สุขศึกษา พลศึกษา ม.ต้น

93
โรคอวน (Obesity)
โรคอว นเปน สภาวะทีร่ า งกายมีไขมนั สะสมตามสว นตา งๆ ของรางกายมากเกินกวา เกณฑป กติ
ซงึ่ ตามหลักสากลกําหนดวาผูชายไมควรมีปริมาณของไขมันในตัวเกินกวา 12-15% ของน้ําหนักตัว
ผูหญิงไมควรมีปริมาณของไขมนั ในตวั เกินกวา 18-20% ของนา้ํ หนักตวั ซึ่งการตรวจนหี้ ากจะใหไดผ ล
แนน อนควรไดร ับการตรวจจากหองปฏิบัติการ แตน กั เรยี นอาจประเมินวาเปน โรคอวนหรือไมดวยวิธี
งายๆ ดวยวธิ ีตรวจสอบกบั ตารางนํา้ หนักและสว นสงู ของกรมอนามยั ดงั ตารางท่ีเรยี นมาแลว
สําหรับในผใู หญอ าจประเมินไดจ าก การหาคาดัชนีมวลกาย (Body Mass Index) ไดจากสูตร
ดังนี้

BMI = นํ้าหนัก (กโิ ลกรัม)
สวนสงู 2(เมตร)

คาทไ่ี ดอยูระหวาง 18.5-24.9 ถอื วาอยใู นเกณฑป กติ ไมอว นหรือผอมเกนิ ไป
สาเหตุ
1. กรรมพนั ธุ
2. การรับประทานอาหารเกินความตองการของรางกาย และมีพฤติกรรมการรับประทาน

อาหารทีไ่ มดี เชน กนิ จุบจิบ
3. ขาดการออกกําลงั กาย
4. สภาวะทางจติ และอารมณ เชน บางคนเมือ่ เกดิ ความเครียดก็จะหันไปรับประทานอาหาร

มากจนเกนิ ไป
5. ผลขางเคียงจากการไดรับฮอรโมนและการรับประทานยาบางชนิด เชน ยาคุมกําเนิด

ฮอรโมนสเตยี รอยด เปนตน
อาการ
มีไขมนั สะสมอยูในรา งกายจํานวนมาก ทาํ ใหมรี ปู รา งเปล่ียนแปลงโดยการขยายขนาดขึ้นและ
มีนา้ํ หนักตวั มากขึ้น
การปองกนั
1. กรรมพันธุ หากพบวามีประวัติของบุคคลในครอบครัวเปนโรคอวน ควรตองเพิ่มความ
ระมัดระวงั โดยมพี ฤติกรรมสขุ ภาพในเร่อื งตางๆ ทีเ่ กยี่ วขอ งกบั โรคอว นอยา งเหมาะสม
2. รับประทานอาหารแตพอสมควรโดยเลือกรับประทานอาหารท่ีมีประโยชน หลีกเล่ียง
อาหารรสหวานและอาหารทีม่ ีไขมันสงู รับประทานผักและผลไมมากๆ และหลากหลาย

94
3. ออกกาํ ลังกายสมํา่ เสมออยางนอยสปั ดาหล ะ 3 วนั วันละ 30 นาที
4. หาวธิ กี ารควบคมุ และจดั การความเครยี ดอยางเหมาะสม พักผอ นใหเ พียงพอ
5. การใชย าบางชนดิ ท่ีอาจมผี ลขางเคยี ง ควรปรึกษาแพทย และใชยาตามที่แพทยแนะนําอยาง
เครง ครัด
การดแู ลสขุ ภาพและมีพฤติกรรมบริโภคทถ่ี กู ตอ ง “ไมตามใจปากและไมต ามใจอยาก”
โรคอว นกอ็ าจไมมาเยือน การลดความอว นกไ็ มจ าํ เปน

95

บทที่ 5
โรคระบาด

สาระสําคัญ
การมีความรูค วามเขา ใจเกยี่ วกับสาเหตุ อาการ การปองกัน และการรักษาโรคตดิ ตอ ท่ี

แพรระบาดและเปนปญหาตอสุขภาพของประชาชนในชุมชน จะชวยใหรูวิธีปองกันตนเองและ
ครอบครวั และรวมมอื ปอ งกนั การแพรก ระจายเช้อื โรคไปสูบุคคลอื่น อันจะเปนแนวทางสาธารณสุข
ของประเทศได

ผลการเรียนรูทค่ี าดหวัง
เพอ่ื ใหผูเ รยี นสามารถ
1. บอกความหมาย ความสาํ คญั และการแพรก ระจายของเชื้อโรคได
2. อธบิ ายสาเหตุ อาการ การปอ งกนั และการรกั ษาโรคตดิ ตอทแี่ พรร ะบาดและเปน

ปญ หาสาธารณสขุ ได

ขอบขายเน้อื หา
เรอื่ งที่ 1 ความหมาย ความสําคญั และการแพรกระจายของเช้อื โรค
เรอื่ งท่ี 2 โรคท่เี ปนปญหาสาธารณสุขของประเทศ

96

เรื่องท่ี 1 ความหมาย ความสาํ คัญ และการแพรก ระจายของเช้ือโรค

ความหมายและความสาํ คญั
โรคตดิ ตอ จัดเปน ปญหาสาธารณสขุ ทีส่ ําคัญของประเทศ เมอ่ื เกิดการระบาดจะนํามาซึ่งความ

สูญเสียสขุ ภาพ ชวี ติ และมีผลกระทบตอ เศรษฐกจิ ของประเทศอยางมาก เพราะขณะเจ็บปวยบุคคลนั้น
ไมสามารถเรียนหรอื ทํางานไดต ามปกติ ซ่ึงจะทาํ ใหเสยี การเรยี นและรายไดตามทีเ่ คยไดรับ นอกจากนี้
ในขณะเจ็บปว ยก็จะเปนภาระของบคุ คลใกลชิดหรอื คนในครอบครวั ในการดูแลผูปวย รวมท้ังเสียเงิน
ในการรักษาพยาบาล ซ่ึงในระดับชาติ ประเทศชาติตองเสียงบประมาณในการดูแลรักษาผูปวย คา
เวชภัณฑ คาบคุ ลากร รวมถงึ ตอ งสรา งอาคารสถานทใี่ นการดูแลผูปวย ซึ่งเปนการสูญเสียทรัพยากรท่ี
จะสามารถนาํ ไปใชพ ัฒนาประเทศดานอื่น ๆ ได โรคติดตอสวนใหญสามารถปองกันได หากทุกคน
เหน็ ความสําคญั ตระหนกั ถงึ อนั ตรายของโรคและมีสวนรวมในการปองกันแกไขปญหาโรคติดตอที่
เกิดข้ึน

1.1 ความหมายของโรคตดิ ตอ
โรคติดตอ หมายถึง โรคทีเ่ กดิ จากเชือ้ โรคแลวสามารถติดตอ จากคนไปสูบุคคลอนื่ ได

หรอื อาจติดตอระหวา งคนสูคน หรือสัตวสูคนได หรือติดตอระหวางสัตวดวยกันเองได โดยมีพาหะ
เชน คน สตั ว หรอื มตี ัวกลางนาํ เชอ้ื โรค เปนตน

โรคระบาดเปนโรคติดตอท่ีแพรกระจายไปยังคนอ่ืน ๆ ไดรวดเร็ว บางโรคตองใช
เวลาในการรักษาเปนเวลายาวนานและใชวิธีรักษาท่ีซับซอน ส้ินเปล้ืองคาใชจายในการรักษาเปน
จํานวนมาก โดยโรคท่เี ปน สาเหตุของการเจ็บปวยและเสียชีวิตท่ีนับวาสําคัญ ไดแก ไขมาลาเรีย โรค
ไขห วัดนก โรคซารส โรคอหวิ าตกโรค และโรคไขห วดั ใหญส ายพนั ธุใหม 2009

ลกั ษณะของโรคติดตอ
1. เช้ือโรคสามารถแพรกระจายไปยงั บคุ คลอื่นไดอ ยางรวดเรว็
2. การแพรกระจายของโรคมักเกิดจากพฤติกรรมของบุคคลหรือปญหาสุขาภิบาล
สง่ิ แวดลอ ม
3. มอี ตั ราการเจ็บปว ยคอ นขา งสงู และโอกาสทจ่ี ะเกิดโรคเปนไดท กุ เพศทุกวยั

โรคตดิ ตอทค่ี วรทราบและตอ งแจง ความ
โรคติดตอ ท่ีควรทราบมี 14 โรค ไดแก ไขทรพิษ กาฬโรค ไขเหลอื ง โรคอหิวาตกโรค
โรคบาดทะยักในเด็กเกิดใหม โรคคอตีบ โรคโปลิโอ โรคพิษสุนัขบา โรคไขสมองอักเสบ ไขรากสาด
ใหญ โรคแอนแทรกซ โรคทรคิ ิโนซสี โรคไขกาฬหลังแอน โรคคดุ ทะราดระยะตดิ ตอ

97

1.2 ชนดิ ของเชือ้ โรค
เช้อื โรคที่ติดตอ ไดแ บง ออกเปน 5 ชนดิ คือ แบคทเี รีย ไวร ัส ริกเกตเซยี รา ปรสติ
แบคทเี รีย จดั อยใู นจําพวกพืชเซลลเ ดียว มขี นาดเล็กมากตองใชก ลองจลุ ทรรศนข ยาย

จงึ จะมองเหน็ ได สามารถดาํ รงชีวติ อยไู ดในสภาวะแวดลอ มแทบทุกอยาง
ไวรสั ไมสามารถมองเหน็ ดว ยตาเปลา ตอ งดูดวยกลองจุลทรรศนชนิดพิเศษ เช้ือไวรัส

จะมอี ยูท่วั ไปในอากาศโรคท่เี กดิ จากเชือ้ ไวรัสมีหลายโรค เชน ไขหวัด หดั ไขทรพษิ คางทูม ไขเลือดออก
อสี กุ อใี ส เปน ตน

ริกเกตเซยี มีขนาดเล็กกวาแบคทีเรีย สามารถมองเห็นดวยกลองจุลทรรศนมักอาศัยอยู
รวมกบั สงิ่ มีชวี ติ อนื่ ๆ เชน เห็บ หมัด เหา พยาธิไสเดือน เปนตน โรคทีเกิดจากเชื้อโรคชนิดน้ีไดแก ไข
รากสาดใหญ

รา เปน เชอ้ื โรคทจี่ ดั อยใู นจําพวกพืช สามารถมองเหน็ ไดดวยกลอ งจุลทรรศน เชน ยีสต
สามารถนาํ มาใชใ นการทาํ ขนมปง แตส ว นใหญทําใหเ กดิ โรคผวิ หนงั ตาง ๆ เชน กลาก เกลือ้ น นา้ํ กัดเทา

ปรสิต จดั อยูในจําพวกสัตว มีขนาดใหญกวาชนิดอ่ืน ๆ มีทั้งพวกเซลลเดียวและพวก
หลายเซลล เชน เช้ือบิด พยาธใิ บไม พยาธิปากขอ พยาธติ วั ตดื

1.3 การแพรกระจายของเชื้อโรค มี 2 ลักษณะคอื
1. การสัมผัสโดยตรง หมายถึง การแพรจากแหลงหน่ึงไปยังแหลงหน่ึง โดยไมมี

พาหะเปนตัวนาํ สมั ผสั โดยตรงจากผปู ว ย หรอื นํา้ ลาย น้ําเหลอื ง หนอง เลือด เช้ือโรคเขาสูรางกายแลว
ทําใหเ กดิ โรคได

2. การสัมผัสทางออม หมายถึง การแพรโดยมีพาหะเปนตัวนํา เชน หากเช้ือโรค
ปะปนอยใู นน้ํา อาหาร เมื่อเรารับประทานอาหาร ดม่ื นํา้ หรือยงุ กดั เชอื้ โรคก็จะเขาสูร า งกายได

การเขาสรู า งกายของเช้ือโรค
การเขา สูรางกายของเชื้อโรคสามารถเขาสรู างกายได 6 ทางดว ยกนั คือ
1. ระบบทางเดินหายใจ เม่ือเราหายใจเอาเชือ้ โรคที่ลอยอยใู นอากาศเขาสูร างกายทํา
ใหเกิดโรคได เชน ปอดบวม ไขหวัด ไขหวัดใหญ วัณโรค เปนตน เม่ือไอหรือจามควรปดปาก ปด
จมูก นอกจากน้กี ารบว นนํา้ ลายหรอื เสมหะสามารถทาํ ใหเชื้อโรคแพรกระจายเขา สรู างกายได
2. ระบบทางเดินอาหาร เชื้อโรคบางชนิดอาศัยอยูในนํ้าและอาหาร เม่ือเรา
รบั ประทานน้ําหรืออาหารที่มีเชื้อโรคเขาไปเชื้อโรคจะปนเปอนเขาสูรางกายทําใหเกิดโรคติดตอได
เชน อหิวาตกโรค บิด อุจจาระรวง
3. ผิวหนัง เชอ้ื โรคบางชนิดสามารถเขาสูร างกายโดยผานผวิ หนงั ไดโ ดยวธิ กี ารตาง
ๆ เชน

98

1) จากการรบั เลือดหรือฉีดยา เชน โรคเอดส โรคตับอักเสบชนิดบี
2) โดยการสมั ผสั เชน โรคกลาก โรคเกลอื้ น
3) ถูกสัตวห รือแมลงกดั เชน ไขเลอื ดออก ไขม าลาเรีย
4) เขา ทางรอยขดี ขว นหรือบาดแผล เชน บาดทะยัก
5) โดยการไชทะลผุ า นทางผิวหนัง เชน พยาธปิ ากขอ
4. ทางเพศสัมพนั ธ ติดตอ โดยการรวมประเวณกี ับผปู วยทําใหติดโรคได เชน โรค
เอดส กามโรค
5. ทางสายสะดือ โรคท่ีติดตอไดทางสายสะดือโดยติดตอจากมารดาสูลูกท่ีอยูใน
ครรภ คือ ซิฟล ิส หัดเยอรมัน
6. ทางเย่อื บุตาง ๆ เชอ้ื โรคบางชนดิ สามารถเขา สูทางเย่อื บตุ าง ๆ ได เชน เยื่อบุปาก
เยื่อบุตา ทําใหเกดิ โรคเช้ือราในชอ งปาก โรคตาแดง

เร่ืองที่ 2 โรคที่เปน ปญหาสาธารณสุขของประเทศ

ปจจุบันมีโรคติดตอท่ีแพรระบาดจากคนสูคน และจากสัตวสูคน ซ่ึงทําใหเกิดการ
เจ็บปว ยและเสียชวี ิตแกประชาชนจํานวนมาก โดยมกี ารแพรกระจายเชื้อโรคอยางรวดเร็ว จากชุมชน
ไปสูเมือง และจากเมืองแพรกระจายไปยังประเทศตาง ๆ เน่ืองจากการเดินทางติดตอระหวางกัน
สามารถทําไดง า ยและสะดวกรวดเร็ว ทาํ ใหการแพรก ระจายโรคเปนไปอยางรวดเร็วดวยเชนกัน โรค
ระบาดซ่ึงเปนปญหาสาธารณสุขสําคัญของประเทศในปจจุบันไดแก โรคซารส โรคไขหวัดนก โรค
มาลาเรยี โรคอหวิ าตกโรค โรคชคิ นุ กุนยา โรคไขห วัดใหญและไขหวัดใหญสายพันธุใหม 2009 เปน
ตน

โรคซารส
โรคซารส เกิดขึ้นคร้ังแรกในประเทศจีน เมื่อเดือนพฤศจิกายน ป พ.ศ. 2545 (ค.ศ.

2002) และเร่มิ แพรระบาดไปทั่วโลกในตนป พ.ศ. 2546 (ค.ศ.2003) องคก ารอนามยั โลก (WHO) ไดร ับ
รายงานเก่ียวกบั ผทู ่สี งสยั วา จะปวยเปนโรคซารสมากกวา 2500 ราย จากเกอื บ 20 ประเทศทั่วโลก โดย
ผูปวย สวนใหญเปนผูท่ีเคยเดินทางไปยังพ้ืนท่ีที่มีการระบาดของโรคในชวง 10 วัน กอนเร่ิมแสดง
อาการ และเปนผูท อ่ี ยใู กลช ิดกบั ผูที่สงสยั วาจะปวยเปนโรคซารส จํานวนผูเสียชีวิตทั้งหมดท่ีรายงาน
ท่ัวโลกในเดือนเมษายน ป 2546 มมี ากกวา 100 ราย

เชื้อไวรัสซารส หองปฏิบัติการขององคการอนามัยโลก (WHO) ไดตรวจพบเชื้อ
ไวรัสชนิดใหมในผูปวยโรคซารส เรียกวา เชื้อโคโรนาไวรัส เช้ือไวรัสซารสมีการกลายพันธุไดเร็ว

99

ปจ จุบันพบวา มีอยางนอ ย 19 สายพนั ธุ เช้ือทก่ี ลายพันธุอาจมีการกออันตรายรุนแรงข้ึนหรืออาจออน
ตัวลง แตส ามารถอยูใ นคนเราไดย าวนาน

ระยะฟกตัว องคก ารอนามยั โลกกําหนดระยะฟกตัวของเชื้อไวรัสซารสอยูในระยะ
2-7 วนั ไมเ กิน 10 วนั จึงมีการกักบรเิ วณผตู ดิ เชอื้ เพอ่ื เฝาดอู าการเปนระยะเวลา 10-14 วนั

อาการ อาการสําคัญของผูปวยโรคซารส ไดแก มีไขตัวรอน หนาวส่ัน ปวดเม่ือย
กลามเนอื้ ไอ ปวดศรี ษะ และหายใจลําบาก สวนอาการอ่ืนท่ีอาจพบไดมีทองเดิน ไอมีเสมหะ นํ้ามูก
ไหล คลื่นไสอ าเจยี นผูปวยท่ีสงสัยวา จะเปนโรคซารส ผูปวยมีอาการปวยเกี่ยวกับโรคทางเดินหายใจ
และสงสยั วาจะเปน โรคซารส ตองมีอาการตามเกณฑท่ี WHO กําหนดไวคือ มีไขสูงเกิน 30 C หรือ
100.4 F และมอี าการไอ หายใจตดิ ขดั และในชวง 10 วนั กอ นมอี าการ เคยไปหรืออาศยั อยูใ นพนื้ ท่ีท่มี ี
การระบาดของโรค หรอื ใกลช ิดกบั ผทู ่มี ีอาการปวยเกยี่ วกับโรคทางเดนิ หายใจซง่ึ เดินทางไปในพ้นื ท่ีท่ี
มกี ารระบาดของโรค หรือผทู ส่ี งสัยวาจะเปน โรคซารสแมวา ผูปว ยทม่ี ีอาการขางตนและมีอาการคลาย
กับปอดบวมหรือปอดอักเสบปรากฏในฟล มเอ็กซเรย ก็ไมไดแสดงวาจะตองเปนโรคซารส นอกจาก
ตรวจพบเชื้อไวรัสโคโรนาชนดิ ใหมเทานั้นจงึ จะสรปุ ไดว าเปน โรคซารส

การแพรกระจายของเช้ือโรค
เช้ือโรคซารส ติดตอ ไดทางระบบหายใจ และอาจติดตอทางอาหารการกินไดอีกดวย
เนือ่ งจากมกี ารศึกษาพบวา เชือ้ น้มี ีอยูในนาํ้ เหลอื ง อุจจาระและปสสาวะของผูปวย เม่ืออาการปวยยาง
เขา สปั ดาหท ี่ 3
การปองกนั และรักษา
โรคนี้ตดิ ตอไดโดยการสัมผสั ละอองนาํ้ ลาย เสมหะ เขาทางปากและจมูก แตเดิมเช่ือ
วา เชือ้ ไวรสั โคโรนา จะมีชีวติ อยนู อกรา งกายมนษุ ยไ ดไ มเกิน 3 ชว่ั โมง แตจากขอมูลการศึกษาใหม ๆ
พบวา เชอื้ นอ้ี ยไู ดนานกวา 1 วัน โดยเฉพาะในอุจจาระและปสสาวะจะอยูไดน านหลายวัน การปองกัน
ท่ดี ที สี่ ุดไดแก การลางมอื การปฏิบตั ิตามหลักสขุ อนามัยอยา งเครงครดั และการใสห นากากอนามัย
ในการปองกันโรคซารส นน้ั มขี อ แนะนาํ ดังน้ี
1. รักษาสุขภาพใหแข็งแรงอยูเสมอดวยการรับประทานอาหารที่มีประโยชน
ออกกําลังกายสม่าํ เสมอ พกั ผอ นใหเ พยี งพอ พยายามลดความเครียด และไมเสพสารเสพตดิ

