191 (3) “Anaje be bai eta lengusu be bai etorko da [2A]” (Anaia ere bai eta lehengusua ere bai etorriko da) “Eta labrantzako bearra beti isen da gogorra len be bai eta oin be bai [1G]” (Eta nekazaritzako beharra beti izan da gogorra, lehen ere bai eta orain ere bai) (4) “Nik estot salduko es beye es idi [2A]” (Nik ez dut salduko ez behia ez idia) “Orrek esteudi ingo berbarik es sues es nies [2A]” (Horiek ez dute egingo berbarik ez zurekin ez nirekin) “Orrek estires yongo es etzera es bearren bes [2A]” (Horiek ez dira joango ez etxera ez beharrean ere ez) 12.1.2. Hautakariak Juntagailu hautakarietan lau mota jaso ditugu “ala/ela” (5), “edo” (6), “sein” (7) eta “nai” (8); denak ere sintagmen artean ager daitezke eta batzuk sintagmen hasieran ere bai. (5) “Ser gur su au ala ori? [2A]” (Zer gura duzu hau ala hori?) “Ser gur su ure ala ardau? [2A]” (Zer gura duzu ura ala ardoa?) “Otubren ela nobienbren estait dan ostabe barriro Begoñako egune [2A]” (Urrian eta zemendian ez dakit den ostera ere berriro Begoñako eguna) “Kontestaten espadosu, etorte san guardi, ofizialaas, ia lo basaus ela selan sausen [1G]” (Erantzuten ez baduzu, etortzen zen guardia, ofizialarekin, ea lo zauden ala zelan zauden) (6) “Amabost edo olan etorko gara [2A]” (Hamabost edo hola etorriko gara) “Estait badire emekok edo Bilboko tiren [2A]” (Ez dakit diren hemengoak edo Bilbokoak diren) “Lar estutuesko edo batzutan errakuntze eukite, kasku lar ebagi edo olan, eta koxotute artesau esineko idik, e, egon di edonos, beyek be bai [2G]” (Lar estutzeko edo batzuetan errakuntza edukita, kaskoa lar ebaki edo hola, eta koxotuta arteztu ezineko idiak, egon dira inoiz, behiak ere bai) “Laburtuteaitik edo, danak esaten deudi Muguru [2A]” (Laburtzeagatik edo, denek esaten dute Muguru) “Bai Patakon deretxon bat edo egon san, estai pa nik isengo di sigloran bi edo isengo dis, segun antza, lapurre famadu [2G]” (Bai Patakon deritzan bat edo egon zen, ez dakit ba nik izango diren menderen bi edo izango dira, segun antza, lapurra famatua)
192 (7) “Bai, bai ondo konpontan gintzesan, ondo, ondo, mutilek sein enbrak, aparte isete san, esta? [2A]” (Bai, bai ondo konpontzen ginen, ondo, ondo, mutilak zein andrazkoak, aparte izaten zen, ezta?) “Beroas sein eurias, sein neguas, baskaltan etzera, ordu terdi eukiten gendun [2A]” (Beroarekin zein euriarekin, zein neguarekin, bazkaltzen etxera, ordu eta erdia edukitzen genuen) “Yoten sintzesenen erosten sein, e, ardau bet artzen sein danak an, erosten sendun igual, garabantzu pakete bat [4A]” (Joaten zinenean erosten zein, ardo bat hartzen zein denak han, erosten zenuen igual, garbantzu pakete bat) (8) “Ba, emen jente asko dabil nai goxen nai arrastin [2A]” (Ba, hemen jende asko dabil nahi goizean nahi arrastian) “Etzen nai kanpon iten deu bero andi [2A]” (Etxean nahi kanpoan egiten du bero handia) “Nai etzen nai bason ba beti daus bearren [2A]” (Nahi etxean nahi basoan ba beti daude beharrean) “Nai etzen nai kanpon bardin iten deudi euskera [2A]” (Nahi etxean nahi kanpoan berdin egiten dute euskara) “Nire aitetaman, e, famelik, alan alderdi beteti nai besteti [1G]2 (Nire aita-amen, familiak, hala alderdi batetik nahi bestetik) 12.1.3. Aurkaritzakoak Sail honetako juntagailuetan “baye” (9a) eta “baño” (10) jaso ditugu. “baye”ren ordez sarritan “bai” ere erabiltzen da (9b). (9a) “Asko etor dire baye danok yango du afari [2A]” (Asko etorri dira baina denok jango dugu afaria) “Esta etorri baye esteko ardure [2A]” (Ez da etorri baina ez dauka ardura) “Bueno estau ain ondo baye ba, balio lei edo pasa lei [2A]” (Beno ez dago hain ondo baina ba, balio lezake edo pasa liteke) “Isengo da emeko baye nik estot esetuten [2A]” (Izango da hemengoa baina nik ez dut ezagutzen) “Denpora ona dau baye gero arrastin igual ongo deu auri [2A]” (Aro ona dago baina gero arrastian igual egongo da eurira) (9b) “Emoten deu lora bellegitxu bet, eta gero, e, kamota baño aputxu bet anditxuau, lentejen tamañuko bai biribilau [3A]” (Ematen du lore beilegitxo bat, eta gero, kamota baino apurtxo bat handitxoagoa, dilisten tamainakoa baina biribilagoa) “Nire gixonari gustate akon bai niri es, katarro edo tenple txarra eukiteunen [2A]”
193 (Nire gizonari gustatzen zitzaion baina nire ez, katarroa edo tenple txarra edukitzen zuenean) “Gerre, etor sanen ona, guren, iru anaje isen gare eta ni gasteena, ta arreba bi ta anaje bi, bai karo, gerre etor sanen, gerrara eron sin anaje sarrak [2G]” (Gerra, etorri zenean hona, gurean, hiru anaia izan gara eta ni gazteena, eta arreba bi eta anaia bi, baina jakina, gerra etorri zenean, gerrara eroan ziren anaia zaharrak) (10) “A armosu baño baskari isete san [1G]” (Hura armozua baino bazkaria izaten zen) “Gortarako olan baño amarra geyauas dos [2A]” (Kortarako hola baino lokarri gehiagorekin doaz) “Sabala baño luse doble dekola, astak oratute kargeta san [2G]” (Zabala baino luzea bikoitza daukala, astak oratuta kargatzen zen) 12.2. Lokailuak Lokailuei dagokien azpi-atal honetako ondorengo sekzioetan emendiozkoak, hautakariak, aurkaritzakoak, ondoriozkoak eta kausazkoak bereiz emango ditugu. 12.2.1. Emendiozkoak Emendiozko lokailuetan “be/bere” (11) eta beronen gainean egiten diren “be bai” (12) eta “be es” (13) jaso ditugu. (11) “Esta etorri be in [2A]” (Ez da etorri ere egin) “Esteu geitu be in [2A]” (Ez du deitu ere egin) “Gaur besta etorri [2A]” (Gaur ere ez da etorri) “Orre pestaki [2A]” (Horrek ere ez daki) (12) “Amak in deu baskari eta afari be bai [2A]” (Amak egin du bazkaria eta afaria ere bai) “Anaje be bai eta lengusu be bai etorko da [2A]” (Anaia ere bai eta lehengusua ere bai etorriko da) “Ardi bi il deitus eta auntze ba pe bai [2A]” (Ardi bi hil ditu eta ahuntz bat ere bai) “Ekar dot yateko eta ogi be bai [2A]” (Ekarri dut jatekoa eta ogia ere bai)
194 (13) “Ume esta etorko eta es aite be [2A]” (Umea ez da etorriko eta ez aita ere) “Bearra eskastu in san danen, eta ya, pediduri pes [1G]” (Beharra eskastu egin zen denean, eta ja, eskaerarik ere ez) “Bai pentza bes giau dala, pentza bes [2A]” (Baina pentsatu ere ez gehiago dela, pentsatu ere ez) 12.2.2. Hautakariak Lokailu hautakarietan “espabe” edo “espabere” (14a) eta “ostantzen” edo “ostantxen” (15a) jaso ditugu. “espabe” eta “espabere” lokailuekin “edo” ere ager daiteke (14b); “ostantzen” eta “ostantxen” lokailuekin “baye” ere ager daiteke. (14a) “Denpora ona in ber deu espabere etzen lotuko gara [2A]” (Aro ona egin behar du ezpabere etxean lotuko gara) “Es esan iñori, txori abi non daun, espabe yon ta koyu umek [1A]” (Ez esan inori, txori habia non dagoen, ezpabere joan eta koiu umeak) “Iertu in ber da, espabe au inte apurtu iten da, iertu eskeron asala, esta apurtan [1G]” (Ihartu egin behar da, ezpabere hau eginda apurtu egiten da, ihartuz gero azala, ez da apurtzen) (14b) “Yongo nas neu edo espabere ba mutile agindukot [2A]” (Joango naiz neu edo ezpabere ba mutila aginduko dut) “Eta a iminte san an txapan barrun, eta berotan sanen, edo espabe beko surten, sartu an brasan [2A]” (Eta hura ipintzen zen han txaparen barruan, eta berotzen zenean, edo ezpabere beheko surtan, sartu han txingarretan) “Nik ite nendun talo, edo espabe talo edo panaderu etorten basan bederatzi terdik amarrak ingirun, ogi [3A]” (Nik egiten nuen taloa, edo ezpabere taloa edo okina etortzen bazen bederatzi eta eriak hamarrak inguruan, ogia) (15a) “Baye arroskoletxe bai, ta tostadak, ostantzen, e [3A]” Baina arroz esnea bai, eta tostadak, osterantzean) “Gero asi san eleisera eroten, gero asi siren erote orra sera, ostantxen gorpu barik, e, gorpu kanposanture edo [1A]” (Gero hasi zen elizara eroaten, gero hasi ziren eroaten horra zera, osterantzean gorpu barik, gorpua kanposantura) “Len, bisiklete, iseten gendun, e, istrumenturik ariñena, ibilteko batera edo bestera, ostantxen asto edo, saldi [1G]” (Lehen, bizikleta, izaten genuen, tresnarik arinena, ibiltzeko batera edo bestera, osterantzean astoa edo, zaldia)
195 (15b) “Moño inte bai atxineko aitite amomak, amomak, baye ostantzen es [2A]” (Moinoa eginda bai antzinako aitita amamak, amamak, baina osterantzean ez) “Señe bai, txikitxu bada baye ostantzen es [2A]” (Seina bai, txikitxoa bada baina osterantzean ez) “Uretakok es antza esaten deure, uren dabiltzesanak, baye ostantxen bai [1A]” (Uretakoek ez antza esaten dute, uretan dabiltzanak, baina osterantzean bai) 12.2.3. Aurkaritzakoak Aurkaritzako lokailuetan “alan ta be”, “alan da gusti be”, “ala ta dusti bere”, (16) “bakarrik... be bai” (17) eta “ostera, osten” (18) jaso dira. (16) “Etorko dire iruretan ta alan ta be berandu isengo da [2A]” (Etorriko dira hiruretan eta hala eta guztiz ere berandu izango da) “Etorko dire kotxen baye alan ta be berandu etorko dires [2A]” (Etorriko dira kotxean baina hala eta guztiz ere berandu etorriko dira) “Babeas betetako ak karu urteta eudin ba alan ta be babe asko emoten geuntzen, babe isen san alimenturik pintzipalena ta galtzu, yateudin [2G]” (Babarekin betetzeko haiek garesti irteten zuten ba hala eta ere baba asko ematen genion, baba izan zen elikagairik garrantzitsuena eta galtzua, jaten zuten) “Suertaten da alan ta be, ustela in esteko len esan duna [2G]” (Suertatzen da hala eta guztiz ere, ustela ez egiteko lehen esan duguna) “Gaur makine taus, baye alan da gusti be, bear asko in ber da [1G]” (Gaur makinak daude, baina hala eta guzti ere, behar asko egin behar da) “Oin ganadurik estekot, esan doan modun, esteku ganadurik, txarririk es eser bes, baye ala ta dusti bere etzerako jenero asko koiten du [1G]” (Orain ganadurik ez daukat, esan dudan moduan, ez daukagu ganadurik, txerririk ez ezer ere ez, baina hala eta guztiz ere etxerako jenero asko koiuten dugu) (17) “Es bakarrik ogi ardau be bai [2A]” (Ez bakarrik ogia ardoa ere bai) “Esta etorko ume bakarrik ama be bai etorko da [2A]” (Ez da etorriko umea nakarrik ama ere bai etorriko da) (18) “Ni etzen lotu nas eta orrek ostera yon dire kanpora [2A]” (Ni etxean lotu naiz eta horiek ostera joan dira kanpora) “Txakurre da baltza, eta ostera katu da suri [2A]” (Txakurra da beltza eta ostera katua da zuria) “Banakaren batek iten deu segidun, esta? Baye osten es [2G]” (Banakaren batek egiten du segituan, ezta? Baina ostean ez) “Faltarik es igual, baye osten bisio gitxias, oso gitxias, goserik es, esta? Baye osten ba, bisio gitxi, saspi, saspi eta eurokas bere bi bederatzi [2A]” (Faltarik ez igual, baina ostean bizio gutxirekin, oso gutxirekin, goserik ez, ezta? Baina ostean ba, bizio gutxi, zazpi, zazpi eta eurokin ere bi bederatzi)
196 12.2.4. Ondoriozkoak Ondoriozko lokailuetan “alandase” (19), “aitik” (20) eta “atarañon” (21) agertu zaizkigu (19) “Alandase guk esin du ya in eser [2A]” (Halandaze guk ezin dugu ja egin ezer) “Gero ba, konpondu amak eta, guk eta, alabek eta dustiok in du, alandase, aurrera [2A]” (Gero ba, konpondu amak eta, guk eta, alabek eta guztiok egin dugu, halandaze, aurrera) “Eta, alandase, gure bisimodu oingo, konpletamente kanbiaute dau, len esan doan modun ondo deretxet [1G]” (Eta, halandaze, gure bizimodua oraingo, guztiz aldatuta dago, lehen esan dudan moduan ondo deritzat) “Asi sien ya ogi errasino kenduten, berrotamar urten, ogi errasinon, alandase, etzen, talo apur bet, eukiteune o esne apur bet, obu antzen ibilte san [2G]"” (Hasi ziren ja ogi errazioa kentzen, berrogeita hamar urtean, ogi errazioan, halandaze, etxean, talo apur bat, edukitzen zuena edo esne apur bat, obu antzean ibiltzen zen) (20) “Aitik, e, guk in ber du [2A]” (Hagatik, guk egin behar dugu) “Gure etzaurreti pasaten siren danak eta aitik esetuten isen doas nik ango danak [2A] (Gure etxaurretik pasatzen ziren denak eta hagatik ezagutzen izan ditut nik hango denak) “Gu ya, irurogei urteti barrun egon gare eta gure kontu geldi geldi, etorko san gure jubilasiño ta guri aitik aitu oskun, akaburarten, irugotabost urtek in arten [1G]” (Gu ja, hirurogei urtetik barruan egon gara eta gure kontua geldi geldi, etorriko zen gure erretiroa eta guri hagatik aditu ziguten, amaitu artean hirurogeita bost urteak egin artean) (21) “Atarañon eta bildurre auki du kanpon berba iteko euskera [1G]” (Hartaraino eta beldurra eduki dugu kanpoan berba egiteko euskara) “Atarañon ta kanpon ibilte sin, e, beyeri be esne be bai, e, eraste otzin kontu atara ixu, ori be esetu dot nik [2G]” (Hartaraino eta kanpoan ibiltzen ziren, behiei ere esnea era bai, eraisten zieten kontu atera ezazu, hori ere ezagutu dut nik) “Atarañon ta mulok eta dusti an deskalabru bet isen san [1G]” (Hartaraino eta mandoak eta guzti han triskantza bat izan zen) 12.2.5. Kausazkoak Kausazko lokailuetan “se” (22) eta “ese” (23) jaso ditugu. “se” kausaletan agertzen da gehienetan baina konpletiboetan (22d) ere ager daiteke, “-la” menderagailuarekin batera edo hain barik; kausaletan beste barik (22a) eta “ostantzen, osten” (22b) eta “espabe/espabere” (22c) lokailuekin batera ere ager dakiguke. (22a) “Bano se berandu da [2A]” (Banoa ze berandu da)
