1052 นางสาวณิชาพัชร์ นิ่มนวล e-book

อวยั วะเพศภายใน internal genitalia
1.ชองคลอด (Vaginal Canal) ชองคลอด เปนชอ งอวัยวะภายในทตี่ ง้ั อยูระหวา งชอง
ปส สาวะกบั ชองทวารหนกั ยาวประมาณ 7 – 8 เซนติเมตร เปนชองสาํ หรับผานของตัวอสจุ ิ
เพือ่ เขาไปปฏิสนธกิ บั ไขบ ริเวณปกมดลูกหรอื ทอ นําไข รวมถึงเปน ทางออกของทารกในขณะ
คลอด ผนงั ภายในของชองคลอดเปน เยอ่ื เกอื บติดกนั และสามารถแยกออกจากกนั ได
สามารถยดื หดไดม ากและบริเวณปากชอ งคลอดมตี อ มขนาดเลก็ ทําหนาทีข่ บั นาํ้ เมอื กมาเลยี้ ง
ชอ งคลอด เรียกวา ตอ มบารโทลิน (Bartholin Grand) ในภาวะปกติ ชอ งคลอดจะมมี ี
สภาพเปน กรดทีม่ าจากการเปลย่ี นไกลโคเจนใหเปนกรดแลกติก (Lactic Acid) แบคทีเรีย
ชนิดหนงึ่ จงึ เปนสภาวะท่ชี วยปอ งกนั การติดเช้ือจุลินทรียไ ดและทป่ี ากชองคลอดเย่อื บางๆ
เรยี กวา เยอ่ื พรหมจารี (Hymen) ปกคลุมอยูเยือ่ น้ีจะขาดไปเม่อื มเี พศสมั พนั ธุครง้ั แรกหรือ
กรณอี นื่ ๆ

51

2.มดลกู (Uterus)
แบงออกเปน สว นตาง ๆ ดังน้ี fundus, body และ cervix
- Fundus คอื สว นทอ่ี ยเู หนอื ทางเขา ของ uterine tubes
- Body คอื สวนทตี่ ํา่ กวาทางเขา ของ uterine tubes จะแคบลงตรงสวนลางเปน รอยคอด
เรยี ก isthmus ตอ กับปากมดลูก (cervix) บางตาํ ราอาจรวม fundus อยใู นสวน body
- Cervix คอื สว นลางท่ีแคบ จะแทงทะลุ anterior wall of vagina ทาํ ให แบง cervix
ออกเปน 2 สว น คอื supravaginal part กับ vaginal part of cervix (portiovaginalis)

52

มดลูกถกู คํ้าจุนใหอยแู ละแขวนอยูในผนงั ของ pelvic cavity ไดด ว ย อวยั วะตางๆท่ี
อยขู างเคยี งกลา มเนอ้ื ของ pelvic floor และ ligaments ดงั นี้
1.Broad ligaments เกิดจาก peritoneum ซอนกัน 2 ชนั้ ทีแ่ ตละขางของมดลูก
โดยหุม ทอนไ้ี วแ ละหอยแขวนลงมาท่ี 2 ขา งจาก uterine tube โดยทปี่ ลายทงั้ 2 ขา งกาง
ไปยึดกบั ดา นขา งของเชิงกรายทอ uterine tube ถูกหุม อยทู ี่ upper free border และ
ปลายของทอ นแ้ี ทงทะลุ posterior border ของ broad ligament ไปเปด ออกที่ขอ งทอง
รงั ไขจะยดึ อยูท แ่ี ตล ะขางของ posterior wall พวกหลอดเลอื ดและทอนาํ้ เหลอื งและ
เสน ประสาทผานมาทม่ี ดลกู และทอ นําไขโ ดยแทรกอยภู ายใน 2 ช้ันของ broad ligaments
2. Round ligaments เปน แผน fibrous tissue ทม่ี ีขา งละเสน อยรู ะหวาง 2 ช้นั ของ
broad ligament ทแ่ี ตละขา งของมดลกู ซึ่งจะผานไปดานขา งของเชิงกรานจากนนั้ กผ็ านไป
ที่ inguinal canal ไปสิ้นสดุ โดยเช่อื มกับ labia majora
3.Uterosacral ligaments มีตน กาํ จาก posterior wall ของปากมดลกู และชอ งคลอด
และตอมาทางดานหลงั ทส่ี องขางของ rectum ไปท่ี sacrum
4. Transverse cervical (cardinal) ligaments ยดึ แตล ะขางของ cervix และ
vagina ไปท่ีผนังขา งๆ ของเชิงกราน
5. Pubocervical cervical fascia ยดึ มาขางหนา จาก transverse cervical
ligaments ท่ี 2 ขางของกระเพาะปสสาวะไปเกาะที่ posterior surface ของ pubic
bones

53

54

3.รังไข (Ovary)
มี 2 ขา ง ทําหนาทสี่ รา งฮอรโมนเพศหญิงและผลิตไข (ovum) คลา ยเมล็ดอัลมอลด

อยูใ นอุงเชงิ กรานตอนบน ท้งั 2 ขา งของมดลูกอยหู ลงั broad ligament ยึดตดิ กบั
broad ligament โดย mesovarium ซ่ึงเปน ทางผา นของหลอดเลอื ดและเสน ประสาทท่ี
เลย้ี ง ovary (เรียกบริเวณนีว้ า hilum) และยังยดึ ตดิ กบั ดา นขา งของมดลกู (ovarian
ligament) และผนังอุงเชิงกราน (suspensory ligament) โดยมีชั้นนอกสดุ คือ germinal
epithelium ชัน้ ถัดไป คอื lunica albuginea เนื้อภายในรังไขมี 2 ชน้ั คอื cortexและ
medulla โดยชั้น cortex เปน บริเวณรอบๆ ใตช ัน้ tunica albuginea ประกอบดวย
ovarian follicles อยูรวมกันใน connective tissue cells และ fibers ชั้น medulla อยู
บริเวณท่อี ยตู อนกลาง มี stroma ที่เปน elastic fibers และหลอดเลือด หลอดน้ําเหลือง
และเสน ประสาท

55

4.ทอ นาํ ไข (Uterine tube)
ยาวประมาณ 4 นวิ้ (10 ซม.) วางอยใู น upper border of broad ligament ตดิ ตอ

peritoneal cavity กบั uterine cavity แบงออกเปน 4 สว น คือ infundibulum,
ampulla, isthmus และ intramural part
- Infundibulum คอื lateral part ทม่ี ีรปู รา งเปน ทรงปากแตร (funnel-shape)
ยนื่ ไปหลงั broad ligament และอยูบน ovary ขอบอิสระของ funnel จะแตกเปน กิ่งกาน
มากมายคลายนว้ิ มือ เรยี กวา fimbria ทกี่ างไปคลมุ บนรงั ไข
- Ampulla คอื สวนทีก่ วา งสดุ ของทอ
- Isthmus คือ สวนท่คี อดและแคบสุดของทอ อยดู านขางติดกับมดลูก
- Intramural part คือ สวนท่ฝี ง อยูใน uterine wall

56

5.ตอมนา้ํ นม (mammary glands)
เตา นมเปนอวยั วะทเ่ี กิดจากตอมยอยหลายๆตอ มมารวมกันเปนกลมุ อยา งมรี ะเบยี บ

เตา นมผา นขน้ั ตอนพฒั นาและการเปลย่ี นแปลงหลายขน้ั กลมุ เน้อื เย่อื ในเน้ือเตา นมจะ
แบงเปน 2 กลมุ ใหญค ือ parenchyma และ stroma
- Parenchyma ประกอบดวย duct ,lobe, lobule และ alveolus
duct คอื ทอ น้าํ นม มีเสน ผาศนู ยก ลางประมาณ 2 มม. Lobe คอื กลบี ท่ีเรียงกระจาย
คลายซี่ลอเกวยี นออกไปรอบๆหวั นมมีจาํ นวน 15 – 25 กลบี แตละกลบี แบง ออกเปน กลบี
ยอ ย (lobule) 20-40 อัน และ แตล ะกลบี ยอยก็แบง ออกเปน alveoli 10-100 alveoli
- Stroma ประกอบดวย connective tissue, เนอ้ื เย่ือไขมนั หลอดเลือด เสนประสาท
และ ระบบนํา้ เหลือง (lymphatics)

