การอนุรักษ์และใช้ประโยชน์ไม้วงศ์ยาง

ภาพท่ี 8.1 การปลอยและดูดซับกาซเทียบเทากาซคารบอนไดออกไซดในสาขาปาไม
พ.ศ. 2543 (ศูนยวิจัยเศรษฐศาสตรประยุกต, 2553)

กลไกหนึ่งท่ีเก่ียวกับการจัดการปาไมคือ การดําเนินโครงการรวมกันระหวางประเทศ
พัฒนาแลวกับประเทศกําลังพัฒนาในการลดปริมาณการปลอยกาซเรือนกระจกโดยการจัดทํากลไก
การพัฒนาท่ีสะอาด (Clean Development Mechanism: CDM) ที่ปนเพียงกลไกเดียวในฐานะ
กลุมประเทศนอกภาคผนวกที่ 1 (Non-Annex 1) รวมทั้งประเทศไทย ซึ่งไมมีพันธกรณีในการลด
ปริมาณการปลอยกาซเรือนกระจกที่สามารถรวมดําเนินการได และในจํานวนโครงการภายใตกลไก
การพัฒนาที่สะอาดท้ังหมด 15 ประเภท มีโครงการท่ีเกี่ยวของกับภาคปาไมเพียงประเภทเดียวคือ
โครงการปลูกปา (Afforestation/Reforestation) ซึ่งเปนโครงการเนนการเพิ่มพ้ืนท่ีสําหรับเปน
แหลงกักเก็บคารบอน เน่ืองจากการดําเนินการปลูกปาตามกลไกการพัฒนาที่สะอาดน้ัน มีเง่ือนไข
และขอกําหนดมากมาย ทําใหทั่วโลกมีโครงการปลูกปาภายใตกลไกการพัฒนาท่ีสะอาดที่ไดรับการ
รับรองจากคณะกรรมการบริหารกลไกการพัฒนาที่สะอาดนอยมาก

ในป พ.ศ. 2548 การประชุมสมัชชารัฐภาคีอนุสัญญาฯ คร้ังที่ 11 ณ เมืองมอนทรีออล
ประเทศแคนาดา ไดมีการเสนอแนวคิดใหเพ่ิมเรื่องของการทําลายปาเขาไปในกลไกการพัฒนาท่ี
สะอาด โดยประเทศปาปวนิวกินีและประเทศคอสตาริกา ซึ่งไดรับการสนับสนุนจากประเทศภาคี
สมาชิกอ่ืนๆ รวมท้ังประเทศไทย ตอมาแนวคิดดังกลาวมีความชัดเจนมากข้ึนในการประชุมสมัชชา
รัฐภาคีอนุสัญญาฯ คร้ังท่ี 13 ณ เมืองบาหลี ประเทศอินโดนีเซีย เมื่อเดือนธันวาคม พ.ศ. 2550

200 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

โดยกําหนดใหเปนกลไกเพิ่มเติมและเปนอิสระไมเก่ียวของกับกลไกการพัฒนาท่ีสะอาดเรียกวา
การลดการปลอยกาซเรือนกระจกจากการทําลายปาและความเสื่อมโทรมของปาในประเทศกําลัง
พัฒนา หรือเรดด (Reducing Emission from Deforestation and Degradation in Developing
Countries: REDD) โดยเห็นชอบในหลักการของ เรดด 4 ประการหลัก

ประการแรก เห็นวามีการทําลายปาเปนส่ิงที่เกิดทั่วไปในประเทศกําลังพัฒนา

ประการท่ีสอง การดูแลรักษาปา หรือการเพิ่มพ้ืนท่ีปากอใหเกิดประโยชนตอส่ิงแวดลอม
ของโลกโดยรวม

ประการที่สาม ผูดูแลรักษาปา หรือเพ่ิมพื้นท่ีปาควรไดรับผลตอบแทน

ประการท่ีสี่ เปนกลไกท่ีสรางแรงจูงใจเชิงบวก

ในเดือนตุลาคม 2552 มีการเจรจาในการประชุม “Bangkok Climate Change Talk” ณ
กรุงเทพฯ รูปแบบของเรดด ไดพัฒนาเปนเรดดพลัส (Reducing Emissions from Deforestation
and forest Degradation in developing countries; and the role of conservation,
sustainable management of forests and enhancement of forest carbon stocks) คือ
การลดการปลอยกาซเรือนกระจกจากการทําลายปาและความเสื่อมโทรมของปาในประเทศกําลัง
พัฒนา (โดยเพ่ิม) และบทบาทของการอนุรักษ สงเสริมการจัดการปาอยางยั่งยืน และการฟนฟูปา
ซึ่งเปนการกักเก็บคารบอน โดยกิจกรรมตางๆ ท่ีเกิดข้ึนของเรดดพลัส นั้นตองมีลักษณะของกิจกรรม
ดานการปาไมใน 5 ประเภทกิจกรรมหลักคือ (สมหญิง และคณะ, 2555)

การลดการปลอยกาซเรือนกระจกจากการทําลายปา
การลดการปลอยกาซเรือนกระจกจากการทําใหปาเส่ือมโทรม
การอนุรักษปาไมเพ่ือกักเก็บคารบอน
การจัดการปาไมอยางยั่งยืน
การสงเสริมการกักเก็บคารบอนในภาคปาไม

การเจรจาเก่ียวกับเร่ืองเรดดพลัส มีขอถกเถียงโตแยงในหลายแงมุม ในดานหน่ึง หากใหมี
การซ้ือขายคารบอนเครดิตจากกลไกเรดดพลัส ประเทศท่ีพัฒนาแลวมีโอกาสท่ีใชคารบอนเครดิตจาก
กลไกเรดดพลัส เพื่อชวยใหบรรลุเปาหมายพันธกรณีการลดกาซโดยลดผลกระทบดานเศรษฐกิจ
เน่ืองจากการลดกาซเรือนกระจกในภาคปาไมมีตนทุนตํ่ากวาการลดกาซในภาคอุตสาหกรรม ใน
ขณะเดียวกันประเทศกําลังพัฒนาขนาดใหญ ท่ีมีการเติบโตทางเศรษฐกิจและปลอยกาซเรือน
กระจกในปริมาณสูงซ่ึงกําลังถูกกดดันใหมีความรับผิดชอบในการลดกาซเรือนกระจกมากขึ้น จะมี

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 201

โอกาสใชกลไกเรดดพลัส เปนกิจกรรมสําคัญเพื่อการลดกาซเรือนกระจก และยังมีโอกาสไดรับการ
สนับสนุนดานงบประมาณจากประเทศท่ีพัฒนาแลวมากข้ึนดวย แตในมิติทางดานสิ่งแวดลอมและ
ความเปนธรรม มีประเด็นขอวิจารณและขอหวงกังวลตอการใชกลไกเรดดพลัส เพื่อหลบเล่ียงการ
ลดกาซเรือนกระจกจากแหลงกําเนิดในประเทศท่ีพัฒนาแลว และถายโอนภาระในการลดกาซมายัง
ประเทศกําลังพัฒนามากขึ้น

ประเทศไทยไดแสดงทาทีสนับสนุนการดําเนินการตามกลไกเรดดพลัส เน่ืองจากเปนกลไก
ท่ีมีเปาหมายในการดูแลรักษาปาซึ่งสอดคลองกับนโยบายการปาไมแหงชาติ อยางไรก็ตามเร่ืองเรดด
และ เรดดพลัส ยังคงมีประเด็นที่มีขอถกเถียงอภิปรายระหวางผูมีสวนเกี่ยวของทั้งในสวนองคกรภาค
รัฐและองคกรภาคประชาสังคมในประเทศไทยในอีกหลากหลายแงมุม ตั้งแตในประเด็นคํานิยามของ
“ปา” ที่เหมาะสมสําหรับประเทศไทย เร่ืองสิทธิของชุมชนทองถ่ิน เร่ืองการกระจายผลประโยชนท่ี
เกิดข้ึน เรื่องกลไกทางการเงินท่ีเหมาะสม ผลกระทบตอปญหาความขัดแยงดานปาและท่ีดิน ฯลฯ
รวมไปถึงประเด็นวาประเทศไทยควรเขารวมและนําเอากลไกเรดดพลัส มาใชกับการบริหารจัดการ
ปาของประเทศไทยหรือไม นอกจากนี้ ยังมีประเด็นในเชิงวิชาการท่ีตองศึกษาและพิจารณาอยาง
รอบคอบ ตัวอยางเชน การกําหนดเสนฐานอางอิงหรือระดับการปลอยกาซเรือนกระจกท่ีเหมาะสม
และเปนประโยชนตอการดําเนินกลไกเรดดพลัสของไทย ระบบการตรวจวัด การรายงาน และการ
ทวนสอบ (Measurable, Reporting, and Verification หรือ MRV) สําหรับภาคปาไม เปนตน
(บัณฑูร, 2554)

3) บทบาทของไมวงศยางกับเรดดพลัส

เนอื่ งจากไมว งศย างเปน ไมท อ งถนิ่ ของประเทศไทย กระจายอยใู นปา ชนดิ ตา งๆ ตงั้ แตค วามสงู
ระดับน้ําทะเลเฉล่ียปานกลางถึงระดับ 1,000 เมตร ขึ้นไป จัดเปนพรรณไมหลักของปาเขตรอน
โดยสามารถพบไดท้ังในปาไมผลัดใบ และปาผลัดใบหรือทนแลง มีความสัมพันธกับวิถีชีวิตของคน
ไทยมานับแตอดีต ทั้งในเร่ืองของความเช่ือ คุณคาทางประวัติศาสตรและวัฒนธรรม รวมถึงการใช
ประโยชนในดานตางๆ ท้ังดานอาหาร ท่ีอยูอาศัย สมุนไพร และใชประดับ รวมถึงผลผลิตตางๆ ที่
ไดจากปาไมวงศยาง จนกระทั่งเมื่อสภาพเศรษฐกิจและสังคมเปลี่ยนไป มีการใหมูลคาของเน้ือไม
จากระบบเศรษฐกิจท่ีละเลยความสัมพันธของวัฒนธรรมทองถิ่น จึงทําใหปริมาณไมวงศยางลดลง
อยางรวดเร็ว

การสงเสริมใหประชาชนท่ัวไปอนุรักษไมวงศยางจึงมีแนวโนมที่จะประสบผลสําเร็จและ
ไดรับการตอบรับเปนอยางดี เน่ืองจากประชาชนสามารถสัมผัสไดถึงความสําคัญและมีความผูกพัน
กับทองถิ่นไทยนับแตอดีต ดังน้ันหากนําคุณคาของไมวงศยางไปใชในการสงเสริมในการอนุรักษ

202 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

ทรัพยากรทางธรรมชาติ อยางเชนการดําเนินตามกลไกเรดดพลัส จะชวยใหประชาชนรูสึกถึงผล
สําเร็จรวมกันไดเพราะเปนส่ิงที่สอดคลองตองกันท้ังทางวัฒนธรรมและธรรมชาติแวดลอม

บทบาทของไมวงศยางที่เก่ียวของกับกลไกเรดดพลัส พอจะจําแนกออกเปน 2 สวน ดังน้ี

(1) ไมวงศยางในเขตปาอนุรักษ

ในการสงเสริมใหมีการปลูกปาหรือการฟนฟูระบบนิเวศใหไดผลดีน้ัน จําเปนตองใชไม
ดั้งเดิมในทองถ่ิน เพื่อใหรักษาระบบนิเวศใหใกลเคียงกับอดีต ซึ่งจะสงผลดีตอสิ่งมีชีวิตอ่ืนๆ สามารถ
หาแมไมไดงาย และเหมาะสมกับสภาพแวดลอมของพรรณไมนั้น รวมทั้งยังสามารถมีชีวิตรอดและ
สืบตอพันธุตามธรรมชาติไดเปนอยางดี ไมวงศยางเปนไมด้ังเดิมสามารถพบอยูในทุกพื้นที่ มีท้ังไม
โตเร็ว เชน กระบาก ยางนา และไมโตชา เชน พะยอม การฟนฟูและเพ่ิมพื้นที่ปาดวยไมวงศยางจึง
เปนแนวทางการจัดการปาอยางย่ังยืน รวมทั้งผลผลิตที่จะเกิดขึ้นตามมาจากปาไมวงศยาง ท้ังพืช
อาหาร เห็ด สมุนไพร ที่วิวัฒนาการมาพรอมกับระบบนิเวศดั้งเดิมในพื้นที่น้ันสามารถเอ้ือประโยชน
ตอชุมชนใกลเคียงใหเล็งเห็นคุณคาที่จะเขามามีสวนรวมในการอนุรักษและปกปองผืนปาตอไป

สําหรับชุมชนที่อาศัยอยูบริเวณเขตปาอนุรักษ สวนใหญมักเปนชุมชนด้ังเดิมท่ีมีการต้ัง
ถิ่นฐานมายาวนาน รวมทั้งชุมชนที่อพยพหรือถูกโยกยายเขามาอยู มักมีจารีตวัฒนธรรมประเพณีที่
ผูกพันกับสภาพแวดลอม รวมท้ังความเชื่อ ความเคารพตอธรรมชาติ และส่ิงที่เหนือธรรมชาติ ซึ่งส่ิง
เหลานี้เปนการบมเพาะประสบการณและตองเรียนรูมาอยางยาวนาน จากส่ิงที่มีอยูตามธรรมชาติ
ในระบบนิเวศของตน เชน การนับถือสัตวตางๆ เชน ชาง และกบ ของกลุมคนด้ังเดิมในเอเชีย
ตะวันออกเฉียงใต ตัวอยางในไมวงศยาง เชน ไมตะเคียน การอาศัยความเชื่อเหลานี้ มักไมคอยมี
การเปล่ียนแปลง หากสามารถนํามาใชเปนแนวทางในการอนุรักษปา สามารถชวยการลดการทําลาย
ปาได

(2) ไมวงศยางนอกเขตปาอนุรักษ

แมวาประเด็นการเจรจาในสวนของกลไกเรดดพลัส ยังไมไดขอยุติ ทั้งในเรื่องของการนิยาม
“ปา” ผลประโยชนที่จะไดรับ รวมถึงการประเมินผล แตภายใตหลักการเพิ่มพ้ืนที่เก็บกักคารบอน
จากการสงเสริมในภาคปาไม การสงเสริมการปลูกไมวงศยางยังเปนแนวทางท่ีควรสนับสนุนใหทุก
ชุมชนดําเนินการ เน่ืองจากยังมีประโยชนที่ชุมชนจะไดรับในรูปแบบอ่ืนๆ เชน ไดรับผลผลิตจากปา
ไมวงศยาง ไดแก เห็ด น้ําผ้ึง ชันยาง ตองตึง การสงเสริมการปลูกไมวงศยางในปาวัฒนธรรม เชน
ปาดอนปูตา การบวชตนไม ชวยใหเกิดความรักสามัคคี หวงแหนทองถ่ิน และการสืบตอวัฒนธรรม
ไปยังคนรุนหลัง

