คู่มือสำหรับเกษตรกร การผลิตพืชสกุลกัญชา เพื่อประโยชน์ทางการแพทย์และอุตสาหกรรม

บทที่่�

6

การเก็บ็ เกี่่�ยวผลผลิิต

การเก็็บเกี่�่ยวผลผลิิตนัับเป็็นช่่วงเวลาสำ�ำ คััญที่�่เกษตรกรโดยทั่่�วไป
เฝ้้ารอและคาดหวัังความสำ�ำ เร็็จของกระบวนการปลููกตั้้�งแต่่เริ่�มต้้นจนกระทั่่�งพืืช
เจริิญเติิบโตและสามารถเก็็บเกี่่�ยวผลผลิิตได้้ในที่่�สุุด ซึ่�่งพืืชสกุุลกััญชามีีการเก็็บเกี่�่ยว
ที่่�แตกต่่างกัันไปทั้้�งช่่วงเวลาและวิิธีีการปฏิิบััติิในการเก็็บเกี่่�ยวที่่�ขึ้ �นอยู่่�วััตถุุประสงค์์
ของการปลููกเป็น็ สำำ�คัญั

คู่่ม� ือื สำ�ำ หรับั เกษตรกร 91
การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

6.1 ผลิิตเส้้นใย

การปลููกกััญชงเพื่่�อการผลิิตเส้้นใยในประเทศไทย โดยทั่่�วไปจะนิิยมปลููก
ในช่่วงเดืือนมิิถุุนายน และเก็็บเกี่่�ยวช่่วงปลายเดืือนกัันยายน (ปปส., มปป.) ซึ่�่ง
เป็็นระยะเริ่�มต้้นของการออกดอก เพื่่�อให้้ได้้ผลผลิิตเส้้นใยที่่�มีีคุุณภาพโดยขึ้�นอยู่่�กัับ
สภาพแวดล้้อมในแต่ล่ ะพื้้�นที่�่
สำำ�หรัับวิิธีีปฏิิบััติิในการเก็็บเกี่่�ยวเพื่่�อเส้้นใย เนื่่อ� งจากการปลููกในประเทศไทย
ส่่วนใหญ่่เป็็นการปลููกกััญชงสำำ�หรัับผลิิตเส้้นใยเป็็นการผลิิตเพื่่�อวิิถีีชีีวิิตของชาวเขา
ที่่�เกี่่�ยวข้้องกัับวััฒนธรรมของชนเผ่่าม้้งมายาวนาน โดยใช้้เส้้นใยในการทอเสื้�อผ้้า
เพื่่�อใช้้ในชีีวิิตประจำำ�วัันและใช้้ในวััฒนธรรมประเพณีีต่่างๆ ประกอบกัับข้้อจำ�ำ กััด
ด้า้ นกฏหมายที่�่จััดให้ก้ ัญั ชงเป็็นพืชื เสพติิดประเภทที่่� 5 ตามพระราชบัญั ญััติยิ าเสพติิด
ให้โ้ ทษ พ.ศ.2522 ทำำ�ให้พ้ ื้้�นที่่�ปลูกู กััญชงมีไี ม่่มากเท่า่ ที่ค่� วรเมื่่�อเทีียบกัับพืืชเศรษฐกิิจ
ชนิิดอื่�น ดัังนั้้�นการเก็็บเกี่่�ยวจึึงใช้้แรงงานคนเป็็นหลััก (ภาพที่่� 1) แตกต่่างกัันใน
ต่่างประเทศที่�่มีีการปลููกและผลิิตกััญชงเชิิงอุุตสาหกรรม (industrial hemp) ซึ่�่ง
การปลููกเป็็นพื้้�นที่�่ขนาดใหญ่่ทำ�ำ ให้้ง่่ายและคุ้้�มค่่าในการใช้้เครื่่�องจัักรกลเพื่่�อดำำ�เนิินการ
เก็บ็ เกี่�่ยวผลผลิิต (ภาพที่่� 2)

92 คู่ม�่ ือื สำ�ำ หรับั เกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

ที่่�มา : https://www.oncb.go.th/ncsmi/doc3

ภาพที่่� 1  การเก็บ็ เกี่่�ยวผลผลิติ ต้้นสดกััญชงเพื่่�อผลิติ เส้้นใย
ของชาวเขาในประเทศไทย

ที่�มา : https://budsfeed.com/product/hempflax-modified-john-deere-t660i-double-cut-combine--1568553920792x253278131975094270

ภาพที่่� 2  การเก็็บเกี่่�ยวผลผลิิตต้้นสดกััญชงเพื่่�อผลิติ เส้้นใย

คู่�ม่ ือื สำำ�หรับั เกษตรกร 93
การผลิิตพืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

6.2 ผลิิตเมล็ด็

การปลููกกััญชงเพื่่�อการผลิิตเมล็็ดในประเทศไทยนั้้�น เป็็นการผลิิตขึ้�นเพื่่�อใช้้
เป็็นเมล็็ดพัันธุ์์�สำ�หรัับปลููกในฤดููกาลถััดไป ไม่่ปรากฎการปลููกเพื่่�อผลิิตเมล็็ด (grain)
สำ�ำ หรัับการบริิโภคเหมืือนอย่่างในต่่างประเทศ โดยทั่่�วไปการปลููกกััญชงเพื่่�อผลิิต
เมล็็ดพัันธุ์์�จะนิิยมปลููกในช่่วงเดืือนกรกฎาคมและเก็็บเกี่่�ยวช่่วงเดืือนมกราคม
(ปปส., มปป.)
สำ�ำ หรัับการปลููกกััญชงเพื่่�อผลิิตเมล็็ดสำำ�หรัับบริิโภคในต่่างประเทศ การกำ�ำ หนด
ช่่วงเวลาในการเก็็บเกี่�่ยวเมล็็ดกััญชงเพื่่�อการบริิโภคนั้้�นมีีความสำำ�คััญยิ่�ง เนื่่�องจาก
เป็็นเป้้าหมายหลัักในการเพิ่่�มทั้้�งปริิมาณผลผลิิตและคุุณภาพของเมล็็ดให้้สููงที่่�สุุด
ซึ่�่งการเก็็บเกี่่�ยวที่่�เร็็วเกิินไปจะทำ�ำ ให้้ได้้เมล็็ดที่�่ไม่่สามารถใช้้งานได้้ และมีีคุุณค่่า

94 คู่่�มือื สำำ�หรับั เกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

ที่่ม� า : https://colognoisseur.com/tag/clean-reserve-avant-garden-collection/

ภาพที่่� 3 ช่่อดอกที่่ม� ีเี มล็ด็ มีีความสุุกพร้อ้ มสำ�ำ หรับั การเก็บ็ เกี่�ย่ ว

ทางโภชนาการต่ำำ�� ขณะที่�่การเก็็บเกี่�่ยวล่่าช้้าเกิินไปจะส่่งผลให้้ได้้รัับผลตอบแทนที่่�
ลดลง เนื่่�องจากเมื่่�อเมล็็ดมีีการเจริิญเติิบโตเต็็มที่่�กาบเมล็็ดที่�่ยึึดเมล็็ดจะแห้้งลง
และเมล็็ดร่ว่ งหล่น่ ออกจากช่่อดอก ส่่งผลให้้เกิิดการสูญู เสีียผลผลิิตในที่่�สุุด (https://
www1.agric.gov.ab.ca) การสุุกของเมล็็ดจะเริ่�มที่่�ด้้านล่่างของหััวเมล็็ดที่่�ติิดกัับ
ขั้�วเมล็็ด และเคลื่่�อนตััวขึ้�นไป ส่่งผลให้้เมล็็ดที่�่แก่่เต็็มที่่�อยู่่�ด้้านล่่าง และเมล็็ดสีีเขีียว
ที่�่ยัังไม่่สุุกอยู่่�ด้้านบนของหััวเมล็็ด เมล็็ดจะสุุกเมื่่�อเปลืือกหุ้้�มเมล็็ดแข็็งและมีีลัักษณะ
เป็็นหิินอ่่อน (ภาพที่�่ 3) ดัังนั้้�นเมื่่�อเมล็็ดส่่วนใหญ่่ในบริิเวณตรงกลางของช่่อดอกสุุก
ควรเริ่�มเก็็บเกี่่�ยวโดยเร็็วที่�่สุุด และเมล็็ดควรแห้้งในระยะเก็็บเกี่่�ยว โดยมีีความชื้้�น
ต่ำ�ำ�กว่่า 12% (Bócsa and Karus, 1999)

