คู่มือสำหรับเกษตรกร การผลิตพืชสกุลกัญชา เพื่อประโยชน์ทางการแพทย์และอุตสาหกรรม

คู่่ม� ือื สำำ�หรับั เกษตรกร

การผลิิตพืื ชสกุุลกััญชา

(Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

มิถิ ุนุ ายน 2564

คำ�ำ ปรารภ
พืื ชสกุุลกััญชา เป็็นพืืชที่่�มีีศัักยภาพ
ในการเป็็นพืืชเศรษฐกิิจ โดยเฉพาะการนำำ�มาใช้้
ประโยชน์์ในอุุตสาหกรรมทางการแพทย์์และสุุขภาพ
ซึ่ง�่ สามารถสร้า้ งรายได้โ้ ดยตรงและต่อ่ ยอดพัฒั นาเป็น็ ผลิติ ภัณั ฑ์์
ที่�่เกี่่�ยวข้้องได้้หลากหลาย รวมถึึงการพััฒนาพื้้�นที่�่ปลููกเป็็นแหล่่ง
ท่่องเที่่�ยวเชิิงเกษตรให้้แก่่ผู้�ที่่�สนใจ โดยที่่�เกษตรกรหรืือกลุ่่�มเกษตรกร
ผู้�ผลิิต ซึ่่�งเป็็นหน่่วยต้้นน้ำ�ำ�ของห่่วงโซ่่การผลิิต จำำ�เป็็นต้้องมีีองค์์ความรู้้�
ในการผลิิตตั้้�งแต่่เรื่�องพัันธุ์�์ไปจนถึึงการเก็็บเกี่่�ยว เพื่่�อให้้ได้้ผลผลิิตที่�่มีีความ
ปลอดภััยและมีีคุุณภาพ
    กรมวิิชาการเกษตรเป็็นองค์์กรที่�่เป็็นเลิิศด้้านการวิิจััยและพััฒนา
ด้้านพืืช เครื่่�องจัักรกลการเกษตร รวมถึึงเป็็นศููนย์์กลางรัับรองมาตรฐานสิินค้้าเกษตร
ด้้านพืืชในระดัับสากล บนพื้้�นฐานการอนุุรัักษ์์ทรััพยากรธรรมชาติิและสิ่�งแวดล้้อม
ซึ่�่งเห็็นได้้จากผลงานในอดีีตที่�่ผ่่านมาจนถึึงปััจจุุบััน กรมวิิชาการเกษตรได้้สร้้าง
ผลงานวิิจััยและองค์์ความรู้้�ทางวิิชาการ มีีการนำ�ำ ผลงานวิิจััยไปใช้้ประโยชน์์
และถ่่ายทอดเทคโนโลยีีด้้านการผลิิตพืืชสู่�เกษตรกร สามารถช่่วยยกระดัับ
การผลิิตของเกษตรกร ตลอดจนช่่วยแก้้ไขปััญหาทางด้้านการเกษตรให้้แก่่
เกษตรกรในพื้้�นที่่ไ� ด้้อย่่างต่อ่ เนื่่อ� ง
    จากกระแสความตื่่�นตััวของภาคประชาชน เกษตรกร และ
ภาคธุุรกิิจ ที่่�ให้้ความสนใจในการปลููกพืืชสกุุลกััญชาเป็็นจำำ�นวนมาก
โดยเฉพาะพี่น่� ้อ้ งเกษตรกรที่ใ�่ ห้ค้ วามสนใจในการปลูกู เชิงิ พาณิชิ ย์์
และอุุตสาหกรรม แต่่ด้้วยข้้อจำ�ำ กััดของเอกสารทางวิิชาการ
และความชััดเจนขององค์์ความรู้้�ในการผลิิตพืืชสกุุล
กััญชาตามหลัักวิิชาการ ซึ่�่งเป็็นส่่วนสำำ�คััญ

ii คู่่�มืือสำ�ำ หรัับเกษตรกร

การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

ในการพััฒนาประสิิทธิิภาพและคุุณภาพของการผลิิตพืืชสกุุลกััญชาอัันเป็็นความหวััง
ของพี่�่น้้องเกษตรกรที่่�จะพััฒนาคุุณภาพชีีวิิตของตนเองและครอบครััวจากการปลููก
พืืชสกุุลกััญชา ดัังนั้้�น ในฐานะรััฐมนตรีีช่่วยว่่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์์
ดิฉิ ันั เห็น็ ถึึงความสำ�ำ คัญั ขององค์์ความรู้้�ในการผลิติ พืชื สกุลุ กัญั ชา ประกอบกับั บทบาท
หน้า้ ที่่ข� องกรมวิชิ าการเกษตรในการวิิจััยและพััฒนาการผลิิตพืืช จึึงมอบหมายให้ก้ รม
วิิชาการเกษตรจัดั ทำำ� “คู่ม่� ือื สำ�ำ หรัับเกษตรกร การผลิติ พืืชสกุุลกััญชา (Cannabis
sativa L.) เพื่่อ� ประโยชน์ท์ างการแพทย์แ์ ละอุตุ สาหกรรม” ฉบับั นี้้� เพื่่อ� เป็น็ แนวทาง
ให้้กัับเกษตรกรและผู้ �ที่่�สนใจสามารถนำำ�ไปปรัับใช้้ให้้เหมาะสม
กัับการผลิติ กัญั ชาในแต่ล่ ะพื้้�นที่่� เพื่่�อให้้ได้้ผลผลิติ ที่่ม� ีีคุุณภาพ
สามารถนำ�ำ ไปใช้้ต่่อยอดสู่�อุุตสาหกรรมอื่่�นๆ และนำำ�มาซึ่�่ง
รายได้ท้ ี่ม�่ั่่น� คง รวมถึึงการเป็น็ ส่ว่ นหนึ่ง่� ที่ช่� ่ว่ ยยกระดับั ห่ว่ งโซ่่
การผลิิตพืชื สกุุลกัญั ชาอีีกด้้วย
สุุดท้้ายนี้้� ขอขอบคุุณกรมวิิชาการเกษตรที่่�ได้้มุ่�งมั่�น
ตั้้�งใจในการผลิิตคู่่�มืือที่่�เป็็นประโยชน์์แก่่เกษตรกรและ
ประเทศมา ณ โอกาสนี้้�

(นางสาวมนัญั ญา ไทยเศรษฐ์์)
รัฐั มนตรีีช่่วยว่่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์์

คู่่�มือื สำ�ำ หรัับเกษตรกร iii
การผลิิตพืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

ที่�ป่ รึกึ ษา

พิิเชษฐ์์ วิิริยิ ะพาหะ อธิิบดีีกรมวิชิ าการเกษตร

คณะผู้้�จัดั ทำ�ำ

สุุรกิติ ติิ ศรีีกุลุ นัักวิิชาการเกษตรทรงคุุณวุุฒิิ
สมคิดิ ดำำ�น้้อย นักั วิิชาการเกษตรชำำ�นาญการพิิเศษ
สญชััย ขวัญั เกื้้�อ นักั วิิชาการเกษตรชำำ�นาญการ
ทรงเมท สังั ข์์น้อ้ ย นัักวิิชาการเกษตรชำำ�นาญการ

iv คู่�ม่ ือื สำำ�หรัับเกษตรกร

การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

คำ�ำ นำ�ำ

การผลิิตพืื ชสกุุลกััญชา ให้้ได้้ผลผลิิตที่่�ปลอดภััย
และมีีคุุณภาพ จำ�ำ เป็็นต้้องมีีองค์์ความรู้้�ในการผลิิต ซึ่�่งองค์์ความรู้้�
จาก “คู่ม�่ ือื สำำ�หรับั เกษตรกร การผลิิตพืืชสกุลุ กัญั ชา (Cannabis
sativa L.) เพื่่�อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม”
เล่่มนี้้� สามารถเป็็นแนวทางในการผลิิตพืืชสกุุลกััญชาให้้แก่่เกษตรกร
และผู้�สนใจนำ�ำ ไปปรัับใช้้และพััฒนาให้้เหมาะสมในพื้้�นที่�่ของตนเอง
โดยภายในคู่่�มืือ ประกอบด้้วย 7 บท ได้แ้ ก่่ 1. ประวััติแิ ละความเป็น็ มา
ของพืืชสกุุลกััญชา 2. ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์และองค์์ประกอบ
ทางเคมีีของพืืชสกุุลกััญชา 3. วงจรชีีวิติ ของกัญั ชา 4. พัันธุ์แ์� ละการผลิิต
กล้้าพันั ธุ์์�กัญชา 5. ระบบปลููกกัญั ชาในรูปู แบบต่่างๆ 6. การเก็บ็ เกี่่�ยว
และ 7. อาการผิดิ ปกติทิ ี่่�เกิดิ กับั ต้้นกััญชา
คณะผู้้�จััดทำำ�ขอขอบคุุณแหล่่งข้้อมููลต่่างๆ จากนัักวิิจััยของ
กรมวิิชาการเกษตรและทุุกท่่านที่่�เกี่่�ยวข้้องที่่�ทำำ�ให้้การจััดทำำ�คู่่�มืือ
เล่่มนี้้แ� ล้้วเสร็็จ หากมีีข้อ้ ผิิดพลาดประการใดในคู่่�มือื เล่่มนี้้�ทางคณะ
ผู้้�จััดทำำ�ขอน้้อมรัับและนำำ�ไปแก้ไ้ ขต่อ่ ไป