100

2. ใชผาปดปากปดจมูกทุกคร้ังเม่ือไอหรือจาม ขณะที่เปนหวัดควรใชหนากาก
อนามยั อยูเสมอ

3. รักษาความสะอาดของมอื อยเู สมอ ดว ยการลางมือบอ ย ๆ ดวยนํา้ สบู
4. ไมค วรใชม ือขยี้ตา แคะจมกู แคะฟน หากมีความจําเปนตองลางมือใหสะอาดทั้ง
กอ นและหลงั การกระทําดงั กลาว
5. อยา ใชผา เช็ดตวั หรอื ผาเช็ดหนา รว มกบั ผูอ ่ืน ถา ใชก ระดาษเช็ดน้ํามูกควรท้ิงในถัง
ขยะมีฝาปด
6. ใชชอ นกลางเมือ่ รับประทานอาหารรว มกับผอู ื่น
7. รักษาความสะอาดของบา นเรอื น ของใชในบาน เชน โทรศัพทควรเช็ดดวยผาชุบ
น้าํ สะอาดบดิ หมาดหรือแอลกอฮอล
8. เปด ประตหู นา ตางใหอากาศภายในบา นถา ยเทไดสะดวก
9. หากมีอาการไข ไอ หรือจาม ควรหลีกเลี่ยงสถานทท่ี ่ีมีคนหนาแนนหรอื การระบาย
อากาศไมดี และควรไปพบแพทยทนั ที
10. ในขณะเดินทางอยูบนรถโดยสารไมค วรอยูใกลช ิดผทู เ่ี ปน ไข ไอ หรือจาม
11. หลีกเลี่ยงการคลุกคลีใกลชิดกับผูปวย และผูท่ีเดินทางมาจากประเทศที่มีการ
ระบาด
12. งดหรือหลีกเล่ียงการเดินทางไปตางประเทศ โดยเฉพาะประเทศท่ีมีการแพร
ระบาดของโรคน้ี
การรกั ษา สว นใหญจ ะเปน การรักษาตามอาการและใชอุปกรณชวยการหายใจ (ใน
รายทม่ี ภี าวะหายใจลมเหลว) ไดมกี ารทดลองใชเ ซรมุ จากผปู วยทห่ี ายจากโรค ซง่ึ พบวาจะไดผลหากให
เซรมุ ในระยะสัปดาหแ รกของโรคในปจ จบุ ันมกี ารทดลองผลิตยาตา นไวรัสซารสโดยเฉพาะ ซ่ึงอยูใน
ระหวางการพัฒนาและคาดวาจะสามารถนํามาใชไ ดใ นอนาคตอนั ใกล

โรคไขม าลาเรยี (Malaria)
ไขมาลาเรียหรือไขจับส่ัน เปนโรคติดตอท่ีเกิดจากเช้ือปรสิตจําพวกโปรโตซัว ชื่อ

พลาสโมเดยี ม (Plasmodium) ซึง่ เกดิ จากยงุ กน ปลอ งเปนพาหะนาํ โรคมาสูคน และเปน โรคท่ีมีสถติ กิ าร
ระบาดสงู มาก โดยเฉพาะในภาคใตและในจังหวัดที่เปนปา เขาทีม่ ฝี นตกชุกอยูบอ ย ๆ

สาเหตุ
ยุงกน ปลอ งเปน พาหะนาํ โรคเม่อื ยงุ กดั คนท่เี ปนไขม าลาเรยี แลว ไปกัดคนอนื่ ก็จะแพร
เชือ้ ใหกบั คนอ่นื ๆ ตอ ไป

101

อาการ
ผูท่ีไดรับเช้ือไขมาลาเรียจะมีอาการวิงเวียนศีรษะ ออนเพลีย มีไขสูง หนาวสั่น
อาเจียน และมีเหงือ่ มาก บางรายทเ่ี ปนชนดิ รุนแรงมีไขสูงข้ึนสมอง อาจมีอาการเพอ ชัก หมดสติหรือ
ตายในทส่ี ดุ บางรายไมตายแตเพอคล่งั เสยี สติ และความจาํ เส่อื ม
การติดตอ
ตดิ ตอ โดยยุงกนปลองตัวเมียไปกัดและกินเลือดคนที่เปนไขมาลาเรียแลวไดรับเชื้อ
มาลาเรยี มาจากคนที่เปนไข เชือ้ นน้ั จะเจริญในตวั ยงุ ประมาณ 10 วัน กจ็ ะมอี าการไขม าลาเรีย
การปอ งกนั
1. นอนในมุงอยา ใหยงุ กัดได
2. ทําลายแหลงเพาะพนั ธยุ งุ เชน ภาชนะทีม่ ีนํ้าขงั ใหห มดไป
3. เมอื่ เขาปา หรอื แหลงทม่ี ไี ขมาลาเรยี ระบาด ระวงั อยา ใหยงุ กดั โดยใชย ากนั ยงุ ทา
4. ผูอยูในพ้นื ทแ่ี หลงไขมาลาเรยี ระบาดควรปลูกตน ตะไครหอมไวก นั ยุง
5. ถาสงสัยวาเปนไขมาลาเรีย ควรไปรับการตรวจเลือด และรับการรักษาเพ่ือ
ปองกันการแพรต อไปยงั ผอู ่นื
การรกั ษามาลาเรยี
เนอื่ งจากในปจจบุ ันพบเชื้อมาลาเรยี ที่ดอ้ื ตอยา และอาจมโี รคแทรกซอ นรา ยแรง (เชน
มาลาเรยี ขึ้นสมอง) โดยเฉพาะอยา งยิ่งสําหรบั ผูท่ีอยใู นเมือง ซงึ่ ไมม ีภูมติ านทานโรคน้ี
ดงั นั้น ถา หากมอี าการนา สงสัย เชน มีไขหลังกลับจากเขตปาเขาหรือเขตมาลาเรีย ก็
ควรรบี ไปหาหมอเพือ่ ตรวจหาเช้ือ

โรคไขห วดั นก (Avian Influenza หรอื Bird Flu)
เมอ่ื 20 ปที่ผา นมา ไดเ กดิ โรคระบาดที่เกดิ จากเชอ้ื ไวรัสชนิด H5N1 ท่ีเรียกวาไขหวัด

นกและระบาดไปท่วั โลก
เดิมเช้ือไขหวดั นกเปน เชอื้ ไวรัสโดยธรรมชาติจะติดตอในนกเทานั้น โดยเฉพาะนก

ปา นกเปด นาํ้ จะเปนพาหะของโรค เชื้อจะอยูในลําไสนก โดยที่ตัวนกไมมีอาการ แตเม่ือนกเหลาน้ี
อพยพไปตามแหลงตาง ๆ ทั่วโลก ก็จะนําเชื้อน้ันไปดวย เม่ือสัตวอ่ืน เชน ไก เปด หมู หรือสัตวเล้ียง
อ่ืน ๆ ไดร ับเชื้อไขห วดั นกกจ็ ะเกิดอาการ 2 แบบ คือ

1. หากไดร ับเชือ้ ชนดิ ไมร นุ แรงสัตวเล้ยี งนั้นอาจจะมีอาการไมม ากและหายไดเ อง
2. หากเชอื้ ที่ไดรบั มอี าการรนุ แรงมากกจ็ ะทาํ ใหสตั วเลย้ี งตายไดภายใน 2 วนั
ปจ จุบันมีการระบาดของไขหวัดมากกลับมาอีกครั้ง โดยเชื้อโรคไดแพรไปท่ัวโลก
เกิดการระบาดของเช้ือไขหวดั นกชนิด H5N1 ในไกแ ละแพรก ระจายสคู นทําใหม ผี ูเสียชีวติ จาํ นวนมาก
ทัว่ ไป จนมกี ารเฝาระวงั โดยหากทราบวา มีไกต ายดวยเชอ้ื ไขหวัดนก จะตองรีบแจงเจาหนาที่รัฐและมี

102
การควบคมุ การแพรเ ชอ้ื โรคดวยการทําลายไกในพื้นทน่ี น้ั ๆ ทันที เชน การฝงกลบและฉีดพนสารฆา
เชือ้ เพื่อตดั วงจรการแพรระบาดสูคนตอไป

โรคไขห วัดนก เปน โรคติดตอของสัตวปก ตามปกติโรคนี้ตดิ ตอ มายังคนไดไมงา ยนกั
แตค นท่สี ัมผัสใกลช ดิ กับสัตวท่เี ปนโรคอาจติดเชอ้ื ได

สาเหตุ
เกิดจากเชื้อไวรัสชนิดเอ็ชไฟวเอ็นวัน (H5N1) พบในนก ซึ่งเปนแหลงเชื้อโรคใน
ธรรมชาติ โรคอาจแพรมายังสัตวปกตาง ๆ ได เชน ไกท่ีเล้ียงอยูในฟารม เล้ียงตามบานและไกชน
รวมทงั้ เปดไลทุงดว ย
ระยะฟก ตัว
ระยะฟกตัวในคน 1 ถึง 8 วัน
อาการ
ผูปวยมีอาการคลายไขหวัดใหญ ไขสูง หนาวส่ัน ปวดศีรษะ ปวดเมื่อยกลามเน้ือ
ออนเพลยี เจบ็ คอ ไอ ผูปวยเด็กเลก็ ผสู งู อายุ หรือผูที่มโี รคประจําตัว หากมภี มู คิ มุ กันไมดี อาจมีอาการ
รนุ แรงได โดยจะมอี าการหอบ หายใจลาํ บาก เน่ืองจากปอดอักเสบรุนแรง

การตดิ ตอ
โดยการสัมผัสซากสตั วปก ทีป่ วยหรอื ตาย เช้อื ท่ีอยใู นน้ํามูก น้ําลาย และมูลสัตวปวย
อาจตดิ มากบั มอื และเขาสรู า งกายทางเย่ือบขุ องจมูกและตา ผูท เ่ี สี่ยงตอโรคไขห วดั นก ไดแ ก ผทู ่ีทํางาน
ในฟารม สตั วป ก ผทู ีฆ่ าหรอื ชาํ แหละสตั วป ก ผเู ลี้ยงสัตวปก ในพน้ื ที่ท่เี กิดโรคไขหวัดนกระบาด
การปองกัน
1. รับประทานอาหารประเภทไกและไขที่ปรุงสุกเทานั้น โดยเฉพาะชวงท่ีมีการ
ระบาด ของโรค
2. ควรเลอื กซือ้ ไกส ดทีไ่ มม ีลกั ษณะบง ชวี้ าอาจตายดวยโรคตดิ เชอ้ื เชน เน้ือมีสีคลํ้ามี
จุดเลือดออก สําหรับไข ควรเลือกฟองที่ไมมีมูลไกติดเปอนท่ีเปลือกไข กอนปรุงควรนํามาลางให
สะอาด
3. ไมเลนคลุกคลีหรือสัมผัสตัวสัตว นาํ้ มูก น้ําลาย มลู ของไกและสตั วป ก โดยเฉพาะ
สัตวท่ีปว ยหรอื ตาย รวมทงั้ บรเิ วณทเ่ี ล้ยี งสัตวป ก ดว ย

103
4. อาบนาํ้ ใหสะอาดและเปลีย่ นเส้ือผาทุกครั้งหลังสัมผัสหรือคลุกคลีกับสัตวปกทุก
ชนดิ
5. หามนาํ สัตวป ก ที่ปว ยหรอื ตายมารับประทาน หรอื ปรุงเปนอาหารอยา งเด็ดขาด
6. รักษาความสะอาดในบา น ในสถานประกอบการ และบริเวณรอบ ๆ ใหสะอาดอยู
เสมอ
7. กําจดั สัตวท ่ปี วยหรอื ตายผิดปกติ ดวยการเผาหรอื ฝงอยางถูกวิธีและราดดวยนํ้ายา
ฆาเชื้อโรคหรอื โรยดวยปนู ขาว
8. หากพบไก เปด หรือสัตวปกตายจํานวนมากผิดปกติใหรีบแจงเจาหนาที่ ผูนํา
ชุมชน ทันที

ผลกระทบเมือ่ มีการระบาดของไขหวดั นก
1. เมื่อเกิดการระบาดของไขหวัดนกจากคนสูคน เช้ือจะติดตอโดยการจามหรือไอ

จากน้ันคนที่ไดร บั เช้อื อาจจะแพรเ ชอื้ โดยทีย่ งั ไมมอี าการ ทาํ ใหเชอื้ ระบาดไปทัว่ โลกไดอยางรวดเร็ว
2. ประมาณวาจะมีประชากรโลกติดเชอ้ื รอ ยละ 25-30 โดยคาดวา จะมคี นเสยี ชวี ิตจาก

การติดเชื้อน้ีประมาณ 2 – 7.4 ลา นคนท่วั โลก ซงึ่ หากเช้อื มีความรุนแรงก็อาจจะมีคนเสียชีวิตมากกวานี้
3. จํานวนเตียงของโรงพยาบาลจะไมเพียงพอ ทําใหขาดบุคลากรดานการ

รักษาพยาบาล รวมทงั้ การดแู ลรกั ษาจะไมทวั่ ถึง
4. จะขาดแคลนเวชภัณฑ ยาปฏิชีวนะหรอื วคั ซนี ท่ใี ชใ นการรกั ษา
5. เกดิ ปญ หาตอเศรษฐกจิ และสงั คมของประเทศน้ัน ๆ
6. การชวยเหลือจากนานาชาติอาจทําไดนอยลง เน่ืองจากแตละประเทศก็ตองดูแล

และหว งใยประชาชนของตนเอง
สรปุ คนตดิ เชือ้ โรคไขหวัดนกไดอ ยางไร

104

เม่ือนกน้ําอพยพไปอาศัยท่ีใดก็จะถายอุจจาระที่มีเชื้อโรค สัตวเล้ียง เชน ไก เมื่อ
ไดรับเช้ือโรคก็จะเกิดการติดเชื้อ ซ่ึงสามารถแพรสูคนได เม่ือไกตายหรือปวย อาจมีการสัมผัสไก
เหลานั้นหรือนําไปบริโภคโดยท่ีไมไดทําใหสุกเสียกอน ก็จะทําใหคนติดเชื้อไขหวัดนกจากไก
นอกจากนก้ี ารติดตออาจเกดิ ขณะทาํ การเชือดไก ถอนขนไกหรอื ทาํ ความสะอาดเครอื่ งในไกไ ด

อยางไรกต็ าม โรคไขหวดั นกเปนโรคติดตอ ของสตั วปก ตามปกติ เช้ือโรคน้ีจะติดตอ
มายังคนไดไ มงา ยนกั หากมกี ารระมัดระวังไมสัมผัสไกปวย ไกตายหรือไกที่มีเชื้อโรคโดยตรง หรือ
รับประทานไกท ่ปี รงุ สุกในอุณหภูมิ 70 C ขนึ้ ไปกจ็ ะปลอดภัยจากโรคไขหวดั นกได

อหวิ าตกโรค
อหวิ าตกโรค (Cholera) คือ โรคระบาดชนิดหนึ่งมีอาการทองรวง อาเจียน รางกายจะ

ขบั น้ําออกมาเปน จํานวนมาก
อหิวาตกโรคเปนโรคในระบบทางเดินอาหารที่เกิดข้ึนเฉียบพลัน เกิดจากเช้ือ

แบคทีเรียใน สายพันธุเฉพาะช่ือ ไวบริโอ คอเลอรี (Vibrio cholerae) โดยทั่วไปมีอาการไมมาก แต
ประมาณ 1 ใน 10 ราย อาจเกิดอาการทอ งเสียอยางรุนแรง อาเจียน และเปนตะคริวที่ขาได เปนผลไม
เกิดการสูญเสยี น้าํ และเกลอื แรอ ยางรวดเรว็ เกดิ ภาวะขาดนํ้าและหมดสติ ถาไมไดรับการรักษาอาจถึง
แกช ีวติ

การตดิ ตอ และแพรก ระจายของเชอ้ื โรค
อหิวาตกโรคติดตอ ไดจากการรับประทานอาหารหรือด่ืมนํ้าที่ปนเปอนอุจจาระหรือ
อาเจียนของผูติดเชื้อหรือโดยการรับประทานหอยดิบ ๆ จากแหลงน้ําท่ีมีเช้ือนี้ แตไมติดตอโดยการ
สัมผัสผวิ เผินกบั ผตู ดิ เชือ้
การระบาดมักเกิดในบริเวณที่มีระบบทอระบายอุจจาระและแหลงน้ําสะอาดไม
เพียงพอ ไมก่ีปมาน้ีโรคอหิวาตกโรคเกิดระบาดตอเนื่องกันหลายครั้งในพื้นท่ีบางแหงของทวีป
แอฟริกา เอเชีย อเมริกาใต และอเมริกากลาง (แมตามปกติจะมีแหลงน้ําสะอาดพอเพียง แต
อหวิ าตกโรคก็อาจเกดิ ขนึ้ หลงั จากมีภยั ธรรมชาติ เชน แผน ดินไหวหรือนํ้าทวมได) อยางไรก็ดี ผูท่ีเขา
ไปในบริเวณแพรร ะบาด ของโรค แตระมัดระวงั เร่อื งการกินอาหารกม็ ีความเสี่ยงท่จี ะติดเชอื้ นอย
ระยะเวลาฟก ตัว
ผทู ีไ่ ดร ับเชอื้ จะเกิดอาการไดตัง้ แต 24 ชั่วโมง ถึง 5 วัน แตโดยเฉล่ียแลว จะเกิดอาการ
ภายใน 1-2 วัน

105

อาการ
1. เปนอยางไมรุนแรง พวกนี้มักหายภายใน 1 วัน หรืออยางชา 5 วัน มีอาการถาย
อจุ จาระเหลวเปน น้ํา วันละหลายครงั้ แตจาํ นวนอจุ จาระไมเกินวันละ 1 ลิตร ในผูใหญอาจมีปวดทอง
หรอื คล่ืนไสอาเจยี นได
2. เปนอยางรุนแรง อาการระยะแรก มีทองเดิน มีเนื้ออุจจาระมาก ตอมามีลักษณะ
เปนน้ําซาวขาว เพราะวามีมูกมาก มีกลิ่นเหม็นคาว ถายอุจจาระไดโดยไมมีอาการปวดทอง บางคร้ัง
ไหลพุงออกมาโดยไมรูสึกตัว มีอาการอาเจียนโดยไมคล่ืนไส อุจจาระออกมากถึง 1 ลิตรตอช่ัวโมง
และจะหยดุ เองใน 1-6 วัน ถาไดน้ําและเกลอื แรช ดเชยอยา งเพียงพอ แตถ าไดน้ําและเกลอื แรทดแทนไม
ทันกับท่ีเสยี ไป จะมีอาการขาดน้ําอยางมาก ลกุ น่ังไมไหว ปส สาวะนอย หรือไมมีเลย อาจมีอาการเปน
ลม หนา มืด จนถงึ ชอ็ ก ซงึ่ เปนอนั ตรายถงึ ชวี ติ ได
ขอ ควรปฏบิ ตั ิเมอื่ เกิดอาการทองเสยี
1. งดอาหารที่มรี สจดั หรือเผ็ดรอน หรือของหมักดอง
2. ดืม่ น้าํ ชาแกแทนนาํ้ บางรายตองงดอาหารชว่ั คราว เพ่อื ลดการระคายเคอื งในลาํ ไส
3. ดื่มนา้ํ เกลือผง สลับกบั นํา้ ตมสุก ถา เปนเดก็ เล็กควรปรึกษาแพทย
4. ถา ทอ งเสยี อยางรุนแรง ตอ งรบี นําสงแพทยดว น
การปอ งกัน
1. รบั ประทานอาหารท่ีปรุงสุกใหม ๆ และด่ืมน้ําสะอาด เชน นํ้าตมสุก ภาชนะท่ีใส
อาหารควรลางสะอาดทุกครง้ั กอ นใช หลีกเล่ยี งอาหารหมกั ดอง สกุ ๆ ดิบ ๆ อาหารท่ีปรุงท้ิงไวนาน ๆ
อาหารทีม่ ีแมลงวันตอม
2. ลางมือฟอกสบูใหสะอาดทุกครั้งกอนกินอาหารหรือกอนปรุงอาหารและหลัง
เขา สว ม
3. ไมเทอจุ จาระ ปส สาวะและสิง่ ปฏิกูลลงในแมนาํ้ ลําคลอง หรือทิ้งเร่ียราด ตองถาย
ลงในสว มท่ีถูกสขุ ลักษณะและกาํ จดั สิง่ ปฏิกูลโดยการเผาหรอื ฝงดนิ เพอื่ ปองกันการแพรของเชือ้ โรค
4. ระวังไมใหน าํ้ เขา ปาก เมื่อลงเลน หรอื อาบนํ้าในลาํ คลอง
5. หลกี เลีย่ งการสมั ผสั ผูป วยทีเ่ ปน อหวิ าตกโรค
6. สําหรับผูท ี่สมั ผสั โรคนี้ ควรรบั ประทานยาทแ่ี พทยใหจนครบ
การรักษาทางการแพทย
การรักษาฉุกเฉิน คือ การรักษาภาวะขาดน้ําโดยดวน ดวยการใหน้ําและเกลือแร
ทดแทนการสูญเสียทางอุจจาระ ถาผูปวยอยูในภาวะขาดน้ํารุนแรง ตองใหน้ําทางเสนโลหิตอยาง
เรงดว น จนกวาปริมาณน้าํ ในรา งกาย ความดันโลหติ และชพี จรจะกลับสูภาวะปกติ

