สังคมศึกษา สค31001 ม.ปลาย

143

รัชสมยั สมเด็จพระนง่ั เกลา เจา อยูหวั รัชกาลท่ี 3 แหงกรุงรัตนโกสินทรท รงมพี ระปรชี าสามารถ ในดาน
เศรษฐกิจ การคลงั มาต้งั แตย ังมไิ ดเสด็จข้นึ ครองราชย ทรงกํากับดูแลพระคลังมหาสมบัติและกรมทา ในสมัย
พระบาทสมเด็จพระพทุ ธเลิศหลานภาลัย รชั กาลที่ 2 พระราชบิดาของพระองค ท้งั ยงั ทรงแตง สาํ เภาไปคาขาย
ในเมอื งจนี จนไดร ับพระนามที่พระราชบดิ าทรงเรยี กยกยองวา “ เจา สวั ”

ในสมัยพระบาทสมเด็จพระนง่ั เกลาเจา อยหู วั ทรงตงั้ ระบบเจาภาษีนายอากร รับประมลู ไปจัดเก็บภาษี
สง แกร าชการ ทําใหร ายไดแ ผนดนิ สงู มากขึ้น นอกจากนยี้ งั ทรงโปรดเกลา ฯใหร วบรวมพระราชทรพั ย ไวใชใ น
ราชการแผนดินเมอ่ื ยามจาํ เปนเรยี กวา “ เงินถงุ แดง” ซง่ึ ในเวลาตอ มาพระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา
เจา อยหู ัว ทรงใชเงินถุงแดงจายคาปรบั ใหก บั ฝรง่ั เศส ดังท่ีพระบาทสมเดจ็ พระนง่ั เกลาเจาอยหู ัวทรงมีพระราช
ดาํ รัสคาดการณไ วก อ นสวรรคต ความวา “การศกึ สงครามขางญวน ขา งพมา กเ็ หน็ จะไมมีแลว จะมีแตข าง
พวกฝรง่ั ใหร ะวงั ใหด อี ยาเสยี ทแี กเ ขาได การงานสงิ่ ใดของเขาทมี่ คี วรจะเรยี นรา่ํ เอาไวก ็เอาอยา งเขา แตอยา ให
นบั ถือเลอื่ มใสไปทเี ดียว”

พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ 4 ทรงมีพระปรีชาสามารถในการรับมือกับชาติ
ตะวันตก ดว ยการปรับปรุงประเทศ ทรงวางรากฐานโดยการยอมรบั ความเจริญกา วหนาแบบอารยประเทศ
มาใชใ นสยาม พระองคทรงทําสนธิสัญญาเบาวร ง่ิ กับอังกฤษ ในป พ.ศ. 2398 สงผลใหการคากับตางประเทศ
เจรญิ รงุ เรอื ง ทรงอนุญาตใหป ระชาชนบุกเบิกท่ีดินสําหรบั การประกอบอาชีพและสรางผลผลิตทางการเกษตร
เพื่อการคากับตางประเทศมากข้ึน โดยเฉพาะ ขาว กลายเปนสินคาออกท่ีสําคัญของสยาม พระองคทรง
ลดหยอ นการเกณฑไพร ทํางานหลวง และงดเวนการเกณฑแรงงานในฤดูทํานา เพ่ือใหราษฎรมีเวลาในการ
ประกอบอาชพี อยางเตม็ ที่

สมยั พระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลาเจาอยูหวั รัชกาลท่ี 5 ทรงดาํ เนินนโยบายปฏริ ปู ระบบเศรษฐกจิ
ของไทยไปในทศิ ทางท่ีเออ้ื ประโยชนส ูงสดุ แกป ระชาชน และสอดคลองกับระบบสากล พระองคทรงรวมศูนย
การจัดเก็บเงินรายไดของหนวยงานราชการตาง ๆ โดยการจัดตั้ง “หอรัษฎากรพิพัฒน” ขึ้นใน พ.ศ. 2416
และไดย กเลกิ ระบบเจาภาษนี ายอากร พรอมทัง้ จดั ทํางบประมาณแผนดินขึ้นเปนครงั้ แรก

นอกจากนี้ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ไดทรงปรับปรุงผลผลิตดานการเกษตร
โดยจัดต้ังหนวยงานดูแล เชน กรมขาว กรมปาไม กรมที่ดิน กรมชางไหม และพระองคทรงสงเสริมกิจการ
อุตสาหกรรมแบบใหม เชน ต้ังโรงเล่ือยจักรในภาคกลาง ต้ังเหมืองแรในภาคใต และทําปาไมในภาคเหนือ
ดา นการคมนาคมพระองคทรงโปรดใหตัดถนนในเขตราชธานี ขุดขยายคลองเชื่อมหัวเมืองตาง ๆ และที่สําคัญ
คือ พระองคทรงโปรดใหสรางทางรถไฟไปสูภูมิภาคท่ีหางไกล เชนทางรถไฟจากกรุงเทพฯ ไปยังเมือง
นครราชสมี า ในดา นการคากับตา งประเทศ พระองคทรงใหการสนับสนุนอยางเต็มที่ โดยการเปดประเทศให
ชาวตางชาตเิ ขามาคา ขาย

