TANASouvnir_2023_compressed-compressed

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 199 >∑+≥\ø£˝≤¢ Hêqï>±]ì #·÷kÕÔeTì e#˚Ãyês¡T. ø=+<äs¡T ‘êeTT bÕ&É‘êeTì, Hêqï>±]ì ≈£L&Ü bÕ&ÉeTì >=&Ée #˚ùdyês¡T. n˝≤{Ïyês¡+<ä]˙ ≈£L&Ü yê] eTqdüT >±j·T|ü&É≈£î+&Ü ‘·e÷cÕ>± e÷{≤¢&ç dü+‘√wüô|{Ϻ |ü+ù|yês¡T. uÛÑ>∑eBZ‘· ø£+b˛õ+>¥ »s¡T>∑T‘·Tqï s√E˝À¢ BbÕe[ |ü+&É>∑ dü+<äs¡“¤+˝À Hêqï>±s¡T Hê≈£î ˇø£ >∑Hé ø=ìô|{≤ºs¡T. e÷ Ç+{Ï Vü‰˝Ÿ˝À Hêqï>±s¡T ‘·q ãè+<ä+‘√ d”]j·Tdt>± ‘·eT |üì˝À ìeT>∑ïyÓTÆe⁄Hêïs¡T. Ä düeTj·T+˝À H˚qT n\¢]>± Vü‰\T˝ÀøÏ yÓ[¢ &ÛÜ+! &ÛÜ+! &ÛÜ+ nì >∑Hé‘√ >±]ƒ>± ù|*à ns¡Tdü÷Ô nø£ÿ&É qT+&ç bÕ]b˛j·÷qT. Ä ø£åD≤q yê] |üìøÏ n+‘·sêj·T+ ø£*–+~. nsTTHê Hêqï>±s¡T Hêô|’ ø√|ü–+#·Tø=ì, ‹≥º&ÉyÓ÷, ø=≥º&ÉyÓ÷ #˚j·T˝Ò<äT. Ä ej·TdüT˝À |æ\¢\T düVü≤»+>± n˝≤π> eTdü\T ≈£î+{≤s¡ì düs¡T›≈£îb˛j˚Tyês¡T. •øÏå+∫ |æ\¢\qT ô|+#·&É+˝À Äj·Tq≈£î qeTàø£+ e⁄+&˚~ ø±<äT. neTà Äj·Tq≈£î |üP]Ô $s¡T<äΔ+. neTà≈£î ø√|ü+ m≈£îÿy˚. Ä düeTj·T+˝À <ä+&É+ <äX¯>∑TD+ uÛÑy˚‘Y nH˚ dü÷øÏÔ nø£åsê\ bÕ{Ï+#˚~. Hêqï>±s¡T ˝Òì düeTj·T+˝À mes¡T @ ∫qïbÕ{Ï ‘·|ü, n\¢] #˚dæHê neTà ô|fÒº ‘=&É bÕj·TkÕ\T e÷≈£î nqTuÛÑey˚T. y˚TeTT @&ÉTdü÷Ô |æìï <ä>∑Zs¡ø√ ˝Òø£b˛‘˚ dü+^‘·+>±]+{À¢ Áo\ø£åàeTà>±] <ä>∑Zs¡ø√ #˚] s¡ø£åD bı+<˚yêfi¯¢+. Hêqï>±]˝≤π> yêfi¯¢≈£î ≈£L&Ü |æ\¢\+fÒ n$T‘·yÓTÆq Áù|e÷qTsê>±\T. |æ\¢\T @e÷Á‘·+ eTTK+ eTT&ÉT#·T≈£îHêï #ê˝≤ u≤<Ûä|ü&˚yês¡T. dü+^‘·+ >±] ≈£î≥T+ã+, e÷ ≈£î≥T+ã+ ø£\dæyÓT\dæ #ê˝≤ düK´‘·‘√ e⁄+&˚yêfi¯¢+. Ç|üŒ{Ïø° e÷ ≈£î≥T+u≤\ ùdïVü≤+ n˝≤π> ø=qkÕ>∑T ‘√+~. Hêqï>±s¡T b˛sTTq ‘·sê«‘· ≈£L&Ü dü+^‘·+>±] ≈£î≥T+ã+ z |ü<˚fi¯¢bÕ≥T e÷ W{ŸVü≤Ödt˝ÀH˚ e⁄+~. Ä düeTj·T+˝À dü+^‘·+>±s¡T e÷ nø£ÿ#Ó˝…¢fi¯¢≈£î Ç∫Ãq dü+^‘· •ø£åD e÷≈£î XÊÅd”Ôj·T dü+^‘·+ |ü≥¢ eT+∫ n_Ûs¡T∫ì, ne>±Vü≤qqT @s¡Œ]Ã+~. @~ @yÓTÆHê áHê&ÉT y˚TeTT á dæú‹˝À eè~Δ #Ó+~ düTK dü+‘√cÕ\‘√ Vü‰sTT>± e⁄+&˚+<äT≈£î neTà, Hêqï>±s¡¢ eTeT‘êqT sê>±\T, ô|+|üø£eTT, ByÓq˝Ò eTTK´ø±s¡D+>± uÛ≤$kÕÔqT. Hêqï>±s¡T Ç+{À¢ ˝Òì düeTj·T+˝À HÓ+.35 , ñkÕàHé s√&é (e÷ Ç\T¢) ˇø£ $Tì øÏ+&ÉsY >±¬s¶Hé dü÷ÿ˝Ÿ˝≤ e⁄+&˚~. e÷ Ç+{À¢ì |æ\¢\T, dü+^‘·+>±]+{À¢ì |æ\¢\T, |üøÏÿ+{Ï e÷$T |æ\¢\T n+‘ê ø£\dæ Hê ej·TdüTyêπs 15 eT+~ |æ\¢\≈£î ‘·≈£îÿe ˝Ò≈£î+&Ü e÷ ø±+bÂ+&é m|ü&É÷ ø£fi¯ø£fi¯˝≤&ÉT‘·÷ e⁄+&˚~. n+<äT˝Àq÷ y˚dü$ XË\e⁄\T eùdÔ e÷ ã+<ÛäTe⁄\ |æ\¢\ sêø£‘√ eT]+‘· #Ó’‘·q´e+‘·+>± e⁄+&˚~. Hêqï>±s¡T |ü~eT+~ eT<Ûä´˝À >∑&É|ü&Éy˚T #ê˝≤ Äq+<ä+>± uÛ≤$+#˚yês¡T. Ä s√E˝À¢ e÷ Ç+{À¢ me]øÏ Á|ü‘˚´ø£ >∑<äT\+≥÷ e⁄+&˚$ø±<äT. Hêqï>±]øÏ Ä<Ûë´‹àø£ ùde, kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT ùdyê ø±s¡´ Áø£e÷\+fÒ #ê˝≤ ÄdüøÏÔ. n+<äTø√dü+ ‘·q nHês√>±´ìï ≈£L&Ü \ø£å´ô|≥º≈£î+&Ü ø£˙dü edü‘·T\T ≈£L&Ü ˝Òì |ü˝…¢≥÷fi¯¢˝À ‘·q ãè+<ä+‘√ ñ∫‘·+>± ø£#˚Ø\T #˚ùdyês¡T. ø£cÕº\˝À e⁄qï yê¬s+<ä]ø√ ‘·>∑TØ‹˝À Ä]úø£ düVü‰j·T düVü≤ø±sê\+~+#ês¡T. 1972 es¡≈£î Hêqï>±s¡T Ç+{À¢ >∑&ç|æq düeTj·T+ #ê˝≤ ‘·≈£îÿy˚. Äj·Tq |ü⁄{Ϻqs√EHê&ÉT, ˝Ò<ë ‘·q≈£î neø±X¯+ <=]øÏq|ü&É˝≤¢ Ç+{À¢ì |æ\¢\+<ä]˙ eTÚ+{Ÿ s√&é˝Àì ãTVü‰Ø ¨≥˝Ÿø√ ˝Òø£ yÓTØHê ;#Y˝Àì ãTVü‰]ø√ rdüT≈£îyÓ[¢ ◊dt Áø°eTT˝À, πø≈£î˝À ô|{Ϻ+#˚yês¡T. Äj·Tq ≈£L&Ü e÷‘√ düe÷q+>± ;#Y˝À q&ÉTdü÷Ô ˙fi¯¢es¡≈£î e#˚Ãyês¡T. Hêqï>±]‘√ ;#Y n+fÒ sêÁ‹ mì$T~, ‘=$Tà~ ‘·sê«‘˚. Hêqï>±]øÏ neø±X¯+ ˝Òø£b˛‘˚ Ç+{À¢ì u≤u≤sTT , |æìï\ kÕj·T+‘√ yÓfi‚¢yêfi¯¢+. Hêqï>±s¡T ãj·T≥≈£î yÓfi‚¢|ü&ÉT Äs√E kÕj·T+Á‘·+ @<√ dæ˙e÷ Á|æeP´ y˚düTÔHêïs¡ì n+<äs¡+ yÓfi¯<ë+, ¬s&ç>± e⁄+&ÉeTì #Ó|æŒ yÓ[¢b˛j˚Tyês¡T. n+‘˚, nø£ÿ&ç‘√ Ä $wüj·Ty˚T eT]Ãb˛j˚Tyês¡T. kÕj·T+Á‘·yÓT|ü&√ e÷ Å&Ó’esY >√$+<äT >∑Ts¡TÔ #˚ùdÔ |üì eTT–+#·Tø=ì Ä<äsêu≤<äs¡>± e∫à eTeTà*ï rdüT≈£îyÓfi‚¢yês¡T. ø√&É+u≤ø£ÿ+ ¬s’˝Ò« π>≥¢˙ï <ë{Ï e&É|üfi¯ì˝À dü÷º&çjÓ÷\øÏ yÓfi‚¢dü]øÏ |ü⁄D´ø±\+ ø±kÕÔ <ë{Ï dæ˙e÷ yÓTT<ä˝…fÒºùd yês¡T. Hêqï>±s¡T bÕ&çq ˇø£{Ï ¬s+&ÉT bÕ≥\T ≈£L&Ü nsTTb˛j˚T$. f…Æ{Ï˝Ÿ‡‘√ düVü‰ |üP]Ô dæìe÷\T, e÷ Hêqï>±]‘√ ø£\dæ #·÷dæq$ #ê˝≤ ns¡T<äT. |üP]Ô>± dæìe÷\T #·÷&É˝Ò<äH˚ ndü+‘·è|æÔ neTà≈£î+&˚~. ndü\T $wüj·T+ @eT+fÒ Hêqï>±]øÏ

‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î 2023 200 dæ˙e÷\T #·÷&É&É+˝À ˝Ò<ë ‘·qT bÕ&çq bÕ≥\T ‹]– $q&É+, bÕ&ÉTø√e&É+ e+{Ï $wüj·÷\˝À ô|<ä› ÄdüøÏÔ e⁄+&˚~ ø±<äT. neø±X¯+ <=]øÏ‘˚ yêsê+‘ê\˝À sêÁ‹|üP≥ πs&çjÓ÷˝À e#˚à Äø±X¯yêDÏ nœ\uÛ≤s¡‘· dü+^‘· ø±s¡´Áø£e÷\qT e÷Á‘·+ #ê˝≤ ‘·≈£îÿe yê\÷´yYT˝À ô|≥Tºø=ì $H˚yês¡T. Hêqï>±s¡T ˝Ò≈£î+&Ü y˚TeTT #·÷dæq ÄK] Á|æeP´ n\÷¢] d”‘êsêeTsêE. Ä dæìe÷ $&ÉT<ä\ Hê{ÏøÏ Äj·Tq ˝ÒH˚˝Òs¡T. Ä dæìe÷˝À Hêqï>±s¡T bÕ&çq ª‘Ó\T>∑T Ms¡ ˝Òesê...μ bÕ≥qT Áyêdæq+<äT≈£î ÁoÁo>±]øÏ H˚wüq˝Ÿ nyês¡T¶ \_Û+#·&É+ e÷ n+<ä]ø° m+‘√ Äq+<ëìï ‘·è|æÔì ø£*–+∫+~. Hêqï>±s¡T dü«s¡ZdüTú\j˚THê{ÏøÏ Äj·Tq |æ\¢˝…es¡+ J$‘·+˝À dæús¡|ü&É˝Ò<äT. n+<äs¡+ #·<äTe⁄˝À¢H˚ ñHêïeTT. e÷ ô|<ä›qïj·T´ $»jYT≈£îe÷sY e÷Á‘·+ ø£sêí{Ïø˘ , yÓdüºsYï dü+^‘·+˝À &çbı¢e÷\T bı+~ Hêqï>±] ø=ìï dæ˙e÷\≈£î, uÛÑ>∑eBZ‘· ]ø±]¶+>¥ düeTj·T+˝À, ĬsÿÅkÕº˝À |üì#˚kÕ&ÉT. ø±˙ ‘·sê«‹ ø±\+˝À n‘·ìøÏ ‘·–q neø±XÊ\T \_Û+#·ø£ b˛e&É+ e÷ <äTs¡<äèwüº+. e÷ ∫qïqïj·T´ s¡‘·ï≈£îe÷sY &É_“+>¥ Ä]ºdtº>± eT+∫ >∑T]Ô+|ü⁄qT, ù|s¡TqT dü+bÕ~+#·Tø√>∑*>±&ÉT. Hêqï>±s¡T nHês√>∑´+‘√ u≤<Ûä|ü&ÉT‘·÷ eTeTà*ï <ä>∑Zs¡≈£î rdüTø=ì e÷ #˚‘·T\qT ‘·q ø£qT\≈£î n<äT›ø=ì , ªMTs¡+‘ê u≤>± #·<äTe⁄ø=ì eT+∫ eè~Δ˝ÀøÏ sêyê*. n+<ä]#˚‘· eT+∫yêfi¯ó¢ nì|æ+#·Tø√yê*, Hê ù|s¡T ì\bÕ*,μ nH˚yês¡T. Hêqï>±] Äø£dæàø£ eTs¡D+ e÷ ≈£î≥T+u≤ìøÏ mes¡÷ rs¡Ã ˝Òì ˝À≥T nsTT+~. e÷≥ kÕj·T+ #˚dæq+‘·>± #˚‘· kÕj·T+ #˚dæqyês¡T ø£s¡Tej·÷´s¡T. ø±˙ , neTà #ê˝≤ <ÛÓ’s¡´+>± düeTdü´\ ìï{Ïì ˇ+≥]>± m<äTs=ÿì e÷ #·<äTe⁄\T |üP]Ô #˚sTT+∫ y˚TeT+‘ê J$‘·+˝À ì\<=≈£îÿ≈£îH˚+<äT≈£î nVü≤]ïX¯\T ø£wüº |ü&ç+~. Hêqï>±] ÄK] n<äT“¤‘· kÕ<Ûäq 108 XÀ¢ø±\ uÛÑ>∑eBZ‘ê >±q+. Ç~ ¬s+&ÉT uÛ≤>±\T>± ]ø±s¡T¶ #˚j·T&É+ »]–+~. yÓTT<ä{Ï uÛ≤>±ìøÏ , ¬s+&Ée uÛ≤>±ìøÏ eT<Ûä´ Äs¡Te÷kÕ\ e´e~Û @s¡Œ&ç+~. yÓTT<ä{Ï uÛ≤>∑+ ]ø±s¡T¶ ‘·j·÷s¡sTT Ç+{ÏøÏ e∫Ãq|ü&ÉT e÷ Ç+{À¢, dü+^‘·+>±]+{À¢ e⁄qïyês¡+<ä] düeTø£å+˝À Hêqï >±]‘√ düVü‰ y˚TeT+<äs¡+ Ä XÀ¢ø±\T $ì m+‘√ Äq+~+#êeTT. ‘·sê«‘· ¬s+&Ée uÛ≤>∑+ ]ø±s¡T¶ nsTT+~. n˙ï ø£*|æq LP]ø±s¡T¶ ˇø£ ô|<ä› |ü_¢ø˘ |òü+ø£åHé˝À ]©CŸ ø±e&É+, j·÷e‘Y uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ |òüT+≥kÕ\yê] uÛÑ>∑eBZ‘ê >±HêìøÏ eTT>∑TΔ\T ø±e&É+, yê] U≤´‹ ~XÊ+‘ê\≈£î yê´|æ+#·&É+ e+{Ï $X‚cÕ\T Hêqï>±s¡T e⁄+&É>± »s¡>∑˝Òø£b˛e&É+ n‘·´+‘· <äTs¡<äèwüºø£s¡+. n~ e÷ n+<ä]øÏ #ê˝≤ $#êsêìï ø£*–+∫+~. Hêqï>±] uÛÑ>∑eBZ‘· ∫es√¢ e#˚à XÊ+‹ XÀ¢ø±ìï MT Hêqï >±]‘√ bÕ≥T MT nø£ÿ#Ó˝…¢fi¯ó¢ n+‘ê ø£\dæ bÕ&Üsê nì #ê˝≤ eT+~ n&ÉT>∑T‘·÷+{≤s¡T. ø±˙ y˚TeTT mes¡eTT bÕ&É˝Ò<äT. dü+^‘·+>±] ¬s+&√ ne÷àsTT |ü<äà, eTs√ >±j·Tì Ä XÀ¢ø£+˝À >=+‘·T ø£*bÕs¡T. Hêqï>±s¡T Áyêdæ, dü«s¡|ü]Ã, bÕ&çq ª|ü⁄≥º|ü]Ô kÕsTTu≤u≤μ ^‘ê\qT e÷ Ç+{À¢ì |æ\¢\+ n+<äs¡eT÷ ø£\dæ Hêqï>±]‘√ bÕ&˚ n<äèwüº+ ø£*–+~. Ä bÕ≥\T ]ø±s¡T¶\T>± e∫à eT+∫ »Hê<äs¡D bı+<ësTT. n~ Hê¬ø+‘√ >∑s¡«ø±s¡D+. Hêqï>±s¡T b˛sTTq ‘·sê«‘· y˚TeTT 35, ñkÕàHé s√&é Ç+{À¢ ñqï+‘·ø±\+ e÷ Hêqï>±] ‘·\|ü⁄ ø£*–q|ü&É˝≤¢ |æ\¢\+ n+<äs¡+ Hêqï>±] ø£#˚Ø |ü⁄düÔø±\T eTT+<äT ô|≥Tºø=ì n+<äT˝Àì bÕ≥\˙ï eTqkÕsê bÕ&ÉT≈£î+≥÷ Äj·TqqT düà]+#·T≈£îH˚yêfi¯¢+. áHê&ÉT e÷ HÓ+. 35, ñkÕàHé s√&é uÛÑe+‹ H˚\eT≥ºyÓTÆ eTs√ ø=‘·Ô s¡÷|ü⁄ dü+‘·]+#·T≈£îHêï e÷ C≤„|üø±\T e÷Á‘·+ Hêqï>±s¡T ìedæ+∫q HÓ+. 35, ñkÕàHé s√&éH˚ dü<ë n+{Ï ô|≥Tºø=ì e⁄+{≤sTT. ø=düyÓTs¡T|ü⁄... Ç+‘· eT+∫ Hêqï>±]˝À Hê≈£î/e÷≈£î q#·Ãì~ ˇπø ˇø£{Ï` Äj·Tq bı>∑#·T≥º ø±\Ã&É+. ñ<äj·÷H˚ï Hêqï>±] bı>∑#·T≥º yêdüq‘√ e÷≈£î ‘Ó˝≤¢πs~. Ä yêdüq uÛÑ]+#·˝Òø£ y˚TeT+<äs¡+ eTT≈£îÿ\T eT÷düTø=ì Äj·TqqT ø√|ü+>± #·÷ùdyêfi¯¢+. Hêqï >±s¡T qe⁄«‘·÷ eT]+‘· >∑{Ϻ>± bı>∑ e<äT\T‘·÷ eTeTà*ï @&ç|æ+#˚yês¡T. á dü+e‘·‡s¡+ Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± Hêqï>±] X¯‘·»j·T+‹ ñ‘·‡yê\T , bÕ≥\/e÷≥\ ø£#˚Ø\T , $Á>∑Vü≤ kÕú|üq\T $]$>± kÕ>∑T‘·THêïsTT. Ä Áø£eT+˝À ª‘êHêμ yês¡T ≈£L&Ü Hêqï>±] X¯‘· »j·T+‹ ñ‘·‡yê\T |òüTq+>± »s¡|ü&É+ m+‘√ eTT<ëeVü≤+. á dü+<äsꓤìï |ü⁄s¡düÿ]+#·Tø=ì |òüT+≥kÕ\yê] ≈£îe÷¬sÔ>± Hê Vü≤è<äj·T+˝Àì uÛ≤yê\qT MT n+<ä]‘√ |ü+#·T ø√e&ÜìøÏ neø±X¯+ ø£*Œ+∫q ª‘êHêμ ø±s¡´ìsê«Vü≤≈£î\≈£î Hê ‘·s¡|òü⁄q, e÷ |òüT+≥kÕ\ ≈£î≥T+ã+ ‘·s¡|òü⁄q Vü≤è<äj·T|üPs¡«ø£ ø£è‘·»„‘ê_Ûe+<äHê\T ‘Ó*j·TCÒdü÷Ô XË\e⁄ rdüT≈£î+≥THêïqT. »j·T¨ |òüT+≥kÕ\! XÊ+‹ düTπs+Á<ä≈£îe÷sY |òüT+≥kÕ\ yÓ+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄>±] eT÷&Ée ≈£îe÷¬sÔ. eTÁ<ëdüT˝À ìyêdü+.

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 201 Vü‰kÕ´ìøÏ |ü⁄{Ϻ\T¢ ` n\T¢ øÏs¡DY |üÁuÛÑ ‘Ó\T>∑T dæìe÷ dü«s¡íj·TT>∑+˝À ‘·q q≥ J$‘êìï ÁbÕs¡+_Û+∫ j·÷uÛ…’ dü+e‘·‡sê\ dæ˙s¡+>∑ Á|ükÕúq+˝À yÓsTT´ ô|’>± dæìe÷˝À¢ q{Ï+∫q n\T¢ sêeT*+>∑j·T´>±] ˝≤+{Ï ø£fi≤ø±s¡T\≈£î eTs¡D+ ñ+&É<äT. n+fÒ Ç|ü&ÉT Ç~ yê]øÏ q÷≥ ˇø£≥e dü+e‘·‡s¡+. dæìe÷˝À¢ @ q≥T&Ó’Hê, q{Ï nsTTHê $$<Ûä s¡ø±\ bÕÁ‘·\T <Ûä]+∫ ‘·eTì ‘êeTT ñ‘·ÔeT ø£fi≤ø±s¡T\T>± ìs¡÷|æ+#·Tø√e&É+ ˇø£ m‘·ÔsTT‘˚ Vü‰dü´q≥T\≈£î e÷Á‘·+ á Á|üj·÷D+ n+‘· düT\Ty…’+~ ø±<äT. #ê˝≤kÕs¡T¢ yêfi¯ó¢ ˇø£kÕ] <Ûä]+∫q bÕÁ‘·H˚ eT∞¢ eT∞¢ <Ûä]+#ê*‡ edüTÔ+~. |ædæHê] eTTdü˝≤j·Tq, #ê<ädüÔ|ü⁄ uÛÑs¡Ô, #·+&ÉXÊdüqT&Ó’q e÷kÕºs¡T, ô|[¢fi¯¢ ù|s¡j·T´, ‘ê>∑TuÀ‘·T... Ç{≤¢>∑ ˇπø bÕÁ‘·qT nH˚ø£ dæìe÷˝À¢ b˛wæ+#ê*‡ e∫ÃHê yê{Ï˝À¢ y…’$<Ûë´ìï Á|ü<ä]ÙùdÔH˚ ‘·|üŒ Áù|ø£å≈£î*ï yÓT|æŒ+#·&É+ ø£wüº+. Ä ø√e˝À ˇπø bÕÁ‘·qT &É»q¢ø=B› dæìe÷˝À¢ <Ûä]+∫, Vü‰dü´q≥T&ç dü‘êÔ Ç~ nì ìs¡÷|æ+∫q ‘=* ‘·s¡+ Vü‰dü´q≥T˝À¢ yÓTT<ä{Ï es¡Tdü˝À #·÷&É<ä–q q≥T&ÉT n\T¢ sêeT *+>∑j·T´. Äj·Tq ‘·q yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï dæìe÷˝ÀH˚ ù|s¡j·T´XÊÅdæÔ>± q{ÏùdÔ Ä ‘·s¡Tyê‘· e÷j·÷ãC≤sY˝À X¯s¡à nH˚ bÕÁ‘·˝À q{Ï+∫ nø£ÿ&ç qT+∫ es¡Tdü>± #ê˝≤ dü+e‘·‡sê\ bÕ≥T XÊÅdüTÔ\T, |ü+‘·T\T Ç˝≤+{Ï bÕÁ‘·\H˚ ø=qkÕ–+#·ø£ ‘·|üŒ˝Ò<äT. nsTTHê ø±˙ Á|ü‹ dæìe÷˝Àq÷ ‘·q<Ó’q y…’$<Ûä´ uÛÑ]‘·yÓTÆq q≥qqT Á|ü<ä]Ù+#ês¡T ø±ãfÒº nsTT<äT <äXÊu≤›\bÕ≥T ‘·s¡‘·sê\ q≥T \‘√ ø£*dæ q{Ï+#˚ neø±XÊìï kı+‘·+ #˚düT≈£îHêïs¡T. 1953˝À n\T¢ sêeT*+>∑j·T´>±s¡T dæ˙s¡+>∑ Á|üy˚X¯+ #˚ùd≥|üŒ{Ïø°, πs\+–>±s¡T Á|ü‹ dæìe÷˝Àq÷ nÁ|üø£{Ï‘· Á|ü<Ûëq

‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î 2023 202 Vü‰dü´ bÕÁ‘·<Ûë]. n+õ u≤\ø£èwüí, |ü<äàHêuÛÑ+, s¡eTD≤¬s&ç¶ >±s¡T¢ n|ü&É|ü&˚ ô|’ø=düTÔqï Vü‰dü´q≥T\T. Ä <äX¯˝À Vü‰dü´ q≥T&ç>± dæ˙s¡+>∑ Á|üy˚X¯+ #˚dæq n\T¢ sêeT*+>∑j·T´>±s¡T yÓTT<ä{À¢ ∫qï ∫qï bÕÁ‘·\≈£î |ü]$T‘·+ ø±ø£ ‘·|üŒ˝Ò<äT. ‘Ós¡MT<ä ø£ì|æ+#˚~ ø=~› ì$TcÕ˝Ò nsTTHê ˇø£ yÓTs¡T|ü⁄˝≤>± yÓTs¡e&É+‘√ ‘=+<äs√¢H˚ |üP]Ô ì&ç$>∑\ bÕÁ‘·\qT kı+‘·+ #˚düTø√>∑*>±s¡T. düVü≤ Vü‰dü´ q≥T\+<ä]˝Àq÷ ‘·q<Ó’q Á|ü‘˚´ø£‘·qT ì\u…≥Tºø√>∑*>±s¡T. Äj·Tq q{Ï+∫q ∫Á‘ê\ y˚>∑+ ≈£L&Ü ÄHê{Ï Vü‰dü´ q≥T\ y˚>∑+‘√ b˛*ùdÔ #ê˝≤ m≈£îÿe. ñ<ëVü≤s¡D≈£î Äj·Tq q{Ï+∫q ‘=* ∫Á‘·+ 1953˝À $&ÉT<ä˝…’‘˚, 1953, 1960 dü+e‘·‡sê˝À¢ 108 dæìe÷˝À¢ q{Ï+#ês¡T. Ä ‘·sê«‘· 1961 - 1970 Ä |ü<˚fi¯¢˝À 224 dæìe÷˝À¢ n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ qe⁄«\T |ü+&ç+#ês¡T. 1969, 1970, 1971, 1972 dü+e‘·‡sê˝À¢ nsTT‘˚ dü+e‘·‡sêìøÏ 35`40 dæìe÷˝À¢ q{Ï+#·&É+ n\T¢ sêeT *+>∑j·T´πø #Ó*¢+~. n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ ù|s¡T ‘·\#·Tø√>±H˚ mH√ï y˚Tq ]»+\T, Ç+¬øH√ï }‘·|ü<ë\T, eT¬sH√ï ∫*|æ bÕ≥\T >∑Ts=ÔkÕÔsTT. ãT~ΔeT+‘·T&ÉT˝À ªne÷´e÷´μ }‘·|ü<ä+, eTT‘ê´\ eTT>∑TZ˝À ø√‹ bÕÁ‘·˝À Äj·Tq #˚dæq |üs¡ø±j·T Á|üy˚X¯+... Ç˝≤ ˇø£{Ï ¬s+&ÉT ñ<ëVü≤s¡D˝…’Hê #ê\T n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ Vü‰dü´ dü+‘·ø£+ $\Ty˚$T{À ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ. dæ˙s¡+>∑+˝ÀH˚ ø±≈£î+&Ü, e´øÏÔ>∑‘·+>± ≈£L&Ü n\T¢ sêeT*+>∑j·T´øÏ nH˚ø£ Á|ü‘˚´ø£‘·\THêïsTT. dæìe÷˝À¢ sêe&ÜìøÏ eTT+<˚ Äj·Tq >±+<Û˚j·Tyê~. Ä ‘·s¡Tyê‘· ø£eT÷´ìdüTº. ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ sê»ø°j·T U…’B>± C…’\T ¬ø[¢q nqTuÛÑe+. ÄHê{Ï dæ˙ |ü]ÁX¯eT˝Àì Á|ü‹ ø£fi≤ø±s¡T&ÉT kÕ+πø‹ø£ ì|ü⁄DT&ÉT m|ü&√ ˇø£kÕ] Äj·Tq ¨$TjÓ÷|ü‹ y…’<ë´ìï rdüT≈£îqïyêfi‚¢. Äj·Tq düeTø±©q Vü‰dü´q≥T\T n+<äs¡÷ ≈£L&Ü me]øÏ yêfi¯ó¢ ‘·eT<Ó’q eTTÁ<äì, XË’*ì ‘·eT q≥ J$‘·+˝À $T–*à yÓfi≤¢s¡T. nsTT‘˚ n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ yê≥ìï+{Ï‘√bÕ≥T ‘Ó\T>∑T dæìe÷ |ü]ÁX¯eT˝À ˇø£ X¯ø±ìøÏ |ü⁄Hê~ y˚XÊs¡T, ˇø£ X¯ø±ìï e~* yÓfi≤¢s¡T. ‘Ó\T>∑T #·\q∫Á‘· |ü]ÁX¯eT≈£î |ü{ÏwüºyÓTÆq e´edüú ˝≤+{Ï ‘·q yês¡düT*ï ì\u…{Ϻ yÓfi≤¢s¡T. ^‘ê ÄsYº‡, õ m ≥÷, ^‘· ÄsYº‡ &çÅdæºã÷´wüHé‡, n\T¢ m+≥sYf…ÆHéyÓT+{Ÿ, n\T¢ dü÷º&çjÓ÷dt` Ç˝≤>± XÊUÀ|üXÊK\T>± $düÔ]+∫q, $düÔ]düTÔqï á eTVü‰ eèøå±ìøÏ ‘=* $‘·Ôq+ Hê{Ï+~ n\T¢ sêeT*+>∑j·T´>±s¡T. bÕ\ø=\T¢, sê»eT+Á&ç, $XÊK|ü≥ï+, $»j·Tyê&É, ôV’≤<äsêu≤<äT, u…+>∑Tfi¯Ss¡T... Çìï q>∑sê˝À¢ •˝≤$Á>∑Vü‰\T HÓ\ ø=\Œã&çq ‘Ó\T>∑T Vü‰dü´q≥T&ÉT ãVüQXÊ n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ ˇø£ÿπsH˚yÓ÷! yÓTT‘·Ô+ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝ÀH˚ |ü<äàÁo |ü⁄s¡kÕÿsêìï n+<äT≈£îqï ‘=* Vü‰dü´q≥T&ÉT πs\+– yÓ+ø£Á{≤eTj·T´>±¬s’‘˚ Ä |ü⁄s¡kÕÿsêìï n+<äT≈£îqï ~«rj·T Vü‰dü´q≥T&ÉT n\T¢ sêeT*+>∑j·T´. Ç~ ≈£L&Ü uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ yÓTT‘·Ô+˝ÀH˚ ]ø±sY¶. n{≤¢π> ‘Ó\T>∑TuÛ≤wü |ü≥¢ Äj·Tq≈£î ñqï eTeTø±s¡+, eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ Jeq $\Te\ |ü≥¢ Äj·Tq≈£îqï >ös¡e+. M{ÏøÏ uÀ˝…&Éìï ñ<ëVü≤s¡D \THêïsTT Äj·Tq Jeq Á|üj·÷D+˝À. u≤\´+ n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ Hêqï yÓ+ø£j·T´, neTà dü‘ÓÔeTà.

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 203 ‘ê‘·>±s¡T düTu≤“sêj·TT&ÉT. $T‹MT] <ëq<Ûäsêà\T #˚j·T&É+‘√ Ä düTu≤“sêj·TT&ÉT ÄdüÔ+‘ê ø£]–b˛sTT yÓ+ø£j·T´>±] <ä>∑Zs¡≈£î e#˚Ãdü]øÏ Çs¡y…’ mø£sê\T $T–*+~. yÓ+ø£j·T´, dü‘ÓÔeTà <ä+|ü‘·T\≈£î yÓTT‘·Ô+ @&ÉT>∑Ts¡T dü+‘êq+. eT>∑yêfi¯¢˝À Hê\T>∑e dü+‘êq+ sêeT *+>∑j·T´. Äj·Tq |ü⁄{Ϻq ‘˚B 1922 nø√ºãsY 1. ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ë´uÛ≤´dü+ yêfi¯¢ }fiÀ¢˝ÀH˚ yÓTT<ä˝…’+~. ∫*|æ‘·q+ nH˚~ Äj·Tq≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&ÜH˚ #ê˝≤ ∫qï ‘·q+ qT+#˚ yÓTT<ä˝…’+~. Ä\dü´+>± dü÷ÿ˝Ÿ ≈£î yÓfi≤¢*‡ e∫Ãq s√Eq dü÷ÿ\T ¬øfi‚¢ <√e˝À »+‹ø£\T ø=qT≈£îÿì yÓfi‚¢yê&ÉT. e÷düºsY ø=≥ºuÀ‘·T+fÒ, ª|ü+‘·T\T>±s¡T |ü+‘·T\T>±s¡T eTs¡+&ç eTπsq+&û »+‹ø£\T ø=qTø=ÿ#˚Ãdü]øÏ Ä\dü´yÓTÆ+<ä+&ç,μ nì, Ä »+‹ø£*#˚Ãyê&ÉT. Ç<˚ <äèX¯´+ dæìe÷˝À¢ ∫Árø£]+∫q≥T¢ }Væ≤+#·Tø√+&ç n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ Ä bÕÁ‘·˝À n#·TÃ>∑T~›q≥T¢ ˇ~–b˛‘ês¡T ø£<ë! Ä ≈£îÁs¡yê&ç düeTj·Tdü÷Œ¤]Ôì >∑eTì+∫q |ü+‘·T\T>±s¡T yêfi¯¢ Hêqï yÓ+ø£j·T´øÏ #ÓbÕŒs¡≥, ªMTyê&ÉT ã‘·ø£H˚]Ãq yê&É+&ç. #·<äTe⁄ >∑T]+∫ |ü{Ϻ+#·Tø√u≤ø£+&ç. mø£ÿ&Ó’Hê ã‹πøkÕÔ&ÉT,μ nì. ôV’≤dü÷ÿ˝À¢ #·<äTe⁄ n+‘·+‘· e÷Á‘·+>±H˚ kÕ–+~. ‘·+Á&ç bı\+ yÓfi¯<ë+ s¡eTàHêï @<√ e+ø£‘√ ‘·|æŒ+#·T≈£î+≥÷ ñ+&˚ yês¡T. Hê≥ø±\T #·÷&É&É+ nH˚ n\yê≥T Hê≥ø±˝À¢ y˚wü+ y˚j·÷* nH˚ ø√]ø£ es¡≈£î yÓ[¢+~. ø±˙ yÓ+≥H˚ neø±X¯+ me] kÕÔs¡T? Hê≥ø£+˝À ‘=*kÕ] y˚wü+ ˇø£s√E Äj·Tq $TÁ‘·T&ÉT Vü≤&Ü$&ç>± |ü]¬>‘·TÔø=∫Ã, ªsêeT*+>∑j·T´ >∑T&é q÷´dt,μ nHêï&ÉT. ª@$TÁ{≤?μ n+fÒ, ªá sêÁ‹øÏ eTq }fiÀ¢ uÛÑø£ÔÁ|üVü‰¢<ä Hê≥ø£+ y˚düTÔHêïs¡T. n+<äT˝À ãèVü≤düŒ‹ y˚wü+ y˚ùdyê&ÉT ñqï≥Tº+&ç bÕ]b˛j·÷&ÉT,μ nì #ÓbÕŒ&ÉT Ä $TÁ‘·T&ÉT. Ç<ä›s¡÷ ø£*dæ Ä ø±+Á{≤ø£ºsYì ø£\TdüT≈£îHêïs¡T. eT÷&ÉTqïs¡ s¡÷bÕj·T\T ÇùdÔ Ä y˚wü+ sêeT*+>∑j·T´‘√ y˚sTTkÕÔHêï&ÉT Ä ø±+Á{≤ø£ºsY. yÓ+≥H˚ Çe«&ÉeT+fÒ ø£wüº+ ø±ã{Ϻ eTsêï&ÉT Ä &ÉãT“\T Ç#˚à ˇ|üŒ+<ä+ MT<ä sêeT*+>∑j·T´‘√ Ä y˚wü+ y˚sTT+#ê&ÉT Ä ø±+Á{≤ø£ºsY. eTsêï{Ï qT+∫ Ä M~ÛøÏ yÓfi¯¢&É+ e÷H˚XÊ&ÉT n\T¢ sêeT*+>∑j·T´. ¬s+&ÉT eT÷&ÉT s√E\ ‘·s¡Tyê‘· ˇø£s√E Ä ø±+Á{≤ø£ºπs á ≈£îÁsêDÏí yÓ<äT≈£î‘·÷ yÓTT‘êÔìøÏ s√&ÉT¶ MT<ä ì˝ÒXÊ&ÉT. $wüj·T+ ‘Ó\TdüT≈£îqï ô|<ä›\T, ªÄ e÷Á‘·+ y˚cÕìøÏ eT÷&ÉTqïs¡ s¡÷bÕj·T\T #ê˝≤ m≈£îÿe. ô|’>± ndü˝Ò ≈£îÁsê&ÉT, n+‘· Çe«˝Ò&ÉT s¡÷bÕsTTqïs¡ #˚düTø√,μeTì rs¡TŒ #ÓbÕŒs¡T. m{≤¢>√ neTà≈£î, Hêqï≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&Ü Ç+{À¢ _j·T´+ rdüT¬ø[¢ øÏsêD≤ø={À¢ ny˚Tàdæ s¡÷bÕsTTqïsê ø±+Á{≤ø£ºsY≈£î Ç∫à s¡TD $eTT≈£îÔ&Éj·÷´&ÉT sêeT*+>∑j·T´. sê»ø°j·÷\T ` $yêVü≤+ Äj·Tq #·<äTe⁄ ôV’≤dü÷ÿ\T <ë≥≈£î+&ÜH˚ Ä–b˛e&ÜìøÏ Ç+ø=ø£ ø±s¡D+ kÕ«‘·+Á‘√´<ä´eT+. bÕ\ø=\T¢˝Àq÷, #·T≥Tº |üø£ÿ\ mø£ÿ&É @ sê»ø°j·T düuÛÑ »]–Hê sêeT*+>∑j·T´ ‘·|üŒì dü]>± Vü‰»s¡yê«*‡+<˚. ˇø£kÕ] neT˝≤|ü⁄s¡+˝À »]–q eTVü‰‘êà>±+BÛ ñ|üHê´dü+ $Hêïø£ K<ä›s¡T ã≥º\T ≈£î{Ϻ+#·T ≈£îHêïs¡T. >±+BÛ>±] Á|üdü+>±*ï $TÁ‘·T\≈£î $e]+∫ #Ó|üŒ&É+, kÕúìø£ >±+BÛj·Tyê<äT\‘√ ø£*dæ ‹s¡>∑&É+ yÓTT<ä˝…’+~. á ≈£îÁs¡ yê&ç sê»ø°j·T ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T uÛÑ]+#·˝Òì yêfi¯¢˝À¢ ø=+‘·eT+~ b˛©düT ]b˛s¡Tº Ç#êÃs¡T. b˛©düT\T ˇø£ X¯óuÛÑeTTVüAsêÔq Äj·Tìï n¬sdüTº #˚dæ sê»eT+Á&ç C…’\T≈£î |ü+|æ+#ês¡T 1942˝À. M≥ìï+{Ï eT<Ûä´ #·<äTe⁄ Ä–b˛sTT+~. C…’\T qT+∫ sê>±H˚ ô|[¢ #˚ôdj·÷´\ì ìs¡ísTT+#·T≈£îHêïs¡T ne÷àHêqï. bÕ\ø=\T¢øÏ #Ó+~q eTT‹Ô¬s&ç¶ Hêsêj·TDkÕ«$T, u≤|üqeTà >±s¡¢ ≈£îe÷¬sÔ ø£qø£s¡‘·ï+‘√ dü+ã+<Ûä+ ìX¯Ãj·T+ #˚XÊs¡T. ô|[¢ ≈£L‘·T]øÏ sê≥ï+ e&çπø b˛{°˝À yÓTT<ä{Ï ãVüQeT‹ e∫Ã+~ nì ‘Ó\TdüT≈£îì yÓ+≥H˚ ÄyÓTqT $yêVü≤+ #˚düTø√e&ÜìøÏ ˇù|ŒdüT ≈£îHêïs¡T. 1944˝À 22 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT˝À $yêVü≤+ nsTT+~. Hêqï>±] e´ekÕj·T+ ñ+~ ø±ã{Ϻ ñ+&É&ÜìøÏ, ‹q&ÜìøÏ @$T Çã“+~ ˝Ò<äT. ¨$TjÓ÷ yÓ’<äT´&ÉT @<√ ˇø£ yê´|üø£+ #·÷düT≈£îì kı+‘· ø±fi¯¢ MT<ä ì\ã&Ü* nqT≈£îHêïs¡T sêeT*+>∑j·T´. Ä Áø£eT+˝À qs¡kÕ|ü⁄s¡+˝À ñ qï H√] Hêsêj·TDeT÷]Ô nH˚ Äj·Tìï ø£\TdüT≈£îHêïs¡T. Äj·Tq eø°\T |ü¢dt ¨$TjÓ÷ y…’<ä´+ ≈£L&Ü #˚düTÔ+&˚yês¡T. ø=ìï HÓ\\ bÕ≥T ÁX¯<äΔ>± Äj·Tq <ä>∑Zs¡ ¨$TjÓ÷ y…’<ä´+ H˚s¡TÃ≈£îHêïs¡T. ˝…’ÁãØ˝À <=]øÏq ¨$TjÓ÷ |ü⁄düÔø±\˙ï ÁX¯<äΔ>± #·~yês¡T. &Üø£ºsY bı>∑s¡T yÓ+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄ nH˚ Äj·Tq <ä>∑Zs¡ ˇø£{Ï ¬s+&ÉT HÓ\\T düVü‰j·T≈£î&ç>± |üì#˚XÊs¡T. 1945˝À bÕ\ø=\T¢˝ÀH˚ ¨$TjÓ÷ &Üø£ºsY>± ÁbÕø°ºdt ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. ‘=+<äs√¢H˚ Vü≤düÔyêdæ ñqï y…’<äT´&ç>± eT+∫ ù|s¡T ‘Ó#·TÃ≈£îHêïs¡T. ‘·q ÁbÕø°ºdtøÏ nqT ã+<Ûä+>± ¨$TjÓ÷ eT+<äT\ <äTø±D≤ìï ≈£L&Ü ÁbÕs¡+_Û+ #ês¡T. <ëìøÏ ªns¡$+<ä ¨$TjÓ÷ k˛ºsY‡μ nì ù|s¡T ô|{≤ºs¡T. n|üŒ{ÏøÏ Äj·Tq≈£î Ç+ø± dü+‘êq+ ø£\>∑˝Ò<äT. n|ü&˚ ns¡$+<ä ¨$TjÓ÷ k˛ºsY nì ù|s¡T ô|≥º&ÜìøÏ, Ä ‘·sê«‘· ‘·q ô|<ä› ≈£îe÷s¡T&çøÏ ns¡$+<äu≤ãT nì ù|s¡T ô|≥º&ÜìøÏ ø±s¡D+` sêeT *+>∑j·T´øÏ Ä s√E˝À¢H˚ ‘·‘·«y˚‘·Ô Áo ns¡_+<√ |ü≥¢ ñqï≥Te+{Ï >ös¡e+, uÛÑøÏÔ. Á|üC≤Hê≥´ eT+&É* ¨$TjÓ÷ y…’<ä´+˝À ø±düÔ dæús¡|ü&ܶø£ eT∞¢ sêeT*+>∑j·T´ ˝Àì q≥T&ÉT y˚T˝§ÿHêï&ÉT. ákÕ] qs¡kÕ|ü⁄s¡+ ‘ê\÷ø± Á|üC≤ Hê≥´eT+&É* ø±s¡´Áø£e÷\ y…’|ü⁄ Äø£]¸‘·T\j·÷´s¡T. Ä s√E˝À¢

‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î 2023 204 Á|üC≤Hê≥´ eT+&É* #˚|ü{Ϻq kÕ+düÿè‹ø£ ø±s¡´Áø£e÷\ìï+{Ïø° eTTK´ kÕs¡~Û, ø°\ø£yÓTÆq πø+Á<ä Hêj·T≈£î&ÉT, &Üø£ºsY >∑]ø£bÕ{Ï sêC≤sêe⁄. n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ ≈£L&Ü ø£eT÷´ìdüTº uÛ≤eC≤˝≤ìï ˇ+≥|ü{Ϻ+#·T≈£îHêïs¡T. düº+≥T XÊÅdæÔ, $<˚oj·÷q+ Ç˝≤+{Ï @ø£bÕÁ‘ê_Ûqj·÷\‘√ bÕ≥T>±, &Üø£ºsY sêC≤sêe⁄ Áyêdæq ª|üXÊÑê|ü+μ, Ä ‘·sê«‘· s√E˝À¢ ñeTà&ç Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÅwüº+˝À eT+Á‹>± |üì#˚dæq |üs¡ø±\ X‚cÕe‘ês¡+ Áyêdæq ªÁã‘·T≈£î uÛ≤s¡ e÷j·Ts¡μ ˝≤+{Ï Hê≥ø±˝À¢ ≈£L&Ü eTTK´yÓTÆq bÕÁ‘·\T <Ûä]dü÷Ô ñ+&˚yês¡T n\T¢ sêeT*+>∑j·T´. Äj·Tq Á|üC≤Hê≥´eT+&É* ø±s¡´ø£˝≤bÕ˝À¢ ÁøÏj·÷o\ø£+>± ñqï s√E˝À¢H˚ n+fÒ 1947-1948 ÁbÕ+‘ê˝À¢ ‘Ó\+>±D kÕj·TT<Ûä b˛sê≥+, ø£eT÷´ìdüTº ø±s¡´ø£s¡Ô\qT C…’˝À¢ ô|≥º&É+˝≤+{Ï dü+|òüT≥q\˙ï »]>±sTT. n+<äT˝À uÛ≤>∑+>±H˚ n\T¢ sêeT *+>∑j·T´ì ≈£L&Ü n¬sdüTº #˚dæ ákÕ] ø£&É\÷s¡T C…’\TøÏ ‘·s¡*+#ês¡T. <äXÊu≤›\bÕ≥T qe⁄«\ |ü⁄e⁄«*ï b˛sTT+∫q n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ Jeq|ü<∏ä+˝À Çìï eT\T|ü⁄\T, Çìï ‘ê´>±\T, Ç+‘· <˚X¯uÛÑøÏÔ, Ç+‘· kÕe÷õø£ düŒèVü≤ ñ+~. C…’\T˝À <äTs¡“¤s¡yÓTÆq |ü]dæú‘·T*ï uÛÑ]+#ês¡T. <ë<ë|ü⁄ dü+e‘·‡s¡+ bÕ≥T Ä C…’\T•ø£å eTT–+#·T≈£îì e#êÃø£ eT∞¢ Äj·Tq ¨$TjÓ÷ y…’<ä´+, Hê≥ø£ Á|ü<äs¡Ùq\T ø=qkÕ>±sTT. ákÕ] n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ q{Ï+∫q Hê≥ø±˝À¢ Äj·Tq≈£î u≤>± ù|s¡T ‘Ó∫Ãô|{Ϻ+~ |üs¡ø±\ X‚cÕe‘ês¡+ Áyêdæq ª≈£L&ÉT >∑T&ɶμ nH˚ Hê≥ø£+. Ä Hê≥ø£+˝À n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ <Ûä]+∫q Ä#ês¡T´\T bÕÁ‘· m+‘·>± Á|üC≤<äs¡D bı+~+<ä+fÒ $»j·Tyê&É Äø±X¯yêDÏ πø+Á<ä+ Ä Hê≥ø£+˝Àì Ä#ês¡¢ b˛s¡¸Hé e÷Á‘·y˚T ]ø±s¡T¶ #˚dæ Á|ükÕs¡+ #˚dæ+~. á ª≈£L&ÉT>∑T&ɶμ Hê≥ø£y˚T 1951˝À ‘ÓHê*˝À Ä+Á<Ûä Hê≥ø£ ø£fi≤|ü]wü‘·TÔ b˛{°˝À¢ Á|ü<ä]Ù+∫ q|ü&ÉT, &Üø£ºsY sêC≤sêe⁄ yÓTT≥ºyÓTT<ä{ÏkÕ]>± n\T¢ sêeT *+>∑j·T´qT s¡+>∑düú\+ MT<ä #·÷XÊs¡T. Ç+‘·≈£îeTT+<äT ‘êqT Áyêdæq ª|üXÊÑê|ü+μ˝À ≈£L&Ü XÊÅdüTÔ\T bÕÁ‘· b˛wæ+∫+~ á ≈£îÁs¡yê&˚ nì ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T. Ä Hê≥ø£ Á|ü<äs¡Ùq ne>±H˚ Á^Hé s¡÷yYT ¬ø[¢ n\T¢ sêeT*+>∑j·T´‘√, ªÇ+ø=ø£ @&Ü~˝À H˚qT kı+‘·+>± dæìe÷ ìsêàD≤ìï ÁbÕs¡+_Û+#·uÀ‘·THêïqT, n+<äT˝À Ç˝≤+{Ï<˚ XÊÅdüTÔ\T bÕÁ‘· ˇø£≥T+≥T+~. <ë+{À¢ MT≈£î neø±X¯+ ÇkÕÔqT,μ nì #ÓbÕŒs¡T. Äj·Tq e÷≥ Ç∫Ãq <ä>∑Zs¡ qT+∫ dæìe÷ yÓTT<ä\Tô|fÒº <ëø± Ç∫Ãq e÷≥qT eT]Ãb˛≈£î+&Ü Äj·Tq≈£î >∑Ts¡TÔ#˚dü÷Ô ñ+&˚yês¡T. n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ dæ˙s¡+>∑ Á|üy˚XÊìøÏ ø±s¡DyÓTÆq eTs=ø£ e´øÏÔ |ü⁄#·Ã\|ü*¢ düT+<äs¡j·T´ k˛<äs¡T&ÉT &Üø£ºsY |ü⁄#·Ã\|ü*¢ sêeT#·+Á<ë¬s&ç¶. Äj·Tq ≈£L&Ü sêC≤sêe⁄ rj·TuÀj˚T dæìe÷øÏ ô|≥Tºã&ç ô|{≤ºs¡T. n|üŒ{ÏøÏ sêeT*+>∑j·T´ ej·TdüT 31 dü+e‘·‡sê\T. e´øÏÔ>∑‘· J$‘êìï #·÷düT≈£î+fÒ- 1947˝À »ìà+∫q ô|<ä› ≈£îe÷¬sÔ≈£î qeuÛ≤s¡‹ nì ù|s¡Tô|≥Tº≈£îHêïs¡T. 1949 »qe]˝À »ìà+∫q ô|<ä›u≤“sTTøÏ ns¡$+<éu≤ãT nì ù|s¡T ô|{≤ºs¡T. n|üŒ{Ïes¡≈£î ¨$TjÓ÷ &Üø£ºs¡T, q≥T&ÉT, sê»ø°j·T jÓ÷<ÛäT&ÉT, Ç<ä›s¡T _&ɶ\ ‘·+Á&ç nsTTq n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ J$‘·+˝À 1952 qT+∫ dü]ø=‘·Ô n<Ûë´j·T+ yÓTT<ä˝…’+~. 1953`1960 &Üø£ºsY >∑]ø£bÕ{Ï sêC≤sêe⁄ Á|ü<Ûëq bÕÁ‘·˝À q{Ïdü÷Ô <äs¡Ùø£ ìsêà‘·>± ÁbÕs¡+_Û+∫q≥Te+{Ï ∫Á‘·+ sêC≤ Ábı&Éø£åHé‡ |ü⁄{Ϻ\T¢ dæìe÷ wüO{Ï+>¥ 1952˝À »]–+~. n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ ‘=* kÕ]>± eTÁ<ëdüT˝À n&ÉT>∑Tô|≥º&É+ ≈£L&Ü á |ü⁄{Ϻ\T¢ dæìe÷ ø√düy˚T. &Üø£ºsY sêC≤sêe⁄ |ü⁄{Ϻ\T¢ dæìe÷˝À #ê˝≤eT+~ Á|üC≤ Hê≥´eT+&É* ø£fi≤ø±s¡T\≈£î neø±X¯+ ø£*Œ+#ês¡T. ãTÁs¡ø£<∏ä ø£fi≤ø±s¡T&ÉT Hê»sY, ô|s¡Te÷fi¯ó¢, $TøÏÿ*H˚ì, #·<ä\yê&É yÓTT<ä˝…’q yêfi¯ó¢. n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ |ü⁄{Ϻ\T¢ dæìe÷ wüO{Ï+>¥ »]–qìï s√E\T Ábı&Éø£åHé Ä|ò”düT˝ÀH˚ ñ+≥÷, yÓTdt˝À uÛÀ»q+ #˚dü÷Ô ñ+&˚yês¡T. eT÷&Ée dü+‘êq+ edü+‘·\øÏåà »ìà+#êø£ bÕ|ü≈£î Hê\T¬>’<äT HÓ\\ ej·TdüT ñ+&É>± 1953˝ÀH˚ ≈£î≥T+u≤ìï eTÁ<ëdüT≈£î rdüTø=#˚ÃXÊs¡T. n|üŒ{ÏøÏ ô|<ä› bÕ|ü ej·TdüT‡ Äπsfi¯ó¢, nu≤“sTT ns¡$+<é ej·TdüT Hê\Tπ>fi¯ó¢, ∫qï bÕ|ü HÓ\\ |üdæ_&ɶ. dæìe÷˝À¢ dæús¡|ü&É≈£î+&ÜH˚ eTT>∑TZs¡T |æ\¢\‘√ eTÁ<ëdüT˝À ø±\T ô|≥º&É+ nH˚~ kÕVü≤düe+‘·yÓTÆq e´eVü‰s¡y˚T. sêeT*+>∑j·T´ Ä<ëj·T+ dæìe÷\ <ë«sêH˚ ø±ã{Ϻ ˇø£<ëì ‘·s¡Tyê‘· ˇø£{Ï dæìe÷\T yÓ‘·Tø√ÿø£