197 “Berandu nator se trena in dot utz [2A]” (Berandu nator ze trena egin dut huts) “Eroisu guradasola se igual ingo dau euri [2A]” (Eroaz ezazu guardasola ze igual egingo du euria) “Esteu in lorik se kafe artu deu eta estotzo itxi lo iten [2A]” (Ez du egin lorik ze kafea hartu du eta ez dio utzi lo egiten) “Edo ogies inte, eridetxu bet, se ogi bakisu baltza gogorra da, ta ai agoserun in dot min [3A]” (Edo ogiarekin eginda, zauritxo bat, ze ogia badakizu beltza gogorra da, eta ai aho-zeruan egin dut min) “Eta ori esin isete san edan arik eta egun betzuk pasa arten se itzeleko, sabore txarra aukiteyun [3A]” (Eta hori ezin izaten zen edan harik eta egun batzuk pasatu artean ze itzaleko zapore txarra edukitzen zuen) (22b) “Emen imini in ber du se ostantxen estau lekurik [2A]” (Hemen ipini behar dugu ze osterantzean ez dago lekurik) “Bero egon ber isete san, on deiten sera, se osten gogor egote san ta eseun soltetan gari [2G]” (Bero egon behar izaten zen, egon dadin zera, ze ostean gogor egoten zen eta ez zuen soltatzen garia) (22c) “Bueno bano se espabe trena ingot utz [2A]” (Beno bano ze ezpabere trena egingo dut huts) “Kotxen yon ber du se espabe eskara allegaten [2A]” (Kotxean joan behar dugu ze ezpabere ez gara ailegatzen) “Klaro se espabere, esales eroten sujetadorerik, ba titik emen egote sin bean [2A]” (Jakina ze ezpabere, ez zenez eroaten titi zorrotik ba titiak hemen egoten ziren behean) “Apur bet giau aguanta deyon, se espabe ensegida sulotuten dires e? [2A]” (Apur bat gehiago abanta diezaion, ze ezpabere atoan zulatzen dira, e?) (22d) “Eta nik entzute txikerretan euki nendun se, ilten sienen, e, txarrak, ago sabalik lotze siela [2G]” (Eta nik entzutea txikerretan eduki nuen ze, hiltzen zirenean, txarrak, aho zabalik lotzen zirela) “Eta berak pausu bi atzera emon ta esa osten se, su betiko euskeldune sara [3A]” (Eta berak pausu bi atzera eman eta esan zidan ze, zu betiko euskalduna zara) (23) “ese” kausala (23a) izan daiteke eta konpletiboa (23b) ere bai, azken hauetan “-la” menderagailuarekin batera ager daiteke. (23a) “Orrek kenduteko, esaten seen gause asko, baye pentzateot esala kentzen eseas bes, ese gure aitek eukite seitusen belarritan [3A]” (Horiek kentzeko, esaten zuten gauza asko, baina pentsatzen dut ez zela kentzen ezerekin ere ez, eze gure aitak edukitzen zituen belarrietan) “Erratute saus ese, ondino estekot, e, nobio topetako ganarik [2A]” (Erratuta zaude eze, oraindino ez daukat, gizongaia topatzeko gogorik)
198 “Esin il ese espabere morsillek iteko odolak eta estau balio [4G]” (Ezin hil eze ezpabere odolosteak egiteko odolak eta ez du balio) (23b) “Eta esan eusten ese yongo nas, ese esetan doas orrek neskatok, estakit yon bada [1A]” (Eta esan zidan eze joango naiz, eze ezagutzen ditut neskato horiek, ez dakit joan den) “Esateuren, baten batek esateun ese, aurok errente pagaten deena baño emoten dotzen baskarik giau balio deule [2G]” (Esaten zuten, baten batek esaten zuen eze, eurok errenta ordaintzen dutena baino ematen dioten bazkariak gehiago balio duela) “Esan eusten ese, topako baneko emeti pisutxu bet, se gu sarrak ya gares ya, alaba tekoas iru [1A]” (Esan zidan eze, topatuko banu hemendik pisutxo bat, ze gu zaharrak ja gara ja, alabak dauzkat hiru) 12.3. Menderagailuak Azpi-atal honetan menderagailuak eta euron erabileraren gaineko adibideak batzen ditugu. Mendeko esaldien oinarrian hiru menderagailu agertzen dira: “BA-”, “-LA” eta “-N”. Horrenbestez, azpi-atal hau hiru sekziotan banatuta aurkeztuko dugu, sekzio bakoitza menderagailu bati dagokio. 12.3.1. BA- menderagailua Menderagailu hau baldintza motak egiteko erabiltzen da gehienbat; baldintza errealak (24), irrealak (25) eta iraganak (26); era berean zehar galderetan agertzen da (27) beste barietateetan agertzen den “-N” menderagailuaren ordez; menderagailu honekin batera “be/bere” (28) erabil daiteke kontzesibo batzuk egiteko, “les” (29) modal batzuk egiteko eta “ojala”rekin batera esklamazioak egiteko (30). (24) “Amarratan gure badu yan ya prepara in ber da [2A]” (Hamarretan gura badugu jan ja prestatu egin behar da) “Ekarten badostesu etzera erongot [2A]” (Ekartzen badidazu etxera eroango dut) “Espadeudi erosten esin du eron [2A]” (Ez badute erosten ezin dugu eroan) “Etorten bada beraas ingot berba [2A]” (Etortzen bada berarekin egingo dut berba) “Espagares goxetik yoten estu ikusko [2A]” (Ez bagara goizetik joaten ez dugu ikusiko) “Bier yon ber badu goxeti yon ber du oira [2A]” (Bihar joan behar badugu goizetik joan behar dugu ohera) “Esin du yon kotxen espada [2A]” (Ezin dugu joan kotxean ez bada) “Dana espadosu yaten txiker lotuko sara [2A]”
199 (Dena ez baduzu jaten txiker lotuko zara) “Esangotzut isilik egoten basara [2A]” (Esango dizut isilik egoten bazara) “Bildur baas lagundu ingoat [1G]” (Beldur bahaiz lagundu egongo diat) (25) “Au yongo baletike dendara berak erosko leko [2A]” (Hau joango balitz dendara berak erosiko luke) “Auri ingo baleko! [2A]” (Euri egingo balu!) “Basora yongo bagentikes ba, galdu ingo gentikes [2A]” (Basora joango bagina ba, galdu egingo ginateke) “Denpora ona balego oneri aite etorko lekio bile [2A]” (Aro ona balego honi aita etorriko litzaioke bila) “Diru banenko gustako lekit ondo bisite [2A]” (Dirua baneuka gustatuko litzaidake ondo bizitzea) “Etorko baletike berak emongo leskisu [2A]” (Etorriko balitza berak emango lizuke) “Umek berandu etorko baletikes ba aite ta ama asarratu ingo letikes [2A]” (Umeak berandu etorriko balira ba aita eta ama haserretuko lirateke) “Suk ori ekarko basenko guk erongo genko [2A]” (Zuk hori ekarriko bazenu guk eroango genuke) (26) “Etzera yon bagintzesan ikusko gendusen [2A]” (Etxera joan baginen ikusiko genituen) “Denpora ona in baeun yongo gintzesan basora edo playara [2A]” (Aro ona egin bazuen joango ginen basora edo hondartzara) “Txarri ilten bagendun ba txitxiburruntzi aputxu bet arrotzeran bat edo makallo [3A]” (Txerria hiltzen bagenuen ba txitxiburduntzi apurtxo bat arrautzaren bat edo bakailaoa) “Baye gero damutu i nintzen, se ni yon banintzen, nik artu ason ingo nentzesan, baye [2A]” (Baina gero damutu egin nintzen, ze ni joan banintzen, nik harrarazi egingo nizkion, baina) “Es banintzen eongo kontu ataisu selan eongo san, yausi ingo yatzude etze lastime da, bate bat sartu in ber senkoe [1A]” (Ez banintzen egongo kontu atera ezazu zelan egongo zen, jausi egingo zaizue etxea, lastima da, baten bat sartu egin behar zenukete) (27) “Estai badire emekok edo bilbokok diren [2A]” (Ez dakit diren hemengoak edo Bilbokoak diren) “Estait etor bada [2A]” (Ez dakit etorri den) “Estakit ekar badeu [2A]” (Ez dakit ekarri duen) “Estau argi orrek eros badeu edo es [2A]” (Ez dago argi horrek erosi duen edo ez) “Esteudi esan akaba badeudi edo? [2A]” (Ez dute esan amaitu duten edo?)
200 “Ikus dosu yan badeudi? [2A]” (Ikusi duzu jan duten? “Estait lesinok iten bagendusen, baye istrusino [2A]” (Ez dakit ikasgaiak egiten bagenituen baina instrukzioa) (28) “Ese bero badator bere, ba obeto soportaten dosu [2G]” (Eze bero badator ere, ba hobeto jasaten duzu) “Len atxine, iseko bat ilten basan be, iru asten es sendun urtetan memorilak eta danak in arten etzetik [1A]” (Lehen antzina, izeko bat hiltzen bazen ere, hiru astean ez zenuen irteten memorialak eta denak egin artean etxetik) (29) “Orrek gastetan deu aberatza baletike les [2A]” (Horrek gastatzen du aberatsa balitz legez) “Orrek yakingo baleko les dino [2A]” (Horrek jakingo balu legez dio) “Baye frantzesillekok dires, ba bakerok isengo baletike les apur bet lodiauk [2A]” (Baina frantzesillakoak dira, ba bakeroak izango balira legez apur bat lodiagoak) “Arlote isengo baletike les selan yote san, imini tela dustik or, troñuk in [3A]” (Arlote izango balitz legez zelan joaten zen, ipini ehun guztiak hor, troinuak egin) “Erdi erdi erdi, ebaite kutxilloas ebaite ongo baletike les [1A]” (Erdia erdia erdia, ebakita ganibetarekin ebakita egongo balitz legez) “Apur bet estu ta alau, yarre isengo baletike les baye andin botateko ure [3A]” (Apur bat estua eta halako, pitxarra izango balitz legez baina handian botatzeko ura) “Amar urte auki nendusen baye, ukusiko baneko les kanposantun ukus nendun [1A]” (Hamar urte eduki nituen baina, ikusiko banu lez kanposantuan ikusi nuen) (30) “Ojala etorko baletikes! [2A]” (Hobe etorriko balira!) “Ojala ongo baletikes ondo! [2A]” (Hobe egongo balira ondo!) 12.3.2. -LA menderagailua Erandion, beste leku batzuetan ez bezala, menderagailuaren “a” bokalari ez zaio asimilazio araua aplikatzen gehienetan: (“dila”, “doskula”, “sotzesula”, “deula”, “gendula”, eta abar). Bestalde, aditza kontsonantez amaitukoa denean “e” loturazko bokaltzat erabiltzen da (“nasela”, “dakosela”, “datosela”, e.a.). Menderagailu honek funtzio batzuk betetzen ditu, garrantzitsuena konpletiboa da. Funtzio honetan baiezko esaldietan, ezezkoetan eta baiezko zein ezezko galderetan ager daiteke (31). Subjuntiboarekin erabiltzen denean, berau menpeko esaldia izan daiteke edo esaldi nagusia aginteraren ordez erabiltzen denean (32). Gerundioa adierazteko ere erabiltzen da; erabilera honetan, gehienetan, aditz trinkoekin batera agertzen da (33). “-la” morfemari beste morfema batzuk gehitu dakizkioke funtzio desberdinak lortzeko. Kausala adierazteko “-lako eta -lakon”
201 (34) erabiltzen dira, “-la ta” (35) kausalak zein modalak adierazteko erabiltzen da, “-lako” (36) konpletiboetan zalantza adierazteko erabiltzen da; bestalde “-lako” “les”ekin batera ager daiteke (37). (31) “Esan deu ekarko deula [2A]” (Esan du ekarriko duela) “Esteu esan bier etorko direla [2A]” (Ez du esan bihar etorriko direla) “Esan dosu etor dala? [2A]” (Esan duzu etorri dela? “Estot ikusi afaldu deudiela [2A]” (Ez dut ikusi afaldu dutela) (32) “Esayosu datorrela [2A]” (Esaiozu datorrela) “Esayosu orreri ekar deila [2A]” (Esaiozu horri ekar dezala) “Estudia deila! [2A]” (Estudia dezala!) “Esteitela yon! [2A]” (Ez dadila joan!) (33) “Gorantza gosela ikusko du [2A]” (Gorantz goazela ikusiko dugu) “Afaltan gausela argi yon da [2A]” (Afaltzen gaudela argia joan da) "Eta an dausela dinouri, bueno Erandiokok gosan metrora! [4G]" (Eta han daudela diote, beno Erandiokoak goazen metrora) “Unibersidaderantza sosela ondino Erandio da emetiko parte be bai, ermiteraño, se unibersitatera sosela ermite eskerrara dau [3A]” (Unibertsitaterantz zoazela oraindino Erandio da hemendiko aldea ere bai, ermitaraino, ze unibertsitatera zoazela ermita ezkerrera dago) (34) “Ori esta etorri ba berandu dalako [2A]” (Hori ez da etorri ba berandu delako) “Arrabio koyu neuntzen ori esa eustelako be maisuri kontu atar ixu [2G]” (Amorrua koiu nion hori esan zidalako ere maisuari kontu atera ezazu) “Landaran sustraye ebaiten delako [2G]” (Landareen sustraia ebakitzen delako) “Es guk esta lur asko euki gendulakon bes [1A]” (Eta guk ez da lur asko eduki genuelako ere) “Ugerdo da, ugerra, e? Eta sorristo da sorrik dekoselakon [4A]” (Ugerdoa da, ugerra, e? Eta zorriztoa da zorriak dauzkalako) “A bueno katxondeon sabiltzeselakon [3G]” (A beno txantxetan zabiltzalako)
202 “Len bes gorrotorik niri euki ostelakon, baye atxe eleixatzu isen sales bera [1G]” (Lehen ere ez gorrotorik niri eduki zidalakoan, baina huraxe elizatsua izan zenez gero bera) (35) “Gaues eron ara, eta dino ara eron ta gero urreko egun, estait senbet egun barru yon urunen bile, eta abastokok yon dila ta kendu te urun barik etorri [3A]” (Gauez eroan hara, eta dio hara eroan eta gero hurrengo egun, ez dakit zenbat egun barru joan irinaren bila, eta abastokoak joan direla eta kendu eta irin barik etorri) “Gure au ser dala ta bota ber da? [2A]” (Gure hau zer dela eta bota behar da?) “Eta kondisino txarratan daula ta ixi ason in otzisan [2A]” (Eta baldintza txarretan dagoela eta itxi arazi egin zioten) (36) “Au bearra akabateko naiko denpora dekulako dekot [2A]” (Behar hau amaitzeko nahiko denbora daukagulakoa daukat) “Etor dalako dekot [2A]” (Etorri delakoa daukat) “Ekar dotelako dekot [2A]” (Ekarri dudalakoa daukat) “Eta ori etze estait espaba Sondike, or sartzen dalako dekot [2A]” (Eta etxe hori ez dakit ez den Sondika, hor sartzen delakoa daukat) “Bueno, au danari lepo esaten dotzulako dekot, esta? [2A]” (Beno, hau denari lepoa esaten diogulakoa daukat, ezta?) “Nik, dekot ni txikitxu nasela nire amomak auki yeulako dekot, an oya andi bet [3A]” (Nik, daukat ni txikitxoa naizela nire amamak eduki zuelakoa daukat, han ohe handi bat) (37) “Esan deudi etor dalako les edo olan [2A]” (Esan dute etorri delakoa lez edo hola) 12.3.3. -N menderagailua Menderagailu hau da mendeko esaldi mota gehienetan erabiltzen dena, berau hutsik ager dakiguke, deklinaturik edo postposizioren batekin. Menderagailuaren erabileraren gaineko adibideak aurkezteko sekzio hau hiru azpi-sekziotan banatuta aurkezten dugu. Menderagailu hutsa, menderagailua eta deklinabide atzizkiak eta menderagailu honekin erabiltzen diren postposizioak izango dira azpi-sekzio horien gaiak. 12.3.3.1. -N morfema hutsa “-n” hutsa gehienbat erlatibozko esaldiak egiteko erabiltzen da, erlatibozko esaldiak izen deklinatu baten aurrean joan daitezke edo eurek har ditzakete deklinabide atzizkiak izena isilpean egonda. Jaso ditugun esaldiak sailkatzeko kontuan hartuko dugu erlatibatzen den menpeko esaldiaren sintagmak eduki duen kasu marka; horrela bada absolutua (38), ergatiboa (39), datiboa (40), inesiboa (41), bizidunen adlatiboa (42) eta ablatiboa (43). -N morfema
203 hutsa subjuntiboarekin batera (44) eta zehar galderetan (45) agertzen da; horrez gain “segun... –n” (46), “selan... –n” (47) eta “senbet eta ...-n” (48) egituretan ere bai. (38) “Bakotxak gure deune iten deu [2A]” (Bakoitzak gura duena egiten du) “Bilboti ekar dotena gordeta dekot [2A]” (Bilbotik ekarri dudana gordeta daukat) “Eros dosun libru motza da [2A]” (Erosi duzun liburua motza da) “Kakarraldo badau egas iten deuna [1A]” (Kakarraldoa badago hegaz egiten duena) (39) “Yatordu in deun neskatok ba eneu esetuten [2A]” (Jatordua egin duen neskatoak ba ez nau ezagutzen) “Ogi ekar deunak edan deu ardau [2A]” (Ogi ekarri duenak edan du ardoa) (40) “Esetuten dot neske esne gustaten dakona [2A]” (Ezagutzen dut neska esnea gustatzen zaiona) “Suk emon dotzesunari emon dotzet neu pe [2A]” (Zuk eman diozunari eman diot neuk ere) “Etor da etze gustaten dakona [2A]” (Etorri da etxea gustatzen zaiona) (41) “Ori maye yan duna apurtute dau [2A]” (Mahai hori jan duguna apurtuta dago) “Orrek gaur goxen egon garen lekuti dator [2A]” (Horiek gaur goizean egon garen lekutik dator) “Gu egon garen etze saldu in gure deudi [2A]” (Gu egon garen etxea saldu egin gura dute) “Saldu deudi suok egon sarien etze [2A]” (Saldu dute zuek egon zareten etxea) (42) “Orre tos gu yon garen basora edo mendire [2A]” (Horiek doaz gu joan garen basora edo mendira) “Gu yon garen etze saldu in gure deudi [2A]” (Gu joan garen etxea saldu egin gura dute) (43) “Orrek gu etor garen lekuti etor dires [2A]” (Horiek gu etorri garen lekutik etorri dira) “Saldu deudi suok etor sarien etze [2A]” (Saldu dute zuek etorri zareten etxea)