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 203

การอนุรักษปาชุมชน เชน ปาเต็งรัง ใหคงอยูโดยท่ีไมไปตัดไมออกจากปา เปนกระบวนการ
หน่ึงของการอนุรักษปาในโครงการเรดดพลัส ถาหลายๆ หมูบานในประเทศ ชวยกันอนุรักษปาเต็ง
รังหรือปาชุมชนของหมูบาน นอกจากไดเงินชวยเหลือจากโครงการแลว ยังสามารถเพ่ิมพื้นท่ีปา
สีเขียวใหกับประเทศดวย

การปลูกไมวงศยางตามหัวไรปลายนาและการปลูกตนไมแบบวนเกษตร การปลูกรวมกับ
ยางพารา เชน ยางนา ยางยูง พะยอม ตะเคียน ซึ่งชวยในการปรับปรุงสภาพแวดลอม ปองกันลม
ลดความรอน ใหความรมร่ืน และสามารถนําเนื้อไมไปใชประโยชนไดในอนาคต เชนในรูปแบบของ
ธนาคารตนไมและไมใชสอย โดยเฉพาะอยางย่ิงจากขอมูลที่ไดกลาวถึงขางตนที่พบวา ในประเทศไทย
พื้นที่ท่ีมีการเก็บกักเน้ือไมและพื้นที่ที่มีการปลอยใหรกรางวางเปลามีบทบาทสําคัญยิ่งตอการดูดซับ
กาซคารบอนไดออกไซด ซ่ึงเปนส่ิงสําคัญหากไดมีการดําเนินการตามกลไกเรดดพลัส ประชาชนและ
ประเทศไทยจะไดรับประโยชนในสวนนี้อยางมาก

ในหลายประเทศที่ไดเร่ิมเขาสูโครงการเรดดพลัส เชน จีน เวียดนาม สําหรับประเทศไทย
ตองเรงดําเนินการศึกษาความเปนไปได รวมถึงแนะนําชนิดพืชเพื่อสงเสริมใหประชาชนผูเขารวม
โครงการปลูก ซ่ึงการเขาสูโครงการคาดวาประเทศไทยมีเนื้อท่ีสีเขียวเพ่ิมขึ้น เพียงทุกชุมชนหันมา
อนุรักษในชุมชน

2. ไมวงศยางกับความหลากหลายทางชีวภาพ

ความหลากหลายทางชีวภาพ หมายถึง การมีสิ่งมีชีวิตนานาชนิดในระบบนิเวศอันเปนแหลง
ท่ีอยูอาศัย ซ่ึงมีมากมายและแตกตางกันทั่วโลก หรือการที่มีชนิดพันธุ (Species) สายพันธุ (Genetic)
และระบบนิเวศ (Ecosystem) ที่แตกตางหลากหลายบนโลก ประเทศไทยมีท่ีตั้งอยูในเขตสภาพภูมิ
อากาศแถบรอนช้ืน ณ ใจกลางของเอเชียตะวันออกเฉียงใต จึงกอใหเกิดสภาพธรรมชาติอันหลาก
หลาย เปนสะพานเชื่อมตอสังคมสิ่งมีชีวิตจากเขตเหนือของโลกแถบเทือกเขาหิมาลัยและตอนใตของ
จีน กับคาบสมุทรมลายู รวมถึงสังคมสิ่งมีชีวิตแบบรอนแหงแลงจากกัมพูชาและลาว จึงเปนแหลง
กําเนิดของระบบนิเวศเขตรอนหลากหลายประเภท (สํานักความหลากหลายทางชีวภาพ, มปป.) ใน
อดีตประเทศไทยมีความหลากหลายทางชีวภาพสูงถึงรอยละ 6 - 10 ของโลก แตในปจจุบันน้ีพบวา
ความหลากหลายทางชีวภาพของกลุมพืช สัตว และจุลินทรียลดลงเรื่อยๆ สงผลใหโครงสรางสวนท่ี
มีชีวิตและไมมีชีวิตของระบบนิเวศในประเทศไทยไดรับผบกระทบท้ังทางตรงและทางออม จนอาจ
ยากท่ีแกไขได (สุกาญจน, 2550) สาเหตุของการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพ เนื่องจาก

204 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

1) การสูญเสียถ่ินที่อยูอาศัย

ในชวง 200 ปท่ีผานมา การพัฒนาทางเทคโนโลยีการเกษตรและอุตสาหกรรมทําใหเกิด
ความเติบโตทางเศรษฐกิจพรอมกับจํานวนประชากรท่ีเพิ่มข้ึนอยางรวดเร็ว สงผลใหเกิดการทําลาย
ระบบนิเวศโดยตรงเนื่องจากมีการบุกรุกพื้นที่ปาไมเพื่อการเพาะปลูกและเล้ียงสัตว การพัฒนา
โครงสรางพ้ืนฐาน รบกวนแหลงท่ีอยูอาศัยตามธรรมชาติและจํานวนส่ิงมีชีวิตลดลง การใชสารเคมี
ในระบบนิเวศธรรมชาติ การทองเท่ียว การลาสัตว และการนําเอาความหลากหลายทางชีวภาพมา
ใชประโยชนมากเกินไป

2) การรุกรานจากชนิดพันธุตางถิ่น

การสูญพันธุของกลุมมีชีวิตบางชนิดเกิดจาการนําสิ่งมีชีวิตพันธุตางถ่ินเขามาในระบบนิเวศ
ธรรมชาติจนสงผลกระทบตอส่ิงมีชีวิตพันธุประจําถิ่น เพราะมีความสามารถในการแกงแยงดีกวา และ
ไมมีศัตรูธรรมชาติคอยควบคุมจํานวนประชากร รวมทั้งสภาพแวดลอมใหมอาจเปนแหลงอาหารท่ีมี
ความอุดมสมบูรณสงผลใหขยายพันธุไดดี จนสามารถครอบครองพ้ืนท่ีใหมและทําลายส่ิงมีชีวิตอ่ืนที่
เคยอาศัยมาแตด้ังเดิม

3) การนําชนิดพันธุหรือพันธุกรรมออกไปจากถ่ินดั้งเดิม

การสูญพันธุที่เกิดเองตมธรรมชาติ หรือจากการถูกนําออกไปจากถ่ินที่อยูอาศัยเดิมมากเกิน
ไป สงผลใหความหลากหลายทางพันธุกรรมในธรรมชาติมีการสูญพันธุ

การพัฒนาความหลากหลายทางชีวภาพแบบยั่งยืน มีหลักการดังนี้

(1) ควรมีความรูเก่ียวกับส่ิงมีชีวิตหรือความหลากหลายทางชีวภาพ ทั้งในระดับพื้นฐานและ
ระดับประยุกต การใชความรูเพื่อฟนฟูระบบนิเวศท่ีเคยเสียสมดุลใหกลับมากลายเปนระบบนิเวศที่
สมดุลดังเดิม ทําใหมนุษยสามารถอาศัยอยูและใชประโยชนจากระบบนิเวศไดอยางย่ังยืน โดยตอง
รักษาความสมดุลและความหลากหลายทางชีวภาพ ใหคงอยูโดยอาศัยหลักการอนุรักษวิทยา ไดแก
การถนอม การปรับปรุง การหาสิ่งใหมทดแทน การประหยัด การประดิษฐสิ่งใหม และการนํากลับ
มาใชใหม เปนตน

(2) ตองศึกษาหลักการปองกันและควบคุม เพื่อปองกันและส่ือสารใหความรูกับผูที่เกี่ยวของ
นําไปปฏิบัติ สําหรับใชในการรักษา การเก็บ และการทะนุบํารุงทรัพยากรธรรมชาติที่เปนโครงสราง
สวนที่มีชีวิตและไมมีชีวิตใหคงอยูตลอดไป (สุกาญจน, 2550)

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 205

ความเปนมาของอนุสัญญาวาดวยความหลากหลายทางชีวภาพ

ในป พ.ศ. 2530 (ค.ศ. 1987) ไดมีการยกรางอนุสัญญาวาดวยความหลากหลายทางชีวภาพ
ขึ้น โดยสหภาพสากลวาดวยการอนุรักษ IUCN (International Union for Conservation of
Nature) และในป พ.ศ. 2535 (ค.ศ. 1992) อนุสัญญาวาดวยความหลากหลายทางชีวภาพ ไดรับการ
ลงนามจาก 157 ประเทศ ในการประชุมสหประชาชาติวาดวยส่ิงแวดลอมและการพัฒนา (United
Nations Conference on Environment and Development; UNCED) ในระหวางวันท่ี 5 - 14
มิถุนายน พ.ศ. 2535 ณ ริโอ เดอ จาเนโร สหพันธสาธารณรัฐบราซิล หลังจากน้ัน อนุสัญญาฯ ได
เปดใหลงนามจนถึงวันที่ 4 มิถุนายน พ.ศ. 2536 ซึ่งมี 167 ประเทศ และสหภาพยุโรป ไดลงนาม
รับรองในอนุสัญญาฯ วัตถุประสงคของอนุสัญญาวาดวยความหลากหลายทางชีวภาพกําหนดไว 3
ประการ คือ

1) เพ่ืออนุรักษความหลากหลายทางชีวภาพ

2) ใชประโยชนองคประกอบของความหลากหลายทางชีวภาพอยางยั่งยืน

3) แบงปนผลประโยชนท่ีเกิดจากการใชทรัพยากรพันธุกรรมอยางเทาเทียมและยุติธรรม

อนุสัญญาวาดวยความหลากหลายทางชีวภาพ เปนที่ยอมรับกันในแวดวงของนัก
วิทยาศาสตรชีวภาพและนักกฎหมายระหวางประเทศ วาเปนความตกลงระหวางประเทศฉบับแรกที่
ครอบคลุมทุกแงมุมของความหลากหลายทางชีวภาพ ครอบคลุมการอนุรักษท้ังชนิดพันธุ พันธุกรรม
และระบบนิเวศ (สํานักความหลากหลายทางชีวภาพ, มปป.)

แผนกลยุทธความหลากหลายทางชีวภาพ 2011 - 2020 และเปาหมายไอจิ

สมัชชาภาคีอนุสัญญาวาดวยความหลากหลายทางชีวภาพในการประชุมสมัยที่ 10 เดือน
ตุลาคม 2553 ณ เมืองนาโงยา ประเทศญ่ีปุน ภาคีอนุสัญญาฯ ไดมีขอตัดสินใจรับรองแผนกลยุทธ
ความหลากหลายทางชีวภาพ 2011 - 2020 (Strategic Plan for Biodiversity 2011 - 2020 and
the Aichi Targets ) แผนกลยุทธฯ ดังกลาว เปนกรอบการดําเนินงานดานความหลากหลายทาง
ชีวภาพสําหรับภาคีอนุสัญญาฯ ในชวงป 2011 - 2020 โดยมีการแปลงไปสูกลยุทธและแผนปฎิบัติ
การความหลากหลายทางชีวภาพแหงชาติ (National Biodiversity Strategies and Action Plans
: NBSAPs) ของภาคีอนุสัญญาฯ ภายในสองป (สํานักความหลากหลายทางชีวภาพ, มปป.)

วิสัยทัศน ภายใน ค.ศ. 2050 ความหลากหลายทางชีวภาพไดรับความนิยมในคุณคาไดรับ
การอนุรักษ ฟนฟู และถูกใชอยางชาญฉลาด เพ่ือธํารงรักษาบริการจากระบบนิเวศ เพื่อผดุงพ้ืนพิภพ

206 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

ท่ีสมบูรณพูนผลใหยั่งยืน และเพื่ออํานวยผลประโยชนท่ีสําคัญย่ิงใหแกผูคนท้ังปวง

พันธกิจ ดําเนินปฏิบัติการท่ีมีประสิทธิผล และเรงดวน เพ่ือหยุดยั้งการสูญเสียความหลาก
หลายทางชีวภาพ เพ่ือใหหลักประกันวาภายใน ค.ศ. 2020 ระบบนิเวศยืดหยุนคงทนและยังคงให
บริการท่ีสําคัญยิ่งตอไป ใหความม่ันคงแกหลากหลายชีวิตบนพื้นพิภพ และเก้ือกูลการกินดีอยูดี
และการขจัดความยากจนเพื่อเปนหลักประกันดังกลาว แรงกดดันตอความหลากหลายทางชีวภาพ
ถูกลดลง ระบบนิเวศไดรับการฟนฟูทรัพยากรชีวภาพถูกใชอยางยั่งยืน และผลประโยชนที่เกิดจาก
การใชทรัพยากรพันธุกรรมถูกแบงปน ในวิถีทางที่ยุติธรรมและเทาเทียมทรัพยากรพันธุกรรมท่ีเพียง
พอถูกจัดหาให สมรรถนะไดรับการเพิ่มพูน ประเด็นความหลากหลายทางชีวภาพ และคุณคาของ
ความหลากหลายทางชีวภาพ ถูกหยิบยกเปนกระแสหลัก นโยบายท่ีเหมาะสมไดรับการดําเนินงาน
อยางมีประสิทธิผล และการตัดสินใจอยูบนพ้ืนฐานทางวิทยาศาสตรที่เชื่อถือไดและเปนไปตามวิถี
ทางการระมัดระวังลวงหนา

เปาประสงคทางกลยุทธ

A : แกไขมูลเหตุรากฐานของการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพโดยหยิบยกความ
หลากหลายทางชีวภาพเปนกระแสหลักในภาครัฐและภาคประชาสังคม

B : ลดแรงกดดันโดยตรงตอความหลากหลายทางชีวภาพ และสงเสริมการใชประโยชน
อยางยั่งยืน

C : ปรับปรุงสถานภาพของความหลากหลายทางชีวภาพและการคุกคามของชนิดพันธุตาง
ถ่ิน โดยเฝาระวังรักษาความหลากหลายทางชีวภาพของระบบนิเวศ ชนิดพันธุ และพันธุกรรม

D : เพ่ิมพูนผลประโยชนจากความหลากหลายทางชีวภาพ และบริการจากระบบนิเวศตอ
คนทั้งปวง

E : เพ่ิมพูนการอนุวัตอนุสัญญาฯ โดยมีการวางแผนอยางมีสวนรวม การจัดการความรู และ
การพัฒนาสมรรถนะ

บทบาทของไมวงศยางกับความหลากหลายทางชีวภาพ

ไมวงศยางเปนพรรณไมเขตรอนที่มีความหลากหลาย ซ่ึงสวนใหญพบไดเฉพาะในปาลุมต่ํา
เขตศูนยสูตร สําหรับประเทศไทยมีการสํารวจพบไมวงศยาง 8 สกุล จํานวนประมาณ 79 ชนิด พบ
ไดทั่วทุกภาคของประเทศ มีความผูกพันกับคนไทยในทองที่ตางๆ มีการอนุรักษและใชประโยชนโดย
ผานรูปแบบตางๆ และมีไมวงศยางบางชนิดจัดเปนพืชหายากของประเทศไทย