สาํ หรบั ในปจจบุ ันนี้ พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดุลยเดช (รัชกาลท่ี 9) ทรงพระราชทาน
โครงการหลวงและโครงการตามแนวพระราชดาํ รใิ หกับราษฎรเพอ่ื นําทรพั ยากรธรรมชาติมาใชใ หเ กิดประโยชน
สูงสุดและย่ังยืน นอกจากนี้ยังมีแนวคิดหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง และเกษตรทฤษฎีใหม ซ่ึงเปน
แนวทางทีจ่ ะสง เสรมิ ใหม กี ารผลติ ที่พอเล้ียงตัวได โดยเนนที่ตนเอง ครอบครัว ชุมชน ไปจนถึงระดับประเทศ

144

หลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงและเกษตรทฤษฎีใหมสงผลใหประชาชนไทยมีความเปนอยูท่ีดีข้ึนและยัง
ชวยกระตนุ ภาวะเศรษฐกิจของชาติใหดีขึ้นดวย

ในรัชกาลปจจุบัน สมเด็จพระเจาอยูหัวมหาวชิราลงกรณ บดินทรเทพยวรางกูร ทรงไดสานตอ
พระราชปณิธานของพระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภมู พิ ลอดุลยเดชในโครงการตาง ๆ เพื่อใหป ระชาราษฎร
ดาํ เนินชีวติ ทดี่ ใี หอยูร ม เย็น

นอกจากแนวพระราชดําริของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชแลว ยังมีพระราช
เสาวนียของสมเด็จพระนางเจา สริ กิ ติ ์ิ พระบรมราชินีนาถ ทที่ รงพระราชทานใหกับปวงชนชาวไทย โดยเฉพาะ
ดานการสง เสริมใหประชาชนในทอ งถ่ินท่วั ทุกภูมภิ าคมอี าชพี เชน ทรงกอตั้งมูลนิธิสงเสริมศิลปาชีพฯ เพ่ือให
ประชาชนท่มี ฝี ม ือดานงานหตั ถกรรมไดส รา งผลงาน และจําหนายหารายไดใหกับครอบครัว ดวยน้ําพระราช
หฤทัย ของท้ังสองพระองคท่ีทรงมีตอปวงชนชาวไทย สงผลใหพสกนิกรจงรักภักดี และซาบซ้ึงในพระมหา
กรณุ าธิคุณนบั ตง้ั แตท รงขนึ้ ครองสิริราชสมบตั ิ จวบจนปจ จบุ ันนี้
3. ดา นการเสรมิ สรางสงั คมการศกึ ษาและศาสนา

ในอดีตสถาบันพระมหากษัตริยมีบทบาทในการเสริมสรางสังคมไทยใหมีรูปแบบสอดคลองกับ
การเมืองการปกครอง ในบริบทของปจ จัยตา ง ๆ ทง้ั จากภายในและภายนอกประเทศ วิถชี วี ติ ในสังคมไทยเปน
สังคมท่ีมีระดับชนช้ันแมจะไมเขมงวดเครงครัดเหมือนอินเดียแตก็ทําใหคนไทยมีบทบาทหนาที่ตางกันและ
ไดร ับการปฏบิ ัติที่ไมเทา เทยี มกัน พระมหากษัตรยิ ในสงั คมไทยนน้ั ทรง ไวซง่ึ อาํ นาจอธปิ ไตย มีพระราชอํานาจ
เปน สทิ ธิข์ าดในการปกครองประเทศ สังคมจะดีมีสุขมีความเปนธรรมหรือเดือดรอนอยางไรจึงขึ้นอยูกับองค
พระมหากษตั รยิ ซึ่งเปนผกู าํ หนดระบบแหงสังคมขึ้นและใชพระราชอํานาจบังคับการใหเปนไปตามระบบนั้น
เมอื่ พระมหากษตั ริยท รงมีพระราชปณธิ านในอันท่จี ะให มคี วามเปนธรรมและความผาสกุ ในสังคมแลว สังคมก็
มี ความเปนธรรมและความสขุ จากหลักศิลาจารึกของพอ ขนุ รามคาํ แหง แหงกรงุ สุโขทยั สังคมไทยในสมัยของ
พระองคแบงชนชั้น ออกเปนสอง คือชนช้ันสูงอันอยูในตระกูลสูงซ่ึงเรียกวา “ลูกเจาลูกขุน” หน่ึงและชน
ธรรมดาสามัญ ซง่ึ เรยี กวา “ไพร” หรอื “ไพรฟ า” หนึ่ง มไิ ดกลาวถงึ ชนชั้นอืน่ ใดอกี เลย ในศลิ าจารกึ หลักนนั้
จะกลาวถึงชนสว นอน่ื ก็มแี ตพระสงฆ ซึ่งอยใู นฐานะเปนท่เี คารพของคนท้ังปวงตัง้ แตอ งคพ ระมหากษัตริยล งมา
แ ล ะ พ ร ะ ส ง ฆ ใ น พ ร ะ พุ ท ธ ศ า ส น า น้ั น เ ป น ผู ท่ี อ อ ก ไ ป แ ล ว จ า ก สั ง ค ม ใ น ช ว ง ส มั ย แ ร ก ข อ ง ก รุ ง สุ โ ข ทั ย
พระมหากษตั ริยปกครองบานเมืองดว ยหลกั คิดระหวา ง บดิ ากับบตุ ร แตในชวงหลังมีความเปนธรรมราชาเพิ่ม
ย่งิ ขึน้ เพราะไดร บั พระพทุ ธศาสนาจากลังกาและใชศาสนาเปนเคร่ืองมือในการสรางความสงบสุขในสังคมให
ประชาชนฟงธรรมรักษาศีล บริจาคทาน และเปน แนวทางในการตรากฎหมายและตัดสินคดีโดยเฉพาะใน
รชั สมยั ของพอขุนรามคาํ แหงมหาราชและพระมหาธรรมราชาลไิ ท