57

6.กระดูกอุงเชิงกราน (Pelvic bone)
ประกอบดวย 2 สวนหลกั คอื Sacrum and Coccyx และ Os Coxae หรือ hip

bones หรอื innominate bones 2 ช้นิ โดยกระดกู ท้งั 3 สวนนเ้ี ชื่อมตอ กนั โดยมีกระดูก
สว นลา งเปน acetabulum ซึ่งเปน สว นทีร่ องรับ femoral head
อุง เชิงกรานสามารถแบง ไดเปน 2 สว นหลัก คอื
1.False pelvis หรือ Greater pelvis : สวนทเ่ี หนือตอ linea terminalis
2.True pelvis หรอื Lesser pelvis : สว นทต่ี ํ่ากวา linea terminalis ลงมา ซ่งึ จะเปน
สวนทมี่ คี วามสําคญั ตอการคลอดแพทยท ่จี ะทาํ คลอดจึงตองประเมินองุ เชงิ กรานสว นนี้ใหดี
เพื่อพยากรณการคลอดและวางแผนการคลอดตอไปโดย true pelvis สามารถแบง ได 4
แนว (planes) เรียงจากบนลงลาง

58

คาํ ศัพทระบบสืบพันธเุ พศหญิง

คาํ ศัพท คําอา น ความหมาย
(Vocabulary) (Reading) (Meaning)
external genitalia เอ็กเทอนอล เจนนิเทเลยี อวัยวะสืบพันธภุ ายนอก
mons pubis มอน พวิ บสิ
labia majora ลาเบยี เมเจอรรา หวั หนาว
labia minora ลาเบีย มิโนรา
clitoris คริสทอริส แกมใหญ

vestibule of vagina เวสทิบลู ออฟ วาไจนา แกมเล็ก

hymen ไฮเมน ปมุ กระสัน (เหมอื นกบั glans
vagina วาไจนา penis ของเพศชาย)
muscular tube มัสเซิล ทูบ แอง ระหวา ง labiaminora
cervical canal เซอรว ิคอล คานอล ขอบเขตดานขางจาก hart line
internal os อนิ เตอรน อล ออส เย่ือพรหมจารี
external os เอ็กเตอรน อล ออส
Cervix เซอรว ิก ชองคลอด
endometrium เอนโดมีเตรียม
functional layer ฟงชัน่ นอล เลเยอร ทอกลา มเนอื้

ชอ งปากมดลูก

ปากมดลกู ภายใน

ดา นท่ีติดกับชอ งคลอด

ปากมดลูก
ผนังมดลูกชนั้ ใน (ทารกฝงตัว)

ผนงั มดลูกชนั้ ในตดิ กับโพรง
มดลกู

59

คาํ ศัพทระบบสืบพันธเุ พศหญงิ (ตอ)

คําศัพท คาํ อา น ความหมาย
(Vocabulary) (Reading) (Meaning)

rugae รเู ก รอยยนสรางสารท่เี ปน กรด
uterus ยูเทอรสั
fundus ฟน ดัส มดลกู
body of uterus บอดี้ ออฟ ยเู ทอรัส
isthmus อสิ ท’มัส ยอดมดลูก
broad ligament บรอด ลิกาเมน
ตวั มดลูก
round ligament ราวด ลกิ าเมน
คอมดลกู
transverse cervical ligament ทรานสเวสิ เซอวิคอล ลกิ าเมน
สวนของเย่ือบชุ อ งทอง
pubocervical ligament พโู บเซอวคิ อล ลิกาเมน (parietal peritoneum)
กอนเนอ้ื เยอ่ื เกี่ยวพัน
sacrocervical ligament สโครเซอวิคอล ลกิ าเมน
เอน็ ยดึ จากปากมดลูกจะติดกับ
Perimetrium serosa เพอริมเี ตรียม ซโี รซา ดานขา งขององุ เชิงกรานทง้ั 2
myometrium ไมโอมเี ตรยี ม ดาน
ovary โอวารี เอ็นยึดจากปากมดลกู จะเกาะที่
Cortex of ovary คอรเทก ออฟ โอวารี ขอบกระดูก pubis
เอน็ ยึดจากปากมดลกู และขอบ
บนของชองคลอด
ผนงั มดลูกช้ันนอก

ผนงั มดลกู ช้ันกลาง

รงั ไข

รังไขส ว นนอก

60

คาํ ศพั ทร ะบบสืบพนั ธุเพศหญงิ (ตอ)

คําศัพท คาํ อา น ความหมาย
(Vocabulary) (Reading) (Meaning)
Medulla of ovary เมดลั ลา ออฟ โอวารี รงั ไขสวนใน
uterine tube or fallopian tube ยูเทอริน ทบู ออร
ฟอลโลเปยน ทบู ทอ น้าํ ไข
Infundibulum อินฟนดิบลุ มั
Ampulla แอมพลู ลา สวนทอนําไขร ูปกรวย คลา ยน้ิวมอื

Intramural segment อนิ ทรามิวรอล เซกเมน หลอดมดลกู (spermผสมกับ
ovum)
mammary glands แมมมารี่ แกลนด สวนของทอนาํ ไขท ฝ่ี งตวั อยูในผนัง
nipple นปิ เปล มดลูก
areola เอรโี อลา ตอมน้ํานม
lactiferous duct แลคทิเฟอรัส ดคั
glandular tissue แกรนดูลา ทชิ ชู หัวนม
colostrum คอลโลสตรมั
perineum เพอริเนยี ม ขอบหัวนม
perineal body เพอริเนยี ล บอดี้
ischiocavernosus อิสเคียลคาเวอโนซสั ทอนํา้ นม

เน้ือของตอ ม

นํา้ นมสีเหลอื ง

ฝเ ยบ็

จดุ ศูนยกลาง บรเิ วณฝเยบ็

กลา มเนื้อดา นขา งสามเหล่ียม
ดานลา งยดึ เกาะกบั ischial
tuberosity ดานหนาตอ เน่ืองไป
กับ clitoris

61

คําศัพทระบบสบื พนั ธเุ พศหญงิ (ตอ)

คําศัพท คาํ อาน ความหมาย
(Vocabulary) (Reading) (Meaning)
Deep space of the anterior ดีพ สเปช ออฟ เดอะ แอนที
triangle เรยี แทรงเกิล อยูเหนอื ตอม perineal
membrane ตอเน่อื งไปกบั อุงเชงิ
internal pudendal อินเทอนอล พิวเดนดอล กราน
คอมเพรสเซอ ยูรีทรา เสน เลือดสําคญั ใน Deep space
compressor urethrae ยรู โี ทรวาไจนอล สปน เตอ of the anterior triangle
มสั เซิล กลา มเนื้อทอ ปสสาวะ
urethrovaginal sphincter ซาโครสไปเน ลกิ าเมน คอมเพรสเซอร
muscles ซาโครทเู บอรัส ลิกาเมน กลามเนอ้ื หูรดู ทอปสสาวะรวมชอ ง
sacrospinous ligament คลอด
เปลวคิ ไดอะแฟรม
sacrotuberous ligament คอคซเิ จียส มสั เซิล เอ็นยึดกระดกู ท่แี ข็งแรงทีย่ ึดชอ ง
คลอดสว นยอด
Pelvic diaphragm พิวโบคอคซเิ จยี ส เอน็ กน กบขงึ ต้ังแตลา งกระดูก
โพสทเี รยี แทรงเกิล กระเบนเหน็บ ลากผา นเฉียงออก
coccygeus muscles พิวเดนดอล เนิฟ ดานนอก
เปลวสิ อยลู กึ ไปจากฝเ ยบ็ ท้ังดา นหนาและ
pubococcygeus หลัง
Posterior triangle กลา มเนอ้ื หลังสวนลางเกดิ ข้ึนจาก
Pudendal nerve ischium และเอ็นที่เขารว มกระดกู
pelvis สนั หลงั และsacrum
กลามเนอ้ื พวิ โบคอ็ กซิเจยี ส

ดานหลังอวัยวะเพศหญิงภายนอก

เสนประสาทสาํ คญั ของฝเ ยบ็

กระดกู เชงิ กราน

62

คําศัพทระบบสืบพันธุเพศหญงิ (ตอ )

คําศัพท คาํ อา น ความหมาย
(Vocabulary) (Reading) (Meaning)
sacrum ซาครัม กระดกู สันหลังสวนกระเบน
เหน็บ
coccyx คอกซสิ กระดกู สนั หลงั สวนกนกบ
innominate bone อนิ โนมิเนต โบน
pelvis inlet เปลวสิ อนิ เลท กระดูกสะโพก
mid pelvis มิด เปลวิส
pelvic outlet เปลวส เอาทเลท ปากทางเขาชอ งเชิงกราน

