การอนุรักษ์และใช้ประโยชน์ไม้วงศ์ยาง

2.14 ยางแข็ง (Dipterocarpus
retusus Blume) (ภาพที่ 3.21) พบไดคอนขาง
ยาก แตกระจายพันธุทั่วประเทศ ข้ึนในปาดิบ
แลง ปาดิบแลงผสมปาดิบเขาระดับต่ํา หรือ
ปาดิบชื้น ตามสันเขา หรือท่ีลาดชัน ท่ีระดับ
ความสูง 700 - 1,100 มรทก. ชวงระยะเวลาการ
ออกดอกจนพัฒนาเปนผลแกในเดือนพฤษภาคม
– มกราคม

ภาพที่ 3.21 ยางแข็ง (Dipterocarpus retusus Blume)

ภาพท่ี 3.22 ยางพลวง (Dipterocarpus tuberculatus Roxb.)
2.15 ยางพลวง (Dipterocarpus tuberculatus Roxb.) (ภาพที่ 3.22) พบไดงายมี

การกระจายเกือบท่ัวประเทศ ยกเวนภาคใต ขึ้นในปาเต็งรัง ตามท่ีราบ จนถึงท่ีลาดชัน หรือสันเขา
มักขึ้นในท่ีดินลึก และเปนดินรวนปนทราย จนถึงดินเหนียวผสมกรวด ที่เปนกรดจัด ท่ีระดับความสูง
ไมเกิน 1,300 มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนาเปนผลแกในเดือนมกราคม – พฤษภาคม

50 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

ภาพท่ี 3.23 ยางแดง (Dipterocarpus turbinatus C.F. Gaertn.)

2.16 ยางแดง (Dipterocarpus turbinatus C.F. Gaertn.) (ภาพท่ี 3.23) พบไดงาย
เกือบทั่วประเทศ ยกเวนภาคใต ขึ้นในปาดิบแลง ปาเบญจพรรณชื้น หรือปาดิบแลงผสมปาดิบเขา
ระดับต่ํา ตามท่ีราบริมหวย จนถึงที่ลาดชัน หรือสันเขา ที่ระดับความสูงไมเกิน 1,100 มรทก. ชวง
ระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนาเปนผลแกในเดือนมกราคม – กรกฎาคม

3. สกุลเค่ียม (Cotylelobium Fl. Forest.)

ไมยืนตนขนาดใหญ เปลือกแตกแบบสะเก็ดตามยาว มีชันสีเหลืองออน ใบ รูปขอบขนาน
หรือรูปขอบขนานแกมรูปไข ปลายใบเรียวแหลม โคนใบรูปล่ิมกวาง หรือกลม ไมพบตุมใบ เสนแขนง
ใบ ปลายเรียวจรดกัน มีเสนใบแซมระหวางเสนแขนงใบชัดเจน ใบดานลางมีขนกระจุกหนาแนน
สีน้ําตาลออน ชอดอก แบบชอแยกแขนงท่ีมีชอดอกยอยไมแนนอนระหวางชอกระจะ-ชอกระจุก
(thyrst) กลีบเลี้ยง เรียงจรดกัน แยกถึงโคน แบงเปนกลีบใหญ 2 กลีบ กลีบเล็ก 3 กลีบ กลีบดอก
สีขาว หรือครีม ปลายบิดเล็กนอย ยาว 8 - 9 มม. เกสรเพศผู มี 15 อัน อับเรณูรูปหอก ปลายอับ
เรณูมีรยางคเรียวยาวใกลเคียงกับความยาวอับเรณู เกสรเพศเมีย รังไขอยูกึ่งใตวงกลีบ รังไขมีโคน
กานเกสรเพศเมียชัดเจน ยอดเกสรเพศเมียหยัก 3 พู ผล คอนขางกลม เมล็ดติดอยูเหนือฐานรอง
ดอก มีปกยาว 2 ปก มีเสนปก 7 เสน ปกสั้น 3 ปก มีเสนปก 5 เสน ปกยาวรูปแถบแกมรูปหอก
กลับ ปกส้ันรูปเรียวแหลม ผลออนสีเขียวออน ปกสีเขียวเหลือง

ในประเทศไทยพบเพียง 1 ชนิด คือ เคี่ยม (Cotylelobium lanceolatum Craib)

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 51

เคี่ยม (Cotylelobium lanceolatum Craib) (ภาพท่ี 3.24) เปนพรรณไมท่ีพบได
งาย พบในภาคใตตั้งแตอําเภอบางสะพานนอย จังหวัดประจวบคีรีขันธลงไป ข้ึนในปาดิบแลง หรือ
ปาดิบช้ืนที่ดินไมสมบูรณ เชน ดินลูกรังมีกรวดผสมมาก หรือดินทรายจัด และมีการระบายน้ําดี มัก
พบตามปาดิบแลงตามเนินทราย หรือเนินเขาใกลชายฝงทะเล ที่ระดับความสูงไมเกิน 300 มรทก.
ชวงระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนาเปนผลแกในเดือนกุมภาพันธ – พฤศจิกายน

ภาพท่ี 3.24 เคี่ยม (Cotylelobium lanceolatum Craib)

4. สกุลพันจํา (Vatica L.)

ไมยืนตนขนาดกลาง - ใหญ เปลือก เรียบ มักจะมีและมีรอยวงแหวนรอบตน มักมีชันสี
เหลืองอําพันใส เปลือกช้ันในมักบาง สีครีม ขาว หรือสีสมออน ใบ รูปขอบขนาน รูปรี หรือรูป
หอกกลับ ปลายใบแหลม หรือหยักเปนติ่งแหลม โคนใบรูปมน ขอบใบเรียบ ไมพบตุมใบ เสนแขนง
ใบ ปลายโคงเรียวใกลขอบใบ เสนใบแบบข้ันบันได หรือแบบรางแห ชอดอก แบบชอแยกแขนงที่มี
ชอดอกยอยไมแนนอนระหวางชอกระจะ-ชอกระจุก มีขนกระจุกหนาแนนสีน้ําตาลแดง หรือสีสนิม
กลีบเล้ียง เรียงจรดกัน แยกถึงโคน แบงเปนกลีบใหญ 2 กลีบ กลีบเล็ก 3 กลีบ กลีบดอก สีขาว
หรือครีม หายากที่เปนสีแดง ปลายบิดเล็กนอย ยาว 8 - 20 มม. เกสรเพศผู มี 15 อัน เรียง 2 วง
อับเรณูรูปขอบขนานแกมรูปไข ปลายอับเรณูมีรยางคเปนติ่งส้ัน ยาวไมเกิน 1 เทาของความยาวอับ
เรณู เกสรเพศเมีย รังไขอยูก่ึงใตวงกลีบ 1/4 - 1/3 ของความยาวรังไข ไมมีโคนกานเกสรเพศเมีย

52 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

ยอดเกสรเพศเมียหยัก 3 พู ผล คอนขางกลม หรือรูปไข เมล็ดติดอยูเหนือฐานรองดอก หรือโคน
เมล็ดฝงอยูในฐานรองดอก มีผล 2 แบบ คือ แบบมีปก ซ่ึงมีปกยาว 2 ปกๆ สั้น 3 ปก โคนปกเรียง
จรดกัน ปกยาวรูปหอกกลับแกมรูปแถบ ยาวไมเกิน 11 ซม. มีเสนปก 5 - 7 เสน และผลแบบกลีบ
เล้ียงไมพัฒนาเปนปก หรือเปนเพียงปกสั้น (ยาวไมเกิน 1 เทาของความยาวผล) แข็งหนามีขนาด
ใกลเคียงกัน และมีเมล็ดที่คอนขางใหญกวาผลแบบแรก ผลออนมีขนส้ันหนาแนนสีสนิม ปกสีแดง
หรือสีเขียวออนแตมสีแดง สวนในกลุมผลไมมีปก ผลจะเปนสีนํ้าตาล

ประเทศไทยพบไมสกุลพันจํา 13 ชนิด ไดแก สักปก (Vatica bella Slooten) พันจําเขา
(V. cuspidata (Ridl.) Symington) จันทนกะพอ (V. diospyroides Symington) สะเดาปก (V.
harmandiana Pierre) พันจําดง (V. lowii (Ridl.) Symington) จันทนกะพอแดง (V. maingayi
Dyer) สักผา (V. mangachapoi Blanco subsp. obtusifolia (Elmer) P.S. Ashton) พันจําบา
ลา (V. nitens King) พันจํา (V. odorata (Griff.) Symington) สักนํ้า (V. pauciflora (Korth.)
Blume) ทะลอก (V. philastraena Pierre ex Laness.) สัก (V. stapfiana (King) Slooten)
และ รือเสาะ (V. umbonata (Hook.f.) Burck)

รูปวิธานจําแนกชนิดไมสกุลพันจําในประเทศไทย

1.ปกไมพัฒนา หรือพัฒนาเล็กนอย มีขนาดใกลเคียงกัน เปนแผนแข็งหรือคลายเน้ือไม
2. โคนเมล็ดฝงอยูในฐานรองดอก
3. เสนแขนงใบมี 11 - 14 คู, เสนใบแบบข้ันบันได, ใบดานลางมีขนนุมกระจาย
ปานกลาง, กานใบยาว 1.5 - 2 ซม., ผลยาว 3 - 4 ซม.
12. สัก (V. stapfiana)
3. เสนแขนงใบมี 7 – 9 (-11) คู, เสนใบแบบรางแห หรือแบบรางแหกึ่งข้ันบันได, ใบดานลาง
มีขนนุมประปรายหรือเกือบเกล้ียง, กานใบยาว 0.8 - 1.5 ซม., ผลยาวนอยกวา 3 ซม.
13 สักเขา (V. umbonata)
2.โคนเมล็ดติดอยูเหนือฐานรองดอก
4. กลีบเล้ียงท่ีโคนผลยาวประมาณ 0.5 ซม. แนบติดกับผล และแข็งคลายไม เสน แขนงใบ
มี 6 – 9 คู 10. สักนํ้า (V. pauciflora)
4. กลีบเล้ียงท่ีโคนผลยาวมากกวา 1 ซม. ไมเชื่อมติดกับผล เปนแผนหนา เสน แขนงใบ
มี 8 - 15 คู
5. เสนแขนงใบมี 15 – 20 คู, ผิวของผลและกลีบเลี้ยงท่ีโคนผลมีขุยสีสนิมปกคลุม,
กลีบเล้ืยงที่โคนผลขอบปกหยักเปนคล่ืน
3. จันทนกะพอ (V. diospyroides)

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 53

5. เสนแขนงใบมี 8 - 15 คู, ผิวของผลและกลีบเล้ียงท่ีโคนผลไมมีขุยสีสนิม, กลีบเลื้ยง

ท่ีโคนผลขอบปกเรียบ

6. ผลรูปคลายลูกขาง หรือรูปไข ปลายผลแหลมหรือเรียวแหลม, กลีบเล้ียงท่ีโคนผล

ยาว 1 – 3 ซม. 1. สักปก (V. bella)

6. ผลรูปคอนขางกลม ปลายผลกลม หรือบุม, กลีบเลี้ยงท่ีโคนผล ยาว 1 – 1.2 ซม.

11. ทะลอก (V. philastraena)

1. ปกพัฒนาดี มี 2 ปกยาวและใหญกวาอีก 3 ปก

7. โคนเมล็ดฝงในฐานรองดอกประมาณ 1/2 ของความยาวเมล็ด

8. ปลายก่ิงและกานใบมีมีขนสั้นประปราย, ใบปกติรูปหอกแกมรี

4. สะเดาปก (V. harmandiana)

8. ปลายกิ่งและกานใบมีขนส้ันหนาแนนและติดทน, ใบปกติรูปไขกลับแกมรี

9. พันจํา (V. odorata)

7. โคนเมล็ดไมฝงในฐานรองดอก

9. เสนแขนงใบมี 19 - 25 คู, ใบดานลางมีขนส้ันนุมประปราย, เสนใบแบบขั้นบันได

8. พันจําบาลา (V. nitens)

9. เสนแขนงใบมีไมเกิน 15 คู, ใบดานลางเกล้ียงหรือเกือบเกลี้ยง, เสนใบรางแห หรือแบบ

รางแหก่ึงขั้นบันได

10. ปกยาวมากกวา (5) 6 ซม. กานใบยาว 1.5 - 2.5 ซม.

11. มีเสนแขนงใบ 9 - 12 คู, ใบแหงสีนํ้าตาลแดง, ดอกสีแดงปนสีชมพู, โคนปกของ

ผล มีขอบไมขยาย 6. จนั ทนก ะพอ แดง (V. maingayi)

11. มีเสนแขนงใบ 12 - 14 คู, ใบแหงสีนํ้าตาล, ดอกสีขาว, โคนปกของผลมีขอบ

ขยายเล็กนอย 2. พันจําเขา (V. cuspidata)

10. ปกสั้นกวา 5 ซม. กานใบส้ันกวา 1.5 ซม.

12. ปลายใบเรียวแหลม โคนใบมน, เมล็ดมีขนสั้น นุม, ข้ึนปาดิบชื้น

5. พันจําดง (V. lowii)

12. ปลายใบมน โคนใบรูปลิ่ม, เมล็ดเกือบเกลี้ยง, ข้ึนในปาดิบแลง บนเขาหินปูน

7. สักผา (V. mangachapoi ssp. obtusifolius)

54 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

4.1 สกั ปก (Vatica bella Slooten)
(ภาพที่ 3.25) เปนพรรณไมหายาก พบเฉพาะ
ในจังหวัดนราธิวาสลงไป ขึ้นในปาดิบชื้น ตาม
ที่ราบริมหวย จนถึงท่ีลาดชัน ท่ีระดับความสูงไม
เกิน 300 มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจน
พัฒนาเปนผลแกในเดือนมกราคม – กรกฎาคม

ภาพที่ 3.25 สักปก (Vatica bella Slooten)

ภาพที่ 3.26 พันจําเขา (Vatica cuspidata (Ridl.) Symington)
4.2 พันจําเขา (Vatica cuspidata (Ridl.) Symington) (ภาพท่ี 3.26) เปนพรรณ
ไมหายาก พบเฉพาะในจังหวัดยะลา และนราธิวาสลงไป ขึ้นเปนกลุมในปาดิบช้ืน ตามสันเขา ท่ี
ระดับความสูง 800 - 900 มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนาเปนผลแกในเดือนเมษายน
– ตุลาคม

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 55

4.3 จันทนกะพอ (Vatica
diospyroides Symington) (ภาพท่ี 3.27)
เปนพรรณไมหายาก พบในภาคใต ต้ังแต
จังหวัดระนอง – ตรัง ขึ้นกระจายหางๆ ตาม
ริมหวยในปาดิบชื้น หรือข้ึนเปนกลุมในที่ราบ
ลุมริมแมน้ํา หรือตามปาบึงน้ําจืด ท่ีระดับ
ความสูงไมเกิน 100 มรทก. ชวงระยะเวลาการ
ออกดอกจนพัฒนาเปนผลแกในเดือนมกราคม

– สิงหาคม

ภาพที่ 3.27 จันทนกะพอ
(Vatica diospyroides Symington)