ในสมัยอยุธยาสังคมในสมัยนั้นแมจะมีชนชั้นสูงและชนช้ันต่ําซ่ึงมีฐานะตลอดจนสิทธิและหนาที่
แตกตา งกนั ก็ดี แตชนช้ันเหลา นน้ั ก็ไมม ีเสถยี รภาพแตอ ยา งใดอาจเลอ่ื นไหลลงมาจนถงึ ชนชัน้ ไพรและทาสหรือ
ถูกยกข้นึ สงู เปนขนุ นางดว ยการกระทาํ ของตนเอง หรอื มาข้ึนเปนเจาในระดบั สูงขนึ้ ท่ีเรียกวา “การเฉลิมพระยศ”
ก็ได ชนชนั้ แตล ะกลมุ ก็มบี ทบาทตา งกนั และเอื้อเฟอเก้ือกลู กันดวยระบบมูลนาย ในสมัยของสมเด็จพระบรม
ไตรโลกนาถทรงจัดตัง้ ระบบศกั ดินาข้นึ เพ่ือจดั ระเบียบสังคมใหบุคคลมหี นาท่ีและความรับผิดรับชอบตามศักดิ์

145

กลาวคือ ผูมีศักดินาสูงก็จะตองรับโทษสูงหากทําผิดกฎหมายและศีลธรรมจรรยา เพราะถือวาเปนผูรับ
ประโยชนส ูงกวาผูมีศักดินาตํ่ากวา ในยุคนนั้ ศกั ดินาเปน สิ่งที่ทกุ คนมีประจําตวั อยู เพ่อื ใชเ ปน เคร่ืองกําหนดสิทธิ์
และหนา ทใ่ี นสงั คมอยา งแนนอน ทีส่ ําคญั คอื การจดั การดา นกําลงั คนท่ีมีความจําเปนในการรักษาบานเมืองและ
ขยายดินแดน รวมท้ังการใชแรงงานเชนการกอสราง การผลิตและงานชางศิลปตาง ๆ ดังนั้นในรัชสมัยของ
สมเด็จพระรามาธบิ ดที ี่ 2 ทรงโปรดใหมีการจัดทําบัญชีไพรพลเพ่ือควบคุมการเกณฑคนทํางานในระบบไพร
และการพระราชสงคราม แตม าถงึ สมัยอยธุ ยาตอนปลายปญหาการหลบหนสี งั กดั ของกําลังพลจากไพรหลวง
ไปเปนไพรส มทีเ่ ปน งานที่เบากวาและมีอิสระมากกวาทาํ ใหท างราชการไมสามารถควบคุมกําลังพลในหัวเมือง
ตาง ๆ ไดแ ละพระมหากษตั รยิ ย งั ตอ งแบง คนใหเจา นายในการต้ังกรม จึงกลายเปนปญหาหน่ึงที่สงผลในตอน
เสียกรงุ เมื่อสมเดจ็ พระเจา ตากสินทรงกอบกูเอกราชไดแลวทรงใชว ิธสี ง คนสนทิ ไปควบคุมหัวเมืองเหลา น้นั และ
เขมงวดกวดขันในการสกั เลกเพอ่ื ปองกนั ไพรหลวงหลบหนดี วยเปน เวลาทีบ่ า นเมอื งอยใู นระหวางอันตรายเพิ่ง
กอบกู เอกราชคืนมาได ทงั้ ประสบความเสยี หายอยา งใหญหลวง ผูคนหลบหนีเขาปามากมาย ที่ถูกกวาดตอนไป
พมากม็ ีมาก นอกนั้นตางก็พยายามเอาตัวรอด โดยการแตกเปนกกเปนเหลาแยงชิงอํานาจกันครั้นกูกรุงศรี-
อยธุ ยากลบั คืนมาไดก็ยังตองระมัดระวงั ภยั จากพมา ทจี่ ะมาโจมตอี ีก การควบคุมกําลังคนจึงมีความสําคัญมาก
เพราะหากมีผูคนนอย ก็จะทําใหพายแพแกขาศึกศัตรูได จนถึงสมัยตนรัตนโกสินทรรัชสมัยของสมเด็จ-
พระพุทธยอดฟาจฬุ าโลกการควบคมุ ไพรพล ทําไดอยางมปี ระสทิ ธภิ าพข้ึนและมีจํานวนพลเมืองมากขึ้นจึงทํา
ใหส ามารถลดเวลาในการเขารบั ราชการ (อยูเวร ) จากปละ 6 เดอื นทเ่ี รียกวาเขา เดือนออกเดือนเหลือเพียง 4
เดอื นหรอื เขา รบั ราชการ 1 เดอื นพัก 2 เดอื น และลดลงไดอ ีกเปนเขาเวร 1 เดือนและออกเวร 3 เดือนคือรับ
ราชการเพียงปล ะ 3 เดือน ตอ มาจายเปนเงนิ แทนการเขาเวรได ในอัตราเดือนละ6 บาท ปละ 18 บาท สาํ หรบั
ไพรส มน้ัน ใหเ ขา มารบั ราชการดวยเชนกันปล ะ 1 เดอื น หรอื จา ยเปน เงนิ ปละ 6 บาท สงผลดีตอประชาชนที่มี
เวลาไปประกอบอาชพี ของตนเองไดส ะดวกขึ้น ทาํ ใหเกิดการจางงานแทนการใชแ รงงานไพร