204 (44) “Amak gure deu umeri gusta dakien yateko [2A]” (Amak gura du umeei gusta dakien jatekoa) “Au ekar dot suk eron deisun [2A]” (Hau ekarri dut zuk eroan dezazun) “Dana gurdot aistu dakisun [2A]” (Dena gura dut ahaztu dakizun) “Ixi su ate eskeitesan otzitu [2A]” (Itxi ezazu atea ez gaitezen hoztu) (45) “Bueno badakisu ser in ber dosun [2A]” (Beno badakizu zer egin behar duzun) “Edoseine taki nor etorko dan [2A]” (Edozeinek daki nor etorriko den) “Estait nor etor dan [2A]” (Ez dakit nor etorri den) “Estakit nongo dan [2A]” (Ez dakit nongoa den) (46) “Segun orrek dineudin salduko deudi etze [2A]” (Segun horiek dioten salduko dute etxea) “Alandase aputxu bet ikiste ondo dau, e? Oin estudia estudia esaten deude baye lelau bere, segun, segun selau saren, ordun egote san jente ba, yosten esauna gu isen yon [2A]” (Halandaze apurtxo bat ikastea ondo dago, e? Orain estudiatu estudiatu esaten dute baina lehenago ere, segun, segun zelakoa zaren, ordun egoten zen jendea ba, josten ez zuena gura izan joan) “Erramak emoteitus patatek igual, bi edo iru o lau segun se etxa dosun an [3G]” (Adarrak ematen ditu patatak igual, bi edo hiru edo lau segun zer bota duzun han) “Batzuk, e, artesen bere pasaten siren, baye beste batzutan segun se tratu in dan, e? [1G]” (Batzuk, artezean ere pasatzen ziren, baina beste batzuetan segun ze tratu egin den, e?) “Segun selan iten doasen ta alan yaten deusti, nik askotan esan dot ori, patatak frijitan ibili te, segun selan nik in aurek yan [2A]” (Segun zelan egiten ditudan eta hala jaten didate, nik askotan esan dut hori, patatak frijitzen ibili eta, segun zelan nik egin eurek jan) “Segun selan datosen yarriten dires [2A]” (Segun zelan datozen jartzen dira) “Segun selan irebasten deudin alan gastaten deudi [2A]” (Segun zelan irabazten duten hala gastatzen dute) “Eta sekule bedarrak, segun, selan denporek lagunta otzen [2G]” (Eta sekula belarrak, segun zelan aroak laguntzen dion) (47) “Badakit selan dan astelena [2A]” (Badakit zelan den astelehena) “Igerri dotzut selan kanpoko saren [2A]” (Igarri dizut zelan kanpokoa zaren) “Badakit selan etor dan [2A]” (Badakit zelan etorri den)
205 (48) “Senbet eta giau dakasun obeto [2A]” (Zenbat eta gehiago dakarzun hobeto) “Senbet eta gitxiau dausen obeto [2A]” (Zenbat eta gutxiago dauden hobeto) 12.3.3.2. -N eta deklinabidearen morfemak Azpi-sekzio honetan erlatibozko esaldien gainean egiten den deklinabide arrunta bazter utzita, deklinabide morfemak gehituta, egiten diren aparteko erabilerak aztertuko ditugu. Erabilera horien artean honako hauek ditugu: “-na” konpletiboa (49), partitiboarekin “-nik” (50) konpletibo funtzioan, inesiboa “-nen” (51) denborazkoak egiteko, adlatibo direktiboa “- nerako” (52), partitiboa “-nik/netik eta ona” (53) denborazkoak egiteko, ablatiboa “-netik” (54) eta “-naitik” (55) motibatiboa funtzio modalez. (49) “-la”ren ordez “-na” erabiltzen da baiezko, ezezko eta galderazko esaldietan (49a), lehendik ezaguna den zerbaiti erreferentzia egiten zaionean, hau da, menpeko esaldia erreferentziaduna denean. Bestalde, esklamazioetan ere beti agertzen da (1b). (49a) “Emen ikusten da jente asko dabilena [2A]” (Hemen ikusten da jende asko dabilena) “Entzun dot etor direna [2A]” (Entzun dut etorri direna) “Iger dotzut emeko sarena [2A]” (Igarri dizut hemengoa zarena) “Ulertu dotzut etorko direna biar [2A]” (Ulertu dizut etorriko direna bihar) “Enas konturetu emen sausena [1A]” (Ez naiz konturatu hemen zaudena) “Estot entzun gaisorik egon dana [2A]” (Ez dut entzun gaixorik egon dena) “Badakisu akaba deudiena, esta? [2A]” (Badakizu amaitu dutena, ezta?) “Esara konturetu emeko nasena? [2A]” (Ez zara konturatu hemengoa naizena?) “Estakisu ondino akaba duna? [2A]” (Ez dakizu oraindino amaitu duguna?) (49b) “Bai klaro dausena! [1A]” (Ba jakina daudena!) “Klaro iten dana [3G]” (Jakina egiten dena)
206 (50) “Estau klaru akaba deudenik [1A]” (Ez dago argi amaitu dutenik) “Estot entzun il danik ori [1A]” (Ez dut entzun hil denik hori) “Estot pentzetan ekarri deudienik [2A]” (Ez dut pentsatzen ekarri dutenik) “Estot pentzetan etor danik [2A]” (Ez dut pentsatzen etorri denik) (51) “Akabaten dosunen yongo gares etzera [2A]” (Amaitzen duzunean joango gara etxera) “Basoti etor garenen ikus du [2A]” (Basotik etorri garenean ikusi dugu) “Erosten dosunen erakutzikostesu [2A]” (Erosten duzunean erakutsiko didazu) “Gure deudinen agertuko dire [2A]” (Gura dutenean agertuko dira) (52) “Ama etor sanerako ni yonta egonintzen [2A]” (Ama etorri zenerako ni joanda egon nintzen) “Gu yon gintzesanerako yonta on siren [2A]” (Gu joan ginenerako joanda egon ziren) “Suok akabaten dosuenerako yongo gares etzera [2A]” (Zuek amaitzen duzuenerako joango gara etxera) “Aite datorrenerako ni bearren nau ya [2A]” (Aita datorrenerako ni beharrean nago ja) “Klaro gur deunerako da yakana [2A]” (Jakina gura duenerako da jakana) “Gatza fine erosten gendun paketetan, dendan eta gatz lodi erosten san sakun txarri ilten sanerako [3A]” (Gatz fina erosten genuen paketetan, dendan eta gatz lodia erosten zen zakuan txerria hiltzen zenerako) (53) “Ori ekarri eunetik eta ona esta etorri [2A]” (Hori ekarri zuenik eta hona ez da etorri) “Etor danik eta ona estot ikusi [2A]” (Etorri denik eta hona ez dut ikusi) “Bai Deustun ite san baye ya Saninasio in sanik eta ona [2A]” (Bai Deustun egiten zen baina ja San Ignazio egin zenik eta hona) “Ori imin deunik eta ona pentza lei jente bildur dala [2A]” (Hori ipini duenik eta hona pentsa liteke jendea beldur dela) (54) “Esan deunetik gero etorko dire [2A]” (Esan duenagatik gero etorriko dira) “Beye yausi yaten kanterati bera, freskotxu, siku on san ta, atzes antza denetik [1G]”
207 (Behia jausi zitzaidan harrobitik behera, freskotxo, siku egon zen eta, atzez, antza denetik) “Ta antza dauneti ori mutil ori ba yon san amaas [2G]” (Eta antza dagoenetik mutil hori ba joan zen amarekin) (55) “Nik pentzaten dot etze salduko deudiela esan deudienaitik [2A]” (Nik pentsatzen dut etxea salduko dutela esan dutenagatik) “Ikus duneaitik etze salduko deudi [2A]” (Ikusi dugunetik etxea salduko dute) 12.3.3.3. -N eta postposizioak Jaso ditugun datuetan “-n” menderagailuarekin batera agertzen diren postposizioak honako hauek dira: “arten (56), “bakotxen” (57), “baño” (58), “beste” (59), “dustin” (60), “ginon” (61), “lau” (62), “les” (63), “modun” (64) eta “-en antzeko” (65). (56) “Suok akabaten dosuen arten gu etzera yongo gara [2A]” (Zuek amaitzen duzuen artean gu etxera joango gara) “Ori iten dosuen arten nik yatordu preparakot [2A]” (Hori egiten duzuen artean nik jatordua prestatuko dut) (57) “Iten deun bakotxen berba beti inusentekeriren bat esaten deu [2A]” (Egiten duen bakoitzean berba beti inuzentekeriaren bat esaten du) “Iru bider edo estait senbet bider in ber deun ori, sosen bakotxen [2A]” (Hiru bider edo ez dakit zenbat bider egin behar duen hori, zoazen bakoitzean) “Etorten dan bakotxen afaltan lotzen da [2A]” (Etortzen den bakoitzean afaltzen lotzen da) (58) “Ori suk ikus dosun baño andi da [2A]” (Hori zuk ikusi duzuna bezain handia da) (59) “Ekar dot suk esan dosun beste [2A]” (Ekarri dut zuk esan duzun beste) (60) “Datorren dustin dakar seoser [2A]” (Datorren guztietan dakar zer edo zer) “Etorten dan dustin afaltan lotzen da [2A]” (Etortzen den guztietan afaltzen lotzen da) (61) “Al dan ginon in dot [2A]” (Ahal den ginoan egin dut) “Amak esan deun ginon ekar du [2A]” (Amak esan duen ginoan ekarri dugu)
208 “In dot al isen doten ginon [2A]” (Egin dut ahal izan dudan ginoan) “Irebasten deudin ginon gastaten deudi [2A]” (Irabazten duten ginoan gastatzen dute) “Iten deitusen ginon iten deitus saldu [2A]” (Egiten dituen ginoan egiten ditu saldu) (62) “Aite teko lau7 yake ekar deu [2A]” (Aitak daukan lako jaka ekarri du) “Ekar dot gastai bet, e, suk ekar dosu lau edo [2A]” (Ekarri dut gazta bat, zuk ekar duzun lakoa edo) (63) Postposizio honen bidez era bitako esaldiak egiten dira, kausalak (63a) eta modalak (63b). (63a) “Estules ondo ikusten ba emoten deu buruko min andi [2A]” (Ondo ikusten ez dugunez gero ba ematen du buruko min handia) “Biotzekoas gaisorik euki nendules, in ber nendun ba, permiso eskatu [1G]” (Bihotzekoarekin gaixorik eduki nuenez gero, egin behar nuen ba, baimena eskatu) “Erre iten deules, ebaiten doales berotu iten da kable, esta? [2G]” (Erre egiten duenez, ebakitzen doanez gero berotu egiten da kablea ezta?) “Ordureko, imin nendusen nik lelengos, aik etor sieles, plater bana [1A]” (Ordurako, ipini nituen nik, lehenengoz, haiek etorri zirenez gero, plater bana) “Kapillen itxi barik, sulo inte egote san, edonos, baye, gero ya gaue isete sales, ba gero itxi eudin itena [2A]” (Kaperan utzi barik, zuloa eginda egoten zen, inoiz, baina, gero ja gaua izaten zenez gero, ba gero utzi zuten egitearena) “Ama isen dales Erandioko ba orreaitik igual, esta? [2A]” (Ama izan denez Erandiokoa ba orregatik igual, ezta?) “Badinotzut bier edo etzi etorko dast, oyan naules lorik in barik [3A]” (Badiotsut bihar edo etzi etorriko zait, ohean nagoenez lorik egin barik) (63b) “Esan doales, fabrike dusti gero garetikok egon siren, egunes bearren [1G]” (Esan dudan legez, fabrika guztia gero garaitekoak egon ziren, egunez beharrean) “Bueno, uden esan doales, bear asko iten gendun se in in ber san [1G]” (Beno, udan esan dudan legez, behar asko egiten genuen ze egin egin behar zen) “Gero esan doales, gerre akaba i san [1G]” (Gero esan dudan legez, gerra amaitu egin zen) “Esan doales, fabrike dusti gero garetikok egon siren, egunes bearren [1G]” (Esan dudan legez, fabrika guztia gero garaitekoak egon ziren, egunez beharrean) (64) “Prepara dot yatordu amak esan deun modun [2A]” (Prestatu dut jatordua ama esan duen moduan) “Onek antxoak brindringi batzuk baño estire, asi barik ber dan modun [4A]” (Antxoa hauek brindringi batzuk baino ez dira, hazi barik behar den moduan) 7 “n” galdu egiten da “l”ren aurrean, bai “lau” bai “les” postposizioekin.
209 “Baye beratu bari pere esan dotzuten modun, e? [3A]” (Baina beratu barik ere esan dizudan moduan, e?) (65) “Ekar dot liburu bet suk, e, erakutzi ostesunen antzeko [2A]” (Ekarri dut liburu bat zuk, erakutsi zenidanaren antzekoa) “Ekar dot yake bat amak ekarri eunen antzeko [2A]” (Ekarri dut jaka bat aman ekarri zuenaren antzekoa) 12.3.4. Aldakortasuna menderagailuetan Menderagailuen erabileran gertatzen den aldakortasuna aztertzeko prestatu dugun laginaren datuak (2.2. azpi-atala) erabiliko ditugu. 12.2. irudiko grafikoan erakusten den moduan, gehien erabiltzen den menderagailua “-n” da (1137, % 65,5), gero “- la” (348, % 20,6) eta gutxien “ba-” (241, % 13,9). 12.2. irudia: Menderagailu mota bakoitzaren ehunekoak. 12.20. taulan datuak ematen dira informatzaileen generoaren arabera; bertan ikusten den moduan, alderik nabarmenenak “ba-” eta “-n” menderagailuen ehunekoetan gertatzen da, andrazkoena handiagoa da “ba-” menderagailuarekin eta gizonezkoena handiagoa da “-n” menderagailuarekin; aldeak estatistikoki esanguratsuak dira (χ2 = (a.m.: 2) 10,178; p = 0,006). 12.21. taulan datuak informatzaileen belaunaldien arabera ematen dira; bertan agertzen diren aldeak txikiak dira eta ez dira estatistikoki esanguratsuak. ba- -la -n Kopurua % Kopurua % Kopurua % Andrazkoak 122 16,99 147 20,47 449 62,53 Gizonezkoak 119 11,69 211 20,73 688 67,58 12.20. taula: Menderagailuen kopuruak eta ehunekoak informatzaileen generoaren arabera. ba- -la -n Kopurua % Kopurua % Kopurua % 1. bel 34 10,03 84 24,78 221 65,19 2. bel 149 15,17 192 19,55 641 65,27 3. bel 44 14,97 57 19,39 193 65,65 4. bel 14 11,57 25 20,66 82 67,77 12.21. taula: Menderagailuen kopuruak eta ehunekoak informatzaileen belaunaldien arabera.
210 Informatzaileen multzokatze azterketa hierarkikoa menderagailuen probabilitateen arabera egiten dugunean, 12.1. irudiko distantzia matrizea lortzen dugu; distantziarik txikiena 1G eta 4A multzoen artean gertatzen da (0,000) eta handiena, berriz, 3A eta 3G multzoen artean (0,019). Bestalde, 12.1. irudiko dendrograman ikusten den bezala, ez dago informatzaile taldeen arteko multzo nabarmenik egiterik. 12.3. irudia: Multzokatze hierarkikoaren distantzia matrizea. 12.4. irudia: Informatzaile multzoen sailkapena ezaugarrien probabilitateetan oinarrituta. 12.23. taulan kalkulatu ditugun dibertsitate indize guztien emaitzak ikus daitezke informatzaile multzoko. Bertan ikusten den moduan, indizerik baxuenak 3A (Menperatzea), 3G (Simpson, Shannon, Homogeneotasun eta Doitasuna) eta 2G (Menhinick eta Margalef) eta altuenak 3G (Menperatzea), 3A (Simpson, Shannon, Homogeneotasuna eta Doitasuna) eta 4G (Menhinick eta Margalef) informatzaileek dauzkate. Infor Menpera. Simpson Shannon Homoge. Menhinick Margalef Doitasuna 1A 0,432 0,568 0,952 0,863 0,331 0,454 0,866 1G 0,516 0,484 0,828 0,763 0,187 0,360 0,753 2A 0,489 0,511 0,883 0,806 0,144 0,329 0,803 2G 0,487 0,513 0,879 0,803 0,129 0,317 0,800 3A 0,390 0,610 1,014 0,919 0,257 0,407 0,923 3G 0,620 0,380 0,700 0,671 0,239 0,395 0,637 4A 0,513 0,487 0,846 0,777 0,378 0,483 0,770 4G 0,501 0,499 0,865 0,792 0,394 0,493 0,788 12.1. taula: Dibertsitate indizeak informatzaile multzoko.
