190 คูมือเภสัชกรชุมชนในการดูแลอาการเจ็บปวยเล็กนอยในรานยา 2. Deep breath คือ ใหสูดลมหายใจเขาออกลึกๆและชาๆ โดยทําเชนนี้ 2-3 ครั้งจะชวย ใหผอนคลายขึ้น 3. Drink water คือ ดื่มนํ้าชาๆ จิบนํ้าบอยๆ ลางหนาทันทีเมื่อรูสึกหงุดหงิดกระวนกระวาย และแนะนําใหใชหลอดดูดนํ้าเพื่อลดอาการอยากบุหรี่ 4. Do something else คือ ทํากิจกรรมอื่นเพื่อเบี่ยงเบนความสนใจ เชน เลนกีฬา ปลูกตนไม ทํางานบาน 5. Destination คือ การคิดถึงเปาหมายและเหตุผลในการเลิกบุหรี่ของตนเอง การบริบาลโดยใชยา (Pharmacological treatment)11 วิธีการรักษาผูที่ติดบุหรี่โดยการใชยาแบงออกเปน 2 กลุม คือ การรักษาทางเลือกแรก (Firstline therapy) และ การรักษาทางเลือกสอง (Second-line therapy) 1. การรักษาทางเลือกแรก (First-line therapy) ประกอบดวย 1.1 การรักษาโดยใชนิโคตินทดแทน (Nicotine replacement therapy หรือ NRT) การรักษาโดยใชนิโคตินทดแทนมีกลไกการออกฤทธิ์ คือ นํานิโคตินจากแหลงอื่นมาทดแทน นิโคตินจากบุหรี่ที่ผูรับบริการไมไดรับเขาไปในขณะที่เลิกสูบบุหรี่ และ นิโคตินจะทําหนาที่เพิ่มสารสื่อ ประสาท Dopamine เพื่อทําใหไมมีอาการของการอยากบุหรี่หรือกลุมอาการ nicotine withdrawal ในปจจุบันไดมีผลิตภัณฑของการใชนิโคตินทดแทนหลายชนิด อาทิเชน สเปรยพนนิโคติน หมากฝรั่งนิโคติน แผนแปะนิโคติน ยาอมใตลิ้นนิโคติน ยาอมนิโคติน ยาสูดนิโคติน แตในปจจุบัน ประเทศไทยมีผลิตภัณฑของการใชนิโคตินทดแทนเพียงแค 2 ชนิดคือ หมากฝรั่งนิโคตินและแผนแปะ นิโคตินเทานั้น 1.1.1 หมากฝรั่งนิโคติน (Nicotine gum) หมากฝรั่งนิโคตินมีกลไกออกฤทธิ์แบบสั้น (Short-acting) และนิโคตินจากหมากฝรั่งจะถูก ดูดซึมผานทางกระพุงแกมและจะมีความเขมขนในเลือดสูงสุดภายใน 20 นาทีแรก หลังจากที่เริ่มเคี้ยว หมากฝรั่ง แตอยางไรก็ตามผูที่ใชวิธีการทดแทนนิโคตินดวยหมากฝรั่งนิโคตินมักจะมีความรวมมือใน การใชยาตํ่ากวาวิธีอื่น แตวิธีนี้ สามารถใชหมากฝรั่งเพิ่มไดในกรณีที่มีอาการอยากสูบบุหรี่ ผลิตภัณฑของหมากฝรั่งนิโคตินในประเทศไทยมี 2 ขนาด คือ ขนาด 2 มิลลิกรัมตอเม็ด และ 4 มิลลิกรัมตอเม็ด ทั้งนี้การเลือกขนาดการรักษาโดยใชหมากฝรั่งนิโคตินจะพิจารณาจากการปริมาณ การสูบบุหรี่ตอวันของผูสูบบุหรี่ หากผูสูบบุหรี่นอยกวา 25 มวนบุหรี่ตอวัน ใหเริ่มดวยขนาดของหมาก ฝรั่งนิโคติน 2 มิลลิกรัมตอเม็ด หากผูสูบบุหรี่มากกวา 25 มวนบุหรี่ตอวัน ใหเริ่มดวยขนาดของหมาก ฝรั่งนิโคติน 4 มิลลิกรัมตอเม็ด6
การเลิกสูบบุหรี่ (Smoking cessation) 191 ในชวงสัปดาหที่ 1-6 ของการเริ่มใชหมากฝรั่งนิโคติน : สามารถเคี้ยวหมากฝรั่งนิโคตินได ครั้งละ 1 ชิ้นตอ 1-2 ชั่วโมง หรือ เวลาที่มีความรูสึกอยากบุหรี่ และสามารถเคี้ยวหมากฝรั่งนิโคติน ไดมากสุดถึง 24 ชิ้นตอวัน ในชวงสัปดาหที่ 7-9 ของการใชหมากฝรั่งนิโคติน : ควรเคี้ยวหมากฝรั่งนิโคตินครั้งละ 1 ชิ้น ตอ 2-4 ชั่วโมง หรือ ลดปริมาณของการใชหมากฝรั่งนิโคตินจากชวง 6 สัปดาหแรกของการเริ่มใช หมากฝรั่งนิโคติน ในชวงสัปดาหที่ 10-12 ของการใชหมากฝรั่งนิโคติน : ควรเคี้ยวหมากฝรั่งนิโคตินไดครั้งละ 1 ชิ้นตอ 4-8 ชั่วโมง หรือ ลดปริมาณของการใชหมากฝรั่งนิโคตินจากชวง 9 สัปดาหแรกของการเริ่ม ใชหมากฝรั่งนิโคติน ทั้งนี้ไดในวิธีการรักษาการทดแทนนิโคตินดวยหมากฝรั่งนิโคตินควรมีระยะเวลาการรักษาไม เกิน 3 เดือน วิธีการเคี้ยวหมากฝรั่งนิโคติน การใชหมากฝรั่งนิโคตินจะเคี้ยวหมากฝรั่งชา ๆ จนกวาจะมีรสซา หลังจากที่หมากฝรั่งมีรสซา ใหนําหมากฝรั่งไปแปะไวที่บริเวณกระพุงแกม หากหมากฝรั่งไมมีรสซาแลวใหนําเอากลับมาเคี้ยวใหม และใหทําซํ้าแบบนี้เปนระยะเวลาประมาณ 20-30 นาที จึงสามารถคายหมากฝรั่งออกและหอ หมากฝรั่งใหเรียบรอยเพื่อปองกันไมใหนิโคตินปนเปอนสิ่งตาง ๆ ซึ่งนําไปสูอันตรายตอมนุษยหรือ สิ่งมีชีวิตชนิดอื่น เชน สัตวเลี้ยง หลังจากนั้นใหนําไปทิ้งถังขยะใหเรียบรอย คําแนะนําและขอควรระวังในการใชหมากฝรั่งนิโคติน 1. ผูรับบริการตองไมสูบบุหรี่ในระหวางไดรับการรักษาโดยใชนิโคตินทดแทนชนิด หมากฝรั่ง เพื่อปองกันผลขางเคียงที่อาจเกิดขึ้นได 