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 207

1) ไมวงศยางหายาก

พืชหายาก (Rare plants) คือ พืชชนิดที่มีประชากรขนาดเล็กซึ่งยังไมอยูในสถานภาพใกล
จะสูญพันธุ (Endangered) แตมีความเสี่ยงท่ีจะเปนพืชที่ใกลจะสูญพันธุได พืชหายากเปนพืชท่ีเรา
ทราบจํานวนประชากรท่ีมีอยูตามแหลงตางๆ และสวนใหญมีจํานวนนอยเม่ือเทียบกับพืชชนิดอื่นๆ
ไมวงศยางท่ีถูกจัดเปนหายาก มีจํานวน 11 ชนิด (ราชัน, 2551) ไดแก

(1) กระบากแดง (Anisoptera laevis Ridl.) เขตการกระจายพันธุท่ีคาบสมุทรมลายู
บอรเนียว สุมาตรา และภาคใตตอนลางของไทยแถบจังหวัดนราธิวาส ขึ้นกระจายหางๆ ในปาดิบ
ชื้น ระดับความสูง 150 - 900 เมตร

(2) ชามวง (Anisoptera scaphula (Roxb.) Kurz) มีเขตการกระจายพันธุตั้งแตอินเดีย
บังคลาเทศ พมาตอนลาง คาบสมุทรมลายูตอนบน และทางภาคตะวันตกเฉียงใตและภาคใตของไทย
พบท่ีจังหวัดกาญจนบุรี จนถึงนราธิวาส ข้ึนกระจายหาง ๆ ในปาดิบแลงและปาดิบชื้น ระดับความ
สูงจนถึงประมาณ 700 เมตร

(3) ยางบูเกะ (Dipterocarpus acutangulus Vesque) มีเขตการกระจายพันธุเฉพาะใน
คาบสมุทรมลายู บอรเนียว และภาคใตตอนลางของไทย พบที่จังหวัดยะลา ขึ้นตามสันเขาในปาดิบ
ชื้น ระดับความสูง 600 - 1,000 เมตร

(4) กรายดํา (Hopea oblongifolia Dyer) มีเขตการกระจายพันธุในพมาตอนลาง และ
ภาคใตของไทย พบที่จังหวัดชุมพร ระนอง สุราษฎรธานี พังงา และกระบ่ี ขึ้นกระจายหางๆ ตาม
ริมลําธารในปาดิบช้ืน ระดับความสูง 50 - 300 เมตร

(5) ตะเคียนใบใหญ (Hopea thorelii Pierre) มีเขตการกระจายพันธุเฉพาะในลาว และ
กัมพูชา ในไทยพบเฉพาะทางภาคตะวันออกท่ีจังหวัดอุบลราชธานี (โขงเจียม ดงฟาหวน) เขตรักษา
พันธุสัตวปาภูเขียว ข้ึนกระจายหางๆ ในปาดิบแลง ระดับความสูง 100 - 300 เมตร

(6) ตะเคียนชันตาแมว (Neobalanocarpus heimii (King) P.S. Ashton) มีเขต
การกระจายพันธุแคบๆ พบเฉพาะบริเวณคาบสมุทรมลายู และทางภาคใตของไทย แถบจังหวัด
สุราษฎรธานี (เขาสก) ตรัง สงขลา ปตตานี และนราธิวาส ข้ึนตามท่ีลาดชันในปาดิบช้ืน ระดับความ
สูง 300 - 500 เมตร (1,000 เมตร ในมาเลเซีย)

(7) เกล็ดเข (Parashorea densiflora Slooten and Symington subsp. kerrii
(Tardieu) R. Pooma) มีเขตการกระจายพันธุเฉพาะที่ลาว (เวียงจันทน) และภาคตะวันออกเฉียง
เหนอื ตอนบน พบทจ่ี งั หวดั หนองคาย (ภวู วั ) ขนึ้ รมิ ลาํ ธารในปา ดบิ แลง ระดบั ความสงู ประมาณ 200 เมตร

208 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

(8) ชันหอย (Shorea macroptera Dyer) มีเขตการกระจายพันธุเฉพาะคาบสมุทรมลายู
สุมาตรา และภาคใตตอนลางของไทย พบท่ีจังหวัดยะลา (เบตง) ข้ึนตามสันเขาในปาดิบช้ืน ระดับ
ความสูงประมาณ 600 เมตร

(9) สักปก (Vatica bella Slooten) มีเขตการกระจายพันธุแคบๆ พบเฉพาะบริเวณ
คาบสมุทรมลายู และภาคใตตอนลางของไทยที่จังหวัดนราธิวาส (แวง สุคิริน) ข้ึนตามท่ีลาดชันใน
ปาดิบช้ืนใกลลําธาร ระดับความสูงจนถึงประมาณ 250 เมตร

(10) สักผา (Vatica mangachapoi Blanco subsp. obtusifolia (Elmer) P.S. Ashton)
เขตการกระจายพันธุหางๆ พบที่ฟลิปปนส (ปาลาวัน) บอรเนียว (ซาบาร) เวียดนาม และภาคใตของ
ไทยท่ีถํ้าเสือ จังหวัดกระบี่ ข้ึนตามเขาหินปูนเตี้ยๆ ที่เปดโลง ระดับความสูง 50 - 100 เมตร

(11) ทะลอก (Vatica philastreana Pierre) เขตการกระจายพันธุเฉพาะในภูมิภาคอินโด
จีน และทางภาคตะวันออกของไทย พบเฉพาะที่จังหวัดอุบลราชธานีและสระแกว ข้ึนกระจายหางๆ
ในปาดิบแลง ระดับความสูง 100 - 200 เมตร

2) การอนุรักษความหลากหลายของไมวงศยาง

การอนุรักษความหลากหลายของพันธุไมวงศยาง จําแนกไดเปน 2 สวนคือ การอนุรักษใน
สภาพปาหรือในถิ่น ซึ่งเปนผลดีอยางยิ่งตอการรักษาสภาพทางระบบนิเวศโดยมีเปาหมายท่ีสําคัญ
คือการอนุรักษความเปนพันธุปาของไมวงศยางไว ซ่ึงมีผลดีตอวิวัฒนาการในการปรับตัวของพืชใน
สภาพแวดลอมธรรมชาติ ท้ังการสืบตอพันธุ การแพรกระจาย ความสามารถในการแขงขัน และส่ิง
สําคัญคือความสัมพันธกับส่ิงมีชีวิตในระบบนิเวศชนิดอ่ืนๆ ที่อยูในถิ่นอาศัยรวมกัน การอนุรักษใน
ถิ่นสามารถทําไดในพ้ืนท่ีอนุรักษหรือพื้นท่ีคุมครองเฉพาะท่ีมีกฎหมายควบคุม เชน ในเขตอุทยาน
แหงชาติ วนอุทยาน เขตรักษาพันธุสัตวปา เขตหามลาสัตวปา สวนพฤกษศาสตร สวนรุกขชาติ ซึ่ง
มีความเหมาะสมในการอนุรักษทรัพยากรพันธุกรรมไมปา

การอนุรักษความหลากหลายทางพันธุกรรมของไมวงศยางแบบนอกถ่ิน มีความสําคัญตอ
การรวบรวมพันธุไมวงศยางที่ตองการอนุรักษพันธุมาไวในแหลงท่ีปลอดภัย ปองกันมิใหมีการสูญ
พันธุหรือเส่ียงตอการสูญพันธุ ในสภาวะท่ีจําเปนและเรงดวน โดยอาจเก็บในรูปของไมยืนตน เมล็ด
เน้ือเยื่อ หรือในรูปวัสดุพันธุกรรมอื่นๆ ท่ีสามารถถายทอดสายพันธุหรือขยายพันธุตอไปได รวมทั้ง
ตองคํานึงถึงความหลากหลายทางดานพันธุกรรมของไมวงศยางแตละชนิดดวย โดยมีการเก็บรวบรวม
วัสดุพันธุกรรมจากหลายๆ สายพันธุ เพื่อใหพันธุกรรมของพืชชนิดน้ันๆ มีฐานที่กวางสําหรับนําไป
ใชประโยชนหรือปรับปรุงพันธุในอนาคต

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 209

การอนุรักษความหลากหลายของไมวงศยางอีกรูปแบบหน่ึง คือ ในพ้ืนท่ีสาธารณะท่ีชุมชน
ในประโยชนรวมกัน ซึ่งนอกจากพ้ืนท่ีทางวัฒนธรรมประเพณีและความเช่ือที่มีลักษณะเฉพาะตัวของ
ชุมชนแลว พ้ืนที่สาธารณะอีกสวนหน่ึงคือ ตามสถานที่ราชการหรือสวนสาธารณะ เชน โรงเรียน วัด
ริมสองขางถนน พื้นท่ีเหลาน้ี มีสวนสําคัญในการอนุรักษพันธุพืชมานับแตอดีต มักพบเห็นตนไมใหญ
ที่มีอายุหลายสิบป หรือเปนรอยป เชน ตนยางนาบริเวณถนนสายเชียงใหม - ลําพูน ท่ีมีอายุประมาณ
รอยกวาป ดังท่ีกลาวไวในบทท่ีผานมา และตนยางนาบริเวณกูพระโกนา ตั้งอยูที่บานกู หมูท่ี 2 ตําบล
สระคู อําเภอสุวรรณภูมิ (ภาพท่ี 8.2) โดยจากรูปแบบลักษณะทางศิลปกรรมทั้งหมดของภาพสลัก
และเสากรอบประตูซึ่งเปนศิลปะขอม ท่ีมีอายุในราว พ.ศ. 1560 - 1630 (แบบปาปวน) สันนิษฐาน
วากูพระโกนาสรางข้ึนในราวพุทธศตวรรษที่ 16 หรือประมาณ 900 ปมาแลว

ภาพที่ 8.2 การอนุรักษตนยางนาบริเวณรอบกูพระโกนา

3. ไมวงศยางกับการอนุรักษและรื้อฟนวัฒนธรรม

อนุสัญญาวาดยความหลากหลายทางชีวภาพยังใหความสําคัญกับการคุมครองและสนับสนุน
การใชประโยชนทรัพยากรชีวภาพตามธรรมเนียมปฏิบัติหรือจารีตประเพณีของชุมชนพ้ืนเมืองดั้งเดิม
และชุมชนทองถิ่น และสอดคลองกับหลักการอนุรักษหรือการใชประโยชนอยางยั่งยืน การดํารงวิถี
ชีวิตประจําวัน ถือเปนอัตลักษณทางวัฒนธรรมของชุมชน ที่ผานมามีตัวอยางเปนจํานวนมากท่ีแสดง
ใหเห็นวา ปาท่ีชุมชน เปนหนึ่งในปาที่มีการอนุรักษอยางมีประสิทธิภาพ และมีการจัดการอยางย่ังยืน
มากท่ีสุด

ปจจุบันปาไมทั่วโลกไดรับการจัดการโดยชุมชนทองถ่ิน คิดเปนพ้ืนที่รวม 4 - 8 ลานตาราง
กิโลเมตร หรือมีขนาดเทากับประเทศออสเตรเลีย หากแยกตามประเทศแลว ในประเทศกําลังพัฒนา

210 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

18 แหง มีพื้นท่ีปาไมปกคลุมมากที่สุด พ้ืนท่ีปาไมประมาณรอยละ 22 ถูกสงวนรักษาโดยชุมชน ใน
บางประเทศ เชน เม็กชิโก และปาปวนิวกินี มีพื้นที่ปาชุมชนถึงรอยละ 80 ของพื้นที่ปาไมทั้งหมด
แสดงใหเห็นวาปาที่จัดการโดยชุมชนน้ันมีประสิทธิภาพในการอนุรักษและการใชประโยชนอยาง
ยั่งยืน

ความรูที่สืบทอดตามธรรมเนียมประเพณี หมายถึง ความรู ภูมิปญญา การประดิษฐคิดคน
และวิถีปฏิบัติของชุมชนพื้นเมืองด้ังเดิมและชุมชนทองถ่ินทั่วโลก เนื่องจากชุมชนพ้ืนเมืองดั้งเดิม
และชุมชนทองถ่ินสวนใหญต้ังถ่ินฐานอยูในบริเวณท่ีมีความหลากหลายทางชีวภาพสูง และเก็บเก่ียว
ใชประโยชนจากความหลากหลายทางชีวภาพอยางยั่งยืนเปนเวลานานนับพันป วิถีปฏิบัติบางอยาง
ไดรับการพิสูจนแลววาชวยสงเสริมและเพ่ิมพูนความหลากหลายทางชีวภาพ รวมถึงการดํารงรักษา
ความอุดมสมบูรณของระบบนิเวศไดอยางย่ังยืน นอกจากน้ีชุมชนพ้ืนเมืองด้ังเดิมและชุมชนทองถิ่นยัง
มีบทบาทมากกวาการเปนผูจัดการทรัพยากรธรรมชาติ เน่ืองจากความรู ทักษะฝมือ และวิถีปฏิบัติ
ของชุมชนดังกลาวมีคุณคาและเปนประโยชนตอการอนุรักษในถ่ินที่อยูอาศัยตามธรรมชาติและการ
ใชประโยชนอยางยั่งยืน ท้ังในระดับชาติและตอประชาคมโลก และแบบอยางที่ดีใหแกนโยบายดาน
ความหลากหลายทางชีวภาพ (สํานักงานและแผนทรัพยากร ธรรมชาติและสิ่งแวดลอม, 2554)

แนวทางการอนุรักษและฟนฟูในวัฒนธรรมและประเพณี รวมทั้งการใชประโยชนของพืช
ในประเทศไทย ไดแก ดานพิธีกรรม ดานอาหาร ดานสมุนไพร มีปญหาของการอนุรักษท่ีสําคัญ
สองประการ คือ การตรวจสอบชนิดพันธุ และการจัดการใหพืชท่ีมีการใชประโยชนไมสูญพันธุ
หรือใหองคความรูนั้นยังคงอยูตอไป ประเทศไทยเปนเกษตรกรรมและประชาชนสวนใหญอยูใน
ชนบทมากกวาในตัวเมือง ประชากรสวนหน่ึงยังพ่ึงทรัพยากรธรรมชาติ จึงทําใหการนําเอาพืชมาใช
ประโยชนชีวิตประจําวันหรือในการดํารงชีวิตในหลายๆ ดาน แตเนื่องจากมีวัฒนธรรมอยางอ่ืนและ
มีระบบทุนนิยมเขามาทําใหวิถีชีวิตเปล่ียนไปบาง แตในชนบทยังเห็นวามีชุมชนจํานวนมากยังพ่ึงพา
ทรัพยากรธรรมชาติ ซ่ึงสวนหนึ่งคือ พืช ทําอยางไรพืชในวัฒนธรรมของประเทศไมสูญพันธุ