คู่่ม� ือื สำำ�หรัับเกษตรกร 95
การผลิิตพืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

6.3 ผลิิตช่่อดอก

6.3.1 ระยะเก็บ็ เกี่ย่� วที่เ�่ หมาะสม

ในการเก็็บเกี่�่ยวมีีสิ่�งที่่�บ่่งชี้�ว่่า กััญชาสามารถเก็็บเกี่่�ยวได้้ คืือ กลิ่�นจะ
มีีความรุุนแรง (more intense) มากขึ้น� และส่่วนของ pistils จะเปลี่�่ยนจากสีีขาว
ไปสู่่�สีีแดง/น้ำ�ำ� ตาล และเหี่่�ยวย่่น แต่่สิ่�งที่่�บ่่งชี้�ได้้ดีีที่�่สุุด คืือ ส่่วนของ glandular
trichomes (อยู่่�ในส่่วนของช่่อดอก) จะมีีการเปลี่่�ยนแปลงของสีีจากใส (clear)
ไปสู่่�ขุ่่�น (cloudy/milky) และสุุดท้้าย คืือ สีีอำำ�พััน (amber) โดยในการเก็็บเกี่่�ยว
ที่่�ดีีที่�่สุุด คืือ ระยะขุ่�น (milky) และช่่อดอกที่�่อยู่่�ใกล้้แสงไฟมีีแนวโน้้มที่�่จะสุุกก่่อน
ช่่อดอกที่�่อยู่่�ต่ำ��ำ ลงมา (Cervantes, 2006)

ที่่ม� า : คณะเกษตร มหาวิิทยาลััยเกษตรศาสตร์์

ภาพที่่� 4 แสดงลักั ษณะของช่่อดอก

96 คู่ม่� ือื สำำ�หรัับเกษตรกร
การผลิิตพืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

ที่่�มา : คณะเกษตร มหาวิิทยาลััยเกษตรศาสตร์์

ภาพที่่� 5 แสดงลัักษณะของการเปลี่่�ยนแปลงของ trichomes ในระยะต่่างๆ

6.3.2 การเก็บ็ เกี่�ย่ วผลผลิิตในแต่่ละช่่วงเวลามีีผลต่่อสารสำำ�คััญ

การแก่่ของช่่อดอกมีีผลต่่อสารสำำ�คััญ ซึ่�่งการเก็็บในแต่่ละระยะมีีผล
ดังั นี้้�
n การเก็็บเกี่่�ยวในช่่วงที่่� trichomes มีีสี ใส (clear) มีีปริิมาณสาร
CBD และ THC ปานกลาง
n การเก็็บเกี่่�ยวในช่่วงที่�่ trichomes มีีสีขุ่�น (milky) เป็็นส่่วนใหญ่่
ประกอบกัับมีี trichomes สีีใส และสีีอำ�ำ พัันปนอยู่่�เล็็กน้้อย สาร THC จะอยู่่�ใน
ช่ว่ งที่่�สููงสุดุ
n การเก็บ็ เกี่่�ยวในช่ว่ งที่่� trichomes มีีสีีอำ�ำ พันั (amber) สาร CBD
จะสููง และสาร THC จะเริ่ม� ลดลง

คู่ม�่ ืือสำ�ำ หรับั เกษตรกร 97
การผลิิตพืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

6.3.3 การเก็บ็ เกี่ย่� ว

ก่่อนจะทำ�ำ การเก็็บเกี่่�ยวควรมีีการเตรีียมพื้้น� ที่ร่� องรับั ผลผลิติ โดยพื้้น� ที่�่
จะต้้องสะอาด มีีแสงสว่่างที่�่เพีียงพอ อุุปกรณ์์ตััดแต่่ง เก้้าอี้� และสถานที่่�ตััดแต่่ง
ผลผลิิตต้้องแห้้งและเย็็น ซึ่�่งอุุณหภููมิิที่่�ใช้้ไม่่ควรเกิิน 21 องศาเซลเซีียส เนื่่�องจาก
ความร้้อนจะทำำ�ลายน้ำ�ำ� มัันหอมระเหย กลิ่�น และรสชาติิของช่อ่ ดอก

เก็็บเกี่่ย� วด้้วยความระมัดั ระวังั
การเก็็บเกี่�่ยวและตััดแต่่งพยายามหลีีกเลี่่�ยงวิิธีีการที่�่จะส่่งผลต่่อ
ส่่วนยอดของ trichome ที่�่ประกอบไปด้้วยน้ำำ�� มััน และควรหลีีกเลี่่�ยงสิ่�งที่่�ส่่งผล
กระทบต่่อช่่อดอก ได้้แก่่ การให้้ช่่อดอกถููกแสงโดยตรง การถููกลมพััด และ
ความชื้้�นสููง ช่่วงเวลาที่�่ดีีที่�่สุุดในการเก็็บเกี่่�ยว คืือ ช่่วงเช้้า ก่่อนที่่�มีีแสงยามเช้้า
ซึ่่ง� เป็็นช่ว่ งที่่�น้ำ�ำ� มันั หอมระเหยมีีปริิมาณสูงู สุดุ

ที่่�มา : https://twitter.com/namaste/status/1173637394706423808/photo/1

ภาพที่่� 6 แสดงลัักษณะต่า่ งๆ ของช่่อดอก

98 คู่�ม่ ือื สำ�ำ หรัับเกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

การตัดั แต่่ง
ขั้้น� แรก คือื การตััดใบ fan leaves ออก และตััดใบที่่�อยู่่�รอบตาใบออก
และขั้น� ต่อ่ มาตััดใบ sugar leaves ออก ซึ่ง�่ ใบในส่ว่ นนี้้�สามารถนำ�ำ มาใช้ป้ ระโยชน์ไ์ ด้้
ในภายหลััง และเมื่่�อมีีการตััดแต่่งไประยะหนึ่่�งจะพบว่่า กรรไกรที่่�ใช้้มีียางจาก
ช่่อดอกติิดอยู่่� ซึ่่�งส่่วนที่่�ติิดอยู่่�สามารถนำำ�ไปใช้้ประโยชน์์ได้้ (scissor hash) และ
เมื่่�อขูดู ยางที่่�ติดิ ออก ให้เ้ ช็ด็ กรรไกรด้ว้ ยแอลกอฮอล์์

ที่่ม� า : คณะเกษตร มหาวิิทยาลัยั เกษตรศาสตร์์

ภาพที่่� 7 การตัดั แต่่งใบ

คู่่�มืือสำ�ำ หรัับเกษตรกร 99
การผลิิตพืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

ขั้้น� ตอนการเก็บ็ เกี่่�ยวและการตัดั แต่่ง
วััสดุุอุปุ กรณ์์
n โต๊๊ะที่ส�่ ะอาด และเก้า้ อี้ �
n แสงไฟส่่องสว่า่ ง
n กรรไกรตััดกิ่ �ง
n กรรไกรตััดช่อ่ ดอก
n ถาดสำ�ำ หรับั ใส่ช่ ่อ่ ดอก
n แอลกอฮอล์์
n อุุปกรณ์์แขวนช่อ่ ดอก
n พัดั ลมดูดู อากาศ
n ภาชนะเก็็บผลผลิติ
ขั้้น� ตอนที่่� 1
ตััดส่่วนบนของ cola และตััดกิ่ �งให้้ต่ำำ�� กว่่าข้้อตาใบลงมา จากนั้้�นตััดแต่่ง
ส่่วนของ fan leaves และ sugar leaves ออก และวางช่่อดอกลงในถาดที่เ่� ตรีียมไว้้
ขั้้น� ตอนที่่� 2
ตััดช่่อดอกจากบนลงล่่าง ในส่่วนของช่่อดอกที่่�ไม่่สุุกสามารถเก็็บไว้้ตััด
ในภายหลััง และการตัดั ช่่อดอก ควรตััดส่ว่ น petioles ออกให้ห้ มดเพื่่�อป้้องกัันเชื้�อรา
ขั้้น� ตอนที่่� 3
ตััดแต่่ง fan leaves ออกจากก้้าน และตััดแต่่งส่่วนของ single-fingered
sugar leaves ให้้ถึึงส่่วนของ petiole มากที่่�สุุด และนำำ�ส่่วนที่่�ถููกตััดแต่่งไป
ใช้ป้ ระโยชน์ต์ ่่อไป โดยเฉพาะ fingered sugar leaves