คณะผู้�จัดั ทำ�ำ
กรมวิชิ าการเกษตร

มิิถุุนายน 2564

คู่�่มืือสำำ�หรับั เกษตรกร v
การผลิิตพืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

สารบาญ หน้า้

1. ประวััติแิ ละความเป็น็ มาของพืื ชสกุุลกััญชา..............................1

1.1 พืืชสกุุลกัญั ชาในประเทศไทย......................................................................2
1.2 การใช้ป้ ระโยชน์์จากพืชื สกุุลกัญั ชา..........................................................6
1.3 การใช้ป้ ระโยชน์์ของพืชื สกุลุ กััญชาทางการแพทย์์........................8

2. ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ และองค์ป์ ระกอบ
ทางเคมีีของพืื ชสกุลุ กััญชา......................................................................11

2.1 ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์ข์ องพืืชสกุลุ กััญชา................................11
2.2 องค์ป์ ระกอบทางเคมีขี องพืชื สกุุลกัญั ชา...........................................19

3. วงจรชีีวิิตของพืื ชสกุุลกัญั ชา............................................................23

3.1 การเจริญิ ทางลำ�ำ ต้น้ และใบ (vegetative growth)...................24
3.2 การเจริิญทางการแพร่่ขยายพัันธุ์�์
(reproductive growth)............................................................................29

vi คู่�ม่ ือื สำ�ำ หรับั เกษตรกร

การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

หน้้า

4. พัั นธุ์แ์� ละการผลิิตกล้้าพัั นธุ์พ์� ืื ชสกุุลกัญั ชา...........................39

4.1 พัันธุ์พ์� ืืชสกุลุ กััญชา............................................................................................39
4.2 การผลิติ กล้้าพันั ธุ์พ�์ ืืชสกุุลกัญั ชา..............................................................43
4.3 ต้้นกล้้าจากการตัดั ชำำ�.....................................................................................52

5. ระบบปลููกพืื ชสกุลุ กัญั ชาในรููปแบบต่่างๆ.............................63

5.1 การปลูกู ในระบบเปิดิ /สภาพแปลง (outdoor)...........................65
5.2 การปลููกในระบบปิิดและระบบกึ่ง่� ปิิด
(indoor & semi-indoor).........................................................................80

6. การเก็บ็ เกี่่�ยว............................................................................................................. 91

6.1 ผลิิตเส้้นใย..............................................................................................................92
6.2 ผลิติ เมล็็ด................................................................................................................94
6.3 ผลิิตช่อ่ ดอก...........................................................................................................96

7. อาการผิดิ ปกติทิ ี่พ�่ บในการปลููกพืื ชสกุลุ กััญชา...........105

7.1 อาการผิิดปกติิที่�เ่ กิิดจากสิ่ ง� แวดล้้อม................................................ 106
7.2 อาการผิิดปกติทิ ี่เ�่ กิดิ จากธาตุอุ าหาร................................................. 110
7.3 อาการผิดิ ปกติทิ ี่�่เกิิดจากโรคและแมลง.......................................... 124

คู่ม�่ ือื สำ�ำ หรัับเกษตรกร vii
การผลิิตพืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม



บทที่่�

1

ประวััติิและความเป็น็ มา
ของพืื ชสกุุลกััญชา

พืื ชสกุลุ กัญั ชา (Cannabis sativa L., 2n = 2x = 20) มีีต้้นกำำ�เนิิด
อยู่่�ที่่�ประเทศจีีน และมีีการกระจายพื้้�นที่�่ออกไปตั้้�งแต่่พื้้�นที่�่ระดัับน้ำ�ำ� ทะเลไปจนถึึง
บริิเวณเทืือกเขาหิิมาลััย และปััจจุุบัันมีีการปลููกอย่่างแพร่่หลายทั่่ว� โลก จากหลัักฐาน
ทางโบราณคดีีพบว่่ามนุุษย์์มีีการนำำ�พืืชสกุุลกััญชามาใช้้ประโยชน์์โดยการทำำ�อาหาร
และนำำ�เส้้นใยมาใช้้ประโยชน์์ เป็็นระยะเวลามากกว่่า 10,000 ปีี (Thomas and
ElSohly, 2016 และ Bonini et al., 2018) และมีีหลัักฐานการใช้้ประโยชน์์
จากเส้้นใยในพื้้�นที่�่อีียิิปต์์และตะวัันออกกลาง ต่่อมาแพร่่กระจายไปสู่่�ยุุโรปในช่่วง
ปีี 1,000 และ 2,000 ปีีก่่อนคริิสตกาล และในช่่วงคริิสต์์ศัักราชที่่� 1606 มีีการ
นำ�ำ มาปลููกเพื่่�อใช้้ประโยชน์์จากเส้้นใยในอเมริิกาเหนืือ สำ�ำ หรัับการใช้้ประโยชน์์
ในการเป็็นสมุุนไพร มีีหลัักฐานในการใช้้ประโยชน์์ในพื้้�นที่�่ตะวัันออกกลางและเอเชีีย
ในช่่วง 600 ปีีก่่อนคริสิ ตกาล และในศตวรรษที่่� 19 ประเทศในยุโุ รปตะวันั ตกได้น้ ำำ�พืืช
สกุุลกััญชามาใช้้เป็็นยารัักษาโรคต่่างๆ เช่่น โรคลมบ้้าหมูู บาดทะยััก โรคไขข้้อ
ไมเกรน โรคหอบหืดื โรคประสาทส่ว่ นปลายอ่อ่ นเพลีีย และอาการนอนไม่่หลัับ

คู่�่มือื สำ�ำ หรัับเกษตรกร 1
การผลิิตพืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

1.1 พืื ชสกุุลกััญชาในประเทศไทย

ในส่่วนของการปลููกพืืชสกุุลกััญชาในบริิเวณคาบสมุุทรอิินโดจีีน มีีหลัักฐาน
การปลููกมาตั้้�งแต่่คริิสต์์ศตวรรษที่่� 19 สำ�ำ หรัับการปลููกพืืชสกุุลกััญชาในประเทศไทย
พบว่่ามีีการปลููกพืืชสกุุลกััญชามาตั้้�งแต่่อดีีต ซึ่่�งจากหลัักฐานทางประวััติิศาสตร์์
ที่่�มีีการบัันทึึก คืือ ในสมััยสมเด็็จพระนารายณ์์มหาราช ซึ่�่งอยู่่�ในช่่วงระหว่่าง
ปีีพุุทธศัักราช 2199-2231 ผ่่านบัันทึึกตำ�ำ ราพระโอสถพระนารายณ์์ ซึ่�่งเป็็นตำ�ำ รัับยา
ที่�่แพทย์์ประกอบถวาย ซึ่่�งพบตำ�ำ รัับยาที่�่มีีส่่วนประกอบของพืืชสกุุลกััญชาเป็็นส่่วน
ประกอบหลััก 2 ตำำ�รัับ ได้แ้ ก่่ ตำ�ำ รัับยาทิพิ กาศ มีีส่่วนประกอบเป็น็ ใบพืชื สกุุลกััญชา
16 ส่่วน และตำำ�รัับยาศุุขไสยาศน์์ มีีส่่วนประกอบเป็็นใบพืืชสกุุลกััญชา 12 ส่่วน
(Picheansoonth et al., 1999) นอกจากนี้้�การปลููกพืืชสกุุลกััญชาเพื่่�อนำำ�เส้้นใย
มาใช้้ประโยชน์์ ส่่วนใหญ่่จะปลููกบนพื้้�นที่่�สููงทางภาคเหนืือ โดยชาวเขาเผ่่าม้้ง ลีีซอ
และอาข่่า ซึ่่�งชาวเขากลุ่่�มนี้้�มีีการนำำ�เส้้นใยพืืชสกุุลกััญชามาใช้้ประโยชน์์ในการทอผ้้า
ตััดเย็็บเครื่่�องนุ่�งห่่ม ทอเป็็นถุุงย่่าม และการใช้้เส้้นใยทำำ�เป็็นเชืือกอเนกประสงค์์กัับ
การใช้้งานในชีีวิิตประจำำ�วััน ซึ่่�งพืืชสกุุลกััญชาเป็็นพืืชที่่�ผููกพัันและเป็็นส่่วนหนึ่�่งของ
วิิถีีชีีวิติ ของกลุ่่�มชาวเขามาตั้้�งแต่อ่ ดีีต

(ส่ว่ นสำำ�รวจและรายงาน สำำ�นักั งาน ปปส. ภาคเหนือื , 2544)