106

สําหรับผูปวยในระดับปานกลางท่ัวไป การใหดื่มนํ้าเกลือแรทดแทนจะใหผลดี
สว นผสมของนา้ํ เกลอื แรส ตู รมาตรฐานไดแ ก กลโู คส 20 ก. โซเดียมคลอไรด 3.5 ก. โปแตสเซียม 1.5
ก. และโตรโซเดยี มซเิ ทรต 2.9 ก. หรือโซเดยี มไบคารบอเนต 2.5 ก. ตอ น้ําสะอาด 1 ลิตร

โรคชคิ ุนกนุ ยา (Chikungunya)
การตดิ เชื้อ Chikungunya virus เดิมมรี กรากอยใู นทวปี อาฟริกา ในประเทศไทยมีการ

ตรวจพบครงั้ แรกพรอมกับที่มไี ขเ ลือดออกระบาดและเปน ครั้งแรกในทวีปเอเชีย เมื่อ พ.ศ. 2501 โดย
Prof.W McD Hamnon แยกเชื้อชคิ นุ กนุ ยา ไดจ ากผูป วยโรงพยาบาลเด็ก กรุงเทพมหานคร

ลักษณะโรค
โรคชิคนุ กนุ ยา เปน โรคติดเช้ือไวรัสชิคุนกุนยาที่มียุงลายเปนพาหะนําโรค มีอาการ

คลายไขแ ดง แตตางกันท่ีไมมีการร่วั ของพลาสมาออกนอกเสนเลือด จึงไมพบผูปวยท่ีมีอาการรุนแรง
มากจนถงึ มีอาการช็อก

สาเหตุ
เกดิ จากเชอื้ ไวรัสชิคนุ กนุ ยา (Chikungunya virus) โดยมียุงลาย เปน พาหะนาํ โรค

วธิ กี ารตดิ ตอ
ติดตอ กันไดโ ดยมียุงลาย Aedes aegypti เปนพาหะนําโรคที่สําคัญ เม่ือยุงลายตัวเมีย

กดั และดูดเลือดผูปวยที่อยูในระยะไขสูง ซ่ึงเปนระยะที่มีไวรัสอยูในกระแสเลือด เชื้อไวรัสจะเขาสู
กระเพาะยุง และเพมิ่ จาํ นวนมากขน้ึ แลวเดินทางเขา สูตอมนํ้าลาย เมอ่ื ยุงทีม่ เี ช้ือไวรัสชิคุนกุนยาไปกัด
คนอื่นกจ็ ะปลอ ยเชอื้ ไปยังคนทถี่ กู กดั ทําใหคนนนั้ เกิดอาการของโรคได

ระยะฟก ตัว
โดยทวั่ ไปประมาณ 1-12 วัน แตท่พี บบอ ยประมาณ 2-3 วนั

ระยะติดตอ
ระยะไขสงู ประมาณวันท่ี 2-4 เปนระยะท่มี ไี วรสั อยูในกระแสเลอื ดมาก

อาการและอาการแสดง
ผปู วยจะมอี าการไขสูงอยา งฉับพลัน มีผืน่ แดงขน้ึ ตามรา งกายและอาจมอี าการคนั รวม

ดวย พบตาแดง (conjunctiva injection) แตไ มคอยพบจดุ เลอื ดออกในตาขาว สว นใหญแลวในเด็กจะมี
อาการไมร นุ แรงเทาในผใู หญ ในผใู หญอ าการทเี่ ดน ชัดคืออาการปวดขอ ซงึ่ อาจพบขออักเสบได สวน
ใหญจ ะเปน ทีข่ อ เลก็ ๆ เชน ขอมอื ขอเทา อาการปวดขอจะพบไดห ลาย ๆ ขอ เปลี่ยนตําแหนงไปเรื่อย
ๆ อาการจะรุนแรงมากจนบางครั้งขยับขอไมไ ด อาการจะหายภายใน 1-12 สปั ดาห ผูป ว ยบางรายอาจมี

107

อาการปวดขอเกิดข้ึนไดอ ีกภายใน 2-3 สปั ดาหตอมา และบางรายอาการปวดขอจะอยไู ดน านเปน เดือน
หรอื เปนป ไมพ บผปู ว ยทมี่ ีอาการรนุ แรงถึงช็อก ซ่ึงแตกตางจากโรคไขเลอื ดออก

โรคน้จี ะพบมากในฤดฝู น เมื่อประชากรยงุ เพ่ิมขนึ้ และมีการติดเช้ือในยุงลายมากขึ้น
พบโรคนีไ้ ดใ นทกุ กลุมอายุ ซึ่งตางจากไขเ ลอื ดออกและหดั เยอรมนั ทส่ี วนมากพบในผูอายุนอยกวา 15
ป ในประเทศไทยพบมีการระบาดของโรคชิคุนกุนยา 6 ครั้ง ในป พ.ศ. 2531 ท่ีจังหวัดสุรินทร พ.ศ.
2534 ที่จังหวัดขอนแกนและปราจีนบุรี ในป พ.ศ. 2536 มีการระบาด 3 ครั้ง ท่ีจังหวัดเลย
นครศรีธรรมราช และหนองคาย และกลับมาระบาดอกี ในป พ.ศ. 2551

การรักษา
ไมมีการรักษาท่ีจําเพาะเจาะจง (specific treatment) การรักษาเปนการรักษาแบบ
ประคับประคอง (supportive treatment) เชน ใหยาลดอาการไข ปวดขอ และการพักผอน
การปองกนั
การปองกันทดี่ ีควรปฏบิ ตั ิเชน เดียวกับการปองกันโรคไขเลือดออก คือ ทําลายแหลง
เพาะพันธุยุงลาย และนอนกางมุง หรือนอนในหองท่ีมีมุงลวด หากตองออกไปในท่ีมียุงชุกชุม ควร
ทายากนั ยุงปองกันทกุ คร้งั

โรคไขหวดั ใหญแ ละไขห วัดใหญส ายพันธใุ หม 2009
โรคไขห วดั ใหญ
โรคไขหวดั ใหญ เปน โรคตดิ เชื้อระบบทางเดินหายใจ เกดิ จากเชือ้ ไวรัส พบไดท ั้งเด็ก

และผใู หญ สามารถตดิ ตอ กันไดงา ยจะมอี าการรนุ แรงกวาโรคหวดั ธรรมดา
ผูปว ยจะมไี ขสงู ปวดศีรษะ ปวดเมอ่ื ยกลามเนือ้ ออนเพลยี คดั จมูก นาํ้ มูกไหล ตาแดง

ไอ จาม บางรายอาจมีอาการคลื่นไส อาเจียน เบ่ืออาหาร ทองเดิน และอาจมีโรคแทรกซอนได เชน
หลอดลมอักเสบ กลามเน้ือหัวใจอักเสบ ปวดบวม ตอมทอนซิลอักเสบ เปนตน ซึ่งภาวะแทรกซอน
เหลา นีม้ กั เกดิ ในเดก็ เลก็ คนสงู อายุ ผปู ว ยเบาหวาน คนทส่ี บู บุหรีจ่ ดั หรือผปู วยทีเ่ ปน โรคปอดเรอ้ื รงั

ถาปวยเปน โรคไขห วัดใหญควรไปรับการตรวจรักษาจากแพทย เพราะจะไมหายงาย
ๆ เหมอื นโรคหวัดธรรมดา สาํ หรับการปฏบิ ัติตนหลังการตรวจรักษาก็ควรพักผอนมาก ๆ งดการทํางาน
หนกั หรอื การออกกาํ ลังกาย สวมเส้อื ผาใหร า งกายอบอนุ อยาอาบน้ําเย็น ดื่มน้ําอุนมาก ๆ เพ่ือชวยลด
ไข รบั ประทานอาหารออน ๆ ใชผ า ชุบน้ําธรรมดาเช็ดตัวเม่ือเวลามีไข และรับประทานยาตามแพทยส่งั

ในการปองกันโรคนี้ก็เหมือนกับการปองกันโรคหวัดธรรมดาและในปจจุบันน้ีก็มี
วคั ซีนปองกนั โรคไขหวดั ใหญ ซึ่งผูที่ควรไดรบั วัคซีนปองกันโรคไขหวัดใหญ ไดแก ผูสูงอายุ ผูปวย
ดว ยโรคเร้อื รัง

108

ตาง ๆ เชน โรคเบาหวาน โรคหอบหดื โรคไต โรคเลือด โรคหัวใจ โรคปอด เปนตน ผูปวยติดเชื้อเอช
ไอวี เด็กที่มีโรคเรือ้ รังเก่ยี วกบั ระบบทางเดินหายใจ ผทู กี่ ําลงั จะเดินทางไปตางประเทศและผูที่ทํางาน
บรกิ ารสาธารณชน

โรคไขหวดั ใหญ ติดตอเฉยี บพลันของระบบทางเดินหายใจไดรวดเร็ว มักระบาดใน
ฤดฝู น ไขหวดั ใหญมหี ลายชนดิ บางชนดิ รนุ แรงทาํ ใหผูปว ยเสียชีวติ ได

สาเหตุ เกดิ จากเชื้อไวรัส มีอยู 3 ชนิด คือ ชนิดเอ ชนิดบี และชนิดซี บางครั้งใชช่ือ
ตามเมอื งที่ระบาด เชน ไขหวดั ฮองกง หรอื ไขห วัดใหญ 2009 เปนตน

การตดิ ตอ เหมอื นกบั ไขห วดั ธรรมดา ติดตอ โดยการสัมผัสโดยตรง ดว ยการไอหรือ
จามรดกันหายใจเอาเชอ้ื โรคท่ปี ะปนอยูในอากาศและติดตอทางออมโดยการใชสิ่งของ เสื้อผา ปะปน
กับผูป วย

ระยะฟก ตวั ของโรค ประมาณ 1-3 วัน สําหรับเด็กเล็กอาจแพรเ ชื้อไดน านถงึ 7 วนั
อาการ มอี าการรนุ แรงมากกวา ไขหวัดธรรมดา มักเกิดขึ้นทันทีทันใด ดวยการปวด
ศีรษะ หนาวสั่น มีไข ปวดเมอ่ื ยกลา มเน้ือ ออ นเพลยี เบอื่ อาหาร
การรักษาพยาบาล ไขหวัดใหญไมมียารักษา ตองรักษาตามอาการของโรคและ
ปองกันการเกดิ โรคแทรกซอน
การปฏิบัติตน เมอื่ มีอาการโรค ควรรักษาตามอาการของโรค โดยปรึกษาแพทยและ
รับประทานยาตามแพทยสั่ง พักผอนใหมาก ๆ รับประทานอาหารใหครบ 5 หมู ควรทําใหรางกาย
อบอุน เชน การนอนหมผา เวลาไอหรอื จามควรใชผาหรอื กระดาษปด ปากปด จมกู เพ่อื ปองกันเชื้อโรค
ไมใหแ พรกระจายไปสผู ูอ ่นื
การปองกันและควบคุมโรค ควรปฏบิ ัตดิ งั นี้
1. ไมค วรคลุกคลกี ับผูปวย ควรแยกใหอยตู า งหาก
2. ไมใ ชข องใชร วมกับผูปวย
3. เวลาไอหรอื จามควรปด ปาก ปดจมูก
4. รกั ษารา งกายใหแขง็ แรงอยเู สมอ

โรคไขห วดั ใหญส ายพันธุใหม 2009
ไขหวัดใหญสายพันธุใหม 2009 หรือไขหวัดใหญสายพันธุใหมชนิดเอ (H1N1) ท่ี

แพรระบาดเปนปญหาสาธารณสุขของประเทศไทยอยูในขณะน้ี ทําใหมีผูเสียชีวิตแลวหลายสิบราย
และมผี ูติดเช้อื กวาพันราย (ขอมูลเดอื นสิงหาคม 2552)

ปจจุบันการแพรระบาดของโรคไขหวัดใหญสายพันธุใหม ชนิดเอ (H1 N1) กําลัง
ขยายตัวไปท่ัวโลก และขณะน้ีประเทศไทยพบการระบาดภายในประเทศแลว โดยเฉพาะอยางย่ิง
สถานศึกษาและสถานประกอบการ ซึ่งอาจแพรระบาดอยางรวดเร็ว ไขหวัดใหญสายพันธุใหมนี้มี

109

อาการคลา ยกับไขหวดั หรอื ไขห วดั ใหญธ รรมดา สวนใหญมีอาการนอยและหายไดโดยไมตองรับการ
รักษาท่โี รงพยาบาล

สําหรับผูปวยจํานวนไมมากในตางประเทศที่เสียชีวิต มักเปนผูท่ีมีโรคประจําตัว
เรื้อรงั เชน โรคปอด หอบหืด โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด เบาหวาน เปนตน ผูมีภูมิตานทานตํ่า โรค
อว น ผสู ูงอายุมากกวา 65 ป เด็กอายุต่าํ กวา 5 ป และหญิงมคี รรภ

สําหรับวิธีการติดตอและวิธีการปองกันโรค จะคลายกับไขหวัดใหญธรรมดา
กระทรวงสาธารณสุขจึงขอใหคําแนะนําในการปองกันและควบคุมโรคไขหวัดใหญสายพันธุใหม
ชนดิ เอ (เอช1 เอ็น1) ดงั ตอไปน้ี

คาํ แนะนาํ สาํ หรับประชาชนทั่วไป
1. ลางมือบอ ย ๆ ดว ยน้ําและสบู หรือใชแอลกอฮอลเ จลทําความสะอาดมือ
2. ไมใชแกวนา้ํ หลอดดูดน้าํ ชอ นอาหาร ผาเชด็ มอื ผาเช็ดหนา ผา เชด็ ตัว รวมกับ

ผูอ ่นื
3. ไมค วรคลกุ คลใี กลช ิดกับผปู ว ยทม่ี ีอาการไขห วัด
4. รกั ษาสุขภาพใหแขง็ แรง ดว ยการกินอาหารที่มีคณุ คาทางโภชนาการ ดื่มน้ํามาก ๆ

นอนหลบั พกั ผอนใหเพยี งพอ และออกกําลงั กายอยางสม่ําเสมอ
5. ควรหลกี เลย่ี งการอยูในสถานที่ท่ีมีผูค นแออดั และอากาศถายเทไมดีเปนเวลานาน

โดยไมจาํ เปน
6. ติดตามคาํ แนะนําอนื่ ๆ ของกระทรวงสาธารณสุขอยางใกลชดิ
คําแนะนําสาํ หรบั ผูป ว ยไขห วัดหรอื ไขหวัดใหญ
1. หากมีอาการปวยไมรุนแรง เชน ไขไมสูง ไมซึม และรับประทานอาหารได

สามารถรกั ษาตามอาการดว ยตนเองทีบ่ านได ไมจาํ เปนตองไปโรงพยาบาล ควรใชพาราเซตามอลเพื่อ
ลดไข (หามใชย าแอสไพรนิ ) นอนหลับพกั ผอนใหเพียงพอ และด่มื นาํ้ มาก ๆ

2. ควรหยุดเรียน หยดุ งาน จนกวา จะหายเปนปกติ และหลีกเลี่ยงการคลุกคลีใกลชิด
หรือใชสง่ิ ของรว มกบั ผูอ่ืน

3. สวมหนากากอนามัยเม่ือจําเปนตองอยูกับผูอ่ืน หรือใชกระดาษทิชชู ผาเช็ดหนา
ปดปากและจมูกทกุ ครง้ั ทีไ่ อ จาม

4. ลางมือบอย ๆ ดวยนํ้าและสบู หรือใชแอลกอฮอลเจลทําความสะอาดมือ
โดยเฉพาะหลงั การไอ จาม

5. หากมีอาการรุนแรง เชน หายใจลําบาก หอบเหน่ือย อาเจียนมาก ซึม ควรรีบไป
พบแพทย

110

คาํ แนะนําสําหรบั สถานศึกษา
1. แนะนาํ ใหผ ูเรยี นท่ีมีอาการปวยคลายไขหวัดใหญ พักรักษาตัวท่ีบานหรือหอพัก

หากมอี าการปว ยรนุ แรง ควรรีบไปพบแพทย
2. ตรวจสอบจํานวนผูเรียนท่ีขาดเรียนในแตละวัน หากพบขาดเรียนผิดปกติ หรือ

ต้ังแต 3 คนข้ึนไปในหองเรียนเดียวกัน และสงสัยวาปวยเปนไขหวัดใหญใหแจงตอเจาหนาที่
สาธารณสุขในพ้นื ที่ เพื่อสอบสวนและควบคมุ โรค

3. แนะนําใหผเู รยี นทเี่ ดินทางกลับจากตางประเทศ เฝาสังเกตอาการของตนเองเปน
เวลา 7 วัน ถามีอาการปว ยใหห ยดุ พกั รกั ษาตัวทบี่ า น

4. หากสถานศึกษาสามารถใหผูเรียนที่มีอาการปวยคลายไขหวัดใหญทุกคน
หยดุ เรยี นไดกจ็ ะปอ งกันการแพรกระจายเชื้อไดดี และไมจาํ เปน ตอ งปด สถานศกึ ษา แตหากจะพจิ ารณา
เปด สถานศึกษา ควรหารอื รวมกนั ระหวางสถานศกึ ษากับเจาหนา ท่ีสาธารณสุขในพนื้ ที่

5. ควรทําความสะอาดอุปกรณ ส่ิงของ เครื่องใชท่ีมีผูสัมผัสจํานวนมาก เชน โตะ
เรียน ลกู บดิ ประตู โทรศพั ท ราวบนั ได คอมพิวเตอร ฯลฯ โดยการใชน ้าํ ผงซักฟอกเชด็ ทาํ ความสะอาด
อยางนอ ยวนั ละ 1-2 ครงั้ จดั ใหม ีอางลา งมอื นา้ํ และสบอู ยางเพียงพอ ในบางวันควรเปดประตูหนาตาง
ใหอากาศถา ยเทไดสะดวก และแสงแดดสองไดท วั่ ถึง

คําแนะนําสาํ หรบั สถานประกอบการและสถานท่ีทํางาน
1. แนะนําใหพนักงานท่ีมีอาการปวยคลายไขหวัดใหญ พักรักษาตัวที่บาน หากมี

อาการปวยรนุ แรง ควรรบี ไปพบแพทย
2. ตรวจสอบจํานวนพนักงานท่ีขาดงานในแตละวัน หากพบขาดงานผิดปกติ หรือ

ต้งั แต 3 คนขึน้ ไปในแผนกเดยี วกนั และสงสัยวา ปว ยเปนไขหวัดใหญ ใหแ จงตอเจา หนา ทีส่ าธารณสุข
ในพนื้ ที่ เพื่อสอบสวนและควบคมุ โรค

3. แนะนําใหพนักงานท่ีเดินทางกลับจากตางประเทศ เฝาสังเกตอาการของตนเอง
เปน เวลา 7 วนั ถามีอาการปวยใหห ยดุ พกั รักษาตวั ท่บี าน

4. ในสถานการณปจ จุบัน ยังไมแนะนําใหปดสถานประกอบการหรือสถานท่ีทํางาน
เพอ่ื การปอ งกันการระบาดของโรคไขห วัดใหญ

5. ควรทําความสะอาดอุปกรณ ส่ิงของ เคร่ืองใช ที่มีผูสัมผัสจํานวนมาก เชนโตะ
ทํางาน ลูกบดิ ประตู โทรศพั ท ราวบันได คอมพวิ เตอร ฯลฯ โดยการใชน ํา้ ผงซกั ฟอกท่วั ไปเช็ดทําความ
สะอาดอยางนอยวันละ 1-2 คร้ัง จดั ใหมีอางลางมือ นํ้าและสบูอยางเพียงพอ ในบางวันควรเปดประตู
หนาตาง ใหอ ากาศถา ยเทไดส ะดวก และแสงแดดสองไดทั่วถึง