100 คู่�่มือื สำำ�หรัับเกษตรกร
การผลิิตพืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

ขั้้�นตอนที่่� 4 การตากแห้ง้
การตากจะต้้องแขวนช่่อดอกในที่�่เย็็นและมืืด ในช่่วงเวลาที่่�เหมาะสม
ความชื้้�นในสถานที่�่ตากประมาณ 50-60% อุุณหภููมิิอยู่่�ระหว่่าง 15-21 องศา-
เซลเซีียส และในห้้องต้้องมีีการหมุุนเวีียนอากาศที่่�ดีี แต่่ไม่่ควรมีีลมที่�่พััดโดนช่่อดอก
โดยตรง ภายใน 1-2 สััปดาห์์ ช่่อดอกจะกรอบ (crispy on the outside) และ
พร้้อมเข้้าสู่�กระบวนการบ่ม่ (curing process) ต่อ่ ไป ในการตากควรตากบนที่แ่� ขวน
ซึ่�่งการตััดกิ่�งให้้เหมืือนกัับที่่�กล่่าวมาข้้างต้้นทำำ�ให้้การตากสามารถทำำ�ได้้ง่่าย ไม่่ควร
แขวนช่่อดอกให้้ซ้้อนทัับกัันจนแน่่นเกิินไป เพราะอาจทำ�ำ ให้้เกิิดเชื้�อรา และห้้ามตากแห้้ง
โดยวางช่่อดอกซ้้อนทับั กันั เป็็นกอง

ที่่ม� า : คณะเกษตร มหาวิิทยาลัยั เกษตรศาสตร์์

ภาพที่่� 8 การแขวนช่่อดอกเพื่่�อลดความชื้้�น

คู่�่มืือสำำ�หรับั เกษตรกร 101
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

ขั้้น� ตอนที่่� 5
ทำำ�การตัดั แต่่ละช่อ่ ดอกจากกิ่�งหลััก
ขั้้น� ตอนที่่� 6 การเก็บ็ รักั ษา
หลัักในการเก็็บรัักษา ควรเก็็บรัักษาในที่�่แห้้ง เย็็น และทึึบแสง ซึ่่�งการเก็็บ
ในถุุงซิิปเป็็นสิ่�งที่�่ไม่่ควรทำ�ำ เนื่่�องจากช่่อดอกอาจหัักจากการเคลื่่�อนย้้าย และอาจมีี
อากาศไหลเวีียนเข้้าออกส่่งผลให้้กลิ่�นและความชื้้�นเกิิดการแลกเปลี่่�ยน ส่่งผลในเรื่�อง
คุุณภาพของช่่อดอก ควรเก็็บในภาชนะสุุญญากาศ ทึึบแสง และไม่่ซ้้อนช่่อดอก
ให้้แน่่นเกิินไป เลืือกภาชนะที่�่ไม่่ใหญ่่เกิินไป เพราะเมื่่�อมีีอากาศข้้างในมาก จะทำ�ำ ให้้
ช่่อดอกเกิิดการแห้้งเร็็วเกิินไป ไม่่ควรเก็็บช่่อดอกไว้้ในตู้�เย็็น เนื่่�องจากอุุณหภููมิิและ
ความชื้้�นภายในตู้�เย็็นต่่างจากภายนอกมาก ทำำ�ให้้คุุณภาพเสีียไป และห้้ามเก็็บไว้้ใน
ช่่องแช่่แข็็ง เพราะจะทำ�ำ ให้ส้ ่่วนของ trichome หลุดุ ออกมาจากช่อ่ ดอก

ที่่ม� า : https://www.westword.com/marijuana/how-to-safely-humidify-dry-weed-11754302

ภาพที่่� 9  การเก็็บรักั ษาช่่อดอกในภาชนะสุญุ ญากาศ

102 คู่่ม� ืือสำำ�หรัับเกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

เอกสารอ้้างอิงิ

สำำ�นัักงานคณะกรรมการป้้องกัันและปราบปรามยาเสพติิด. มปป. เฮมพ์์ (กััญชง)
Cannabis sativa Hemp. เอกสารแผ่่นพับั จำำ�นวน 4 หน้้า. สำ�ำ นักั งาน
คณะกรรมการป้้องกันั และปราบปรามยาเสพติดิ .

Bócsa, I. and M. Karus. 1998. The cultivation of hemp: Botany, varieties,
cultivation and harvesting. (translated by Chris Filben)
Hemptech, Sebastopol.

Cervantes J. 2006. MARIJUANA Horticulture The Indoor/Outdoor
MEDICAL Grower’s Bible. Published by Van Patten Publishing,
China. 1020 pp.

Industrial Hemp Harvest and Storage Best Management Practices.
https://www1.agric.gov.ab.ca

คู่�ม่ ือื สำำ�หรับั เกษตรกร 103
การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม



บทที่่�

7

อาการผิิดปกติิที่พ�่ บ
ในการปลููกพืื ชสกุุลกััญชา

อาการผิิดปกติิของต้้นพืื ชสกุุลกััญชา สามารถแบ่่งสาเหตุุ
จากการเกิิดขึ้น� เป็น็ 3 ส่่วน คือื 1. สิ่ง� แวดล้อ้ ม 2. ธาตุอุ าหาร และ 3. โรคและแมลง
ดัังนั้้�นในการปลููกพืืชสกุุลกััญชาควรหมั่น� สำำ�รวจแปลงอยู่่�สม่ำำ��เสมออย่า่ งน้้อย 2 สััปดาห์์
ต่่อครั้้ง� เพื่่�อประเมิินอาการของความผิิดปกติวิ ่า่ เกิิดจากสาเหตุุใด เพื่่อ� ที่�่จะนำ�ำ ไปสู่่�การ
แก้ไ้ ขได้้ทัันเวลา ซึ่�่งอาการผิิดปกติิที่�เ่ กิดิ ขึ้�นในพืชื สกุลุ กััญชามีีดังั นี้้�

คู่�ม่ ือื สำำ�หรับั เกษตรกร 105
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

7.1 อาการผิิดปกติทิ ี่เ�่ กิดิ จากสิ่่�งแวดล้้อม

7.1.1 ช่่อดอกฝ่่อ (airy and loose buds)

ที่่ม� า : Rosenthal (2019)

ภาพที่่� 1 อาการช่่อดอกฝ่อ่ (airy and loose buds)

สาเหตุุ :
n ได้ร้ ัับแสงน้อ้ ยเกิินไปในช่ว่ งระยะออกดอก
n ได้ร้ ับั อุณุ หภูมู ิสิ ูงู ในช่่วงระยะออกดอก
n การขาดธาตุอุ าหาร
อาการ : ช่่อดอกมีีน้ำำ��หนัักเบา ฝ่อ่ และพบ trichome เพีียงเล็็กน้อ้ ยในช่อ่ ดอก

106 คู่่ม� ือื สำำ�หรัับเกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

การจััดการ :
n เพิ่่ม� ปริิมาณชั่�วโมงของแสงเพิ่่ม� ขึ้้น� ในระยะออกดอก
n ลดอุุณหภููมิิภายในทรงพุ่่�มของต้้น โดยการเพิ่่�มระยะห่่างระหว่่างต้้น
และระยะห่่างจากหลอดไฟ เพื่่�อลดความร้้อน เมื่่�อปลููกในสภาพโรงเรืือน ส่่วนใน
สภาพแปลงการวางแผนวัันปลููกให้้หลีีกเลี่่�ยงช่่วงที่�่อุุณหภููมิิสููงในระยะออกดอก
เพื่่�อลดปััญหาที่�่เกิิดขึ้ �น
n เพิ่่�มปริิมาณธาตุุโพแทสเซีียม ในช่่วงระยะเวลากลางและท้้ายของระยะ
การออกดอก

7.1.2 ลำ�ำ ต้้นและกิ่่ง� หักั

ที่่ม� า : https://www.autoflowering-cannabis.com/fixing-broken-branches-from-lst/