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 205 ‘·|üŒ˝Ò<äT. |ü⁄{Ϻ\T¢ dæìe÷˝À q{Ïdü÷Ô ñ +&É>±H˚ m˙ºÄsY |æ∫Ã|ü⁄\¢j·T´˝À ˇø£ y˚wü+ dü+bÕ~+#·Tø√>∑*>±s¡T. n{≤¢ m˙ºÄsY>±]‘√ @s¡Œ&çq ÄHê{Ï |ü]#·j·T+ <äXÊu≤›\bÕ≥T ø=qkÕ–+~. q≥Hê Á|ü‹uÛÑ‘√ bÕ≥T>± |ü~eT+~‘√ eT+∫>± ñ+&É&É+ nH˚~ n\T¢ sêeT*+>∑j·T´qT m≈£îÿeeT+~ <äs¡Ùø£ ìsêà‘·\≈£î <ä>∑Zs¡ #˚dæ+~. düeTj·÷ìøÏ wüO{Ï+>¥\≈£î yÓfi¯¢&É+, me]˙ Çã“+~ ô|≥ºø£b˛e&É+˝≤+{Ï \ø£åD≤\T n\T¢ sêeT*+>∑j·T´≈£î m≈£îÿe neø±XÊ\T e#˚Ã˝≤>± #˚XÊsTT. nø£ÿ&ç qT+∫ Ä <äXÊã›+ ∫es¡ es¡≈£î 108 dæìe÷˝À¢ q{Ï+#ês¡T. düeTø±©q Vü‰dü´q≥T\T me]‘√ b˛\TÃ≈£îqï|üŒ{Ïø° Ç~ n‘·´+‘· y˚>∑e+‘·yÓTÆq q≥ J$‘·+ nì #Ó|üø√yê*. ‘=* <äXÊã›+˝ÀH˚ #Ó|üø√<ä>∑Z dæìe÷ 1954˝À $&ÉT<ä˝…’q ôV≤#Ym+ ¬s&ç¶>±] e<ä›+fÒ &ÉãT“. n+<äT˝À V”≤s√sTTHé ‘·+Á&ç>± Åô|’y˚≥T bÕsƒê\T #Óù|Œ e÷düºsY. BìøÏ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq y˚Tq]»+ ø√düeTì n\T¢ sêeT*+>∑j·T´≈£î‘·$Tfi¯ e÷‘·èø£ #·÷|æ+#ês¡T. <ëìï j·T<ë‘·<∏ä+>± nqTø£]+#·&É+ Çwüº+˝Òì sêeT*+>∑j·T´ ˇø£ $∫Á‘·yÓTÆq ≈£L‘· ø£ìô|{≤ºs¡≥. ‘=*s√E\ qT+#˚ ‘·q bÕÁ‘· m+‘· ∫qï<Ó’Hê>±ì Á|ü‘˚´ø£+>± r]Ã~<äT›≈£îH˚ H˚s¡TŒ ñ+&˚~ sêeT*+>∑j·T´øÏ. Ä ‘·sê«‘· #Ó|üø√yê*‡+~ 1955˝À $&ÉT<ä˝…’q nqï|üPs¡í yê] ‘=*∫Á‘·+ <=+>∑sêeTT&ÉT. B+{À¢ Vü‰düº˝Ÿ yê¬s¶Hé bÕÁ‘·. ˇø£s√E Hêπ>X¯«sêe⁄, »eTTq, sêeT*+>∑j·T´\ MT<ä <äèX¯´+ ∫Ár ø£s¡D »s¡T>∑T‘√+~. n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ ‘êqT #ÓbÕŒ*‡q dü+uÛ≤wüD eT<Ûä´˝À eT]Ãb˛j·÷s¡T. ‘·sê«‘· &É_“+>¥˝À dü]#˚düT ≈£î+<ë+˝Ò nqT≈£îì n|üŒ{ÏøÏ <äs¡Ù≈£î&çøÏ ø£{Ÿ #Óù|Œ neø±X¯+ Çe«≈£î+&Ü eT]∫b˛sTTq dü+uÛ≤wüD kÕúq+˝À ªÄe÷´e÷´μ nì @<√ dü]ô|fÒºXÊs¡T. Ä ‘·sê«‘· ≈£L&Ü ø=ìï dæìe÷\ wüO{Ï+>∑T˝À¢ ≈£L&Ü @<Ó’Hê dü+uÛ≤wüD eT]Ãb˛sTTq|ü&É˝≤¢ ªÄe÷´e÷´μ nH˚ |ü<ä+ Ä<äT≈£î+<ëj·Tqì. sêeT*+>∑j·T´>±] á n\yê≥Tì >∑eTì+∫q eTTfi¯¢|üP&ç yÓ+ø£≥s¡eTD ãT~ΔeT+‘·T&ÉT ∫Á‘·+˝À sêeT*+>∑j·T´ bÕÁ‘·≈£î <ëìï }‘·|ü<ä+>± yê&Üs¡T. n~ n|üŒ{ÏøÏ dü÷|üsY &É÷|üsY Væ≤{Ÿ ne&Éy˚T ø±≈£î+&Ü ªne÷´e÷´μ nH˚~ \+#êìøÏ |üsê´j·T|ü<ä+ nì ì|òüT+≥Te⁄˝À ñ+<˚yÓ÷ nH˚+‘·>± ÁbÕ#·Ts¡´+ bı+~+~. ˇø£kÕ] eTTfi¯¢|üP&ç>±]ì mes√ n_Ûq+~+ #ês¡≥, ªne÷´e÷´ nH˚~ n<äT“¤‘·yÓTÆq }‘·|ü<ä+ ã˝Ò ø£ì ô|{≤ºs¡+&ç,μ nì. <ëìøÏ s¡eTD>±s¡T, ªnj·÷´... ne÷´e÷´ nH˚~ n\T¢ sêeT*+>∑j·T´>±] düèwæº. <ëìMT<ä ù|f…+{Ÿ Vü≤≈£îÿ\˙ï ≈£L&Ü Äj·Tqy˚,μ nHêïs¡≥. Ä ‘·s¡Tyê‘· Á|ükÕÔ$+#·Tø√yê*‡q ∫Á‘·+ 1957˝À $&ÉT<ä ˝…’q e÷j·÷ãC≤sY. <ëì˝À ‘êq X¯s¡à>± ø£+ã[, –+ã[, ‘·\Œ+, –\Œ+˝≤+{Ï |æ+>∑[yê] $∫Á‘·yÓTÆq |ü<äÁ|üjÓ÷>±\≈£î ÁbÕD+ b˛XÊs¡T n\T¢ sêeT*+>∑j·T´. 1955˝À Hê\T>∑e dü+‘êq+ düTπsK, 1959˝À ◊<äe dü+‘êq+ ¬s+&√ nu≤“sTT yÓ+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄ »ìà+#ês¡T. ô|s¡T>∑T ‘·Tqï dü+kÕs¡+‘√ Ä]úø£+>± Ç+ø± dæús¡|ü&É˝Ò<äT. e÷j·÷ãC≤sY nj·÷´ø£ sê´© ôd’øÏ˝Ÿ e÷Á‘·+ ø=qT≈£îÿHêïs¡T. 1961`1970 Ä |ü<˚fi¯¢˝À sêeT*+>∑j·T´ q{Ï+∫q ∫Á‘ê\ dü+K´ 224. n+fÒ düTe÷s¡T>± Äj·Tq q{Ï+∫q$ HÓ\øÏ ¬s+&ÉT dæìe÷\T $&ÉT<ä\j˚T´eqïe÷≥. 1963˝À $&ÉT<ä˝…’q ¬ø$ ¬s&ç¶ <äs¡Ùø£‘·«+ ˝Àì Áoø£ècÕís¡T®q j·TT<äΔ+ sêeT*+>∑j·T´ q≥J$‘·+˝À ˇø£ eT\T|ü⁄ nì #Ó|üø√yê*. n+‘· es¡≈£î y˚Tq]»yYT‡, }‘·|ü<ë\T M{Ï‘√H˚ q$«dü÷Ô e∫Ãq sêeT*+>∑j·T´ Áoø£ècÕís¡T®q j·TT<äΔ+˝À Äj·Tq MT<ä ˇø£ bÕ≥ ∫Árø£]+#˚ kÕúsTTøÏ ˇø£ yÓT≥Tº ô|’¬øø±ÿs¡T. ns¡T®qT&ç •wüß´&ÉT ∫qï eTTì bÕÁ‘·˝À sêeT*+>∑j·T´, düTuÛÑÁ<ä #Ó*ø£‘ÓÔ y˚wü+˝Àì düTs¡_Û u≤\düs¡dü«‹‘√ bÕ&çq ªn+#Ó\+#Ó\T ˝Òì yÓ÷ø£åeTT #ê˝≤ ø£wüºy˚T uÛ≤$T...μ nH˚ bÕ≥ Äs√E˝À¢ ô|<ä› dü+#·\q+. m˙ºÄsY, @mHêïsY˝≤+{Ï ùV≤e÷ùV≤MT\ eT<Ûä´ ˇø£ Vü‰dü´q≥T&ç MT<ä n+<äTHê yÓTT≥ºyÓTT<ä{ÏkÕ]>± ˇø£ &É÷´jÓT{Ÿ ∫Árø£]+#·&É+ nH˚~ #ê˝≤ kÕVü≤dü+‘√ ≈£L&çq e´eVü‰s¡+. n~ $»j·Te+‘·+ nsTT´+~. Ä ‘·sê«‘· n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ q≥ J$‘·+˝À düTe÷s¡T>± 40-50 bÕ≥˝À¢ Äj·Tq q{ÏùdÔ n+<äT˝À 15 bÕ≥\T Äj·Tq MT<ä ∫Árø£]+∫q &É÷´jÓT≥T¢. ªeTT‘ê´\T... ekÕÔyê...μ ˝≤+{Ï bÕ≥\ ø√dü+ u≤\düTÁãVü≤àD´+ Á|ü‘˚´ø£+>± n\T¢sêeT*+>∑j·T´ dü«sêìï nqTø£]+#·&É+ >∑eTì+#·<ä>∑Z $X‚wü+. 1969˝À $&ÉT<ä˝…’q m˙ºÄsY ø£<∏ëHêj·T≈£î&ÉT n\T¢ sêeT

‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î 2023 206 *+>∑j·T´ q≥J$‘·+˝À Ç+ø=ø£ eT\T|ü⁄. B+{À¢ $\q¢ ãè+<ä+ ˇø£≥T+≥T+~, n\T¢ sêeT*+>∑j·T´, Hê>∑uÛÑ÷wüD+, $TøÏÿ*H˚ì. Mfi¯¢ ô|<ä›ô|<ä› eTTU≤\‘√ |ü_¢dæ{° b˛düºsY y˚ùd+‘·>± sêeT*+>∑j·T´ bÕÁ‘· Ä dæìe÷˝À s¡÷|ü⁄~<äT›ø√e&Éy˚T ø±≈£î+&Ü, Ä ‘·sê«‘· qT+∫ #ê˝≤ dæìe÷˝À¢ yÓTsTTHé $\Hé, ôdø£+&é $\qT¢ me¬s’Hê >±˙ eT÷&√ $\Hé n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ nqï≥T¢>± <äs¡Ù≈£î\T Äj·Tq ø√dü+ Á|ü‘˚´ø£+>± bÕÁ‘·\T düèwæº+#·&É+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T. á <äXÊã›+ ∫e]ø=#˚Ãdü]øÏ ìsêà‘·\T Á|ü‘˚´ø£+>±, μμn\T¢ sêeT *+>∑j·T´>±]ì á bÕÁ‘·≈£î |æ*|æ+#·+&ç,μμ nH˚+‘·>± dæús¡|ü&ç b˛j·÷s¡T. |æ\¢\ MT<ä ‘·$Tfi¯uÛ≤wü Á|üuÛ≤e+ m≈£îÿe>± |ü&É≈£L&É<äT nì, ‘Ó\T>∑TuÛ≤wü eT]Ãb˛≈£L&É<äì ø±yê\ì πødü] ôV’≤dü÷ÿ˝À¢ #˚]Œ+#ês¡T yêfi¯¢ì. ‘Ó\T>∑T H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ ‘·$Tfi¯+ H˚s¡TÃø√e &ÜìøÏ Á|ü‘˚´ø£+>± y˚πs y˚πs {°#·s¡¢qT ìj·T$T+∫, ‘·$Tfi¯ j·÷dü ˝Òì ‘Ó\T>∑T e÷Á‘·y˚T H˚s¡TÃø√yê* nì ìã+<Ûäq ô|≥º&Éy˚T ø±≈£î+&Ü ‘˚&Ü eùdÔ |æ\¢*ï ˇø£{Ï ¬s+&ÉT <Óã“\T ≈£L&Ü y˚ùdyêfi¯¢≥. e÷{≤¢&Éy˚T ø±<äT <ädü÷Ô] ≈£L&Ü u≤>∑T+&Ü* nì ø£≥º\ ø£≥º\ ø±|” |ü⁄düÔø±\T ‘Ó|æŒ+∫ |æ\¢\‘√ nuÛ≤´dü+ #˚sTT+#˚yês¡≥. |æ\¢˝À¢H˚ yêsêìø=ø£]ì ©&És¡T>± ñ+&ÉeTì #Óù|Œyêfi¯ó¢. Ä ©&ÉsY $T>∑‘ê |æ\¢\+‘ê ≈£L&Ü ø±|” |ü⁄düÔø±\T dü]>± sêdüTÔHêïs√ ˝Ò<√ #·÷&Ü\qïe÷≥. sêeT*+>∑j·T´ ≈£L&Ü wüO{Ï+>¥ nsTT´ Ç+{Ï ø=#êÃø£ n+<ä] ø±|” |ü⁄düÔø±\T, ¨+esYÿ |ü⁄düÔø±\T ÁX¯<äΔ>± #·÷dü÷Ô ñ+&˚yês¡T. ªe÷ ‘·\sê‘˚ ø±<äT #˚‹ sê‘· ≈£L&Ü u≤>∑T+&É&ÜìøÏ y˚TeTT ‘·$Tfi¯ yêdüq ˝Òì ‘Ó\T>∑T e÷{≤¢&É&ÜìøÏ e÷ Hêqï>±πs ø±s¡D+,μ n+{≤s¡T ns¡$+<é. 1961˝ÀH˚ Äj·Tq ¨$TjÓ÷ &Üø£ºsY>± ÄsYm+|” |üØø£å Áyêdæ ñrÔs¡Tí\j·÷´s¡T. n|üŒ{Ïø° |ü<äVü‰s¡T dü+e‘·‡sê\T>± Äj·Tq ¨$TjÓ÷ ÁbÕø°ºdt #˚düTÔHêïs¡T. Ä nqTuÛÑe+‘√ q\uÛ…’ dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT ñ+fÒ |üØø£å sêj·T≈£î+&ÜH˚ dü]º|òæ¬ø{Ÿ Ç#˚ÃkÕÔs¡T. ø±˙, ªHêøÏ+ø± eTTô|ÌŒ ‘=$Tà~ dü+e‘·‡sê˝Ò H˚qT |üØø£å sêùd dü]º|òæ¬ø{Ÿ rdüT≈£î+{≤qT,μ nì nÁ>∑ Vü‰dü´q≥T&ç>± r]ø£˝Òq+‘· dæìe÷˝À¢ q{ÏdüTÔqï|üŒ{Ïø°, Á|ü‘˚´ø£+>± $»j·Tyê&É yÓ[¢ eTØ |üØø£å Áyêdæ ÄsYm+|” dü]º|òæ¬ø{Ÿ ‘Ó#·TÃ≈£îHêïs¡T. n~ Äj·Tq˝Àì |ü≥Tº<ä\≈£î ìã<äΔ‘·≈£î ˇø£ ñ <ëVü≤s¡D. á <äXÊã›+˝ÀH˚ Ç+ø=ø£ #Ó|üø√<ä>∑Z $X‚wü+- n\T¢ sêeT *+>∑j·T´ ∫qïu≤“sTT yÓ+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄ ≈£L&Ü yÓ+&ç‘Ós¡MT<ä ø£ì|æ+#·&É+. n~ ≈£L&Ü u≤|ü⁄>±] <äs¡Ùø£‘·«+˝À e∫Ãq yÓTT<ä{Ï ∫Á‘·+ kÕøÏå˝À. f…Æ{Ï˝Ÿ‡˝À e÷düºsY n\T¢ yÓ+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄ nì ñ+≥T+~. Ä dæìe÷˝À eTTqdüãT>±] eTqe&ÉT >√|æ bÕÁ‘·˝À ø£ì|ækÕÔ&Üj·Tq. 1971`1980 á |ü<˚fi¯¢˝À Äj·Tq 388 dæìe÷˝À¢ q{Ï+#ês¡T. n+fÒ Äj·Tq ∫Á‘ê\ y˚>∑+ Á|ü‹ |ü<˚fi¯¢øÏ eT]+‘·>± ô|s¡T>∑T‘·÷ e∫Ã+<äqïe÷≥. Ä <äXÊã›+˝À ‘·eT<Ó’q eTTÁ<ä y˚dæq <äs¡Ù≈£î\T ¬ø $X¯«Hê<∏é, u≤|ü⁄, <ëdü] Hêsêj·TDsêe⁄` n+<ä] dæìe÷˝À¢q÷ sêeT*+>∑j·T´øÏ Á|ü‘˚´ø£ bÕÁ‘·\T s¡÷bı+~+#·ã&ÉT‘·÷ ñ+&˚$. ìsêà‘·, <äs¡Ù≈£î&ÉT, V”≤s√, u≤´qsY... M{Ï‘√ dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü Á|ü‹ ¬s+&ÉT eT÷&ÉT dæìe÷˝À¢q÷ ˇø£<ëì˝À n\T¢sêeT*+>∑j·T´ bÕÁ‘· dæìe÷ ø£<∏äqT ˇø£ kÕúsTTøÏ rdüT¬øfi¯ó‘·÷ ñ+&˚~. #Ó˝…¢* ø±|ü⁄s¡+, ã&ç|ü+‘·T\T, Ç\T¢`Ç˝≤¢\T, XÊs¡<ä, sê<ÛäeTà ô|[¢, ã*|”sƒ¡+, eTT‘ê´\eTT>∑TZ, »MT+<ës¡T >±s¡e÷àsTT, j·TeT>√\, eTqeP] bÕ+&Ée⁄\T, Å&Ó’esY sêeTT&ÉT, y˚≥>±&ÉT, X¯+ø£sê uÛÑs¡D+` Ç˝≤ Á|ü‹ dæìe÷˝Àq÷ n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ bÕÁ‘· ˇø£ yÓTs¡Tù|! á <äXÊã›+˝ÀH˚ n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ ô|<ä›u≤“sTT ns¡$+<é &çÁ^ |üP]Ô#˚dæ yê´bÕs¡+˝ÀøÏ Á|üy˚•+#·&É+ ˇø£ eTTK´ dü+|òüT≥q. ø=+<äs¡T $TÁ‘·T\‘√ ø£*dæ ^‘ê ÄsYº‡ Ábı&Éø£åHé‡ nH˚ ìsêàDdü+düúqT ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. Ä ù|s¡T MT<ä n\T¢ ns¡$+<é ìsêàD uÛ≤>∑kÕ«$T>± <ëdü] Hêsêj·TDsêe⁄ <äs¡Ùø£‘·«+˝À s¡÷bı+~+∫q ‘=* ∫Á‘·+ ã+Á{À‘·T uÛ≤s¡´. ìsêà‘·\T, <äs¡Ù≈£î&ÉT, Ç+<äT˝À Á|ü<Ûëq bÕÁ‘· b˛wæ+∫q≥Te+{Ï q≥T&ÉT #·\+ n+<äs¡÷ ≈£L&Ü bÕ\ø=\T¢≈£î #Ó+~qyêπs ø±e&É+ ˇø£ $X‚wü+. Ä dæìe÷ |òüTq $»j·T+‘√ ^‘ê ÄsYº‡ $»j·T |üs¡+|üs¡ ø=qkÕ–+~. 1974˝ÀH˚ n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ Ç+{À¢ |æ\¢\ ô|[¢fi¯ó¢ »]>±sTT. 1974 @Á|æ˝Ÿ 6q ns¡$+<é≈£î ìs¡à\‘√q÷, Ä eTsêï&ÉT n+fÒ 1974 @Á|æ˝Ÿ 7q ne÷àsTT edü+‘·\øÏåàøÏ &Üø£ºsY

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 207 yÓ+ø£fÒX¯«sêe⁄‘√q÷ $yêVü‰\T »]>±sTT. 1975 yÓTT<ä{À¢ J$‘·+ z ô|<ä› <Óã“ ø={Ϻ+~ n\T¢ sêeT *+>∑j·T´>±]ì, yê] ≈£î≥T+ã düuÛÑT´*ï ≈£L&Ü #ê˝≤ dü+e ‘·‡sê\T ‘˚s¡Tø√˝Òq+‘·>±. 1975 |òæÁãe]˝À ∫qïu≤“sTT yÓ+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄ ø±˝ÒJ qT+∫ ˝Àø£˝Ÿ Åf…ÆHé˝À Ç+{ÏøÏ edüTÔHêïs¡T. eT<Ûä´˝À ~– yÓfi¯óÔqï Áô|ò+&é‡øÏ M&√ÿ\T #Ó|üŒ&Üìø£ì ¬s’\T >∑TeTà+ <ä>∑Zπs ì\TÃì ‘·\ ãj·T≥≈£î ô|{≤ºs¡T. ñqï≥Tº+&ç ¬s’\T ø£<ä\&É+ yÓ+≥H˚ ø£¬s+≥T düÔ+uÛÑ+ Äj·Tq ‘·\≈£î ‘·>∑\&É+, øÏ+<ä |ü&çb˛e&É+, ÁbÕD≤\T nq+‘·yêj·TTe⁄˝À¢ ø£*dæb˛e&É+ n+‘ê ø£åD≤˝À¢ »]–b˛sTT+~. ne⁄{Ÿ &√sY wüO{Ï+>¥˝À ñqï n\T¢ sêeT*+>∑j·T´øÏ j·÷øχ&Ó+{Ÿ nì e÷Á‘·y˚T ø£ãT¬s[¢+~. VüQ{≤VüQ{Ïì ãj·T\T<˚] e∫Ãq Äj·Tq $>∑‘·Je⁄&Ó’ ñqï ∫qï ø=&ÉT≈£îqT #·÷dæ uÛÑ]+#·˝Òø£ b˛j·÷s¡T. uÀs¡Tq @&ÜÃs¡T nq&É+ #ê˝≤ ∫qï e÷≥. J$‘·+˝À m+‘· ô|<ä› $|ü‘·TÔ m<äT¬s’Hê @+ »]–Hê ìsêà‘·*ï Çã“+~ ô|≥º&É+ sêeT*+>∑j·T´øÏ Çwüº+ ñ+&˚~ ø±<äT. ∫qïu≤“sTTì ø√˝ÀŒsTTq Hê\T¬>’<äT s√E\πø eTT‘ê´\eTT>∑TZ dæìe÷ ø√düeTì ne⁄{Ÿ &√sY wüO{Ï+>¥øÏ yÓfi≤¢s¡T. ô|’>± Äs√E ø√‹˝≤>± q{Ï+#ê*‡q <äèX¯´+. sêeT*+>∑j·T´qT #·÷düTÔqï j·T÷ì{Ÿ düuÛÑT´\+<ä]ø° Äj·Tq MT<ä kÕqTuÛÑ÷‹ yÓ\T¢yÓ‘·TÔ ‘√+~. Äj·Tq e÷Á‘·+ ‘êqT q{Ï+#ê*‡q <äèX¯´+ ‘Ó\TdüT≈£îì ø√‹ì ‘Ó|æŒ+#·eTHêïs¡T. Ä ø√‹øÏ _ôdÿ≥T¢ y˚dæ, <ëìï sêfi‚¢dæ ¬s#·Ã>={Ϻ ˇø£ >∑+≥ùd|ü⁄ <ëì >∑+‘·T\T Vü‰euÛ≤yê\T >∑eTì+∫, ªH˚qT ¬s&û,μ nHêïs¡T u≤|ü⁄>±]‘√. eT∞¢ ˇø£kÕ] eTT‘ê´\eTT>∑TZ˝À n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ q{Ï+∫q Ä <äèX¯´+ #·÷ùdÔ eTqdüT˝À m+‘· $cÕ<ëìï <ë#·T≈£îì Ä bÕÁ‘·˝À m˝≤ ©qeTj·÷´s√ ns¡úeTe⁄ ‘·T+~. @~ @yÓTÆHê J$‘·+ eTT+<äTπø kÕ>∑* ø£<ë. n\T¢ sêeT *+>∑j·T´ q{Ï+#˚ dæìe÷\ dü+K´, ^‘ê ÄsYº‡ u≤´qsY˝À edüTÔqï ∫Á‘ê\ dü+K´ ≈£L&Ü ô|]–+~ Ä dü+e‘·‡sê˝À¢. n<˚ <äXÊã›+˝À ‘·s¡Tyê‹ dü+e‘·‡sê˝À¢ n\T¢sêeT*+>∑j·T´ ≈£î≥T+ã+˝À eTs=ø£ X¯óuÛÑ düeTj·T+, dü+‘√wüø£s¡yÓTÆq dü+<äs¡“¤+ ∫qïe÷àsTT düTπsK $yêVü≤+. eTqeP] bÕ+&Ée⁄\T wüO{Ï+>¥ dü+<äs¡“¤+˝À n\T¢ sêeT *+>∑j·T´øÏ ∫s¡+J$‘√ |ü]#·j·T+ @s¡Œ&ç+~. ˇø£s√E n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ Ç+{Ï ô|’ yê{≤˝À n<Ó›≈£î+≥Tqï $TÁ‘·T&ÉT dü‘·´Hêsêj·TDqT #·÷&É&ÜìøÏ ∫s¡+J$ e#êÃs¡T. Ä ≈£îÁsê&çï #·÷dæq ø£qø£s¡‘·ï+ uÛÑs¡Ô‘√, ª≈£îÁsê&ÉT #ê˝≤ u≤e⁄Hêï&ÉT. eTq ne÷àsTTøÏ #˚düT≈£î+fÒ u≤e⁄+≥T+<˚yÓ÷?μ nHêïs¡T. ô|<ä›yêfi¯¢ dü+Á|ü~+|ü⁄\˙ï »]>±ø£ 1980 |òæÁãe] 20q ∫s¡+J$, düTπsK\ $yêVü≤+ »]–+~. n\T¢yê] ≈£î≥T+ã+˝À n<=ø£ ô|<ä› X¯óuÛÑ ø±s¡´+. eTs=ø£ #·]Á‘·≈£î Áoø±s¡+. 1981`2004 1982 nø√ºãs¡T ˇø£{Ïq eTÁ<ëdüT˝À n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ wüwæº|üP]Ô eT¨‘·‡e+ »]–+~. eTÁ<ëdüT˝Àì ‘Ó\T>∑T #·\q∫Á‘· Á|üeTTKT\+‘ê Vü‰»s¡j·÷´s¡T. n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ q{Ï+∫q dæìe÷\ y˚>∑+ eTs=ø£ @&Óì$T<˚fi¯¢bÕ≥T n˝≤π> ø=qkÕ–+~. 1995øÏ ã˝Ò ãT˝À¢&ÉT‘√ Äj·Tq q{Ï+∫q dæìe÷\ dü+K´ yÓsTT´øÏ #˚]+~. 1990˝À πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ qT+∫ |ü<äàÁo |ü⁄s¡kÕÿs¡+, 2003˝À sêÅwüº Á|üuÛÑT‘·«+ qT+∫ s¡|òüTT|ü‹ yÓ+ø£j·T´Hêj·TT&ÉT |ü⁄s¡kÕÿs¡+ n+<äT≈£îHêïs¡T. 1995˝À ns¡$+<é‘√ ø£*dæ ôV’≤<äsêu≤<éøÏ ‘·s¡* e#êÃs¡T. <˚X¯ $<˚XÊ˝À¢ sêeT*+>∑j·T´øÏ »]–q düHêàHê\≈£î ˝…πøÿ˝Ò<äT. e´øÏÔ‘·«+ n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ e´øÏÔ‘ê«ìï Á|ü‹_+_+#˚ ø=ìï dü+|òüT≥q\ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+. Ä s√E˝À¢ì Á|üeTTK q{°eTDÏ ø£Hêï+ã, ÄyÓT uÛÑs¡Ô ø£&Üs¡T Hê>∑uÛÑ÷wüD+>±s¡¢ dæìe÷ ìsêàD dü+düú sê»sêCÒX¯«] |òæ*yYT‡ nH˚~ #ê˝≤ dü+e‘·‡sê\ bÕ≥T y…’uÛÑe+>± q&ç∫ 1960 dü+e‘·‡s¡+ e#˚Ãdü]øÏ #ê˝≤ qcÕº˝À¢ ≈£Ls¡T≈£îb˛sTT+~. Ç+ø√ dæìe÷ rj·÷\+fÒ Çã“+<äT˝À¢ ñHêïs¡T. Ä dü+düú˝À n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ n|üŒ{Ïπø Hê\T¬>’<äT dæìe÷˝À¢ q{Ï+#ês¡T. Ä ø£è‘·»ï‘·‘√ ˇø£s√E n\T¢ sêeT *+>∑j·T´ ø£Hêï+ã>±] Ç+{Ϭø[¢ ‘·q &Ó’Øì ÄyÓT #˚‹˝À ô|{Ϻ, ªMT≈£î @ &˚≥T¢ ø±yê\+fÒ Ä &˚≥T¢ rdüTø√+&ç Ç+ø£qT+∫ MTs¡T ì]à+#·uÀj˚T dü+düú˝À dü+e‘·‡sêìøÏ ˇø£ dæìe÷ ¬seT÷´qπswüHé rdüTø√≈£î+&Ü ñ∫‘·+>± #˚kÕÔqT,μ nì #ÓbÕŒs¡T. ø£Hêï+ã eTT+<äT ÄX¯Ãs¡´b˛j·÷s¡T. ‘·s¡Tyê‘· n~ n\T¢ sêeT*+>∑j·T´

‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î 2023 208 W<ës¡´+ nì Ä$&ÉøÏ ns¡úyÓTÆ+~. n{≤¢π> Ç+ø=ø£ ñ<ëVü≤s¡D. 1964˝ÀH˚ ˇø£ ø=‘·Ô dæìe÷˝À q{Ï+#·&ÜìøÏ ˇ|ü≈£îHêïs¡T n\T¢ sêeT*+>∑j·T´. ìsêà‘· $XÊK |ü{≤ïìøÏ #Ó+~q ô|<ä›eTìwæ. ìsêà‘·>± Äj·Tq≈£î n~ ¬s+&Ée dæìe÷. Äj·Tq yÓTT<ä{Ï dæìe÷ rùd dü+<äs¡“¤+˝ÀH˚ #ê˝≤ qwüº b˛j·÷s¡T. á ¬s+&√ dæìe÷øÏ Ç+ø± ø£cÕº˝À¢ ñHêïs¡T. n&Ü«qT‡\T ôd’‘·+ Ç#˚à k˛ÔeT‘·T ˝Òø£ n|ü #˚dæ n+<ä]ø° n&Ü«qT‡*#êÃs¡T. sêeT*+>∑j·T´≈£î ≈£L&Ü yÓsTT´ s¡÷bÕj·T\T |ü+|æ+#ês¡T. Ä n&Ü«Hé‡ rdüT≈£îqï ø=ìï s√E\øÏ sêeT *+>∑j·T´øÏ ‘Ó*dæ+~- ìsêà‘· n|ü #˚dæ ‘Ó#êÃs¡T nì. Äj·Tq #ê˝≤ u≤<Ûä|ü&ܶs¡T. eTsêï&ÉT wüO{Ï+>¥≈£î yÓfi¯SÔ Ä yÓsTT´ s¡÷bÕj·T\T rdüT¬ø[¢ ìsêà‘·≈£î Ç#êÃs¡T. nsTT‘˚ n+<äs¡÷ #·÷düTÔHêïs¡ì n\T¢sêeT*+>∑j·T´ nHêïs¡≥, ªMT <ä>∑Zs¡ rdüT≈£îqï yÓsTT´ s¡÷bÕj·T\T ‹]– Çe«&É+ ø±düÔ Ä\dü´yÓTÆ+~ @+ nqT ø√e<äT›,μ nì. n{≤¢ Ä ìsêà‘· Ä‘êà_Ûe÷q+ <Óã“ ‹q≈£î+&Ü Ä &ÉãT“\T yÓqøÏÿ#˚ÃXÊs¡T. Á|üeTTK q≥T&ÉT ∫‘·÷Ôs¡T Hê>∑j·T´ ∫e] s√E˝À¢ mH√ï ø£cÕº\T nqTuÛÑ$+#ês¡T. Äj·Tq |ü]dæú‹ ‘Ó\TdüT≈£îì n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ ˇø£ ãkÕÔ _j·T´+ ]øå±˝À y˚düT≈£îì, ªbÕ\ø=\T¢ qT+∫ |ü~ _j·T´+ ãkÕÔ\T e#êÃsTT. n+‘· _j·T´+ H˚H˚+ #˚düT≈£î+{≤q+&ç? n+<äTø£H˚ n+<ä]ø° |ü+#·T‘·THêïqT,μ nì Ç#êÃs¡T. Ä ‘·sê«‘· s√E dæìe÷yêfi¯¢+<ä]ø° _j·T´+ düs¡|òüsê #˚ùd HÓ\÷¢s¡T MsêkÕ«$T nH˚ Äj·Tq Hê>∑j·T´qT ø£*dæq|ü&ÉT, ªn$ bÕ\ø=\T¢ _j·T´+ ø±<ä+&ç. HÓ\÷¢s¡T _j·T´y˚T n\T¢ sêeT *+>∑j·T´>±s¡T Hê <ä>∑Zs¡ ø=qT≈£îÿì MTøÏ#êÃs¡T,μ nì #ÓbÕŒs¡≥. Ç$ Äj·Tq eT+∫‘·HêìøÏ ø=ìï ñ<ëVü≤s¡D\T e÷Á‘·y˚T! Ç+ø± n\T¢ ns¡$+<é, ‘·+Á&ç‘√ ‘·q≈£îqï nqTã+<Ûä+ >∑T]+∫ #ÓãT‘·÷, ªHêqï>±s¡T #ê˝≤ dü+<ä&ç eTìwæ. ìX¯Ùã›+>± ñ+&É˝Òs¡T. y˚T$T<ä›s¡+ ‘·+Á&ç ø=&ÉT≈£î\ø£+fÒ ≈£L&Ü ùdïVæ≤‘·T˝≤¢>± ñ+&˚yêfi¯¢+. nsTT‘˚ düeTj·T+ e∫Ãq|ü&ÉT e÷Á‘·+ Äj·Tq ‘·q Áø£eT•ø£åD ø=s¡&Ü »&ç|ædü÷Ô ñ+&˚yêfi¯ó¢,μ nHêïs¡T. ∫e] dü+e‘·‡sê\T n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ mquÛ…’ dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT˝À ≈£L&Ü 2002˝À Ç+Á<ä dæìe÷˝À q{Ï+#ês¡T. Ä düeTj·T+˝À ≈£L&Ü ‘Ó*dæq <äs¡Ù≈£î&ÉT me¬s’Hê dæìe÷ rdüTÔ+fÒ, ª@eTj·÷´ dæìe÷˝À Hêπø y˚wü+ ˝Ò<ë?μ nH˚yês¡≥. ns¡$+<é, ªHêqï>±s¡T á ej·TdüT˝À ≈£L&Ü y˚cÕ˝…+<äT≈£î, $ÁXÊ+‹ rdüTø√e#·Tà ø£<ë,μ n+fÒ, ªø£fi≤eT‘·*¢ ùde ÁbÕDeTTqï+‘· es¡≈£î ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ ñ+&Ü*. Hê $wüj·T+˝À nsTT‘˚ ÁbÕD+ b˛j·÷ø£ ≈£L&Ü H˚qT q{Ïdü÷ÔH˚ ñ+{≤qT,μ nHêïs¡≥ sêeT*+>∑j·T´. ªn<˚+{Ï Hêqï>±s¡T?μ nq&ç>±s¡T ns¡$+<é. ªqTe⁄« ô|<ä› ìsêà‘· ø£<ë. πsô||ü&√ H˚qT #·ìb˛j·÷ø£ Hê n+‹eTj·÷Á‘·qT ¬øyÓTsê˝À ã+~ÛkÕÔe⁄ qTe⁄«. eT] #·ìb˛j·÷ø£ ≈£L&Ü H˚qT ¬øyÓTsê eTT+<äTqïfÒ¢ ø£<ë,μ nHêïs¡≥ Äj·Tq. Äj·Tq nqï≥T¢>±H˚ »]–+~. Ä ‘·sê«‘· ¬s+&˚fi¯¢≈£î sêeT *+>∑j·T´>±s¡T q{Ï+#·>± $&ÉT<ä˝…’q≥Te+{Ï ∫e] ∫Á‘·+

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 209 2004˝À ‘˚»>±] <äs¡Ùø£‘·«+˝À $&ÉT<ä˝…’q »j·T+. Ä dæìe÷ $&ÉT<ä˝…’q ¬s+&ÉT eT÷&ÉT HÓ\\øÏ 2004 E˝…’ yÓTT<ä{Ïyês¡+˝À u≤Á‘·÷+˝À ø±\TC≤] |ü&ܶs¡T n\T¢ sêeT*+>∑j·T´. ‘·\øÏ <Óã“ ‘·–*+~. ÄdüT|üÁ‹˝À d”{° kÕÿHé #˚dæ düÿ˝ŸøÏ <Óã“ ‘·–* ˝À|ü\ ;¢&ç+>¥ ne⁄‘√+~ nì #ÓbÕŒs¡T. Ä|üπswüHé #˚XÊs¡T. ø=~›>± ø√\T ≈£îqïfÒ¢ ñHêïs¡T ø±˙ eT∞¢ ◊<ës¡T s√E\πø |ü]dæú‹ $wüeT+>± e÷]+~. ÄdüT|üÁ‹˝ÀH˚ ñ+#˚XÊs¡T. ∫øÏ‘·‡˝À uÛ≤>∑+>± X¯ØsêìøÏ $$<Ûä ≥÷´ãT\T, u…&é #·T≥÷º uÀ˝…&ÉT y…’<ä´ |ü]ø£sê\T. ˇø£s√E ns¡$+<éì <ä>∑Zs¡≈£î s¡eTàì ôd’>∑ #˚XÊs¡T sêeT*+>∑j·T´. m+<äT ø£+fÒ e÷{≤¢&˚ |ü]dæú‘·T˝À¢ ˝Òs¡T. H√{ÏøÏ Äøχ»Hé e÷dtÿ ˝≤+{Ï e˙ï ñHêïsTT. Ä ≥÷´ãT\˙ï ñqï #˚‹ì ø=~›>± ô|’øÏ ˝Ò|æ, ªÇ+ø£ Hê |üì nsTTb˛sTT+~ yÓ[¢b˛‘·THêïqT,μ nqï≥T¢>± dü+»„\T #˚XÊs¡T. Ä ‘·sê«‘· ø=~› s√E\πø ø√e÷˝ÀøÏ yÓ[¢b˛j·÷s¡T. 2004 p˝…’ eTTô|ÌŒ ˇø£{Ï kÕj·T+ø±˝≤ìøÏ &Üø£ºs¡T¢ ô|<ä$ $]#ês¡T. ªeT]ø=~› >∑+≥˝À¢ ø°\ø£yÓTÆq nej·Tyê\˙ï |üì#˚j·T&É+ e÷H˚kÕÔsTT. @ ø£åD+˝ÀHÓ’Hê Äj·Tq Çø£˝Òs¡T nqï yês¡Ô MT≈£î #ÓbÕŒ*‡ edüTÔ+~,μ nHêïs¡T. ns¡$+<é nHêïs¡≥, ªHêqï>±] ∫e] ø£åD≤˝À¢ Äj·Tq Hê #˚‘·T˝À¢ ñ+&Ü* nì.μ sêÁ‹ |ü<äø=+&ÉT eTTô|ÌŒøÏ j·T+Á‘ê\˙ï Ä–b˛j·÷sTT. ‘·+Á&ç <˚Vü‰ìï #˚‘·T˝À¢ ñ+#·T≈£îHêïs¡T ns¡$+<é. ø=&ÉT≈£î #˚‹˝À ‘·è|æÔ>± ø£qTï eT÷dæq ˇø£ ø£qï ‘·+Á&ç. ˇø£ Á|üj·÷D+ eTT–dæ+~. #ê˝≤eT+~ $wüj·T+˝À ˇø£ n<Ûë´j·T+ eTT–dæ+~, ˇø£ X¯ø£+ eTT–dæ+~ n+≥÷ ñ+{≤+. ø±˙ n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ $wüj·T+˝À e÷Á‘·+ n<Ûë´j·T+ eTT–j·T˝Ò<äT. düTBs¡È+>± kÕ>∑T‘·Tqï #·]Á‘·˝À ˇø£ n<Ûë´j·T+ ÁyêdüT≈£îHêïs¡+‘˚. Ä #·]Á‘· ∫s¡ø±\+ ø=qkÕπ> X¯ø±ìøÏ ã©j·TyÓTÆq |ü⁄Hê~ y˚dæ ìÅwüÿ$T+#ês¡T. yÓTT<ä{Ï qT+∫ n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ J$‘êìï ì•‘·+>± >∑eTìùdÔ, $X‚¢wæùdÔ mH√ï e´øÏÔ‘·« $ø±dü bÕsƒê\T <=s¡T≈£î‘êsTT. #ê˝≤eT+~ ø£cÕº\T |ü&É‘ês¡T, |ü&ç ˝ÒkÕÔs¡T, $»j·÷\T kÕ~ÛkÕÔs¡T. nsTT‘˚ n\T¢sêeT*+>∑j·T´ Á|ü‘˚´ø£‘˚$T≥+fÒ Ä ø£cÕº\ |òü*‘ê \qT, $»j·÷\qT ‘·s¡Tyê‹ ‘·sê\≈£î n+~+#·&É+, yê{Ïì n+~ |ü⁄#·TÃ≈£îì ‘·+Á&ç ÄX¯j·÷\qT ì\u…fÒº ~X¯>± ≈£îe÷s¡T&çì r]Ã~<ä›&É+. <ëìøÏ ‘·–q≥T¢>±H˚ n\T¢ ns¡$+<é Ä CÀ´‹ì eTT+<äT≈£î rdüT¬øfi¯¢&É+. á yê´dü s¡#·q≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&çq |ü⁄düÔø±\T, yê´kÕ\T' n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ J$‘· ∫Á‘·+` dæ. Áoø±+‘Y ≈£îe÷sY |ü<äàÁo n\T¢ sêeT*+>∑j·T´ A Life in Pictures- Collector’s Edition 1955 øÏìe÷ |üÁ‹ø£˝Àì yê´dü+, $»j·T∫Á‘·˝Àì yê´kÕ\T, n\T¢ ns¡$+<é>±]‘√ dü+uÛ≤wüD øÏs¡DYÁ|üuÛÑ ø£$, ø£<∏ä≈£î&ÉT. #ê˝≤ø±\+>± øöeTT~ n+‘·sê®\ |üÁ‹ø£ ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T. kÕVæ≤‘·´+, dæìe÷\ô|’ M] {≤ø˘ c˛\T düTÁ|üdæ<äΔ+. ø±*bò˛]ïj·÷˝À ìyêdü+.

With Best Compliments From

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 213 á kÕVæ≤‘·´˝Àø£+˝À... yê´kÕ\T 1. ‘Ó\T>∑T Á|ü|ü+#·uÛ≤wü m|ü&Ée⁄‘·T+~ ` yÓ˝ÒÃs¡T Hêsêj·TDsêe⁄ 214 2. <äøÏåD≤|ü<∏ä ∫e] #·Áø£e]Ô ` ˙\j·TbÕ˝…+ $»jYT≈£îe÷sY 219 3. n+<ä] #·÷|ü⁄ sêeT|üŒyÓ’|ü⁄ ` áeTì •eHê–¬s&ç¶ ` düú|ü‹ 225 4. j·÷Á‘êkÕVæ≤‘·´+˝À qe#Ó’‘·q´+ ` <ëdü] neTπs+Á<ä 230 5. ‹ø£ÿq ‘ÓqT>∑T<äq+ ` bÕ|æH˚ì •eX¯+ø£sY 234 6. @{Ïø=bÕŒø£ u§eTà\T ` eTT‘˚Ô$ s¡M+Á<äHê<∏é 237 7. eTqdüT ô|’q eTqdüT |ü&ɶ ÄÁ‘˚j·T ` &܈ˆ Ç+&É¢ sêeT#·+Á<ë¬s&ç¶ 242 8. ø=‘·Ô ‘Ó\+>±D #·]Á‘· ãè+<ä+ ` lsêyÓ÷E Vü≤s¡>√bÕ˝Ÿ 245 9. ∫j·÷+>¥ sêjYT ` s¡+>∑T\ ùV≤∞ ` dü«s¡í øÏ˝≤] 248 10. #ÓjÓT´‹Ô C…’ø=≥Tº ‘Ó\T>√&Ü! ` &܈ˆ u…\¢+ø=+&É ø£èwüíøÏc˛sY 251 ø£<∏ä\T 1. |üqdü u≤dü\T! ` ∫+‘·øÏ+~ lìyêdüsêe⁄ 255 2. ‘Ó>∑ì |ü]D‘·T\‘√... ` eT<ÛäTsê+‘·ø£+ qπs+Á<ä 259 3. bÕ´s¡&Ó’CŸ ` •e k˛eTj·÷E\ (j·÷õ) 267 4. dü+<Óbı<äT› ` düqï|ü⁄¬s&ç¶ yÓ+ø£≥sê$T¬s&ç¶ 273 5. b˛>=≥Tº≈£îqï... ` #·+Á<ä ø£HÓï>∑+{Ï 280 6. >√&É MT<ä y˚˝≤&˚ ‘·TbÕø° ` >√|æì ø£s¡TD≤ø£sY 283 7. düe÷y˚X¯+ ` ‘ê&çø=+&É ¬ø. •e≈£îe÷s¡ X¯s¡à 289 8. |üsêes¡Ôq+ ` l}Vü≤ 295 9. ÄeTs¡D ì]«<äT´‘Y Bø£å ` bÕDÏì »HêïuÛÑ≥¢ 305 10. ≈£î&ç ô|’≥ ` ¬ø.m. eTTìdüTπswt |æfiË¢ 311 ø£$‘·\T 1. πs|üefi¯¢˝≤... ` ¬ø. •yê¬s&ç¶ 266 2. M&√ÿ\T ` Hêsêj·TDkÕ«$T yÓ+ø£≥jÓ÷– 278 3. |ü≈£åî\T ` <äs¡“¤X¯j·Tq+ lìyêkÕ#ês¡´ 279 4. õC≤„dü|ü⁄ Jeq~ ` n+<Ól 282 5. j·÷Á‘· ` ã+&É¢ e÷<Ûäesêe⁄ 288 6. $|ü¢e+ j·÷&ÉT+~sê! ` ÄXÊsêE 294 7. #·\¢ã&Éì ø£\ ` yÓT؇ e÷s¡Z¬s{Ÿ 302 8. q~ì eTT<ë›&çq m+&É ` u≤\düT<Ûëø£s¡ eTÚ[ 310 9. Áù|eT ãTT‘·Te⁄qT ø£\>∑+≥÷... ` |ü*¢|ü≥Tº Hê>∑sêE 318 10. qB ` H˚qT ` <˚eq|ü*¢ MD≤yêDÏ 319 11. yÓT≥T¢ ˝Òì u≤$ ` ‘·>∑Tfi¯¢ >√bÕ˝Ÿ 320 12. ‘ês¡\ <ë]˝À... ` ‘·$TàH˚ì j·T<äT≈£î\ uÛÑ÷wüDY 321 13. qeTàø£+ ` <˚X¯sêE 322

‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î 2023 214 Y ‘Ó\T>∑T Á|ü|ü+#·uÛ≤wü m|ü&Ée⁄‘·T+~? Y yÓ˝ÒÃs¡T Hêsêj·TDsêe⁄ ‘Ó\T>∑T #ê˝≤ n+<äyÓTÆq uÛ≤wü. ‘Ó\T>∑T #ê˝≤ ‹j·T´ì uÛ≤wü. ‘Ó\T>∑T #ê˝≤ >=|üŒ uÛ≤wü. (n|ü&˚ #·|üŒ≥T¢ ø=≥ºø£+&ç.) áe÷≥ì me«s¡÷ ø±<äqs¡T. e÷ ne÷àsTT #ê˝≤ n+<äyÓTÆq~. #ê˝≤ ‘Ó*y…’q~. Hê‘√ Ä $wüj·T+ MT<ä MTs¡T m|ü&É÷ b˛{≤¢&És¡T. MT ne÷àsTT n+<äyÓTÆq~ ø±<äT nì Hê‘√ yê~+#·s¡T. b˛H˚¢ bÕ|ü+ Ä ‘·+Á&çøÏ ≈£L‘·Ts¡+fÒ Áù|eT, nì y=~˝ÒkÕÔs¡T. ‘Ó\T>∑T $wüj·T+˝À ≈£L&Ü n+‘˚. ‘Ó\T>∑Tyêfi¯ó¢ ø±ìyê] düuÛÑøÏ yÓ[¢, n+<äs¡÷ Ç+^¢wüßyêfiÀ¢, n+<äs¡÷ Áô|ò+∫yêfiÀ¢, n+<äs¡÷ »s¡àH√¢ ñ+&É>±, ‘Ó\T>∑T Á|ü|ü+#·+˝Àø£˝≤¢ n+<äyÓTÆq uÛ≤wü, >=|üŒ uÛ≤wü nì MTs¡q+&ç, ‘Ó\T>∑Tyêfi¯ó¢ n+‘˚˝Ò, ‘Ó\T>∑Tyêfi¯¢øÏ yêfi¯¢ uÛ≤wü n+fÒ n_Ûe÷qeTì ø±ùd|ü⁄ }s¡T≈£î+{≤s¡T. yêfi¯¢ düuÛÑ´‘· n&ÉT¶ edüTÔ+~ ø±ã{Ϻ n+‘·ø£Hêï Ç+πøMT nqs¡T. eTqøÏ ‘Ó\T>∑T n+<äyÓTÆq uÛ≤wü ø±e&ÜìøÏ ø±s¡D+ eTqøÏ ‘Ó\T>∑T ˇø£ÿfÒ sêe&É+. eTqøÏ Ç+ø=ø£ uÛ≤wü ì»+>± sê<äT. ñ<√´>∑Ø‘ê´ e∫Ãq Ç+^¢wüß uÛ≤wü eTqøÏ y=#·TÃ. kÕVæ≤‘·´ s¡÷|ü+˝À e#˚à Ç+^¢wüß eTqøÏ sê<äT, ø±ø£b˛‘˚ sê<äì eTqøÏ ‘Ó*j·T<äT. ‘Ó\T>∑Tyêfi¯ó¢ Á|ü|ü+#·+˝ÀøÏ e#êÃs¡T. nyÓT]ø± e#êÃs¡T, Ç+>±¢+&ÉT yÓfi≤¢s¡T, ÄÅùdº*j·÷ yÓfi≤¢s¡T. <ë<ë|ü⁄>± Ç+^¢wüß e÷{≤¢&˚≥≥Te+{Ï <˚XÊ\ìï+{Ï˝Àq÷ ‘Ó\T>∑Tyêfi¯ó¢ ø=<=› >=b˛Œ e⁄Hêïs¡T. ø=~›eT+~ Ç+^¢wüß e÷{≤¢&Éì Ç≥©, ÁbòÕHé‡ ˝≤+{Ï <˚XÊ˝À¢ ≈£L&Ü e⁄Hêïs¡T. Ç+‘· <ä÷s¡+ y=∫ÃHê eTq+ ‘Ó\T>∑Tyêfi¯¢y˚T, n+fÒ ‘Ó\T>∑T MT<ä Áù|eT e⁄qï yêfi¯¢y˚T. Ç+‘·ø° ‘Ó\T>∑T MT<ä Áù|eT n+fÒ @${Ï? e÷ ne÷àsTT ‘Ó\T>∑T |ü+&ç‘·Tsê\e⁄‘·T+<ä+fÒ H˚qT Áb˛‘·‡Væ≤kÕÔqH˚ qeTàø£+ ˝Ò<äT Hê≈£î. MTs¡T Ç+»˙s¡¢eø£ÿπs¢<äT, &Üø£ºs¡¢eø£ÿπs¢<äT, ø£+|üP´≥sY ôd’+{ÏdüTº\eø£ÿπs¢<äT, ‘Ó\T>∑T |ü+&ç‘·T\e+&ç #ê\T nì MT |æ\¢\‘√ n+{≤s¡ì Hê≈£î qeTàø£+ ˝Ò<äT. nsTTHê Çø£ÿ&É, eTØ eTTK´+>± nyÓT]ø±˝À, n|ü&É|ü&ÉT Ç+>∑¢+&é˝À ≈£L&Ü, ‘Ó\T>∑T ì\u…{≤º\H˚ e÷≥ $ì|æk˛Ô+~. nyÓT]ø±˝À áeT<Ûä´ á e÷≥ eTØ $ì|æk˛Ô+~. eTTK´+>± Ç˝≤{Ï düuÛÑ˝À¢. eT] nyÓT]ø±˝À ‘Ó\T>∑T ì\u…≥º&É+ n+fÒ @$T{Ï? ‘Ó\T>∑Tyêfi¯ó¢ nyÓT]ø± y=∫Ãq e÷≥ ì»y˚T. ø±ì nyÓT]ø±˝ÀøÏ ‘Ó\T>∑T yÓfi¯¢˝Ò<äT. ‘Ó\T>∑T eTq Çfi¯¢˝À¢ ñ+~. Ç+{À¢ ô|<ä›yêfi¯¢ e÷≥˝À¢ e⁄+~. ø±ì nyÓT]ø±˝À ‘Ó\T>∑T ˝Ò<äT. nyÓT]ø± dü÷ÿfi¯¢˝À ‘Ó\T>∑T ˝Ò<äT, ˇø£{Ï ¬s+&ÉT C≤>±\˝À ‘·|üŒ, $X¯« $<ë´\j·÷˝À¢ ˝Ò<äT, Á>∑+<∏ë\j·÷˝À¢ ˝Ò<äT, |ü⁄düÔø±\ cÕ|ü⁄˝À¢ ˝Ò<äT, πs&çjÓ÷˝À, {Ï.$.˝À ˝Ò<äT. eTq |æ\¢\T nyÓT]ø£Hé Ç+^¢wüß e÷{≤¢&ÉT‘·THêïs¡T. |æ\¢\T eTq‘√ ‘Ó\T>∑T e÷{≤¢≥º+ ˝Ò<˚ nqï u…+>∑ Ç|ü&ç|ü&˚ ø£\T>∑T‘√+~ eTqøÏ. yêfi¯ó¢ nyÓT]ø£qT¢ nsTTb˛‘·THêïs¡T. yêfi¯ó¢ ˇø£y˚fi¯ ø=<√› >=b˛Œ ‘Ó\T>∑T e÷{≤¢&çHê, yêfi¯ó¢ ‘Ó\T>∑Tyêfi¯ó¢ ø±s¡T. @<√ ˇø£ ñ>±~ s√EH√, dü+Áø±+‹ s√EH√ |ü]øÏD°\T ø£≥Tº≈£îì, »&É>∑+≥\T ô|≥Tº≈£îì Hê≥´+ #˚dæHê, yêfi¯ó¢ ì‘·´J$‘·+˝À nyÓT]ø£H˚¢. ‘Ó\T>∑T, MTs¡T MT sTTfi¯¢˝À¢ e÷{≤¢&ÉT≈£î+≥Tqï+‘· es¡≈£L u≤>±H˚ ñ+≥T+~. Ç+ø√ j·÷uÛ…’ j˚Tfi¯¢ es¡≈£L Hê≈£î Vü‰MTj˚T, Çø£ÿ&ÉTqï ô|<ä›yêfi¯¢+<äs¡÷ ‘Ó\T>∑T˝À e÷{≤¢&É‘ês¡T, ø=+<äs¡T ‘Ó\T>∑T˝À sêkÕÔs¡T, s¡#·sTT‘·\÷, ø£e⁄\÷ ne⁄‘ês¡T. MTs¡T ‘Ó\T>∑T˝À |ü⁄{Ϻ, ‘Ó\T>∑T˝À ô|]– Çø£ÿ&çøÏ y=∫Ãqyêfi¯ó¢. n+<äT#˚‘· Vü‰sTT>± ñ+≥T+~ MT‘√ ‘Ó\T>∑T e÷{≤¢&ÉT‘·÷+fÒ.

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 215 Ç|ü&ÉT MT |æ\¢\÷, MT eTqe\÷ ≈£î≥T+u≤˝À¢ ‘Ó\T>∑T e÷{≤¢&Ü\ì, yêfi¯¢øÏ ‘Ó\T>∑T H˚sêŒ\H˚ Á|üj·T‘·ï+ ø=+‘· ø=+‘· eTq˝À ø£ì|æk˛Ô+~. eTq |æ\¢\øÏ ‘Ó\T>∑T #ÓbÕŒ\ì Bø£å>± |üì #˚düTÔqï yêfi¯¢ì z |ü~eT+~ì H˚qT ms¡T>∑T<äTqT. yêfi¯¢ ÄdüøÏÔøÏ, ÁX¯<äΔøÏ, |æ\¢\øÏ ‘Ó\T>∑T H˚s¡Œ&É+˝À yêfi¯¢ ø£èwæøÏ qeTkÕÿsê\T #ÓbÕŒ*. ø±ì, yêfi¯ó¢ bÕsƒê\T #Ó|üŒ&ÜìøÏ |ü⁄düÔø±\T ˝Òe⁄, yêfi¯ó¢ bÕsƒ¡+ #Óù|Œ |ü<äΔ‘·T\T ˝Òe⁄. eTq+ ‘Ó\T>∑T H˚s¡TÃø√˝Ò<äT. eTqøÏ ‘Ó\T>∑T e∫Ã+~. @~ MTs¡T H˚s¡Tà ≈£îHêïs√, n~ MTs¡T #Ó|üŒ>∑\s¡T. dü+^‘·+ H˚s¡TÃ≈£î+fÒ, dü+^‘·+ #Ó|üŒ>∑\s¡T. Hê≥´+ H˚s¡TÃ≈£î+fÒ, Hê≥´+ H˚s¡Œ>∑\s¡T. e+ø±j·T ≈£Ls¡ #Ój·T´&É+ MTø=ùdÔ e+ø±j·T ≈£Ls¡ m˝≤ #Ój·÷´˝À MTs¡T #Ó|üŒ>∑\s¡T. ø±˙, ‘Ó\T>∑T eTq+ H˚s¡Tà ø√˝Ò<äT. @ s¡ø£+>± ‘Ó\T>∑T eTq eTqdüT‡˝À¢øÏ Á|üy˚•+∫+<√, @ s¡ø£+>± ‘Ó\T>∑T eTq X¯Øs¡+˝À uÛ≤>∑yÓTÆb˛sTT+<√ eTq+ #Ó|üŒ˝Ò+. n+#˚‘· ‘Ó\T>∑T |ü⁄≥Tºø£‘√ sêìyêfi¯¢øÏ ‘Ó\T>∑T m˝≤ #ÓbÕŒ˝À eTqøÏ ‘Ó*j·T<äT. H˚qT e÷ sTT+{ϪøÏμ yÓfi¯‘êqT. ø±˙ e÷ neTà ª<ä>∑Z]øÏμ yÓfi¯‘êqT. e÷ ‘ê‘·j·T´ ª<ä>∑Z]øÏμ yÓfi¯‘êqT. ø±s¡T <ä>∑Z]øÏ yÓfi¯‘êqT. Ç+{ÏøÏ nqï|ü⁄Œ&ÉT ªøÏμ nì m+<äT≈£î n+{≤eTT? neTà, ‘ê‘·j·T´, Ç˝≤+{Ï e÷≥\T nqï|ü&ÉT ª<ä>∑Z]øÏμ nì m+<äTø£+{≤+? neTàøÏ, ‘ê‘·j·T´øÏ, ø±s¡TøÏ nì m+<äT≈£î nq+? nø£ÿ&É ª<ä>∑Zs¡μ m+<äT≈£î ô|&É‘ê+, Çø£ÿ&É m+<äT≈£î e÷H˚kÕÔ+? eTq+ |ü⁄düÔø±\T ø=qTø√ÿe#·TÃ, #=ø±ÿ ø=qTø√ÿe#·TÃ. ø±ì nqï+ ø=qTø√ÿ+, uÛÀ»q+ ø=qTø√ÿ+, ø±|ò” ø=qTø√ÿ+. H˚qT ø±|ò” ø=ìô|≥ºqT, ø±|ò” Ç|æŒkÕÔqT. uÛÀ»q+ ø=ìô|≥ºqT, uÛÀ»q+ ô|{ϺkÕÔqT. MT≈£î #=ø±ÿ ø=ìô|&É‘êqT. ø=qT nH˚ ÁøÏj·T ‹H˚ |ü<ësêú\≈£î m+<äT≈£î yê&É+ ‘Ó\T>∑T˝À? Hê≈£î Äø£˝Òk˛Ô+~. Hê≈£î uÛÑj·T+ y˚k˛Ô+~. Hê≈£î dü+‘√wü+>± ñ+~. Ç+^¢wüß˝À I am hungry ne⁄‘·T+~ ø£<ë, H˚qT Äø£˝Òk˛Ô+~ n+fÒ m+<äT≈£î ‘·|ü? e÷ sTT+{ÏøÏ H˚H=ø£ÿDÒí j·T»e÷ìì. Hê &ÉãT“‘√H˚ ø=qT≈£îÿHêïqT. nsTTHê e÷ sTT\T¢ n+{≤qT H˚qT. MT neTàøÏ MTs¡T ˇø£ÿπs ø=&ÉTø√, ≈£L‘·Ts√ ø±e#·TÃ. nsTTq|üŒ{Ïø° MT neTà n+{≤qT. ˙ neTà n+fÒ ‹≥Tº! @ ø±s¡D+ #˚‘·? Ç+^¢wüß |ü⁄≥Tºø£‘√ e÷{≤¢&É&É+ y=∫Ãq yêfi¯¢ |ü\T≈£îã&ç˝À take (rdüTø=qT) nH˚ ÁøÏj·T uÛÀ»Hêìø°, kÕïHêìø°, ø±|ò”˝≤+{Ï Á<äe |ü<ësêú\ø°, dü\Vü‰ø° ñeTà&ç>± yê&É‘ês¡T. eT] ‘Ó\T>∑T˝À uÛÀ»q+ rdüTø√s¡T, kÕïq+ rdüTø√s¡T. M{ÏøÏ #Ój·T´&É+ ÁøÏj·T>± yê&Ü*. eTfi≤¢ uÛÀ»q+ #Ój·T´&É+, e+≥ #Ój·T´&É+ nH˚ e÷≥˝À¢ #Ój·T´&É+ ˇπø ns¡ú+˝À ˝Ò<äT. n+fÒ, ‘Ó\T>∑T˝À Á|ü‹ HêeT yê#·ø±ìøÏ ˇø£ ì]›wüºyÓTÆq ÁøÏj·T e⁄+~, Ä ÁøÏj·TøÏ ∫qï ∫qï ns¡ú#êÃj·T\T ñHêïsTT. Ä ÁøÏj·T\T Ç+^¢wüß˝À eT˝Ò¢ e⁄+&Ée⁄. á $esê\T eTqøÏ Ç|ü&ÉTqï ‘Ó\T>∑T yê´ø£s¡D≤˝Ò$ #Ó|üŒe⁄. Ä yê´ø£s¡D≤\T ‘Ó\T>∑T y=#˚Ãdæq yêfi¯¢ ø√dü+ sêdæq$. n˝≤+{Ï yê´ø£s¡D≤\T ‘Ó\T>∑T H˚s¡Œ&ÜìøÏ |üìøÏsêe⁄. ‘Ó\T>∑T yÓTT<ä{Ï uÛ≤wü sêì yêfi¯¢ø√dü+ yê´ø£s¡D≤\T, uÛ≤cÕ uÀ<Ûäq $<ÛëHê\÷ ‘·j·÷s¡T #Ój·T´ e\dæq nedüs¡+ eTqøÏ Ç+‘·es¡≈£L ø£\>∑˝Ò<äT. n+‘˚ø±<äT, Ä uÀ<Ûäq $<ÛëHê\T Ç+^¢wüß e÷‘·èuÛ≤wü nsTTqyêfi¯¢ø°, Ç+ø=ø£ uÛ≤s¡rj·T uÛ≤wü e÷‘·èuÛ≤wü nsTTq yêfi¯¢ø° y˚s¡Ty˚s¡T>± ‘·j·÷s¡T#Ój·÷´* nH˚ <äèwæº ø±ì, |æ\¢\øÏ ˇø£s¡ø£+ >±q÷, ô|<ä›yêfi¯¢øÏ eTs=ø£s¡ø£+>±q÷, |ü⁄düÔø±\T ‘·j·÷s¡T #˚j·÷\H˚ Ä˝À#·q ≈£L&Ü eTq≈£î ø£\>∑˝Ò<äT. eTq |æ\¢\ e÷‘·èuÛ≤wü Ç+^¢wüß. n+fÒ eTq |æ\¢\ yÓTT<ä{Ï uÛ≤wü Ç+^¢wüß. yêfi¯ó¢ Ç+^¢wüß˝À }Væ≤kÕÔs¡T, Ç+^¢wüß˝À e÷{≤¢&É‘ês¡T, Ç+^¢wüß˝À Á|ü|ü+#êìï ns¡ú+ #˚düT≈£î+{≤s¡T. yêfi¯¢øÏ ‘Ó\T>∑T #Ó|üŒ≥+ m˝≤? Áô|ò+#Y H˚s¡TÃø√e#·TÃ, »s¡àHé H˚s¡Tà ø√e#·TÃ, Ç{≤*j·THé H˚s¡TÃø√e#·TÃ. MTøÏwüºyÓTT∫Ãq uÛ≤wü\T H˚s¡TÃø√e#·TÃqT. <ëìøÏ ø±e*dæq |ü⁄düÔø±\T, M&çjÓ÷\T uÀ˝…&ÉT ñHêïsTT. Ä Ä uÛ≤wü\T m˝≤ H˚sêŒ˝À ‘Ó\TdüTø=ì, H˚πsŒ yêfi¯ó¢Hêïs¡T. Äj·÷ uÛ≤wü\ kÕVæ≤‘·´+ #Óù|Œyêfi¯ó¢Hêïs¡T. n+<äT≈£î ø±e\dæq |ü]ø£sê\T ‘·j·÷s¡T#Ój·T´&ÜìøÏ ø=ìï e+<ä\eT+~ |ü]XÀ<Ûäq\T #˚XÊs¡T. #ê˝≤ nyÓT]ø£Hé j·T÷ìe]‡{°\˝À á.mdt.m˝Ÿ n+fÒ English as Second Language nì ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ $uÛ≤>∑+ e⁄+≥T+~. ‘Ó\T>∑T e÷‘·èuÛ≤wü ø±ìyêfi¯¢øÏ ‘Ó\T>∑T H˚πsŒ $<ÛëHê\ì >∑T]+∫ Ä+Á<Ûä<˚X¯+˝À mìï j·T÷ìe]‡{°\˝À |ü]XÀ<Ûäq #˚düTÔqï yêfi¯ó¢Hêïs√ #Ó|üŒ+&ç Hê≈£î. ‘Ó\T>∑T $wüj·T+˝À á uÛ≤wü ¬s+&√uÛ≤wü>± H˚s¡Œ&ÜìøÏ nqTdü]+#·e\dæq |ü<äΔ‘·T\÷, sêj·Te\dæq |ü⁄düÔø±\÷ ‘·j·Ts¡T #˚ùd yêfi¯¢ì eTq+ ‘·j·÷s¡T#˚düT ø√yê*. ‘Ó\T>∑T<˚X¯+˝À e⁄qï $X¯«$<ë´\j·÷\˝À e⁄qï ‘Ó\T>∑TuÛ≤cÕ XÊÅdüÔy˚‘·Ô\˝À á s¡+>∑+˝À |üì#˚ùdyêfi¯¢ì á |üì #Ój·T´eTì |ü⁄s¡e÷sTT+#ê*. yêfi¯¢øÏ n+<äT≈£î ‘·–q Áb˛‘ê‡Vü≤+ Çyê«*. n+fÒ yêfi¯¢øÏ &É_“∫Ã, á s¡+>∑+˝À |ü]XÀ<Ûäq\T #˚dæ, ÁbÕe÷DÏø£yÓTÆq |ü⁄düÔø±\T sêj·TeTì #ÓbÕŒ*. eTq+ me«s¡eT÷ n&É>∑ø£b˛sTTHê Ç|üŒ{Ïπø á |üì#˚dæq ˇø£]<ä›s¡T uÛ≤cÕXÊÅdüÔE„*ï H˚HÓs¡T>∑T<äTqT. ˇø£s¡T, Á|ü|ü+#· $U≤´‘· Á<ë$&É uÛ≤cÕ XÊÅdüÔy˚‘·Ô uÛÑÁ~sêE ø£èwüíeT÷]Ô>±s¡T, ¬s+&Ée yês¡T, ôV’≤<äsêu≤<äT ôd+Á≥˝Ÿ j·T÷ìe]‡{°ì+∫ á eT<Ûä´H˚ ]f…ÆsY nsTTq |ü]$T sêeTqs¡dæ+Vü≤+>±s¡T. ‘Ó\T>∑T

‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î 2023 216 ¬s+&√uÛ≤wü>± #Ó|üŒ&ÜìøÏ ø±e*dæq yê´ø£s¡D≤\T sêdæqyêfi¯ó¢ M]<ä›s¡÷. nsTT‘˚ Ä yê´ø£s¡D≤\T ô|<ä›yêfi¯¢ ø√dü+ sêdæq$, n+fÒ ø±˝ÒJ˝À #˚πs ej·TdüT‡qï yêfi¯¢ø√dü+ sêdæq$. ô|’øÏ #Ó|üŒø£ b˛sTTHê ‘Ó\T>∑TuÛ≤wü #·eø£ nH˚ n_ÛÁbÕj·T+ ˇø£{Ï eTq˝À #ê˝≤ >∑{Ϻ>± e⁄+~. #·eø£ n+fÒ ‘·≈£îÿe &ÉãT“‘√ <=]πø~ nì ns¡ú+. X¯ì Ä~yêsê˝À¢ eTq˝À ñ‘ê‡Vü≤e+‘·T\T |æ\¢\\øÏ ‘Ó\T>∑T #Ó|üŒ&É+ Äq+~+#·<ä–q $wüj·T+. yêfi¯ó¢ }]πø |üì#˚kÕÔs¡T. yêfi¯¢øÏ J‘ê*e«ø£ÿs¡˝Ò<äT. ø±ì, eTq |æ\¢\øÏ ‘Ó\T>∑T sêyê\qT≈£î+fÒ n+<äT≈£î ø±e\dæq ô|≥Tºã&ç eTq+ ô|{≤º*. eTq <ä–Zs¡ &ÉãT“ ˝Òø£ ø±<äT. ‘Ó\T>∑TuÛ≤wü MT<ä Áù|eT ˝Òø£ ø±<äT. eTq≈£î ‘Ó\T>∑Tì @s¡ø£+>± ô|’øÏ rdüT≈£î sêyê˝À ‘Ó*j·T<äT. &ÉãT“ mø£ÿ&É ô|{≤º˝À ‘Ó*j·T<äT. &ÉãT“ ô|≥Tºã&ç>± ô|fÒº≥|ü&ÉT |òü˝≤Hê ø£+ô|˙˝À ùws¡T¢ ø=q+&ç, |òü˝≤Hê ø£+ô|˙˝À ô|≥Tºã&ç ô|≥º+&ç nì #ÓbÕÔs¡T. dü]>±Z n<˚ |ü<äΔ‹˝À ‘Ó\T>∑T MT<ä ô|≥Tºã&ç ô|≥ºeTì n&ÉT>∑T‘·THêïqT. ‘Ó\T>∑T MT<ä Áù|eTì #·÷|æ+#·eTì n&É>∑fÒ¢<äT. ñ<ës¡+>± $sêfi≤*e«eTì n&É>∑≥+ ˝Ò<äT H˚qT. ‘Ó\T>∑TMT<ä ô|≥Tºã&ç ô|≥ºeT+≥THêïqT. ô|≥Tºã&ç n+fÒ ns¡úy˚T$T{Ï? Bìe\¢ ˝≤uÛ≤ ˝§kÕÔsTT, Ä ˝≤uÛ≤\ e\¢ MTs¡T u≤>∑T|ü&É‘ês¡T. H˚qT ùw¬s¢+<äT≈£î ø=+{≤qT? yê{Ï <Ûäs¡ ô|s¡T>∑T ‘·T+~, Hê≈£î ˝≤uÛÑ+ edüTÔ+~. Hê &ÉãT“ m≈£îÿyö‘·T+~. H˚HÓe«]˙ ìkÕ«s¡ú+>± |üì#Ój·T´eTì n&É>∑qT. ìkÕ«s¡ú+>± |üì#˚düTÔHêï qH˚ yêfi¯¢+fÒ Hê≈£î uÛÑj·T+. eTqøÏ kÕ«s¡ú+ ˝Òø£b˛‘˚ Çø£ÿ&çøÏ y=#˚Ãyêfi¯¢+ ø±<äT. kÕ«s¡ú+ ø√düy˚T Çø£ÿ&ÉTHêï+. kÕ«s¡ú+ ‘·|üø±<äT. ø±˙ ‘Ó*y…’q kÕ«s¡ú+ ø±yê*. nC≤„q+‘√ ≈£L&ÉT≈£îqï kÕ«s¡ú+ eTq kÕúHêìï ‘·–ZdüTÔ+~. ‘Ó*$‘˚≥\‘√ ñqï kÕ«s¡ú+ eTq≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~. ‘Ó\T>∑Tì eTq |æ\¢\ eTqdüT‡˝À¢ ì\u…≥ºeTì n&çπ>~ m+<äT≈£L n+fÒ MT kÕ«s¡ú+ ø√dü+ n&ÉT>∑T‘·THêïqT. Á|üC≤kÕ«$Tø£ <˚XÊ\˝À n~Ûø£dü+U≤´≈£î\ ø£Hêï dü+kÕú>∑‘·+>± ≈£L&ç ñqï ‘·≈£îÿeeT+~øÏ m≈£îÿe ã\eTT+≥T+~. á dü+>∑‹ kÕ<Ûës¡D+>± ‘Ó©<äT eTqøÏ. eTq+ organized minority>± ne>∑\e÷? Ä organized minority>± ne&ÜìøÏ ø±e\dæq Á|üj·T‘·ï+˝À ‘Ó\T>∑T ˇø£ uÛ≤>∑+, eTTK´yÓTÆq uÛ≤>∑+. á eTTK´yÓTÆq uÛ≤>∑+ ì\u…≥Tºø√e&É+˝À eTq |æ\¢\+<äs¡÷ ‘Ó\T>∑T |ü+&ç‘·T˝…’b˛e\dæq nedüs¡+ ˝Ò<äT. MTs¡T ø√s¡T≈£îHêï nes¡T yêfi¯ó ¢, ˇø£y˚fi¯ nsTTHê yêfi¯ó¢ u≤>∑T|ü&És¡T. n+#˚‘· yêfi¯ó¢ ‘Ó\T>∑T |ü+&ç‘·T˝…’b˛yê\˙, ‘Ó\T>∑T˝À s¡#·q\T #˚j·÷\˙, ø√s¡Tø√ø£+&ç MTs¡T. yêfi¯ó¢ ‘Ó\T>∑T Hê uÛ≤wü nqT≈£î+fÒ #ê\T, e÷{≤¢&É>∑*–‘˚ #ê\T. yêfi¯ó¢ ˇø£]‘√ ˇø£s¡T ‘Ó\T>∑T e÷{≤¢&ÉT≈£î+fÒ n|ü&ÉT yêfi¯¢øÏ eTq+ ‘Ó\T>∑Tyêfi¯¢+ nH˚ uÛ≤eq @s¡Œ&ÉT‘·T+~. ø±˙, ‘Ó\T>∑T˝À u≤>± |üì#˚j·T>∑*–q yêfi¯ó¢ ø=~›eT+~ ø±yê*. yêfi¯ó¢ |ü+&ç‘·T\yê*. Ä ø=~›eT+B $X¯«$<ë´\j·÷˝À¢ |üì#˚ùdyêfi¯ó¢ ø±yê*. yêfi¯ó¢ ‘Ó\T>∑Tyêfi‚¢ neø£ÿs¡˝Ò<äT. Áô|ò+∫ yêfi¯ó¢ ø±e#·TÃ, Ç+^¢wüßyêfi¯ó¢ ø±e#·TÃ, »s¡àqT¢ ø±e#·TÃ, nyÓT]ø£qT¢ ø±e#·TÃqT. yêfi¯ó¢ ‘Ó\T>∑T˝À |üì#˚j·÷*. yêfi¯ó¢ ‘Ó\T>∑T˝À ô|<ä› |üì#˚j·÷*. #ê˝≤ ø=~›eT+~ |üì#˚ùdÔ #ê\T. ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+ MT<ä |”ôV≤#Y.&û\T #˚dæqyêfi¯S¢, >=|üŒ >=|üŒ |ü⁄düÔø±\T sêdæqyêfi¯S¢ n+<äs¡÷ ‘Ó\T>∑T yêfi‚¢ ø±qø£ÿπs¢<äT. á $wüj·T+ Ç+ø=+#Ó+ $es¡+>± ˇø£ ì$Twü+˝À #ÓbÕÔqT. áeT<Ûä´ ‘·s¡#·÷ Á|ü|ü+#· ‘Ó\T>∑T eTVü‰düuÛÑ\T »s¡T>∑T ‘·THêïsTT. Ä+Á<Ûä<˚X¯+˝À Á|üuÛÑT‘·«|ü⁄ Ks¡TÑ√qT, á <˚X¯+˝À Ç~>√ Ç˝≤ eTq Ks¡TÑ√q÷. H˚qT Á|üdüTÔ‘· dü+<äsꓤìøÏ nqT>∑T D+>± ˇø£ dü+>∑‹ n&ÉT>∑T<ë+ nqT≈£î+≥THêïqT. Á|ü|ü+#· ‘Ó\T>∑T eTVü‰düuÛÑ\T »s¡T>∑T‘·THêïsTT ø£<ë, Á|ü|ü+#· Ç+^¢wüß eTVü‰düuÛÑ\T »s¡T>∑T‘·THêïj·÷? Á|ü|ü+#· Áô|ò+∫ eTVü‰düuÛÑ\T »s¡T>∑T‘·THêïj·÷? Á|ü|ü+#· »s¡àHé eTVü‰düuÛÑ\T »s¡T>∑T ‘·THêïj·÷? eT] Á|ü|ü+#· ‘Ó\T>∑T eTVü‰düuÛÑ\T m+<äT≈£î »s¡T>∑T ‘·THêïsTT? ‘Ó\T>∑T Á|ü|ü+#·uÛ≤wü ø±<äT ø±ã{Ϻ. ‘Ó\T>∑Tì Á|ü|ü+#·uÛ≤wü #˚j·÷*. n+fÒ, <ëìøÏ ø±e*dæq |ü]ø£sê˝Ò$T{Ï? eTq+ ˇø£ ñ‘ê‡Vü≤+˝À ¬s+&ÉTs√E˝À eT÷&ÉTs√E˝À ˇø£#√≥ #˚], ÁãVü‰à+&ÉyÓTÆq ñ|üHê´kÕ\T #Ó|æŒ, n+‘·ø£qï ÁãVü‰à+&ÉyÓTÆq ñ|üHê´kÕ\T $ì, mHêïfi¯ó¢>±H√ ø£\TdüTø√˝Òø£ b˛sTTq ‘Ó\T>∑T ùdïVæ≤‘·T\ì eT∞¢ |ü\ø£]+∫, eT+∫ ‘Ó\T>∑T uÛÀ»Hê\T #˚dæ, yÓ[¢b˛‘ê+. mø£ÿ&É #·÷dæHê düπs, ∫qï ∫qï dü+düú\T, m≈£îÿe ã\yÓTÆq @sêŒ≥T¢ ˝Òì dü+düú\qT H˚qT #·÷XÊqT. dü+düú n+fÒ ø=ìï ‘·sê\ bÕ≥T ì*#˚~. $X¯« $<ë´\j·T+ ˇø£ dü+düú. n~ ˇø£ ◊<˚fiÀ¢, eT÷&˚fiÀ¢, Hê\Tπ>fiÀ¢ ñ+&ç Ä–b˛<äT. q&ÉTdü÷Ô ñ+≥T+~, ø=ìï e+<ä\ dü+e‘·‡sê\T q&ÉTdüTÔ+~. eTq+ Á|ü|ü+#·+ >∑T]Ô+#·<ä–q Á|ü#·Ts¡D dü+düú\T ì]à+#ê*. $X¯«$<ë´\j·÷\˝ÀøÏ, ˝…’ÁãØ\øÏ, |ü⁄düÔø±\ cÕ|ü⁄˝À¢øÏ Ä dü+düú\T Á|ü#·T]+∫q |ü⁄düÔø±\T yÓfi¯¢>∑\>±*. V”≤Áã÷˝À+∫ e∫Ãq≥Te+{Ï nqTyê<ä+ ô|<ä› |ü⁄düÔø±\ cÕ|ü⁄˝À¢ ‘˚*ø£>± <=s¡T≈£î‘·T+~. >∑{Ϻ>± ◊<äTø√≥¢ »HêuÛ≤ ñ+&És¡T yêfi¯ó¢. Ä #ê˝≤ ø=+#Ó+ eT+~ á <˚X¯+ yÓTT‘·Ô+ MT<ä m+‘· Á|üuÛ≤e+ #·÷|ædüTÔHêïs√ ˇø£kÕ] #·÷&É+&ç yÓ[¢. $X¯«$<ë´\j·T+˝À V”≤Áã÷ &çbÕsYºyÓT+{Ÿ ˝Òì ô|<ä› $X¯«$<ë´\j·T+ mø£ÿ&ÉT+<√ yÓ[¢ #·÷&É+&ç.

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 217 n˝≤ nì, j·T÷<äT\ ≈£î≥T+u≤\˝À ñ+&˚yêfi¯¢+<äs¡÷ V”≤Áã÷ H˚πsÃdüT≈£î+≥THêïsê ˝Ò<äT. yêfi¯ó¢ Ç+^¢ùw H˚s¡TÃ≈£î+≥T Hêïs¡T. nsTTHê V”≤Áã÷ uÛ≤wüì >ös¡$kÕÔs¡T. Ä uÛ≤wü˝À+∫ nqTyê<äyÓTÆq |ü⁄düÔø±\T yÓ+≥H˚ ø=+{≤s¡T. n$ ˝…’ÁãØ˝À ñHêïjÓ÷ ˝Ò<√ #·÷kÕÔs¡T. j·T÷ìe]‡{°˝À bÕsƒê\T #Ó|ü⁄ÔHêïs√ ˝Ò<√ nì #·÷kÕÔs¡T. V”≤Áã÷˝À Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± |ü]XÀ<Ûäq\T »]π>˝≤ #·÷kÕÔs¡T. nyÓT]ø±˝À ≈£L&Ü V”≤Áã÷ H˚s¡TÃø√<ä\T#·T≈£î+fÒ nìï neø±XÊ\÷ e⁄HêïsTT. ø=ìï y˚\ \ø£å\ &Ü\s¡T¢ nyÓT]ø£Hé j·T÷ì e]‡{°\˝À ô|≥Tºã&ç>± ô|{≤ºs¡T j·T÷<äT\T. $X¯«$<ë´\j·÷\˝À ‘Ó\T>∑T XÊX¯«‘·+>± ì\ã&É&ÜìøÏ ø£˙dü+ ˇø£{Ï ¬s+&ÉT $T*j·Tq¢ &Ü\s¡T¢ ø±yê*. eTq+ ‘·\TÃ≈£î+fÒ Ä |üì #Ój·T´>∑\+. >∑‘· bÕ‹ø£ @fi¯ó¢>± ‘Ó\T>∑T dü+düú\T` ˇø£|ü&ÉT ˇø£fÒ e⁄+&˚~, Ç|ü&É$ Hê\T>∑T nj·÷´sTT ¬s+&˚fi¯¢ ø=ø£kÕ] ˇø£]‘√ ˇø£s¡T b˛{Ï|ü&ç eTVü‰düuÛÑ\T ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. yê{Ï ø√dü+ ¬s+&ÉTs√E˝À¢ ø£˙dü+ ø=ìï $T*j·Tq¢ &Ü\s¡T¢ Ks¡Tà ô|&É‘ês¡T, sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\ ø√dü+, dæìe÷ ‘ês¡\ ø√dü+, Ç‘·s¡ Äq+<ë\ ø√dü+. n+<äT˝À Çs¡ejÓ÷´e+‘·T ˇø£#√≥ ‘Ó\T>∑T ì~Û>± #˚]à e⁄+fÒ ábÕ{ÏøÏ Hê\T>∑sTT<äT $X¯«$<ë´ \j·÷˝À¢ ‘Ó\T>∑T endowed professorship @sêŒ≥T #Ój·T´>∑*– e⁄+&˚yêfi¯¢+. nsTTHê á dü+düú\ eTTKT´˝Ò ‘Ó\T>∑T<˚X¯+ yÓ[¢ ‘êeTT ‘Ó\T>∑T|”sƒê\T @sêŒ≥T#˚düTÔHêïeTì ñ|üHê´kÕ\T #ÓbÕÔs¡T. ‘Ó\T>∑T |”sƒ¡+ n+fÒ, Ç|ü&ÉT nyÓT]ø±˝À ¬s+&√ eT÷&√ j·T÷ìe]‡{°\˝À ñqï≥Tº, ‘Ó\T>∑T H˚s¡Œ&ÜìøÏ ñqï ∫qï ˝…ø£Ãs¡s¡T kÕúsTT ñ<√´>∑+ ø±<äT. nyÓT]ø£Hé $X¯«$<ë´\j·÷\˝À ˝…ø£Ãs¡s¡T n+fÒ ‘ê‘êÿ*ø£+>± |üì#˚ùd ñ<√´–. ø=ìï $X¯« $<ë´\j·÷\˝À ìs¡+‘·s¡+ ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ e⁄qï, ì‘·´ ‘ê‘êÿ*ø£‘·˝À e⁄+&˚ ñ<√´–. $X¯«$<ë´\j·÷˝À |”ôV≤#Y.&û.\ì ‘·j·÷s¡T#˚ùd kÕúsTT á e´øÏÔøÏ ñ+&É<äT. n+#˚‘·, ‘Ó\T>∑T ì»+>± ì\ã&Ü\+≥÷ Ábıô|òdüs¡T kÕúsTT˝À ñ<√´>∑T\T ‘Ó\T>∑T ø√dü+ @s¡Œ&Ü*. Ç˝≤{Ï Ábıô|òdüs¡T kÕúsTT ñ<√´>∑T\T dü+düÿè ‘êìøÏ ñHêïs¡T. ‘·$Tfi≤ìøÏ ñHêïs¡T. Væ≤+BøÏ ñHêïs¡T. ‘Ó\T>∑TøÏ ˝Òs¡T. j·T÷ìe]‡{°\˝À ‘Ó\T>∑T Ábıô|òdüs¡T¢ @s¡Œ&É&ÜìøÏ nyÓT]ø±˝À ‘Ó\T>∑T yêfi¯ó¢, ‘Ó\T>∑T<˚X¯+˝À ‘Ó\T>∑Tyêfi¯S¢ Ä+Á<Ûä sêÅwüº Á|üuÛÑT‘·«eT÷ ø£*dæ ˇø£ Á|üD≤[ø£ y˚düTø√yê*. $X¯«$<ë´ \j·÷\˝À ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´, kÕ+düÿè‹ø£ $wüj·÷\ MT<ä |æôV≤#Y.&ç.\T ‘·j·÷s¡sTT, yêfi¯¢ |üì Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+ nsTT‘˚ ‘·|üŒ ‘Ó\T>∑T Á|ü|ü+#· uÛ≤wü>± ãj·T{ÏøÏ sê<äT. Ç+^¢wüß <ë«sê, n˝≤+{Ï Ç‘·s¡ Á|ü|ü+#· uÛ≤wü\ <ë«sê ‘Ó\T>∑T >∑T]+∫q $C≤„q+ Ç‘·s¡ Á|ü|ü+#· uÛ≤wü˝À¢øÏ yÓfi¯¢&ÜìøÏ #ê˝≤ø±\+ |ü&ÉT‘·T+~. n+‘· Bs¡Èø±\ Á|üjÓ÷»Hêìï <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì |üì#˚ùdÔ ‘·|üŒ, e{Ϻ e÷≥\ e\¢ ‘Ó\T>∑T Á|ü|ü+#· uÛ≤wü nsTTb˛<äT. ø£+|üP´≥s¡¢˝À yê&É&ÜìøÏ ‘Ó\T>∑T bòÕ+≥T¢ ‘·j·÷s¡T#˚dæ yê{Ï˝À $&ÉT<ä\ #˚dæq+‘· e÷Á‘êq ‘Ó\T>∑T Á|ü|ü+#·uÛ≤wü nsTTb˛<äT. Ç+‘·ø£qï eTT+<äT>±, Ä+Á<Ûä<˚X¯+˝À $X¯«$<ë´\j·÷\˝À ‘Ó\T>∑T XÊK\ dü+>∑‹ #·÷&É+&ç. nyÓT]ø±˝À ‘Ó\T>∑T Ábıô|òdüsY kÕúHê\T @s¡Œ&ܶj·TH˚ nqT≈£î+<ë+. Ä kÕúHê˝À¢ |üì#Ój·T´&ÜìøÏ ø±e\dæq ns¡Ω‘·\Tqï yêfi¯¢ì ‘Ó\T>∑T XÊK\T ‘·j·÷s¡T #˚düTÔHêïj·÷? nø£ÿ&É ‘Ó\T>∑T˝À |æôV≤#Y.&ç. bı+~qyêfi¯ó¢ ˇø£ÿ¬s’Hê Á|ü|ü+#·+˝À Ç‘·s¡ <˚XÊ˝À¢ ‘Ó\T>∑T Ábıô|òdüs¡T¢ ne&ÜìøÏ ‘·–qyêfi‚¢Hê? nyÓT]ø±‘√ yÓTT<ä\Tô|{Ϻ @ Ç‘·s¡ bÕXÊÑ·´ <˚XÊ˝À¢qT, n#·Ã+>± n+Á<Ûä<˚X¯+˝À ˝≤>±, ‘Ó\T>∑T XÊK\T e⁄+&Ée⁄. Çø£ÿ&ç <˚XÊ˝À¢ <äøÏåD Ädæj·÷ <˚XÊ\ì >∑T]+∫ bÕsƒê\T #Óù|Œ XÊK\T ÁbÕ+rj·T n<Ûä´j·Tq $uÛ≤>±\ Äes¡D˝À e⁄+{≤sTT. Ä <äøÏåD Ädæj·÷ <˚XÊ\ XÊK\˝À $<ë´s¡Tú\T, <äøÏåD Ädæj·÷˝Àì uÛ≤wü˝À¢ @<√ ˇø£<ëìì Á|ü<ÛëquÛ≤wü>± H˚s¡Tà ≈£î+{≤s¡T, <ëì‘√bÕ≥T eTs=ø£ <äøÏåD Ädæj·÷ uÛ≤wü nÁ|ü<Ûëq uÛ≤wü>± H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. Ç+‘·es¡≈£L <äøÏåD Ädæj·÷ uÛ≤wü\˙ï n+fÒ, dü+düè‘·+. Væ≤+B, ‘·$Tfi¯+, á #ê˝≤ $X¯«$<ë´ \j·÷\˝À <äøÏåD Ädæj·÷ XÊK˝À¢H˚ ñHêïsTT. á XÊK\T m˝≤ |üì#˚kÕÔsTT, n+<äT˝À |üì#˚ùd yêfi¯¢øÏ m˝≤+{Ï $<ë´s¡Ω‘·\T ø±yê* nH˚ $wüj·÷\T ‘Ó\T>∑T<˚X¯+˝À @ $X¯«$<ë´ \j·T|ü⁄ ‘Ó\T>∑TXÊU≤ ‘Ó\TdüTø√&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#·˝Ò<äT. ‘Ó\T>∑T <˚X¯|ü⁄ |ü]$T‘· nedüsê\ ø√dü+ @s¡Œ&ɶ á XÊK\øÏ ‘·eT $<ë´s¡Tú*ï Ç‘·s¡ <˚XÊ\øÏ |ü+|æ nø£ÿ&ç $X¯«$<ë´\j·÷\˝À |üì #Ój·T´&ÜìøÏ ‘·–qyêfi¯ó¢>± r]Ã~<ä›e\dæq nedüs¡+ Ç+‘·es¡≈£L ø£\>∑˝Ò<äT. eT] Ç|ü&ÉT ‘Ó\T>∑Tì Á|ü|ü+#·uÛ≤wü>± #Ój·÷´\qï Ä˝À#·q HÓs¡y˚sê\+fÒ, ‘Ó\T>∑T<˚X¯+˝À e⁄qï $X¯«$<ë´\j·÷\ ‘Ó\T>∑T XÊK\T Á|ü|ü+#· <äèwæº n\es¡T#·Tø√yê*. |ü⁄düÔø±\ Á|ü#·Ts¡D <ä>∑Z]ø=ùdÔ Ç+ø± nHê´j·T+>± e⁄+~ eTq |ü]dæú‹. |ü⁄düÔø±\T uÀ˝…&ÉT n#·Tà y˚düTÔHêï+. ø=ìï #ê˝≤ n+<ä+>± ≈£L&Ü n#·Tà y˚düTÔHêï+. ø=ìï n+<ä+>± n#·Tà nsTTHê, Ä |ü⁄düÔø±\T neTTà&ÉTb˛sTTq ‘·s¡yê‘· eTfi≤¢ mø£ÿ&É <=s¡T≈£î‘êjÓ÷ ‘Ó©<äT Hê≈£î. |ü+‘=$Tà~e+<ä\ |ü~˝À, Çs¡y…’˝À, |ü~ùV≤qT˝À, eTTô|ÌŒ˝À n#ÓÌÃq |ü⁄düÔø±\ ø√dü+ H˚qT y˚{≤&ÉT ‘·THêïqT, <=s¡ø£e⁄ Ä |ü⁄düÔø±\T. @ nøÏÿsêE s¡e÷|ü‹sêe⁄ e+{ÏyêfiÀ¢ yÓ[¢ Ä ˝…’ÁãØ˝À¢, ĬsÌÿe⁄˝À¢, yêfi¯¢ <ä–Zs¡, Mfi¯¢ <ä–Zs¡ ÁbÕ<Û˚j·T|ü&ç dü+bÕ~+#·Tø√yê*. m+<äT#˚‘· ˇø£ÿ ˝…’ÁãØ˝À Ä

‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î 2023 218 |ü⁄düÔø±\T n˙ï ˝Òe⁄? m+<äT#˚‘· Ä |ü⁄düÔø±\T Hê≈£î <=s¡ø£e⁄? n#ÓÌÃq |ü⁄düÔø±\T áyêfi¯ ‘êfi¯|üÁ‘· Á|ü‘·T\ø£Hêï ø£wüº+ dü+bÕ ~+#·&É+. m+#˚‘·? mes¡÷ <ë∫ô|≥ºsê |ü⁄düÔø±\T. @ ˝…’ÁãØ˝Àq÷ ˝Òe⁄. n+fÒ eTq+ n˝≤+{Ï dü+düú*ï ì]à+#·˝Ò<äT. me] |ü⁄düÔø±\ì yêfi¯ó¢ y˚düT≈£îì, neTTàø√e&ÉyÓ÷, neTTàø√˝Òø£b˛‘˚ }]øÏH˚ |ü+#·Tø√e&ÉyÓ÷ #˚düTÔHêïs¡T eTq s¡#·sTT‘·\÷, ø£eP\÷qT. me] |ü⁄düÔø±\T yêfi¯¢eTTà≈£îH˚ <äX¯˝À m+<äT≈£îHêï+ eTq+? eTq≈£î #Ó|üø√‘·>∑Z Á|ü#·Ts¡D dü+düú\T m+<äT≈£î ˝Òe⁄? Äø˘‡|òüsY¶ j·T÷ìe]‡{° Á|ü#·Ts¡D dü+düú ˇø£ |ü⁄düÔø£+ y˚ùdÔ, ø=ìï e+<ä\ dü+e‘·‡sê\ ‘·s¡yê‘· ≈£L&Ü Äø˘‡|òüsY¶ j·T÷ìe]‡{°˝À ñ+≥T+<ë |ü⁄düÔø£+. ‹]– ‹]– eTfi≤¢ n#·Tà yÓj·T´ø£b˛sTTHê ø£˙dü+ yêfi¯¢ <ä–Zs¡ Ä |ü⁄düÔø£+ <=s¡T≈£î‘·T+~. n˝≤¢+{Ï Á|ü#·Ts¡D dü+düú\T ì]à+#·˝Òø£b˛e&É+ ‘Ó\T>∑Tyê]øÏ ‘Ó\T>∑TMT<ä ÄdüøÏÔ ˝Ò<äT nì #Ó|üŒ&ÜìøÏ ˇø£ >∑Ts¡TÔ. ‘Ó\T>∑T˝À e⁄qï $C≤„q+˝À @~ Á|ü|ü+#·+ H˚s¡TÃø√yê*? @~ H˚s¡TÃø√ø£b˛‘˚ Á|ü|ü+#· $C≤„HêìøÏ qwüº+? eTq+ Á|ü|ü+#êìøÏ n+~+∫q $C≤„q+ e⁄+<ë? e⁄+~, nì #Óù|Œ kÕe÷õø£ ôdÌús¡´+ ‘Ó\T>∑T<˚X¯+ m|ü&√ ø√˝ÀŒsTT+~. ‘Ó\T>∑T˝À ˇø£|ü&ÉT ñ+&˚ kÕ+düÿè‹ø£ Hêj·T≈£î\T, ø=eTÁsêE \ø£åàDsêe⁄\÷, –&ÉT>∑T sêeT÷às¡TÔ\÷, >∑Ts¡C≤&É nbÕŒsêe⁄\÷ Ç|ü&ÉT ˝Òs¡T. Ç|ü&ÉT eTq≈£îqïyêfi¯¢+‘ê sê»ø°j·THêj·T≈£î˝Ò. sê»ø°j·T+>± ñ<√´>±\T b˛sTTqyêfi¯ó¢ dü+düÿè‹ >∑T]+N, uÛ≤wü >∑T]+N e÷{≤¢&É‘ês¡T. m+<äT≈£î? eTfi≤¢ sê»ø°j·÷˝À¢ ñ<√´>∑+ dü+bÕ ~+#·Tø√&ÜìøÏ. Ç+ø=+<ä]øÏ ‘Ó\T>∑T n+fÒ ˇø£ ne÷j·Tø£yÓTÆq Áù|eT. ‘Ó\T>∑T MT<ä yêfi¯¢øÏ e⁄qï Ä ne÷j·Tø£yÓTÆq Áù|eT Á|üø£{Ï+#·Tø√&ÜìøÏ á ñ<√´>±\T b˛sTTq sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\T neø±X¯+ ÇkÕÔs¡T. |òü*‘·+, KØ<äsTTq Á|ü|ü+#· ‘Ó\T>∑T eTVü‰düuÛÑ\÷, n+‘·T˝Òì ñ|üHê´kÕ\÷, |üÁ‹ø£˝À¢ bòı{À\÷qT. ÄX¯Ãs¡´ y˚T$T≥+fÒ á »≥Tº˝À nyÓT]ø±˝À e⁄qï ‘Ó\T>∑T dü+düú\˝À Á|üeTTKT\T ≈£L&Ü #˚s¡&É+. nyÓT]ø±˝À ‘Ó\T>∑T eT÷&ÉT |ü⁄e⁄«\÷ Äs¡T ø±j·T\T>± n_Ûeè~Δ #Ó+~ b˛‘√+<äì ‘Ó\T>∑T<˚X¯+˝À ñ|üHê´kÕ*e«&É+. á düuÛÑ\T Á|ü|ü+#·+˝À ‘Ó\T>∑T Á|ü|ü+#·uÛ≤wü>± ì\ã&É &ÜìøÏ @MT #Ój·T´e⁄. á ñ|üHê´kÕ\ eT+Á‘ê\ e\¢ Á|ü|ü+#· y…’C≤„ìø£ ˝Àø£+˝À ‘Ó\T>∑T ∫+‘·ø±j·T\T sê\e⁄. ˇø£ uÛ≤wüì ¬s+&√ uÛ≤wü>± H˚s¡Œ&ÜìøÏ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq •ø£åD ø±yê*. Ä s¡ø£yÓTÆq •ø£åD bı+<ä&ÜìøÏ ñ‘ê‡Vü≤e+‘·T˝…’q ‘Ó\T>∑Tyêfi¯ó¢ Á|üj·T‘·ï+ #˚j·÷*. yêfi¯ó¢ dü÷ÿfi¯¢˝À, ø±˝ÒJ\˝À $X¯«$<ë´\j·÷˝À¢ ‘Ó\T>∑T H˚πsŒ s√E y=ùdÔ nyÓT]ø±˝À ‘Ó\T>∑T ì\ã&ÉT‘·T+~. Äô|’q Ç+ø± $X¯«$<ë´\j·÷\‘√ eTq+ ø£*dæ |üì#˚ùdÔ, ‘Ó\T>∑TøÏ Ábıô|òdüs¡T kÕúsTT˝À j·T÷ìe]‡{°\˝À ñ<√´>±\T HÓ\ø=\Œ>∑*–‘˚, n|ü&ÉT yêfi¯¢ ø£èwæ |òü*‘·+>± ‘Ó\T>∑T Á|ü|ü+#·uÛ≤wü ne⁄‘·T+~. Á|ü|ü+#·kÕúsTT˝À ‘Ó\T>∑T >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£îH˚ yêfi¯ó¢, ‘Ó\T>∑T˝À e⁄qï kÕVæ≤‘ê´˙ï, Ç‘·s¡ y…’C≤„ìø£ düe÷#êsê˙ï n+~ |ü⁄#·TÃ≈£îH˚yêfi¯ó¢ Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± e⁄+{≤s¡T. eTq |æ\¢\T @ dü÷ÿ˝À¢ #˚]Hê, @ $X¯«$<ë´\j·T+˝À #˚]Hê ‘Ó\T>∑T #·<äTe⁄≈£îH˚ edü‘·T\T @s¡Œ&É‘êsTT. eTq |æ\¢˝Ò ø±<äT Ç‘·s¡ |æ\¢\T ≈£L&É ‘Ó\T>∑T H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. eTq uÛ≤wü @<√ eTq Çfi¯¢˝À¢ ô|<ä›yêfi¯ó¢ e÷{≤¢&ÉT≈£îH˚ ˇø£s¡ø£yÓTÆq |æ∫à uÛ≤wü nH˚ n_ÛÁbÕj·T+ b˛sTT, Ç~ Á|ü|ü+#·+˝À >=|üŒ Hê>∑]ø£ uÛ≤wü˝À¢ ˇø£{Ï nH˚ ìã“s¡+ eTq |æ\¢˝À¢ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. lø±≈£îfi¯+˝À |ü⁄{Ϻ, Ä+Á<Ûä $X¯«$<ë´\j·T+˝À ‘Ó\T>∑T˝À m+.m. |ü{≤º bı+~, nq+‘·s¡+ nyÓT]ø± yÓ[¢ #ê˝≤ø±\+ y˚T&çdüHé, $kÕÿq‡Hé $X¯«$<ë´\j·T+˝À k‘Y ádtº @wæj·THé düº&ûdt $uÛ≤>±ìøÏ n~Û|ü‹>± |üì#˚dæ, nq+‘·s¡+ ∫ø±>√ $X¯«$<ë´\j·T+˝ÀqT, n{≤¢+{≤ myÓTTØ $X¯«$<ë´\j·T+˝Àq÷ $õ{Ï+>¥ Ábıô|òdüsY>± ñ+&ç, Á|üdüTÔ‘·+ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À @\÷s¡T˝À $ÁXÊ+‘· J$‘·+ >∑&ÉT|ü⁄‘·THêïs¡T. 90 @fi¯¢ ej·TdüT˝Àq÷ ìs¡+‘·s¡ kÕVæ≤‘·´ ÁXÊ$T≈£î&ÉT. Á|üuÛ≤er Á|ü<äT´eTï+, ø£fi≤ |üPs√í<äj·T+ e+{Ï Çs¡yÓ’ ø±¢dæø£˝Ÿ |ü⁄düÔø±\qT Ç+^¢wüß˝ÀøÏ nqTyê<ä+ #˚kÕs¡T. ‘Ó\T>∑T˝À ø£$‘ê $|ü¢yê\ dü«s¡÷|ü+ nH˚ M] Á>∑+<Ûä+ ‘Ó\T>∑THê≥ ÁbÕ#·Ts¡´+ bı+~+~. 2007 ‘êHê düuÛÑ˝À¢ JeqkÕ|òü\´ |ü⁄s¡kÕÿs¡+ bı+<ës¡T.

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 219 Y <äøÏåD≤|ü<∏ä ∫e] #·Áø£e]Ô ns¡M{Ï yÓ+ø£≥|ü‹ <˚esêj·T\T Y ‘Ó\T>∑Tyês¡T eTs¡∫b˛sTTq eTq ‘Ó\T>∑T #·Áø£e]Ô #·]Á‘· ˙\j·TbÕ˝…+ $»jYT≈£îe÷sY yÓ+ø£≥|ü‹ <˚esêj·T\T >∑T]+∫ ˇø£ s¡#·Hê? ndü\T Ç+‘·≈£L meØ yÓ+ø£≥|ü‹ <˚esêj·T\T? #·]Á‘·˝À m|ü&É÷ ù|s¡T $qï≥T¢ >∑Ts¡TÔ˝Ò<˚! ‘Ó\T>∑Tyês¡+<äs¡÷ ‹s¡TeT\ y˚+ø£fÒX¯«s¡Tì >∑T&çì dü+<ä]Ù+#˚ e⁄+{≤s¡T. yÓ\T|ü* qT+&ç yÓ+&ç eTVü‰<ë«s¡+ <ë≥ >±H˚, m&ÉeTy…’|ü⁄q ˇø£ ô|<ä› ì\TyÓ‘·TÔ $Á>∑Vü≤+ e⁄+≥T+~. ù|s¡T ‘Ó\TdüTø√e&É+ ø£wüº+ ø±<äT. $Á>∑Vü≤+ ô|’H˚ sêdæ e⁄+≥T+~ ≈£L&Ü. $Á>∑Vü≤+ m<äTs¡T>± ‘·T˝≤uÛ≤s¡+ e⁄+≥T+~. ãVüQXÊ <˚e⁄&çì #·÷&Ü\H˚ ÄÁ‘·T‘·‘√ eTq+ Ä s¡B›˝À ô|<ä›>± >∑eTì+#·y˚TyÓ÷! n‘·H˚ ªyÓ+ø£≥|ü‹ <˚esêj·T\Tμ. eTq+ <äs¡Ùq nq+‘·s¡+ ‹]– e#˚Ã≥|ü&ÉT n<˚ Á|ü<˚X¯+˝À ≈£î&çy…’|ü⁄q Áoø£èwüí <˚esêj·T\T ‘·q Ç<ä›s¡T <˚y˚s¡T\‘√ ø£q|ü&ÉT‘ês¡T. ãVüQXÊ <˚e⁄&ç <äs¡Ùq+ nsTTbısTT+~ ø±ã{Ϻ, kÕeø±X¯+>± #·÷kÕÔeTT. Ç+‘· Á|üdæ~Δ bı+~q ‹s¡TeT\ >∑T&ç˝À, Áoø£èwüí <˚esêj·T \‘√ bÕ≥T>± e⁄qï, á yÓ+ø£≥|ü‹ <˚esêj·T\T mes¡T? ì»y˚T, uÛ≤s¡‘· #·]Á‘·˝À, Äe÷≥ø=ùdÔ ‘Ó\T>∑T #·]Á‘·˝À ≈£L&Ü $qï >∑Ts¡TÔ ñ+&É<äT. m+<äTø£+fÒ, eTq ‘Ó\T>∑T #·]Á‘· bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±˝À¢ ø£˙ ø£q|ü&É≈£î+&Ü ˇø£ ˝…’qT e⁄+fÒ ñ+≥T+<˚yÓ÷, n+‘˚. Ç+ø£ uÛ≤s¡‘· #·]Á‘·˝À ndü\T Ç˝≤+{Ï ˇø£ bÕÁ‘· ø£q|ü&É<äT ≈£L&Ü. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À, Á|ü‘˚´øÏ+∫ <ë<ë|ü⁄ <ÛäøÏåD≤|ü~∏ì, 1565 qT+∫ j·TTesêE>±, 1585 qT+∫ 1614 es¡≈£î #·Áø£e]Ô>± <ë<ë|ü⁄ eTTô|ÌŒ dü+e‘·‡sê\ bÕ≥T, @ø£#·Ã¤Á‘ê~|ü‘·´+>± @*q #·Áø£e]Ô, á yÓ+ø£≥|ü‹ <˚esêj·T\T. <äøÏåD≤~ sêE\+<ä] #˚‘· ø£|üŒ+ ø£{Ϻ+#·Tø=qï e´øÏÔ. &É∫Ã, Ç+^¢wtyê]‘√ yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ >± yê´bÕsê\T q&ç|æq #·Áø£e]Ô. b˛s¡TÃ^düTyê]‘√ n|üŒ{À¢H˚ j·TT<ëΔ\T #˚dæq #·Áø£e]Ô. H˚{Ï Ä+Á<Ûä, sêj·T\d”eT, ‘·$Tfi¯Hê&ÉT, ø£sêí≥ø£ yÓTT‘êÔìï, πøs¡fi¯˝Àì ø=ìï uÛ≤>±\qT @*q #·Áø£e]Ô. <äøÏåD≤|ü<∏ä#·Áø£e]Ô. n‘·H˚ ns¡M{Ï yÓ+ø£≥|ü‹ <˚esêj·T\T. Áo ø£èwüí <˚esêj·T\ eTqe&ÉT, ¬s+&Ée ≈£L‘·T] ø=&ÉT≈£î. ‘·[¢ø√≥ j·TT<äΔ+˝À nsTT<äT eTTdæ¢+ sêC≤´\ ø£*dæ $»j·T q>∑s¡ kÕÁe÷C≤´ìï z&ç+∫, n|üŒ{Ï #·Áø£e]Ô, Ä[j·T sêeT sêj·T\ì j·TT<äΔ+˝À #·+ù|dæq ‘·sê«‘·, Ä[j·T sêeTsêj·T\ ‘·eTTà&ÉT ‹s¡TeT\sêj·T\T Vü≤+|” qT+∫ ø=~›eT+~ ôd’q´+, ≈£î≥T+uÛÑdüuÛÑT´\‘√ bÕ]b˛sTT, Ç|üŒ{Ï sêj·T\d”eT˝Àì ô|qT ø=+&É ø√≥≈£î #˚s¡Tø=ì ‘·q kÕÁe÷C≤´ìï nø£ÿ&É @sêŒ≥T #˚düT ø=Hêï&ÉT. j·TT<äΔ+˝À ¬>*∫q düT˝≤ÔqT\T, Vü≤+|”ì, Çø£ eTqTwüß\T ìedæ+#· M\T˝Òì Ø‹˝À <ä«+dü+ #˚dæ ‘·>∑\ u…&ÉT‘ês¡T. Ç+‘·es¡≈£î eTq+<ä]ø° ãVüQXÊ ‘Ó\TdüT. ø±˙ Ä ‘·sê«‘· Ä kÕÁe÷´»´+ >∑T]+∫ ô|<ä›>± mø£ÿ&Ü #·~$ ñ+&ÉeTT ≈£L&Ü. Vü≤+|” $<Ûä«+dü+‘√ $»j·Tq>∑s¡+ n+‘·yÓTÆb˛sTT+<äH˚ H˚q÷ <ë<ë|ü⁄ ø±˝ÒJkÕúsTT es¡≈£î nqTø=HêïqT. KT© ≈£î‘·TuŸ cÕ mes¡+fÒ, ≥≈£îÿq >√˝§ÿ+&É düT˝≤ÔHé nì #ÓbÕÔeTT. Ä~˝Ÿ cÕVü‰ mes¡T nì ø£sêí≥ø£˝À n&É>∑+&ç, ;C≤ |üPsY n+≥÷ düe÷<Ûëq yÓTTdüTÔ+~. nø£“sY nì nq>±H˚ uÛ≤s¡‘·<˚X¯eT+‘·{≤ yÓTT|òüT˝Ÿ #·Áø£e]Ô nì nH˚kÕÔs¡T. ø±˙ dü]>±Z ny˚ dü+e‘·‡sê˝À¢, >√˝§ÿ+&É, ;»|üPsY, yÓTT|òüT˝Ÿ nø£“sY\øÏ düeTø±*≈£î&ÉT>± e⁄+&ç, ˇø£ s¡ø£+>± yê]ø£+fÒ m≈£îÿe $d”Ôs¡í+ e⁄qï <äøÏåD≤|ü<∏ëìï @*q ‘Ó\T>∑T #·Áø£e]Ô yÓ+ø£≥|ü‹ <˚esêj·T\T ‘Ó\TkÕ nì n&É>∑+&ç? ‘Ó\¢ yÓTTVü≤+ y˚j·Tø£b˛‘˚ ˇ≥Tº! uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À <˚e⁄&Ós¡T>∑T, Ä+Á<Ûä <˚X¯+˝À ≈£L&Ü ‘Ó©<äT.

‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î 2023 220 $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷»´+, Vü≤+|” $<Ûä«+dü+‘√ Ä–b˛˝Ò<äì, ns¡M{Ï e+X¯+ nH˚ ˇø£ ‘Ó\T>∑T sê»e+X¯eTT Ä kÕÁe÷C≤´ìï eTT+<äT>± ô|qTø=+&É, |æeTà≥, #·+Á<ä–] sê»<ÛëqT\T>±, n≥T |æeTà≥, sêj·T y˚\÷s¡T ¬s+&Ée sê»<Ûëì>± mquÛ…’ dü+e‘·‡ sê\≈£î ô|’>± <ë<ë|ü⁄ <äøÏåHê|ü~∏q+‘ê |ü]bÕ*+∫+<äì, Hê{Ï ‘Ó\T>∑T, ‘·$Tfi¯, ø£sêí≥ø£, ø=ìï eT\j·÷fi¯ ÁbÕ+‘ê\qT #·Áø£e]Ô>± y˚+ø£≥ |ü‹sêj·T\T |ü]bÕ *+#ê&Éì Hê¬ø’‘˚ ø±˝ÒJ $<ä´ |üP]Ô #˚ù <ëø± ≈£L&Ü ‘Ó©<äT. <äøÏåHê|ü~∏ì ˇø£ ‘Ó\T>∑T #·Áø£e]Ô |ü]bÕ*+#ê&Éì, Äj·÷ kÕúìø£ sêE\ #˚‘· ø£|üŒ+ ø£{Ϻ+#·Tø=ì kÕeT+‘·T \T>± #˚düTø=ì ˇø£ ‘Ó\T>∑T #·Áø£e]Ô sê»´ y˚T˝≤&Éì Hê¬ø’‘˚ ∫qï|ü&ÉT Hê bÕsƒ¡´ |ü⁄düÔø±˝À¢ #Ó|üŒ˝Ò<äT. 1615 A.D. Hê{ÏøÏ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À n|üŒ{ÏøÏ eTTô|ÌŒ dü+e‘·‡ sê\T>± <äøÏåHê~∏q+‘·{Ï˙ ˇø£ ‘Ó\T>∑TsêE düs¡«+ düVü‰ #·Áø£e]Ô>± bÕ*düTÔHêï&Éì eTq+ eTq ‘Ó\T>∑T bÕ≥´|ü⁄düÔø±˝À¢ ≈£L&Ü ÁyêdüT ø√˝Òø£b˛e≥+, Á|üuÛÑT‘ê«˝Ò ø±<äT eTq ‘Ó\T>∑T #·]Á‘·ø±s¡T\~ ≈£L&Ü |òüTÀs¡yÓTÆq ‘·|æŒ<ä+. #·]Á‘· |ü≥¢ Ç+‘· ìs¡¢ø£å´+, ne÷qMj·T <Û√s¡DÏ ãVüQXÊ Çø£ @ <˚X¯+˝Àq÷ eTq+ #·÷&Éy˚TyÓ÷. Áoø£èwüí <˚esêj·T\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&˚ eTqeTT Ä e+X¯+˝Àì Ä ‘·sê«‘· #·Áø£es¡TÔ\ >∑T]+∫ ndü\T e÷{≤¢&ÉeTT. ìC≤ìøÏ ø£èwüí<˚esêj·T\ ø±\+˝À $»j·Tq>∑s¡eTT e÷<ä+fÒ e÷<äì ø£qï&É, ‘Ó\T>∑Tyê] eT<Ûä´q ù|N e⁄+&˚~. Vü≤+|” qT+∫ ô|qTø=+&É≈£î e#˚Ãdæq|ü&ÉT, ‹s¡TeT\sêj·T\T yÓ+≥ e∫Ãqyês¡T <ë<ë|ü⁄ ‘Ó\T>∑Tyêπs. n≥T e+{Ï dæú‹ qT+∫ 17e X¯‘êã›eTT ÁbÕs¡+uÛÑ+ Hê{ÏøÏ q÷{ÏøÏ q÷s¡T bÕfi¯ó¢ ‘Ó\T>∑T sê»e+X¯yÓTÆq ns¡M{Ï e+X¯eTT <äøÏåD≤~ì n+‘·{Ï˙ |ü]bÕ*+#·&É+ nH˚ n‘·´+‘· >=|üŒ $wüj·÷ìï n‹ düT\Te⁄>± #·]Á‘·˝À qT+∫ ‘·T&ç#˚XÊs¡T. e÷ #·]Á‘· Ç~, Bìï y˚TeTT ø±bÕ&ÉTø=+{≤eTT nì kÕ«‘·+Á‘·´ nq+‘·s¡+ e∫Ãq Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘ê«\T ≈£L&Ü |ü{Ϻ+#·Tø√˝Ò<äT. eTq ‘Ó\T>∑T #·]Á‘· |ü≥¢ n‘·´+‘· $cÕ<ä+ Ç~. eTq n<äèwüº+ø=B› kÕ«‘·+Á‘ê´ìøÏ ø=~›>± eTT+<äT düeTj·T+˝À ø=+‘·eT+~ #·]Á‘·ø±s¡T\T, á Vü≤+|” nq+‘·s¡ #·]Á‘· ô|’ |ü\T |ü]XÀ<Ûäq\T #˚kÕs¡T. n|üŒ{Ï nHêïeT˝…’, eTÁ<ëdüT j·TTìe]‡{°\ yês¡T |ü\T |ü]XÀ<ÛäHê|üÁ‘ê\qT Á|ü#·T]+#ês¡T. 1928 ªÁbıô|òdüsY ôV≤sêdtμ nH˚ b˛s¡TÃ^dt JdüT{Ÿ, ns¡M{Ï sê» e+X¯eTT >∑T]+∫ $|ü⁄\+>± |ü]XÀ<Ûäq #˚kÕ&ÉT. Äs¡M&ÉT sê» e+X¯eTT, <äøÏåHê|ü<∏ëìï, ø£ècÕíq~ dü]Vü≤<äT›>± n|üŒ{Ï eTTdæ¢+ sêC≤´˝…’q, >√˝§ÿ+&É, ;C≤|üPsY, yÓTT|òüT˝Ÿ <ë&ÉT\ qT+∫ m˝≤ ø±bÕ&ç+~, <ÛäøÏåD≤|ü~∏ì eTTdæ¢MTø£s¡D #Ó+<ä≈£î+&Ü ns¡M{Ï e+X¯eTT <äøÏåD≤|ü~∏πø ˇø£ ø±e*yês¡T>± m˝≤ s¡øÏå+∫+~ $|ü⁄\+>± $e]+#·ã&ç e⁄HêïsTT. ø±˙ <äTs¡<äèwüºeXÊ‘·TÔ, kÕ«‘·+Á‘·´+ nq+‘·s¡y˚T, eTq #·]Á‘·qT eTqeTT eTs¡∫b˛e&É+ ÁbÕs¡+_Û+#êeTT. eTØ Á|ü‘˚´øÏ+∫ ‘Ó\T>∑Tyês¡T ‘·eT #·]Á‘·qT eTs¡∫, |üs¡T\ #·]Á‘·qT uÛÑTC≤q y˚düTø=Hêïs¡T. <äøÏåD≤~ yÓTT‘êÔìï @*q ˇø£ ‘Ó\T>∑T #·Áø£e]Ô >∑T]+∫, Ä ÁbÕ+‘· Á|üC≤˙ø£+ eT~˝À qT+∫ |üP]Ô>± e÷dæb˛e&É+ nH˚~ ãVüQXÊ ‘Ó\T>∑T C≤‹˝À ‘·|üŒ Ç+¬øø£ÿ&Ü »s¡>∑<˚yÓ÷. 1336˝À Væ≤+<ä÷ <Ûäs¡à |ü]s¡ø£åD ø√dü+ n\Hê{Ï e÷*ø˘ ø±|òü⁄sY, n\¢e⁄~ΔHé œ©®\≈£î e´‹πsø£+>± ñ<䓤$+∫q $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷»´+, ‘·q eT÷\ dæ<ëΔ+‘êìï eTs¡∫b˛≈£î+&Ü eT÷&ÉT e+<ä\ ô|’∫\T≈£î dü+e‘·‡sê\TbÕ≥T, <äøÏåD≤~ì ø±e* ø±dæ+~. Ä Áø£eT+˝ÀH˚ ns¡M{Ï e+X¯+, Vü≤+|” z≥$T nq+‘·s¡+, H˚{Ï sêj·T\d”eT˝Àì ô|qTø=+&É <äTs¡Z+ qT+∫ yÓTT<ä≥>± sê»´+ #˚dæ+~. eTq≈£î ∫qï|üŒ{Ï ã&ç bÕsƒ¡+˝À #Ó|æŒq≥Tº $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷»´+ 1565 ‘·[¢ø√≥ j·TT<äΔ+‘√ n+‘·yÓTÆb˛˝Ò<äT. πøe\+ sê»<Ûëì Vü≤+|”ì, ø£èwüíq~ ñ‘·Ôs¡ uÛ≤>±q e⁄qï H˚{Ï ø£sêí≥ø£ ÁbÕ+‘ê˝…’q >∑T\“sêZ, #·+Á<ä>∑T‹Ô, <Ûësê«&é, ‘·Ts¡ÿ˝Ÿ, ã+ø±|üPsY, nπs_j·÷ düeTTÁ<ä rs¡ÁbÕ+‘ê\T ‘·~‘·sê\T ø√˝ÀŒj·÷s¡T. ‘·[¢ø√≥ j·TT<äΔ+ ‘·sê«‘·, eTq sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘·+˝Àì Ä<√˙, Äô|’ ÁbÕ+‘ê\qT ;C≤|üPsY ÄÁø£$T+∫+~. ø±˙ $T–*q <äøÏåD≤~ ÁbÕ+‘·+ n+‘ê, n+fÒ Hê{Ï $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷»´+˝Àì <ë<ë|ü⁄ 70 XÊ‘·+ $d”Ôs¡í+ ‘·[¢ø√≥ j·TT<äΔ+ ‘·sê«‘· ≈£L&Ü ô|qTø=+&É˝À @s¡Œ&çq $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷»´+ ˝ÀH˚ e⁄+~. <äøÏåD≤~ ÁbÕ+‘ê˝…’q eT<äT¬s’, ‘·+C≤ePs¡T, õ+õ, eT<ÛäTsê+‘·ø£+, yÓ\÷¢s¡T. yÓTÆdü÷s¡T, ∫Á‘·<äTs¡Z, Çπøÿ], uÒ\÷s¡T, eT+>∑fi≤|ü⁄s¡+, H˚{Ï πøs¡fi¯˝Àì ø=ìï ÁbÕ+‘ê\‘√ e⁄qï ø=ìï ÁbÕ+‘ê\‘√ $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷»´+ <ë<ë|ü⁄ 1640 <ëø± $\dæ*¢+~. 1565˝À Vü≤+|” z≥$T ‘·sê«‘·, $T–*q $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷C≤´ìï eT÷&ÉT uÛ≤>±\T #˚kÕ&ÉT ‹s¡TeT\sêj·T\T. ‘êqT sêE>± ô|qTø=+&É˝À, yÓTT<ä{Ï ø=&ÉT≈£î Áo s¡+>∑sêj·T\T sê» Á|ü‹ì~Û>± ‘Ó\T>∑T ÁbÕ+‘ê\qT @\T‘·÷ ñ<äj·T–]˝À, ¬s+&Ée ø=&ÉT≈£î sêeT<˚esêj·T\T ø£qï&É ÁbÕ+‘ê\qT @\T‘·÷ Áos¡+>∑|ü≥ï+˝À, eT÷&Ée ø=&ÉT≈£î yÓ+ø£≥|ü‹ <˚esêj·T\T ‘·$Tfi¯ ÁbÕ+‘ê\qT bÕ*dü÷Ô #·+Á<ä–]˝À ñ+&˚≥Tº>± @sêŒ≥T#˚kÕs¡T.

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 221 1571<ëø± ‹s¡TeT\sêj·T\T |ü]bÕ*+#·>±, ô|<ä›ø=&ÉT≈£î Áo s¡+>∑ sêj·T\T Ä ‘·sê«‘· >∑<Ó›HÓøÏÿ, 1584 <ëø± bÕ*+#ê&ÉT. á eT<Ûä´˝À sêeT<˚esêj·T\T nHês√>∑´+‘√ #·ìb˛e&É+, n‘·ì ø=&ÉT≈£î\T eTØ ∫qï|æ\¢\T ne&É+ #˚‘· sê»´+˝À ô|<ä›\T, yÓ+ø£≥|ü‹ <˚esêj·T\qT #·Áø£e]Ô>± #˚kÕs¡T. á Áø£e÷ìï #ê˝≤ düT\uÛÑ+>± #Óù|ŒkÕqT ø±˙, á düeTj·T+˝À Vü≤+|”˝À z&çb˛sTTq $»j·Tq>∑sêìï eT∞¢ ˝Òe˙j·T ≈£L&É<äì ô|qT>=+&É≈£î e∫Ãq|üŒ{Ï qT+N ;C≤|üPsY, >√˝§ÿ+&É\T ìs¡+‘·s¡+>± <ë&ÉT\T #˚dæ $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷C≤´ìï n$T‘· ã\V”≤q+ #˚kÕsTT. Ä<√˙, q+<ë´\, nq+‘·|ü⁄s¡eTT ˝≤+{Ï ô|qTø=+&É |üø£ÿq e⁄qï ÁbÕ+‘ê\H˚ ø±≈£î+&Ü, sê»eTùV≤+Á<äes¡+, ø=+&ÉM&ÉT, ø=+&É|ü*¢, $qTø=+&É, n<ä›+øÏ, ‘·~‘·s¡ ø√kÕÔ ÁbÕ+‘·+˝Àì $»j·Tq>∑s¡ ÄBÛq+˝Àì ÁbÕ+‘ê\qT »sTT+∫ $»j·Tq>∑sêìï ã\V”≤q+ #˚kÕs¡T eTTdæ¢+ ôd’Hê´\T. kÕeT+‘·T\ sêC≤´\T ø±≈£î+&Ü $»j·Tq>∑s¡+ dü«+‘· sê»´+ πøe\+ ô|qTø=+&É #·+Á<ä–] eT<Ûä´ ÁbÕ+‘êìøÏ |ü]$T‘·+ nsTT+~. |ü]dæú‹ #·÷dæq kÕeT+‘·T\T ≈£L&Ü ø£|üŒ+ ø£≥º&É+ Ä\dü´+ #˚j·T≥+, ˝Ò<ë eT<äT¬s’ ˝≤+{Ï sêC≤´\T ndü\T ø£≥º&Éy˚T e÷H˚XÊs¡T. Ç˝≤+{Ï |ü]dæú‹˝À $»j·Tq>∑sêìøÏ #·Áø£e]Ô>± 1584 »qe] e÷dü+˝À #·+Á<ä–]˝À e⁄+&˚ ns¡M{Ï yÓ+ø£≥|ü‹ <˚esêj·T\T ‹s¡TeT\ <˚yê\j·T+˝À ˇø£ ÁbÕ‘·'ø±\+˝À #·Áø£e]Ô>± |ü{≤º_Ûùwø£+ #˚düTø=Hêï&ÉT. Ä |ü{≤º_Ûùwø£+ s√E qT+∫ ˇø£ |ü⁄wüÿs¡+ bÕ≥T>± ;C≤ |üPsY, >√˝§ÿ+&É ùdq*ï m<äTs=ÿ+≥÷ |ü\T j·TT<ëΔ\T #˚kÕ&ÉT. ≈£î‘·TuŸ cÕ q+~ø=≥÷ÿs¡T, eTTdü* eT&ÉT>∑T <ä>∑Zs¡ ø£ècÕíq~ì <ë{Ï $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷»´+ ˝À|ü*øÏ #=#·TÃø=#˚Ãdæ, Ç|üŒ{Ï sêj·T\d”eT˝À ˇø=ø£ÿ <äTsêZìï ÄÁø£$Tdü÷Ô ∫e]øÏ ô|qTø=+&É≈£î #˚] ø√≥qT eTT≥º&çkÕÔ&ÉT. yÓ+ø£≥|ü‹ <˚esêj·T\T ‘·q Á|ü»„qT n+‘ê e⁄|üjÓ÷–+∫ ‘·+C≤ePs¡T j·TTesêE s¡|òüTTHê<Ûä Hêj·T≈£î&ç düVü≤ø±s¡+‘√, ≈£î‘·TuŸ cÕì ‘·]y˚TkÕÔs¡T. Ä ‘·sê«‘·, >∑T‹Ô, ø£&É|ü, >∑+&çø√≥\˝À »]–q Á|ü<Ûëq j·TT<ëΔ˝À¢ ≈£î‘·TuŸ cÕì |üP]Ô>± ‘·]y˚TkÕÔ&ÉT. Ç|üŒ{Ï $XÊK|ü≥ï+ <ä>∑Zs¡˝À, ≈£î‘·TuŸ cÕ ÄBÛq+˝À e⁄qï ø£dæ+ø√≥ì »sTT+∫ yÓqTø£≈£î e#˚à e÷s¡Z+˝À ø=+&É|ü*¢, ø=+&ÉM&ÉT, $qTø=+&É, n<ä›+øÏ HÓ\÷¢s¡T\qT »sTT+∫ $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷»´+ qT+∫ eTTdæ¢+ ôd’Hê´\qT |üP]Ô>± ‘·]y˚TkÕÔ&ÉT. eTTdæ¢+ sêE\‘√ á j·TT<ëΔ\T »s¡T>∑T ‘·Tqï|ü&˚, eT<äT¬s’, õ+J sêC≤´\T <äøÏåD≤~q ‹s¡T>∑Tu≤≥T #˚kÕÔsTT. yê] ô|’ <ë&ç#˚dæ, õ+J sêEqT U…’<äT#˚dæ, eT<ÛäT¬s’ sê»´+ <ä>∑Zs¡ eT÷&ÉT ¬s≥T¢ ø£|üŒ+ edü÷\T #˚dæ ‘·q Ä~Û|ü‘ê´ìï #·÷|ækÕÔ&ÉT <äøÏåD Hêj·Tø£sêE\øÏ. Ä$<Ûä+>± eTTdæ¢+ sêC≤´\qT yê{Ï kÕúq+˝À ñ+∫q nq+‘·s¡+, ‘·q kÕÁe÷»´+ yÓTT‘·Ô+ <äøÏåD≤~˝À e⁄+~, ‘êH˚yÓ÷ ‘·q sê»<Ûëì‘√ <äø£ÿqT |”≥uÛÑ÷$T˝À e⁄Hêïqì Á>∑Væ≤+∫q yÓ+ø£≥|ü‹sêj·T\T, 1594˝À $»j·Tq>∑s¡ sê»´ sê»<Ûëìì ô|qTø=+&É qT+∫ Ç|üŒ{Ï ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢ ‹s¡T|ü‹ |üø£ÿq e⁄qï #·+Á<ä–] ø√≥øÏ e÷sêÃ&ÉT. Ä $<Ûä+>± $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷C≤´ ìøÏ, Vü≤+|”, ô|qTø=+&É ‘·sê«‘·, #·+Á<ä–] eT÷&Ée sê»<Ûëì nsTT+~. n|üŒ{ÏqT+∫ <äøÏåD≤~ MT<ä #·÷|ü⁄ ô|{Ϻ, nø£ÿ&ç e÷≥ $qì ô|<ä› kÕeT+‘·T\sTTq eT<äT¬s’, õ+J, y˚\÷sY\qT »sTT+∫, sêeTHê<é, |ü⁄<äTø=ÿf…̺ ˝≤+{Ï ‘·$Tfi¯ sêC≤´\qT ‘·q≈£î ø£|üŒ+ ø£fÒº kÕeT+‘·T\T>± #˚kÕÔ&ÉT. ‘·+C≤ePs¡T yÓTT<ä{Ï qT+∫ $»j·Tq>∑sêìøÏ nqT≈£L\+>±H˚ e⁄+~. ‘·q sê»´+˝Àì ø£qï&É, eT\j·÷fi¯ dü]Vü≤<äT›˝À¢ <ë&ÉT\T #˚düTÔqï ;»|üPsY sêC≤´ìï dü]Vü≤<äT›˝À¢ qT+∫ |ü\T j·TT<ëΔ\ <ë«sê ‘·]$T ø=&É‘ê&ÉT yÓ+ø£≥|ü‹sêj·T\T. ø£qï&É sêC≤´\sTTq ∫Á‘·<äTs¡Z, ø√˝≤sY, dü+‘·u…q÷ïsY, uÒ\÷s¡T, Çπøÿ], yÓTÆdü÷s¡T, eT+>∑fi¯Ss¡T, eT\j·÷fi¯ sêC≤´\T ø=ìï, ¨HêyêsY e+{Ï nπs_j·÷ kÕ>∑s¡ rs¡ sêC≤´\‘√ düVü‰ <ë<ë|ü⁄ <äøÏåHê~q+‘·{Ï˙ ‘·q $»j·Tq>∑s¡ #Û·Á‘· #Ûêj·T˝ÀøÏ ‘Ó#·TÃø=ì <äøÏåD≤~ #·Áø£e]Ô>± ne‘·]kÕÔ&ÉT yÓ+ø£≥|ü‹sêj·T\T. áeT<Ûä´˝À eT∞¢ eT<äT¬s’ ‘√ø£ s¡a≤&ç+∫, yÓ\÷¢s¡T sêE ‹s¡T>∑Tu≤≥T #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘êsTT. yê{Ïì nDÏ∫y˚dæ, yÓ\÷¢s¡T sêEqT U…’<äT#˚dæ Ä sêC≤´ìï $»j·Tq>∑s¡+˝ÀøÏ ø£*ù|kÕÔ&ÉT. eT<äT¬s’ MT<ä eT∞¢ nsTT<äT ¬s≥T¢ ø£|üŒ+ n<äq+>± y˚dæ ‘êH˚ <äøÏåD≤~øÏ #·Áø£e]Ô nì ìs¡÷|ækÕÔ&ÉT. Ä Áø£eT+˝ÀH˚ eT]+‘· |üs¡´y˚ø£åD≈£î M\T>±, $»j·Tq>∑sêìøÏ sê»<Ûëì>± #·+Á<ä–]‘√ bÕ≥T>± yÓ\÷¢s¡TqT 1602e dü+e‘·‡s¡+˝À ¬s+&Ée sê»<Ûëì>± #˚kÕÔ&ÉT. Ä s√EqT+∫ Ç|üŒ{Ï<ëø± yÓ\÷¢s¡T ù|s¡T ªsêj·TyÓ\÷¢s¡Tμ nsTT+~. á Áø£eT+˝ÀH˚, ñ‘·Ôs¡ uÛ≤s¡‘·<˚X¯ eTTdæ¢+ sêE, yÓTT|òüT˝Ÿ #·Áø£e]Ô nø£“sY >∑T»sê‘Y˝À j·TT<äΔ+˝À e⁄+&ç, <äø£ÿqT˝Àì ÄVü≤à<äTq>∑sY, ;C≤|üPsY\qT »sTT+#· HÓ+∫, $»j·Tq>∑sêìï düVü‰j·T+ ø√] sêj·TuÛ≤s¡+ |ü+|ækÕÔ&ÉT. ˇø£|ü&ÉT MT kÕÁe÷C≤´ìï z&ç+∫ Vü≤+|”ì HêX¯q+ #˚kÕs¡T ø±ã{Ϻ Ç<ä›s¡eT÷ ø£*ùdÔ Ä ¬s+&ÉT eTTdæ¢+ sêC≤´\qT HêX¯q+ #˚<ë›eTì Á|ü‹bÕ ~kÕÔ&ÉT. BìøÏ Á|ü<Ûëq ø±s¡D+, nø£“sY, <äøÏåD≤~ì #˚sê\+fÒ, ñ‘·Ôs¡ uÛ≤s¡‘·+ qT+&ç <äø£ÿqT |”≥uÛÑ÷$T˝Àì eTTdæ¢+ sêC≤´ \sTTq nVü≤eT<éq>∑sY, ;C≤|üPsY, >√˝§ÿ+&É\qT <ë{Ï sêyê*. ˝Ò<ë >∑T»sê‘Y qT+&ç, yÓ+ø£≥|ü‹ ÄBÛq+˝À e⁄qï <äøÏåD ø£sêí≥ø£ <ë«sê <äøÏåD≤~˝ÀøÏ sêe#·TÃ. á y˚Ts¡≈£î nø£“sY #·Áø£e]Ô ¬s+&ÉT kÕs¡T¢, 1602, 1604 dü+e‘·‡sê˝À¢ sêj·TuÛ≤s¡+ |ü+|ækÕÔ&ÉT. ø±˙ <ëì yÓqTø±\ e⁄Hêï <äTs¡T“~Δì Á>∑Væ≤+∫q yÓ+ø£≥|ü‹sêj·T\T nø£“sY≈£î düVü≤ø£]+#˚+<äT≈£î ìs¡›«+<ä+>± ‹s¡düÿ]kÕÔ&ÉT. n|üŒ{À¢ $»j·Tq>∑s¡+ MT<ä >∑T»sê‘Y qT+&ç <ä+&Ó‘˚Ô <ÛÓ’s¡´+ ˝Òø£ nø£“sY ≈£L&Ü $Tqï≈£î+&çb˛j·÷&ÉT. n˝≤ eTs=ø£kÕ] eTTdæ¢+ ôd’Hê´\qT <äøÏåD≤~˝ÀøÏ sêyê&Üìï ìs√~Û+#ê&ÉT. á Áø£eT+˝ÀH˚, n|üŒ{Ïπø uÛ≤s¡‘Y˝À e⁄qï b˛s¡TÃ^dtyês¡T, ‘·[¢ø√≥ j·TT<äΔ+˝À sêeTsêj·T\ eTs¡D≤+‘·s¡+ Ä–b˛sTTq

‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î 2023 222 $»j·Tq>∑s¡ b˛s¡TÃ^dt dü+ã+<Ûë\qT eT∞¢ |ü⁄qs¡T<äΔ]+#·Tø=ì, yÓ+ø£≥|ü‹sêj·T\ nqTeT‹‘√ n‘·ì ÄBÛq+˝À e⁄qï Ç|üŒ{Ï eTÁ<ëdüT |üø£ÿq e⁄qï, yÓTÆ˝≤|üPsY˝À ˇø£ ø√≥ ø£≥Tºø=ì, ‘·eT yê´bÕs¡ kÕÁe÷C≤´ìï ì]à+#·Tø=Hêïs¡T. n<˚ ø√e˝À &É∫Ãyês¡T ≈£L&Ü yÓ+ø£≥|ü‹ì ÄÁX¯sTT+∫ n‘·ì ÄBÛq+˝À e⁄qï |ü⁄*ø±{Ÿ düs¡düT‡ rsêq ˇø£ ø√≥ ø£≥Tºø=ì yê´bÕsêìï Äs¡+_Û+#ês¡T. Ç~ #·÷dæ n|üŒ{Ïπø ≈£î‘·TuŸ cÕ ÄBÛq+˝À e⁄qï eT∫©|ü≥ï+˝À yê´bÕs¡+ #˚düTÔqï Ç+–¢wt ádtº Ç+&çj·÷ ø£+ô|˙yês¡T yÓ+ø£≥ |ü‹ì X¯s¡DT C§∫à ‘·eT≈£L neø±X¯+ ÇeTàHêïs¡T. |ü⁄*ø±{Ÿ <ä>∑Zs¡ yê]ø° nqTeT‹ì Ç#êÃ&ÉT yÓ+ø£≥|ü‹. ø±˙ n~ neT\T ˝ÀøÏ e#˚à düeTj·÷ìøÏ yÓ+ø£≥|ü‹ #·ìb˛e&É+‘√ n~ eTs¡T>∑Tq |ü&ÉT‘·T+~. ‹]– 15 dü+e‘·‡sê\ ‘·sê«‘· Ç|üŒ{Ï #ÓHÓÌïqT, yÓ+ø£≥|ü‹ yês¡düT&ÉT n<˚ #·+Á<ä–] ø√≥˝À n|üŒ{Ï nqTeT‹ì |ü⁄qs¡T<äΔ]+∫ nqTeT‹ ÇkÕÔ&ÉT. ‘·b˛Œ, ˇb˛Œ #Ó|üŒ˝ÒeTT >±˙, j·T÷s√|t e\dü<ës¡T\≈£î eTT+<äT nqTeT‹ Ç∫à yês¡T uÛ≤s¡‘Y˝À ø±\T ô|≥º&ÜìøÏ düVü≤ø£ ]+∫+~ e÷Á‘·eTT yÓ+ø£≥|ü‹ nì #Ó|üŒ#·TÃ. ø±˙ n|üŒ{À¢ á j·T÷s√|t e\dü<ës¡T\T yÓ+ø£≥|ü‹ ø£s¡TD≤ø£{≤ø£å Mø£åD≤\ ø√dü+ #˚j·Tì Á|üj·T‘·ï+ ˝Ò<äT. n|üŒ{À¢ yÓ+ø£≥|ü‹ <˚esêj·T\T <äøÏåD≤~ #·Áø£e]Ô eT]! ≈£î‘·TuŸ cÕ ÄBÛq+˝À e⁄qï eT∫©|ü≥ï+ πse⁄ ‘·|üŒ, <äøÏåD≤~ ‘·÷s¡TŒ rs¡+ yÓTT‘·Ô+, <äøÏåD rs¡+˝Àì |ü\T rs¡ ÁbÕ+‘ê\T yÓ+ø£≥|ü‹ ÄBÛq+˝À e⁄+&É≥+‘√ rs¡ ÁbÕ+‘· πse⁄˝À¢ yê´bÕs¡+ #˚ùd j·T÷s√|t sêC≤´\≈£î yÓ+ø£≥|ü‹ Á|”‹ bÕÁ‘·T&Éj·÷´&ÉT. n|üŒ{À¢ b˛s¡TÃ^dt <˚XÊìï j·T÷s¡|t˝À ôdŒsTTHé <˚X¯+ »sTT+∫+~, ‘·q ÄBÛq+˝À e⁄qï b˛s¡TÃ^dt yê´bÕs¡ $wüj·÷\ ø√dü+ ôdŒsTTHé sêE n|üŒ{À¢ yÓ+ø£≥|ü‹ sêj·T\T‘√ mH√ï ñ‘·Ôs¡ Á|ü‘·T´‘·Ôsê\T »]bÕ&ÉT. b˛s¡TÃ^dt |ü]XÀ<ÛäHê\j·÷˝À¢ Ç|üŒ{Ïø° e⁄HêïsTT ne˙ï. ÄdüøÏÔ e⁄+fÒ, eTÁ<ëdüT ø£HÓïyÓTsê Á>∑+<Ûë\j·T+˝À ≈£L&Ü ø=ìï <=s¡T≈£î‘êsTT. |ü<äVü‰s¡e X¯‘êu≤Δ|ü⁄ ∫e]˝À, |ü~ùV≤&Ée X¯‘êu≤›|ü⁄ yÓTT<ä{Ï ¬s+&ÉT <äX¯ø±˝À¢ <äøÏåD≤~˝À ˇπø ˇø£ #·Áø£e]Ô ns¡M{Ï yÓ+ø£≥|ü‹ <˚esêj·T\T. <äøÏåD≤~˝Àì ‘=+u…’ XÊ‘·+ eT+~ sêE\T n‘·øÏπø ø£|üŒ+ ø£fÒºyês¡T. ø±˙ yÓ+ø£≥|ü‹sêj·T\T >=|üŒ‘·q+ πøe\+ á Ms¡‘·«+ e\¢H˚ e∫Ã+<ë n+fÒ, ø±H˚ø±<äT. n‘·ì >=|üŒ‘·q+˝Àì Ç+ø√ Á|ü<ÛëqyÓTÆq ø√D+ @+≥+fÒ. Væ≤+<äTeT‘êìï ø±bÕ&É&É+. $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷»´+ yÓTT<ä{Ï qT+∫ ø£fi¯\T, kÕVæ≤‘·´+, uÛÑøÏÔ ø£≥º&Ü\T / •\Œø£fi¯, j·TT<ëΔ\T` á nsTT~+{Ï‘√ düe÷Vü‰s¡+ nsTT e⁄+~. ø=+‘· y…’wüíe+ y…’|ü⁄ yÓTT>∑TZ #·÷|ü⁄‘·÷ Væ≤+<ä÷eT‘·+ y…’|ü⁄ |üP]Ô>± e⁄+&çb˛sTT, Ä eT‘· ñ<äΔs¡D, s¡ø£åD Á|ü<Ûëq+>± >∑&ç|æq kÕÁe÷»´+ n~. n|üŒ{À¢ |ü]dæú‘·T\T ≈£L&Ü n˝≤π> e⁄+&˚$. |ü]¸j·÷ qT+∫ e∫Ãq eTTdæ¢+ sêE\T, eT÷&ÉT Hê\T>∑T kÕÁe÷C≤´\T ‘·q #·T≥÷º ñ+≥÷, #ê˝≤kÕs¡T¢ Væ≤+<ä÷ >∑Tfi¯ó¢, eT‘·eTT, eT‘êe\+ã≈£î\T nbÕj·T+˝À |ü&ÉT‘·Tqï s√E\$. n+<äTø£ì Væ≤+<ä÷eT‘êìï ‘·q kÕÁe÷»´ eT‘·+>± #·÷dü÷Ô, <ëì˝À y…’wüíe kÕ+Á|ü<ëj·÷ìï, $wüßí Äsê<ÛäqqT Á|ü<Ûëq e÷s¡Z+>± #·÷dæq s√E\$. Vü≤+|” j·TT<äΔ+ ‘·sê«‘·, n≥T ;C≤|üPsY, Ç≥T ≈£î‘·TuŸ cÕ, ô|’q ñ‘·Ôs¡+ qT+∫ yÓ÷|òüT˝Ÿ sêC…’q nø£“sY eTT>∑TZs¡÷ $$<Ûä kÕúsTT˝À¢ eTTdæ¢+ ‘·‘ê«ìï Á|üe∫+#ês¡T. eT‘· Äe\+ãq nH˚~ kÕs¡«uÛÖeT‘ê«ìøÏ ˇø£ ns¡Ω‘· nsTT+~. Ç≥T $»j·Tq>∑s¡+˝À ≈£L&Ü Væ≤+<ä÷eT‘·+, >∑Tfi¯ó¢ >√|ü⁄sê\T y˚<ä$<ä´πø ø±<äT, Ä düeTj·T+˝À s√EyêØ J$‘·+˝À ˇø£ uÛ≤>∑+. JeH√bÕ~Û˝À ˇø£ e÷s¡Z+. n+<äTø£ì yÓ+ø£≥|ü‹sêj·T\≈£î ≈£L&Ü Væ≤+<ä÷ eT‘· ñ <äΔs¡D, dü+düÿè‹ , kÕVæ≤‘·´+, kÕ+Á|ü<ëj·÷\ |ü]s¡ø£åD nH˚$ n‘·ì sê»<Ûäs¡à+˝À ˇø£ uÛ≤>∑+ nj·÷´sTT. ô|’>± Vü≤+|” $<Ûä«+dü+ ‘·sê«‘· <˚yê\j·÷\ \÷{°, $<Ûä«+X¯+ m≈£îÿe nsTT+~. <˚yê\j·÷\T düT\uÛÑ+>± &ÉãT“\T, q>∑\T <=]πø Á|ü<˚XÊ\T nj·÷´sTT. n+<äTø£ì yê{Ïì dü+s¡øÏå+#ê*‡q u≤<Ûä´‘· #·Áø£e]Ô>± yÓ+ø£≥|ü‹<˚ nsTT+~. <˚yê\j·÷\ dü+s¡ø£åD n+X¯+˝À yÓ+ø£≥|ü‹ ‘·q sê»´+˝ÀH˚ ø±<äT, kÕeT+‘·T\ sêC≤´˝À¢, ˇø£ÿ e÷≥˝À |üP]Ô <äøÏåD≤~˝À, ˇø£ÿ <˚yê\j·÷ìøÏ ≈£L&Ü düeTdü´ ˝Ò≈£î+&Ü #·÷kÕ&ÉT. ø£èwüí <˚esêj·T\T ‹s¡TeT\ >∑T&çøÏ Ç∫Ãq≥Tº ô|<ä› m‘·TÔq q>∑\T, eÁC≤\T Ç∫Ãq <ëK˝≤\T ˝Òe⁄>±˙, ‘·q düT$XÊ\ kÕÁe÷»´+˝Àì Á|ü‹ >∑T&çì ø±bÕ&Ü&ÉT. ‘·q >∑Ts¡Te⁄ ‘ê‘ê#ês¡T´\ yê]ì ø£+∫ ÁbÕ+‘·+˝Àì ô|<ä› >∑Tfi¯¢≈£î n~Ûø±]>± ìj·T$T+∫ >∑Tfi¯¢qT dü+s¡øÏå+#ê&ÉT. Çø£ kÕVæ≤‘·´+ $wüj·÷ìø=ùdÔ ø£èwüí<˚esêj·T\ ‘·sê«‘· kÕVæ≤‘ê´ìøÏ n+‘· ô|<ä› m‘·TÔq ÁbÕeTTK´‘· Ç∫Ãq e´øÏÔ yÓ+ø£≥|ü‹ <˚esêj·T\T. nwüº~>∑ZC≤\˝À n|üŒ{Ïø° Áã‹øÏ e⁄qï, ‘ÓHê* sêeTø£èwüßí&ÉT, sêeTsê»uÛÑ÷wüDT&ÉT, |æ+>∑[ dü÷s¡q, yÓ+ø£≥|ü‹ ÄkÕúq+˝À ≈£L&Ü e⁄+&˚yês¡T. <äsê“s¡T˝À ì‘·´+ eT‘·, kÕVæ≤‘·´, y˚<ë+‘·, yê´ø£s¡D #·s¡Ã\T »]π>$. #·Áø£e]Ô ‘Ó\T>∑T, dü+düÿè‘êìï ‘·eT uÛ≤wü\T>± #˚düTø=Hêï, ‘·$Tfi¯eTT, ø£qï&Üìï ≈£L&Ü Ä<ä]+#ês¡T. b˛s¡TÃ^düT bòÕ<äs¡¢‘√ Ŭø’düÔeeTT >∑T]+∫ <äsê“s¡T˝À #·s¡Ã\T »]ù|yê&ÉT yÓ+ø£≥|ü‹. ‘êfi¯¢bÕø£ nqïe÷#ês¡T´\ ≈£îe÷s¡T&ÉT ‘êfi¯¢bÕø£ ‹s¡TeT\j·T´ yÓ+ø£≥|ü‹ ÄkÕúq+˝Àì yê&˚. dü+düÿè‘·+, >∑DÏ‘·eTT, y˚<ë+‘·eTT, CÀ´‹cÕ´˝À¢ |ü+&ç‘·T &Ó’q yÓ+ø£≥|ü‹ ‘·q ÄkÕúq+˝À |ü\T Á|üdæ~Δ #Ó+~q ø£e⁄\qT Ä<ä]+#ê&ÉT. nwüº~>∑ZC≤\˝À ˇø£¬s’q uÛÑ≥TºeT÷]Ô Ç‘·ì ÄkÕúq+˝À ñ+&ç ªqs¡dü uÛÑ÷bÕ*j·TeTTμ, ªVü≤]X¯Ã+Á<ä q˝ÀbòÕU≤´qeTTμ nH˚ ø±yê´\qT ÁyêkÕ&ÉT. $$<Ûä ‘·$Tfi¯ ø£e⁄\T, ≈£î+uÛÑø√D+ qT+∫ ªdüTNq›è&ÉTμ, ªÄq+<ä qeT•Ùyêj·T |ü+&És¡+μ ˝≤+{Ï yê]ì ∫<ä+ãs¡+ q≥sê» >∑T&ç |üs¡´y˚ø£åD≈£î $ìjÓ÷–+ #ê&ÉT. yÓ+ø£≥|ü‹ >∑Ts¡Ty…’q ‘ê‘ê#ês¡T´\yês¡T ªkÕ‹«ø£ ÁãVü≤à $<ä´ $˝≤düμ, ªbÕ+&ÉTs¡+>∑ eTVü≤‘·´+μ ˝≤+{Ï ø±yê´\T sêkÕ&ÉT. nwüº~>∑ZC≤˝À¢ì ‘ÓHê* sêeT*+>∑ø£$ n+<ä]ø° ‘Ó*dæq ø£$es¡T´˝Ò. áj·Tq yÓ+ø£≥|ü‹ ÄkÕúq+˝À ≈£L&Ü e⁄Hêï&ÉT. XË’e ø£$ nsTTq

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 223 sêeT*+>∑ø£$ y…’wüíeø£$>± e÷sê&ÉT. eT{Ï¢ nq+‘·ø£$ sêdæq ªø±≈£îdüú $»j·T+μ, ‘·]>=|ü\ eT\¢q Áyêdæq ª#·+Á<äVü‰qT #·]Á‘·+μ, nj·T´\ uÛ≤düÿs¡T&ÉT Áyêdæq ª¬s≥ºeT‘·+μ, mÁsê e÷<Ûäe sêj·TTì ªÁ‹|ü<ä <√´‹ìμ, ã≥Tº\+ø£ Áyêdæq ªXÊ<ÛäqTXÊdüqμ, XË’e n<ÓÌ«‘· y˚<ë+‘·≈£î&ÉT nj·T´|üŒ BøÏå‘·T\T Áyêdæq ª≈£îe\j·÷ q+<äμ, yÓTT<ä\T>∑Tq$ Ç‘·ì ÄkÕúqeTT qT+&ç e∫Ãq s¡#·q\T. Mπs ø±≈£î+&Ü, yÓ+ø£≥|ü‹ kÕeT+‘·T\ <ä>∑Zs¡ ≈£L&Ü |ü\Te⁄s¡T ø£e⁄\T |ü+&ç‘·T\T e⁄+&˚yês¡T. yê]ì ≈£L&Ü yÓ+ø£≥|ü‹ ÄVü‰«ì+∫ Ä<ä]+#˚yê&ÉT. eT<Ûä« y˚<ë+‘êìï Á|üe∫+∫q ‘·+C≤ ePsY e÷<Ûäyê#ês¡´ $»j˚T+Á<ä rs¡ú Áyêdæq ª#·Áø£ MTe÷+X¯μ, ªHê´j·T $es¡Dμ, yÓ+ø£≥|ü‹ #˚‘· Ä<ä]+#·ã&ܶsTT. e&ûsêj·T rs¡ú, >√$+<ä BøÏå‘·, ‘·~‘·s¡T\T Áyêdæq ªVü≤]e+X¯ #·]Á‘·μ, ªdü+^‘· düT<Ûëì~Ûμ, ªuÛ≤eq |ü⁄s¡Tc˛‘·ÔeTμ ÄHê{Ï s¡#·q˝À¢ >=|üŒ$. sêj·T\d”eT˝Àì >∑+&çø√≥≈£î #Ó+~q |æ+>∑[ dü÷s¡q Áyêdæq ªø£fi≤|üPs√í<äj·T+,μn‘·ì ø=&ÉT≈£î Áyêdæq ªsê|òüTe bÕ+&ÉMj·TeTTμ, ª>∑s¡T&É |ü⁄sêDeTTμ, ‘·~‘·s¡ s¡#·q\T yÓ+ø£≥|ü‹ ø±\+˝À mqï<ä–q$. ndü\T yÓ+ø£≥|ü‹ <˚esêj·T\T <äøÏåD uÛ≤s¡‘· ∫e] #·Áø£e]Ô nì m+<äT≈£î #ÓbÕŒ*? ˇø£ #·Áø£e]Ô >=|üŒ‘·q+ >∑T]+∫ e÷{≤¢&Ü\+fÒ, eTTK´+>± ¬s+&ÉT |ü]$T‘·T\T nedüs¡+. ˇø£{Ï, ÄHê{Ï ø±\e÷q |ü]dæú‘·T\T, Ä ø±\+˝À n‘·qT HÓs¡y˚]Ãq |üqT\T, e∫Ãq ø°]Ô— ¬s+&ÉT n‘·ì ìsê´D+ ‘·sê«‘· e∫Ãq e∫Ãq ‘·<äT|ü] sêE\T/ #·Áø£es¡TÔ\ kÕúsTT, yê] kÕÁe÷»´ $d”Ôs¡í+ ‘·~‘·sê\T. Ä #·Áø£e]Ô ‘·sê«‘· n‘·q+‘·{Ïyês¡T ˝Òs¡T nì #ÓbÕŒ\+fÒ, yÓ+ø£≥|ü‹ sêj·T\T ‘·<äq+‘·s¡+, n+‘·{Ï ô|<ä› sê»´+>±˙, n‘·ì øÏ+<ä e⁄qï nìï kÕeT+‘· sêC≤´\T>±˙, n‘·ì ø°]Ô Á|ü‹wüº\T>±˙, n‘·ì ‘·sê«‘· sêE\≈£î e∫à ñ+&É≈£L&É<äT. yÓ+ø£≥|ü‹sêj·T\T j·TTesêE>± 20 dü+e‘·‡sê\T #·+Á<ä–] qT+∫ ‘·$Tfi¯ sêC≤´\qT— 29 dü+e‘·‡sê\T <äøÏåD≤ |ü<∏äeTT n+‘·{Ï˙ $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷»´ #·Áø£e]Ô>± |ü]bÕ*+∫ 1614˝À #·ìb˛j·÷&ÉT. n‘·qT sêC≤´ìøÏ e∫Ãq|ü&ÉT, $»j·T q>∑s¡ kÕÁe÷»´eTT, Vü≤+|” z≥$T ‘·sê«‘· <ë<ë|ü⁄ |ü‘·Hêedüú˝À e⁄+~. n˝≤+{Ï dæú‹ qT+∫ eT∞¢ <äøÏåD≤~ì n+‘ê ‘·q≈£î kÕeT+‘·T\T>± e⁄+&˚ dæú‹øÏ rdüTø=#êÃ&ÉT. eT∞¢ ‹]– $»j·T q>∑s¡ kÕÁe÷C≤´ìï Vü≤+|æ eTT+<äT ñqï≥Te+{Ï ñ»«\ dæú‹øÏ ‘Ó#êÃ&Ü n+fÒ, <ë<ë|ü⁄ &Óu…Ì“XÊ‘·+ es¡≈£î ‘Ó#êÃ&ÉH˚ #ÓbÕŒ*. #·]Á‘·ì m|ü&É÷ Äs√E ø£fi¯¢‘√H˚ #·÷&Ü*. |ü<äVü‰s¡T, |ü~ùV≤&ÉT X¯‘êu≤›\˝À n|ü&ÉT ñqï≥Te+{Ï |ü]dæú‘·T\qT #·÷ùdÔ yÓ+ø£≥|ü‹sêj·T\T $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷C≤´ìï ‹]– |üP]Ô kÕúsTT˝À |ü⁄qs¡TJ®$+|ü #˚dæqfÒ¢. 1600 dü+e‘·‡s¡+ ‘·sê«‘· <äøÏåD uÛ≤s¡‘êìøÏ yÓ+ø£≥|ü‹ Áã‹øÏ ñqï+‘· es¡≈£î <äø£ÿqT, ñ‘·Ôsê~ qT+∫ @ $<ÛäyÓTÆq <ë&ÉT\T ˝Òe⁄. ø£ècÕíq~ì eT÷&ÉT sêÅcÕº\ dü]Vü≤<äT›>±, ;C≤|üPsY, >√˝§ÿ+&É, $»j·Tq>∑s¡eT, >∑T]Ô+#êsTT. ñ‘·Ôsê~ qT+&ç nø£“sY >∑T»sê‘Y MT<äT>± Ç|üŒ{Ï ø£sêí≥ø£, Ä+Á<Ûä MT<ä <ë&ç #Ój·÷´\H˚ Ä˝À#·q #˚dæHê M\Tø±<äì $s¡$T+#·T ø=Hêï&ÉT. <äøÏåD≤~ sêC≤´˝…’q ‘·+C≤ePs¡T. eT<ÛäT¬s’, õ+J yÓ\÷¢s¡T. sêeTHê<é, |ü⁄<äTø√ÿf…Æ, yÓTÆdü÷sY, ∫Á‘·<äTsêZ, uÒ\÷sY, dü+‘· u…q÷ïsY, Çπøÿ], ø√˝≤sY, eT+>∑fi¯SsY, Ç|üŒ{Ï sêj·T\d”eT, ø√kÕÔ+Á<Ûä˝Àì ø£s¡÷ï˝Ÿ, q+<ë´\, >∑+&çø√≥, dæ<äΔe≥+, ø±fi¯Vü≤dæÔ, HÓ\÷¢s¡T, n<ä›+øÏ, ø=+&ÉM&ÉT, $qTø=+&É, ø=+&É|ü*¢ yÓTT<ä\>∑T sêC≤´\T n˙ï yÓ+ø£≥|ü‹ n<äTbÕ»„\˝ÀkÕeT+‘·T\T>± e⁄Hêïs¡T. ∫es¡q e⁄qï ø=ìï eT\j·÷fi¯ ÁbÕ+‘ê\T $TqVü‰, <äøÏåD+ n+‘ê yÓ+ø£≥|ü‹ sêj·T\≈£î kÕeT+‘·T\T>± ñ+&˚+<äT≈£î n+^ø£]+∫ ø£|üŒ+ ø£&ÉT‘·THêïs¡T. 1590˝À¢ nVü≤à<éq>∑sYì yÓTT|òüT˝Ÿ sêE nø£“sY »˝≤\TB›Hé ÄÁø£$T+#·&É+ ≈£L&Ü yÓ+ø£≥|ü‹øÏ ø£*kı ∫Ã+~. m+<äTø£+fÒ, >√˝§ÿ+&É, ;C≤|üPsY sêC≤´\øÏ øÏ+<ä e⁄+&˚ $»j·Tq>∑sêìï »sTT+#·&É+ ø£Hêï, ñ‘·ÔsêqTï+∫ edüTÔqï yÓTT|òüT˝Ÿ ùdq*ï ø±#·Tø√e&Éy˚T dü]b˛sTT+~. Ä$<Ûä+>± <äøÏåD≤ |ü<∏äeTT n+‘·{Ï˙ ‘·q sêC≤´~Ûø±s¡+ øÏ+<ä e⁄+#·Tø=ì, <äøÏåD≤ìøÏ ˇø£ ø±e*>± $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷C≤´ìï @s¡Œ]#ê&ÉT yÓ+ø£≥|ü‹ sêj·T\T. Çø£ j·T÷s√|t e\dü yê´bÕs¡T\ dü+>∑‹ #Ó|üø=HêïeTT. Ç˝≤ düs¡«+ düVü‰ #·Áø£e]Ô>± eTTô|ÌŒ @fi¯¢ bÕ≥T yÓ\T>=+<ë&ÉT. ˇø£y˚fi¯ yÓ+ø£≥|ü‹ #·Áø£e]Ô>± ø±≈£î+&Ü e⁄+fÒ, Vü≤+|” z≥$T ‘·sê«‘· ø=Hêïfi¯¢πø <äøÏåD+ yÓTT‘·Ô+ n|üŒ{Ï eT÷&ÉT eTTdæ¢+ sêC≤´\T ;C≤|üPsY, >√˝§ÿ+&É, yÓTT|òüT˝Ÿ sêC≤´\≈£î düT\uÛÑ+>± ˝§+–b˛j·TT+&˚~. Vü≤+|” $<Ûä«+düeTT, ‘·sê«‘· ˇø£ kÕúsTT˝À eTTdæ¢+ sêC≤´\T <äøÏåD≤~øÏ˝ÀøÏ sêe&ÜìøÏ <ë<ë|ü⁄ Äs¡T X¯‘êu≤›\T |ü{Ϻ+~. Ws¡+>∑CÒãT e#˚Ã<ëø£ eTTdæ¢+ ùdq\T <äøÏåD≤q n&ÉT>∑Tô|≥º˝Òø£b˛j·÷sTT. ø±˙ n|üŒ{ÏøÏ •yêJ s¡+>∑+˝ÀøÏ e∫à e⁄+&É≥+ e\q, eTTdæ¢+ ùdq\T, ñ‘·Ôsê~ì ÄÁø£$T+∫q+‘· y˚>∑+>± kÕúsTT˝Àq÷, $d”Ôs¡í+˝Àq÷ <äøÏåD≤q n&ÉT>∑Tô|≥º˝Òø£ b˛j·÷sTT. BìøÏ Á|ü<Ûëq ø±s¡D+ yÓ+ø£≥|ü‹sêj·T\T nì #Ó|üŒø£ ‘·|üŒ<äT. ∫Á‘·+>± yÓ+ø£≥|ü‹ 1614˝À #·ìb˛>±H˚, yês¡düT\T sê»´+ ø√dü+ ø={≤¢&É&É+, n+‘·'ø£\Vü‰\T, 1617 ª‘√|üsYμ ˝À n|üŒ{Ï <ëø± uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝ÀH˚, $»j·Tq>∑s¡ sê»´+ n~Ûø±s¡+ ø√dü+ n‹ ô|<ä› j·TT<äΔ+ »s¡>∑&É+, <äøÏåD≤~ sêE\+‘ê #Ós√ |üø£ÿq #˚s¡&É+, Ä j·TT<äΔ+˝À eT<äT¬s’, õ+J\T z&çb˛e&É+, ‘·+C≤ePs¡T $»j·T q>∑s¡+˝Àì ˇø£ es¡Z+ ¬>\e&É+ e+{Ï dü+|òüT≥q\T y˚>∑+>± »]– b˛j·÷sTT. ø±˙ m≈£îÿe s√E\bÕ≥T yÓ+ø£≥|ü‹ yês¡düT\T $»j·Tq>∑sêìï ì\u…≥Tºø√˝Òø£b˛j·÷s¡T. z&çb˛sTTq eT<ÛäT¬s’, õ+J, yÓ\÷¢s¡T ‘·~‘·s¡, sêC≤´\T >√˝§ÿ+&É, ≈£î‘·TuŸ cÕqT, ;C≤|üPsY Ä~˝Ÿ cÕqT ÄVü‰«ì+#ês¡T, eTq+ n+<äs¡+ ø£*dæ $»j·Tq>∑sêìï HêX¯q+ #˚ùd<ë›eTì. yêfi¯¢+<äs¡÷ nqTø=qï~ kÕ~Û+#ês¡T ≈£L&Ü. 1640øÏ $»j·Tq>∑s¡+ HêeTe÷Á‘·+ nsTTb˛ sTT+~, n|üŒ{Ï ∫e] sêE, yÓTÆdü÷sY n&Ée⁄˝À¢øÏ bÕ]b˛j·÷&ÉT. ø±˙ Ks¡à me«]˙ e~*ô|≥º<äT ø£<ë. $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷C≤´ìï

‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î 2023 224 HêX¯q+ #˚dæq yÓ+≥H˚, >√˝§ÿ+&É, ;C≤|üPsY\T ‘·eT ùdq*ï n|üŒ{Ï<ëø£ ‘·eT≈£î düVü‰j·T+ #˚dæq eT<äT¬s’, õ+J MT<äøÏ eT[¢+ #ês¡T. õ+Jì z&ç+∫ ø£*ù|düTø=Hêïs¡T. eT<ÛäT¬s’ì kÕeT+‘·T \T>± #˚düTø=Hêïs¡T. Ä Áø£eT+˝ÀH˚ ‘·+C≤ePsYqT ≈£L&Ü eTTdæ¢+ ùdq\T |üP]Ô>± ÄÁø£$T+#˚düTø=HêïsTT. ø±˙ Ks¡à me«]˙ e~* ô|≥º<äT nqï≥Tº>±H˚ ;C≤|üPsY, >√˝§ÿ+&É\qT Ws¡+>∑CÒãT yÓTT|òüT˝Ÿ ùdq\T es¡Tdü dü+e‘·‡sê˝À¢ n+fÒ, 1686, 1687\˝À ÄÁø£$T+#·Tø=HêïsTT. <ë+‘√ ø=~› ø±\+ bÕ≥T <äøÏåD≤~ eTTdæ¢+ ùdq\ #˚‹øÏ e∫Ã+~. ø±˙ n|üŒ{Ïπø •yêJ <äø£ÿqT˝À ô|&ÉT‘·Tqï ∫ø±≈£î\‘√ Ws¡+>∑CÒãT <äøÏåD≤~˝À |üP]Ô kÕúsTT˝À <äèwæº ô|≥º˝Ò<äT. eTsê؃ ùdq\T ‘·+C≤ePsYqT ¬>\T#·Tø√HêïsTT. ø±˙ ˇø£ ¬s+&ÉT <äXÊu≤›˝À¢H˚ Ws¡+>∑CÒãT eTs¡D+, ‘·sê«‘· j·T÷s√|t yê´bÕs¡T\T ‘·eT ì» dü«s¡÷|ü+ #·÷|æ+∫ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àì kÕúìø£ sêE\ô|’ j·TT<ëΔ\‘√ ÄÁø£eTD\T ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. Ä Áø£eT+˝À e∫Ãqyê&˚ {Ï|ü düT˝≤ÔHé. ø=+‘·es¡≈£î <äøÏåHê~ yÓTT‘êÔ˙ï ‘·q nBÛq+˝ÀøÏ ‘Ó#·Tà ø=Hêï ≈£L&Ü, eT<Ûä´˝À #ê˝≤ sêC≤´\T n‘·ì ÄBÛq+˝À ˝Òe⁄. $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷»´+ |ü‘·qyÓTÆq ‘·sê«‘· e∫Ãq nsTT<äT ô|<ä› sêC≤´\T ‘·+C≤ePs¡T s¡|òüTTHê<Ûä Hêj·Tø£, eT<äT¬s’, eTT‘·TÔ Ms¡|üŒHêj·Tø£, õ+õ es¡<ä|üŒHêj·Tø£, ÇπøÿØ ãdü|üŒ Hêj·Tø£, yÓTÆdü÷s¡T Áos¡+>∑<˚e, ≈£L&Ü ˇø£|üŒ{Ï yÓ+ø£≥|ü‹ sêj·T #·Áø£e]Ô $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷»´ kÕeT+‘·T˝Ò, Ä ‘êqT˝Àì eTTø£ÿ˝Ò. Ms¡+<äs¡÷ n|üŒ{Ï $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷»´|ü⁄ >=|üŒ <äHêìøÏ ì<äs¡Ùq+. ª<äøÏåD≤~ ∫e] #·Áø£e]Ôμ nH˚ _s¡T<äT ns¡M{Ï yÓ+ø£≥|ü‹ sêj·T\≈£î dü]>±Z dü]b˛j˚T Á|üX¯+dü. eT<Ûä´ j·TT>±\˝À ˇø£ sê»´+ n+fÒ $$<Ûä kÕeT+‘· sêC≤´\ düe÷Vü‰s¡+. Ms¡+<ä]˙ ˇø£ sê»´+ n<äT|ü⁄#˚dü÷Ô ø£|üŒ+ ø£{Ϻ+#·Tø=+≥÷ Ä~Û|ü‘·´+ #Ó˝≤ sTTdü÷Ô, ãj·T≥yê] qT+&ç ‘·q kÕeT+‘·T\qT ø±bÕ&ÉTø=+≥÷ e⁄+&˚ ˇø£ e´edüú. á yÓTT‘·Ô+ e´edüúø° n~Û|ü‹>± ñ+&˚yê&˚ Ä kÕÁe÷»´ #·Áø£e]Ô. Ç~ $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷»´+ yÓ\dæq|üŒ{Ï qT+∫ <ëì qeT÷Hê. Áoø£èwüí<˚esêj·T\T qT+N eTqeT&ÉT yÓ+ø£≥|ü‹sêj·T\T <ëø± bÕ{Ï+∫q qeT÷Hê. <äøÏåHê~ yÓTT‘êÔìï, n˙ï sêC≤´\T ‘·q ÄBÛq+˝À, ‘·q #Û·Á‘·#êj·T˝À, ‘·q n<äTbÕ»„\˝À ñ+#·Tø=qï #·Áø£e]Ô 1614˝À #·ìb˛sTTq yÓ+ø£≥|ü‹ <˚esêj·T\T ‘·sê«‘· y˚s=ø£s¡T ˝Òs¡T. Ä ‘·s¡Tyê‘· e∫Ãq $»j·Tq>∑s¡ sêE\T>±˙, ˝Òø£ |æeTà≥ e∫Ãq Ç‘·s¡ sêE\T>±˙, $d”Ôs¡í+˝À, X¯øÏÔ, |ü\T≈£îã&ç, Á|üuÛ≤e+ <˚+{À¢ ≈£L&Ü yÓ+ø£≥|ü‹øÏ kÕ{Ï sê˝Ò<äT dü]ø£<ë, <ä]<ë|ü⁄˝À¢øÏ ≈£L&Ü sê˝Ò<äT. 1614˝À yÓ+ø£≥|ü‹ <˚esêj·T eTs¡D+ ‘·sê«‘· <äøÏåD≤~ sêC≤´\T, ñ‘·Ôs¡ uÛ≤s¡‘·<˚X¯ eTTdæ¢+ ôd’Hê´\≈£î ˇø£ uÛÀ»qXÊ\>± e÷sêsTT. yÓ+ø£≥|ü‹sêj·T\T˝≤>± <äøÏåD≤~q+‘·{Ï˙ ˇø£ÿ{Ï #˚dæ, |ü]bÕ*dü÷Ô m<äTs=ÿqï Hêj·T≈£î&ÉT, sêE, #·Áø£e]Ô Ä ‘·s¡Tyê‘· ˝Òs¡T. yÓ+ø£≥|ü‹ ˝Òì ˝À≥T Á|üdüTŒ¤≥+>± ø£q|ü&ç+~. ˇø£{Ï yÓ+≥ ˇø£{Ï sêC≤´\˙ï eTTdæ¢+ ùdq\øÏ ˝§+–b˛j·÷sTT. •yêJ ø=+‘·es¡≈£î m<äTs=ÿì dü]~~›Hê 17e X¯‘êã›+ ¬s+&√ dü>∑+ qT+N <ë<ë|ü⁄ 18 X¯‘êã›+ ¬s+&Ée dü>∑+ es¡≈£î <äøÏåD≤~˝À nsê#·ø£y˚T sê»´y˚T*+~. m+<äTø£+fÒ, <ëìï Ä|ü>∑*–q #·Áø£e]Ô yÓ+ø£≥|ü‹sêj·T\T eTs¡DÏ+∫ #ê˝≤ø±\y˚T nsTT+~ eT]. ÇB eTq #·]Á‘·. eTq ‘Ó\T>∑T #·]Á‘·. eTq ‘Ó\T>∑T #·Áø£e]Ô #·]Á‘·. eTqeTT eTs¡∫b˛sTTq, ìs¡¢ø£å´+ #˚dæq eTq ‘Ó\T>∑T #·]Á‘·. á s√E, #·]Á‘·qT yÓTT‘·Ô+ #ê|ü #·TfÒºdæ bÕπsdæq eTq≈£î á >=|üŒ #·Áø£e]Ô >∑T]+∫q ˇπø ˇø£ #·]Á‘· bıs¡\ C≤„|üø£+, ‹s¡TeT\ Áo y˚+ø£fÒX¯«s¡Tì >∑T&ç˝À e⁄+&˚ n‘·ì ø£+#·T $Á>∑Vü≤+. <äøÏåD≤~ì s¡øÏå+#·&É+˝À, ã\+>± s¡÷bı+~+#·&É+˝À XÊ¢|òüT˙j·T bÕÁ‘· eVæ≤+∫q ns¡M{Ï yÓ+ø£≥|ü‹ <˚esêj·T\ì >∑Ts¡TÔ #˚düT ø√e&É+ ‘Ó\T>∑Tyê]>± eTq ø£˙dü ø£s¡Ôe´+. <˚X¯s¡ø£åD, dü+düÿè‹, kÕVæ≤‘·´+, ø£≥º&Ü\T, •\Œø£fi¯, yÓTT<ä\>∑T $wüj·÷˝À¢ Áoø£èwüí <˚esêj·T\ ‘·sê«‘· Ä+‘·{Ï |òüTq‘· eVæ≤+∫q ˇπø ˇø£ #·Áø£e]Ô yÓ+ø£≥|ü‹ <˚esêj·TT\T e÷Á‘·y˚T. ne⁄qT, n‘·H˚ ∫e] <äøÏåD uÛ≤s¡‘· #·Áø£e]Ô. ˙\j·TbÕ˝…+ $»jYT≈£îe÷sY f…ø√ïÁø±{Ÿ>± J$‘·+ ÁbÕs¡+_Û+∫ ø=+‘·ø±\+ »s¡ï*düTº>±qT, ø=+‘·ø±\+ _õHÓdt n&çàìÅùdº≥sY>±qT $$<Ûä ÁbÕ+‘ê˝À¢ |üì#˚dæ, Á|üdüTÔ‘·+ ‘Ó\T>∑T<˚X¯+ bÕغ n~Ûø±s¡ Á|ü‹ì~Û>± ôV’≤<äsêu≤<äT˝À ìyêdü+ ñ+≥THêïs¡T.

