แมลงศัตรพู ชื และโรคพชื
Insect pests and plant diseases
แมลงศัตรพู ชื
Insect pests
หมายถึง สตั วทีม่ ีลาํ ตวั เปนปลอ ง (Arthropods) จัดอยูในชนั้ (class) Insecta ประกอบดวย
สตั วประมาณ 26 อันดับ (order) ซ่ึงสัตวเ หลานี้ไดก อความเสยี หายแกพ ืชเพาะปลกู แมลงเปนสัตว
ไมม ีกระดูกสันหลงั ลาํ ตัวแบงออกเปน สามสวน คอื สว นศรีษะ (head) อก (thorax) และทอ ง
(abdomen) ซงึ่ บนสวนอกมี 3 ปลอง ซ่งึ แตล ะปลอ งมขี า 1 คู สวนทองมี 8-11 ปลอ ง แมลงมผี นัง
หุมลาํ ตวั แขง็ (exoskeleton) ดังนั้นการเจรญิ เติบโตของแมลงจงึ ตองอาศยั การลอกคราบ (molting)
การจําแนกชนดิ ของแมลงท่ถี ูกตอ งจะแบง ตามหลกั การอนุกรมวธิ านโดยนกั กฏี วิทยา (entomologist)
แมลงศัตรพู ืชสามารถจดั แบง่ ตามระยะเวลาการเข้าทาํ ลายพืชปลกู
ซงึ สามารถแบง่ ได้ 2 ประเภท คอื
1.แมลงศัตรูพืชประเภททีเ่ ขาทาํ ลายตงั้ แตร ะยะปลูกจนถึงระยะเก็บเกี่ยว
การทําลายของแมลงศัตรพู ชื ประเภทนเี้ กิดโดยการกัดกนิ ใบ ยอดออน ตาดอก ดอก และ
ลาํ ตน หรอื การดดู กินนาํ้ เลีย้ งของยอดออน ตาดอก และกิ่งออน หรือการเจาะไชลาํ ตน หรือ
การเปนพาหะท่ีทาํ ใหเกิดการระบาดหรอื แพรก ระจายของโรคพชื ซ่งึ การทาํ ลายของแมลง
ประเภทนี้ ทําใหศ ักยภาพการใหผ ลผลติ ของพชื ปลกู ลดลง
1.แมลงศตั รพู ืชประเภททาํ ลายผลผลิตในโรงเก็บเก่ยี ว (stored insect pest)
แมลงศตั รปู ระเภทนีอ้ าจจะวางไขบนดอกหรือผลของพืชปลูกขณะอยใู นแปลง แลว ตัวแมลงไป
เจริญเติบโตทําลายผลผลิตขณะท่อี ยูใ นโรงเก็บ หรือหลังการเกบ็ เกย่ี วผลผลิตมาแลว เชน
ดวงงวงขาวสาร ดว งถั่ว มอด แมลงวนั ผลไม หรอื อาจจะเปน พวกท่ีอาศยั อยใู นโรงเกบ็ เชน
แมลงสาบ มด เปนตน
ชนดิ ของ ชนดิ ที 1 แมลงศตั รูพืชจําพวกกดั กนิ ใบ (LEAF FEEDER)
แมลงศัตรพู ชื
ไดแ ก หนอนผีเสอ้ื ตั๊กแตน ดวงปก แขง็ แมลงศตั รูพชื พวกนี้มปี ากแบบกดั
กิน (chewing) สามารถกดั กนิ ใบท้งั หมด หรอื กดั กนิ เฉพาะตวั ใบแลว
เหลอื เสนใบไว ทําใหพ ชื ขาดสว นสังเคราะหแ สง หรือขาดที่สะสมอาหาร
หรือขาดยอดออนสําหรบั การเจรญิ เติบโตตอไป
ชนดิ ที 2 แมลงศตั รูพืชจําพวกดดู กินนําเลยี ง (JUICE SUCKER)
ไดแ ก เพล้ียออน เพล้ียกระโดด เพล้ียจ๊กั จั่น และมวนตา ง ๆ แมลงศตั รู
พชื จําพวกนี้มปี ากแบบดูด (sucking) สามารถแทงและดูดนํา้ เลย้ี งจากใบ
ยอดออน กิ่ง ลาํ ตน ดอก หรือ ผล ทาํ ใหสวนตา ง ๆ ของพืชทถี่ ูกดูดกนิ
นา้ํ เลยี้ งมีรอยไหม ใบมวนเหีย่ ว ไมเ จริญเติบโต หรือแคระแกรน็ และ
นอกจากนแี้ มลงจาํ พวกน้ยี ังเปนสาเหตุสาํ คัญของการถา ยทอดและแพร
กระจายโรคพืชทม่ี ีเชื้อไวรสั เปนสาเหตุอกี ดวย
ชนดิ ของ ชนดิ ที 3 แมลงศัตรูพืชจําพวกหนอนชอนใบ (LEAF MINOR)
แมลงศัตรพู ชื
ไดแ ก หนอนผีเสือ้ หนอนแมลงวันบางชนิด แมลงศัตรูพชื จาํ พวกน้ีมักมี
ขนาดเล็ก กัดกนิ เนื้อเย่อื อยูระหวา งผวิ ใบพชื ทาํ ใหพ ืชขาดสวนสงั เคราะห
แสงหรอื ขาดสว นสะสมอาหาร
ชนดิ ที 4 แมลงศัตรพู ืชจําพวกหนอนเจาะลาํ ตน้ (STEM BORER)
ไดแก หนอนดวง หนอนผเี สอ้ื และปลวก แมลงศัตรพู ืชจําพวกนม้ี กั วางไข