ภาพที่่� 2 การหักั ของกิ่�งต้น้ พืืชสกุุลกัญั ชา

สาเหตุุ : เนื่่อ� งจากการมีีกิ่�งจำ�ำ นวนมากของต้น้ พืชื สกุุลกััญชาเมื่่�อเกิิดฝน
และลมทำำ�ให้้กิ่�งมีีน้ำำ��หนักั เพิ่่�มขึ้้�นและฉีีกขาด
อาการ : กิ่�งหักั จากลำ�ำ ต้้น ลำำ�ต้น้ ล้้มเอน

คู่่�มือื สำำ�หรัับเกษตรกร 107
การผลิิตพืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

ที่่�มา : คณะเกษตร มหาวิิทยาลััยเกษตรศาสตร์์

ภาพที่่� 3 การใช้ต้ าข่่ายไม้เ้ ลื้อ� ยพยุุงต้น้ พืืชสกุลุ กััญชา
การจัดั การ : การใช้ไ้ ม้ห้ รืือวััสดุใุ นการค้ำำ��ยันั หรืืออาจใช้ต้ าข่า่ ยไม้เ้ ลื้�อยพยุุงต้น้

108 คู่ม�่ ือื สำ�ำ หรัับเกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

7.1.3 ไหม้้จากหลอดไฟ

ที่่ม� า : Rosenthal (2019)

ภาพที่่� 4 อาการไหม้ข้ องใบที่่�เกิิดจากหลอดไฟ

สาเหตุุ : ระยะห่า่ งระหว่่างใบพืืชสกุลุ กััญชากัับหลอดไฟ
อาการ : ใบเป็็นรอยไหม้้สีีน้ำ�ำ� ตาล เนื่่อ� งจากถูกู ความร้อ้ นจากหลอดไฟ
การจััดการ : ควรเพิ่่ม� ระยะห่่างระหว่่างต้้นกัับหลอดไฟ อย่า่ งน้้อย 5 เซนติเิ มตร
และหมั่�นตรวจสอบต้้นพืืชอย่่างสม่ำ�ำ� เสมอ หากเกิิดการไหม้้ของใบให้้ตััดส่่วนที่่�
ไหม้้ออก เพื่่อ� ลดการสะสมของเชื้�อราที่่จ� ะเกิดิ ขึ้น� ในอนาคต

คู่่ม� ืือสำ�ำ หรับั เกษตรกร 109
การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

7.1.4 ต้้นยืืดยาวผิดิ ปกติิในต้้นกล้้า

ที่่ม� า : Rosenthal (2019)

ภาพที่่� 5 ต้น้ ยืืดยาวผิิดปกติใิ นต้น้ กล้้า

สาเหตุุ : การได้้รับั แสงที่่ไ� ม่่เพีียงพอ
อาการ : ต้น้ กล้้ายืดื ยาวผิดิ ปกติิ
การจััดการ : การเพิ่่�มปริิมาณแสง หรือื การปรับั ระยะของหลอดไฟให้ใ้ กล้ก้ ัับ
ต้น้ กล้้าเพิ่่�มขึ้้น�

7.2 อาการผิิดปกติทิ ี่่เ� กิิดจากธาตุอุ าหาร

อาการผิิดปกติิที่�่เกิิดจากธาตุุอาหาร สามารถสัังเกตอาการผิิดปกติิที่�่เกิิดขึ้�นได้้
2 ส่ว่ น คืือ 1. อาการผิิดปกติิที่�ใ่ บอ่อ่ น เกิดิ จากธาตุุโบรอน แคลเซีียม ทองแดง เหล็็ก
แมงกานีีส โมลิิบดีีนััม กำ�ำ มะถััน และสัังกะสีี เนื่่�องจากเป็็นธาตุุอาหารที่่�ไม่่เคลื่่�อนย้้าย
ภายในลำำ�ต้้น และ 2. อาการผิิดปกติิที่่�ใบแก่่ เกิิดจากธาตุุไนโตรเจน ฟอสฟอรััส
โพแทสเซีียม และแมกนีีเซีียม ดัังนั้้�นอาการผิิดปกติิที่�่เกิิดขึ้�นสามารถเป็็นแนวทาง
ในการวิินิจิ ฉัยั อาการขาดธาตุุอาหาร (ภาพที่่� 6)

110 คู่�ม่ ืือสำำ�หรัับเกษตรกร
การผลิิตพืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

ที่่�มา : Thomas (2012)

ภาพที่่� 6  แสดงลัักษณะของใบพืชื สกุลุ กัญั ชาที่่�เกิิดจากการขาดธาตุอุ าหารต่่างๆ
เพื่่�อเป็น็ แนวทางในการวินิ ิิจฉััยอาการขาดธาตุุ

คู่ม่� ือื สำำ�หรัับเกษตรกร 111
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

7.2.1 อาการขาดธาตุโุ บรอน

ที่่ม� า : Rosenthal (2019)

ภาพที่่� 7 อาการขาดธาตุโุ บรอน

สาเหตุุ : ขาดธาตุุโบรอน และส่่วนใหญ่่พบในพื้้น� ที่่�ดินิ ทราย
อาการ : ปลายใบไหม้้ในใบอ่่อน และมียี อดอ่อ่ นบิิดงอ
การจััดการ : การฉีีดพ่น่ ปุ๋๋ย� ที่�่มีีส่่วนประกอบของโบรอนทางใบ

112 คู่ม่� ืือสำำ�หรัับเกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

7.2.2 อาการขาดธาตุุแคลเซียี ม

ที่่ม� า : https://dutch-passion.com/en/blog/a-visual-guide-to-cannabis-deficiencies-n987

ภาพที่่� 8 อาการขาดธาตุุแคลเซีียม

สาเหตุุ : ขาดธาตุุแคลเซีียม ส่่วนใหญ่พ่ บในพื้้น� ที่่ด� ิินทรายและดิินเป็น็ กรดจััด
อาการ : ปรากฏที่่ใ� บอ่อ่ น และใบมีีลักั ษณะจุุดเป็็นแผลบนใบพืืช
เนื่่�องจากเซลล์์ตาย
การจัดั การ : การฉีีดพ่น่ แคลเซีียมไนเตรต หรืือการใส่่โดโลไมต์์ภายในแปลง

คู่ม�่ ืือสำำ�หรับั เกษตรกร 113
การผลิิตพืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

7.2.3 อาการขาดธาตุเุ หล็็ก

ที่่�มา : Rosenthal (2019)

ภาพที่่� 9 อาการขาดธาตุุเหล็ก็

สาเหตุุ : ขาดธาตุุเหล็็ก
อาการ : ปรากฏบริเิ วณใบอ่่อน ซึ่่�งใบมีีสีเหลือื งสว่่าง (bright yellow)
เนื่่�องจากการสููญเสีียคลอโรฟิิลล์์ แต่่เส้้นกลางใบมีีสีเขีียวเข้ม้

การจัดั การ : การใช้ป้ ุ๋๋�ยทางใบที่�่มีีส่ว่ นประกอบของธาตุุเหล็ก็

114 คู่ม่� ืือสำ�ำ หรัับเกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

7.2.4 อาการขาดธาตุุแมกนีีเซียี ม

ที่่�มา : Rosenthal (2019)

ภาพที่่� 10 อาการขาดธาตุแุ มกนีีเซีียม

สาเหตุุ : ขาดธาตุุแมกนีีเซีียม
อาการ : ปรากฏในใบแก่่ โดยเส้้นใบและบริเิ วณกลางใบมีีสีเขีียว แต่่บริเิ วณ
ขอบใบมีีสีเหลืือง และหากมีีอาการรุุนแรงขอบปลายใบไหม้้และแห้้ง
การจััดการ : การฉีีดพ่น่ ปุ๋๋�ยแมกนีีเซีียมซัลั เฟต

คู่�ม่ ือื สำำ�หรับั เกษตรกร 115
การผลิิตพืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

ที่่�มา : สำำ�นัักผู้�เชี่่�ยวชาญ กรมวิชิ าการเกษตร

ภาพที่่� 11 อาการขาดธาตุแุ มกนีีเซีียม จะแสดงอาการขาดธาตุใุ นใบแก่่ (ใบล่่าง)