พืชในวัฒนธรรมหรือประเพณีตางๆ หมายถึง การนําพืชมาใชเปนสวนหนึ่งในการปฏิบัติ
กิจกรรมตางๆ ในชุมชนซึ่งถือปฏิบัติมาเปนเวลานานจนเปนแบบแผน พืชท่ีเคยใชบางอยางยังมีการ
ใชอยู เน่ืองจากวาวัฒนธรรมประเพณีสืบทอดตอเน่ืองกันมา แตบางอยางมีการปรับเปลี่ยนไป เพื่อให
สอดคลองกับบริบทของชุมชนและสังคมในแตละยุคสมัย ทําอยางไรท่ีฟนฟูข้ึนมา หรือท่ียังใชอยู จะ
อนุรักษอยางไรถึงคงอยูตอไป มนุษยท่ัวโลกรูจักนําพืชชนิดตางๆ มาใชประโยชนเพ่ือการดํารงชีวิต
ซ่ึงชนิดพืชที่นํามาใชแตกตางกันไปตามทองถ่ิน ขึ้นอยูกับชนิดพืชท่ีมีในทองถ่ินน้ันๆ วัฒนธรรมการ
ใชพืชของมนุษยในแตละทองถ่ิน มีการปฏิบัติที่คลายคลึงกันหรือแตกตางกันออกไปในแตละทอง

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 211

ถ่ิน ขึ้นอยูกับบริบทของชุมชน อาทิ ภูมิอากาศ ภูมิประเทศ ทัศนคติ ความเช่ือ ลักษณะการประกอบ
อาชีพ เชน ชุมชนเกษตรกรรม ชุมชนประมง เปนตน นอกจากน้ียังขึ้นอยูกับการเปดรับอารยธรรม
และความเจริญของกลุมชนอื่นเขามาผสมผสานระหวางวัฒนธรรม (สําอาง, 2552)

การอนุรักษและร้ือฟนวัฒนธรรมของไมวงศยางมีแนวทางท่ีสัมพันธกับการศึกษาเก่ียวกับ
ภูมิปญญาทองถ่ิน (เลิศชาย, 2547) ซ่ึงควรพิจารณา ดังนี้

1) รวบรวมภูมิปญญาทองถิ่น เปนการเก็บรวบรวมทางดานวิธีการที่ใชประโยชน เชน ใน
ดานสมุนไพร ใชชนิดไหน สวนไหน วิธีการเก็บ และวิธีการนําไปใช เพ่ือรวบรวมไวกอน เพราะถา
ไมมีการใชประโยชนในปจจุบันแลว ภูมิปญญาเหลาน้ันอาจสูญหายไป

2) ระบบการจัดการทรัพยากร ซ่ึงนอกจากเชิงเทคนิควิธีการของภูมิปญญาแลว มีบริบท
ท่ีแวดลอมสัมพันธกับภูมิปญญาน้ัน เชน การใชประโยชนจากใบตองตึง มีเงื่อนไขหรือปจจัยอะไรที่
ทําใหยังสามารถใชใบตองตึงอยู สภาพเศรษฐกิจและสังคมมีผลตอการประกอบอาชีพหรือไม

3) ความเช่ือหรือการใหคุณคา เปนที่มาของระเบียบกฎเกณฑความสัมพันธและการจัดการ
ซ่ึงคือความเช่ือและพิธีกรรมที่ชุมชนใชในการจัดระเบียบ กอใหเกิดความสัมพันธในดานตางๆ เชน
ความสัมพันธในการใชทรัพยากร เม่ือเขาปาเช่ือวามีผีอยูตามตนไม การขึ้นตีผึ้งตองทองคาถากอน
หรือการตัดไมตะเคียนตองมีพิธีบวงสรวงขอขมา การใหคุณคาหรือความเช่ือนี้กอใหเกิดกฎเกณฑ
ตางๆ ในการใชทรัพยากร การศึกษาถึงระดับน้ี ชวยใหมองเห็นระบบความสัมพันธท่ีเกี่ยวของกับ
การอนุรักษไมวงศยางวามีแนวโนมตอไปอยางไร

4) ระดับวิธีคิดในการจัดการ ซึ่งเปนความสัมพันธที่ตอเนื่องกันมาจากการปฏิบัติมาอยาง
ยาวนานจนเกิดเปนหลักคิด เชน มีวิธีคิดวามนุษยไมสามารถแยกออกจากธรรมชาติได สงผลตอ
ความเชื่อและแนวทางในการปฏิบัติ เชน กลุมคนทองถ่ินด้ังเดิมที่มีความออนนอมถอมตนและสํานึก
ในบุญคุณของธรรมชาติ สิ่งนี้เปลี่ยนแปลงไดยาก แตมีผลตอการกระทําสูง

212 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

แนวทางการอนุรักษและใชประโยชน
ไมวงศยางอยางยั่งยืน

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 213

แนวทางการอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยางอยางย่ังยืน

ไมวงศยางมีความสําคัญทั้งทางดานเศรษฐกิจและคุณคาทางดานนิเวศสิ่งแวดลอมในภูมิภาค
แถบเอเชีย นอกจากน้ียังเปนพรรณไมเดนที่ข้ึนอยูในปาเขตรอนท่ีมีความหลากหลายทางชีวภาพ ปา
เขตรอนไดรับการยอมรับวาเปนสังคมของสิ่งมีชีวิตท่ีมีความสลับซับซอนมากที่สุด ประเทศไทยเปน
ประเทศหนึ่งท่ีตั้งอยูในบริเวณเสนศูนยสูตรซ่ึงมีอากาศรอนช้ืนฝนตกชุก จึงอุดมไปดวยปาเขตรอน
อยูทั่วทุกภาค เม่ือพิจารณาจากสภาพภูมิประเทศและท่ีต้ัง พบวาประเทศไทยต้ังอยูบนคาบสมุทรท่ี
เปนรอยตอของเขตวนภูมิศาสตรถึง 3 เขต คือ เขตอินโด - พมา (Indo-Burmese) เขตอินโด - จีน
(Indo-Chinese) และเขตมาเลเซียน (Malesian) ซึ่งทั้ง 3 เขต มีไมวงศยางท่ีเปนพรรณไมดั้งเดิม
(Native species) ไดแพรกระจายอยูท่ัวประเทศไทย โดยมีการขึ้นกระจายของชนิดพันธุน้ันได
แตกตางกันไปตามระดับนํ้าความสูงของทะเล ปริมาณน้ําฝน และลักษณะดิน

ในระบบนิเวศของไมวงศยางในประเทศไทย พบข้ึนกระจายอยูในปาชนิดตางๆ ทั่วประเทศ
พรรณไมวงศยางหลายชนิดมีการแพรกระจายกวางขวาง เชน ยางนา ตะเคียนทอง มีการแพร
กระจายต้ังแตภาคเหนือ จนถึงภาคใต แตมีพรรณไมวงศยางบางชนิดที่จํากัดพื้นที่ในการแพร
กระจาย เชน พรรณไมในปาเต็งรัง อันไดแก ยางพลวง ยางเหียง กราด เต็ง และรัง ซึ่งเปนพรรณไม
เฉพาะถ่ินของประเทศไทย (Endemic species) ที่มีความสําคัญท้ังระบบนิเวศและตอชุมชนอาศัย
อยูโดยรอบ มีการแพรกระจายทั่วไปในภาคเหนือ และตะวันอกเฉียงเหนือ และส้ินสุดการกระจาย
ที่จังหวัดประจวบคีรีขันธ นอกจากน้ีมีพรรณไมวงศยางหลายชนิดที่มีการแพรกระจายเฉพาะภาค
ใต เชน ไขเขียว ยางยูง เคี่ยม เปนตน ดังน้ันการวางแผนในการบริหารจัดการไมวงศยางตองคํานึง
ถึงปจจัยเหลาน้ี

ไมวงศยางมีความสําคัญทั้งทางดานเศรษฐกิจและคุณคาดานนิเวศส่ิงแวดลอมในภูมิภาค
แถบเอเชีย สําหรับในประเทศไทยไมวงศยางไดเก่ียวเน่ืองอยูในวิถีชีวิตของคนไทยมาชานาน มีหลาย
อําเภอหรือวัดไดนําเอาไมวงศยางมาต้ังเปนช่ือ เชน วัดจันทรกระพอ อําเภอทายาง เปนตน และได
นําพรรณไมวงศยางมาปลูกเปนไมประดับ รวมทั้งยังมีการนําเอาไมวงศยางไปแตงลํานําเพลง หรือ
ปรากฎอยูในวรรณคดี นอกจากนี้ยังมีการนําอาผลิตผลจากปาหรือหรือเน้ือไมมาใชประโยชนจน
กลายเปนวัฒนธรรมของชาติ เชน ภาคใตมีการนําเอาไมตะเคียนมาทําเรือกอและ สําหรับภาคเหนือ
และตะวันออกเฉียงเหนือนําเอาเห็ดท่ีไดจากปาเต็งรัง หรือจากสวนปาไมวงศยาง เชน เห็ดเผาะ ที่
ไดจากตนเหียง หรือใตตนพะยอม และเห็ดระโงก ที่ข้ึนไดดีกับไมยางนาและตะเคียนทอง นอกจากนี้
ปาไมวงศยางยังเปนแหลงอาหารของชุมชนและสัตวอีกหลายชนิด

214 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

ดวยลักษณะเดนของไมวงศยางหลายประการ จึงมีการนําพรรณไมวงศนี้มาใชประโยชน
อยางกวางขวางทั้งทางตรงคือการใชประโยชนโดยตรงจากเนื้อไม และทางออมท่ีไดจากผลผลิตในปา
ไมวงศยาง รวมท้ังไมวงศยางมีขอจํากัดหลายประการในลักษณะชีพลักษท่ีมีการออกดอกไมสมํ่าเสมอ
ในไมวงศยางบางชนิดจะใหผลผลิต 3 – 5 ป ตอคร้ัง ในขณะเดียวมีรายงานจากการศึกษาแมลงที่
ทําลายเมล็ดไมวงศยาง พบเมล็ดไมถูกแมลงทําลายสูงสุดถึง 100 เปอรเซนต ประกอบกับเมล็ดไม
ยางท่ีรวงหลนบนพ้ืนดิน ถาไมไดรับนํ้าฝนทันทีเมล็ดเหลาน้ีจะสูญเสียการมีชีวิตทันที ท้ังนี้เน่ืองจาก
ความช้ืนในเมล็ดมีความสําคัญตอการมีชีวิตของไมวงศยาง ปจจัยเหลานี้ไดสงผลกระทบตอการสืบ
ตอพันธุตามธรรมชาติ (Natural regeneration) ของไมวงศยาง ปจจัยท่ีสําคัญอีกประการหน่ึงที่
ทําใหไมในวงศยางลดจํานวนลงมากคือการบุกรุกพ้ืนท่ีปาตลอดระยะเวลาที่ผานมา ดังนั้นจึงควร
จัดทําแผนบริหารจัดการไมวงศยางโดยการมีสวนรวมของภาคีทุกภาคสวนท้ังในสวนของหนวยงาน
ในพ้ืนท่ี ภาคสวนกลาง และการดําเนินภาคปฎิบัติและการศึกษาวิจัยไมวงศยางในดานตางๆ ใหทัน
สถานการณปจจุบันโดยใหสอดคลองกับนโยบายของรัฐ และภารกิจหนาที่ขององคกร เพื่อรวบรวม
องคความรูมาใชในการอนุรักษ ปลูกปาไมวงศยางใหสอดคลองกับระบบนิเวศ และการมีสวนรวม
ของชุมชน ในขณะเดียวกันตองเรงสงเสริมปลูกจิตสํานึกใหประชาชนใหอนุรักษและใชประโยชน
อยางถูกวิธีเพื่อใหเกิดประโยชนอยางยั่งยืน

1. แผนการบริหารจัดการการอนุรักษและฟนฟูไมวงศยาง

ตามบทบาทและภารกิจของกรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช ที่มีบทบาทและ
ภารกิจในการอนุรักษ สงเสริม และฟนฟูทรัพยากรปาไม สัตวปา และพันธุพืช ในเขตพ้ืนท่ีปาเพื่อ
การอนุรักษ โดยการควบคุมปองกันพ้ืนที่ปาอนุรักษเดิมท่ีมีอยู และพื้นท่ีปาเส่ือมโทรมใหกลับสมบูรณ
ดวยกลยุทธการสงเสริม กระตุนและปลูกจิตสํานึกใหชุมชนมีความรูสึกหวงแหน และการมีสวนรวม
ของประชาชน ในการดูแลทรัพยากรทองถิ่นเพื่อเปนการรักษาสมดุลของระบบนิเวศและส่ิงแวดลอม
ตลอดจนความหลากหลายทางชีวภาพ สําหรับเปนแหลงตนน้ําลําธาร แหลงที่อยูอาศัยของสัตวปา
แหลงอาหาร แหลงนันทนาการและการทองเท่ียวทางธรรมชาติของประชาชน ดังน้ันในการบริหาร
จัดการไมวงศยางตองวางแนวทางใหสอดคลองกับบทบาทและภารกิจของหนวยงาน และโครงสราง
ภายในองคกร ซ่ึงการบริหารจัดการของหนวยงานภายในองคกร ภายใตสังกัดของกรมอุทยาน
แหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช ที่ผานมามีความแตกตางกันตามสภาพแวดลอมทางภูมิศาสตร ลักษณะ
ทางชีวภาพ รวมท้ังบริบทชุมชน ดังน้ันเพื่อใหเกิดการพัฒนารูปแบบการบริหารงานไมวงศยางที่มี
ประสิทธิภาพและเกิดประโยชนตอการดําเนินงาน จึงควรมีแนวทางการบูรณาการความรวมมือของ
หนว ยงานตา งๆ ทง้ั หนว ยงานสว นกลางและสว นภมู ภิ าค เพอื่ ใหบ รรลคุ วามสาํ เรจ็ ตามเปา หมาย ดงั นน้ั
จึงไดกําหนดแผนบริหารจัดการไมวงศยางออกเปน 2 สวน ดังนี้

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 215

1) แผนบริหารจัดการไมวงศยางในสวนของสํานักงานบริหารจัดการพื้นที่อนุรักษ
2) แผนบริหารจัดการดานการวิจัยไมวงศยาง