2. ผูรับบริการควรบวนนํ้าลายทิ้งกอนการเริ่มเคี้ยวหมากฝรั่งนิโคติน เนื่องจากระหวางเคี้ยว หมากฝรั่งมักมีนํ้าลายเปนจํานวนมาก ทั้งนี้เพื่อเปนการปองกันการมีนํ้าลายที่มากเกิน ไป ซึ่งเปนอุปสรรคตอการรักษาโดยวิธีใชหมากฝรั่งนิโคติน 3. ผูรับบริการไมควรกลืนนํ้าลายระหวางการใชหมากฝรั่งนิโคติน เนื่องจากนิโคตินในนํ้าลาย สามารถทําใหทางเดินอาหารระคายเคือง ซึ่งอาจทําใหผูรับบริการมีอาการแสบรอนกลาง อก หรือเปนโรคกรดไหลยอนได 4. ผูรับบริการไมควรดื่มเครื่องดื่มที่มีฤทธิ์เปนกรด เชน กาแฟ นํ้าอัดลม นํ้าสม กอนการ เคี้ยวหรือระหวางการเคี้ยวหมากฝรั่งเนื่องจากเครื่องดื่มชนิดดังกลาว สามารถลดการ ดูดซึมของนิโคติน ซึ่งอาจจะลดประสิทธิภาพของการรักษาได
192 คูมือเภสัชกรชุมชนในการดูแลอาการเจ็บปวยเล็กนอยในรานยา 5. ผูปวยที่มีปญหาภายในชองปาก เชน ผูปวยที่มีโรคที่เกี่ยวของกับการบดเคี้ยว หรือมี อุปกรณภายในชองปาก เชน มีเหล็กจัดฟน การใชวิธีการทดแทนนิโคตินแบบหมากฝรั่ง อาจทําใหไมสะดวก ควรใชวิธีการรักษาแบบอื่นแทน เชน การใชแผนแปะนิโคติน เปนตน 6. ผลขางเคียงของการไดรับนิโคตินชนิดหมากฝรั่งมากเกินไป คือ คลื่นไส อาเจียน ปวดทอง ทองผูก สะอึก ปวดศีรษะ มีนํ้าลายมากเกินไป ปวดบริเวณกราม และมีแผล ในชองปาก เปนตน 7. หมากฝรั่งนิโคตินถูกจัดประเภทอยูใน Pregnancy category C ควรระมัดระวังการใช ในสตรีมีครรภ 8. ไมควรใชการรักษาแบบการทดแทนนิโคตินในผูปวยที่มีประวัติเกี่ยวของกับโรคหัวใจ เชน โรคหัวใจขาดเลือดเฉียบพลัน หรือ โรคหัวใจเตนผิดจังหวะ เปนตน 1.1.2 แผนแปะนิโคติน (Nicotine transdermal patch) แผนแปะนิโคตินมีกลไกออกฤทธิ์แบบยาว (Long-acting) และนิโคตินจากแผนแปะจะปลด ปลอยอยางชาๆ ตลอดทั้งวันและถูกดูดซึมผานทางผิวหนัง โดยจะมีความเขมขนในเลือดสูงสุดภายใน 4-9 ชั่วโมง หลังจากที่เริ่มใชงานแผนแปะและคงความเขมขนเดิมอยูไดถึง 7-8 ชั่วโมง จากนั้นคอยลด ระดับความเขมขนลงมา แตอยางไรก็ตามผูปวยที่ใชวิธีการทดแทนนิโคตินดวยแผนแปะนิโคตินมักจะ มีความรวมมือในการใชยาสูงกวาวิธีอื่น แตวิธีนี้ผูปวยไมสามารถเพิ่มจํานวนของแผนแปะเมื่อ ที่ผูปวยมีอาการอยากสูบบุหรี่ ผลิตภัณฑของแผนแปะนิโคตินในประเทศไทยมี 3 ขนาด คือ ขนาด 7 มิลลิกรัมตอ 24 ชั่วโมง ขนาด 14 มิลลิกรัมตอ 24 ชั่วโมง และขนาด 21 มิลลิกรัมตอ 24 ชั่วโมง ทั้งนี้การเลือกขนาดการ รักษาโดยใชแผนแปะนิโคตินจะพิจารณาจากปริมาณการสูบบุหรี่ตอวันและนํ้าหนักตัวของผูสูบบุหรี่ ผูสูบบุหรี่สูบนอยกวา 10 มวนตอวันหรือมีนํ้าหนักนอยกวา 45 กิโลกรัม ใหเริ่มดวยแผนแปะ นิโคตินขนาด 14 มิลลิกรัมตอ 24 ชั่วโมง ในชวง 6 สัปดาหแรก และใชแผนขนาด 7 มิลลิกรัมตอ 24 ชั่วโมง ในสัปดาหที่ 7 และ 8 หากผูสูบบุหรี่สูบมากกวา 10 มวนตอวันและมีนํ้าหนักมากกวา 45 กิโลกรัม ใหเริ่มดวยแผน แปะนิโคตินขนาด 21 มิลลิกรัมตอ 24 ชั่วโมง ในชวง 6 สัปดาหแรก และใชแผนขนาด 14 มิลลิกรัม ตอ 24 ชั่วโมง ในสัปดาหที่ 7 และ 8 แลวใชแผนขนาด 7 มิลลิกรัมตอ 24 ชั่วโมง ในสัปดาหที่ 9-10 ทั้งนี้มีการศึกษาพบวาระยะเวลาการรักษาที่มากกวา 8-10 สัปดาหของแผนแปะนิโคตินมี ความปลอดภัยกวาการสูบบุหรี่และสามารถเพิ่มอัตราการเลิกบุหรี่ได แตอยางไรก็ตามระยะเวลาการ รักษาแบบการทดแทนนิโคตินจะขึ้นอยูกับความสามารถในการเลิกบุหรี่อยางถาวรของผูรับบริการเอง และโดยทั่วไปผูปวยที่มีโรคประจําตัวที่เกี่ยวของกับโรคจิตเวชและมีการติดสารเสพติดชนิดอื่นรวม ดวยมักมีระยะเวลาในการรักษาแบบการทดแทนนิโคตินมากกวาบุคคลปกติอีกดวย