กลุมชนช้นั ทาส ในสมยั รัตนโกสนิ ทรมี 7 ประเภทคือ
1. ทาสสินไถ คอื ทาสทีไ่ ถหรือซอื้ มาดว ยทรัพย
2. ทาสในเรอื นเบย้ี คอื เด็กทเี่ กดิ มาในขณะท่พี อ แมเ ปน ทาส
3. ทาสท่ไี ดมาจากฝา ยบิดามารดา คอื ทาสทีไ่ ดรบั เปน มรดกสืบทอด
4. ทาสทา นให คอื ทาสท่มี ผี ยู กให
5. ทาสทไี่ ดเ น่ืองมาจากนายเงินไปชว ยใหผูนน้ั พน โทษปรบั
6. ทาสท่มี ลู นายเลี้ยงไวใ นยามขาวยากหมากแพง
7. ทาสเชลยคือทาสท่ีไดมาจากสงคราม

แมทาสจะเปนกลุมคนท่ีมีมูลนายคือนายทาสเล้ียงดูและคุมครองแตไมมีอิสระ นายทาสบางคน
ปราศจากเมตตาทาสก็ถูกใชแรงงานและลงโทษเฆย่ี นตที ารณุ ที่เปน หญิงก็อาจถูกนายทาสลวงละเมิดหากเปน
ลกู ทาสทีเ่ กิดจากบิดามารดาที่เปน ทาสกต็ กเปนทาสในเรือนเบ้ียต้ังแตแรกเกิดเปนท่ีนาเวทนา ดังน้ัน ในสมัย
พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลาเจาอยหู ัว พระองคทรงมีพระราชดําริที่จะปลดปลอยให ไพรฟา ขาแผนดิน
ของพระองคม ีอิสระและมเี กียรติภมู ขิ องความเปนพลเมอื งทีม่ ีอิสรเสรี การยกเลิกระบบไพร และทาสน้ี ถือวา

146

เปนพระราชกรณีกิจยทสี่ ําคญั และไดยกยอง ในพระปรีชาสามารถและน้ําพระทัยเมตตา และยังเปนบทบาท
ตอ สังคมไทยอันยงิ่ ใหญข องสถาบนั พระมหากษตั รยิ  เพราะการยกเลิกระบบไพรเปน การแปลงสภาพของคน
ไทยทัง้ มวลใหพนจากสถานะของไพรม าเปน พลเมืองทส่ี มบรู ณ เน่ืองจากระบบ ไพรมีมานาน พระองคจงึ ทรงมี
พระบรมราโชบายท่จี ะยกเลิกระบบไพรใ นลักษณะคอยเปนคอ ยไป ทัง้ น้ี เพอ่ื มใิ หเ ปน การกระทบกระเทือนตอ
ผลประโยชนท่บี รรดาพระราชวงศแ ละขนุ นางไดร ับจากระบบไพร โดยเร่ิมจากการจัดต้ังกรมทหารมหาดเล็ก
รักษาพระองค และ ตั้งกรมทหารหนารับสมัครทหารจากกลุม ไพรท่ีนายตาย จากนั้นทรงโปรดเกลาให
ประกาศใช “พระราชบัญญัตทิ หาร’’ ลดเวลาใหพ ลทหารสมัครรบั ราชการเพียง 10 ป จนถึง พ.ศ. 2431
จึงทรงตงั้ กรมยุทธนาธกิ ารเพือ่ จัดการทหารแผนใหม และใน พ.ศ. 2439 กใ็ หมกี ารจา ยเงนิ แทนการอยูเวรของ
ไพรหลวง ปตอมากําหนดใหจายเงินแทนการสงสิ่งของของไพรสวยที่สุดคือ พ.ศ. 2448 โปรดเกลาใหตรา
“พระราชบัญญัติเกณฑทหาร ร.ศ. 124’’ กําหนดใหชายฉกรรจทีมีอายุ 18 ปบริบูรณรับราชการในกอง
ประจาํ การมกี าํ หนด 2 ป แลวปลดไปอยใู นกองหนุน (ผูไดรับราชการทหารในกองประจาํ การแลว ) ถือเปนการ
ยกเลิกระบบไพรที่มีมานานหลายศตวรรษไดสําเร็จ สวนในเร่ืองเลิกทาสก็ทรงใชวิธีการลดคาตัวทาสไป
โดยลําดบั เวลาไมใ หก ระทบตอ กิจการและผลประโยชนข องผูเ ปน นายทาสโดยประกาศใหมีการสํารวจทาสใน
พ.ศ. 2417 แลวประกาศพระราชบัญญัติเกษียณอายุ ลูกทาส ลูกไทย ทาสท่ีเกิด พ.ศ. 2411 อันเปนปที่เสด็จ
ขึ้นครองราชยเปนตนมาจนถึงอายุ 21 ป ใหพนจาก การเปนทาสทันที มีการตราพระราชบัญญัติทาส
รัตนโกสินทร ศก 124 (พ.ศ. 2448) โปรดเกลาฯ ใหตรา“พระราชบัญญัติเลิกทาส” รัตนโกสินทร ศก 124
(พ.ศ. 2448)