แผนบริหารจัดการไมวงศยางในสวนของสํานักบริหารจัดการพื้นท่ีอนุรักษ

สํานักบริหารพื้นที่อนุรักษ เปนหนวยงานของกรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช
ท่ีกํากับดูแลพื้นที่อนุรักษในแตละภาค โดยแบงการบริหารพื้นที่อนุรักษ เปน 16 สํานักบริหารพื้นที่
อนุรักษและ 4 สาขา (ภาพที่ 9.1) ซ่ึงแตละสํานักบริหารพ้ืนท่ีอนุรักษมีพื้นท่ีดูแลครอบคลุม ดังตอ
ไปนี้

• สํานักบริหารพ้ืนท่ีอนุรักษท่ี 1 (ปราจีนบุรี) ดูแลครอบคลุมในจังหวัด ปราจีนบุรี
นครนายก และสระแกว และ สํานักบริหารพื้นท่ีอนุรักษที่ 1 (สาขาสระบุรี) ดูแลครอบคลุมในจังหวัด
สระบุรี พระนครอยุธยา ปทุมธานี ลพบุรี ชัยนาท สิงหบุรี และอางทอง ในพื้นท่ีอนุรักษ ดังกลาวมี
พ้ืนที่ปาอนุรักษ หรือปาท่ีไดรับการคุมครองตามกฎหมาย ไดแก อุทยานแหงชาติเขาใหญ อุทยาน
แหงชาติทับลาน ซ่ึงในพื้นสํานักบริหารพ้ืนที่อนุรักษที่ 1 อุดมสมบูรณดวยไมวงศยาง ไดแก ยางนา
ยางแดง เคียมคะนอง ตะเคียนทอง ตะเคียนหิน กะบาก

• สํานักบริหารพื้นที่อนุรักษท่ี 2 (ศรีราชา) ดูแลครอบคลุมในจังหวัด ชลบุรี นนทบุรี
สมุทรปราการ ฉะเชิงเทรา ระยอง จันทบุรี และตราด พื้นที่สํานักบริหารพ้ืนท่ีอนุรักษที่ 2 พบไม
วงศยางข้ึนในแถบจันทบุรี ระยอง และตราด มีพ้ืนที่อนุรักษเชนอุทยานแหงชาติพลิ้ว เปนปาดงดิบ
ท่ีสมบูรณ พรรณไมวงศยางเชน เค่ียมคะนอง กระบกกรัง พนอง ตะเคียนหิน ยางแดง และมีสวน
รุกขชาติบานเพ พบไมวงศยาง เชน ยางนา ตะเคียนทอง เปนตน

• สํานักบริหารพ้ืนท่ีอนุรักษที่ 3 (บานโปง) ดูแลครอบคลุมในจังหวัดราชบุรี กาญจนบุรี
สมุทรสาคร สมุทรสงคราม นครปฐม สุพรรณบุรี และสํานักบริหารพ้ืนท่ีอนุรักษที่ 3 (สาขาเพชรบุรี)
ดูแลครอบคลุมในจังหวัดเพชรบุรี และประจวบคีรีขันธ

• สํานักบริหารพื้นท่ีอนุรักษที่ 4 (สุราษฎรธานี) ดูแลครอบคลุมในจังหวัดระนอง
สุราษฎรธานี และชุมพร ไมวงศยางในพื้นท่ีนี้ไดแก ยางนา จันทนกระพอ และพันจํา

• สํานักบริหารพื้นท่ีอนุรักษที่ 5 (นครศรีธรรมราช) ดูแลครอบคลุมในจังหวัด
นครศรีธรรมราช พังงา ภูเก็ต และกระบี่ พบยางนา เค่ียม และไขเขียว เปนตน

216 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

ภาพที่ 9.1 การแบงเขตพ้ืนท่ีในการปฎิบัติงานของสํานักบริหารพ้ืนที่อนุรักษ 1-16 และสาขา
การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 217

• สาํ นกั บรหิ ารพ้ืนทีอ่ นุรกั ษท่ี 6 (สงขลา) ดแู ลครอบคลมุ ในจงั หวดั สงขลา พทั ลุง สตูล และ
ตรัง สํานักบริหารพื้นท่ีอนุรักษท่ี 6 (สาขาปตานี) ดูแลครอบคลุมในปตานี ยะลา และนราธิวาส พ้ืนที่
ของสํานักบริหารอนุรักษมีพรรณไมวงศยางที่เปนพรรณไมของปาดิบช้ืนข้ึนหนาแนน ในอุทยานแหง
ชาติโตนงาชาง สวนพฤกษศาสตรทุงคาย และสวนพฤษศาสตรเขาชอง มีพรรณไมเดนเชน ตะเคียน
ทอง ยางยูง พนอง ยางขน และมีแปลงปลูกตะเคียนทองท่ีสมบูรณ มานพ (2550) รายงานไมวงศ
ยางในปาฮาลา - บาลา จังหวัดยะลา และนราธิวาส พบไมยางถึง 43 ชนิด ในสกุล กระบาก ยาง
พันจํา ชันตาแมว และสกุลสยา

• สํานักบริหารพ้ืนท่ีอนุรักษที่ 7 (นครราชสีมา) ดูแลครอบคลุมในจังหวัดนครราชสีมา
ชัยภูมิ และบุรีรัมย พบไมวงศยางในเขตอุทยานแหงชาติเขาใหญ เชน ยางนา ยางแดง เคี่ยมคะนอง
และปาเต็งรังในอุทยานแหงชาติปาหินงาม จัดวาเปนแหลงทองเท่ียวที่สวยงามของจังหวัดชัยภูมิ เปน
ปาเต็งรังท่ีมีไมเหียงเปนไมเดน และมีดอกกระเจียวข้ึนเปนไมพ้ืนลาง ดังนั้นจึงอนุรักษผืนปาแหงน้ี
เพ่ือการทองเที่ยว นอกจากน้ีชุมชนที่อยูในเขตพ้ืนที่อนุรักษท่ี 7 นิยมทานเห็ดท่ีไดมาจากปาเต็งรัง
เชน เห็ดเหียง เห็ดระโงกแดง เห็ดระโงกเหลือง เห็ดระโงกเขาว และเห็ดน้ําหมาก เปนตน

• สํานักบริหารพ้ืนที่อนุรักษท่ี 8 (ขอนแกน) ดูแลครอบคลุมในจังหวัดขอนแกน เลย
มหาสาคราม กาฬสินธุ และรอยเอ็ด พบไมวงศยาง เชน ยางนา ยางแดง ตะเคียนทอง กระบาก และ
พรรณไมในกลุมปาเต็งรัง เชน ปาเต็งรังในเขตรักษาพันธุสัตวปาภูเขียว

• สํานักบริหารพ้ืนที่อนุรักษท่ี 9 (อุบลราชธานี) ดูแลครอบคลุมในจังหวัดอุบลราชธานี
ศรีษะเกษ อํานาจเจริญ สุรินทร ยโสธร และมุกดาหาร ในพื้นท่ีจังหวัดอุบลราชธานีมีสังคมไมวงศ
ยางท่ีเกาแก มีไมยางนาสามารถข้ึนในที่สูงปะปนกับไมยางปาย ในพื้นท่ีอุทยานแหงชาติโขงเจียม
อําเภอโขงเจียม และพบตนยางกราดขนาดใหญ ซ่ึงปาเต็งรังในพ้ืนที่นี้สมบูรณมาก

• สํานักบริหารพ้ืนท่ีอนุรักษที่ 10 (อุดรธานี) ดูแลครอบคลุมในจังหวัดอุดรธานี
หนองบัวลําภู สกลนคร บึงกาฬ หนองคาย และนครพนม พบไมกระบาก ยางนา

• สํานักบริหารพ้ืนที่อนุรักษท่ี 11 (พิษณุโลก) ดูแลครอบคลุมในจังหวัดพิษณุโลก
เพชรบูรณ และอุตรดิตถ ไมวงศยางสวนใหญเปนยางนา และตะเคียน

• สํานักบริหารพ้ืนท่ีอนุรักษที่ 12 (นครสวรรค) ดูแลครอบคลุมในจังหวัดนครสวรรค
กําแพงเพชร พิจิตร และอุทัยธานี ไมวงศยางสวนใหญเปนยางนา ตะเคียน พบไมวงศยางในปาดิบแลง
บริเวณเขตรักษาพันธุสัตวปาหวยขาแขง มีกลุมปาตะเคียนทองธรรมชาติท่ีสมบูรณและมีลําตนขนาด

218 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

ใหญ จากการสํารวจพบการสืบตอพันธุตามธรรมชาติพบกลาไม และไมรุนจํานวนนอย นอกจากนี้ยัง
พบยางนา และปาเต็งรังที่สมบูรณมีสัตวปามาหาอาหารในเต็งรัง พบแมลงทําลายเมล็ดไมยางหลาย
ชนิด

• สํานักบริหารพ้ืนท่ีอนุรักษที่ 13 (แพร) ดูแลครอบคลุมในจังหวัด แพร และนาน สํานัก
บริหารพื้นท่ีอนุรักษท่ี 13 (สาขาลําปาง) ดูแลครอบคลุมในจังหวัดสาขาลําปาง ไมวงศยางท่ีพบการ
ข้ึนกระจายสวนใหญเปนปาเต็งรัง ท่ีชาวบานนิยมนําใบยางพลวงมาใชมุงหลังคา หรืออื่นๆ

• สํานักบริหารพ้ืนที่อนุรักษที่ 14 (ตาก) ดูแลครอบคลุมในจังหวัดตากและสุโขทัย ในพื้นที่
จังหวัดตากพบไมวงศยางกลุมยางแดงที่สมบูรณ ในอุทยานแหงชาติตากสิน กระบาก และพรรณไม
ในปาเต็งรัง

• สํานักบริหารพ้ืนท่ีอนุรักษที่ 15 (เชียงราย) ดูแลครอบคลุมในจังหวัดเชียงราย และ
พะเยา ในพ้ืนที่พบพรรณไมปาเต็งรัง ยางแดง ยางนา เปนตน

• สํานักบริหารพ้ืนที่อนุรักษที่ 16 (เชียงใหม) ดูแลครอบคลุมในจังหวัดเชียงใหม สํานัก
บริหารพ้ืนที่อนุรักษที่ 16 (สาขาแมสะเรียง) ดูแลครอบคลุมในปาอนุรักษ จังหวัดแมฮองสอนจังหวัด
เชียงใหมพบไมในวงศยางหลายชนิด เชน ในเขตรักษาพันธุสัตวปาเชียงดาว พบยางแดง ยางปาย
นอกจากน้ีมีพรรณไมวงศยางหลายชนิดข้ึนในอุทยานแหงชาติดอยสุเทพ และดอยอินทนนท สําหรับ
พ้ืนที่สํานักบริหารอนุรักษที่ 16 พรรณไมปาเต็งรังมีหลากหลายหลายสังคมพืช เชน ไมเต็งเปนไม
เดน หรือบางท่ีพบเหียง พลวงขึ้นปะปบกับใมสน และชาวบานมีความผูกพันกับปาเต็งรังในการหา
เห็ดและอาหารชนิดอื่นๆ ในปาเต็งรัง รวมถึงการใชใบตองตึง

จากการกระจายพรรณของไมวงศยางในพื้นที่ของสํานักบริหารพื้นท่ีอนุรักษ สามารถ
กําหนดภารกิจการอนุรักษและฟนฟูไมวงศยางไดตามสภาพพื้นที่ ชนิดพรรณไมวงศยางที่ขึ้นอยู และ
ภารกิจท่ีไดรับมอบหมาย ในพ้ืนที่ของสํานักบริหารพ้ืนท่ีอนุรักษที่อยูในเขตภาคเหนือมีโครงการ
ปลูกปาเพื่อปองกันอุทกภัย และปลูกฟนฟูระบบนิเวศ ไดนอมนําการปลูกปาตามแนวพระราชดําริ
คือการปลูกไม 3 อยางไดประโยชน 4 อยาง และแนวนโยบายปลูกไมโตชาผสมกับไมโตเร็ว เพ่ือ
ที่จะใหไมโตเร็วสามารถเจริญใหปกคลุมพ้ืนทีในขณะท่ีไมโตชากําลังตั้งตัวและสามารถนําไมโตเร็ว
ออกมาใชประโยชนได ซึ่งวงศยางท่ีไดมีการนํามาปลูกไดแก ไมยางนา ตะเคียนทอง และพะยอม
เปนตน นอกจากนี้สํานักงานพื้นที่อนุรักษตองสงเสริมการปลูกปาในใจคน เพื่อสรางจิตสํานึกและ
ประชาสัมพันธใหประชาชนในพื้นที่เขาใจถึงความสําคัญของปาและรวมมือการอนุรักษ

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 219

2. แผนบริหารจัดการดานการวิจัยไมวงศยาง

ในการดําเนินแผนบริหารจัดการดานงานวิจัย ซ่ึงเปนภาระกิจหลักของสํานักวิจัยการอนุรักษ
ปาไมและพันธุพืช ที่จะเปนแกนนําประสานงานกับหนวยงานภายในองคกร รวมทั้งการประสานงาน
กับสํานักบริหารพื้นที่อนุรักษ เพ่ือบูรณาการความรวมมือดําเนินงานวิจัยดานตางๆ ซึ่งตองอาศัย
กลไกการสนับสนุนการดําเนินงานท่ีมีประสิทธิภาพ ภายใตนโยบายบทบาทและภารกิจของกรม
อุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช รวมถึงนํานโยบายของรัฐ และยุทธศาสตรการวิจัยของชาติ
มาเปนแนวทางเพ่ือที่จะสามารถนําผลงานวิจัยไปใชพัฒนาประเทศ หรือใชเปนขอมูลใหรัฐบาลนําไป
กําหนดแนวนโยบายเพ่ือพัฒนาปาไมตอไป ซึ่งในปจจุบันไดใชนโยบายการวิจัยของชาติฉบับท่ี 8 (พ.ศ.
2555-2559) ไดกําหนดพันธกิจ โดยมีการกําหนดพันธกิจการวิจัยของชาติ คือพัฒนาศักยภาพและ
ขีดความสามารถในการวิจัยของประเทศใหสูงข้ึน และสรางฐานความรูที่มีคุณคา สามารถประยุกต
และพัฒนาวิทยาการที่เหมาะสมและแพรหลาย รวมทั้งใหเกิดการเรียนรูและตอยอดภูมิปญญาทอง
ถิ่น เพื่อใหเกิดประโยชนเชิงพาณิชยและสาธารณะ ตลอดจนเกิดการพัฒนาคุณภาพชีวิต โดยใช
ทรัพยากรและเครือขายวิจัยอยางมีประสิทธิภาพท่ีทุกฝายมีสวนรวม ดังนั้นการวิจัยดานไมวงศยาง
ที่ตองทําการศึกษา มีดังน้ี

