ชุดการสังคายนาภูมิปัญญา การนวดไทย เล่มที่ ๒ คำอธิบายสมุดภาพโคลงฤาษีดัดตน

190 ชดุ การสังคายนาภูมิปัญญาการนวดไทย: ๒

๒. ดร.ภก.ยงศักดิ์ ตันติปิฎก

ที่อยูป่ ัจจุบนั ๑๒๘/๑๓๕ ซอยนนทรี ๑๔ ถนนนนทรี แขวง

ช่องนนทรี เขตยานนาวา กรุงเทพ ๑๐๑๒๐

สถานที่ปฏบิ ตั ิงาน นักวิชาการอิสระ และนักวจิ ัยในเครือขา่ ยของ

สาํ นักวจิ ยั สงั คม และสุขภาพ

ผปู้ ระกอบวชิ าชพี แพทย์แผนไทย กรรมการสภาการแพทยแ์ ผนไทย พ.ศ. ๒๕๕๗-๒๕๖๐

เวชกรรมไทย บ.ว ๑๓๔๙๘

เภสชั กรรมไทย บ.ภ. ๑๔๓๖๘

๓. อาจารย์สนั ติสขุ โสภณสิริ

ที่อยปู่ ัจจบุ นั ๑๙/๗ หมู่ ๓ ซอย ขา้ งวดั ญาณเวศกวนั

ต.บางกะทึก อ.สามพราน จ.นครปฐม ๗๓๒๑๐

สถานทปี่ ฏบิ ัติงาน กรรมการมลู นิธสิ ุขภาพไทย

ผูป้ ระกอบวชิ าชพี แพทยแ์ ผนไทย เวชกรรมไทย บ.ว. ๑๓๗๘๕

และเภสัชกรรมไทย บ.ภ. ๑๔๖๓๒

ความเชย่ี วชาญเฉพาะทาง เวชกรรมไทยทั่วไป

๔. อาจารย์ถวิล อภยั นิคม

ท่ีอยู่ปัจจุบัน ๓๘/๒๘ เทดิ ไท ๖๑ ถ.เทอดไท แขวงบางหวา้

เขตภาษีเจรญิ กรงุ เทพฯ ๑๐๑๖๐

สถานทีป่ ฏิบตั ิงาน ครปู ระจำ� หลกั สตู รวชิ าชพี การนวดไทย

โรงพยาบาลเจา้ พระยาอภัยภูเบศร

ผู้ประกอบวชิ าชพี แพทยแ์ ผนไทย การนวดไทย พท.น. ๑๖

ความเช่ยี วชาญเฉพาะทาง ครูสอนการนวดไทย การนวดไทยแผนโบราณ

รกั ษาอาการดว้ ยองคค์ วามรู้เสน้ ประธานสบิ

ภาคผนวก 191

๕. อาจารยว์ ิโรจน์ มณฑา (ถึงแกก่ รรม ๓๐ เมษายน ๒๕๕๘)