2 คู่่�มืือสำำ�หรับั เกษตรกร

การผลิิตพืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

อย่า่ งไรก็็ตาม ในการใช้้พืชื สกุุลกััญชาเพื่่�อรักั ษาอาการเจ็บ็ ป่ว่ ย หากใช้้เกินิ ขนาด
ขาดการควบคุุม จนเกิิดการเสพติิด ย่่อมส่่งผลเสีียต่่อสุุขภาพของผู้�เสพ ส่่งผลให้้
รััฐบาลไทยออกกฎหมายควบคุุมพืืชสกุุลกััญชา ภายใต้้ชื่�อ “พระราชบััญญััติิ
พืืชสกุุลกััญชา พุุทธศัักราช 2477” โดยกระทรวงมหาดไทยเป็็นผู้้�รัับผิิดชอบ ซึ่่�ง
พระราชบััญญัตั ิินี้้� ห้า้ มปลูกู ซื้อ� ขาย จำ�ำ หน่า่ ย มีไี ว้ค้ รอบครอง หรืือสููบ แต่ร่ ัฐั มนตรีี
กระทรวงมหาดไทย อนุุญาตให้้เฉพาะบุุคคลมีีไว้้เพื่่�อใช้้ประโยชน์์ทางการแพทย์์
หรืือปลูกู หรือื มีีพันั ธุ์พ์� ืืชสกุุลกัญั ชาไว้เ้ พื่่อ� การทดลองหรือื เพื่่อ� ประโยชน์ใ์ นการรัักษาโรค

คู่ม�่ ืือสำ�ำ หรับั เกษตรกร 3
การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

แต่่อย่่างไรก็็ตาม มีีการใช้้พืืชสกุุลกััญชากัันอย่่างแพร่่หลาย โดยเฉพาะในช่่วง
สงครามเวีียดนาม โดยในปีี พ.ศ. 2507 ประเทศสหรััฐอเมริิกาได้้เข้้ามาตั้้�งฐานทััพ
ในภาคตะวัันออกเฉีียงเหนืือของประเทศไทย ได้้แก่่ จัังหวััดอุุดรธานีี อุุบลราชธานีี
และนครพนม ทำ�ำ ให้้เกิิดการค้้าขายพืืชสกุุลกััญชากัันอย่่างแพร่่หลาย โดยเฉพาะ
ในพื้้น� ที่ใ�่ กล้ฐ้ านทัพั ต่า่ งชาติิ ซึ่ง่� มีกี ารเกิดิ ขึ้น� ของสถานบันั เทิงิ มากมายที่ท่� หารอเมริกิ ันั
มาใช้้บริิการ ทำำ�ให้้คนไทยมองเห็็นโอกาสในการค้้าขายพืืชสกุุลกััญชา ส่่งผลให้้นายทุุน
เข้้ามาส่่งเสริิมให้้ชาวบ้้านปลููก โดยมีีการให้้ราคาผลผลิิตสููงกว่่าพืืชผลเกษตรชนิิดอื่�นๆ
ซึ่ง่� ผลผลิติ ที่ไ่� ด้พ้ ่อ่ ค้า้ จะรวบรวมนำำ�ไปขายบริเิ วณฐานทัพั อเมริกิ าทั้้ง� ที่ต�่ั้้ง� อยู่่�ในประเทศ
และต่่างประเทศ โดยการปลููกเป็็นการค้้าครั้้�งแรกที่่�บ้้านต้้าย ตำ�ำ บลโพนสวรรค์์
อำำ�เภอท่่าอุุเทน จัังหวััดนครพนม ต่่อมาเมื่่�อประเทศสหรััฐอเมริิกาถอนฐานทััพกลัับ
การส่่งเสริิมให้้ปลููกพืืชสกุุลกััญชายัังมีีการส่่งเสริิมกัันอย่่างต่่อเนื่่�อง เพื่่�อส่่งออกไป
ยัังสหรััฐอเมริิกาและบางส่่วนจำำ�หน่่ายให้้กัับคนไทย โดยเฉพาะในกลุ่่�มเยาวชน

4 คู่่�มืือสำำ�หรับั เกษตรกร

การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

ซึ่�่งรััฐบาลได้้ติิดตามสถานการณ์์ที่่�เกิิดขึ้�น จึึงเป็็นที่�่มาของการบรรจุุพืืชสกุุลกััญชา
ให้้เป็น็ ยาเสพติดิ ให้้โทษประเภท 5 ตามพระราชบัญั ญััติิยาเสพติดิ ให้โ้ ทษ พ.ศ. 2522
และมีีการปราบปรามอย่่างจริิงจัังและต่่อเนื่่�อง ซึ่่�งเห็็นได้้จาก พ.ศ. 2522-2527
พบว่่ามีีสถิิติิการทำ�ำ ลายไร่่พืืชสกุุลกััญชาในระหว่่างปีีดัังกล่่าว คิิดเป็็นพืืชสกุุลกััญชา
น้ำ�ำ� หนัักสด จำำ�นวน 4,061 ตััน และสามารถปราบปรามจัับกุุมพืืชสกุุลกััญชาแห้้ง
ทั่่�วประเทศตั้้�งแต่่ พ.ศ. 2521-2527 ได้้พืืชสกุุลกััญชาน้ำ�ำ� หนัักแห้้งรวม 533 ตััน
(ส่่วนสำำ�รวจและรายงาน สำ�ำ นัักงาน ปปส. ภาคเหนืือ, 2544) ปััจจุุบันั พืชื สกุลุ กัญั ชา
ได้้รัับข้้อยกเว้้นในกรณีีจำ�ำ เป็็นเพื่่�อประโยชน์์ทางการแพทย์์ การรัักษาผู้้�ป่่วย หรืือ
เพื่่�อการศึึกษาวิิจััยและพััฒนา ทั้้�งนี้้�ให้้รวมถึึงการเกษตรกรรม พาณิิชยกรรม
วิิทยาศาสตร์์ หรืืออุุตสาหกรรม เพื่่�อประโยชน์์ทางการแพทย์์ตามพระราชบััญญััติิ
ยาเสพติิดให้โ้ ทษ (ฉบัับที่่� 7) พ.ศ. 2562

คู่�่มืือสำ�ำ หรับั เกษตรกร 5
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

1.2 การใช้้ประโยชน์จ์ ากพืื ชสกุลุ กัญั ชา

มนุุษย์์ใช้้ประโยชน์์จากพืืชสกุุลกััญชามาตั้้�งแต่่ยุุคโบราณจนถึึงปััจจุุบััน มีีการ
ใช้้ประโยชน์์จากส่่วนต่่างๆ ของต้้น ราก ใบ ช่่อดอก และเมล็็ด ซึ่่�งลัักษณะของ
การใช้้ประโยชน์์แตกต่า่ งกันั ไป (ตารางที่�่ 1) (Clarke and Merlin, 2016)

ตารางที่่� 1 การใช้้ประโยชน์์จากพืืชสกุุลกััญชา

ส่่วนของพืืช การใช้้ประโยชน์์ ประเภทของวััสดุุ
สกุุลกััญชา เชือื ก และเครื่่อ� งนุ่�งห่ม่ เส้น้ ใย cellulose ยาว
เปลืือก/เส้น้ ใย
ลำำ�ต้้น กระดาษ วััสดุุก่อ่ สร้้าง เส้น้ ใย cellulose สั้�น และยาว
ลำำ�ต้น้ และพลังั งาน
ยา สมุนุ ไพร เภสัชั กรรม โภชนาการ
ใบ ราก
และช่่อดอกเพศผู้้� การแพทย์์ สารสำำ�คััญ cannabinoils
ช่่อดอกเพศเมียี และสันั ทนาการ
อาหารมนุุษย์์ โปรตีีน และกรดไขมััน
เมล็ด็ ที่�เ่ ป็็นประโยชน์์
อาหารสััตว์์ (omega 3 และ omega 6)
กากเมล็็ด โปรตีีน และกรดไขมััน

6 คู่�่มือื สำ�ำ หรับั เกษตรกร

การผลิิตพืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

ภาพที่่� 1 การใช้ป้ ระโยชน์์จากพืืชสกุลุ กััญชา

คู่ม�่ ืือสำ�ำ หรับั เกษตรกร 7
การผลิิตพืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