ตามใบหรือเปลอื กไม เม่อื ไขฟ ก ออกเปน ตวั หนอนก็จะชอนไชเขา ไปอยใู น
กิง่ ลําตน หรอื ผล ทาํ ใหต น พชื ขาดน้าํ และอาหารแลวแหง ตายไป หรอื
ทาํ ใหผลไมเ นา, หลน เสียหาย
ชนดิ ของ ชนดิ ที 5 แมลงศตั รพู ืชจําพวกกดั กนิ ราก (ROOT FEEDER)
แมลงศัตรพู ชื
ไดแ ก ดว งดีด จ้ิงหรีด แมลงกระชอน ดวงดิน ดวงงวง แมลงศัตรพู ชื
จําพวกนี้มปี ากแบบกัดกนิ มกั มชี ีวิตหรือวางไขต ามพื้นดนิ ตัวออ นและตวั
เตม็ วัยจะเขาทําลายรากพืช ท้ังทําใหพ ชื ยนื ตน แหง ตายเนื่องจากขาดนํา้
และอาหาร
ชนดิ ที 6 แมลงศัตรูพืชจาํ พวกทีทําใหเ้ กดิ ปมุ ปม (GALL MAKER)
ไดแ ก ตอ แตน และเพลี้ย แมลงศตั รูพืชจําพวกนี้เมอ่ื กดั กนิ , ดูดน้ําเล้ียง
หรือวางไขบนพชื แลว มกั จะปลดปลอ ยสารบางชนิดลงบนพืช ทาํ ใหเ กิด
อาการปมุ ปมผิดปกติบนสวนตา ง ๆ ของพชื เชน ดอก ใบ ยอดออน ราก
และลําตน
หนอนผีเสือ้ ต๊กั แตน เพ้ียะ
แตน จิ้งหรีด ปลวก
วธิ ีปองกนั และกาํ จัดแมลงศตั รพู ืช
แบง ออกได 5 วิธีคือ
1.วิธีทางเขตกรรม เชน การปลกู พชื หมนุ เวียน การทําความสะอาดแปลงปลูก กําหนดระยะเวลาการ
เพาะปลกู การตัดแตงตนพชื
2.วธิ ีทางกายภาพ เชน การใชม งุ ปอ งกัน การใชก าวดกั แมลง การทําลายแหลง อาศยั ของแมลง การใชไฟ
ลอและทาํ ลาย
3.วธิ ที างชีวภาพ เชน การใชต ัวหาํ้ ตวั เบยี น การใชเ ชอ้ื รา การใชเชือ้ แบคทเี รยี การใชเชอ้ื ไวรัส
4. วิธีทางพันธุกรรม โดยการนาํ แมลงศตั รูพืชมาผานการฉายรังสเี พื่อใหเปนหมันแลว ปลอ ยไปใน
ธรรมชาติทาํ ใหแ มลงนนั้ ไมสามารถขยายพันธไุ ด
5.วิธที างเคมี โดยแบง ออกเปน 2 กลมุ คอื กลมุ เคมที ไ่ี ดมาจากการสกัดจากธรรมชาติ เชน ยาเสน
สะเดา สาบเสอื ตะไครหอม ฯลฯ และกลมุ เคมีที่สงั เคราะหขนึ้ เชน กลุมออรก าโนคลอไรน
กลุมออรกาโนฟอสเฟต กลมุ คารบาเมต กลมุ สารสงั เคราะหไ พรีทอย
หนอนกระทหู้ อม (beet armyworm)
ชอ่ื วทิ ยาศาสตร Spodoptera exigua (Hubner)
วงศ ผเี สอ้ื หนอนกระทู (Noctuidae)
อนั ดับ ผเี สื้อ (Lepidoptera)
พืชอาหารและวงจรชวี ิต
พชื อาหารหลายชนดิ เชน หอม องนุ พชื ตระกูลกะหลาํ่ พืชตระกูลถ่วั และพืชผกั อน่ื ๆ
วงจรชีวติ กลุม ไข 20-8- ฟอง ระยะฟก 3-4 วนั ระยะหนอน 14-17 วนั ระยะดักแด (ในดนิ )
5-7 วัน สว นตัวเต็มวยั มอี ายุเฉลี่ย 4-10 วัน เปนผีเสื้อกลางคนื ขนาดกลางปก คหู นาสีนํ้าตาล
ปนเทา กลางปกคูหนา มจี ุดน้ําตาลออ น 2 จุด หนอนมีผนงั ลําตัวเรยี บ ลาํ ตวั อว น กะโหลกเลก็
มีหลายสแี ตส วนใหญม สี ีเขียวออน
ความสําคญั และลกั ษณะการทาํ ลาย
หนอนกระทูหอมเปนแมลงศัตรูทีส่ ําคญั อกี ชนดิ หนง่ึ กอใหเกดิ ความเสียหายกับผักตระกูล กะหลาํ ทกุ ชนดิ
ทัวประเทศไทยโดยเฉพาะตามแหลงปลูกการคา กอ ใหเกดิ ความเสียหายตอผูปลูก ผกั อยางมาก ท้ังนี
เกษตรกรไมส ามารถปอ งกันกาํ จดั หนอนชนดิ นไี ด เน่ืองจากหนอนสรา งความ ตานทานตอ สารฆาแมลงหลาย
ชนดิ และมีพฤติกรรมชอบหลบซอนตวั การระบาดจะรนุ แรงมากใน ชวงฤดรู อน โดยหนอนเมอ่ื ฟกออกจากไข
จะกดั กนิ ผวิ ใบบริเวณสวนตา งๆ ของพชื เปนกลมุ และความเสียหายรนุ แรงในระยะหนอนวยั 3 ซง่ึ จะแยกยาย