ท่อี ยูป่ ัจจบุ ัน ๑๓๘ หมู่ ๑ ต.ดอนแก้ว อ.แม่ริม

จ.เชยี งใหม่ ๕๐๑๘๐

สถานทป่ี ฏิบัติงาน ครูผู้รับมอบตวั ศิษย์ สาขาการแพทย์แผนไทย

ประเภทการนวดไทย ประจ�ำสมาคมวิชาชีพการนวดไทย

ผู้ประกอบวชิ าชีพแพทย์แผนไทย การนวดไทย พท.น. ๕๐

ความเชี่ยวชาญเฉพาะทาง การวิเคราะห์โรคด้วยการจับชีพจร การใช้หลักการ

รักษาด้วยวิธีการเปิดประตูลมสามารถนวดรักษา

โรคลม โรคภายใน ภายนอกโรคเรอ้ื รงั

๖. อาจารยก์ รกมล เอยี่ มธนะมาศ

ที่อยปู่ จั จุบัน ๒๕/๑ ถ.รามอินทรา ๑๙(๑) แขวงอนุสาวรีย์

เขตบางเขน กรงุ เทพฯ ๑๐๒๒๐

สถานทปี่ ฏิบตั งิ าน มลู นธิ ิเพื่อเดก็ พกิ าร

ผู้ประกอบวิชาชีพแพทย์แผนไทย เวชกรรมไทย บ.ว. ๑๓๘๘๘

เภสัชกรรมไทย บ.ภ. ๑๔๕๙๒

และการนวดไทย พท.น. ๑๘๙

ความเช่ยี วชาญเฉพาะทาง ฟ้นื ฟูผู้ป่วยอมั พฤกษ์ อมั พาต เด็ก คนชรา ผพู้ ิการ

โรคสตรี การดแู ลมารดากอ่ นและหลงั คลอด นวดหนา้

นวดศีรษะ ครสู อนการนวดไทย

๗. อาจารย์สนทิ วงษ์กะวนั

ท่ีอยปู่ จั จุบนั ๒๓๓/๑๒๒ หมู่บา้ น ซ.สรรพาวธุ ถ.สรรพาวุธ

แขวงบางนา เขตบางนา กรงุ เทพฯ ๑๐๒๖๐

สถานท่ปี ฏิบตั งิ าน ครูรับมอบตวั ศษิ ย์ สมาคมสง่ เสริมการนวดแผนไทย

ผู้ประกอบวิชาชีพแพทยแ์ ผนไท เวชกรรมไทย บ.ว. ๑๓๙๙๘

เภสชั กรรมไทย บ.ภ. ๑๐๖๘๑

การผดุงครรภ์ไทย บ.ผ. ๒๕๑๕

การนวดไทย พท.น. ๕๔

192 ชดุ การสังคายนาภมู ปิ ญั ญาการนวดไทย: ๒

๘. อาจารย์ศุภณี เมธารนิ ทร์

ทีอ่ ยู่ปจั จุบัน ๑๔ หมู่ ๓ ต.บางจาก อ.เมอื ง

จ.นครศรธี รรมราช ๘๐๓๓๐

สถานทป่ี ฏบิ ัติงาน เจา้ พนักงานเวชกรรมฟืน้ ฟู ช�ำนาญงาน

โรงพยาบาลมหาราชนครศรธี รรมราช

ผปู้ ระกอบวชิ าชพี แพทย์แผนไทย การนวดไทย พท.น. ๕๔

เภสชั กรรมไทย บ.ภ. ๑๗๗๐๒

และเวชกรรมไทย บ.ว. ๑๔๕๕๓

ความเช่ียวชาญเฉพาะทาง ฟืน้ ฟูอมั พาต อมั พฤกษ์ อมั พาตหน้า นวดไทย

นวดไทยในเด็กพกิ าร โรคสตรี นวดสตรวี ยั ทอง

ดูแลมารดากอ่ นคลอด หลังคลอด นวดดดั ท้อง

ปวดศรี ษะ คอ ปวดไหล่ ไหล่ตดิ ปวดหลงั

ปวดเข่า ขอ้ เท้าแพลง และครสู อนการนวดไทย

๙. อาจารยส์ าวติ รี ศริ วิ ุฒิ

ที่อยปู่ ัจจุบัน ๑๑๘๐/๑๒ ซ.เสนานิคม ๒๖ ถ.เสนานคิ ม

แขวงลาดยาว เขตจตจุ ักร กรุงเทพฯ ๑๐๙๐๐

สถานทีป่ ฏบิ ตั ิงาน นายกสมาคมเภสัชและอายุรเวชโบราณ

แห่งประเทศไทย

ผู้ประกอบวิชาชพี แพทยแ์ ผนไทย เวชกรรมไทย บ.ว. ๑๔๑๒๔

เภสัชกรรมไทย บ.ภ. ๑๕๗๕๗

และการผดงุ ครรภ์ไทย บ.ผ. ๒๓๖๑

ความเชยี่ วชาญเฉพาะทาง การผดงุ ครรภ์ไทย การรกั ษาโรคดว้ ยนำ้� มนั หอมระเหย