1.3 การใช้้ประโยชน์์ของพืื ชสกุุลกัญั ชาทางการแพทย์์

พืืชสกุุลกััญชามีีกลุ่่�มสารสำำ�คััญที่่�สามารถนำ�ำ มาใช้้ประโยชน์์ทางการแพทย์์
คืือ Phytocannabinoids ซึ่่�งสารในกลุ่่�มนี้้�มีีบทบาททางการแพทย์์ คืือ delta-9-
Tetrahydrocannabinoids (THC) และ Cannabidiol (CBD) ซึ่่�งสารทั้้�ง 2 ชนิิด
มีีคุุณสมบััติิ ดัังนี้้� (Chandra et al., 2017)
THC เป็็นสารที่่�ออกฤทธิ์์�กระตุ้�นประสาท (major psychoactive component)
ก่่อให้้เกิิดอาการมีีความสุุข (euphoria property) ซึ่่�งมีีคุุณสมบััติิเป็็นยาแก้้ปวด
ต้า้ นอาเจีียน ลดการอักั เสบ และต้า้ นออกซิิเดชััน
CBD เป็็นสารที่�่ไม่่มีีฤทธิ์์�เสพติิดทางจิิตใจ (non psychoactive) ออกฤทธิ์์�
ระงัับประสาท ซึ่�่ง CBD มีีคุุณสมบััติิระงัับอาการวิิตกกัังวล (anxiolytic activity)
และต้า้ นการชััก (anticonvulsive)
การใช้้กััญชาเพื่่�อประโยชน์์ทางการแพทย์์ มีีหลัักฐานที่่�มีีคุุณภาพและน่่าเชื่�อถืือ
(Moderate-quality Evidence) คืือ การรัักษาอาการปวดเรื้�อรััง (chronic pain)
โดยใช้้สารกลุ่่�ม cannabinoids (Whiting et al., 2015) ได้้แก่่ 1. อาการปวด
จากปลายประสาท (neuroleptic pain) 2. อาการปวดจากโรคมะเร็ง็ (cancer pain)
3. อาการกล้้ามเนื้้�อเกร็็ง เนื่่อ� งจากภาวะปลอกประสาทอักั เสบ (Spasticity due to
multiple sclerosis)

8 คู่�่มือื สำำ�หรับั เกษตรกร

การผลิิตพืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

เอกสารอ้้างอิงิ

ส่่วนสำำ�รวจและรายงาน สำ�ำ นักั งาน ปปส. ภาคเหนือื . 2544. กััญชา-กััญชง. ม.ป.ท.:
ม.ป.พ.

Bonini, S. A., Premoli, M., Tambaro, S., Kumar, A., Maccarinelli, G., Memo,
M., & Mastinu, A. 2018. Cannabis sativa: A comprehensive
ethnopharmacological review of a medicinal plant with a long
history. Journal of Ethnopharmacology, 227, 300-315.

Clarke, R. C., & Merlin, M. D. 2016. Cannabis Domestication, Breeding
History, Present-day Genetic Diversity, and Future Prospects.
Critical Reviews in Plant Sciences, 35(5-6), 293–327.

Chandra, S., Lata, H., ElSohly, M. A., Walker, L. A., & Potter, D. 2017.
Cannabis cultivation: Methodological issues for obtaining
medical-grade product. Epilepsy & Behavior, 70, 302–312.

Picheansoonthon, C., Chawalit, M., Jeerawong, W. 1999. Explation Lord
Vishnu texts Dispensary (Pra-Osoth-Pra-Naray) Volume
celebration 72 year maharajah 5 DEC 1999: 5, 34, 37, 99-100,
107, 207-209.

Thomas, B. F., & ElSohly, M. A. 2016. The Botany of Cannabis sativa L.
The Analytical Chemistry of Cannabis, 1–26.

Whiting, P.F., Wolff, S., Deshpande, S. 2015. Cannabinoids for Medical
Use A Systematic Review And Meta-analysis. Journal of
the American Medical Association; 30 (313) : 2456-2473.

คู่�ม่ ือื สำ�ำ หรัับเกษตรกร 9
การผลิิตพืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม



บทที่�่

2

ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์
และองค์์ประกอบทางเคมีี

ของพืื ชสกุุลกัญั ชา

2.1 ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์ข์ องพืื ชสกุุลกัญั ชา

การจััดหมวดหมู่�ตามลัักษณะของพืืชสกุลุ กััญชา ได้ด้ ังั นี้้� (Chandra et al., 2017)
Kingdom: Plantae (plants)
Subkingdom: Tracheobionta (vascular plants)
Superdivision: Spermatophyta (seed plants)
Division: Magnoliophyta (flowering plants)
Class: Magnoliopsida (dicotyledons)
Subclass: Hamamelididae
Order: Urticales
Family: Cannabaceae
Genus: Cannabis
Species: sativa L.

คู่่ม� ือื สำ�ำ หรับั เกษตรกร 11
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

การจำำ�แนกสายพัันธุ์์�ย่่อยของพืืชสกุุลกััญชาในระดัับ species ยัังเป็็นที่�่
ถกเถีียงกััน ซึ่�่งสามารถแบ่่งออกเป็็น 2 ส่่วน คืือ การจำ�ำ แนกโดยใช้้ลัักษณะทาง
สััณฐานวิิทยา (morphological profiles) และสารสำ�ำ คััญ (chemical profiles)
การจำำ�แนกโดยใช้้ลัักษณะทางสััณฐานวิิทยา (plant morphology)
สามารถแยกพืชื สกุลุ กััญชาออกได้้ 2 กลุ่่�ม คือื 1) กลุ่่�มที่่เ� ป็น็ ยา (drug type) และ
2) กลุ่่�มที่�่เป็็นเส้้นใย (fiber type) ซึ่�่งกลุ่่�มที่่�เป็็นยา ทรงต้้นจะเป็็นพุ่่�มรููปพีีระมิิด
และมีีกิ่�งใหญ่่ที่่ฐ� านของลำ�ำ ต้น้ ในขณะที่่�กลุ่่�มเส้้นใย ทรงต้น้ จะผอมสูงู แตกกิ่�งน้อ้ ย
การจำำ�แนกใช้้ลัักษณะตามแหล่่งกำ�ำ เนิิดที่�่มีีลัักษณะเฉพาะเป็็นของตนเอง
(polytypic nature, multiple-species) โดย แบ่่ง species เป็็น 3 species
คืือ Cannabis sativa, Cannabis indica และ Cannabis ruderalis
อย่่างไรก็็ตาม เมื่�อมีีข้้อมููลการศึึกษาวิิจััยทางด้้านการจำำ�แนก โดยสััณฐานวิิทยาเกี่่�ยวกัับ
พืืชสกุุลกััญชามากขึ้�น พบว่่า พืืชสกุุลกััญชา มีีความแตกต่่างกัันในระดัับ species
น้้อยมาก (monotypic) ซึ่่�งทั้้�ง 3 species มีีลัักษณะใกล้้เคีียงกััน ซึ่่�งในปััจจุุบััน
จึึงใช้้ชื่�อว่่า Cannabis sativa L. ส่่วนลัักษณะที่�่แตกต่่างกัันจากทั้้�ง 3 species
ให้้ใช้้เป็็นความแตกต่่างในระดัับ variety ดัังนี้้� C. sativa L. (var. sativa, var.
indica และ var. ruderalis) (Chanda et al., 2019) ซึ่่�ง variety ที่�่มีีบทบาท
ในการพััฒนาเพื่่�อปลููกเป็็นการค้้า และมีีความสำ�ำ คััญทางเศรษฐกิิจ คืือ sativa
และ indica ส่่วน ruderalis ไม่่ได้้มีีบทบาทในการปลููกเป็็นการค้้า เนื่่�องจากเป็็น
สายพันั ธุ์์�ที่�่ THC ต่ำำ��แต่่ด้้วยคุุณสมบัตั ิิที่่�ไม่่ไวแสงจึึงถูกู นำำ�มาใช้ใ้ นการปรัับปรุงุ พัันธุ์์�

12 คู่�ม่ ืือสำ�ำ หรับั เกษตรกร

การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

ตารางที่่� 1  แสดงลัักษณะของพืืชสกุลุ กััญชาในแต่่ละ variety

Variety ความสููง ข้้อใบ (node) ใบ แผ่่นใบ
sativa ต้น้ สููง, (blade)

เฉลี่่�ย 1.5- ข้้อใบห่า่ ง ใบเรีียวแหลม มีีจำำ�นวนแฉก
4.5 เมตร (ระยะห่่าง ไม่่มีีลาย 6-12 แฉก/ใบ
ระหว่า่ งข้้อ
indica ต้้นเตี้้�ย, 0.07-0.15
เฉลี่�่ย 0.15- เมตรต่่อข้อ้ )
1.5 เมตร
ข้้อใบสั้ �น ใบกว้า้ ง สั้น� มีีจำำ�นวนแฉก
ruderalis ต้้นเตี้้�ย, (ระยะห่่าง และกลม และ 3-7 แฉก/ใบ
เฉลี่่�ย 0.15- ระหว่่างข้้อ มีีลายลัักษณะ
1.5 เมตร น้้อยกว่า่ 0.07 คล้้ายหินิ อ่อ่ น
เมตรต่่อข้อ้ )

ข้้อใบสั้�นและ ใบเล็็ก หนา มีีจำำ�นวนแฉก
ถี่ก�่ ว่่า indica 4-6 แฉก/ใบ

คู่่�มืือสำ�ำ หรับั เกษตรกร 13
การผลิิตพืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