116 คู่ม่� ืือสำำ�หรัับเกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

7.2.5 อาการขาดธาตุุแมงกานีีส

ที่่�มา : https://www.marijuana-seeds.nl/blog/manganese-deficiency-in-marijuana

ภาพที่่� 12 อาการขาดธาตุุแมงกานีีส
สาเหตุุ : ขาดธาตุุแมงกานีีส เป็น็ อาการที่พ�่ บเห็็นได้ย้ าก ซึ่่�งหากเกิิดจะเป็็น
ผลร่ว่ มกัันของการขาดธาตุุเหล็ก็ และสัังกะสีี
อาการ : ปรากฏขึ้้�นในใบอ่อ่ น ใบจะเริ่�มเปลี่�่ยนเป็น็ สีีเหลืืองและมีีจุดุ แผล
สีีน้ำำ��ตาลบนใบ (necrotic area) ขณะที่�่เส้้นใบยังั มีีสีเขีียว
การจััดการ : การฉีีดพ่น่ ด้ว้ ยปุ๋๋�ยแมงกานีีสซััลเฟต (MnSO4)

คู่่�มือื สำ�ำ หรับั เกษตรกร 117
การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

7.2.6 อาการขาดธาตุสุ ังั กะสีี

ที่่ม� า : https://dutch-passion.com/en/blog/a-visual-guide-to-cannabis-deficiencies-n987

ภาพที่่� 13 อาการขาดธาตุุสังั กะสีี

สาเหตุุ : ขาดธาตุุสังั กะสีี เป็็นอาการที่�่พบเห็็นได้ย้ าก ซึ่ง�่ หากเกิิดจะเป็น็ ผล
ร่ว่ มกัันของการขาดธาตุเุ หล็็กและแมงกานีีส
อาการ : ปรากฏขึ้้�นในใบอ่อ่ น ใบจะมีีอาการเหลือื งระหว่่างเส้้นใบ
(interveinal chlorosis) และมีีอาการปลายใบเหลืือง
หากมีีอาการรุุนแรงเพิ่่�มขึ้้น� อาจทำ�ำ ให้ป้ ลายใบไหม้้ได้้
การจััดการ : การฉีีดพ่น่ ด้ว้ ยปุ๋๋�ยซิงิ ค์ซ์ ััลเฟต (ZnSO4)

118 คู่�ม่ ืือสำ�ำ หรัับเกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

7.2.7 อาการขาดธาตุุไนโตรเจน

ที่่ม� า : Rosenthal (2019)

ภาพที่่� 14 ใบพืืชสกุลุ กััญชาที่�่แสดงอาการขาดธาตุุไนโตรเจน

คู่ม่� ือื สำำ�หรับั เกษตรกร 119
การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

ที่่ม� า : สำำ�นัักผู้�เชี่่�ยวชาญ กรมวิิชาการเกษตร

ภาพที่่� 15 อาการขาดไนโตรเจน ทำำ�ให้้ใบล่่างจะมีีสีเหลือื ง ขณะที่ส่� ่่วนยอดมีีสีเขีียว

สาเหตุุ : ขาดธาตุุไนโตรเจน เป็น็ อาการที่่�พบเห็็นได้ท้ ั่่�วไป
อาการ : ปรากฏที่่�ใบล่า่ งของต้น้ พืืชสกุลุ กััญชา จะมีีสีเหลือื ง ขณะที่ส่� ่่วน
ยอดใบมีีสีเขีียว
การจััดการ : การฉีีดพ่น่ ด้้วยปุ๋๋�ยแคลเซีียมไนเตรต (CaNO3) หรือื การใส่ป่ ุ๋๋�ยยููเรีีย

120 คู่่�มืือสำ�ำ หรับั เกษตรกร
การผลิิตพืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

7.2.8 อาการขาดธาตุฟุ อสฟอรัสั

ที่่�มา : https://dutch-passion.com/en/blog/a-visual-guide-to-cannabis-deficiencies-n987

ภาพที่่� 16 อาการขาดธาตุฟุ อสฟอรัสั

สาเหตุุ : ขาดธาตุุฟอสฟอรัสั ซึ่่ง� เป็็นอาการที่เ�่ กิิดขึ้น� ได้้ยาก เนื่่�องจากปุ๋๋�ยที่่�ใช้้
ในการปลููกพืชื สกุุลกััญชามัักมีีส่่วนประกอบของฟอสฟอรัสั ผสมอยู่่�

อาการ : ปรากฏขึ้้�นที่�่ใบล่า่ ง โดยใบจะเปลี่่ย� นสีีจากสีีเขีียวเข้้มไปเป็น็ สีีม่่วง
ขอบใบมีีสีแทนหรืือสีีน้ำ�ำ� ตาล และอาจพบอาการลำำ�ต้น้ และก้า้ นใบ
มีีสีีม่่วงปรากฏร่ว่ ม

การจััดการ : การฉีีดพ่น่ ด้ว้ ยปุ๋๋�ยโมโนโพแทสเซีียมฟอสเฟต และการใส่่หิิน
ฟอสเฟต (rock phosphate) ในวััสดุปุ ลูกู

คู่่�มืือสำ�ำ หรับั เกษตรกร 121
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

7.2.9 อาการขาดธาตุุโพแทสเซียี ม

ที่่�มา : https://dutch-passion.com/en/blog/a-visual-guide-to-cannabis-deficiencies-n987

ภาพที่่� 17 อาการขาดธาตุโุ พแทสเซีียม

สาเหตุุ : ขาดธาตุุโพแทสเซีียม โดยเฉพาะในพื้้�นที่ด่� ิินทราย
อาการ : ปรากฏขึ้้�นที่่ใ� บล่่าง โดยในระยะแรกปลายใบมีีลัักษณะเหลืือง
และต่อ่ มาเปลี่่�ยนเป็็นสีีน้ำ��ำ ตาล
การจัดั การ : การใส่่ปุ๋๋�ยโพแทสเซีียมไนเตรต (KNO3) หรืือ
ปุ๋๋�ยโพแทสเซีียมซัลั เฟต (K2SO4)

122 คู่�ม่ ือื สำำ�หรับั เกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

7.2.10  อาการขาดธาตุกุ ำ�ำ มะถันั

ที่่�มา : Rosenthal (2019)

ภาพที่่� 18  อาการขาดธาตุุกำ�ำ มะถันั

สาเหตุุ : ขาดธาตุุกำำ�มะถันั ซึ่�ง่ เป็็นอาการที่พ�่ บเห็็นได้้ยาก
อาการ : ปรากฏขึ้้�นที่�่ใบอ่อ่ น โดยใบจะมีีสีเหลือื ง และใบที่�เ่ กิดิ ใหม่่จะมีี
ขนาดเล็็กและเปราะมากกว่่าใบเก่่า

การจัดั การ : การใส่่ปุ๋๋�ยแอมโมเนีียมซัลั เฟต ((NH4)2SO4) และ
ปุ๋๋�ยโพแตสเซีียมซัลั เฟต (K2SO4)

คู่�ม่ ืือสำ�ำ หรับั เกษตรกร 123
การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

7.3 อาการผิิดปกติทิ ี่่เ� กิดิ จากโรคและแมลง

7.3.1 โรค

7.3.1.1 โรคราแป้ง้ (White Powdery Mildew)

ที่่ม� า : Rosenthal (2019)

ภาพที่่� 19  อาการที่่�เกิิดจากการเข้า้ ทำำ�ลายของราแป้ง้

ที่่�มา : https://www.growopportunity.ca/minding-mildew-32338/

ภาพที่่� 20  การเข้้าทำ�ำ ลายของราแป้้ง

124 คู่�่มือื สำ�ำ หรับั เกษตรกร
การผลิิตพืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