211 Dibertsitate indize hauen emaitzak erabilita, informatzaileen sailkapena egiten dugunean 12.6. irudiko distantzia matrizea lortzen dugu; bertan agertzen den bezala, 2G eta 2A multzoen artean distantziarik txikiena dago (0,001) eta 3G eta 3A multzoen artean handiena (0,129). 12.5. irudia: Dibertsitate indizeen araberako distantzia matrizea. Multzokatze azterketa hierarkikoa eginda, 8.7. irudiko dendrograma lortzen dugu. Bertan agertzen den bezala, gizonezko gehienak A multzoan kokatzen dira eta andrazko gehienak, ostera, B multzoan. 12.6. irudia: Informatzaile multzoen sailkapena dibertsitate indizeen arabera.
213 13. Amaiera Gure lanaren amaierako atal honetan liburukian zehar barreiaturik agertzen diren aldakortasunaren gaineko emaitzak laburbildu nahi ditugu. Bi izan dira gogotan erabili ditugun aldagaiak datu linguistikoen aldakortasuna aztertzean, informatzaileen generoa eta belaunaldia. Aldakortasuna orain arteko atal guztietan, era batera edo bestera, landu badugu ere, aldagaien arabera xehekien landu da segmentalen atalean (3. atala), silaben azterketetan (4. atala), testuen prosodian (6. atala), kasu marken azterketan (8. atala), aditz jokatuetan (11. atala) eta menderagailuen erabileraren azterketan (12. atala). Aukeratutako ezaugarrien datuen araberako informatzaileen sailkapen batzuk ere egin ditugu atalka, hala nola, segmentalak aztertzean (3. atala), silaba motak aztertzean (4. atala), 6. ataleko eten motak, erritmoa, mugatonuak, muga-tonuak eta etenak eta gailurren kokapenak aztertzean, destinatiboa eta muga adlatiboa aztertzean (8. atala), aditz jokatuak aztertzean (11. atala) eta menderagailuen erabilera aztertzean (12. atala). Azterketetan aukeratu diren ezaugarriak hiru multzo nagusitan sailka daitezke: segmentalen fonologia, prosodia eta morfosintaxia. Hau guztia kontuan hartuta, atal hau azpi-atal bitan bananduta aurkezten dugu; lehen azpi-atalean aldagaien araberako aldakortasunaren gaineko azterketen laburpena egingo dugu eta bigarrenean informatzaileen sailkapenak emango ditugu aipatuko ezaugarri multzoen arabera. 13.1. Aldagaien eragina Esan berri dugun moduan, aldagaien arabera landu ditugun ezaugarriak hiru multzotan sailka daitezke: segmentalen fonologia, prosodia eta morfosintaxia. Segmentalen atalean 23 ezaugarri landu dira, ezaugarri hauetako gehienak fonemen maiztasunari dagozkio. Horrela bada, informatzaileen generoaren eta belaunaldien arabera ondokoak landu dira: bokal guztien maiztasunak (3.1.1. sekzioa), herskarietan guztien maiztasunak eta /t/ eta /k/ fonemen ahostuntzeak (3.1.2. sekzioa), sudurkarietan /m/ eta /n/ fonemen maiztasunak (3.1.3. sekzioa), frikarietan /s̺/ fonemaren maiztasuna (3.1.4. sekzioa)
214 eta afrikatu (3.1.5. sekzioa), dardarkari (3.1.6. sekzioa) eta albokari (3.1.7. sekzioa) guztien maiztasunak. Genero aldagaiaren araberako aldeak estatistikoki esanguratsuak dira /p/ fonemaren maiztasunari eta /k/ fonemaren ahostuntzeari dagokienez. Belaunaldiaren araberako aldeak estatistikoki esanguratsuak dira /t/ eta /t͡s̻/ fonemen maiztasunari dagokienez. Esparru honetan landu ditugun 23 ezaugarrietan lauetan (% 8,7) baino ez dago generoaren eta belaunaldien eragin esanguratsurik. Prosodian aldagaien arabera landu diren ezaugarriak 24 izan dira. Silaben hasierak, guneak eta kodak, batetik eta CV silaba motaren iraupena, bestetik, 4. atalean landu dira; 6. atalean landu direnak honakoak izan dira: Isiluneen denbora (6.1. azpi-atalean), talde prosodiko bakunen eta konposatuen banaketa, talde prosodiko konposatuen iraupena, talde prosodiko laburren eta luzeen kopuruak (6.2. azpi-atalean), ± Isilunea, ± bokal luzapena eta eten motak (6.3. azpi-atalean), abiada osoa, hizketa abiada eta talde prosodikoen abiada (6.4. azpiatalean), erritmoaren %V, ΔC, varcoV, varcoC, nPVI-V, rPVI-C, Vcci eta Ccci metriken indizeak (6.5.1. sekzioan), muga-tonuak (6.6.1. sekzioan) eta talde prosodikoaren gailurra kokatzen deneko sintagmaren egongunea (6.7.1.). Genero aldagaiaren araberako aldeak estatistikoki esanguratsuak dira hiru ezaugarrirekin (% 12,5): silaba hasierak, talde prosodiko bakunen eta konposatuen kopuruak eta talde prosodiko konposatuen iraupenean. Belaunaldiaren araberako aldeak estatistikoki esanguratsuak dira lau ezaugarrirekin (% 16,67): ± bokal luzapena, eten moten kopuruak, muga-tonuak eta talde prosodikoaren gailurraren kokagunea. Morfosintaxian 17 ezaugarri landu ditugu aldagaien arabera. Kasuen morfemetan destinatibo (8.2.6. sekzioa) eta muga adlatibo (8.3.5. sekzioa) kasuen alomorfoak, aditz trinkoen eta perifrastikoen arteko aldeak (11 atalaren hasieran), joan aditzaren erroaren aldaketak (11.1.1 sekzioan), “a” eta “au” amaierako aditz partizipioak (11.2.1. sekzioan), “-ten” eta “-tze” alomorfoen banaketa silaba biko partizipioekin (11.2.2. sekzioan), “-tan” eta “-ten” alomorfoen banaketa hiru silabako partizipioekin (11.2.2. sekzioan), “-tan” eta “-ten” alomorfoen banaketa “e” bokala morfemaren aurrean dagoenean (11.2.2. sekzioan), NOR saileko “ziren” adizkiaren aldakiak (11.3.1. sekzioan), NOR-NORI saileko adizkien “ya-” eta “da-” oinarrien banaketa (11.3.2. sekzioan), NORK-NOR saileko orain aldiaren pluralgilearen alomorfoen banaketa (11.3.3. sekzioan), iragan aldian “zuen” eta “zuten” parekideen hasierako morfema (11.3.3. sekzioan), pluralgileen morfemak iragan aldian (11.3.3. sekzioan), NORK-NORI-NOR sailean erroen banaketa orain aldian (11.3.4. sekzioan), iragan aldiko hirugarren pertsonen hasierako morfemaren aldakiak (11.3.4. sekzioan), iragan aldiko “nik”, “zuk”, “guk” eta “zuek” subjektuekin erabiltzen diren erroen banaketa (11.3.4. sekzioan) eta sintaxian menderagailuen maiztasuna (12.3.4. sekzioan). Genero aldagaiaren araberako aldeak estatistikoki esanguratsuak dira hamazazpi ezaugarrirekin (% 70,59): Kasuen morfemetan destinatibo eta muga adlatibo kasuen alomorfoak, joan aditzaren erroaren aldaketak, “a” eta “au” amaierako aditz partizipioak, NOR saileko “ziren” adizkiaren aldakiak, NOR-NORI saileko adizkien “ya-” eta “da-” oinarrien banaketa, NORK-NOR saileko iragan aldian “zuen” eta “zuten” parekideen hasierako morfema, pluralgileen morfemak iragan aldian, NORK-NORI-NOR sailean erroen banaketa orain aldian, iragan aldiko hirugarren pertsonen hasierako morfemaren aldakiak, iragan aldiko “nik”, “zuk”, “guk” eta “zuek” subjektuekin erabiltzen diren erroen banaketa eta sintaxian menderagailuen maiztasuna.
215 Belaunaldiaren araberako aldeak estatistikoki esanguratsuak dira hamar ezaugarrirekin (% 58,82): Kasuen morfemetan destinatibo eta muga adlatibo kasuen alomorfoak, aditz trinkoen eta perifrastikoen arteko aldeak, “a” eta “au” amaierako aditz partizipioak, NOR saileko “ziren” adizkiaren aldakiak, NOR-NORI saileko adizkien “ya-” eta “da-” oinarrien banaketa, NORK-NOR saileko iragan aldian “zuen” eta “zuten” parekideen hasierako morfema, pluralgileen morfemak iragan aldian, NORK-NORI-NOR sailean iragan aldiko hirugarren pertsonen hasierako morfemaren aldakiak eta iragan aldiko “nik”, “zuk”, “guk” eta “zuek” subjektuekin erabiltzen diren erroen banaketa. Laburbilduz, esan dezakegu aztertu ditugun 64 ezaugarrietan generoak eragin esanguratsua daukala 17tan (% 26,56) eta belaunaldiak 16tan (% 25); honek ere esan gura du gainerakoetan (% 74,22) ez dagoela estatistikoki esanguratsua den alderik. 13.2. Informatzaileen sailkapenak Azpi-atal honetan informatzaileen sailkapen orokorrak egingo ditugu aipatutako hiru blokeetan, segmentalen fonologian, prosodian eta morfosintaxian. Segmentalen fonologian eta prosodian 16 informatzaileren datuak erabili ditugu eta morfosintaxian informatzaile guztien datuak erabili dira 8 taldetan banatuta, belaunaldiak eta generoa konbinatuta. Sailkapenak egiteko probabilitateak kalkulatzeko moduko ezaugarriak erabiliko ditugu eta era bitako sailkapenak egingo dira, batetik ezaugarrien probabilitateetan oinarritzen direnak eta, bestetik, dibertsitate indizeetan oinarritzen direnak. Sailkapenen emaitzak errazago aurkezteko azpi-atal hau hiru sekziotan banatuta aurkeztuko dugu; sekzio guztietan aukeratutako ezaugarriak deskribatuko dira, probabilitateen arabera egineko distantzia matrizeak, dibertsitate indizeen emaitzak eta hauen araberako distantzia matrizeak eta, dendogramen bidez, sailkapenak eurak. 13.2.1. Segmentalen fonologia Arlo honetan fonema guztien maiztasunak erabili dira eta /k/ eta /t/ ahostuntzeen maiztasunak (3.1.2. sekzioa). Probabilitateen araberako matrizea erabilita informatzaileen sailkapena egindakoan 13.1. irudiko matrizea lortzen dugu, bertan ikusten den moduan, distantziarik txikiena 3A2 eta 4G1 informatzaileen artean gertatzen da (2,680) eta handiena, berriz, 2G1 eta 2G2 informatzaileen artean (12,835). 13.1. irudia: Probabilitateen araberako distantzia matrizea segmentalen fonologian.
216 Informatzaileen sailkapena 13.2. irudiko dendrograman ematen da, bertan ikusten den bezala, informatzaile gehienak, 11, A multzoan kokatzen dira eta 5 B multzoan. B multzoan kokatzen diren informatzaileen generoari begira 3 gizonezkoak dira eta 2 andrazkoak; belaunaldirik homogeneoena lehena da, informatzaile guztiak multzo berean daude, bigarren eta laugarren belaunaldietako informatzaile bi multzo batean kokatzen dira eta beste bi bestean. Sailkapeneko aldeak ez dira estatistikoki esanguratsuak ez generoaren arabera, ez belaunaldien arabera. A: 1A1, 1A2, 1G1, 1G2, 2A1, 2G1, 3A1, 3G1, 3G2, 4A1 eta 4A2. B: 2A2, 2G2, 3A2, 4G1 eta 4G2. 13.2. irudia: Probabilitateen araberako informatzaileen sailkapena segmentalen fonologian. 13.1. taulan dibertsitate indizeen emaitzak ematen dira informatzaileko. Bertan ikusten den moduan, indizerik altuenak 2G2 (Menperatzea eta Homogeneotasuna), 3G2 (Simpson, Shannon, Menhinick eta Doitasuna) eta 2A1 (Margalef) informatzaileek dauzkate eta baxuenak 3G2 (Menperatzea), 2G2 (Simpson, Shannon eta Margalef), 2A1 (Homogeneotasuna eta Doitasuna) eta 1A1 (Menhinick) informatzaileek. Infor Menpera. Simpson Shannon Homoge. Menhinick Margalef Doitasuna 1A1 0,090 0,910 2,648 0,673 0,911 3,187 0,870 1A2 0,085 0,915 2,707 0,714 1,197 3,490 0,889 1G1 0,078 0,922 2,776 0,642 0,932 3,648 0,862 1G2 0,075 0,925 2,780 0,733 1,181 3,590 0,900 2A1 0,087 0,913 2,701 0,552 1,025 3,974 0,820 2A2 0,088 0,912 2,665 0,718 1,179 3,355 0,890 2G1 0,075 0,925 2,775 0,729 0,919 3,307 0,898 2G2 0,092 0,908 2,568 0,767 1,165 2,984 0,907 3A1 0,076 0,924 2,764 0,661 1,060 3,686 0,870 3A2 0,090 0,910 2,657 0,713 1,195 3,372 0,887 3G1 0,083 0,917 2,769 0,638 1,049 3,784 0,860 3G2 0,073 0,927 2,803 0,750 1,383 3,795 0,907 4A1 0,088 0,912 2,635 0,664 0,977 3,260 0,866 4A2 0,089 0,911 2,686 0,638 1,236 3,763 0,857 4G1 0,082 0,918 2,720 0,690 0,925 3,313 0,880 4G2 0,082 0,918 2,709 0,751 1,172 3,349 0,904 13.1. taula: Dibertsitate indizeak informatzaile bakoitzeko.
217 Informatzaileen sailkapena egitean 13.3. irudiko distantzia matrizea lortzen dugu; distantziarik txikiena 1A1 eta 4A1 informatzaileen artean gertatzen da (0,010) eta handiena 2A1 eta 2G1 informatzaileen artean (1,071). 13.3. irudia: Dibertsitate indizeen araberako distantzia matrizea segmentalen fonologian. 13.4. irudiko dendrograman agertzen den moduan, 10 informatzaile A multzoan kokatzen dira eta 6 B multzoan. Generoari begira, B multzoan 3 gizonezko eta 3 andrazko kokatzen dira, B multzoan informatzaile gehien daukan belaunaldia hirugarrena da, honek 3 informatzaile dauzka eta gainerakoek bana. Sailkapeneko aldeak ez dira estatistikoki esanguratsuak ez generoaren arabera, ez belaunaldien arabera. A: 1A1, 1A2, 1G2, 2A2, 2G1, 2G2, 3A2, 4A1, 4G1 eta 4G2. B: 1G1, 2A1, 3A1, 3G1, 3G2 eta 4A2. 13.4. irudia: Dibertsitate indizeen araberako informatzaileen sailkapena segmentalen fonologian. 13.2.2. Prosodia Arlo honetan erabiliko diren ezaugarriak silaba motak, talde prosodikoen tamaina, talde prosodikoak konposatuak edo bakunak izatea, eten motak, muga-tonu motak eta talde prosodikoen gailurrak kokatzen direneko sintagmen egonguneak izango dira. Ezaugarri hauen guztien probabilitateak kalkulatu dira eta oinarrizko matrizea burutu da sailkapena egiteko.