1) การศึกษาการเปล่ียนแปลงสภาพภูมิอากาศ

ในสภาวะปจจุบันที่ตองเรงศึกษาการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศท่ีประชาคมโลกเผชิญอยู
หรือ การศึกษาสภาวะโลกรอน รวมทั้งโครงการเรดดพลัส เน่ืองจากปาไมมีบทบาทสาคัญตอการ
เปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ สามารถลดปริมาณกาซเรือนกระจกในบรรยากาศ โดยการดูดซับกาซ
คารบอนไดออกไซดจากบรรยากาศมากักเก็บไวในสวนตางๆ ของตนไมในรูปของอินทรีวัตถุหรือ
คารบอน การปลูกปาหรือการอนุรักษปาของชุมชนจึงเปนกิจกรรมหน่ึงท่ีไดมีการกําหนดใหสามารถ
ดําเนินการเพ่ือลดการปลอยกาซเรือนกระจก และเปนการเพ่ิมพื้นท่ีปาโดยการมีสวนรวมของชุมชน
วิธีการดําเนินการเหลานี้ตองเรงดําเนินการวิจัย เพื่อรองรับการเปล่ียนแปลงสภาพภูมิอากาศ อัน
ไดแกการศึกษาการกักเก็บคารบอนของปาเต็งรัง ซ่ึงพรรณไมสวนใหญเปนพรรณไมวงศยาง และ
ประชาชนใชประโยชนไดโดยตรง

การศึกษาการออกดอกและผล หรือการศึกษาชีพลักษณของไมวงศยาง ท่ีสัมพันธกับ
ภูมิอากาศทองถิ่น หรือการเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิในแตละป อาจมีสวนชวยใหเขาใจปรากฏการณ
ความเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศไดดีย่ิงข้ึน ซึ่งอาจสามารถพัฒนาใชเปนตัวช้ีวัดสภาพภูมิอากาศ
โดยอาจพิจารณาจากปริมาณความเขมของแสงหรือระยะเวลาที่ไดรับ ท้ังนี้จะตองทําการศึกษาและ
วิเคราะหขอมูลฤดูกาลระหวางปเปนการตอเน่ืองหลายปในสภาพพื้นท่ีท่ีแตกตางกันครอบคลุมพิสัย

220 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

ของการกระจายพันธุตามธรรมชาติ เพ่ือใหไดขอมูลเชิงปริมาณและคุณภาพเพียงพอ

2) การศึกษาการมีสวนรวมของชุมชน

ควรศึกษาวิจัยการใชประโยชนในปาเต็งรัง หรือศึกษาบทบาทของปาเต็งรังกับสภาพความ
เปนอยูของชาวนาหรือชุมชนในภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ จากการสํารวจปาเต็งรัง
ในภาคเหนือ พบวาประชาชนจะเขาไปตัดไมเต็ง ไมรัง เหียง พลวง มาทําไมฟนหรือเผาถาน ซึ่งไม
ในปาเต็งไมรังสวนใหญเปนไมโตชา ซ่ึงถาในพื้นที่ที่ถูกตัดไมออกมามากเกินไปอาจจะทําใหสูญเสีย
ความสมดุลของระบบนิเวศได ในการศึกษาการใชประโยชนจากปาสามารถศึกษาไปพรอมกับการ
มีสวนรวมของชุมชนในการอนุรักษผืนปาที่ชุมชนอาศัยอยูโดยรอบ ซึ่งจะทําใหเขาใจถึงกระบวนการ
จัดการปาของชุมชน ท้ังน้ีอาจแนะนําหมูบานหรือชุมชนอื่นๆ ที่ประสบผลสําเร็จในการชวยกันรักษา
ผืนปาและใชประโยชนรวมกัน เชน เครือขายชุมชนดงนาทาม ไดชวยเจาหนาท่ีของอุทยานแหงชาติ
ผาแตม จังหวัดอุบลราชธานี ดูแลไฟปา และชวยเปนวิทยากรใหหมูบานอ่ืนๆ ท่ีจะเปนแนวรวมกัน
อนุรักษปา ในขณะเดียวกันชาวบานสามารถเก็บเห็ดหรืออาหารปาได ซ่ึงถาสามารถทําการวิจัยการ
มีสวนรวมของชุมชน และสามารถนําไปสงเสริมใหหมูบานที่อาศัยอยูโดยรอบพ้ืนท่ีอนุรักษได อาจจะ
เปนแนวทางหน่ึงที่สามารถแกไขปญหาความขัดแยงของภาครัฐกับชุมชนได ในขณะเดียวกันชุมชน
เหลานี้จะชวยดูแลผืนปา การดูแลปาชุมชนในแตละพื้นที่สามารถนําเขาสูกระบวนการเรดดพลัสและ
เปนการเริ่มตนท่ีไดสงเสริมใหประชาชนปลูกปา

3) การศึกษาความหลากหลายทางชีวภาพ

การศึกษาความหลากหลายทางชีวภาพของไมวงศยางและระบบนิเวศเปนการศึกษาที่เรง
ดวนและจําเปนอยางยิ่ง เน่ืองจากปญหาการบุกรุกพ้ืนที่ การทําลายเมล็ดไมวงศยางของแมลง อาจ
สงผลตอความหลากหลายทางชีวภาพของไมวงศยาง ในการศึกษาความหลากหลายทางชีวภาพ การ
อนุรักษและใชประโยชนทรัพยากรธรรมชาติ เปนการการสรางองคความรูเก่ียวกับทรัพยากรปาไม
เพื่อนําไปสูการจัดการอยางยั่งยืน

การศึกษาความหลากหลายของแมลงกับไมวงศยาง เปนการศึกษาที่สําคัญเพื่อชวยในการ
สืบตอพันธุตามธรรมชาติของไมวงศยาง และเปนการศึกษาอนุกรมวิธานของแมลงกลุมน้ี ซึ่งไดแก
กลุมดวงงวง (Curculionidae) กลุมผีเสื้อกลางคืนขนาดเล็ก (Microlepidoptera) และแตนเบียน
(Hymenoptera) ซึ่งคาดวามีแมลงชนิดพันธุใหมจํานวนมาก นอกจากน้ียังมีแมลงอีกหลายประเภทที่
เกี่ยวของกับไมวงศยาง รวมท้ังควรศึกษาความหลายหลายของแหลงพันธุกรรมไมวงศยางโดยเฉพาะ
ปาดงดิบในภาคใต เพ่ือนําไปสูการประกาศเปนเขตอนุรักษทางพันธุกรรม การวิจัยเหลาน้ีตองอาศัย
ภาคีรวมวิจัยจากสํานักบริหารพ้ืนท่ีอนุรักษซึ่งอยูในพื้นท่ี

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 221

ในการศึกษาความหลากหลายทางชีวภาพ ควรมีโครงการศึกษาระบบนิเวศของปาไมวงศ
ยางในที่ตางๆ เพื่อเปรียบเทียบโครงสรางในแตละพื้นท่ี ซึ่งในการดําเนินการวิจัยตองมีการวางแปลง
ถาวรเพ่ือเก็บขอมูลโครงสราง และชนิดพันธุของตนไม ประกอบกับการศึกษาอนุกรมวิธานยังมีความ
จําเปนอยางยิ่งในการศึกษาความหลายหลายของไมวงศยางและปาเขตรอนของประเทศไทย

4) การศึกษาภูมิปญญาทองถ่ิน

การวิจัยผลผลิตจากไมวงศยาง เชน การใชใบของยางพลวง การใชประโยชนจากชัน การ
ทําเรือกอเระ ทั้งที่นําไปใชจริงและการเปนสินคาท่ีระลึก การศึกษาดังกลาวสามารถนําตอยอดใน
การศึกษาภูมิปญญาทองถ่ินในแตละพ้ืนที่ ซ่ึงเปนสิ่งท่ีสําคัญและตองเรงศึกษาเพ่ือชวยพัฒนาชุมชน
ในทองถิ่นใหใชประโยชนทรัพยากรธรรมชาติไดอยางถูกตองและย่ังยืน

การกาวสูประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (ASEAN Economic Community - AEC) ที่มีการ
แขงขันของประเทศภายใตการเปลี่ยนแปลง ทั้งในระดับประเทศและระดับนานาชาติ รวมท้ังความ
สัมพันธกับประเทศเพื่อนบาน ดังนั้นควรมีการสรางสรรองคความรูการวิจัยเพื่อรองรับในหลายภาค
สวน สําหรับดานการวิจัยในไมวงศยางควรเรงศึกษาวิจัยเพ่ือรองรับการเขาสูประชาคมเศรษฐกิจ
อาเซียนเชนกัน เนื่องจากไมวงศยางมีการแพรกระจายในแถบนี้ ทุกประเทศจะมีฐานขอมูลของไม
วงศยาง โดยเฉพาะประเทศมาเลเซีย ประกอบกับการใชประโยชนของไมวงศยางในประเทศไทย อัน
ไดแก การใชชัน หรือไต มีความคลายคลึงกับประเทศเพื่อนบาน เชน ลาว เปนตน ดังนั้นประเทศไทย
ตองทําฐานขอมูลและการวิจัยในไมวงศยางใหรอบดานเพื่อใหทันกับประเทศเพ่ือนบาน และเพ่ือการ
แลกเปลี่ยนความรู อีกทั้งเตรียมความพรอมดานขอมูลในไมกลุมน้ีสําหรับการประชุมไมวงศยาง ซ่ึง
มีความสําคัญมากในระบบนิเวศปาไมของอาเซียน อีกทั้งภูมิปญญาทองถิ่นสามารถนําไปสูการพัฒนา
ในรูปแบบการดํารงชีพเศรษฐกิจพอเพียง หรือพัฒนาเปนสินคาท่ีระลึก เชน เรือกอและในภาคใต ผล
ของลูกยางสามารถนํามาประดิษฐเปนของตกแตง เปนตน

การวิจัยเปนหลักสําคัญท่ีสามารถนําขอมูลไปพัฒนาประเทศ การวิจัยจะประสบผลสําเร็จ
ตองมีความรวมมือกับหนวยงานในสวนภูมิภาค อันจะนําไปสูการสรางเครือขายการวิจัยและความ
รวมมือ และเปนการพัฒนาบุคลากรการวิจัยรวมกัน รวมทั้งในปจจุบันตองอาศัยการมีสวนรวมของ
ชุมชนหรือประชาชน ดังนั้นในการบูรณาการความรวมมือบริหารจัดการรวมกับภาคีตางๆ ทั้งองคกร
ปกครองสวนทองถิ่น สวนราชการที่เก่ียวของ ในการดําเนินภารกิจดังกลาวเพ่ือใหสัมฤทธิ์ผลน้ัน ตอง
มีหนวยงานในองคกรปฏิบัติงานทําหนาท่ีประสานกัน แลวนําผลจากการศึกษามาประมวลเปนองค
ความรูเพื่อนําไปสูการปฏิบัติตอไป

222 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

เอกสารอางอิง

กรมอุตุนิยมวิทยา. 2548. สภาวะภัยแลง. แหลงท่ีมา: http://www.tmd.go.th/info
กิตติภพ มูลกาวิล. 2550. ปจจัยท่ีมีผลตอการประกอบอาชีพไพตองตึงของหมูบานปากทางสะลวง

ตําบลขี้เหล็ก อําเภอแมริม จังหวัดเชียงใหม. การคนควาอิสระศึกษาศาสตรมหาบัณฑิต
สาขาอาชีวศึกษา มหาวิทยาลัยเชียงใหม. 53 หนา.
กลุมงานวางแผนและสถิติ. 2553. รายงานขอมูลสถิติ 2553. ศูนยสารสนเทศสํานักแผนงาน
และสารสนเทศ กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช.
แหลงที่มา: http://www.dnp.go.th/statistics/2553/stat2553.asp
กองกานดา ชยามฤต. 2542. พรรณไมวงศยาง (Dipterocarpaceae), น. 24-33. ใน : วัฒนธรรม
ไทยกับไมวงศยาง. กรุงเทพฯ.
กองกานดา ชยามฤต. 2545. คูมือจําแนกพรรณไม. บริษัท ประชาชน จํากัด. กรุงเทพฯ. 232 หนา.
โกมล แพรกทอง. 2537. แนวความคิดปาชุมชน, น. 1-8 ใน : ปาชุมชนในประเทศไทย. สวนปา
ชุมชน สํานักสงเสริมการปลูกปา กรมปาไม. กรุงเทพฯ.
เกียรติกอง พิตรปรีชา. 2542. การเจริญเติบโตของไมยางนาท่ีปลูกดวยระยะปลูกตางกัน, น.
193-194. ใน : ไมยางนาและไมในวงศไมยาง เลม 2. รายงานการประชุมสัมมนา.
มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร. กรุงเทพฯ.
คณิต ธนูธรรมเจริญ. 2546. การปลูกไม 3 อยาง ประโยชน 4 ประการ การปลูกไมฟนฟูพื้นท่ี
ตนนํ้าตามแนวพระราชดําริ. เอกสารประกอบการฝกอบรมหลักสูตรการปลูกไม 3 อยาง
ประโยชน 4 ประการ. ฝายศึกษาและพัฒนาปาไม ศูนยศึกษาการพัฒนาหวยฮองไคร
อันเน่ืองมาจากพระราชดําริ อําเภอดอยสะเกด จังหวัดเชียงใหม. 16 หนา.
โครงการสารานุกรมไทยสําหรับเยาวชนโดยพระราชประสงคในพระบาทสมเด็จพระเจา
อยูหัว. 2549. สารานุกรมไทยสําหรับเยาวชน เลม 3 เร่ืองท่ี 5 ทรัพยากร ปาไม.
แหลงที่มา: http://kanchanapisek.or.th/kp6/New/sub/book/book.
php?book=3&chap=5&page=chap5.htm

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 223

งานศึกษาและพัฒนาปาไม. มปป. ข้ีซี (hard resins). ศูนยการศึกษาและพัฒนาภูพานอันเนื่อง
มาจากพระราชดําริ. แหลงท่ีมา: http://royal.rid.go.th/phuphan/parmai/Home.htm

งามพิศ สัตยสงวน. 2547. การวิจัยเชิงคุณภาพทางมานุษยวิทยา. สํานักพิมพแหงจุฬาลงกรณ
มหาวิทยาลัย กรุงเทพมหานคร. 280 หนา.