4.4 สะเดาปก (Vatica ภาพที่ 3.28 สะเดาปก
harmandiana Pierre) (ภาพท่ี 3.28) (Vatica harmandiana Pierre)
เปนพรรณไมพบไดงาย ในภาคใต และ
ภาคตะวันออกเฉียงใต ขึ้นเปนกลุมหนา
แนนตามปาดิบแลงบนเนินทราย หรือเนิน
เขา ใกลชายฝงทะเล หรือตามเกาะกลาง
ทะเล แตจะพบคอนขางยากในปาดิบชื้น
ลึกเขามาในแผนดิน ซึ่งมักจะพบตามปา
แคระตามยอดเขาท่ีมีหินโผล หรือตาม
หนาผาหิน ท่ีระดับความสูงไมเกิน 600
มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจน
พัฒนาเปนผลแกในเดือนพฤศจิกายน –
กรกฎาคม

56 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

4.5 พันจําดง (Vatica lowii
King) (ภาพที่ 3.29) เปนพรรณไมหา
ยาก และพบเฉพาะในจังหวัดนราธิวาส
ใกลชายแดนประเทศมาเลเซีย ข้ึนกระ
จายหางๆ ในปาดิบช้ืน ตามแนวสันเขา
และท่ีลาดชัน ท่ีระดับความสูง 300 -
400 มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอก
จนพัฒนาเปนผลแกในเดือนมกราคม –
กันยายน

ภาพท่ี 3.29 พันจําดง (Vatica lowii King)

4.6 จันทนกะพอแดง (Vatica
maingayi Dyer) (ภาพท่ี 3.30) เปน
พรรณไมหายาก พบเฉพาะท่ีจังหวัดสงขลา
และจังหวัดนราธิวาส ข้ึนกระจายหางๆ ใน
ปาดิบช้ืน ตามพื้นที่เนินเขาเตี้ยๆ หรือตาม
แนวสันเขา ที่ระดับความสูงไมเกิน 500 มร
ทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนา
เปนผลแกในเดือนเมษายน – กรกฎาคม

ภาพท่ี 3.30 จันทนกะพอแดง (Vatica
maingayi Dyer)

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 57

4 . 7 สั ก ผ า ( V a t i c a
mangachapoi Blanco subsp.
obtusifolia (Elmer) P.S. Ashton)
(ภาพท่ี 3.31) เปนพรรณไมหายาก พบ
เฉพาะท่ีจังหวัดกระบ่ี ในตางประเทศพบ
ท่ีเกาะบอรเนียว ฟลิปปนส และเวียดนาม
ขึ้นกระจายตามปาดิบแลง บนเขาหินปูน ท่ี
ระดับความสูงประมาณ 100 มรทก. ชวง
ระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนาเปนผล
แกในเดือนมีนาคม – มิถุนายน

ภาพที่ 3.31 สักผา (Vatica mangachapoi Blanco
subsp. obtusifolia (Elmer) P.S. Ashton

4.8 พันจําบาลา (Vatica
nitens King) (ภาพที่ 3.32) เปนพรรณ
ไมหายาก พบเฉพาะที่จังหวัดนราธิวาส
ลงไป ข้ึนกระจายหางๆ ในปาดิบช้ืน ตาม
เนินเขาเตี้ยๆ ตามที่ลาดชัน จนถึงสันเขา
ที่ระดับความสูงไมเกิน 300 มรทก. ชวง
ระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนาเปนผล
แกในเดือนเมษายน – กรกฎาคม

ภาพท่ี 3.32 พันจําบาลา (Vatica nitens King)

58 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

4.9 พันจํา (Vatica
odorata (Griff.) Symington)
(ภาพที่ 3.33) เปนพรรณไมหางาย
พบท่ัวประเทศ มักขึ้นในปาดิบแลง
หรือปาผลัดใบใกลลําหวย หรือ
ปาดิบแลงบนเนินทรายใกลชายฝง
ทะเล ในปาดิบชื้นจะข้ึนเปนกลุม
ตามแนวสันเขา ท่ีระดับความสูงไม
เกิน 1,100 มรทก. ชวงระยะเวลา
การออกดอกจนพัฒนาเปนผลแก

ในเดือนพฤศจิกายน – กรกฎาคม

ภาพท่ี 3.33 พันจํา (Vatica odorata
(Griff.) Symington)

4.10 สักนํ้า (Vatica pauciflora (Korth.) Blume) เปนพรรณไมที่พบคอนขางยาก
พบในภาคใต ขึ้นตามริมนํ้าในปาดิบช้ืน หรือตามท่ีลุมนํ้าทวมขังในปาพรุ ที่ระดับความสูงไมเกิน 300
มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนาเปนผลแกในเดือนกุมภาพันธ – ธันวาคม

4.11 ทะลอก (Vatica philastreana
Pierre ex Laness.) (ภาพท่ี 3.34) เปนพรรณ
ไมที่พบคอนขางยาก พบในจังหวัดศรีสะเกษ
อุบลราชธานี และสระแกว ตามท่ีราบลุมน้ําทวม
ถึง ในปาบึงน้ําจืด (ปาบุง - ทาม) ที่ระดับความสูง
ไมเกิน 150 มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจน
พัฒนาเปนผลแกในเดือนมีนาคม – กันยายน

ภาพท่ี 3.34 ทะลอก (Vatica philastreana
Pierre ex Laness.)

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 59

4.12 สัก (Vatica stapfiana
(King) Slooten) (ภาพท่ี 3.35) เปน
พรรณไมท่ีพบคอนขางยาก พบในภาคใต
ในปาดิบช้ืน ตามเนินเขาเตี้ย หรือท่ีลาด
ชัน จนถึงสันเขา ที่ระดับความสูงไมเกิน
500 มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอก
จนพัฒนาเปนผลแกในเดือนมกราคม –
พฤศจิกายน

ภาพท่ี 3.35 สัก (Vatica stapfiana
(King) Slooten)

4 . 1 3 สั ก เข า ( V a t i c a
umbonata (Hook.f.) Burck) (ภาพ
ท่ี 3.36) เปนพรรณไมหายาก พบเฉพาะ
ในจังหวัดสตูล และยะลา ในปาดิบช้ืน
ข้ึนกระจายหางๆ หรือเปนกลุมตามสันเขา
หรือยอดเขา ที่ระดับความสูงไมเกิน 800
มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจน
พัฒนาเปนผลแกในเดือนเมษายน –
มกราคม

ภาพที่ 3.36 สักเขา
(Vatica umbonata (Hook.f.) Burck)

60 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

เผาเต็ง - สยา (Tribe Shoreae)

5. สกุลไขเขียว (Parashorea Kurz)

ไมยืนตนขนาดใหญ เปลือก เรียบ หรือแตกสะเก็ดเปนแผน หรือแตกเปนรองต้ืนตามยาว
มีชองอากาศกระจายทั่ว มีชันสีขาวใส ใบ รูปขอบขนาน หรือรูปขอบขนานแกมรูปไข ปลายใบเรียว
แหลม โคนใบรูปลิ่มกวาง หรือกลม หรือเบี้ยวเล็กนอย มีตุมใบ เสนแขนงใบ เอียงทํามุมแหลมกับ
เสนกลางใบมาก ปลายเสนโคงเรียว เสนใบแบบข้ันบันได ใบดานลางมักพบสะเก็ดสีขาวในชวงหน่ึง
ของการเจริญเติบโต ชอดอก แบบชอแยกแขนง กลีบเลี้ยง เรียงซอนเหล่ือมกันเล็กนอย แยกถึง
โคน แบงเปนกลีบใหญ 3 กลีบ กลีบเล็ก 2 กลีบ กลีบดอก สีขาว หรือครีม หรือมีสีชมพูแตม ปลาย
โคงกลับมาก-นอย ขอบบิดเล็กนอย ยาว 4 - 7 มม. เกสรเพศผู มี 15 อัน เรียง 2 วง อับเรณูรูป
ขอบขนาน ปลายอับเรณูมีรยางคเปนติ่งส้ัน ยาวนอยกวา 1/4 เทาของความยาวอับเรณู เกสรเพศ
เมีย รังไขอยูเหนือวงกลีบ ไมมีโคนกานเกสรเพศเมีย ยอดเกสรเพศเมียหยัก 3 พู ผล รูปไข หรือ
กลม เมล็ดติดอยูเหนือฐานรองดอก ผิวมีชองอากาศกระจายทั่ว อาจมีหรือไมมีปก ถามีปก ปกท้ัง
5 จะยาวใกลเคียงกัน มีเสนปก 4 - 7 เสน โคนปกเรียงจรดกัน ผลออนผิวสีนํ้าตาล ปกสีเขียวเหลือง
บางชนิดกลีบเลี้ยงไมพัฒนาเปนปก แตจะเปนต่ิงสั้นและแข็ง ติดที่โคนผล

ในประเทศไทยพบไมสกุลเพียง 2 ชนิด คือ เกล็ดเข (Parashorea densiflora Slooten
& Symington subsp. kerrii (Tardieu) R. Pooma) และไขเขียว (P. stellata Kurz)

รูปวิธานจําแนกชนิดไมสกุลไขเขียวในประเทศไทย

1. ปกไมพัฒนา เปนต่ิงสั้นแข็งติดที่โคนผล ยาว 0.5 – 0.7 ซม. เมล็ดคอนขางกลมขนาด

2.5-3 x 3 ซม., ใบดานลางมีตอมขนาดเล็กสีแดง

5.1 เกล็ดเข (P. densiflora ssp. kerrii)

1. ปกพัฒนา ยาว 4 - 15 ซม., เมล็ดรูปไขขนาด 1 - 1.2 x 1.5 - 1.7 ซม., ใบดานลางไมมี

ตอมขนาดเล็กสีแดง 5.2 ไขเขียว (P. stellata)

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 61

ภาพท่ี 3.37 เกล็ดเข (Parashorea densiflora Slooten & Symington)

5.1 เกล็ดเข (Parashorea densiflora Slooten & Symington subsp. kerrii
(Tardieu) R. Pooma) (ภาพท่ี 3.37) เปนพรรณไมท่ีพบยาก พบที่เขตรักษาพันธุสัตวปาภูวัว
จังหวัดบึงกาฬ ตางประเทศพบท่ีประเทศลาว ขึ้นในปาดิบแลง กระจายหางๆ ตามท่ีราบเชิงเขา ท่ี
ระดับความสูงประมาณ 200 มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนาเปนผลแกในเดือนมีนาคม
– ธันวาคม

5.2 ไขเขียว (Parashorea ภาพท่ี 3.38 ไขเขียว (Parashorea
stellata Kurz) (ภาพที่ 3.38) เปน stellata Kurz)
พรรณไมท่ีพบไดงาย ในภาคใต และ
ภาคตะวันตกเฉียงใต แตจะหายาก
ในภาคเหนือ ฝงตะวันตก และพบที่
จังหวัดหนองคายดวย ข้ึนกระจายใน
ปาดิบชื้น หรือปาดิบแลง ตามเนินเขา
เตี้ยๆ ที่ลาดชัน จนถึงสันเขา ที่ระดับ
ความสูงไมเกิน 1,000 มรทก. ชวง
ระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนาเปน
ผลแกในเดือนมกราคม – พฤศจิกายน

62 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

6. สกุลตะเคียนชันตาแมว (Neobalanocarpus P.S. Ashton)

ไมยืนตนขนาดใหญ เปลือก แตกแบบสะเก็ดตามยาว มีชองอากาศกระจายท่ัว หรือแตก
เปนรองตื้นตามยาว มีชันสีเหลืองใส หรือสีขาวใส ใบ รูปหอก หรือรูปรีแกมรูปหอก ปลายใบเรียว
แหลม ขอบใบเรียบ โคนใบแหลม มน และมักเบ้ียว เกลี้ยงท้ังสองดาน ดานลางบางครั้งพบ ตุมใบ
เสนแขนงใบ เอียงทํามุมแหลมกับเสนกลางใบมาก ปลายเสนโคงเรียว เสนใบแบบข้ันบันไดหาง ชอ
ดอก แบบชอแยกแขนง กลีบเลี้ยง เรียงซอนเหลื่อมกัน แยกถึงโคน แบงเปนกลีบวงนอก 2 กลีบ
กลีบวงใน 3 กลีบ กลีบดอก สีขาว ปลายโคงกลับมาก-นอย ขอบบิด ยาว 6 - 7 มม. เกสรเพศผู
มี 15 อัน เรียง 2 วง อับเรณูรูปขอบขนานแกมรูปแถบ ปลายอับเรณูมีรยางคเปนต่ิงส้ัน ยาวนอยกวา
1/5 เทาของความยาวอับเรณู เกสรเพศเมีย รังไขอยูเหนือวงกลีบ ไมมีโคนกานเกสรเพศเมีย ยอด
เกสรเพศเมียมน ผล รูปทรงกระบอก หรือทรงกระบอกแกมรี ยาว 2 – 4 ซม. เมล็ดติดอยูเหนือ
ฐานรองดอก ผิวเรียบเกล้ียง ไมมีปก กลีบเล้ียงไมพัฒนาเปนปก กลีบเลี้ยงทั้ง 5 คอนขางกลม แข็ง
หนา โอบหุมโคนผลและซอนกันชัดเจน ผลออนสีเขียวออน

สกุลน้ีท่ัวโลกพบเพียง 1 ชนิด ท่ีพบในประเทศไทย และคาบสมุทรมาเลเซีย คือ ตะเคียน
ชันตาแมว (Neobalanocarpus heimii (King) P.S.Ashton)

ภาพท่ี 3.39 ตะเคียนชันตาแมว
(Neobalanocarpus heimii (King) P.S. Ashton)

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 63

ตะเคียนชันตาแมว (Neobalanocarpus heimii (King) P.S. Ashton) (ภาพที่ 3.39)
เปนพรรณไมท่ีพบไดคอนขางยาก และพบเฉพาะในจังหวัดนราธิวาสลงไป ขึ้นกระจายพันธุหางๆ ใน
ปาดิบช้ืน ตามท่ีลาดชัน หรือสันเขา ที่ระดับความสูงไมเกิน 600 มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอก
จนพัฒนาเปนผลแกในเดือนกรกฎาคม – กุมภาพันธ

7. สกุลตะเคียน (Hopea Roxb.)