การเลิกสูบบุหรี่ (Smoking cessation) 193 วิธีการใชแผนแปะนิโคติน การใชแผนแปะนิโคตินจะใชโดยการแปะแผนแปะในบริเวณผิวหนังที่ไมมีขน เชน บริเวณ ทอง ตนแขน เปนตน ควรแปะในชวงเชาของวันหลังจากที่ไดทําความสะอาดผิวหนังบริเวณนั้นดวย สบูและนํ้าสะอาด นอกจากนั้นแผนแปะ 1 ชิ้นสามารถแปะไดนาน 24 ชั่วโมง หรือ 1 วัน ไมควรแปะ แผนแปะในบริเวณเดิมทุกวัน คําแนะนําและขอควรระวังในการใชแผนแปะนิโคติน 1. ผูปวยตองไมสูบบุหรี่ในระหวางไดรับการรักษาโดยใชแผนแปะนิโคติน เพื่อปองกัน ผลขางเคียงที่อาจเกิดขึ้นได 2. ควรเปลี่ยนบริเวณแปะแผนแปะเพื่อปองกันอาการระคายเคืองผิวหนัง ซึ่งเปนผลขางเคียง ที่พบบอยในการรักษาโดยใชแผนแปะนิโคติน 3. สามารถใชยา Hydrocortisone 1% ชนิดครีมหรือขี้ผึ้ง ทาบริเวณผิวที่ระคายเคืองจาก แผนแปะนิโคตินได 4. สามารถนําเอาแผนแปะนิโคตินออกไดในตอนกอนนอนและเริ่มใชแผนใหมในตอนเชา ได เนื่องจากมีการรายงานวา ผูรับบริการที่มีการแปะแผนแปะนิโคตินในชวงเวลานอน กลางคืนมักแสดงอาการขางเคียงจากการใชยา เชน นอนไมหลับ หรือ ฝนราย นอกจากนี้ประสิทธิภาพในการรักษาจากการนําแผนแปะออกตอนนอนกับการแปะแผน แปะทิ้งไวทั้งคืนไมไดแตกตางกัน7 5. เนื่องจากแผนแปะนิโคตินที่ติดใหมในตอนเชาใชเวลาประมาณ 30 นาทีถึง 3 ชั่วโมงใน การปลดปลอยนิโคตินเขาสูรางกาย ผูรับบริการที่นําแผนแปะนิโคตินออกตอนกอนนอน และตองติดแผนแปะนิโคตินใหมในตอนเชา สามารถใชผลิตภัณฑที่ออกฤทธิ์แบบสั้น เชน หมากฝรั่งนิโคตินไดในกรณีที่มีอาการอยากบุหรี่ในตอนเชาหลังจากตื่นนอน 6. ผลขางเคียงของการจากใชแผนแปะนิโคติน คือ ระคายเคืองผิวหนังบริเวณที่แปะแผน แปะ ปวดศีรษะ นอนไมหลับ และฝนราย เปนตน 7. แผนแปะนิโคตินถูกจัดประเภทอยูใน Pregnancy category D ไมควรใชในสตรีมีครรภ 8. ไมควรใชการรักษาแบบการทดแทนนิโคตินในผูปวยที่มีประวัติที่เกี่ยวของกับโรคหัวใจ เชน โรคหัวใจขาดเลือดเฉียบพลัน หรือ โรคหัวใจเตนผิดจังหวะ เปนตน 1.2 การรักษาดวยยา Bupropion ยา Bupropion เปนยารักษาโรคซึมเศรา แตจากกลไกการออกฤทธิ์ของ Bupropion คือ เปน Norepinephrine Dopamine Reuptake inhibitor (NDRI) และทําใหสารสื่อประสาท Dopamine เพิ่มขึ้นและออกฤทธิ์ที่ pleasure and reward pathways ที่สมองสวนกลาง ซึ่งสามารถ
194 คูมือเภสัชกรชุมชนในการดูแลอาการเจ็บปวยเล็กนอยในรานยา สงผลใหผูสูบบุหรี่สามารถควบคุมหรือไมมีอาการอยากบุหรี่หรือกลุมอาการ nicotine withdrawal ได จึงทําใหยา Bupropion ถูกจัดเปนยาทางเลือกแรกในการใชเปนยาชวยเลิกบุหรี่ ผลิตภัณฑของ Bupropion ในประเทศไทยมี 2 ยี่หอ คือ Quomem และ Wellbutrin XL ซึ่งรูปแบบผลิตภัณฑของทั้งสองยี่หอไดออกแบบเปน รูปแบบยาเม็ดที่ควบคุมการปลดปลอยอยาง ชา (Sustained-release tablets) วิธีการรับประทานยา Bupropion ใหรับประทาน Bupropion SR 150 มิลลิกรัมตอเม็ด ครั้งละ 1 เม็ด วันละครั้ง ตอนเชา ใน ชวง 3 วันแรกในการเริ่มรักษา และเพิ่มเปน รับประทาน Bupropion SR 150 มิลลิกรัมตอเม็ด ครั้ง ละ 1 เม็ด วันละ 2 ครั้ง ตอนเชาและบาย โดยหางกันอยางนอย 8 ชั่วโมง แตไมเกิน 12 ชั่วโมง เปน ระยะเวลาไมเกิน 12 สัปดาหหรือ 3 เดือน12 คําแนะนําและขอควรระวังในการรับประทานยา Bupropion13 1. ผูรับบริการสามารถสูบบุหรี่ในชวงสัปดาหแรกของการเริ่มยา หรือไมควรเกิน 14 วันแรก เนื่องจากระดับยาในเลือดจะคงที่เมื่อมีการรับประทานยาไปแลว 5-7 วัน และหลังจาก นั้นไมควรสูบบุหรี่ในระหวางไดรับการรักษาดวย Bupropion เพื่อปองกันผลขางเคียงที่ อาจเกิดขึ้นได 2. ผูปวยควรรับประทานยา Bupropion หางกันอยางนอย 8 ชั่วโมง และควรรับประทาน ยากอนเวลา 18.00 น. เพื่อปองกันการเกิดอาการนอนไมหลับที่อาจเกิดขึ้นจากยาได 3. ผูปวยควรรับประทานโดยกลืนยาทั้งเม็ด ไมควรหัก เคี้ยว บด หรือ แบงยากอน รับประทาน เนื่องจากยาเปนรูปแบบควบคุมการปลดปลอยอยางชา ถามีการทําให รูปแบบของเม็ดยาแปรสภาพ การทํางานของยาจะเสียสภาพและออกฤทธิ์ไดไมเต็มที่ 4. ผลขางเคียงของการจากใชยา Bupropion คือ ชัก นอนไมหลับ กระวนกระวาย คลื่นไส อาเจียน ปวดศีรษะ เปนตน 5. ยา Bupropion ถูกจัดประเภทอยูใน Pregnancy category C ควรระมัดระวังการใช ในสตรีมีครรภ 6. หามใชยา Bupropion ในผูปวยที่มีประวัติเปนโรคลมชัก ผูปวยที่มีประวัติ anorexia nervosa ผูปวยที่ใชยากลุม MAOIs ในชวง 14 วันที่ผานมา และผูที่มีอาการถอนพิษ สุราหรืออาการถอนยา Benzodiazepine 7. ผูปวยที่มีประวัติโรคหลอดเลือดหัวใจแบบคงที่และโรคถุงลมโปงพอง (COPD) สามารถ ใชยา Bupropion ไดอยางปลอดภัย