6. ควรจัดทําแผนการประคองกิจการในสถานประกอบการและสถานที่ทํางาน
เพอื่ ใหส ามารถดําเนนิ กจิ การตอไปไดอ ยางตอ เน่อื ง หากเกดิ การระบาดใหญ

111

แหลง ขอ มลู การติดตอเพ่อื ปรกึ ษากบั เจา หนาทส่ี าธารณสขุ ในพ้ืนที่
1. กรุงเทพมหานคร ติดตอไดที่ กองควบคุมโรค สํานักอนามัย กรุงเทพมหานคร
โทรศพั ท 0-2245-8106, 0-2246-0358 และ 0-2354-1836
2. ตางจงั หวัด ตดิ ตอไดท่ี สาํ นักงานสาธารณสขุ จังหวดั ทุกแหง
ติ ด ต า ม ข อ มู ล แ ล ะ ร า ย ล ะ เ อี ย ด เ พ่ิ ม เ ติ ม ไ ด ที่ เ ว็ บ ไ ซ ต ก ร ะ ท ร ว ง ส า ธ า ร ณ สุ ข
www.moph.go.th และหากมีขอสงสัย สามารถติดตอไดท่ี ศูนยปฏิบัติการ กรมควบคุมโรค หมายเลข
โทรศัพท 0-2590-3333 และศูนยบ ริการขอ มลู ออนไลน กระทรวงสาธารณสุข หมายเลขโทรศัพท 0-
2590-1994 ตลอด 24 ชว่ั โมง

กจิ กรรม ใหผ เู รียนศกึ ษาและรวบรวมขอ มูลการเจ็บปว ยดวยโรคตดิ ตอที่ระบาดอยูใ นชว งเวลา
ปจ จุบัน พรอมบอกวธิ ีการปองกนั และแกป ญหาในชุมชน

ชอื่ โรค.....................................................................................
 อาการ

…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
 เช้ือโรคและพาหะนาํ โรค
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

112

 การปอ งกนั และการรกั ษา
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

 การแกปญ หาการแพรร ะบาดในชุมชน โดยวธิ ี
…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

113

บทท่ี 6
ยาแผนโบราณและยาสมุนไพร

สาระสาํ คญั
ปจ จุบนั ประชาชนหนั มานิยมใชยาแผนโบราณและยาสมนุ ไพรกนั มากข้ึน การศึกษา

ถงึ สรรพคณุ และวธิ ีการใชยาแผนโบราณและยาสมุนไพรที่ถูกตองจะชวยใหประชาชนรูจักการดูแล
รักษาสขุ ภาพดว ยตนเองอยางมีประสทิ ธิภาพและปลอดภยั

ผลการเรียนรทู ่คี าดหวงั
เพ่อื ใหผ ูเรยี นสามารถ

1. บอกสรรพคุณและวธิ กี ารใชย าแผนโบราณและยาสมุนไพรท่สี าํ คัญได
2. อธบิ ายอันตรายทอี่ าจเกดิ ขนึ้ จากการใชย าแผนโบราณและยาสมุนไพรได

ขอบขายเนอื้ หา
เร่อื งท่ี 1 หลกั และวธิ กี ารใชยาแผนโบราณและยาสมนุ ไพร
เรอื่ งท่ี 2 อันตรายจากการใชยาแผนโบราณและยาสมุนไพร

114

เรอ่ื งท่ี 1 หลักและวธิ กี ารใชยาแผนโบราณและยาสมนุ ไพร

ปจ จบุ นั มกี ารสนับสนุนใหใช “สมุนไพร” ในการรักษาโรคตาง ๆ และมีผลิตภัณฑ
สมุนไพรออกมามากจนเกดิ การสบั สนระหวาง “สมุนไพร” และ “ยาแผนโบราณ” ซึ่ง “ยาสมุนไพร”
น้นั จะหมายถึง ยาที่ไดจ ากพฤกษชาติ สตั ว หรือแร ซ่งึ มิไดผ สมปรุงหรือแปรสภาพในขณะที่ “ยาแผน
โบราณ” เปน การนําเอาสมุนไพรมาแปรรูปแลวอาจจะอยูในรูปยาน้ํา ยาเม็ด หรือแคปซูล ซ่ึงยาแผน
โบราณนี้ การจะผลติ หรือนําสั่งเขา มาจะตองไดรับอนญุ าตจาก อย. กอน รวมท้งั การขายยาแผนโบราณ
ตอ งขายเฉพาะในรา นขายยาแผนโบราณหรอื ในรา นขายยาแผนปจ จุบนั เทา น้ัน

1.1 หลักและวิธกี ารใชย าแผนโบราณ
ความหมายของยาแผนโบราณ
ตามพระราชบัญญัติ พ.ศ. 2510 ไดแบงออกเปน 2 แบบ คือ ยาแผนปจจุบันและยา

แผนโบราณ “ยาแผนโบราณ” คอื ยาที่มงุ หมายสําหรับใชในการประกอบโรคศิลปแ ผนโบราณ ซึ่งเปน
ยาทีอ่ าศัยความรูจ ากตาํ ราหรือเรียนสืบตอกันมา อันมิใชการศึกษาตามหลักวิทยาศาสตร และยาแผน
โบราณ ที่ยอมรับของกฎหมายยาจะตองปรากฏในตํารายาที่รัฐมนตรีประกาศหรือเปนยาที่รัฐมนตรี
ประกาศหรอื รบั ข้ึนทะเบียนเทาน้นั

การควบคุมยาแผนโบราณตามกฎหมายท่ีควรรู
1. การผลิต นําเขา และการขายยาแผนโบราณ จะตองไดรับอนุญาตจากสํานักงาน
คณะกรรมการอาหารและยา หรือสาํ นักงานสาธารณสุขจงั หวัด และตอ งจัดใหผูประกอบโรคศลิ ปแผน
โบราณเปน ผูมหี นา ทปี่ ฏบิ ตั ิการประจาํ อยตู ลอดเวลาทเี่ ปด ทาํ การ
2. หามมิใหผูรับอนุญาตผลิตยา ขาย หรือนําเขายาแผนโบราณนอกสถานที่ท่ีได
กําหนดไวใ นใบอนญุ าต เวน แตเปนการขายสงตรงตอผูรับอนุญาตขายยาแผนโบราณ
3. ตํารับยาแผนโบราณท่ีผลิตหรือนําเขาอยางถูกตองตามกฎหมาย จะตองขอขึ้น
ทะเบียนตาํ รบั ยาและไดเลขทะเบยี นจงึ จะผลติ หรอื นําเขาได

115

4. ยาแผนโบราณที่รับขึ้นทะเบียน ตองเปนยาที่มีสรรพคุณเปนท่ีเชื่อถือไดและ
ปลอดภัยในการใช

5. ผูผลิต ขาย หรือนําเขายาแผนโบราณ โดยไมไดรับอนุญาต จะมีความผิดตอง
ระวางโทษจําคกุ ไมเ กิน 3 ป และปรับไมเกนิ 5,000 บาท (หาพันบาท)

6. ผูผลิต ขาย หรือนําเขายาท่ีไมไดข้ึนทะเบียน จะมีความผิดตองระวางโทษจําคุก
ไมเกิน 3 ป หรอื ปรับไมเกิน 5,000 บาท (หาพนั บาท) หรอื ทงั้ จาํ ท้งั ปรับ

7. ผูที่ผลิตยาปลอมจะมีความผิดตองระวางโทษจําคุกตั้งแต 3 ปถึงตลอดชีวิต และ
ปรับตง้ั แต 10,000 บาท – 50,000 บาท (หน่ึงหมน่ื ถึงหา หม่นื บาท)

8. ผูท่ีขายยาปลอมจะมีความผิด ตองระวางโทษจําคุกต้ังแต 1 ป – 20 ป และปรับ
ตั้งแต 2,000 – 10,000 บาท (สองพันถึงหนงึ่ หม่นื บาท)

9. ผทู โี่ ฆษณาขายยาโดยฝาฝนกฎหมาย ตองระวางโทษ ปรับไมเกิน 100,000 บาท
(หนึง่ แสนบาท) รายละเอียดจะกลา วตอ ไป

ปญหายาแผนโบราณที่พบในปจ จบุ ัน
แมวาจะมีกฎหมายและหนวยงานท่ีคอยควบคุมการผลิตและการขายยาแผนโบราณเพื่อ

คมุ ครองใหผ ูบรโิ ภคปลอดภยั จากการใชยาแผนโบราณ แตก็ไมสามารถที่จะขจัดปญหาตาง ๆ ที่เกิดขึ้น
ได ไมวาจะเปนการลักลอบผลิตและขายยาแผนโบราณโดยไมไดขออนุญาตผลิตและขายจาก
สํานักงานคณะกรรมการอาหารและยาหรือสํานักงานสาธารณสุขจังหวัด การขายยาแผนโบราณท่ี
ไมไดข ้ึนทะเบียนหรือยาปลอม

อนั ตรายจากการรับประทานยาแผนโบราณทีไ่ มไ ดขึ้นทะเบียนหรอื ยาปลอม
ในปจจุบันพบวา มียาแผนโบราณที่ไมไดขึ้นทะเบียนหรือยาปลอมกอใหเกิดอันตรายตอ

ผูบริโภคได เชน มีการปนเปอนของจุลินทรียที่กอใหเกิดโรค หรือการนําสารเคมีท่ีไมปลอดภัยตอ
ผบู ริโภคมาใสในยาแผนโบราณ เชน เมธิลแอลกอฮอล คลอโรฟอรม การใสยาแกปวด แผนปจจุบัน
เชน อินโดเมทาซนิ หรอื แมแตการนํายาเฟนิลบิวตาโวนและสเตียรอยด ซ่ึงเปนยาควบคุมพิเศษ ซ่ึงมี
ผลขางเคยี งสงู ผสมลงในยาแผนโบราณ เพ่อื ใหเกิดผลในการรักษาท่ีรวดเร็ว แตจะทําใหเกิดอันตราย
ตอ ผบู รโิ ภค คอื ทําใหเกิดโรคกระดกู ผุ โรคความดนั โลหิตสูง โรคเบาหวาน และโรคกระเพาะได เปน
ตน

116

การเลอื กซ้อื ยาแผนโบราณ
เพื่อความปลอดภัยในการใชยาแผนโบราณ สํานักงานคณะกรรมการอาหารและยาขอ

แนะนาํ วธิ กี ารเลือกซอ้ื ยาแผนโบราณ ดังน้ี
1. ควรซ้ือยาแผนโบราณจากรา นขายยาท่มี ใี บอนุญาตและมีเลขทะเบยี นตํารบั ยา
2. ไมค วรซ้ือยาแผนโบราณจากรถเรขาย เพราะอาจไดรับยาที่ผลิตขึ้นโดยผูผลิตที่

ไมไดมาตรฐาน ซ่ึงอาจมีการปนเปอนของจุลินทรียในระหวางการผลิตอาจทําใหเกิดอันตรายตอ
ผบู ริโภคได

3. กอนซื้อยาแผนโบราณ ควรตรวจดูฉลากยาทกุ ครง้ั วา มีขอความดงั กลา วน้ีหรอื ไม
 ชื่อยาเลขทหี่ รอื รหัสใบสาํ คัญการข้ึนทะเบียนยา ปริมาณของยาท่ีบรรจุ

เลขท่ีหรอื อกั ษรแสดงคร้งั ทีผ่ ลติ
 ชื่อผูผลิตและจงั หวัดท่ีตั้งสถานที่ผลิตยาวัน เดือน ป ท่ีผลิตยา คําวา“ยา

แผนโบราณ” ใหเหน็ ไดช ดั เจน
 คําวา “ยาใชภายนอก” หรือ “ยาใชเฉพาะที่” แลวแตกรณี ดวยอักษรสี

แดงเหน็ ไดชัดเจน ในกรณีเปนยาใชภายนอกหรือยาใชเฉพาะที่ คําวา “ยาสามัญประจําบาน” ในกรณี
เปน ยาสามัญประจําบา น คําวา “ยาสําหรบั สัตว” ในกรณเี ปน ยาสําหรบั สตั ว

วิธีสังเกตเลขทะเบยี นตาํ รบั ยาแผนโบราณ มดี ังน้ี
1. หากเปนยาแผนโบราณท่ีผลิตในประเทศ จะขึ้นตนดวยอักษร G ตามดวยเลข

ลําดับทีอ่ นญุ าต/ป พ.ศ. เชนเลขทะเบียน G20/42
2. หากเปน ยาแผนโบราณทีน่ าํ เขา จากตา งประเทศ จะข้ึนตนดวยอักษร K ตามดวย

เลขลาํ ดบั ทอี่ นญุ าต/ป พ.ศ. เชนเลขทะเบยี น D15/42 สาํ หรบั การโฆษณายาทุกชนิดไมว าจะเปนยาแผน
โบราณหรอื แผนปจจบุ ัน ตามพระราชบัญญัตยิ า พ.ศ. 2510 มาตรา 88 โดยสรปุ คอื หามโฆษณาโออวด
สรรพคุณวา สามารถบําบัด บรรเทา รักษาหรือปองกันไดอยางศักดิ์สิทธิ์หรือหาย นอกจากน้ียังหาม
โฆษณาเปนเท็จหรือเกิดความจริง หามโฆษณาสรรพคุณยาวาสามารถบําบัดบรรเทา รักษาหรือปองกัน
โรคหรอื อาการของโรคทรี่ ฐั มนตรีประกาศตามมาตรา 77 ไดแก โรคเบาหวาน มะเร็ง อัมพาต วัณโรค
โรคเร้ือน โรคหรืออาการโรคของสมอง หัวใจ ปอด ตับ มาม และไต (เวนแตจะเปนการโฆษณา
โดยตรงตอ ผปู ระกอบโรคศลิ ป ผูประกอบวิชาชีพเวชกรรม หรือผูประกอบการบําบัดโรคสัตว) ผูใด
โฆษณา ขายยาโดยฝาฝน มาตรา 88 ตอ งระวางโทษปรับไมเ กนิ หน่ึงแสนบาท ดงั น้นั ถาผบู รโิ ภคพบ
เห็นการโฆษณาโออ วดดงั กลา ว สามารถแจง รอ งเรยี นไดทสี่ ํานักงานคณะกรรมการอาหารและยา หรือ
ทีส่ าํ นักงานสาธารณสุขจงั หวดั ทุกแหง

การซือ้ ยาแผนโบราณคร้ังใดควรเลือกยาที่มีเลขทะเบียนตํารับยาและซื้อจากรานที่มี
ใบอนุญาตเทา นน้ั จงึ จะปลอดภยั ในการใชยาแผนโบราณ

117
1.2 หลักและวธิ กี ารใชยาสมนุ ไพร

ในปจจุบันคาใชจายทางดานสุขภาพของคนไทยเพิ่มขึ้นตามลําดับ ในแตละป
ประเทศชาติตองเสียงบประมาณในการสั่งซื้อยา และเวชภัณฑจากตางประเทศเปนจํานวนมาก
กระทรวงสาธารณสุขไดพยายามหากลวิธีในการใชทรัพยากรและภูมิปญญาทองถิ่น เพ่ือการปองกัน
สงเสริมสุขภาพและรักษาโรค สมุนไพรไทยและการแพทยแผนไทยนับเปนทางเลือกหนึ่งของ
ประชาชนซึ่งกําลังไดรับความนิยมอยางแพรหลาย เพราะเปนการใชทรัพยากรและภูมิปญญาไทยที่
นอกจากมคี วามปลอดภัยแลว ยงั เปน การประหยัดเงนิ ตราของประเทศอีกดว ย

สมนุ ไพรตามพระราชบญั ญตั ิยา หมายถงึ ยาทีไ่ ดจากพชื สตั ว หรอื แรธ าตุ ซ่ึงยังไมได
ผสม ปรุง หรือแปรสภาพ

แตในทางการคา สมนุ ไพรมักจะถูกดัดแปลงสภาพไป เชน ห่ันเปนช้ินใหเล็กลง บด
เปนผงใหละเอยี ด นาํ ผงที่บดมาอดั เปนเม็ดหรือนํามาใสแ คปซูล

ในปจจบุ นั ไดมกี ารนําสมุนไพรมาใชอยา งกวา งขวาง เชน ใชเปนอาหาร อาหารเสริม
เคร่ืองดื่ม ยารักษาโรค เครือ่ งสาํ อาง สวนประกอบในเครือ่ งสําอาง ใชแ ตงกล่ินและสีอาหาร ตลอดจน
ใชเปน ยาฆาแมลง

สว นของพชื ทน่ี าํ มาใชเ ปนสมนุ ไพร
สว นของพชื ที่เรานาํ มาใชเปนยาน้ันมีหลายสวนขึ้นอยูกับตัวยาวาใชสวนใดของพืช
ซ่งึ สว นของพืชทนี่ ํามาใชเ ปนสมนุ ไพร มดี ังนี้
1. ราก (Root) รากของพชื จะมี 2 แบบ คอื แบบที่มีรากแกวและรากฝอย ซึ่งสามารถ
นํามาใชทําเปนยาไดทง้ั 2 แบบ

2. ลาํ ตน (Stem) สามารถแบงไดเปน 2 ชนิด คอื

118
ลาํ ตนเหนือดิน (Aerial Stem) ไดแก พืชที่มีลําตนอยูเหนือดินท้ังหลาย มีท้ังตน
ใหญและตน เลก็ อาจนําเปลอื กหรอื เนื้อไมม าทาํ เปนยาได
ลําตนใตดิน (Underground Stem) จะมีลักษณะคลายราก แตจะมีขนาดใหญ มี
รปู รา งตา ง ๆ ซึ่งเราเรยี กสว นท่อี ยูใตดนิ วา “หัว” หรือ “เหงา”
3. ใบ (Leaf) ใบของพชื จะมรี ูปรา งแตกตา งกันไป เชน รูปเรียวยาว รูปรี รูปไข รูป
ใบหอก รูปหัวใจ รปู ไต รปู โล เปนตน
4. ดอก (Flower) ดอกไมจะประกอบดวย กลบี เลี้ยง กลีบดอก เกสรตัวผู และเกสร
ตวั เมยี ซงึ่ จะติดอยบู นฐานรองดอก
5. ผล (Fruit) อาจเรียกเปนผลหรอื เปนฝก กไ็ ด

สมนุ ไพรไทยที่ควรรูจกั
สมุนไพรไทยทจี่ ะกลาวในท่นี จ้ี ะกลาวเฉพาะชื่อของพืชที่สามารถนํามาใชเปนยาใน

การรักษา ปองกัน และเสริมสรา งสขุ ภาพได ซ่ึงสมนุ ไพรไทยนัน้ มจี ํานวนมากมายมหาศาล ตอไปนี้จะ
กลาวเฉพาะที่เราไดพบเห็นกันอยูบอย ๆ บางครั้งอาจคิดไมถึงวาเปนสมุนไพร พอจะยกตัวอยางได
ดงั น้ี

กระเทียม หอม กระชาย กะเพรา กระวานไทย กานพลู ขา ขิง ขมิ้นชัน ดีปลี
ตะไคร พริกไทย มะละกอ สบั ปะรด กลวยนาํ้ วา ข้ีเหล็ก ฝกคูน ชุมเห็ดเทศ ชุมเห็ดไทย มะขาม
มะขามเทศ มะขามปอ ม หญาคา หญา หนวดแมว หญาปก กิ่ง วานหางจระเข ใบบวั บก ใบพลบั พลงึ
ใบแมงลัก เพชรสังฆาต ฝร่งั ทบั ทิม มงั คุด ฟาทะลายโจร ยอ ผักคราดหัวแหวน บอระเพ็ด ชิงชา
ลาลี ยานาง กระเจ๊ียบแดง ขลู ออยแดง มะกรูด มะนาว แวงเครือ เพกา มะแวง ตนไพล พลู
ชองระอา หญา ปลองทอง วา นมหากาฬ ผกั บงุ ทะเล สาบเสอื กะเม็ง วานหางชาง เหงือกปลาหมอ

119

ทองพนั ช่ัง ประคําดคี วาย พญาไรใ บ นอ ยหนา สม ปอย เอ็นออน วานชักมดลูก หนุมานประสาน
กาย วานนํ้า แกน ขนุน ชะลดู เปราะหอม
วานนางคํา

วิธใี ชส มุนไพร
สมุนไพรที่มกี ารนํามาใชในปจจบุ นั นี้มักนํามาปรุงเปนยาเพื่อใชรักษา ปองกัน และ

สรา งเสรมิ สุขภาพ แตส ว นมากจะเปน การรักษาโรค ท่ีพบมากมีดังน้ี
1. ยาตม อาจเปนสมุนไพรชนิดเดียวหรือหลาย ๆ ชนิดก็ไดที่นํามาตม เพื่อให