ภาคผนวก 193

๑๐. อาจารย์ระวี รกั ษ์แกว้

ท่ีอยปู่ จั จุบนั ๑๘/๑๐๗ ม.๒ ต.บงึ ย่ีโถ อ.ธญั บุรี

จ.ปทุมธานี ๑๒๑๓๐

สถานท่ปี ฏบิ ตั ิงาน ครสู อนนวด และวทิ ยากร วดั โพธ์ิ

ผ้ปู ระกอบวิชาชพี แพทย์แผนไทย เภสชั กรรมไทย บ.ภ. ๑๕๖๕๒

การผดุงครรภ์ไทย บ.ผ. ๓๐๒๑

และการนวดไทย พท.น. ๔๔

ความเชี่ยวชาญเฉพาะทาง นวดรกั ษาโรค และครสู อนการนวดไทย

๑๑. อาจารยส์ ุดารตั น์ สวุ รรณพงศ์

ทีอ่ ยู่ปจั จุบัน ๗๗ ถนนอัศวพเิ ชษฐ์ แขวงฉมิ พลี เขตตลง่ิ ชนั

กรุงเทพมหานคร ๑๐๑๗๐

สถานท่ปี ฏิบตั ิงาน นกั วิชาการอสิ ระ ดา้ นการนวดไทย

ผู้ประกอบวิชาชีพแพทย์แผนไทย การนวดไทย พท.น. ๖๔๘

และการผดุงครรภ์ไทย บ.ผ. ๕๙๙๐

ความเช่ียวชาญเฉพาะทาง นวดรกั ษาโรค และครูสอนการนวดไทย

194 ชุดการสงั คายนาภูมปิ ัญญาการนวดไทย: ๒

ดชั นีค�ำ ศัพท์ตามตำ�ราที่ใชป้ ระกอบการคน้ คว้าอา้ งอิง

ก ด
กร่อน (ดู กษยั กล่อน) (๑/น. ๑๓), (๒/น. ๓) (๔/น. ๒๑๘)
เดนิ โขยกเขยก

กรอ่ นกระษยั (๑/น. ๑๓), (๒/น. ๓)

(ดู กษยั กล่อน) ต

กระษัยกล่อน (๑/น. ๑๓), (๒/น. ๓) ตะครวิ (๑/น. ๑๙๓)

กลอ่ น/ลมกล่อน (๑/น. ๑๓), (๒/น. ๓) ตะคริวแขน ตะครวิ ขา (๑/น. ๑๙๓)

(ดู กษยั กล่อน) (ดู ตะคริว)

กลอ่ นน�ำ้ (๒/น. ๑๐) ตะโพกสลกั เพชร (๑/น. ๔๓๒)

กล่อนในทรวง (๒/น. ๑๐) (ดู สลกั เพชร, สลักเพ็ด)

กลอ่ นปัตคาด (๒/น. ๑๐) ตึงเมือ่ ย (ดู เม่อื ย) (๔/น. ๙๒๑-๙๒๒)

กล่อนปัศฆาฏ (๒/น. ๑๐)

กลอ่ นเสน้ (๒/น. ๑๐-๑๑) ท

กลอ่ นแหง้ (๒/น. ๑๑) เทา้ ขดั /แพลงเคลด็ (ดู เคลด็ ๒) (๔/น. ๒๗๓)

ข (๒/น. ๒๔) น
(๒/น. ๒๔)
ขัดข้อเทา้ (๒/น. ๒๔) แนน่ ท้อง (นาภ)ี (๒/น. ๑๐๗), (๔/น. ๖๔๔)
ขดั แข้ง ขดั ขา (๒/น. ๒๔) แน่นหนา้ อก (๒/น. ๑๐๗), (๔/น. ๖๔๔)
ขดั แขน/ยอกแขน (๑/น. ๖๕)
ขดั ปสั สาวะ (๒/น. ๒๕) บ (๑/น. ๒๔๕)
ขัดไหล่
ขัดเอว บาทาทึก

ค (๔/น. ๒๗๓) ป (๒/น. ๑๑๙)
(๑/น. ๒๗๖)
คอเคล็ด (๔/น. ๗๘๘) ปวดท้องน้อย
(๑/น. ๔๓๒) (ดู ปวดขบท้องนอ้ ย)
จ
ปัตคาด
จิตใจเผลอ
ใจสวิงสวาย

ภาคผนวก 195

ย (๑/น. ๓๖๑) ลมอัณฑวาต (ต�ำรายาวัดโพธ์)ิ (๒/น. ๒๐๕)
(๑/น. ๓๖๑)
ยอกสะโพก (ดู ยอก) (๒/น. ๑๙๖) ลมอณั ฑะ (๒/น. ๒๐๕)
ยอกไหล่ (ดู ยอก)
ยอกเอว (ดู ยอก) ลมอมั พฤกษ ์ (๒/น. ๒๐๖)

ลิ้นกระดา้ ง (๑/น. ๔๑๒)

ล (ดู ลิ้นกระดา้ งคางแข็ง)

ลมขงั ข้อมือ (ดู ลมขงั ) (๒/น ๑๘๓) ว

ลมขังในขอ้ เข่า (ดู ลมขัง) (๒/น. ๑๘๓) วงิ เวียน (๔/น. ๑๑๑๖)
เวียนศรี ษะ (ดู เวยี นหัว) (๔/น. ๑๑๓๑)
ลมขงั หน้าแขง้ (ดู ลมขงั ) (๒/น. ๑๘๓)