กดั กนิ ทุกสวนของพืช หากปริมาณหนอน มากความเสยี หายจะรนุ แรง ผลผลติ จะเสยี หายและคุณภาพไมเปน
ทีต่ อ งการของตลาด
การแพรกระจาย
หนอนกระทเู็ ปน แมลงท่ีมีการแพรร ะบาด กระจายไปท่ัวโลก โดยเฉพาะอยา งยิง่ ในประเทศแถบประเทศ
เอเซยี ที่มีสภาพภมู ิอากาศรอนชืน้ จะพบการแพรร ะบาดมากกวาประเทศอน่ื ๆ ในประเทศไทยสามารถพบไดท ว่ั
ทุกภาค ตลอดทง้ั ป และไมจ าํ กัดฤดูกาล โดยเฉพาะพืน้ ทปี่ ลกู พชื ไร พชื ผกั ในจงั หวดั ตา งๆ
การปอ งกันกําจดั
การใชวิธเี ขตกรรม เชน การไถพรวนดนิ ตากแดด เพือฆาดกั แดห นอนกระทูห อมทอี ยูใ น
ดนิ การทาํ ลายซากพชื อาหาร เพือ ลดแหลง อาหารในการขยายพนั ธอุ ยา งตอเนอื ง ทําให
ชวยลด การระบาดของหนอนกระทหู อมในการปลูกผักครงั ตอ ไป
การใชวิธกี ล เชน เกบ็ กลมุ ไขและหนอนทําลายจะชวยลดการระบาดลงไดอ ยางมี
ประสทิ ธิภาพ
การใชโ รงเรอื นตาขา ยไนลอน หรือการปลูกผักกางมงุ โดยการปลกู ผักในโรงเรอื นทค่ี ลมุ
ดวยตาขายไนลอนขนาด 16 mesh สามารถปอ งกันการเขา ทาํ ลายของหนอนกระทหู อม
ไดอยา งมี ประสทิ ธภิ าพ 100 เปอรเ ซน็ ต
การใชสารจุลนิ ทรียฆ า แมลง (microbial insecticides) ไดแก
- การใชเชื้อแบคทีเรีย (บาซลิ ลสั ทรู ิงเยนซสิ ) ท่มี จี าํ หนายเปน การคา ไดแ ก Bacillus
thuringiensis subsp. aizawai เชน เซนทารี และ ฟลอรแ บค ดับบลวิ ดจี ี เปน ตน Bacillus
thuringiensis subsp. kurstaki เชน เดลฟน และ แบคโทสปน เอ็ชพี เปนตน
- การใชเชอื้ ไวรสั (นวิ เคลียรโพลีฮีโครซสิ ไวรัส) หนอนกระทูหอม เชน DOA BIO V1
(กรม วิชาการเกษตร) เปนตน
การใชส ารฆาแมลงทมี่ ีประสิทธิภาพ ในการปองกนั กําจดั หนอนกระทูหอม
เพลยี จกั จันฝาย (leafhopper)
ชือ่ วทิ ยาศาสตร Amrasca biguttula biguttula (Ishida)
วงศ Cicadellidae
อนั ดบั Homoptera
พชื อาหารและวงจรชวี ติ
พชื อาหารพบทําลายพชื ผกั หลายชนิดทสี าํ คัญ ไดแ ก มะเขือเปราะ มะเขอื ยาว และกระเจย๊ี บเขยี ว เปน ตน
นอกจากนี้ยังพบทาํ ลายฝาย และปอแก วงจรชีวิตระยะไขเ ฉลย่ี ประมาณ 6.3 วัน ตวั ออนทฟ่ี กออกจากไขม สี เี ขียวอม
เหลอื งจาง ตัวออนโต เต็มทีม ีขนาด 2 มม. เคล่อื นไหวรวดเร็ว มกี ารเจรญิ เติบโต 5 ระยะ ระยะที 1 อายุ 1.5 วนั
ระยะท่ี 2 1.1 วนั ระยะที่ 3 1.2 วนั ระยะที่ 4 1.5 วนั และระยะที 5 2 วัน รวมระยะตัวออนเฉลีย 7.3 วัน ตัว
เต็มวัยรูปรา งลักษณะยาวรี ขนาดเล็กประมาณ 2.5 มม. มีสีเขียวจาง ปก โปรง ใสมจี ดุ สีดาํ อยูกลางปก ขา งละจุด
เคลื่อนไหวและบินไดร วดเรว็ มากเมอื ถกู รบกวน ตวั เต็มวยั มีอายุประมาณ 21-30 วัน
ความสาํ คัญและลกั ษณะการทําลาย
เพลีย จักจ่ันฝายระบาดตามแหลงปลกู ทวั ไปในประเทศไทย เขา ทําลายในชวงตนพชื ยังเลก็ ทําใหตน
ไมเจริญเติบโตหรอื ตายได โดยทัง ตวั ออ นและตัวเต็มวัยดดู กินนําเลีย้ งจากใบมีผลทําให ใบเปลียนเปนสีนาํ
ตาล และงอลง ใบจะเหยี วแหง และแหง กรอบในท่ีสดุ ดังนันในชวงทีพ่ ืชเล็กควร หมันตรวจนบั แมลงหาก
พบเพล้ยี จักจนั่ ฝา ยเฉลียสงู กวา 1 ตัวตอใบควรทาํ การปอ งกันกาํ จัด
การปอ งกันกาํ จดั
คลุกเมลด็ กอนเพาะกลาดวยสารคารโบซลั แฟน (พอสซ 25% เอสที) อตั รา 40 กรมั / เมลด็ 1
กก.