จินตนา บุพบรรพต. 2545. ไมคอรไรซากับไมยางนา. สํานักวิชาการปาไม กรมปาไม. 107 หนา.
จินตนา บุพบรรพต และธีรวัฒน บุญทวีคุณ. 2542. เห็ดราไมคอรไรซาของไมวงศยางในสวนปา,

น. 195-196. ใน : ไมยางนาและไมในวงศไมยาง เลม 2. รายงานการประชุมสัมมนา.
มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร. กรุงเทพฯ.
จินตนา บุพบรรพต และศิริภา โพธ์ิพินิจ. 2545. การใชประโยชนของเชื้อราเอคโตไมคอรไรซา
กับกลาไมวงศไมยาง I. ความหลากหลายของเช้ือราเอคโตไมคอรไรซาในสวนปาไม
วงศยางบางชนิดและการแยกเชื้อรา. สํานักวิชาการปาไม, กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา
และพันธุพืช, กรุงเทพฯ. 19 หนา.
จินตนา บุพบรรพต และประเสริฐ สอนสถาพรกุล. 2555. การเจริญและพัฒนาของดอกไมยางพลวง.
สํานักวิจัยการอนุรักษปาไมและพันธุพืช, กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช.
กรุงเทพฯ. 55 หนา.
จินตนา บุพบรรพต และสุรพันธ ศิริสวาง. 2542. ชีพลักษณและการใชสารพาโคลบิวทราโซล
เพ่ือเพ่ิมผลผลิตดอกของไมยางพลวง, น. 161-176. ใน : ไมยางนาและไมในวงศไมยาง
เลม 2. รายงานการประชุมสัมมนา. กรมปาไมและมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร. กรุงเทพฯ.
จินตนา บุพบรรพต, ณัฎฐากร เสมสันทัด และนายรัตนะ ไทยงาม. 2534. อิทธิพลของความ
เขมแสงตอการเจริญเติบโตของกลาไมยางนา, น. 167-197. ใน : การสัมมนาทางวนวัฒน
วิทยา คร้ังท่ี 5 ณ อาคารศูนยวิจัยและฝกอบรมการปาไม. กรมปาไม. กรุงเทพฯ.
จินตนา บุพบรรพต, ณัฎฐากร เสมสันทัด และนายรัตนะ ไทยงาม. 2542. การเติบโตของไมยางนา
จากกลาท่ีเตรียมภายใตระดับแสงตางกัน. สํานักวิชาการปาไม, กรมปาไม, กรุงเทพฯ.
14 หนา.
จินตนา บุพบรรพต คริสโตเฟอร ไลออร และจุติเทพ โพธิปกษ. 2551. แมลงศัตรูพืชที่ทําลาย
เมล็ดไมวงศยาง, น. 294-307. ใน : รายงานการประชุมความหลากหลายทางชีวภาพ
ดานปาไมและสัตวปาแบบบูรณาการ ประจําป 2550: กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา
และพันธุพืช. กรุงเทพฯ.

224 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

ชนะ ผิวเหลือง สมยศ กิจคา และจตุเทพ โพธิปกษ. 2542. อิทธิพลของปุยและเชื้อไมคอรไรซา
ตอการเจริญเติบโตของกลาไมยางนาและตะเคียนทอง, น. 129-145. ใน : ไมยางนาและ
ไมในวงศไมยาง เลม 2. รายงานการประชุมสัมมนา. กรมปาไมและมหาวิทยาลัย
เกษตรศาสตร. กรุงเทพฯ.

ชวลิต นิยมธรรม. 2542. พรรณไมวงศยาง, น. 1-42. ใน : ไมยางนาและไมในวงศไมยาง เลม 2
สวนรวมพรรณไมยางนาและไมวงศยาง. กรมปาไม, กรุงเทพฯ.

ณัฐพร จักรวิเชียร, เปร่ือง กิจรัตนภร, ประพันธ ธรรมไชย และภรดี พันธุภากร. 2554. การ
จัดการเทคโนโลยีน้ํายาเคลือบเถาใบยางพลวงในทองถิ่นมาใชในผลิตภัณฑศิลาดล.
วารสารการจัดการสิ่งแวดลอม 7(2): 22 – 24.

ดอกรัก มารอด. มปป. การฟนฟูปาแบบผสมผสาน เพ่ือการอนุรักษดินและนํ้า. ภาควิชาชีววิทยา
ปาไม คณะวนศาสตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร กรุงเทพฯ. แหลงที่มา: http://bioff.
forest.ku.ac.th/main/?p=821

เทศบาลตําบลยางเน้ิง. 2548ก. ประวัติความเปนมาของตนยางนาสองขางทาง ถนนเชียงใหม-
ลาํ พนู . สาํ นกั งานเทศบาลตาํ บลยางเนงิ้ จงั หวดั เชยี งใหม. แหลง ทมี่ า: www.theyang.go.th

เทศบาลตําบลยางเน้ิง. 2548ข. โครงการอนุรักษตนยางนาสองขางทางถนนสายเชียงใหม.
สํานักงานเทศบาลตําบลยางเน้ิง จังหวัดเชียงใหม. แหลงท่ีมา: www.theyang.go.th

ธวัชชัย สันติสุข. 2550. ปาของประเทศไทย. สํานักงานหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตว ปา
และพันธุพืช. อรุณการพิมพ. กรุงเทพฯ. 120 หนา.

นิธิ เอียวศรีวงศ. 2542. วัฒนธรรมนําไปสูความผูกพันกับตนไมและปาไม, น. 17-23 ใน : วัฒนธรรม
ไทยกับไมวงศยาง. กรุงเทพฯ.

นิรนาม. 2548. นํ้าผ้ึงความหวานที่มากคุณคา. นิตยสารหมอชาวบาน เลมที่ 290 มิถุนายน 2548.
บัณฑูร เศรษฐศิโรตม. 2554. เรดดพลัส : ประเด็นรอนในเวทีเจรจาโลกแนวคิดและรูปแบบ

ที่เหมาะสมสําหรับสังคมไทย. โครงการ MEAs Watch. สํานักงานกองทุนสนับสนุนการ
วิจัย, กรุงเทพฯ. 152 หนา.
บุญชุบ บุญทวี. 2542 ก. ความเช่ือของชาวชนบทกับการอนุรักษพันธุไมวงศยาง, น. 333-336.
ใน : ไมยางนาและไมในวงศไมยาง เลม 3, นานาสาระเกี่ยวกับไมวงศยาง. กรมปาไม,
กรุงเทพฯ.
บุญชุบ บุญทวี. 2542 ข. แหลงพันธุกรรมไมยางนา, น. 223 - 228. ใน : ไมยางนาและไมในวงศ
ไมยาง เลม 3, นานาสาระเกี่ยวกับไมวงศยาง. กรมปาไม, กรุงเทพฯ.

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 225

บุญพีร พันธวร. 2542. คําบรรยายประกอบวีดีทัศน เรื่อง วัฒนธรรมไทยกับไมวงศยาง, น. 213-
214 ใน : วัฒนธรรมไทยกับไมวงศยาง. กรุงเทพฯ.

ประชิด วามานนท. 2542. ยางนาพรรณไมชีวภูมิของชาติไทย, น. 215-221 ใน : วัฒนธรรมไทย
กับไมวงศยาง. กรุงเทพฯ.

ประพันธ ผูกฤตยาคามี, สุอุมาลย แซลิ้ม, จุติเทพ โพธิปกษ และสมยศ กิจคา. 2538. การเก็บ
เมล็ด การปฏิบัติตอเมล็ด และการเก็บรักษาเมล็ดไมตระกูลยางบางชนิด: ยางนา
ตะเคียนหิน พะยอม และรัง. รวมผลงานวนวัฒนวิจัย เลมท่ี 2. สํานักวิชาการปาไม,
กรมปาไม. 264 หนา.

ปราณี วงศยะรา. 2538. ครกกระเดื่องและวัฒนธรรมตําขาว. ไทยวัฒนาพานิช. กรุงเทพฯ. 68 หนา.
พิพิธิภัณฑชนเผาออนไลน. มปป. กะเหร่ียง. แหลงที่มา: http://www.hilltribe.org/thai/karen
พันธศักดิ์ ธรรมรัตน. 2542. วัฒนธรรมในการใชสมุนไพร ตํารายา และพิธีกรรม, น. 59-68 ใน :

วัฒนธรรมไทยกับไมวงศยาง. กรุงเทพฯ.
มติชน. 2547. IUCN ใหรางวัล 2 ชุมชนกะเหร่ียง อนุรักษปาไมดีเดนประเทศไทย. วันที่ 12

พฤศจิกายน พ.ศ. 2547 ปท่ี 27 ฉบับที่ 9743 หนา 10.
มานพ ผูพัฒน และ ดวงใจ ศุขเฉลิม. 2550. การศึกษาความหลากชนิดของพรรณไมวงศยางใน

ปาฮาลา-บาลา จังหวัดยะลา และนราธิวาส. วิทยานิพนธปริญญาโท, มหาวิทยาลัย
เกษตรศาสตร. 315 หนา.
มูลนิธิชัยพัฒนา. มปป. ทฤษฎีการพัฒนาฟนฟูปาไมอันเน่ืองมาจากพระราชดําริ. แหลงที่มา:
http://www.chaipat.or.th/chaipat/index.php/th/concept-and-theory-
development/theory-developed-forest-restoration
มูลนิธิเพ่ือการพัฒนาที่ยั่งยืน. 2555. เวทีแลกเปล่ียนประสบการณ ไฟปา หมอกควันในพื้นที่ปา
เต็งรัง- ปาเบญจพรรณ วันที่ 10 เมษายน 2555 ณ โรงแรมศิรินาถการเดนท อําเภอ
เมือง จังหวัดเชียงใหม. สํานักประสานงานภาคเหนือตอนบน. แหลงที่มา: http://www.
tunkwan.com
มูลนิธิปาเขตรอน. 2547. บันทึกสิ่งแวดลอมปาเขตรอน. กองสงเสริมและเผยแพร กรมสงเสริม
คุณภาพสิ่งแวดลอม. แหลงที่มา: http://www.tropicalforest.or.th/knowledge.htm
ยศ สันตสมบัติ. 2542. ความหลากหลายทางชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่นเพื่อการพัฒนาอยาง
ย่ังยืน. ศูนยศึกษาความหลากหลายทางชีวภาพและภูมิปญญาทองถ่ินเพ่ือการพัฒนา

226 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

อยางย่ังยืน คณะสังคมศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม. นพบุรีการพิมพ เชียงใหม. 272 หนา.
ระวี ถาวร. 2542. การใชไมพะยอมและไมเค่ียมในกระบวนการผลิตนํ้าตาลมะพราวในเขตจังหวัด

สมุทรสงคราม, น. 114-123 ใน: วัฒนธรรมไทยกับไมวงศยาง. กรุงเทพฯ.
ราชัน ภูมา. 2551. พืชหายากของประเทศไทย. สํานักงานหอพรรณไม สํานักวิจัยการอนุรักษปาไม

และพันธุพืช กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช, กรุงเทพฯ. 230 หนา.
ราเชนทร กาบคาํ . มปป. เรอื แขง เมอื งนา น มรดกลา้ํ คา . แหลง ทมี า: http://www.nanlongboat.com
เรไร ไพรวรรณ. มปป. ภูมินาม. แหลงท่ีมา: http://www.justythai.com/

article?id=88236&lang=th
ลดาวัลย พวงจิตร. 2552. รายงานการศึกษาวิจัย เรื่อง การศึกษาติดตามการเจรจาเรื่อง REDD

ในเวทีเจรจาเรื่องโลกรอนและนัยสําคัญตอประเทศไทย. โครงการ MEAs Watch.
สํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย, กรุงเทพฯ. 29 หนา.
เลิศชาย ศิริชัย. 2547. การอภิปรายเรื่องแนวทางการศึกษาภูมิปญญาทองถ่ิน ผูอภิปราย ศรีศักร
วัลลิโภดม โอภาส ปญญา และเลิศชาย ศิริชัย, น. 23-56. ใน : ภูมิปญญาทองถิ่นจากขอเท็จจริง
ยกระดับสูกระบวนทัศนความเขมแข็งชุมชน. เลิศชาย ศิริชัย บรรณาธิการ. สํานักวิชา
ศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ. โรงพิมพเม็ดทราย นครศรีธรรมราช.
วงจันทร วงศแกว. 2542. การศึกษาเบื้องตนของจันทรกะพอ: พืชวงศไมยางท่ีเส่ียงตอการสูญ
พันธุ, น. 199 - 203. ใน : ไมยางนาและไมในวงศไมยาง เลม 2, รายงานการประชุม
สัมมนา. กรมปาไมและมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร, กรุงเทพฯ.
วนิดา สุบรรณเสณี. 2542ก. วัฒนธรรมการใชประโยชนไมในวงศยาง, น.37-46. ใน : วัฒนธรรม
ไทยกับไมวงศยาง. กรุงเทพฯ.
วนิดา สุบรรณเสณี. 2542ข. การใชประโยชนจากปาไมวงศยาง, น.37-46. ใน : ไมยางนาและไม
ในวงศไมยาง เลม 3, นานาสาระเกี่ยวกับไมวงศยาง. กรมปาไม, กรุงเทพฯ.
วิเชียร สุมันตกุล. 2550. การอนุรักษพันธุไมปาเพ่ือพัฒนาทรัพยากรปาไม. กรมอุทยานแหงชาติ
สัตวปา และพันธุพืช, 180 หนา.
ศูนยวิจัยเศรษฐศาสตรประยุกต. 2553. การจัดทํารายงานแหงชาติฉบับท่ี 2: รายงานแหงชาติ
ฉบับท่ี 2 เสนอตอสํานักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัย
เกษตรศาสตร, กรุงเทพฯ. 150 หนา.

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 227

ศูนยสงเสริมและพัฒนาอาชีพการเกษตร จังหวัดเชียงใหม. มปป. ผึ้งและแมลงเศรษฐกิจ.
แหลงท่ีมา: http://www.aopdb04.doae.go.th/thebeeflies01.htm

ศูนยสารสนเทศ. มปป. สถิติปาไม. สํานักแผนงานและสารสนเทศ กรมปาไม. แหลงท่ีมา: http://
forestinfo.forest.go.th/55/Content.aspx?id=9

สมศักด์ิ สุขวงศ. 2542. ความเชื่อมโยงและผูกพันระหวางวัฒนธรรมไทยกับไมในวงศยาง เรื่อง
ไมยางและปาไมวงศยาง: มุมมองในองคความรูเดิมและวัฒนธรรม, น.9-16. ใน :
วัฒนธรรมไทยกับไมในวงศยาง. กรุงเทพฯ.

สมศักด์ิ สุขวงศ. มปป. ปาเขตรอน คุณคาความหลากหลายของสรรพชีวิต. แหลงที่มา: http://
www.seub.or.th/index.php?option=com_content&view=article&id=233
เปอรเซ็นต3Alibery&catid=65เปอรเซ็นต3A2009-11-12-08-43-
25&Itemid=80&showall=1

สงา สรรพศรี และอรรถ บุญนิธี. 2510. การเจริญเติบโตของตนไมยางนาในปาธรรมชาติ. รายงาน
วนศาสตรวิจัย เลมท่ี 1, มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร คณะวนศาสตร. 31 หนา.