ภาพที่่� 1 ลัักษณะต้้น และใบ ของ Sativa และ Indica types

14 คู่่�มือื สำำ�หรับั เกษตรกร

การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

ในส่่วนของการจำำ�แนกตามลัักษณะสารสำ�ำ คััญ สามารถแบ่่งตามลัักษณะ
ของสารสำ�ำ คััญ คืือ delta-9-tetrahydrocannabinol (THC) และ
cannabidiol (CBD) ที่�่ปรากกฎ ซึ่่�งสามารถแบ่่งออกตามลัักษณะการใช้้ประโยชน์์
3 รููปแบบ 1. รููปแบบการใช้้ประโยชน์์เป็็นยา (drug type) มีีส่่วนของสาร THC
มากกว่่า 1.0 % และสาร CBD น้้อยกว่่า 0.5% 2. รููปแบบผสม (intermediate
type) มีีส่่วนของสาร CBD เป็็นส่่วนใหญ่่ และมีีสััดส่่วนของ THC ที่�่แตกต่่างกััน
3. รููปแบบการใช้้ประโยชน์์จากเส้้นใย (fiber-type หรืือ hemp) มีีส่่วนของ
สาร THC ปริิมาณต่ำำ��กว่า่ 1.0%
ซึ่่�งกฎหมายของไทยใช้้ปริิมาณของสาร THC เป็็นเกณฑ์์ในการจำ�ำ แนก
ระหว่่างกัญั ชาและกัญั ชง ตามพระราชบััญญัตั ิิยาเสพติดิ ให้โ้ ทษ ฉบัับที่่� 7 พ.ศ. 2562
ดังั นี้้�

n กัญั ชา มีีปริิมาณสาร THC ในช่่อดอกมากกว่่า 1.0% โดยน้ำ�ำ�หนักั แห้้ง

n กัญั ชง มีีปริิมาณสาร THC ในช่อ่ ดอกไม่่เกินิ 1.0% โดยน้ำ�ำ� หนักั แห้้ง

คู่�่มืือสำำ�หรัับเกษตรกร 15
การผลิิตพืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

และตามประกาศกระทรวงสาธารณสุุข เรื่�อง ระบุุชื่�อยาเสพติิดให้้โทษ
ในประเภท 5 พ.ศ. 2563 ที่�เ่ กี่�ย่ วข้้องกับั พืชื สกุุลกัญั ชา ดังั นี้้�

กััญชา (cannabis) พืืชในสกุุล Cannabis และวััตถุุหรืือสารต่่างๆ ที่่�
ไม่่จัดั เป็็นยาเสพติิดให้โ้ ทษในประเภท 5
(ก) เปลือื ก ลำำ�ต้้น เส้น้ ใย กิ่�งก้้าน และราก
(ข) ใบ ซึ่่�งไม่ม่ ีียอดหรืือช่อ่ ดอกติิดมาด้้วย
(ค) สารสกัดั ที่�่มีีสาร CBD เป็น็ ส่ว่ นประกอบ และต้อ้ งมีีสาร THC
ไม่่เกินิ 0.2% โดยน้ำ��ำ หนักั แห้้ง
(ง) กากหรือื เศษเหลือื จากการสกััดกัญั ชา ต้อ้ งมีสี าร THC ไม่่เกินิ 0.2%
โดยน้ำ�ำ�หนัักแห้้ง

กััญชง (hemp) มีีชื่�อวิิทยาศาสตร์์ว่่า Cannabis sativa L. subsp.
sativa เป็็นชนิิดย่่อยของพืืชกััญชา (Cannabis sativa L.) และวััตถุุหรืือ
สารต่่างๆ ที่่�ไม่่จััดเป็น็ ยาเสพติิดให้้โทษในประเภท 5
(ก) เปลือื ก ลำำ�ต้้น เส้น้ ใย กิ่�งก้้าน และราก
(ข) ใบ ซึ่่ง� ไม่ม่ ีียอดหรือื ช่อ่ ดอกติิดมาด้้วย
(ค) สารสกัดั ที่ม่� ีีสาร CBD เป็น็ ส่ว่ นประกอบ และต้อ้ งมีีสาร THC
ไม่เ่ กินิ 0.2% โดยน้ำ�ำ� หนักั แห้้ง
(ง) เมล็็ดกัญั ชง (hemp seed) น้ำ�ำ� มัันจากเมล็ด็ กััญชง (hemp seed oil)
หรือื สารสกััดจากเมล็็ดกััญชง (hemp seed extract)
(จ) กากหรืือเศษเหลือื จากการสกััดกััญชง ต้อ้ งมีสี าร THC ไม่เ่ กิิน 0.2%
โดยน้ำ�ำ�หนัักแห้้ง

16 คู่�่มืือสำ�ำ หรัับเกษตรกร

การผลิิตพืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

ต้้นพืืชสกุุลกััญชาเป็็นพืืชที่�่มีีลัักษณะ dioecious plant ซึ่่�งเป็็นลัักษณะ
ที่�่พืืชมีีดอกตััวผู้�และดอกตััวเมีียแยกกัันอยู่่�คนละต้้น ซึ่่�งในการแยกความแตกต่่าง
ของต้้นตััวเมีียและต้้นตััวผู้�ไม่่สามารถทำำ�ได้้ ยกเว้้นการเข้้าสู่�ระยะ pre-flowering
ที่่�แสดงความแตกต่่างของลัักษณะดอกเพศผู้้�และเพศเมีียได้้ชััดเจน พืืชสกุุลกััญชา
เป็็นพืืชวัันสั้�น (short day plants) โดยมีีปััจจััยเรื่�องของแสงเข้้ามามีีผลต่่อการ
เจริิญเติิบโตในระยะต่่างๆสามารถแบ่่งระยะการเจริิญเติิบโตเป็็น 2 ระยะ คืือ
1. ระยะการเจริิญเติิบโตทางลำำ�ต้้น (vegetative stage) ภายใต้้สภาวะเมื่่�อ
ได้้รัับแสง 14-20 ชั่�วโมงต่่อวััน และ 2. ระยะออกดอก (flowering stage)
ภายใต้้สภาวะเมื่่�อได้้รัับแสงน้้อยกว่่า 12 ชั่�วโมงต่่อวััน เพื่่�อชัักนำ�ำ ให้้เกิิดตาดอก
ซึ่�ง่ จะนำำ�ไปสู่่�การให้ช้ ่่อดอกพืชื สกุุลกัญั ชา

คู่�ม่ ือื สำ�ำ หรัับเกษตรกร 17
การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

พืืชสกุุลกััญชามีีแหล่่งกำำ�เนิิดในประเทศจีีน และได้้กระจายการปลููกไปยััง
พื้้�นที่�่ต่่างๆ ทั่่�วโลก ทำำ�ให้้มีีชื่�อเรีียกพืืชชนิิดนี้้�อย่่างหลากหลายตามแหล่่งปลููก และ
ภาษาของประเทศนั้้น� ๆ ตามตารางที่่� 2 (Chanda et al., 2017)

ตารางที่่� 2 พืชื สกุุลกััญชาเรีียกชื่�อตามภาษาต่่างๆ

ประเทศ/ภาษา ชื่่อ�
ไทย กัญั ชา; กััญชง
จีีน Xian ma; Ye ma
ญี่�่ปุ่ �น Mashinin
Hemp
เดนมาร์ก์ Hennep
เนเธอร์์แลนด์์ Canhamo; Maconha
Chanvre; Chanvre d’Inde;
โปรตุุเกส Chanvre indien; Chanvrier
ฝรั่ง� เศส Ganja
Hanf; Haschisch; Indischer Hanf
มาเลเซีีย, อินิ โดนีีเซีีย Kannabis sativa
เยอรมันั นีี Mariguana; Marijuana
รััสเซีีย Hemp; Marihuana
สเปน Al-Bhango; Al-Hashish; Al-Qanaap
อัังกฤษ Bhang; Charas; Ganja
อาหรัับ
อินิ เดีีย

18 คู่่ม� ือื สำ�ำ หรับั เกษตรกร

การผลิิตพืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

2.2 องค์ป์ ระกอบทางเคมีีของพืื ชสกุลุ กัญั ชา

สารประกอบที่�่วิิเคราะห์์ได้้จากช่่อดอกเพศเมีียของพืืชสกุุลกััญชาที่่�เป็็น
ประโยชน์์ สามารถจำำ�แนกได้้ในปัจั จุบุ ันั ประมาณ 560 ชนิดิ (Chandra et al., 2019)
และแบ่่งกลุ่่�มสารสำำ�คััญออกเป็็น 3 กลุ่่�ม (Bonini et al., 2018) ดัังนี้้�
1. กลุ่่�ม Phytocannabinoids เป็็นสารสำำ�คััญที่่�มีีประโยชน์์ทางการแพทย์์
มีีประมาณ 120 ชนิิด ซึ่�่งสามารถแบ่่งกลุ่่�มได้้ 10 กลุ่่�ม ดัังนี้้� 1) delta-8-
Tetrahydrocannabinol (delta-8-THC) 2) delta-9-Tetrahydrocannabinol
type (delta-9-THC) 3) Cannabichromene (CBC) 4) Cannabidiol (CBD)
5) Cannabielsoin (CBE) 6) Cannabigerol (CBG) 7) Cannabicyclol (CBL)
8) Cannabinol (CBN) 9) Cannabinodiol (CBND) และ 10) Cannabitriol (CBT)
2. กลุ่่�ม Terpenoids เป็็นสารที่�่มีีกลิ่�นหอมของพืืชสกุุลกััญชา มีีประมาณ
200 ชนิิด ชนิิดที่พ�่ บมากในพืืชสกุลุ กัญั ชา คืือ 1) D-limonene 2) Beta-myrcene
3) Alpha-pinene 4) D-linalool 5) Beta-caryophyllene 6) Caryophyllene
oxide และ 7) Phytol
3. กลุ่่�ม Flavonoids พฤกษเคมีีอื่�นๆ (other cannabimimetic
phytochemicals) เช่่น perrottetinene, macamides, guineensine และ
panaxynol