ไมยืนตนขนาดเล็ก - ใหญ โคนตนมีพูพอน หรือมีรากคํ้ายัน เปลือก เรียบ, ขรุขระ, หลุดลอน
เปนแผนเล็กๆ, แตกแบบสะเก็ด หรือแตกแบบรองลึกตามยาว ชันสีขาวใส ตอมาขุน ใบ รูปรี รูปไข
หรือรูปขอบขนาน ปลายใบมักหยักเปนติ่งสั้นถึงยาว หรือเรียวแหลม โคนใบรูปมน แหลม รูปลิ่ม หรือ
เบี้ยว ขอบใบเรียบ มีบางที่มวนลงเล็กนอย บางชนิดพบตุมใบ เสนแขนงใบ โคงเรียว เสนใบแบบข้ัน
บันได หรือแบบเสนใบแซม (dryobalanoid) หรือแบบเสนใบแซมกึ่งข้ันบันได (subdryobalanoid)
ชอดอก แบบแยกแขนง กลีบเลี้ยง เรียงซอนเหลื่อมกัน แบงเปนวงนอก 2 กลีบ และวงใน 3 กลีบ
กลีบดอก สีขาว สีขาวเหลือง หรือสีแดงเขม ปลายแหลม มน หรือหยักเปนคลื่น บิดเปนเกลียวมาก
หรือนอย โคนกลีบพองเปนถุงหรือไมพอง รูปขอบขนานแกมรูปเคียว ยาวไมเกิน 8 มม. เกสรเพศผู
มี 10 - 15 อัน เรียง 1 อับเรณูรูปคอนขางกลมหรือรูปรีแกมรูปขอบขนาน ปลายอับเรณูมีรยางค
เรียวยาว 1 - 3 เทาของความยาวอับเรณู เกล้ียง หรือมีปุมเล็กๆ เกสรเพศเมีย รังไขอยูเหนือวง
กลีบ บางคร้ังมีรอยคอดกลางเล็กนอย มีหรือไมมีโคนกานเกสรเพศเมีย ยอดเกสรเพศเมียมน ผล
รูปไข รูปไขกวาง เมล็ดติดอยูเหนือฐานรองดอก สวนใหญผลมีปก ปกยาวและใหญ 2 ปก ปกส้ัน
และเล็กกวา 3 ปก บางชนิดผลไมมีปกเปนเพียงกลีบแข็งหนาโอบหุมผลมิดหรืออาจไมมิด ผลที่มี
ปก ปกยาวรูปหอกกลับแกมรูปขอบขนาน ยาวไมเกิน 9.5 ซม. ปกสั้นยาวไมเกิน 2 ซม. มีเสนปก
5 - 10 เสน ผลออนสีเขียวออน ปกสีเขียวออน หรือสีแดงอมสีชมพู

ประเทศไทยพบไมสกุลตะเคียน 18 ชนิด ไดแก มะตะกูจิง (Hopea beccariana Burck)
ตะเคียนชันตาหนู (H. bracteata Burck) ตะเคียนสามเสน (H. dryobalanoides Miq.) ตะเคียน
หิน (H. ferrea Laness.) ตะเคียนรากเขา (H. griffithii Kurz) กระบกกรัง (H. helferi (Dyer)
Brandis) เคียนราก (H. latifolia Symington) ตะเคียนเขา (H. montana Symington) เคียน
รากดํา (H. pedicellata (Brandis) Symington) ตะเคียนราก (H. pierrei Hance) กรายดํา
(H. oblongifolia Dyer) ตะเคียนทอง (H. odorata Roxb.) ชันภู (H. recopei Pierre) ตะเคียนแกว
(H. sangal Korth.) ตะเคียนทราย (H. siamensis F. Heim) ตะเคียนขาว (H. sublanceolata
Symington) ตะเคียนใบใหญ (H. thorelii Pierre) และมีอีก 1 ชนิดซึ่งยังไมสามารถระบุชนิดได
คือ ชันหอม (Hopea sp.)

64 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

รูปวิธานจําแนกชนิดไมสกุลตะเคียนในประเทศไทย

1. เสนใบแบบเสนใบแซม หรือเสนใบแซมก่ึงข้ันบันได, ถามีเสนใบแบบขั้นบันไดจะมีกลีบดอก

สีแดงและผลออนมีปกสีแดง, โคนใบสมมาตร, ปกติมีรากคํ้ายัน

(กลุมตะเคียนราก : Section Dryobalanoides)

2. เสนใบแบบเสนใบแซม, ใบประดับหลุดรวงงาย. กลีบดอกสีขาวหรือครีม, ผลออน

มีปกสีเขียวออน (กลุมยอยตะเคียนราก : Subsection Dryobalanoides)

3. รังไขไมมีโคนกานเกสรเพศเมีย (tylopodium)

4. ปกสั้นของผลส้ันกวาความยาวเมล็ด และปกคลุมเมล็ดไมมิด, โคนผลไมบวมพอง

หรือไมชัดเจน ซ่ึงสูงไมเกิน 2 มม.

5. ใบแหงและผลแหงเปลี่ยนเปนสีดํา หรือสีนํ้าตาลดํา, ปกติมีตุมใบ, ปกผลยาว

(3.5) 5 - 6 ซม. 7.3 ตะเคียนสามเสน (H. dryobalanoides)

5. ใบแหงและผลแหงเปลี่ยนเปนสีน้ําตาล, ไมมีตุมใบ, ปกผลยาว 3 - 4.5 ซม.

7.7 เคียนราก (H. latifolia)

4. ปกส้ันของผลยาวกวาความยาวเมล็ด และขยายเปนปกเล็กๆ ปกคลุมเมล็ดมิด, โคน

ผลบวมพองชัดเจน ซึ่งสูงประมาณ 4 มม. 7.18 ชันหอม (Hopea sp.)

3. รังไขมีโคนกานเกสรเพศเมีย

6. เสนกลางใบดานบนแผนใบ ถูกกดเปนรอง

7. เสนแขนงใบมี 15-25 คู, กลีบดอกสีแดงเขม 7.5 ตะเคียนรากเขา (H. grifthii)

7. เสนแขนงใบมี 9-12 คู, กลีบดอกสีขาวหรือครีม

7.12 ตะเคียนราก (H. pierrei)

6. เสนกลางใบดานบนแผนใบ นูนข้ึน

8. รังไขและโคนกานเกสรเพศเมียมีรอยคอดข้ันคลายรูปทรงนาฬกาทราย

7.1 มะตะกูจิง (H. beccariana)

8. รังไขและโคนกานเกสรเพศเมียรูปทรงกรกะบอก หรือรูปไข

9. โคนกานเกสรเพศเมียมีจุดโปรงแสงปกคลุม ปลายรังไขตัด

7.11 เคยี นรากดาํ (H. pedicellata)

9. โคนกานเกสรเพศเมียมีขนปกคลุม ปลายรังไขคอยๆ เรียว

7.15 ตะเคยี นทราย (H. siamensis)

2. เสนใบแบบเสนใบแซมก่ึงข้ันบันได หรือแบบขั้นบันได, ใบประดับหลุดรวงคอนขางชา,
กลีบดอกสีแดงเขม, ผลออนมีปกสีแดงหรือสีชมพู (กลุมยอยตะเคียนขาว : Subsection
: Sphaerocarpae)

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 65

10. เสนใบแบบขั้นบันได, ปกผลยาว 8 - 9.5 ซม.

7.16 ตะเคียนขาว (H. sublanceolata)

10. เสนใบแบบเสนใบแซมแกมข้ันบันได, ปกผลยาวไมเกิน 6 ซม. หรือไมมีการพัฒนาของปก

11. ปกผลยาว 4.5 - 6 ซม. เปลือกแตกสะเก็ดตามยาว, ไมมีรากค้ํายัน

7.8 ตะเคียนเขา (H. montana)

11. ปกผลไมพัฒนา ที่ปลายกลีบเล้ียงเปนเพียงติ่งยาว 2 มม., เปลือกเรียบ, มีรากคํ้ายัน

7.2 ตะเคียนชันตาหนู (H. bracteata)

1. เสนใบแบบข้ันบันได, โคนใบไมสมมาตร, ไมมีรากคํ้ายัน (กลุมตะเคียนทอง : Section

Hopea)

12. รังไขและโคนกานเกสรเพศเมียรูปไข หรือรูปผลแพร ไมมีรอยคอดตรงกลาง, กานชอดอกมี

ขนส้ันหนาแนน, หายากที่จะพบรากคํ้ายัน (กลุมยอยตะเคียนทอง : Subsection Hopea)

13. เสนแขนงใบมีไมนอยกวา 13 คู, ใบดานลางมีนวล ออกสีขาวเงิน

7.6 กระบกกรัง (H. helferi)

13. เสนแขนงใบมีนอยกวา 12 คู, . ใบดานลางไมมีนวล

14. เกสรเพศผูมี 10 อัน, ใบดานลางมีขนส้ัน 7.14 ตะเคียนแกว (H. sangal)

14. เกสรเพศผูมี 15 อัน, ใบดานลางเกล้ียง

15. เสนแขนงใบมี 18-20 คู, เมล็ดรูปไข มีขนสั้นหนาแนน, ขึ้นตามปาดิบชายนํ้า หรือ

ท่ีราบลุมน้ําทวมถึง 7.10 ตะเคยี นทอง (H. odorata)

15. เสนแขนงใบมี 8-12 คู, เมล็ดรูปกระสวย หรือรูปรี ผิวเกลี้ยง, ขึ้นตามปาดิบแลง บน

ภูเขา 7.4 ตะเคียนหิน (H. ferrea)

12. รังไขและโคนกานเกสรเพศเมียรูปนาฬกาทราย มีรอยคอดตรงกลาง, กานชอดอกคอนขาง

เกลี้ยง, ปกติพบรากค้ํายัน (กลุมยอยกรายดํา : Subsection Pierrea)

16. ใบดานลางออกดานๆ ไมเปนเงา มีขนส้ันและตอมสีแดงขนาดเล็กประปราย, เสน

แขนงใบมี 10-13 คู 7.13 ชันภู (H. recopei)

16. ใบดานลางเปนมันเงา เกลี้ยง หรือเกือบเกลี้ยง, เสนแขนงใบมี 8-10 คู

17. ผลมีปก, พบในภาคใต 7.9 กรายดํา (H. oblongifolia)

17. ผลไมมีปก, พบในจังหวัดอุบลราชธานี .

7.17 ตะเคียนใบใหญ (H. thorelii)

7.1 มะตะกูจิง (Hopea beccariana Burck) เปนพรรณไมท่ีหายาก พบเฉพาะใน
จังหวัดยะลาลงไป ขึ้นในปาดิบช้ืนระดับตํ่า ที่ระดับความสูงประมาณไมเกิน 300 มรทก. ชวงระยะ

เวลาการออกดอกจนพัฒนาเปนผลแกในเดือนมีนาคม – ธันวาคม

66 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

ภาพท่ี 3.40 ตะเคียนชันตาหนู (Hopea bracteata Burck)

7.2 ตะเคียนชันตาหนู (Hopea bracteata Burck) (ภาพที่ 3.40) เปนพรรณไมท่ีหา
ยาก พบเฉพาะในจังหวัดนราธิวาสลงไป มักขึ้นเปนกลุมในปาดิบช้ืน ตามท่ีลาดชัน จนถึงสันเขา ที่
ระดับความสูง 200 – 300 มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนาเปนผลแกในเดือนเมษายน
– กรกฎาคม

ภาพท่ี 3.41 ตะเคียนสามเสน 7 . 3 ต ะ เ คี ย น ส า ม เ ส  น
(Hopea dryobalanoides Miq.) (Hopea dryobalanoides Miq.)
(ภาพที่ 3.41) เปนพรรณไมท่ีหายาก
พบเฉพาะในจังหวัดยะลาลงไป ข้ึนใน
ปาดิบชื้น กระจายพันธุหางๆ ตามท่ี
ลาดชัน จนถึงสันเขา ท่ีระดับความสูง
ไมเกิน 600 มรทก. ชวงระยะเวลาการ
ออกดอกจนพัฒนาเปนผลแกในเดือน
เมษายน – ตุลาคม

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 67

7.4 ตะเคียนหิน (Hopea ferrea Pierre) เปนพรรณไมที่มีการกระจายท่ัวประเทศ ขึ้น
ในปาดิบแลง ตามพื้นที่เนินเขาเตี้ยๆ หรือท่ีลาดชัน จนถึงสันเขา ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เชน
เขตรักษาพันธุสัตวปาภูเขียว และภาคตะวันออกพบมากตามปาดิบแลงบนเขาหินทราย ในภาคใตมัก
ข้ึนอยูตามปาดิบแลงบนเขาหินปูน ที่ระดับความสูงไมเกิน 700 มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอก
จนพัฒนาเปนผลแกในเดือนมีนาคม – ธันวาคม

7.5 ตะเคียนรากเขา
(Hopea griffithii Kurz) (ภาพท่ี
3.42) เปนพรรณไมท่ีพบไดคอนขาง
ยาก พบในภาคใตลงไป ขึ้นในปาดิบชื้น
ตามพื้นที่เขาเต้ียๆ หรือที่ลาดชัน จนถึง
สันเขา ท่ีระดับความสูงไมเกิน 600 มร
ทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจน
พัฒนาเปนผลแกในเดือนกุมภาพันธ –
ธันวาคม

ภาพท่ี 3.42 ตะเคียนรากเขา
(Hopea griffithii Kurz)

7.6 กระบกกรัง (Hopea helferi
(Dyer) Brandis) (ภาพท่ี 3.43) เปนพรรณไม
ที่พบไดคอนขางยาก พบในภาคตะวันออกเฉียง
ใต และภาคใตลงไป ขึ้นในปาดิบชื้น กระจาย
พันธุหางๆ ตามพ้ืนที่เขาเตี้ยๆ หรือที่ลาดชัน
ที่ระดับความสูงไมเกิน 500 มรทก. ชวงระยะ
เวลาการออกดอกจนพัฒนาเปนผลแกในเดือน
มกราคม – พฤศจิกายน

ภาพที่ 3.43 กระบกกรัง (Hopea helferi (Dyer) Brandis)

68 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

7.7 เคียนราก (Hopea ภาพท่ี 3.44 เคียนราก (Hopea latifolia Symington)
latifolia Symington) (ภาพ
ท่ี 3.44) เปนพรรณไมท่ีพบไดยาก
พบเฉพาะในจังหวัดสงขลาตอน
ใต ยะลา และนราธิวาสลงไป ขึ้น
ในปาดิบชื้น กระจายพันธุหางๆ
ตามพื้นท่ีเขาเต้ียๆ หรือท่ีลาดชัน
จนถึงสันเขา ท่ีระดับความสูงไม
เกิน 300 มรทก. ชวงระยะเวลา
การออกดอกจนพัฒนาเปนผลแก
ในเดือนเมษายน – กันยายน

7.8 ตะเคียนเขา (Hopea
montana Symington) (ภาพที่
3.45) เปนพรรณไมท่ีพบไดยาก พบ
เฉพาะในจังหวัดยะลาลงไป ขึ้นในปาดิบ
ช้ืนระดับสูง กระจายพันธุเปนกลุมตาม
สันเขา หรือยอดเขา ท่ีระดับความสูง
750 – 1,000 มรทก. ชวงระยะเวลาการ
ออกดอกจนพัฒนาเปนผลแกในเดือน
มีนาคม – สิงหาคม

ภาพที่ 3.45 ตะเคยี นเขา (Hopea montana Symington)

7.9 กรายดํา (Hopea oblongifolia Dyer) เปนพรรณไมที่พบไดคอนขางยาก พบเฉพาะ
ในภาคใตตอนบนต้ังแตจังหวัดชุมพรลงไปถึงจังหวัดกระบ่ี และมักพบบริเวณเทือกเขาฝงตะวันตก
ตางประเทศพบในจังหวัดมะริด ประเทศพมา ข้ึนในปาดิบชื้น กระจายพันธุหางๆ ตามใกลริมหวย
เนินเขาเต้ียๆ จนถึงสันเขา ที่ระดับความสูงไมเกิน 300 มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนา
เปนผลแกในเดือนมกราคม – พฤศจิกายน

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 69

7 . 1 0 ต ะ เ คี ย น ท อ ง
(Hopea odorata Roxb.) (ภาพ
ที่ 3.46) เปนพรรณไมท่ีพบไดงาย
พบทั่วประเทศ ในปาดิบชื้น ปาดิบ
แลง หรือปาบึงนํ้าจืด ข้ึนตามริมหวย
แมนํ้า หรือพ้ืนท่ีราบลุมนํ้าทวมถึง
บางครั้งพบตามรองหวยท่ีลาดชันใน
เขตพื้นที่ตนนํ้า ในภาคใตมักพบขึ้น
เปนกลุมตามปาดิบแลงบนเนินทราย
ใกลชายฝงทะเล ที่ระดับความสูงไม
เกิน 900 มรทก. ชวงระยะเวลาการ
ออกดอกจนพัฒนาเปนผลแกในเดือน
มกราคม – สิงหาคม

ภาพที่ 3.46 ตะเคียนทอง (Hopea odorata Roxb.)