ในดานการศกึ ษา หลกั ฐานศลิ าจารึกหลักท่ี 1 ที่แสดงถึงบทบาทของสถาบันพระมหากษัตริยที่มีตอ
การศึกษาในสมัยสุโขทัยคือการที่พอขุนรามคําแหงทรงคิดคนอักษรไทยไดสําเร็จใน พ.ศ. 1826 โดยมี
พัฒนาการของลักษณะตัวอักษรและปรับอักขรวิธีมาโดยลําดับจนเปนตัวอักษรในปจจุบันอํานวยประโยชน
ในการจดบนั ทกึ การสรา งสรรคต าํ ราและสรรพวิทยาการโดยเฉพาะผลงานวรรณคดีอันไพเราะ ทําใหชาติไทย
มีตัวอักษรใชเองทรงเปน ตนแบบของพระมหากษตั รยิ ท ท่ี รงมพี ระบรมราโชวาทสั่งสอนประชาชนแมผา นมากวา
700 ปแ ลว พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภมู พิ ลอดุลยเดช (รัชกาลที่ 9) กย็ ังทรงถอื เปนพระราชภาระท่ีจะ
พระราชทานพระบรมราโชวาทเพอ่ื ใหท ั้งความรู ใหข อคดิ เตือนใจเปนแนวทางดําเนินชีวิตแกประชาชนหลาย
กลมุ หลายวารในสมัยสมเดจ็ พระนารายณมหาราช พระมหาราชครู ไดแตงตําราเรียนภาษาไทยช่ือจินดามณี
และสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาดํารงราชานุภาพทรงพระนิพนธแบบเรียนเร็วเพื่อใชสอนอานแก
นักเรยี นโรงเรยี นประชาบาลในสมัยน้ัน ซง่ึ กอนหนาน้นั ศนู ยกลางของการศึกษาเลา เรยี นมีเพยี ง วดั สาํ หรับชาย
และวงั สาํ หรับหญงิ เทา นน้ั การศึกษาเลาเรยี นจงึ เปนเรื่องเฉพาะตนทต่ี องขวนขวายแสวงหาครูอาจารยสอน
เองตามสํานักอาจารยหรือกับพระท่ีวัด แลวยังมีการถายทอดความรูแกกันภายในครอบครัว สวนสตรีจาก
ตระกูลขนุ นางหรือเจา นายจงึ ถูกสงเขา ไปถวายตวั เปนขาหลวงเพื่อฝกฝนเรียนรูเรื่องกิริยามารยาท และวิชา
สําหรับผูหญิงเชนงานดอกไมใบตองกรองมาลัย ฝกฝนทําอาหารหวานคาว การเย็บปกถักรอยในตําหนัก
เจานายฝายในผหู ญงิ นอ ยท่ีอานเขียนได พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงโปรดใหตั้งโรงเรียน
สําหรับสามัญชนแหงแรกท่ีวัดมหรรณพาราม สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถก็ทรงโปรดใหสราง

147

โรงเรียนสําหรับสตรี เชนโรงเรียนจอมสุรางคอุปถัมภ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เปนตน ในสมัยรัชกาล
พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช สมเด็จพระนางเจาสิริกิติ์ พระบรมราชชินีนาถและ
พระบรมวงศานวุ งศสนพระทัย ทรงสงเสริมการศึกษาของชาติมาโดยสมํ่าเสมอ โดยการจัดตั้งมูลนิธิการสอน
ทางไกลผานดาวเทียมโรงเรียนไกลกังวลท่ีมีประโยชนมากเพราะชวยนักเรียนในโรงเรียนท่ีอยูหางไกลและ
โรงเรยี นท่ีขาดแคลนครใู หมีโอกาสเรยี นจากครูท่ีมีความสามารถอยางเทาเทียมกัน จัดตั้งโรงเรียนพระดาบส
ท่ีสอนวิชาชีพงานชางแกผูดอ ยโอกาส และวทิ ยาลยั ในวงั ชาย วิทยาลยั ในวงั หญิง ท่ีสอนวิชาชีพและศิลปะไทย
เพอื่ การนาํ ไปประกอบอาชพี

นอกจากนีพ้ ระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดชยังทรงเปนขวัญกําลังใจแกนิสิตนักศึกษา
ของมหาวิทยาลัยตา ง ๆ โดยการเสด็จไปพระราชทานปริญญาบตั รดว ยพระองคเ องในทกุ มหาวทิ ยาลัย บางครั้ง
ไดทรงดนตรีในกิจกรรมของมหาวิทยาลัยและทรงมีพระราชปฏิสันถารกับนิสิตนักศึกษาโดยไมถือพระองค
ท้ังยังทรง พระราชนิพนธเพลงประจํามหาวิทยาลัยพระราชทานใหอีกดวย เชน เพลงมหาจุฬาลงกรณของ
มหาวิทยาลัยจุฬาลงกรณ เพลงยูงทอง ของมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร และเพลงเกษตรศาสตรของ
มหาวทิ ยาลัยเกษตรศาสตร เปนตน และยังทรงโปรดเกลาฯ ใหพระบรมวงศานุวงศฯ เสด็จไปพระราชทาน
ปริญญาบัตรแทนพระองคมาโดยตอ เน่อื ง และยังทรงปฏิบัตพิ ระองคเ ปนแบบอยา งในการ ศึกษาเลาเรียนและ
แสวงหาความรูอยางลุมลึกและกวางขวางและยังทรงมีพระมหากรุณาธิคุณพระราชทานความรูน้ัน ๆ มาให
ประชาชนของพระองคไดนําไปประพฤติปฏิบัติผานพระบรมราโชวาทและโครงการ ในพระราชดําริตาง ๆ
ดังเชน โครงการเศรษฐกจิ พอเพียงท่ที รงคุณคา ตอชาวไทยและตอชาวโลกอยางย่ิง ทรงพระราชนิพนธหนังสือ
เชน นายอินทรผูปดทองหลังพระ และพระมหาชนก โดยเฉพาะหนังสือมหาชนก ไดรวมศาสตรตาง ๆ ไว
มากมายท่ีแสดงถึงพระปรชี าสามารถในการท่ีทรงนําสิ่งท่ีทรงศึกษาแลวนั้นมาบูรณาการกันไดอยางงดงามมี
คณุ คา ยง่ิ ในการนําไปใชเ ปนแนวทางดําเนินชีวติ

ในดา นศาสนาสถาบนั พระมหากษัตริยน บั แตอดีตถึงในปจจุบันไดใหความสําคัญมากที่สุดโดยเฉพาะ
ชาตไิ ทยดํารงอยูไ ดโดยไมม ปี ญ หาวา พระมหากษัตริยท รงทาํ ลายลา งราษฎรหรอื คนทม่ี คี วามคดิ ตางทางศาสนา
ดงั ทเี่ กดิ ขึ้นในประเทศอน่ื ๆ ก็เพราะพระมหากษตั ริยไทยทุกพระองคท รงนับถือพระพุทธศาสนาหลังพระราช
พิธบี รมราชาภเิ ษกทเ่ี ปน พิธพี ราหมณแลวพระมหากษัตริยจะทรงประกาศพระองคทรงเปนพุทธมามกะและ
ทรงเปนเอกอัครศาสนปู ภัมภก คอื ทรงรบั ทุกศาสนาไวในพระอุปถัมภท้ังสิ้น และเปนปจจัยที่สงเสริมใหชาว
ไทยสว นใหญท ี่มีความแตกตางกนั ทางศาสนาตา งความเชอ่ื และศรัทธาสามารถอยรู วมกนั ไดอ ยางสงบสุข และมี
ไมตรีจิตตอกนั เปนเชน น้ีมาแตสมัยสุโขทัยจนถึงปจจุบัน พระมหากษัตริยจึงทรงโปรดท่ีจะเสด็จไปในศาสน
สถานและรวมอยูในพิธีกรรมของศาสนาตาง ๆ รวมท้ังการพระราชทานพระราชทรัพยเพ่ือการทํานุบํารุง
ศาสนาตา ง ๆ นัน้ ดวย

148

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดชทรงรับการถวายพระพร
และถวายดูอาของผู้นําศาสนาต่าง ๆ

ในดา นพระพุทธศาสนาพระมหากษตั ริยและพระบรมวงศานวุ งศแ ตโ บราณมาทรงถือเปน สาํ คญั ในการ
อุปถัมภคํ้าชูพระศาสนาท้ังการทํานุบํารุงพระอารามและศาสนสถาน การทํานุบํารุงพระธรรม คําส่ังสอน
โดยการทรงนําพระธรรมน้ันมาปฏิบัติและนํามาเปนแนวทางในการปกครองบานเมืองและดูแลทุกขสุขของ
อาณาประชาราษฎร ทรงรกั ษาพระธรรมคาํ สอนของพระพุทธองคดว ยการสรางพระอารามและศาสนสถาน