คู่�่มืือสำ�ำ หรัับเกษตรกร 19
การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

นอกจากสารสำ�ำ คััญที่่�ได้้จากช่่อดอกเพศเมีียแล้้ว ยัังมีี โปรตีีน และ น้ำ�ำ� มััน
หอมระเหย (essential oil) ในเมล็็ดพืืชสกุุลกััญชา Vonapartis et al., (2015)
พบว่่า โปรตีีน และน้ำำ�� มัันในเมล็็ดพืืชสกุุลกััญชา มีีปริิมาณ 25.6% และ 29.2%
ตามลำำ�ดัับ และน้ำ�ำ� มัันของเมล็็ด มีีกรดไขมัันไม่่อิ่ �มตััวสููง คืือ linoleic acid
(omega 3) 56.07% และ -linolenic acid (omega 6) 15.98% (ตารางที่�่ 3)

ตารางที่่� 3  ชนิดิ และปริมิ าณ (%) ของกรดไขมันั ในเมล็ด็ พืชื สกุุลกัญั ชา

Pal Stearic Oleic Lino a- g- Ara- Eico Erucic
mitic acid acid leic Lino- Lino- chidic sadie- acid
acid acid lenic lenic acid noic
acid acid acid

6.8 2.49 11.76 56.07 15.98 3.2 0.75 0.91 2.05

20 คู่่�มืือสำ�ำ หรับั เกษตรกร
การผลิิตพืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

เอกสารอ้้างอิงิ

Bonini, S. A., Premoli, M., Tambaro, S., Kumar, A., Maccarinelli, G., Memo,
M., & Mastinu, A. 2018. Cannabis sativa: A comprehensive
ethnopharmacological review of a medicinal plant with
a long history. Journal of Ethnopharmacology.

Chandra, S., Lata, H., Khan, I. A., & ElSohly, M. A. 2017. Cannabis sativa
L.: Botany and Horticulture. Cannabis Sativa L. - Botany
and Biotechnology, 79–100.

Chandra S., Lata H. and Elsohly M.A. 2019. Propagation of Cannabis
for Clinical Research: An Approach towards a Modern Herbal
Medicinal Products Development. Front. Plant Sci. 11:958.

Vonapartis, E., Aubin, M.-P., Seguin, P., Mustafa, A. F., & Charron,
J.-B. 2015. Seed composition of ten industrial hemp
cultivars approved for production in Canada. Journal of
Food Composition and Analysis, 39, 8–12.

คู่่�มือื สำ�ำ หรัับเกษตรกร 21
การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม



บทที่่�

3

วงจรชีีวิิตของพืื ช
สกุุลกััญชา

การเข้้าใจระยะต่่างๆ ของการเจริิญเติบิ โตของพืืชสกุุลกััญชาเป็็นส่ว่ นที่่�
สำ�ำ คััญในการผลิิตพืืชสกุุลกััญชาได้้อย่่างมีีประสิิทธิิภาพ เนื่่�องจากพืืชสกุุลกััญชา
เป็็นพืืชวัันสั้�น ความยาวของช่่วงแสงต่่อวัันมีีอิิทธิิพลต่่อการเจริิญเติิบโตในแต่่ละระยะ
ดัังนั้้�น การปลููกพืืชสกุุลกััญชา จำำ�เป็็นต้้องทราบวงจรชีีวิิตของพืืชสกุุลกััญชา
ในระยะต่่างๆ (ตารางที่่� 1) เพื่่�อวางแผนการปลููกได้้อย่่างถููกต้้องเหมาะสมและ
มีีประสิิทธิิภาพในการผลิิต
การพัฒั นาการด้้านการเจริญิ เติิบโต
ของพืชื สกุลุ กัญั ชา สามารถแบ่่งได้้
เป็็น 2 ระยะ

คู่่ม� ือื สำ�ำ หรับั เกษตรกร 23
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

3.1 การเจริิญทางลำ�ำ ต้้นและใบ (vegetative growth)

3.1.1 ระยะการงอกของเมล็็ด (germination stage)

ที่่�มา : คณะเกษตร มหาวิิทยาลััยเกษตรศาสตร์์

ภาพที่่� 1 เมล็็ดพืืชสกุุลกััญชา

ที่่ม� า : คณะเกษตร มหาวิิทยาลััยเกษตรศาสตร์์

ภาพที่่� 2 การงอกของเมล็ด็ พืชื สกุุลกัญั ชา

24 คู่ม�่ ืือสำำ�หรัับเกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

ที่่ม� า : คณะเกษตร มหาวิิทยาลััยเกษตรศาสตร์์

ภาพที่่� 3 การเกิิดใบเลี้ย� งคู่�แรกของต้้นพืชื สกุุลกััญชา

เมล็็ดพืืชสกุุลกััญชา เมื่่�อได้้รัับความชื้้�นอย่่างเพีียงพอ เมล็็ดจะดููดน้ำำ�� กระตุ้�น
ปฏิิกิิริิยาภายในเมล็็ด ส่่งผลให้้เมล็็ดพองตััว เปลืือกเมล็็ดฉีีกขาด จากนั้้�นมีีรากแก้้ว
(tap root) เจริญิ ออกมา ตามมาด้้วยใบเลี้�ยง 1 คู่�
  : ปริิมาณแสงที่่ไ� ด้ร้ ับั 16 ชั่ว� โมงต่อ่ วันั
  : ระยะเวลา 2-10 วััน

คู่่�มืือสำ�ำ หรับั เกษตรกร 25
การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

3.1.2 ระยะต้้นกล้้า (seedling stage)

ที่่�มา : คณะเกษตร มหาวิิทยาลััยเกษตรศาสตร์์

ภาพที่่� 4 การเกิดิ ใบจริงิ (fan leave) คู่�แรกของต้น้ พืืชสกุุลกััญชา
ระยะต้้นกล้้าเริ่�มตั้้�งแต่่ระยะที่่�ต้้นกล้้าสร้้างใบจริิง (fan leave) ขึ้�นมา
คู่�แรก จนถึึงระยะที่�่มีีใบจริิงจำำ�นวน 4-5 คู่� ซึ่�่งในระยะนี้้�เป็็นระยะที่่�ต้้นกล้้าอ่่อนแอ
ต่่อเชื้�อรา และสภาพแวดล้้อม โดยเฉพาะหากวััสดุุปลููกมีีการระบายน้ำ�ำ� ที่�่ไม่่ดีี
อาจทำำ�ให้ต้ ้น้ กล้า้ อ่อ่ นแอ และเกิิดการเข้า้ ทำ�ำ ลายของโรคซ้ำ��ำ

26 คู่�่มืือสำำ�หรัับเกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

ที่่�มา : https://2fast4buds.com/news/common-cannabis-seedling-problems-and-how-to-fix-them

ภาพที่่� 5 ระยะสุุดท้า้ ยของระยะต้น้ กล้า้ (ระยะใบจริิง (fan leave) จำำ�นวน 4 คู่�)
ก่่อนเข้้าสู่�ระยะการเจริญิ ทางลำ�ำ ต้้นและใบ (vegetative stage)

  : ปริมิ าณแสงที่่ไ� ด้ร้ ัับ 16 ชั่�วโมงต่อ่ วััน
  : ระยะเวลา 2-3 สัปั ดาห์์

3.1.3 ระยะการเจริิญทางลำำ�ต้้นและใบ (vegetative stage)

ที่่�มา : คณะเกษตร มหาวิิทยาลััยเกษตรศาสตร์์

ภาพที่่� 6 ต้้นพืืชสกุุลกัญั ชาในระยะการเจริญิ ทางลำำ�ต้น้ และใบ (vegetative stage)

คู่�่มือื สำ�ำ หรับั เกษตรกร 27
การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

ในระยะนี้้�ต้้นพืืชสกุุลกััญชามีีการเจริิญเติิบโตเพิ่่�มขึ้้�นทั้้�งในส่่วนของความสููง
และขนาดทรงพุ่่�มของต้้น ดัังนั้้�นต้้นพืืชสกุุลกััญชาต้้องการน้ำ�ำ� แสงและธาตุุอาหาร
โดยเฉพาะธาตุุไนโตรเจนเพิ่่�มขึ้้�น เพื่่�อใช้้ในการเจริิญเติิบโต และช่่วงนี้้�เป็็นช่่วงเวลา
ที่่�เหมาะสมในการตััดแต่่งกิ่�ง เพื่่�อให้้ได้้ปริิมาณผลผลิิตที่่�สููง เมื่่�อเข้้าสู่�ระยะออกดอก
(Flowering stage) ระยะการเจริิญทางลำ�ำ ต้้นและใบ โดยปกติิใช้้ระยะเวลา
4-6 สััปดาห์์ แต่่ในบางกรณีีอาจใช้้ระยะเวลา 15 สััปดาห์์ เพื่่�อให้้มีีการสร้้างกิ่�ง
เพิ่่�มเป็็นจำำ�นวนมาก