ภาพที่ 3.47 เคียนรากดํา 7.11 เคียนรากดํา
(Hopea pedicellata (Brandis) Symington) (Hopea pedicellata
(Brandis) Symington) (ภาพ
70 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง ท่ี 3.47) เปนพรรณไมท่ีพบได
คอนขางงาย พบในภาคใตตั้งแต
จังหวัดตรังลงไป ข้ึนเปนกลุมใน
ปาดิบช้ืน ตามสันเขา ที่ระดับ
ความสูงไมเกิน 700 มรทก. ชวง
ระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนา
เปนผลแกในเดือนเมษายน –

สิงหาคม

7.12 ตะเคียนราก (Hopea
pierrei Hance) (ภาพท่ี 3.48) เปนพรรณ
ไมที่พบไดคอนขางงายในภาคตะวันออก
เฉียงใต (ตราด) และภาคใต แตพบไดยากใน
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (หนองคาย) ข้ึนใน
ปาดิบช้ืน หรือปาดิบแลง บางคร้ังพบในปาดิบ
แลงบนเขาหินปูน ข้ึนตามเนินเขาเตี้ยๆ ที่ลาด
ชัน จนถึงสันเขา ท่ีระดับความสูงไมเกิน 700
มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนา
เปนผลแกในเดือนธันวาคม – กันยายน

ภาพที่ 3.48 ตะเคียนราก (Hopea
pierrei Hance)
7.13 ชันภู (Hopea recopei Pierre) เปนพรรณไมที่พบไดคอนขางยาก พบในภาค
ตะวันออกเฉียงใต (จันทบุรี และตราด) และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (บึงกาฬ (ภูวัว)) ข้ึนในปาดิบ
ชื้น หรือปาดิบแลง ตามเนินเขาเตี้ยๆ หรือท่ีลาดชัน ท่ีระดับความสูงไมเกิน 250 มรทก. ชวงระยะ
เวลาการออกดอกจนพัฒนาเปนผลแกในเดือนมีนาคม – พฤศจิกายน

7.14 ตะเคียนแกว (Hopea
sangal Korth.) (ภาพที่ 3.49) เปน
พรรณไมท่ีพบไดคอนขางยาก พบใน
ภาคใตลงไป ข้ึนในปาดิบช้ืน ตามริมหวย
หรือเนินเขาเต้ียๆ จนถึงสันเขา ท่ีระดับ
ความสูงไมเกิน 600 มรทก. ชวงระยะ
เวลาการออกดอกจนพัฒนาเปนผลแก
ในเดือนกุมภาพันธ – กันยายน

ภาพที่ 3.49 ตะเคยี นแกว (Hopea sangal Korth.)

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 71

7.15 ตะเคียนทราย (Hopea siamensis F. Heim) เปนพรรณไมท่ีพบไดยาก ใน
ประเทศไทยมีการเก็บตัวอยางไดเพียงชิ้นเดียวจากเกาะชาง จังหวัดตราด และพบท่ีประเทศเวียดนาม
ขึ้นในปาดิบช้ืน ไมทราบระดับความสูงจากระดับนํ้าทะเล และไมมีขอมูลชวงระยะเวลาการออกดอก
และผลแก

7.16 ตะเคียนขาว (Hopea
sublanceolata Symington) (ภาพท่ี
3.50) เปนพรรณไมที่พบไดยาก พบเฉพาะ
ในจังหวัดยะลาและนราธิวาสลงไป และ
คาบสมุทรมาเลเซีย ข้ึนในปาดิบช้ืน ตามริม
หวย หรือเนินเขาเต้ียๆ ที่ระดับความสูงไม
เกิน 150 มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอก
จนพัฒนาเปนผลแกในเดือนพฤษภาคม –
กันยายน

ภาพท่ี 3.50 ตะเคียนขาว
(Hopea sublanceolata Symington)

ภาพที่ 3.51 ตะเคียนใบใหญ 7.17 ตะเคียนใบใหญ (Hopea
(Hopea thorelii Pierre) thorelii Pierre) (ภาพท่ี 3.51) เปนพรรณไมท่ี
พบไดยาก พบเฉพาะในจังหวัดอุบลราชธานี มัก
72 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง กระจายพันธุเปนกลุมในปาดิบแลง ตามริมหวย
พน้ื ทร่ี าบ หรือเนินเขาเตย้ี ๆ ทร่ี ะดบั ความสงู 150
- 300 มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจน

พัฒนาเปนผลแกในเดือนกุมภาพันธ – สิงหาคม

ภาพท่ี 3.52 ชันหอม (Hopea sp.)

7.18 ชันหอม (Hopea sp.) (ภาพที่ 3.52) เปนพรรณไมชนิดใหมของไทย และอาจ
เปนชนิดใหมของโลก (new species) หายาก พบเฉพาะในจังหวัดนราธิวาส ใกลชายแดนประเทศ
มาเลเซีย ขึ้นเปนกลุมหรือกระจายในปาดิบชื้น ตามเนินเขาเต้ียๆ ที่ลาดชัน จนถึงสันเขา ที่ระดับความ
สูงไมเกิน 300 มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนาเปนผลแกในเดือนมีนาคม – สิงหาคม

8. สกุลเต็ง - สยา (Shorea Roxb. ex C.F. Gaertn.)

ไมยืนตนขนาดกลาง – ใหญ โคนตนมีพูพอน ไมมีรากคํ้ายัน เปลือกแตกไดหลายแบบ เชน
แตกเปนรองลึกตามยาว แตกเปนสะเก็ด หรือเรียบ มีชันสีน้ําตาลแกมสีมวงเขม สีนํ้าตาลอมสีเหลือง
หรือสีขาวใส ใบ รูปรี รูปไข รูปขอบขนาน หรือรูปหอก ปลายใบแหลม เรียวแหลม หรือหยักเปน
ติ่งสั้นถึงยาว โคนใบรูปมน แหลม รูปล่ิม กลม ตัด หยักรูปหัวใจ บางครั้งเบี้ยว ขอบใบเรียบ แผน
ใบเรียบ บางชนิดพบตุมใบตามงามเสนแขนงใบกับเสนกลางใบ ใกลโคนใบ เสนแขนงใบ โคงเรียว
หรือตรงและโคงเรียวที่ปลาย เสนใบแบบขั้นบันได ชอดอก สวนมากเปนชอแบบแยกแขนงที่มีชอ
ดอกยอยแบบกระจะ (raceme panicle) กลีบเลี้ยง เรียงซอนเหล่ือมกัน แบงเปนวงนอก 3 กลีบ
และวงใน 2 กลีบ กลีบดอก สีขาว สีขาวอมเหลือง หรือสีแดงเขม โคนสีขาว สีเหลือง สีชมพูหรือสี
แดง รูปขอบขนาน หรือรูปหอก ยาว 3 - 18 มม. บิดเปนเกลียวเล็กนอย หรือมวนเปนหลอดเล็ก
โคนกลีบพองเปนถุงชัดเจนหรือไมชัดเจน มีกล่ินหอมออน เกสรเพศผู มี 14 - 35 อัน เรียง 2 - 3

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 73

วงรอบรังไข อับเรณูรูปคอนขางกลม รูปขอบขนาน หรือรูปรี ปลายอับเรณูมีรยางคยาว 0.5 - 3
เทาของอับเรณู เกสรเพศเมีย รังไขอยูเหนือวงกลีบ รูปไข หรือรูปทรงกระบอก บางครั้งมีรอยคอด
กลางเล็กนอย มีหรือไมมีโคนกานเกสรเพศเมีย ยอดเกสรเพศเมียมน หรือหยัก 3 พู ผล รูปไข รูป
ไขกวาง หรือรูปคอนขางกลม สวนใหญมีขนส้ันหนาแนน กลีบเล้ียงวงนอกพัฒนาเปนปกยาว 3 ปก
กลีบเล้ียงวงใน 2 กลีบเปนปกส้ันกวา ปกยาวรูปหอกกลับแกมรูปขอบขนาน รูปหอกกลับ ยาวไม
เกิน 10 ซม. มีเสนปก 7 - 12 เสน บางชนิดเปนปกแข็งหนาไมมีเสนปกชัดเจน ผลออนสีเขียวออน
ปกสีแดง สีแดงอมชมพู หรือสีเขียวเหลือง

ในประเทศไทยพบไมสกุลน้ี 24 ชนิด กับอีก 1 ชนิดยอย โดยสกุล Shorea เปนสกุลที่พบ
จํานวนชนิดมากที่สุดในประเทศไทย ไดแก สยาขาว (Shorea assamica Dyer subsp.globifera
(Ridl.) Symington) สยานวล (S. bracteolata Dyer) สยาเหลือง (S. curtisii Dyer ex King)
กาลอ (S. faguetiana F. Heim) กระบากดํา (S. farinosa C.E.C. Fisch.) แอก (S. glauca King)
เคียนทราย (S. gratissima (Wall. ex Kurz) Dyer) เต็งตานี (S. guiso (Blanco) Blume) เคี่ยม
คะนอง (S. henryana Pierre ex Laness.) พนอง (S. hypochra Hance) ตะเคียนสามพอน
(S. laevis Ridl.) สยาแดง (S. leprosula Miq.) กาลอดํา (S. longisperma Roxb.) ชันหอย
(S. macroptera Dyer) สยาขน (S. ochrophloia Strugnell ex Symington) เต็ง (S. obtusa
Wall. ex Blume) สยาเขา (S. ovata Dyer ex Brandis) พะยอมนกเขา (S. parvifolia Dyer)
สยาดํา (S. pauciflora King) พะยอม (S. roxburghii G. Don) รัง (S. siamensis Miq.) และ
หมากออน (S. singkawang (Miq.) Miq.) ปาลอซาลี (S. sumatrana (Slooten ex Thorenaar)
Symington ex Desch) ตะเคียนเต็ง (S. thorelii Pierre ex Laness.) และอีก 1 ชนิดยอย คือ
พะยอมนกเขาขน (S. parvifolia Dyer subsp. velutinata P.S. Ahston) เนื่องจากสกุลนี้เปนสกุล
ท่ีมีความซับซอนและคลายคลึงกันมากในแตละชนิด รูปวิธานจึงยากท่ีจะหลีกเล่ียงการใชลักษณะ
สัณฐานของดอก และสวนประกอบอ่ืนๆ รวมกัน ซ่ึงจําเปนตองเก็บตัวอยางใหไดเพ่ือนํามาจําแนก
ชนิด การวินิจฉัยโดยมีตัวอยางไมครบตามรูปวิธาน จําเปนตองอาศัยผูเช่ียวชาญเทาน้ัน

รูปวิธานจําแนกชนิดไมสกุลเต็ง – สยา ในประเทศไทย

1. ระยางคที่ปลายอับเรณูเปนแทงอวบหนา มีขนปกคลุม (กลุมเต็ง : Section Shorea)
2. ดอกตูมเรียวยาว, กลีบดอกแคบเรียวยาว เม่ือรวงหลนจะแยกจากกันท้ัง 5 กลีบ, ระยางค
ท่ีปลายอับเรณูมีขนสั้นประปราย, ปลายอับเรณูเกลี้ยง

74 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

3. ระยางคท่ีปลายอับเรณูมีเสนขนอยางนอย 5 เสน, ผลมีกลีบเล้ีบงที่ไมพัฒนาเปนปก เปนพู

ส้ันคลายกลีบดอกไม เนื้อแข็งเปนไม 8.24 ปาลอซาลี (S. sumatrana)

3. ระยางคที่ปลายอับเรณูมีเสนขน 1 - 4 เสน, ผลมีกลีบเลี้บงที่พัฒนาเปนปกยาว .

4. ขึ้นในปาผลัดใบ, เปลือกแตกเปนสะเก็ดตามยาว หรือเปนรองตื้นตามยาว เปลือก

ในสีเหลืองนํ้าตาล 8.15 เต็ง (S. obtusa)

4. ขึ้นในปาดิบ, เปลือกเรียบ หรือแตกเปนแผนสะเก็ดบางๆ เปลือกในสีชมพู สีมวง ชมพู

หรือสีแดงน้ําตาล

5. ใบดานลางมีขนส้ันนุมกระจายปานกลาง 8.16 สยาขน (S. ochrophloia)

5. ใบดานลางเกลี้ยง หรือคอนขางเกล้ียง

6. เสนแขนงใบมี 12-15 คู, ใบแหงดานลางสีนํ้าตาลเหลือง

8.25 ตะเคียนเต็ง (S. thorelii)

6. เสนแขนงใบมี 14-18 คู, ใบแหงดานลางสีน้ําตาลแดง

8.8 เต็งตานี (S. guiso)

2. ดอกตูมคอนขางกลม, กลีบดอกรูปขอบขนาน เมื่อรวงหลนจะติดกันท้ัง 5 กลีบ, ระยางค ที่

ปลายอับเรณูและปลายอับเรณูมีขนหนาแนน

7. ใบขนาด 2.5-9 x 6-15 x ซม., เสนแขนงใบ 7-10 คู 8.6 แอก (S. glauca)

7. ใบขนาด 2-4 x 4-10 ซม., เสนแขนงใบ 10-14 คู

8.11 ตะเคียนสามพอน (S. laevis)

1. ระยางคท่ีปลายอับเรณูเปนเสนเรียวยาว ผิวเกลี้ยง หรือมีขนสั้นละเอียด หรือมีปุมเล็ก

8. อับเรณูรูปขอบขนาน ขนาดยาวมากกวากานชูเกสรเพศผู, ขึ้นในปาผลัดใบ

(กลุมรัง : Section Pentacme) 8.22 รงั (S. siamensis)

8. อับเรณูไมเหมือนขางบน, ปกติข้ึนในปาดิบ

9. อับเรณูมี 2 ชอง, เสนใบแบบข้ันบันไดหาง (กลุมกาลอ : Section Richetioides)

10. เสนแขนงใบ 9-11 คู, กานใบยาว 0.7-1 ซม., ใบดานลางเกล้ียง

8.4 กาลอ (S. faguetiana)

10. เสนแขนงใบ 10-14 คู, กานใบยาว 1-1.5 ซม., ใบดานลางมีขนส้ันนุมประปราย

8.13 กาลอดาํ (S. longisperma)

9. อับเรณูมี 4 ชอง, เสนใบแบบขั้นบันไดถ่ี

11. อับเรณูรูปขอบขนาน หรือรูปขอบขนานแกมรูปไข, ระยางคท่ีปลายอับเรณูยาว

เกินกวา 2 เทาของความยาวอับเรณู, ใบดานลางไมมีตอมขนาดเส็กสีแดง

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 75

12. เปลือกดานในแข็ง ปกติเห็นเปนชั้นสีสมสลับสีขาวหรือสีจางกวา, กลาไมมีตุมหูด (galls)

ตามซอกใบ (กลุมพะยอม : Section Anthoshorea)

13. เกสรเพศผูมีอยางนอย 20 อัน

14. กานใบยาว 2 - 3.5 ซม. 8.5 กระบากดํา (S. farinosa)

14. กานใบยาว 1 - 2 ซม.

15. ใบแกดานลางมีสะเก็ดสีขาวหรือครีมประปราย แตใบในระยะไมรุนจะมีขน

สั้นหนานุม, กานใบดานลางกลมนูน. ปลายก่ิงกลม, ผลมีปกยาว มากกวา

9 ซม. 8.9 เคยี มคะนอง (S. henryana)

15. ใบแกดานลาง และใบในระยะไมรุนเกลี้ยง, กานใบดานลาง เปนสันคมหรือ

กลมนูนชัดเจน ปลายก่ิงแบน, ผลมีปกยาวนอย กวา 8 ซม.