ใชสารฆาแมลงทีม ีประสทิ ธิภาพ เชน อมิ ดิ าโคลพรดิ (คอนฟดอร 100 เอสแอล 10% เอสแอล)
หรอื ฟโปรนิล (แอสเซ็นด 5% เอสซี) อตั รา 20 และ 20 มล./นํา 20 ลิตร ตามลาํ ดบั
แมลงวนั หนอนชอนใบ
(chrysanthemum leaf miner)
ช่อื วทิ ยาศาสตร Liriomyza huidobrensis (Blanchard)
วงศ Agromyzidae
อันดบั Diptera
พืชอาหารและวงจรชวี ติ
พืชอาหารพบทําลาย ไมด อก เชน เยอบีรา แอสเตอร กุหลาบ ดาวเรอื ง เบญจมาศ ฯลฯ วงจรชีวติ ระยะไข 2 -
4 วัน เมอื ฟก เปนตัวหนอน จะมีลักษณะหัว แหลมทายปา น (รปู กระสวย) ไมเ ปน ปลองชดั เจน ไมมขี า เคลือ่ นทโี ดย
การดดี ตวั มขี นาดยาว ประมาณ 0.5 - 1 มม. จะชอนไชไปตามเนอื้ เยือ่ พชื ในระยะหนอนใชเวลาประมาณ 7 - 10
วนั จงึ เขาดกั แด ดกั แดรปู รา งคลายเมลด็ ขาวสารอยูตามสว นของพชื ที่ถูกทําลาย และตามใบทรี วงหลน ลงดนิ ขนาด
ดักแดยาว 0.8 - 1 มม. ในระยะดักแด ใชเวลาประมาณ 5 - 7 วนั จงึ ออกเปนตวั เต็ม วัย แมลงวันจะมสี ีดาํ หรือสี
เหลอื ง วงจรชีวติ ประมาณ 3 - 4 สปั ดาห
ความสาํ คัญและลกั ษณะการทําลาย
แมลงวนั หนอนชอนใบ เปน แมลงศตั รทู ่ีเริมมีบทบาทสําคญั ตอ ไมด อกหลายชนดิ ไดแ ก เบญจมาศ ดาวเรอื ง เยอบีรา เปน ตน
ตัวเตม็ วยั เพศเมียวางไขทม่ี ีขนาดเลก็ ภายในผิวพืช เมอื ไขฟ ก เปน ตัวหนอนท่ีมีลกั ษณะหัวแหลมทายปา น ตัวหนอนชอนไชอยูใ น
ใบทําใหเ กดิ รอยเสนสขี าว คดเคยี วไปมา เมอื่ นําใบพชื มาสองดูจะพบหนอนตวั เล็กๆ สเี หลืองออ นโปรงแสง ใส อยูภายใน เน้อื เยอื ใบ
พชื หากระบาดรุนแรงจะทําใหใบเสยี หายรว งหลน ซ่งึ จะมผี ลตอผลผลติ หากพืชน้นั ๆ ไมสามารถสรา งใบทดแทนได หรอื ถกู ทาํ ลาย
อยา งหนกั พืชกจ็ ะตายไปในทีสุด
การปอ งกันกาํ จดั
วิธกี ล การเผาทําลายเศษใบพืชทีถูกแมลงวันหนอนชอนใบทําลายตามพนื ดินจะ สามารถชว ยลดการแพรระบาดได เนืองจาก
ดักแดทีอ ยูตามเศษใบพืชจะถูกทําลายไปดว ย
การใชก ับดักกาวเหนยี วสีเหลอื ง อัตรา 80 กับดัก/ไร พบวามปี ระสิทธิภาพดใี นการดกั จบั ตวั เต็มวยั ของหนอนชอนใบ
เบญจมาศ
สารสกดั สะเดา อตั รา 100 มล./นํา 20 ลิตร สามารถปอ งกันและกําจัดแมลงวนั หนอน ชอนใบได
สารฆา แมลง เบตา ไซฟลูทรนิ (โฟลเิ ทค 2.5% อีซี) อตั รา 30 มล./นํา 20 ลติ ร สามารถ กาํ จัดแมลงวนั หนอนชอนใบได
ดว้ งหมดั ผกั (Leaf eating bettle)
ชอื่ วิทยาศาสตร Phyllotreta sinuata , Phyllotreta chontanica)
วงศ Chysomelidae
อันดบั Coleoptera
พืชอาหารและวงจรชีวติ
พชื อาหารดวงหมัดผักชอบทําลายผกั ในตระกูลกะหล่ํา วงจรชวี ติ ระยะไข 3 - 4 วนั ตัวหนอนมีสีขาว สว นหัว
และสว นทองปลองแรกมีสีนํ้าตาล มจี ดุ สนี ้ําตาลตามลําตัวและแผน สนี ํ้าตาลอยูทางดา นบนของปลองสุดทายของลาํ ตวั
หนอนอาศยั อยใู นดิน ระยะหนอน 10 - 14 วนั และเขา ดักแดใ นดนิ สว นปก และขาของดกั แดแยกจากลาํ ตัวเปนอิสระ
เคลอ่ื นไหวได ระยะดักแด 4 - 5 วัน ตัวเต็มวยั เปนดวงขนาดเลก็ ความยาวประมาณ 2 - 2.5 มลิ ลิเมตร ปกคูหนา สี
ดาํ มีแถบเหลอื งสองแถบพาดตามความยาว ดานลา งลําตวั สีดํา ขาคูหลงั ขยายใหญแ ละโตกวาขาคูอื่นๆ หนวดเปน แบบ
เสน ดาย อายตุ ัวเต็มวยั 30 - 60 วัน ผสมพนั ธไุ ดห ลายคร้งั เพศเมยี แตล ะตัววางไขได 80 - 200 ฟอง