ที่่ม� า : คณะเกษตร มหาวิิทยาลััยเกษตรศาสตร์์

ภาพที่่� 7  การเพิ่่ม� จำำ�นวนกิ่ง� ก้้านของพืืชสกุลุ กัญั ชา โดยวิธิ ีี Sea Of Green
เป็็นการเพิ่่ม� ผลผลิติ ต่อ่ ต้้น จำำ�เป็็นต้อ้ งให้พ้ ืืชสกุุลกัญั ชามีกี ารเจริญิ เติบิ โต

ทางลำำ�ต้้นและใบเป็น็ ระยะเวลานาน (ประมาณ 15 สัปั ดาห์)์
  : ปริมิ าณแสงที่่ไ� ด้้รับั 18 ชั่�วโมงต่อ่ วันั
  : ระยะเวลา 4-15 สััปดาห์์

28 คู่่�มืือสำ�ำ หรัับเกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

3.2 การเจริิญทางการแพร่่ขยายพัั นธุ์�์
(reproductive growth)

3.2.1 ระยะก่่อนออกดอก (pre-flowering stage)

ที่่�มา : https://cannasos.com/news/authors/how-to-tell-female-and-male-plants-apart

ภาพที่่� 8  การเปรีียบเทีียบความแตกต่า่ งของส่่วนประกอบของดอกตัวั ผู้�
และดอกตััวเมียี ในระยะก่่อนออกดอก

ที่่�มา : https://homesteadandchill.com/sexing-cannabis-plants-male-vs-female/

ภาพที่่� 9  ตาดอกของต้น้ พืืชสกุุลกัญั ชาในระยะก่่อนออกดอกของต้น้ ตััวผู้�
มีีลักั ษณะกระเปาะกลม

คู่�่มือื สำ�ำ หรัับเกษตรกร 29
การผลิิตพืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

ที่่ม� า : https://homesteadandchill.com/sexing-cannabis-plants-male-vs-female/

ภาพที่่� 10  ตาดอกของต้น้ พืืชสกุุลกัญั ชาในระยะก่อ่ นออกดอกของต้น้ ตััวเมียี
มีีเส้น้ ขนสีีขาวหรือื เกสรเพศเมีีย (pistil) ออกมาจากกลีีบเลี้�ยง (calyx)

เป็็นระยะที่�่เกิิดขึ้�นจากผลของการเปลี่�่ยนแปลงจำ�ำ นวนชั่�วโมงแสงที่�่ได้้รัับ
ต่่อวัันจาก 18 ชั่�วโมงต่่อวััน ไปสู่่� 12 ชั่�วโมงต่่อวััน เป็็นระยะเวลา 1-3 สััปดาห์์
ต้้นพืืชสกุุลกััญชามีีการสร้้างฮอร์์โมน เพื่่�อไปกระตุ้�นให้้เกิิดการออกดอก โดยในระยะนี้้�
ต้้นพืืชสกุุลกััญชาจะสร้้างตาดอกซึ่่�งอยู่่�บริิเวณกึ่�่งกลางของซอกตาใบ ซึ่่�งตาดอก
ที่�่พััฒนาขึ้�นสามารถแยกต้้นตััวผู้�และต้้นตััวเมีียออกจากกััน โดยต้้นตััวผู้� (ภาพที่�่ 9)
พบลัักษณะกระเปาะกลม เรีียกว่่า อัับเกสรเพศผู้้� (pollen sac) ส่่วนต้้นตััวเมีีย
(ภาพที่่� 10) พบลัักษณะชั้น� กลีีบเลี้�ยง (calyx) และ เส้้นขนสีีขาว หรืือเกสรเพศเมียี
(pistil) ออกมาจากกลีีบเลี้�ยง ซึ่�ง่ ในระยะนี้้�เป็น็ ระยะที่ส�่ ำ�ำ คััญในการคััดเลือื กที่่�จะทำำ�ลาย
ต้้นตััวผู้�ที่่�อยู่่�ในแปลง หากเป็็นการผลิิตพืืชสกุุลกััญชาเพื่่�อใช้้ประโยชน์์จากช่่อดอก
เนื่่อ� งจากหากเกิดิ การผสมของเกสร จะทำ�ำ ให้ป้ ริมิ าณสารสำ�ำ คัญั ในช่อ่ ดอกลดลง
  : ปริมิ าณแสงที่่�ได้ร้ ัับน้อ้ ยกว่่า 12 ชั่ว� โมงต่อ่ วััน
  : ระยะเวลา 1-3 สัปั ดาห์์

30 คู่ม�่ ือื สำำ�หรับั เกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

3.2.2 ระยะออกดอก (flowering stage)*

ที่่�มา : คณะเกษตร มหาวิิทยาลัยั เกษตรศาสตร์์

ภาพที่่� 11 ต้น้ พืชื สกุลุ กััญชาในระยะออกดอก (flowering stage)

เป็็นระยะที่�่ต้้นพืืชสกุุลกััญชามีีการเจริิญเติิบโตทางด้้านลำำ�ต้้นและใบที่่�ลดลง
และมีีการสร้้างช่่อดอก ซึ่�่งต้้นพืืชสกุุลกััญชาต้้องการธาตุุฟอสฟอรััสเพิ่่�มขึ้้�น และ
ไนโตรเจนลดลง ในระยะนี้้�มีีการพััฒนาช่่อดอกเพิ่่�มขึ้้�น โดยมีีการผลิิต trichome
(เป็็นส่่วนที่�่มีีรููปร่่างคล้้ายเห็็ด และส่่วนหััวประกอบด้้วย resin gland ซึ่่�งบรรจุุ
สารสำำ�คััญ ได้้แก่่ cannabinoids terpenes และ flavonoids) เพิ่่�มขึ้้�น ต่่อมา
การพััฒนาของช่่อดอกช้้าลง ใบของต้้นพืืชสกุุลกััญชา (fan leaves) เปลี่่�ยนจาก
สีีเขีียวเป็็นสีีเหลืือง เกสรเพศเมีีย (pistil) สีีขาวเปลี่่�ยนเป็็นสีีแดง/ส้้ม เหี่่�ยวลง
และสีีของ trichome เปลี่่�ยนจากสีีขาว (clear) ไปเป็็นสีีคล้้ายนม (milky)
และสุุดท้้ายเป็็นสีีอำำ�พััน (amber) สำำ�หรัับการผลิิตพืืชสกุุลกััญชาเพื่่�อเส้้นใย
จะเก็็บเกี่่�ยวในช่่วงสุุดท้้ายของระยะออกดอก ก่่อนที่่�จะเกิิดการผสมเกสรระหว่่าง
ต้้นตััวผู้�และตััวเมีียในแปลง (การปลููกพืืชสกุุลกััญชาเพื่่�อเส้้นใยจะมีีการปลููกต้้นตััวผู้�
และต้น้ ตััวเมียี ในแปลงเดีียวกันั )

คู่�ม่ ืือสำำ�หรับั เกษตรกร 31
การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

ที่่ม� า : คณะเกษตร มหาวิิทยาลัยั เกษตรศาสตร์์

ภาพที่่� 12 ลักั ษณะของเกสรเพศเมีีย (pistil) ที่�่เปลี่ย�่ นจากสีีขาวไปเป็็นสีีแดง/ส้้ม
และเกสรเพศเมีีย (pistil) เหี่�ย่ วย่่นเป็น็ สิ่�งบ่่งชี้�ในการเก็บ็ เกี่�่ยวช่่อดอก

ที่่�มา : คณะเกษตร มหาวิิทยาลััยเกษตรศาสตร์์

ภาพที่่� 13 ลักั ษณะของ trichome ในแต่ล่ ะระยะ ได้้แก่่ สีีขาว (clear)
สีีคล้า้ ยนม (milky) และสีีอำำ�พันั (amber)

  : ปริมิ าณแสงที่่ไ� ด้ร้ ับั 12 ชั่�วโมงต่อ่ วันั
  : ระยะเวลา 7-14 สััปดาห์์
*การผลิิตพืืชสกุุลกััญชาเพื่่�อใช้้ประโยชน์์จากช่่อดอก การพััฒนาการด้้านการ
เจริิญเติบิ โตจะสิ้�นสุดุ ในระยะนี้้�

32 คู่ม่� ืือสำ�ำ หรัับเกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

3.2.3 ระยะผลิิตเมล็็ด (seed set)**

ที่่�มา : https://www.no-tillfarmer.com/articles/8534-industrial-hemp-serves-up-new-no-till-market-opportunity