218 Sailkapena eginda, 13.5. irudiko distantzia matrizea lortzen dugu; distantziarik txikiena 2A2 eta 3A1 informatzaileen artean gertatzen da (0,130) eta handiena 3G2 eta 4A2 informatzaileen artean (2,416). 13.5. irudia: Probabilitateen araberako distantzia matrizea prosodian. Informatzaileen sailkapena 13.6. irudiko dendrograman agertzen da, bertan ikusten den bezala, A multzoan 11 informatzaile kokatzen dira eta B multzoan 5. Informatzaileen generoari begira ikusten dugu andrazko gehienak (7) A multzoan kokatzen direla eta bakarra B multzoan; gizonezkoetan launa informatzaile agertzen dira multzoko. Belaunaldien arabera homogeneoena lehena da, informatzaile guztiak A multzoan kokatzen dira batera. Edozelan ere, sailkapeneko aldeak ez dira estatistikoki esanguratsuak ez generoaren arabera, ez belaunaldien arabera. A: 1A1, 1A2, 1G1, 1G2, 2A1, 2A2, 3A1, 3G1, 4A1, 4A2 eta 4G1. B: 2G1, 2G2, 3A2, 3G2 eta 4G2. 13.6. irudia: Probabilitateen araberako informatzaileen sailkapena prosodian. 13.2. taulan dibertsitate indizeen emaitzak ematen dira informatzaileko. Bertan ikusten den moduan, indizerik altuenak 2G1 (Menperatzea) 1A1 (Simpson), 3A2 (Shannon), 4G2 (Homogeneotasuna eta Doitasuna) eta 2G2 (Menhinick eta Margalef) informatzaileek dauzkate eta baxuenak 1A1 (Menperatzea), 2G1 (Simpson, Shannon eta Margalef), 1G1 (Homogeneotasuna eta Doitasuna) eta 2A1 (Menhinick) informatzaileek.
219 Infor Menpera. Simpson Shannon Homoge. Menhinick Margalef Doitasuna 1A1 0,128 0,872 2,545 0,510 1,156 3,903 0,791 1A2 0,146 0,854 2,461 0,468 1,591 4,356 0,764 1G1 0,160 0,840 2,445 0,444 1,085 3,935 0,751 1G2 0,141 0,859 2,497 0,528 1,341 3,871 0,796 2A1 0,141 0,859 2,514 0,494 1,040 3,774 0,781 2A2 0,139 0,861 2,475 0,516 1,463 3,993 0,789 2G1 0,168 0,832 2,390 0,496 1,096 3,501 0,773 2G2 0,151 0,849 2,508 0,512 1,784 4,424 0,789 3A1 0,161 0,839 2,468 0,472 1,279 4,037 0,767 3A2 0,135 0,865 2,552 0,558 1,513 4,042 0,814 3G1 0,148 0,852 2,499 0,451 1,245 4,226 0,758 3G2 0,149 0,851 2,447 0,550 1,456 3,747 0,804 4A1 0,146 0,854 2,469 0,537 1,111 3,517 0,799 4A2 0,162 0,838 2,411 0,506 1,329 3,741 0,780 4G1 0,137 0,863 2,551 0,493 1,242 4,110 0,783 4G2 0,140 0,860 2,481 0,569 1,320 3,614 0,815 13.2. taula: Dibertsitate indizeak informatzaile bakoitzeko. Informatzaileen sailkapena eginda, 13.7. irudiko distantzia matrizea lortzen dugu; distantziarik txikiena 2A2 eta 3A2 informatzaileen artean gertatzen da (0,002) eta handiena 2G1 eta 2G2 informatzaileen artean (0,140). 13.7. irudia: Dibertsitate indizeen araberako distantzia matrizea prosodian. 13.8. irudiko dendrograman agertzen den moduan, 11 informatzaile A multzoan kokatzen dira eta 5 B multzoan. Generoari dagokionez, B multzoan gizonezko 2 eta 3 andrazko kokatzen dira, belaunaldirik homogeneoena hirugarrena da informatzaile guztiak multzo berean agertzen dira eta. Hala ere, sailkapeneko aldeak ez dira estatistikoki esanguratsuak ez generoaren arabera, ez belaunaldien arabera.
220 A: 1A2, 1G2, 2A2, 2G2, 3A1, 3A2, 3G1, 3G2, 4A2, 4G1 eta 4G2. B: 1A1, 1G1, 2A1, 2G1 eta 4A1. 13.8. irudia: Dibertsitate indizeen araberako informatzaileen sailkapena prosodian. 13.2.3. Morfosintaxia Bloke honetan aukeratu ditugun ezaugarrietako batzuk izen morfologiari dagozkio, kasuen erabileran destinatibo eta muga adlatibo kasuen alomorfoak; beste batzuk, gehienak, aditz morfologiari dagozkio, aditz trinkoen eta perifrastikoen erabileraren arteko aldeak, “a” eta “au” amaierako aditz partizipioak, “-ten” eta “-tze” alomorfoen banaketa silaba biko partizipioekin eta “-tan” eta “-ten” alomorfoen banaketa hiru silabako partizipioekin, NOR saileko “ziren” adizkiaren aldakiak, NOR-NORI saileko orain aldiko adizkien “ya-” eta “da-” oinarrien banaketa eta iragan aldiko oinarriaren banaketa, NORK-NOR saileko orain aldiaren erroa “hark” denean, “haiek” morfemaren aldakiak “dute” adizkiarekin eta pluralgilearen alomorfoen banaketa, iragan aldian “nuen” adizkiaren subjektu morfema, “zuen” eta “zuten” adizkien hasierako morfema eta pluralgileen morfemak iraganean, NORK-NORI-NOR sailean erroen banaketa orain aldian, iragan aldiko hirugarren pertsonen hasierako morfemaren aldakiak, iragan aldiko “hark” eta “haiek” direnean adizkien erroak eta “nik”, “zuk”, “guk” eta “zuek” subjektuekin erabiltzen diren erroen banaketa; azkenik, sintaxiari dagozkio menderagailuen maiztasunak. Probabilitateetan oinarritutako sailkapena eginda, 13.9. irudiko distantzia matrizea lortzen dugu; distantziarik txikiena 1A eta 1G informatzaile taldeen artean gertatzen da (3,519) eta handiena 2G eta 4A informatzaile taldeen artean (10,606). 13.9. irudia: Probabilitateen araberako distantzia matrizea morfosintaxian.
221 Informatzaile taldeen sailkapena 13.10. irudiko dendrograman ikus daiteke, A multzoan 5 talde agertzen dira eta B multzoan, berriz, 3; B multzoan 4. belaunaldiko andrazkoak eta gizonezkoak agertzen dira eta hirugarren belaunaldiko gizonezkoak (13.11. irudiko grafikoa). 13.10. irudia: Probabilitateen araberako informatzaileen sailkapena morfosintaxian. 13.11. irudia: Informatzaile taldeen kokapena multzoetan, probabilitateen arabera. 13.3. taulan dibertsitate indizeen emaitzak ematen dira informatzaile taldeko. Bertan ikusten den moduan, indizerik altuenak 4G (Menperatzea) eta 1A (Simpson, Shannon, Homogeneotasuna, Menhinick, Margalef eta Doitasuna) informatzaile taldeek dauzkate eta baxuenak 1A (Menperatzea), 4G (Simpson eta Shannon), 2A (Homogeneotasuna eta Doitasuna) 2G (Menhinick) eta 3G (Margalef) informatzaile taldeek. Infor Menpera. Simpson Shannon Homoge. Menhinick Margalef Doitasuna 1A 0,205 0,795 2,458 0,260 1,790 6,823 0,646 1G 0,260 0,740 2,225 0,197 1,048 6,048 0,578 2A 0,252 0,748 2,231 0,169 0,957 6,664 0,557 2G 0,246 0,754 2,179 0,192 0,724 5,419 0,569 3A 0,238 0,762 2,293 0,236 1,303 5,903 0,614 3G 0,227 0,773 2,199 0,231 1,073 5,289 0,600 4A 0,241 0,759 2,139 0,250 1,603 5,402 0,606 4G 0,270 0,730 2,048 0,228 1,504 5,292 0,581 13.3. taula: Dibertsitate indizeak informatzaile bakoitzeko. Informatzaileen sailkapena egitean 13.12. irudiko distantzia matrizea lortzen dugu; distantziarik txikiena 1G eta 3A informatzaile taldeen artean gertatzen da (0,018) eta handiena 1A eta 2G informatzaile taldeen artean (0,336).
222 13.12. irudia: Dibertsitate indizeen araberako distantzia matrizea morfosintaxian. Informatzaile taldeen sailkapena 13.13. irudiko dendrograman ikus daiteke, A multzoan 3 talde agertzen dira eta B multzoan, berriz, 5; A multzoan 4. belaunaldiko andrazkoak eta gizonezkoak agertzen dira eta lehen belaunaldiko andrazkoak (13.14. irudiko grafikoa). 13.13. irudia: Dibertsitate indizeen araberako informatzaileen sailkapena morfosintaxian. 13.14. irudia: Informatzaile taldeen kokapena multzoetan, dibertsitate indizeen arabera.
223 14. Eranskina Eranskin honetan liburukiaren atal batzuetan aurkeztu ditugun kalkuluak egiteko erabili diren oinarrizko testuen transkripzioak ematen dira. Transkripzio fonetikoekin batera eredu fonologikoa ere ematen dugu. Denetara 16 testuk osatzen dute lagin hori; belaunaldi bakoitzeko lau eta eurotan andrazko bi eta gizonezko bi. toton etor1te s̺an LH $ (tx) uɹon eɹan̪dion HL % (eh) (eb) (eh) eɹan̪djon̪do LH % (eh) uɹe HL % (eh) am bean HL % (eh) an H $ (tx) a͡tʃineɣo tr1ena (v) LH $ kateati L % (eh) (lap) lu͡tʃana (v) L % (eh) an uɾ͡ɹ̝e HL % (eh) taɾa tor2te s̺iŋ gaβar5ak L % (eh) s̺a͡ts̻aas̺L % (eh) eta $ toto (v) HL % (eh) aβis̺ateu̯n ai̯teg iɹik L % (eh) (tx) ɣanaðuk aor2 HL % (eh) an alβotan (v) H % (eh) eta (v) % (eh) toton (v) H % (eh) ai̯g HL $ (tx) s̺a͡ts̻ak L $ (lap) s̺oloɹa kar1te H % o͡ts̻aɹakas̺(v) LH % (eh) (tx) imini (v) LH $ te (v) % (eh) an HL $ kan̪tineg imini (v) H $ tez̺nekas̺H % (eh) eɹan̪djoko lan̪dati ar3iati (v) LH % (eh) s̺as̺piɾ͡ɹ̝etago tr2ena (v) H % (eh) ar3iati pas̺a βer2 s̺an L % (eh) kon̪tu ataɹa s̺elan ur1teteŋ gen̪dun HL $ (tx) (eh) ta $ neɣun HL % (eh) uðen eɣune L % (eh) bai̯$ ɣau̯e (v) H % (eh) eðo (v) $ neɣun (v) HL % (eh) (eb) (eh) ilunetan an̪di (v) L $ (tx) ɣoɾ͡ɹ̝a L % bai̯ɣeʝenak L $ (lap) uɹetakok es̺e͡ts̻ es̺an̪ deɹe L % (eh) es̺aten̪ deu̯ɾ͡ɹ̝e L % (eh) uɹen̪ daβil̻͡ts̻es̺enak L % (eh) bai̯ os̺tanʲ͡tʃem bai̯(v) % (eh) (lap) βeʝeβat (v) H % (eh) pas̺tun HL % (eh) beʝe pas̺tun HL % (eh) eta $ βeʝe (v) H % (eh) iʝakoŋ kaðeɾ͡ɹ̝e an̪ditu (v) H % (eh) i͡ts̻el HL % (eh) i͡ts̻el HL % (eh) kaðeɹa βa ta βeter2naɾjo L % (eh) (lap) (eh) oneg beɹenoɹam bat LH $ pinʲ͡tʃa o͡ts̻o HL % (eh) etoɹi ðeko βeʝek L $ (tx) s̺e L % toton etorte san / uron erandion // erandiondo // ure // an bean // an / atxineko trena / kateati // lutxana // an ure // tara etorte sin gabarrak // satzaas // eta / toto // abisateun aiteg irik // ganaduk aor // an albotan // eta // toton // aig / satzak / solora karte // otzarakas // imini / te // an / kantineg imini / tesnekas // eɹandioko landati arriati // saspiretako trena // arriati pasa ber san // kontu atara selan urteten gendun / ta / negun // uden egune // bai / gaue // edo / negun // ilunetan andi / gora // bai geyenak / uretakok esetz esan dere // esaten deure // uren dabiltzesenak // bai ostantxen bai // beye βat // pastun // beye pastun // eta / beye // iyakon kadere anditu // itzel // itzel // kadera ba ta beternario // oneg berenoran bat / pintxa otzo // etori deko βeyek / se // 14.1. taula: 1A1 informatzailearen testua.
224 gar1βitu βai̯ HL $ (tx) (eh) e͡ts̻e ɣar1βitu βaɹik L % (tx) iɲoz̺ βes̺ HL $ (tx) oi̯ɾ͡ɹ̝a L % (eh) s̺or1ɣineg ɟan̻͡ts̻an ite n̪ delako L % onaɲo βai̯HL $ s̺e $ neu̯k oki ðod pr2eteðjen̪ta βat HL $ (tx) ɣipu͡ts̻e L $ ta (v) % (eh) akaβunʲ ɟa (v) L % (eh) au̯ŋke ɣus̺tau̯ HL $ es̺anin̻͡ts̻em L $ bas̺e (v) $ s̺os̺ar1tes̺enas̺uler1tuten L $ ta (v) % a͡tʃiɲe (v) L $ ote s̺ales̺L $ ba (v) $ ʝolas̺a HL % (eh) ta (v) $ ʝolas̺eɹa ʝan̻͡ts̻an L $ (lap) ɣeɹo er2omeɹitan̪ L $ da (v) L % (eh) (eh) aɹeataaɲo L $ ðes̺jer1tuɹai̯ɲo HL $ eta (v) % eta (v) $ as̺ko ɣon s̺iem bear3en emen iβil s̺ienak LH % (eh) pos̺aðan̪dau̯s̺enak LH % (eh) os̺tatun LH $ (tx) eote s̺ien H $ (tx) (eh) s̺eatan L % garbitu bai / etze garbitu barik // iños bes / oira // sorgineg yantzan iten delako // onaño bai / se / neuk oki dod pretedienta bat / giputze / ta // akabun ya // aunke gustau / esanintzen / base / sos artes enas ulertuten / ta // atxiñe / ote sales / ba / yolasa // ta / yolasera yantzan / gero erromeritan / da // areataaño / desierturaiño / eta // eta / asko gon sien bearren emen ibil sienak // posadan dausenak // ostatun / eote sien / seatan // 14.2. taula: 1A2 informatzailearen testua. ni (v) LH $ eni͡ts̻en L $ (tx) lo͡ts̻en L $ (tx) s̺ekule βe (v) L % (eh) bes̺kal̪tan an H % (eh) s̺e % (eh) e͡ts̻eti LH $ βa $ βoz̺ minituɱ faβr1ike HL $ ta % (eh) e͡ts̻eɹa etor1te ni͡ts̻en HL $ taðemas̺(v) H % (eh) apr1oβe͡tʃau̯ ite is̺en̪ dot oɹi ðempoɹe (v) LH % (eh) beʝeɹi ʝaten emon (v) H % (eh) s̺eos̺er1 ʝaten H $ eta $ neu̯ pe ʝan H $ eta % (eh) a͡ts̻eɹa kar2a L $ (lap) ʝoteko LH % (eh) boz̺minitun itenen̪dun HL $ (tx) (eh) ɟonetor2ik H $ eta (v) % (eh) alan ar2eɣlate nin̻͡ts̻en L % (eh) baʝe $ xen̪te koɱfor1me ɣon s̺an L % (eh) geɹo (v) HL % (eh) etor1 s̺an HL $ (tx) ʝa (v) L % (eh) xen̪te L % (eh) des̺peðitan as̺i s̺iɹen LH % (eh) bolun̪taɹjoɣ es̺ke (v) HL % (eh) diɹu ope͡ts̻in (v) LH % (eh) eta $ (tx) (eh) bolun̪taɹjoɣ es̺ke HL $ ta % (eh) xen̪te ʝa (v) LH % (eh) ur1tetan as̺i s̺an L % (eh) bear2a βe as̺ko es̺kas̺tutan LH % (eh) leku ðus̺tiðuko moðun (v) H % (eh) eta (v) % (eh) geɹo neu̯ βe χuβilaðu ðes̺ten HL % (eh) χuβilau̯ ni͡ts̻en H % (eh) es̺HL $ (tx) (eh) ur1te paɲo lenau̯ LH $ βaʝe % (eh) akaβuɹar1ten an eu̯ki us̺tin HL % (eh) s̺e % (eh) diɾ͡ɹ̝u ɣoβer1nu (v) HL $ eu̯s̺kal̪duneti (v) LH % (eh) koʝu eu̯ðen̪ diɹu (v) HL $ (tx) (eh) s̺ar1͡ts̻eko xen̪te βotateko HL % (eh) baʝe (v) % (eh) empr1es̺eɹi lelau̯ L $ (tx) (eh) in̪teɹes̺atis̺en̪ dako xen̪te ɣas̺te βota βolun̪taɾ͡ɹ̝jok LH % (eh) diɾ͡ɹ̝u emon̪ta L % (eh) s̺e $ ɣu ʝa (v) HL % (eh) iɹoɣei̯ur1teti (v) L $ βar2un eɣoŋ gaɹe LH $ ta $ ɣuɾ͡ɹ̝e (v) H $ kon̪tu L $ βa $ ɣel̪di ɣel̪di (v) LH % (eh) etor2ko s̺an HL $ (tx) ɣuɹe χuβilas̺iɲo HL $ ta $ ɣuɾi ai̯tik au̯ki ʝos̺kun HL % (eh) akaβuɹar1ten L % (eh) (lap) iɾ͡ɹ̝oɣotaβos̺t ur1teg in ar2ten L % ni / enitzen / lotzen / sekule be // beskaltan an // se // etzeti / ba / bos minitun fabrike / ta // etzera etorte nitzen / tademas // aprobetxau ite isen dot ori denpore // beyeri yaten emon // seoser yaten / eta / neu pe yan / eta // atzera karra / yoteko // bos minitun itenendun / yonetor2ik / eta // alan arreglate nintzen // baye / jente konforme gon san // gero // etor san / ya // jente // despeditan asi siɹen // boluntariok eske // diru opetzin // eta / boluntaɹiok eske / ta // jente ya // urtetan asi san // bearra be asko eskastutan // leku dustiduko modun // eta // gero neu be jubiladu desten // jubilau nitzen // es / urte paño lenau / baye // akabutarten an euki ustin // se // diru gobernu / euskalduneti // koyu euden diru / sartzeko jente botateko // baye // enpreseri lelau / interesatisen dako jente gaste bota boluntariok // diru emonta // se / gu ya // irogei urteti / barrun egon gare / ta / gure / kontu / ba / geldi geldi // etorko san / gure jubilasiño / ta / guri aitik auki yoskun // akaburarten // irogotabost urtek in arten // 14.3. taula: 1G1 informatzailearen testua.