ความสาํ คญั และลักษณะการทาํ ลาย
ตัวออ นของดว งหมัดผกั ชอบกดั กินหรอื ชอนไชเขา ไปกนิ อยบู ริเวณโคนตน หรือรากของ
ผัก ทําใหพ ชื ผกั เห่ยี วเฉาและไมเ จรญิ เตบิ โต ถารากถกู ทาํ ลายมากๆ ก็อาจทําใหพืชผกั ตาย
ได ตัวเต็มวนั ชอบกัดกินดา นลา งของผวิ ใบ ทําใหใ บมรี ูพรุน และอาจกดั กนิ ลําตน และกลีบ
ดอกดวย ดวงหมัดผกั ชอบอยูรวมกันเปนกลุมๆ ตัวเตม็ วัยเมอ่ื ถกู กระทบกระเทือน ชอบ
กระโดดและสามารถบินไดไ กลๆ
การแพรกระจาย
ดว งหมัดผักพบแพรกระจายอยโู ดยท่ัวๆ ไป และจะเกดิ การกระจายวนเวียนอยูใน
บรเิ วณใกลเคียงกับแหลงปลูกผกั เกา
การปอ งกันและกําจัด
ควรไถตากดินไวเ ปนเวลานานพอสมควร เพอื่ ทําลายตัวออนและดกั แดท อี่ ยใู ตด นิ นอกจากนี้
ควรเปลี่ยนมาปลูกพืชท่ีดวงหมัดผกั ไมชอบ ก็จะเปน การชว ยลดการระบาดไดอ กี ทางหนึ่ง
สารเคมกี ําจดั แมลงกลมุ คารบาเมต เชน คารบ าริล (เซฟวนิ 85%WP) คารโ บซลั แฟน
(พอสซ 20% EC)(อัตราใชต ามฉลากแนะนาํ ) ยังคงใชไดผ ลดีในแหลงปลูกผกั ใหมๆ ท่ีไมมกี าร
ระบาดรุนแรง สว น ในแหลง ท่ปี ลกู ผักเปน ประจาํ ควรใชสารฆาแมลง ไพรฟโนฟอส (ซเุ ปอรค
รอน 50%EC) โพรไทโอฟอส (โตกุโทออน 50%EC) ฟโปรนิล (แอสแซนด 5%SC) (อตั รา
ตามฉลากแนะนํา)จะใหผ ลดกี วา
การใชไ สเ ดือนฝอย (Nematodic 22) อัตรา 4 ลา นตัวตอ พนื้ ที่ 20 ตารางเมตร ตอ น้ํา 20
ลิตร โดยพนหรือราดไสเดอื นฝอยบนแปลงปลูกผักเมือ่ ผักอายไุ ด 15, 30, และ 45 วัน หลัง
หวา นเมลด็ และเชอ้ื Bt. โดยพนหรอื ราด ทกุ 7 วนั
ดว้ งหนวดยาว (longhorn beetles)
ช่ือวิทยาศาสตร Dorysthenes buqueti Guerin
วงศ Cerambycidae
อันดบั Coleoptera
พืชอาหารและวงจรชวี ติ
พชื อาหารดว งหนวดยาวหรือดว งทเุ รยี นในแถบบา นเราเปน แมลงศตั รูพชื ทสี่ ําคัญของทเุ รียน และ
มะมว ง นอกจากน้ียงั มีพืชอาศยั อืน่ ๆ เชน นนุ มะมวงหมิ พานต มะกอก สนทะเล อะโวคาโด ขนุน มะเดื่อ
ฝรงั่ โกโก หมอ น สาเก ยางพารา สาละ เปน ตน วงจรชวี ิตระยะไข 7-14 วัน ระยะหนอน 280 วันหรือ
ประมาณ 9 เดือน จงึ เรมิ่ หดตัวหยดุ กินอาหาร หลังจากนนั้ เรม่ิ หดตัว 7-12 วนั จึงเขา ดักแด ระยะดักแด
17 วนั และระยะตวั เตม็ วัยมอี ายุขยั ประมาณ 82 วัน
ความสาํ คญั และลักษณะการทําลาย
ดว งหนวดยาวตวั เตม็ วัยเพศเมยี วางไขโ ดยฝงไวใ ตเปลือกตนทุเรยี น หนอนจะกัดกินชอน
ไชไปตามเปลือกไมด า นใน ทาํ ใหเ กดิ ยางไหล หนอนอาจควั่นเปลือกจนรอบลําตน ทาํ ใหท อ นา้ํ
ทออาหารถูกตัดทาํ ลายเปน เหตใุ หตนทเุ รียนทรุดโทรม ใบเหลอื งรวง และตายได แหลง ปลูก
ทเุ รียนทว่ั ประเทศไทยสว นใหญพบวาดวงหนวดยาวทําลายทุเรียนพันธุห มอนทอง การระบาด
คอ ยๆ สะสมความรุนแรง เนอ่ื งจากเปน แมลงกลางคืน พฤติกรรมตา งๆจึงมักเกดิ ในชวงกลาง
คืน เกษตรกรจงึ ไมทราบวามีการระบาดของดว งหนวดยาว
การปอ งกันและกําจดั
การกําจัดดว งหนวดยาวโดยวธิ เี ขตกรรม ทาํ ลายแหลงขยายพันธุ โดยตดั กิง่ และตน
ทเุ รียนที่ถกู ทาํ ลายรนุ แรงทิ้ง
การกาํ จัดดวงหนวดยาวโดยวธิ กี ล
- การใชต าขา ยดกั ปลาตาถ่ีพนั รอบโคนตนเพื่อดกั จับตวั เต็มวยั เปนวิธกี ารทีไ่ ดผลมาก
ที่สดุ
- การใชไฟสองจับตังเต็มวัยในเวลากลางคนื ชว ง 20:00 น. ถึงชวงเชา มืด