8.7 เคียนทราย (S. gratissima)

13. เกสรเพศผูมีนอยกวา 20 อัน

16. หูใบรูปไข โคนโอบกิ่งคลายติ่งหู คอนขางติดทน, ใบยาว นอยกวา 5 ซม.

8.1 สยาขาว (S. assamica)

16. หูใบไมเปนเหมือนขางบน หูใบหลุดรวงงาย, ใบยาวมากกวา 5 ซม.

17. กานใบยาว 1.2-1.6 ซม. 8.2 สยานวล (S. bracteolata)

17. กานใบยาวมากกวา 2 ซม.

18. ใบแกดานลางในระยะไมโตเต็มวัย เกลี้ยงหรือ มีขนส้ันหนานุม

ปกคลุม, ผลมีปกยาว 5-10 ซม. ผลออนปกสีเขียวออน

8.21 พะยอม (S. roxburghii)

18. ใบแกดานลางในระยะไมโตเต็มวัย มีสะเก็ดสีขาวหรือครีมปกคลุม,

ผลมีปกยาว 10-17 ซม. ผลออนปกสีมวงชมพู

8.10 พนอง (S. hypochra)

12. เปลือกดานในเนื้อนุม ไมเห็นเปนชั้น, กลาไมไมมีตุมหูด (กลุมสยาดํา : Section

Brachypterae)

8.20 สยาดํา (S. pauciflora)

11.อับเรณูรูปคอนขางกลม, ระยางคที่ปลายอับเรณูยาวนอยกวา 1.5 เทาของความยาว

อับเรณู, ใบดานลางมีตอมขนาดเส็กสีแดง (กลุมสยาแดง : Section Mutica)

19. โคนปกหยักคลายรูปติ่งหู 8.14 ชนั หอย (S. macroptera)

19. โคนปกมน หรือกลม ไมหยักคลายรูปต่ิงหู

76 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

20. ปกไมพัฒนามากนัก คอนขางหนา เสนปกเห็นไมชัด ปกยาวนอยกวา 1 เทาของ

ความยาวผล 8.23 หมากออ น (S. singkawong)

20. ปกพัฒนาเปนแผนบาง และยาวชัดเจน เสนปกเห็นชัดเจน ปกยาวมากกวา 2 ของ

ความยาวผล

21. ใบดานลางมีขนส้ันหนาแนน, ใบในระยะกลาไมและไมรุน มีตุมใบจํานวนมากเปน

แนวยาวตอเน่ืองตามแนวเสนกลางใบ หรือข้ึนไปตามเสนแขนงใบ, ปกผลออน

สีเขียวเหลือง 8.12 สยาแดง (S. leprosula)

21. ใบดานลางมีขนส้ันประปราย หรือคอนขางเกลี้ยง หรือมีสะเก็ดสีขาวปกคลุม, ใบ

ในระยะกลาไมและไมรุนไมมีตุมใบเปนจํานวนมากเหมือนขางบน, ปกผล ออนสีแดง

หรือแดงมวง

22. ใบดานลางมีสะเก็ดสีขาว หรือครีม, เสนแขนงใบ (12) 14-16 คู

8.3 สยาเหลือง (S. curtisii)

22. ใบดานลางไมเปนเหมือนขางบน, เสนแขนงใบ มีไมเกิน 12 คู

23. เปลือกในสีเหลืองคลํ้า, กลีบดอกสีแดงเขม, ใบยาวไมเกิน 6 ซม., เมล็ดรูปไข

กวาง หรือคอนขางกลม

8.17 สยาเขา (S. ovata)

23. ในสีแดงเขม หรือสีสมอมชมพู, กลีบดอกสีขาว, ใบยาว 6 – 13 ซม เมล็ด

รูปไข

24. ใบดานลางมีขนนุมประปราย หรือคอนขางเกลี้ยง, มีตุมใบไมชัดเจน, ฐาน

ใบมน หรือหยักเวารูปหัวใจเล็กนอย, ขอบใบเรียบ

8.18 พะยอมนกเขา (S. parvifolia subsp. parvifolia)

24. ใบดานลางมีขนนุมคอนขางหนาแนน, มีตุมใบบวมนูนชัดเจนท่ีงามเสน

แขนงใบท่ีโคนใบ, ฐาน ใบแหลม หรือรูปลิ่ม, ขอบใบ มวนลงเล็กนอย

8.19 พะยอมนกเขาขน (S. parvifolia ssp. velutinata)

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 77

8.1 สยาขาว (Shorea assamica
Dyer subsp. globifera (Ridl.)
Symington) (ภาพท่ี 3.53) พบไดท่ัวไป
เฉพาะในภาคใตตอนลาง ตั้งแตจังหวัด
สงขลาลงไป ข้ึนในปาดิบชื้น ตามท่ีราบริม
หวย จนถึงท่ีลาดชัน หรือสันเขา ที่ระดับ
ความสูงไมเกิน 800 มรทก. ชวงระยะ
เวลาการออกดอกจนพัฒนาเปนผลแกใน
เดือนกุมภาพันธ – พฤศจิกายน

ภาพที่ 3.53 สยาขาว (Shorea assamica Dyer
subsp. globifera (Ridl.) Symington)

8.2 สยานวล
(Shorea bracteolata
Dyer) (ภาพที่ 3.54) เปนพืช
หายาก พบไดเฉพาะในจังหวัด
นราธิวาส ใกลชายแดนประเทศ
มาเลเซีย ข้ึนในปาดิบชื้น ตาม
ที่ราบริมหวย จนถึงท่ีลาดชัน
หรือสันเขา ท่ีระดับความสูงไม
เกิน 300 มรทก. ชวงระยะเวลา
การออกดอกจนพัฒนาเปนผล
แกในเดือนมีนาคม – มิถุนายน

ภาพที่ 3.54 สยานวล (Shorea bracteolata Dyer)

78 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

8.3 สยาเหลือง (Shorea
curtisii Dyer ex King) (ภาพท่ี 3.55)
พบไดงาย แตพบเฉพาะในภาคใตตอนลาง
ตั้งแตจังหวัดสงขลาตอนลางลงไป ขึ้นใน
ปาดิบช้ืน ชอบข้ึนเปนกลุมใหญตามสันเขา
หรือยอดเขา ท่ีระดับความสูง 200 – 1,000
มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจน
พัฒนาเปนผลแกในเดือนพฤษภาคม –

กันยายน

ภาพท่ี 3.55 สยาเหลือง
Shorea curtisii Dyer ex King)

8.4 กาลอ (Shorea
faguetiana F. Heim) (ภาพท่ี 3.56)
พบไดงาย แตพบเฉพาะในภาคใตตอน
ลางต้ังแตจังหวัดยะลา และนราธิวาส
ลงไป ขึ้นกระจายในปาดิบชื้น ตามเนิน
เขาเต้ียๆ หรือท่ีลาดชัน จนถึงสันเขา ที่
ระดับความสูงไมเกิน 600 มรทก. ชวง
ระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนาเปน
ผลแกในเดือนเมษายน – ธันวาคม

ภาพท่ี 3.56 กาลอ (Shorea faguetiana F. Heim)

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 79

8.5 กระบากดํา (Shorea farinosa C.F.C Fisch.) พบไดท่ัวไป แตไมบอยนัก กระจาย
พันธุท่ัวประเทศ ข้ึนกระจายในปาดิบชื้น หรือปาดิบแลง ตามเนินเขาเต้ียๆ หรือท่ีลาดชัน ท่ีระดับ
ความสูงไมเกิน 700 มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนาเปนผลแกในเดือนธันวาคม –
มิถุนายน

8.6 แอก (Shorea glauca King) พบเฉพาะในจังหวัดนราธิวาสลงไป ขึ้นหนาแนน
เปนกลุมใหญในปาดิบแลง บนเนินเขา หรือภูเขาหินแกรนิตผุกรอน ที่มีดินไมสมบูรณเปนกรวดและ
ทรายจัดใกลชายฝงทะเล ที่ระดับความสูงไมเกิน 200 มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนา
เปนผลแกในเดือนมกราคม – ตุลาคม

8.7 เคียนทราย
(Shorea gratissima
(Wall. ex Kurz) Dyer)
(ภาพที่ 3.57) พบไดงาย พบ
ตั้งแตจังหวัดประจวบคีรีขันธ
ลงไปในภาคใต ชอบขึ้นเปนก
ลุมในปาดิบแลง หรือปาดิบ
ชื้น ตามที่ลาดชัน สันเขา หรือ
ยอดเขา ที่ระดับความสูงไมเกิน
1,200 มรทก. ชวงระยะเวลา
การออกดอกจนพัฒนาเปนผล

แกในเดือนมกราคม – ธันวาคม

ภาพท่ี 3.57 เคียนทราย (Shorea gratissima
(Wall. ex Kurz) Dyer)

80 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

8.8 เต็งตานี (Shorea guiso
(Blanco) Blume) (ภาพท่ี 3.58) พบไดยาก
ในภาคเหนือฝงตะวันตก ภาคตะวันออกเฉียง
เหนือ (นครพนม) แตพบไดท่ัวไปในภาคตะวัน
ออกเฉียงใต และภาคใต ข้ึนกระจายหางๆ ใน
ปาดิบช้ืน หรือปาดิบแลง ใกลลําหวย ตามเนิน
เขาเต้ยี ๆ จนถึงที่ลาดชัน ที่ระดับความสูงไมเกิน
700 มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจน
พัฒนาเปนผลแกในเดือนกุมภาพันธ – ธันวาคม

ภาพท่ี 3.58 เต็งตานี (Shorea guiso
(Blanco) Blume)

8.9 เค่ียมคะนอง (Shorea
henryana Pierre ex Laness.) พบได
ท่ัวไป ในภาคตะวันออก ภาคตะวันออกเฉียง
ใต และภาคใต ข้ึนกระจายหางๆ ในปาดิบ
แลง หรือปาดิบชื้น ใกลลําหวย ตามเนินเขา
เตี้ยๆ จนถึงที่ลาดชัน ท่ีระดับความสูงไมเกิน
900 มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจน
พัฒนาเปนผลแกในเดือนมกราคม – สิงหาคม

ภาพท่ี 3.59 พนอง (Shorea hypochra Hance)

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 81

8.10 พนอง (Shorea hypochra Hance) (ภาพที่ 3.59) พบไดท่ัวไป ในภาคตะวันออก
เฉียงใต และภาคใต ข้ึนกระจายหางๆ ในปาดิบช้ืน ใกลลําหวย ตามเนินเขาเตี้ยๆ จนถึงสันเขา ท่ี
ระดับความสูงไมเกิน 500 มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนาเปนผลแกในเดือนมกราคม
– กันยายน

8.11 ตะเคียนสามพอน (Shorea laevis Ridl.) พบไดยาก มีรายงานการเก็บตัวอยาง
ในประเทศไทยเพียงชิ้นเดียวจากจังหวัดชุมพร ตางประเทศมีการพบในจังหวัดทวาย ประเทศพมา
คาบสมุทรมาเลเซีย เกาะสุมาตรา และเกาะบอรเนียว ข้ึนในปาดิบชื้น ท่ี ชวงระยะเวลาการออกดอก
จนพัฒนาเปนผลแกในเดือนธันวาคม – ตุลาคม

8.12 สยาแดง (Shorea leprosula Miq.) (ภาพท่ี 3.60) พบไดงาย แตพบเฉพาะใน
จังหวัดสงขลาลงไป ขึ้นกระจายในปาดิบช้ืน ใกลลําหวย ที่ราบ ตามเนินเขาเต้ียๆ จนถึงสันเขา ที่
ระดับความสูงไมเกิน 1,000 มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนาเปนผลแกในเดือนมกราคม
– ธันวาคม

ภาพท่ี 3.60 สยาแดง (Shorea leprosula Miq.)
82 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

8.13 กาลอดํา
(Shorea longisperma
Roxb.) (ภาพที่ 3.61) พบ
ไดยาก และพบเฉพาะใน
จังหวัดนราธิวาสลงไป ข้ึน
กระจายหางๆ ในปาดิบ
ชื้น ตามที่ลาดชัน ที่ระดับ
ความสูงประมาณ 300 มร
ทก. ชวงระยะเวลาผลออน
– แก ในเดือนกรกฎาคม –
ตุลาคม

ภาพท่ี 3.61 กาลอดํา
(Shorea longisperma Roxb.)

8 . 1 4 ชั น ห อ ย ภาพที่ 3.62 ชันหอย (Shorea macroptera Dyer)
(Shorea macroptera
Dyer) (ภาพท่ี 3.62) พบได
ยาก และพบเฉพาะในจังหวัด
ยะลา ใกลชายแดนมาเลเซีย
แตพบไดงายในประเทศ
มาเลเซีย ขึ้นกระจายในปาดิบ
ช้ืน ตามเนินเขาเต้ียๆ จนถึง
ที่ลาดชัน ท่ีระดับความสูง
ประมาณ 500 มรทก. ชวง
ระยะเวลาการออกดอกจน
พั ฒ น า เ ป  น ผ ล แ ก  ใ น เ ดื อ น
มีนาคม – สิงหาคม

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 83

8.15 เต็ง (Shorea obtusa
Wall. ex Blume) (ภาพท่ี 3.63) พบ
ไดงาย ท่ัวทุกภาคยกเวนภาคใต ขึ้น
กระจายในปาเต็งรัง ตามเนินเขาเตี้ยๆ
จนถึงท่ีลาดชัน ท่ีระดับความสูงประมาณ
500 มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอก
จนพัฒนาเปนผลแกในเดือนมีนาคม –
สิงหาคม

ภาพที่ 3.63 เต็ง (Shorea
obtusa Wall. ex Blume)

8.16 สยาขน (Shorea ภาพที่ 3.64 สยาขน (Shorea ochrophloia
ochrophloia Strugnell ex Strugnell ex Symington)
Symington) (ภาพท่ี 3.64) พบยาก
และพบเฉพาะในจังหวัดนราธิวาสลง
ไป ข้ึนกระจายหางๆ ในปาดิบชื้น ตาม
เนินเขาเตี้ยๆ จนถึงที่ลาดชัน ที่ระดับ
ความสูง 150 - 350 มรทก. ชวงระยะ
เวลาการออกดอกจนพัฒนาเปนผลแก
ในเดือนเมษายน – กรกฎาคม

84 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

8.17 สยาเขา (Shorea
ovata Dyer ex Brandis) (ภาพท่ี
3.65) พบยาก และพบเฉพาะในจังหวัด
ยะลา และนราธิวาสลงไป ข้ึนเปนกลุม
ในปาดิบช้ืน ตามสันเขา และยอดเขาที่
ระดับความสูง 500 - 900 มรทก. ชวง
ระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนาเปนผล
แกในเดือนพฤษภาคม – ธันวาคม

ภาพที่ 3.65 สยาเขา (Shorea ovata
Dyer ex Brandis)

8.18 พะยอมนกเขา (Shorea
parvifolia Dyer) (ภาพท่ี 3.66) พบ
ไดงาย แตจะพบเฉพาะในจังหวัดสงขลา
ลงไป ขึ้นกระจายในปาดิบชื้น ตามท่ีราบ
ใกลลําหวย ท่ีลาดช้ัน จนถึงสันเขา ที่ระดับ
ความสูงไมเกิน 800 มรทก. ชวงระยะเวลา
การออกดอกจนพัฒนาเปนผลแกในเดือน
เมษายน – ตุลาคม