ชองเชิงกราน

ทางเปดอุงเชิงกราน

63

สรปุ เนื้อหา

ระบบสบื พนั ธเุ พศหญงิ ประกอบดว ยสว นตา งๆดังน้ี
1. อวัยวะเพศภายนอก

- เนนิ หัวเหนา
- แคมใหญ
- แคมเลก็
- Clitoris
- Vestibule
- Bartholin’s gland
- เยือ่ พรหมจารี
- ฝเ ย็บและกน
2. อวยั วะเพศภายใน
- ชองคลอด
- มดลูก
- รงั ไข
- ทอ นําไข
- ตอมนา้ํ นม
- กระดกู องุ เชงิ กราน

64

บรรณานุกรม

- เอกสารประกอบการสอนระบบสืบพนั ธุเพศหญงิ
คณะพยาบาลศาสตร มหาวทิ ยาลัยราชภฏั สรุ าษฎรธานี
- ราํ แพน พรเทพเกษมสันต. (2561). ระบบสบื พันธเุ พศหญิง.(พิมพค รั้งท่ี 7).
กรงุ เทพมหานคร : สาํ นักพมิ พศ ลิ ปาบรรณาคาร.
สืบคนจาก https://shopee.co.th/product/193322292/7532141948?smtt=0.167869913-

65

บทท่ี 3
ระบบตอ มไรทอ (ENDOCRINE SYSTEM)

ตอ มไมมที อ ส่ิงที่หล่งั จากตอมเหลาน้ีเขา สูก ระแสเลอื ดไหลเวียนโดยตรง ไมตองผา น
ทอ ดงั น้ันเซลลข องตอมไรท อจะสมั ผัสกับหลอดเลอื ดฝอยภายในตอมอยา งใกลชดิ ตอ ม
เหลา นีจ้ ึงมีเลอื ดมาเลย้ี งอยา งมากมาย

ตอ มไรท อ สรางสารเคมซี ง่ึ มกั จะเรียกวา ฮอรโมน ซ่ึงจะไปควบคมุ หรือดดั แปลง
สมรรถภาพของเซลลข องอวัยวะอืน่ ๆ ผลของมันอาจไปกระตุน หรอื ยบั ยง้ั กไ็ ด

66

หนาที่ของตอ มไรทอ
ตอมไรทอ มีหนาที่ในการสรา งและหลัง่ ฮอรโ มน ซงึ่ มผี ล 2 ประการ คือ

1.ควบคมุ อวัยวะหรือเน้อื เยื่ออ่ืนๆ ของรา งกาย เชน การเจรญิ เติบโต กระดูก เกลือแร
และเมตะบอลสิ มตาง ๆ
2.ควบคมุ ตอมไรทออืน่ ๆ เชน ตอ มใตสมองควบคมุ ตอ มหมวกไต ตอ มไทรอยด รังไข
อัณฑะ เปนตน

ดังนน้ั การประเมนิ การสูญเสียสมรรถภาพของตอมไรท อ จึงตองคํานงึ ถึงผลการสญู เสีย
ของอวัยวะ เน้ือเยอื่ อื่น ๆ และตอมไรท ออ่ืน ๆ ทีเ่ กี่ยวของดว ย

67

ความผิดปกติของระบบตอ มไรท อ และเมตาบอลสิ ม แบง ออกไดเ ปน 3 ชนดิ
1. การสรา งฮอรโมนมากกวาปกติ

ภาวะการสรา งฮอรโ มนมากกวาปกติ สามารถรกั ษาไดจนปกติ แตบางกรณีไมสามารถ
ทาํ ใหลดลงสปู กตไิ ด ทําใหเกดิ การสญู เสียสมรรถภาพอยา งถาวรหรือบางกรณกี ารรกั ษาอาจ
มผี ลทาํ ใหก ารสรางฮอรโ มนนอยกวา ปกติ ซ่งึ ทาํ ใหเกิดการสูญเสียสมรรถภาพอยา งถาวร
2. การสรา งฮอรโ มนนอ ยกวา ปกติ

ภาวะการสรา งฮอรโ มนนอ ยกวาปกติ สามารถรักษาไดโดยการใหฮ อรโมนทดแทน
จนกระทั่งกลับสูปกติ แตบางกรณีไมส ามารถทดแทนใหเหมอื นปกติได ทําใหเ กดิ การสูญเสีย
สมรรถภาพอยางถาวร หรอื ไมส ามารถทดแทนใหเ หมือนปกตไิ ดถ ามภี าวะเครยี ด
3. กอนเนื้องอกโตไปกดอวัยวะอ่ืนๆ หรอื กระจายไปยงั อวยั วะอ่นื ๆ

กอ นเนอื้ งอกทีโ่ ตไปกดอวยั วะอนื่ ๆ อาจจะทาํ ใหเ กดิ ความผิดปกตขิ องอวยั วะน้นั ๆ ซึ่ง
ตองประเมินการสูญเสียสมรรถภาพของอวยั วะดังกลาวดว ย คือ
- ความผดิ ปกตทิ างหนา ที่ ทําใหส ูญเสยี สมรรถภาพอยา งถาวรของอวยั วะนั้นๆ
- ความผดิ ปกติทางความสวยงาม

68

ไฮโพทาลามัส (Hypothalamus)
เปน โครงสรางของสมองที่อยใู ตทาลามัส (thalamus) เหนือกา นสมอง (brain stem)

ทาํ หนา ทเ่ี ชอื่ มโยงการทํางานของระบบประสาทและระบบตอมไรท อ เปน โครงสรางหลกั ที่
อยูด า นลางของไดเอนเซฟาลอน (diencephalon) พบในสมองของสตั วเ ลย้ี งลกู ดว ยน้ํานม
ทกุ ชนิด
ในมนษุ ยมขี นาดประมาณเมลด็ อัลมอนด
- ทําหนา ที่ควบคมุ กระบวนการเมแทบอลิซึมบางอยางและหนา ท่ีอน่ื ๆ ของระบบ
ประสาทอิสระ (Autonomic Nervous System)
- ทาํ หนาท่สี ังเคราะหและหล่ังฮอรโมนประสาท (neurohormones) ซึง่ มักเรียกวา
hypothalamic-releasing hormones
ซ่งึ ทาํ หนาที่ในการกระตุนหรอื ยับย้ังการหลั่งฮอรโมนจากตอ มใตสมอง (pituitary gland)

69

ไฮโพทาลามัสทาํ หนาท่คี วบคมุ อุณหภมู ริ างกาย, ความหิว, ความกระหายน้ํา,
ความเหนื่อยลา, ความโกรธ และจังหวะรอบวนั (Circadian rhythm)
ฮอรโ มนจากไฮโพทาลามัส
- Anti-diuretic hormone (ADH)
- Corticotropin-releasing hormone (CRH)
- Gonadotropin-releasing hormone (GnRH)
- Growth hormone-releasing hormone (GHRH) or growth hormone-inhibiting
hormone (GHIH)
- Oxytocin
- Prolactin-releasing hormone (PRH) or prolactin-inhibiting hormone (PIH)
- Thyrotropin releasing hormone (TRH)

70

ตอ มใตสมอง (Pituitary gland)
ตอ มใตสมองมขี นาดประมาณ 1 - 1.5 เซนติเมตร อยตู ดิ กับสว นลางของสมองสว น

ไฮโปทาลามัสแบง ได 3 สวนคอื ตอ มใตสมองสวนหนา (anterior pituitary) , ตอ มใตส มอง
สว นกลาง (interior pituitary) และตอมใตสมองสว นหลงั (posterior pituitary)
- ตอ มใตสมองสวนหนาและสวนกลาง : มตี น กําเนิดมาจากเน้ือเยอื่ ชนดิ เดยี วกันทเ่ี รียกวา
Adenohypophysis ซึ่งสามารถสราง ฮอรโ มนไดเองดังนั้นจึงกลา วไดว าเปนหนว ยเดียวกนั
ซึ่งถือไดว า เปน ตอ มไรทอ แทจ ริง
- ตอ มใตสมองสวนหลัง : เปน สวนหนง่ึ ของเนอื้ เยอื่ ประสาท ทเ่ี รยี กวาNeurohypophysis