ภาพที่่� 14  ช่่อดอกต้้นพืืชสกุุลกััญชาเข้า้ สู่�ระยะสุกุ แก่่

เป็็นระยะที่่�ต่่อเนื่่�องมาจากข้้อ 2.1 เมื่่�อตาดอกที่�่แสดงลัักษณะของดอกตััวผู้�
และตััวเมีียปรากฏ ประมาณ 2-3 อาทิิตย์์ เกสรจากต้้นตััวผู้�และเกสรตััวเมีียพร้้อม
ที่�จ่ ะผสมเกสร เมื่่�อเกิิดการผสมเกสรจะเริ่ม� เข้า้ สู่�กระบวนการในการสร้้างเมล็็ด ซึ่่�งจะ
ใช้ร้ ะยะเวลาประมาณ 6 สัปั ดาห์์ จึึงสามารถเก็็บเกี่่�ยวได้้ โดยการสุกุ แก่ข่ องช่อ่ ดอกจะ
เริ่ม� จากด้้านล่่างของช่่อดอกไปจนถึึงด้้านบนช่่อดอก และเปลือื กหุ้้�มเมล็็ด (seed bract)
เปลี่�่ยนเป็็นสีีน้ำ�ำ�ตาล และแตกออก เป็น็ สััญญาณของการสุุกแก่่ของเมล็็ด

คู่�ม่ ืือสำำ�หรับั เกษตรกร 33
การผลิิตพืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

ที่่ม� า : https://colognoisseur.com/wp-content/uploads/2018/02/hemp-ready-for-production.jpg

ภาพที่่� 15  เปลือื กหุ้้�มเมล็ด็ (seed bract) เปลี่�ย่ นเป็น็ สีีน้ำ��ำ ตาล
และแตกออก เป็็นสัญั ญาณของการสุกุ แก่ข่ องเมล็็ด

  : ปริมิ าณแสงที่่�ได้ร้ ัับ 12 ชั่ว� โมงต่อ่ วันั
  : ระยะเวลา 6 สัปั ดาห์์
**การผลิิตพืืชสกุุลกััญชาเพื่่�อใช้้ประโยชน์์จากเมล็็ด การพััฒนาการด้้านการ
เจริญิ เติบิ โตจะสิ้�นสุดุ ในระยะนี้้�

34 คู่่ม� ืือสำำ�หรัับเกษตรกร
การผลิิตพืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

ตารางที่่� 1  วงจรชีีวิิตของพืชื สกุุลกััญชา

1. การเจริิญ ระยะ ปริิมาณแสง ช่่วงเวลา* หมายเหตุุ
ทางลำำ�ต้น้ 1.1 ระยะการงอกของเมล็็ด 16 ชั่�วโมง 2-10 วััน
และใบ ต่่อวันั
(vegetative (germination stage) 16 ชั่�วโมง 2-3
growth) 1.2 ระยะต้้นกล้า้ ต่่อวััน สััปดาห์์
18 ชั่ว� โมง 4-15
(seedling stage) ต่่อวััน สััปดาห์์
1.3 ระยะการเจริญิ
12 ชั่ว� โมง 1-3 การปลููก
ทางลำำ�ต้น้ และใบ ต่่อวันั สััปดาห์์ เพื่่อ� เส้น้ ใย
(vegetative stage) <12 ชั่�วโมง 7-12 วันั สิ้น� สุดุ
2.1 ระยะก่่อนออกดอก ต่่อวันั ในระยะนี้ �
(pre-flowering stage)
2.2 ระยะออกดอก
(flowering stage)
: ปลููกเพื่่อ� เส้น้ ใย

2. การเจริญิ ทางการ 2.2 ระยะออกดอก <12 ชั่�วโมง 7-14 การปลููก
แพร่่ขยายพัันธุ์์� (flowering stage) ต่่อวันั สััปดาห์์ เพื่่อ� ช่่อดอก
(reproductive : ปลููกเพื่่อ� ช่่อดอก
growth) สิ้น� สุดุ
ในระยะนี้ �

2.2 ระยะออกดอก <12 ชั่�วโมง 1-3
(flowering stage) ต่่อวััน สััปดาห์์

: ปลููกเพื่่�อเมล็็ด 12 ชั่�วโมง 6 การปลููก
2.3 ระยะผลิติ เมล็็ด ต่่อวััน สััปดาห์์ เพื่่�อเมล็็ด

(seed set) สิ้น� สุุด
: ปลููกเพื่่อ� เมล็ด็ ในระยะนี้ �

*ช่่วงเวลา อาจแตกต่่างไปตามสภาพแวดล้้อม สภาพอากาศ และการจััดการในการปลูกู พืชื สกุุลกััญชา

คู่�ม่ ืือสำ�ำ หรับั เกษตรกร 35
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

36 คู่่ม� ือื สำ�ำ หรัับเกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

เอกสารอ้้างอิงิ

Danko, D. 2018. Cannabis a beginner’s guide to growing marijuana.
London: Octopus Publishing Group.

ElSohly, M.A., Radwan, M.M., Gul, W., Chandra, S., Galal, A. 2017.
Phytochemistry of Cannabis sativa L. Phytocannabinoids
Unraveling the Complex Chemistry and Pharmacology of
Cannabis sativa. Switzerland: Springer.

Legros, S., Picault, S., Cerruti, N. 2013. Factors Affecting the Yield
of Industrial Hemp – Experimental Results from France.
Hemp: Industrial Production and Uses (72-97). Wallingford:
CAB International.

Rosenthal, Ed. 2010. MARIJUANA GROWER’S HANDBOOK Ask Ed
Edition: Your Complete Guide for Medical & Personal
Marijuana Cultivation. Oakland: Quick American Publishing.

Thomas M. 2012. Cannabis Cultivation: A Complete Growers Guide.
California: Green Candy Press.

คู่�่มือื สำำ�หรัับเกษตรกร 37
การผลิิตพืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม



บทที่�่

4

พัั นธุ์์� และ การผลิิตกล้้า
พัั นธุ์พ�์ ืื ชสกุุลกััญชา

4.1 พัั นธุ์พ�์ ืื ชสกุุลกัญั ชา

พัันธุ์�์ของพืืชสกุุลกััญชามีีความหลากหลายตามการใช้้ประโยชน์์ คืือ ยา
อาหาร และ เส้น้ ใย ดังั นั้้�นพัันธุ์จ�์ ะแยกตามการใช้้ประโยชน์์ ดังั นี้้�

4.1.1 พัั นธุ์ส์� ำำ�หรัับใช้้ประโยชน์์ทางการแพทย์์

พัันธุ์�์ที่่�ใช้้ประโยชน์์ทางการแพทย์์มีีหลากหลายตามการปรัับปรุุงพัันธุ์์�
ของแต่่ละแหล่่งผลิิตพัันธุ์์�ทั่�วโลก ปััจจุุบัันมีีประมาณ 600 สายพัันธุ์�์ (Bailey Rahn,
2016) และจะมีีเพิ่่�มมากขึ้�นตามการปรัับปรุุงพัันธุ์์� แต่่พัันธุ์�์พืืชสกุุลกััญชาที่่�เป็็น
การค้้าจะมาจากพ่่อ-แม่่พันั ธุ์ท�์ ี่่ม� าจากฐานพัันธุุกรรม 9 กลุ่่�มเชื้อ� พันั ธุุกรรม ดัังนี้้�

คู่่�มือื สำ�ำ หรัับเกษตรกร 39
การผลิิตพืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

4.1.1.1 กลุ่่�ม Thai เป็็นเชื้�อพัันธุุกรรมท้้องถิ่�นของประเทศในแถบ
เอเซีียตะวัันออกเฉีียงใต้้ และฐานพัันธุุกรรมของ C. sativa var. sativa เช่่น
พันั ธุ์์�หางกระรอก ฝอยทอง หมื่�นศรีี ตะนาวศรีี และด้า้ ยแดง ซึ่ง่� ใช้เ้ ป็น็ ฐานเชื้อ� พันั ธุุกรรม
ของสายพัันธุ์์�ต่างๆ รวมถึึง Original Haze
4.1.1.2 กลุ่่�ม Afghani #1 เป็็นเชื้�อพัันธุุกรรมท้้องถิ่�นของ
ตะวัันออกกลาง และฐานพัันธุุกรรมของ C. sativa var. Indica ของพัันธุ์์�ต่่างๆ
ที่�่พัฒั นาขึ้�นในช่ว่ ง 30 ปีีที่ผ่� ่า่ นมา
4.1.1.3 กลุ่่ม� Mexican sativa เป็็นสายพัันธุ์์�ท้อ้ งถิ่�นของประเทศ
เม็็กซิิโก มีฐี านพัันธุุกรรมของ C. sativa var. sativa และใช้เ้ ป็น็ ฐานเชื้�อพันั ธุกุ รรม
ของสายพัันธุ์�์ Blueberry lines, Skunk #1 และ Haze
4.1.1.4 กลุ่่�ม Hindu Kush เป็็นเชื้�อพัันธุุกรรมท้้องถิ่�นของ
ประเทศอััฟกานิิสถาน และฐานพัันธุุกรรมของ C. sativa var. Indica ซึ่�่งใช้้เป็็น
ฐานเชื้�อพัันธุุกรรมของสายพัันธุ์�์ Kush และ OG Kush

40 คู่่�มืือสำ�ำ หรับั เกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม