บางกอกบอกเล่า (เรื่อง) วัง

หม่อมราชวงศ์พันธุ์ทิพย ์ บริพัตร ชายา เห็นชอบตาม หม่อมราชวงศพ์ ันธ์ุทิพย์ บรพิ ัตร (สกลุ เดิม เทวกุล) หรอื “คณุ ท่าน”
พระดำริของพระสวามีและได้ปรับปรุงตกแต่งสวนโดยรอบ ของชาววังสวนผกั กาด (ภาพจากหอจดหมายเหตุแห่งชาต ิ
ตำหนักให้ร่มร่นื งดงามยิ่งขึ้น ไม่ทราบปที ี่ถ่าย)
เม่ือพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหม่ืนนครสวรรค์ศักดิพินิต
ส้ินพระชนม์ เมื่อพุทธศักราช ๒๕๐๒ หม่อมราชวงศ์พันธ์ุทิพย์ การศึกษาและการอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรม เปิดให้เข้าชมทุกวัน
บริพัตร ได้สืบสานพระปณิธานของพระสวามี ด้วยการ ต้ังแต่เวลา ๐๙.๐๐ - ๑๖.๐๐ น. อัตราค่าเข้าชม ชาวต่างชาติ
สรรค์สร้างวังสวนผักกาดให้เป็นแหล่งเก็บรวบรวมรักษามรดก ๑๐๐ บาท คนไทย ๕๐ บาท
ทางวฒั นธรรมอนั ล้ำค่าของชาต ิ โดยใหช้ ่อื วา่ “พิพิธภัณฑ์จุมภฏ
- พันธ์ุทิพย์” ตามท่ีพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหม่ืนนครสวรรค์ศักดิ “...โบราณวัตถุทที่ า่ นสะสมไม่ไดเ้ ป็นแคท่ รพั ย์สิน
พินิตทรงต้ังพระทยั ไว ้ ของทา่ น หากแตย่ ังถอื ว่าโบราณวัตถุเหล่าน้ี
ด้วยความมุ่งหมายท่ีจะสนองพระปณิธานของพระสวามี เปน็ มรดกตกทอดของมนุษยชาติอกี ด้วย
ทำให้หม่อมราชวงศ์พันธ์ุทิพย์ บริพัตร ให้ความสนใจในเร่ือง
ประวัติศาสตร์ โบราณคดี และศิลปะร่วมสมัย (Contemporary ดว้ ยเหตุนี้ จึงไม่ควรเกบ็ ไว้ชมแตเ่ พยี งผูเ้ ดยี ว...”
art) มากยงิ่ ขึน้ โดยสะสมภาพเขยี นของจิตรกรไทยและใหค้ วาม
อนุเคราะห์ศิลปินหลายต่อหลายคน ทั้งอนุญาตให้ศิลปินนำรูป (หมอ่ มราชวงศ์พนั ธ์ุทิพย ์ บรพิ ัตร)
มาฝากขายทวี่ งั สวนผักกาดไดด้ ้วย
นอกจากน้ี ท่านยังเสาะหาโบราณวัตถุของชาติมาเก็บ
รักษาเพิ่มขึ้นอีกเป็นจำนวนมาก ท้ังโบราณวัตถุสมัยก่อน
ประวัติศาสตร ์ ทวารวดี ลพบุร ี สุโขทัย และอยุธยา และ
ปลูกบ้านเรือนไทยเพิ่มเติมอีกหลายหลัง เพ่ือเก็บรักษาศิลปวัตถุ
ที่เพิม่ มากขน้ึ
อาจกลา่ วไดว้ า่ วงั สวนผกั กาดเปน็ บา้ นแหง่ แรกในพระนคร
ที่เปิดให้ผู้อื่นเข้าชมบ้านได้ในขณะที่เจ้าของบ้านยังพักอาศัยอยู ่
หม่อมราชวงศ์พันธ์ุทิพย์ บริพัตร มีความเชื่อว่าโบราณวัตถุที่
ท่านสะสมไม่ได้เป็นแค่ทรัพย์สินของท่าน หากแต่เป็นมรดก
ตกทอดของมนษุ ยชาตจิ งึ ไมค่ วรเกบ็ ไวช้ มแตเ่ พยี งผเู้ ดยี ว
ปัจจุบัน วังสวนผักกาดอยู่ในความดูแลของมูลนิธิจุมภฏ
- พันธุ์ทิพย ์ ซ่ึงเป็นองค์กรการกุศลท่ีหม่อมราชวงศ์พันธ์ุทิพย์
บริพัตร ก่อต้ังขึ้นต้ังแต่พุทธศักราช ๒๕๑๑ เพ่ือส่งเสริม

250

หมู่เรอื นไทยภายในวงั สวนผักกาด สถานท่ีเก็บรักษาสมบตั อิ ันล้ำค่าของชาติ

251

รักษามรดกวัฒนธรรมลำ้ ค่า สมเด็จพระนารายณ์มหาราช เดิมเป็นตำหนักของเจ้านายต้ังอยู่
ท่ีกรุงเก่า แล้วย้ายมาที่วัดบ้านกลิ้ง มีคู่กัน ๒ หลัง เป็นหอไตร
ผู้ใดก็ตามที่ย่างเข้าสู่วังสวนผักกาดจะสัมผัสได้ถึง หลังหนึ่งและหอเขยี นอกี หลงั หนง่ึ ตอ่ มา ไดบ้ รู ณะรวมกนั เขา้ เปน็
กลิ่นอายของความเป็นไทยใจกลางเมืองใหญ ่ ทแี่ วดล้อมไปดว้ ย หลังเดียว พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนครสวรรค์ศักดิพินิต
หมู่เรือนไทยผสานกับบรรยากาศอันร่มร่ืนของแมกไม้นานาพนั ธ ุ์ ทรงทำผาติกรรมหอเขียนหลังน้ีมาจากวัดบ้านกล้ิง กรุงเก่า
ชวนใหส้ มั ผสั ถงึ คณุ คา่ และรากเหงา้ ของความเปน็ ไทย เมื่อพุทธศักราช ๒๕๐๑ โดยทรงสร้างอาคารและศาลาใหม่
วังสวนผักกาดเม่ือแรกสร้างมีส่ิงปลูกสร้างเพียงหมู่ ถวายวัดเป็นการแลกเปล่ียน เสด็จในกรมฯ ทรงเสียทรัพย์เป็น
ตำหนักเรือนไทย ๓ หลัง หอเขียน ตำหนัก และเรือนผู้รับใช้ อันมากในการบูรณะหอเขียนน้ ี ภายหลังการบูรณปฏิสังขรณ์
ต่อมา มีการปลูกเรือนไทยเพิ่มเติมเป็นเรือนไทยหลังท ่ี ๕ - ๘ พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนครสวรรค์ศักดิพินิตได้มอบเป็น
และอาคารศิลปาคารจุมภฏ - พันธ์ุทิพย ์ ซึ่งเปิดใช้เม่ือ ของขวัญวนั เกิดครบรอบอายุ ๕๐ ปี แกช่ ายาของทา่ น
พุทธศักราช ๒๕๓๙
หมู่ตำหนักเรือนไทยโบราณ ๓ หลัง คือ เรือนไทยหลัง หอเขียนหลังนี้เป็นสถาปัตยกรรมช้ินเอกของพิพิธภัณฑ์วังสวนผักกาด
ท ี่ ๒ ๓ และ ๔ เดมิ เปน็ ของสมเดจ็ เจา้ พระยาบรมมหาพไิ ชยญาติ เปน็ หอเขยี นเพยี งแห่งเดยี วทมี่ ีภาพลายรดนำ้ ทส่ี วยงาม
(ทตั บุนนาค) หรอื “สมเดจ็ เจา้ พระยาองค์นอ้ ย” เจ้าคณุ ทวดของ และสมบูรณท์ ่สี ุดในประเทศ
สมเด็จฯ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต
เน่ืองจาก สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้าสุขุมาลมารศร ี พระอัครราชเทว ี
พระชนนีของสมเด็จฯ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ กรมพระนคร
สวรรค์วรพินิตทรงเป็นธิดาของเจ้าคุณจอมมารดาสำล ี ธิดาของ
สมเดจ็ เจา้ พระยาบรมมหาพไิ ชยญาต ิ
สมเด็จฯ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธ ุ์ กรมพระนครสวรรค์
วรพินิตทรงรื้อเรือนไทยโบราณท้ัง ๓ หลังจากบ้านสมเด็จ
เจ้าพระยาบรมมหาพิไชยญาต ิ ฝ่ังธนบุร ี ไปปลูก ณ อัมพวา
เมอื งสมทุ รสงคราม ตอ่ มา พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ กรมหมน่ื นครสวรรค ์
ศกั ดิพินติ ทรงได้รบั เป็นมรดก และโปรดใหร้ ้ือมาปลกู ณ วังสวน
ผกั กาด
บรเิ วณสนามหญา้ ดา้ นทศิ ใตข้ องวงั สวนผกั กาด เปน็ ทตี่ งั้
ของหอเขียน (หอพระอภิธรรมหรือหอไตรโบราณ) เป็นหอเขียน
เพียงหลังเดียวในปัจจุบันที่มีภาพลายรดน้ำที่สวยงามและ
สมบูรณ์ที่สุดในประเทศ เป็นเรื่องราวเก่ียวกับพุทธประวัติและ
รามเกียรติ ์ หอเขียนหลังนี้สันนิษฐานว่าสร้างขึ้นในสมัยของ

252

๑ ๒ ๑. อาคารศลิ ปาคารจมุ ภฏ - พนั ธท์ุ พิ ย ์ บรเิ วณชน้ั ๒ จดั แสดงโบราณวตั ถ ุ
๔ ในวฒั นธรรมบา้ นเชยี งและหอ้ งศลิ ปนทิ รรศมารศร ี สว่ นชน้ั ๓ และ ๔
๓ เปน็ สำนกั งานมลู นธิ จิ มุ ภฏ - พนั ธท์ุ พิ ย ์
๕ ๒. โบราณวัตถุสมยั กอ่ นประวัตศิ าสตร ์
๖ ๓. เรอื พระทน่ี ง่ั เกา้ กง่ึ พยาม
๔. ภายในหอเขียนวงั สวนผกั กาดเขียนลายรดน้ำเลา่ เรื่องพทุ ธประวัต ิ
๕. ระเบียงหอเขยี น
๖. ตู้พระอภธิ รรมศลิ ปะอยุธยา

253

วงั สวนผกั กาดยังมสี วนซ่ึงประกอบไปดว้ ยพรรณไมห้ ายากทั้งของไทยและตา่ งประเทศจำนวนมาก

ด้านทิศตะวันตกของหอเขียนเป็นที่เก็บรักษาเรือ และจดั แสดงมรดกทางวฒั นธรรมอนั ลำ้ คา่ ของชาตติ งั้ แตส่ มยั กอ่ น
พระท่ีน่ังเก้ากึ่งพยาม ซึ่งเป็นเรือพระท่ีนั่งที่พระบาทสมเด็จ ประวัติศาสตร์จนถึงยุคกรุงรัตนโกสินทร ์ ทั้งงานจิตรกรรม
พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานแก่สมเด็จฯ เจ้าฟ้า ประตมิ ากรรม และนาฏศิลป ์
บริพัตรสุขุมพันธ ์ุ กรมพระนครสวรรค์วรพินิตพระบิดาของ นอกจากจะเป็นแหล่งรวบรวมโบราณวัตถุและศิลปวัตถุ
พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนครสวรรค์ศักดิพินิต เพ่ือใช้เป็น อันทรงคุณค่าแล้ว วังสวนผักกาดยังเป็นแหล่งรวบรวมพรรณไม้
ขบวนเรือตามเสด็จ เวลาเสด็จประพาสต้น ตัวเรือทำด้วยไม ้ หายากทง้ั ของไทยและตา่ งประเทศ ทำใหว้ งั แหง่ นมี้ คี วามสวยงาม
ตะเคยี นทอง ส่วนเกง๋ และหลังคาทำด้วยไม้สักทอง และน่าสนใจท้ังในส่วนของบรรยากาศและศิลปวัฒนธรรม
ด้านทิศตะวันออกของหอเขียนเป็นหมู่เรือนไทยที่ปลูก สร้างความประทับใจแก่ผู้มาเย่ียมเยียนอย่างไม่รู้ลืม
ขึ้นใหมจ่ ำนวน ๔ หลัง เรียกวา่ เรือนไทยหลงั ที่ ๕ - ๘ เกบ็ รกั ษา

254

๑ ๒ ๓ ๑. เทวรปู พระอมุ า ศลิ ปะขอมสมยั บายน
๔ ๕ ๒. หอ้ งจดั แสดงพระพทุ ธรปู สำคญั ประจำวงั สวนผกั กาด
๓. หอ้ งจดั แสดงพระพุทธรปู และเทวรูปหายาก
๖ ๔. ห้องจัดแสดงเคร่ืองโขนและหนุ่ ละคร
๕. หอ้ งจดั แสดงเครอ่ื งดนตรไี ทย
๖. เคร่อื งดนตรเี หล่านี้เป็นมรดกตกทอด
มาจากวงั บางขุนพรหม

255

วังสระปทมุ

หากเอ่ยถึงย่านปทุมวัน หลายคนคงนึกถึงภาพความ
สับสนวุ่นวายของวิถีชีวิตผู้คนในเมืองและการจราจรอันคับคั่ง
ภาพแหล่งศูนย์การค้าและความบันเทิงสมัยใหม่ซ่ึงเป็นท่ีนิยม
ของเหล่าวัยรุ่น แต่ท่ามกลางแสงสีและความคึกคัก ยังคงมี
สถานที่อันสงบและร่มร่ืนด้วยแมกไม้ซ่อนตัวอยู่ในย่านน ี้
คือ วังอันเป็นท่ีประทับของเหล่าพระบรมวงศานุวงศ์ในราชสกุล
“มหิดล”

256

257

กำเนดิ วงั สระปทุม สมเด็จพระศรีสวรินทริ า บรมราชเทวี พระพนั วสั สาอัยยกิ าเจ้าและ
สมเดจ็ พระมหติ ลาธิเบศร อดลุ ยเดชวกิ รม พระบรมราชชนก
วังสระปทุมสร้างข้ึนในรัชสมัยพระบาทสมเด็จ (ภาพจากหอจดหมายเหตุแหง่ ชาติ ไมท่ ราบปที ถี่ า่ ย)
พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที ่ ๔ ด้วยมีพระราชดำริจะขยาย
อาณาเขตของพระนครเพื่อกระจายความเจริญสู่พ้ืนท่ีห่างไกล เม่ือพระราชวังและวัดสร้างแล้วเสร็จ รัชกาลท ่ี ๔
รวมท้ังมีพระราชประสงค์แก้ปัญหาเรื่องความแออัดจากจำนวน พระราชทานชื่อบริเวณทุ่งปทุมวันนี้ว่า “ตำบลปทุมวัน”
ประชากรท่ีเพ่ิมข้ึน พ้ืนที่ท่ีทรงเลือก คือ “ทุ่งปทุมวัน” ซึ่งเดิม ตามลักษณะเด่นของพื้นท่ีที่มีดอกบัวชูก้านออกดอกบานสะพร่ัง
เป็นท้องทุ่งว่างเปล่า มีเพียงชาวลาวเวียงจันทน์ ซ่ึงถูกเทครัว ท่ัวทั้งคลอง
มาแต่ครั้งกบฏเจ้าอนุวงศ์ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้า ถึงสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
เจ้าอยู่หัว รัชกาลท่ ี ๓ ไม่กี่หลังคาเรือนเท่าน้ันท่ีต้ังบ้านเรือน รัชกาลท ี่ ๕ ทรงสานต่อพระราชปณิธานของสมเด็จพระบรม
อาศัยอยู่ ชนกนาถ โดยโปรดเกล้าฯ ให้สร้างวังของเจ้านายบนพ้ืนที่
รัชกาลท่ี ๔ โปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระราชวังและ กลางทุ่งปทุมวันขึ้น เพื่อเป็นศูนย์กลางการตั้งชุมชนของราษฎร
พระราชทานนามว่า “พระราชวังปทุมวัน” พร้อมกับโปรดเกล้าฯ วังท่ีมีพระราชดำริให้สร้างข้ึนน้ัน ได้แก่ “วังวินด์เซอร์” หรือ
ให้ขุดสระบัว แบ่งออกเป็น “สระนอก” เป็นที่ให้ราษฎรทั่วไปได้ “วังกลางทุ่ง” เพื่อเป็นที่ประทับของสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช
เล่นแข่งเรือในฤดูน้ำหลาก (ราวเดือน ๑๑ หรือเดือน ๑๒) และ เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร โดยถ่ายแบบมาจาก
“สระใน” ให้เปน็ ท่ีสำราญพระอิรยิ าบถสว่ นพระองค ์ เมื่อสร้างวงั
และขุดสระเรียบร้อยแล้ว โปรดเกล้าฯ ให้สร้างวัดชื่อว่า “วัด
ปทุมวนาราม” เพ่ือพระราชทานเป็นเกียรติแก่สมเด็จพระเทพ
ศิรินทรา บรมราชิน ี พระอัครมเหสี ตามโบราณราชประเพณีที่มี
การสร้างวัดประจำพระราชวัง โดยอาศัยแรงงานชาวลาวเป็น
กำลังสำคญั ในการสรา้ งวดั
จากนั้น รัชกาลท ่ี ๔ โปรดเกล้าฯ ให้นิมนต์พระครูกล่ำ
ซึ่งเป็นภิกษุชาวลาวจากวัดบวรนิเวศวิหารมาเป็นเจ้าอาวาส
และโปรดเกล้าฯ ให้อัญเชิญพระพุทธปฏิมาศักดิ์สิทธ์ิอันเป็น
ท่ีเคารพนับถือของพุทธศาสนิกชนชาวลาวมาประดิษฐานที่วัด
ปทมุ วนาราม ซงึ่ นบั วา่ เปน็ พระบรมราโชบายในการผูกใจชาวลาว
ได้เป็นอย่างด ี ไม่เพียงเท่านั้น ยังโปรดเกล้าฯ ให้มีการตัดถนน
ควบคู่กันไปด้วย เพื่อให้บริเวณทุ่งปทุมวันเป็นศูนย์กลางดึงดูด
ให้ประชาชนออกมาตั้งบ้านเรือนอยู่อาศัยบริเวณชานพระนคร
มากข้นึ

258

วัดปทมุ วนาราม (ภาพจากหอจดหมายเหตุแห่งชาต ิ ถา่ ยปลายสมัยรชั กาลท ่ี ๔)

พระราชวังวินด์เซอร์ของสหราชอาณาจักรแต่ย่อส่วนลงมา มหติ ลาธิเบศร อดลุ ยเดชวิกรม พระบรมราชชนก) พระราชโอรส
ชาวต่างชาติเรียกวังน้ีว่า “วังวินด์เซอร์” ชาวบ้านทั่วไปเรียกว่า ซึง่ ประสูตแิ ต่สมเดจ็ พระศรสี วรินทิรา บรมราชเทว ี พระพันวสั สา
“วงั กลางทงุ่ ” หรอื “วงั ใหม”่ แตเ่ นอ่ื งดว้ ยสมเดจ็ พระบรมโอรสาธริ าช อัยยิกาเจ้า แต่ยังมิทันได้สร้างวังเนื่องจากพระราชโอรสยังอยู่ใน
เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมารเสด็จทิวงคตเสียก่อน ระหวา่ งเสดจ็ ไปทรงศกึ ษาทป่ี ระเทศสหรฐั อเมรกิ า เมอ่ื รชั กาลท ่ี ๕
จึงมิได้เสด็จมาประทับ ณ วังน ้ี ภายหลังการเปล่ียนแปลง เสด็จสวรรคต สมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวีได้เสด็จออก
การปกครองพุทธศักราช ๒๔๗๕ วังวินด์เซอร์ได้ถูกรื้อถอน จากพระบรมมหาราชวัง มาประทับท่ีพระตำหนักที่สร้างขึ้นใน
เพ่ือสร้างเป็นสนามกีฬาแห่งชาติ (สนามศุภชลาศัย) ดังปรากฏ บริเวณพระราชวังปทุมวัน ท่ีเรียกว่า “พระตำหนักเขียว” เพื่อใช้
ในทุกวนั นี้ เป็นที่ประทับระหว่างการสร้างพระตำหนักใหญ่ เม่ือพระตำหนัก
บริเวณทุ่งปทุมวันน ้ี รัชกาลท ี่ ๕ พระราชทานท่ีดิน ใหญ่สร้างแล้วเสร็จ โปรดให้เรียกวังน้ีว่า “วังสระปทุม” และได้
แปลงหนึ่งในเขตสระบัวด้านเหนือแก่สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ ประทับอย่ทู ี่พระตำหนกั ใหญแ่ ห่งนี้จนตลอดพระชนมชพี
เจ้าฟ้ามหิดลอดุลเดชฯ กรมขุนสงขลานครินทร (สมเด็จพระ

259

ตำหนักใหญ่ วังสระปทมุ หรือเสด็จประพาสทางน้ำเป็นระยะทางไกลๆ และระหว่างที่
ประทับท่ีพระตำหนักหลังน ี้ เล่ากันว่า สมเด็จพระศรีสวรินทิรา
ความงดงาม ความทรงจำ ในวงั สระปทุม บรมราชเทวีทรงเป็นผู้ออกแบบพระตำหนักใหญ่ด้วยพระองค์
เองท้ังหมด ด้วยทรงรอบรู้ในเร่ืองทิศทางลมเป็นอย่างด ี โดยทรง
แม้กาลเวลาเลยผ่านเกือบหนึ่งศตวรรษ แต่เร่ืองราวและ ใช้ก้านไม้ขีดบ้าง หางพลูบ้าง ทรงร่างแผนผังพระตำหนักและ
บรรยากาศในวังสระปทุมกย็ งั มไิ ด้เปลย่ี นแปลงไป สถานทแ่ี ห่งน้ี ห้องที่ประทับต่างๆ แล้วทรงให้สถาปนิกผู้ควบคุมงานดำเนิน
ยังคงไว้ซึ่งความทรงจำอันเป็นเรื่องราวของความรักและความ เร่ืองการก่อสร้างเมื่อสร้างเสร็จก็ได้พระตำหนักใหญ่หลังใหม ่
อบอุ่น ทั้งยังงดงามด้วยสถาปัตยกรรมท่ีรังสรรค์ให้เป็นวังนับแต่ ที่โลง่ โปรง่ สบายมลี มพดั ผา่ นทัว่ ถึงตลอดทุกฤดูกาล
แรกสร้างจนถึงทกุ วันน้ ี “พระตำหนักใหญ่” หรือ “พระตำหนักสมเด็จพระศรี
“พระตำหนักเขียว” เป็นพระตำหนักหลังแรกท่ีสร้างขึ้น สวรินทิรา บรมราชเทวี พระพันวัสสาอยั ยิกาเจ้า” มลี ักษณะเปน็
ในวังสระปทุม ด้วยภายหลังที่รัชกาลที ่ ๕ เสด็จสวรรคต ตำหนักก่ออิฐถือปูนรูปส่ีเหลี่ยมผืนผ้า ๒ ช้ัน หลังคาเป็นทรง
สมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวีได้เสด็จออกมาประทับ ป้ันหยามุงด้วยกระเบื้องว่าวตามสมัยนิยม ลักษณะที่โดดเด่น
นอกพระบรมมหาราชวังตามโบราณราชประเพณ ี และประทับท่ี ของพระตำหนักใหญ่หลังนี้คือ ลายปูนป้ันบนฝาผนังใกล้กับ
พ ร ะ ต ำ ห นั ก เ ขี ย ว ร ะ ห ว่ า ง ก า ร ก่ อ ส ร้ า ง พ ร ะ ต ำ ห นั ก ใ ห ญ่ ชายคาซึ่งทำเป็นรูปต้นไม้และดอกไม้เรียงรายกันไปรอบตำหนัก
พระตำหนักเขียวน้ีสร้างแบบก่ออิฐถือปูน ทาสีเขียว จึงเรียกว่า และตอนบนของซุ้มบานพระแกลเป็นลวดลายแบบตะวันตก
“พระตำหนักเขียว” ต้ังอยู่บริเวณริมคลองแสนแสบอันเป็น แทนบัวน้ำตก พระตำหนักใหญ่นี้เคยใช้จัดงานพระราชพิธี
เส้นทางคมนาคมทางน้ำที่สำคัญมากในอดีต รวมถึงใช้เป็น สำคัญ อันเป็นความทรงจำที่งดงามและยังตราตรึงอยู่ในใจของ
เส้นทางเสด็จทางชลมารค เนื่องด้วยสมเด็จพระศรีสวรินทิรา เหล่าพสกนิกรท่ัวประเทศคือ พระราชพิธีราชาภิเษกสมรส
บรมราชเทวีโปรดการเสด็จทางเรือไปทรงจ่ายตลาดท่ีประตูน้ำ ระหวา่ งพระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยหู่ ัว รัชกาลปจั จบุ นั กับสมเดจ็
พระนางเจ้าสิริกิต ์ิ พระบรมราชินีนาถ (พระยศในขณะนั้นคือ
หม่อมราชวงศ์สิริกิต์ิ กิติยากร) เม่ือวันที่ ๒๘ เมษายน พุทธ
ศักราช ๒๔๙๓ โดยสมเด็จพระศรสี วรนิ ทริ า บรมราชเทวีทรงเป็น
ประธานในพระราชพธิ ี
“พระตำหนักใหม”่ สร้างขนึ้ ภายหลงั จากท่ีสมเดจ็ พระเจ้า
ลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหิดลอดุลเดชฯ กรมขุนสงขลานครินทรเสด็จ
กลับจากการศึกษาที่ประเทศสหรัฐอเมริกาแล้ว ได้เสด็จมา
ประทับท่ีวังสระปทุมเป็นการถาวร สมเด็จพระศรีสวรินทิรา
บรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้าโปรดเกล้าฯ ให้สร้าง
พ ร ะ ต ำ ห นั ก ใ ห ม่ เ พื่ อ ใ ช้ เ ป็ น ท่ี ป ร ะ ทั บ ข อ ง พ ร ะ ร า ช โ อ ร ส

260

ตำหนกั เขยี ว วังสระปทุม มลี กั ษณะทโี่ ดดเดน่ คอื ทำทจี่ อดรถไวใ้ ต้พระตำหนกั แทนการยก
มุขด้านหน้า การสร้างพระตำหนักหลังน ้ี สมเด็จพระมหิตลา
หม่อมสังวาลย์ มหิดล ณ อยุธยา (ขณะยังเปน็ นางสาวสังวาลย์ ธิเบศร อดลุ ยเดชวิกรม พระบรมราชชนกโปรดเกล้าฯ ใหส้ รา้ งข้ึน
ตะละภัฏ ซ่ึงต่อมาได้รับการสถาปนาเป็นสมเด็จพระราชชนนี เพ่ือใช้เป็น “บ้านคนเราจริงๆ” มิใช่เป็นแบบ “วังเจ้านาย” และ
ศรีสังวาลย์ และสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ท้ัง ๒ พระองค์ประทับ ณ พระตำหนักหลังนี้จนกระทั่ง
ตามลำดับ) และพระราชนัดดาท้ัง ๓ พระองค์ คือ สมเด็จ สน้ิ พระชนม์
พระเจ้าพ่ีนางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาส พระตำหนักใหม่ยังมีเร่ืองราวท่ีน่าประทับใจ ด้วยเป็น
ราชนครินทร ์ พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระตำหนักอันเป็นท่ีประทับและเจริญพระชันษาของยุวกษัตริย์
พระอฐั มรามาธบิ ดินทร รชั กาลท่ ี ๘ และพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ ถึง ๒ พระองค์ คือ รัชกาลท ่ี ๘ และพระบาทสมเด็จพระเจ้า
อย่หู ัว รัชกาลปัจจุบนั พระตำหนกั หลงั น้อี อกแบบโดยหม่อมเจ้า อยหู่ วั รชั กาลปจั จบุ นั โดยเมอ่ื ครงั้ ยงั ทรงพระเยาว ์ ทงั้ ๒ พระองค ์
อิทธิเทพสรร กฤดากร (ผู้ออกแบบพระราชวังไกลกังวลท่ีอำเภอ มักสำราญพระอิริยาบถอยู่ท่ัวบริเวณวังสระปทุมและท่ีหน้า
หัวหิน จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ และผู้ดูแลการบูรณปฏิสังขรณ์ พระตำหนักใหม่น้ี คร้ังหน่ึงทรงเคย “เล่นปลูกป่า” โดยทรงนำ
พระท่ีน่งั จักรีมหาปราสาทในพระบรมมหาราชวัง) มีลกั ษณะทาง ก่ิงไม้และใบไม้มาปักลงดินและรดน้ำคล้ายกับการปลูกต้นไม้
สถาปัตยกรรมที่เรียบง่าย โดยเป็นตึกก่ออิฐถือปูน ๒ ชั้น ทาสี สมเด็จพระเจ้าพ่ีนางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวง
ครีม วงกบตลอดจนหลังคาและบานประตูทาสีเขียวเกือบดำ นราธิวาสราชนครินทร์ทรงนิพนธ์ไว้ใน “เจ้านายเล็กๆ - ยุว
กษัตริย ์ ว่า “...นี่คือการสัมผัสครั้งแรกกับงานชลประทานและ
การปลูกป่า...” นับได้ว่าเป็นการปลูกฝังพระอุปนิสัยและเป็น
พ้ืนฐานพระราชดำริในการปลูกป่าและการชลประทาน อันเป็น
พระราชกรณียกิจที่สำคัญประการหนึ่งในรัชกาลของทั้ง ๒
พระองค ์
พระตำหนักใหม่จึงมิได้เป็นเพียงท่ีประทับของพระบรม
วงศานุวงศ์แห่งราชสกุลมหิดล แต่ยังเป็นสถานท่ีให้การอภิบาล
และปลูกฝังพระอุปนิสัย อันเป็นแนวทางที่ก่อให้เกิดพระราช
กรณียกิจสำคัญหลายประการก่อนเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ
เพ่ือบำบัดทุกข์บำรุงสุขแก่อาณาประชาราษฎร์ดังปรากฏจน
ทุกวันน ้ี

261

ปจั จุบนั ของวังสระปทมุ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลปัจจุบัน กับสมเด็จ
พระนางเจ้าสริ ิกิต ์ิ พระบรมราชนิ ีนาถ
ปจั จุบัน พ้นื ท่ีบริเวณวงั สระปทุมถูกแบง่ ออกเปน็ ๒ ส่วน ท้ังวังสระปทุมและพิพิธภัณฑ์สมเด็จพระศรีสวรินทิรา
ภายนอกวงั เปน็ สถานทต่ี งั้ ของบรรดาโรงแรมชน้ั นำ อาคารหา้ งรา้ น บรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้าเป็นตัวแทนบอกเล่า
และห้างสรรพสินค้าชื่อดังอย่างสยามดิสคัฟเวอรีและสยาม เรื่องราวทางประวัติศาสตร ์ ความเป็นมาของวัง รวมทั้งพระราช
พารากอน ซึ่งเป็นยา่ นธรุ กจิ สำคญั ของกรงุ เทพฯ ที่มีความคกึ คกั ประวัติและพระราชกรณียกิจของเหล่าพระบรมวงศานุวงศ์แห่ง
ท้ังการจราจรทางรถและผู้คนที่สัญจรผ่านไปมา แตกต่างกัน ราชสกุล มหดิ ล โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ พระราชกรณยี กิจของสมเดจ็
อย่างสิ้นเชิงกับพ้ืนที่อันเป็นท่ีตั้งของวังสระปทุม ซ่ึงภายในยังคง พระศรีสวรินทิรา บรมราชเทว ี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้าที่ทรงมี
เงียบสงบและร่มร่ืนด้วยแมกไม้นานาชนิดเหมือนเมื่อคร้ัง น้ำพระราชหฤทัยงดงามและเป็นแบบอย่างด้านการดำรง
แรกสร้าง ตำหนักใหม่เป็นท่ีประทับของสมเด็จพระเทพรัตน พระชนมชีพเพื่อประโยชน์สุขแก่คนหมู่มาก ทำให้วังสระปทุม
ราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมาร ี และโปรดเกล้าฯ ให้จัดต้ัง เปน็ สถานท่สี ำคญั แห่งพระราชวงศแ์ ละชาตติ ราบจนทุกวันน ้ี
พิพิธภัณฑ์สมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจ้าขึ้นในวังสระปทุม
เพ่ือสนองพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวที่มี พพิ ธิ ภณั ฑส์ มเดจ็ พระศรสี วรนิ ทริ า บรมราชเทว ี พระพนั วสั สาอยั ยกิ าเจา้
พระราชประสงค์ให้ประชาชนทั่วไปได้มีโอกาสศึกษาเรื่องราว
พระราชประวตั แิ ละพระราชกรณยี กจิ ของสมเดจ็ พระศรสี วรนิ ทริ า
บรมราชเทว ี พระพันวัสสาอัยยกิ าเจา้
พิพิธภัณฑ์ในวังสระปทุมแบ่งออกเป็น ๒ ส่วน ส่วนท ี่ ๑
คือ หอนิทรรศการ “สายธารสว่างวัฒน์พิพิธภัณฑสถาน”
จัดแสดงเร่ืองราวพระราชประวัติของสมเด็จพระศรีสวรินทิรา
บรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า และประวัติความเป็นมา
และการบูรณะซ่อมแซมพระตำหนักใหญ่ วังสระปทุม ส่วนที่ ๒
คือ พิพิธภัณฑ์สมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า ในพระตำหนัก
ใหญ่ จัดแสดงเรื่องราวของพระบรมวงศานุวงศ์แห่งราชสกุล
มหิดลและเหตุการณ์สำคัญท่ีเกิดข้ึนในวังสระปทุม โดยแบ่ง
นิทรรศการจัดแสดงตามห้องต่างๆ มีท้ังห้องพิธี ห้องรับแขก
ห้องทรงพระอักษร ห้องเทา ห้องทรงพระสำราญ ห้องทรง
นมัสการ และห้องบรรทม และยังมีส่วนที่เป็นเฉลียงหน้าห้อง
บรรทม ซ่ึงมีการกั้นอาณาเขตไว้เป็นพิเศษ เน่ืองด้วยบริเวณน้ี
เคยเป็นสถานที่ประกอบพระราชพิธีราชาภิเษกสมรสของ

262

พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยหู่ วั รชั กาลปจั จบุ นั และพระประยรู ญาต ิ ณ วงั สระปทุม (ภาพจากหนงั สือศรีสวรนิ ทิรานสุ รณีย์)

263

นอกเหนือจากวังต่างๆ ท่ีกล่าวไปแล้ว กรุงเทพฯ ยังมีวัง ต้องกระจัดพลัดพลายไปคนละทิศคนละทาง ที่เรียกกันว่า
เจ้านายอีกเป็นจำนวนมาก ท้ังวังซ่ึงยังเป็นที่พำนักของทายาท ปรากฏการณ์ “วังแตก” หากแต่เหล่าศลิ ปิน ครูดนตร ี นาฏศลิ ป ์
วังท่ีแปรสภาพไปเพื่อใช้ประโยชน์ในด้านอื่นๆ เช่น สถานท่ี และช่างฝีมือแขนงต่างๆ ที่เคยสังกัดวังเจ้านายเหล่าน ้ี ต่างได ้
ราชการ ห้างร้าน บริษัทเอกชน หรือแม้แต่วังท่ีเสื่อมสลายตาม รับเชิญจากกรมศิลปากรให้กลับมาร่วมกันฟื้นฟูศิลปวัฒนธรรม
กาลเวลาจนไม่หลงเหลือเค้าโครงของความเป็นวงั อยอู่ กี ตอ่ ไป ไทยเพอ่ื เปน็ แบบแผนในการธำรงรกั ษาและการศกึ ษาของเยาวชน
อยา่ งไรกด็ ี วงั ตา่ งๆ เหลา่ น ้ี ยงั คงคณุ คา่ อยใู่ นตวั เอง โดยเฉพาะ คนรนุ่ ใหม ่ ดังเช่นศิลปะการแสดงละครในของวังสวนกุหลาบ
ความสำคัญในฐานะแหล่งสร้างสรรค์ศิลปวัฒนธรรมนานปั การ มหรสพนานาชนิดของวังบ้านหม้อ หรือวิชาช่าง “หุงกระจก”
ทงั้ ดา้ นงานชา่ ง วรรณกรรม นาฏศลิ ป ์ คตธิ รรม ความร ู้ ซ่ึงยังคง เพ่ือประดับตกแต่งพระราชวังและวัดวาอารามของวังริมประตู
ไดร้ ับการสืบทอดและคงคุณประโยชนส์ บื มาจนถงึ ปัจจบุ ัน สำราญราษฎร์หรือวังพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมขุนวรจักรธรา
แม้วังส่วนมากของเจ้านายในกรุงเทพฯ จะลดบทบาท นุภาพ (พระองค์เจ้าปราโมช ต้นราชสกุล ปราโมช) ซ่ึงยังคง
และความสำคัญลงภายหลังเจ้านายผู้ครองวังส้ินพระชนม์หรือ ได้รับการสืบทอดโดยกรมศิลปากรเพ่ือการบูรณปฏิสังขรณ์
หลงั เหตุการณก์ ารเปล่ียนแปลงการปกครองพุทธศักราช ๒๔๗๕ วัดวาอารามทัว่ ประเทศมาจนถงึ ปัจจุบัน
อันเป็นเหตุให้เหล่าทายาทและข้าราชบริพารในสังกัดวังนั้นๆ

264

นอกจากศิลปวัฒนธรรมไทยแขนงต่างๆ ท่ีมาจากวัง หรือพระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพทิ ยาลงกรณ์ (พระองคเ์ จ้ารชั นี
เจ้านาย จะได้รับการสืบทอดโดยกรมศิลปากรแล้ว กระทรวง
ศึกษาธิการและทบวงมหาวิทยาลัยยังได้บรรจุสรรพวิชาความรู้ แจ่มจรัส ต้นราชสกุล รัชนี) จากวังถนนประมวญ ซึ่งได้ใช้เป็น
ต่างๆ ท่ีมาจากวัง โดยรวบรวมและเลือกสรรเป็นตำรับตำรา
สำหรับการเรียนการสอนต้ังแต่ระดับชั้นประถมศึกษาจนถึง แบบเรียนชั้นประถมศึกษาของเยาวชนไทย หรือจดหมายเหตุ
ระดับอุดมศึกษา เช่น พระนิพนธ์เร่ือง “ธรรมสารวินิจฉัย” ตอน
“ยุติธรรมเป็นอย่างไร” และตอน “กฎหมายคืออะไร” ของ พระราชกิจรายวันของรัชกาลท ่ี ๕ เรียบเรียงโดยพระเจ้า
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากร (พระองค์เจ้า
คัคณางยุคล ต้นราชสกุลคัคณางค์) จากวังพระเจ้าบรมวงศ์เธอ บรมวงศ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธ ์ุ (พระองค์เจ้าสวัสดิประวัต ิ
กรมหลวงพิชิตปรีชากร ซ่ึงพระนิพนธ์ทั้ง ๒ เร่ืองนี้เป็นหนังสือ
แบบเรียนประกอบวิชาประวัติศาสตร์กฎหมายไทยท่ีนักศึกษา ตน้ ราชสกลุ สวสั ดกิ ลุ ) ราชเลขาธกิ าร จากวงั พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ
ปรญิ ญาตร ี คณะนติ ศิ าสตร ์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ใช้อ่าน
ประกอบการเรียนในปัจจุบัน พระนิพนธ์เร่ืองนิทานเวตาล กรมพระสมมตอมรพันธุ์ท่ีใช้เป็นแบบเรียนวิชาประวัติศาสตร ์
(พระนิพนธ์แปล) สามกรุง และพระนลคำฉันท ์ ของ “น.ม.ส.”
คณะอกั ษรศาสตร์จุฬาลงกรณม์ หาวทิ ยาลัย

มรดกทางวฒั นธรรมทง้ั หลายเหลา่ นไ้ี ดเ้ ปน็ ประจกั ษพ์ ยาน

ให้เห็นถึงคุณค่าของวังเจ้านาย ที่มิได้เป็นเพียงท่ีพักอาศัยหรือ

สถานทแ่ี สวงหาความสขุ สว่ นตน หากแตเ่ ปน็ ดงั่ “คลงั วฒั นธรรม”

ที่สำคัญแห่งหน่ึงของคนกรุงเทพฯ และของคนไทยทั้งชาติ

ซึ่งได้ช่วยสร้างสรรค ์ สืบสาน และส่งผ่านศิลปวัฒนธรรมไทย

อันดีงามให้คงอยู่คู่แผ่นดินนี้สืบต่อไป 265

ภาคผนวก

ลำดบั ชอ่ื วงั ทตี่ งั้ สภาพปจั จบุ นั
รชั กาลท่ี ๑
พระบรมมหาราชวังและวดั พระศรรี ัตนศาสดาราม
๑ พระบรมมหาราชวงั ระหว่างวัดพระเชตุพนฯ กับวดั มหาธาตฯุ ๑. มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร ์
๒. พพิ ธิ ภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร
๒ พระราชวงั บวรสถานมงคล (วงั หนา้ ) เหนอื วัดมหาธาตฯุ จรดคลองคูเมอื งเดมิ ๓. วดั บวรสถานสุทธาวาส (วดั พระแกว้ วังหน้า)
๔. สถาบันบัณฑติ พฒั นศลิ ป์
๓ พระราชวงั บวรสถานภมิ ขุ (วงั หลงั ) ฝัง่ ธนบุรี ดา้ นทศิ เหนือของวดั ระฆังฯ ๕. โรงละครแห่งชาติ
๔ วงั ริมปอ้ มพระสุเมรุ ปากคลองรอบกรุง (คลองบางลำภู) ๖. ส่วนหนึ่งของทอ้ งสนามหลวง
๕ วงั ริมป้อมจกั รเพช็ ร ปากคลองรอบกรงุ (คลองโอง่ อา่ ง) ทางทิศใต้ ๗. ถนนพระจันทร ์
๖ วังรมิ วัดโพธ ิ์ เขตเดมิ ของวัดพระเชตพุ นฯ ด้านทิศเหนอื โรงพยาบาลศิรริ าช
๗ วังปากคลอง วดั ชนะสงคราม รมิ ปากคลองวัดชนะสงครามฝัง่ ตะวนั ตก มซี ากกำแพงวงั อยหู่ ลงั ปอ้ มพระสุเมร ุ
๘ วงั สวนมังคุด ระหว่างวังหลงั กับวดั ระฆังฯ ส่วนหน่ึงของถนนจักรเพช็ ร การไฟฟ้านครหลวง และสวนกหุ ลาบวทิ ยาลัย
๙ วงั บา้ นปนู ตงั้ อยรู่ ะหวา่ งวงั สวนมงั คดุ กบั วดั ระฆงั โฆสติ าราม วิหารพระพุทธไสยาสน ์ วดั พระเชตุพนฯ และถนนทา้ ยวัง
๑๐ พระนเิ วศนเ์ ดมิ ปากคลองมอญ ดา้ นเหนอื ของพระราชวังเดิม เปน็ ยา่ นทพ่ี กั อาศยั ของเอกชน รมิ ถนนเจา้ ฟา้
๑๑ พระราชวงั เดมิ ระหวา่ งวัดอรุณฯ กบั วดั โมลีโลกยฯ์ มีกำแพงวังเหลอื อย่ใู นซอยศาลาตน้ จนั ทน ์ เป็นบา้ นราชสกลุ อศิ รางกรู
๑๒ วงั คลังสนิ คา้ รมิ แมน่ ำ้ ใต้ตำหนกั แพ (ทา่ ราชวรดฐิ ) โรงเรียนสุภัทราและภัทราวดเี ธยี เตอร ์
๑๓ วังทา่ เตยี น รมิ แม่น้ำเจา้ พระยา ตรงขา้ มวัดพระเชตุพนฯ กรมอู่ทหารเรอื
๑๔ วังถนนหน้าพระลาน วังตะวนั ตก ตัง้ อย่บู รเิ วณประตทู า่ พระ ริมถนนหนา้ พระลาน กองบญั ชาการกองทพั เรอื และพพิ ธิ ภณั ฑ์พระราชวงั เดิม
๑๕ วังถนนหน้าพระลาน วงั กลาง ตง้ั อยู่ถดั จากวังตะวนั ตก รมิ ถนนหน้าพระลาน สวนนาคราภิรมย ์
๑๖ วังถนนหน้าพระลาน วังตะวันออก ตง้ั อยู่ถดั จากวังกลาง รมิ ถนนหน้าพระลาน สว่ นหน่งึ ของตลาดท่าเตยี นและสวนนาคราภริ มย์
๑๗ วงั ถนนหลกั เมือง วงั ท ี่ ๑ ฟากเหนอื ของถนนหลักมือง
๑๘ วังถนนหลกั เมือง วงั ที ่ ๒ ริมถนนหลกั เมืองฟากใต้ มหาวทิ ยาลยั ศลิ ปากร วงั ทา่ พระ
๑๙ วงั ถนนหลักเมือง วังท ่ี ๓ รมิ ถนนหลกั เมอื งฟากเหนือ ถดั จากวังท่ ี ๑
๒๐ วังถนนหลกั เมือง วังท ี่ ๔ รมิ ถนนหลักเมืองฟากใต้ ถัดจากวงั ที ่ ๒ สว่ นหนง่ึ ของกระทรวงกลาโหม ริมถนนหลักเมือง
๒๑ วงั ถนนหลักเมอื ง วงั ที่ ๕ ริมถนนหลกั เมืองฟากเหนอื ถดั จากวงั ท่ี ๓
๒๒ วงั ถนนหลักเมือง วงั ท่ ี ๖ ริมถนนหลักเมอื งฟากใต้ ถัดจากวังที่ ๔ ส่วนหนึ่งของกระทรวงกลาโหม อาคารศาลฎีกา อาคารศาลยตุ ิธรรม
๒๓ วงั ริมสนามไชย วงั เหนือ ริมถนนสนามไชย ตรงขา้ มกับดา้ นตะวนั ออก และท้องสนามหลวง
ของพระบรมมหาราชวงั
๒๔ วงั ริมสนามไชย วงั กลาง ตงั้ อยูร่ ะหวา่ งวังเหนือกับวังใต้ สว่ นหนงึ่ ของพระราชวงั สราญรมยแ์ ละสวนสราญรมย ์ (พระราชอทุ ยานสราญรมย)์
๒๕ วังรมิ สนามไชย วงั ใต ้ ริมถนนสนามไชย ทางด้านทศิ ใต ้
ส่วนหน่งึ ของพระราชวงั สราญรมย์และสวนสราญรมย์

266

ลำดบั ชอื่ วงั ทต่ี ง้ั สภาพปจั จบุ นั
ส่วนหนึง่ ของอาคารศาลฎกี า อาคารศาลยตุ ธิ รรม และทอ้ งสนามหลวง
๒๖ วังริมสนามวงั หน้า วังท่ี ๑ หนา้ พระบรมมหาราชวัง
๒๗ วงั ริมสนามวงั หน้า วงั ที่ ๒ ตั้งแตอ่ ทุ กธารถงึ แนวถนนพระจันทร ์
๒๘ วังรมิ สนามวงั หนา้ วังท ่ี ๓ ต้งั แต่อทุ กธารถงึ แนวถนนพระจันทร ์
๒๙ วงั รมิ สนามวังหนา้ วังท ี่ ๔ ตง้ั แตอ่ ุทกธารถึงแนวถนนพระจนั ทร์
รชั กาลที่ ๒
รมิ คลองคเู มืองเดิม ใกล้สะพานชา้ งโรงสี บริเวณถนนแพรง่ ภูธร
๓๐ วงั ริมสะพานชา้ งโรงสี วังเหนอื รมิ คลองคเู มืองเดิม ใกล้สะพานช้างโรงส ี ทตี่ งั้ ของกระทรวงมหาดไทย (กระทรวงนครบาลเดมิ )
๓๑ วังริมสะพานชา้ งโรงส ี วงั ใต ้ รมิ คลองคเู มอื งเดมิ ฝั่งตะวนั ตก
๓๒ วังท้ายหบั เผย วงั ท่ี ๑ ถัดจากวงั ทา้ ยหับเผย วงั ท่ี ๑ มาทางตะวนั ตก ส่วนหนง่ึ ของถนนท้ายหับเผยและกรมการรักษาดินแดน
๓๓ วงั ท้ายหับเผย วงั ท่ี ๒ อยถู่ ัดจากวังทา้ ยหบั เผย วังที ่ ๒ มาทางตะวันตก
๓๔ วังทา้ ยหบั เผย วงั ท ี่ ๓ ตรงขา้ มกบั วงั ทา้ ยหบั เผย วังท ี่ ๑ ศาลเยาวชนและครอบครัวกลาง ถนนราชินี
๓๕ วงั บา้ นหม้อ ตง้ั อย่รู มิ ถนนพระพพิ ธิ ลงมาทางใต้ สวนกหุ ลาบวทิ ยาลยั และวทิ ยาลยั อาชวี ศึกษาเสาวภา
๓๖ วังถนนสนามไชย วังท่ ี ๑ ตงั้ ถัดจากวงั ถนนสนามไชย วงั ท ่ี ๑ ดา้ นหลังกรมการรกั ษาดินแดน
๓๗ วังถนนสนามไชย วังใต้ รมิ แม่นำ้ เจา้ พระยา ทศิ ใต้ของวัดพระเชตพุ นฯ
๓๘ วงั ริมแมน่ ำ้ ใตว้ ัดพระเชตพุ นฯ ริมถนนจกั รเพ็ชร บรเิ วณสวนกุหลาบวทิ ยาลัย
๓๙ วังถนนจกั รเพช็ ร ต้งั อยู่รมิ ถนนพระพพิ ธิ ดา้ นใต้
๔๐ วงั สะพานหวั จระเข ้ ตง้ั อยู่สดุ ถนนทางประตูสำราญราษฎร์
๔๑ วังริมประตูสำราญราษฎร์
ต้งั อยู่สดุ ถนนทางประตูสำราญราษฎร์ สถานตี ำรวจสำราญราษฎร์ ตกึ แถวอาคารพาณิชย์
วังตะวนั ออก ตงั้ อยสู่ ุดถนนทางประตสู ำราญราษฎร์ ระหวา่ งถนนบำรุงเมอื งและถนนมหาชยั
๔๒ วงั รมิ ประตูสำราญราษฎร์
อยู่รมิ พระนิเวศนเ์ ดิมทางทิศใต ้ ฝัง่ ธนบรุ ี กรมอู่ทหารเรอื
วงั กลาง ถนนพระอาทติ ย ์ ติดกบั วังรมิ ปอ้ มพระสเุ มร ุ ทตี่ งั้ สำนักงานหนงั สือพมิ พ์ผจู้ ัดการ
๔๓ วังริมประตูสำราญราษฎร ์ บรเิ วณริมสะพานเส้ียว ด้านทศิ ตะวันตก
บริเวณรมิ สะพานเสี้ยว ดา้ นทศิ ตะวนั ตก พิพิธภณั ฑสถานแห่งชาต ิ หอศิลป ถนนเจ้าฟ้า
วังตะวนั ตก บริเวณริมสะพานเส้ยี ว ดา้ นทิศตะวันตก
๔๔ วังริมพระนิเวศน์เดมิ วงั ท่ ี ๑ บรเิ วณรมิ สะพานเส้ยี ว ดา้ นทศิ ตะวันตก สว่ นหนึ่งของถนนราชดำเนนิ ใน เชิงสะพานผา่ นพิภพลีลา
๔๕ วงั ถนนพระอาทติ ย์ วงั ท ี่ ๑ อยู่ดา้ นหลงั พระนเิ วศน์เดมิ ฝงั่ ธนบุร ี ส่วนหนึง่ ของถนนราชดำเนนิ ในและโรงแรมรัตนโกสินทร์ (Royal Palace)
๔๖ วงั สะพานเสยี้ ว วงั ที่ ๑ อยูด่ ้านขา้ งวงั รมิ พระนิเวศน์เดิม วงั ท ่ี ๒ ฝงั่ ธนบุร ี
๔๗ วังสะพานเสยี้ ว วงั ที ่ ๒ กรมอู่ทหารเรือ
๔๘ วงั สะพานเสี้ยว วังที่ ๓ ถนนพระจนั ทร ์ ทิศใตข้ องวงั รมิ สนามวงั หน้า
๔๙ วงั สะพานเสีย้ ว วงั ท ่ี ๔ ถนนพระจนั ทร์ ทศิ ใตข้ องวงั รมิ สนามวังหน้า ส่วนหนึง่ ของอาคารศาลยุติธรรม
๕๐ วังริมพระนเิ วศน์เดมิ วงั ท ี่ ๒ สว่ นหน่ึงของทอ้ งสนามหลวง
๕๑ วงั ริมพระนเิ วศนเ์ ดิม วงั ท ี่ ๓

๕๒ วงั ถนนโรงครก วงั ท่ี ๑
๕๓ วงั ถนนโรงครก วงั ท ี่ ๒

267

ลำดบั ชอื่ วงั ทต่ี ง้ั สภาพปจั จบุ นั
๕๔ วังคลองตลาด วงั ท่ ี ๑ ใกลก้ บั คลองคเู มืองเดิม (คลองตลาด) ขา้ งใต้ ถนนราชนิ ี ถนนสนามชยั และถนนมหาราช
๕๕ วังหลงั วัดชนะสงคราม อยูร่ มิ คลองหลงั วดั ชนะสงคราม บา้ นเรือนราษฎร
๕๖ วังรมิ คลองบางลำภ ู วงั ที ่ ๑ รมิ คลองบางลำภู ตรงขา้ มวดั บวรนเิ วศวิหาร อาคารพาณิชยต์ รงขา้ มวดั บวรนเิ วศวหิ าร
รชั กาลที่ ๓
วัดพระเชตุพนฯ ด้านถนนเชตพุ นฯ ส่วนหนงึ่ ของโรงเรยี นตง้ั ตรงจิตรพณิชยการและมวิ เซียมสยาม
๕๗ วงั ท้ายวดั พระเชตพุ น วงั ท่ี ๑
๕๘ วังท้ายวัดพระเชตุพน วังท ี่ ๒ ถนนมหาราช ตดิ กบั คลองตลาด (คลองหลอด) ส่วนหนงึ่ ของโรงเรยี นราชินี (สุนันทาลยั )
๕๙ วังทา้ ยวดั พระเชตพุ น วงั ที ่ ๓ ถนนมหาราช ตดิ กับคลองตลาด (คลองหลอด)
๖๐ วงั ท้ายวัดพระเชตพุ น วังที่ ๔ รมิ ถนนเฟือ่ งนคร ด้านหลังจรดคลองคเู มืองเดิม กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย
๖๑ วังทา้ ยวดั พระเชตุพน วังท ี่ ๕ ริมถนนเฟ่ืองนครถัดจากวังเหนอื ไปทางทศิ ใต้ วดั ราชบพิธฯ
๖๒ วังรมิ แม่น้ำ เหนอื ปอ้ มมหาฤกษ ์ ด้านหลังวงั จรดคลองสะพานถ่าน บริเวณเชงิ สะพานเจรญิ รัถ ตรงขา้ มสถานีตำรวจพระราชวงั
๖๓ วงั ริมแม่นำ้ ใต้ปอ้ มมหาฤกษ์ อยูร่ มิ คลองตลาดฝั่งเหนือ
๖๔ วงั ถนนเฟื่องนคร วงั เหนอื รมิ ถนนมหาชัย ใกลป้ ระตสู ะพานหนั ยา่ นวังบูรพาฯ
๖๕ วังถนนเฟ่อื งนคร วงั ใต้ ริมถนนมหาชัย ใกล้ประตสู ะพานหนั
๖๖ วังรมิ คลองสะพานถา่ น ริมถนนมหาชัย ใกลป้ ระตูสะพานหนั เปน็ ทตี่ ั้งอาคารของเอกชน
๖๗ วังคลองตลาด วังท่ี ๒ ริมถนนพระอาทิตย ์ ใกล้คลองคเู มืองเดมิ ถนนราชดำเนนิ ในและถนนอัษฎางค ์
๖๘ วงั ถนนมหาชัย วงั เหนอื บรเิ วณริมสะพานเสี้ยว สว่ นหนง่ึ ของกรมการรกั ษาดนิ แดน
๖๙ วงั ถนนมหาชยั วังกลาง ตรงข้ามกับวังทา้ ยวดั พระเชตพุ น วงั ที่ ๕
๗๐ วังถนนมหาชยั วังใต ้ ศนู ยก์ ารคา้ เซน็ ทรัลเวลิ ด์
๗๑ วงั ถนนพระอาทติ ย ์ วังท ี่ ๒ รมิ คลองแสนแสบฝง่ั ใต้ โรงเรยี นสวนอนันต์
๗๒ วังสะพานเส้ียว วงั ท ี่ ๕ ต้งั อยู่ทางฝ่งั กรุงธนบรุ ี ริมคลองมอญฝัง่ เหนือ ทำเนยี บองคมนตรแี ละสวนสราญรมย ์
๗๓ วังถนนสนามชยั วงั ท ่ี ๓ อยู่ทางดา้ นตะวันออกของพระบรมมหาราชวงั พิพิธภณั ฑสถานแห่งชาต ิ หอศลิ ป ถนนเจ้าฟ้า
รชั กาลท่ี ๔ ต้ังอยู่ระหวา่ งวงั สะพานเสยี้ ว วงั ท ่ี ๑
๗๔ พระราชวังประทุมวนั กับวังกรมหม่ืนบวรวิชัยชาญ ศาลเจา้ พ่อหน ู เชงิ สะพานนรรัตนสถาน
๗๕ พระราชวังนนั ทอทุ ยาน ริมคลองบางลำภูฝง่ั เหนอื อาคารพาณชิ ย์ปากคลองตลาด
๗๖ พระราชวงั สราญรมย ์ ใกลส้ ะพานนรรัตน์สถาน ห้างหุ้นสว่ นดำรงอะไหล ่
๗๗ พระบวรราชวังใหม่ ริมคลองคเู มอื งเดมิ ฟากใต้ ปลายถนนอษั ฎางค ์ ท่ีทำการขององค์การอาหารและเกษตรกรรมแหง่ สหประชาชาติ (FAO)
มมุ ถนนเจริญกรงุ ฟากเหนอื ต่อกับถนนมหาไชย
๗๘ วงั ริมคลองบางลำภ ู วงั ท่ี ๒ ดา้ นทิศเหนอื ของพระราชวงั บวรสถานมงคล
๗๙ วงั รมิ คลองบางลำภ ู วงั ที่ ๓
๘๐ วังสมเดจ็ เจา้ ฟา้ จฬุ าลงกรณ
๘๑ วงั พระองคเ์ จ้าเสวตรวรลาภ
๘๒ วังกรมพระนเรศวรวรฤทธ์ ิ

268

ลำดบั ชอื่ วงั ทตี่ ง้ั สภาพปจั จบุ นั
อาคารพาณิชย ์ มมุ ถนนเจริญกรุงต่อกับถนนมหาไชย
๘๓ วังกรมหลวงพชิ ติ ปรชี ากร ริมถนนมหาชยั ตอ่ จากวงั บรู พาภิรมย์ ห้างนิวเวลิ ด ์ บางลำพู (เลิกกจิ การ)
บรเิ วณถนนแพร่งภูธร รา้ นจินเฮงหล ี ห้างหุน้ สว่ นจรสั เอ็นจิเนยี รงิ
๘๔ วังกรมหลวงอดศิ รอุดมเดช บางลำภ ู เปน็ ตลาดยอดพมิ านในสมยั รชั กาลที ่ ๖ สถานตี ำรวจสำราญราษฎร ์
ธนาคารกรุงศรอี ยธุ ยา สาขา เสาชิงชา้
๘๕ วงั กรมหมืน่ ภธู เรศธำรงศักด ิ์ คลองคเู มืองเดิมฟากตะวันออก ส่วนหน่งึ ของถนนเชตุพน
ตึกแถวอาคารพาณชิ ย์ ขา้ งโรงเรยี นเบญจมราชาลยั ต่อถนนบำรุงเมือง
๘๖ วังกรมหลวงพรหมวรานรุ กั ษ ์ สุดถนนทางประตูสำราญราษฎร์ วังตะวนั ออก ส่วนหน่งึ ของตลาดบำเพ็ญบุญ และศูนย์การค้าดโิ อลด์สยามพลาซา่

๘๗ วงั กรมหมื่นราชศกั ดสิ์ โมสร รมิ ถนนบำรุงเมอื งฟากใต้ ตกึ แถวของเอกชน ซอยสิริโสภา
ทีท่ ำการของกรมขา่ วทหารบก
๘๘ วังกรมหมนื่ ทิวากรวงศ์ประวัติ จรดถนนเขตวัดพระเชตพุ นฯ
บริเวณเชิงสะพานสมเดจ็ พระป่นิ เกลา้ ฝ่ังพระนคร
๘๙ วงั กรมขุนสริ ธิ ัชสงั กาศ ริมถนนบำรุงเมอื งฟากใต้ บริเวณตึกแถวอาคารพาณิชย์ ระหวา่ งตรอกมะยมกบั ถนนข้าวสาร

๙๐ วังสมเด็จกรมพระยาเทวะวงศ ์ รมิ ถนนบำรงุ เมืองฟากเหนอื
วโรปการ

๙๑ วงั กรมหมื่นพงศาดศิ รมหิป อยดู่ า้ นหลงั ของวงั กรมหมื่นราชศักดส์ิ โมสร

๙๒ วังกรมพระราชวงั บวรวชิ ยั ชาญ ริมคลองคเู มืองเดมิ ฟากเหนือ ตั้งแต่
* (สรา้ งใหมก่ อ่ นไดร้ บั อปุ ราชาภเิ ษก) ถนนพระอาทติ ยถ์ งึ เขตวงั เจา้ ฟา้ อิศราพงศ ์

๙๓ วังกรมหมื่นบรริ กั ษน์ รินทรฤทธิ์ ริมแมน่ ำ้ ขา้ งใต้ท่าชา้ งวงั หนา้

๙๔ วงั พระองค์เจ้าโตสนิ ี รมิ ถนนจกั รพงษ์ หน้าวดั ชนะสงคราม

รชั กาลที่ ๕

๙๕ วงั กรมหลวงสรรพสาตรศภุ กจิ ริมถนนบา้ นตะนาวฟากตะวันตก เหลอื เพียงซมุ้ ประตทู างเขา้ วงั ปัจจบุ นั คือบรเิ วณถนนแพร่งสรรพศาสตร ์
๙๖ วงั พระองค์เจ้ากาพยก์ นกรตั น ์ รมิ คลองคเู มืองเดิม บรษิ ัทสยามเดนิ ป่า จำกดั
๙๗ วงั บูรพาภริ มย์ รมิ ถนนมหาชยั ใกล้ประตูสะพานหัน ยา่ นวังบูรพาฯ
๙๘ วังสมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยา รมิ ถนนมหาชยั ถดั จากวัง โตซาลาเปา
กรมหลวงพรหมวรานุรกั ษล์ งมาทางใต้
วชริ ญาณวโรรส รมิ ถนนบำรงุ เมอื งฟากเหนือ โรงเรียนเทเวศรว์ ทิ ยาลัย ชุมชนกรมพระสมมตอมรพนั ธ์
๙๙ วังกรมพระสมมตอมรพันธ ์ุ รมิ ถนนมหาชัย
๑๐๐ วังกรมหม่นื ววิ ิธวรรณปรีชา ห้างกมล สุโกศล จำกัด ร้านราดหนา้ เฮงกี่ ๔ สี
บริเวณถนนแพร่งนรา ส่วนหนงึ่ เปน็ ท่ตี ัง้ ของสำนกั งานกฎหมายตะละภฏั
๑๐๑ วงั กรมพระนราธิปประพนั ธ์พงศ์ รมิ ถนนบ้านตะนาว อาคารพาณิชย์
๑๐๒ วงั กรมขุนพทิ ยลาภพฤฒิธาดา รมิ ถนนเจรญิ กรงุ ฟากเหนอื บรเิ วณตลาดน้อย
โรงเรียนเบญจมราชาลยั
(วังตลาดนอ้ ย) อยูใ่ กลว้ ังกรมขนุ สิรธิ ัชสังกาศ โรงเรยี นชา่ งกลปทุมวนั
๑๐๓ วงั กรมขนุ มรุพงศศิริพฒั น์ รมิ ถนนพระรามท่ ี ๑ ฟากเหนอื โรงเรียนช่างกลปทุมวัน
๑๐๔ วังกรมหลวงสวสั ดวิ ัดนวิศิษฎ์ รมิ ถนนมหาชัย
๑๐๕ วังกรมหม่ืนมหศิ รราชหฤทัย หอพักวทิ ยาลัยพยาบาลเกื้อการรุณย์ วชริ พยาบาล
ตำบลสามเสน รมิ ถนนขาว ทีต่ ั้งของสำนักงานเอกชน
(วังตรอกคำ) รมิ แมน่ ำ้ ข้างใตป้ อ้ มพระสเุ มร ุ สว่ นหนง่ึ ของถนนข้าวสาร
๑๐๖ วงั ถนนขาว รมิ ถนนข้าวสารฟากใต้ ถนนข้าวสาร
๑๐๗ วงั กรมหมน่ื สถติ ย์ธำรงสวัสด์ ิ ถนนอทู่ องใน ในสมัยรชั กาลท่ ี ๖
๑๐๘ วังกรมหม่นื วรวฒั นศุภากร
๑๐๙ วังกรมหมน่ื จรัสพรปฏิภาณ

269

ลำดบั ชอื่ วงั ทต่ี งั้ สภาพปจั จบุ นั
๑. บางสว่ นยังคงสภาพเปน็ พระราชวังดุสิตและเขตพระราชฐานช้นั ใน
๑๑๐ พระราชวังดสุ ิต ทด่ี นิ ชายทุ่งนาระหว่างคลองผดงุ กรุงเกษม ทเ่ี ปน็ พระตำหนักจติ รลดาซ่ึงเป็นท่ีประทบั ของพระบาทสมเด็จ
พระเจา้ อยหู่ วั รัชกาลปจั จบุ ัน
*เริ่มสรา้ งเมอื่ พทุ ธศกั ราช .๒๔๔๒ จนถึงคลองสามเสน (ในสมัยรชั กาลท ี่ ๕) ๒. พระทนี่ ่งั องคต์ า่ งๆ กลายเป็นพพิ ิธภณั ฑ์
๓. พื้นท่ีบริเวณสวนสนุ ันทากลายเปน็ ทีต่ ้งั ของมหาวทิ ยาลยั ราชภฏั
๑๑๑ วังพญาไท ริมถนนราชวถิ ี (ถนนซงั ฮี้)
๑๑๒ วังสวนหลวง วังเหนือ รมิ คลอง (ตลาด) คูเมืองเดมิ ฟากตะวันตก สวนสนุ นั ทา มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั สวนดสุ ติ และวทิ ยาลยั การปกครอง
๑๑๓ วงั สวนหลวง วงั ใต้ ริมคลอง (ตลาด) คูเมอื งเดมิ ฟากตะวันตก ๔. ท่ที ำการของหน่วยราชการและทที่ ำการของรัฐบาล
๑๑๔ (วงั วินด์เซอร์หรือวังกลางทุง่ ) บรเิ วณท่งุ ปทุมวนั ๕. สวนสตั ว์ดุสติ
๑๑๕ วงั จันทรเกษม โรงพยาบาลพระมงกุฎเกล้า ท่ที ำการกรมการแพทยท์ หารบก
๑๑๖ วงั บางขนุ พรหม รมิ ถนนราชดำเนนิ นอก เชงิ สะพานมฆั วานรงั สรรค ์
๑๑๗ วังปารสุ กวัน ตำหนกั จิตรลดา รมิ ถนนสามเสน เชิงสะพานพระราม ๘ กรมที่ดิน กระทรวงมหาดไทย
ริมถนนราชดำเนนิ นอก ใกลก้ บั พระลานพระราชวงั
๑๑๘ วังสวนกหุ ลาบ ดสุ ติ (ลานพระบรมรปู ทรงมา้ ) กรีฑาสถานแห่งชาต ิ สนามศุภชลาศัย
๑๑๙ วงั สระปทุม มมุ ถนนราชสมี ากบั ถนนศรอี ยธุ ยา กระทรวงศกึ ษาธิการ
มมุ ถนนพระรามท ่ี ๑ ธนาคารแหง่ ประเทศไทย
สำนกั ข่าวกรองแห่งชาต ิ กองบญั ชาการตำรวจนครบาล
๑๒๐ วังศุโขทัย รมิ ถนนสามเสนฟากตะวนั ตก
๑๒๑ วงั สมเด็จเจา้ ฟ้าฯ กรมหลวง รมิ ถนนลกู หลวงตอ่ ถนนนครราชสมี า เปน็ ที่เสด็จออกของพระเจา้ วรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้าโสมสวลฯี
ท่ปี ระทับของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
ลพบุรีราเมศวร์ รมิ แมน่ ำ้ เจา้ พระยา ใตป้ ากคลองผดงุ กรงุ เกษม และพพิ ธิ ภัณฑ์สมเด็จพระพันวสั สาอัยยิกาเจา้
๑๒๒ วงั กรมพระจันทบรุ นี ฤนาถ รมิ ถนนสามเสนฟากตะวนั ตก ท่ปี ระทับของสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกฎุ ราชกมุ าร
๑๒๓ วังกรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธ ิ์ เชงิ สะพานเทเวศรน์ ฤมติ ร ท่ีทำการของสำนกั งานทรัพย์สนิ ส่วนพระมหากษตั รยิ ์
รมิ ถนนลกู หลวงตอ่ กบั ถนนสามเสนฟากตะวนั ออก
๑๒๔ วังกรมหลวงปราจณิ กิตบิ ดี เชงิ สะพานเทเวศรน์ ฤมติ ร ท่ีพกั ของทายาทและบางส่วนได้กลายเปน็ บรษิ ัทเอกชน
รมิ ถนนกรงุ เกษมตอ่ คลองมหานาค มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยีราชมงคลพระนคร วิทยาเขตเทเวศร ์
๑๒๕ วงั กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช ปากคลองเปรมประชากรฟากใต้
๑๒๖ วงั กรมหลวงชมุ พรเขตรอุดมศักด ์ิ รมิ ถนนหลวงฟากเหนอื ตอนตอ่ ถนนบรพิ ตั ร ตลาดจันทร์ประวติ ร เทเวศร์ และบางส่วนของลานจอดรถ
๑๒๗ วังบา้ นดอกไม้ และทีท่ ำการของสำนกั งานทรัพยส์ ินสว่ นพระมหากษตั รยิ ์
ที่พักอาศยั ของทายาทราชสกุล จิรประวตั ิ บางส่วนเป็นตลาดมหานาค
๑๒๘ วังกรมหมื่นพิไชยมหินทโรดม รมิ ถนนกรงุ เกษม ตอ่ กบั ถนนหลานหลวงฟากใต ้ มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยีราชมงคล วิทยาเขตพระนคร
๑๒๙ วงั สะพานขาว รมิ ถนนพายพั (ถนนนครไชยศร)ี ฟากใต ้ สำนกั งานโรงงานกระดาษบางปะอิน
และสำนักงานคณะกรรมการออ้ ยและน้ำตาล
เป็นท่ที ำการของรฐั บาล ตลาดวฒุ ิไชย และอาคารพาณชิ ย์
-

270

ลำดบั ชอ่ื วงั ทต่ี ง้ั สภาพปจั จบุ นั
รมิ ถนนนครไชยศร ี ฟากใต้ การไฟฟา้ นครหลวง สาขาสามเสน
๑๓๐ วงั กรมหม่ืนสรรควิสยั นรบดี รมิ ถนนลกู หลวงตอนตอ่ ถนนนครสวรรค ฟ์ ากใต้ กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย
รมิ ถนนถนนวทิ ย ุ ใกลก้ บั สถานทตู อเมรกิ นั ทพ่ี กั ของของทายาทราชสกลุ รงั สิต
๑๓๑ วงั กรมหมน่ื ไชยาศรสี ุรโิ ยภาส
หนั หนา้ ออกถนนดำรงรักษ ์ อาคารพาณชิ ยร์ มิ ถนนดำรงรกั ษ ์
๑๓๒ วังกรมพระยาชยั นาทนเรนทร
หนั หนา้ ออกถนนหลานหลวง อาคารพาณชิ ยร์ มิ ถนนหลานหลวง
๑๓๓ วงั ท่ ี ๑ ทางถนนดำรงรักษ์
ดา้ นทิศตะวันออก รมิ ถนนสามเสน ใกลบั กบั ถนนราชวถิ ี (ถนนซงั ฮ)ี้ อาคารรา้ นคา้ ของเอกชน
มมุ ถนนอณุ ากรรณตดั กบั ถนนเจรญิ กรงุ อาคารรา้ นคา้ ของเอกชน
๑๓๔ วงั ท่ ี ๒ ทางถนนดำรงรกั ษ์ หลงั วงั บรู พาภริ มย ์
วงั กลาง ฝง่ั ธนบรุ ี ใกลก้ บั วดั ราชสทิ ธาราม -
ตรอกถนนบา้ นตะนาว -
๑๓๕ วงั ท่ี ๓ ทางถนนดำรงรกั ษ ์ รมิ แมน่ ำ้ ใตต้ ำหนกั แพวงั หนา้ -
ดา้ นทศิ ตะวันตก รมิ ถนนประมวญ มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร ์
ตำหนกั ใหมเ่ ปน็ ทป่ี ระทบั ของหมอ่ มเจา้ ภศี เดช รชั น ี
๑๓๖ วังที่ ๑ ทางถนนหลานหลวง บา้ นของหมอ่ มราชวงศภ์ วร ี สชุ วี ะ
ดา้ นทศิ ตะวันออก บา้ นของหมอ่ มราชวงศด์ จั ฉราพมิ ล ตงุ คนาค
รา้ นอาหารกลั ปพฤกษ์
๑๓๗ วังที่ ๒ ทางถนนหลานหลวง -
วงั กลาง
ธนาคารแหง่ ประเทศไทย
๑๓๘ วังที่ ๓ วังถนนหลานหลวง ทพ่ี กั อาศยั ของทายาทราชสกลุ ดศิ กลุ พพิ ธิ ภณั ฑว์ งั วรดศิ
ดา้ นทิศตะวันตก และหอสมดุ ดำรงราชานภุ าพ

๑๓๙ วังกรมหมื่นชาญชยั บวรยศ

๑๔๐ วังกรมหมนื่ กวีพจนส์ ปุ รีชา
(วังบา้ นลาว)

๑๔๑ วงั พระองคเ์ จา้ สทุ ศั นนิภาธร

๑๔๒ วงั พระองคเ์ จา้ โอภาสไพศาลรศั มี

๑๔๓ วังพระองค์เจา้ รจุ าวรฉว ี

๑๔๔ วังพระองค์เจ้าวบิ ลู ยพ์ รรณรังษ ี

๑๔๕ วงั กรมหม่นื พทิ ยาลงกรณ ์

๑๔๖ วังพระองค์เจา้ บวรวิสุทธ ์ิ รมิ ถนนเฟอ่ื งนคร จรดคลองคเู มอื งเดมิ
(คลองหลอด) ฟากใต้
รชั กาลที่ ๖
๑๔๗ วงั เทวะเวสม ์ รมิ แมน่ ำ้ เจา้ พระยา บางขนุ พรหม
๑๔๘ วงั วรดศิ รมิ ถนนหลานหลวงในปจั จบุ นั

271

บรรณานุกรม

กัลยาณิวัฒนา, สมเด็จพระเจ้าพ่ีนางเธอ เจ้าฟ้า. พระราชธิดาในรัชกาลท่ี ๕. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ไทยวัฒนาพานิช,
๒๕๒๔.
กลุ ทรพั ย ์ เกษแม่นกจิ (บรรณาธิการ). วรรณกรรมสมยั ธนบรุ แี ละรตั นโกสนิ ทร์ ฉบบั แปล. กรงุ เทพฯ : โครงการ
วรรณกรรมอาเซียน, ๒๕๔๓.
ไขแสง ศุขะวัฒนะ. การศึกษาอิทธิพลของสถาปตั ยกรรมตะวันตกทม่ี ตี อ่ แบบอยา่ งของงานสถาปตั ยกรรมในประเทศ

ไทยระหว่าง พ.ศ. ๒๒๐๘ - ๒๔๗๕. วิทยานิพนธ์สถาปตั ยกรรมศาสตรมหาบัณฑติ แผนกวชิ าสถาปัตยกรรมศาสตร์
คณะสถาปตั ยกรรมศาสตร ์ จฬุ าลงกรณม์ หาวิทยาลัย, ๒๕๒๐.
คึกฤทธ ิ์ ปราโมช, ม.ร.ว. โครงกระดกู ในตู.้ พระนคร : โรงพิมพช์ ยั ฤทธ,์ิ ๒๕๑๔.
จงจติ รถนอม ดิศกุล, ม.จ. บันทกึ ความทรงจำ. กรงุ เทพฯ : วชั รนิ ทรก์ ารพมิ พ์, ๒๕๒๒.
จลุ จกั รพงศ์, พระองคเ์ จา้ . เกิดวังปารุสก์ เลม่ ๑ (๓ เล่ม). พระนคร : คลงั วทิ ยา, ๒๕๒๒.
..................................... เจา้ ชีวิต. พระนคร : คลงั วทิ ยา, ๒๕๑๗.
จิรวัฒน ์ แสงทอง. ชวี ิตประจำวนั ของชาวสยามในกรงุ เทพฯ พ.ศ. ๒๔๒๖ - ๒๔๗๕. วทิ ยานพิ นธ์อกั ษรศาสตรมหาบัณฑติ
ภาควิชาประวตั ศิ าสตร ์ คณะอกั ษรศาสตร์ จฬุ าลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั , ๒๕๔๖.
ประสงค์สม บรพิ ัตร, ม.จ. บันทึกความทรงจำบางเรือ่ ง. พระนคร : โรงพมิ พพ์ ระจันทร์, ๒๔๙๙.
ทิพากรวงศ,์ เจ้าพระยา. พระราชพงศาวดารรตั นโกสนิ ทร์ รัชกาลที่ ๑. กรงุ เทพฯ : โรงพมิ พ์ครุ สุ ภา, ๒๕๒๖.
.................................. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลท่ี ๒. กรงุ เทพฯ : องคก์ ารค้าของคุรสุ ภา, ๒๕๐๔.