สาเหตุุ : เชื้อ� รา Sphaerotheca macularis และ Leveillula taurica
อาการ : เริ่�มต้้นจะเกิิดจุุดสีีเหลืืองอ่่อน บริิเวณผิิวใบ และพััฒนาต่่อมาเกิิด
เส้้นใยสีีขาวปกคลุุมบริิเวณแผลดัังกล่่าว ใบจะเปลี่�่ยนเป็็นสีีเหลืือง และ
แห้้งอย่่างรวดเร็็ว นอกจากนี้้�เชื้�อราสามารถเข้้าทำำ�ลายกิ่�ง และลำ�ำ ต้้นพืืชสกุุลกััญชา
ได้้เช่่นกััน ซึ่่�งสภาพที่�่ก่่อให้้เกิิดการระบาดของโรค คืือ สภาพอากาศเย็็น และ
ความชื้้น� สููง (ความชื้้�นในอากาศ (humidity) สูงู กว่่าร้อ้ ยละ 50 และอุณุ หภูมู ิิต่ำ�ำ�กว่า่
30 องศาเซลเซีียส)
การจัดั การ :
n การใช้้สารเคมีี ได้แ้ ก่่
n ไดโนแคป (dinocap) 19.5% WP 40 กรััมต่่อน้ำำ�� 20 ลิิตร พ่่นทุกุ 5-7 วััน
n คอปเปอร์ซ์ ััลเฟต (copper (II) sulfate) 30% WP 12.5-25 กรัมั ต่อ่ น้ำ�ำ�
20 ลิติ ร พ่่นทุกุ 5-7 วััน
n เฮกซะโคนาโซล (hexaconazole) 5% EC 20-30 มล.ต่่อน้ำ�ำ� 20 ลิิตร
พ่น่ ทุกุ 5-7 วันั
n ฟลููโอไพแรม + ไตรฟลอกซีีสโตรบิิน (fluopyram + trifloxystrobin)
25% + 25% SC10 มล.ต่่อน้ำ�ำ� 20 ลิิตร พ่่นทุุก 5-7 วััน
n ทีีบููโคนาโซล + ไตรฟลอกซีีสโตรบิิน (tebuconazole + trifloxystrobin)
50% + 25% WG 10 กรััมต่อ่ น้ำ�ำ� 20 ลิิตร พ่่นทุกุ 5-7 วันั
n เพนทิิโอไพแรด (penthiopyrad) 20% SC 5-10 มล.ต่่อน้ำ��ำ 20 ลิิตร
พ่น่ ทุุก 5-7 วันั
n โพรพิิเนบ (propineb) 70% WP 40 กรััมต่อ่ น้ำำ�� 20 ลิิตรพ่น่ ทุกุ 5-7 วััน
n เตตระโคนาโซล (tetraconazole) 4% EW 10-20 มล.ต่่อน้ำ�ำ� 20 ลิิตร
พ่่นทุุก 5-7 วััน
n เบโนมิลิ (benomyl) 50% WP 6-10 กรัมั ต่อ่ น้ำ�ำ� 20 ลิิตร พ่่นทุกุ 7 วััน
n คาร์เ์ บนดาซิมิ (carbendazim) 50% SC 10 มล.ต่อ่ น้ำำ�� 20 ลิิตร พ่น่ ทุุก
7 วััน

คู่�ม่ ือื สำ�ำ หรัับเกษตรกร 125
การผลิิตพืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

7.3.1.2 โรคใบจุุด

ที่่�มา : https://manoxblog.com/2020/03/28/alternaria-in-the-cannabis-crop/

ภาพที่่� 21 อาการที่่�เกิดิ จากโรคใบจุุด
สาเหตุุ : Alternaria spp.

ที่่�มา : https://manoxblog.com/2020/03/28/alternaria-in-the-cannabis-crop/

ภาพที่่� 22 ความเสีียหายที่่�เกิดิ จากโรคใบจุุด

126 คู่ม่� ือื สำำ�หรับั เกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

อาการ : เป็็นโรคที่�่เกิิดขึ้�นกัับพืืชสกุุลกััญชาได้้ทุุกส่่วน และทุุกระยะของ
การเจริิญเติิบโต ซึ่่�งสภาวะที่�่เหมาะสมกัับการเกิิดโรค คืือ ช่่วงอากาศมีีความ
ชื้น� สูงู หรือื มีีฝนตก โดยในต้้นอ่่อน จะมีแี ผลสีีน้ำ��ำ ตาล บริิเวณลำ�ำ ต้น้ และใบ ส่ง่ ผลให้้
ต้้นชะงักั การเจริญิ เติิบโต ในส่่วนของต้้นระยะการเจริิญเติิบโตทางลำ�ำ ต้้นถึึงระยะเก็็บเกี่่�ยว
เชื้�อเข้้าทำ�ำ ลายบนใบ ก้้าน ทำ�ำ ให้้เกิิดแผลเป็็นจุุดสีีเหลืือง ต่่อมาเปลี่่�ยนเป็็นสีีน้ำ�ำ�ตาล
ซึ่�่งลัักษณะแผลที่่�เกิิดขึ้�นมีีลัักษณะค่่อนข้้างกลม เชื้�อสาเหตุุโรคสามารถพัักตััวอยู่่�ในดิิน
แพร่ร่ ะบาดไปตามลม น้ำ�ำ� และติิดไปกัับเมล็็ดพัันธุ์์� (seed-borne)

คู่ม่� ืือสำำ�หรับั เกษตรกร 127
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

การจัดั การ :
n การแช่่เมล็็ดในน้ำ�ำ� อุ่่�นประมาณ 50 องศาเซลเซีียส (การเตรีียมน้ำ�ำ� อุ่่�นโดย
ต้้มน้ำำ��ให้เ้ ดืือดแล้้วเติมิ น้ำ��ำ ธรรมดาลงไปหนึ่่ง� เท่่า) นาน 20-30 นาทีี
n การใช้ช้ ีีวภััณฑ์์ ได้แ้ ก่่ Bacillus subtilis 50 กรััมต่อ่ น้ำ��ำ 20 ลิิตร
n การใช้้สารเคมีี ได้้แก่่
n ไอโพรไดโอน (iprodione) 50% WP 5-10 กรัมั ต่อ่ เมล็ด็ พันั ธุ์�์ 1 กิิโลกรัมั
คลุกุ เมล็็ดก่อ่ นปลููก
n ไดฟีโี นโคนาโซล (difenoconazole) 25% EC 30-40 มล.ต่อ่ น้ำ�ำ� 20 ลิติ ร
แช่่ต้น้ กล้้าก่่อนปลููกนาน 15-20 นาทีี
n ไอโพรไดโอน (iprodione) 50% WP 30-40 มล.ต่อ่ น้ำ��ำ 20 ลิติ ร แช่่ต้น้ กล้้า
ก่่อนปลูกู นาน 15-20 นาทีี
n อะซอกซีีสโตรบิิน (azoxystrobin) 25% W/V SC 5-10 มล.ต่่อน้ำ�ำ�
20 ลิติ ร พ่น่ ทุุก 5-7 วััน
n คลอโรทาโลนิิล (chlorothalonil) 50% W/V SC 20-30 มล.ต่่อน้ำ�ำ�
20 ลิติ ร พ่น่ ทุุก 5-7 วััน
n ไดฟีีโนโคนาโซล (difenoconazole) 25% EC อััตรา 20 มล.ต่่อน้ำ��ำ
20 ลิิตร พ่่นทุุก 5-7 วััน (ไม่่ควรเกิิน 4 ครั้้�ง) ใช้้สลัับแมนโคเซบ (mancozeb)
80% WP
n ไอโพรไดโอน (iprodione) 50% WP 20-30 กรััมต่่อน้ำ�ำ� 20 ลิิตร
พ่น่ ทุกุ 5-7 วััน (ไม่่ควรเกิิน 4 ครั้้�ง) ใช้ส้ ลัับแมนโคเซบ (mancozeb) 80% WP
n โพรคลอราซ (prochloraz) 50% WP 20 กรััมต่่อน้ำำ�� 20 ลิิตร พ่่นทุุก
5-7 วััน (ไม่่ควรเกินิ 4 ครั้้ง� ) ใช้ส้ ลัับ แมนโคเซบ 80% WP
n แมนโคเซบ (mancozeb) 80% WP 40-50 กรัมั ต่อ่ น้ำ�ำ� 20 ลิติ ร

128 คู่ม่� ืือสำ�ำ หรับั เกษตรกร
การผลิิตพืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

7.3.1.3 โรคเน่่าคอดินิ

ที่ม� า : https://www.reddit.com/r/microgrowery/comments/g9ln8w/very_thin_stem_is_this_a_damping_offfungus_issue/

ภาพที่่� 23 อาการที่่�เกิดิ จากโรคเน่่าคอดินิ

สาเหตุุ : Pythium spp.
อาการ : เชื้�อราเข้้าทำำ�ลายบริิเวณลำ�ำ ต้น้ ในส่ว่ นของโคนต้น้ ระดัับดินิ ทำ�ำ ให้้
เกิิดแผล และเน่่าแห้ง้ ไปอย่า่ งรวดเร็ว็ ส่ง่ ผลให้้ต้้นกล้้าหัักพัับตาย
การจัดั การ :
n การใช้้วัสั ดุเุ พาะที่�่สะอาดปราศจากเชื้�อก่อ่ โรค
n การแช่่เมล็็ดในน้ำ�ำ� อุ่่�นประมาณ 50 องศาเซลเซีียส (การเตรีียมน้ำำ�� อุ่่�นโดย
ต้้มน้ำ�ำ�ให้เ้ ดืือดแล้้วเติมิ น้ำ�ำ�ธรรมดาลงไปหนึ่่ง� เท่า่ ) นาน 20-30 นาทีี