สาระสําคญั ท่ีมีในสมุนไพรละลายออกมาในนํ้า วธิ ีเตรียมทําโดยนําสมุนไพรมาใสลงในหมอ ซึ่งอาจ
เปน หมอ ดินหรอื หมอ ท่เี ปนอะลมู ิเนียม สแตนเลสกไ็ ด แลว ใสน้ําลงไปใหทว มสมุนไพร แลวจึงนําไป
ตั้งบนเตาไฟ ตมใหเดือดแลวเค่ียวตออีกเล็กนอย วิธีรับประทานใหรินนํ้าสมุนไพรใสถวยหรือแกว
หรอื จะใชถ วยหรอื แกว ตกั เฉพาะน้าํ ข้ึนมาในปริมาณพอสมควร หรอื ศกึ ษาจากผูข ายยาบอก ยาตมบาง
ชนดิ สามารถใชไดเ กนิ กวา 1 คร้งั ดวยการเติมนํ้าลงไปแลวนาํ มาตมแลวเคี่ยวอีกจนกวารสยาจะจืดจึง
เลิกใช เรามักเรยี กยาน้วี า “ยาหมอ” จะมีรสชาติและกล่ินที่ไมนารับประทาน นํ้าหนักของสมุนไพรท่ี
นํามาตมนั้น แตละชนิดมักจะชงั่ ซงึ่ มีหนว ยนํ้าหนกั เปน บาท ตามรา นที่ขายจะมีเครื่องช่ังชนิดนี้ แตถา
หมอที่จายยาไมชั่งก็จะใชวิธีกะปริมาณเอง ในการตมยานี้ถาเปนสมุนไพรสดจะออกฤทธ์ิดีกวา
สมนุ ไพรแหง แตตามรานขายยาสมนุ ไพรมกั เปน สมุนไพรแหง เพราะจะเก็บไวไดนานกวา

2. ยาผง เปนสมนุ ไพรทนี่ ํามาบดใหเ ปนผง ซ่ึงตามรานขายยาสมุนไพรจะมีเคร่ือง
บด โดยคิดคาบดเพ่มิ อกี เลก็ นอย อาจเปนสมุนไพรชนิดเดียวหรือหลายชนิดก็ไดท่ีนํามาบดใหเปนผง
แลว นํามาใสก ลอง ขวด หรอื ถุง วธิ รี ับประทานจะละลายในนํ้าแลวใชดื่มก็ได หรือจะตักใสปากแลว
ดืม่ น้าํ ตามใหละลายในปากได ปจจุบันมีการนํามาใสแคปซูล เพื่อสะดวกในการรับประทาน พกพา
และจาํ หนา ย

3. ยาชง วิธเี ตรยี มจะงายและสะดวกกวา ยาตม มกั มีกลนิ่ หอม เตรยี มโดยหนั่ เปน ชิ้น
เล็ก ๆ ตากหรอื อบใหแ หงแลว นํามาชงนํ้าดื่มเหมือนกับการชงนํ้าชา ปจจุบันมีสมุนไพรหลายอยางท่ี
นาํ มาชงดม่ื มกั เปน สมนุ ไพรชนดิ เดยี ว เชน ตะไคร หญา หนวดแมว ชาเขยี วใบหมอ น หญาปกก่ิง เปน
ตน ในปจ จบุ นั มกี ารนาํ สมนุ ไพรมาบดเปน ผงแลวใสซองมีเชือกผกู ติดซอง ใชชงในนาํ้ รอนบางชนิดมี
การผสมนา้ํ ตาลทรายแดงเพ่ือใหม ีรสชาตดิ ขี ึน้ แลว นํามาชงกับนํา้ รอนดื่ม ซึ่งทง้ั สองรูปแบบน้ีมีขายอยู
ทั่วไป

4. ยาลกู กลอน เปนการนํายาผงมาผสมกับน้ําหรือน้ําผึ้งแลวปนเปนลูกกลม ๆ เล็ก
ๆ วธิ รี บั ประทานโดยการนาํ ยาลกู กลอนใสป าก ดื่มนํา้ ตาม

120

5. ยาเม็ด ปจจุบันมีการนํายาผงมาผสมนํ้าหรือน้ําผ้ึงแลวมาใสเครื่องอัดเปนเม็ด
เครอ่ื งมือนี้หาซอื้ ไดงาย มีราคาไมแพง ใชม อื กดได ไมตองใชเครื่องจักร ตามสถานที่ปรุงยาสมุนไพร
หรอื วดั ท่ีมกี ารปรงุ ยาสมุนไพรมักจะซอ้ื เครือ่ งมือชนิดน้ีมาใช

6. ยาดองเหลา ไดจากการนําสมุนไพรมาใสโหลแลวใสเหลาขาวลงไปใหทวม
สมนุ ไพร ปดฝาทิง้ ไวประมาณ 1-6 สัปดาห แลว รนิ เอานาํ้ มาดม่ื เปนยา ปจจุบนั มีการจําหนายเปน “ซุม
ยาดอง” ซง่ึ มใี หพบเหน็ อยูบาง

7. นํามาใชสด ๆ อาจนํามาใชทาบาดแผล หรือใชทาแกพิษ เชน วานหางจระเข
ผกั บุงทะเล เปนตน นาํ มาตําใหแ หลกแลวพอติดไวที่แผล เชน หญาคา ใบชุมเห็ด เปนตน นํามายาง
ไฟแลวประคบ เชน ใบพลับพลงึ เปน ตน หรือนํามาใชเ ปน อาหาร เชน หอม กระเทียม กลวยนํ้าวา ขา
ขิง ใบบัวบก เปน ตน

121

เรอื่ งที่ 2 อันตรายจากการใชย าแผนโบราณและยาสมุนไพร

อันตรายจากยาแผนโบราณ
จากปญหาของยาแผนโบราณในสังคมไทย สํานักงานคณะกรรมการอาหารและยา

(อย.) รวมกบั สํานักงานสาธารณสุขจังหวัด (สสจ.) ไดมีการติดตามตรวจสอบและเฝาระวังการแพร
ระบาดของยาสมนุ ไพรที่ไมไดข้ึนทะเบียนตํารับยาแผนโบราณ ซึ่งเปนยาปลอมอยางสม่ําเสมอ และ
จากผลการตรวจวเิ คราะหยาปลอมเหลา นนั้ พบวา มีการปนเปอนของจุลนิ ทรยี ทกี่ อใหเกิดโรคหรอื การ
ลักลอบนําสารเคมีท่ีไมปลอดภัยตอผูบริโภคมาใสในยาแผนโบราณ เชน เมธทิลแอลกอฮอล
คลอโรฟอรม การใสย าแกปวดแผนปจ จุบนั เชน อินโดเมทาซิน หรือแมแตการลักลอบนํายาเฟนิลบิว
ตาโซน และสเตียรอยด ซ่งึ เปนยาควบคุมพิเศษทมี่ ีผลขา งเคยี งตอรางกายสูง ผสมลงในยาแผนโบราณ
เพ่ือใหเกดิ ผลในการรักษาที่รวดเร็ว ซ่ึงลวนแตเปนอนั ตรายตอผูบริโภคได โดยเฉพาะสารสเตียรอยด
มักจะพบเพรดนิโซโลนและเดกซามีธาโซน (Prednisolone) และ (Dexamethasone) ผสมอยูใน
สมุนไพรแผนโบราณท่ีไมไ ดขึ้นทะเบยี น

สารสเตียรอยดท่ีผสมอยูในยาแผนโบราณกอใหเกิดอันตรายตอรางกายไดมากมาย
เชน

- ทําใหเกิดแผลในกระเพาะอาหาร อาจถึงขั้นทําใหกระเพาะทะลุ ซ่ึงพบในผูที่
รับประทานยากลมุ นี้หลายรายที่กระเพาะอาหารทะลุ ทําใหหนามืด หมดสติ และอาจอันตรายถึงชีวิต
ได โดยเฉพาะในผูสงู อายุ หรือผูท่มี ีโรคประจาํ ตัวอยแู ลว

- ทําใหเ กิดการบวม (ตึง) ทไ่ี มใชอวน
- ทาํ ใหกระดกู ผกุ รอ น และเปราะงาย นําไปสูความทพุ พลภาพได
- ทาํ ใหค วามดันโลหติ สงู และระดับนํ้าตาลในเลือดสูงพบในบางรายท่ีสูงจนถึงขั้น
เปนอันตรายมาก
- ทาํ ใหภ มู คิ มุ กนั รางกายต่าํ มโี อกาสตดิ เช้อื ไดง าย นําไปสูความเสย่ี งที่จะติดเช้ือและ
อาจรุนแรงถึงขนั้ เสยี ชวี ติ ได
บทกําหนดโทษตามกฎหมาย
บทกาํ หนดโทษตามกฎหมายสาํ หรับผูกระทําความผิดฝาฝนกฎหมายในเรื่องของยา
แผนโบราณ มดี งั น้ี
ฝาฝน กฎหมายบทกาํ หนดโทษ
1. ผูผลิต ขาย หรือนาํ เขายาแผนโบราณ โดยไมไดรับอนญุ าตผูฝาฝนตองระวางโทษ
จําคกุ ไมเ กนิ 3 ป และปรับไมเ กนิ 5,000 บาท (หาพันบาท)

122

2. ผผู ลิต ขาย หรือนาํ เขา ยาทไี่ มไดข นึ้ ทะเบียนตํารับยาจะมีความผิดตองระวางโทษ
จําคกุ ไมเกิน 3 ป หรอื ปรับไมเ กิน 5,000 บาท (หาพนั บาท) หรอื ทง้ั จําทั้งปรับ

3. ผูที่ผลิตยาปลอมจะมีความผิดตองระวางโทษจําคุกต้ังแต 3 ปถึงตลอดชีวิต และ
ปรบั ตั้งแต 10,000 – 50,000 บาท (หน่ึงหมน่ื ถงึ หา หมน่ื บาท)

4. ผูท ่ขี ายยาปลอมจะมีความผดิ ตอ งระวางโทษจําคุกตั้งแต 1 ป – 20 ป และปรับตั้ง
แต 2,000 – 10,000 บาท (สองพนั ถงึ หนึ่งหม่นื บาท)

5. ผูท่ีโฆษณาขายยาโดยฝาฝนกฎหมายตองระวางโทษปรับไมเกิน 100,000 บาท
(หนึง่ แสนบาท)

หลกี เล่ยี งการซ้อื ยาแผนโบราณทีอ่ าจนาํ มาซึง่ อันตรายเพื่อความปลอดภยั ในการใชยา
แผนโบราณ มีคาถาทเ่ี ปนขอ หา มซึง่ ทานควรทอ งจําไวใ หข นึ้ ใจ

1. หา มซื้อยาแผนโบราณจากรถเรขายตามวัดหรือตามตลาดนัดโดยเด็ดขาด เพราะ
อาจไดรบั ยาที่ผลิตข้นึ โดยผูผลิตท่ีไมไดม าตรฐาน ไมไ ดร บั อนุญาตใหผลติ ยา ไมไดขอข้ึนทะเบยี นตาม
ตํารบั ยา เพราะยาอาจมีการปนเปอนของจุลินทรียในระหวางการผลิต หรือมีการลักลอบผสมยาแผน
ปจ จุบนั อาทิ สารสเตยี รอยด ฯลฯ เพอื่ เรงผลการรกั ษาใหเ รว็ ข้ึน นํามาซ่ึงอันตรายตอ ผบู รโิ ภคได

2. หามซอ้ื ยาแผนโบราณตามคาํ โฆษณาชวนเชื่อวา ยาแผนโบราณนั้นสามารถรักษา
โรคตา ง ๆ ไดครอบจกั รวาล เชน แกปวดเมอ่ื ย เบ่อื อาหาร นอนไมห ลับ โรคตบั โรคไต โรคหวั ใจ หรอื
โฆษณาวา รักษาโรคมะเร็ง โรคเอดสได เพราะลวนเปน การโฆษณาที่โออวดเกินจริง ไมไดรับอนุญาต
ใหท าํ การโฆษณา

3. หามใชยาท่มี ีผูอ่ืนมาเชิญชวนใหลองใชโดยอางวาเขาเคยใชมาแลวไดผล อาการ
เจบ็ ปว ยหายทันที หรอื อาการเจบ็ ปวยหายขาด

เลอื กซือ้ ยาแผนโบราณอยา งไรจงึ ปลอดภยั
หากทานมีอาการเจบ็ ปว ย และมคี วามจาํ เปน ทีจ่ ะตอ งซอ้ื ยาแผนโบราณมาใชโ ปรด
1. ซ้อื ยาจากรานขายยาทมี่ ใี บอนุญาตขายยาเทา นน้ั
2. สงั เกตฉลากยาแผนโบราณทต่ี อ งการซอ้ื (จากรานขายยาท่มี ใี บอนุญาตขายยา)

ท่ีฉลากตองมีขอ ความสาํ คัญตาง ๆ ดงั นี้
- ชอ่ื ยา
- เลขทห่ี รือรหัสใบสําคัญการขนึ้ ทะเบียนยา ซง่ึ ก็คอื เลขทะเบียนตํารับยานนั่ เอง
- ปรมิ าณของยาทีบ่ รรจุ
- เลขท่ีหรืออกั ษรแสดงครง้ั ที่ผลติ
- ชอื่ ผผู ลติ และจังหวดั ท่ตี ัง้ สถานท่ีผลิตยา
- วัน เดอื น ป ท่ผี ลิตยา

123

- คําวา “ยาแผนโบราณ” ใหเหน็ ชัดเจน
- คําวา “ยาใชภายนอก” หรือ “ยาใชเฉพาะท่ี” แลวแตกรณีดวยอักษรสีแดง
เห็นไดชดั เจน ในกรณที ่ีเปน ยาใชภ ายนอก หรอื ยาใชเฉพาะที่
- คําวา “ยาสามัญประจําบาน” ในกรณีเปน ยาสามัญประจําบาน
- คาํ วา “ยาสาํ หรบั สตั ว” ในกรณีเปน ยาสาํ หรบั สัตว
อยางไรก็ตามในกรณีที่ฉลากบนภาชนะบรรจุยาแผนโบราณมีขนาดเล็กต้ังแต 3
ตารางนว้ิ
ลงมาผผู ลติ จะไดรับการยกเวนใหไมต องแสดงบางขอ ความทีก่ ลาวขางตน อยางไรกต็ าม ฉลากยาแผน
โบราณอยางนอยจะตองแสดงขอความ ช่ือยา เลขทะเบียนตํารับยา วันเดือนปท่ีผลิตใหผูบริโภค
รบั ทราบ

วิธีสังเกตเลขทะเบยี นตาํ รับยาแผนโบราณ มดี งั นี้
1. หากเปนยาแผนโบราณท่ผี ลติ ในประเทศ จะขน้ึ ตนดวยอักษร G ตามดว ยเลขลําดับ

ท่อี นุญาต........../ป พ.ศ. ...... เชน เลขทะเบียน G20/42
2. หากเปนยาแผนโบราณที่นําเขาจากตางประเทศ จะขึน้ ตน ดว ยตัวอักษร K ตามดัวย

เลขลําดับทอ่ี นุญาต........../ป พ.ศ. ...... เชน เลขทะเบยี น K15/42
3. หากเปนยาแผนโบราณทแี่ บงบรรจุ จะขนึ้ ตนดว ยตัวอกั ษร H ตามดวยเลขลําดับท่ี

อนญุ าต........../ป พ.ศ. ...... เชน เลขทะเบียน H999/45

พบปญ หาหรอื มขี อ สงสัยเกี่ยวกับยาแผนโบราณติดตอที่ใด
1. พบยาแผนโบราณทีไ่ มม ีเลขทะเบียนตาํ รับ
2. พบการขายยาจากรถเรข าย การขายยาตามวดั แผงลอยและตลาดนัด และสงสัยวา

เปน ยาปลอม
3. พบการโฆษณายาแผนโบราณทโ่ี ออ วดสรรพคุณวาสามารถบําบัด บรรเทา รักษา

หรอื ปอ งกันโรคไดอ ยา งศกั ด์สิ ิทธห์ิ รอื หายขาด

4. สงสัยเก่ียวกับยาแผนโบราณทานสามารถติดตอไปไดที่สํานักงานสาธารณสุข
จงั หวัดทกุ แหง หรอื สํานักงานคณะกรรมการอาหารและโปรดอยาลืม....... ซื้อยาแผนโบราณครั้งใด
ตอ งซ้ือจากรานขายยาที่มีใบอนุญาตเทานั้น และตรวจสอบฉลากใหรอบคอบกอนซ้ือ วายานั้นมีเลข
ทะเบียนตาํ รบั ยาที่ถกู ตอ ง

124

2.2 อันตรายจากการใชย าสมนุ ไพร
การใชสมุนไพรเพ่ือการบํารุงสุขภาพและรักษาโรคไดสืบทอดมาชานาน ปจจุบัน

ไดรับความนิยมมากขึ้น และไดรับการสนับสนุนจากกระทรวงสาธารณสุข โดยมีการศึกษาคนควา
อยางจริงจงั เชน การสง เสรมิ ใหใ ชยาสมนุ ไพรและการบริการทางการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาล
ท่ัวไป

ผลิตภณั ฑส มุนไพรทวั่ ไปจดั อยใู นจาํ พวกอาหารหรือสว นประกอบอาหารที่ฉลากไม
ตองระบุสรรพคณุ ทางการแพทยหรือขนาดรบั ประทาน ดงั นัน้ ผูใชผ ลติ ภณั ฑส มนุ ไพรสว นมากจงึ ตอ ง
ศึกษาจากหนงั สอื หรือขอคาํ ปรึกษาจากผรู ูห รอื แพทยท างเลอื ก เชน แพทยแ ผนไทย แพทยแผนจีน เปน
ตน

สําหรับสมนุ ไพรท่ีใชเ ปนยาสวนมากจะทําในรูปชา สําหรับใชชงดื่ม ซ่ึงมักมีรสขม
หรอื มีรสเฝอ น ทั้งนไ้ี มค วรหลงเช่อื ชาสมนุ ไพรรสดีทมี่ ีขายทั่วไป เพราะมักมียาสมุนไพรผสมอยูนอย
มาก นอกจากน้ียาสมุนไพรที่อยใู นรปู ของยาชงดมื่ แลว ยังมียาตม ยาดอง ยาผง ยาลูกกลอน และยาใช
ภายนอกดว ย เปนยากพอกหรือยาประคบ

ขอควรระวังในการใชยาสมุนไพร
1. พืชสมนุ ไพรหลายชนิดมีพษิ โดยเฉพาะถาใชไมถูกสวน เชน ฟาทะลายโจร ควร

ใชสวนใบออน แตไมควรใชกานหรือลําตน เพราะมีสารไซยาไนตประกอบอยู ดังน้ันกอนใชยา
สมุนไพรตอ งแนใจวา มอี ะไรเปนสว นประกอบบาง

2. กอนใชยาสมนุ ไพรกบั เด็กและสตรมี คี รรภ ตอ งปรกึ ษาแพทยกอ นทกุ ครั้ง
3. การรบั ประทานยาสมนุ ไพรควรรับประทานตามปริมาณและระยะเวลาที่แพทย
แนะนํา หากใชใ นปริมาณที่เกนิ ขนาดอาจเกิดผลขา งเคียงทเี่ ปน อันตรายมาก
4. ตองสังเกตเสมอวา เมื่อใชแลวมีผลขางเคียงอะไรหรือไม หากมีอาการผิดปกติ
เชน ผื่นคนั เวยี นศีรษะ หายใจไมสะดวก หรอื มอี าการถา ยรนุ แรง ควรรีบปรกึ ษาแพทยโ ดยเรว็

สรุป ยาทุกประเภทมีท้ังคุณและโทษ การใชยาโดยขาดความรูความเขาใจหรือใชไม
ถูกกับโรค ไมถูกวิธี นอกจากไมเกิดประโยชนในการรักษาแลว ยังอาจกอใหเกิดอันตรายได
โดยเฉพาะยาแผนโบราณและยาสมนุ ไพรท่ีมขี ายอยทู ่ัวไป มีจํานวนไมม ากนักท่ผี านกระบวนการผลิต
ทีไ่ ดมาตรฐาน ดงั นั้น การเลือกใชยาดังกลาวจึงตองคัดเลือกยาท่ีไดรับมาตรฐานอาหารและยา (อย.)
ตลอดจนตองทราบสรรพคุณและวิธกี ารใชท ่ีถูกกับสภาพและอาการเจบ็ ปว ยของแตละบคุ คล จึงจะเกิด
ประโยชนตอ สขุ ภาพอยา งแทจรงิ ทัง้ นี้ กอนใชย าทกุ ประเภทควรคาํ นึงถึงหลกั การใชยาทั่วไป โดยอา น
ฉลากยาใหล ะเอียดและใชอ ยา งระมัดระวัง ดังนี้