71

การหลัง่ ฮอรโ มนจากตอมใตส มอง
- ตอมใตส มองสวนหนา จะสรา งฮอรโ มนไดต อ งถูกกระตนุ จากฮอรโมนประสาทหรือรีลีส
ซ่ิงฮอรโมน (releasinghormone) สรางจากนวิ โรซคี รีทอรีเซลล (neurosecretory cell)
ทม่ี ีตัวเซลลอ ยูทสี่ มองสว นไฮโพทาลามัสเสยี กอน
- ตอ มใตสมองสว นหลงั ไมไดส รางฮอรโมนไดเ อง แตมปี ลายแอกซอนของนิวโรซคี รที อรี
เซลล จากสมองสวนไฮโปทาลามัสมาสิ้นสุด และหลงั่ ฮอรโ มนประสาทออกมาสู
กระแสเลอื ดเขา สเู สน เลอื ดทม่ี าเลย้ี งตอ มใตส มองสวนหลงั ดงั นน้ั ฮอรโ มนทหี่ ลง่ั ออกมาจาก
ตอ มใตส มองสวนหลงั กค็ ือ ฮอรโมนประสาท

72

ฮอรโ มนจากตอ มใตสมองสวนหนา
ฮอรโมนจากตอ มใตส มองสว นหนา หรืออะดิโนไฮโปไฟซีส (anterior pituitary gland

หรือ adenohypophysis) เปน ฮอรโ มนพวกโปรตีน ทําหนาทสี่ รางฮอรโ มน 2 ประเภทคือ
กลมุ แรกเปนฮอรโ มนท่ีไปกระตนุ ใหอวยั วะเปาหมายสรางฮอรโ มนออกมาเรียกฮอรโมน

พวกนีว้ าฮอรโมนกระตนุ ซ่งึ จะมีคําตอ ทายวา " trophic hormone, trophin หรอื
stimulating hormone " ไดแ ก
- อะดรโี นคอรต ิโคโทรฟรกิ ฮอรโมน (adrenocortico trophic hormone) : ACTH
- ไทรอยด สตมิ เู ลติงฮอรโ มน (thyroid stimulating hormone) : TSH
- ลูทไิ นซิง ฮอรโมน ( luteinizing hormone ) : LH หรอื อินเตอรส ตเิ ชียลเซลล
สตมิ ิวเลตงิ ฮอรโ มน(interstitial cell stimulating hormone) : ICSH
- ฟอลลิเคิลสตมิ ิวเลตงิ ฮอรโมน ( follicle stimulating hormone ) : FSH

กลมุ สองเปน ฮอรโ มนท่ไี ปมผี ลตอ อวยั วะเปา หมายโดยตรงไมไดกระตุนใหอ วัยวะ
เปา หมายสรา งฮอรโ มน ไดแ ก
- โกรทฮอรโ มน ( growth hormone ) : GH หรือโซมาโตโทรฟรนิ (somatotrophin :
STH
- โพรแลกทนิ (prolactin ) : PRL

73

ฮอรโ มนจากตอ มใตส มองสวนกลาง
จะมีความสําคัญและหนา ท่ีเดนชัดเฉพาะในสัตวท ี่มีกระดูกสันหลังบางชนดิ เทา นั้น

โดยทําหนาทผ่ี ลติ และหลงั่ เมลาโนไซตสตมิ วิ เลติงฮอรโมน(melanocyte-stimulating
hormone, MSH) จะทาํ หนาทกี่ ระตนุ เซลลเมลาโนไซต (melanocyte) ซึ่งเปน เซลลท ่ี
แทรกอยรู ะหวา งหนงั กําพรา (epidermis) และหนังแท (dermis) ใหสังเคราะหรงควัตถสุ ี
น้ําตาล-ดําทเ่ี รยี กวา เมลานิน (melanin) นอกจากนน้ั MSH ยงั กระตนุ ใหเ มลานินภายใน
เมลาโนไซตกระจายตวั ออกไปทัว่ เซลล เปนใหส ผี วิ เขม ขนึ้

ในสตั วจ าํ พวกปลา สัตวค รึ่งบกครงึ่ นํา้ และสตั วเ ล้ือยคลานบางชนิดสามารถเปลย่ี นสผี วิ
ใหเขากับสภาพแวดลอ มเพอ่ื การพรางตวั ไดอยา งรวดเรว็ การเปลย่ี นสีผิวดังกลาวเกดิ จาก
การกระจายตวั ของเมลานินภายในเมลาโนไซตซ ึ่งไดรบั การกระตุน จาก MSH น่นั เอง

ในคนตอมใตสมองสวนกลางจะมขี นาดเล็กมาก และจดั เปน สวนหน่งึ ของตอมใตสมอง
สว นหนา ทําหนาทผ่ี ลติ และหล่ัง MSH ซงึ่ มสี ูตรโครงสรางคลา ยกับ ACTH มาก แตไ มมี
บทบาทหนาทีท่ ี่ชดั เจน

74

ฮอรโมนจากตอ มใตส มองสวนหลงั
ตอ มใตส มองสว นหลงั : เจริญมาจากเน้อื เย่ือประสาท ตอมใตส มองสว นหลงั เปน ทเี่ กบ็

ฮอรโ มนสองชนดิ ทหี่ ล่งั จากของใยประสาทแอกซอน (axon)ของนวิ โรซคี รีทอรเี ซลลท ่ตี ัว
เซลลอ ยูทสี่ มองสว นไฮโพทาลามสั ฮอรโ มนจะเคลอ่ื นทต่ี ามเสน ประสาทแอกซอนและมาเก็บ
ไวที่ตอ มใตสมองสว นหลงั เมอื่ เซลลป ระสาทไดร ับการกระตนุ ฮอรโ มนทเ่ี กบ็ ไวจะถูกหลัง่ เขา
สูกระแสเลอื ดไปยงั อวยั วะเปาหมายเปนพวกโปรตนี ฮอรโ มน ฮอรโมนสองชนดิ ที่สรา งจาก
ตอ มใตส มองสวนหลงั คือ
- แอนตี้ไดยเู รติกฮอรโมน (antidiuretic hormone) : ADH
- ออกซิโทซนิ (oxytocin)

75

ตอ มไทรอยด (Thyroid gland)
เปนตอมไรท อซง่ึ อยูบริเวณลาํ คอ อยูด า นหนาของกลองเสยี ง ติดกับฐานของคอหอย

เปน ตอ มไรทอ ที่มีขนาดใหญที่สดุ ในคนปกติมนี ํ้าหนกั ประมาณ 25 กรมั แบงออกเปน 2 พู
และเชื่อมกนั ตรงกลาง ดวยสว นท่เี รียกวา คอคอดหรืออิสมัส (isthmus)

ตอมไทรอยดส รางฮอรโมนทีส่ ามารถดึงไอโอดีนจากกระแสเลอื ดเขา สูเซลลได ตอม
ไทรอยด จะประกอบดว ยถุงหมุ ท่เี ปนเนอ้ื เยอื่ เก่ยี วพัน เรียกวา ไทรอยดฟอลลิเคลิ (thyroid
follicle) ซง่ึ เปน ที่สรา งและหลง่ั ฮอรโ มนไทรอกซิน (thyroxine) ซึง่ มีไอโอดนี เปน
สวนประกอบแลวเก็บไวในของเหลว ท่ีอยูตรงกลางเรียกวา คอลลอยด (colloid cell)

นอกจากน้นั ในตอมไทรอยด ยังพบกลุมเซลลท เี่ รยี กวา เซลลซ ี (C-cell) หรือ เซลล
พาราฟอลลิคูลาร (parafollicular cell) แทรกอยใู นระหวางไทรอยดฟอลลิเคลิ ของ

ตอมไทรอยดซ ง่ึ สรา ง ฮอรโ มนแคลซิโทนนิ (calcitonin)

76

ฮอรโมนท่สี รา งจากตอมไทรอยด
1.ฮอรโมนไทรอกซนิ
- แหลง ทสี่ รา ง : สรา งจากไทรอยดฟอลลิเคลิ
- อวัยวะเปา หมาย : อวยั วะรางกายท่ัวไป
- หนาท่ี : ควบคุมเมแทบบอลซิ ึมตา งๆของรางกาย เชน ท่ีเกย่ี วกับการเจริญเติบโต,
การใชพ ลังงาน และการสงั เคราะหสาร เปน ตน
2. ฮอรโมนแคลซโิ ทนนิ
- แหลง ท่สี รา ง : สรางจากเซลลพ าราฟอลลิควิ ลารหรือเซลลซ ี
- อวยั วะเปาหมาย : กระดูก, ทอหนวยไต และ ลําไสเ ลก็
- หนา ที่ : ลดระดบั แคลเซยี มในเลอื ดใหต่าํ ลงถา ในเลือดมรี ะดับแคลเซยี มสงู กวาปกติ
ทําไดโดย

- เพิม่ การสะสมแคลเซยี มทก่ี ระดูก
- ลดการดูดแคลเซยี มกลบั จากทอหนว ยไต (ขับแคลเซยี มทงิ้ ทางนํ้าปส สาวะ)
- ลดการดดู ซมึ แคลเซียมทล่ี าํ ไสเลก็ (ไมใหแ คลเซยี มถกู ดดู เขาสกู ระแสเลือด)

77

ภาวะความผดิ ปกติ
- โรคไทรอยดเปนพษิ หรอื ไทรอยดทํางานมากเกินไป เกดิ จากความบกพรองของภูมคิ มุ กนั
ทสี่ รา งสารแอนติบอดซี ึ่งเปน การกระตุน ใหต อ มไทรอยดผลติ ฮอรโ มนมากกวา ปกติ มอี าการ
ใจสน่ั นํ้าหนกั ลด เหน่อื ยงา ย เหงอ่ื ออกเยอะ เปน ตน
- โรคคอพอก เปน ภาวะที่ตอมบรเิ วณลาํ คอใตล กู กระเดือกมขี นาดใหญ หรอื บวมผิดปกติ
เกดิ จากการไดร บั สารไอโอดีนไมเพียงพอ หายใจลาํ บาก แนนในลาํ คอ ไอ เสียงแหบ
และกลืนอาหารลาํ บาก
- โรคตอ มไทรอยดท าํ งานนอ ยกวาปกติ เกดิ จากฮอรโมนในเลือดมรี ะดบั ตา่ํ กวา ปกตเิ พราะ
ตอมไทรอยดผลิตฮอรโมนนอ ย มอี าการเฉ่ือยชา งว งนอน นาํ้ หนักขึน้ เปน ตน
- มะเรง็ ตอ มไทรอยด เกิดจากการแบงตัวของเซลลในตอ มไทรอยดม ากผิดปกติ แมจ ะไม
แสดงอาการแตอ าจสังเกตไดจ ากการคลําแลว พบกอ นบรเิ วณลําคอ เปน โรคท่สี ามารถ
ตดิ ตอ กันทางกรรมพันธุ

78

ตับออน (Pancreas)
ตง้ั อยทู ่ดี านบนซา ยของชอ งทอ ง โดยวางตวั จากสวนโคง ของลาํ ไสเ ล็กสว น ดโู อดีนัม

(duodenum ) ถึงมา ม (spleen) และดา นหลังของกระเพาะ (stomach) ลกั ษณะคอนขาง
แบน มคี วามยาวประมาณ 12 – 15 เซนติเมตร

ตับออ นทาํ หนาท่ที งั้ เปนตอ มมีทอ คอื การสรางน้ํายอยไปทล่ี าํ ไสเลก็ และเปน ตอมไรทอ
สรางฮอรโมน
หนาที่ของตบั ออ น
1.ตับออนทําหนาทส่ี าํ คัญเก่ยี วขอ งกับการ ผลิตเอนไซมไวย อ ยอาหาร
โดยหล่ังนาํ้ ยอยเขา ไปในลาํ ไสเ ลก็ ผานทางทอ ตบั ออ น นา้ํ ยอยจัดเปนเอนไซมทย่ี อ ยสลาย
ไขมัน โปรตนี และคารโบไฮเดรตในอาหาร
2.สรางฮอรโ มน ตบั ออ นทาํ หนา ท่ี สรางฮอรโมนอินซูลิน และกลูคากอน โดยเม่อื สังเคราะห
อนิ สลุ ินและกลูคากอนแลว กจ็ ะหล่ังเขาไปในกระแสเลือดทนั ที ฮอรโมนท้ังสองทําหนาที่
ควบคมุ ระดับนํา้ ตาลในกระแสเลอื ด

79

ฮอรโมนท่สี รางจากตับออน ไดแ ก
1.อินซลู ิน (Insulin) เปนฮอรโมนประเภทเปปไทด ทีช่ ว ยในการสรา งสารชวี โมเลกลุ
(anabolic hormone) เพ่ิมการเก็บกลูโคส กรดไขมัน และโปรตนี จากกระแสเลือด
ทาํ งานตรงขา มกบั ฮอรโ มนกลคู ากอน อนิ ซลู ินมีผลตอเซลลเ กอื บทุกชนดิ ในรางกาย
โดยมีอวัยวะเปาหมายทส่ี าํ คัญคอื ตับ กลามเนื้อลาย และเซลลไขมนั
2.กลูคากอน (Glucagon) เปน ฮอรโมนทชี่ วยในการทาํ ลายสารชวี โมเลกุล (catabolic
hormone) สลายกลโู คส กรดไขมัน และ โปรตีนทําใหเพ่มิ ระดับ น้ําตาลในกระแสเลอื ด
มผี ลการทาํ งานตรงกนั ขา มกบั ฮอรโมนอินซูลนิ (insulin) ถานํ้าตาลในกระแสเลือดลดตาํ่ ลง
รา งกายมกี ารหล่งั ฮอรโมนหลายชนดิ ใหร ะดบั น้ําตาลในกระแสเลือดเพม่ิ มากข้ึน กลูคากอน
เปนตวั หนึ่งที่ทําหนา ทีส่ ลายคารโบไฮเดรต ไขมนั และโปรตีนของเนือ้ เยอื่ ออกมาเปน กลโู คส
กรดไขมนั และ กรดอะมิโนใหเพิม่ ข้ึนในกระแส เลอื ด

80

เซลลของตบั ออ นที่ผลติ ฮอรโมน ไดแ ก A-cells หรอื alpha–cells, B-cells หรอื
Beta-cells, C-cells และ D-cells หรอื delta cells
- Beta-cells เปนเซลลท ีพ่ บมากทีส่ ดุ ทําหนาท่ีผลติ และหลั่งฮอรโ มนอนิ ซูลนิ (Insulin)
- Alpha-cells เปน แหลง ผลิตและหลั่งฮอรโ มนกลูคากอน (Glucagon) เปนทั้งอนิ ซลู ินและ
กลูคากอนเปน ฮอรโ มนประเภทโพลิเปปไทด (polypeptide hormone) ทาํ หนาทีเ่ กยี่ วขอ ง
กบั การรักษาระดับกลโู คสในเลอื ด หรอื เกยี่ วกับการควมคุมเมตาโบลซิ ึมของคารโ บไฮเดรต
โดยฮอรโ มนท้งั 2 ชนิดจะทาํ งานตรงขามกนั

81

ตอมหมวกไต (Adrenal gland)
- ตอ มหมวกไตตงั้ อยูท่ดี านบนของไตทัง้ สองขา ง จงึ เรียกวาตอ มหมวกไต แตละตอ ม
ประกอบดว ยเน้ือเยอ่ื 2 ช้ันคือ
- ตอมหมวกไตดานนอกหรืออะดรนี ลั คอรเ ทกซ (adrenal cortex) ประกอบดว ยเนื้อเยือ่
ท่ีแตกตาง 3 ชนดิ
- ตอมหมวกไตดานในหรืออะดรีนัลเมดลั ลา (adrenal medulla) ซงึ่ ทัง้ สองสว นจะผลิต
ฮอรโ มนพวกสารสเตอรอยดทท่ี ําหนาท่ีตางกัน
- การสรางฮอรโมนจากตอมหมวกไตสวนนอกตองอาศัยฮอรโมน ACTH จากตอ มใตส มอง
สว นหนา มากระตุน
- ตอ มหมวกไตมีความสาํ คญั อยางย่ิง ถารา งกายขาดฮอรโ มนจากตอ มหมวกไตจะไมสามารถ
มีชีวติ อยไู ด ฮอรโมนในกลมุ นี้จะควบคมุ เมแทบอลซิ มึ ของ คารโ บไฮเดรท ไขมนั และโปรตนี
รกั ษาระดบั สารน้าํ ในรา งกายและชวยใหร า งกายตอสูกับความเครียดตอเหตุการณตา งๆทั้ง
ในชีวติ ประจําวนั และยามฉกุ เฉิน

82

ฮอรโ มนจากตอมหมวกไตสวนนอก
ตอ มหมวกไตดานนอกหรืออะดรีนลั คอรเทกซ (adrenal cortex) สรา งฮอรโมนทสี่ าํ คัญ
3 กลุมคือ
- ฮอรโมนกลูโคคอรต คิ อยด ( glucocorticoids )
- ฮอรโ มนมินเนอราโลคอรต คิ อยด (mineralocorticoid)
- ฮอรโมนเพศ ( sex hormone )
ฮอรโ มนจากตอ มหมวกไตสว นใน
ตอ มหมวกไตดานในหรืออะดรีนัลเมดลั ลา ( adrenal medulla ) : ตอ มหมวกไตสวนในเปน
ท้งั ตอ มไรท อและเปนสว นของประสาทซมิ พาเทตกิ จะทาํ งานเมื่อเผชญิ หนา กับ ภาวะเครยี ด
ตนื่ เตน ตกใจ กลวั หนภี ยั เมื่อเจ็บปวดและออกกาํ ลังกาย สรางฮอรโ มน 2 ชนิด คือ
- ฮอรโ มนเอพเิ นฟรนิ (epinephrine hormone) หรอื อะดรีนาลนิ
(adrenalin hormone)
- ฮอรโ มนนอรอิพเิ นฟรนิ ( norepinephrine hormone ) หรือนอรอะดรีนาลิน
(noradrenalin hormone )

83

ฮอรโ มนท่สี รางจากตอ มหมวกไตช้นั นอก
ตอมหมวกไตชั้นนอก (adrenal cortex) ทาํ หนา ท่ีในการสรา งฮอรโมนที่

สาํ คัญ 3 ตัว มีหนาท่แี ละกลไกในการควบคมุ การทํางานทแี่ ตกตางกนั คอื
1. ช้ัน zona glomerulosa
- ตดิ กับเปลอื กหุม ตอมเปนชนั้ บางๆ
- สรา งและหล่ังฮอรโมนพวก mineralocorticoids และอัลโดสเตอโรน (aldosterone)
- ทาํ หนาทคี่ วบคมุ สมดลุ ของนํ้าและเกลือแรใ นรางกาย
2. ชนั้ zona fasciculata
- หลง่ั ฮอรโมนกลโู คคอรทิคอยด (glucocorticoids) ไดแ ก คอรท ิซอล (cortisol) คอรทิโซน
(cortisone) และ คอรทิโคสเตอโรน (corticosterone) มีความจาํ เปน ตอชีวิตขาดไมไ ด
- ควบคุมเมทาบอลซิ มึ ของโปรตนี คารโบไฮเดรต และไขมัน
3. Androgen สรางจากช้ัน zona reticularis
- หล่ังฮอรโ มนเพศชาย (androgens) เชน dehydroepiandrosterone (DHEA)
- มผี ลตอกระบวนการสบื พนั ธนุ อ ยกวาฮอรโ มนทีไ่ ดจากอณั ฑะ ในเพศหญงิ อัตราการหล่ัง
เเอนโดรเจนจะตํ่ากวา เพศชาย

84

ตอมพาราไทรอยด (Parathyroid gland)
ตอ มพาราไทรอยด เปนตอ มเล็กๆมีทั้งหมด 4 ตอ มโดยที่อยตู ิดกับดา นหลังของตอ ม

ไทรอยด
2 ขางซ่ึงพบ ขางละ 2 ตอ ม เรยี กวา superior และ inferior parathyroid glands
- ทอดตวั อยูต ามขอบหลงั จากขวั้ บนของตอ มไทรอยดไ ปยงั ข้วั ลาง
- Superior parathyroid gland อยูใ นระดบั กง่ึ กลางของขอบหลังของกลบี ขางของตอ ม
ไทรอยด
- Inferior parathyroid gland อยูแ ถวขอบหลังของดานลา งของปก ขางทั้งสองของตอม
ไทรอยด

85

เซลลสว นใหญข องตอมพาราไทรอยดคอื chief cell มีหนา ท่ีหลัง่ parathyroid
hormone (PTH) หรือ พาราทอรโมน (parathormone) เปนฮอรโ มนพวกเปปไทด
มีกรดอะมโิ นเปน องคประกอบประมาณ 84 ตวั
parathyroid hormone (PTH) หรือ พาราทอรโมน (parathormone)
1.อวยั วะเปา หมาย คือ กระดูก ไต และระบบทางเดินอาหาร (ลาํ ไสเล็ก)
2.หนา ที่ คือ ควบคุมสมดุลของเเคลเซยี มในเลือดใหค งทีโ่ ดยจะทําใหร ะดบั
เเคลเซยี มในเลอื ดสูงขน้ึ หรอื เพิม่ ระดบั เเคลเซยี มในเลือด ซ่งึ จะ
- ทําใหกระดกู สลายเเคลเซียม (Ca) ออกมา ทําให Ca ในเลือดเพิม่ ขนึ้ การปลดปลอ ย Ca
ของกระดกู จะมผี ลใหมกี ารปลดปลอยฟอสฟอรัส (PO4-) ดวย ซง่ึ จะทาํ ใหเปน โรคไตเรื้อรัง
- เพม่ิ การดดู ซึม Ca ท่ีลาํ ไสเ ล็กมากข้นึ
- เพมิ่ การดูดซมึ กลบั ของ Ca ในสว นของทอหนว ยไตสวนปลาย (distal convoluted
tubule) ทาํ ให Ca ทปี่ นมากับปสสาวะลดลง แตเ พ่มิ การขบั ออกของ PO4- ทห่ี นว ยไตมผี ล
ใหระดับ PO4- ในเลือดลดลง

86

กลไกการควบคุมการหลั่ง PTH
เปนกลไกแบบยับยง้ั ยอนกลับ โดยใชระดบั ความเขมขนของ Ca ในเลือด เมื่อ Ca

ในเลือดสูงขนึ้ จะมีผลให PTH หล่ังลดลง แตเ มื่อ Ca ลดลง PTH จะหลัง่ ออกมามากขึ้น
โดยทั่วไปการทาํ งานของ PTH จะทํางานรว มกนั กบั ฮอรโ มนแคลซิโทนนิ (calcitonin)
จากตอมไทรอยด ฮอรโ มนแคลซิโทนนิ เปน ฮอรโ มนท่ีผลติ จาก C- cell หรอื
parafollicular cell ท่ีอยูข า งๆฟอรลิเคลิ ในตอ มไทรอยด เปน ฮอรโ มนทมี่ ีหนาทใ่ี นการ
ควบคุมระดบั แคลเซี่ยมในเลอื ดเชนเดยี วกบั ฮอรโ มนจากตอ มพาราไทรอยด แตจ ะทํางาน
เมื่อระดับของ Ca ในเลือดสูงกวา ปกติ โดยไปยับยงั้ การสลายตวั ของกระดูกและการดดู
ซึมเเคลเซียม

87

ความผิดปกติของรางกายเน่ืองจากพาราฮอรโมน
1. เนอ่ื งจากแคลเซยี มจาํ เปน สาํ หรบั กระดกู การทํางานของเซลลประสาทและกลามเนอื้
ฟอสฟอรสั ทาํ หนา ที่ควบคมุ สมดลุ ของกรดและเบสในเลอื ด ทั้งยังเปนสวนประกอบสาํ คญั
ของโคเอนไซมหลายชนิดดงั น้ันพาราทอรโมนจึงทําหนา ท่คี วบคมุ รา งกายใหอ ยใู นสภาพปกติ
2. ถาตอ มพาราไทรอยดบ กพรอ งไมส ามารถสรางพาราทอรโมนไดจ ะมีผลทาํ ใหก ารดดู
แคลเซยี มกลบั ทท่ี อ ของหนว ยไตลดนอยลง ทําใหสูญเสียแคลเซยี มไปในปส สาวะและเปน ผล
ใหระดับแคลเซยี มในเลอื ดลดตํ่าลงมากกลามเน้อื จะเกดิ อาการเกร็งและชักกระตกุ ปอดไม
สามารถทาํ งานได และตายในทสี่ ดุ

88

ตอมไพเนยี ล (Pineal Gland)
อวยั วะเล็กๆสีนาํ้ ตาลแดงรูปลกู แพร อยเู หนือสมองสว นกลา (midbrain)

อยใู ต spleniun ของ corpus callosum
เปน ตอมเล็กมขี นาดประมาณ 4-8 มิลลเิ มตร อยกู ่งึ กลางระหวา งเซรีบลมั ซกี ซายและ

ซกี ขวา ตอมไพนยี ลผลิตและหลง่ั ฮอรโ มนเมลาโทนิ (melatonin) ซ่งึ เช่อื วา ทาํ หนา ท่ี
ควบคมุ การหลับ อารมณ การเขาสูว ัยหนุม สาว และการสืบพนั ธุ

89

หนา ท่ีตอมไพเนียล (Pineal Gland)
- ผลติ ฮอรโ มนเมลาโทนิน (melatonin)
- ทาํ หนา ท่ีเปน ตัวสงขา ว (neuroendocrine transducer) มีผลยบั ยง้ั การทาํ งานของ
อวยั วะที่สรางเซลลสบื พันธ (gonads) ไมใ หทาํ งานเร็วเกินไป
- ในคนดเู มลาโทนนิ จะไมม ีผลตอ melanocyte
- ชวยสัตวใหป รับการทาํ งานของระบบตา งๆ ของรา งกาย
- ทาํ หนาที่เหมือนตัวกลางทีร่ ับความรูค วามยาวความยาวของวันแลว สง สญั ญาณในรูปของ
ฮอรโ มนไปสูร ะบบตางๆ
- เมลาโทนินจะออกฤทธ์ยิ บั ยั้งการเจรญิ เตบิ โตของระบบสบื พนั ธใุ นเด็กจนกวา จะเขา สูวยั
หนมุ สาว (puberty) โดยยับย้งั การสังเคราะห GnRH ที่ไฮโพทาลามัส หรอื ออกฤทธ์ิท่ี
พทิ ูอิทาร่ีกดการหลงั่ LH FSH มีผลยับย้ัง การพฒั นาของ gonadotropin ออกมามากข้นึ
มีผลทาํ ใหอณั ฑะโตขน้ึ นาํ้ หนกั เพ่ิมเขา สคู วามเปน หนมุ เร็ว
- ถาเกิดเน้อื งอกของตอมไพเนียล (pinealoma) ทาํ ใหขาดฮอรโ มน จะทําให เดก็ เขา สวู ยั
หนุมเร็วกวาปกติ (precocious puberty)

90

ตอ มไทมสั (Thymus gland)
ตอมไทมสั (Thymus gland) เปน เนือ้ เย่ือนํ้าเหลอื งชนดิ หนึ่ง มลี ักษณะเปนพู 2 พู อยู

ในทรวงอกสวนบน ระหวา งกระดูกอกกับหลอดเลอื ดใหญ อาจยนื่ ต่ําลงไปอยหู นา เยอ่ื หมุ หัว
ในเด็กเกดิ ใหมมขี นาดโตกวาในผูใหญม าก

ตอ มไทมสั วางอยูใ น anterior และ superior mediastinum ของชองอกและยื่นลง
ไปดา นลา งจนถึงกระดูกออ นของซโ่ี ครงซีท่ ี่ 4 และสวนบนทีม่ ีลกั ษณะเรยี บเลก็ ยื่นเขา ไปใน
คอ บางครงั้ ใกลถึงระดบั ขัว้ ลางของตอมไทรอยดหรอื สงู กวา ทางดานหนา ถกู ปด ทับดว ย
กระดูกหนา ก (sternum) และกระดูกออนของซโี่ ครงสซี่ บี่ น และ ดา นบนเปน กลามเนอ้ื คอ

Cortex ชน้ั นอกประกอบดว ย small lymphocyte อยกู นั หนาแนน เห็น nucleus
มากมายเปน จดุ สเี ขม อยูชดิ กันเรยี กเซลลพวกนี้วา Thymocytes

Medulla เปนเน้ือในมสี จี างกวา สวน cortex เพราะเซลลส ว นใหญเปน พวก
reticular cell มี lymphocytes อยเู ลก็ นอ ยในบริเวณ medulla มีโครงสรางเปน วงซอน
กนั เปนชัน้ ๆ ยอมติดสีชมพเู รยี กวา Hassal’s corpuscle หรือ Thymic corpuscle

91

ไทโมซิน (Thymosin)
เปนฮอรโมนทสี่ รา งจากตอมไทมสั ซง่ึ มโี ครงสรา งเปน สายพอลเิ ปปไทด ทม่ี ีกรดอะมโิ น

ตอ กนั เปน สายมีโครงสรา งหลายแบบ เชน ไทโมซนิ แอลฟาหน่งึ และไทโมซนิ เบตาส่ี เปน ตน
หนาท่ี : กระตุนการแบง เซลลเมด็ เลือดขาวประเภทลมิ โฟไซท (Lymphocyte หรอื
T-cell) ทีย่ งั ออ นอยู (Immature lymphocyte) แลวปรับสภาพไปเปน ลมิ โฟไซทท่ีเจริญ
เตม็ ท่ี (Mature lymphocyte) ลมิ โฟไซทท เี่ จริญเตม็ ที่แลว จะออกจากตอมไทมสั ไปอยู
บรเิ วณมามและตอ มนํ้าเหลอื งท่ัวรางกาย ทําหนาที่สรา งภมู ิคมุ กันโรคเนื่องจากการกระทาํ
ของเซลล (Cellular immunity)

92

คําศัพท คาํ ศัพทระบบตอ มไรท อ ความหมาย
(Vocabulary) (Meaning)
Endocrine glands คําอาน ตอมไรทอ
Hypothalamus (Reading) ไฮโพทาลามัส
Pituitary gland อนิ โดไครน แกลนด ตอ มใตสมอง
Anterior pituitary gland ไฮโพทาลามัส ตอ มใตส มองสวนหนา
พทิ อู เิ ทอร่ี แกลนด
hypopituitarism แอนทเี รยี พทิ อู เิ ทลรี่ แกลนด โรคขาดฮอรโมนจากตอมใต
สมอง
Hyperpituitarism ไฮโปพทิ อู ิทาริซึม โรคทีเ่ กิดจากตอมใตสมองสว น
หนา หล่งั ฮอรโมนมากเกินไป
Posterior pituitary gland ไฮเปอพิทูอิทาริซึม ตอมใตส มองสวนหลัง

โพสตีเรีย พทิ ูอิเทอรี่ แกลนด

Thyroid gland ไทรอย แกรน ตอมไทรอยด
goiter กอยเทอะ คอพอก
Hyperthyroidism ไฮเปอไทรอยริซึม ไทรอยดฮ อรโ มนมากเกินไป
Hypothyroidism ไฮโปไทรอยริซมึ ขาดไทรอยดฮอรโมน
Pancreas แพนเคลยี ส ตับออ น
Glucagon คลูคากอน ฮอรโ มนกลูคากอน
Insulin อินซูลนิ ฮอรโ มนอนิ ซูลิน
Adrenal gland อะรีแนล แกลนด ตอมหมวกไต
adrenal cortex อะรีแนล คอลแทค ตอ มหมวกไตสว นนอก
Adrenal medulla อะดีแนล เมดลั ลา ตอ มหมวกไตสว นใน

93

คําศัพทร ะบบตอมไรทอ (ตอ)

คาํ ศพั ท คําอาน ความหมาย
(Vocabulary) (Reading) (Meaning)
Parathyroid glands พาราไทรอย แกลนด ตอ มพาราไทรอยด
Hypercalcemia ไฮเปอแคลซเี มีย ระดับแคลเซียมในเลือดสูงเกนิ
ปกติ
hypocalcemia ไฮโปแคลซีเมยี ระดับแคลเซยี มในเลอื ดตา่ํ กวา
ปกติ
Pineal Gland ไพเนยี ล แกลนด ตอมไพเนยี ล
Thymus Gland ไทมัส แกลนด ตอ มไทมสั
Melatonin เมลาโทนนิ ฮอรโมนเมลาโทนิน
Thymosin ไทโมซนิ ฮอรโมนไทโมซนิ

94

สรุปเนอ้ื หา

ระบบตอมไรท อประกอบดว ย
1. ไฮโพทาลามสั

- ควบคุมกระบวนการเมทาบอลิซมึ บางอยา งและหนาทอ่ี นื่ ๆของระบบประสาทอิสระ
- สังเคราะหและหลัง่ ฮอรโมนประสาท
2. ตอมใตสมอง
- ตอ มใตสมองสว นหนา , ตอ มใตสมองสว นกลาง, ตอมใตส มองสวนหลงั
3. ตอ มไทรอยด
- หากผดิ ปกติจะทใหเ กดิ โรคไทรอยดเปนพษิ , โรคคอพอก เปน ตน
4. ตบั ออ น
- ผลิตเอนไซมไวย อ ยอาหาร
- สรางฮอรโมนอนิ ซูลนิ และกลคู ากอน
5. ตอมหมวกไต
- ตอ มหมวกไตสว นนอก, ตอ มหมวกไตสวนใน
6. ตอมพาราไทรอยด
- Superior parathyroid gland, Inferior parathyroid gland
7. ตอมไพเนยี ล
- ควบคุมการหลับ, ควบคมุ อารมณ, การเขา วยั หนมุ สาว, การสบื พันธุ
8. ตอ มไทมสั