คู่่ม� ืือสำ�ำ หรับั เกษตรกร 129
การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

n การใช้เ้ ชื้�อ Trichoderma spp. 15-25 กรัมั ต่อ่ ต้น้ หรือื 50-100 กรัมั ต่อ่ ตา
รางเมตร หรือื Trichoderma + รำ�ำ ข้า้ ว + ปุ๋๋�ยคอก 1:4:10 โดยน้ำ�ำ� หนักั ในอัตั รา 50
กรััมต่่อตารางเมตร คลุุกเคล้้าส่่วนผสมให้้เข้้ากััน แล้้วนำำ�ส่่วนผสมของเชื้�อราดัังกล่่าว
โรยลงดิินในพื้้�นที่�่รััศมีีทรงพุ่่�ม หรือื ใช้้รองก้้นหลุมุ ก่อ่ นปลูกู
การใช้ส้ ารเคมีี ได้้แก่่
n อีีไตรไดอะโซล (etridiazole) 24% W/V EC 20 มล.ต่อ่ น้ำ�ำ� 20 ลิิตร ราด
ดินิ ทุุก 5 วันั อย่า่ งน้อ้ ย 2 ครั้้ง�
n อีีไตรไดอะโซล (etridiazole) + ควิินโตซีีน (quintozene) 6% + 24%
W/V EC 30-40 มล.ต่่อน้ำ�ำ� 20 ลิิตร ราดดินิ ทุุก 5 วันั อย่า่ งน้อ้ ย 2 ครั้้ง�
7.3.1.4 โรคเหี่่ย� ว

ที่่ม� า : Punja et al. (2018)

ภาพที่่� 24 อาการที่่เ� กิิดจากโรคเหี่ย�่ ว
สาเหตุุ : Fusarium spp.

130 คู่่�มืือสำำ�หรัับเกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

ที่่ม� า : Punja et al. (2018)

ภาพที่่� 25  ท่่อน้ำ�ำ�ท่่ออาหารของต้้นพืชื สกุุลกัญั ชาถููกทำ�ำ ลายจากเชื้อ� Fusarium

อาการ : ต้้นจะเริ่ม� แสดงอาการเหี่ย�่ ว และมีีอาการใบเหลือื งจากบริิเวณโคนต้้น
และต่่อมาจะมีีอาการเหี่่�ยวรุุนแรงขึ้�นจนแห้้งตายในที่�่สุุด โดยที่�่บริิเวณโคนต้้น
ไม่่ปรากฏเส้้นใย แต่เ่ มื่่�อผ่่าลำำ�ต้น้ พบว่า่ ท่่อน้ำ��ำ ท่อ่ อาหารเป็น็ สีีน้ำ��ำ ตาลแดง
การจััดการ :
n การใช้้วััสดุุเพาะที่�่สะอาดปราศจากเชื้�อก่่อโรค
n การใช้้เชื้�อ Trichoderma spp. 15-25 กรััมต่่อต้้น หรืือ 50-100 กรััม
ต่่อตารางเมตร หรืือ Trichoderma + รำำ�ข้้าว + ปุ๋๋�ยคอก 1:4:10 โดยน้ำำ�� หนััก
ในอััตรา 50 กรััมต่่อตารางเมตร คลุุกเคล้้าส่่วนผสมให้้เข้้ากััน แล้้วนำำ�ส่่วนผสมของ
เชื้อ� ราดัังกล่า่ วโรยลงดิินในพื้้�นที่ร่� ัศั มีีทรงพุ่่�ม หรือื ใช้ร้ องก้น้ หลุมุ ก่อ่ นปลูกู
การใช้ส้ ารเคมีี ได้้แก่่
n คาร์์บอกซิิน (carboxin) 75% WP 15 กรััมต่่อน้ำ�ำ� 20 ลิิตร ราดดิิน
ทุกุ 5 วันั อย่า่ งน้้อย 2 ครั้้�ง
n โทลโคลฟอส-เมทิิล 50% WP 20 กรัมั ต่อ่ น้ำ��ำ 20 ลิติ ร ราดดิิน ทุกุ 5 วััน
อย่า่ งน้้อย 2 ครั้้ง�

คู่�่มือื สำ�ำ หรับั เกษตรกร 131
การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

7.3.1.5 โรคราสีเี ทา (Grey Mold)

ที่่�มา : Rosenthal (2019)

ภาพที่่� 26 ลักั ษณะราสีีเทาบริเิ วณช่อ่ ดอก

สาเหตุุ : Botrytis spp.

132 คู่�่มือื สำ�ำ หรับั เกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

ที่่�มา : Rosenthal (2019)

ภาพที่่� 27 ความเสีียหายที่เ่� กิดิ จากราสีีเทาในส่่วนของใบและช่อ่ ดอก

อาการ : เชื้�อราสามารถเข้้าทำำ�ลาย ได้้ทุุกส่่วนของพืืชสกุุลกััญชา โดยเฉพาะ
ในส่่วนของช่่อดอก พบการระบาดในช่่วงที่่�มีีความชื้้�นในอากาศสููง และ
แพร่่กระจายโดยลม ซึ่่�งอาการที่่�เกิิดจากเชื้�อ ในส่่วนของใบจะเกิิดแผลสีีน้ำำ�� ตาล
แห้้งอย่่างรวดเร็็ว ส่่วนลำ�ำ ต้้นจะเกิิดแผลสีีน้ำ�ำ� ตาล แตกหัักง่่าย และในส่่วนของช่่อดอก
เมื่่�อเชื้�อราเข้้าทำำ�ลายทำ�ำ ให้้บริิเวณนั้้�นลัักษณะแห้้ง และเป็็นสีีเทา ต่่อมาพััฒนา
เป็็นเส้้นใยสีีเทาบริิเวณที่ถ่� ูกู ทำ�ำ ลาย
การจัดั การ :
n การตัดั แต่ง่ กิ่ง� เพื่่อ� ให้เ้ พิ่่ม� อากาศถ่่ายเทภายในทรงพุ่่�ม
n การกำำ�จัดั ส่ว่ นที่�่เกิิดโรคออกจากแปลง โดยเฉพาะช่่อดอก
n การฉีีดพ่่นด้้วยสารโพแทสเซีียมไบคาร์์บอเนต (KHCO3) เมื่่�อพบอาการ
ของโรค

คู่ม่� ืือสำ�ำ หรัับเกษตรกร 133
การผลิิตพืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

7.3.1.6 โรครากปม

ที่่ม� า : สำำ�นักั วิิจัยั และพััฒนาการเกษตรเขตที่่� 7 กรมวิชิ าการเกษตร

ภาพที่่� 28 อาการรากปมที่่�เกิิดจากไส้เ้ ดืือนฝอยรากปม

134 คู่่�มืือสำ�ำ หรัับเกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

สาเหตุุ : ไส้้เดืือนฝอยรากปม (Meloidogyne spp.)
อาการ : เข้้าทำำ�ลายพืืชสกุุลกััญชาทางปลายราก ทำ�ำ ให้้บริิเวณที่่�ถููกทำ�ำ ลาย
มีีลัักษณะเป็็นปุ่่�มปม และหากมีีการเข้้าทำ�ำ ลายที่�่รุุนแรง พบว่่าในส่่วนเหนืือดิิน
แสดงลัักษณะอาการคล้า้ ยอาการขาดธาตุอุ าหารและเหี่่�ยวคล้า้ ยอาการขาดน้ำ��ำ
การจััดการ :
n การไถดิิน เพื่่อ� ลดประชากรของไส้้เดือื นฝอย
n การใช้้ชีีววิธิ ีี ได้แ้ ก่่ เชื้�อรา Paecilomyces lilacinus
n การปลููกพืืชหมุุนเวีียนที่�่ไม่่ใช่่พืืชอาศััยของไส้้เดืือนฝอย เช่่น ปอเทืือง
ดาวเรือื ง ทานตะวััน
การใช้ส้ ารเคมีี ได้้แก่่
n อะบาเม็ก็ ติิน (abamectin) 1.8% EC อััตรา 30 มล.ต่่อน้ำ��ำ 20 ลิติ ร
n คาร์โ์ บซััลแฟน carbosulfan 20 % อัตั รา 20 มล.ต่่อน้ำำ�� 20 ลิติ ร
n ฟิโิ พรนิิล (fipronil) 5% SC อััตรา 40 มล.ต่่อน้ำ�ำ� 20 ลิติ ร