225 g̥eɾ͡ɹo βai̯(v) H % (eh) g̥eɹo kas̺u βeðeɹaɣo LH $ (lap) (eh) oðolo͡ts̻itu L % (eh) oðola ken̪dute (v) LH % (eh) a (v) HL $ (eh) ite s̺an (v) LH % (eh) goɣor1tu es̺titen moɣiðu HL $ eɹai̯n eɾ͡ɹai̯n eɾ͡ɹai̯n eɾ͡ɹai̯n eɾ͡ɹai̯n L % (eh) aɾ͡ɹiɣeða H $ (eh) bai̯ HL $ ga͡ts̻a pu͡tʃu βed boðata eɹon or2 L % (eh) (lap) (eh) eɾ͡ɹai̯n eɹai̯ŋ goɣor1tu ez̺ dei̯ten (v) L % (eh) geɹo (v) H % (eh) bus̺ken̻͡ts̻ak LH % (eh) ta (v) $ oðolos̺teɣiteɣo LH $ olos̺te s̺al̻͡ts̻eɣo L $ (lap) (eh) oðolos̺te ͡tʃiɣi͡tʃu βeð L $ ða $ bus̺ken̻͡ts̻an̪die (v) HL $ (eh) ta (v) $ lopea (v) HL % au̯s̺oko ɣeʝena (v) LH $ is̺ete s̺an (v) H $ (tx) (eh) len es̺an̪ duna L $ mataɹife L % (eh) ak eŋges̺ea ɣeɹo (v) H % (eh) er1ði (v) H % (eh) (eb) (eh) g̥al̻͡ts̻ukes̺LH % (eh) gal̻͡ts̻ue (v) LH % (eh) ote s̺an H $ (lap) ɣaɹi (v) H % (eh) or1ðun ite s̺in (v) HL % (eh) ez̺ate aɣonʲ ͡tʃolak L % g̥ero bai // g̥ero kasu beterako / odolotzitu // odola kendute // a / ite san // gogortu estiten mogidu / erain erain erain erain erain // arik eta / bai / gatza putxu bed botata eron or // erain erain gogortu es deiten // gero // buskentzak // ta / odolostek iteko / oloste saltzeko / odoloste txikitxu bed / da / buskentzandie / ta / lopea // ausoko geyena / isete san / len esan duna / matarife // ak engesea gero // erdi // g̥altzukes // galtzue // ote san / gari // ordun ite sin // esate akon txolak // 14.4. taula: 1G2 informatzailearen testua. ni xaʝo nen̻͡ts̻enen aʝin̪tamjen̪tu ɣon s̺an L % (eh) (tx) lakampa eɾan̪djon L % (eh) es̺kole ta ðus̺ti (v) HL $ (tx) alan H $ (tx) (eh) ban̪deɹeas̺ta ðus̺ti HL % (eh) bai̯$ ɣeɾo (v) HL % (eh) s̺ar1tu s̺ien L $ (tx) βes̺te (v) L $ tan̪dakok H % (eh) eta $ eɹoen (v) LH % (eh) a ðes̺jer1to eɹan̪djo L % (eh) da (v) HL $ (eh) maketeɹi ɣiau̯ ða (v) L % (eh) guɹe ða (v) H % (eh) eu̯s̺kel̪dune L % (eh) guɹe s̺ona βetis̺en̪ da eu̯s̺kal̪dune L % (eh) eta $ βetis̺en̪ da ðis̺jer1tu (v) H % (eh) ba (v) % (eh) es̺HL % (eh) kateɣoɾiɣwalak au̯ L % (eh) (lap) (eh) (tx) an is̺en̪ die (v) H % (eh) os̺o (v) HL % (eh) kas̺teʎano L % (eh) giau̯ as̺koz̺ βe (v) L $ ɣu (v) HL % (eh) gu βaɲo L % (eh) b̥ai̯ HL % (eh) amen eɹan̪djoŋ xaʝo nin̻͡ts̻en L % (eh) (tx) nik es̺tai̯t HL $ (tx) s̺elan HL $ (tx) memoɹin̪ deɣoten LH % (eh) ba (v) % (eh) s̺elan L $ (tx) (eh) ai̯tu HL % (eh) onʲ͡tʃe akor1ðatenas̺ L % enas̺ aɣor1ðaten L % (eh) ba (v) % (eh) iɣwal (v) HL % (eh) s̺or4os̺an iten s̺an (v) HL % (eh) feɹi ðus̺ti (v) HL % (eh) oi̯n es̺ es̺ta (v) HL $ βai̯ % (eh) s̺or3oz̺an is̺en s̺an (v) H % (eh) emeko al̪dianun (v) HL $ ðanan L $ (tx) (eh) (tx) feɾis̺eten s̺an L % (eh) etaɹa ʝode s̺an (v) HL % (eh) domeka ðus̺titan L % (eh) eta $ ɣeɾo (v) HL % (eh) or4 (v) HL $ (tx) (eh) es̺an̪ do͡ts̻utena (v) L % (eh) (eb) (eh) r3es̺pal̪diθa ta (v) L $ (lap) s̺embed gau̯s̺e HL % (eh) feɹik iten s̺ineɹa (v) H % (eh) aɹa ʝode s̺an LH $ nik HL $ (tx) ͡tʃiger3ai̯s̺ete ne͡ts̻an L $ or1ðun $ te (v) % (eh) (tx) es̺tekod memoɹim be L $ βaʝe (v) % (eh) (tx) s̺eɾa (v) L % (eh) (tx) ganaðuez̺ ʝoten s̺am bateɾa ta βes̺teɾa L % (eh) geɾo tr1atan̪tekaz̺ ganaðu HL $ te (v) $ s̺eɹa (v) HL % (eh) (tx) kamioi̯ an̪dik eɾote s̺een LH $ s̺al̻͡ts̻eko ðo eɾos̺teko H % ni jayo nentzenen ayintamientu gon san // lakanpa erandion // eskole ta dusti / alan / bandereas ta dusti // bai / gero // sartu sien / beste / tandakok // eta / eroen // a desierto erandio // da / maketeri giau da // gure da // euskeldune // gure sona betisen da euskaldune // eta / betisen da disiertu // ba // es // kategorigualak au // an isen die // oso // kastellano // giau askos be / gu // gu baño // bai // amen erandion jayo nintzen // nik estait / selan / memorin dekoten // ba // selan / aitu // ontxe akordatenas // enas akordaten // ba // igual // sorrosan iten san // feri dusti // oin es esta / bai // sorrosan isen san // emeko aldianun / danan / feriseten san // etara yote san // domeka dustitan // eta / gero // or / esan dotzutena // rrespaldiza ta / senbed gause // ferik iten sinera // ara yote san / nik / txikerraisete netzan / ordun / te // estekod memorin be / baye // sera // ganadues yoten san batera ta bestera // gero tratantekas ganadu / te / sera // kamioi andik erote seen / saltzeko do erosteko // 14.5. taula: 2A1 informatzailearen testua.
226 ba $ ɣaneko HL $ (tx) ɣanen es̺ila imim ber2 L $ (tx) (eh) ba (v) $ lanas̺kok (v) HL $ eta (v) $ (lap) (eh) er2opa (v) L $ ðelikeðuk (v) L % (eh) ba (v) % (eh) tor1peenak L $ eðo (v) L $ (eh) muðek (v) L $ eðo % (eh) olan aŋ ganen L % (eh) ba (v) $ aʝek L $ (tx) koi̯ðeðen HL $ (tx) (eh) ba $ ͡tʃar2ena βeti L % (eh) eta $ eɣum beten (v) HL $ (tx) (eh) (tx) βas̺ka βat LH % (eh) ona eu̯ki eu̯na (v) L % (eh) beɹak H $ (tx) ɣar1βita o͡ts̻enaɹi (v) LH % (eh) tai̯(v) $ (tx) a βas̺ke es̺os̺tes̺un imiŋgo lelako es̺ta H % (eh) geɹo H $ βa (v) % (eh) as̺ar1ta ðan moðun HL % (eh) as̺ar1ta ðan moðuŋ klaɹo L % (eh) eta (v) $ ðana (v) HL $ βas̺ka ðus̺ti er2e HL % (eh) (lap) leleŋgo (v) H $ lo͡ts̻en̪dana (v) H % (eh) ur1 βeɹoas̺L % (eh) ber3ite s̺an LH % ba / ganeko / ganen esila imin ber / ba / lanaskok / eta / erropa / delikeduk // ba // torpeenak / edo / mudek / edo // olan an ganen // ba / ayek / koi deden / ba / txarrena beti // eta / egun beten / baska bat // ona euki euna // berak / garbita otzenari // tai / a baske esostesun imingo lelako esta // gero / ba // asarta dan modun // asarta dan modun klaro // eta / dana / baska dusti erre // lelengo / lotzen dana // ur beroas // berrite san // 14.6. taula: 2A2 informatzailearen testua. gug ikite ɣen̪dun L $ (tx) (eh) kin̪to ur1te βeɹetan L % (eh) kwaðr1iʎe βat or2 e͡ts̻e βakar1 βatem bis̺ker1s̺ar2en HL % (eh) batuteŋ gen̻͡ts̻es̺an or2 (v) H $ (tx) (eh) e͡ts̻e βer1tam beɹa i͡tʃite ɣon s̺an e͡ts̻e βaten (v) HL % (eh) ilun̪detan L % (eh) (eb) (eh) es̺tai̯pa nik L $ (tx) ileβete iŋgiɹu (v) LH % (eh) ens̺aʝetako HL % (eh) en̪tr1enamin̪tu͡ts̻et uɣi ɣen̪dun or1 (v) HL $ βa͡ts̻eŋ gin̻͡ts̻es̺an HL $ (tx) ber2oɣei̯laɣun L % (eh) palu βanas̺or1 paɹau̯te (v) L % (eh) eta βano $ koʝi ɣen̪dum (v) L $ ba (v) % (eh) geu̯ɹe (v) L % (eh) r2imo͡tʃu te ɣeɹo (v) HL $ (eh) iŋ gen̪duŋ L $ geu̯ɹe er2eɣor2iðu H $ te $ βatu ɣen̪dun L $ (tx) (eh) (tx) ɟator1ðu iŋ gen̪dun oɹies̺an̪ do͡ts̻utenʲ ɟator1ðu pr1imeɹaɣoa HL % (eh) eta $ ɣeɹo HL % (eh) diɹu s̺oβr1akunaaz̺ βaɣis̺u s̺e iŋ gen̪dun? HL % (eh) s̺anan̪tonjo eɣum betenʲ ɟoŋ gen̻͡ts̻es̺an L $ mar2tuɹe (v) LH % (eh) ɟator1ðu eɹan̪dion L $ (tx) ͡tʃatinen amak HL $ (tx) pr1epaɹau̯ LH $ ðanon̻͡ts̻ako (v) H % (eh) eta (v) % (eh) gur2ðies̺er1miteko (v) L % (eh) s̺emetaɹiko βat (v) HL $ (tx) ɣr1eɣoɹjo L $ gr1eɣoɹjo er1miteɣo ɣr1eɣoɹjo maðaɹiaɣak (v) LH % (eh) eɹon os̺kuŋ gur2ðies̺(v) L % (eh) ɟator2ðu (v) H % (eh) (eb) (eh) mar1tiar2tuɹe L % guk ikite gendun / kinto urte beretan // kuadrlle bat or etze bakar baten biskersarren // batuten gentzesan or / etze bertan bera ixite gon san etze baten // ilundetan // estaipa nik / ilebete ingiru // ensayetako // entrenamintutzet uki gendun or / batzen gintzesan / berrogei lagun // palu banas or paraute // eta bano / koyi gendun / ba // geure // rrimotxu te gero / in gendun / geure errekorridu / te / batu gendun / yatordu in gendun oriesan dotzuten yatordu primerakoa // eta / gero // diru sobrakunaas bakisu se in gendun? // sanantonio egun beten yon gentzesan / marture // yatordu erandion / txatinen amak / preparau / danontzako // eta // gurdies ermiteko // semetariko bat / gregorio / gregorio ermiteko gregorio madariagak // eron oskun gurdies // yatordu // martiarture // 14.7. taula: 2G1 informatzailearen testua.
227 oi̯n ai̯ɣ (v) L $ (tx) (eh) ter3enotatik HL % (eh) ba (v) $ βiðe (v) HL $ loʝuɹan̻͡ts̻eko βiðe in s̺en an̪dik L % (eh) an HL $ (tx) laβaðeɹoti LH % (eh) es̺an oten a βiðe (v) HL $ βa (v) $ loʝuɹako L % (eh) oi̯n apar1tei̯neko ða (v) L % (eh) a es̺tr2a͡ts̻e ote s̺an an L % (eh) uɹeɹik es̺ales̺oten LH % (eh) as̺i (v) HL % (eh) ba (v) % (eh) aker2lan̪dan L % (eh) eta $ eɹan̪djoko lan̪daɹar1ten H % (eh) (tx) ðanaɣ etor1te s̺in (v) H % (eh) (eb) (eh) per1tenes̺is̺ete s̺een HL % (eh) ona pos̺oɹa L % (eh) ona (v) HL % oin aik / terrenotatik // ba / bide / loyurantzeko bide in sen andik // an / labaderoti // esan oten a bide / ba / loyurako // oin aparteineko da // a estratze ote san an // urerik esales oten // asi // ba // akerlandan // eta / erandioko landararten // danak etorte sin // pertenesisete seen // ona posora // ona // 14.8. taula: 2G2 informatzailearen testua. bilβoɹ̝a βa͡ts̻ug pai̯L $ βaʝe (v) $ (tx) (eh) s̺an̪timamiŋgiɹ̝uti βai̯L % (eh) eɾan̪dioi̯ŋgiɹ̝uti an̪di βai̯βa͡ts̻u ʝoten s̺iem bilβoɹa L $ ʝa HL % (eh) eu̯kite ʝeu̯ðiene s̺olon iɣwal ɣau̯s̺e͡tʃu finau̯k LH $ eðo (v) $ bai̯ (v) HL % (eh) loɹak eta olan eɹote s̺ei̯tus̺en HL $ bai̯ (v) HL $ (tx) s̺oloko ɣau̯s̺ag H $ baʝe $ bai̯ loɹak eta ola βilβoɹa L % (eh) ta $ or3eɣ ʝote s̺i lelau̯ βilβoko plas̺aɹa (v) H % (eh) (eb) (eh) (tx) βeɹa L % (eh) er2iβiɹaɹa L $ ta $ ɣeɹo (v) H $ (eh) ba͡ts̻uɣ as̺i s̺ieŋ goɾa L % (eh) man̪tekiʎe (v) HL $ (tx) s̺ar1͡ts̻em baðos̺u s̺uk L $ (tx) batiðoɹa βaten H % (eh) el̻͡ts̻en̪da momen̪tu βat (v) HL $ as̺ko motem baðo͡ts̻es̺u (v) HL % (eh) lo͡ts̻en̪da L $ (lap) (eh) uɹe al̪de βatetik (v) LH % (eh) eta or1ðuŋ $ koi̯ten̪ dos̺u (v) LH % (eh) (lap) (eh) (tx) uɾe ken̪du L % (eh) itur3in H % (eh) eta (v) % (eh) (lap) (eh) (lap) (eh) bweno $ (lap) e͡ts̻en HL $ (tx) (eh) ar3tok L % (eh) (tx) in̪daβak L % (eh) kr1aβan̻͡ts̻u lan̻͡ts̻e βiɲen̪ L $ domekatan L % (eh) eta (v) $ patatag s̺al̻͡ts̻a βer1ðem (v) HL $ por3us̺al̪dak (v) LH % (eh) eta $ or2e ɣau̯s̺ek oi̯m HL $ be βai̯$ (tx) (eh) nik or2ek iten̪doas̺oi̯m LH $ beɹe βai̯$ ta $ s̺er2 HL % bilbora batzug pai / βaye / santimamingiruti bai // erandioingiruti andi bai batzu yoten sien bilbora / ya // eukite yeudiene solon igual gausetxu finauk / edo / bai // lorak eta olan erote seitusen / bai / soloko gausag / baye / bai lorak eta ola bilbora // ta / orreg yote si lelau bilboko plasara // bera // erribirara / ta / gero / batzuk asi sien gora // mantekille / sartzen badosu suk / batidora baten // eltzen da momentu bat / asko moten badotzesu // lotzen da / ure alde batetik // eta ordun / koiten dosu // ure kendu // iturrin // eta // bueno / etzen / artok // indabak // krabantzu lantze biñen / domekatan // eta / patatag saltza berden / porrusaldak // eta / orre gausek oin / be bai / nik orrek iten doas oin / bere bai / ta / ser // 14.9. taula: 3A1 informatzailearen testua.