ในสมัยสโุ ขทัยท่พี ทุ ธศาสนาลงั กาวงศรุงเรืองมีการสรางวดั เปนจาํ นวนมาก รูปแบบของสถาปต ยกรรม
กย็ ดึ แบบลงั กาคือเจดยี ทรงระฆงั และในวดั หลายแหงมีชา งลอ มหรือเรยี กวาชา งรอบอยางคติของลังกา แลวยัง
สงผา นมาถงึ สมยั อยุธยาทีว่ ัดมเหยงคณใ นรชั กาลสมเดจ็ พระเจาสามพระยาซึ่งทรงมีความเก่ียวของกับสุโขทัย
ท้งั ในทางสายเลือดและการเก่ยี วดองเปน ญาติ

เจดยี ป ระธานวัดมเหยงคณอ ยุธยา เจดยี ว ัดชางรอบ เมอื งกําแพงเพชร

149

เม่ือกรงุ ศรอี ยธุ ยามอี ํานาจเหนอื สโุ ขทัย สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถไดทรงใชส งิ่ กอ สรา งทางศาสนาแสดง
สญั ลกั ษณข องความเปนผปู กครองโดยใชพ ระมหาธาตุหรอื เจดยี ทรงปรางคเปนเจดียป ระธานของวดั แทน

พระปรางค์วัดจุฬามณีพิษณุโลก พระปรางค์วัดจุฬามณีพิษณุโลก

สถาบนั กษัตรยิ ของกรุงศรอี ยุธยาไดร ับอิทธพิ ลของพระพุทธศาสนาลงั กาวงศจ ากสุโขทัยและจากศรีลังกา

โดยตรงซึง่ จะเหน็ จากพระเจดียทรงระฆังท่ีเปนเอกลักษณทางสถาปตยกรรมของสมัยอยุธยาตอนกลางและ
ชา งหลวงไดปรับรปู แบบมาเปน เจดยี เหลี่ยมยอมมุ ในสมัยอยธุ ยาตอนปลายงานสถาปตยกรรมเหลาน้ีปรากฏ
อยูในพระอารามอันใหญโตและงดงามท่ีราชทูต และพอคาชาวตะวันตกบันทึกไวในเอกสารรายงานหรือ

จดหมายเหตุของตนเลาถึงความทุมเทใสพระทัยของพระมหากษัตริยท่ีทรงมีตอพระพุทธศาสนาโดยผาน
ออกมาในรูปแบบความวจิ ิตรงดงาม มคี ณุ คา มีราคา ดวยพระราชศรัทธาอันมุงม่ันแรงกลาอยางแทจริง เชน
ความงดงามใหญโตของวัดพระศรสี รรเพชญ วดั มหาธาตุ วดั ราชบูรณะ วัดพระราม และวดั ไชยวฒั นาราม
ก เปนตน

วัดพระศรีสรรเพชญ์ วดั พระราม

150

ในสมัยกรุงธนบุรเี ปน ชวงกอบกฟู น ฟเู ศรษฐกจิ บานเมอื งแมจะไมม กี ารสรางพระอารามปรากฏขึ้นนัก
แตสมเด็จพระเจาตากสินก็ทรงเอาพระทัยใสในพระไตรปฎกท่ีสูญไปในคราวเสียกรุงเมื่อเสด็จไปตี
นครศรีธรรมราชแลวก็ทรงขอยืมพระไตรปฎกจากเมืองนครศรีธรรมราชกลับมาคัดลอกแลวสงคืนตนฉบับ
กลบั ไปดงั เดิมเม่อื บา นเมอื งกลับสงบเรยี บรอ ยกวา เดิม ในรชั สมยั ของสมเด็จพระพทุ ธยอดฟาจฬุ าโลกมหาราช
ไดท รงริเริ่มสรา งและปฏิสังขรณวัดเกา ทั้งในกรุงเทพมหานครและยังทรงโปรดใหพระบรมวงศานุวงศกลับไป
บรู ณปฏสิ งั ขรณวดั สาํ คัญในกรุงเกา อีกมากมายหลายวัด เชน วัดทองหรือวัดสุวรรณดาราราม วัดธรรมาราม
วัดกษัตราธิราช เปนตน สวนกรุงเทพมหานครที่พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชทรงตั้ง
พระทัยท่จี ะฟน คนื กรงุ ศรีอยธุ ยาใหแกช าวไทยในดา นพระพทุ ธศาสนาจงึ ทรงสรางวัด สําคญั ตา ง ๆ ใหเ หมอื นท่ี
เคยมใี นสมยั อยธุ ยาเชนวดั พระศรรี ัตนศาสดารามแทนวัดพระศรีสรรเพชญ ในพระราชวงั หลวง วัดสทุ ศั นเ ทพ-
วรารามแทนวัดพนัญเชิง เปนตนในดานพระธรรมทรงโปรดใหมีการสังคายนาพระไตรปฎกท่ีวัดมหาธาตุยุว-
ราชรังสฤษด์ิ (ขณะนั้นช่ือวาวัดพระศรีสรรเพชญ) เร่ิมแตวันพุธ ข้ึน 15 ค่ําเดือน 12 ปวอก พ.ศ. 2331
เปน เวลา 5 เดอื น จงึ เสรจ็ แลวใหจ ารเก็บรักษาเปนพระไตรปฎก ฉบับหลวง (ทองใหญ) สวนแบบทองชุบให
จารแลว พระราชทานไปตามพระอารามหลวงทง้ั สนิ้