ภาพที่ 3.66 พะยอมนกเขา (Shorea parvifolia Dyer)

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 85

8.19 พะยอมนกเขาขน (Shorea
parvifolia Dyer subsp. velutinata
P.S. Ashton) (ภาพท่ี 3.67) พบยาก และ
พบเฉพาะในจังหวัดยะลาใกลชายแดน
ประเทศมาเลเซีย ขึ้นในปาดิบชื้น ตามเนิน
เขาเต้ีย ที่ระดับความสูงประมาณ 500 มร
ทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนา
เปนผลแกในเดือนเมษายน – มิถุนายน

ภาพที่ 3.67 พะยอมนกเขาขน (Shorea parvifolia
Dyer subsp. velutinata P.S. Ashton)

8.20 สยาดํา (Shorea
pauciflora King) (ภาพท่ี 3.68)
พบคอนขางยาก และพบเฉพาะ
ในจังหวัดยะลาลงไป ข้ึนกระจาย
หางๆ ในปาดิบช้ืน ตามเนินเขา
เตี้ยๆ จนถึงสันเขา ท่ีระดับความสูง
200 - 600 มรทก. ชวงระยะเวลา
การออกดอกจนพัฒนาเปนผลแกใน
เดือนพฤษภาคม – กรกฎาคม

ภาพท่ี 3.68 สยาดํา (Shorea pauciflora King)

86 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

8.21 พะยอม (Shorea
roxburghii G. Don) (ภาพที่ 3.69)
พบทั่วไป ข้ึนทั่วประเทศ พบมากใน
ปาผลัดใบ ในปาดิบแลง หรือปาดิบ
ชื้น มักพบตามพ้ืนที่ดินไมสมบูรณ
เชน ดินทราย หรือดินลูกรังที่มีกรวด
ผสมมาก หรือตามเขาหินปูนในภาค
ใต ปาดิบแลงบนเนินทรายใกลชายฝง
ที่ระดับความสูงไมเกิน 1,500 มร
ทก. ชวงระยะเวลาการออกดอกจน
พัฒนาเปนผลแกในเดือนพฤษภาคม

– กรกฎาคม

ภาพที่ 3.69 พะยอม (Shorea roxburghii G. Don)

8.22 รัง (Shorea siamensis
Miq.) (ภาพท่ี 3.70) พบทั่วไป ขึ้นทั่ว
ประเทศ พบมากในปาเต็งรัง หรือปาผลัด
ใบบนเขาหินปูน ในภาคใตมักพบในปาดิบ
แลงบนเขาหินปูน ชอบข้ึนอยูตามซอกหิน
ท่ีระดับความสูงไมเกิน 1,300 มรทก. ชวง
ระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนาเปนผลแก
ในเดือนพฤศจิกายน – เมษายน

ภาพท่ี 3.70 รัง (Shorea siamensis Miq.)

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 87

ภาพท่ี 3.71 หมากออน (Shorea 8.23 หมากออน (Shorea
singkawang (Miq.) Miq.) singkawang (Miq.) Miq.) (ภาพ
ที่ 3.71) พบไดยาก และขึ้นเฉพาะ
ในจังหวัดนราธิวาสลงไป ขึ้นกระจาย
หางๆ ในปาดิบชื้น ตามเนินเขาเตี้ย ท่ี
ลาดชัน จนถึงสันเขา ที่ระดับความสูง
200 - 600 มรทก. ชวงระยะเวลาการ
ออกดอกจนพัฒนาเปนผลแกในเดือน

กุมภาพันธ – ตุลาคม

8.24 ปาลอซาลี (Shorea ภาพท่ี 3.72 ปาลอซาลี (Shorea sumatrana
sumatrana (Slooten ex (Slooten ex Thorenaar) Symington ex Desch)
Thorenaar) Symington ex Desch)
(ภาพท่ี 3.72) พบไดยาก มีรายงานการ
เก็บตัวอยางในประเทศไทยเพียงช้ินเดียว
จากจังหวัดนราธิวาส ตางประเทศมีการ
พบในคาบสมุทรมาเลเซีย เกาะสุมาตรา
และเกาะชวา ข้ึนในปาดิบชื้น ใกลริมน้ํา
ที่ระดับความสูงประมาณ 100 มรทก.
ชวงระยะเวลาการออกดอกจนพัฒนา

เปนผลแกในเดือนมีนาคม – ธันวาคม

8.25 ตะเคียนเต็ง (Shorea thorelii Pierre ex Laness.) พบไดไมบอยนัก กระจาย
พันธุเกือบทั่วประเทศ ยกเวนภาคใตตอนลาง ข้ึนกระจายหางๆ ในปาดิบชื้น และปาดิบแลง ตาม
เนินเขาเตี้ย ที่ลาดชัน จนถึงสันเขา ที่ระดับความสูงไมเกิน 600 มรทก. ชวงระยะเวลาการออกดอก

จนพัฒนาเปนผลแกในเดือนมกราคม – กรกฎาคม

88 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

วัฒนธรรมกับความหลากหลาย
ของไมวงศยาง

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 89

วัฒนธรรมกับความหลากหลายของไมวงศยาง

ไมวงศยาง เปนพืชวงศใหญของโลก เปนพรรณไมเอกลักษณของทวีปเอเชียเพราะเปนแหลง
ท่ีมีความหลากหลายของชนิดไมในวงศยางมากสุดในโลก ดวยเหตุที่พืชวงศนี้มีลําตนสูงเดนกวาไม
อื่นๆ จึงไดรับสมญาวา “ราชาแหงไพรพฤกษ” (King of The Forests of Asia) ดังท่ีคนโบราณได
ใหคํานิยามของไมชนิดน้ีวา “ไมแหงความย่ังยืนและม่ันคง” (บุญพีร, 2542) เนื่องจากความสัมพันธ
ของคนกับสภาพแวดลอมท่ีอาศัยอยูทามกลางระบบนิเวศที่มีความหลากหลายอันอุดมสมบูรณ เกิด
เปนความผูกพันและเรียนรูในการอยูรวมกันอยางพ่ึงพาอาศัย สืบทอดจากคนรุนหนึ่งไปสูรุนตอๆ ไป
กลายเปนวิถีชีวิตวัฒนธรรมทามกลางความหลากหลายทางชีวภาพของปาเขตรอน

1. คุณคาทางวัฒนธรรมในปาเขตรอน

คนโบราณมองปาเปนท่ีศักด์ิสิทธิ์ เปนแหลงใหพลังของวิญญาณและใหชีวิต ซ่ึงเปนส่ิงที่มี
บุญคุณตอมนุษย ดังน้ันกลุมคนที่อาศัยอยูตามพื้นท่ีปาเขาจึงมีการเคารพผีซ่ึงอยูในปา เชน ผีตนน้ํา
ผีน้ําซับ มีขอหามปฏิบัติมากมาย เชน ไมใหตัดตนไม หามพูดคําหยาบ หามสงเสียงดัง ท้ังหมดนี้เปน
กฎเกณฑของสังคมท่ีสรางข้ึนมาเพื่อใหเกิดความเคารพและรักษาสภาพพื้นท่ีท่ีตนอาศัยอยู ซ่ึงเปน
ความสิ่งศักด์ิสิทธ์ิท่ีถูกปลูกฝงและถายทอดใหคนรุนตอๆ ไป

ในทางพุทธศาสนา ปาเปนที่วิเวก เพราะเปนสถานที่เหมาะแกการปฏิบัติธรรม ตามบัญญัติ
วินัยตองตั้งวัดหางจากเมืองอยางนอยหน่ึงโยชน คือตองไปต้ังวัดในปา มีความเช่ือวาวัดกับปาเปน
ของคูกัน แยกออกจากกันไมได ปามีความสําคัญกับเรื่องของศาสนาพุทธตลอดมา การเขาวัดจึง
เปนการเขาไปอยูในเขตปา ในบางพื้นท่ีใชปาชุมชนของหมูบานต้ังวัดปา

สําหรับในเขตชนบทซ่ึงเปนท่ีอยูของประชาชนสวนใหญของประเทศไทย อาจกลาวไดวา
ประชาชนไมสามารถแยกบานกับปาออกจากกันได เน่ืองจากปาเปนท่ีสํารองในการดํารงชีพ เชน เมื่อ
เกิดมีสมาชิกเพ่ิมขึ้น ตองมีการขยายเขาไปในปา เพ่ือหาอาหาร ยา และอ่ืนๆ และปายังเปนแหลงที่
มีความศักด์ิสิทธิ์บางอยางท่ีสมาชิกในสังคมตองเขาไปคนหาคําตอบใหกับชีวิต นอกจากน้ันยังมีการ
ใชปาเปนที่หลบภัย เชน หนีไขทรพิษระบาดตองหลบเขาไปในปา ทําใหจํานวนประชากร เบาบาง
ลง โรคไมสามารถติดตอไดงาย หรือเมื่อครั้งเกิดภาวะสงคราม ไดหลบภัยอยูในปา ชีวิตคน จึงแยก
ออกจากปาไมได เพราะเปนการเช่ือมโยงเขาหากันจนเปนสิ่งเดียวกัน (นิธิ, 2542)

90 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

สมัยกอนมองวาปาเปนเร่ืองที่นากลัว แตเริ่มจางลงไปในชวงรัตนโกสินทร ปาถูกมองวาไม
นากลัวอีกตอไป เพราะไดกลายเปนแหลงทองเท่ียว ซ่ึงมีท้ังขอดีและขอเสีย เพราะปาที่เช่ือมตอกับ
เมืองมากๆ ไดกลายเปนปญหาในการบุกรุกพื้นที่ เมื่อคนเขาปาโดยขาดจิตสํานึกถึงความแตกตาง
ระหวางพ้ืนท่ีปากับบาน ซึ่งคนสมัยกอนการเขาปาตองมีพิธีกรรมมากมาย เพราะรูสึกวาเปนพื้นท่ี
อันตรายไมสามารถเขาไปแบบธรรมดาๆ ตองมีการทําพิธีกรรม การเก็บของในปา ตองมีการขอผี
คนโบราณที่มองปาเปนพ้ืนที่ศักด์ิสิทธ์ิ เปนที่ใหพลังของวิญญาณ ใหชีวิต และมีบุญคุณ แตปจจุบัน
การมองปาไดเปล่ียนแปลงบาง แตมีบางพื้นท่ียังคงรักษาวัฒนธรรมที่เกี่ยวของกับตนไม และปาไมไ ว

2. ตนไมในวิถีชีวิตของคนไทย

วิถีชีวิตของคนไทยในอดีตนับเน่ืองหลายช่ัวอายุคนมีความผูกพันกับธรรมชาติ โดยเฉพาะ
เปนปจจัยสําคัญในการดํารงชีวิต ในดานอาหาร บานเรือนท่ีอยูอาศัย เส้ือผา และยาสมุนไพรรักษา
โรคตางๆ คนไทยไดอาศัยสภาพแวดลอมตามธรรมชาติเปนที่พักพิงและพ่ึงพามาโดยตลอด จน
อาจกลาวไดวาวิถีชีวิตไทย คือ ความกลมกลืนเปนอันหนึ่งอันเดียวกันกับธรรมชาติ บรรพบุรุษไทย
สามารถปรับตัวเคลื่อนไหวใหสอดคลองกับวิถีแหงธรรมชาติไดเปนอยางดี บุญพีร (2542) รายงาน
ความสัมพันธวิถีของคนไทยกับชนิดพรรณไมใน 4 กลุม อันกอใหเกิดเปนภูมิปญญาพ้ืนบานและเปน
ท่ีมาของวัฒนธรรมทองถ่ินของชนชาติไทยในปจจุบัน พรรณไม 4 กลุม ไดแก

1) ไผ เปนไมท่ีข้ึนงาย ตายยาก พบไดท่ัวทุกภูมิภาคทั่วประเทศ สามารถนําไป
ใชสรางบาน ทําเครื่องมือเคร่ืองใช ถือไดวาเปนไมสารพัดประโยชนเปนท่ีนิยมของทุกครัวเรือน แต
มีขอจํากัดของไผ คือ มีอายุการใชงานท่ีสั้นมาก

2) กลวย เปนพืชที่จัดไดวาเปนที่นิยมปลูกกันทุกบาน ข้ึนงาย ใชผลทําอาหาร ใบ
และลําตนทําวัสดุใชสอย ใชในงานประเพณีและพิธีกรรมตางๆ แตอายุของพืชวงศกลวยน้ันส้ันกวา
พืชวงศไผ

3) สัก เปนไมที่มีคุณภาพดี แตหายากเพราะมีถ่ินกําเนิดเฉพาะทางภาคเหนือ จุด
เดน คือ เปนไมเนื้อแข็ง นิยมนํามาทําเปนเรือนไทย ใชขุดเรือบางประเภทได

4) ไมยาง จัดไดวาเปนไมที่มีความสําคัญท่ีสุด เปนไมโตงายแตตายยาก สามารถ
ขึ้นไดทุกภูมิภาคของประเทศ คนไทยรูจักนํามาใชประโยชนมากมายหลายหลากชนิด อาจกลาวได
วาในบรรดาไมทั้ง 4 กลุม ไมวงศยางเปนไมท่ีคนไทยนิยมใชกันอยางกวางขวางมากท่ีสุด เชน ใชทํา

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 91

บานเรือน เรือนแพ เครื่องเรือน ใหแสงสวาง ไมยางจัดเปนไมที่มีความคงทน โดยเฉพาะอยางย่ิงใน
การใชทําพาหนะทางนํ้า เชน เรือชนิดตางๆ เรือแขง และเรือในพระราชพิธี

3. ไมวงศยางกับคุณคาทางวัฒนธรรมในสังคมไทย

วัฒนธรรมเปนส่ิงท่ีมนุษยในสังคมตางๆ สรางขึ้นมาเพ่ือแกปญหาพ้ืนฐานเพ่ือใหมีชีวิตรอด
และดํารงอยูได เปนความหมายในภาพองครวม ซ่ึงวัฒนธรรมเปนลักษณะเฉพาะที่อยางหน่ึง (งาม
พิศ, 2547) วัฒนธรรม แบงไดออกเปน 2 ประเภท คือ วัฒนธรรมที่เปนสัญลักษณและจับตองไมได
เชน ภาษาพูด ระบบความเช่ือ โลกทัศน กิริยา มารยาท ขนบธรรมเนียมประเพณี และวัฒนธรรม
ทางวัตถุ เชน อาคารบานเรือน วัด ศิลปกรรม ประติมากรรม ตลอดจนส่ิงของเครื่องใชตางๆ ท่ีใช
เปนประจําทุกวัน (อมรา, 2537) Feilden (2003) ไดแบงคุณคาสําหรับเปนเกณฑทางคุณคาของ
วัฒนธรรมดานตางๆ ที่จัดเปนมรดกทางวัฒนธรรม ออกเปน 3 ดาน ดังนี้

คุณคาดานอารมณ (Emotional values) ไดแก ความอัศจรรย (Wonder) อัตลักษณ
(Identity) ความตอเน่ือง (Continuity) การเคารพนับถือ (Respect and veneration) คุณคาทาง
สัญลักษณและจิตวิญญาณ (Symbolic and spiritual Values) อันเปนคุณคาที่ขึ้นอยูกับตัวบุคคล