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 225 Y n+<ä] #·÷|ü⁄ sêeT|üŒ yÓ’|ü⁄ Y áeTì •eHê–¬s&ç¶ ` düú|ü‹ <ë<ë|ü⁄ 200 dü+e‘·‡sê\ bÕ≥T düTdæús¡ bÕ\qqT n+~+∫, es¡Ôø£, yêDÏ»´, e´ekÕj·÷_Ûeè~Δ‘√ bÕ≥T, kÕVæ≤‘·´+, dü+^‘·+, •\Œ+, ∫Á‘·˝ÒKHê\qT b˛wæ+∫q ø±ø£rj·TT\T ‘Ó\T>∑THê≥, Á|ü‘˚´øÏ+∫ ‘Ó\+>±D˝À y˚sTTøÏ ô|’>± <˚yê\j·÷\qT ì]à+#ês¡T. Vü≤qàø=+&É˝Àì y˚sTT düÔ+uÛ≤\>∑T&ç, es¡+>∑˝Ÿ ø√≥˝Àì X¯+uÛÑTì >∑T&ç, |òüTq|üPsY˝Àì ø√≥>∑Tfi¯ó¢, bÕ\+ù|≥˝Àì sêeT|üŒ <˚yê\j·T+ ø±ø£rj·T •\Œø£fi≤ øöX¯˝≤ìøÏ n<ä›+ |ü&ÉT‘·THêïsTT. ø±ø£rj·T #·Áø£e]Ô >∑D|ü‹<˚e⁄ì ôd’Hê<Ûä´≈£åî&Ó’q πs#·s¡¢ s¡TÁ<ë¬s&ç¶ bÕ\+ù|≥˝À ‘·q ù|]≥ s¡TÁ<˚X¯«s¡ Ä\j·÷ìï, düeTTÁ<ëìï ‘·\|æ+#˚ #Ós¡Te⁄qT Áø°.X¯. 1213˝À ì]à+#ê&ÉT. |üs¡T#·Tø=qï |ü#·Ã{Ï ‹yêN˝≤+{Ï Á|üø£è‹ ˇ&ç˝À, n+<ëìï eT]+‘· ÇqTeT&ç+|üCÒùd ø=+&ÉbÕqT|ü⁄\ ~>∑TeqTqï bÕ\+ ù|≥˝À ‘êqT ≈£L&Ü ‘·q Á|üuÛÑTe⁄e÷~πs •e⁄ìøÏ ˇø£ $q÷‘·ïyÓTÆq Ä\j·÷ìï ì]à+#ê\qTø=ì, nqTy…’q düú˝≤ìï m+|æø£ #˚düT ø=Hêï&ÉT. ‘êH=ø£ n<äT“¤‘· Ä\j·÷ìï ì]à+#ê\qT≈£î+≥T Hêïqì, ø±ø£rj·T kÕÁe÷C≤´ìπø eTDÏeT≈£î≥+>± Ä Ä\j·T+ uÛ≤dæ˝≤¢\˙ ‘·q ‘·\+|ü⁄qT Á|üø£{Ï+#ê&ÉT. Çø£ n+‘˚! n<äT“¤‘· Ä\j·÷\ ìsêàD+˝À dæ<äΔVü≤düTÔ˝…’q ø±ø£rj·T •\TŒ\T, n|üŒ{Ï es¡≈£L n+<äTu≤≥T˝À ñqï Ä\j·÷\≈£î _Ûqï+>±, ˇø£ n|ü⁄s¡÷|ü <˚yê\j·÷ìï ã≥ºô|’ ∫Á‹+∫, ø=j·T´˝À qeT÷Hê <˚yê\j·÷ìï #ÓøÏÿ #·÷|æ+#ês¡T. eTTqT|ü{Ï ø£fi≤´D° #êfi¯óø£´ <˚yê\j·÷\ yêdüTÔH˚ m+#·T ø=Hêï, ìsêàD+ es¡πø Ä XË’*øÏ |ü]$T‘·yÓTÆ, m‘ÓÌÔq ñ|ü |”sƒ¡+˝À eT]ìï es¡Tdü\T #˚]Ã, ‘·eT Á|üjÓ÷>∑ |üs¡+|üs¡˝À kÕ{Ï˝Òì y˚T{Ï uÛÑ÷$T» Ä\j·T ìsêàD≤ìøÏ Áoø±s¡+ #·T{≤ºs¡T. @eT+‘· ˝À‘·T ˝Òì |ü⁄Hê<äT*ï s¡∫+∫, Ä<Ûës¡•\‘√ ÁbÕs¡+ _Û+∫, qø£åÁ‘êø±s¡|ü⁄ ñ|ü|”sƒêìï Á|ü<äøÏåD≤|ü<∏ä+>± r]Ã~<ë›s¡T. ø£≥º&ÉuÛ≤>±\≈£î bÕ\+ù|≥, sêe÷qT»|ü⁄s¡+ eT<Ûä´˝À >∑\ mÁs¡ ÇdüTø£sê‹ì, <ë«sê\T, s¡+>∑eT+≥|ü düú+uÛ≤\T, <ä÷˝≤\T, eT<Ûä´ ø£|ü\T, s¡TÁ<˚X¯«s¡ •e*+>∑ bÕq|ü{≤º\T, q+~ yêVü≤q+, s¡+>∑ eT+&É|ü+ eTT+<äTuÛ≤>∑+˝À #·T≥÷º eT<äìø£\T, n\düø£q´\T, Hê–qT\T, düTs¡düT+<äØeTDT\qT uÀ*q n+<뽧*πø n|ü‡s¡dü ˝≤+{Ï j·TTe‘·T\ •˝≤Œ\qT q\¢XÊq|ü⁄ sê‹‘√q÷, ø£|üô|’q •Ksêìï ($e÷Hêìï) ˙fi¯¢ô|’ ‘˚*j·÷&˚ Ç≥Tø£\‘√ ì]à+#· uÀ‘·THêïeTì $e]+#·>±, s¡TÁ<äT&ÉT, ∫s¡Tqe⁄«‘√ ÄyÓ÷<ëìï ‘Ó*bÕ&ÉT. n|ü⁄s¡÷|ü Ä\j·T s¡÷|ü⁄πsK\ >∑T]+∫ $qï <˚e #·Áø£e]Ô, eTVü‰sêDÏ k˛eT\<˚$, Á|ü<ÛëqT\T, eTVü‰ Á|ü<ÛëqT\T m|ü&ÉT |üPs¡Ôe⁄‘·T+<ë nì ñ‘·T‡ø£‘·‘√ m<äTs¡T#·÷düTÔHêïs¡T. mÁs¡ ÇdüTø£ sêsTT kÕúìø£+>±H˚ <=]øÏHê, <ë«sê\≈£î düÔ+uÛ≤\≈£î ø±e\dæq q\¢XÊq|ü⁄ sê‹ì KeTà+ #·T≥Tº|üø£ÿ\ qT+∫ ‘·s¡*+#ê*‡ sêe≥+‘√ eT+&É|ü ìsêàD+ ø=+‘· Ä\dü´yÓTÆ+~. $e÷HêìøÏ ø±e\dæq düTHêïìï @≥÷s¡T Hê>±s¡+ qT+∫, ‘˚*ø£ bÕ{Ï Ç≥Tø£\ ø√dü+ #Ós¡Te⁄ n&ÉT>∑TuÛ≤>∑+ eT{Ïºì ‘Ó∫Ã, s¡+|ü|ü⁄ bı≥Tº, }ø£, ‘·TeTà#Óø£ÿ, ø£s¡ø±ÿj·T\T, u…\¢+ ø£*|æ, u≤>± ø£*j·T<=øÏÿ, Ç≥Tø£ ô|fi¯¢\qT b˛‘·b˛dæ, Äe+\˝À ø±*à dæ<äΔ+ #˚düTø=Hêïs¡T. ∫qï<Ó’Hê eTìïø£>∑\ n~ÛkÕúHêìï s¡∫+∫, m‘ÓÌÔq >√&É\T, yê{Ïô|’ bı˝≤˝À¢ ¬s’‘·T\T y˚düT≈£îH˚ eT+#Ó ˝≤+{Ï ø√cÕº \qT, yê{Ïô|’q •Ks¡+, ø£\XÊ\‘√ n\+ø£]+#ês¡T. >√&É\ô|’q ø£|ü uÛ≤>∑+˝À u≤>± $düÔ]+∫q Á|üdüÔs¡ø£b˛‘êìï r]Ã~~›, es¡¸|ü⁄ ˙s¡T Ä\j·T >√&É\ô|’ |ü&É≈£î+&Ü C≤Á>∑‘·Ô\T rdüTø=ì, ìsêàD |üs¡+>± Ä<ÛäTìø£ Ç+»˙s¡¢≈£î @e÷Á‘·+ rdæb˛eTì ø±ø£rj·T •\TŒ\T ÄHê&˚ ìs¡÷|æ+#ês¡T. ‘Ó\+>±D <˚yê\j·÷˝À¢ y˚T{Ï, ø±ø£rj·T ø£fi≤ øöX¯˝≤ìøÏ eT#·TÑ·Tqø£ sêeT|üŒ <˚yê\j·T+. kÕs¡«Á‹ø£ ø£fi≤ HÓ’|ü⁄D´+‘√, nãT“s¡|ü]#˚ kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„HêìøÏ, y˚T<Û√ eT<∏äqeT+~+∫q düè»Hê‘·àø£‘·≈£î ì<äs¡Ùq+>± Á|ü|ü+#· <äèwæºHêø£]¸+∫, ‘Ó\+>±D

‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î 2023 226 ‘·*¢ ø°]Ô øÏØ≥+˝À eTDÏeT≈£î≥+>± yÓ\T>=+<äT‘·÷ Á|ü|ü+#· yês¡dü‘·« ø£≥º&Ü\ C≤_‘ê˝À #√≥TqT <äøÏÿ+#·Tø=+~. Á|ü‹ ‘Ó\T>∑Tyê&çø° >∑s¡« ø±s¡DyÓTÆ+~. sêeT|üŒ mes√ ‘Ó*j·T<äT>±˙, n˙ï ‘êHÓ’ n|ü⁄s¡÷|ü Ä\j·÷ìï düèwæº+∫q πs#·s¡¢ s¡TÁ<äùdHêì, 31-3-1213q Ä\j·T+˝À ‘·q ù|]≥ s¡TÁ<˚X¯«s¡Tì Á|ü‹wæº+∫, #·]Á‘·˝À $T–* b˛j·÷&ÉT. $X¯«ø£s¡à ~>=∫à sêeT|üŒ ne‘ês¡yÓT‹Ô, πs#·s¡¢ s¡TÁ<äTì‘√ uÛÑ÷˝Àø£ |ü⁄wüŒø±ìï eTqø£+~+∫, ‘·s¡‘·sê\ ‘Ó\T>∑Tyê] ø°]ÔøÏ dü÷Œ¤]Ô>± ì*#ê&ÉT. sêeT|üŒ <˚yê\j·T+>± ù|s¡T >±+∫q á <˚yê\j·÷ìøÏ ìsêàDdüVü≤ø±s¡+ n+~+∫+~ πs#·s¡¢ s¡TÁ<äT&ÉT. n‘·&ÉT •e*+>±ìï Á|ü‹wæº+∫ Ä\j·÷ìï ‘·qù|s¡ s¡TÁ<˚X¯«s¡T&Éì |æ\T#·Tø=Hêï&ÉT. Ç|ü&ÉT sêeT*+π>X¯«s¡T&Éì |æ\TdüTÔHêïs¡T. nsTT‘˚ Ç+‘·ø° á <˚yê\j·÷ìøÏ sêeT|üŒ <˚yê\j·TeTì ù|¬s˝≤ e∫Ã+<√ K∫Ñ·yÓTÆq Ä<Ûësê\T ˝Òe⁄. ø=+<äs¡T >∑T&ç ø£{Ϻq •*Œ ù|s¡T sêeT|üŒ n˙, n+<äTπø Ä <˚yê\j·÷ìøÏ n‘·ì ù|s¡T MT<ä sêeT|üŒ <˚yê\j·TeTì |æ\TdüTÔHêïs¡ì Á>±eTdüTÔ\+{≤s¡T. eTs√ ∫Á‘·y˚T$T≥+fÒ sêeT|üŒ •*Œì >∑D|ü‹<˚e⁄ì ≈£L‘·Ts¡T sêDÏ s¡TÁ<äeT Áù|$T+∫<äH˚ ø£≥Tº(e{Ϻ) ø£<∏ä ˇø£{Ï Á|ü#ês¡+˝À e⁄+~. B+{À¢ @e÷Á‘·+ ì»+ ˝Ò<äT. m+<äTø£+fÒ Áø°.X¯. 1261˝À dæ+Vü‰düqyÓTøÏÿ 1289˝À eTs¡DÏ+∫q s¡TÁ<äeT<˚$øÏ Ä\j·T ìsêàD+ |üP¬sÌÔq 31-3-1213 Hê{ÏøÏ 77 @fi¯¢ e´‘ê´düeTT+~. ãVüQX¯ nyÓT n|üŒ{ÏøÏ+ø± |ü⁄{Ϻ+<√ ˝Ò<√ ≈£L&Ü #ê]Á‘·ø£ Ä<Ûësê\T ˝Òe⁄. ø£≥Tºø£<Ûä\qT |üø£ÿq ô|&ç‘˚, >∑D|ü‹<˚e⁄ì ôd’Hê´<Ûä´ø£å&çô|’q πs#·s¡¢ s¡TÁ~¬s&ç¶ (s¡TÁ<äT&ÉT) bÕ\+ù|≥˝À Áø°.X¯. 1213˝À ì]à+∫q sêeT|üŒ<˚yê\j·T+, ø±ø£rj·T <˚yê\j·÷˝À¢ eTDÏ|üPdü. <˚yê\j·T n<äT]ø£ sêeT|üŒ <˚yê\j·T+ >∑sꓤ\j·T+, ns¡ΔeT+&É|ü+, s¡+>∑ eT+&É|ü+, q+~ eT+&É|ü+‘√ ≈£î&çy…’|ü⁄q ø±y˚TX¯«sê\j·T+, ø£fi≤´DeT+&É|ü+, m&ÉeTy…’|ü⁄q ø±fÒX¯«sê\j·÷\‘√ #·T≥÷º ÁbÕø±s¡+ ì]à+#·ã&ç+~. ñ|ü|”sƒ¡+ |”sƒ¡+ n+fÒ n~ÛcÕºq+. <˚yê\j·T+ yÓTT‘·Ô+ <˚ìMT<ä ì\ã&ç e⁄+≥T+<√ <ëìï n~ÛcÕºq+ ªÁbÕkÕsêBì edü÷Ô ì#ê~Û‹wüº+‹ j·TT~Δ‘·‘Y,μ n+{≤s¡T. n+fÒ <˚yê\j·÷ìøÏ bÕ<ä+ ˝≤+{Ï~. á n~ÛcÕºq+ øÏ+<ä ñ+&˚ es¡Tdü*ï ñ|ü|”sƒ¡+ n+{≤s¡T. sêeT|üŒ <˚yê\j·T ñ|ü|”sƒ¡+ #·÷&É{≤ìøÏ m‘·TÔ>±, #·T≥÷º Á|ü<äøÏåD #˚j·T{≤ìøÏ $XÊ\+>± ñ+~. Ä<Ûës¡•\ ñbÕq+, |ü<äà+, |ü{Ϻø£, ≈£îeTT<ä+, |ü{Ϻø£, Ä<Û√#·s¡à+ nH˚ ñ|ü |”sƒ¡+ es¡Tdü\ô|’ m˝≤+{Ï n\+ø±s¡ •\ŒeT÷ ˝Òø£ kÕ<ë>± e⁄HêïsTT. n~ÛcÕºq+ n~ÛcÕºHêìøÏ ñbÕq+, ≈£îeTT<äeTT, ø£b˛‘·eTT <ëìô|’q @qT>∑T\ es¡Tdü (>∑»<Ûës¡) \THêïsTT. ø£b˛‘·+ es¡Tdüô|’ eT{≤ºìøÏ düeT+>± >∑sꓤ\j·T, ns¡ΔeT+&É|ü, s¡+>∑eT+&ÉbÕ\ H˚\ sêfi¯ó¢ |üs¡#·ã&çHêsTT. @qT>∑T\ es¡Tq >∑\ sêsTTô|’ @qT>∑T\T eTìwæô|’ <ë&ç #˚düTÔqï≥T¢, >∑D|ü‹, uÛ…’s¡<ä, >∑»\øÏåà, eT\¢j·TT<äΔ+, dü÷s¡T´&ÉT, eTø£s¡+ (yÓTTdü*), yê´fi≤\THêïsTT.. ø£øå±düHê\T ` ÄqTø=ì ≈£Ls√Ã{≤ìøÏ M\T>± @≥yê\T |æ≥º>√&É\T <˚yê\j·T s¡+>∑eT+&É|ü n~ÛcÕºq+ô|’ >∑\ @qT>∑T\ es¡Tdü \Tqï sêsTTô|’q ì\Te⁄>± ˇø£ |æ≥º>√&É˝≤+{Ï sêsTT e⁄+~. Bìì ø£øå±düq+ (ÄqT≈£îì ≈£Ls√Ã{≤ìøÏ) n+{≤s¡T. eT+&É|ü+ ˝À|ü\ ˇø£ eT÷&ÉT es¡Tdü\ y˚~ø£, <ëìô|’ uÛÑ≈£îÔ\T ≈£Ls¡TÃ+&É {≤ìøÏ ns¡T>∑T>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~. ‘·÷s¡TŒy…’|ü⁄ Á|üy˚X¯<ë«s¡+ qT+∫ s¡+>∑eT+&É|ü+ ns¡T>∑Tô|’q 20 ø£øå±düq |òü\ø±\THêïsTT. yê{Ïô|’ C…’qrs¡Δ+ø£s¡T\T, &Ü\T ø£‹Ô |ü{Ϻq jÓ÷<ÛäT\T, Hê≥´ >∑D|ü‹, #êeTs¡<Ûë], $\T¢, u≤D+ |ü≥Tºø=qï y˚≥>∑‘ÓÔ, uÛÑ≥T\T, uÛ…’s¡e⁄&ÉT, >∑DÏø£, y˚DT>√bÕ\, eT\¢j·TT<äΔ <äèXÊ´\T, kÕ\uÛÑ+õø£ (ø=eTàqT |ü≥Tºø=ì ej·÷´s¡+>± ì\ã&çq Åd”Ô) Hê≥´>∑‘ÓÔ\T, n≥÷ Ç≥÷ eT<Ó›\qT yêsTTdüTÔqï yê<ä´>±+&ÉT¢, Hê–ì, dü÷s¡´ X¯è+>±s¡ yÓTÆ<∏äTq •˝≤Œ\T, q>∑ï+>± e⁄qï ãTTwæ|ü⁄+>∑e⁄\T, •euÛÑ≈£îÔ\T, uÛÑ≥T\ u§eTà\THêïsTT. eT<Ûä´eT<Ûä´˝À Hê\T>∑T <äfi≤\ |ü<ëà\T, |ü{°º\T e⁄HêïsTT. á ø£øå±düHê\qT yÓqø£>√&É>± #˚düTø=ì s¡+>∑eT+&É|ü+ ˝À|ü* y…’|ü⁄q #·T≥÷º @&ÉT ∫qï <˚yê\j·÷\THêïsTT. ¬s+&ç+{Ï˝À e÷Á‘·+ <˚$, >∑D|ü‹ $Á>∑Vü‰ \THêïsTT. πøe\+ ø±ø£rj·TT\ <˚yê\j·T s¡+>∑eT+≥bÕ˝À¢H˚ Ç˝≤+{Ï ∫qï <˚yê\j·÷\T |ü]yêsê\j·÷\T>± e⁄+&É≥+ >∑eTì+#ê*‡q $wüj·T+.

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 227 bÕ<äes¡Z+ (>√&É uÛ≤>∑+) n~ÛcÕºq+ ô|’q ñ+&˚ <˚yê\j·T >√&ÉuÛ≤>±ìï bÕ<äes¡Z+ n+{≤s¡T. sêeT|üŒ <˚yê\j·T >∑sꓤ\j·T, ns¡ΔeT+&ÉbÕ\ es¡≈£L e⁄qï >√&ÉuÛ≤>∑+, øÏ+<ä y˚~ø£, bı&Éyê{Ï düÔ+uÛÑuÛ≤>∑+, <ëìô|’q ø£\X¯+, |òü*ø£, |ü<äà+, b˛~ø£ (uÀ<Ó) e⁄HêïsTT. n&ɶ+>± #·÷ùdÔ ˇø£y…’|ü⁄ qT+∫ eTs√y…’|ü⁄≈£î ø£s¡í≈£L≥+, nVü‰s¡, |ü+»s¡, eTTKXÊ\ eT∞¢ |ü+»s¡, nVü‰s¡, ø£s¡í≈£L{≤\ neT]ø£ e⁄+~. eTTKXÊ\ eT<Ûä´ uÛ≤>∑+˝À eT÷&É+#Ó\Tqï ø√wüºeTT, <ëìô|’ •Ks¡+, ø√wüº+ |üø£ÿ >√&É\≈£î dü«dæÔuÛÑÁ<ä øÏ{Ïø°\T, ˇø√ÿ n+#Ó≈£î ø£b˛‘·+, yê´fi¯ esêZ \THêïsTT. ø√wüº+ øÏ+<ä >∑»<Ûës¡, <ëìøÏ+<ä j·T<Ûë$~Û>± n~ÛcÕ˜q+ eTT+<äT≈£î bı&ÉT#·Tø=#êÃsTT. ≈£îeTT<ä uÛ≤>∑+ eT<Ûä´˝À #·ø£ÿ{Ï q+~ $Á>∑Vü≤+ e⁄+~. q+~ πøe\+ •e⁄ì yêVü≤qy˚T ø±<äT. e´ekÕj·÷ìøÏ ‘√&ÉŒ&ç ‹+&ç –+»\+~+#˚~ >±ã{Ϻ <ëì|ü≥¢ ø±ø£rj·TT\T eT≈£îÿe ô|+#·Tø=Hêïs¡T. >∑sꓤ\j·T >√&É\ eTTK XÊ\ eT<Ûä´˝À eT÷&ÉTy…’|ü⁄˝≤ eT÷&ÉT ø√cÕº\THêïsTT. ø£s¡í≈£L≥, nVü‰s¡ uÛ≤>±˝À¢ ¬s+&ÉT düÔ+uÛ≤\ ø√cÕº\ô|’ eT÷&É+‘·düTÔ\ $e÷q eTT+~. ô|’q ¬s+&√ n+‘·düTÔ es¡≈£L ñqï ø£≥º&Üìï X¯óø£Hêdæ (∫\Tø£ eTT≈£îÿ) n+{≤s¡T. ˙fi¯¢ ô|’ ‘˚˝Ò Ç≥Tø£\T düø£\ $<ë´Á|üMDT\T, Á|üjÓ÷>∑o\T¬s’q sêeT|üŒ•\TŒ\T n|üŒ{Ïπø ô|<ä›ô|<ä› ã+&Ésêfi¯¢‘√ ãs¡TyÓøÏÿq <˚yê\j·÷ìøÏ eT]+‘· ãs¡Te⁄ ø±≈£L<ä<äì, >∑s¡““¤>∑T&çô|’ $e÷Hêìï ˙fi¯¢˝À ‘˚˝Ò Ç≥Tø£ \‘√ ì]à+∫, ìsêàDs¡+>∑+˝À j·÷e‘Y uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝ÀH˚ ‘·eT ¬øes¡÷ kÕ{Ïsês¡qï $wüj·÷ìï s¡TEe⁄ #˚XÊs¡T. u≤>± <ä+∫q ã+ø£eT{ϺøÏ ‘·TeTà#Óø£ÿ, ø£s¡ø±ÿj·T ‘=ø£ÿHê&ç+∫ ˙fi¯¢qT, e{Ϻy˚fi¯¢qT, }ø£qT ø£*|æ b˛‘·b˛*à ø±\Ã{≤q Ä Ç≥Tø£\T n+‘· ‘˚*¬ø’HêsTT. Ç~ ø±ø£rj·T Ç≥Tø£\ Á|ü‘˚´ø£‘·. s¡+>∑ eT+&É|ü düÔ+uÛ≤\ô|’ •\Œ+ sêeT|üŒ <˚yê\j·T >∑s¡“¤>∑èVü≤+, ns¡ΔeT+&É|ü+ ‘·s¡Tyê‘· e⁄qï #·<äs¡|ü⁄ eT+&ÉbÕìï s¡+>∑eT+&É|üeT+{≤s¡T. BìøÏ eT÷&ÉT y…’|ü⁄˝≤ uÛÑ≈£îÔ\T ˝ÀìøÏ sêe&ÜìøÏ <ës¡T\THêïsTT. <˚e⁄ì $Á>∑Vü‰ìøÏ #˚ùd n\+ø£s¡D\qT n+>∑uÛÀ>∑eTì, s¡+>∑•\ qT+∫ n]Œ+#˚ Hê{≤´ìï s¡+>∑uÛÀ>∑eT˙ ¬s+&ç+{Ï˙ ø£*|æ n+>∑s¡+>∑ uÛÀ>±\ì n+{≤s¡T. á eT+&É|ü+˝À eT<Ûä´q m‘ÓÌÔq Hê\T>∑T Á|ü<Ûëq düÔ+uÛ≤\T, #·T≥÷º y˚~ø£ MT<ä ≈£îs¡#· düÔ+uÛ≤\T e⁄HêïsTT. ø£b˛‘·+ e+–b˛‘·T+fÒ n|üŒ{Ï |ü⁄sêedüTÔ XÊK dü+#ê\≈£î\T >∑T˝≤+ j·TC≤›ì #·T≥÷º n<˚ kÕ<ë>± #ÓøÏÿ+∫q sêfi¯¢‘√ düÔ+uÛ≤ ˝…‹Ô+#ê&ÉT. <ëìô|’ qTqï yê´fi¯ es¡Z+ •~Û\yÓTÆ‘˚ <ëìï ≈£L&Ü sê‹‘√ |æ≥º>√&É e÷~]>± ø£{Ϻ+#ê&ÉT. ìC≤ìøÏ ø±ø£rj·TT\ |æ≥º>√&É Á|ü<Ûëq Ä\j·÷ìï b˛*q ∫qï Ä\j·÷\ es¡Tdü e⁄+≥T+~. s¡+>∑ eT+&É|ü+ s¡+>∑eT+&É|ü+ eT<Ûä´qTqï Hê\T>∑T düÔ+uÛ≤\T, <ä÷˝≤\T, ø£|ü sêfi¯¢qT q\¢XÊq|ü⁄ sê‹‘√ eTTK+ ø£ì|æ+#˚+‘· q–w”>± #Óø±ÿs¡T. Äπ>ïj·T+˝À e⁄qï düÔ+uÛ≤ìøÏ øÏ+<ä nX¯«bÕ<ä+, düÔ+uÛÑ uÛ≤>∑+ <ëìô|’ Hê≥´ >∑D|ü‹, mø£#Óø±ÿ˝≤&ÉT‘·÷ X¯è+>±s¡+ uÛÑ+–eT˝À¢ qTqï <ä+|ü‘·T\T, ˇø£ ôd’ì≈£î&ÉT, n‘·ì uÛ≤s¡´ (sêeT|üŒ <˚yê\j·T |ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘· Áo eT+<ä\ eT˝≤¢¬s&ç¶ á •˝≤Œìï πs#·s¡¢ s¡TÁ<äùdHêì, n‘·ì uÛ≤s¡´>± e]í+#ês¡T) ñHêïs¡T. HÓ’s¡T‹˝ÀqTqï düÔ+uÛÑ+ô|’q Hê≥´>∑‘ÓÔ\T, s¡r eTqà<Ûä, neTè‘· eT<Ûäq <äèXÊ´\T, yêj·TTe´ düÔ+uÛÑ+ MT<ä >√|æø± eÅkÕÔ|üVü≤s¡D+, Hê≥´>±fi¯ó¢, áXÊq´ düÔ+uÛÑ+ô|’ &çC…’qT¢ e⁄HêïsTT. düÔ+uÛ≤\ô|’q ø£\X¯+, <ë&ç, |òü*ø± |ü<ëà\qT ã+>±s¡T |üì#˚ùd ø£+kÕ\T\T r]à ~<ë›sê nqï≥T¢+~. <ëìô|’ Hê\T>∑T y…’|ü⁄˝≤ Hê\T>∑T eTTU≤\Tqï uÀ<Ó e⁄HêïsTT. s¡+>∑ eT+&É|ü <ä÷˝≤\T uÀ<Ó\ô|’q >∑\ <ä÷˝≤\ô|’ ≈£L&Ü yÓqï‘√ r]Ã~~›q≥T¢>± ˝…ø£ÿ˝Òqìï <˚e‘êeT÷s¡TÔ*ï düT\Te⁄>± #Óø±ÿs¡T. ‘·÷s¡TŒ y…’|ü⁄ Á|üdüÔs¡+ #·÷s¡T>∑\ ø£|ü >∑sꓤ\j·T+. ns¡úeT+&É|ü+, s¡+>∑eT+&É|ü+ ô|’q >√&É\ô|’ es¡¸+ ˙s¡T |ü&É≈£î+&Ü u≤>± yÓ&É˝…ÌŒq Á|üdüÔs¡ ø£b˛‘· (#·÷s¡T)eTT+~. øÏ+<ä qT+∫ #·÷#˚yê]øÏ ø=j·T´‘√ u≤&çôd ñ*ô|{Ϻ |ü{°º\T, ã<Ó›\T, ∫es¡ #·÷s¡T qT+#˚ es¡¸|ü⁄ _+<äTe⁄\ e÷~] u§+>∑s¡+ ˝≤+{Ï sê‹ ãT&çô|\qT #Óø±ÿs¡T. á ãT&çô|\H˚ düeTsê+>∑D dü÷Á‘·<Ûës¡eTH˚ •\ŒXÊÅkÕÔìï s¡∫+∫q uÛÀ»eTVü‰sêE (Áø°.X¯. 11e X¯‘ê_›) s¡asêe[ nì |æ*#ês¡T. n+fÒ #·÷s¡T qT+∫ sê˝Ò ∫≥T≈£îÿ ∫≥T≈£îÿ yêq#·Tø£ÿ\ì ns¡ú+. ø£b˛‘·+ øÏ+<ä ñ‘·Ôs¡eTH˚ (<ä÷\+) es¡Tdü, ø£b˛‘·+ ô|’q yê´∞eTH˚ es¡Tdü e⁄HêïsTT. •Ks¡+ ($e÷q+) ø£|ü es¡≈£L sê‹‘√ ø£{Ϻq sêeT|üŒ <˚yê\j·T Á|üdüÔs¡+ ô|’q Ç≥Tø£\‘√ ø£{Ϻq eT÷&É+‘·düTÔ\ $e÷qeTT+~. nH˚ø£ s¡ø±\ ø=\‘·\‘√ ì]à+∫q+<äTq Bìï $e÷q (HêHê e÷q$<Ûëq ‘ê«‘Y $e÷q+ |ü]ø£\Œj˚T‘Y) eTHêïs¡T. ø±ø£rj·TT\ ø±\|ü⁄ $e÷q+ •~Û\yÓTÆ‘˚ q\uÛ…’ @fi¯¢ ÁøÏ‘·+ |ü⁄q]ï]à+#ês¡T. ≈£L≥ø√≥ \ø£åD+ Á<ë$&É |ü<äΔ‹˝À ø£{Ϻq $e÷q •Ks¡+ #·<äs¡+>± e⁄+&ç <ëìô|’q ø£\X¯eTT+~. $e÷q+ eTT+<äT uÛ≤>±q ns¡ΔeT+&É|ü+

‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î 2023 228 <ä÷\+ m<äTs¡T>± •e ø£˝≤´DdüT+<äs¡eT÷]Ô, <ä÷\+ øÏ+<ä y…’|ü⁄q ÁãVü≤à $wüßíe⁄\ eT<Ûä´ qs¡Ôqe÷&ÉT‘·Tqï q≥sêE, @ø±<äX¯ s¡TÁ<äT\T, ˝À|ü* y…’|ü⁄ Á‹|ü⁄s¡ dü+Vü‰s¡eT÷]Ô, <äøÏåD+ y…’|ü⁄ <ä÷\+ ô|’ m<äTs¡T>±, q+BX¯«s¡, ÁãVü≤à, $wüßí, yêVü≤Hê\ô|’qTqï ~ø±Œ \≈£î\T, dü|üÔs¡T¸\T, <ä÷\+ øÏ+<ä y…’|ü⁄q >∑C≤düTs¡dü+Vü‰s¡eT÷]Ô, ˝À|ü*y…’|ü⁄ neTè‘·ø£\XÊìøÏ n≥÷ Ç≥÷ <˚e‘·\T, |ü&ÉeTs¡ <ä÷\+ m<äTs¡T>± <˚e‘ê •˝≤Œ\T, <ä÷\+ øÏ+<äy…’|ü⁄q ~ø±Œ\≈£î\ eT<Ûä´ q≥sêE, ˝À|ü* y…’|ü⁄ kÕ>∑s¡eT<Ûäq <äèX¯´+, ñ ‘·Ôs¡+ y…’|ü⁄q <ä÷\+ô|’ m<äTs¡T>± s¡Twüß\T, øÏ+<ä y…’|ü⁄ >∑C≤düTs¡dü+Vü‰s¡eT÷]Ô, ˝À|ü\ sêeTsêeD j·TT<äΔ <äèXÊ´\T s¡eTD°j·T+>± eT*#ês¡T. <ä÷˝≤\ô|’q eT<Ûä´˝À (eT÷\ sêfi¯ó¢) ø√D|ü≥º, #·<äs¡|ü{≤º\ (#·<äs¡|ü⁄sêfi¯ó¢) ô|’ ~ø±Œ\ •˝≤Œ\T, eT<Ûä´q q≥sê» •\Œ+ #·÷|üs¡T\ <äèwæºì eTs¡\Ã≥y˚T ø±ø£ yÓT&ÉH=|æŒì ≈£L&Ü ø£*–düTÔ+~. m+<äTø£+fÒ @ •˝≤ŒìøÏ Ä •\Œ+ n~«rj·T+. düÔ+uÛ≤\T <ä÷˝≤\ eT<Ûä´ eT<äìø£ Hê–ì •˝≤Œ\T s¡+>∑eT+&Ée ø£øå±düHê\ yÓqTø£ y˚~ø£ô|’ ì\u…{Ϻq ≈£îs¡#· düÔ+uÛ≤\THêïsTT >∑<ë! yê{Ï yÓ\|ü* y…’|ü⁄ qT+∫ <ä÷˝≤\ uÀ<Ó uÛ≤>±˝À¢øÏ q\¢XÊq|ü⁄ sê‹‘√ #ÓøÏÿq @qT>∑Tô|’qTqï j·÷[- >∑» πødü] (dæ+Vü‰ìï b˛*q ñVü‰‘·àø£ »+‘·Te⁄) •˝≤Œ\T, Hê–˙, eT<äìø± •˝≤Œ\THêïsTT. #·ø£ÿ{Ï n+>∑kÂwüºe+‘√ y=+|ü⁄ kı+|ü⁄\T, †j·T\÷, ej·÷´sê\ ø£\uÀ‘·>± r]Ã~~›q n\Hê{Ï düT+<äØeTDT\T, ø±ø£rj·TT\ ø±\|ü⁄ n+<äyÓTÆq j·TTe‘·T\T s¡÷|ü˝≤eD≤´ìøÏ Á|ü‹_+u≤\T. q\¢XÊqeTT sê‹˝À #ÓøÏÿq s¡+>∑eT+&É|ü yêj·TTe´uÛ≤>∑+˝À ◊<äT >∑»πødü] •˝≤Œ\T, ‘·s¡Tyê‘· ‘·÷s¡TŒ <ë«sêìøÏ ¬s+&ÉT y…’|ü⁄˝≤ Ç<ä›πsdæ Hê≥´>∑‘ÓÔ\T, Hê–qT\T, eT<Ó›\ yêsTTdüTÔqï j·TTe‘·T\T. ‘·÷s¡TŒy…’|ü⁄ <ë«sêìøÏ m&ÉeT y…’|ü⁄qï j·TTe‹ m‘·TÔ eT&ÉeT\ #Ó|ü\‘√ bòÕ´wüq¢˝À Áô|ò+∫ n+<ä>∑‘ÓÔ*ï ‘·\<äH˚ï Ø‹˝À ñ+~. eTs√ j·TTe‹ e+{Ïô|’ C≤]b˛‘·Tqï n+Áu≤sTT&ÉØ n*¢ø£\T, n|üŒ{ÏøÏ ø=+>=‘·Ô &çC…’qT¢ n<äT›≈£îqï ã≥º\‘√ n+<ä eT+‘ê kı+‘·y˚Tqqï≥T¢ Äq+<ëìï e´ø£Ô+ #˚düTÔ+~. á düT+<äØ eTDT\ ‘·\ô|’ yÓ+Á≥Tø£\qT ≈£L&Ü n+<ä+>± n\+ø£]+#·Tø=qï rs¡T, #Óe⁄\≈£î ô|<ä›ôd’E >∑T+Á&É{Ï <äT<äT›\T, Hêp¬ø’q ã+>±s¡T q>∑\T, Hê≥´uÛÑ+–eT\T, Ä kı>∑düT>∑‘ÓÔ\ e÷fÒyÓ÷>±ì #˚sTT ‹]–q •\TŒ\ eì‘·HêìøÏ ì<äs¡ÙHê\T. n+>±+>±ìøÏ bı+<äT es¡∫q ÄuÛÑs¡D≤\‘√ ne‡s¡dü\qT ôd’‘·+ ø£$«+∫, n\+ø£s¡D˝À, n+<ä+˝À ‘·eT≈£î kÕ{Ï sês¡qï >∑s¡«+‘√ düyêfi¯ó¢ $düTs¡T‘·÷, ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘· j·TTe‘·T\T yÓTT<ä{Ï qT+∫ Ä<ÛäTìø£ Hê>∑]ø£‘· Áù|$T≈£î\ì (kÂ+<äs√´ bÕdü≈£î\ì) s¡TEe⁄ #˚düTÔHêïsTT. <ë«s¡ XÊK\T >∑sꓤ\j·T+˝À Á|ü‹w溑·yÓTÆq s¡TÁ<˚X¯«s¡Tì <ä]Ù+#ê\qT ø=Hêï, ˇø£{° ¬s+&É÷ X¯è+>±s¡ •˝≤Œ\T n+<ä]<äèwæºì Äø£]¸kÕÔsTT. n|ü⁄ s¡÷|ü+>± #ÓøÏÿq <ë«s¡ã+<Ûë\T, yê{Ï XÊK\T, øÏ+<ä düT+<äs¡ yÓTÆq •˝≤Œ\T, y˚≥>∑‘ÓÔ bÕ≥T¢, ˝ÀìøÏ yÓ\T‘·Ts¡T sêe{≤ìøÏ øÏ{Ïø°\T, øÏ{Ïø° ø£fi¯¢ô|’ n\Hê{Ï Hê≥´uÛÑ+–eT\T (ø£s¡D≤\T) n_Ûqj·T, qè‘·´Ø‘·T\T eTq*ï eT+Á‘· eTT>∑TΔ*ï #˚kÕÔsTT. ãVüQXÊ πs#·s¡¢ s¡TÁ<äT&ÉT, Hê{≤´_Ûs¡T∫ì Çø£ÿ&É ‘Ó*j·TC…|ü⁄Œ ø=Hêï&˚yÓ÷! <ë«s¡ ã+<Ûë\ øÏ+<äTqï >∑&É|üô|’ s¡eTD°j·T •\Œ+, ô|’qTqï |ü‘·+>∑+ô|’ q≥sêE ‘ê+&Ée+ #·÷|üs¡T\qT eTy˚Tø£+ #˚düTÔ+~. Çø£ÿ&É eT\∫q Hê≥´ uÛÑ+–eT\qT |ü]XÀ~Û+∫q mH√ï Hê≥´ $X‚cÕ\qT &܈ˆ q≥sê» sêeTø£èwüí ãj·T{Ï Á|ü|ü+#êìøÏ ‘Ó*j·TC…|üŒ{≤ìøÏ 1985˝À sêeT|üŒ <˚yê\j·T ÁbÕ+>∑D+˝À ù|]DÏ qè‘·´Á|üÁøÏj·TqT y˚\ eT+~ düeTø£å+˝À Á|ü<ä]Ù+#ês¡T. q+~ eT+&É|ü+ <˚yê\j·T <äs¡ÙqyÓTÆq ‘·s¡Tyê‘· s¡+>∑eT+&É|ü+ ãj·T{Ï ø=∫Ãqyê]øÏ, ‘·+C≤ePs¡T ãèVü≤BX¯«sê\j·T+˝À e÷~]>± e´ekÕj·T+ |ü≥¢ eT≈£îÿe >∑\ ø±ø£rj·T sêE\ n_ÛeT‘êìøÏ eT#·TÑ·Tqø£>±, <äTøÏÿf…&É¢|ü≥¢ >∑\ eTeTø±sêqï+‘ê ø£*|æ #ÓøÏÿ+#·Tø=qï q+~ì Á|ü‹wæº+∫q q+~eT+&É|ü+, n≥T n+‘·≈£î eTT+<äT ø£fi≤´DÏ #êfi¯ó≈£î´\ <˚yê\j·÷˝À¢>±˙, ˝Òø£ n|üŒ{Ïes¡≈£L ø£{Ϻq ø±ø£rj·T <˚yê\j·÷˝À¢q÷ mø£ÿ&Ü ˝Òq≥T¢ $\ø£åD yêdüTÔXË’*˝À ì]à+#ês¡T. VüQ+<ë>± |ü&ÉT≈£îqï q+~ô|’ |üf…º&É\T, q>∑\qT, •\TŒ\T-ø£+bÕ\T\÷ ø£*|æ #Óø±ÿsê nqï≥T¢HêïsTT. ø±fÒX¯«sê\j·T+ sêeT|üŒ <˚yê\j·÷ìøÏ m&É≈£îy…’|ü⁄>±, ns¡ΔeT+&É*, >∑sꓤ\j·T+- eTVü‰eT+&ÉbÕ\‘√ eTqï ø±fi‚X¯«sê\j·÷ìï s¡TÁ<äT&ÉT ‘·q ‘·+Á&ç ø±Áf…&ç¶ ù|s¡ ì]à+#ê&ÉT. #·T≥÷º ∫qï Á|ü<äøÏåD|ü<∏ä+>± e⁄qï ñ|ü|”sƒ¡+, <ëìô|’ ∫qï n~ÛcÕºq+, |ü<äes¡Z+, Á|üdüÔs¡ ø£b˛‘·+, <ëìô|’q ˇø£ÿ n+‘·düTÔ es¡≈£î $T–* e⁄qï •~∏\ $e÷q+ ø=+#Ó+ m‘ÓÌÔq n~ÛcÕºq+, <ëìô|’ ø£øå±qHê\‘√ ñqï

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 229 s¡+>∑eT+&É|ü+, Á|üy˚X¯+ <ä>∑Zs¡ n≥÷ Ç≥÷ •~Û\yÓTÆHê |ü~\+>± yÓTf…¢ø£ÿ+&Éì uÛÑ≈£îÔ\qT ÄVü‰«ìdüTÔqï ¬s+&ÉT @qT>∑T\‘√ #·÷&ÉeTT#·Ã≥>± ñ+~.. s¡+>∑eT+&Ée+˝À 16 düÔ+uÛ≤\T, <ë«s¡ã+<Ûë\ô|’ Hê≥´ ø£s¡D≤\‘√ sêeT|üŒ Á|ü<ÛëHê\j·÷ìøÏ ‘·>∑Z≥Tº>± ì]à+#·ã&ç+~. eTT+<äTqï yÓT≥¢≈£î n≥÷ Ç≥÷ bı+~ø£>± e⁄qï n~ÛcÕºq uÛ≤>±\qT dü+düÿè‘·+˝À >∑»Vü≤kÕÔ\˙, n\+ãq u≤VüQ\˙ n+{≤s¡T. ø±y˚TX¯«sê\j·T+ sêeT|üŒ #˚sê\j·÷ìøÏ HÓ’s¡T‹ ~≈£îÿ˝À ì]à+∫q ø±y˚TX¯« sê\j·T+ ∫qï ñ|”sƒ¡+, kÕ<ë >√&É\T, <ëìô|’ ∫qï ø£b˛‘·+ esêZ \THêïsTT. eTT+<äTuÛ≤>∑+˝À n≥÷ Ç≥÷ ¬s+&ÉT ø£øå±düHê \T+&É≥+ >∑eTì+#·<ä>∑Z $wüj·T+. <ë«s¡ã+<Ûë\T ø±ø£rj·T •\Œ y…’•cÕº´ìï ‘Ó*j·TCÒdüTÔHêïsTT. ø£˝≤´D eT+&É|ü+ sêeT|üŒ Ä\j·T <äøÏåDuÛ≤>∑+˝À ÁbÕø±sêìøÏ eT<Ûä´>∑\ ø£˝≤´DeT+&É|ü+ •~∏\yÓTÆb˛>± uÛ≤s¡‘· |ü⁄sê‘·‘·Ô« düπs«ø£åD XÊK |ü~\|üs¡TdüTÔ+~. ÁbÕø±s¡+ Ä\j·÷\qT n|ü⁄s¡÷|ü+>± ø£{Ϻ+∫q s¡TÁ<äT&ÉT yê{Ï uÛÑÁ<ä‘·qT >∑T]+∫ ≈£L&Ü Ä˝À∫+#ê&ÉT. Ä\j·÷\T uÛÑÁ<ä‘·‘√ bÕ≥T |ü#·Ã{Ï |ü]düsê\ q&ÉTeT n+<ä+ ÇqTeT&ç+#˚≥≥T¢ (s¡øå±s¡Δ eTTqï‘ês¡Δ+#· XÀuÛÑHês¡Δ+ ÁbÕø±s¡+ Á|üø£\Œj˚T‘Y) #·T≥÷º m‘ÓÌÔq $XÊ\yÓTÆq ÁbÕø±sêìï ì]à+#ê&ÉT. ‘·÷s¡TŒ, |ü&ÉeTs¡, <äøÏåD ~≈£îÿ˝À¢ Á|üy˚X¯ <ë«sê\qT ø£*Œ+#ê&ÉT. ÁbÕø±s¡+ <äè&ÛÉ+>± ñ+&É{≤ìøÏ ¬s+&ÉT es¡Tdü\‘√ >√&ÉqT ø£{Ϻ, Ä es¡Tdü\ eT<Ûä´ eT{Ϻ‘√ ì+|æ, ô|’q ø£|üq÷, <ëìô|’ n+<ä+ ø√dü+ ø£\XÊ\qT ‘·\|æ+#˚ ø√&ç|ü⁄+E ‘·\ô|’ ñ+&˚ #·s¡à|ü⁄ E≥Tº Ø‹˝À ì]à+#ê&ÉT. Ç‘·s¡ <˚yê\j·÷\T sêeT|üŒ≈£î HÓ’s¡T‹ ~≈£îÿ˝À 100 >∑C≤\ <ä÷s¡+˝À ˇø£ Á‹≈£L{≤\j·T+, yêj·TTe´+˝À #êfi¯óø£´ Ø‹˝À ì]à+∫q Ä\j·T+, #Ós¡Te⁄ø£≥ºô|’ ≈£î&çy…’|ü⁄q ø=+&É>∑≥Tºq eTs√ Ä\j·T+, #Ós¡Te⁄ø£≥º m&ÉeTy…’|ü⁄ ˇø£ Á‹≈£L{≤\j·T+, eTs√ @ø£ ≈£L{≤ \j·÷\T •~∏\yÓTÆHê #·÷&É<ä>∑Z ø£≥º&Ü\T. n|ü⁄s¡÷|üy˚T ø±ø£ ns¡T<Ó’q sêeT|üŒ <˚yê\j·T düeTT<ëj·T+ eT<Ûä´j·TT>∑|ü⁄ sê»e+X¯ ؃$ì, n|üŒ{Ï yêdüTÔ•\Œ y…’$<Ûë´ìï, Hê{Ï •\TŒ\ Vü≤düÔø£fi≤ ˝≤|òüTyêìøÏ n<ä›+|ü&ÉT‘·÷ Á|ü|ü+#· yês¡dü‘·« ø£≥º&Ü\ C≤_‘ê˝À #√≥T <äøÏÿ+#·Tø=ì ‘Ó\+>±D≤ Á|ü‹wüºqT Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+ >±$+∫+~. XÊdüq eT+&É|ü+ >∑D|ü‹ <˚e⁄ì n&ÉT>∑TC≤&É˝À¢ q&ÉTdüTÔqï πs#·s¡¢ s¡TÁ<äT&ÉT Ä\j·÷ìï ø£{Ϻq dü+<äs¡“¤+>± dü+düÿè‘·+˝À ˇø£ XÊdüHêìï y˚sTT+∫, <ëìì ì\u…{Ϻ m+&Üyêq\ qT+∫ s¡ø£åD≈£î ˇø£ eT+&ÉbÕìï ø£{Ϻ+#ê&ÉT. #·ø£ÿ{Ï ñ|ü|”sƒ¡+ô|’ Hê\T>∑T düÔ+uÛ≤\ô|’ n+<äyÓTÆq ø£|ü‘√ ì]à+∫q XÊdüq eT+&É|ü+ ø±ø£rj·T yêdüTÔ ø£≥º&Ü˝À¢ $\ø£åDyÓTÆq~>± >∑T]Ô+|ü⁄ bı+~+~. &Üø£ºsY áeTì •eHê–¬s&ç¶ <˚yê\j·T |ü⁄q]ïsêàD Á|üÁøÏj·T˝À ìcÕí‘·T\T. Ä\+|ü⁄s¡+, k˛eT•\, q˝§Z+&É, sêeT|üŒ <˚yê\j·÷\ |ü⁄q]ïsêàD+˝À Á|üeTTK bÕÁ‘· eVæ≤+#ês¡T. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº+˝À |ü⁄sêedüTÔ XÊK˝À düú|ü‹>± |üì#˚dæ |ü<äM $s¡eTD≤q+‘·s¡+ ø=‘·Ô sê»<Ûëì neTsêe‹˝À Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ dü\Vü‰<ës¡T>± ùde\T n+~düTÔHêïs¡T. >ö‘·MT|ü⁄Á‘· XÊ‘·ø£]í, ø=+&ÉM{Ï ¬s&ç¶sêE\T, eTqeTT e+{Ï nH˚ø£ #ê]Á‘·ø£ Á>∑+<∏ë\T s¡∫+#ês¡T.

‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î 2023 230 Y j·÷Á‘êkÕVæ≤‘·´+˝À qe#Ó’‘·q´+ Y <ëdü] neTπs+<äÁ ‘Ó\T>∑Tyês¡T ‘·eT Á|üj·÷D≤\ >∑T]+∫ sêj·T&É+ yÓTT<ä˝…{Ϻ 185 dü+e‘·‡sê\sTT+~ (@qT>∑T\ MsêkÕ«$T, ø±oj·÷Á‘· #·]Á‘·, 1938). Ç|üŒ{Ï<ëø± düTe÷s¡T 200 j·÷Á‘êÁ>∑+<∏ë\T e#êÃsTT. y˚˝≤~ yê´kÕ\T e#êÃsTT. Á|üj·÷D≤\ >∑T]+∫ sêj·÷\qï ñ‘ê‡Vü≤+ ñqïyêfi¯¢ <ä>∑Z]ï+∫ |ü]DÏ‹ #Ó+~q s¡#·sTT‘·\ es¡≈£L j·÷Á‘ês¡#·q\T #˚kÕs¡T, #˚düTÔHêïs¡T. yÓTT≥º yÓTT<ä{Ï j·÷Á‘ês¡#·H˚ #·ø£ÿì |ü]DÏ‹ Á|ü<ä]Ù+∫Hê ìqï yÓTTqï{Ï <ëø± j·÷Á‘ês¡#·q\T #ê˝≤es¡≈£L $+‘·\÷ $&É÷¶sê\≈£L, ø±˝≤\÷ <ä÷sê\≈£L, >∑D≤+ø£ $esê\≈£L, s¡#·q #˚j·÷\qï ñ ‘ê‡Vü‰\≈£L |ü]$T‘·yÓTÆ kÕVæ≤r$\Te\qT dü+‘·]+#·T ø√e&É+˝À n+‘·>± $»j·Te+‘·+ ø±˝Òø£b˛j·÷sTT. >∑‘· Çs¡yÓ’ bÕ‹πøfi¯ó¢>± j·÷Á‘ês¡#·q\ <Û√s¡DÏ u≤>± e÷]+~. ≈£î‘·÷Vü≤˝≤\ kÕúq+˝À õC≤„kÕ, |æbÕkÕ e∫à #˚sêsTT. $+‘·\÷ $&É÷¶sê\ kÕúq+˝À Á|üø£èr eTìw” eTTK´eTj·÷´sTT. ñ|ü]‘·\ |üs¡´≥q\T >±&ÛÉ‘· ì+&çq j·÷Á‘·\j·÷´sTT. Á|ü<˚XÊ \qT ø£fi¯¢‘√ #·÷dæ ø£\+‘√ sêj·T&É+ kÕúq+˝À eTqdüT‘√ #·÷dæ Vü≤è<äj·T+‘√ sêj·T&É+ yÓTT<ä\ sTT+~. nqTuÛÑyê\T nqTuÛÑyê\ <ä>∑Zπs Ä>∑≈£î+&Ü nqTuÛÑ÷‘·T\≈£î <ë] ‘Ó]#êsTT. ô|<ä$ qT+∫ e∫Ãq H√{Ïe÷≥\ kÕúq+˝À eTqdüT |ü*πø eTÚq sê>±\T j·÷Á‘ês¡#·q˝À¢ $ì|æ+#·kÕ>±sTT. eTqTwüß\÷ Á|ü<˚XÊ\÷ Á|ü|ü+#·eT÷ n+fÒ ñ+&˚ Ädüø°Ô n_Ûe÷Hê\ kÕúq+˝À nqTø£+bÕ nø£ÿsê #√≥T #˚düT≈£îHêïsTT. ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+˝À #Ó|üø√<ä>∑Z s¡#·q\T n+fÒ 1838 Hê{Ï ø±oj·÷Á‘· #·]Á‘·` e÷\|ü*¢, ø£Hê´X¯ó\ÿ+ ˝≤+{Ï s¡#·q\ düVü≤|ü+øÏÔq ñ+&É≥+ eTq+ >∑eTì+#·e#·TÃ. n˝≤+{Ï kÕVæ≤rkÕúsTT >∑\ j·÷Á‘ês¡#·q\T á bÕ‹πøfi¯¢˝À ø£˙dü+ ns¡&É»qT e#êÃsTT. Y Á|ü|ü+#·+˝À Ç|üŒ{Ïø° |üs¡´≥q nqï~ &ÉãT“‘√ ì+&çq y˚&ÉTø£. |ü]ÁX¯eT kÕúsTTøÏ #˚]q yê´bÕs¡ Á|üÁøÏj·T. Á|üj·÷D≤\T #˚ùdyê]˝ÀH˚ ø±≈£î+&Ü yê{Ï >∑T]+∫ sêùdyê]˝À ≈£L&Ü Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± á$wüj·T+ MT<ä eTÚq n+^ø±s¡+ ñ+&É≥+ eTq+ >∑eTì+#·e#·TÃ. ‘Ó\T>∑T j·÷Á‘êkÕVæ≤‘·´+ n+<äT≈£î $TqVü‰ sTT+|ü⁄ ø±<äT. ø±˙ 1830˝ÀH˚ @qT>∑T\ MsêkÕ«$T ‘·q Á|üj·÷D≤ìøÏ õC≤„dü, |æbÕdü πø+Á<ä_+<äTe⁄\T>± #˚düTø=Hêï&ÉT. nqTuÛÑyê\÷, e÷qe dü+|üs¡ÿ+ MT<ä <äèwæºô|{≤º&ÉT. n˝≤ #˚dæq |ü~ùV≤qT HÓ\\ ø±oj·÷Á‘· >∑T]+∫ >=|üŒ s¡dü»„‘·‘√ sêj·T>∑*>±&ÉT. n<˚ <Û√s¡DÏ 1978˝À e∫Ãq ø±oàs¡ B|üø£[ø£˝À Hêj·Tì ø£èwüí≈£îe÷] Á|ü<ä]Ù+#ês¡T. kÂ+<äs¡´<äèw溑√ ‘êqT ‹]–q Á|ü<˚XÊ\qT #·÷dæ Äj·÷ nqTuÛÑyê\qT ø£$‘ê‘·àø£+>±, nqTuÛÑ÷‹ Á|ü<Ûëq+>± #Ó|æŒq ø£èwüí≈£îe÷] Ä<ÛäTìø£ ‘Ó\T>∑T j·÷Á‘ê s¡#·q≈£î |ü⁄Hê~ sêsTT y˚kÕs¡T. >∑eT´+ ø£qï >∑eTq+ eTTK´eTì #Ó|üŒø£H˚ #ÓbÕŒs¡T. ø±oàs¡ B|üø£[ø£qT n_Ûe÷ì+∫q yê]˝À ˇø£¬s’q <ëdü] neTπs+Á<ä Ä s¡#·q˝Àì nqTuÛÑ÷‹ nqï n+XÊìï πø+Á<ä+>± #˚düT≈£îì 1990˝À ‘·q ‘=* j·÷Á‘ês¡#·q eT÷&ÉT q>∑sê\T (eT÷´ìø˘, bÕ]dt, \+&ÉHé) yÓ\Te]+#ês¡T. Ä s¡#·q ˇø£ ~q |üÁ‹ø£˝À <ÛësêyêVæ≤ø£>± e∫Ãq|ü⁄&ÉT <ëìøÏ dü+bÕ<ä≈£î\T, ªnqTuÛÑ÷‹ì y˚Tfi¯$+∫ #Ó|æŒq $<˚o j·÷Á‘ê>±<∏ä,μ nqï {≤´>¥ ˝…’HéqT CÀ&ç+#ês¡T. Y 1999˝À e∫Ãq ÁuÛÑeTDø±+ø£å (e÷#·es¡|ü⁄

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 231 Ä~Hêsêj·TD) ªÁ|üj·÷D+μ˝Àì nH˚ø£ eTÚ*ø£ n+XÊ\≈£î Á|ürø£>± ì*∫+~. q<äT\T, ø=+&É\T <ë≥T≈£î+≥÷ y˚˝≤~ øÏ˝ÀMT≥s¡T¢ ø±* q&Éø£q kÕ–b˛sTTq Ä eT÷&ÉT Á|üj·÷D≤\ eTTù|Œ≥ bÕsƒ¡≈£î\≈£î &Ûç©¢ #˚]q|ü&√, &Ü]®*+>¥ #˚]q|ü&√ ø±≈£î+&Ü Äj·÷ Á|üj·÷D≤\ bı&Ée⁄Hê nH˚ø±H˚ø£ nqTuÛÑyê\ s¡T∫ #·÷|æ Ä >∑eTHê\ s¡eT´‘·qT yê] eTqdüT˝À¢ ì+|ü>∑*–+~. ‘Ó\T>∑T˝À j·÷Á‘ê s¡#·q≈£î }‘·$Te«&Éy˚T >±≈£î+&Ü Ä Á|üÁøÏj·TqT ˇø£ eT\T|ü⁄ ‹|æŒ+~. B|üdüÔ+uÛÑ+>± ì*∫+~. m+‘√eT+~˝À j·÷Á‘ê |æbÕdüqT ì+|ü>∑*–+~. düTKeT÷ kÂK´eT÷ <Ó’q+~q J$‘ê\˝Àì yÓTTHê≥˙ »sTT+#·&ÉeT÷ Á|üj·÷D≤\ \ø£å´+>± ñqï s√E˝À¢, Ä \øå±´\≈£î nqT>∑TD+>± Á{≤yÓ˝≤>¥‡ ek˛Ôqï düeTj·T+˝À, düTK+ ø£qï dü+‘√wü+ $Tqï n+≥÷ kÂK´+ ø£qï kÕVü≤dü+ eTTK´+ n+≥÷ j·÷Á‘·\T #Ój·T´&É+, j·÷Á‘ê>±<∏ä\T yÓ\Te]+#·&É+ >∑‘· Çs¡yÓ’ bÕ‹πøfi¯¢˝À ‘Ó\T>∑T˝À e∫Ãq #Ó|üŒ<ä>∑Z |ü]D≤eT+. mes¡÷ }Væ≤+#·ì eT<Ûä´j·TT>±\Hê{Ï yê´bÕs¡e÷s¡Z+ dæ˝Ÿÿ s¡÷{À¢ kÕVü≤düj·÷Á‘· (|æ. ˝ÀπøX¯«sY, 2013), q\T>∑Ts¡T Åd”Ô kÕVü≤dæ≈£î\T 56 s√E\bÕ≥T Äs¡T <˚XÊ\˝À |ü~ùV≤&ÉT y˚\ øÏ˝ÀMT≥s¡T¢ yÓ÷{≤s¡Tôd’øÏfi¯¢ MT<ä ‹]–sêe&É+ (s√&é ≥T yÓTø±+>¥, »j·T uÛ≤s¡‹, 2019) eTq+ >∑eTì+#·e#·TÃ. n˝≤π> ôd’øÏfi¯¢MT<ä ñuÛÑj·T ‘Ó\T>∑T sêÅcÕº\˝Àì n&Ée⁄\ìï{Ï˙ 78 s√E\bÕ≥T ‹]– e∫Ãq yÓ’q+ eTq≈£î n&É$ qT+∫ n&É$øÏ (»j·T‹, 2018) |ü⁄düÔø£+˝À ø£ì|ædüTÔ+~. »>∑eTT H˚*q ‘Ó\T>∑T (&ç.|æ. nq÷sê<Ûä, 2021) yÓ<äT≈£î˝≤≥˝À Ä yÓ~øÏq e´øÏÔ m+‘·{Ï kÕVü≤düÁ|üeè‹Ôì dü+‘·]+#·Tø=ì Á|ü<ä]Ù+#ês√ eTq+ }Væ≤+#·e#·TÃ. <˚X¯|ü⁄ dü]Vü≤<äT›˝À¢ (¬sVü‰Hê, 2018) |üs¡´{Ï+∫Hê, #·rÔdt|òüT&é n&Ée⁄˝À¢ y˚\ øÏ˝ÀMT≥s¡T¢ dü÷ÿs¡T MT<ä ‹s¡T>±&çHê (dü÷ÿ≥sY ô|’ #·rÔdt|òüT&é j·÷Á‘·, |üs¡edüTÔ ˝ÀπøX¯«sY, 2009)` M≥ìï{Ï yÓqTø± kÕVü≤düy˚T e÷ }|æ] nqï eTÚ*ø£ Áù|s¡D ñ+~. Ç|ü&É~ eTq j·÷Á‹≈£î˝À¢q÷ j·÷Á‘ês¡#·q˝À¢q÷ eTTqTô|qï&É÷ ˝Òq+‘· Á|üdüTŒ¤≥+>± ø£ì|æk˛Ô+~. Bì‘√ eTT&ç|ü&çq eTs√ ÄdüøÏÔø£s¡yÓTÆq |ü]D≤eT+ >∑T]+∫ #Ó|üø√yê*. s¡yêD≤ kÂø£sê´\T ˝Òì s√E˝À¢ MsêkÕ«$T ø±o j·÷Á‘·≈£î m<äT›ãfi¯S¢, |ü\¢ø°\÷ kÕ<ÛäHê\j·÷´sTT. s√&É÷¢, ¬s’fi¯S¢, $e÷Hê\÷ e#êÃø£ ªdüVü≤»+>±H˚μ n$ j·÷Á‹≈£î\ eTTK´ kÕ<ÛäHê \j·÷´sTT. <ëìøÏ _Ûqï+>±` s¡yêD≤ kÂø£sê´\˝À $|ü¢yê‘·àø£yÓTÆq e÷s¡TŒ\T e∫Ãq 21e X¯‘êã›+˝À }Vü‰r‘·yÓTÆq j·÷Á‘ê kÕ<ÛäHê\T eTq≈£î ø=ìï j·÷Á‘ês¡#·q˝À¢ ø£ì|ækÕÔsTT. Ä~ Hêsêj·TD j·÷Á‘·\≈£î ø±fi‚¢ Á|ü<Ûëq eqs¡T. »j·T‹øÏ ôd’øÏ\T eTTK´yÓTÆq kÕ<ÛäqeTsTT‘˚ »j·TuÛ≤s¡‹ø° ˝ÀπøX¯«sY≈£L dü÷ÿ≥s¡T¢, yÓ÷{≤s¡T ôd’øÏfi¯S¢ n_Ûe÷q |ü]ø£sê\T. »\e÷sêZHê, ø±s¡T˝À¢q÷ áeT<Ûä´ #˚dæq j·÷Á‘·\ >∑T]+∫ Ç+ø± |ü⁄düÔø±\T sê˝Ò<äT>±˙ nM sêe&ÜìøÏ ô|<ä›>± düeTj·T+ |ü≥º<äT. Y ‘Ó\T>∑Tyês¡T j·÷Á‹≈£î\T>± d”e÷+‘·sê\T yÓfi¯¢&ÉeTqï~ ø£˙dü+ q÷≥ j·÷uÛ…’ @fi¯¢ ÁøÏ‘·y˚T »]–q <ëK˝≤\T ñHêïsTT. |ü⁄düÔø£+>± Ä $esê\T qyÓ÷<äT nj·÷´sTT (|æø£ÃsY‡ Ä|òt Ç+>∑¢+&é, b˛‘·+ C≤qø£eTà, 1876). Ä ‘·sê«‘· ≈£L&Ü z&É˝À¢q÷ $e÷Hê˝À¢q÷ yÓ[¢ e∫Ãqyêfi¯ó¢ ñHêïs¡T. ø±˙ 1950\T 60\ <ëø± $<˚oj·÷q+ nqï~ eTq≈£î n|ü⁄s¡÷|üyÓTÆq $wüj·T+>±H˚ ñ +&çb˛sTT+~. 1970\T e#˚Ãdü]øÏ $<ë´ ñ<√´>±\ ø√düyÓ÷, kÕ+düÿè‹ø£ sêj·T u≤s¡T\T>±H√ ‘Ó\T>∑Tyê] $<˚o Á|üj·÷D≤\T ô|]>±sTT. n˝≤ yÓ[¢e∫Ãq ø£e⁄\÷ ø£fi≤ø±s¡T\÷ bÕÁ‹πøj·TT\÷ s¡#·sTT‘·\÷ ‘·eT‘·eT j·÷Á‘·\ >∑T]+∫ sêkÕs¡T ≈£L&Üq÷. 21e X¯‘êã›+ e#˚Ãdü]øÏ $<˚XÊ\T yÓ[¢sêe&ÉeTqï~ n‹ düT\uÛÑeTsTT+~. @<√ ø±s¡´Áø£eT+ ô|≥Tºø=ì yÓ[¢sêe&É+ >±≈£î+&Ü ≥÷]düTº\T>±q÷, j·÷Á‹≈£î\T>±q÷ yÓfi¯¢&É+, sêj·T&É+ kÕe÷q´eTsTT+~. dæ˝Ÿÿs¡÷≥T j·÷Á‘· >∑T]+N, s√&é ≥T yÓTø±+>¥ >∑T]+N #Ó|üø=Hêï+. Ç$ ¬s+&É÷ s={°Hé≈£î _Ûqï+>± bı+~q nqTuÛÑyê\T— kÕVü≤kÕ\T |ü⁄Hê~>± #˚dæq j·÷Á‘·\T. á qMqu≤D° j·÷Á‘·\÷, j·÷Á‘ês¡#·q\÷ >∑‘· bÕ‹πøfi¯¢˝À eTq≈£î mH√ï ø£ìŒkÕÔsTT. 2016˝À e∫Ãq uÛÑ÷ÁuÛÑeTDø±+ø£å Äs¡T K+&Ü\÷ |ü<Ûëï\T>∑T <˚XÊ\˝À e÷#·es¡|ü⁄ Ä~Hêsêj·TD #˚dæq $<˚o j·÷Á‘·\ düe÷Vü‰s¡+. q>∑sê\÷, eTVü‰q<äT\÷, dü+|üqï <˚XÊ\÷, $+‘·\÷, $X‚cÕ\qT |ü{Ϻ+#·Tø√≈£î+&Ü {≤kÕàìj·÷, HÓ’J]j·÷ ˝≤+{Ï n+‘·>± Á|üj·÷D°≈£î\≈£î n+<äì <˚XÊ\≈£î nHê~ j·÷Á‹≈£îì u≤D°˝À yÓ[¢ ‹s¡T>±&ç sêdæq Á|ü|ü+#·ÁX‚DÏ j·÷Á‘ê >±<∏ä á uÛÑ÷ÁuÛÑeTDø±+ø£å. 2016˝À e∫Ãq Hê ◊s√bÕ j·÷Á‘· (y˚eT÷] sêCÒwt) ≈£L&Ü j·T÷s¡|t˝Àì nH˚ø±H˚ø£ <˚XÊ\ >∑T]+∫ sêdæq |ü⁄düÔø£y˚T nsTTHê n~ Á|üeTTK <˚XÊ\÷ q>∑sê\ >∑T]+∫ >±<äT— *#ÓÃHé ôdºsTTHé, \¬ø®+ãsYZ, ÄÅdæºj·÷, #Óø˘ ]|ü_¢ø˘ ˝≤+{Ï |ü~ |üHÓï+&ÉT <˚XÊ\qT eTqdüT‘√ #·÷dæ Vü≤è<äj·T+‘√ sêdæq |ü⁄düÔø£eT~. Ç<˚ u≤D°˝À n<˚ s¡#·sTT‘· 2022˝À j·T÷s¡|t˝Àì e÷s¡TeT÷\ |üs¡«‘·ÁX‚DÏ˝Àì nC≤¬s’“C≤Hé, nπsàìj·÷ ˝≤+{Ï <˚XÊ\˝À ‹s¡T>±&ç e÷ ø±ø£düdt j·÷Á‘· nqï |ü⁄düÔø£+ rdüT ø=#êÃs¡T. >∑˝ŸŒ¤ ^‘·+ (2021) n+≥÷ <äTu≤jYT, eTdüÿ≥¢ >∑T]+∫ sêdæHê n$ Äj·÷ <˚XÊ\˝Àì Äø±XÊVü‰sêà´\q÷, ã+>±s¡|ü⁄ $|üDÏ M<ÛäT©ï ôV≤#·TÃ#˚dæ #Ó|üŒ≈£î+&Ü nø£ÿ&ç »qdüs¡[ì ˇ&çdæ |ü≥Tº≈£îì bÕsƒ¡≈£î\≈£î n+~+#·&ÜìøÏ #˚dæq Á|üj·T‘·ï+. m+&É÷¢] düT<Ûëø£sY, n+|üX¯j·T´ qMHé, eT<ÛäTsê+‘·ø£+ qπs+Á<ä, mHé. >√|” ˝≤+{Ï Á|üeTTKT\÷, »j·TuÛ≤s¡‹ ˝≤+{Ï W‘ê‡Væ≤≈£î\÷ ‘·eT ‘·eT <äèwæº˝À #·÷dæq Äj·÷ <˚XÊ\ >∑T]+∫ ‘·eT<˚ nsTTq u≤D°˝À sêdüTø=#êÃs¡T. á dü+<äs¡“¤+˝À Á|ü|ü+#·+˝Àì <ë<ë|ü⁄ nìï <˚XÊ\˝Àq÷ ªÁ|üj·÷DÏ+∫μ, Ä>∑<äT e÷ Á|üj·÷D+ (2018) n+≥÷ düe÷#ês¡ <äs¡ŒD≤˝≤¢+{Ï |ü⁄düÔø±\qT Á|ü#·T]k˛Ôqï qs¡à<ë ¬s&ç¶˙ >∑Ts¡TÔ #˚düTø√yê*. Y

‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î 2023 232 >√|”. ìs¡+‘·s¡+ (2020) nqï ‘·q {≤>√sY ‹]–q <ës¡T˝À¢ #˚dæq j·÷Á‘êø£<∏äHêìï ø£$‘·«+‘√ ì+ù|kÕs¡T Ĭøfi¯¢ s¡$Á|üø±wt. j·÷Á‘·\ >∑T]+∫ ø£<∏ës¡÷|ü+˝Àq÷, qe˝≤s¡÷|ü+˝Àq÷ #Ó|üŒ&É+ (nyÓT]ø±, nyÓT]ø± ` n+|üX¯j·T´ qMHé, »>∑eTTH˚*q ‘Ó\T>∑T ` &ç.|æ. nq÷sê<Ûä) Ç|ü⁄&ÉT kÕe÷q´eTsTTb˛sTT+~. Y j·÷Á‘· n+fÒ ø=‘·Ô Á|ü<˚XÊ\qT, <˚XÊ\qT, eTqTwüß*ï eTq$>± eTqyê]>± #˚düTø√e&É+. ª≥÷]düTº |üø£ÿ }]øÏ yÓ[¢Hê |üsêsTTyê&ç>± |ü≥Tºã&çb˛‘ê&ÉT. j·÷Á‹≈£î&ÉT eTqTwüß\÷ uÛ≤cÕ ‘Ó*j·Tì <ä÷s¡<˚XÊ\≈£î yÓ[¢Hê ø£åD≤˝À¢ nø£ÿ&çyê&ÉsTTb˛‘ê&ÉT,μ n+{≤s¡T nqTuÛÑeE„\T. Ç˝≤ »s¡>±\+fÒ j·÷Á‹≈£îìøÏ nqTø£+|ü, nø£ÿs¡ ñ+&Ü*. Á|ü<˚XÊ\˝À eTqTwüß\‘√ eTy˚Tø£eTe >∑\>±*. Äj·÷#√≥¢ ‘·q Á|ü‹_+u≤ìï #·÷&É>∑\>±*. ªeTìwæì |ü\ø£]ùdÔ #ê\T }s¡T }s¡+‘ê b˛¬>’b˛j˚T~,μ n+{≤s¡T. eè‹Ô|ü]~Ûì <ë{Ïq nø£ÿsê, nqTø£+bÕ ÄyÓT~. &çÁã÷|òüTsY qT+∫ ø£Hê´≈£îe÷] <ëø± Hê\T>∑T s√E\T ¬s’˝À¢ Á|üj·÷DÏ+∫q »j·T‹ ]»s¡T«&ÉT uÀ^\T ≈£L&Ü eT÷&ÉT ¬s≥T¢ eTqTwüß\‘√ ì+&çb˛sTTq|ü&ÉT, ª‘√{Ïyêfi¯ó¢ ì\ã&ç e⁄+fÒ d”≥T¢ |ü≥Tº≈£îì m˝≤ ø±fi¯ó¢ #ê|ü⁄≈£î+{≤+? Ä ø£cÕºìï e+<ä\ eT+~$T |ü+#·Tø=Hêï+,μ n+{≤s¡T. Ä Á|üÁøÏj·T˝À nkÕ‡+ qT+∫ πøs¡fi¯≈£î |üqT\ø√dü+ edüTÔqï ≈£îÁsêfi¯¢+<äs¡÷ ‘·eTTàfi¯¢sTTb˛j·÷s¡T n+{≤s¡T. á nø£ÿs¡, nqTø£+|ü »j·Tr, ¬sVü‰q, sêCÒwt\πø |ü]$T‘·+ ø±<äT. j·÷Á‘·\ >∑T]+∫ |æbÕdü‘√ sêùd n+<ä] s¡#·q˝À¢q÷ Ç~ ˇø£ kÕe÷q´\ø£åD+>± ø£ì|æk˛Ô+~|ü&ÉT. Y Á|ü‹ j·÷Á‹≈£îì˝Àq÷ ˇø£ ø£$ ñ+{≤&ÉT. ªªeT<Ûë´Vü≤ï+ m+&É >∑+õ ô|{Ϻq q÷\T>∑T&ɶ˝≤ ô|fi¯ô|fi¯ ˝≤&ÉT‘√+~,μμ n+≥÷ ø±oàs¡ B|üø£[ø£ Äs¡+_ÛkÕÔs¡T Hêj·Tì ø£èwüí≈£îe÷]. ªª‘Ó\¢s¡+>∑T y˚dæq yÓTÆ\Tsêfi¯ó¢ $ø£dæ+∫q |ü⁄cÕŒ˝≤¢ ñ+fÒ H˚qT yê{Ïì yÓ+{≤&˚ ‘˚HÓ{°>∑>± e÷]b˛j·÷qT,μμ n+{≤s¡T Ä~Hêsêj·TD ÁuÛÑeTDø±+ø£å˝À. ªª‘Ó\¢{Ï ÇdüTø£MT<ä e+>∑T‘√qï bı<äT›˝À+∫ Hê]+»s¡+>∑T bÕs¡T‘√+~,μμ n+{≤s¡T »j·T‹ kÕj·T+dü+<Ûä´˝À ˇø£ ø=+&Éyê>∑TqT #·÷dæ ‘·q n&É$ qT+∫ n&É$øÏ |ü⁄düÔø£+˝À. >∑˝ŸŒ j·÷Á‘·˝À ñqï neTπs+Á<ä≈£î <äTu≤jYT q>∑s¡|ü⁄ bÕ‘·ãd”Ô˝À ªø£ì|æ+∫μ, ª|ü\ø£]+∫qμ 1875`1954\ Hê{Ï ø£$ ˇU…’©˝À eT<Ûä´j·TT>±\ ãyÓTàs¡ b˛‘·q, ‘·<äT|ü] ø±\|ü⁄ ø£;s¡÷, &Ûç©¢ q>∑s¡|ü⁄ >±*ã÷, Á|üC≤ø£$ ø±fiÀJ\ #Ûêj·T\T Á|üdüTŒ¤≥+>± ø£ì|æ+∫ eTT]|æ+#·&É+ dü<äs¡T j·÷Á‘ês¡#·q j·÷Á‘ê|ü]~Û˙, ø£$‘êdü÷Œ¤]Ô˙ <ë≥T≈£îì yÓ[¢ $X¯«e÷qe düŒs¡Ù≈£î dü+πø‘·+>± |ü]D$T+#·&É+>± #Ó|üø√e#·TÃ. Ä{≤ »ì ø±+#Ó (2006) n+≥÷ ‘·q nyÓT]ø± j·÷Á‘·qT 134 ø£$‘·˝À¢ #ÓbÕŒs¡T m+&É÷¢] düT<Ûëø£sY. »s¡à˙˝À ø£$‘êj·÷Á‘· (2015) n+≥÷ sêkÕs¡T mHé. á \ø£åD≤\Tqï j·÷Á‘ê>±<∏ä\T eTqø°eT<Ûä´ ‘·s¡T#·÷ ø£ì|æ düTÔHêïsTT. ‘·q ◊s√bÕ j·÷Á‘·˝À y˚eT÷] sêCÒwt »s¡à˙ yÓ[¢q|ü⁄&ÉT nø£ÿ&ç Á|üeTTK Á|ü<˚XÊ\ ø£Hêï eTTK´+>± ¬s+&√ Á|ü|ü+#· j·TT<äΔ ø±\|ü⁄ Äwt$&é® HêJ ø±q‡+ÁfÒwüHé ø±+|t #·÷&Ü\ì ø√s¡T ≈£î+{≤&ÉT. ‘·q ‘·sêìøÏ n+‘·>± |ü]#·j·T+ ˝Òì Ä j·TT<äΔ|ü⁄ <ës¡TD≤\‘√ eTTU≤eTTF ne⁄‘ê&ÉT. ªmeØ Væ≤≥¢sY? C≤‘·´ Vü≤+ø±s¡+, j·TT<√ΔHêà<ä+ ˇø£ C≤‹ yÓTT‘êÔìï ìs¡÷à*+#˚ Áø°&É>±, ˇø±H=ø£ <ës¡TD e´edüú≈£î Ä]úø£ |ü⁄wæºì #˚≈£Lπsà |ü]ÁX¯eT>± m+<äT≈£î |ü]D$T+∫+~,μ n+≥÷ yê´≈£î\ |ü&É‘ê&ÉT. ndü+ø£*Œ ‘·+>± n‘·ì ø£fi¯ó¢ ˙{Ï#Ó\eT\e⁄‘êsTT. j·÷Á‘·\÷ j·÷Á‘ê s¡#·q\÷ eTÚ*ø£ e÷qe düŒ+<äq\øÏ m˝≤ Áù|s¡D\e⁄‘êjÓ÷ Ä |òüT≥º+˝À düŒwüºeTe⁄‘·T+~. dü]Vü≤<äT›˝À¢ ¬sVü‰q 2016˝À ø±oàs¡T uÀs¡¶sY ÁbÕ+‘êìøÏ eè‹Ô|üs¡+>± yÓfi≤¢s¡T. nø£ÿ&ç ñÁ~ø£Ô‘·\q÷, ñÁ>∑yê<äT\ ø±s¡´ ø£˝≤bÕ\ $esê\qT ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ ø±\TŒ\T »s¡T>∑T‘√qï dü]Vü≤<äT› Á>±e÷\≈£î yÓfi≤¢s¡T. yÓ[¢ ‘·÷{≤\≈£î ø=&ÉT≈£îqT b˛>=≥Tº ø=qï ˇø£ ‘·*¢ì ø£*kÕs¡T. Á>±e÷\˝Àì ø£˙ï{Ï>±<∏ä\T $Hêïs¡T.

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 233 eT>∑‘√&ÉT ø√dü+ #·÷&É≈£î+&Üq÷, ‘·eT+‘·≥ ‘êy˚T #=s¡e‘√ eTVæ≤fi¯\T j·÷Á‘·\T #Ój·T´&É+, yê{Ï >∑T]+∫ sêj·T&É+ áeT<Ûä´ ø±\+˝À e∫Ãq #·ø£ÿì |ü]D≤eT+. >∑‘· |ü~ |ü~ùV≤H˚fi¯¢ ø±\+˝À eTVæ≤fi¯\T sêdæq j·÷Á‘ês¡#·q\T $]$>± e#êÃsTT. eTT+<äT #Ó|ü≈£îqï &ç.|æ. nq÷sê<Ûä, qs¡à<ë ¬s&ç¶, ¬sVü‰q, »j·T‹, »j·TuÛ≤s¡‹˝Ò ø±≈£î+&Ü |üP<√≥ XÖØ\T, s=+|æ#·s¡¢ uÛ≤s¡Z$, ¬ø. ^‘·, ø=+&ÉM{Ï dü‘·´e‹ ˝≤+{Ï yês¡T ≈£L&Ü ‘·eT j·÷Á‘ês¡#·q \qT Á|ü#·T]+#ês¡T. Y j·÷Á‘ês¡#·qqT d”«j·T nqTuÛÑyê\πø |ü]$T‘·+ #Ój·T´≈£î+&Ü j·÷Á‘êdü+ã+~Û‘· $wüj·÷\q÷ bÕsƒ¡≈£î\≈£î #˚πsà Á|üj·T‘·ï+ Ç|ü⁄&ÉT u≤>± »s¡T>∑T‘√+~. á $wüj·T+˝À Ä~ Hêsêj·TD >∑D˙j·TyÓTÆq ø£èwæ #˚kÕs¡T. Åd”Ô j·÷Á‹≈£î\T (28 eT+~ Á|ü|ü+#· Á|üdæ<äΔ eTVæ≤fi≤ j·÷Á‹≈£î\ JeqπsK\T), eTVü‰j·÷Á‹≈£î\T (24 eT+~ Á|ü|ü+#·kÕúsTT j·÷Á‹≈£î\ J$‘ê\T), ‘Ó\T>∑Tyê] Á|üj·÷D≤\T (64 eT+~ ‘Ó\T>∑T j·÷Á‹≈£î\ nqTuÛÑyê\T), @qT>∑T\ MsêkÕ«$T ø±oj·÷Á‘· (1838 Hê{Ï eT÷\Á|ü‹øÏ düs¡∞ø£è‘· yÓs¡¸Hé) ˝≤+{Ï n|ü⁄s¡÷|üyÓTÆq |ü⁄düÔø±\qT Ä~Hêsêj·TD >∑‘· Çs¡yÓ’ j˚Tfi¯¢˝À Á|ü#·T]+#ês¡T. <ëdü] neTπs+Á<ä ≈£L&Ü kÕ{Ï ‘Ó\T>∑T j·÷Á‹≈£î\ s¡#·q\q÷, ‘Ó\Tπ>‘·s¡ Á|üeTTK j·÷Á‘êÁ>∑+<∏ë\q÷, ‘Ó\T>∑T˝À e∫Ãq j·÷Á‘êkÕVæ≤‘·´|ü⁄ s¡÷|ü |ü]D≤e÷\qT bÕsƒ¡≈£î\≈£î |ü]#·j·T+ #˚düTÔHêïs¡T. Y eTq≈£î ñqï ¬s+&ÉT e+<ä\ j·÷Á‘êÁ>∑+<∏ë\˝À #ê˝≤es¡≈£î Äj·÷ s¡#·sTT‘·\T ˇø£kÕ] Á{≤yÓ˝≤>¥ sêdæ $s¡$T+#·Tø=qï ø√eπø #Ó+<äT‘êsTT. W‘ê‡Væ≤≈£î˝Ò ø±≈£î+&Ü Ç‘·s¡ kÕVæ≤r Á|üÁøÏj·T ˝À¢q÷, ø£fi≤s¡+>±\˝Àq÷ ø£èwæ #˚dæ ù|s¡T bı+~qyês¡T ≈£L&Ü ˇø£ j·÷Á‘ês¡#·q #˚dæ $s¡$T+#·&É+ kÕe÷q´ \ø£åD+>± ñ+≥÷ e∫Ã+~. Ç|ü⁄&Ü <Û√s¡DÏ˝À e÷s¡TŒ e∫Ã+~. &܈ˆ mHé. >√|æ, |üs¡edüTÔ ˝ÀπøX¯«sY, <ëdü] neTπs+Á<ä ì\ø£&É>± j·÷Á‘ês¡#·q\T yÓ\Te]+#·&É+ >∑eTì+#·e#·TÃ. »j·T‹ sêdæq eT÷&ÉT |ü⁄düÔø±\÷ eTÚ*ø£+>± j·÷Á‘ê dü+ã+~Û‘ê˝Ò. Ä~Hêsêj·TD, qs¡à<ë¬s&ç¶ ˝≤+{Ïyês¡T πøe\+ j·÷Á‘ês¡#·qπø ‘·eT kÕVæ≤ryê´dü+>±ìï n+øÏ‘·+ #Ój·T´&É+ ÄdüøÏÔø£s¡yÓTÆq |ü]D≤eT+. Y nqTyê<ë\≈£î ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+˝À Á|üeTTKkÕúq+ ñ+~. j·÷Á‘ê kÕVæ≤‘·´eT÷ <ëìøÏ $TqVü‰sTT+|ü⁄ ø±<äT. 1950\ qT+N HêD´yÓTÆq nqTyê<ä j·÷Á‘ês¡#·q\T ‘Ó\T>∑T˝À edüTÔHêïsTT. áeT<Ûä´ø±\+˝À ôV’≤≈£Lj·÷Á‘· (eT‘·T‡y=, ãc˛, yêÁ&˚e⁄ ∫qMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT), {Ïu…{Ÿ˝À 15 HÓ\\T (sêVüQ˝Ÿ kÕ+ø£è‘ê´j·THé` bÕs¡q+~ ìs¡à\), Á|üj·÷D≤ìπø J$‘·+ (nõ‘Y Vü≤]dæ+|òü÷ì` ø=\÷¢] k˛eTX¯+ø£sY), C≤qø£eTà Ç+>∑¢+&é j·÷Á‘· (b˛‘·+ C≤qø£eTà` ø±[<ëdüT |ü⁄s¡Tc˛‘·Ô+), }Vü≤\ø£+<äì yÓTTsêø√ (ìeTà>∑&ɶ X‚wü–]` <ëdü] neTπs+Á<ä)˝≤+{Ï nqTyê<ä j·÷Á‘ê Á>∑+<Ûë\T yÓ\Te&ܶsTT. á ø±\+˝À e∫Ãq ‘Ó\T>∑T j·÷Á‘ê s¡#·q\≈£î bÕsƒ¡≈£î\ Ä<äs¡D ô|]–q≥Tº>±H˚ á nqTyê<ä s¡#·q\÷ Ä<äs¡D bı+<äT‘·THêïsTT. Y j·÷Á‘ês¡#·q\T ìC≤ìøÏ Ä‘·àø£<∏ä\T. j·÷Á‹≈£î&ÉT ‘·q _+u≤ìï nø£åsê˝À¢ ì*|æ Á|ü‹_+u≤\qT bÕsƒ¡≈£î˝À¢ #·÷düTø=H˚ Á|üÁøÏj·T\T. Á|ü|ü+#·+˝À ‘·q ñìøÏ˙, ‘·qqT‘êqT yÓ<äTø=ÿH˚ Á|üj·T‘·ï+. á˝≤+{Ï Á|üj·T‘êï\T »j·T‹ sêdæq eT÷&ÉT |ü⁄düÔø±˝À¢q÷, <˚eq|ü*¢ MD≤yêDÏ sêdæq <Ûäs¡D°s¡TVü≤ (2022) ˝Àq÷, Ä~Hêsêj·TD sêdæq |ü⁄düÔø±˝À¢q÷ eTq≈£î ø£ì|ækÕÔsTT. Á|üj·÷D≤\qT <ë{Ï yÓ[¢ ‘·eT˝ÀøÏ ‘êeTT Á|üj·÷DÏ+#·>∑\ ns¡T<Ó’q e´≈£îÔ\ Ä‘·à |òüTÀwü\T n$. ø£<∏ä, ø£$‘·, qe\, yê´dü+ ˝≤+{Ï kÕVæ≤rÁ|üÁøÏj·T\ n+XÊ \qT ÇeTT&ÉTÃø√>∑\ neø±X¯+ j·÷Á‘ês¡#·q≈£î ñ+~. #·]Á‘·, dü+düÿè‹, uÛÖ>√[ø£ n+XÊ\T, e÷qe eTqdüÔ‘ê«\qT ø£\ŒHê s¡Væ≤‘·+>± ∫Á‹+#˚ X¯øÏÔ j·÷Á‘ês¡#·q≈£î ñ+~. n˝≤π> eTqTwüß\T ‘·eT+‘·≥ ‘êy˚T düèwæº+#·Tø=qï uÛÖ>√[ø£ sê»ø°j·T Vü≤<äT›\qT <ë≥T≈£îì yÓ[¢ Á|ü|ü+#·eT+‘·{Ï˙ øö–*+#·Tø=H˚˝≤ #˚ùd X¯øÏÔ j·÷Á‘·≈£L, j·÷Á‘ês¡#·q≈£L ñ+~. ≈£î˝≤ìï <ë{Ï, eT‘êìï <ë{Ï, }s¡T <ë{Ï, ÁbÕ+‘·+ <ë{Ï, C≤r <˚XÊ\ |ü]<ÛäT\T <ë{Ï, eTìwæ˙ düe÷C≤˙ï Á|ü|ü+#ê˙ï J$‘êìï Ä$wüÿ]+#·>∑\ X¯øÏÔ j·÷Á‘·\≈£L j·÷Á‘ês¡#·q\≈£L ñ+~. Ä ~X¯>± áHê{Ï ‘Ó\T>∑T j·÷Á‘êkÕVæ≤‘·´+ ‘=* n&ÉT>∑T\T y˚k˛Ô+~. ‘êC≤ø£\+: Ç+‹j·÷q+ nqï ù|]≥ q\uÛ…’eT+~ ‘Ó\T>∑T eTVæ≤fi¯\ j·÷Á‘êqTuÛÑyê\ dü+ø£\q+ E˝…’ 2023˝À $&ÉT<ä\ ne⁄‘√+~. ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+˝À j·÷Á‘êdüàè‘·T\qT sêj·T&É+˝À Á|ü‘˚´ø£ eTTÁ<ä ø£qãs¡∫q <ëdü] neTπs+Á<ä ø£<∏ä≈£î&ÉT, yê´düø£s¡Ô ≈£L&Ü. ìs¡+‘·s¡ |ü~∏≈£î&ÉT. ◊<äT j·÷Á‘êø£<∏äHê\T, ˇø£ ø£<∏ëdü+|ü⁄{Ï, Ç‘·s¡ ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\‘√ ø£*dæ eTs√ ø£<∏ëdü+|ü⁄{Ï Á|ü#·T]+#ês¡T. ìyêdü+ q÷´&Ûç©¢. 2015 ‘êHê düuÛÑ\ n‹~∏.

‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î 2023 234 Y ‹ø£ÿq ‘ÓqT>∑T<äq+ Y bÕ|æH˚ì •eX¯+ø£sY eTVü‰ø£$ ‹ø£ÿq ‘Ó\T>∑Tyê&Ó’q+<äT≈£î eTqeT+<äs¡+ Äq+~+#ê*. (n+<äTHê e÷ >∑T+≥÷s¡T yê&Ó’q+<äT≈£î e÷¬ø+‘√ dü+‘√wü+.) yê´düT&ÉT dü+düÿè‘·+˝À ≈£L]Ãq uÛ≤s¡‘êìï ø£$Á‘·j·T+ (qqïj·T, ‹ø£ÿq, mi¿q) ‘Ó\T>∑T˝ÀøÏ nqTdüè»q #˚XÊs¡T. n+fÒ m+‘√ dü«‘·+Á‘· |ü<äΔ‹˝À uÛ≤s¡‘êìï ‘Ó\T>∑T #˚XÊs¡T. ø£$Á‘·j·T+˝À ~«rj·TT&Ó’Hê ‹ø£ÿq ø£$‘·«+˝À n~«rj·TT&ÉT nì |ü+&ç‘·T\ n_ÛÁbÕj·T+. ÁbÕNq ø£e⁄˝À¢ n‘·ìøÏ kÕ{Ï˝Ò<äT. n‘·ì ¬s+&ÉT s¡#·q˝À¢ (ìs¡«#·H√‘·Ôs¡ sêe÷ j·TDeTT, eTVü‰uÛ≤s¡‘·eTT) ‘Ó\T>∑T<äq+ ì+&Ü]+~. nsTT‘˚ ‘Ó\T>∑Tyê] ø£$‘·«+˝À Á|ü‘˚´ø£+>± ‘Ó\T>∑T<äq+ @$T≥H˚ Á|üX¯ï edüTÔ+~. yÓqø£{Ï ø±yê´˝À¢ dü+düÿè‘·+ qT+∫ ~>∑TeT‹ nsTTq e÷≥˝Ò (‘·‘·‡e÷\T) q÷{ÏøÏ &Óu…’“¤ bÕfi¯ó¢ ø£q|ü&É‘êsTT. n+<äTe\¢ ‘Ó\T>∑T ø£e⁄\ ø£$‘·«+˝À ‘Ó\T>∑T<äq+ ø√dü+ yÓ‘·Tø√ÿyê*‡q <äTs¡edüú |ü{Ϻ+~. ø£$ÁãVü≤à, ñuÛÑj·T ø£$ $TÁ‘·T&ÉT ‹ø£ÿq BìøÏ $TqVü‰sTT+|ü⁄. n‘·ì ø£$‘·«+˝À n#·Ã ‘Ó\T>∑T e÷≥\T $]$>± ñ+{≤sTT. ªC≤‘·´$T >±$T H=|üŒsTTq dü+düÿè‘·yÓTjÓT´&É C§qŒμ qHêï&ÉT ìs¡«#·H√‘·Ôs¡ sêe÷j·TD+˝À. eTq C≤‹ uÛ≤wü ø±q+<äTq dü+düÿè‘· |ü<äC≤\+ ø±yê\ì #=|æŒ+#·≥+ n‘·ìøÏwüº+ ˝Ò<äqïe÷≥. ‘˚≥ ‘Ó\T>∑T e÷≥˝Ò eTT<äT›. eT#·TÃ≈£î Hê\T¬>’<äT |ü<ë´\T #·÷<ë›+. uÛ≤s¡‘·+ $sê≥|üs¡«+˝À ø°#·≈£î&ÉT ôd’s¡+Á~Û (Á<Í|ü~) MT<ä eTs¡T\T>=Hêï&ÉT. n~ ÄyÓTø£düVü≤´yÓTÆ+~. ø±˙ n‘·ì ø√]ø£ Á|üø±s¡+ k˛<ä], eTVü‰sêDÏ düT<˚wüí ‘·q |ü]#ê]ø£ ôd’s¡+Á~Ûì ø°#·≈£î&ç Ç+{ÏøÏ b˛sTT eT<ä´+ ‘ÓeTàqï~. ÄyÓTøÏwüº+ ˝Ò<äT. ø±˙ ‘·|üŒ<äT. Ä dü+ø£≥ |ü]dæú‹˝À yÓfi¯óÔqï|ü&ÉT ÄyÓT eTH√uÛ≤yê˝…˝≤ ñHêïsTT? ‘·\≈£î e⁄f…º, >=+≈£î ø=\~øÏ MT¬s, yÓ Hê“≥T <√#Ó, eTT≥TºbÕ≥T <=&ɬs yÓs¡>∑TbÕ≥T <äì¬ø, HÓs¡Hê&Ó H=e⁄«, HÓ e«>∑\T e>∑\˙HÓ, ~>∑T\T y=~yÓ ôd’s¡+Á~ÛøÏ uÛÑj·T+ |ü⁄{Ϻ+~. dü+ø√#·+ $T≈£îÿ≥yÓTÆ+~. $cÕ<ä+ ø£*–+~. dü+ø£≥+ |ü⁄{Ϻ+~. ìyÓ«s¡bÕ≥T ø£*–+~. y˚<äq Äj·TTe⁄|ü≥Tº˝À ø£~*+~. n‹ $#ês¡+ <äTK+ ø£*–+∫+~. ~>∑T\T ô|qy˚düTø=qï~. n˙ï n#·Ã ‘Ó\T>∑T e÷≥˝Ò. Çyêfi¯ yê{Ï nsêú\T ‘Ó*j·T≥+ ≈£L&Ü ø£wüºy˚T. ˇø=ÿø£ÿ e÷≥ ˇø=ÿø£ÿ uÛ≤e#êäj·TqT ‘Ó*j·TCÒdüTÔ+~. >∑‘·´+‘·s¡+ ˝Òì ø£wüº+ m<äT¬s’q|ü&ÉT ˇø£ ìdü‡Vü‰j·T Ád”Ô eTqdüT‡˝À n\\T n\\T>± mHÓïìï ∫+‘·\T πs>∑T‘êjÓ÷ ne˙ï n#·Tà >∑T~›q≥Tº ‘Ó*bÕ&ÉT ø£$ÁãVü≤à. ‘Ó\T>∑T<äq+ n+fÒ ‘Ó\T>∑T e÷≥\T >∑T~ >∑T#·Ã≥y˚THê? Ä e÷≥ø=ùdÔ n#·Ã ‘Ó\T>∑T ø±yê´˝À¢ n˙ï ‘Ó\T>∑T e÷≥˝Ò ñ+{≤sTT. eT] ‘Ó\T>∑T e÷≥\T yê&çq+‘· e÷Á‘êq ‘Ó\T>∑T <äq+ ñqïfÒºHê? ø±H˚ ø±<äT. ‘Ó\T>∑Tyêfi¯¢ e÷≥\ |ü<äΔ‹ ñ+&Ü*. n+<äT˝À Vü‰dü´+, m>∑‘ê[, m‹Ôbı&ÉT|ü⁄, e´+>∑´+, ø√|ü‘êbÕ\T` n˙ï ñ{Ϻ|ü&Ü*. ne˙ï ‹ø£ÿqï ‘Ó\T>∑T˝À düVü≤» düT+<äs¡+>± kÕ>∑T‘êsTT. Ä Áø£eT+˝À <Ûäs¡àsêC≤~ e´≈£îÔ\T ‘Ó\T>∑Tyêfi‚¢ nì|ækÕÔs¡T. nB Ä eTVü‰ø£$ Á|ü‹uÛÑ. e÷{≤¢&˚≥|ü&ÉT @<√ ˇø£ e÷≥ì ˇ‹Ô |ü*ø±eT+fÒ ns¡ú+ e÷]b˛‘·T+~. e´+>∑´+ düTŒ¤]düTÔ+~. |ü<äeT÷&˚fi¯¢ ns¡D´yêdü, nC≤„‘·yêkÕ\T eTT–dæHêø£ sê»´uÛ≤>∑+ ø√dü+ bÕ+&Ée⁄\T Á<äT|ü<äT&ç |ü⁄s√Væ≤‘·TDÏí sêj·Tu≤]>± |ü+bÕs¡T. Ä |üì HÓs¡y˚s¡ ˝Ò<äT. Äô|’q <Ûäè‘·sêÁwüߺ&ÉT |ü+|ü>± dü+»j·TT&ÉT bÕ+&Ée⁄\ e<ä›≈£î sêj·Tu≤]>± e#êÃ&ÉT, e{Ϻ #˚‘·T˝ÀÔ. @<√ uÛ≤>∑+ ÇkÕÔeTì #Ó|üŒ{≤ìøÏ ø±<äT. øös¡e⁄\‘√ bÕ\T, ˙fi¯¢˝≤ ø£*dæbıeTàì. e∫à yÓTT<ä≥>± @eT+≥THêï&ÉT? ªMT ‘·+Á&ç, <Ûäè‘·sêÁwüº eTVü‰sêE MTs¡T Çø£ÿ&É (ñ|übÕ¢e´eTT) ñHêïs¡ì ‘Ó*dæ, MT jÓ÷>∑πøåe÷\T ‘Ó\TdüT≈£î s¡eTàì n+‘·T˝Òì Áù|eT‘√ qqTï |ü+|æ+#ê&ÉT.μ Ä yÓTs¡yÓT#·Tà e÷≥\øÏ <Ûäs¡àsêE≈£î ˇ+{ÏMT<ä ø±s¡+ sêdæq≥º sTT´+~. Ç{≤¢ ã<äT\T #ÓbÕŒ&ÉT.

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 235 Ä sêE e÷ <Ódü+ >∑\ ø±s¡TD´eTT ø£‘·eTTqqT düTK+ãTq ì≥T¢ Hêïs¡eTT— ìqT" ãT‘ÓÔ+∫q >±s¡eeTTq Hê<äT eT~ $ø±düeTT" u§+<ÓHé Ä sêE>±]øÏ e÷ |ü≥¢ >∑\ <äj·Te\¢ Ç{≤¢ düTK+>± ñHêïeTT. >ös¡e+>± ìqTï |ü+|æ+∫q+<äT≈£î Hê eTqdüT‡ $ø£dæ+∫+~. ô|’øÏ dü+»j·TT&ç ≈£îX¯\ Á|üX¯ï\øÏ eTsê´<ä>± düe÷<Ûëq+ Ç∫ÃqfÒº ñ+~. ø±ì ˝À|ü\ m‹Ôbı&ÉT|ü⁄ y˚s¡T.ª Ç≥T¢Hêïs¡eTTμ n+fÒ m{≤¢ ñqï≥Tº? sê»´+ ø√˝ÀŒsTT, n&Ée⁄˝À¢ |ü&Ésêì bÕ≥T¢ |ü&ç, Á|üdüTÔ‘·+ ~≈£îÿ ˝Ò≈£î+&Ü ñHêïs¡T ø£<ë. n~ düTK+>± ñqï{≤º? $T‹˝Òì ø£wüº+˝À ñqïfÒº>±? á <Ísꓤ>∑´+ n+‘·{Ïø° ø±s¡D+? Ä sêE>±] <äj˚T! n+fÒ Ä (ô|<ä›) ‘·+Á&ç <äj·T˝Òì ‘·qy˚T e÷ <äTs¡edüúøÏ ø±s¡D+ nì <Ûäs¡àsêE ñ<˚›X¯+. Ç+‘· ˝≤e⁄ ª‘·+Á&çμ Ç+‘· ø±\+ @eTj·÷´&ÉT? e÷≥˝À¢ n+‘· e´+>∑´+ ñ+~. ªdüTK+ãTq ì≥T¢Hêïs¡eTTμ nH˚ e÷≥\MT<ä }ìø£‘√ e´‹πsø±s¡ú+ <Ûä«ìdüTÔ+~. nB ‹ø£ÿq s¡#·Hê #ê‘·Ts¡´+. <Ûäs¡àsêE lø£èwüßí&çì øös¡e⁄\ e<ä›≈£î sêj·Tu≤]>± |ü+|ædü÷Ô, eTT+<äT>± me]ì ø£\yê˝À, me]ì m{≤¢ |ü\ø£]+ #ê˝À, düuÛÑ˝À @~ e÷{≤¢&Ü˝À, m˝≤ e÷{≤¢&Ü˝À n˙ï #Ó|æŒ eTT–+|ü⁄>± Ç˝≤ nHêï&ÉT : eTyÓTàiT">∑T— <Ó~] HÓiT">∑T<äT— HÓ$Tà jÓTiT">∑T— <äs¡údæ~Δ HÓiÏ jÓTiT">∑T<äT— yê ø£´eTTà\ |ü<äΔ‹ jÓTiT">∑T<äT bıyÓTàe«"&É H˚qT ˙≈£î ãT<äTΔ\T ôd|üŒHé ªy˚TeTT ˙≈£î ‘Ó\TdüT. m<äT{Ïyêfi¯S¢ ‘Ó\TdüT. Áù|e÷_Û e÷Hê\÷ ‘Ó\TdüT. dü+|ü<ä dæ~Δ+#˚ ñbÕj·TeT÷ ‘Ó\TdüT. Áø£eT+>± e÷{≤¢&˚ yÓ’qeT÷ ‘Ó\TdüT. b˛ej·÷´! H˚HÓeD°í ˙≈£î ãT<äTΔ\T >∑s¡|ü{≤ìøÏ?μ n+≥THêï&ÉT <Ûäs¡àsêE, n˙ï #Ó|æŒHêø£. n~ n‘·ì ˝Öø£´+. nø£ÿ&É lø£èwüßí&ç dü+>∑‘˚yÓ÷>±ì ªyêø£´eTTà\ |ü<äΔ‹μ ‹ø£ÿq k˛eTj·÷õøÏ u≤>± ‘Ó\TdüT. Ç~ ø£+<ä |ü<ä´+. ø£+<ä |ü<ë´\ìï{Ï˝À ãT*¢ |ü<ä´+. n+‘· ∫qï |ü<ä´+˝À es¡dü>± @&ÉT yêø±´\T Ç$T&ÜÃ&ÉT Ä eTVü‰ø£$. düVü≤»+>± ‘Ó\T>∑T yêø£´ ìsêàD+ ∫qï~>± ñ+≥T+~. eTj·TdüuÛÑ &Ó’˝≤>∑T˝≤¢>± #ê+‘ê &É+‘· yêø±´\T+&Ée⁄. Ä+>∑¢+˝À, dü+düÿè‘·+˝À ñqï≥Tº>± dü+øÏ¢wüº, dü+•¢wüº yêø±´\T ‘Ó\T>∑T˝À (e÷eT÷\T>±) ñ+&Ée⁄. düs¡fi¯ yêø±´˝Ò ñ+{≤sTT. ªsêμ, ªb˛μ nH˚$ ≈£L&Ü |üP]Ô ns¡ú+ Ç#˚à yêø±´˝Ò. |ü<ä´+˝À ªbıeTTàμ nH˚~ ˇø£ yêø£´+. n˙ï #Ó|æŒHêø£ #·qTe⁄>±, ª#ê˝Ò¢ b˛ej·÷´! ˙≈£î #Óù|Œ<˚eTT+~?μ nq≥+ eTq dü+uÛ≤wüD˝À¢ kÕ<Ûës¡D+. ªÇ|üŒ{Ï<ëø± #Ó|æŒ+~ #ê\T >∑<ë,μ nì. n~ eTTø±ÔsTT+|ü⁄. ‹ø£ÿq Çø£ÿ&É Ä düVü≤» yêø£´$Hê´dü+ #˚XÊ&ÉT. n‘·ì s¡#·q˝À ≈£î¢|üÔ‘·, _–+|ü⁄ ñ+{≤sTT. m+‘·>± n+fÒ Ä yêø£´$Hê´dü+˝À ˇø£ e÷≥ rdæ eTs=ø£ e÷≥ ô|≥º˝ÒeTT. lø£èwüßí&ÉT sêj·Tu≤sêìøÏ yÓfi‚¢eTT+<äT bÕ+&Ée⁄\ n_ÛÁbÕj·÷\T ‘Ó\TdüTø=ì ∫es¡>± Á<Í|ü~ì n&ÉT>∑T‘ê&ÉT. eTqdüT‡˝À ø£*π> ª$cÕ<ä s√wüeTT˝Ÿμ <ë#·Tø√˝Òø£ ª>∑<äZ<ä œqï ø£+]ƒjÓÆTμ ÄyÓT yêb˛‘·T+~. yÓTT<ä{ÏkÕ] p<ä+˝À <Ûäs¡àsêE ‘·q sêC≤´˙ï, ‘·eTTàfi¯¢˙, uÛ≤s¡´˙ |ü+<Ó+>± ˇ&ç¶ z&çb˛j·÷&ÉT. n+<äs¡÷ øös¡e⁄\≈£î <ëdüT\j·÷´s¡T. Á<Í|ü~ì <ëdæ>± uÛ≤$+∫, eÁkÕÔ|üVü≤s¡D+ #˚düTÔHêï >∑<Ó›ô|’qTqï eTVü‰sêE <Ûäè‘·sêÁwüߺ&ÉT øÏeTàq˝Ò<äT. ‘·sê«‘· sê»´$T∫ÃHê ¬s+&Ée p<ä+˝À düeTdüÔ+ ø√˝ÀŒsTT bÕ+&Ée⁄\T n&Ée⁄\ bÕ\e⁄‘·T+fÒ yê]+#·˝Ò<äT. Ç+‘· »]–Hêø£ Ç|ü&ÉT ◊<ä÷fi¯¢sTTHê #ê\T, øös¡e⁄\‘√ ø£*dæb˛<ë eT+≥THêïs¡T bÕ+&Ée⁄\T. n~ q#·Ãì Á<Í|ü~ ‘·q≈£î »]–q nee÷q+ Á|ükÕÔ$+∫+~. ns¡j·T$T" CÒdæ ø√&É\qø£|ü&ÉT <ëdæ>∑" CÒôd— qeTàVü‰ |ü⁄s¡Twüßì bÕ*øÏ+ ã‘·T\T y√e">∑ Ms¡\‘√&É j˚TqT" C… #ÓÃs¡" »ì ø√≥s¡+ãT" <ä>∑" CÒj·TT<äTH√, j·T≥T >±ø£ bÕ&çyÓTÆ es¡e⁄&É yÓ÷|æ #˚j·TT<äTH= yê]øÏ e÷<Ûäe! ìX¯ÃsTT+|ü⁄e÷ eTT+<äT yÓqTø£\T Ä˝À∫+#·≈£î+&Ü, ø√&É\ì ≈£L&Ü #·÷&É ≈£î+&Ü, qqTï }&ç>∑|ü⁄ <ëdæ>± #˚XÊ&ÉT. Ä ô|<ä›eTìwæ (<Ûäè‘·sêÁwüߺ&ÉT) <ä>∑Z]øÏ Hê uÛÑs¡Ô\T b˛‘˚, yê] yÓ+≥ H˚qT ≈£L&Ü b˛sTT, ø√&É]ø£+ #Ój·÷´˝À Hê´j·T+ Á|üø±s¡+ <ëdü´y˚T #Ój·÷´˝À #Ó|ü e÷<Ûäyê! n+≥T+~ Á<Í|ü~. sê»´uÛ≤>∑+ ˝Ò≈£î+&Ü

‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î 2023 236 bÕ+&Ée⁄\T øös¡eHê<∏äT&ç |ü+#·q #˚]‘˚ yêfi¯ó¢ sêE˝≤? ùde≈£î˝≤? dü+~>∑Δ |ü]dæú‹. ÄyÓT~ u≤<Ûä‘√ ≈£L&çq ‘·s¡ÿ+. me«s¡÷ »yêãT #Ó|üŒ˝Òì~. Çø£ÿ&É ÄyÓT ‘·q ô|<äe÷eTì ªeTVü‰|ü⁄s¡Twüß&ÉTμ n+≥T+~. ìC≤ìøÏ eTVü‰qTuÛ≤e⁄&Ü? ø±<äT. |üs¡eT <äTsêàs¡TZ&Éì e´+>∑´+. e´+>∑´yê≈£îÿ˝À ô|’øÏ kÕ<Ûës¡D≤s¡ú+ ˇø£{Ï ñ+≥T+~. ˝À|ü\ <ëìøÏ _ÛqïyÓTÆq, ndü˝…’q $X‚cÕs¡ú+ Ç$T&ç ñ+≥T+~. n~ ‘Ó\T>∑T |ü\T≈£îã&ç. m<ä{Ïyêfi¯ó¢ øÏ+#·|ü]#˚≥|ü&ÉT e÷qT´\T ‘·eT >=|üŒ‘·q+ |üs√ø£å+>± ‘Ó*j·T|üs¡TkÕÔs¡T. ªHê dü+>∑‘˚$T{À b˛sTT |òü˝≤Hê yêfi¯¢ q&ÉT>∑T,μ n+{≤s¡T. dü÷{Ï>± #Ó|æ‘˚ n‹X¯j·T+ nqTø√e#·Tà >∑<ë. n{≤¢π> nHêï&ÉT ;Ûwüßà&ÉT ø£s¡Tí&ç‘√. m|ü&ÉT? düs¡« ùdHê~Û|ü‹>± ;Ûwüßà&ÉT ‘·q ùdq˝À Äj·÷ Ms¡T\ kÕúsTTì ìs¡ísTT+#˚≥|ü&ÉT. ªsê<ÛëdüT‘·T+&És¡Δs¡<∏äT&ÉT,μ nì ìs¡ísTT+#ê&ÉT ;Ûwüßà&ÉT. Á<√DT&ÉT düeT]ú+#ê&ÉT. ns¡Δs¡<∏äT&ÉT n+fÒ ˇø£ÿ $\Tø±ì‘√ düe÷q+>± b˛sê&É˝Òìyê&ÉT. á nee÷q+‘√ eTVü‰Ms¡T&ÉT ø£s¡Tí&ç ø√|ü+ ‘êsêkÕúsTTøÏ #˚]+~. ªHê <äèwæº˝À qTy˚« ns¡Δs¡<∏äT&ç$,μ nHêï&ÉT. eTT~j·T (eTT~j·THé R eTTdü*‘·q+ sê>±) eT‹ <ä|æŒ H√]øÏ H=<ä$q≥T¢ |ü\T≈£î yÓ&É>∑T\ e÷≥\T bÕ&ç j·T>∑THÓ? nì Äπøå|æ+#ê&ÉT. n+<äT≈£î Ä ≈£îs¡Teè<äTΔ&ç düe÷<Ûëq+ Ç~. eTT<äTø£"&ÉHÓ’q Hê<äT ã\eTTHé »\eTTHé $$<ÛëÁdüÔX¯ÁdüÔ dü+ |ü<äj·TTqT uÀsTT ˙ >∑Ts¡T"&ÉT uÛ≤s¡Ze⁄#˚ $qT— e÷õuÛÑ÷$T Hê ¬ø~]qyês¡T ô|¬øÿ&É\ H˚eTsTTs√ jÓTiî">∑THé »>∑+ãT— Hê eTT~$Tj·TT ˙ ≈£îe÷s¡T‘·qeTTHé es¡TdüHé $»j·TT+ &ÓiÏ+¬>&ÉTHé eè<äTΔ&ÉHÓ’q Hê X¯øÏÔ, |ü≥Tº<ä\ m+‘·{Ïy√, düø£\ X¯ÁkÕÔÁdüÔ dü+|üqï‘· m{Ϻ<√ yÓ[¢ ˙ >∑Ts¡TyÓ’q |üs¡X¯ósêeTT&çì n&ç– ‘Ó\TdüTø√. |ü\T#√≥¢ j·TT<äΔuÛÑ÷$T˝À qHÓï<äTs=ÿqïyês¡T @yÓTÆ bıj·÷´s√ ˝Àø±ìøÏ ‘Ó\TdüT. Hê yês¡Δø£+, ˙ ≈£îÁs¡‘·q+ dü+>∑‹ ns¡T®qT&ÉT ‘Ó\TdüT≈£î+{≤&ÉT˝Ò. ø£s¡Tí&çøÏ nÅdüÔ >∑Ts¡Te⁄ |üs¡X¯ósêeTT&ÉT. n+‘·{Ïyê&çH˚ Çs¡ej˚T´&ÉT s√E\ <ä«+<ä« j·TT<äΔ+˝À ;Ûwüßà&ÉT z&ç+#ê&ÉT. Ç+¬ø+‘√eT+~ mH√ï#√≥¢ n‘·ì #˚‹˝À |üsêõ‘·T\j·÷´s¡T. Çø£ ô|’q ‘·q |üsêÁø£eT+, ø£s¡Tí&ç |üsêÁø£eTV”≤q‘ê s¡Ds¡+>∑+˝À ns¡T®qT&ç e<ä› ‘˚\T‘êj·Tì Ä ≈£îs¡Teè<äTΔ&ç uÛ≤e+. ª$»j·TT&ÉTμ nH˚ e÷≥ ns¡úe+‘·+>± ñ+~. eTq Ç<ä›]˙ n‘·&ÉT »sTTkÕÔ&ÉT nì uÛ≤e+. Ä e÷≥ ã<äT\T eTs√ e÷≥ yÓj·T´˝ÒeTT. Çyêfi¯ yê&ÉTø£˝À ˝Òì ‘Ó\T>∑T e÷≥˝…H√ï ‹ø£ÿq s¡#·q˝À m<äTs¡e⁄‘êsTT. n$ ÄHê{Ï yê&ÉTø£˝À ‘·|üŒ≈£î+&Ü ñ+&˚ ñ +{≤sTT. uÛ≤cÕ e´eVü‰s¡+˝À ø±\Áø£e÷q ø=ìï e÷≥\T ‘=\– b˛e≥+, eT]ø=ìï ø=‘·Ô>± #˚s¡≥+ düVü≤»+. eTs¡T>∑Tqã&ɶ Ä e÷≥*ï ≈£L&Ü ‘Ó\TdüTø√yê*‡q, |ü~\|üs¡#ê*‡q nedüs¡+ ñ+~. n|ü&˚ eTq uÛ≤wü $]$ ns¡úeTe⁄‘·T+~. n~ eTq uÛ≤cÕ dü+|ü<ä. uÛ≤s¡‘· j·TT<äΔs¡+>∑+˝À ø£s¡í|üs¡«+˝À ;ÛeTùdqT&ÉT <äTXÊÙdüqT&ç s=eTTà N*Ã, ‘·T<ä eTT{Ϻ+#˚≥|ü&ÉT n+≥THêï&ÉT. Åô|’e&ç b˛jÓT >±ø£ <Ûäè‘·sêÁwüߺ&ÉT >∑qï~ j˚T$T? j·÷ düuÛÑHé <ë e\<äqï ø°&ÉT&ÉT>∑<ë? ì+&ÉT düuÛÑ˝À Á<Í|ü~ e\Te\÷&˚Ã≥|ü&ÉT <Ûäè‘·sêÁwüߺ&ÉT n~ ‘·|üŒì yê]ùdÔ Ä ø°&ÉT ‘·ù|Œ~ø£<ë? ∫e]øÏ ì+<ä bÕ˝j·÷´&ÉT >±ì n‘·&ÉT bı+~+~ @eTTqï~? Çø£ÿ&É ªÁô|’μ nH˚ e÷≥qT >∑eTì<ë›+. ªì+<ä/<ä÷iTμ nì Ä e÷≥ø£s¡ú+. Ç|üŒ{Ï yê&ÉTø£˝À ˝ÒH˚ ˝Ò<äT. ªÁô|’, Á|üsTTμ e÷≥*ï ‹ø£ÿq yê&Ü&ÉT. kÕyÓT‘·\T, C≤rj·÷\T ˝Ò≈£î+fÒ n~ ‘Ó\T>∑T<äqy˚T ø±<äT. dæ] e∫Ãq yÓ÷ø±\T q÷|ü⁄yês¡T+ >∑\πs, dü&çø£+f… #êe⁄ y˚T\T, ìe⁄s¡T >∑$dæq yÓTs¡j·Tì ì|ü y√˝…, ø£j·T´+ãTq≈£î ø±\T Á<äe⁄«#·TqT+&Ó, ns¡#˚‘· ÁbÕD+ãT*&ç, ∫#·TÃq≈£î <√&ÉT ø£s¡Te* e#·Tà >∑‹, H˚ y√dæq n–ï uÛÑ+–, &Ó+<ëq #ÓsTT yÓ≥Tºø=ì ìÁ~+#·T≥, ø£+{ÏøÏHé ¬s|üŒj·TT uÀ˝…, q÷‹ ø£|üŒ $<Ûä+ãTq, ø=+>∑Tq q–ï <ë∫q≥T¢, ˇ+≥s¡ $T+≥s¡eTT\T ( |üs¡Twü yê≈£îÿ\T)` á $<Ûä+>± ‹ø£ÿq ‘Ó\T>∑T˝À HêqT&ÉT˝…H√ï. Çø£ ` n+|ü ô|qTNø£{Ï (u≤Des¡¸+ e\¢ ø£*–q Nø£{Ï), yÓT‘·Ôì |ü⁄*, ∫#·Ãs¡ ø£qTï (n–ï H˚Á‘·+), eT>∑ bÕ&ç (X¯Ss¡T\ <Ûäs¡à+), s¡¬øÿdü ‘ê*à (‘·>∑ì zs¡TŒ)- Ç{≤¢+{Ï ø=‘·Ô ø=‘·Ô ‘Ó\T>∑T düe÷kÕ\T, |ü<ä ã+<Ûë\T ñuÛÑj·T ø£$$TÁ‘·T&ç s¡#·q˝À ø√ø=\¢\T. Ç{≤¢ #Ó|ü≈£î+≥÷ b˛‘˚ ø=ìï e+<ä\ ñ<ëVü≤s¡D\T <=s¡T≈£î‘êsTT. ‹ø£ÿq k˛eTj·÷õ ø£$‘·«+˝À nH˚ø±H˚ø£ ø√D≤ \THêïsTT. n+<äT˝À Ç~ ˇø±H=ø£ ø√D+ e÷Á‘·y˚T. Ä ø£$ÁãVü≤à≈£î qeTdüT‡\T. ø£<∏ä, ø£$‘·«+, $eTs¡Ù, dü+bÕ<äø£‘·«+` Ç˝≤ nìï s¡#·HêÁ|üÁøÏj·T˝À¢ n+<Ó y˚dæq #˚sTT bÕ|æH˚ì •eX¯+ø£sY. ¬s+&ÉT ø£<∏ëdü+|ü⁄{≤\T, Hê\T>∑T ø£$‘êdü+|ü⁄{≤\T, Hê\T>∑T yê´dü dü+|ü⁄{≤\T Á|ü#·T]+#ês¡T. Á|ü‹ @{≤ ø£<∏ëkÕVæ≤‹ yÓ\Te]+#˚ ñ‘·ÔeT ø£<∏ä\ dü+ø£\q+øÏ düVü≤ dü+bÕ<ä≈£î\T. M] ø£$‘êdü+|ü⁄{Ï ªs¡»˙>∑+<Ûäμ≈£î Á|ü‹cÕº‘·àø£ πø+Á<ä kÕVæ≤‘·´ nø±&Ó$T |ü⁄s¡kÕÿs¡+ \_Û+∫+~. 2001 qT+∫ 2017 es¡≈£î eT÷&ÉTkÕs¡T¢ ‘êHê düuÛÑ\ n‹~∏. ìyêdü+ >∑T+≥÷s¡T.