การเลิกสูบบุหรี่ (Smoking cessation) 195 8. ผูที่มีประวัติเปนโรคที่เกี่ยวของกับตับ ควรไดรับการปรับขนาดของยา Bupropion ลง คือ นอยกวาหรือเทากับ 150 มิลลิกรัม วันเวนวัน เนื่องจากยามีการเปลี่ยนเปน active metabolite ที่ตับโดยเอ็นไซม CYP2B6 1.3 การรักษาดวยยา Varenicline ยา Varenicline มีกลไกการออกฤทธิ์แบบ Partial alpha 4 beta 2 nicotinic receptor agonist ซึ่งจะปองกันการกระตุนนิโคตินที่ mesolimbic pathway ที่เกี่ยวของกับการติดสารนิโคติน และอีกทั้งยาจะมีการกระตุนโดปามีนซึ่งจะสามารถลดอาการอยากและถอนบุหรี่ลงได นอกจากนี้ยา Varenicline มีประสิทธิภาพสูงสุดในการเลิกบุหรี่เมื่อเปรียบเทียบกับยาทางเลือกแรกตัวอื่นๆ14,15 นอกจากนี้ผลิตภัณฑของ Varenicline ในประเทศไทยมี 1 ยี่หอ คือ Champix ซึ่งเปนรูปแบบยาเม็ด วิธีการรับประทานยา Varenicline ใหรับประทาน Varenicline 0.5 มิลลิกรัมตอเม็ด ครั้งละ 1 เม็ด วันละครั้ง ตอนเชา ในชวง 3 วันแรกในการเริ่มรักษา และเพิ่มเปนรับประทาน Varenicline 0.5 มิลลิกรัมตอเม็ด ครั้งละ 1 เม็ด วันละ 2 ครั้ง ตอนเชาและบาย หางกันอยางนอย 8 ชั่วโมง แตไมเกิน 12 ชั่วโมง ในชวงวันที่ 4-7 ของ การรักษา และเพิ่มขนาดยาเปน รับประทาน Varenicline 1 มิลลิกรัมตอเม็ด ครั้งละ 1 เม็ด วันละ 2 ครั้ง ตอนเชาและบาย หางกันอยางนอย 8 ชั่วโมง แตไมเกิน 12 ชั่วโมง ระยะเวลาไมเกิน 12 สัปดาห หรือ 3 เดือน คําแนะนําและขอควรระวังในการรับประทานยา Varenicline16 1. ผูรับบริการควรหยุดสูบบุหรี่ในชวง 7 วันแรกของการเริ่มยา หรือไมควรเกิน 14 วันแรก เนื่องจากระดับยาในเลือดจะคงที่เมื่อมีการรับประทานยาไปแลว 1 สัปดาห เพื่อปองกัน ผลขางเคียงที่อาจเกิดขึ้นได 2. ควรดื่มนํ้าในปริมาณมากภายหลังจากรับประทานยาเนื่องจากยามีผลทําใหคลื่นไส อาเจียน 3. ผลขางเคียงของการจากใชยา Varenicline คือ คลื่นไส นอนไมหลับและฝนราย ซึ่งมัก เกิดขึ้นภายในชวงแรกของการรักษา นอกจากนั้นยังมีอาการซึมเศราและมีความคิดที่ อยากฆาตัวตายรวมดวย จึงควรระมัดระวังการใชยา Varenicline ในผูปวยที่มีโรคจิตเภท หรือ ติดตามผลขางเคียงที่เกี่ยวของกับอาการทางจิตประสาทอยางใกลชิด 4. ไมควรขับขี่ยานพาหนะหรือใชเครื่องจักรระหวางไดรับการรักษาดวยยา Varenicline เนื่องจากมีการรายงานการเกิดอุบัติเหตุทางรถยนตในผูที่กําลังใชยา Varenicline
196 คูมือเภสัชกรชุมชนในการดูแลอาการเจ็บปวยเล็กนอยในรานยา 5. ยา Varenicline ถูกจัดประเภทอยูใน Pregnancy category C ควรระมัดระวังการใช ในสตรีมีครรภ 6. ผูสูบบุหรี่ที่มีประวัติโรคถุงลมโปงพอง (COPD) สามารถใชยา Varenicline ไดอยาง ปลอดภัย 7. ผูปวยที่มีคา CrCl < 30 ml/min ควรไดรับการปรับขนาดของยา Varenicline ลง คือ วันละ 0.5 มิลลิกรัม และเพิ่มไดมากสุดสูงเพียงแค 0.5 มิลลิกรัม วันละ 2 ครั้ง และใน ขณะที่ผูปวยโรคไตระยะสุดทายควรไดรับการปรับขนาดของยา Varenicline คือ สูงสุด เพียงแควันละ 0.5 มิลลิกรัม 1.4 การรักษาดวย Cytisine Cytisine เปนอนุพันธุสกัดจากพืช ซึ่งมีคุณสมบัติคลายคลึงกับยา Varenicline เนื่องจากมี กลไกการออกฤทธิ์แบบ partial alpha-4 beta-2 nicotinic acetylcholine receptor agonist14 ซึ่งเปนกลไกเดียวกับยา Varenicline นอกจากนี้จากการศึกษา randomize controlled trial พบ วา Cytisine มีประสิทธิภาพสูงกวาการรักษาโดยใชนิโคตินทดแทน แตอยางไรก็ตาม ผลขางเคียงที่ เกี่ยวของกับระบบทางเดินอาหารมีแนวโนมที่สูงกวายาเลิกบุหรี่ชนิดอื่น17 ซึ่งผลขางเคียงที่พบบอยคือ คลื่นไส อาเจียนและนอนไมหลับ โดยทางทวีปยุโรปตะวันออกไดมีการนิยมนํา Cytisine มาใชเพื่อ เลิกบุหรี่มาเปนทศวรรษแลว แตในขณะที่ในสหรัฐอเมริกาและยุโรปตะวันตกยังไมนิยมในการนํา Cytisine มาใชเพื่อเลิกบุหรี่18 วิธีการรับประทานยา Cytisine19 การรักษาการติดบุหรี่ของ Cytisine จะมีระยะการรักษา 25 วัน โดยที่ผูรับบริการตองหยุด สูบบุหรี่ภายใน 4 วัน หลังจากเริ่มไดรับการรักษาดวย Cytisine และไมควรสูบบุหรี่อีกเลยในวันที่ 5 ของการไดรับการรักษา ปริมาณของ Cytisine ที่ควรไดรับตอวันคือ 1.5-9 มิลลิกรัมตอวัน วันที่ 1-3 ของการเริ่มรักษา : รับประทาน Cytisine 1.5 มิลลิกรัมตอเม็ด ครั้งละ 1 เม็ด ทุก 2 ชั่วโมง โดยรับประทาน 6 เม็ดตอวัน ยกเวนการรับประทานในชวงเวลานอน วันที่ 4-12 ของการเริ่มรักษา : รับประทาน Cytisine 1.5 มิลลิกรัมตอเม็ด ครั้งละ 1 เม็ด ทุก 2.5 ชั่วโมง โดยรับประทาน 5 เม็ดตอวัน ยกเวนการรับประทานในชวงเวลานอน วันที่ 13-16 ของการเริ่มรักษา : รับประทาน Cytisine 1.5 มิลลิกรัมตอเม็ด ครั้งละ 1 เม็ด ทุก 3 ชั่วโมง โดยรับประทาน 4 เม็ดตอวัน ยกเวนการรับประทานในชวงเวลานอน วันที่ 17-20 ของการเริ่มรักษา : รับประทาน Cytisine 1.5 มิลลิกรัมตอเม็ด ครั้งละ 1 เม็ด ทุก 4-5 ชั่วโมง โดยรับประทาน 3 เม็ดตอวัน ยกเวนการรับประทานในชวงเวลานอน วันที่ 21-25 ของการเริ่มรักษา : รับประทาน Cytisine 1.5 มิลลิกรัมตอเม็ด ครั้งละ 1 เม็ด ทุก 6 ชั่วโมง โดยรับประทาน 2 เม็ดตอวัน ยกเวนการรับประทานในชวงเวลานอน
การเลิกสูบบุหรี่ (Smoking cessation) 197 2. การรักษาทางเลือกรอง (Second-line therapy) ประกอบดวย 2.1 การรักษาดวยยา Nortriptyline ยา Nortriptyline เปนยากลุม Tricyclic antidepressants มีกลไกแบบ norepinephrine serotonin reuptake inhibitor ซึ่งมีผลเพิ่มระดับ serotonin และ norepinephrine ที่ synaptic cleft และไปมีผลเกี่ยวของกับ Dopamine pathway ที่ prefrontal cortex ซึ่งสามารถควบคุม อาการถอนบุหรี่ได20 วิธีการรับประทานยา Nortriptyline ใหรับประทาน Nortriptyline 25 มิลลิกรัม วันละครั้ง กอนนอน ในชวง 10-28 วัน กอนที่ จะเลิกสูบบุหรี่ สามารถปรับขนาดยาเพิ่มขึ้นครั้งละ 25 มิลลิกรัมไดทุก 3-5 วัน ขนาดยาสูงสุด 75-100 มิลลิกรัมตอวัน รับประทานยาอยางตอเนื่องประมาณ 12 สัปดาหหลังจากที่หยุดสูบบุหรี่แลว และ คอย ๆ ลดขนาดยาลง กอนหยุดรับประทานยา คําแนะนําและขอควรระวังในการรับประทานยา Nortriptyline 1. ผลขางเคียงจากการใชยา Nortriptyline มีคอนขางสูง เชน ปากแหง คอแหง งวงนอน ทองผูก ปสสาวะไมออก ความดันโลหิตตํ่าขณะเปลี่ยนทากะทันหัน จึงไมถูกพิจารณา เปนยาทางเลือกแรก 2. ไมควรขับขับขี่ยานพาหนะหรือใชเครื่องจักรระหวางไดรับการรักษาดวยยา Nortriptyline 3. ยา Nortriptyline ถูกจัดประเภทอยูใน Pregnancy category D ไมควรใชในสตรีมีครรภ 4. ควรหลีกเลี่ยงใชยา Nortriptyline ในผูปวยที่มีประวัติโรคหลอดเลือดหัวใจ 2.2 การรักษาดวยยา Clonidine ยา Clonidine เปนยาที่ใชรักษาในโรคความดันโลหิตสูง และมีกลไกแบบ alpha-2 receptor adrenergic agonist ซึ่งสามารถลด sympathetic activity ที่ระบบประสาทสวนกลาง ซึ่งเปน ประโยชนตอการนํามาเปนยาเลิกบุหรี่ นอกจากนี้ผลิตภัณฑของ Clonidine มีเปนรูปแบบยาเม็ดและ รูปแบบแผนแปะ ซึ่งในประเทศไทยมีเพียงรูปแบบยาเม็ดเพียงอยางเดียว วิธีการรับประทานยา Clonidine21 ใหเริ่มรับประทานยา Clonidine ณ วันที่ 3 ของวันที่เลิกสูบ โดยใหรับประทาน Clonidine ในขนาดเริ่มตน 0.1 มิลลิกรัม 2 ครั้งตอวัน และเพิ่มเปน 0.15-0.75 มิลลิกรัมตอวัน พรอมรับประทาน ยาอยางตอเนื่องประมาณ 3-10 สัปดาห
198 คูมือเภสัชกรชุมชนในการดูแลอาการเจ็บปวยเล็กนอยในรานยา วิธีการใชยา Clonidine ชนิดแผนแปะ ใหเริ่มใชแผนแปะยา Clonidine 0.1 มิลลิกรัมตอวันตอแผน แปะลงบนผิวที่ไรขน โดยที่จะ แปะแผนแปะในทุกอาทิตย และสามารถเพิ่มเปน 0.1-0.2 มิลลิกรัมตอวัน พรอมแปะยาอยางตอเนื่อง ประมาณ 3-10 สัปดาห คําแนะนําและขอควรระวังในการรับประทานยา Clonidine 1. ผลขางเคียงของการจากใชยา Clonidine คือ ออนเพลีย เวียนหัว ปวดหัว งวงนอน ลิ้นแตก เปนตน 2. ยา Clonidine ถูกจัดประเภทอยูใน Pregnancy category C ควรระมัดระวังการใชใน สตรีมีครรภ การรักษาทางเลือกใหมของการเลิกบุหรี่ สมุนไพรหญาดอกขาว ในปจจุบันหญาดอกขาว หรือ Vernonia cinerea ไดมีบทบาทในการนํามาเปนยาเลิกบุหรี่ มากขึ้นในประเทศไทย เนื่องจากไดมีงานวิจัยที่เปรียบเทียบประสิทธิภาพของหญาดอกขาวในการเลิก บุหรี่มากขึ้น อาทิเชน งานวิจัยของศศิธรและคณะ22 ไดกลาวไววา ยาอมเม็ดแข็งหญาดอกขาวไมมีผล ชวยเพิ่มอัตราการเลิกบุหรี่จากการใหคําปรึกษาโดยเภสัชกร แตอยางไรก็ตามในผูปวยที่ใชหญาดอก ขาวในกลุมที่สูบบุหรี่มากกวา 10 มวนตอวัน พบแนวโนมการชวยเลิกบุหรี่ ทั้งนี้ผูวิจัยตองการจํานวน กลุมตัวอยางในการศึกษาที่มากขึ้นและเพิ่มระยะเวลาติดตามใหนานขึ้น เพื่อพิสูจนประสิทธิภาพของ ยาอมเม็ดแข็งหญาดอกขาวในการเลิกบุหรี่ตอไป และ จากงานวิจัยของพญ.วันดีและคณะ23 ไดกลาว ไววา อัตราการเลิกบุหรี่ของผูปวยที่ไดรับสมุนไพรหญาดอกขาวแคปซูลมีแนวโนม เหนือกวากลุม ควบคุมเมื่อไดรับการรักษาไป 12 สัปดาหแตไมมีความแตกตางอยางมีนัยสําคัญ จึงจําเปนตองใชขนาด ตัวอยางมากขึ้นและระยะเวลานานขึ้นในการศึกษาตอไปเพื่อวิเคราะหถึงประสิทธิผลของสมุนไพร หญาดอกขาวแคปซูลเพื่อการเลิกบุหรี่ตอไป แตจากการศึกษาของ สุณี เลิศสินอุดมและคณะ24 พบวา หญาดอกขาวชนิดเม็ดอมมีประสิทธิภาพในการเลิกบุหรี่อยางตอเนื่องที่ 12 สัปดาห มากกวายาหลอก อยางมีนัยสําคัญทางสถิติ และจากการศึกษาของสุธาสินิ ศรีสรอยและคณะ25 พบวาหญาดอกขาวชนิด เม็ดอม มีอัตราการเลิกบุหรี่อยางตอเนื่องและอัตราการเลิกบุหรี่ตลอด 7 วันกอนการประเมินผล มากกวายาหลอกอยางมีนัยสําคัญทางสถิติในผูที่ติดนิโคตินระดับปานกลาง โดยกลไกการออกฤทธิ์ของหญาดอกขาวยังไมแนชัด มีเพียงการทําใหมีอาการลิ้นชาจากสาร โพแทสเซียมไนเตรตที่มีในหญาดอกขาว เหม็นบุหรี่และสูบบุหรี่แลวอยากอาเจียนเกิดขึ้นขณะทําการ รักษาดวยหญาดอกขาว แตอยางไรก็ตามไดมีการศึกษาที่กลาววาหญาดอกขาวมีผลในการลดอาการ แสดงการติดนิโคตินในหนูถีบจักรได โดยมีกลไกคือ สารสกัดจากหญาดอกขาวสามารถจับ alpha-7
การเลิกสูบบุหรี่ (Smoking cessation) 199 nicotinic receptor และ muscarinic-5 receptor สงผลใหมีการแสดงออกที่ลดลงของการติด นิโคติน นอกจากนี้มีการตรวจพบ luteolin เฉพาะในพลาสมาของหนูที่ไดรับสารสกัดหญาดอกขาว ซึ่ง luteolin มีผลในการกระตุนการทํางานของ nicotinic และ muscarinic receptors ซึ่งอาจใช อธิบายฤทธิ์ในการลดอาการติดนิโคตินของสารสกัดหญาดอกขาวได22 เอกสารอางอิง 1. World Health Organization. Tobacco[Internet].Geneva [cited 2020 May 14].Available from: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/tobacco 2. Centers for Disease Control and Prevention. Health Effects of Cigarette Smoking [Internet].USA [cited 2020 May 14].Available https://www.cdc.gov/tobacco/data_ statistics/fact_sheets/health_effects/effects_cig_smoking/index.htm 3. Bundhamcharoen K, Aungkulanon S, Makka N, et al Economic burden from smoking- related diseases in Thailand Tobacco Control 2016;25:532-537. 4. Mons U, Müezzinler A, Gellert C, Schöttker B, Abnet CC, Bobak M, et al. Impact of smoking and smoking cessation on cardiovascular events and mortality among older adults: Meta-analysis of Individual participant data from prospective cohort studies of the CHANCES consortium. BMJ. 2015;350:1–12. 5. ศูนยวิจัยและจัดการความรูเพื่อการควบคุมยาสูบ (ศจย.) มหาวิทยาลัยมหิดล. รายงานสถิติการ บริโภคยาสูบของประเทศไทย พ.ศ. 2561. 2561. 6. Metz CN, Gregersen PK, Malhotra AK. Metabolism and biochemical effects of nicotine for primary care providers. Med Clin North Am. 2004;88(6):1399–413. 7. Heatherton TF, Kozlowski LT, Frecker RC, Fagerstrom KO. The Fagerstrom Test for Nicotine Dependence: a revision of the Fagerstrom Tolerance Questionaire. Br J Addict. 1991;86(9): 1119-27. 8. West R. Assessment of dependence and motivation to stop smoking. BMJ.2004;328(7435): 338-9. 9. สุณี เลิศสินอุดม. Essential role of Pharmacist in Asthma Allergic rhinitis and COPD. ใน: สุณี เลิศสินอุดม, สุธาร จันทะวงศ, สิริพรรณ พฒนาฤดี, บรรณาธิการ. Optimizing Asthma, Allergic rhinitis and COPD management. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพบริษัทประชาชน; 2555: 136-196.