คุณคาดานวัฒนธรรม (Cultural values) ไดแก คุณคาเชิงความเปนหลักฐาน
(Documentary) เชิงประวัติศาสตร (Historic) เชิงโบราณคดีและอายุ (Archeological and age)
เชิงสุนทรียภาพและสถาปตยกรรม (Aesthetic and architectural) เชิงภูมิทัศนเมือง (Townscape)
เชิงภูมิทัศนทางธรรมชาติและส่ิงแวดลอม (Landscape and environmental) และเชิงเทคโนโลยี
และวิทยาศาสตร (Technological and scientific)

คุณคาดานประโยชนใชสอย (Use values) ไดแก เชิงการใชสอย (Functional) เชิง
เศรษฐกิจ อันรวมถึงการทองเท่ียวดวย (Economic including tourism) เชิงสังคม อันรวม
ถึงอัตลักษณและความตอเน่ือง (Social including identity and continuity) เชิงการศึกษา
(Educational) และเชิงการเมือง (Politic)

เมื่อนําเกณฑดังกลาวมาปรับใชในการพิจารณาถึงความมีคุณคาของไมวงศยางในสังคมไทย
จากการรวบรวมขอมูลของไมวงศยางท่ีมีความสัมพันธเกี่ยวของกับวิถีชีวิตของคนไทย สามารถนํา
มาจัดกลุมและจําแนกได ดังนี้

92 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

1) คุณคาดานอารมณความรูสึก (Emotional values)

ไมวงศยางเปนไมด้ังเดิมในปาเขตรอนพบไดทุกภูมิภาคของประเทศ มีความหลายหลากทาง
ชนิดพันธุ และสามารถนํามาใชประโยชนไดหลายดาน จึงมีความผูกพันกับคนไทยมาอยางยาวนาน
จนเกิดเปนความเชื่อและการใหคุณคา อันเปนกรอบปฏิบัติในการจัดความสัมพันธระหวางมนุษยกับ
ธรรมชาติ โดยผานอํานาจจากสิ่งท่ีเหนือธรรมชาติเขามาจัดการระบบความสัมพันธดังกลาว ความ
เช่ือของคนไทยที่เก่ียวของกับไมวงศยางเกิดเปนกรอบความคิดและปรากฏออกมาเปนพฤติกรรมใน
รูปแบบตางๆ ต้ังแตในอดีต และยังคงมีรองรอยหลงเหลืออยูในปจจุบัน ดังนี้

(1) การนับถือผีปูตา

ชุมชนในชนบททางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มีการนับถือวิญญาณของบรรพบุรุษประจํา
หมูบาน หรือเรียกวาผีปูตา โดยกอนการตั้งถิ่นฐานใหมของชุมชน ตองมีการรวมตัวกันเพ่ือสรางศาล
ปูตาขึ้นไวประจําหมูบาน เพ่ือเปนที่พํานักของผีปูตาหรือผีใหคุณ โดยเชื่อวาคอยปกปองคุมครอง
สมาชิกทุกคน รวมท้ังมีอํานาจปาฏิหาริยสามารถดลบันดาลใหเปนไปตามความปรารถนา ศาลปูตา
หรือดอนปูตา มักสรางข้ึนในพ้ืนท่ีดอนภายในหมูบาน ซึ่งสวนใหญมีไมตระกูลยางเปนไมเดนขึ้น
กระจายอยูท่ัวไป เม่ือชุมชนมีความเช่ือในความศักดิ์สิทธิ์ของดอนปูตา ทําใหไมกลาเขาไปตัดไม
ทําลายปา หรือจับสัตวที่อยูรอบบริเวณน้ัน จึงเปนเสมือนวาปาดอนปูตาเปนสวนปาอันศักดิ์สิทธ์ิท่ี
แฝงเรนพลังอันลี้ลับและทรงอํานาจไวอยางมั่นคง แมในปจจุบันท่ีความสอดคลองระหวางแนวคิด
ทางสังคมและส่ิงแวดลอมธรรมชาติยังไมบูรณาการเขากันไดอยางแทจริง แตวาผีปูตายังคงเปนผู
อนุรักษทรัพยากรของชุมชนไดอยางมีประสิทธิภาพที่สุด

ความสัมพันธของผีปูตาและชุมชนโดยผานตัวแทนของชุมชน หรือท่ีเรียกวา เฒาจ้ํา ซ่ึง
เปนผูที่ไดคัดเลือกมาจากผูท่ีมีความประพฤติดีและเปนท่ียอมรับของชุมชน เปนผูทําหนาที่ติดตอ
สื่อสารกับผีปูตา ดูแลบริเวณท่ีอยูอาศัย และดําเนินพิธีกรรมตางๆ ปาดอนปูตาจึงเปนสถาบันทาง
สังคมท่ีสําคัญของหมูบานในชนบท ซ่ึงเปนการปองปรามชาวบานไมใหประพฤติผิด ใหอยูในกรอบ
ประเพณีอันดีงามของสังคม เพ่ือใหอยูรวมกันโดยสงบสุข ดังน้ัน จากความเช่ือที่สืบสานตอกันมาจน
กลายเปนวัฒนธรรมดังกลาว เมื่อนํามาพิจารณากับการเกิดสภาพปาของพื้นท่ีอีสานในอดีต ซ่ึงสวน
ใหญเปนปาเต็งรัง ปาเบญจพรรณช้ืน ปาดิบแลง และปาดิบช้ืน ขึ้นกระจายอยูทั่วไปบริเวณที่ราบสูง
และลุมนํ้าลําน้ําโขง ชี มูล โดยมีพรรณไมในวงศยางเปนไมเดนและข้ึนกระจายอยูท่ัวท้ังภาค เชน
เต็ง รัง เหียง พลวง ในปาเต็งรังบนที่ดอน หรือไมกระบาก ยางกราด พะยอม ยางนา ตะเคียนทอง

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 93

ในปาเบญจพรรณ ปาดบิ แลง ปา ดิบชืน้ รมิ หว ยและทองทุงนา ทาํ ใหยงั มพี รรณไมใ นวงศย างหลงเหลอื
อยูเปนปาละเมาะ หยอมเล็กหยอมนอยกระจัดกระจายอยูท่ัวไป จนเกิดเปนปาดอนปูตา ซึ่งมักเปน
ปาใกลหมูบานท่ีมีบานเรือนอยูในท่ีดอน โดยบางทองท่ีไดใชพ้ืนที่ปาเหลานี้เปนปาชา แหลงเล้ียงสัตว
หรือแหลงหาอาหาร

(2) ความเช่ือเก่ียวกับการตีผึ้ง

น้ําผ้ึงเปนสารใหความหวานชนิดแรกท่ีมนุษยใชเปนอาหารกอนท่ีจะรูจักนํ้าตาล และ
สรรพคุณของน้ําผ้ึงไดถูกกลาวถึงมาตั้งแตยุคโบราณ ในสมัยกรีกและอียิปต นอกจากนี้เรื่องราวของ
นํ้าผ้ึงยังปรากฏอยูในหลักฐานสําคัญตางๆ ทั้งคัมภีรไบเบิล คัมภีรอัลกุรอาน และพระไตรปฎก นับ
ไดวาต้ังแตอดีตจนถึงปจจุบัน น้ําผึ้งเปนหน่ึงในสิ่งท่ีมนุษยทุกชาติทุกภาษา นํามาใชประโยชน และ
ยอมรับวาเปน “ยาอายุวัฒนะขนานแท” (นิรนาม, 2548)

ผ้ึงในธรรมชาติของประเทศไทยมีอยูดวยกัน 3 ชนิด คือ ผ้ึงหลวง ผึ้งมิ้ม ผึ้งโพรง ซึ่ง
ลวนมีถ่ินกําเนิดอยูในเอเชีย ผ้ึงท่ีพบเฉพาะในธรรมชาติไมสามารถนํามาเล้ียงไดคือ ผ้ึงหลวง
(Apis dorsata frabicius) ชึ่งเปนผ้ึงที่มีขนาดใหญที่สุด ชอบทํารังอยูบนตนไมสูง เชน ตนยาง ตน
ตะเคียน หรือทํารังบนหนาผาสูง เนื่องจากผึ้งหลวงเปนผึ้งตัวใหญมีพิษมากในเหล็กไน จึงทําใหศัตรู
ของมันไดรับบาดเจ็บสาหัส ผูใดที่ถูกผึ้งหลวงตอยอาจเปนไขหรือเสียชีวิตได ผึ้งหลวงบินไปไดไกล
หากินเกง จึงผลิตนํ้าผึ้งไดมาก บางครั้งรังหนึ่งอาจมีน้ําผึ้งถึง 15 กิโลกรัม น้ําผ้ึงท่ีไดจากผึ้งหลวง
ยอมรับกันวาเปนน้ําผึ้งท่ีมีคุณภาพสูง แตเนื่องจากพฤติกรรมของผ้ึงหลวงชอบทํารังในท่ีโลงแจง และ
อยูท่ีสูง ไมชอบถูกรบกวน จึงไมสามารถนําผึ้งชนิดน้ีมาเลี้ยงได แตควรอนุรักษใหมีอยูในธรรมชาติ
เพราะตนไมหลายชนิดตองการผึ้งหลวงชวยผสมเกสร (ศูนยสงเสริมและพัฒนาอาชีพการเกษตร
จังหวัดเชียงใหม, มปป.)

ในการเก็บหารวงผ้ึงหลวงของชาวบานในประเทศไทย บนตนไมสูงๆ เชน ยางนา และยวน
ผึ้ง (Ficus albipila King.) อาจมีการวาคาถาเวทมนตเพื่อปองกันมิใหผ้ึงตอย ซ่ึงพบไดในการตีผึ้ง
ของคนโบราณจากคําจารึกบนใบลานของชาวลานนา (ปบสา) และจากคําบอกเลาของชาวเหนือท่ี
เลาตอกันมา (บุญชุบ, 2542ก) ดังนี้

คนโบราณกอนจะไปตีผ้ึง ตองถือสัจจะ เชน ไมอาบน้ําในชวง 3 - 7 วัน (ระหวางการตีผึ้ง)
กอนการตีผึ้งมีคาถาเวทมนตรท่ีใช คือ

- คาถาหัวใจหมี สะ-สิ-มิ-ระ เม่ือเขาไปในปา ผ้ึงและแมลงอื่นๆ จะไมตอย

94 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

- คาถาบังไพร เพื่อปองกันภาวนาเพื่อปดบังเจาปา เจาเขา เจาของที่เห็นการกระทําของ
พวกตีผ้ึง นอกจากน้ียังใชปองกันอุบัติภัยที่อาจเกิดจากการตกลงจากตนไม ถูกตอย ถูกสัตวทําลาย
และปองกันภยันตรายที่เกิดขึ้น

- คาถาบังไพร ใชสําหรับขออนุญาตเจาปา เจาเขา เจาท่ี เจาทาง เพื่อเปนการเบิกทางเขาไป
ในปาเพื่อตีผึ้ง

- คาถาเสกตอย คือ ไมสําหรับตอกติดตนไม สําหรับเหยียบเพ่ือปนขึ้นและลงตนไม

นอกจากน้ันยังมีการสรางศาลเพียงตา หรือการจัดของถวายเจาที่เจาทางไวที่โคนตนไมที่
ขึ้นไปตีผึ้ง สวนในภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีการเลากันวา นักตีผ้ึง กอนข้ึนตีผ้ึงใชน้ํามันยางทาตัว
สําหรับการตัดรังผึ้ง คนโบราณจะตัดรังเหลือท้ิงไวเพ่ือใหผ้ึงสรางรังเพ่ิมข้ึนมาใหมได

(3) ความเชื่อเกี่ยวกับไมตะเคียน

แมน้ํานานเปนแมนํ้าสายหลักในจังหวัดนานที่ไหลผานตัวเมืองไปยังที่ตางๆ เรือจึงถือเปน
พาหนะสําคัญที่ชาวนานและเจาผูครองนครใชในการเดินทางไปมาหาสูและเช่ือมสัมพันธไมตรีกับ
หัวเมืองตางๆ และเกิดเปนประเพณีการแขงเรือเกาแกท่ีบรรพบุรุษชาวนานไดปฏิบัติสืบทอดกันมา
หลายช่ัวอายุคน การแขงเรือเมืองนานเกิดข้ึนครั้งแรกเมื่อไรไมปรากฏหลักฐาน มีคําบอกเลาสืบตอ
กันมา และรองรอยจากซากเรือแขงเกาแกท่ีชํารุด บางลําอายุรวม 200 ป เชน เรือเสือเฒาทาลอ
บานทาลอ อําเภอภูเพียง ขุดเม่ือ พ.ศ. 2359 เรือเสือเฒาบุญเรือง บานบุญเรือง อําเภอเวียงสา ขุด
เมื่อ พ.ศ. 2380 และ เรือคําแดงเทวี (นางดูงาม) บานนาเตา อําเภอทาวังผา ขุดเมื่อ พ.ศ. 2390 จึง
เปนขอมูลเชื่อไดวาเรือแขงเมืองนานเกิดมาพรอมกับความเปนเมืองนาน และการขุดเรือแขงเมือง
นานไดใชไมตะเคียนทั้งตน นับตั้งแตสมัยโบราณมีความเชื่อวาตนตะเคียนท่ีนํามาขุดเปนเรือแขงน้ัน
มีนางไมรุกขเทวดาสิงสถิตอยู เมื่อเวลาตัดหรือโคนเพ่ือนํามาขุดเรือแขงตองตรวจสอบวามีลักษณะ
ถูกตองตามตําราหรือไม

เม่ือพบตนตะเคียนที่ตองการนําไปขุดเรือแขง ตองไดรับการอนุญาตและเห็นชอบใหดําเนิน
การตัดโคนไดจากหนวยราชการ รวมถึงหมูบาน ชุมชนเจาของพ้ืนท่ีตองเตรียมการเปนอยางดี โดย
เฉพาะตองปรึกษาพระสงฆท่ีเปนเจาอาวาสวัด ผูที่มีความรูเก่ียวกับทางดานไสยศาสตรเพ่ือดําเนิน
การตรวจหาวันเวลาท่ีเหมาะสมและถูกตองตามฤกษของหมูบาน หลังจากน้ันผูนําหมูบาน คณะ
กรรมการหมูบาน และชาวบานรวมตัวกันท่ีวัด เพ่ือขอพรจากเจาอาวาสหรือพระสงฆที่เคารพนับถือ
กอนเดินทางไปตัดตนตะเคียน

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 95

บริเวณตนตะเคียนที่จะตัด ผูทําพิธีผูเฒา (ขาวจ้ํา) ผูแก คณะกรรมการหมูบานดําเนินการ
ทําพิธีกรรมอันเปนมงคล และตองทําพิธีบวงสรวงสังเวย เพื่อขอขมาลาโทษ ขออนุญาตเจาที่ เจาทาง
เจาแมตะเคียน เสียกอน ใหการตัดไมตะเคียนดําเนินการไปดวยความเรียบรอย ไมใหพบปญหา
อุปสรรคตางๆ ท่ีมิคาดถึงและไมใหผูท่ีรวมคณะมาตัดไมตะเคียนคร้ังน้ีประสบอันตรายใดๆ เมื่อมา
ตัดไมตะเคียนในปา เม่ือตัดมาแลวยังไมสามารถขุดเปนเรือแขงไดทันที เพราะมีความเชื่อวาตองดู
ตาของไมที่ปรากฏอยูบนตนตะเคียน วาตรงกับตาไมที่ดีท่ีใหคุณ หรือตาไมที่รายท่ีใหโทษ คลายกับ
ความเช่ือในการนับตาไมท่ีนํามาทําเสาเรือนของคนพ้ืนเมืองนานแตเดิม (ราเชนทร, มปป.) นอกจากนี้
ยังพบวาการขุดเรือกอเระของจังหวัดปตตานี จะใชไมตะเคียนทองเชนกัน แตในปจจุปนไมตะเคียน
ทองจากปาธรรมชาติไดลดนอยลง และชาวบานไดมีการหันมาปลูกไมตะเคียนทองไวเพื่อการอนุรักษ
เรือกอเละ