228 or1ðum be (v) % (eh) kr1aβan̻͡ts̻u s̺ope is̺ete s̺an HL $ (tx) (eh) s̺ope (v) H % (eh) kr1aβan̻͡ts̻uk H % (eh) as̺e (v) H % (eh) eta $ ɣeɹo piper3aas̺L $ (tx) ak (v) HL % (eh) eta $ ɣeɹo (v) HL % (eh) ar3os̺kole͡tʃe βa͡ts̻utan (v) H $ (lap) s̺aɣar2 er2ek L % (eh) bai̯ kas̺taɲaðe βeβai̯ L % (eh) eta $ aten (v) HL $ (eh) atem bei̯n LH % (eh) (lap) (eh) olan imini (v) H % (eh) leʃar4a βwel̪tan (v) H % (eh) eta (v) $ (eh) beɹaka͡ts̻ak H $ es̺kei̯te H % (eh) or1ðun̪ dau̯s̺enig beɹaka͡ts̻ak onenak (v) H % (eh) oi̯ŋ kitaten̪ dilez̺ βeɹaka͡ts̻ak L $ or1ðun % (eh) or1ðuɹeko atate s̺in HL $ te L $ (eh) beɾaka͡ts̻a HL $ (lap) (eh) (tx) es̺kei̯te onenak (v) H % (eh) ta $ ðana loɹeas̺(v) L $ imin̪te L % ordun be // krabantzu sope isete san / sope // krabantzuk // ase // eta / gero piperraas / ak // eta / gero // arroskoletxe batzutan / sagar errek // bai kastañade be bai // eta / aten / aten bein // olan imini // lexarra bueltan // eta / berakatzak / eskeite // ordun dausenig berakatzak onenak // oin kitaten diles berakatzak / ordun // ordureko atate sin / te / berakatza / eskeite onenak // ta / dana loreas / iminte // 14.10. taula: 3A2 informatzailearen testua. s̺imin̪teɹe? HL % (eh) eɣoten̪ dalaðr1iʎues̺tai̯n̪te L % (eh) lelau̯ iten̪ dako (v) H % (eh) s̺a͡ts̻a HL % (eh) s̺a͡ts̻a βeɹo nor1malmen̪te L % (eh) fer1men̪ta ðei̯n aɹin HL % (eh) s̺a͡ts̻a βeɹoaz̺ βetatu H % (eh) ta $ ɣeɹo (v) H % (eh) kaβaʎeɹin (v) HL % (tx) (eh) s̺a͡ts̻a nor1malmen̪te (v) H % (eh) ukite s̺en ɣoʝiteɣolau̯ L % (eh) piɣo βaten s̺iketan L % (eh) a (v) LH $ tr1iɣeɹuti pas̺a (v) LH % (eh) fiɱ fiɱ fin H % (eh) eta (v) $ aʝeas̺ er1eʎena ɣeɹo L % (eh) geɹo eɹei̯n lan̪daɹe (v) H % (eh) eta͡ts̻eɹa L $ (tx) aɹeas̺fineas̺tapa L % (eh) geɹo er1eɣa L % (eh) ona βaɲo ɣiau̯ L $ ona βetor1te s̺im HL $ bea ona βaɲo ɣiau̯ L % (eh) an eɣon s̺ales̺L $ (tx) (eh) lur2 (v) HL $ s̺aʎan̪diau̯k L $ eðo $ es̺tai̯d bas̺o (v) HL % (eh) s̺e $ pas̺toɹeɹi βas̺o ɣus̺taten̪ daɣe apur1 βet LH $ (tx) (eh) uðem beɹoi̯te s̺eneɹaɣo L % (eh) emem HL $ betor1te s̺in ona (v) HL $ βe % (eh) eður2eðaɣo tr1ampe L % (eh) (tx) emen̪ tr1ampaɹiɣ es̺ta HL $ (tx) tr1ampei̯te ɣen̪dun LH % (eh) lur2e (v) HL % (eh) a͡tʃur2eas̺in olau̯ L % (eh) lur1 s̺ati βet HL % (eh) ta $ ɣeɹo in emen L $ s̺ulo HL % (eh) emini emen LH $ (tx) ɟatego min̪teɣo L $ ða % (eh) a imini ɣanen HL % (eh) tanʲ ɟote s̺ienʲ ɟaten L % (eh) len̪HL $ dis̺paɹate s̺aten HL % simintere? // egoten daladrillues tainte // lelau iten dako // satza // satza bero normalmente // fermenta dein arin // satza beroas betatu // ta / gero // kaballerin // satza normalmente // ukite sen koyitekolau // piko baten siketan // a / trigeruti pasa // fin fin fin // eta / ayeas errellena gero // gero erein landaɹe // etatzera / areas fineas tapa // gero errega // ona baño giau / ona betorte sin / bea ona baño giau // an egon sales / lur / sallandiauk / edo / estaid baso // se / pastoreri baso gustaten dake apur bet / uden beɹoite senerako // emem / betorte sin ona / be // edurretako tranpe // emen tranparik esta / tranpeite gendun // lurre // atxurreas in olau // lur sati bet // ta / gero in emen / sulo // emini emen / yateko minteko / ta // a imini ganen // tan yote sien yaten // len / disparate saten // 14.11. taula: 3G1 informatzailearen testua.
229 eɹan̪djoko lan̪dan (v) H % (eh) pen̻͡ts̻un̪ dus̺tiɹik H % (eh) g̥anaðuɹi ʝaten emoteko L % (eh) tas̺ten as̺ten H % (eh) eu̯kiteɣun liβr1e ɣuk (v) H % (eh) poɹexemplo βier2 (v) H % (eh) (lap) (tx) s̺in̪dikato (v) H % (eh) ta $ βile ʝon L % (eh) ɟote ɣin̻͡ts̻en aɹa kar3oas̺(v) H % (eh) as̺toas̺ L % (eh) betatu te kar2i L % (eh) titeos̺kuen (v) H % (eh) s̺e koi̯ ðos̺un (v) H % (eh) er2es̺iβo͡tʃu βet (v) H % (eh) ta $ ɣeɹo ilen akaβun (v) H % (eh) paɣa (v) HL % (eh) ta (v) $ ɣeɹo βaloɹa ite o͡ts̻uem poɹexemplo (v) H % (eh) e͡ts̻e (v) HL % (eh) er2ei̯n L % (eh) or2ðuɣo ðempoɹatan L % erandioko landan // pentzun dustirik // g̥anaduri yaten emoteko // tasten asten // eukitegun libre guk // porejenplo bier // sindikato // ta / bile yon // yote gintzen ara karroas // astoas // betatu te karri // titeoskuen // se koi dosun // erresibotxu bet // ta / gero ilen akabun // paga // ta / gero balora ite otzuen porejenplo // etze // errei̯n // orduko denporatan // 14.12. taula: 3G2 informatzailearen testua. ba (v) $ eu̯kalitun or2ig batu (v) H % (eh) eta (v) $ eɣos̺i H % (eh) eta (v) $ ɣeɹo (v) H % (eh) ba (v) % (eh) a eɣos̺te s̺anen (v) H % (eh) ba (v) % (eh) (tx) (eh) s̺uetik L $ (tx) ateɹa (v) H % (eh) eta (v) $ toaʝa βat imini (v) H $ eðo (v) (eh) s̺api βed ganeti H % (eh) eta $ an aɣwan̪ta (v) LH % (eh) ta $ ar1nas̺ar1tu L % (eh) bai̯(v) LH % (eh) es̺oi̯ŋgo moðun HL % (eh) bai̯ βai̯HL % (eh) pas̺ten̪ dana (v) H $ βa βweno % (eh) (tx) βes̺eɣu βedeas̺LH % (eh) danan̻͡ts̻ako (v) H $ es̺an el̻͡ts̻en L % (eh) eta (v) $ βweno $ ɣuɹi H $ βe $ (lap) (eh) es̺os̺kun emoten L $ (tx) (eh) amak imin̪teu̯n HL $ (tx) βes̺te ɣau̯s̺e βat (v) H $ eta (v) $ pun̪to L % (eh) baʝa $ ai̯diteɹi (v) H % (eh) bes̺eɣu (v) H % (eh) ikeɹam bai̯ LH $ (tx) (eh) nipe βai̯ βotaten̪ dot LH $ (tx) (eh) ba (v) $ oɹi (v) HL % (eh) gar3as̺tas̺une ken̻͡ts̻eko L % (eh) bai̯HL % (eh) s̺e % (eh) nor1malen (v) HL % (eh) nik HL $ (tx) (eh) embotau̯ iten̪ dot H % (eh) tomate L % (eh) ta $ e͡ts̻eko tomateg deko oɾ͡ɹ̝i βis̺itas̺un (v) HL $ oɹi (v) HL % (eh) eta (v) % (eh) (lap) (eh) botatem baðo͡ts̻es̺u niɹi ɣiau̯ ɣus̺taten̪ dat L % (eh) es̺tako iɣer1tan L $ (tx) (eh) ɟakeɹam (v) LH $ baʝe $ es̺teko oɹi (v) HL % (eh) miŋgor5a (v) L $ oɹi (v) HL % ba / eukalitun orrig batu // eta / egosi // eta / gero // ba // a egoste sanen // ba // suetik / atera // eta / toaya bat imini / edo / sapi bed ganeti // eta / an aguanta // ta / arnasartu // bai // es oingo modun // bai bai // pasten dana / ba bueno // besegu beteas // danantzako / esan eltzen // eta / bueno / guri / be / esoskun emoten / amak iminteun / beste gause bat / eta / punto // baya / aititeri // besegu // ikeran bai / ni pe bai botaten dot / ba / ori // garrastasune kentzeko // bai // se // normalen // nik / enbotau iten dot // tomate // ta / etzeko tomateg deko ori bisitasun / ori // eta // botaten badotzesu niri giau gustaten dat // estako igertan / yakeram / baye / esteko ori // mingorra / ori // 14.13. taula: 4A1 informatzailearen testua.
230 eta (v) $ oɹi (v) H $ βa $ ɣeɹo iten̪ da (v) HL % (eh) (eb) (eh) biek iɹeβas̺tem bas̺us̺iɹu pun̪tu (v) H % (eh) (tx) bat eta βat (v) HL $ (tx) βa (v) $ pun̪tu (v) HL $ βana (v) H % (eh) eta (v) % (eh) liɣiʝe L $ (lap) (eh) (tx) βaten moðun (v) HL $ os̺ea % ͡tʃapelketag iten̪ dis̺enem (v) HL $ ba (v) % (eh) ola ða (v) LH % (eh) r2ekau̯͡tʃutai̯ten̪ die (v) HL % (eh) eta (v) % (eh) bweno % (eh) ba (v) $ or3 (v) H $ (lap) (eh) eɣoten̪da ðifeɹen̻͡ts̻i (v) HL $ mateɹjala βaten eta βes̺te βaten (v) LH $ ar3ten̪(v) H $ ta βweno $ or1 eɣoten̪ da (v) L % (eh) apu͡tʃu βet HL $ (tx) (eh) xaleu̯͡tʃu eɣoten̪ da L % (eh) as̺i s̺iɹenem L $ ba (v) % (eh) botak is̺eten s̺iɹen olan LH $ ͡tʃiɹukan̻͡ts̻ekok L % (eh) eta (v) $ ɣeɾo takoʝan metal βat imin̪ten̪ dako L % (eh) eta (v) % (eh) eta (v) $ s̺eɹam be βai̯HL % (eh) (tx) s̺welan L $ eðo (v) % (eh) au̯r3eko par1ten HL % eta / ori / ba / gero iten da // biek irebasten basus iru puntu // bat eta bat / ba / puntu / bana // eta // ligiye / baten modun / osea // txapelketak iten disenen / ba // ola da // rrekautxutaiten die // eta // bueno // ba / or / egoten da diferentzi / materiala baten eta beste baten / arten / ta bueno / or egoten da // aputxu bet / jaleutxu egoten da // asi sirenen / ba // botak iseten siren olan / txirukantzekok // eta / gero takoyan metal bat iminten dako // eta // eta / seran be bai // suelan / edo // aurreko parten // 14.14. taula: 4A2 informatzailearen testua. nor3mak LH $ (tx) (eh) ba (v) % (eh) (tx) len is̺etes̺an̪ HL $ doi̯m be βai̯ es̺ta H % (eh) (tx) plas̺ai̯z̺etez̺an oɣetaβoz̺ metr1okoa L % (eh) eta (v) $ s̺aβaleɹe es̺taɣit L $ (tx) s̺embat oi̯nʲ͡tʃe (v) H % (eh) goɣoanes̺teɣoð s̺aβaleɹa L % (eh) baɲa (v) au̯ki z̺ituen (v) LH % (eh) lau̯ metr1o lau̯ βoz̺ βai̯LH % (eh) eta % (eh) am bar3uen iβil βer2 s̺an HL % (eh) bweno $ iðiek L $ (tx) (eh) nor4malen (v) H % (eh) pis̺u ͡tʃikieɹako (v) HL $ es̺tos̺u koi̯s̺ten iði (v) HL % (eh) gor2pu͡ts̻ an̪diko (v) HL % (eh) o (v) $ tor2pe es̺titelai̯s̺en̪tela pur1 βed mear4a HL $ tai̯s̺en̪ tela (v) HL $ (eh) or1taɹako nor2malen is̺eten̪ dis̺HL % (eh) (tx) er4as̺e βe βai̯L % (eh) (tx) emem beti βil̪tis̺en̪ de (v) HL $ (tx) es̺aten̪ daɣona HL $ βa (v) (eh) (tx) βer1s̺januk L % (eh) βer2s̺januk L % (eh) ter4eɲuk LH % (eh) o (v) $ tuðaŋkok L % (eh) tuðaŋkoa (v) LH $ is̺eðe z̺an (v) HL $ (tx) ona ur1teteko βat (v) H % (eh) (eb) (eh) ba (v) $ gatʃa L % (eh) eta $ ɣeɾo es̺kuetaɹako os̺o (v) HL $ ͡tʃar3a iβil̻͡ts̻eko L % (eh) pr2oβan̪ta L $ ta $ ɣeɹo H $ pr1oβam HL $ be (v) % (eh) (eb) (eh) baðiβiðez̺ L $ βa (v) % (eh) (eb) (eh) oɣei̯ɣar4en L $ (tx) plas̺an L % (eh) gea͡ts̻em baða (v) H % (eh) (lap) (eh) or1ðun es̺tako ai̯s̺tuten L % (eh) aŋ gea͡ts̻en̪ da L % (eh) eta $ βes̺teɣ ez̺βes̺te ter2eɲuɣ L $ βapur1 βed iz̺en̪da L % normak / ba // len isetesan / doim be bai esta // plasaisetesan ogetabos metrokoa // eta / sabalere estakit / senbat ointxe // gogoanestekod sabalera // baña auki situen // lau metro lau bos bai // eta // an barruen ibil ber san // bueno / idiek / normalen // pisu txikierako / estosu koisten idi // gorputz andiko // o / torpe estitelaisen tela pur bed mearra / taisen tela / ortarako normalen iseten dis // errase be bai // emen beti biltisen de / esaten dakona / ba / bersianuk // bersianuk // terreñuk // o / tudankok // tudankoa / isete san / ona urteteko bat // ba / gatʃa // eta / gero eskuetarako oso / txarra ibiltzeko // proban ta / ta / gero / proban / be // badibides / ba // ogeigarren / plasan // geatzen bada // ordun estako aistuten // an geatzen da // eta / bestek es beste terreñuk / bapur bed isen da // 14.15. taula: 4G1 informatzailearen testua.