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 237 Y @{Ïø=bÕŒø£ u§eTà\T Y eTT‘˚Ô$ s¡M+<äÁHê<∏é m|ü&√ 2004- 06 eT<Ûä´ø±\+˝À H˚qT ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] õ˝≤¢ ‘·Tì˝À yêDÏ»´ |üqTï\ n~Ûø±] (d”{°z)>± |üì#˚dæq ø±\+˝À nø£ÿ&çøÏ düMT|ü+˝À $XÊK|ü≥ï+ õ˝≤¢ j·T\eT+∫* eT+&É\+˝À ñqï @{Ïø=bÕŒø£ u§eTà\T eT]j·TT Vü≤düÔø£fi≤K+&Ü\ ‘·j·÷Ø πø+Á<ë\qT #·÷XÊqT. nø£ÿ&ç Vü≤düÔø£fi≤ø±s¡T\ Á|ü‹uÛÑ qqTï nãT“s¡|ü]∫+~. ‘·s¡Tyê‘· eTs√kÕ] r]ø£>± yÓ[¢ Ä Vü≤düÔø£fi¯qT >∑T]+∫ düeTÁ>∑+>± ‘Ó\TdüTø√yê\H˚ Hê ø√]ø£ ÇH˚ïfi¯ó¢>± ø£\>±H˚ $T–*b˛sTT+~. ø√$&é e\q Åf…ÆqT¢, ãdt\T q&Éeì ø±s¡D+>± H˚qT, sê»´\øÏåà $XÊK|ü≥ï+ Ç{°e\ n‘·´edüs¡+>± ø±s√¢ yÓfi¯¢&É+‘√ e÷ ‹s¡T>∑T Á|üj·÷D+˝À y˚TeTT @{Ïø=bÕŒø£ Á>±e÷ìøÏ yÓ[¢ nø£ÿ&ç n|ü⁄s¡÷|ü ø£fi≤ø£è‘·T\qT >∑T]+∫ düeTÁ>∑+>± ‘Ó\TdüT≈£îH˚ neø±X¯+ \_Û+∫+~. uÛÖ>√[ø£+ - Á>±eTHêeT+ eTT+<äT>± @{Ïø=bÕŒø£ Á>±e÷ìøÏ dü+ã+~Û+∫q uÛÖ>√[ø£ $wüj·÷\T, Á>±eTHêeT+ yÓTT<ä˝…’q yê{Ï >∑T]+∫ #·÷<ë›+. @{Ïø=bÕŒø£ (|æHé ø√&é 531 082) $XÊK õ˝≤¢ j·T\eT+∫* eT+&É\+˝Àì ˇø£ Á>±eT+. á Á>±eT+ $XÊK|ü≥ï+ qT+∫ 67 øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝Àq÷, j·T\eT+∫* ãdtkÕº+&é qT+∫ nsTT‘˚ 20 øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝Àq÷ ñ+~. $»j·Tyê&É y…’|ü⁄ qT+∫ yÓfi‚¢yê]øÏ #ÓHÓÌï-ø√˝Ÿø±‘ê C≤rj·T s¡Vü≤<ë]˝À ‘·Tì <ë{≤ø£ $XÊK õ˝≤¢ qø£ÿ|ü*¢øÏ düMT|ü+˝À ñqï ªn&ɶs√&ÉT¶μ>± e´eVü≤]+#˚ »+ø£åHé qT+∫ m&ÉeTy…’|ü⁄≈£î yÓ[‘˚ @{Ïø=bÕŒø£ eT]ø=+‘· <ä>∑Zs¡. eTq+ $»j·Tyê&É y…’|ü⁄ qT+∫ $XÊK|ü≥ï+ yÓfi‚¢≥|ü$&ÉT Ä õ˝≤¢˝À Á|üj·÷DÏdü÷Ô, ‘·÷s¡TŒ ø£qTeT\˝À |ü⁄{Ϻ ã+>±fi≤U≤‘·+˝À ø£*ùd eT÷&ÉT ∫qï q<äT\qT <ë≥‘êeTT. yÓTT<ä{Ï~ ‘ê+&Ée q~. á q~ ‘·÷s¡TŒ >√<ëe] õ˝≤¢ ‘·Tì- $XÊK õ˝≤¢ bÕj·Tø£sêe⁄ ù|≥\qT $&ÉBdü÷Ô Á|üeVæ≤düTÔ+~. ¬s+&Ée~ @{Ï ø=bÕŒø£ düMT|ü+˝Àì esêVü≤ q~. eT÷&Ée~ nqø±|ü*¢ düMT|ü+˝Àì XÊs¡<ë q~. @{Ï ø=bÕŒø£ Á>±eTHêeT+ ˝Àì @s¡T esêVü≤ q<˚. yêø£ nH˚ ù|s¡T‘√ ñqï eTT+&É¢ bı<ä yÓTTø£ÿ eTq≈£î ‘Ó*dæ+<˚. |ü⁄\¢{Ï yêø±ÿj·T\T ˝Òø£ ø£*$ (ø£˝Ò) ø±j·T\qT eTq+ ≈£Ls¡>±j·T>± yê&ÉT≈£î+{≤+. á yêø£ #Ó≥Tº MT<äT>± yêø± nH˚ Ç+{Ïù|s¡T e÷Á‘·y˚T ø±ø£ yêø£|ü*¢, yêø£\|üP&ç, yêø£\ ‹|üŒ, yêø±&ÉT (yêø£ G ø±&ÉT) e+{Ï |ü\T Á>±eTHêe÷\T ≈£L&Ü @s¡Œ&ܶsTT. Çø£ yêø£ nH˚ |ü<ëìøÏ @s¡T n˙, e+ø£, y…’|ü⁄ ˝Òø£ ~X¯>± n˙ nsêú\THêïsTT. >±Eyêø£ Á>±eTHêeT+ eTq≈£î ‘Ó*dæq<˚. ø±#·eTT (>±E ˝Òø£ ø±E) n+fÒ >±E ñ|ü ˝Òø£ >±E eTqTï (Silica Sand) ˝Òø£ |æ+>±D° eTqTï (Porcelain Clay) nì ns¡ú+. |æ+>±D° eTqTï \_Û+#˚ ÁbÕ+‘ê\≈£î ø±#·es¡+, ø±E \÷s¡T, >±E\÷s¡T, >±E\|ü*¢, >±E\~HÓï nH˚ ù|s¡T¢ e∫ÃqfÒ¢ |æ+>±D° eTqTï \_Û+#˚ Á|ü<˚X¯+ ~X¯>± yÓfi‚¢ ÁbÕ+‘êìøÏ >±Eyêø£ nH˚ ù|s¡T e∫Ã+~. ‘ê{Ï ‘√|ü⁄ ~X¯>± yÓfi‚¢ Á|ü<˚XÊìï ‘ê{Ïyêø£ nqïfÒ¢ ø=+&É ø=|ü (–] •Ks¡+) ~X¯>± yÓfi‚¢ u≤≥qT ø=|ü yêø£ (ø=bÕŒø£) nHêïs¡T. ø=bÕŒø£ Á>±e÷\T ˇø£{Ï ø£+fÒ m≈£îÿe ñqï|ü&ÉT Ç˝≤ ø=+&É ø=bÕŒø£, @{Ïø=bÕŒø£ n+≥÷ y˚πs«s¡T>± >∑T]Ô+#ês¡T. Çø£ÿ&É á ø=bÕŒø£ @s¡T (esêVü≤ q~) düMT|ü+˝À ñqï+<äTq BìøÏ @{Ï ø=bÕŒø£ nH˚ ù|s¡T @s¡Œ&ç+~. nsTT‘˚ kÕúì≈£î\T e÷Á‘·+ ø=|üŒsêE Hêsêj·TD nH˚ ô|<ë›j·Tq ù|s¡T MT<äT>± ø=bÕŒø£ Á>±eTHêeT+ @s¡Œ&ç, @{Ï ˇ&ÉT¶q ñ qï+<äTq n<˚ ø±\Áø£eT+˝À @{Ï ø=bÕŒø£ nsTT+<äì uÛ≤$düTÔHêïs¡T.

‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î 2023 238 @{Ïø=bÕŒø£ ≈£î+#ê\T - ‘·e«\T @{Ïø=bÕŒø£ u§eTà\ |ü]ÁX¯eT≈£î |òüTqyÓTÆq #·]Á‘· ñ+~. yÓTT<ä≥Tï+N Ç~ u§eTà˝Ò ø±ø£ ø=j·T´qT ‘·]D (turnery) |ü{Ϻ #˚ùd |ü\T edüTÔe⁄\ ‘·j·÷ØøÏ ù|s=+~+~. H˚{Ïø° Çø£ÿ&ç ø£fi≤ ø±s¡T\T ø£\|ü‘√ ‘·j·÷s¡T#˚ùd |ü\T n+<äyÓTÆq u§eTà˝Òø±ø£ \ø£ÿ |æ&É‘·\T, |æ\¢\T Ä&ÉT≈£îH˚ e+≥ #·≥T¢, $yêVæ≤‘· Åd”Ô\≈£î ô|[¢ ø±qTø£>± Ç#˚à |üdüT|ü⁄, ≈£î+ø£+, kÕ+Áu≤DÏ, eø£ÿ\T yÓTT<ä˝…’q$ y˚düT≈£îH˚ Äs¡T \ø£ÿ uÛÑ]D…\ kÕ¬s, dü÷º˝Ÿ ø√fi¯ó¢ (Stool Legs) e+{Ïe˙ï ø£\|üqT ‘·]D |ü{Ϻ ‘·j·÷s¡T#˚kÕÔs¡T. kÕúì≈£î\ ø£<∏äq+ Á|üø±s¡+ Çø£ÿ&É nHê~>± H˚πs&ÉT, |üqdü ø£\|ü\‘√ #˚ùd ≈£î+#ê\T, n+≈£î&ÉT ø£\|ü‘√ #˚ùd ‘·e«\H˚^ ˇø£|ü$&ÉT Ä+Á<Ûä<˚X¯eT+‘ê <Ûëq´+ ø=*#˚+<äT≈£î yê&˚yês¡≥. (Hê\T>∑T –<ä›\T ˇø£ k˛\. ¬s+&ÉT k˛\\T ˇø£ ‘·e«. ¬s+&ÉT ‘·e«\T ˇø£ e÷ìø£. ø=ìï ÁbÕ+‘ê\˝À e÷ìø£H˚ eTT+‘· nì ≈£L&Ü e´eVü≤]kÕÔs¡T. Hê\T>∑T e÷ìø£\T ˝Òø£ Hê\T>∑T eTT+‘·\T ˇø£ ≈£î+#·eTT. Ç$ ÁbÕNq ø±\+˝À <Ûëq´+ ø=*#˚+<äT≈£î yê&˚ ø=\e÷Hê\ $esê\T). ‘·÷s¡TŒ #êfi¯ó≈£î´\ bÕ\Hêø±\+ qT+#˚ @{Ïø=bÕŒø£ ≈£î+#ê\T, ‘·e«\ ‘·j·÷ØøÏ Á|ür‹. á ÁbÕ+‘·|ü⁄ #ê]Á‘·ø£ H˚|ü<∏ä´+ - $<˚XÊ\≈£î m>∑TeT‘·T\T ‘·÷s¡TŒ #êfi¯óø£´ (y˚+– #êfi¯óø£´) Á|üuÛÑTy…’q ≈£îã® $wüßíes¡ΔqT&ç bÕ\Hêø±\+ (Áø°.X¯ .624-641)˝À á ÁbÕ+‘·eT+‘ê Äj·Tq bÕ\q øÏ+<ä ñ+&˚~. ª$wüeTdæ~Δμ nH˚ _s¡T<äT ø£*–q $wüßí es¡ΔqT&ÉT ñ‘·Ôsêq Hê{Ï $XÊK eT+&É\+ qT+∫ <äøÏåD≤q ø£eTàHê&ÉT es¡≈£î >∑\ ÁbÕ+‘êìï bÕ*+#ê&ÉT. ˇø£|üŒ{Ï $XÊK eT+&É\+˝Àì N|ü⁄s¡T|ü*¢( Á|üdüTÔ‘·+ Ç~ $»j·Tq>∑s¡+ õ˝≤¢˝À ñ+~)˝À \_Û+∫q Ç‘·ì XÊdüq+ áj·Tq bÕ\Hêø±\+ Hê{Ï |ü\T $X‚cÕ\qT $e]düTÔ+~. j·TTyêHé #ê+>¥ ( VüQ´j·÷Hé ‘ê‡+>¥ ˝Òø£ Xuanzang Áø°.X¯. 602-664) nH˚ #Ó’˙dt j·÷Á‹≈£î&ÉT $wüßí es¡ΔqTì bÕ\Hêø±\+˝ÀH˚ Hê{Ï Ä+Á<Ûä<˚X¯+˝À |üs¡´{Ï+∫ ‘êqT #·÷dæq |ü\T $X‚cÕ\qT ‘Great Tang Records on the Western Regions’ nH˚ ù|s¡T‘√ ‘·q |ü•ÃeT ÁbÕ+‘ê\ |üs¡´≥q $X‚cÕ \qT Á>∑+<∏ädüú+ #˚XÊ&ÉT. $wüßíes¡ΔqTì ≈£îe÷s¡T&ÉT ª düs¡«dæ~Δμ nH˚ _s¡T< äHêeT+ ø£*–q »j·Tdæ+Vü≤ e\¢uÛÑT&ç bÕ\Hêø±\+ (Áø°.X¯. 641- 673)˝À ì]à+#·ã&çq Á>±eTy˚T Çø£ÿ&çøÏ düMT|ü+˝Àì j·Tdt.sêj·Tes¡+ eT+&É\+˝Àì düs¡«dæ~Δ Á>±eT+ ( |æHé 531 060). y˚+– #êfi¯óø£´ Á|üuÛÑTe⁄, ª#êfi¯óø£´ Hêsêj·TDμ _s¡T<ë+øÏ‘·T &Ó’q X¯øÏÔes¡à bÕ\Hêø±\+ (Áø°.X¯. 999-1011)˝À Äπ>ïj·÷dæj·÷ <˚XÊ\‘√ HÍø± yêDÏ»´+ $kÕÔs¡+>± kÕπ><ä˙, düj·÷yYT, Äs¡ø±Hé yÓTT<ä˝…’q Á|ü<˚XÊ\˝À ª#êfi¯óø£´ Hêsêj·TDμ ù|]≥ eTTÁ~+∫q ã+>±s¡T HêD≤\T \_Û+#·≥y˚T Ç+<äT≈£î Á|üã\ kÕø£å´eTì #·]Á‘· ø±s¡T\ uÛ≤eq. ≈£îã® $wüßíes¡ΔqT&ÉT ‘·q N|ü⁄s¡T|ü*¢ XÊdüq+˝À ª~$T\ $wüj·TeTTμ nH˚ ÁbÕ+‘êìï Á|ükÕÔ$+#ê&ÉT. j·T\ eT+∫*øÏ Hê\T>∑T øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝À düeTTÁ<ärsêìøÏ düMT|ü+˝À ñqï ~yÓ«\ nH˚ H˚{Ï ≈£îÁ>±eTy˚T Hê{Ï ~$T\ n˙, Çø£ÿ&É düeTTÁ<ä+˝À e#˚à z&É\≈£î ~yÓ«\T yÓ*–+∫ e÷s¡Z+ #·÷ù| |ü⁄sê‘·q ˝…’{Ÿ Vü≤Ödt\T ( B|ü düÔ+uÛ≤\T) ñ+&˚e˙ #·]Á‘·ø±s¡T\ ìsêΔs¡D. ~$T\ |üø£ÿH˚ ñqï ‘Ós¡Te⁄|ü˝…¢˝À s¡‘êïø£s¡kÕ«$T Ä\j·T+ H˚{Ïø° ñ+~. s¡‘êïø£s¡T&ÉT n+fÒ düeTTÁ<äT&ÉT. m˝≤+{Ï ñ‘ꌑê\≈£î ˝ÀqT #˚j·T≈£î+&Ü ‘·eT HÍø£\qT πøåeT+>± ˇ&ÉT¶≈£î #˚sêÃ\ì n|üŒ{À¢ á Ä\j·T+˝À yê´bÕs¡T\T, Á|ü»\T düeTTÁ<äT&çì |üPõ+#˚yês¡≥. düeTTÁ<ä+˝À Á|üj·÷DÏ+#˚ z&É\≈£î ‘Ós¡Te⁄ n+fÒ <ë] #·÷|æ+#·≥+ ø√dü+ ~yÓ«\T yÓ*–+∫q ÁbÕ+‘·y˚T ‘Ós¡Te⁄|ü˝…¢ ˝Òø£ ~$T\. ø£ècÕíõ˝≤¢ |òüT+≥kÕ\˝Àq÷ ˇø£ »\BÛX¯«s¡ kÕ«$T Ä\j·T+ ñ+~. »\BÛX¯«s¡T&ÉT n+fÒ düeTTÁ<äT&ÉT. nsTT‘˚ ˇø£|üŒ{Ï düeTTÁ<äTì Ä\j·T+ H˚&ÉT •yê \j·T+>± s¡÷bı+~+~. ˇø£|ü&ÉT |òüT+≥kÕ\ HÍø± yêDÏC≤´ìøÏ πø+Á<äyÓTÆq >=|üŒ düeTTÁ<ärs¡ πse⁄. @ düTHêMT ø±s¡D+>±H√ ˇø±H=ø£ #ê]Á‘·ø£ <äX¯˝À nø£ÿ&ç düeTTÁ<ä+ uÛÖ>√[ø£+>± yÓqøÏÿ »]–b˛sTT ñ+≥T+~. Çø£ Ä dü+>∑‹ n˝≤ ñ+∫ j·T\eT+∫* ÁbÕ+‘·+ n+‘ê ˇø£|ü&ÉT HÍø± yêDÏC≤´ìøÏ πø+Á<ä+>± ñ+&˚~. á ÁbÕ+‘·|ü⁄ Vü≤düÔø£fi≤ø±s¡T\T (Artisans) ø=j·T´‘√ ‘·j·÷s¡T #˚dæq s¡<∏ë\T, |ü\T |üìeTT≥T¢, ø£fi≤ø£è‘·T\T n‹ ÁbÕNqø±\+ qT+#˚ $<˚XÊ\≈£î ≈£L&Ü m>∑TeT‹ nj˚T´eH˚ kÕúì≈£î\ $XÊ«kÕìøÏ n˝≤ ø=+‘· ÄkÕÿs¡+ ñ+~. ‘·TìøÏ düMT|ü+˝Àì >√bÕ\|ü≥ï+ <ä>∑Zs¡Tqï HÓ{Ϻø£≥º ÁbÕ+‘·+ qT+∫ ≈£L&Ü düeTTÁ<ä yê´bÕs¡+ <ë«sê m>∑TeT‹ ~>∑TeT‘·T\T n|üŒ{À¢ CÀs¡T>± kÕπ>e≥. @~ @yÓTÆHê á ÁbÕ+‘·|ü⁄ ÁbÕNq #·]Á‘·qT ˝À‘·T>± n<Ûä´j·Tq+ #˚ùdÔH˚>±˙ Çø£ÿ&ç Vü≤düÔø£fi≤ø±s¡T\ ø=j·T´ ñ‘êŒ<äq\ ÁbÕX¯kÕÔ´ìï >∑T]+∫q, yê{Ï m>∑TeT‘·T\ >∑T]+∫q eT]ìï $X‚cÕ\T yÓ\T>∑T˝ÀøÏ sêe⁄. H˚{Ï @{Ïø=bÕŒø£ u§eTà\˝À m≈£îÿe>± ø£ì|æ+#˚ >∑T+ãCŸ (Gumbaj)\qT ã{Ϻ á u§eTà\ |ü]ÁX¯eT MT<ä ãVü≤eT˙ dü+düÿè‹ Á|üuÛ≤e+ ñqï≥T¢ düŒwüº+>± ø£ì|ædüTÔ+~. ˇø£|ü&ÉT á ÁbÕ+‘·eT+‘ê ãVü≤eT˙ düT˝≤ÔqT\ bÕ\q˝À ñ+&É≥y˚T n+<äT≈£î ø±s¡D+. eTVü≤eT÷<é cÕ bÕ\Hêø±\+ (Áø°.X¯. 1482-1518) es¡≈£î ãVü≤eT˙ düT˝≤ÔqT\ @\Tã&ç˝À ñqï á ÁbÕ+‘·+ ãVü≤eT˙ kÕÁe÷»´$∫äqï+ ‘·s¡Tyê‘· Áø°.X¯. 1512 qT+&ç Áø°.X¯. 1687 es¡≈£î >√˝§ÿ+&É qyêãT\ bÕ\q øÏ+~øÏ yÓ[¢+~. @{Ïø=bÕŒø£ eTTdæ¢+ bÕ\≈£î\#˚ Ä+Á<Ûä ø£åÁ‹j·TT\≈£î Çe«ã&çq @&ÉT Á>±e÷\ yÓTTU≤kÕ. ∫+‘·\bÕ{Ï yês¡T Çø£ÿ&ç ÄqTe+•ø£ yÓTTU≤kÕ <ës¡T\T.

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 239 Ms¡T yÓTT<ä≥Tï+N á ø£fi¯ m{Ϻ |ü]dæú‘·T\˝Àq÷ n+‘· ]+∫ b˛≈£L&É<äH˚ \ø£å´+‘√ @{Ïø=bÕŒø£≈£î <˚X¯ $<˚XÊ\˝À Ç+‘·{Ï ù|s¡T Á|ü‹wü˜\T ‘Ó∫Ãô|{Ϻq Çø£ÿ&ç u§eTà\ |ü]ÁX¯eTqT |ü⁄qs¡T <äΔ]+∫, <ëìøÏ |üPs¡« y…’uÛÑe+ ‘Ó#˚Ã+<äT≈£î m+‘·>±H√ ø£èw æ#˚düTÔHêïs¡T. qø£ÿ|ü*¢ - \ø£ÿ |ü]ÁX¯eT Á|üuÛ≤e+ Çø£ÿ&çøÏ düMT|ü+˝Àì qø£ÿ|ü*¢ <˚e⁄&ç s¡<∏ë\ ‘·j·÷ØøÏ nHê~>± Á|üdæ~Δ. á Á>±eT+ yÓTT<ä{Ïù|s¡T \ø£ÿ|ü*¢ n˙ Çø£ÿ&É <˚e⁄&ç s¡<∏ë\≈£î yê&˚ \ø£ÿ ‘·j·÷Ø Á|ü‹ Ç+{≤ ≈£î{°s¡ |ü]ÁX¯eT>± $düÔ]+∫q ø±s¡D+>± BìøÏ \ø£ÿ|ü*¢ nH˚ ù|s¡T e∫Ã+<ä˙, n<˚ Áø£eT+>± qø£ÿ|ü*¢ nsTT+<ä˙ kÕúì≈£î\T #Ó|ü⁄‘·Tqï $wüj·T+ Hê¬ø+<äTø√ qeTàX¯ø£´+>± ˝Ò<äT. @qT>∑TbÕ˝…+, |ü⁄*bÕ&ÉT, >∑TÁs¡+ b˛&ÉT, m&É¢|ü*¢, ≈£îø£ÿ|ü*¢, >=Á¬sbÕ&ÉT, qø£ÿbÕ&ÉT, q¬sà≥º ( q] GyÓT≥º - qø£ÿ ø=+&É) yÓTT<ä˝…’q Á>±e÷\˝≤π> Ç~ ≈£L&Ü yÓTT<ä{À¢H˚ qø£ÿ nH˚ »+‘·Te⁄ ù|]≥ @s¡Œ&çq qø£ÿ|ü˝Ò¢qì Hê n_ÛÁbÕj·T+. ‘·q ªø±oj·÷Á‘· #·]Á‘·μ Á>∑+<∏ä+˝À @qT>∑T\ Msê kÕ«eTj·T´>±s¡T qø£ÿ|ü*¢˝À \ø£ÿqT $ìjÓ÷–+∫ #˚ùd s¡<∏ä #·Áø±\ e+{Ï ø£\|ü edüTÔe⁄\ ‘·j·÷Øì Á|ükÕÔ$+#ês¡≥. |üPØ (ˇ&çXÊ- ˇ]kÕ‡) yÓTT<ä\T ‘·$Tfi¯<˚X¯+˝Àì ø£Hê´≈£îe÷] es¡≈£î qø£ÿ|ü*¢˝À ‘·j·÷s¡j˚T´ <˚e⁄&ç s¡<∏ë\≈£î n|üŒ{À¢ eT+∫ &çe÷+&é ñ+&˚<ä≥. qø£ÿ|ü*¢ |ü]düsê\˝À n|üŒ{À¢ ¬øÁ]j·÷ ˝≤ø±ÿ (Kerria lacca) nH˚ XÊÅd”Ôj·THêeT+ ø£\ dædü˝…’q \ø£ÿ |ü⁄s¡T>∑T\≈£î ÄÁX¯j·T $T#˚à yÓ÷<äT>∑ (Butea monosperma), πs>∑T (Zizyphus mauritiana), sê$ ( Ficus religiosa), q\¢ ‘·TeTà ( Acacia arabica), #·+Á&É (Acacia catechu), ø£+~ (Cajanus indicus), ≈£îdüTyYT (ã÷dæ ˝Òø£ bıdüT≈£î- Schleichera oleosa), ø±qT>∑ ˝Òø£ >±qT>∑ ( Pongamia pinnata) e+{Ï yÓTTø£ÿ\T, eèøå±\qT $kÕÔs¡+>± ô|+#·T‘·÷ yê{Ï qT+∫ \ø£ÿ ‘·j·÷ØøÏ nedüs¡yÓTÆq eTT&ç \ø£ÿ (Sticklac)qT ùdø£]+#˚yês¡≥. ø°.X‚. dæ.$. |ü<äàHêuÛÑsêE>±s¡T \ø£ÿ ùdø£s¡D, $ìjÓ÷>∑+ô|’ $X‚wü |ü]XÀ<Ûäq\T #˚dæ, qø£ÿ|ü*¢øÏ #Ó+~q ø=+<äs¡T Vü≤düÔø£fi≤ø±s¡T \qT @{Ïø=bÕŒø£≈£î s¡|æŒ+∫, \ø£ÿ‘√ ø£*|æq düVü≤»dæ<äΔyÓTÆq s¡+>∑T\T y˚dü÷Ô u§eTà\qT ‘·j·÷s¡T#˚ùd $<Ûëq+˝À Á|ü‘˚´ø£ •ø£åD Ç|æŒ+#ês¡≥. á ‘·s¡Vü‰ \ø£ÿ‘√ ø£*|æq s¡+>∑T\T y˚dæ ‘·j·÷s¡T #˚ùd ø=j·T´ u§eTà\T m+‘√ Á|üø±X¯e+‘·+>±, Äø£s¡¸D°j·T+>± ñ+{≤sTT. yê{Ïì \ø£ÿ u§eTà\T (Laquer Colour Toys) n+{≤s¡T. Á|üdüTÔ‘·+ u§eTà\ ‘·j·÷Ø MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç J$düTÔqï 160 ≈£î≥T+u≤\T á Á>±eT+˝À ñHêïsTT. nHê~>± s¡<∏ä ìsêàD+˝À ù|s=+~q ø£+kÕ* ( $X¯«Áu≤Vü≤àD) ≈£î\düTú\T á u§eTà\ ‘·j·÷Ø˝Àq÷ ì|ü⁄DT\T>± ù|s=+<ës¡T. dü+U≤´|üs¡+>± yê] ‘·s¡Tyê‘· á Á>±eT+˝Àì |ü<äàXÊ©j·TT\T á u§eTà\ ‘·j·÷Ø ø£fi¯˝À HÓ’|ü⁄D´+ kÕ~Û+∫, Ä eè‹Ô˝À dæús¡|ü&ܶs¡T. Çø£ ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î˝≤\T, ‘Ó>∑\≈£î #Ó+~q ø=+<äs¡T ≈£L&Ü n&É$ qT+∫ ø£Ás¡ ‘˚e&É+ e+{Ï düVü‰j·Tø£ ø±s¡´Áø£e÷\˝À ñbÕ~Û bı+<äT ‘·THêïs¡T. n+≈£î&ÉT ø£Ás¡ >∑T]+∫ eTq ‘Ó\T>∑T H˚\MT<ä nHê~>± ìs¡à˝Ÿ, ø=+&É|ü*¢, @{Ï ø=bÕŒø£ ÁbÕ+‘ê\T u§eTà\ ‘·j·÷ØøÏ ù|s=+<ësTT. ø=+&É|ü*¢ u§eTà\qT ‘Ó\¢ |ü⁄ìøÏ ˝Òø£ ‘Ó\¢ bıìøÏ nH˚ yÓT‘·Ô{Ï ‘˚*ø£bÕ{Ï ø£Ás¡‘√ ‘·j·÷s¡T#˚kÕÔs¡T. n~ j·T÷bò˛]“j˚Td” (Euphorbiaceae) ≈£î≥T+u≤ìøÏ #Ó+~q õy√{Ïj·÷ sêfÒ¢]bòÕ]àdt (Givotia rottleriformis) nH˚ XÊÅd”Ôj·T HêeT+ ø£*–q eèø£å+. Ä eèøå±\T ø=+&É|ü*¢ n&Ée⁄\˝À $kÕÔs¡+>± ø£ì|ækÕÔsTT. nsTT‘˚ @{Ï ø=bÕŒø£ u§eTà\T kÕúìø£+>± $]$>± \_Û+#˚ ‘˚*ø£bÕ{Ï n+≈£î&ÉT ø£Ás¡‘√ #˚kÕÔs¡T. n+≈£î&ÉTqT |ü\T ÁbÕ+‘ê\˝À s¡bÕŒ\, |æqïbÕ\ nH˚ ù|s¡¢‘√q÷ |æ\TkÕÔs¡T. mb˛ôd’H˚d” (Apocynaceae) ≈£î≥T+u≤ìøÏ #Ó+~q á eèøå±ìï Væ≤+B˝À <ä÷BÛ n˙, ‘·$Tfi¯+˝À bÕ˝…’ n˙ n+{≤s¡T. á eèøå±\˝À ñ+&˚ bÕ\qTã{Ϻ Bìø± ù|s¡T¢ e#êÃsTT. á eèø£å+ XÊÅd”Ôj·THêeT+ ¬s’{Ïj·÷ {Ï+ø√º]j·÷ (Wrightia tinctoria). á XÊÅd”Ôj·THêeT+ Wright nH˚ XÊÅdüÔE„ì ù|]≥ @s¡Œ&ç+~. á eèø£å+ bÕ\˝À, Ä≈£î\˝À, |üP\˝À ñ+&˚ ªbÕ\ Ç+&ç>√μ (Pala Indigo) nH˚ ˇø£ $<ÛäyÓTÆq ˙* n<ä›ø£|ü⁄ s¡+>∑T (Blue Dye) ø±s¡D+>± BìøÏ {Ï+ø√º]j·÷ nH˚ ù|s¡T @s¡Œ&ç+~. {Ï+ø√º]j·Tdt n+fÒ ˝≤{ÏHé uÛ≤wü˝À ª˙*s¡+>∑T ø£*–qª nì ns¡ú+. Bì ø£Ás¡ ‘˚*ø£>±, yÓT‘·Ô>± ñ+&˚ ø±s¡D+>± u§eTà\ ‘·j·÷ØøÏ, ‘·]D… |üfÒº |üqT\ ( Turnery)≈£L Ç~ #ê˝≤ nqTe⁄>± ñ+≥T+~. á ø£Ás¡‘√ n–Zô|f…º\T, n–Z|ü⁄\¢\T ≈£L&Ü ‘·j·÷s¡T#˚kÕÔs¡T. düTyêdüq ø£*–q á #Ó≥Tº ‘Ó\¢ì qø£åÁ‘· Äø±s¡|ü⁄ |üP\qT ø=+<äs¡T ≈£Ls¡>± e+&ÉT≈£î+{≤s¡T. M{Ï ˝Ò‘· Ä≈£î\T, ø±j·T\qT ≈£L&Ü ≈£Ls¡ e+&ÉT ≈£î+{≤s¡T. ∫s¡T#˚<äT>± ñ+&˚ á |üP\T, ˝Ò‘· ø±j·T\T, ˝Ò‘·

‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î 2023 240 Ä≈£î\qT e+&ÉuÀj˚T eTT+<äT ˇø£{ÏøÏ ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ u≤>± ˙{Ï‘√ ø£&ç– e+&ÉT≈£î+{≤s¡T. n+≈£î&ÉT Ä≈£î\T e]bı˝≤\≈£î |ü∫Ãs=≥º (Green Manure) >±q÷ ÁX‚wü˜yÓTÆq$. á eèø£å+ ø±j·T\T y…’<äT´\T ñ|üjÓ÷–+#˚ ôdº‘·k˛ÿ|t\qT b˛* ñ+&˚ ø±s¡D+>± Ä+>∑¢+˝À n+≈£î&ÉT #Ó≥Tº≈£î ôdº‘·k˛ÿ|t Á{° nH˚ ù|s¡T ≈£L&Ü e∫Ã+~. $XÊK |ü≥ï+˝Àì Ä+Á<Ûä $X¯«$<ë´\j·T+ Äes¡D n+‘ê n+≈£î&ÉT #Ó≥T¢ $|üØ‘·+>± ø£ì|ækÕÔsTT. á @{Ïø=bÕŒø£ u§eTà\ ‘·j·÷Ø |ü]ÁX¯eT≈£î @{≤ düTe÷s¡T>± 65 |òüTq|ü⁄ MT≥s¡¢ n+≈£î&ÉT ø£\|ü nedüs¡eTÚ‘·T+~. ˇø£|ü&ÉT u§eTà\ ‘·j·÷Ø ø√dü+ düMT|ü |üs¡«‘ê\˝Àì n&Ée⁄\ qT+∫ n+≈£î&ÉT ø£Ás¡qT n<˚ ñbÕ~Û>± J$+#˚ kÕúì≈£î\T ø=+<äs¡T q]øÏ ‘Ó#˚Ãyês¡T. ø£˙dü+ eT÷&ÉT dü+e‘·‡sê\T ô|]–q n+≈£î&ÉT #Ó≥Tº qT+∫ ¬s+&ÉT n+>∑Tfi≤\ qT+∫ |ü~ |ü~ùV≤qT n+>∑Tfi≤\ #·T≥Tºø=\‘· ø£*–q ø£\|üqT Ms¡T q]øÏ ‘Ó#˚Ãyês¡T. Ä |ü] e÷D+˝À ñqï n+≈£î&ÉT ø£Ás¡ u§eTà\ #Óø£ÿ&É|ü⁄ |üìøÏ, ‘·]D… |üfÒº |üì (Turnery)øÏ nqTe⁄>± ñ+≥T+~. >∑‘·+˝À á n+≈£î&ÉT ø£Ás¡qT n&Ée⁄\ qT+∫ q]øÏ ‘Ó#˚à ÁXÊ$T≈£î\ô|’ sêÅwüº Á|üuÛÑT‘·« n≥MXÊK n~Ûø±s¡T\T πødüT\Tô|{Ϻ, y˚~Û+#·&É+ ñ+&˚~. á u§eTà\ ‘·j·÷Ø ø±s¡´ø£˝≤bÕ\ ø±s¡D+>± n+≈£î&ÉT C≤‹ eèøå±\T Áø£eT+>± n+‘·]+∫b˛j˚T Á|üe÷<ä+ ≈£L&Ü @s¡Œ&ɶ~. nsTT‘˚ n+‘·]+∫b˛‘·Tqï á ø£fi¯qT ø±bÕ&˚+<äT≈£î ø£fi≤ø±s¡T\ Á|ü<Ûëq nedüs¡yÓTÆq{Ϻ n+≈£î&ÉT ø£\|üqT yê]øÏ ‘·–q+‘·>± n+<äTu≤≥T˝À ñ+&˚≥T¢ #·÷&É&É+ ‘·eT ø£s¡Ôe´+>± uÛ≤$+∫q Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ n≥M n_Ûeè~Δ dü+düú (@.|æ .ùdº{Ÿ bòÕ¬sdtº &Óe\|t yÓT+{Ÿ ø±s=ŒπswüHé - APSFDC) <ë«sê 1997 qT+∫ ns¡y…’ ôV≤ø±ºs¡¢ n≥M uÛÑ÷$T˝À M] nedüsê\ ø√dü+ Á|ü‘˚´ø£+>± n+≈£î&ÉT eèøå± \qT ô|+#·T‘·÷ Ä ø£\|üqT ˇø£ düVü≤ø±s¡ dü+düú <ë«sê Çø£ÿ&ç 200 eT+~ Ä]ºC≤q¢≈£î n+<äTu≤≥T˝À ñ+&˚≥T¢ #·s¡´\T rdüT ≈£î+~. Ms¡T ñ‘·Œ‹Ô #˚ùd u§eTà\T, Ç‘·s¡ ø£fi≤ø£è‘·T\T Çø£ÿ&ç 13 cÕ|ü⁄\˝À neTàø±ìøÏ ô|&É‘ês¡T. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·« Vü≤düÔ ø£fi¯\ n_Ûeè~Δ dü+düú Ä<Ûä«s¡´+˝À q&ç#˚ ˝ÒbÕøÏå dü+düú Ä<Ûä«s¡´+˝À q&ç#˚ ˇø£ ø√Ä|üπs{ÏyY kıôd’{° Çø£ÿ&ç ø£fi≤ø±s¡T\≈£î u§eTà\ ‘·j·÷ØøÏ nedüs¡yÓTÆq eTT&çdüs¡T≈£î\T düs¡|òüsê #˚dü÷Ô, yê] ñ‘êŒ<äq\qT ø=qT>√\T #˚düTÔ+~. n<äT“¤‘· ø£fi¯≈£î |ü⁄q¬sÌ«uÛÑe+ eTT#·Ãf…Æq >∑DÒX¯óì u§eTà\T, Vü≤]<ëdüT, >=\¢ |ü&ÉT#·T u§eTà\T, |æ#·Täø£\T, u≤‘·T\T, ô|ò¢$T+>√\ e+{Ï |ü\T s¡ø±\ |ü≈£åî\ u§eTà\T, s¡ø£s¡ø±\ |òü˝≤\ u§eTà\T, Äø£s¡¸D°j·TyÓTÆq \ø£ÿ|æ&É‘·\T, uÛÑ]D…\T, e+≥ #·≥T¢, ‘·©¢_&ɶ\ u§eTà\T, Á{≤ø£ºs¡T¢, ôd’øÏfi¯ó¢, yÓ÷{≤s¡T ôd’øÏfi¯¢ e+{Ï u§eTà\T Á|üø±X¯e+‘·yÓTÆq s¡+>∑T\˝À yÓT]dæb˛‘·÷ @{Ïø=bÕŒø£ Vü≤düÔø£fi≤ø±s¡T\ Á|ü‹uÛÑ≈£L, HÓ’|ü⁄D≤´ìøÏ n<ä›+ |ü&É‘êsTT. M] ø£fi≤HÓ’|ü⁄D≤´ìøÏ Äø±X¯y˚T Vü≤<äT›. dü+Á|ü<ëj·T ø£fi¯≈£î ‘·eT düè»Hê‘·àø£‘·qT CÀ&ç+∫, Ms¡T ì‘·´+ ‘·eT Á|ü‹uÛÑqT yÓTs¡T>∑T|üs¡#·T≈£î+≥÷ eT]ìï ø=‘·Ô ø=‘·Ô ø£fi≤s¡÷bÕ \≈£î Je+ b˛düTÔHêïs¡T. Á|üdüTÔ‘·+ Ms¡T s¡÷bı+~düTÔqï n+XÊ\T 170 <ëø± ñHêïj·T+fÒ me]¬ø’Hê ÄX¯Ãs¡´+ ø£\T>∑T‘·T+~. Ms¡T ‘êeTT s¡÷bı+~düTÔqï dü+Á|ü<ëj·T ø£fi≤ø£è‘·T\≈£î ‘√&ÉT m|üŒ{Ï ø£|ü&ÉT eT]ìï ◊≥+ &çC…’qT¢ s¡÷bı+~+#·T≈£î+≥÷, yê{Ï ‘·j·÷Ø˝À ‘·eT Á|ü‹uÛÑqT m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT yÓTs¡T>∑T|üs¡#·T≈£î+≥÷ eTT+<äT≈£î kÕ>∑T‘·THêïs¡T. >∑‘·+˝À ø°.X‚. eTHÓï n|üŒ˝≤#ê], C≤$T dü‘·´+ e+{Ï m+<äs√ Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\T ‘·eTe+‘·T ø£èwæ#˚dæ, n+‘·]+∫b˛‘·Tqï á ø£fi¯≈£î ø=‘·Ô ‘·fi¯ó≈£î\<ë›s¡T. u§eTà\ ‘·j·÷Øø£fi¯˝À C≤rj·TkÕúsTT˝À Ç+~sê>±+BÛ nyês¡T¶ e+{Ï mH√ï |ü⁄s¡kÕÿsê\T ≈£L&Ü bı+<ës¡T. m+‘√ ÁbÕNqø±\+ qT+∫ ‘·s¡‘·sê\ Á|ü»\qT s¡+õ+|üCÒdü÷Ô e∫Ãq @{Ïø=bÕŒø£ u§eTà\ ‘·j·÷Øø£fi¯≈£î eTVü≤s¡›X¯ |ü{Ϻ+~ 1980 qT+∫. >∑‘·+˝À 1949˝À »]|æq ˇø£ n<Ûä´j·Tq+ Ä<Ûës¡+>± á Á>±e÷ìøÏ #Ó+~q ø°.X‚. ∫+‘·\bÕ{Ï ãT∫à yÓ+ø£≥|ü‹sêE>±s¡T Çø£ÿ&ç Vü≤düÔø£fi≤ø±s¡T \≈£î Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq •ø£åD Ç|æŒ+∫, yê] Á|ü‹uÛÑqT Ä<ÛäTìø£ Á|ü|ü+#êìøÏ |ü]#·j·T+ #˚XÊs¡T. m+<äs√ ø£fi≤ø±s¡T\qT yÓqTï‘·{Ϻ Áb˛‘·‡Væ≤+#êsêj·Tq. ø£fi≤ø±s¡T\˝À n+‘·Ø¢q+>± <ë– e⁄qï Á|ü‹uÛÑqT yÓ*øÏrdæ, yê] Á|ü‹uÛÑ≈£î ‘·–q >∑T]Ô+|ü⁄ ‘Ó#êÃs¡T. @{Ïø=bÕŒø£ dü÷ø£åà •\Œø£fi¯≈£î ≈£L&Ü ù|s¡T>±+∫+~. (πøe\+ 1.2 $T©¢ MT≥s¡¢ ì&ç$>∑\) >∑dü>∑kÕ\ –+» jÓTTø£ÿ dü>∑uÛ≤>∑+ MT<ä ÁosêeTT&ÉT, d”‘·, \ø£åàDT&ÉT, Ä+»H˚j·TT&ÉT\‘√ ≈£L&çq ÁosêeT |ü{≤º_Ûùwø£ <äèXÊ´ìï 2017˝À #ÓøÏÿq ÁoXË’\|ü⁄ ∫qïj·÷#ê] nH˚ ø£fi≤ø±s¡T&ÉT ∫qï ej·TdüT˝ÀH˚ Á|ü|ü+#· ]ø±s¡T¶\T ã<ä›\Tø=fÒº Á|üj·T‘·ï+˝À ñ+&É&É+ $X‚wü+. n˝≤π> Äj·Tq ª>∑T&ÉT¶˝À >∑T&ÉT¶μ nH˚ ø£fi≤ø£è‹˝À ˇø£ >∑T&ÉT¶˝À eTs=ø£{Ï>± yÓTT‘·Ô+ 30 ø=j·T´ >∑T&É¢qT neT]à C≤rj·TkÕúsTT˝À u§eTà\ ‘·j·÷ØøÏ>±qT Ç#˚à ø£eT\ nyês¡T¶qT dü«+‘·+ #˚düTø√e≥+ eTs√ $X‚wü+. á dü+<äs¡“¤+>± Á|üdüTÔ‘·+ á ø£fi¯qT ø±bÕ&ç n_Ûeè~Δ #˚j·T≥y˚T \ø£å´+>± |üì#˚düTÔqï Áo ∫+‘·\bÕ{Ï yÓ+ø£≥|ü‹sêE

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 241 ø£èwæì >∑T]+∫ Á|ü‘˚´ø£+>± #Ó|üø√yê*. @{Ïø=bÕŒø£ yÓTTU≤kÕ <ës¡T\ ≈£î≥T+u≤ìøÏ #Ó+~q dæ.$. sêE ‘·q ‘ê‘·‘·+Á&ÉT\ u≤≥˝ÀH˚ |üj·Tìdü÷Ô á n<äT“¤‘· ø£fi¯qT n+‘·]+∫b˛≈£î+&Ü ø±bÕ&˚ ø£èwæì eT]+‘· eTT+<äT≈£î rdüT¬øfi¯¢&Éy˚Tø±ø£, |üsê´es¡D≤ ìøÏ Væ≤‘·ø£s¡yÓTÆq düVü≤»dæ<äΔyÓTÆq s¡+>∑T\ yê&Éø±ìï ÁbÕ#·Ts¡´+˝ÀøÏ ‘Ó#˚à ø£èwæ #˚düTÔ+&É≥+ $X‚wü+. áj·Tq ‘·q 17e @≥ á u§eTà\ ‘·j·÷Øs¡+>∑+˝À Á|üy˚•+∫ •ø£åD bı+<ës¡T. á s¡+>∑+˝À |üì#˚ùd ø£fi≤ø±s¡T\ ø£èwæøÏ ‘·–q >∑T]Ô+|ü⁄, Á|ü‹uÛÑ≈£î ‘·–q Á|ü‹|òü\+ yê]øÏ <äø±ÿ\+fÒ @$T #Ój·÷´˝À qe´Ø‘·T\˝À Ä˝À∫+#êØj·Tq. ø=‘·Ô &Ûç©¢˝Àì Á|ü>∑‹ yÓTÆ<ëHé˝À ‘·s¡#·T »]π> n+‘·sê®rj·T ø£fi≤ø£è‘·T\ Á|ü<äs¡Ùq \˝À @{Ïø=bÕŒø£ u§eTà\qT ‘·|üŒø£ Á|ü<ä]Ù+#˚ @sêŒ≥T¢ #˚dü÷Ô, á ø£fi¯≈£î n+‘·sê®rj·T+>± ù|s¡T Á|ü‹wü˜\T ‘Ó#êÃs¡T. es¡˝Ÿ¶ Áø±|òtº øöì‡˝Ÿ, Áø±|òtº øöì‡˝Ÿ Ä|òt Ç+&çj·÷, Áø±|òtº øöì‡˝Ÿ n|òt Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ\‘√ dü+|üs¡ÿ+ ô|≥Tº≈£îì @{Ïø=bÕŒø£ u§eTà\≈£î n+‘·sê®rj·T e÷¬sÿ{Ÿ @s¡Œ&Ü\+fÒ @$T #Ój·÷´˝À, n+<äT≈£î H˚&ÉTqï nes√<Ûë\T @$T{À ≈£L&Ü ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T. $wü|üP]‘ê ˝…’q ø£èÁ‹eT esêí\ kÕúq+˝À Á|üø£è‹dæ<äΔyÓTÆq, eèøå√‘êŒ<äq˝…’q s¡+>∑T\T yê&ç‘˚H˚ nyÓT]ø±, ◊s√bÕ <˚XÊ\T ‘·eT u§eTà\qT ~>∑TeT‹ #˚düT≈£î+{≤j·TH˚ yêdüÔyêìï áj·Tq Á>∑Væ≤+#ês¡T. Áø±|òtº øöì‡˝Ÿ Ä|òt Ç+&çj·÷ yês¡T ìs¡«Væ≤+∫q C≤rj·TkÕúsTT ôd$THês¡¢˝À bÕ˝§Zì eÅkÕÔ\ô|’, u§eTà\ô|’ ÁbÕø£è‹ø£ esêí\qT $ìjÓ÷–ùdÔ ø£*π> |òü*‘ê\ô|’ |ü]XÀ<Ûäq\T #˚XÊs¡T. eèøå±\ Ä≈£î\T, |üP\T, ø±j·T\T, $‘·ÔHê\T, ø±+&É+ u…s¡&ÉT, y˚fi¯ó¢ e+{Ï yê{Ï qT+∫ 12 s¡ø±\ düVü≤»dæ<äΔyÓTÆq s¡+>∑T\qT s¡÷bı+~+#ês¡T. ìs¡bÕj·Tø£s¡yÓTÆq ({≤øχø˘ m*yÓT+{Ÿ ˝Òì) á ÁbÕø£è‹ø£ esêí\ yê&Éø£+‘√ |ü\T <˚XÊ\≈£î @{Ïø=bÕŒø£ u§eTà\ m>∑TeT‘·T\≈£î neø±XÊ\T yÓTs¡T>∑j·÷´sTT. Ä ø±s¡D+>±H˚ Á|üdüTÔ‘·+ @{Ï ø=bÕŒø£ u§eTà\T n+‘·sê®rj·T e÷¬sÿ≥¢˝À #Ó’˙dt u§eTà\‘√ b˛{°|ü&É>∑*π> kÕúsTTøÏ Áø£eT+>± #˚s¡T≈£î+≥THêïsTT. eTT+u≤sTT ˝Àì #Û·Á‘·|ü‹ •yêJ edüTÔ dü+Á>∑Vü‰\j·T (ˇø£|üŒ{Ï Á|æqT‡ Ä|òt y˚˝Ÿ‡ eT÷´õj·T+)˝Àq÷, »Vü‰+^sY ÄsYº >±´\Ø˝Àì Á|ü<ä]Ù‘ê+ XÊ\˝Àq÷ Çyêfi¯ @{Ïø=bÕŒø£ u§eTà\T #√≥T#˚düT≈£îHêïj·T+fÒ n+<äT≈£î Á|ü<Ûëq+>± M{Ï ÁbÕ#·Tsê´ìøÏ ∫+‘·\bÕ{Ï y˚+ø£≥|ü‹ sêE>±s¡T #˚düTÔqï ø£èùw ø±s¡D+. eTT–+|ü⁄ y˚TeTT @{Ïø=bÕŒø£ yÓfi¯¢>±H˚ Áo ÁoXË’\|ü⁄ ∫qïj·÷#ê] es¡Tÿ cÕ|tì #·÷XÊeTT. nø£ÿ&É ø=ìï bò˛{À\T rdüT≈£îì, Äj·Tq‘√ z ns¡>∑+≥ dü+uÛ≤wæ+#êqT H˚qT. Äj·Tq, ª á Vü≤düÔø£fi¯ #·]Á‘· >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√yê\+fÒ MTs¡T y˚+ø£≥|ü‹sêE>±]ì ‘·|üŒø£ ø£\TdüTø√yê*. nsTT‘˚ sêE>±s¡T Á|üdüTÔ‘·+ }fiÀ¢ ˝Òs¡T. ‘·s¡Tyê‘· Äj·TqøÏ bò˛Hé #˚dæ Ç+≥s¡÷«´ #Ój·T´+&ç. Ç~>√ Ç~ Äj·Tq bò˛Hé q+ãsY n+≥÷ 97010 57267 nH˚ q+ãsY Ç#êÃs¡T. nø£ÿ&É ø=ìï ø=qT>√fi¯ó¢ #˚dæ y˚TeTT ãj·T\T<˚] kÕj·T+Á‘êìøÏ ‘ÓHê* e#˚ÃXÊeTT. Ä ‘·s¡Tyê‘· ˇø£s√E H˚qT sêE>±]‘√ bò˛Hé˝ÀH˚ düTe÷s¡T >∑+≥qïs¡bÕ≥T eTTU≤eTTœ #˚XÊqT. ‘êqT á u§eTà\ ‘·j·÷Ø˝À Á|üe÷<äø£s¡yÓTÆq f…Æ{≤ìj·T+ &Éj·÷ø£‡sTT&é‘√ ≈£L&çq dü+X‚¢wæ‘· esêí\ ( Synthetic Colours) kÕúq+˝À ìs¡bÕj·Tø£s¡yÓTÆq düVü≤»dæ<äΔyÓTÆq, eèøå√‘êŒ~‘· esêí\ (Vegetable Colours) $ìjÓ÷–+#˚ |ü<äΔ‘·T \ô|’ ñ‘·ÔsYÁ|ü<˚XŸ˝Àì ∫Á‘·≈£L{Ÿ˝À |ü]XÀ<Ûäq\T ø=qkÕ–+#· qTqï≥T¢ Äj·Tq Hê≈£î ‘Ó*bÕs¡T. H˚qT Äj·TqøÏ X¯óuÛ≤ø±+ø£å\T ‘Ó*|æ, ã]yÓ+ø£ ˝Òø£ ãiÏ+ø£ nH˚ ù|s¡T‘√ |æ*#˚ eèø£å+ Ä≈£î\T u≤>± >∑s¡T≈£î>± ñ +&ç u§eTà\qT qTqï>± bÕ*wt #˚ùd+<äT≈£î |üìøÏekÕÔj·T˙, Ä Ä≈£î*ï Sand Paper Leaves n+{≤s¡˙ ‘Ó*|æ, <ëì XÊÅd”Ôj·T HêeT+ Streblus asper nì ≈£L&Ü ‘Ó*|æ, @{Ïø=bÕŒø£˝À Ä eèøå±\qT ô|+#·T≈£î+fÒ u≤>∑T+≥T+<äì dü÷∫+#êqT. Ábı‘ê‡Vü≤+ ø£s¡y…’ n+‘·]+∫b˛j˚T <äX¯≈£î #˚s¡T≈£îqï eTq ‘Ó\T>∑Tyê] á n<äT“¤‘· Vü≤düÔø£fi¯qT ø±bÕ&ÉT≈£î+<ë+. ø£fi≤ø±s¡T\ ø£èwæøÏ ‘·–q Á|ü‹|òü\+, >∑T]Ô+|ü⁄ sêyê\ì n+<äs¡+ eTqkÕsê ø√s¡T≈£î+<ë+. eTT‘˚Ô$ s¡M+Á<äHê<∏é s¡#·sTT‘·, |ü]XÀ<Ûä≈£î&ÉT, yê´düø£s¡Ô. ø£eT]¸j·T˝Ÿ {≤ø˘‡ &çbÕsYºyÓT+{Ÿ˝À ñ<√´–>± ]f…Æs¡sTT´, ‘ÓHê*˝À ìedæ+#˚ Ms¡T ù|òdtãTø˘ <ë«sê e+<ä˝≤~ yê´kÕ\T sêkÕs¡T. ª‘ÓHê* sêeTø£èwüíø£$`XÊÅd”Ôj·T |ü]o\qμ ô|’ $düÔè‘· |ü]XÀ<ÛäHê Á>∑+<Ûä+ sêkÕs¡T. Ç~ eT÷&ÉTkÕs¡T¢ |ü⁄qs¡TàÁ<äD bı+~+~. M] j·÷Á‘êø£<∏äHê\T ªe÷ ø±oàsY j·÷Á‘·μ, ªe÷ πøs¡fi¯ j·÷Á‘·μ ≈£L&Ü ÁbÕ#·Ts¡´+ bı+~q Á>∑+<Ûë\T. eTqTdüàè‹ ô|’ $düÔè‘· |ü]XÀ<Ûäq #˚dæ ªeTqTdüàè‹`düeTÁ>∑ XÊÅd”Ôj·T yê´K´μ Á>∑+<Ûëìï yÓ\Te]+#ês¡T. Ç$ø±ø£ Ç*j·T{Ÿì nqTyê<ä+ #˚kÕs¡T.

‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î 2023 242 Y eTqdüT ô|’q eTqdüT |ü&ɶ ÄÁ‘˚j·T Y &܈ˆ Ç+&É¢ sêeTdüTu≤“¬s&ç¶ ‘Ó\T>∑T dæ˙ bÕ≥\ s¡#·sTT‘·, |ü<ä´ø£$, Hê≥ø£ s¡#·sTT‘· Ä#ês¡´ ÄÁ‘˚j·T ‘Ó\T>∑Tyê] >∑T+&Ó˝À¢ ªeTqdüT ø£$μ >± #Ós¡>∑ì eTTÁ<äy˚XÊs¡T. ÄÁ‘˚j·T sêdæqìï eTqdüT bÕ≥\T Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± @ Ç‘·s¡ ø£$ sêj·T˝Ò<ä+fÒ n‹X¯jÓ÷øÏÔ ø±<˚yÓ÷! Äj·Tq yÓTT‘·Ô+ sêdæq 1600≈£î ô|’>± dæìe÷ bÕ≥˝À¢, <ë<ë|ü⁄ e+<ä≈£î ô|’>± ªeTqdüTμ≈£î dü+ã+~Û+∫qy˚! eT+∫eTqdüT\T, eT÷>∑ eTqdüT\T, ‘˚HÓeTqdüT\T, ø£HÓïeTqdüT\T, bÕ\eTqdüT\T yÓTT<ä˝…’q ªeTqdüT\Tμ ∫es¡ e⁄qï |ü<ë\T >∑\ |ü\T dæìe÷\≈£î bÕ≥\T sêdæq ÄÁ‘˚j·T ‘·qqT ‘êqT ªVü‰sYº ôdŒwü*dtºμ (Äj·Tq ñ<˚›X¯+˝À eTqdüH˚~ >∑T+&Ó˝ÀH˚ <ë– ñ+<äqï≥T¢)>± #·eT‘·ÿ ]+#·T≈£îH˚yês¡T. eTqdüT ô|’q Çìï bÕ≥\T m+<äT≈£î sêXÊs¡T nì ÄÁ‘˚j·TqT n&ç–‘˚, ªeTqdüT ô|’q eTqdüT |ü&ܶqT Hêj·THê,μ nì #·eT‘·ÿ ]+#˚yês¡T. nsTT‘˚ n+<äT≈£î eTTK´yÓTÆq ø±s¡D+ Äj·Tq J$‘· H˚|ü<∏ä´y˚Tqì Äj·Tq Ä‘·àø£<∏ä #·~$‘˚ ns¡úeTe⁄ ‘·T+~. 1951 qT+&ç 1989 es¡≈£î Hê\T>∑T <äXÊu≤›\ bÕ≥T kÕ–q Äj·Tq dæ˙ bÕ≥\ Á|ükÕúq+˝À ÄÁ‘˚j·T 1600 ô|’>± bÕ≥\T sêXÊs¡T. n+<äT˝À πøe\+ ªeTqdüTμ≈£î dü+ã+~Û+∫q$ düTe÷s¡T 100øÏ ô|’>±H˚. Ç$ ≈£L&Ü 1964 qT+&ç 1979 es¡≈£î 15 dü+e‘·‡sê\ ø±\+˝ÀH˚ m≈£îÿe>± sêXÊs¡T. y…’<äT´&ÉT ø±ì y…’<äT´&ÉT ÄÁ‘˚j·T: e÷˝≤+{Ï e÷qdæø£ y…’<äT´\T e÷≈£îqï •ø£åD, &çÁ^\ nqTuÛÑe+‘√ e÷qdæø£ düeTdü´ \‘√ u≤<Ûä|ü&ÉT‘·÷ e÷ <ä>∑Zs¡≈£î e#˚Ãyê]øÏ ‘·–q eT+<äT\T, dü\Vü‰\T, øöHÓ‡*+>¥ #˚dæ yê]øÏ dü«düú‘· #˚≈£Ls¡Tà ‘êeTT. ø±˙ @ •ø£åD, &çÁ^\T, ˝Òì ÄÁ‘˚j·T πøe\+ ‘·q eTH√H˚Á‘·+‘√, eTqTwüß\ eTqdüÔ‘ê«\qT, u≤<Ûä\qT yê] n+‘·s¡+>∑+˝ÀøÏ #=#·TÃ≈£îb˛sTT, XÀ~Û+∫, eT~Û+∫, Ä u≤<Ûä\qT nø£ås¡ã<äΔ+ #˚dæ m+<ä]ø√ dü«düú‘· #˚≈£LsêÃs¡T. n+<äTπø Äj·TqTï ªe÷qdæø£ ø£$‘ê y…’<äT´&ÉTμ nì ≈£L&Ü nH=#·TÃ. ÄÁ‘˚j·T eTqdüT bÕ≥\T n+‘·>± ÁbÕ#·Ts¡´+ bı+<ä&ÜìøÏ eTTK´ ø±s¡D+ yê{Ï˝À¢ì yêdüÔ$ø£‘·, y…’$<Ûä´+, bı<äTô|’q |ü<ë\ bı+~ø£H˚ #ÓbÕŒ*. eTqdüTqT $X‚¢wæ+#˚$ ø=ìï nsTT‘˚, eTqdüTqï eTìwæ |ü&˚ dü+|òüTs¡¸D≈£î n<ä›+|üfÒº$ eT]ø=ìï, eTqdüT≈£î z<ës¡Tà ø£*Z+#˚$, eTqdæ∫Ãq eTqdüT ˝Òì <˚e⁄&çì ì\Bdæ Á|ü•ï+#˚$, y˚<ë+‘· <Û√s¡DÏ˝À ñ|üX¯eTq+ ø£*Z+#˚$ Ç+ø± ø=ìï. düeTj·÷ìøÏ bÕ≥\T sêdæe«ø£ ìsêà‘·\qT sêdæq bÕ≥\T $+≥÷ Áù|ø£å≈£î\qT @&ç|ækÕÔs¡H˚ n|üyê<äTqï ÄÁ‘˚j·TqT, Ä $wüj·T+ n&ç–q|ü&É÷, sêdü÷Ô... sêdü÷Ô..... H˚HÓ+‘· @&ÉTkÕÔH√ MT≈£î ‘Ó\TkÕ? nì m+‘√ u≤<Ûä‘√ nH˚yês¡T. Äj·Tq e´øÏÔ>∑‘·, y…’yêVæ≤ø£ J$‘·+˝À m<äTs=ÿqï Çã“+<äT˝Ò ÄÁ‘˚j·TqT m+‘√ eTH√e´<Ûä≈£î >∑T]#˚XÊj·Tì, Ä dü+|òüTs¡¸D˝À+∫ |ü⁄≥Tºø=∫Ãqy˚ Çìï eTqdüT bÕ≥\ì Äj·TqTï <ä>∑Zs¡Tï+∫ #·÷dæq yês¡T #Ó|üŒ&É+ »]–+~. Äj·Tq ‘·q &Ó’Ø˝À ˇø£#√≥ sêdüT≈£îqï |ü+≈£îÔ˝À¢ Äj·Tq e÷qdæø£ dü+|òüTs¡¸DqT Ç˝≤ e´ø£Ô+ #˚kÕ&ÉT. qqTï qqTï>∑ Áù|$T+∫ Hê≈£î >±qT ˇø£ÿ ì≥÷ºs¡TŒ $&ÉT#·Tyêπs <äø£ÿ˝Ò<äT. eTqdüT ø=s¡≈£î Áù|$T+#Ó&ç eTqwæ ø=s¡≈£î ‘·T~es¡≈£î ˙≈£î H˚qT ‘√&ÉT ø=s¡≈£î bÕ≥\‘√H˚ $»j·Te+‘·yÓTÆq dæìe÷\T eT÷>∑eTqdüT\T (1964) dæìe÷˝À <ë<ë|ü⁄ nìï eTqdüT bÕ≥˝Ò! eTqdüT Á|üXÊ+‘·‘·≈£î ìÁ<ä #ê˝≤ nedüs¡eTì, eT+∫ ìÁ<ä˝À r|æ ø£\\T ≈£L&Ü ekÕÔj·Tì, Ä ø£\˝Ò eTq≈£î ∫es¡≈£î $T–˝Ò ø£*$T n+{≤&ÉT ÄÁ‘˚j·T ≈£îqT≈£î |ü&ç‘˚ eTqdüT ø±düÔ ≈£î<äT≥|ü&É‘·~ ≈£î<äT≥ |ü&ɶ eTqdüT r|æ ø£\\T ø£+≥~ ø£\˝… eTq≈£î $T–*b˛e⁄ ø£*$T dæes¡≈£L Ä ø£*$T ≈£L&Ü <√#·T≈£îH˚ <=s¡\T m+<äT≈£L n˝≤π> ÄÁ‘˚j·T bÕ≥\‘√ $»j·Te+‘·yÓTÆq Áù|yéTq>∑sY (1971)˝À Áù|$T≈£îsê\T <ä÷s¡yÓTÆq|ü⁄&ÉT ‘ê>∑T&ÉT≈£î u≤ìôd’q V”≤s√ eTqdüTqï eTìwæøÏ düTK+ ˝Ò<ä+{≤&ÉT.