95

บรรณานกุ รม

- เอกสารประกอบการสอนระบบตอ มไรทอ
คณะพยาบาลศาสตร มหาวทิ ยาลัยราชภัฏสุราษฎรธานี
- ราํ แพน พรเทพเกษมสนั ต. (2561). ระบบตอมไรทอ .(พิมพคร้งั ท่ี 7).
กรุงเทพมหานคร : สํานกั พมิ พศิลปาบรรณาคาร.
สบื คนจาก https://shopee.co.th/product/193322292/7532141948?smtt=0.167869913-

96

บทที่ 4
ระบบกลามเนอ้ื (MUSCULAR SYSTEM)

กลา มเนอื้ เรียบ (Smooth Muscle)
เปนกลา มเนอื้ ที่ทาํ งานอยตู ลอด กลา มเนอื้ แบบนม้ี ีชื่อเรยี กอกี อยางวา กลา มเน้อื นอก

อํานาจจิตใจ (Involuntary Muscle) เชน ในกระเพาะ (Stomach) และระบบการยอย
อาหาร (Digestive System) กลา มเนอ้ื หดตวั แนนข้ึนและขยายตัวออก เพ่ือใหอ าหาร
เดินทางไปตามระบบยอ ยอาหารสวนอนื่ ๆของรางกายได

กลา มเนอื้ หัวใจ (Cardiac Muscle)
เปน กลา มเน้ือนอกอํานาจจติ ใจเหมอื นกับกลามเน้อื เรียบ ทําใหเ กิดการเตนของหัวใจ

(Heart Beat) อยตู ลอดเวลา กลา มเน้ือหวั ใจจะบบี ตัว (Contract) เพือ่ ดันเลือดสงออกไป
ยงั สวนตา งๆของรางกาย และคลายตัว (Relax) เพอ่ื ใหเลอื ดไหลกลับเขามาสหู วั ใจหลงั จาก
ทไี่ หลวนไปสสู ว นอ่ืนๆของรางกายแลว

กลามเน้ือลาย (Skeletal Muscle)
เปน กลามเน้ือภายใตอํานาจจิตใจ (Voluntary Muscle) กลามเนอ้ื ลายเปนกลามเน้ือที่

สามารถควบคมุ การเคล่อื นไหวของกลามเนอ้ื ชนิดนไี้ ด กลา มเน้ือลายจะหอ หุม โครงกระดูก
ของเราไว และท้งั สองอยา งจะทํางานรว มกนั ทาํ ใหร า งกายสามารถทํางาน กลามเนอ้ื ลายมี
รูปรา งและขนาดหลากหลายทาํ งานไดห ลากหลายรปู แบบ

97

สว นประกอบท่ีสาํ คัญ ของกลา มเน้ือ
1.โปรตีน
2.คารโบไฮเดรต
3.ไขมัน
4.สารทท่ี ําใหก ลามเนื้อหดตวั มี ATP & ADP
กลามเนอื้ ในสวนตา งๆของรา งกาย
- กลามเนอ้ื ใบหนา

เปนกลามเน้อื ที่อยตู นื้ คอื อยูใ ตผ ิวหนงั (Subcutaneous tissue) ดานหนึ่งเกาะกบั
กระดูกหนา อีกดานหน่ึงติดกับผวิ หนงั ของใบหนาทําหนาท่ีแสดงความรสู กึ บนใบหนาใน
ลักษณะตา งๆกลา มเนื้อที่ใชแ สดงความรสู ึกของใบหนา ท่ีสําคญั ไดแก
1. Frontalis อยูทห่ี นา ผาก ทําหนา ที่ ยกควิ้ ขึ้นลง ทําหนาผากยน
2. Nasalis อยูทจ่ี มกู ทาํ หนา ที่ หบุ ปก จมกู เวลาดมกลิน่
3. Corrugator อยูบ ริเวณคิว้ – เหนือคิ้ว ทําหนาที่ ขมวดคว้ิ ครนุ คดิ
4. Orbiculalisocculi อยรู อบดวงตา ทาํ หนาท่ี ปด ตา หรอื หลบั ตา
5. Zygomaticus major เกาะอยูบรเิ วณโหนกแกม – ปากบน ทาํ หนาทีย่ กปาก
6. Orbicularis oris อยูบริเวณรอบปาก ทําหนาที่ หุบปาก ทาํ ริมฝป ากย่นื ทําปากจู
7. Risorius อยถู ัดออกมาทางดานขา งของปาก ทําหนา ทเ่ี วลาแสยะยิ้ม

98

- กลามเน้ือคอ (Muscle of the neck)
ทสี่ าํ คัญในการเคล่อื นไหวของคอ มอี ยู 3 มดั คอื
1. Sternomastoid หรือ Sternocleidomastoideus เปน กลา มเน้อื ทใี่ หญท่ีสดุ ของคอ
เกาะพาดจากกระดกู หนาอกกบั กระดูกไหปลารา ไปยังดา นนอกของกระดกู Mastoid
และกระดกู ทา ยทอย ทําหนาทีเ่ อยี งคอ หนั และหมุนคอ
2. Splenius capitisเปน กลา มเน้อื ที่อยดู า นขา งของคอ มีจดุ เกาะเร่ิมจากกระดูกสันหลัง
สวนลาํ ตัว (thoracic spine) อันท่ี 3 และ 4 ไปยงั จุดเกาะปลายทกี่ ระดกู ทา ยทอย
ทาํ หนาท่ียืดคอ เอียงคอและเงยหนา
3. Semispinaliscapitis เปน กลามเนอ้ื ท่อี ยูดานหนา ของคอ จดุ เกาะตน เร่ิมจากกระดกู สนั
หลงั สวนคอ (cervical spine) อนั ที่ 4 และ 5 ไปยังจดุ เกาะปลายที่กระดูกทา ยทอย
ทาํ หนา ทย่ี ืดคอ เอียงคอและเงยหนา

99

- กลา มเน้อื สวนลาํ ตวั (Muscle of the trunk)
กลามเนอ้ื สวนลาํ ตัว (Muscle of the trunk) แบงเปน กลามเนือ้ สวนลําตวั ดา นหนา

และดานหลัง ดงั นี้
1.กลา มเนอ้ื สวนลาํ ตัวดานหนา กลา มเนือ้ สวนลาํ ตวั ดา นหนา ทเ่ี ดน ชดั และมัดใหญ มดี งั น้ี
1.1 Pectoralis minor เปน กลา มเน้อื รปู สามเหลย่ี มแบนเลก็ อยูภ ายใตก ลามเนือ้
Pectoralis major เกาะจากผวิ นอกของกระดกู ซีโ่ ครงซที่ ี่ 3 – 5 ไปยัง Coracoid process
ของกระดูกสะบกั ทําหนา ทดี่ งึ หัวไหลไ ปทางดา นหนา และลงลา ง และชว ยรับน้ําหนักตวั
ขณะทยี่ นื เอามอื ยนั
1.2 Pectoralis major เปน กลามเน้ือทรวงอกมัดใหญรปู รา งคลายพดั คลมุ อยบู นอกและทบั
อยบู นกลามเนือ้ Pectoralis minor ทําหนาที่หบุ งอ หมุนตนแขนเขาดานใน ชวยในการ
ผลกั ขวา ง ปนปา ย การหายใจเขา รง้ั แขนใหมาทางดา นหนา ทาํ ใหไ หลค งรูปอยกู บั ท่ี
1.3 Rectus abdominis เปน กลา มเน้อื หนา ทอ งมีลกั ษณะเปนแถบยาวเปนปลอง ๆ เม่ือ
ออกแรงเกรง็ มีจดุ เกาะตนจากกระดูกหัวเหนา (Pubic bone) เกาะทป่ี ลายผิวหนาของ
กระดกู Xiphoid และกระดูกซโ่ี ครงที่ 5,6,7 ทําหนาที่เกร็งชอ งทองเวลายกของหนกั ชวยใน
การขับถา ยและคลอดบตุ ร
1.4 Oblique externusหรอื External oblique เปนกลา มเนอื้ ลําตัวดา นขา งตั้งตนจาก
กระดูกท่ี 4 -12 ทอดเฉียงจากบนมาลาง ยึดเกาะที่ Iliac crest ของกระดูกเชิงกรานทํา
หนา ท่เี หมือนกับกลา มเนอื้ Rectus abdominis
1.5 Serratus anterior เปน กลามเนือ้ ดานในของรกั แร อยทู างดานขางของอกมีรูปรางเปน
แฉกๆ ยึดติดกบั กระดูกซีโ่ ครงทางดานหนาไปยังกระดกู สะบกั ทําหนา ทย่ี ดึ ดึงกระดกู สะบกั
ใหอยูกับทแ่ี ละชวยการทาํ งานของกลามเน้ือ Deltoid เวลายกแขน

100