ลมขัดขอ้ เข่า (ดู ลมขดั ) (๒/น. ๑๘๓)

ลมขดั ขอ้ เขา่ (ดู ลมขดั ) (๒/น. ๑๘๓) ส

ลมจบั เท้าเย็น (๒/น. ๑๘๕) สลกั ไหล ่ (๒/น. ๒๒๘)
สะบกั หน้าจม, เสน้ สะบกั จม (๑/น. ๔๓๖)
ลมจุกเสยี ด (๒/น. ๑๘๖) เสน้ เอ็นขอด (๒/น. ๒๓๘)
เสมหะในล�ำคอ (๒/น. ๒๓๙)
ลมชักปากเบี้ยว (๒/น. ๑๘๖)

ลมตะครวิ (๒/น. ๑๘๗)

ลมในคอ (๒/น. ๑๙๑)

ลมในท้อง (๒/น. ๑๙๑) ห

ลมในลำ� ลึงค์, (๒/น. ๑๙๘), (๑/น. ๓๙๔) เหน็บชามอื เทา้ (ดู เหน็บ ๔) (๔/น. ๑๓๔๔)

(ดู ลมล�ำลงึ ค์) เหน็บชา ไหล่ ขา (ดู เหน็บ ๔) (๔/น. ๑๓๔๔)

ลมในอก (๒/น. ๒๐๕) เหนบ็ เยน็ เท้า (ดู เหน็บ ๔) (๔/น. ๑๓๔๔)

(ดู ลมอันเกดิ ในทรวงอก) ไหล่ขดั (ดู ขดั ไหล่) (๑/น. ๖๕)

ลมปวดศีรษะ (๔/น. ๑๐๓๕)

ลมปะกัง มนึ ศีรษะ ตามืดมัว (๑/น. ๓๙๖) อ

ลมปัตคาด (ท�ำใหล้ มข้นึ ในเอว) (๑/น. ๒๗๖) ไออกแหง้

ลมมหาบาทยักษ์ (๓/น. ๘๕๔) (๒/น. ๒๖๒)

(ดู ลมบาดทะยัก)

ลมรดิ สดี วง (๒/น. ๑๙๗)

ลมลิ้นตาย (๒/น. ๑๙๘)

ลมเวยี นศรี ษะ (ดู เวยี นหวั ) (๔/น. ๑๑๓๑)

ลมสน้ เท้า (๒/น. ๑๙๙)

ลมอก/ลมเสียดทรวงอก (๒/น. ๒๐๕)

(ดู ลมอนั เกดิ ในทรวงอก)

196 ชดุ การสงั คายนาภูมปิ ญั ญาการนวดไทย: ๒

ค�ำ อธิบายศพั ทเ์ พ่ิมเตมิ จากคณะทำ�งาน (คทง.)

คำ� คำ� อธบิ ายศพั ทข์ องคณะท�ำงาน (คทง.)
ก
คร้าน ไม่อยากท�ำการงานใด ๆ ในทน่ี ้ีหมายถงึ ร่างกาย
แก้เกยี จกาย อ่อนเปล้ยี ไม่มีแรง อาการปวดเมือ่ ยขบทั้งตัว

ข อาการขาตึง ตดิ ขัด เคล่อื นไหวไมป่ กติ
ขดั ขา อาการเข่าขาตงึ ตดิ ขัด เคลอ่ื นไหวไมป่ กติ
ขดั เขา่ ขัดขา อาการทีแ่ ข้งขาตึง ติดขัด เคลื่อนไหวไมป่ กติ
ขัดแขง้ ขดั ขา อาการทีแ่ ขนตงึ ติดขัด เคล่ือนไหวไม่ปกติ
ขดั แขน ยอกแขน อาการคอตึง ตดิ ขดั เคล่อื นไหวไมป่ กติ
ขดั คอ อาการทส่ี ะโพกต้นขาตึง ติดขัด เคลอื่ นไหวไม่ปกติ
ขัดตะโพกตน้ ขา อาการเพลียของกล้ามเนื้อขา เกิดจากลมในขาทำ� ให้เดิน
ขาตงึ เมื่อย เพราะลมเปน็ เหตุ เคลอ่ื นไหวไมส่ ะดวก
เข่าตงึ ตดิ ขัด เคล่อื นไหวไม่ปกติ
เข่าขัด อาการเขา่ คด เขา่ งอ
เข่าคู้ อาการแขนตึง ตดิ ขัด เคลอื่ นไหวไมป่ กติ
แขนขัด
ท่าดัดตนทชี่ ว่ ยท�ำให้สุขภาพแขง็ แรง อายุยืนยาว
ช
ชว่ ยด�ำรงกายให้อายยุ นื ชาและเจ็บแปลบปลาบท่ีสะโพกสลกั เพชร