200 คูมือเภสัชกรชุมชนในการดูแลอาการเจ็บปวยเล็กนอยในรานยา 10. Dorfman SF. Treating Tobacco Use and Dependence: 2008 Update. 2008. 11. Nancy A Rigotti, MD. Pharmacotherapy for smoking cessation in adults [Internet]. UpToDate. [cited 2018Dec5]. Available from: https://www.uptodate.com/contents/ pharmacotherapy-for-smoking-cessation-in-adults?search=Pharmacotherapy for smoking cessation in adults&source=search_result&selectedTitle=1~150&usage_ type=default&display_rank=1 12. Behavioral and Pharmacotherapy Interventions for Tobacco Smoking Cessation in Adults, Including Pregnant Women: U.S. Preventive Services Task Force Recommendation Statement. [cited 2018Dec5]. Available from: http://annals.org/article. aspx?articleid=2443060 13. Bupropion: Drug information [Internet]. UpToDate. [cited 2018Dec5]. Available from: https://www.uptodate.com/contents/clonidine -drug-information?search=bupropion 14. Daughton DM, Heatley SA, Prendergast JJ, et al. Effect of transdermal nicotine delivery as an adjunct to low-intervention smoking cessation therapy. A randomized, placebo-controlled, double-blind study. Arch Intern Med 1991; 151:749. 15. Hays JT, Ebbert JO. Varenicline for tobacco dependence. N Engl J Med 2008; 359:2018. 16. Varenicline: Drug information [Internet]. UpToDate. [cited 2018Dec5]. Available from: https://www.uptodate.com/contents/clonidine -drug-information?- search=varenicline 17. Hajek P, McRobbie H, Myers K. Efficacy of cytisine in helping smokers quit: systematic review and meta-analysis. Thorax 2013; 68:1037. 18. Rigotti NA. Cytisine--a tobacco treatment hiding in plain sight. N Engl J Med 2014; 371:2429. 19. Walker N, Howe C, Glover M. Cytisine Versus Nicotine for Smoking Cessation. Journal of Vascular Surgery 2015; 61(3):837. 20. Hughes JR, Stead LF, Hartmann-Boyce J, et al. Antidepressants for smoking cessation. Cochrane Database Syst Rev 2014; :CD000031. 21. Clonidine: Drug information [Internet]. UpToDate. [cited 2018Dec5]. Available from: https://www.uptodate.com/contents/clonidine -drug-information?search=clonidine
การเลิกสูบบุหรี่ (Smoking cessation) 201 22. Kitpaiboontawee S., et al. Efficacy of Vernonia cinerea Lozenge as An Adjunct to Pharmacist Counseling on Smoking Abstinence Rate : A Randomized Controlled Trial. Clinical Pharmacy Prince of Songkla University. 2012. 23. Tripopsakul W, Sittipunt C. Efficacy of Vernonia Cinerea for Smoking Cessation in Thai Active Smokers. Tobacco Control Research and Knowledge Management Center. 2011. 24. Sunee Lertsinudom,Kittisak Sawanyawisuth,Sutasinee Srisoi, Jringjai Areemit, Nadthatida Hansuri, Nirachra Tawinkan, et.al. Vernonia cinerea pastilles is effective for smoking cessation. Journal of Traditional and Complementary Medicine. 25. สุธาสินี ศรีสรอย, สุณี เลิศสินอุดม, จริงใจ อารีมิตร, ณัฏฐธิดา หาญสุรีย, อัจฉรา นาสถิตย, นิรัช รา ถวิลกาลและคณะ. ประสิทธิภาพและความปลอดภัยของหญาดอกขาวชนิดเม็ดอมในการเลิก บุหรี่ในผูที่ติดนิโคตินระดับตํ่าและปานกลาง. วารสารเภสัชศาสตรอีสาน.14 (4); ตค-ธค 2561: 68-78.
รายนามผูนิพนธ
รายนามผูนิพนธ 205 ศ าสตราจารย เภสัชกรวิวรรธน อัครวิเชียร ขาราชการบํานาญ คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน ประวัติการศึกษา ภบ. มหาวิทยาลัยมหิดล พ.ศ. 2525 วท.ม (เภสัชศาสตรสาขาเภสัชกรรมคลินิก) มหาวิทยาลัยมหิดล พ.ศ. 2528 วท.บ (จิตวิทยา) มหาวิทยาลัยรามคําแหง พ.ศ. 2530 Ph.D. (Pharmocology) Robert Gordon Institute of Technology, Aberdeen, UK. พ.ศ. 2534 ประสบการณฝกอบรม Drug Information Services, Glasglow Royal Infirmary, Glasglow, UK. 1987 The International Clinical Pharmacy Education Program, University of Southern California, USA. 1994 The Action Programme on Good Pharmacy Practice, FIP. Foundation for Education and Research, Hillerod, Denmark. 2006 Professional Development Program in Change of Leadership in Research, Learning and Curriculum Management, Institute of Continuing and TESOL Education, University of Queensland, Australia. 2011 ประสบการณดานเภสัชกรรมชุมชน เภสัชกรชุมชนที่เปดรานยานอกเวลาราชการ ตั้งแต พ.ศ. 2535-2565 ผูจัดการสถานปฏิบัติการเภสัชกรรมชุมชน คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน พ.ศ. 2542-2550 รองประธานชมรมรานขายยาแหงประเทศไทย ฝายวิชาการ พ.ศ. 2547-2554 ที่ปรึกษาวารสารเภสัชกรรมชุมชน สมาคมเภสัชกรรมชุมชน (ประเทศไทย) พ.ศ. 2550- 2554