สมหญิง สุนทรวงษ, ระวี ถาวร, อัจลา รุงวงษ, ณรงคศักด์ิ ปริญญาสุทธินันท, สุภาภรณ ปนวารี,
สุลักษณ ปุดแค, วุฒิชัย พระจันทร, ปราโมทย ศรีใย, ลัดดา วิไลศรี และวันลี ชื่นเกาะสมุย.
2554. รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ เรื่อง แนวคิดและรูปแบบของ REDD ท่ีเหมาะสมใน
การจัดการทรัพยากรปาไมอยางย่ังยืนและเปนธรรมในบริบทสังคมไทย. โครงการ MEAs
Watch. สํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย, กรุงเทพฯ. 189 หนา.

สถาบันศึกษานโยบายสาธารณะ. 2552. แผนแมบทรองรับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ
แหงชาติ พ.ศ. 2553-2562 เสนอตอ สํานักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอม. มหาวิทยาลัยเชียงใหม. 167 หนา.

สมาคมศิษยเกาวนศาสตร, คณะวนศาสตร และกรมปาไม. 2555. ไมยางนา ดําริพระราชาสูการ
พัฒนาประเทศไทย. กรุงเทพฯ. 81 หนา.

สรายุทธ บุณยะเวชชีวิน. มปป. ผลกระทบของวาตภัยตอโครงสรางปา...สูการสรางปาข้ึนมาใหม.
วิจัยนิเวศวิทยาปาไมระยะยาว. สํานักวิจัยการอนุรักษปาไมและพันธุพืช กรมอุทยาน
แหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช. แหลงท่ีมา: http://thaiforests.org

สุรชัย ชลดํารงคกุล และธิติ วิสารัตน. 2539. ชีววิทยาของดวงหนวดยาวเจาะลําตนยางนา.
วารสารเกษตรพระจอมเกลา. 14 (1): 29-36.

228 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

สุรชัย ชลดํารงคกุล. 2542. แมลงศัตรูไมในวงศไมยาง. น. 263-271. ใน : ไมยางนาและไมใน
วงศไมยาง เลม 3, นานาสาระเกี่ยวกับไมวงศยาง. กรมปาไม, กรุงเทพฯ.

สุวิไล เปรมศรีรัตน, สุจริตลักษณ ดีผดุง, เอกพงศ สุวรรณเกษร, อภิญญา บัวสรวง, อิสระ ชูศรี,
โสภนา ศรีจําปา, มยุรี ถาวรพัฒน, อมร ทวีศักด์ิ และประภาศรี ดําสอาด. 2547. แผนที่
ภาษาของกลุมชาติพันธุตางๆ ในประเทศไทย. สํานักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแหงชาติ.
โรงพิมพคุรุสภาลาดพราว. กรุงเทพฯ. 228 หนา.

สํานักความหลากหลายทางชีวภาพ. มปป. กลไกการเผยแพรขอมูลขาวสารดานความหลากหลาย
ทางชีวภาพ. สํานักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม
กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. แหลงท่ีมา: http://chm-thai.onep.go.th/
chm/convention_1.html

สํานักงานโครงการสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี. 2555. คูมือการจัด
กิจกรรมการเรียนรู เรื่อง การอนุรักษทรัพยากรปาไม. กรุงเทพฯ. 80 หนา.

สํานักงานหอพรรณไม. 2552. ปาเต็งรังแมน้ําภาชี. สํานักวิจัยการอนุรักษปาไมและพันธุพืช
กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช. ชุมนุม สหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย
จํากัด, กรุงเทพ. 224 หนา.

สํานักงานหอพรรณไม. 2555. คูมือเลือกชนิดพรรณไมเพื่อปลูกปาปองกันอุทกภัย. กรมอุทยาน
แหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช, กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. กรุงเทพฯ.
120 หนา.

สํานักสงเสริมการปลูกปา. 2555. โครงการนอมเกลาสดุดี 84 พรรษา รวมปลูกยางนา ถวายองค
ราชัน. กรมปาไม. โรงพิมพสํานักงานพระพุทธศาสนาแหงชาติ. กรุงเทพฯ. 110 หนา.

สํานักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. 2554. ความหลากหลายทาง
ชีวภาพในปาไม: ขุมทรัพยแหงชีวิต. กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม,
กรุงเทพฯ. 48 หนา.

สําอาง หอมช่ืน. 2552. แนวทางการอนุรักษและฟนฟูพืชในวัฒนธรรมและประเพณีของ
ประเทศไทย, น. 43-48. ใน : รายงานการประชุม เรื่อง แนวทางการอนุรักษและฟนฟู
พืชในวัฒนธรรมและประเพณีของประเทศไทย. วันที่ 28 กันยายน พ.ศ. 2552 ณ โรงแรม
มารวย การเดน กรุงเทพฯ.

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 229

สุกาญจน รัตนเลิศนุสรณ. 2550. หลักการอนุรักษและจัดการชีวภาพ. สมาคมสงเสริมเทคโนโลยี
(ไทย-ญี่ปุน). บริษัท พิมพดีดการพิมพ จํากัด. กรุงเทพฯ. 424 หนา.

สุจิตรา จางตระกูล. 2551. การศึกษาความหลากหลายทางพันธุกรรมโดยใชเครื่องหมายดีเอ็นเอ
และไอโซเอนไซมยีนเพื่อการประเมินสถานภาพแหลงทรัพยากรทางพันธุกรรมปาไม.
สาํ นกั วจิ ยั การอนรุ กั ษป า ไมแ ละพนั ธพุ ชื กรมอทุ ยานแหง ชาติ สตั วป า และพนั ธพุ ชื . 124 หนา .

สุดารัตน งามขจรวิวัฒน และโกวิทย ฉายสุรียศรี. 2532. การเจริญเปล่ียนแปลงของดอกยางนา.
วารสารวนศาสตร 8: 90 - 106.

เสนหา บุณยรักษ และทิพยสุดา นัยทรัพย. 2542. ภูมินามจังหวัดพิษณุโลก. โครงการศึกษา
คนควาวิจัยทางวัฒนธรรม สํานักศิลปวัฒนธรรม ปการศึกษา 2542. สถาบันราชภัฏ
พิบูลสงคราม พิษณุโลก. แหลงท่ีมา: http://202.29.80.54/name/index.php

อมรา พงศาพิชญ. 2537. วัฒนธรรม ศาสนา และชาติพันธุ: วิเคราะหสังคมไทยแนวมานุษยวิทยา.
สํานักพิมพแหงจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย กรุงเทพมหานคร. 230 หนา.

อรัญญา นนทราช, กรรณิการ ภูมิประหมัน, ปญญา เถาวชาลี, อนุรักษ ปนทอง และเชิดชัย
สมบัติโยธา. 2545. รายงานวิจัยเรื่องการศึกษาความหลากหลายทางชีวภาพของเห็ดกับ
วิถีชีวิตของประชาชนในปาดอนปาซี ตําบลหนองหาง อําเภอกุฉินารายณ จังหวัด
กาฬสินธุ และการนํามาใชประโยชนอยางยั่งยืน. มหาวิทยาลัยราชภัฏกาฬสินธุ. 132 หนา.

อํานวยพร ชลดํารงคกุล. 2542. ลักษณะดอกและเรณูของไมยางนา, น. 199 - 203. ใน : ไมยาง
นาและไมในวงศไมยาง เลม 2, รายงานการประชุมสัมมนา. กรมปาไมและมหาวิทยาลัย
เกษตรศาสตร, กรุงเทพฯ.

อําพล เสนาณรงค. 2542. ยางนาและไมในวงศยางนา (Dipterocarpaceae) กับวิถีชีวิตและ
วัฒนธรรมของคนไทย. น. 4-8. ใน : วัฒนธรรมไทยกับไมวงศยาง. กรุงเทพฯ.

Ashton, P. S.1980. Dipterocarpaceae. In: M. D. Dassanayake and F. R. Fosberg [eds.],
A revised handbook to the flora of Ceylon, Amerind Publishing Company,
New Delhi. vol. 1, 364–423.

Ashton, P.S. 1982. Dipterocarpaceae. Flora Malesiana Ser. I, 9(2): 237-552.

230 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

Ashton, P. S. 1982. Dipterocarpaceae. In: C. G. G. J. Van Steenis [ed.], Flora
Malesiana, Series 1, Spermatophyta, Martinus Nijhoff Pulishers, The Hague.
vol. 9, 237–552.

Aston, P.S. 1988. Dipterocarp biology as a window to the understanding of tropical
forest structure. Annual Review of Ecology and Systematic. 19: 347-370.

Aston, P.S., Givnish, T.J and Appanah, S. 1989. Staggered flowering in the
Dipterocarpaceae: New insights into floral induction and the evolution
of mass flowering in the seasonal tropics. American Naturalists 132 (1): 4
4-66.

Bawa, K.S. 1998. Conservation of genetic resources in the Dipterocarpaceae, pp.
45-55. In: A Review of Dipterocarps. Center for International Forestry
Research, Bogor, Indonesia.

Blume, K. L. 1825. Dipterocarpaceae, pp. 1-42. In: Bijdragen tot de Flora van
Nederlandisch Indie.

Brandis, D. 1895. An enumeration of the Dipterocarpaceae. Journal of Linnean
Society 31: 1–148.

Brundrett, M., Bougher, N. Dell, B. Grove, T. and N. Malajczuk. 1996. Working with
Mycorrhizas in Forest and Agriculture. ACIAR, Canberra, Australia. 374 p.

Elouard, C. 1994. Pest and disease, pp 1-16. In: S. Appanah and C. Cossalter, (eds.).
Dipterocarps, State of Knowledge and Priorities and Needs for Future
Research 5 th Roundtable Conference on Dipterocarps 7-10 November
1994. Chaingmai, Thailand.

Elouard, C. 1998. Pests and diseases of Dipterocarpaceae, pp 115-131. In: S.
Aappanah and J. F. Turnbull, eds. A Review of Dipterocarps: Taxonomy,
ecology and Silviculture. Center for International forest Research, Bogor,
jndonesia.

FAO. 2006. The world’s forests. FRA 2005 Maps and figures. Available source:
http://www.fao.org/forestry/fra/41256/en/

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 231

Feilden, Sir Bernard M. 2003. Conservation of Historic Building. 3rd edition.
Burlington, MA: Architectural Press. 388 p.

Foxworthy, F.W. 1932. Dipterocarpaceae of the Malay Peninsular. Malayan Forest
Record no. 10. Forest Research Institute Malaysia, Kepong. 289 p.

Gilg, E. 1925. Dipterocarpaceae in Engler. Naturlichen Pflanzenfamilien 121: 237–
269

Hutacharern, C. and N. Tubtim. 1995. Checklist of forest insects in Thailand. Office
of Environmental Policy and Planning. Royal forest Department. 392 p.

Heim, F. 1892. Recherches sur les Dipterocarpacees, pp. 1–186. Ph.D. dissertation,
à la faculte des sciences de Paris.

Kikuchi, J., M. Ogawa and K. Iwase. 1999. Development of Nursery Techniques
Utilizing Microorganisms, pp. 155-181. In: Research Report on Reforestation
of Tropical Forest. Kyoto, Japan.

Krishnapillay, B. and P.B. Topmsett. 1998. Seed handing, pp. 73-88. In: A Review
of Dipterocarps. Center for International Forestry Research, Bogor,
Indonesia.

Lyal, C.H.C. and L.M. Curran. 2000. Seed-feeding beetles of the weevil tribe
Mecysolobini (Insecta: oleoptera: Curculionidae) developing in seeds of

trees in the Dipterocarpaceae. Journal of Natural 34:1743-1847.

Londono, A. C., E. Alvarez, E. Forero, and C. M. Morton. 1995. A new genus and
species of Dipterocarpaceae from the Neotropics. I. Introduction,
taxonomy, ecology and distribution. Brittonia 47: 225–236.

Maguire, B. P. C., and P. S. Ashton. 1977. Pakaramoideae, Dipterocarpaceae
of the western hemisphere II. Systematic, geographic, and phyletic
considerations. Taxon 26: 359–368.

232 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง

Miller. O.K.Jr. 1982. Texonomy of ecto-and endomycorrhizal fungi, pp 91-101.
In: Methods and Principles of Mycorrhizal Research. Amer. Phytopathol.
Soc., St. Paul , Minnesota , USA

Morton, C. M. 1995. A new genus and species of Dipterocarpaceae from the
Neotropics. II. Stem anatomy. Brittonia 47: 237–247.

Owens, J.N., Syamsuwider, D. and Bupabanpot. J. 1997. Floral initiation and
enhancement in Dipterocarps. Tree improvement for sustainable tropical
forestry. Queensland Forest Research institute. Queensland Australia. 289 p.

Pampolina, N.M., R. E. de la Cruz and M.U. Garcia. 1999. Ectomycorrhizal Root
and Fungi of Philippine Dipterocarps. ACIAR Canberra Australia. 475 p.

Pooma, R. 1996. Yang na trees (Dipterocarpus alatus Roxb. ex G. Don,
Dipterocarpaceae) along Chiang Mai – Lamphun road: an analysis of their
present status and conservation needs. Thai Forest Bulletin (Botany) No
24. Royal Forest Department, Thailand. 34 p.

Pooma, R. 2002. Further notes on Thai Dipterocarpaceae. Thai For. Bull.(Bot.)
30: 7 - 27.

Pooma, R. . 2003. Dipterocarpaceae in Thailand: Taxonomic and Biogeographical
Analysis. Doctor of Philosophy (Botany), Kasetsart University.

Pooma, R. and M. Newman. 2001. Checklist of Dipterocarpaceae in Thailand.
Thai For. Bull.(Bot.) 29: 110–187.

Poopath, M, Sookchaloem, D and Th. Santisuk. 2012. The Dipterocarpaceae of
Hala-Bala Forest Complex, Narathiwat and Yala Provinces, Peninsular
Thailand. Thai For. Bull.(Bot.) 40 : 49–93.

Smitinand, T. and T. Santisuk. 1981. Dipterocarpaceae of Thailand with special
reference to silvicultural ecology. Malalysian Forest 44: 377-385.

Soda., R. 1999. Development of nursing techniques for dipterocarp seedling using
ectomycorrhiza, pp. 144-154. In: Research Report on Reforestation of
Tropical Forest. Kyoto, Japan.

การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง 233

Tompsett. P.B. 1998. Seed Physiology, pp. 57-71. In: A Review of Dipterocarps.
Center for International Forestry Research, Bogor, Indonesia.

UNEP-WCMC. 1998. Original and Current Forests. Available source: http://www.
unep-cmc.org/generalised-original-and-current-forests-1998_718

Zobel, B.J. and J.T. Talbert. 1984. Applied Forest Tree Improvement. John Wiley
& Sons, Inc., New York. 505 pp.

234 การอนุรักษและใชประโยชนไมวงศยาง