ต ลมขดั ในไหล่
ตะโพกสลักเพชร ชา เม่ือยล้า
อาการโรคท่ีรู้สึกเจ็บเหมือนมีอะไรทิ่มหรือต�ำกล้ามเนื้อใน
ป รา่ งกายท่บี ริเวณเอว
ปวดขัดสลักไหล่เพราะพิษลม

ย
ยอกเอว เสน้ สะดุ้ง

ภาคผนวก 197

คำ� ค�ำอธิบายศพั ท์ของคณะทำ� งาน (คทง.)

ล

ลมขอ้ มือ ลมเสียดในมอื ลมทท่ี ำ� ใหต้ ึง ปวดฝา่ มอื ขึ้นมาถงึ แขน

ลมขังซน่ เทา้ ลมทค่ี ั่งอยู่ทีบ่ ริเวณส้นเทา้ ท�ำใหเ้ ทา้ บวม

ลมขา ขาเมือ่ ย ลมที่ท�ำใหป้ วดเมือ่ ยขา

ลมเขา่ ลมทท่ี ำ� ใหเ้ ข่าตึง ตดิ ขัด เคล่ือนไหวไม่ปกติ

ลมจนั ทฆาฏ ลมชนดิ หนงึ่ ตามตำ� ราแพทยแ์ ผนโบราณ ลมทเี่ ขา้ ไปในเขา่

ลมทีเ่ ขา้ ไปในขา ลมทีเ่ ขา้ ไปในอก

ลมทว่ั สารพางค์ ลมเสยี ดทว่ั ทง้ั ตวั ลมทว่ั รา่ งกาย ลมทที่ ำ� ใหม้ อี าการรสู้ กึ เจบ็ แทงเขา้ ไปในเนอื้

ลมทว่ั สารพางค์ ลมทั่วท้ังร่างกาย ลมท่ีท�ำให้มีอาการรู้สึกเจ็บแทงเข้าไป

ในเนื้อ

ลมในขา ลมในขาท�ำใหเ้ ดนิ ไมส่ ะดวก ทำ� ใหเ้ ม่อื ย ขดั ขา

ลมในแขน-ท�ำใหเ้ มอ่ื ยขัดแขน ลมในแขนเดินไมส่ ะดวก ท�ำให้เม่อื ย ขัดแขน

ลมในเทา้ เจ็บเท้า ลมทีท่ ำ� ใหม้ อี าการเจบ็ ปวดที่เท้า

ลมในไหล่ ลมท่ขี ัดในไหล่

ลมในอกในเอว อาการที่ลมในท้องดันข้ึนในอก ในเอว ท�ำให้แน่นในอก

ในเอว

ลมมอื เทา้ ท�ำให้เมอื่ ยมือเทา้ ลมที่ท�ำใหม้ อื และเทา้ ปวดเมอื่ ย

ลมเสียดขา้ ง ลมทที่ �ำให้เกดิ อาการเสยี ดชายโครง

ลมหนา้ อก ลมท่ีท�ำให้มีอาการจุกเสียดบริเวณทรวงอกท�ำให้หายใจ

ไม่สะดวก

ลมเอว ลมเสยี ดเส้นเอว เอวขด ลมท�ำให้เสียดเสน้ ที่เอว ทำ� ใหเ้ อวขด

ส แน่นขดั ในทรวงอก
สลักทรวง เส้นต่าง ๆ ทอ่ี ยู่ทัว่ ทงั้ ร่างกาย
เส้นทว่ั สารพางค์ อาการทร่ี สู้ กึ เจบ็ แทงเข้าไปในอก
เสียดอก
อาการที่ไหล่ สะโพก เขา่ แขง้ กล้ามเนื้อบรเิ วณสขี ้าง
ห ตึง ติดขัด เคล่อื นไหวไม่ปกติ
ไหล่ ตะโพก เกลียวขา้ ง เข่า
แข้งขัด

อ เสน้ เอวขด
เอวขด

198 ชุดการสังคายนาภมู ปิ ญญาการนวดไทย: ๒

คำ�อธบิ ายสมดุ ภาพโคลงฤๅษดี ัดตน 199
Note

200 ชดุ การสังคายนาภมู ิปญญาการนวดไทย: ๒
Note