206 คูมือเภสัชกรชุมชนในการดูแลอาการเจ็บปวยเล็กนอยในรานยา เภสัชกรพีระพงศ เหลืองอิงคะสุต ประวัติการศึกษา ภบ.(เกียรตินิยม) มหาวิทยาลัยเชียงใหม พ.ศ. 2528 วท.ม.(เภสัชวิทยา) มหาวิทยาลัยมหิดล พ.ศ. 2531 บธ.บ (การจัดการทั่วไป) มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช พ.ศ. 2535 ประวัติการทํางาน รับราชการเปนอาจารยประจําภาควิชาเภสัชกรรมชุมชน คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัย ขอนแกน พ.ศ. 2531-2534 หัวหนาภาควิขาเภสัชกรรมชุมชน คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน พ.ศ. 2532- 2533 รองคณบดีคณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน พ.ศ. 2532-2534 เจาของและเภสัชกรปฏิบัติการรานยาคุณภาพ รานพีระพงศเภสัช อําเภอเมือง จังหวัด อุดรธานี พ.ศ. 2534-2562 กรรมการบริหารสถานปฏิบัติการเภสัชกรรมชุมชน (รานยา) คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน พ.ศ. 2540-2556 ผูนิพนธรวม คูมือการพัฒนาตนเองสูการมีวิธีปฏิบัติที่ดีทางเภสัชกรรมในรานยา (Self Development Manual on Good Practice In Community Pharmacy Settings) สมาคมเภสัชกรรมชุมชน(ประเทศไทย) พ.ศ. 2555 อาจารยพิเศษคณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน พ.ศ. 2535-ปจจุบัน อาจารยแหลงฝกงานปฏิบัติการเภสัชกรรมชุมชน พ.ศ. 2535-2565 ผูทรงคุณวุฒิภายนอกในการพิจารณาหลักสูตรเภสัชศาสตรบัณฑิต (หลักสูตรปรับปรุง พ.ศ. 2555) คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน พ.ศ. 2555
รายนามผูนิพนธ 207 รองศาสตราจารย เภสัชกรหญิงสุณี เลิศสินอุดม สาขาวิชาเภสัชกรรมคลินิก คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน ประวัติการศึกษา ภบ. จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย พ.ศ. 2533 อนุมัติบัตรแสดงความรูความชํานาญทางเภสัชกรรมสาขาเภสัชบําบัด สภาเภสัชกรรม พ.ศ. 2549 ประกาศนียบัตรบัณฑิต สาขาเภสัชบําบัด มหาวิทยาลัยขอนแกน พ.ศ. 2550 ความเชี่ยวชาญ เภสัชบําบัด การบริบาลทางเภสัชกรรมผูปวยนอก เภสัชกรรมปฐมภูมิ/เภสัชกรรมชุมชน ประสบการณการทํางาน หัวหนาฝายเภสัชกรรม โรงพยาบาลแวงใหญ จังหวัดขอนแกน พ.ศ. 2533-2535 อาจารย ภาควิชาเภสัชกรรมคลินิก คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน พ.ศ. 2535-2537 รองผูอํานวยการฝายสนับสนุนทางการแพทยและหัวหนาฝายเภสัชกรรม โรงพยาบาล ประชาเวช จังหวัดขอนแกน พ.ศ. 2537-2540 เภสัชกร โรงพยาบาลศรีนครินทร คณะแพทยศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน พ.ศ. 2541-2547 ประธานกลุมเภสัชกรผูดูแลผูปวยโรคหืดและปอดอุดกั้นเรื้อรังแหงประเทศไทย สมาคม เภสัชกรรมโรงพยาบาล (ประเทศไทย) พ.ศ. 2553-2558 ผูจัดการสถานปฏิบัติการเภสัชกรรมชุมชน คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน พ.ศ. 2555-2561 ปจจุบัน รองศาสตราจารย สาขาวิชาเภสัชกรรมคลินิก คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน กรรมการ สภาเภสัชกรรมวาระ 10 เหรัญญิกและกรรมการ ผูอํานวยการศูนยพัฒนาการบริการทางวิชาชีพเภสัชกรรม สภาเภสัชกรรม รองประธานมูลนิธิเภสัชกรรมชุมชน ประธานเครือขายวิชาชีพเภสัชกรรมเพื่อการสรางเสริมสุขภาพและควบคุมยาสูบ
208 คูมือเภสัชกรชุมชนในการดูแลอาการเจ็บปวยเล็กนอยในรานยา รองศาสตราจารย เภสัชกรวิวัฒน ถาวรวัฒนยงค สาขาการบริบาลเภสัชกรรม คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยศิลปากร ภ.บ. น.บ. ศ.ม. ว.ภ. (เภสัชกรรมชุมชน) ประวัติการศึกษา ประกาศนียบัตร การบริบาลเภสัชกรรมเฉพาะทาง สาขาจิตเวช สภาเภสัชกรรม ประกาศนียบัตร การพัฒนาสมรรถนะดานเวชปฏิบัติครอบครัว (หลักสูตร 1 ป) จัดโดย ราชวิทยาลัยเวชศาสตรครอบครัวและกระทรวงสาธารณสุข Certificate in Dermatology in Clinical Practice. Skin Center of Srinakharinwirot University. ประวัติการทํางาน ผูจัดการสถานปฏิบัติการเภสัชกรรมชุมชน เภสัชศาลา คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัย ศิลปากร พ.ศ. 2551-2554 ประธานหลักสูตร เภสัชศาสตรมหาบัณฑิต สาขาเภสัชศาสตรสังคมและการบริหาร พ.ศ. 2564-2565 ปจจุบัน อาจารยประจําหลักสูตร เภสัชศาสตรมหาบัณฑิต เภสัชศาสตรดุษฎีบัณฑิต สาขา เภสัชกรรมคลินิก และ สาขา เภสัชศาสตรสังคมและการบริหาร คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยศิลปากร กรรมการฝายวิชาการ สมาคมเภสัชกรรมชุมชน (ประเทศไทย) วาระป พ.ศ. 2565-2567 กรรมการบริหาร วิทยาลัยเภสัชกรรมชุมชน สภาเภสัชกรรม พ.ศ. 2565-2567 อาจารยพิเศษและวิทยากรบรรยายแกคณะเภสัชศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย มหาวิทยาลัยรังสิต มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร โรงพยาบาลสวนปรุงและเครือขายรานยา เอกชน
รายนามผูนิพนธ 209 อาจารย เภสัชกรขัตติยะ มั่งคั่ง คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยหัวเฉียวเฉลิมพระเกียรติ ประวัติการศึกษา ภบ.(บริบาลทางเภสัชกรรม) มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ประวัติการทํางาน อาจารยประจํากลุมวิชาเภสัชวิทยาและการบริบาลทางเภสัชกรรม คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยหัวเฉียวเฉลิมพระเกียรติ อาจารยพิเศษ คณะกายภาพบําบัด วิทยาลัยเซนตหลุยส อาจารยพิเศษ คณะสาธารณสุขศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏวไลยอลงกรณ
พิมพที่ : หจก.โรงพิมพคลังนานาวิทยา 232/199 ถ.ศรีจันทร ต.ในเมือง อ.เมือง จ.ขอนแกน 40000 Tel. 0-4346-6444, 0-4346-6860-61 Fax. 0-4346-6863 E-mail : [email protected] 2565
คูมือ เภสัชกรชุมชน ในการดูแลอาการ เจ็บปวยเล็กนอย ในรานยา สภาเภสัชกรรม บรรณาธิการ รศ.ภญ.สุณี เลิศสินอุดม อ.ภก.ขัตติยะ มั่งคั่ง คูมือเภสัชกรชุมชนในการดูแลอาการเจ็บปวยเล็กนอยในรานยา