125

ถูกขนาด หมายถึง ใชย าในปรมิ าณทีไ่ ดผ ลในการรกั ษา ไมใชในปรมิ าณที่มาก
หรือนอ ยเกินไป

ถูกเวลา หมายถึง ใชยาใหถ ูกตอ งตามวธิ กี ารใชท่ีระบใุ นฉลากยา
ถูกวิธี หมายถึง ใชย าใหถกู ตอ งตามเวลาที่ระบุในฉลาก เชน

- ยากอ นอาหาร ควรรับประทานกอนมอ้ื อาหารอยาง
นอยครึง่ ชัว่ โมง

- ยาหลงั อาหาร ควรรบั ประทานหลังอาหารไปแลว
อยา งนอ ย 15 นาที

- ยากอ นอาหาร ควรปรับประทานหลงั อาหารม้อื เย็น
ประมาณ 3-4 ชว่ั โมง

ถูกโรค หมายถงึ ใชยาใหถกู กับอาการเจบ็ ปวยหรือโรคทเ่ี ปน ซง่ึ จะตอ ง
ไดร บั

การวินิจฉยั จากแพทยหรอื ผูร เู ฉพาะดานอยา งถูกตอง
เสียกอ น

กิจกรรม
ใหผูเรียนรวบรวมขอมูลตํารับยาแผนโบราณและยาสมุนไพรที่มีในทองถิ่นอยางนอย 2 ชนิด

พรอมบอกสรรพคุณ วิธีการใช สวนประกอบสาํ คัญ และผลขา งเคียงหรือขอควรระวังในการใช ดงั น้ี

ยาแผนโบราณ
 ชื่อยา
 สรรพคุณ
 สว นประกอบสาํ คญั
 วธิ กี ารใช
 ขอ ควรระวัง

ยาสมุนไพร
 ชอ่ื ยา
 สรรพคณุ
 สว นประกอบสาํ คญั
 วธิ ีการใช
 ขอ ควรระวงั

126

บทท่ี 7
การปองกนั สารเสพติด

สาระสําคญั
ความรูความเขาใจเก่ียวกับปญหา สาเหตุ ประเภท และอันตรายของสารเสพติด

ตลอดจนลกั ษณะอาการของผตู ิดสารเสพตดิ และสามารถรวู ิธีการปอ งกนั และหลีกเล่ยี งพฤติกรรมเสยี่ ง
ตอสารเสพตดิ ได

ผลการเรียนรทู ีค่ าดหวัง
เพือ่ ใหผ ูเรยี นสามารถ
1. อธบิ ายและบอกประเภทและอนั ตรายของสารเสพตดิ ได
2. อธิบายและบอกลกั ษณะอาหารของผูตดิ สารเสพติดได
3. อธบิ ายถงึ วิธกี ารปอ งกันและหลกี เลย่ี งพฤติกรรมเสย่ี งตอ สารเสพตดิ ได

ขอบขา ยเนือ้ หา
เรอ่ื งที่ 1 ปญ หา สาเหตุ ประเภท และอันตรายของสารเสพติด
เรอ่ื งที่ 2 ลักษณะอาการของผูต ดิ ยาเสพตดิ
เรือ่ งที่ 3 การปองกันและหลีกเล่ียงการตดิ สารเสพติด

127

เร่อื งท่ี 1 ปญ หา สาเหตุ ประเภท และอนั ตรายของสารเสพติด

สถานการณป จ จุบนั พบวา ภาวการณแ พรระบาดของการใชสารเสพติดไดแพรระบาด
เขาไปถึงทุกเพศทกุ วยั ทกุ กลุมอายุ สงผลกระทบตอ สขุ ภาพพลานามัยของบคุ คลกลุม น้ัน ๆ โดยเฉพาะ
การใชย าเสพตดิ ในทางท่ผี ดิ ของกลมุ เยาวชนทีก่ าํ ลังศึกษาเลาเรียนในสถานศึกษา หรอื นอกสถานศกึ ษา
หรือกลมุ เยาวชนนอกระบบการศกึ ษา

สารเสพติด หมายถงึ ยาเสพตดิ วัตถอุ อกฤทธิ์ และสารระเหย
ยาเสพติด ท่ีจะกลาวในท่ีนี้คือ ยาเสพติดใหโทษ ตามพระราชบัญญัติยาเสพติดให

โทษ พ.ศ. 2522 (ฉบบั ท่ี 2 พ.ศ. 2528 และฉบับท่ี 3 พ.ศ. 2530) ซึ่งหมายถึงสารเคมีวัตถุชนิดใด ๆ ซึ่ง
เม่ือเสพเขาสูรางกายไมวาจะรับประทาน ดม สูบ ฉีด หรือดวยประการใด ๆ แลวทําใหเกิดผลตอ
รา งกายและจติ ใจในลักษณะสําคัญ เชน ตองเพิม่ ขนาดการเสพขึน้ เปนลาํ ดบั มกี ารถอนยาเมื่อขาดยา มี
ความตอ งการเสพท้ังทางรา งกายและจติ ใจอยางรนุ แรงตลอดเวลา และสุขภาพโดยท่ัวไปจะทรุดโทรม
ลงกบั ใหร วมตลอดถงึ พชื หรอื สวนของพชื ที่เปน หรอื ใหผ ลผลิตเปนยาเสพตดิ ใหโทษ หรืออาจใชผลิต
เปนยาเสพตดิ ใหโ ทษ และสารเคมที ีใ่ ชในการผลติ ยาเสพติดใหโ ทษดวย ทง้ั นตี้ ามที่รัฐมนตรีประกาศใน
ราชกจิ จานุเบกษา แตไ มหมายความถงึ ยาสามัญประจาํ บานบางตําราตามกฎหมายวา ดวยยาทีม่ ียาเสพตดิ
ใหโทษผสมอยู

1.3 ประเภทของสารเสพตดิ
ยาเสพติดใหโทษแบงได 5 ประเภท [ประกาศกระทรวงสาธารณสุข ฉบับที่ 135

(พ.ศ. 2539) เรื่องระบุชื่อและประเภทยาเสพติดใหโทษตามพระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ พ.ศ.
2522] ดงั น้ี

1. ยาเสพตดิ ใหโ ทษประเภท 1 เชน เฮโรอีน เมทแอมเฟตามีน เอ็มดีเอ็มเอ (ยาอี) ยา
เสพตดิ ใหโทษประเภทนี้ไมใชประโยชนทางการแพทย

2. ยาเสพติดใหโทษประเภท 2 เชน มอรฟน โคเคอีน เพทิดีน เมทาโดน และฝน ยา
เสพติดใหโทษประเภทน้ีมีประโยชนทางการแพทย แตก็มีโทษมาก ดังนั้นจึงตองใชภายใตความ
ควบคมุ ของแพทย และใชเฉพาะในกรณที ่จี าํ เปน เทานน้ั

3. ยาเสพตดิ ใหโ ทษประเภท 3 เปนยาสาํ เร็จรูปที่ผลิตข้ึนตามทะเบียนตํารับ ที่ไดรับ
อนญุ าตจากกระทรวงสาธารณสขุ แลว มจี าํ หนายตามรานขายยา ไดแ ก ยาแกไอ ที่มตี วั ยาโคเคอีน หรือ
ยาแกทอ งเสยี ท่มี ีตวั ยาไดเฟนอกซิน เปนตน ยาเสพติดใหโทษประเภท 3 มีประโยชนทางการแพทย
และมโี ทษนอ ยกวา ยาเสพตดิ ใหโ ทษอ่นื ๆ

4. ยาเสพตดิ ใหโทษประเภท 4 เปน นาํ้ ยาเคมีท่ีนาํ มาใชในการผลิตยาเสพติดใหโทษ
ประเภท 1 ไดแก น้ํายาเคมี อาซติ กิ แอนไฮไดรด อาซติ ลิ คลอไรด เอทลิ ิดนี ไดอาเซเตท สารเออรโกเมทรีน

128

และคลอซูโดอีเฟดรีน ยาเสพติดใหโทษประเภทน้ีสวนใหญไมมีการนํามาใชประโยชนในการ
บาํ บัดรกั ษาอาการของโรคแตอ ยา งใด

5. ยาเสพติดใหโทษประเภท 5 ไดแก พืชกัญชา พืชกระทอม พืชฝน และพืชเห็ด
ขี้ควาย ยาเสพตดิ ใหโทษประเภทนไ้ี มม ีประโยชนท างการแพทย

พระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ กําหนดบทลงโทษสําหรับผูทําการผลิต นําเขา
สง ออก จาํ หนาย มไี วค รอบครอง และการเสพยาเสพติดใหโ ทษประเภท 1, 2, 3 และ 5 นอกจากนี้ยังมี
บทลงโทษสําหรับผยู ุยง หรอื สงเสริม หรอื กระทาํ การใด ๆ อนั เปน การชว ยเหลอื หรือใหความสะดวก
ในการท่ผี ูอ ่นื เสพยาเสพตดิ ใหโ ทษ

การเสพ หมายถึง การรับยาเสพติดใหโทษเขาสูรางกายไมวาดวยวิธีการใด ๆ เชน
รบั ประทาน สูดดม ฉดี

ผูติดยาเสพติดใหโ ทษ ถาสมัครเขารับการบําบัดรักษาในสถานพยาบาลท่ีกระทรวง
สาธารณสุขกําหนดเปนสถานพยาบาลสําหรับบําบัดรักษาผูติดยา กอนท่ีความผิดจะปรากฏและได
ปฏิบัติครบถวนตามระเบยี บของสถานพยาบาลแลว กฎหมายจะเวน โทษสาํ หรับการเสพยา

วัตถุออกฤทธิ์ตอจิตและประสาท หรือวัตถุออกฤทธ์ิ ตามพระราชบัญญัติวัตถุท่ีออก
ฤทธิ์ตอ จติ และประสาท พ.ศ. 2518 ฉบบั ที่ 2 (พ.ศ. 2528) ฉบับท่ี 3 (พ.ศ. 2535) หมายถึง “วัตถุที่ออกฤทธิ์
ตอ จิตและประสาทที่เปนสง่ิ ธรรมชาติหรอื ไดจากสิ่งธรรมชาติ หรอื วตั ถทุ ี่ออกฤทธิ์ตอจติ และประสาท
ทเ่ี ปน วตั ถุสงเคราะห ท้งั น้ีตามทรี่ ัฐมนตรปี ระกาศในราชกจิ จานุเบกษา”

วัตถุออกฤทธ์ิแบงได 4 ประเภท [ประกาศกระทรวงสาธารณสุข ฉบับท่ี 97 (พ.ศ.
2539) เร่อื งระบชุ ือ่ และจดั แบงประเภทวัตถอุ อกฤทธต์ิ ามความในพระราชบญั ญัตวิ ตั ถทุ อ่ี อกฤทธิ์ตอ จิต
และประสาท พ.ศ. 2518] ดังนี้

1. วัตถุออกฤทธ์ิประเภท 1 มีความรุนแรงในการออกฤทธ์ิมาก ทําใหเกิดอาการ
ประสาทหลอน ไมม ีประโยชนใ นการบําบัดรักษาอาการของโรค ไดแก ไซโลไซบนั และเมสคาลีน

2. วัตถุออกฤทธิ์ประเภท 2 เชน ยากระตุนระบบประสาท เชน อเี ฟดรนี เฟเนทิลลีน
เพโมลนี และยาสงบประสาท เชน ฟลูไนตราซีแพม มิดาโซแลม ไนตราซีแพม วัตถุประเภทนี้มีการ
นําไปใชใ นทางทีผ่ ดิ เชน ใชเ ปน ยาแกงวง ยาขยัน หรอื เพอื่ ใชมอมเมาผอู ่ืน

3. วัตถุออกฤทธิ์ประเภท 3 ใชในรูปยารักษาอาการของโรค สวนใหญเปนยากด
ระบบประสาทสวนกลาง เชน เมโพรบาเมต อะโมบารบิตาล และยาแกปวด เพตาโซซีน การใชยา
จําพวกนีจ้ ําเปนตอ งอยูในความควบคุมดูแลของแพทย

4. วัตถุออกฤทธิ์ประเภท 4 ไดแก ยาสงบประสาท/ยานอนหลับในกลุมของบารบิ
ตูเรต เชน ฟโนบารบิตาล และเบ็นโซไดอาซีปนส เชน อัลปราโซแลม ไดอาซีแพม สวนใหญมีการ
นํามาใชอ ยา งกวางขวาง ทั้งน้ีเพื่อบําบัดรักษาอาการของโรค และการนํามาใชในทางที่ผิด การใชยา
วัตถุออกฤทธิ์ประเภทน้ีตอ งอยภู ายใตก ารควบคมุ ของแพทยเชน เดยี วกับการใชวัตถอุ อกฤทธป์ิ ระเภท3

129

สารระเหย ตามพระราชกําหนดปองกันการใชสารระเหย พ.ศ. 2533 หมายถึง
“สารเคมี หรอื ผลติ ภัณฑทร่ี ัฐมนตรปี ระกาศวา เปนสารระเหย”

สารระเหย เปนสารเคมี 14 ชนิด และผลิตภัณฑ 5 ชนิด [ประกาศกระทรวง
สาธารณสุข กระทรวงอตุ สาหกรรม ฉบับท่ี 14 (พ.ศ. 2538) เร่ืองกําหนดชื่อ ประเภท ชนิด หรือขนาด
บรรจขุ องสารเคมี หรือผลติ ภัณฑเปน สารระเหย]

สารเคมี 14 ชนิด ไดแ ก อาซโี ทน เอทิลอาซีเตท โทลอู นี เซลโลโซลฟ ฯลฯ
ผลิตภัณฑ 5 ชนิด ไดแก ทินเนอร แลคเกอร กาวอินทรียสังเคราะห กาวอินทรีย
ธรรมชาติ ลกู โปง วิทยาศาสตร
การติดยากบั การเสพยา
องคก ารอนามยั โลกไดใหการนยิ ามของภาวะทเ่ี กีย่ วขอ งกับยาเสพติดไว ดงั น้ี
1. การใชย าในทางทีผ่ ิด (Harmful use, abuse) หมายถึง การใชยาเสพติดในลักษณะ
อนั ตรายตอสุขภาพ ท้ังทางดานรา งกายและดา นจติ ใจ เชน ภาวะซมึ เศราจากการด่มื สรุ าอยางหนกั
2. การติดสารเสพติด (Depenedence syndrome) หมายถึง ภาวะผิดปกติทางดาน
ปญ ญา ความคิดอาน และระบบสรีระรา งกายซึ่งเกิดภายหลังจากการใชสารเสพติดซ้ํา ๆ และมีอาการ
ตา ง ๆ ดังตอไปนี้รวมดวย

1) มีความตอ งการอยา งรนุ แรงทจี่ ะใชสารตัวนั้น ๆ
2) มคี วามยากลาํ บากในการควบคุมการใชท ง้ั ปรมิ าณและความถี่
3) ยงั คงใชส ารนัน้ ตอ ไปทงั้ ๆ ท่ีรูวา จะเปนอันตรายตอรางกาย
4) หมกมุนอยกู ับการใชสารเสพติดมากกวาการทํากิจกรรมอืน่ ที่สาํ คัญกวา
5) มอี าการด้ือยา คอื ตองเพ่มิ ปริมาณการใช เพื่อใหไดผ ลเทา เดมิ
6) เมื่อหยุดการใชยาจะเกิดอาการขาดยาหรืออยากยาทางรางกาย (Physical

with)

130

1.4 สาเหตขุ องการตดิ สารเสพตดิ
1. สาเหตทุ เ่ี กิดจากความรเู ทา ไมถงึ การณ
1) อยากทดลอง เกดิ จากความอยากรูอยากเห็นซงึ่ เปน นิสัยของคนโดยทว่ั ไป

และโดยทไ่ี มคิดวา ตนจะตดิ สงิ่ เสพตดิ นไ้ี ด จึงทาํ การทดลองใชส งิ่ เสพตดิ นนั้ ในการทดลองใชค รง้ั แรก
ๆ อาจมีความรสู กึ ดีหรือไมด ีก็ตาม ถายงั ไมต ดิ ส่ิงเสพตดิ น้นั กอ็ าจประมาท ไปทดลองใชในส่ิงเสพติด
น้ันอกี จนในที่สุดกต็ ดิ สงิ่ เสพติดนน้ั หรือถาไปทดลองใชส่ิงเสพติดบางชนิด เชน เฮโรอีน แมจะเสพ
เพยี งคร้งั เดยี วกอ็ าจทําใหติดได

2) ความคกึ คะนอง คนบางคนมีความคึกคะนอง ชอบพูดอวดเกงเปนนิสัย
โดยเฉพาะวยั รุนมักจะมีนิสยั ดังกลา ว คนพวกนอ้ี าจแสดงความเกงกลาของตน ในกลุมเพ่ือนโดยการ
แสดงการใชสิ่งเสพติดใหเพื่อนฝูงยอมรับวาตนเกง โดยมิไดคํานึงถึงผลเสียหายหรืออันตรายที่จะ
เกิดขึ้นภายหลงั แตอ ยา งไร ในที่สุดตนเองก็กลายเปนคนติดสิ่งเสพติดนัน้

3) การชักชวนของคนอ่ืน อาจเกิดจากการเช่ือตามคําชักชวนโฆษณาของ
ผูขายสนิ คาท่ีเปนสิ่งเสพติดบางชนิด เชน ยากระตุนประสาทตาง ๆ ยาขยัน ยาบา เปนตน โดยผูขาย
โฆษณาสรรพคุณของสิ่งเสพติดนั้นวามีคุณภาพดีสารพัดอยางเชน ทําใหมีกําลังวังชา ทําใหมีจิตใจ
แจม ใส ทาํ ใหม ีสขุ ภาพดี ทําใหม ีสติปญ ญาดี สามารถรกั ษาโรคไดบางชนิด เปนตน ผูท่ีเช่ือคําชักชวน
โฆษณาดังกลาวจึงไปซื้อตามคําชักชวนของเพ่ือนฝูง ซ่ึงโดยมากเปนพวกที่ติดสิ่งเสพติดน้ันอยูแลว
ดวยความเกรงใจเพือ่ น หรอื เชอื่ เพื่อน หรือตองการแสดงวา ตวั เปนพวกเดียวกับเพ่ือน จึงใชสิ่งเสพติด
นน้ั

2. สาเหตทุ เี่ กิดจากการถูกหลอกลวง
ปจจุบันนม้ี ผี ขู ายสินคา ประเภทอาหาร ขนม หรือเครื่องดื่มบางรายใชสิ่งเสพติด

ผสมลงในสินคา ทขี่ าย เพือ่ ใหผ ซู อ้ื สินคานนั้ ไปรับประทานเกิดการติด อยากมาซื้อไปรับประทานอีก
ซ่ึงในกรณีนี้ ผูซอื้ อาหารนนั้ มารับประทาน จะไมร สู ึกวา ตนเองเกดิ การตดิ ส่งิ เสพติดข้ึนแลว รูแตเพียง
วาอยากรับประทานอาหาร ขนม หรือเคร่ืองดมื่ ท่ีซื้อจากรา นนน้ั ๆ กวาจะทราบก็ตอเมอ่ื ตนเองรูสึกผิด
สังเกตตอความตองการ จะซื้ออาหารจากรานน้ันมารับประทาน หรือตอเมื่อมีอาการเสพติดรุนแรง
และมีสขุ ภาพเสอื่ มลง

3. สาเหตทุ ่ีเกิดจากความเจ็บปวย
1) คนที่มีอาการเจ็บปวยทางกายเกิดขึ้นเพราะสาเหตุตาง ๆ เชน ไดรับ

บาดเจ็บรุนแรง เปนแผลเรอื้ รัง มคี วามเจ็บปวดอยูเปน ประจาํ เปนโรคประจําตัวบางอยาง เปนตน ทํา
ใหไดร บั ทุกขท รมานนน้ั ซ่งึ วิธหี น่งึ ทท่ี าํ ไดงา ยคอื การรบั ประทานยาทมี่ ีฤทธ์ิระงับอาการเจ็บปวดนั้น
ได ซึง่ ไมใ ชเ ปนการรักษาทีเ่ ปน ตน เหตุของความเจ็บปว ย เพียงแตร ะงับอาการเจ็บปวดใหหมดไปหรือ
ลดนอยลงไดช ่ัวขณะ เม่ือฤทธิย์ าหมดไปกจ็ ะกลบั เจบ็ ปวดใหม ผปู วยกจ็ ะใชยาน้ันอีก เมื่อทําเชนนี้ไป
นาน ๆ เกิดอาการติดยาน้ันข้ึน