2) คุณคาดานวัฒนธรรม (Cultural values)

คุณคาดานวัฒนธรรมของไมวงศยางในที่นี้ เก่ียวของกับคุณคาเชิงความเปนหลักฐานเชิง
ประวัติศาสตร เชิงภูมิทัศนทางธรรมชาติและส่ิงแวดลอม และสิ่งประดิษฐทางวัฒนธรรม ไดแก

(1) ความเปนหลักฐานเชิงประวัติศาสตร

ในสมัยกรุงสุโขทัย ในชวงป พ.ศ. 1762 - 1781 พอขุนบางกลางหาว เจาเมือง บางยาง แควน
นครไทย ขณะนั้นอยูในอํานาจของขอม ตองสงสวยน้ําใสสะอาดบริสุทธิ์ใสตุมดินเผาเคลือบหรือตุม
สําริดไปยังนครธม พอขุนบางกลางหาว ไดส่ังการใหสานกระออมไมไผยาชันน้ํามันยาง เพื่อปองกัน
ไมใหนํ้าร่ัวใสแทนตุมซ่ึงเบากวา เมืองบางยางสมัยสุโขทัยในราชวงศพระรวงเปนแหลงประกอบอาชีพ
ผลิตน้ํามันยาง ชันยาง เปนแหลงคาขายและสงออก จนถึงรัชสมัยพอขุนบางเมือง พระรวงองคท่ี 2
เมืองทรงครองราชยสมบัติ ทรงไดทํานุบํารุงและสงวนเขตปาหมูบานยางนาไวเปนสมบัติของแผนดิน
เมืองบางยางถูกลบเลือนไปตามกาลเวลา เนื่องจากมีการเปลี่ยนแปลงในการจัดการปกครองจากสมัย
อยุธยาจนถึงกรุงรัตนโกสินทร ปจจุบันคืออําเภอนครไทย กับอําเภอวังทอง จังหวัดพิษณุโลก ซ่ึงเปน
อาณาเขตของเมืองบางยาง จากการเขาไปสํารวจพ้ืนที่แหลงประวัติศาสตรทางนิเวศวิจัย โดยคณะ
ศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช พื้นท่ีปาที่ยางถูกบุกรุกเปนปาสงวนแหงชาติ ของกรม
ปาไม และปรากฏหลักฐานการตั้งบานเรือนและหลักแหลงของชุมชนอยูกลางดง ปายางนา พบวามี
หมูบานบอยาง น้ํายาง หนองยาง และคลองยาง ในขณะท่ีบานกลาง อําเภอวังทอง พบทอนไมยาง
นาขนาดใหญกลางทุงนา ซึ่งชาวบานยังคงเก็บรักษาไวเพื่อเคารพบูชาบรรพบุรุษ

96 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

ในรัชสมัยพอขุนรามคําแหงมหาราชครองเมืองศรีสัชนาลัย มีการสรางเตาเคร่ืองเคลือบ
ดินเผาเน้ือดีข้ึนในกลางปาไมยางนา เปนท่ีนิยมของชาวจีน จึงไดช่ือวาเคร่ืองเคลือบศรีสัชนาลัย
หรือเคร่ืองสังคโลก ผลผลิตจากเตาเผาดวยไมยางนาใหความรอนเคลือบสีสวยสดใส เปนเตา
ประวัติศาสตรแหงอุทยานแหงชาติศรีสัชนาลัย ท่ีกรมศิลปากรไดขึ้นทะเบียนไวเปนโบราณวัตถุของ
ชาติ ความสําคัญของปายางนาในศรีสัชนาลัยทําใหสามารถสงเคร่ืองเคลือบสังคโลกไปยังเมืองจีน
และเมืองชวา (ประชิด, 2542)

(2) ภูมิทัศนทางธรรมชาติและส่ิงแวดลอม

การตั้งช่ือเปนวัฒนธรรมอยางหน่ึงของคนไทย และเชื่อกันวาการตั้งชื่อใหเปนมงคลจะสงผล
ใหเจาของช่ือมีความสุขความเจริญ มีฐานะและมีสุขภาพดี ความเชื่อในเรื่องการต้ังช่ือนอกจากใชต้ัง
ชื่อบุคคลแลว การต้ังชื่อสถานท่ีตางๆ โดยจะถือคติเชนเดียวกันเปนสวนใหญ บางชื่อไดรับการเรียก
ขานกันมานานนับรอยป ช่ือท่ีเรียกขานจึงมีความหมาย ความผูกพันหรือความศรัทธาและมีเรื่องราว
ความเปนมาท่ีนาสนใจ ดังน้ี

ภูมินามวิทยา (Toponymy) คือ การศึกษาชื่อสถานที่ หรือ ภูมินาม ที่เก่ียวกับท่ีมา ความ
หมาย และการใช การจัดกลุมชื่อ (Typology) เปนสาขาหน่ึงของนามวิทยา (Onomatology) โดย
ทั่วไปหมายถึง ช่ือของแผนดิน ชื่อของสถานที่ตางๆ ท่ีเกิดข้ึนตามธรรมชาติ และส่ิงท่ีมนุษยสรางขึ้น
ในบางคร้ังมีผูใชเรียกวา “ชื่อบานนามเมือง” ภูมินามวิทยาจึงเปนการศึกษาเรื่องราวเกี่ยวกับประวัติ
ความเปนมาของช่ือบานนามเมือง ช่ือของสถานท่ีตางๆ ท่ีตั้งข้ึนเปนการกําหนดความหมายเพ่ือ
ใหส่ือสารไดตรงกัน ถาพิจารณาตามช่ือที่ตั้งขึ้น อาจจําแนกตามลักษณะภูมิประเทศ พันธุไม สัตว
ตํานาน เหตุการณในประวัติศาสตร ชื่อ สกุล หรือตําแหนงของบุคคล ความเช่ือ ชาติพันธุ และการ
ประกอบอาชีพ เปนตน (เรไร, มปป.)

ในเมืองใหญๆ สมัยกอนมีตนไมใหญอยูทุกเมือง เรียกวา ไมหมายเมือง และทิ้งตนไมใหญ
น้ันเอาไวเพื่อเปนที่สิงสถิตของเทพาอารักษเมือง ตอมาไดเปลี่ยนจากไมหมายเมืองเปนพระสถูปองค
ใหญ เชน วัดเจดียหลวง หรือเปลี่ยนเปนเสาหลักเมือง ในสวนท่ีเกี่ยวของกับไมวงศยาง คือ การนํา
ช่ือไมวงศยางมาต้ังเปนช่ืออําเภอ ตําบล หมูบาน และวัดวาอาราม อยูท่ัวประเทศ เชน อําเภอยางชุม
(ศรีสะเกษ) อําเภอยางตลาด (กาฬสินธุ) อําเภอทายาง (เพชรบุรี) อําเภอทาสองยาง (ตาก) ตําบล
ยางชุม (อําเภอชะอํา) ตําบลยางชุม (อําเภอกุยบุรี) บานยาง (อําเภอบรบือ) บานยางงอย (อําเภอ
ศรีสงคราม) บานยางคู (อําเภอเมืองรอยเอ็ด) บานยางทองใต (เชียงใหม) วัดยางนอย (อุบลราชธานี)
วัดยางนา (อําเภอบานสราง) วัดยางทอง (เชียงใหม) และ น้ําตกหวยยาง (อําเภอทับสะแก) เปนตน
(อําพล, 2542)

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 97

เสนหา และทิพยสุดา (2542) ไดทําการศึกษาภูมินามจังหวัดพิษณุโลก มีชื่อไมวงศยาง
ปรากฏเปนชื่อหมูบาน ซึ่งมีความเปนมาท่ีเก่ียวของกับสภาพพื้นท่ีและพรรณไมวงศยาง ทําใหเห็นถึง
สภาพแวดลอมในอดีต และเปนแนวทางสําหรับการอนุรักษสภาพแวดลอมทางธรรมชาติในอนาคต
ไดเปนอยางดี รวมถึงการฟนฟูโดยการปลูกไมวงศยางในพ้ืนที่เดิม รายชื่อหมูบานท่ีมีความสัมพันธ
กับไมวงศยางที่ไดรวบรวมมาในครั้งน้ี ไดแก

บานยาง อยูในตําบลทางาม เดิมหมูบานนี้ช่ือวา บานนางย้ัง ตอมาเปลี่ยนเปนบานยาง
เน่ืองจากมีตนยางข้ึนเรียงกันมาหนาทึบ จึงเรียกวา บานยาง

บานยางเอน อยูในตําบลทาโพธ์ิ หมูบานนี้ตั้งมาประมาณ 200 - 300 ป เดิมบริเวณนี้เต็ม
ไปดวยปารกทึบไมมีผูคนอยูอาศัย ไดมีชาวบานกลุมหนึ่งเขามาแผวถางเพ่ือเปนที่อยูอาศัย และ
ทําการเพาะปลูก เพราะเห็นวาพื้นที่ติดกับแมนํ้านาน และไดพบซากปรักหักพังของวัด ซึ่งภายใน
บริเวณวัดไดมีตนยางข้ึนอยูทั่วไป ประกอบกับมีตนยางขนาดใหญตนหน่ึงข้ึนอยูริมตล่ิง แตลําตน
ทอดเอนลงไปทางแมน้ําโดยไมโคน ชาวบานจึงเรียกวา หมูบานยางเอน

บานยางโกลน อยูในตําบลยางโกลน สมัยกอนหมูบานนี้ตั้งอยูที่ทุงนาช่ือหวยโค ตอมา
เกิดไฟปาลุกลามเผาไหมบานเรือนเสียหาย จึงยายมาอยูที่ใหม ซ่ึงมีตนยางขนาดใหญอยูในบุงนํ้าซํา
กลางหมูบาน เมื่อตนยางตายลง แตนําไปใชทําอะไรไมได จึงเรียกชื่อหมูบานวา บานยางโกลน และ
ยังเปนช่ือของตําบล

บานยางแขวนอู อยูในตําบลบางระกํา สมัยกอนบริเวณ 5 หมูบาน มีตนยางสองตนใหญ
ข้ึนอยูหางกันประมาณ 3 เมตร แผก่ิงกานสาขากันลักษณะเหมือนเปล หรือภาษาถิ่นเรียกวา อู จึง
ตั้งชื่อหมูบานวาบานยางแขวนอู

บานยางโทน อยูในตําบลไผลอม หมูบานน้ีมีตนยางใหญอยูเพียงตนเดียว สามารถมองเห็น
ไดแตไกล จึงเรียกวา บานยางโทน

บานยางโทน อยูในตําบลวัดพริก สมัยกอนหมูบานน้ีมีตนยางเปนจํานวนมาก แตมีตนยาง
อยูตนหนึ่งอยูโดดเดี่ยว และมีขนาดใหญโตมาก ดวยสาเหตุท่ีมีตนยางข้ึนอยูตนเดียวและหางไกล
จากกลุมตนยางอื่นๆ ชาวบานจึงเรียกหมูบานนี้วา หมูบานยางโทน

บานยางประดา อยูในตําบลวงฆอง ยอนหลังไปประมาณ 30 - 40 ป หมูบานน้ีเปนปารก

98 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

มาก ปาสวนใหญเปนตนยางเปนจํานวนมาก ขึ้นเรียงรายประดาหนาเต็มพ้ืนท่ีไปหมด ชาวบานจึง
เรียกวา บานยางประดา

บานวังยาง อยูในตําบลวังยาง หมูบานน้ีเคยเปนปาดงดิบมากอน สวนใหญเปนปาไมยาง
มีคนเขามาต้ังปางพักเพ่ือมากรีดน้ํายาง จึงเรียกวา ปางยาง ตอมามีราษฎรมาอาศัยมากขึ้น จึงเรียก
ช่ือหมูบานเปน บานวังยาง

บานวัดยาง อยูในตําบลวังน้ําคู หมูบานวัดยาง สมัยกอนชาวบานปลูกบานเรือนอยูใน
ทองคุง มีลักษณะเปนแหลมยืนออกไปในมีพ้ืนท่ีประมาณ 400 - 500 ไร มีตนยางนาขนาดใหญข้ึน
เต็มไปหมด ในบริเวณพื้นท่ีปายางไมมีคนกลาเขาไปอาศัยอยู เนื่องจากกลัวตนไมยางโคนลงมาทับ

บานหนองยาง อยูในตําบลบานยาง หมูบานนี้แยกออกมาจากหมูที่ 6 บานทาสะเดา
เนื่องจากท่ีตั้งหมูบานมีตนยางและหนองนํ้าจํานวนมาก จึงต้ังช่ือหมูบานน้ีวา บานหนองยาง

บานคุยยาง อยูในตําบลบางระกํา บริเวณหมูบานนี้เคยเปนปาดงดิบท่ีมีตนยางและตนไม
อื่นๆ ข้ึนหนาแนน และเปนท่ีพ้ืนท่ีสูง ราวป พ.ศ. 2473 มีผูคนหนีนํ้าทวมมาจับจองท่ีทํากินในปา
แหงน้ี และราษฎรเพิ่มจํานวนมากขึ้นจนตั้งเปนหมูบานได ในป พ.ศ. 2480 ต้ังชื่อหมูบานวา บาน
คุยยาง

บานทายยาง อยูในตําบลมะตอง เดิมหมูบานน้ีเปนหมูบานที่มีตนยางขึ้นมากมายมี
ประชากรอาศัยอยูประมาณ 20 หลังคาเรือน ตอมามีประชากรเพิ่มข้ึน ทางราชการไดมีคําส่ังใหจัด
ต้ังเปนหมูบานข้ึน จึงเรียกชื่อหมูบานน้ีวา “หมูบานทายยาง” เพราะตั้งอยูในกลุมของทาย ตนยาง

บานน้ํายาง อยูในตําบลบานกลาง ตั้งข้ึนเมื่อป พ.ศ. 2453 หมูบานน้ีมีเขากระยางลอมรอบ
ทางทิศตะวันออกและทางทิศเหนือ มีคลองนํ้ายางซึ่งตนนํ้าไหลมาจากเขากระยาง สองฝงคลองมีตน
ยางข้ึนเปนจํานวนมาก ชาวบานจึงเรียกช่ือหมูบานวา บานนํ้ายาง

บานบางยางพัฒนา อยูในตําบลหนองกะทาว สมัยกอนที่หมูบานนี้เปนปาดงกวางใหญ มี
ชาง กระทิง กวาง หมี เสือ หมูปา มากมาย และมีตนยางขนาดใหญเทา 7 คนโอบ ปจจุบันตนยาง
เหลือแตตนเล็กๆ เทาน้ัน เม่ือชาวบานเขามาตั้งบานเรือนรวมเปนหมูบาน จึงตั้งช่ือวา บานยาง ตาม
ชื่อตนไม ตอมาทางราชการไดเขามาจัดสรรท่ีดินใหทํากิน และวางแผนพัฒนาหมูบาน จึงเพ่ิมช่ือเปน
บานยางพัฒนา

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 99