272

.................................. พระราชพงศาวดารกรงุ รัตนโกสนิ ทร์ รัชกาลท่ี ๓. กรงุ เทพฯ : องคก์ ารคา้ ของครุ ุสภา, ๒๕๐๔.
ทพิ ากรวงศ,์ เจ้าพระยา. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รชั กาลท่ี ๔. กรงุ เทพฯ : องค์การคา้ ของคุรสุ ภา, ๒๕๐๔.
เมอื งโบราณ, ๒๕๔๐.
เทพชู ทับทอง. กรุงเทพฯ ในอดีต. กรุงเทพฯ : พมิ พล์ ักษณ,์ ๒๕๒๕.
...................... “อนุทินกรงุ เทพฯ ภาพแหง่ ความทรงจำ”. กรงุ เทพฯ: สำนักพมิ พ ์ ปิรามดิ , ๒๕๔๕.
แน่งน้อย ศกั ด์ิศร,ี ผู้ชว่ ยศาสตราจารย์, หม่อมราชวงศ์ และคณะ. พระราชวังและวังในกรงุ เทพฯ (พ.ศ. ๒๓๒๕-

๒๕๒๕). รายงานวิจัย, ภาควิชาสถาปัตยกรรม คณะสถาปตั ยกรรมศาสตร,์ จุฬาลงกรณม์ หาวทิ ยาลัย, ๒๕๓๒.
........................ องคป์ ระกอบทางกายภาพกรุงรัตนโกสนิ ทร์. กรงุ เทพฯ : โรงพิมพ์จฬุ าลงกรณ์มหาวทิ ยาลัย, ๒๕๓๔.
พนู พศิ มัย ดศิ กุล, ม.จ. ชีวิตและงานสมเดจ็ กรมพระยาดำรงราชานภุ าพ. พระนคร : หอสมดุ กลาง, ๒๕๑๕.
นรศิ รานวุ ัดตวิ งศ,์ สมเด็จฯ เจา้ ฟา้ กรมพระยา. สาส์นสมเดจ็ เลม่ ๑ พ.ศ. ๒๔๕๗ - พ.ศ. ๒๔๖๕. กรุงเทพฯ : องค์การค้า
ของคุรสุ ภา, ๒๕๔๖.
......................... สาสน์ สมเดจ็ เล่ม ๒ พ.ศ. ๒๔๖๖ - พ.ศ. ๒๔๗๔. กรงุ เทพฯ : องคก์ ารค้าของครุ ุสภา, ๒๕๔๖.
......................... สาสน์ สมเด็จ เลม่ ๓ พ.ศ. ๒๔๗๕. กรงุ เทพฯ : องค์การคา้ ของครุ ุสภา, ๒๕๔๖.
......................... สาสน์ สมเดจ็ เล่ม ๑๕. กรุงเทพฯ : ศึกษาภณั ฑพ์ าณชิ ย์, ๒๕๐๕.
นำชมกรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ : กองโบราณคดี กรมศลิ ปากร, ๒๕๒๕.

273

ปราณ ี กล่ำสม้ . ยา่ นเก่าในกรุงเทพฯ. กรงุ เทพฯ : เมอื งโบราณ, ๒๕๔๕.
วไิ ลเลขา ถาวรธนสาร. ชนช้นั นำไทยกับการรับวัฒนธรรมตะวนั ตก. กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, ๒๕๔๕.
วิจติ รมาตรา, ขนุ . เม่อื วานนีต้ อนกรุงเทพฯ เมอ่ื ๗๐ ปกี อ่ น. กรงุ เทพฯ : โรงพมิ พพ์ ฆิ เณศ, ๒๕๒๔.
........................... ๘๐ ปีในชีวิตข้าพเจา้ . กรงุ เทพฯ : บณั ฑิตการพมิ พ์, ๒๕๒๓.
ศริ ิญญา สจุ ินตวงษ.์ ยา่ นเกา่ ในบางกอก. กรงุ เทพฯ : อมรินทร,์ ๒๕๕๔.
ศิลปากร, กรม. กองจดหมายเหตุแหง่ ชาติ. จดหมายเหตุการอนุรกั ษก์ รุงรัตนโกสนิ ทร์. กรุงเทพฯ : สหประชาพาณชิ ย์,
๒๕๒๕.
ศิลปากร, กรม. สำนกั วรรณกรรมและประวตั ศิ าสตร์. ราชสกลุ วงศ์. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ ์ สกสค., ๒๕๕๔.
สนั ต ์ ท. โกมลบตุ ร (ผแู้ ปล). จดหมายเหตกุ ารณเ์ ดนิ ทางสปู่ ระเทศสยามของบาทหลวงตาชารด์ พมิ พค์ รง้ั ท ่ี ๖. กรงุ เทพฯ :
บรรณกจิ , ๒๕๔๑.
สมบัติ พลายน้อย. เลา่ เร่อื งเมืองบางกอก. กรุงเทพฯ : แพร่พิทยา, ๒๕๒๐.
............................ ร้อยแปดทก่ี รุงเทพฯ. กรุงเทพฯ : สารคด,ี ๒๕๔๖.
............................ เลา่ เรื่องบางกอก เลม่ ๑. กรุงเทพฯ : สายธาร, ๒๕๔๔.

274

............................ เล่าเรื่องบางกอก เล่ม ๒. กรงุ เทพฯ : สายธาร, ๒๕๔๔.
สมภพ จนั ทรประภา. สมเด็จพระศรีสวรินทรา. พระนคร : ผดงุ ศกึ ษา ๒๕๑๔.
สวนสนุ นั ทา, วทิ ยาลัยครู. สวนสนุ ันทาในอดตี . กรงุ เทพฯ : วทิ ยาลยั ครสู วนสนุ ันทา, ๒๕๒๓.
สุจติ ต์ วงษ์เทศ. กรงุ เทพฯ มาจากไหน. กรงุ เทพฯ : มตชิ น, ๒๕๔๘.
สุจิตต ์ วงษ์เทศ (บรรณาธกิ าร). เวยี งวังฝ่งั ธนฯ ชมุ ชนชาวสยาม. กรุงเทพฯ : มตชิ น, ๒๕๔๕.
สเุ มธ และเมทงิ ชมุ สาย. วังทา่ พระและเรอ่ื งพิสดารบางเรือ่ งเก่ียวกับกรมขนุ ราชสีหวกิ รม และหมอ่ มเจ้าในกรม

บางองค์. กรงุ เทพฯ : เฉลิมนิจ, ๒๕๑๔.
เอนก นาวิกมูล. นานาสถาน. กรุงเทพฯ : แสงดาว, ๒๕๕๒.
....................... เท่ยี ววัด. กรุงเทพฯ : โนรา, ๒๕๔๓.
....................... ถ่ินฐานบ้านช่อง. กรุงเทพฯ : พิมพ์คำ, ๒๕๔๖.
....................... “เจ้าอาวาสและช่างวดั จำปา.” เนช่นั สดุ สปั ดาห.์ ฉบบั ๖๘๙ เลม่ ๗ (๑๕ สงิ หาคม ๒๕๔๘) : ๕๔.
....................... วังบา้ นฐานถ่นิ . กรงุ เทพฯ : บรษิ ทั สำนกั พมิ พ์แสงดาว จำกดั , ๒๕๔๙.

275

เจา้ ของ
สำนักวัฒนธรรม กฬี า และการท่องเที่ยว กรงุ เทพมหานคร
เลขท่ ี ๑๒๓ ถนนมิตรไมตรี ๓ แขวงดนิ แดง เขตดนิ แดง กรงุ เทพฯ ๑๐๔๐๐
โทรศัพท ์ ๐ ๒๒๔๕ ๒๕๔๗, ๐ ๒๒๔๗ ๒๓๓๓

“คณุ ค่าอดีตกาล ข้อมูลทางบรรณานกุ รมของหอสมุดแห่งชาติ
”สืบสานความงามใหช้ วี ิต สำนักวัฒนธรรม กฬี า และการท่องเทยี่ ว กรุงเทพมหานคร
บางกอก บอกเล่า (เรื่อง) วงั . -กรุงเทพฯ : โรงพมิ พแ์ กว้ เจ้าจอม, ๒๕๕๕.
พมิ พค์ ร้ังแรก กันยายน ๒๕๕๕ ๒๗๖ หน้า.
1. กรุงเทพฯ-ประวตั ิศาสตร์
I. ช่อื เรอื่ ง
ISBN 978-616-272-044-5

คณะทีป่ รกึ ษา ผู้อำนวยการสำนกั วัฒนธรรม กฬี า และการท่องเที่ยว
นายมานติ เตชอภโิ ชค รองผอู้ ำนวยการสำนักวฒั นธรรม กฬี า และการทอ่ งเที่ยว
นางสาวปราณ ี สัตยประกอบ รองผอู้ ำนวยการสำนกั วฒั นธรรม กีฬา และการทอ่ งเทย่ี ว
นางสุวัฒน ี ไชยนนั ท์ ผอู้ ำนวยการกองวัฒนธรรม
นางอจั ฉราวดี ชยั สุวริ ตั น ์ สำนกั วฒั นธรรม กฬี า และการท่องเที่ยว


ท่ีปรกึ ษาวิชาการ

พลตรี หมอ่ มราชวงศศ์ ภุ วัฒย ์ เกษมศร ี ผูท้ รงคณุ วฒุ ดิ ้านประวัติศาสตร ์

นางสาวสมลักษณ ์ วงศ์งามขำ ผ้ทู รงคุณวุฒดิ ้านอักษรศาสตร ์

ร้อยเอก นพดล ปาละประเสรฐิ ผูท้ รงคณุ วฒุ ิด้านประวตั ศิ าสตร์

ดร. นวลมรกต ทวที อง ผู้ทรงคณุ วฒุ ิดา้ นโบราณคด ี

คณะบรรณาธกิ าร นกั วชิ าการวัฒนธรรมชำนาญการ กองวฒั นธรรม
นางปรียา มา่ นโคกสูง นกั วิชาการวฒั นธรรมปฏิบัติการ กองวัฒนธรรม
นายเกษม ปฐมฤกษ ์ นักวชิ าการวัฒนธรรมปฏิบตั กิ าร กองวฒั นธรรม
นางสาวสภุ าวดี ไปลานนท์

ขอขอบคณุ ทเี่ อือ้ เฟอ้ื ขอ้ มูลและภาพประกอบ
หอจดหมายเหตแุ หง่ ชาต ิ กรมศลิ ปากร กองบญั ชาการกองทพั เรอื กองบญั ชาการตำรวจนครบาล
สำนกั งานขา่ วกรองแหง่ ชาต ิ ทายาทราชสกลุ บรพิ ตั ร ทายาทราชสกลุ ดศิ กลุ ทายาทราชสกลุ จติ รพงศ ์