หมน่ั สาํ รวจรอบลําตน ตน ทเุ รยี น สงั เกตรอยแผลทด่ี วงวางไข ถา พบขยุ และรอยทําลายใหใชมดี
ถาก ทาํ ลายไขท้งิ และจบั ตัวหนอนทาํ ลาย
การใชส ารเคมี
- หากดว งหนวดยาวเจาะเขา ลําตน ไปแลว ใหฉ ดี สารฆา แมลงที่มีคณุ สมบัติเปนไอระเหยสําหรบั ไป
ฆา หนอนและดักแดทีอ่ ยูใ นรภู ายในตน สารเคมที ่มี คี ณุ สมบัติเปนไอระเหย สว นใหญจะเปนสารกลมุ ที่ 1
กลุม ออรกาโนฟอสเฟต ไดแก คลอรไ พรฟิ อส ไดอะซนิ อน พริ มิ ฟิ อสเมทลิ หรือไดคลอรวอส โดยใช
กระบอกฉีดยาดูดสารเคมีชนดิ ใดชนิดหนึ่งแบบเขม ขน 1 - 2 ซีซีตอ รู โดยไมต อ งผสมนํา้ เขา ไปในรเู จาะ
ของดว งแลว ใชดินน้าํ มันหรืออุดดวยดินเหนียว
- กรณใี นแหลง ดว งหนวดยาวระบาดรนุ แรง จาํ เปนตองพน สารเคมี ใหพ นสารเคมกี ําจัดแมลง
สาํ หรบั ใหทัว่ บรเิ วณลาํ ตน และกง่ิ ขนาดใหญ พน ติดตอกนั 2 ครงั้ หางกัน 2 สัปดาห (วธิ กี ารนเี้ ปนวธิ ีการ
พนสารเพ่อื ปองกันการเขามาวางไขเ ทา นน้ั วธิ ีการนไ้ี มม ีประสิทธิภาพไปฆา หนอนและดกั แดทีอ่ ยูภายใต
เปลอื กได) สารเคมที ี่มปี ระสทิ ธภิ าพใชพนลําตน ปอ งกันดวงหนวดยาวไดแก กลุม 1 ออรกาโนฟอสเฟต
เชน ไดอะซินอน โพรฟโ นฟอส ไตรอะโซฟอส กลุม 2 ฟโ พรนิล กลุม 4 นีโอนิโคตินอยด เชน อิมดิ าโค
พรดิ ไทอะมที อกแซม โคลไทอะนิดนิ อะซที ามพิ ริด เปนตน
ตกั แตนปาทังกา้ (Bombay locust)
ช่ือวิทยาศาสตร Patanga succincta
วงศ Acrididae
อนั ดบั Orthoptera
พืชอาหารและวงจรชีวติ
พืชอาหารต๊ักแตนปาทังกา สามารถกนิ พชื เปน อาหารได 34 ชนิด พชื ทช่ี อบมากที่สดุ ไดแ ก ขาวโพด,
ออย, สม, ขา วฟา ง, ถ่ัวเหลอื ง, ขา ว , มะพราว, หญา ตนี ติด, ปาลม นา้ํ มัน, ไผ เปน ตน วงจรชวี ิตในรอบ
1 ป มกี ารขยายพันธุเพยี ง 1 คร้ัง โดยฤดผู สมพนั ธอุ ยใู นชว งเดอื นมีนาคม-เมษายน ระยะไข 35-51 วนั
ระยะตวั ออน 56-81 วัน มี 9 วยั ระยะตวั เตม็ วยั 8-9 เดือน ตัก๊ แตนเมอ่ื วางไขแลว กจ็ ะตายในท่ีสุด
ความสาํ คญั และลักษณะการทาํ ลาย
ต้ังแตนต้งั แตว ยั 4-ตัวเตม็ วยั จะกัดกนิ ใบขาวโพดและตนขา วโพดต้ังแตเ รมิ่ งอกจนออกดอกและ
ตดิ ฝก โดยเฉพาะขาวโพดท่มี ีอายุระหวาง 40-55 วนั เปน ชวงอันตรายท่สี ุดหากถกู กดั กนิ จนไดร บั
ความเสยี หายจะมีผลกระทบตอ ผลผลิต เพราะชว งดงั กลาวเปน ชวงทีก่ ําลังสรางเมลด็ ซึ่งจะทําใหก าร
ตดิ เมล็ดลดลงและเมลด็ ลบี
การแพรกระจาย
พบแพรก ระจายอยูทั่วไปเกอื บทุกภาค พบมากตามพน้ื ทีป่ ลกู ขา วโพดโดยเฉพาะบรเิ วณที่ทาํ การ
บกุ เบกิ ใหม หรอื พืน้ ทท่ี เี่ คยมกี ารระบาดของตกั๊ แตนชนดิ นี สําหรับชว งที่พบระบาดจะอยูใ นชวงฤดู
แลง (กมุ ภาพันธ- เมษายน) ชวงตวั ออ นมถิ นุ ายน-กรกฎาคม และชวงตัวเต็มวัยสิงหาคม-ตลุ าคม
การปอ งกนั และกาํ จัด
โดยวธิ ีกล โดยการใชเ ครื่องมอื อปุ กรณตาง ๆ ในการจับตั๊กแตน ไดแก การใชแ สงไฟลอ การใช
แสงไฟขาศรีษะ สวงิ และการขดุ ไขทําลาย
โดยชวี วธิ ี โดยการใชศ ัตรธู รรมชาติเปนตวั ควบคุมประชากรของตกั๊ แตน โดยการอนุรกั ษเ พมิ่
ขยายจํานวนประชากรของศตั รูธรรมชาติใหอยูในลกั ษณะสมดลุ ย เชน แตนเบียนไข มปี ระสิทธิ์
ที่ภาพในการทาํ รายใครต๊กั แตนได 65.12% เปน การตดั วงจรชวี ติ ของตัก๊ แตน ทีจ่ ะฟก ออกมา
เปนตั๊กแตนตัวออน
โดยใชพ ชื สมนุ ไพรไดแ กสะเดาสามารถยบั ย้ังการทําลายพชื อาหาร (ขา วโพด) ของตก๊ั แตน