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 243 ‘ê–‘˚ eTs¡∫ b˛>∑\qT - ‘ê>∑ìe«<äT eTs¡∫b˛‘˚ ‘ê>∑ >∑\qTeTs¡Te ìe«<äT eTqdüT >∑‹ sTT+‘˚, eTìwæ Áã‘·TøÏ+‘˚ eTqdüTqï eTìwæøÏ düTKeTT ˝Ò<ä+‘˚ n+‘ê eTfÒºqì ‘Ó\TdüT nB ˇø£ e÷j˚Tqì ‘Ó\TdüT ‘Ó\d” e\∫ $\|æ+#·T≥˝À rj·T<äq+ me]øÏ ‘Ó\TdüT eTìwæøÏ eTqùd rs¡ì•ø£å, <˚e⁄&ç˝≤ rs¡TÃ≈£îHêï&ÉT ø£ø£å e\|ü⁄ $|òü\yÓTÆ $\|æ+#·T≥˝À¢ rj·Tì u≤<Ûä >∑T]+∫ uÛ≤e ø£$ ãdüesêE nbÕŒsêe⁄ #Ó|æŒq Áù|eT‘·‘ê«ìï á bÕ≥˝À ÄÁ‘˚j·T #Ó|üŒ&É+ >∑eTHês¡Ω+. ÄÁ‘˚j·T uÛ≤e⁄≈£î&ÉH˚+<äT≈£î eTs=ø£ #·ø£ÿ{Ï ñ<ëVü≤s¡D eT÷>∑eTqdüT\T ∫Á‘·+˝Àì q$«Hê @&çÃHê ø£˙ïfi‚¢ ekÕÔsTT @ ø£˙ïf…qø±\ @eTT+<√ ‘Ó\T‡Hê n+{≤&ÉT. C≤„q|”sƒY nyês¡T¶ Á>∑V”≤‘·, dæ. Hêsêj·TD¬s&ç¶>±s¡T z dü+<äs¡“¤eTT˝À á ¬s+&ÉT |ü+≈£îÔ\T >∑T]+∫ #ÓãT‘·÷, Ç$ Çs¡y…’ ø±yê´\≈£î düe÷q+ nì Á|üX¯+dæ+#ês¡T. ÄÁ‘˚j·T- uÛÑ>∑ï Áù|$T≈£î\T j·T<äΔq|üP&ç düT˝À#·HêsêDÏ qe\ Ä<Ûës¡+>± rdæq ôdÁø£≥Ø (1977) ∫Á‘·+˝À uÛÑ>∑ï Áù|$T≈£î&Ó’q V”≤s√ eTH√y˚<äq˝À bÕ&çq ^‘·+. eTqdüT ˝Òì Áã‘·Tø=ø£ qs¡ø£+, eTs¡Te˝Òì eTqkıø£ qs¡ø£+ eTìwæ ¬øø£ÿ&É ñqï~ dü«s¡Z+, eTs¡Dy˚THê <ëìøÏ e÷s¡Z+ n˝≤π> Áù|eT\T-ô|[¢fi¯ó¢ (1974) ∫Á‘·+˝À, uÛ≤sê´uÛÑs¡Ô\T $&çb˛sTTq ‘·sê«‘· bÕ&˚ á bÕ≥. eTqdüT ˝Òì <˚e⁄&ÉT eTìwæ ¬ø+<äTø√ eTqdæ#êÃ&ÉT. Ä eTqdüT eTqdüTqT e+#·q #˚ùdÔ ø£qT\ ¬ø+<äTø√ ˙]#êÃ&ÉT n˝≤π>, n_Ûq+<äq (1988) ∫Á‘·+˝À Áù|eT m+‘· eT<ÛäTs¡+ - Á|æj·TTsê\T m+‘· ø£]ƒq+ #˚dæHêqT Áù|eTø°ås¡ kÕ>∑s¡ eT<Ûäq+ $T+–HêqT Vü≤˝≤Vü≤\+ ÄÁ‘˚j·T sêdæq eTs=ø£ eTs¡∫b˛˝Òì bÕ≥ eTTs¡∞ø£èwüí (1964) ˝Àì~. nqTe÷q+‘√ $&çb˛sTTq ‘·sê«‘·, V”≤s√ ‘·q HêsTTø£qT düeTT<ësTT+∫, ‘·q qT+&ç ÄyÓT y˚¬s’Hê düTK+>± ñ+fÒ #ê\ì bÕ&˚ n+<ä] eTqdüT\qT ø£~*+#˚ á bÕ≥. mø£ÿ&É ñHêï @yÓTÆHê, eTqyÓTe]øÏ yê¬s’ y˚¬s’Hê ˙ düTKy˚T H˚ ø√s¡T‘·THêï, ìqTM&ç n+<äTπø yÓfi¯ó‘·THêï n+≥÷H˚ ÄÁ‘˚j·T á bÕ≥˝À ∫es¡ >± eTqdüT≈£î kÕ«+‘·q ø£*Z+#˚ n<äT“¤‘·yÓTÆq yêø±´\T sêXÊ&ÉT. nqT≈£îHêïeTì »s¡T>∑e⁄ n˙ïnqTø√˝Ò<äì Ä>∑e⁄ ø=ìï »]π>e˙ï eT+∫ø£ì nqTø√e&Éy˚T eTìwæ |üì e÷˝≤+{Ï ôd’øÏj·÷Á{ÏdüTº\T ≈£L&Ü J$‘·+˝À mH√ï y…’|òü˝≤´ \‘√ e÷ <ä>∑Zs¡≈£î e#˚Ãyê]øÏ <ÛÓ’s¡´+ ì+ù|+<äT≈£î ÄÁ‘˚j·T ô|’q #Ó|æŒq yêø±´\T yê&ÉT‘êeT+fÒ n‹X¯jÓ÷øÏÔ ø±<äT.! eTqdüT >±j·T+ e÷q<äT: X¯ØsêìøÏ <Óã“ ‘·–*‘˚ ‘·«s¡>± e÷qT‘·T+~, ø±˙ eTqdüT≈£î >±j·TyÓTÆ‘˚ mqï{Ïø° e÷q<ä+{≤&ÉT ÄÁ‘˚j·T. Ä&É Áã‘·T≈£î (1965) ∫Á‘·+˝À. ‘·qTe⁄ ¬øìï >±j·÷˝…’>± e÷ìb˛e⁄ H˚˝≤¬>’Hê eTqdüT ø=ø£ÿ >±j·TyÓTÆHê e÷dæb˛<äT ∫‹˝ÀHÓ’Hê á bÕ≥˝ÀH˚ eTs=ø£ÿ n&ÉT>∑T eTT+<äT≈£î y˚dæ Ä&Éyês¡T Ä<äT≈£îH˚ Ä≥ u§eTà á eT>∑yê&ÉT Ä&ÉT≈£îHêï |òüsê«˝Ò<äT |ü>∑T\>={Ϻ b˛‘ê¬s+<äTø√ n+≥÷ ‘·q eTqdüT˝Àì Åd”Ô <˚«cÕìï ãVæ≤s¡Z‘·+ #˚XÊ&˚yÓ÷ ÄÁ‘˚j·T nì|ædüTÔ+~. Áù|yéTq>∑sY ∫Á‘·+˝À Ç˝≤+{Ï bÕfÒ ˇø£{Ï sêXÊs¡T. ˇø£]øÏùdÔ ‹]–sê<äT z&çb˛‘˚ eTs¡∫b˛<äT >±j·TyÓTÆ‘˚ e÷dæb˛<äT, |ü–*b˛‘˚ n‘·T≈£î|ü&É<äT ÄÁ‘˚j·T ˇø£ y˚TπsCŸ øöì‡\sY eTqdüT eT÷>∑<ä+{≤&ÉT ÄÁ‘˚j·T. ø±˙ <ëì≈£Lÿ&Ü ˇø£ uÛ≤wü ñ+~. nsTT‘˚ Ä uÛ≤wüqT ns¡ú+ #˚düTø√e{≤ìøÏ ne‘·* eTqdüT≈£î ≈£L&Ü ˇø£ ªeTqdüT+&Ü*μ n|ü&˚ n~ $ìŒdüTÔ+ <ä+{≤&ÉT. 1964˝À e∫Ãq eT÷>∑eTqdüT\T ∫Á‘·+˝À. eTqdüT eT÷>∑<˚ø±ì u≤düT+&É~ <ëìøÏ #Óe⁄\T+&˚ eTqdüTπø Çì|ædüTÔ+<ë Ç~ n+≥÷H˚, ø=‘·Ô>± ô|fi¯¢sTTq uÛ≤sê´uÛÑs¡Ô\≈£î øöHÓ‡*+>¥ ˝≤>± #˚dü÷Ô, ÄÁ‘˚j·T ˇø£ ªyÓT¬s’≥˝Ÿ <∏Ós¡|ædtºμ (Marital Therapist) nì ≈£L&Ü nì|ækÕÔs¡T. m<äMT<ä m<äô|{Ϻ kı<ä\˙ï ÇqTø√ ÇqTø=ì ã‘·T≈£îq÷ Ç+|ü⁄>± ~<äT›ø√ n+{≤&ÉT. ÄÁ‘˚j·T ˇø£ y˚<ë+‹, ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô. eTqùd eT+~s¡+ (1966) ∫Á‘·+˝À` ‘·\∫q<˚ »]–q<ë, <Ó’e+ m+<äT\≈£î »]–q<˚ ‘·\∫‹yê, XÊ+‹˝Ò<äT ˙≈£L

‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î 2023 244 Äj·Tq y˚<ë+‘· <Û√s¡DÏ ˇø√ÿkÕ] ªy˚eTqμqT ≈£L&Ü eT]|ædüTÔ+~. á Jeq ‘·s¡+>±\˝À, Ä <˚e⁄ì #·<äs¡+>∑+˝À me]øÏ mes¡÷ kı+‘·yÓ÷, m+‘·es¡ø° ã+<ÛäeT÷ ø£&ÉT|ü⁄ ∫+#·T≈£î |ü⁄{Ϻ+<=ø£s¡T, ø±{ÏøÏ ìqTï yÓ÷ùd<=ø£s¡T ‘·\≈£î ø=]$ ô|fÒº<=ø£s¡T, Äô|’ ˙‘√ e#˚Ã<Óes¡T Jeq ‘·s¡+>±\T-1973 <˚e⁄&ç‘√ y…’s¡+ ÄÁ‘˚j·T yÓTT<ä{À¢ ùV≤‘·Tyê~, Á|üC≤Hê≥´eT+&É*‘√ ø£*dæ |üì#˚XÊ&ÉT. ø±˙ J$‘· #·s¡e÷+ø£+˝À Ä<Ûë´‹àø£+ y…’|ü⁄ yÓTT>∑TZ #·÷bÕ&ÉT. neø±X¯yÓTT∫Ãq|ü&É˝≤¢ <˚e⁄&çï $eT]Ùdü÷ÔH˚, Á|ü•ïdü÷ÔH˚ ñHêï&ÉT. HêdæÔø£ uÛ≤yê\Tqï ÄÁ‘˚j·T yÓ+ø£fÒX¯«s¡ eTVü‰‘·´+ ∫Á‘·+˝À mH√ï uÛÑøÏÔs¡kÕ‘·àø£ yÓTÆq bÕ≥\T sêXÊ&ÉT. ø£eT÷´ìdüTº uÛ≤yê\T yÓT+&ÉT>± ø£*Zq eTs√ø£$ ÁoÁo ≈£L&Ü mH√ï uÛÑøÏÔ^‘ê\T sêXÊs¡T. eTìwæ qeTàø±\≈£î, dæ<ëΔ+‘ê\≈£î, yê] s¡#·q\≈£î, eè‹ÔøÏ dü+ã+<ÛäeTT+&Ü*‡q nedüs¡+ ˝Ò<äH˚~ Bìïã{Ϻ ns¡úeTe⁄‘·T+~. uÛÑø£Ô ‘·Tø±s¡+ (1973) ∫Á‘·+˝À ñHêïyê- ndü\THêïyê ñ+fÒ ø£fi¯ó¢ eT÷düT≈£îHêïyê á ˝Àø£+ ≈£îfi¯ó¢ #·÷&É≈£îHêïyê n˝≤π> X¯uÛ≤wt dü÷] (1964) dæìe÷˝À ªª<˚e⁄&çπø+ Vü‰sTT>± ñHêï&ÉT. á e÷qe⁄&˚ u≤<Ûä\T |ü&ÉT‘·THêï&ÉT,μ n+{≤&ÉT. Áù|yéTq>∑sY˝À eTìwæøÏ eTqùd rs¡ì •ø£å ` <˚e⁄&ç˝≤ rs¡TÃ≈£îHêï&ÉT ø£ø£å n+≥÷ <˚e⁄&çì dü÷{Ï>± $eT]ÙkÕÔ&ÉT. <ë>∑T&ÉTeT÷‘·\T (1968) ∫Á‘·+˝À` <˚e⁄&ÉH˚ yê&ÉTHêï&Ü nì eTìwæøÏ ø£˝…ZqT dü+<˚Vü≤+ e÷qe⁄&ÉH˚yê&ÉTHêï&Ü nì <˚e⁄&çø=#ÓÃqT nqTe÷q+ ãT~ΔøÏ Vü≤è<äj·T+ ˝Òø£, Vü≤è<äj·÷ìøÏ ãT~Δsêø£ qs¡T&˚ á ˝Àø£+ qs¡ø£+ #˚XÊ&ÉT n+≥÷ e÷qe⁄&ç ø£cÕº\≈£î eTìùw u≤<ÛäT´&ÉT ‘·|üŒ, <˚e⁄&çï ì+~+#·&É+ dü]ø±<ä+{≤&ÉT, á bÕ≥˝À! eTìwæø√|æ∫à y˚|üø±j·T+‘· yÓÁ] n+<ä]øÏ ñ+≥T+<äì eTq kÕyÓT‘·. e÷qdæø£ y…’<ä´XÊÅdüÔ+ Á|üø±s¡+ Á|ü‹ eTìwæøÏ @y√ ø=ìï ã\ V”≤q‘·\T, ˝ÀbÕ\T+{≤sTT, á ˝Àø£+˝À mes¡÷ q÷{ÏøÏ q÷s¡T XÊ‘·+ ª|ü¬sŒ¤ø˘ºμ ø±<äT. rÁeyÓTÆq ª|æ∫Ãμ (ñHêà<ä+) ˝Òø£b˛sTTHê &ÉãT“ |æ#√Ã, |ü<ä$ |æ#√Ã, eT<ä|æ#√Ã, ‘ê>∑T&ÉT |æ#√Ã, yê>∑T&ÉT |æ#√Ã` Ç˝≤ ˇø=ÿø£ÿ]øÏ ˇø√ÿ |æ∫à ñ+&Ée#·TÃ. n+<äTπø me] |æ∫à yê]ø±q+<ä+ n+{≤s¡T. Hêπø |æ∫à ˝Ò<äì me¬s’Hê uÛ≤$ùdÔ, n‘·ìøÏ ì»+>± |æ∫à ñqïfÒº! n+{≤&ÉT ÄÁ‘˚j·T. |ü+&É+{Ï dü+kÕs¡+ (1975)˝À. n+‘˚ø±<äT eT+∫‘·Hêìï $T+∫q |æ∫à ≈£L&Ü ˝Ò<ä+{≤&ÉT. |æ∫à |æ∫à |æ∫à s¡ø£ s¡ø±\ |æ∫à @ |æ∫à ˝Ò<äqT≈£î+fÒ n<˚ ô|<ä› |æ∫à eTqdüT+fÒH˚ |æ∫Ã, eT‹ ñ+fÒH˚ |æ∫à eT+∫‘·q+ nìï+{Ïø° $T+∫ì |æ∫à ÄÁ‘˚j·T bÕ≥˝Ò ø±<äT e÷≥\T ≈£L&Ü ‘·÷{≤˝Ò ÄÁ‘˚j·T e÷≥\ e÷+Á‹≈£î&ÉT ≈£L&Ü! eTqdüT*ï ø£~*+∫ ø£˙ïfi¯ó¢ ‘Ó|æŒ+#˚ Äj·Tq sêdæq e÷≥\T eT#·TÃ≈£î ø=ìï. ø£˙ïfi‚¢ eTìwæì Áã‹øÏ+#·>∑*Z‘˚, n$≈£L&Ü neTè‘·+˝≤π> ø£s¡Tej˚T´$ n+{≤&ÉT, yÓ\T>∑T ˙&É\T dæìe÷˝À. ã‘·ø£&É+ @eTT+~, u≤>± me¬s’Hê ã‘·T≈£î‘ês¡T, u≤>± #êyê*! n<˚ >=|üŒ. H˚qT Hê≥ø±ìï Áù|$T+#êqT - dæìe÷qT ô|fi≤¢&ÜqT. Hê Áã‘·TøÏ+‘˚! Hê≥ø±ìï eTs¡Te˝ÒqT, dæìe÷qT $&ÉTe˝ÒqT. Áu≤+B, $d”ÿ, s¡yYT, õHé- s¡ø£s¡ø±\ eT<ÛäTe⁄\T, ‘·©¢|æ\¢\T, uÛ≤sê´ uÛÑs¡Ô\T |ü\T s¡ø±\ ã+<Ûë\T @<Ó’Hê ìcÕ ‘·π>Zes¡πø! me¬s’Hê ãTTD+ rπses¡πø Äô|’ $T–˝Ò<˚eTT+~- U≤∞d”kÕ\T, ø±*q ã÷&ç<ä, meØï Áù|$T+#·q+‘· es¡≈£î Vü≤è<äj·T+ #ê˝≤ $XÊ\+>± ñ+≥T+~. ˇø£]øÏ Ç∫Ãq ‘·sê«‘· n~ #ê˝≤ Çs¡T¬ø’b˛‘·T+~. dü÷ÿ\T ¬øfi≤¢*‡q ej·TdüT nsTTb˛sTT+~->∑T&ç ¬øfi≤¢*‡q bÕbÕ\T H˚qT #˚j·T˝Ò<äT Á&ç+ø˘ u≤{Ï˝Ÿ‡qT |ü>∑T\>=&ç‘˚ eT∞¢ ø=‘·Ô$ ø=q>∑\+ ø±˙, Vü≤è<äj·T+ ˇø£kÕ] |ü–*b˛‘˚, ø=q&É+ ø£wüº+. ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤r ÁbòÕsTT&é Ç˝≤ #Ó|ü≈£îb˛‘˚ ÄÁ‘˚j·T eTqø£+~+∫q eTqdüT bÕ≥\T mHÓïH√ï. eTqdüT eTsêàìï #˚~Û+∫, XÀ~Û+∫ eTqdüT s¡Vü≤kÕ´\qT Ä<ÛäTìø£ e÷qdæø£ y…’<ä´XÊÅkÕÔìøÏ n+~+∫q eTVü‰˙j·TT&ÉT, ªdæ>∑à+&é ÁbòÕsTT&é.μ eTqdü+fÒ Ç˝≤ ñ+≥T+~ nì ‘Ó\T>∑T C≤‹øÏ Vü≤è<ä´+>± $|æŒ #Ó|æŒq ÄÁ‘˚j·TqT ª‘Ó\T>∑T kÕVæ≤r ÁbòÕsTT&éμ nH=#·TÃ. ÄÁ‘˚j·T nqTuÛÑ$+∫q e´øÏÔ>∑‘· J$‘·y˚T, Äj·Tq bÕ≥˝À¢, e÷≥˝À¢q÷ ø£q|ü&ÉTÔ+<äì #Ó|üŒe#·TÃ. eTVü‰ø£$ C≤wüßyê #Ó|æŒq≥T¢, ªªsêE J$+#˚ sê‹ $Á>∑Vü≤eTT\ j·T+<äT, ø£$ J$+#·T Á|ü»\ Hê\Tø£\ j·T+<äT.μμ ÄÁ‘˚j·T ≈£L&Ü ‘Ó\T>∑T yê] eTqdüT˝À¢ mqï{ÏøÏ ∫s¡+J$ >±H˚ $T–*b˛‘ê&ÉT. Ç+&É¢ sêeTdüTu≤“¬s&ç¶ Á|üeTTK e÷qdæø£ yÓ’<ä´ì|ü⁄DT\T. ôd’ø±\J MT<ä yê´kÕ\T sêkÕs¡T. nH˚ø£ |ü⁄düÔø±\T Á|ü#·T]+#ês¡T. kÕVæ≤‘·´+, dæìe÷\T ÄdüøÏÔø£s¡ $wüj·÷\T. n+<äT˝À uÛ≤>∑+>±H˚ n|ü&É|ü&ÉT kÕVæ≤‘·´ yê´kÕ\T sêkÕÔs¡T. ìyêdü+ $»j·Tyê&É.

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 245 Y ø=‘·Ô ‘Ó\+>±D #·]Á‘· ãè+<ä+ ` |ü]o\q\T, |ü]XÀ<Ûäq\T Y lsêyÓ÷E Vü≤s¡>√bÕ˝Ÿ ‘Ó\+>±D #·]Á‘· eTs¡T>∑Tq |ü&ɶ~. ø=+<ä] eTs¡T|ü⁄q |ü&ɶ~. me]ì ì+~+#˚ |üì˝Ò<äT. ø±ì, ‘Ó\+>±D #·]Á‘· ìs¡¢ø£å´+ #˚j·Tã&ɶ~. ñù|ø£å eVæ≤+∫q u≤<ÛäT´\ ø±s¡D+>± #ê˝≤ Ä\dü´+>± ‘Ó\+>±D #·]Á‘· yÓ\T>∑T˝ÀìøÏ e∫Ã+~. uÛ≤s¡‘· <˚X¯+˝Àì @ ÁbÕ+‘êìøÏ rdæb˛ì n|ü⁄s¡÷|ü e÷qe$ø±kÕuÛÑT´ <äj·÷\qT ‘Ó\+>±D˝À #·÷&Ée#·TÃ. mH√ï ì<äs¡ÙHê\THêïsTT. |ü⁄sêedüTÔXÊK ‘·e«ø±\˝À ãj·T≥|ü&ɶ #ê]Á‘·ø±+XÊ\T $X‚wü yÓTÆq$. ø±ì, #ê˝≤ #√≥¢ á ‘·e«ø±\T ndü+|üPs¡í+>± eTT–dæ b˛j·÷sTT. ‘·$«q #√≥¢ ìy˚~ø£\T ãj·T{ÏøÏ sê˝Ò<äT. Äs¡&ÉT>∑T\ ˝À‘·T ‘·e⁄«≈£î+≥T yÓ[¢q yê]øÏ eTs√ ¬s+&É&ÉT>∑T\ ˝À‘·T≈£î yÓfi‚¢ Ä˝À#·q\T ˝Òe⁄. Ç+ø± #·]Á‘· eT{Ϻ˝À ø£|üŒã&˚ e⁄+~. m+‘√eT+~ Pride of History ø√s¡Tø√e#·TÃ. ø±ì, <ëìì Proud of History>± ‘·eT<äì #Ó|ü≈£îH˚ ˇs¡e&ç˝À Ç‘·s¡ #·]Á‘· |ü≥¢ ñ<ëd”q‘· #·÷|ü&ÉyÓ÷, <ë#˚j·T&ÉyÓ÷ ‘·>∑ì |üì. #·]Á‘· ≈£L&Ü ª<ë#˚ùdÔ <ë>∑ì dü‘·´+μ. ‘Ó\+>±D˝À mø£ÿ&Ó’Hê e+– |æ&ç¬ø&ÉT eT{Ϻì eTT≥Tº≈£î+fÒ #·]Á‘· #Ó|ü⁄Ô+~ nHêï&ÉT >∑»|ü‹sêj·Tes¡à nH˚ #·]Á‘·ø±s¡T&ÉT, ªqs¡es¡T\Tμ nH˚ |üÁ‹ø£qT q&ç|æq s¡#·sTT‘·. ‘Ó\+>±D #·]Á‘· |ü⁄qs¡H˚«wüD ø=s¡≈£î ‘Ó\+>±D|ü≥¢ Áù|eT, eTeTø±sê\Tqï W‘ê‡Væ≤≈£î\T, #·]Á‘·ø±s¡T\T dü+|òüT{Ï‘·yÓTÆ ìs¡«Væ≤düTÔqï dü«#·Ã¤+<ä dü+düú ø=‘·Ô ‘Ó\+>±D #·]Á‘· ãè+<ä+. Ç<ä›]‘√ yÓTT<ä˝…’ X¯‘ê~Ûø£ düVü≤#·s¡T\‘√ ‘Ó\+>±D #·]Á‘·qT ø=‘·Ô>± nH˚«wædüTÔqï~. dü+e‘·‡sê\ ‘·s¡ã&ç kÕ>∑T‘·Tqï á nH˚«wüD˝À mHÓïH√ï ø=‘·Ô #ê]Á‘·ø£ $X‚cÕ\qT >∑T]Ô+∫+~. m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT n+<ä]øÏ ‘Ó*ùd˝≤ ìy˚~ø£\qT s¡∫düTÔqï~. k˛wü˝Ÿ MT&çj·÷ e÷<Ûä´eT+>±, u≤¢>¥, yÓuŸ ôd’≥¢˝À ãè+<ä+ #˚dæq Explorations bı+<äT|üs¡Tdü÷Ô edüTÔqï~. >∑&ç∫q Çs¡y…’ j˚T+&É¢˝À ø=‘·Ô ‘Ó\+>±D #·]Á‘· ãè+<ä+ #˚dæq nH˚«wüD\T, |ü]XÀ<Ûäq*ï eT÷˝≤´+ø£q+ #˚j·T&É+ düT\uÛÑ+ ø±<äT. e+<ä˝≤~ Á|ü<˚XÊ\T, e+<ä sê‹∫Á‘ê\ ‘êe⁄\T, y˚˝≤~ ô|<äsê‹j·TT>∑+ düe÷<ÛäT\T, y˚˝≤~ |ü⁄sêedüTÔe⁄\T, sê‹ |üì eTT≥T¢, HêD≤\T, Ä\j·÷\T, Á|ü‹eT\T, XÊdüHê\T, |ü]XÀ<Ûä Hê+XÊ\T, düe÷y˚XÊ\T, düe÷˝À#·q\T... ‘Ó\+>±D #·]Á‘·˝À U≤∞\T |üP]+#˚ kÕ<Ûäq\T... <ä+&É ø£{Ϻe«&É+ kÕ<Ûä´+ ø±<äT ‘·«s¡>±. nsTTHê #·]Á‘· sêj·÷*. ø=‘·Ô ‘Ó\+>±D #·]Á‘· ãè+<ä+ #˚dæq |ü]o\q\T |ü]XÀ<Ûäq\qT #·]Á‘·˝Àì <äX¯\ Ä<Ûës¡+>±, $wüj·T+yêØ>± dü+øÏå|üÔ+>± ‘Ó*ù| Á|üj·T‘·ï$T~. #·]Á‘·|üPs¡«j·TT>∑+ >∑TVü≤\T ø=‘·Ô ‘Ó\+>±D #·]Á‘· ãè+<ä+ ø=eTs¡+;Û+ õ˝≤¢˝À ø=‘·Ô>± ø£|æ˝≤sTT >∑TVü≤*ï, eTT\T>∑Tõ˝≤¢˝À q\¢>∑T≥º\T/yÓTÆ˝≤s¡+ >∑TVü≤*ï >∑T]Ô+∫+~. q˝§Z+&É õ˝≤¢ #·+<ä+ù|≥ eT+&É\+˝Àì >±EuÒ&É+ >∑TVü≤*ï |ü]o*+∫+~. KeTà+ õ˝≤¢ ˙˝≤Á~ sê‹∫Á‘ê\T

‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î 2023 246 ø±\e÷ïsY ãkÕ˝Ÿº‡ sêÅwüº+˝À ‘=*kÕ]>± ñeTà&ç Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢˝À Äs¡Tqïs¡ ø√≥¢ dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡qï ª˝≤yêdüÔ+uÛ≤\ düeTT<ëj·÷*ïμ |ü~ <ëø£ >∑T]Ô+∫+~. •˝≤C≤\T eT+∫sê´\ õ˝≤¢ C…’|üPsY˝À düeTàø£ÿ>± |üPõ+#· ã&ÉT‘·Tqï »+‘·T ñs¡'|ü+»s¡+ •˝≤»+, •X¯ó ndæú|ü+»s¡ •˝≤C≤\T, y˚eTq|ü*¢˝À &Ó’qkÕs¡T¢, eèøå±\T, Ä≈£î\T, #˚|ü\ •˝≤C≤\qT >∑T]Ô+∫+~. ø=eTs¡+;Û+ õ˝≤¢˝À q‘·Ô>∑T\¢\ õ˝≤C≤\T, ø=+&É|ü*¢˝À, uÛÑ÷|ü‹|üPsY, nø£åsê\˝§~›˝À, KeTà+˝À eèø£å•˝≤C≤\T >∑T]Ô+ ∫+~ ãè+<ä+. sê‹|üìeTT≥T¢ nìï õ˝≤¢\˝À #·]Á‘·|üPs¡«j·TT>∑ e÷qyêyêkÕ\˝À bÕ‘· sê‹j·TT>∑+, eT<Ûä´sê‹j·TT>∑+, ø=‘·Ôsê‹j·TT>∑+ |üìeTT≥¢qT ùdø£]+#·&ÉyÓTÆq~. M{Ï˝À sê‹>=&ɶ+&ÉT¢, ø°¢es¡T¢, ÅkÕÿ|üs¡T¢, #·Áø±\T, dü÷ø£åàsê‹|üìeTT≥T¢, uÒ¢&ÉT¢, uÀs¡s¡T¢, e&çôd\sêfi¯ó¢ e+{Ï$ e⁄HêïsTT. s¡‘êï|üPsY, Vü≤düÔ˝≤|üPsY, >∑T+&É¢b˛#·+|ü*¢, ˙˝≤Á~, ˇ+{Ï >∑T+&ÉT e+{Ï sê‹∫Á‘ê\ ‘êe⁄\˝À eT<Ûä´sê‹ j·TT>±\ yÓTÆÁø√*<∏é‡ \uÛÑ´+. sê‹∫Á‘ê\T |ü⁄sêedüTÔXÊK 18 ∫Á‹‘· •˝≤ÁX¯j·÷\qT >∑T]Ô+∫+~. sê‹∫Á‘ê\ nH˚«wü≈£î˝…’q $TÁ‘·T\T >∑T]Ô+∫q$ eTs√ 18. ø=‘·Ô ‘Ó\+>±D #·]Á‘· ãè+<ä+ nH˚«wæ+∫+~ 36 ∫Á‹‘· •˝≤ÁX¯j·÷\ ø£Hêï m≈£îÿy˚. |üÁ‘·düeTs¡ŒD\T sê‹∫Á‘ê\qT ‘êe⁄\yêØ>± $X‚¢wæ+∫ Á|üø£{Ï+#·&Éy˚T ø±≈£î+&Ü, sê‹∫Á‘ê\qT ^j·T&É+˝À yê&˚ |ü<ësêú\qT >∑T]Ô+#·&ÜìøÏ sêeTHé ôdŒÅø±ºMT≥sYqT yÓTT<ä{ÏkÕ]>± yê&ç+~ ø=‘·Ô ‘Ó\+>±D #·]Á‘· ãè+<ä+. sê‹∫Á‘ê\qT ^j·T&ÜìøÏ ÇqT|ü Kì»yÓTÆq ôV≤eTf…Æ{Ÿ yê&çq≥T¢ >∑T]Ô+∫, |üPHê˝À sê• C≤rj·T sê‹∫Á‘ê\ dü<ädüT‡˝À |üÁ‘·düeTs¡ŒD #˚j·T&ÉyÓTÆq~. ‘Ó\+>±D≤ sê‹∫Á‘ê\˝À HÓeTfi¯ó ¢, ‘Ó\+>±D≤ sê‹∫Á‘ê\˝À neTà <˚e‘·\T, *|ü⁄\ >∑T]Ô+|ü⁄. sê‹∫Á‘ê\˝À n+‘·s¡ ∫Á‘ê\ ∫Á‘·D. sê‹∫Á‘ê\˝À ô|<ä›|ü⁄\T\T, @qT>∑T\T, n&ç$<äTqï\T, ÇiT¿\T, dü+uÛÀ>∑∫Á‘ê\T, eT÷|ü⁄s¡|ü⁄f…<äT›\T, j·TT<äΔs¡+>∑+˝À s¡<∏ë\T, m<äT›\ã+&ç, ‘˚fi¯ó ¢, dü«dæÔø˘, #˚|ü\T, y˚≥>±fi¯ó¢, Äj·TT<Ûë\T... sê‹∫Á‘ê\ ‘êe⁄\qT ‘·T\Hê‘·àø£+>± |ü]XÀ~Û+∫+~ ø=‘·Ô ‘Ó\+>±D #·]Á‘· ãè+<ä+. |üPs¡«#ê]Á‘·ø£ j·TT>∑+ yÓT>±*<∏é‡ sêj·T–] qT+∫ ‘Ó\+>±D≤˝Àì nìï õ˝≤¢\˝À ô|<äsê‹j·TT>∑|ü⁄ düe÷<ÛäT\ >∑T]Ô+|ü⁄, |ü]o\q. q\¢>=+&É õ˝≤¢ mÁs¡>∑&ɶ\>∑÷&Ó+˝À n‹ô|<ä›, 72 n&ÉT>∑T\ yê´düeTTqï ã+‹sêfi¯¢ düe÷~Û >∑T]Ô+∫+~ ø=‘·Ô ‘Ó\+>±D #·]Á‘· ãè+<ä+. uÛÑÁ<ë#·\+ ÁbÕ+‘·+˝À yÓT>±*<∏é‡ ø=]j·÷˝Àì yÓT>±*<∏é‡ ]ø±s¡T¶ì $T+∫b˛‘êj·Tqï~ dü‘·´+. »>∑<˚yY|üPsY ô|<ä› düe÷~Û, q¬sà≥, bÕ\e÷≈£î\ yÓT>±*<∏é‡, yÓTqΩs¡T¢, ø£+‘·\‘√ ô|f…º düe÷<ÛäT\T, dædüTº\T, ¬ø’s¡qT¢, &√\àqT¢, &√\àHêsTT&é‡...dæ~Δù|≥ õ˝≤¢ ÁbÕ+‘·+˝À $düÔ]+∫q yÓT>±*<∏é‡ >±<∏ä Çsêø˘ ÁbÕø£Ã]Á‘·‘√ b˛*e⁄+~. •yês¡T yÓ+ø£{≤|üPsY düe÷~Û˝À eT{Ϻ‘√ #˚dæq ˙{Ï˝À{≤ (yê≥sY bòÕ¢>∑Hé) <=]øÏ+~. neTà<˚e‘·\T |ü⁄\÷¢s¡T düe÷<ÛäT\˝À ˇø£ n&ÉT>∑T m‘·TÔqï sê‹ø£&û¶ì |ü⁄sêedüTÔXÊK Ä+Á‘√b˛e÷]Œ¤ø˘ •\Œ+>± >∑T]Ô+∫+~. e÷ ø=‘·Ô ‘Ó\+>±D #·]Á‘· ãè+<ä+ <ëìì neTà<˚e‘·>± >∑T]Ô+∫+~. $e]+∫+~. á •\Œ dü+düÿè‹ ‘Ó\+>±D≤πø ‘·\e÷ìø£yÓTÆ+~. mø£ÿ&Ü ˝Ò<äT. @#√{≤ Bìì b˛*q eTs=ø£ u§eTà <=s¡ø£˝Ò<äT. Ç~ ø=‘·Ô #·]Á‘·. ø=\qTbÕø£ düMT|üÁ>±eT+ k˛e÷s¡+˝À bÕ{Ï>∑&ɶ MT<ä \_Û+∫q ‘·\˝Òì, >∑s¡“¤e‘Ó’q neTà<˚e‘· ã+ø£eT{Ϻu§eTà. Ç≥Te+{Ï~ <˚e‘ês¡÷|ü+ ≈£L&Ü eT¬sø£ÿ&Ü <=s¡ø£˝Ò<äT. u§eTà <=]øÏq Á|ü<˚X¯+˝Àì XÊ‘·yêVü≤qT\ ø±\+Hê{Ï Ç≥Tø£\b˛>∑T nø£ÿ&=ø£ dü÷Ô|üìsêàD+ e⁄+&=#·Ãì dü+<˚Vü‰ìï ø£*–düTÔqï~. dæ+>∑sêj·Tø=+&É uÖ<äΔdü÷Ô|ü •~∏˝≤\ q&ÉTeT <=]øÏq q>∑ïø£ã+<Ûä \C≤®>öØ>± ø=\Teã&˚ neTà<˚e‘·. |ü⁄sêedüTÔe⁄\T dæ+>∑sêj·Tø=+&É MT<ä #·‘·Ts¡àU≤\‘√ @ø£X¯Øs¡T&Ó’q uÖ<äΔÁãVü≤à $Á>∑Vü≤+ \_Û+∫+~. ø=+&ÉbÕø£˝À f…Ás¡ø√≥u§eTà\T, meTTø£bÕ∫ø£, sê‹>=&ɶ+&ÉT¢, >±E|üPdü\T, HêD…+, q+>∑Tq÷s¡T˝À m<äT›‘·\ ã+ø£eT{Ϻu§eTà, f…Ás¡ø√≥ eT{Ϻ|üPdü\T, f…Ás¡ø√≥u§eTà\T— Ä≈£îq÷s¡T˝À f…Ás¡ø√≥ u§eTà\T, #˚sê´\˝À f…Ás¡ø√≥ u§eTà\T, C…’q #ÍeTTœ— #˚sê´\˝À ô|<ä› XÊ‘·yêVü≤qT\ ø±\+Hê{Ï f…Ás¡ø√≥ u§eTà*ï, uÖ<äΔdü÷Ô|ü+ Ç≥Tø£*ï |ü⁄sêedüTÔe⁄\ ~ã“qT >±E|üPdü\T, q\¢|üPdü\T, >={≤º\T ` ø=+&ÉbÕø£, dæ~Δù|≥ >∑T]Ô+∫+~.

23e ‘êHê düuÛÑ\ C≤„|üø£ dü+∫ø£ 247 HêD≤\ ùdø£s¡D e÷ ãè+<ä+˝Àì HêD≤\ ùdø£s¡Ô\T ã+&ç eTTs¡∞<ÛäsY ¬s&ç¶, ø£+<äT\ y˚+ø£fÒXŸ, ;M uÛÑÁ<ä–ØXŸ\T ‘Ó\T>∑TsêÅcÕº\˝À, $<äs¡“¤˝À, eTVü‰sêÅwüº˝À XÊ‘·yêVü≤q |üPs¡«sêE\ qT+∫ ÄdübòÕ®V”≤\ <ëø£ $$<Ûä sê»e+XÊ\ HêD≤\T ùdø£]+#ês¡T. ø√{Ï*+>±\ XÊ‘·yêVü≤q |üPs¡«sêE\T` >√ã<ä, Hês¡qdü, dæ]ø£+yêj·Tdü, dæ]yêj·Tdü, düeT>√|ü, dæ]ø±eT. ‘=*#ê]Á‘·ø£ j·TT>∑+ XÊ‘·yêVü≤q j·TT>∑+ ø√{Ï*+>±\˝À ø=‘·ÔXÊdüq+, eTTqT\>∑T≥º MT<ä ¬s+&ÉT uÖ<äΔ XÊdüHê\T, Vü≤≈£îdæ] XÊdüq+˝À ªeTVü‰|ü⁄]μ ø√{Ï*+>±\>± >∑T]Ô+|ü⁄. Çø屫≈£î\T á ø±\+Hê{Ï f…Ás¡ø√≥ u§eTà\qT q+>∑Tq÷s¡T, #˚sê´\ bÕ{Ï>∑&ɶ\ MT<ä >∑T]Ô+#·&ÉyÓTÆq~. $wüßí≈£î+&çqT\T >√$+<äes¡à ø±\+˝À #˚j·Tã&çq <ëqXÊdüq+˝À ù|s=ÿq ã&çq mπsà<ä\, ô|qÿ|üÁs¡T\qT $»j·Tyê&É <ä>∑Zs¡Tqï j·Tq e÷<ä\ ø±<äì, uÛÑTeq–] õ˝≤¢˝Àì yÓ\àC≤\, |üqø£ã+&É Á>±e÷\T>± >∑T]Ô+∫+~ ø=‘·Ô ‘Ó\+>±D #·]Á‘·ãè+<ä+. $wüßí ≈£î+&çq ¬s+&√ e÷<Ûäees¡àø±\+˝À ø°düs¡>∑T≥º˝À y˚j·Tã&çq ª‘=\T#·TyêÅqT¶μ ‘=* ‘Ó\T>∑TXÊdüq+>± s¡TEe⁄|üs¡TdüTÔ ÁosêyÓ÷E Vü≤s¡>√bÕ˝Ÿ |ü⁄düÔø£+ s¡∫+#ê&ÉT. eT<Ûä´#ê]Á‘·ø£j·TT>∑+ u≤<ëMT#êfi¯ó≈£î´\T ñeTà&ç eTVü≤ã÷ãTq>∑sY õ˝≤¢, ø£ècÕíq~ |üØyêVü≤ ÁbÕ+‘·+˝Àì <˚yê\j·÷\˝Àì $$<Ûä •˝≤Œ\ Á|ü‹e÷\ø£åD≤\qT |ü]XÀ~Û+∫ yê{Ï ù|s¡¢qT ìsêú]+∫+~. sêÅwüº≈£L≥T\T sêÅwüº≈£L≥T\ sê»Á|ü‹ì~Û>± ø=\qTbÕø£qT sê»<Ûëì>± bÕ*+∫q X¯+ø£s¡>∑+&És¡dü 5 XÊdüHê\˝À Á|ü<ÛëqXÊdüHêìï q\¢ >=+&É õ˝≤¢ ÄeTq>∑\T¢˝À >∑T]Ô+∫, |ü]wüÿ]+∫+~ (ÁosêyÓ÷E Vü≤s¡>√bÕ˝Ÿ). j·÷<ä–]>∑T≥º-uÛÑTeq–] õ˝≤¢ yÓ\àC≤\˝Àì ¬s+&Ée sêÅwüº≈£L≥ XÊdüHêìï |ü]wüÿ]+#·&É+e\¢ $wüßí≈£î+&çq sêE >√$+<äes¡à Ç+Á<äbÕ\q>∑s¡ ‘êÁeTXÊdüq+˝À ù|s=ÿqã&çq mπsà<ä\ $»j·Tyê&É <ä>∑Z] j·Tqe÷<ä\ ø±<äT yÓ\àC≤\ nì ìs¡÷|æ‘· yÓTÆ+~. Ä Á>±eT|ü⁄ ÁbÕNq‘· yÓ\¢&Ó’+~. ø£fi≤´D° #êfi¯ó≈£î´\T ø£fi≤´D° #êfi¯ó≈£î´\T ì]à+∫q e+<ä ˝≤~ <˚yê\j·÷\T, yê{Ï˝Àì •˝≤Œ\ Á|ü‹e÷ \ø£åD≤\qT bò˛{À &Ü≈£î´yÓT+fÒwüHé #˚dæ+~ ø=‘·Ô ‘Ó\+>±D #·]Á‘· ãè+<ä+. ø±ø£rj·TT\T ø±ø£‹ <˚e‘· HêyÓ÷‘·Œ‹Ôì |ü]XÀ~Û+∫, Vü≤qàø=+&É˝Àì |ü<ëàøÏå <˚e‘˚ ÄÁeT ≈£LcÕà+&çì, ø±ø£‹ <˚e‘·ì ìs¡÷|æ+#·&É yÓTÆq~. XÊdüHê\ Ä<Ûës¡+‘√ es¡+>∑˝Ÿ q>∑s¡ ìsêà‘· s¡TÁ<ä<˚e⁄&Éì, s¡TÁ<äeT<˚$ >∑D|ü‹<˚e⁄ì nÁ>∑‘·qj·Tì ‘Ó\T|ü&ÉyÓTÆq~. s¡TÁ<äeT<˚$ eTs¡D≤ìï ‘Ó*ù| 3 XÊdüHê\˝À |ü⁄{≤º\ >∑÷&Ó+ (>∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢) XÊdüHêìï |ü]wüÿ]+∫ |ü]XÀ<ÛäHê |üÁ‘êìï ôd$THêsY˝À düeT]Œ+#·&ÉyÓTÆq~. ø±ø£rj·TT\ ø√≥˝À 24eT+~ C…’q rs¡ú+ø£s¡T\ >∑T&çì, ≈£îwt eTVü≤˝À¢ u≤VüQã*ì yÓ\T>∑T˝ÀìøÏ ‘˚e&ÉyÓTÆq~. ø±ø£rj·TT\ ø±\+˝À C…’q $<ë´ πøåÁ‘ê\qT >∑T]Ô+#·&ÉyÓTÆq~. ø±ø£rj·÷q+‘·s¡ bÕ\≈£î\T eTTdüTq÷] bÕ\≈£î\ ã+<ÛäTe⁄ eTT|üŒHêj·T≈£îì Áos¡+>∑+ ‘êÁeTXÊdüq+˝À ª‘Ó*+>±D <˚X¯+μ yÓTT<ä{ÏkÕ] ù|s=ÿqã&çq dü+>∑‹ yÓ\¢&ç #˚dæ+~ ø=‘·Ô ‘Ó\+>±D #·]Á‘·ãè+<ä+. ñ+Á&ÉT >=+&É MT<ä yÓ\eTHêj·T≈£î\ ø=‘·Ô XÊdüHê\T |ü]wüÿ]+#·HÓ’q~. Ä<ÛäTìø£j·TT>∑+ ≈£î‘·Tu≤¸V”≤\T: ø=‘·Ô ‘Ó\+>±D #·]Á‘· ãè+<ä+, ø£˙«qsY ÁosêyÓ÷E Vü≤s¡>√bÕ˝Ÿ |ü]wüÿ]+∫q ≈£î‘·Tu≤¸V”≤\ ø±\+Hê{Ï @<äT˝≤u≤<é, e*à&ç, Hê>∑sY ø£s¡÷ï\T XÊdüHê\T, yÓTT<ä{ÏkÕ]>± |ü]wüÿ]+∫q ‘Ó\+>±D≤˝Àì #·]>=+&É ª>∑<Û˚>∑\T¢μ XÊdüq+ ø=‘·Ô$. nH˚ø£+>± yÓT>±*<∏é Á|ü<˚XÊ\T, XÊ‘·yêVü≤q πøåÁ‘ê\T, uÖ<äΔ •˝≤Œ\T, uÖ<äΔdü÷ÔbÕ\ Äqyêfi¯ó¢, ø=‘·Ô C…’q rs¡ú+ø£s¡T\T, C…’q <˚e‘·\ •˝≤Œ\qT >∑T]Ô+∫+~. Çe˙ï ‘Ó\+>±D #·]Á‘·≈£î ø=‘·Ô>± #˚]Ãq ø=‘·Ô ‘Ó\+>±D #·]Á‘· ãè+<ä+ Äqyêfi¯ó¢. >=\¢‘·Ô >∑T&ç, C…’qãdü ` »&ÓÃs¡¢ lsêyÓ÷E Vü≤s¡>√bÕ˝Ÿ ø£$>± J$‘êìï ÁbÕs¡+_Û+∫, eT÷&ÉT ø£$‘êdü+|ü⁄{≤\T Á|ü#·T]+#ês¡T. ‘Ó\+>±D sêÅwüº+ @s¡Œ&çq ‘·s¡Tyê‘· ‘Ó\+>±D #·]Á‘·ô|’ ÄdüøÏÔ ø£*– ÄyÓ’|ü⁄>± |ü]XÀ<ÛäHê ø£èwæ Äs¡+_Û+∫, ˇø£ ãè+<ëìï @s¡Œs¡#·T≈£îHêïs¡T. <ëì ù|πs ø=‘·Ô ‘Ó\+>±D #·]Á‘· ãè+<ä+. ‘Ó\+>±D˝Àì nH˚ø£ ÁbÕ+‘ê\T ‹]– #·]Á‘· Äqyêfi¯¢qT ùdø£]+∫, es¡Tdü Á>∑+<Ûë\T Á|ü#·T]+#˚ ‘·\+|ü⁄‘√ Ç{°e˝Ò ªø=‘·Ô ‘Ó\+>±D #·]Á‘·`1μ Á|ü#·T]+#ês¡T.

‘Ó\T>∑T|ü\T≈£î 2023 248 Y ∫j·÷+>¥ sêjYT ` s¡+>∑T\ ùV≤∞ Y dü«s¡í øÏ˝≤] düs¡<ë j·÷Á‘· ø±<äT, ñ‘·Ôs¡ <∏ëjYT˝≤+&é˝Àì ª∫j·÷+>¥ sêjYTμ |ü≥ºD≤ìøÏ düMT|ü+˝À ñqï ª<∏ë+ \Tyê+>¥μ nH˚ >∑TVü≤ e<ä›≈£î yÓfi≤¢\H˚ Hê\Tπ>fi¯¢ ÁøÏ‘·|ü⁄ Ä˝À#·q Hê~, ~©|t~. Ä≥$&ÉT|ü⁄ ø√dü+ |üHÓï+&ÉT eT+~ |æ\¢\T, ˇø£ ø√#Y düs¡<ë>± <∏ë+ \Tyê+>¥ >∑TVü≤ dü+<äs¡Ùq≈£î yÓ[¢ , nqTø√≈£î+&Ü >∑TVü≤ ì+&Ü #˚s¡T≈£îqï es¡¸|ü⁄ ˙{Ï e\¢ ãj·T{ÏøÏ sê˝Òø£ nH˚ø£s¡ø±\ Çã“+<äT\T |ü&ç ∫e]øÏ Ä nyê+‘·sê\qT m˝≤ n~Û>∑$T+#ês¡T nH˚ ø£<∏ë+X¯+‘√ y˚TeTT rdüT≈£î edüTÔqï ª13μ nH˚ |ü⁄düÔø£ |ü]XÀ<Ûäq ì$T‘·Ô+ yÓfi≤¢*‡ e∫Ã+~. s¡ø£s¡ø±\ ø±s¡D≤\ e\¢ yêsTT<ë |ü&ÉT‘·÷ e∫Ãq e÷ Á|üj·÷D+ e÷]à 5 e ‘˚B ñ<äj·T+ ìs¡íj·T+ ne&É+‘√, Äs√E sêÁ‹ ãj·T\T<˚sê*‡ e∫Ã+~. eTT+<äT>± ôV’≤<äsêu≤<é qT+&ç u≤´+ø±ø˘ es¡≈£L eT÷&ÉTqïs¡ >∑+≥\ Á|üj·÷D+ kÕ|ò”>± kÕ–+~. ~>±ø£ msTTsYb˛s¡Tº˝ÀH˚ On Arrival Visa rdüT≈£îHêï+. á Á|üÁøÏj·T≈£î ˇø£ >∑+≥ düeTj·T+ |ü{Ϻ+~. nø£ÿ&çqT+&ç ˝Ò zesY ˝Ò≈£î+&ÜH˚ yÓ+≥H˚ $e÷q+ møÏÿ, >∑+{≤ |ü~ì$TcÕ\ nq+‘·s¡+ ∫j·÷+>¥ sêjYT #˚s¡T≈£îHêï+. @ ø=‘·Ô ù|¢dtøÏ yÓ[¢Hê eTq <˚XÊìøÏ ñqï kÕs¡÷|ü´‘·˝À, ‘˚&Ü˝À >∑eTìkÕÔ+ ø£<ë, n˝≤ $e÷q+ ~>∑>±H˚ >∑eTì+∫q $wüj·÷\T- ‘˚eT‘√ ≈£L&çq ∫s¡T m+&É, #·T≥÷º ñqï ô|<ä› ô|<ä› eèøå±\÷, yÓTTø£ÿ\ e\¢ e#˚à #·\¢ì ∫s¡T>±*ì ÄkÕ«~dü÷Ô eTT+<äT>±H˚ ãTø˘ #˚düT≈£îqï ¨≥˝ŸøÏ #˚sê+. #ÓøÏHé nsTT Áô|òwt ne>±H˚ Ä ¨≥˝Ÿ˝ÀH˚ ñqï ¬skÕº¬s+{Ÿ˝À \+#Y #˚dæ, ø±´uŸ e÷{≤¢&ÉT≈£îì ª<∏ë+ \Tyê+>¥ >∑TVü≤μ #·÷&É{≤ìøÏ ãj·T\T<˚sêeTT. y˚TeTTqï ù|¢dt qT+&ç Hê\T>∑T øÏ˝ÀMT≥s¡T¢ e÷Á‘·y˚T ñqï Ä >∑TVü≤qT #˚s¡Tø√e&ÜìøÏ e÷≈£î ô|<ä› düeTj·T+ |ü≥º˝Ò<äT. <∏ë+ \Tyê+>¥ πøyY >∑TVü≤ eTTK<ë«s¡+ <ä>∑Zs¡ n&ÉT>∑Tô|≥º>±H˚ #·\¢ì eT+#·T M∫ø£ yÓTTVü‰ìï ‘êøÏ yÓ[¢+~. X¯óÁuÛÑ+>± ñqï |ü]düsê\T, ø£qT #·÷|ü⁄ y˚Tsê ø£fi¯¢ì+&Ü ø£ì|æ+#˚ |ü#·Ã<äq+, >∑+;Ûs¡+>± ≈£Ls¡TÃì ãj·T≥ »]π> ‘·e÷cÕì MøÏådüTÔqï m‘·ÔsTTq ø=+&É*ï #·÷&É{≤ìøÏ e÷≈£î ¬s+&ÉT ø£fi¯S¢ dü]b˛˝Ò<äT. >∑TVü≤˝ÀìøÏ yÓfi¯¢&ÜìøÏ yÓT≥T¢ m≈£îÿ ‘·T+&É>±H˚ ø±düÔ+‘· m‘·TÔq ø=\Ty…’ ñqï Á>±eT<˚e‘· Äø£]¸+∫+~ eTeTà*ï. #Ó|ü$\T $|æŒ nø£ÿ&˚ ñqï Hê\T>∑sTT<äT |üP\>∑T‘·TÔ\ ø=eTà*ï ÄyÓTøÏ n\+ø£]+∫ <ä+&É+ ô|≥Tº≈£îHêï+. ‘·sê«‘· >∑TVü≤ ˝À|ü*øÏ HÓeTà~>± n&ÉT>∑T˝À n&ÉTπ>düT ≈£î+≥÷ eTT+<äT≈£î kÕ>±+. nø£ÿ&Éø£ÿ&Ü @sêŒ≥T#˚dæq ˝…’≥¢ ø±+‹ e\¢ mø£ÿ&Ü Nø£{Ï ô|<ä›>± ˝Òø£b˛e&É+‘√ düTHêj·÷dü+>±H˚ eTT+<äT≈£î yÓfi¯¢>∑*>±+. ø±*¸j·T+ ø±s=“H˚{Ÿ ìπøåbÕ\ e\¢ nø£ÿ&Éø£ÿ&Ü @s¡Œ&ɶ |ü\ø£\T ∫qï ∫qï ˙{Ï u§≥¢qT ø±s¡Tdü÷Ô ø±düÔ+‘· ∫‘·Ô&ç #˚kÕsTT øÏ+<ä ñqï H˚\qT. e÷qe ì]à‘·+ ø±ì n≥Te+{Ï düVü≤»+>± @s¡Œ&ɶ Äø£è‘·T\T n+fÒ me]ø£sTTHê ÄdüπøÔ ø£<ë! C≤Á>∑‘·Ô>± eTT+<äT≈£î q&ÉTdü÷Ô düTe÷s¡T 150 MT≥s¡¢ m‘·TÔ es¡≈£î e÷Á‘·y˚T mø£ÿ>∑*>±+. n<äT“¤‘·eTsTTq Ä Á|üø£è‹ eTVæ≤eT*ï Ç+#·T Ç+#·÷ |ü]o*dü÷Ô. Ç~es¡≈£î H˚qT #·÷dæq >∑TVü≤\T >∑_“˝≤\≈£î HÓ\y…’ e⁄+&É≥+ e\H˚yÓ÷ ˇø£˝≤+{Ï <äTs¡Z+<Ûä|ü⁄ yêdüq‘√ ñ+&˚$. ø±˙ á >∑TVü≤ e÷Á‘·+ #ê˝≤ X¯óÁuÛÑ+>±q÷, ˇø£{Ï ¬s+&ÉT #√≥¢ ãT<äTΔ&ç $Á>∑Vü‰\‘√ n\+ø£]+#·ã&ç ñ+~. >∑TVü≤ ˝À|ü˝Ò Ä |æ\¢*ï ‘·\#·T≈£î+≥÷ m˝≤ >∑&çbÕs√ nì #·s¡Ã #˚düT≈£î+≥÷ ˇø£ >∑+≥ düeTj·T+ >∑&ç#êø£ ãj·T≥ @sêŒ≥T #˚dæq eT÷´õj·T+ì dü+<ä]Ù+∫, >∑TVü≤≈£î dü+ã+~Û+∫q ˇø£ kÕe˙sY ø=qT≈£îÿì ãj·T≥|ü&ܶeTT. kÕj·T+Á‘·+ ne&É+ e\¢H˚yÓ÷ >±*˝À #·\¢<äq+ Ç+ø± ô|]–, ø±düÔ n\dü≥ ≈£L&Ü nì|æ+#·ø£b˛e&É+‘√ #·T≥÷º ñqï |ü]düsê\T #·÷dü÷Ô ‘·qàj·T‘·«+˝À ñ+&çb˛j·÷eTT. |üfi¯ó¢ Çwüº|ü&˚ yêfi¯¢≈£î e÷Á‘·+ <∏ëjYT˝≤+&é ˇø£ |ü+&Éπ>. n&ÉT>∑&ÉT>∑THê eTq*ï |ü\ø£]+#˚ Áô|òwt |üfi¯ó¢, ≈£Ls¡>±j·T