231 bar1uko (v) HL $ (tx) is̺er1ði oɹi ðao̯la ʝa (v) L $ es̺taɣis̺u HL $ ðao̯la ʝa (v) L $ in̪der2as̺es̺ta (v) H % (eh) eta or1ðun (v) % (eh) iteðot L % (eh) os̺taβeɹeβai̯(v) HL % (eh) apu͡tʃu βeð ʝa (v) HL % (eh) (tx) eβai̯ olanʲ͡tʃe βes̺te βat (v) LH $ (tx) (eh) ba (v) % (eh) kampoko (v) L $ as̺ala oɹi (v) HL $ βar2i (v) HL % (eh) (lap) eu̯ki ðin (v) H $ (eh) ta (v) $ ɣeɹo H $ βa $ oɹi (v) H % (eh) iteot oɹi (v) H % (eh) ba (v) $ pun̪te ataɹa (v) HL $ (lap) or2eɹi (v) H $ ta (v) $ s̺ar2tu L $ βa (v) L$ (eh) as̺koɹeaz̺iteoð olanʲ͡tʃe apu͡tʃu βet er1ðitik (v) H % (eh) etam H $ ba (v) $ in̪ dila βað βes̺teas̺ or1 H $ (tx) (eh) kampoɣo as̺ala (v) HL $ es̺taɣis̺u HL $ (eh) bai̯ apu͡tʃu βet HL $ (tx) (eh) beti s̺ar1͡ts̻en̪dapu͡tʃu βe s̺akonau̯ L % barruko / iserdi ori daola ya / estakisu / daola ya / inderras esta // eta ordun // itedot // ostaberebai // aputxu bed ya // ebai olantxe beste bat / ba // kanpoko / asala ori / barri // euki din / ta / gero / ba / ori // iteot ori // ba / punte atara / orreri / ta / sartu / ba / askoreas iteod olantxe aputxu bet erditik // etan / ba / in dila βad besteas or / kanpoko asala / estakisu / bai aputxu bet / beti sartzen daputxu be sakonau // 14.16. taula: 4G2 informatzailearen testua.
233 15. Bibliografia Argiarro, A. (2020). Txorierriko Euskararen Bilakaera. [Gradu amaierako lana]. UPV/EHU. https://addi.ehu.es/bitstream/handle/10810/48593/GrAL_Argiarro.pdf?sequence=2 Artiagoitia, X. (1990). Sobre la estructura de la sílaba en (proto)vasco y algunos fenómenos conexos. ASJU, 24(2), 327-349. Aurrekoetxea, G. (1995). Bizkaieraren egituraketa geolinguistikoa. UPV/EHU. Aurrekoetxea, G. (2009). Bariazio sinkronikoak aztertzeko metodologiak. Lapurdum, XIII, 43-59. Aurrekoetxea, G., Gaminde, I., Ormaetxea, J.L., & Videgain, X. (2019). Euskalkien sailkapen berria. UPV/EHU. Azkue, R. M. (1905). Diccionario Vasco-Español-Frances. La Gran Enciclopedia Vasca. Baselga, A., & Gómez Rodríguez, C. (2019). Diversidad alfa, beta y gamma: ¿cómo medimos diferencias entre comunidades biológicas?. Nova Acta Científica Compostelana, 26. Bertinetto, P. M., & Bertini, C. (2007). Modelización del ritmo y estructura silábica con aplicación al italiano. Quaderni del Laboratorio di Lingüística, 7. Bertinetto, P. M., & Bertini, C. (2008). On modeling the rhythm of natural languages. Proceedings of Speech Prosody, 427-430. Blecua, B. (2001). Las vibrantes del español: Manifestaciones Acústicas y Procesos Fonéticos. [Doktore-tesia]. Universidad Autónoma de Barcelona. Blecua, B. (2008). Los sonidos vibrantes: aspectos comunes y variación. In A. Pamies & E. Melguizo (arg.), Language Design. Journal of Theoretical and Experimental Linguistics, Special Issue 1, New Trends in Experimental Phonetics, (23-30). Granada: Metodo Ediciones. Boersma, P., & Weenink, D. (2022). Praat: doing phonetics by computer [Computer program]. http://www.praat.org Bostak Bat Kultur Elkartea (2013). Adorez Hiztegia. https://www.bostakbat.org/azkue/index.php?t=sintudi&q=2 Bradley, T.G., & Willis, E.W. (2011). Rhotic variation and contrast in Veracruz Mexican Spanish. Estudios de Fonética Experimental, XXI, 43-74. Callier, P. (2010). Prosodic variability and stylistic coherence. Presented at Penn Linguistics Colloquium, 34. Dellwo, V. (2006). Rhythm and speech rate: a variation coefficient for delta C. In P. Karnowski & I. Szigeti (arg.), Sprache und Sprachverarbeitung: Akten des 38. Linguistischen Kolloquiums in Piliscsaba. Demolin, D. (2001). Some phonetic and phonological observations concerning /R/ in Belgian French. In H. Van de Velde & R. Van Hout (arg.), R-atics. Sociolinguistic, phonetic and phonological characteristics of /r/. (63-73). Bruxelles: Université Libre de Bruxelles et Institut des Langues Vivantes et de Phonétique. Eguskiza, N., & Gaminde, I. (2022). Akoskera Igorren (1981-2000). Igorreko Udala. Eguskiza, N. (2019). Hizkuntza aldakortasun geo-soziolinguistikoa arratian. [Doktore-tesia]. UPV/EHU. Eguskiza, N., Gaminde, I., Romero, A., & Etxebarria, A. (2018). Influencia de factores externos en la duración silábica. Dialectologia, 21, 61-82. Eguskiza, N., Gaminde, I., & Iglesias, A. (2019). Hizkuntza aldakortasunaz eta barietateen sailkapenez: aspektu ez-perfektuaren bariazioa Igorreko euskaran. ASJU, 53, I-II, 76-90. Etxebarria, A., & Eguskiza, N. (2017). Bariazioa esaldien intonazioan. UPV/EHU. Etxeberria, J. (2011) Estatistika Aplikatua: Teoria eta Praktika. Elhuyar. Euskaltzaindia. (1994). Euskal Gramatika Lehen Urratsak-IV. Euskaltzaindia & UPV/EHU.
234 Euskaltzaindia. (2008). Euskararen Herri Hizkeren Atlasa. Euskaltzaindia. Fernández Planas, A. M. (2013). Fonética acustica y experimental. Las vocales. Las glides y las consonantes sonantes en la cadena hablada. In M. A. Penas (arg.), Panorama de la fonética española actual. (291-320). Madril: Arco Libros. Fujisaki, H. (2004). Information, Prosody, and Modeling. Proceedings of Speech Prosody. Nara. Gaminde, I. (1984). Aditza Bizkaieraz I. UEU. Gaminde, I. (1985). Aditza Bizkaieraz III. UEU. Gaminde, I. (1989). Leioako Euskararen Gramatikaz. Leioako Udala. Gaminde, I. (1995). Bizkaieraren Azentu-Moldeez. Labayru Ikastegia. Gaminde, I. (1998). Euskaldunen azentuak. Labayru Ikastegia. Gaminde, I. (2000). Zamudio Berbarik Berba. Labayru Ikastegia. Gaminde, I. (2001). Leioa Berbarik Berba. Leioako Udala. Gaminde, I. (2002). Leioako azentueraz. FLV, 90, 233-247. Gaminde, I. (2004a). Berango Berbarik Berba. Berangoko Udala. Gaminde, I. (2004b). Tonuak eta etenak Gatikako intonazioan. FLV, 97, 519-536. Gaminde, I. (2006a). Lezama Berbarik berba. Zorrizketan Kultura Alkartea. Gaminde, I. (2006b). Intonazio kurben etenez. ASJU, XL1-2, 351-376. Gaminde, I. (2007). Bizkaian Zehar: Euskararen Ikuspegi Orokorra. Mendebalde Kultura Alkartea eta Bizkaiko Foru Aldundia. Gaminde, I. (2010). Bizkaiko gazteen prosodiaz: euskaraz eta gaztelaniaz. Mendebalde Kultura Alkartea eta Bizkaiko Foru Aldundia. Gaminde, I. (2011). Noraka Euskal Azentuak?. In G. Aurrekoetxea & I. Gaminde (koor.), Prosodiaz eta Hezkuntzaz I. Jardunaldiak / I. Jornadas sobre Prosodia y Educación. Bilbo: UPV/EHU. Gaminde, I. (2016). Hizkuntzaren eragina prosodiaren tasun batzuetan. Euskalingua, 29, 6-14 Gaminde, I., & Gandarias, L. (2015). Irizpide batzuk bariazioa aztertzeko intonazioan. In G. Aurrekoetxea, A. Romero & A. Etxebarria (koor.), Linguistic Variation in the Basque an Education-I/Euskararen Bariazioa eta Bariazioaren Irakaskuntza-I (183-205). Bilbo: UPV/EHU. Gaminde, I., Hernáez, I., Álvarez, J.L., & Etxeberria, P. (1998). Azentu, intonazio eta silabifikazioen funtzio bereizleez. Psicodidáctica, 6, 69-78. Gaminde, I., Goikoetxea, A., Sanz, Z., Astobieta, O, Elgoibar, E., & Gaminde, J. (2005). Derioztarren Euskara. Derioko Udala. Gaminde, I., Romero, A., & Legarra, H. (2012). Gramatika eta Hizkuntz Bariazioa. Erroteta. Gaminde, I. Aurrekoetxea, G., Etxebarria, A., Garay, U., & Romero, A. (2014). Ahoskera Lantzeko Argibideak eta Jarduerak. Laguntzarako materiala: Teoria eta Praktika. UPV/EHU. Gaminde, I., Etxebarria, A., Eguskiza, N., Romero, A., &Unamuno, L. (2016). Lexikoaren bariazioa eta multzokatze-azterketa. Euskalingua, 28, 19-3. Gaminde, I., Olalde, A., Etxebarria, A., Eguskiza, N., & Gaminde, U. (2017). Hizkuntza Aldakortasuna Larrabetzun. Larrabetzuko Udala. Gibbon, D., & Gut, U. (2001). Measuring Speech Rhythm. Proceedings of Eurospeech. In Seventh European Conference on Speech Communication and Technology. Goebl, H. (1992). Problèmes et méthodes de la dialectométrie actuelle (avec application à l'AIS)", In Euskaltzaindia/Académie de la Langue Basque (ed.), Nazioarteko dialektologia biltzarra. Agiriak/Actes du Congrès International de Dialectologie. (429- 475). Bilbo.
235 Goebl, H. (2010). Introducción a los problemas y métodos según los principios de la Escuela Dialectométrica de Salzburgo. In G. Aurrekoetxea & J. O. Ormaetxea (ed.), Tools for Linguistic Variation. Bilbo: UPV/EHU. Grabe, E., & Low, E.L. (2002). Durational Variability in Speech and the Rhythm Class Hypothesis. Papers in Laboratory Phonology, 7. Hambye, P. (2005). La Prononciation du Français Contemporain en Belgique: Variation, normes et identités. [Doktore-tesia]. Université Catholique de Louvain. Hammer, O., Harper, D., & Ryan, P. (2001). PAST: Paleontological Statistics Software Package for Education and Data Analysis. Palaeontología Electrónica, 4, 1-9. Hualde, J. I. (1988). A Lexical Phonology of Basque. [Doktore-tesia]. University of Southern California. Hualde, J. I. (1997). Euskararen azentuerak. UPV/EHU eta Gipuzkoako Foru Aldundia. Hualde, J. I. (2003). Phonology. In Hualde, J.I., & Ortiz de Urbina, J. (ed.), A Grammar of Basque. Mouton de Gruyter, Berlin- New York. Hulst van der, H. (1999). Word Prosodic Systems in the Languages of Europe. Mouton de Gruyter. Hulst van der, H., Goedemans, R., & Zanten van, E. (2010). A Survey of Word Accentual Patterns in the Languages of the World. Walter de Gruyter. Iglesias, A. (2014). Igorreko hizkeraren azterketa dialektologikoa. [Doktore-tesia]. UPV/EHU. Iglesias, A. (2016). Lexikoa sortzeko bideak Igorreko hizkeran. Lapurdum, 325-338. Inkelas, S., & Zec, D. (1996). The Phonology/Syntax Interface. Blackwell. Jauregi, O. (2007) Euskararen Silaba: Egitura eta Historia. [Doktore-tesia]. http://www.euskara.euskadi.net/appcont/tesisDoctoral/PDFak/Oroitz_Jauregi_TESIA.p df Jun, S. A., & Elordieta, G. (1997). Intonational Structure of Lekeitio Basque. Theory, Models and Applications, 193-196. Labayru Ikastegia (2013). Txiker eta Handi Euskaraz Jantzi: Bertako kultur ondarea lantzeko unitate didaktikoak. Erandioko eta Leioako Udalak. Labayru Fundazioa (Data gabea). Labayru Hiztegia. https://hiztegia.labayru.eus/bilatu/LH/all/curva?locale=es Ladefoged, P., & Maddieson, I. (1996). The sounds of the world’s languages. Blackwell. Lasa, I. (2009). Erandioko leku-izenak. Erandioko Udala. Low, E.L., Grabe, E., & Nolan, F. (2001). Quantitative characterisations of speech rhythm: Syllable-timing in Singapore English. Language and Speech, 43. Mairano, P. (2017). Correlatore. http://www.lfsag.unito.it/correlatore/index.html Makazaga, J. M. (2007). Elgoibarko Euskara: Berbak, Egiturak eta Irakurgaiak. Antza. Mannel, R. (2007). Introduction to Prosody Theories and Models. Macquarie University. Markaida, E., Gaminde, I., & Markaida, B. (1993). Sopelako Euskaraz. Urdulizko Euskara Taldea. Mickūnaitytė D. (2008). La phonologie ou la phonétique fonctionnelle. Vilniaus Pedagoginis Universitetas. Mohanan, K. P. (1996). The Organization of the Grammar. In J. Goldsmith (arg.), The Handbook of Phonological Theory. Blackwell. Moreno, C. E. (2001). Métodos para medir la biodiversidad. M&T-Manuales y Tesis SEA. Nespor, M., & Voguel, I. (1986). Prosodic Phonology. Foris. Oñederra, M.L. (2004). Fonetika Fonologia Hitzez Hitz. UPV/EHU. Ortiz de Pinedo, N. (2012). Las vibrantes del español en habla espontanea. Phonica, 8, 44-67. Pardo, A., & Ruiz, M.A. (2002). SPSS 11 Guía para el análisis de datos. MC Graw Hill. Pérez López, C. (2005). Métodos estadisticos avanzados con SPSS. Thomson.
236 Pérez, C. (2008). Técnicas Estadísticas con SPSS 12: Aplicaciones al análisis de datos. Pearson Educación S.A. Prieto, P., & Vanrell, M.M. (2010). Speech rhythm as durational marking of prosodic heads and edges. http://prosodia.upf.edu/activitats/prosodicdevelopment/presentacions/prieto.pdf Ramus, F. (1999). Rythme des langues et acquisition du langage. École des Hautes Études en Sciences Sociales. Ramus, F., Nespor, N., & Mehler, J. (1999). Correlates of linguistic rhythm in speech. Cognition, 73. Roberto, J. A., Martí, A., & Salamó, M. (2012). Análisis de la riqueza léxica en el contexto de la clasificaci ́on de atributos demográficos latentes. Procesamiento de Lenguaje Natural, 48, 97-104 Saá, N. (2011). Lenguaje y hemisferio derecho. Cuadernos de neurología, XXV. Selkirk, E. (1981). On Prosodic Structure and its Relation to Syntactic Structure. In T. Fretheim (arg.), Nordic Prosody II. Tapir: Trondheim. Selkirk, E. (1996). Sentence Prosody: Intonation, Stress and Phrasing. In J. Goldsmith (arg.), The Handbook of Phonological Theory. Blackwell. The International Phonetic Association. (2005). International Phonetic Alphabet. http://www.langsci.ucl.ac.uk/ipa/. The Speech Science Research Centre. (2007). Prosody and Autism Spectrum Disorders. Queen Margaret University. Toledo, G. (1999). Jerarquías prosódicas en el español. Revista Española de Lingüística, 29. Toledo, G. (2007). Fraseo en español peninsular y modelo autosegmental y métrico. Estudios Filológicos, 42. Toledo, G. (2010a). Métricas rítmicas en microdiscursos. Onomázein, 21. Toledo, G. (2010b). Métricas rítmicas en tres dialectos Amper-España. Estudios Filológicos 45. Txillardegi. (1980). Euskal Fonologia. Ediciones Vasca. Txillardegi. (1984). Euskal azentuaz. Elkar. Zamarripa (1913). Manual del vascófilo. J. A. Lerchundi. Zuazo, K. (2017). Mendebaleko Euskara. Elkar. Zuazo, K., & Goiti, U. (2016). Uribe Kosta, Txorierri eta Mungialdeko Euskara. UPV/EHU.