ปาทงั กาวยั 3-6 ได 100 , 90 % ที่ 24 และ 48 ชวั่ โมงตามลําดับ
โรคพชื
หมายถึงลักษณะอาการของพืชที่ผดิ ไปจากปกติ ซงึ่ อาจเกดิ ข้ึนบนสวนใดสว นหนง่ึ
ของตน พชื หรอื ตลอดท้ังตน และรวมไปจนถึงการแหงตายไปทั้งตน สาเหตทุ ี่ทําใหเกิด
โรคพืชแบงได 2 สาเหตุ คือ
1. เกิดจากสง่ิ มชี ีวิต (pathogenic disease)
2. เกิดจากสิง่ ไมม ชี ีวิต (nonpathogenic disease)
1
เกดิ จากสงิ่ มชี ีวติ (pathogenic disease)
เชน โรคพชื ทเ่ี กดิ จากเชือ้ ไวรัส (virus) เชอ้ื ไมโคพลาสมา(mycoplasma) เชื้อแบคทเี รีย
(bacteria) เชือ้ รา (fungi) และไสเดอื นฝอย โรคพชื จะเกดิ ข้ึนและสามารถแพรก ระจาย
ระบาดออกไปไดถ า หากมีเช้ือสาเหตุเหลาน้ี ตลอดจนมีสภาพแวดลอ มท่เี หมาะสมตอการเกิด
และการแพรก ระจายของโรคพืชน้ัน ๆ การแพรกระจายของโรคพชื อาศยั นํา้ ฝน ความชืน้
ลม ดิน หรือโดยการถายทอด (transmission) ผานทางเมล็ดพันธุ สวนขยายพันธุ หรอื โดย
แมลง
ลกั ษณะอาการ (symptom) จะแตกตา งกันดงั ตอ ไปน้ี
1. ลักษณะอาการของโรคพชื ทเ่ี กดิ จากเชอ้ื ไวรสั มักมอี าการโรคใบหด ใบหงกิ ใบสเี หลอื งสม
ใบดา งเหลอื ง ใบมว น
2. ลกั ษณะอาการของโรคพชื ท่เี กดิ จากเชอ้ื ไมโคพลาสมา มกั มอี าการโรคใบขาว ลาํ ตน แคระ
แกรน แตกกอเปน พมุ หรือใบเหลอื งซีด กิ่งแหง ตาย ลําตนทรดุ โทรมและไมใหผ ลผลติ
3. ลักษณะอาการของโรคพชื จากเชือ้ แบคทีเรยี มีลกั ษณะอาการแตกตา งกัน 5 แบบ คือ
3.1 เหี่ยว (wilt) อาการเห่ียวเฉา เกดิ จากเชือ้ แบคทเี รยี เขา ไปเจริญในทอน้าํ ทอ
อาหารของตน พืช ทําใหเ กิดการอดุ ตนั ของทอ นํ้าและทอ อาหาร จึงเปนเหตใุ หพชื ไดรบั นํา้ และอาหาร
ไมเ พยี งพอ เกดิ อาการเหยี่ วเฉา หรอื เจริญเติบโตผิดปกติและจะตายไปในทีส่ ุด เชน โรคเหี่ยวของ
มะเขอื เทศ มันฝรง่ั ยาสูบ ถ่ัวลสิ ง กลวย แตงกวา แตงโม มีสาเหตมุ าจากเชื้อ Xanthomonas
spp., Pseudomonas spp., Erwinia spp.
3.2 เนา เละ (soft rot) อาการเนาและมีกลนิ่ เหม็น ทง้ั นี้เพราะแบคทเี รยี เขา ทาํ ลาย
เซลลพ ชื และมีเชื้อจุลนิ ทรยี อ ื่น ๆ รว มเขา ทาํ ลายซ้าํ เติม โรคพืชแบบนม้ี ักเกิดกบั สวนของพืชทีอ่ วบ
น้าํ เชน โรคเนา เละของพืชผกั มันฝรง่ั มะเขอื เทศ แตงกวา กะหลาํ่ พริก สวนใหญม สี าเหตุมาจาก
เชอ้ื Erwinia spp.
3.3 แผลเปน จุด (spot หรือ local lesion) อาการจุดแหงตาย เกดิ จากเชือ้
แบคทีเรยี เขาไปเจริญอยูในชองวางระหวา งเซลลห รือในเซลล ทาํ ใหเ ซลลบรเิ วณน้ันตายเปน แผลแหง
มขี อบเขตจํากดั เชน โรคใบจุดของฝาย โรคใบจุดของถัว่ เหลือง โรคขอบใบแหงของขา ว โรคแคงเค
อรของสม โรคใบจดุ ของยาสูบ เชื้อสาเหตุ ไดแ ก Xanthomonas sp., Pseudomonas spp.
3.4 ไหม (blight) อาการใบไหมต าย เรมิ่ จากจดุ เล็ก ๆ กอน แลวแผขยายไปเรอ่ื ย ๆ
โดยไมม ีขอบเขตจํากดั เกิดจากเชอื้ แบคทีเรยี เขา ไปเจริญอยใู นชองวางระหวา งเซลล แตไมท าํ ลาย
เนอื้ เยอ่ื เซลล เพยี งแตทาํ ใหก ารเคล่อื นยายน้ําและอาหารในพชื ไมสะดวก ทําใหใบและลําตนมีสซี ดี
(necrosis) และอาจแหงตายไปในทสี่ ดุ เชน โรคใบไหมข องถ่วั ยางพารา แอปเปล เช้ือสาเหตไุ ดแก
Xanthomonas spp. Phythopthora spp. และ Erwinia spp.