131

2) ผทู มี่ จี ิตใจไมเ ปน ปกติ เชน มีความวติ ก กังวล เครียด มีความผิดหวังใน
ชวี ิต มคี วามเศราสลด เสยี ใจ เปนตน ทาํ ใหสภาวะจิตไมเปน ปกตจิ นเกิดการปวยทางจติ ข้นึ จึงพยายาม
หายาหรือส่ิงเสพติดที่มีฤทธิ์สามารถคลายความเครียดจากทางจิตไดช่ัวขณะหน่ึงมารับประทาน แต
ไมไดรกั ษาที่ตนเหตุเมื่อยาหมดฤทธ์ิ จิตใจก็จะกลับมาเครียดอีก และผูปวยก็จะเสพส่ิงเสพติด ถาทํา
เชน นีไ้ ปเรอื่ ย ๆ ก็จะทําใหผนู ัน้ ตดิ ยาเสพติดในท่สี ดุ

3) การไปซือ้ ยามารบั ประทานเองโดยไมทราบสรรพคุณยาที่แทจริง ขนาด
ยาทีค่ วรรับประทาน การรับประทานยาเกินจํานวนกวาท่ีแพทยไดส่ังไว การรับประทานยาบางชนิด
มากเกนิ ขนาด หรอื รับประทานติดตอกนั นาน ๆ บางครงั้ อาจมอี าการถึงตายได หรือบางครั้งทําใหเกิด
การเสพติดยานั้นได

4. สาเหตอุ ่นื ๆ
การอยใู กลแ หลง ขายหรอื ใกลแหลงผลติ หรอื เปนผูข ายหรือผูผลิตเอง จึงทําใหมี

โอกาสตดิ สงิ่ เสพตดิ ใหโ ทษนนั้ มากกวาคนทั่วไปเม่ือมีเพ่ือนสนิทหรือพ่ีนองท่ีติดสิ่งเสพติดอยู ผูน้ัน
ยอ มไดเ หน็ วธิ กี ารเสพของผูทีอ่ ยใู กลชิด รวมท้งั ใจเหน็ พฤติกรรมตา ง ๆ ของเขาดวย และยังอาจไดรับ
คําแนะนาํ หรือชักชวนจาก
ผเู สพดว ย จงึ มีโอกาสตดิ ได

1) คนบางคนอยใู นสภาพทมี่ ปี ญ หา เชน วา งงาน ยากจน คาใชจายเพิ่มโดย
มรี ายไดลดลง หรือคงที่ มีหน้สี ินมาก ฯลฯ เมื่อแกปญหาตาง ๆ เหลานี้ไมไดก็หันไปใชส่ิงเสพติดชวย
ผอ นคลายความรสู ึกในความทกุ ขย ากตา ง ๆ เหลานี้ แมจ ะรวู า เปนชวั่ ครชู ัว่ ยามกต็ าม เชน กลมุ ใจท่ีเปน
หนคี้ นอน่ื ก็ไปกนิ เหลา หรือสูบกัญชาใหเ มาเพอื่ ท่ีจะไดลืมเรื่องหนี้สิน บางคนตองการรายไดเพ่ิมข้ึน
โดยพยายามทาํ งานใหหนักและมากขนึ้ ท้ัง ๆ ท่ีรา งกายออนเพลียมากจงึ รับประทานยากระตนุ ประสาท
เพ่ือใหส ามารถทํางานตอไปได เปนตน ถา ทาํ อยูเปนประจําทําใหตดิ ส่งิ เสพติดนน้ั ได

2) การเลยี นแบบ การท่ีไปเห็นผทู ่ตี นสนทิ สนมรักใครหรือเพื่อน จึงเห็นวา
เปนส่งิ นาลอง เปนสิง่ โกเ ก เปน ส่ิงแสดงความเปนพวกเดียวกนั จึงไปทดลองใชส ิ่งเสพตดิ นั้นจนตดิ

3) คนบางคนมีความผดิ หวงั ในชีวติ ตนเอง ผิดหวังในชีวิตครอบครัว หรือ
ผิดหวงั ในชีวติ สังคม เพอ่ื เปน การประชดตนเองหรือคนอ่ืน จึงไปใชสิ่งเสพติดจนติดทั้ง ๆ ที่ทราบวา
เปนส่งิ ไมดกี ็ตาม

132

1.5 อันตรายและโทษของสารเสพตดิ
สารเสพตดิ ใหโทษมหี ลายชนิดไดแพรร ะบาดเขามาในประเทศไทย จะพบในหมูเด็ก

และเยาวชนเปนสวนมาก นับวาเปนเรื่องรายแรงเปนอันตรายตอผูเสพและประเทศชาติเปนอยางย่ิง
ผเู รยี นควรทราบอนั ตรายจากสารเสพติดในแตล ะชนิด ดงั น้ี

1. ฝน (Opium) ฝน จะมฤี ทธก์ิ ดประสาท ทาํ ใหนอนหลบั เคลบิ เคลมิ้ ผูท ีต่ ิดฝน จะมี
ความคดิ อานชาลง การทํางานของสมอง หัวใจ และการหายใจชาลง นอกจากนี้ ยังพบวาฝนทําใหตับ
เสื่อมสมรรถภาพปลายประสาทและกลามเนื้อหัวใจอักเสบ ระบบยอยอาหารเสื่อมสมรรถภาพ เบื่อ
อาหาร ทองผูก ระบบฮอรโมนเปลี่ยนแปลง ผูหญิงอาจเกิดการขาดประจําเดือน ผูชายอาจหมด
สมรรถภาพทางเพศ และรา งกายทรดุ โทรม

อาการขาดยา จะเรมิ่ หลังจากไดรับยาครั้งสุดทาย 4-10 ช่ัวโมง แลวไมสามารถ
หายาเสพไดอ ีก จะมอี าการกระวนกระวาย หงดุ หงิด โกรธงา ย ตื่นเตน ตกใจงาย หาวนอนบอ ย ๆ นาํ้ มกู
นาํ้ ตา นํ้าลาย และเหงื่อออกมาก ขนลกุ กลามเนอ้ื กระตุก ตัวสนั่ มานตาขยาย ปวดหลังและขามาก ปวด
ทอ ง อาเจียน ทองเดนิ บางรายมอี าการรนุ แรงถงึ ขนาดถา ยเปนเลือด ที่ภาษาชาวบานเรียกวา “ลงแดง” ผู
ติดยาจะมีความตอ งการยาอยางรุนแรงจนขาดเหตุผลที่ถูกตอง อาการขาดยานี้จะเพ่ิมข้ึนในระยะ 24
ชั่วโมงแรก และจะเกดิ มากทสี่ ุดภายใน 48-72 ช่ัวโมง หลงั จากนั้นอาการจะคอย ๆ ลดลง

2. มอรฟน (Morphine) เปนแอลคาลอยดจากฝนดิบ มีฤทธ์ิท้ังกดและกระตุน
ระบบประสาทสวนกลาง ทําใหศ นู ยประสาทรับความรสู ึกชา อาการเจ็บปวดตาง ๆ หมดไป กลามเนื้อ
คลายตวั มคี วามรสู ึกสบายหายกังวล นอกจากนี้ยังมีฤทธ์ิกดศูนยการไอทําใหระงับอาการไอ กดศูนย
ควบคุมการหายใจ ทําใหรางกายหายใจชาลง เกิดอันตรายถึงแกชีวิตได สวนฤทธ์ิกระตุนระบบ
ประสาทสวนกลางจะทําใหคลื่นไส อาเจียน มานตาหร่ี บางรายมีอาการตื่นเตนดวย กระเพาะอาหาร
และลําไสท าํ งานนอยลง หูรดู ตาง ๆ หดตวั เล็กลง จึงทาํ ใหมีอาการทองผกู และปส สาวะลาํ บาก

3. เฮโรอีน (Heroin) สกัดไดจากมอรฟนโดยกรรมวิธีทางเคมี ซึ่งเกิดปฏิกิริยา
ระหวา งมอรฟ นและนา้ํ ยาอะซิตคิ แอนไฮไดรด เปนยาเสพติดท่ีติดไดงายมาก เลิกไดยาก มีความแรง
สงู กวามอรฟ น ประมาณ 5-8 เทา แรงกวาฝน 80 เทา และถาทําใหบริสุทธ์ิจะมีฤทธิ์แรงกวาฝนถึง 100
เทา ตวั เฮโรอนี เปนยาเสพติดใหโทษที่รายแรงท่ีสุด ใชไดทั้งวิธีสูบฉีดเขากลามเนื้อหรือเสนเลือดดํา
ละลายไดดใี นน้าํ เฮโรอนี มีฤทธิ์ทําใหงวงนอน งนุ งง คล่นื ไส อาเจียน เบอ่ื อาหาร รา งกายผอมลงอยาง
รวดเร็ว ออ นเพลยี ไมก ระตือรอื รน ไมอยากทาํ งาน หงุดหงิด โกรธงา ย มกั กอ อาชญากรรมไดเสมอ มัก
ตายดว ยมโี รคแทรกซอ น หรือใชย าเกินขนาด

4. บารบ ิทูเรต (Barbiturates) ยาที่จัดอยูใ นพวกสงบประสาทใชเปนยานอนหลับ
ระงับความวิตกกงั วล ระงบั อาการชักหรือปอ งกนั การชัก ทีใ่ ชกันแพรห ลายไดแ ก เซดคบารบิตาลออก
ฤทธก์ิ ดสมอง ทําใหสมองทํางานนอยลง ใชยาเกินขนาดทําใหมีฤทธิ์กดสมองอยางรุนแรง ถึงขนาด

133

หมดความรสู กึ และเสยี ชีวิต จะมีอาการมึนงงในคอหงุดหงิด เล่ือนลอย ขาดความรับผิดชอบ มีความ
กลา อยา งบาบิน่ ชอบทะเลาะววิ าท กาวรา ว
ทํารายตนเอง คลุมคลัง พูดไมชัด เดินโซเซคลายกับคนเมาสุรา ขาดความอาย อาทิ สามารถเปลื้อง
เส้อื ผาเพ่อื เตนโชวไ ด

5. ยากลอ มประสาท (Tranquilizers) เปนยาที่มีฤทธิ์กดสมอง ทําใหจิตใจสงบหาย
กังวล แตฤทธิ์ไมร นุ แรงถงึ ขนั้ ทาํ ใหห มดสติหรอื กดการหายใจ การใชยาเปน เวลานาน จะทาํ ใหร างกาย
เกิดความตา นทานตอยาและเกิดการเสพติดไดและมีแนวโนมจะปวยดวยโรคความดันโลหิตตํ่า โรค
กระเพาะ โรคทางเดนิ อาหาร ฯลฯ

6. แอมเฟตามนี (Amphetamine) มีชือ่ ท่บี ุคคลทัว่ ไปรูจัก คือ ยาบา หรือยาขยันเปน
ยาท่มี ีฤทธกิ์ ระตุน ประสาทสวนกลาง และระบบประสาทสว นปลาย ทําใหมีอาการต่ืนตัว หายงวง พูด
มาก ทําใหหลอดเลอื ดตบี เลก็ ลง หัวใจเตน เร็วข้นึ ความดันเลือดสูง มือส่ันใจส่ัน หลอดลมขยาย มาน
ตาขยาย เหงื่อออกมาก ปากแหง เบื่ออาหาร ถาใชเกินขนาดจะทําใหเวียนศีรษะนอนไมหลับ ตัวสั่น
ตกใจงา ย ประสาทตงึ เครียด โกรธงาย จติ ใจสบั สน คลื่นไส อาเจยี น ทองเดินและปวดทอ งอยางรุนแรง
มอี าการชกั หมดสติ และตายเนอ่ื งจากหลอดเลือดในสมองแตกหรอื หัวใจวาย

7. กัญชา (Cannabis) เปนพชื ลมลกุ ชนดิ หน่ึง ขนึ้ ไดง า ยในเขตรอน อาทิ ไทย อินเดีย
เม็กซิโก ผลที่เกิดข้ึนตอรางกายจะปรากฏหลังจากสูบ 2-3 นาที หรือหลังจากรับประทานคร่ึงถึง 1
ช่ัวโมง ทําใหมีอาการต่นื เตน ชางพูด หัวเราะสงเสยี งดัง กลามเนื้อแขนขาออ นเปล้ียคลา ยคนเมาสรุ า ถา
ไดรบั ในขนาดสงู ความรูสกึ นึกคดิ และการตัดสินใจเสียไป ความจําเส่ือม ประสาทหลอน หวาดระแวง
ความคิดสับสน ไมสนใจสิ่งแวดลอม การสูบกัญชา ยังทําใหเกิดหลอดลมอักเสบเรื้อรัง โรคหืด
หลอดลม มะเร็งที่ปอด บางรายมีอาการทองเดิน อาเจียน มือส่ันเปนตะคริว หลอดเลือดอุดตัน หัว
ใจเตน เรว็ ความรูสึกทางเพศลดลงหรือหมดไป และเปนหนทางนําไปสูการเสพติดยาชนดิ อืน่ ๆ ไดงาย

8. ยาหลอนประสาท (Hallucinogen) เปนยาท่ีทําใหประสาทการเรียนรูผิดไปจาก
ธรรมดา ยาที่แพรหลายในปจ จบุ ัน ไดแก แอลเอสดี ดีเอ็มที เอสทีพี เมสคาลีน เห็ดข้ีควาย ตนลําโพง
หัวใจเตนเร็วข้ึน ความดันเลือดสูง มานตาขยาย มือเทาสั่น เหง่ือออกมากท่ีฝามือ บางรายคลื่นไส
อาเจยี น สงผลตอจติ ใจ คอื มอี ารมณออนไหวงาย ประสาทรับความรูสึกแปรรวน ไมสามารถควบคุม
สติได ทายสดุ ผเู สพมกั ปว ยเปนโรคจิต

9. สารระเหย สารระเหยจะถกู ดูดซมึ ผานปอด เขาสูกระแสโลหิต แลวเขาสูเน้ือเย่ือ
ตาง ๆ ของรางกาย เกดิ พษิ ซ่ึงแบง ไดเ ปน 2 ระยะ คือ

พษิ ระยะเฉียบพลัน ตอนแรกจะรูสึกเปนสขุ ราเริง ควบคุมตัวเองไมได คลายกับ
คนเมาสุรา ระคายเคอื งเยอ่ื บุภายในปากและจมูก น้ําลายไหลมาก ตอ มามีฤทธ์ิกดทําใหง ว งซมึ หมดสติ
ถาเสพในปรมิ าณมากจะไปกดศนู ยห ายใจทําใหตายได

134

พษิ ระยะเร้ือรงั หากสดู ดมสารระเหยเปนระยะเวลานานติดตอกัน จะเกิดอาการ
ทางระบบประสาท วิเวียนศีรษะ เดินโซเซ ความคิดสับสน หัวใจเตนผิดปกติ เกิดการอักเสบของ
หลอดลม ถายทอดทางพันธกุ รรม เปนเหตใุ หเ ด็กทเ่ี กิดมามคี วามพิการได เซลลสมองจะถูกทําลายจน
สมองฝอ จะเปน โรคสมองเสอื่ มไปตลอดชวี ติ

10. ยาบา เปนชื่อท่ีใชเรียกยาเสพติดที่มีสวนของสารเคมีประเภทแอมเฟตามีน
(Amphetamine) สารประเภทนี้แพรร ะบาดอยู 3 รปู แบบดวยกนั คอื

1) แอมเฟตามนี ซัลเฟต (Amphetamine Sulfate)
2) เมทแอมเฟตามนี (Methamphetamine)
3) เมทแอมเฟตามีนไฮโดรคลอไรด (Methamphetamine Hydrochloride)
ซ่งึ จากผลการตรวจพิสูจนย าบา ปจจบุ ันทีพ่ บอยใู นประเทศไทยมักพบวา เกอื บทั้งหมดมีเมทแอมเฟตามีน
ไฮโดรคลอไรด ผสมอยู
ยาบา จัดอยูในกลุมยาเสพติดที่ออกฤทธ์ิกระตุนประสาท มีลักษณะเปนยาเม็ด
กลมแบนขนาดเล็ก เสนผานศูนยกลางประมาณ 6-8 มิลลิเมตร ความหนาประมาณ 3 มิลลิเมตร
น้ําหนักเม็ดยาประมาณ 80-100 มลิ ลิกรมั มีสีตางๆ กัน เชน สสี ม สนี ํ้าตาลสีมวง สีเทา สีเหลือง และสี
เขียว มีสัญลักษณท่ีปรากฏบนเม็ดยา เชน ฬ, M, PG, WY สัญลักษณรูปดาว, รูปพระจันทรเสี้ยว, 99
หรือ อาจเปนลักษณะของเสนแบงคร่ึงเม็ด ซึ่งลักษณะเหลานี้อาจปรากฏบนเม็ดยาดานหนึ่งหรือท้ัง
สองดา นหรือ อาจเปน เม็ดเรียบทั้งสองดา นก็ได
อาการผูเ สพ
เมื่อเสพเขา สูรางกาย ในระยะแรกจะออกฤทธิ์ทําใหรางกายตื่นตัว หัวใจเตนเร็ว
ความดันโลหิตสูง ใจส่ัน ประสาทตึงเครียด แตเม่ือหมดฤทธิ์ยา จะรูสึกออนเพลียมากกวาปกติ
ประสาทลา ทําใหก ารตดั สนิ ใจชา และผดิ พลาด เปน เหตุใหเกดิ อุบัติเหตรุ า ยแรงได ถาใชติดตอกันเปน
เวลานาน จะทําใหส มองเสอ่ื ม เกดิ อาการประสาทหลอน เห็นภาพลวงตา หวาดระแวงคลุม คลั่ง เสียสติ
เปนบาอาจทํารายตนเองและผูอื่นได หรือในกรณีที่ไดรับยาในปริมาณมาก (Overdose) จะไปกด
ประสาทและระบบการหายใจทาํ ใหห มดสติ และถงึ แกค วามตายได
อนั ตรายท่ีไดรับ
การเสพยาบากอใหเ กดิ ผลรายหลายประการ ดังน้ี
1. ผลตอจิตใจ เม่ือเสพยาบาเปน ระยะเวลานานหรอื ใชเปน จํานวนมาก จะทาํ ใหผู
เสพมคี วามผดิ ปกติทางดา นจติ ใจกลายเปน โรคจิตชนดิ หวาดระแวง สง ผลใหม พี ฤตกิ รรมเปลี่ยนแปลง
ไป เชน เกิดอาการหวาดหว่ัน หวาดกลัว ประสาทหลอน ซ่ึงโรคน้ีหากเกิดขึ้นแลว อาการจะคงอยู
ตลอดไป แมในชว งเวลาท่ีไมไดเ สพยากต็ าม
2. ผลตอระบบประสาท ในระยะแรกจะออกฤทธิ์กระตุนประสาท ทําให
ประสาทตงึ เครียด แตเม่ือหมดฤทธย์ิ าจะมีอาการประสาทลา ทาํ ใหการตัดสินใจในเร่ืองตาง ๆ ชา และ

135

ผิดพลาด และหากใชติดตอกันเปนเวลานานจะทําใหสมองเส่ือม หรือกรณีที่ใชยาในปริมาณมาก
(Overdose) จะไปกดประสาทและระบบการหายใจ ทาํ ใหหมดสตแิ ละถึงแกความตายได

3. ผลตอพฤติกรรม ฤทธข์ิ องยาจะกระตนุ สมองสว นทค่ี วบคมุ ความกา วราว และ
ความกระวนกระวายใจ ดงั น้ันเมอ่ื เสพยาบาไปนาน ๆ จะกอ ใหเ กิดพฤติกรรมท่ีเปลี่ยนแปลงไป คือ ผู
เสพจะมีความกา วราวเพิ่มข้นึ และหากยงั ใชต อไปจะมีโอกาสเปน โรคจิตชนิดหวาดระแวง เกรงวาจะมี
คนมาทาํ รา ยตนเอง จึงตองทาํ รายผูอื่นกอน

11. ยาอ,ี ยาเลิฟ
ยาอี ยาเลิฟ เอค็ ซต าซี (Ecstasy) เปน ยาเสพตดิ กลุมเดียวกนั จะแตกตางกันบางใน

ดา นโครงสรา งทางเคมี
ลักษณะของยาอี มีทั้งท่ีเปนแคปซูลและเปนเม็ดยาสีตางๆ แตท่ีพบในประเทศ

ไทย สวนใหญมีลักษณะเปนเม็ดกลมแบน เสนผาศูนยกลาง 0.8-1.2 ซม. หนา 0.3-0.4 ซม. ผิวเรียบ
และปรากฏสัญลกั ษณบนเมด็ ยา เปนรูปตา งๆ เชน กระตาย, คา วคาว, นก, ดวงอาทติ ย, PT ฯลฯ

เสพโดยการรับประทานเปนเม็ด จะออกฤทธ์ภิ ายในเวลา 45 นาที และฤทธ์ิยาจะ
อยใู นรางกายไดนานประมาณ 6-8 ซม.