คู่่�มือื สำำ�หรับั เกษตรกร 135
การผลิิตพืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

7.3.2 แมลง

7.3.2.1 เพลี้้�ยอ่่อน

ที่่�มา : สำำ�นัักวิจิ ััยพัฒั นาการอารัักขาพืืช กรมวิชิ าการเกษตร

ภาพที่่� 29 ลัักษณะของเพลี้้ย� อ่อ่ น

ที่่�มา : Rosenthal (2019)

ภาพที่่� 30 เพลี้้ย� อ่อ่ นที่่�เข้้าทำำ�ลายใบพืืชสกุลุ กััญชา

136 คู่�่มือื สำ�ำ หรัับเกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

ที่่�มา : Rosenthal (2019)

ภาพที่่� 31 ความเสีียหายจากการเข้้าทำ�ำ ลายของเพลี้้�ยอ่อ่ น

สาเหตุุ : เพลี้้ย� อ่อ่ น
อาการ : ตััวอ่่อนและตััวเต็็มวััยสามารถเข้้าทำ�ำ ลาย โดยการดููดน้ำ�ำ� เลี้�ยงจาก
ส่่วนต่่างๆ ของพืืช ได้้แก่่ ใบ ลำ�ำ ต้้น กิ่�ง และขัับถ่่ายของเหลวที่่�เรีียกว่่า
honey dew จะเป็็นอาหารของราดำำ� (sooty mold) ส่่งผลต่่อการสัังเคราะห์์แสง
ของพืืชลดลง หากเกิิดการระบาดของเพลี้้�ยอ่่อนเป็็นจำำ�นวนมาก ส่่งผลให้้ยอด
ใบอ่่อนหงิกิ งอ ใบเหลืืองหลุุดร่่วง นอกจากนี้้เ� พลี้้ย� อ่อ่ นยัังเป็็นพาหะของไวรัสั
การจััดการ :
n หมั่่�นสำำ�รวจแปลงอย่่างสม่ำ�ำ� เสมอ หากพบอาการที่่�เกิิดจากเพลี้้�ยอ่่อนให้้
ทำำ�การสำ�ำ รวจอย่า่ งน้้อย 2 ครั้้ง� ต่่อสััปดาห์์ เพื่่อ� ประเมิินความรุนุ แรงจากการเข้า้ ทำ�ำ ลาย
n เนื่่�องจากเพลี้้�ยอ่่อน สามารถแพร่่กระจายไปกัับอากาศ การใช้้อุุปกรณ์์
กรองอากาศ (air filter) ขนาด 360 ไมครอน สามารถลดการแพร่่กระจายของ
เพลี้้ย� อ่อ่ นภายในโรงเรือื น

คู่�่มือื สำ�ำ หรัับเกษตรกร 137
การผลิิตพืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

n ฉีีดพ่่นด้้วยเชื้�อราบิิวเวอเรีีย ในอััตราเชื้�อสด 1 กิิโลกรััม ต่่อน้ำำ�� 40 ลิิตร
ในช่ว่ งเย็น็ โดยฉีีดทุกุ ๆ 5 วััน
n ฉีีดพ่่นสารเคมีี โดยเลือื กใช้อ้ ย่่างใดอย่า่ งหนึ่�ง่ ได้้แก่่
n อิิมิิดาโคลพริดิ (imidacloprid) 10% SL อัตั รา 10 มิลิ ลิิลิิตรต่อ่ น้ำ��ำ 20 ลิิตร
หรืือ
n ไดโนทีีฟููแรน (dinotefuran) 10% WP อัตั รา 10 กรััมต่่อน้ำ��ำ 20 ลิิตร หรือื
n ฟิิโพรนิิล (fipronil) 5% SC อัตั รา 20 มิลิ ลิิลิิตรต่อ่ น้ำำ�� 20 ลิิตร หรืือ
n อีีโทเฟนพร็็อกซ์์ (etofenprox) 20% EC อััตรา 30 มิิลลิลิ ิติ รต่อ่ น้ำำ�� 20 ลิิตร
7.3.2.2 ไรแมงมุมุ

ที่่ม� า : สำำ�นัักวิจิ ััยพััฒนาการอารัักขาพืืช กรมวิิชาการเกษตร

ภาพที่่� 32 ลัักษณะของไรแมงมุุม

สาเหตุุ : ไรแมงมุุม เป็็นแมลงศัตั รูทู ี่ส�่ ำ�ำ คััญที่ส่� ุดุ ในการปลููกพืชื สกุลุ กััญชา

138 คู่�ม่ ือื สำ�ำ หรัับเกษตรกร
การผลิติ พืื ชสกุุลกััญชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม

ที่่ม� า : สำำ�นัักวิิจััยพัฒั นาการอารัักขาพืืช กรมวิิชาการเกษตร

ภาพที่่� 33 ความเสีียหายของใบพืืชสกุลุ กัญั ชาจากการเข้้าทำำ�ลายของไรแมงมุมุ

อาการ : ไรจะอาศััยอยู่่�ใต้้ใบ และบางส่่วนอาจหลบอยู่่�ตามตาใบ (bud)
และดููดกิินน้ำ��ำ เลี้�ยงบริิเวณผิิวใบ ทำำ�ให้้ผิิวใบมีีลัักษณะเป็็นจุุดสีีขาว และ
ในแปลงที่่ม� ีกี ารระบาดจะพบใยที่ไ�่ รสร้้างขึ้�น
การจัดั การ :
n หมั่่�นสำ�ำ รวจแปลงอย่่างสม่ำ�ำ� เสมอ
n การใช้อ้ ุุปกรณ์์กรองอากาศ (air filter) ขนาด 300 ไมครอน เป็็นอย่า่ งน้อ้ ย
สามารถลดการแพร่ก่ ระจายของไรแมงมุุมภายในโรงเรือื น
การใช้ส้ ารเคมีี ได้้แก่่
n ไพริิดาเบน (pyridaben) 20% WP อัตั รา 15 กรัมั ต่่อน้ำ��ำ 20 ลิิตร
n เฮกซี่ไ�่ ทอะซอกซ์์ (hexythiazox) 2% EC อัตั รา 40 มิิลลิิลิติ รต่อ่ น้ำำ�� 20 ลิิตร
n สไปโรมีีซิิเฟน (spiromesifen) 24% SC อััตรา 8 มิลิ ลิิลิิตรต่อ่ น้ำ�ำ� 20 ลิติ ร

คู่ม�่ ืือสำ�ำ หรัับเกษตรกร 139
การผลิิตพืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)

เพื่่� อประโยชน์ท์ างการแพทย์์ และอุุตสาหกรรม

n อามีีทราซ (amitraz) 20% EC อัตั รา 40 มิิลลิิลิติ รต่อ่ น้ำ��ำ 20 ลิติ ร
โดยการใช้้สารเคมีี ฉีีดพ่่นให้้ทั่่�วบริิเวณใต้้ใบและหลัังใบ ไม่่ควรพ่่นสารชนิิดเดีียวกััน
ติิดต่่อกันั เกิิน 3 ครั้้ง� ควรสลับั ชนิิดสารเคมีี เพื่่อ� ป้้องกันั การต้้านทานสารเคมีขี องไร
7.3.2.3 เพลี้้�ยไฟ

ที่่�มา : สำำ�นัักวิจิ ัยั พััฒนาการอารักั ขาพืืช กรมวิิชาการเกษตร

ภาพที่่� 34  ตัวั อ่่อน (บน) และตััวเต็ม็ วัยั (ล่่าง) ของเพลี้้�ยไฟ
สาเหตุุ : เพลี้้�ยไฟ

140 คู่ม่� ือื สำ�ำ หรัับเกษตรกร
การผลิิตพืื ชสกุุลกัญั ชา (Cannabis sativa L.)
เพื่่� อประโยชน์์ทางการแพทย์์ และอุตุ สาหกรรม