3.5 ปุมปม (gall หรือ tumer) อาการเปนปุมปมเกิดจากเชื้อแบคทเี รยี เขา ไปเจรญิ
อยูในเซลลพ ืช แลวสรา งสารบางชนดิ ออกมากระตนุ ใหเ ซลลบ รเิ วณนั้นมีการแบงตัวมากข้ึน เชน โรค
crown gall ของมะเขือเทศ โรค gall ของหัวบีท เชือ้ สาเหตุไดแ ก Agrobacterium spp. และ
Xanthomonas spp.
4. ลกั ษณะอาการของโรคพืชจากเชอื้ รา ลักษณะอาการของโรคพืชจากเช้อื รามมี ากหลายแบบ
เชน ใบเปนแผล ใบไหม ใบบิด ตนเห่ยี ว รากเนา โคนตน เนา ผลเนา เมลด็ เนา ตน กลาเนา หรือตน
แหงตายไปทง้ั ตน ลกั ษณะอาการของโรคพชื จากเชือ้ รามกั จะสงั เกตเหน็ เสน ใย (hypha) สปอร
(spore) สวนสบื พนั ธุตา งๆ เชน sporangium, conidia, basidiumascus มสี ีขาว หรอื สดี าํ หรือสี
น้าํ ตาล ปรากฏตามรอยแผลอาการของโรค หรอื ตรงสว นท่ีเช้ือสาเหตุเขาสตู นพชื ตวั อยา งของโรคพชื ที่
เกิดจากเช้ือราไดแ ก โรคโคนเนา คอดนิ ของตนกลา โรครากและโคนตนเนา โรครานา้ํ คาง โรคเนาของผล
ไมและผัก โรคราแปงขาว โรคราสนมิ เหลก็ โรคเขมาดาํ โรคแสดาํ ของออ ย โรคไหมของขา ว โรคใบจดุ
ของขาวโพด โรคใบจดุ ตานกของยางพารา โรคแอนแทรคโนส โรคเหี่ยวของมะเขอื เทศ
5. ลักษณะอาการของโรคพืชจากไสเดอื นฝอย มกั ทําใหเ กดิ โรครากปม รากขอด และลาํ ตนพชื
เหย่ี วเฉาตายไปในทีส่ ุด
2
เกดิ จากส่งิ ไมมีชวี ิต(nonpathogenic disease)
อาการของโรคพืชอาจเกดิ จากสาเหตอุ นั เน่อื งจากส่ิงไมม ชี ีวิต สภาพแวดลอ มท่ีผดิ ปกติ
หรอื สารเคมบี างชนิด อาจทําใหพืชแสดงอาการเปนโรคไดเชนเดียวกับเชือ้ โรค แตท ต่ี างกนั คอื
โรคทเ่ี กดิ จากสาเหตุไรช ีวติ เหลา นี้จะไมแ พรร ะบาด และมกั พบในเฉพาะบางพน้ื ที่ หรือเฉพาะ
บางเวลาเทาน้นั สาเหตุสาํ คญั ทอี่ าจทําใหพ ชื แสดงอาการผิดปกติ ไดแ ก
1. อณุ หภูมิสงู หรือตํ่ากวา ปกติ
2. ความชน้ื ในดินมากหรือนอยความไมสมดุลยข องธาตุอาหารในดนิ กวา ปกติ
3. แสงความเขมมากหรือนอยเกินไปหรือระยะเวลาไดรับแสงสั้นหรอื นานเกนิ ไป
4. ปรมิ าณออกซเิ จนหรือคารบ อนไดออกไซดน อยกวา ปกติ
5. ความไมสมดุลยข องความไมสมดุลยข องธาตุอาหารในดิน
6. สภาพดนิ เค็ม
7. สภาพความเปนกรด-ดางของดนิ ไมเ หมาะสม
8. มลพษิ ในสภาพแวดลอม
9. สารเคมที ่ใี ชทางการเกษตร
10. ความผดิ ปกตทิ างพนั ธกุ รรม
สว นประกอบของโรค (Disease components)
สวนประกอบของโรคเปน ปจ จัยสาํ คัญของการเกดิ โรค จะตองมอี งคป ระกอบทีท่ าํ ใหเ กดิ โรค
ซึง่ มี 4 ปจ จัย หากขาดสวนใดสว นหนึง่ แลว การเกิดโรคจะไมส มบรู ณห รอื ไมอ าจเกิดโรคไดเ ลย สวน
ประกอบของโรคเปนท่ีรจู ักกันดใี นช่อื สามเหล่ียมโรคพืช (Disease triangle) ไดแก
1. พืชอาศยั (Host) ตอ งมพี ชื อาศยั ทีเ่ ปนโรคงา ย
2. เชือ้ สาเหตุ (Pathogen) ตองเปน เชือ้ สาเหตทุ ่รี ุนแรง
3. สภาพแวดลอมตอ งมสี ภาพ (Environment)
4.เวลา (Time) ถอื เปนสงิ่ สําคญั อกี ปจจัยหนึ่ง ไดแ ก ระยะเวลาที่พชื อาศยั และเชอ้ื โรคสัมผัสกนั
ระยะเวลาท่ีเหมาะสมตอ การแพรกระจายของสปอร การตดิ เชอ้ื เปน ตน
สามเหลียมโรคพืช
(Disease triangle)