ยาอี ยาเลฟิ เอค็ ซตาซี เปนยาท่ีแพรระบาดในกลมุ วัยรนุ ทีช่ อบเท่ียวกลางคืนออก
ฤทธ์ิใน 2 ลกั ษณะ คอื ออกฤทธ์ิกระตุนระบบประสาท ในระยะสั้นๆ หลักจากน้ัน จะออกฤทธ์ิหลอก
ประสาทอยางรนุ แรง ฤทธิข์ องยาจะทาํ ใหผเู สพรูส กึ รอน เหง่ือออกมาก หัวใจเตนเร็ว ความดันโลหิต
สูง การไดยินเสียง และการมองเห็นแสงสีตาง ๆ ผิดไป จากความเปนจริง เคลิบเคล้ิม ไมสามารถ
ควบคุมอารมณของตนเองได อันเปนสาเหตุท่ีจะนําไปสูพฤติกรรมเส่ือมเสียตาง ๆ และจากการ
คนควาวิจัยของแพทย และนักวิทยาศาสตรหลายทาน พบวา ยาชนิดนี้มีอันตรายรายแรง แมจะเสพ
เพยี ง 1-2 คร้ัง กส็ ามารถทําลายระบบภูมิคุมกันของรางกาย สงผลใหผูเสพมีโอกาสติดเชื้อโรคตาง ๆ
ไดง า ย และยังทําลายเซลลส มองสวนที่ทําหนาที่สงสารซีโรโทนิน (Serotonin) ซ่ึงเปนสาระสําคัญใน
การควบคมุ อารมณใ หมีความสขุ ซง่ึ ผลจากการทาํ ลายดังกลาว จะทําใหผเู สพเขาสูสภาวะของอารมณท ี่
เศรา หมองหดหูอยางมาก และมแี นวโนมการฆาตวั ตายสงู กวาปกติ

อาการผเู สพ
เหงอื่ ออกมาก หัวใจเตนเร็ว ความดันโลหิตสูง ระบบประสาทการรับรูเกิดการ
เปลีย่ นแปลงทง้ั หมด (Psychedelic) ทําใหการไดยินเสยี งและการมองเห็นแสงสีตางๆ ผิดไปจากความ
เปนจรงิ เคลบิ เคล้ิม ควบคุมอารมณไ มได

136

อันตรายท่ีไดรบั
การเสพยาอี กอใหเกิดผลรา ยหลายประการดังน้ี
1. ผลตอ อารมณ เมื่อเร่ิมเสพในระยะแรกยาอีจะออกฤทธ์ิกระตุนประสาทใหผู
เสพรูสึกต่ืนตัวตลอดเวลา ไมสามารถควบคุมอารมณของตนเองได เปนสาเหตุใหเกิดพฤติกรรมสํา
สอนทางเพศ
2. ผลตอการรสู ึก การรบั รูจะเปลี่ยนแปลงไปจากความเปนจรงิ
3. ผลตอ ระบบประสาท ยาอีจะทําลายระบบประสาท ทําใหเซลลสมองสวนท่ี
ทําหนาทหี่ ล่งั สารซีโรโทนิน (Serotonin) ซงึ่ เปนสาระสาํ คญั ในการควบคมุ อารมณน น้ั ทํางานผิดปกติ
กลาวคือ เมื่อยาอีเขาสูสมองแลว จะทําใหเกิดการหล่ังสาร “ซีโรโทนิน” ออกมามากเกินกวาปกติ
สงผลใหจิตใจสดช่ืนเบิกบาน แตเม่ือระยะเวลาผานไปสารดังกลาวจะลดนอยลง ทําใหเกิดอาการ
ซึมเศราหดหูอยางมาก อาจกลายเปนโรคจิต ประเภทซมึ เศรา (Depression) และอาจเกดิ สภาวะอยากฆา
ตัวตาย นอกจากนี้การทสี่ ารซโี รโทนนิ ลดลง ยังทาํ ใหธ รรมชาตขิ องการหลบั นอนผิดปกติ จาํ นวนเวลา
ของการหลบั ลดลง นอนหลับไมสนิท จึงเกิดอาการออนเพลียขาดสมาธิในการเรียน และการทํางาน
ออนเพลียขาดสมาธใิ นการเรียน และการทาํ งาน
4. ผลตอสภาวะการตายขณะเสพ มักเกิดเมื่อผูเสพสูญเสียเหง่ือมาก ทําใหเกิด
สภาวะขาดน้ําอยา งฉับพลัน หรอื กรณีที่เสพยาอีพรอมกับดื่มแอลกอฮอลเขาไปมาก หรือผูท่ีปวยเปน
โรคหัวใจ จะทาํ ใหเกิดอาการชอ็ กและเสยี ชวี ติ ได
สรุป
สารเสพติดมีหลายชนิด มีฤทธิ์รายแรงทําลายสุขภาพ มีผลตอระบบประสาทเปน
อยางมาก ผูเ สพจะมีอาการในลักษณะท่ีควบคมุ ตนเองไมคอยได เปนไปตามฤทธิ์ของยาเสพติดแตละ
ชนิดเม่ือเสพติดตอกันไประยะหนึ่ง จะทําใหมีความตองการโดยขาดไมได และจะมีความตองการ
เพ่ิมข้ึนเรื่อย ๆ ในที่สุดรางกายจะทรุดโทรมลงและเสียชีวิตในที่สุด ยาเสพติดเหลานี้ไดแก ฝน มอรฟน
เฮโรอีน ยากลอมประสาท กัญชา ยาอี ฯลฯผเู รียนไมควรริลอง เพราะจะทําใหเกิดการเสพติดโดยงาย
ทําใหเสียการเรยี น เสียอนาคตในทสี่ ุด

137

เร่ืองที่ 2 ลกั ษณะอาการของผตู ิดสารเสพตดิ

ลักษณะการติดยาเสพติด
ยาเสพติดบางชนดิ กอใหเ กดิ การตดิ ไดท ั้งทางรา งกายและจติ ใจ แตย าเสพติดบางชนิด

ก็กอ ใหเกิดการติดทางดา นจิตใจเพยี งอยางเดยี ว
ลักษณะทว่ั ไป
1. ตาโรยขาดความกระปร้ีกระเปรา น้ํามูกไหล นํ้าตาไหล ริมฝปากเขียวคลํ้าแหง

แตก (เสพโดยการสบู )
2. เหงอื่ ออกมาก กลิน่ ตัวแรง พดู จาไมส ัมพันธก ับความจริง
3. บริเวณแขนตามแนวเสนโลหติ มีรอ งรอยการเสพยาโดยการฉดี ใหเ ห็น
4. ท่ที องแขนมีรอยแผลเปน โดยกรีดดวยของมีคมตามขวาง (ติดเหลาแหง ยากลอม

ประสาท ยาระงับประสาท)
5. ใสแ วนตากรอบแสงเขม เปนประจาํ เพราะมานตาขยายและเพือ่ ปด นยั นต าสีแดงกํ่า
6. มักสวมเสื้อแขนยาวปกปดรอยฉีดยา โปรดหลีกใหพนจากบุคคลท่ีมีลักษณะ

ดงั กลาว ชีวติ จะสขุ สันตต ลอดกาล
7. มคี วามตอ งการอยางแรงกลา ท่จี ะเสพยาน้นั ตอ ไปอกี เร่อื ย ๆ
8. มีความโนม เอยี งท่จี ะเพ่ิมปริมาณของส่งิ เสพตดิ ใหมากข้ึนทุกขณะ
9. ถาถึงเวลาที่เกิดความตองการแลวไมไดเสพจะเกิดอาการขาดยาหรืออยากยาโดย

แสดงออกมาในลักษณะอาการตา ง ๆ เชน หาว อาเจียน น้ํามูกน้ําตาไหล ทุรนทุราย คลุมคล่ัง ขาดสติ
โมโห ฉุนเฉยี ว ฯลฯ

10. สง่ิ เสพติดน้นั หากเสพอยูเสมอ ๆ และเปนเวลานานจะทําลายสุขภาพของผูเสพ
ทงั้ ทางรา งกายและจิตใจ

11. ทําใหรางกายซูบผอมมีโรคแทรกซอน และทําใหเกิดอาการทางโรคประสาท
และจติ ไมปกติ

การตดิ ยาทางกาย
เปน การติดยาเสพติดทผ่ี เู สพมีความตอ งการเสพอยา งรุนแรง ทง้ั ทางรางกายและจิตใจ
เมอื่ ถึงเวลาอยากเสพแลว ไมไดเ สพ จะเกดิ อาการผิดปกติอยา งมาก ท้งั ทางรางกายและจิตใจ ซึ่งเรียกวา
“อาการขาดยา” เชน การตดิ ฝน มอรฟ น เฮโรอนี เมอื่ ขาดยาจะมกี ารคลนื่ ไส อาเจียน หาว น้ํามูก นํ้าตา
ไหล นอนไมหลับ เจบ็ ปวดทว่ั รางกาย เปน ตน

138

การตดิ ยาทางใจ
เปนการตดิ ยาเสพติดเพราะจิตใจเกิดความตองการหรือเกิดการตดิ เปน นสิ ยั หากไมได
เสพรางกายก็จะไมเกิดอาการผิดปกติ หรือทุรนทุรายแตอยางใด จะมีบางก็เพียงเกิดอาการหงุดหงิด
หรอื กระวนกระวาย
วิธสี ังเกตอาการผูติดยาเสพติด
จะสงั เกตวาผูใดใชหรือเสพยาเสพติด ใหสังเกตจากอาการและการเปลี่ยนแปลงทั้ง
ทางรางกายและจติ ใจตอ ไปน้ี

ทอ งแขน 1. การเปล่ียนแปลงทางรา งกาย จะสังเกตไดจาก
- สุขภาพรา งกายทรุดโทรม ซูบผอม ไมม แี รง ออ นเพลีย
- ริมฝปากเขยี วคล้าํ แหง และตก
- รา งกายสกปรก เหงอื่ ออกมาก กลิน่ ตวั แรงเพราะไมช อบอาบนํา้
- ผิวหนังหยาบกราน เปนแผลพุพอง อาจมีหนองหรือน้ําเหลือง คลายโรค
ผวิ หนงั
- มีรอยกรีดดวยของมีคม เปนรอยแผลเปนปรากฏที่บริเวณแขน และ/หรือ
- ชอบใสเสือ้ แขนยาว กางเกงขายาว และสวมแวนตาดําเพ่อื ปดบงั มานตาที่ขยาย

2. การเปล่ยี นแปลงทางจิต ความประพฤติและบุคลิกภาพ สงั เกตไดจ าก
- เปน คนเจาอารมณ หงุดหงิดงาย เอาแตใจตนเอง ขาดเหตุผล
- ขาดความรับผิดชอบตอ หนา ที่
- ขาดความเชอื่ ม่นั ในตนเอง
- พดู จากา วราว แมแ ตบ ดิ ามารดา ครู อาจารย ของตนเอง
- ชอบแยกตวั อยคู นเดียว ไมเ ขาหนาผอู ื่น ทาํ ตัวลึกลับ
- ชอบเขา หอ งนํ้านาน ๆ
- ใชเงนิ เปลืองผิดปกติ ทรัพยสนิ ในบา นสูญหายบอ ย
- พบอปุ กรณเก่ยี วกบั ยาเสพติด เชน หลอดฉีดยา เขม็ ฉีดยา กระดาษตะกั่ว
- ม่ัวสมุ กบั คนทีม่ ีพฤติกรรมเกยี่ วกบั ยาเสพตดิ
- ไมส นใจความเปน อยขู องตนเอง แตงกายสกปรก ไมเรยี บรอย ไมคอยอาบนํ้า
- ชอบออกนอกบา นเสมอ ๆ และกลับบานผิดเวลา
- ไมช อบทํางาน เกียจครา น ชอบนอนตนื่ สาย
- อาการวติ กกงั วล เศราซมึ สีหนาหมองคลํา้

139

3. การสังเกตอาการขาดยา ดงั ตอ ไปนี้
- นาํ้ มูกน้าํ ตาไหล หาวบอ ย
- กระสบั กระสาย กระวนกระวาย หายใจถี่ ปวดทอง คล่นื ไส อาเจยี น เบอื่ อาหาร

นํ้าหนักลด อาจมีอจุ จาระเปน เลือด
- ขนลกุ เหง่ือออกมากผิดปกติ
- ปวดเม่อื ยตามรา งกาย ปวดเสียวในกระดูก
- มานตาขยายโตขึน้ ตาพราไมส แู ดด
- มีการสน่ั ชัก เกร็ง ไขข้ึนสงู ความดันโลหิตสงู
- เปน ตะคริว
- นอนไมหลบั
- เพอ คลมุ คลง่ั อาละวาด ควบคุมตนเองไมไ ด

เร่อื งท่ี 3 การปอ งกันและหลีกเล่ยี งการติดสารเสพตดิ

การดําเนินงานปองกันสารเสพติด จําเปนตองสรางใหกลุมเปาหมายมี “ภูมิคุมกัน”
เกดิ ขน้ึ กับตัวเอง มีทักษะชวี ิต (Life Skill) เพยี งพอท่จี ะไมใหตนเองตองติดยาเสพติดและสามารถเฝา
ระวังพฤติกรรมเสยี่ ง ปรับเปล่ยี นพฤตกิ รรมเสี่ยง เพ่อื ปอ งกันมใิ หบคุ คลทตี่ นรกั เพ่อื นสนทิ ฯลฯ ตดิ ยา
เสพติดได โดยสามารถดําเนนิ การไดด งั น้ี

1. ปองกนั ตนเอง ไมใ ชยาโดยมไิ ดร บั คาํ แนะนําจากแพทย และจงอยาทดลองเสพ
ยาเสพติดทกุ ชนิดโดยเดด็ ขาด เพราะติดงายหายยาก

2. ปองกันครอบครัว ควรสอดสองดูแลเด็กและบุคคลในครอบครัวหรือท่ีอยู
รว มกนั อยา ใหเ ก่ยี วขอ งกบั ยาเสพติด ตอ งคอยอบรมสั่งสอนใหรูส กึ โทษและภัยของยาเสพติด หากมีผู
เสพยาเสพตดิ ในครอบครัว จงจัดการใหเ ขา รกั ษาตวั ท่โี รงพยาบาล ใหห ายเดด็ ขาด การรกั ษาแตแ รกเรม่ิ
ติดยาเสพตดิ มีโอกาสหายไดเร็วกวาทีป่ ลอ ยไวนาน ๆ

3. ปอ งกันเพ่อื นบาน โดยชวยชแ้ี จงใหเ พอ่ื นบา นเขา ใจถึงโทษและภยั ของยาเสพตดิ
โดยมิใหเ พื่อนบานรเู ทาไมถ ึงการณ ตองถูกหลอกลวง และหากพบวาเพ่ือนบานติดยาเสพติด จงชวย
แนะนาํ ใหไ ปรักษาตวั ที่โรงพยาบาล

4. ปองกนั โดยใหค วามรว มมอื กับทางราชการ เมื่อทราบวาบานใด ตําบลใด มียาเสพ
ตดิ แพรร ะบาดขอใหแ จงเจาหนาที่ตํารวจทุกแหงทุกทองที่ทราบ หรือที่ศูนยปราบปรามยาเสพติดให
โทษ สํานักงานตํารวจแหงชาติ (ศปส.ตร.) โทร. 0-2252-7962, 0-2252-5932 และที่สํานักงาน
คณะกรรมการปอ งกันและปราบปรามยาเสพตดิ (สาํ นักงาน ป.ป.ส.) สํานกั นายกรฐั มนตรี
โทร. 0-2245-9350-9

140

การปองกันและหลกี เลยี่ งสารเสพตดิ ในชุมชน มแี นวทางดังน้ี
1. ปองกนั ตนเอง ทําไดโดย
 ศึกษาหาความรูเ พ่อื ใหร ูเทาทันโทษพิษภัยของยาเสพติด
 ไมท ดลองใชยาเสพติดทกุ ชนิดและปฏิเสธเมื่อถูกชักชวน
 ระมดั ระวังเรอ่ื งการใชย า เพราะยาบางชนิดอาจทาํ ใหเสพตดิ ได
 ใชเ วลาวางใหเปน ประโยชน
 เลือกคบเพ่อื นดี ทชี่ ักชวนกันไปในทางสรางสรรค
 เม่อื มปี ญ หาชวี ติ ควรหาหนทางแกไ ขที่ไมข องเก่ยี กับยาเสพตดิ หากแกไ ขไมไ ด
ควรปรกึ ษาผใู หญ
2. ปองกนั ครอบครวั ทาํ ไดโดย
 สรา งความรัก ความอบอนุ และความสมั พันธอ นั ดรี ะหวางสมาชิกในครอบครัว
 รแู ละปฏบิ ัติตามบทบาทหนาที่ของตนเอง

 ดแู ลสมาชกิ ในครอบครวั ไมใหขอ งเกยี่ วกับยาเสพตดิ
 ใหก าํ ลังใจและหาทางแกไ ข หากพบวาสมาชกิ ในครอบครวั ตดิ ยาเสพตดิ
3. ปองกันชมุ ชน ทําไดโดย
 ชว ยชุมชนในการตอ ตา นยาเสพตดิ
 เม่ือทราบแหลงเสพ แหลงคา หรือผลิตยาเสพติด ควรแจงใหเจาหนาท่ีทราบ

ทนั ทที ่ี - สํานกั งาน ป.ป.ส. โทร. 0-2245-9414 หรือ 0-2247-0901-19 ตอ
258 โทรสาร 0-2246-8526

- ศูนยร บั แจง ขาวยาเสพตดิ สํานักงานตํารวจแหงชาติ โทร. 1688

สรุป สารเสพติดไดแพรระบาดเขาไปถึงกลุมคนทุกกลุม สงผลกระทบตอสุขภาพ
ของกลุมคนเหลาน้ัน และมีผลตอประเทศชาติในที่สุด การดําเนินงานปองกันสารเสพติด จึงควรให
ภูมิคุมกนั แกกลมุ เปา หมาย โดยมีหลักการ รปู แบบกจิ กรรมเพื่อปอ งกนั สารเสพติดใหโ ทษที่ชัดเจน

141

กิจกรรมท่ี 1 ใหผ เู รยี นอธบิ ายตามประเดน็ ดงั ตอ ไปนี้

1. ถา ผูเ รยี นทราบแหลงซอ้ื ขายยาอี ยาบา ผเู รียนจะดําเนินการอยา งไร
........................................................................................................... .......................................
.................................................................................................... ..............................................
.................................................................................................... ..............................................

2. ถามีเพ่อื นชกั ชวนไปเสพสารเสพติด ผเู รยี นจะปฏิบัติอยา งไร
...................................................................................................................... ............................
.................................................................................................... ..............................................
.................................................................................................... ..............................................

3. ผเู รยี นมวี ิธชี ว ยเหลอื อยางไร เมื่อมเี พอ่ื นสนทิ ตดิ สารเสพติด
............................................................................................................................. .....................
.................................................................................................... ..............................................
.................................................................................................... ..............................................

กิจกรรมที่ 2 ใหผ ูเ รียนเลาประสบการณก ารมสี วนรว มในการปองกนั และแกปญหาสารเสพติดทั้ง
ในสถานศกึ ษา สถานท่ที ํางาน และในชุมชน
.................................................................................................... ....................................................
.........................................................................................................................................................
.................................................................................................... ....................................................
...................................................................................................................... ..................................

142

บทท่ี 8
อันตรายจากการประกอบอาชพี

สาระสําคัญ
ความรู ความเขาใจ เกี่ยวกับอันตรายท่ีอาจเกิดข้ึนในการประกอบอาชีพตลอดจน

วิธกี ารปองกันแกไขและวธิ ปี ฐมพยาบาลเมอ่ื เกดิ อันตรายจากการประกอบอาชีพได
ผลการเรยี นรูทค่ี าดหวงั

1. สามารถอธิบายถึงอันตรายที่อาจเกิดขึ้นในการประกอบอาชีพตลอดจนแนว
ทางการปอ งกนั แกไ ขได

2. สามารถอธบิ ายถึงวิธีการปฐมพยาบาลเม่อื เกิดอนั ตรายจากการประกอบอาชีพได
ขอบขา ยเนอื้ หา

เรอื่ งท่ี 1 การปองกันอันตรายจากการประกอบอาชพี
เรอ่ื งท่ี 2 การปฐมพยาบาลเบอื้ งตน