า  เกิดเป็นเมฆคิวมูลัสและคิวมูโลนิมบัส  และเกิดพายุฝนฟ้าคะนอง  มีลมกระโชกแรง ฟา คะนองและการระวังฟา ผา จากการคํานวณ
เกดิ ฝนตกหนกั บางพน้ื ท ่ี และอาจมีลกู เห็บตก ระยะหา ง จากหนังสอื เรียน ภมู ิศาสตร ม.4-6
เพิม่ เติม
GTeipo
2. ครตู ้งั คาํ ถามถามนักเรยี น เชน
  ในรอบหนงึ่ ปที วั่ โลกจะมพี ายฝุ นฟา้ คะนองประมาณ 16 ลา้ นครงั้  โดยเฉพาะในเขตรอ้ นพบไดม้ ากกวา่ • หากเกดิ พายฝุ นฟา คะนองเราควรมแี นวทาง
ในเขตละติจูดสูง ในเมืองร้อนที่มีอากาศชื้นจะมีจ�านวนวันท่ีมีพายุฝนฟ้าคะนองแบบอากาศร้อนเกิดขึ้น ในการปอ งกนั ผลกระทบตอ อาคารบา นเรอื น
ไดม้ ากถงึ  80 - 160 วนั ตอ่ ป ี เมอื งทป่ี ระสบกบั พายฝุ นฟา้ คะนองมากทสี่ ดุ  คอื  เมอื งบยุ เตน็ ซอรค์  (Buitenzorg)  อยางไร
ในจงั หวัดชวาตะวนั ตก ประเทศอินโดนเี ซีย (แนวตอบ เชน ตรวจตราและซอมแซม
บานประตู หนาตางที่ชํารุด ใหอ ยใู นสภาพ
  สภาพอากาศจากพายุฝนฟ้าคะนอง  หากมีความรุนแรงมากสามารถ ที่ม่ันคงแข็งแรง ซึ่งถือเปนแนวทางในการ
สร้างความเสยี หายท้งั ตอ่ ชวี ิตและทรัพย์สนิ ไดเ้ ป็นจา� นวนมาก ปองกันผลกระทบจากวาตภัยท่ีเหมาะสม
เพราะในขณะประสบภัยเราอาจไมสามารถ
เตรียมการปองกันบานเรือนใหมั่นคง
แข็งแรงไดท นั เวลา)

183

ขอ สอบเนน การคดิ เกร็ดแนะครู

พายุฤดูรอนในประเทศไทยมีลักษณะการเกิดอยางไร ครูอธิบายเพ่ิมเติมเก่ียวกับชนิดของพายุฝนฟาคะนองวาสามารถแบงตาม
ภาวะการเกิดไดห ลายชนิด เชน พายฝุ นฟา คะนองทเี่ กดิ จากอากาศเปน ตัวการ
(แนวตอบ พายุฤดูรอนในประเทศไทยมักเกิดในเดือนมีนาคม- มักจะเกิดขึ้นตอนบาย เพราะเปนชวงที่อุณหภูมิใกลผิวดินรอนข้ึนสูงสุด พายุ
เมษายน ในชวงเวลาท่ีมีอากาศรอนอบอาวติดตอกันเปนเวลา ฝนฟาคะนองภูเขา เปนพายุที่ถูกอากาศพัดไปปะทะภูเขาที่ขวางกั้นทิศทางลม
นาน แลวมีกระแสอากาศเย็นจากประเทศจีนพัดลงมาปะทะ และพายุฝนฟาคะนองจากแนวปะทะ เกิดจากกลุมอากาศรอนถูกพัดพาไป
ทําใหเกิดฝนฟาคะนอง และอาจมีลูกเห็บตกได พายุฤดูรอนมัก ปกคลมุ บริเวณอากาศเยน็
เกิดในภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ สวนภาคกลาง
และภาคตะวันออกมีการเกิดนอย ภาคใตอาจเกิดขึ้นไดเชนกัน
แตไ มบอยครัง้ )

T191