พระไตรปฎกในแบบที่จารในสมุดไทยแบบทองใหญ

ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช นอกจากการโปรดใหจัดพิมพ
พระไตรปฎกพระราชทานแกใหวัดตาง ๆ และพระราชทานไปยังวัดไทยในตางประเทศแลวยังทรงใหมีการ
จัดทาํ ในรูปแบบสื่ออิเล็กทรอนิกสเพื่อสะดวกในการคนควา โดยทวั่ ไปอีกดว ย

บทบาทของสถาบันพระมหากษัตริยในดานการพัฒนาคณะสงฆนั้นก็มีอยูไมนอยท่ีทรงมีพระราช
ศรัทธาเสด็จทรงพระผนวชก็มีหลายพระองคแมในยามมีภยันตรายก็ทรงใชวิธีประนีประนอมโดยใชธงชัย
พระอรหันตคือผากาสาวพัสตรเปนที่พึ่ง หลังเสียกรุงนั้นมีพระสงฆจํานวนมากยอหยอนในพระวินัยลง
จนสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟาจฬุ าโลกมหาราชทรงปรารภถงึ พฤติกรรมของพระสงฆบางรปู ขณะนั้นวา “เปน คนอา
บัดสอพลอ ทาํ ใหเ สยี แผนดิน” พระองคท รงแกไ ขปญ หานี้โดยใหสอบสวนและใหสึกออกเสียไมนอย และทรง
ตรากฎพระสงฆในระหวาง พ.ศ. 2325 - 2341 มีถึง 10 ฉบับ ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลา
เจาอยูหวั ทรงมพี ระราชศรัทธาสรา งวดั จนมีคํากลาวในทํานองวาผทู จ่ี ะเปนคนโปรดในรัชกาลที่ 2 ตองเปนกวี
ในรัชกาลท่ี 3 นั้นตองสรางวัดถวาย จึงจะเปนผูท่ีทรงโปรดปราน แมพระองคจะไมทรงโปรดการตั้ง

151

ธรรมยุติกนิกายของพระอนุชา คือ วชิรญาณภิกขุ แตก็ทรงมีขันติธรรมอนุโลมใหทรงดําเนินการเผยแผ
พระพุทธศาสนานิกายนี้ไดตอมาจนวชิรญาณภิกขุไดข้ึนครองราชสมบัติเปนพระบาทสมเด็จพระจอมเกลา-
เจาอยูหัวก็ทรงสงเสริมนิกายนี้มากข้ึนและสรางพระอารามหลวงหลายแหง ใหพระสงฆในธรรมยุติกนิกาย
ไดพาํ นกั ปฏบิ ัตธิ รรม เชน วัดบวรนเิ วศวิหาร วดั ราชาธวิ าส วดั กวศิ ราราม วดั เสนาสนาราม และวัดนเิ วศธรรม-
ประวัติ เปน ตน

นอกจากน้สี ถาบันพระมหากษตั รยิ ยังทรงสงเสรมิ การสรางวรรณกรรมทางศาสนานับแตสมัยสุโขทัย
มีไตรภูมิพระรวงของสมเด็จพระมหาธรรมราชาลิไทที่จูงใจใหคนประพฤติดีเพ่ือไดไปสูสรวงสวรรคและละ
ความช่วั เพื่อไมใ หไ ปสูอ บายภมู ิ ในสมัยอยุธยามสี มาชกิ ของสถาบนั พระมหากษัตรยิ  พระบรมวงศานุวงศท่ีทรง
พระราชนพิ นธสรรคสรา งวรรณกรรมทางศาสนาไวมากมาย เชน ในสมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถทรงพระราช-
นิพนธมหาชาติคําหลวงในคราวสรางวัดจุฬามณี ในรัชกาลสมเด็จพระเจาบรมโกศกรมหลวงเสนาพิทักษ
(เจาฟาธรรมาธิเบศหรอื เจาฟากุง) ทรงแตนันโทปนันทสูตรคําฉันทและพระมาลัยคําหลวงในขณะทรงผนวช
เปนตน นอกจากน้ีในสมัยสมเด็จพระนารายณพระองค ทรงมีพระราชปุจฉาวิสัชนากับพระพรหมมุนี
วัดปากน้าํ ประสบซ่งึ เปนพระอาจารยมีบันทึกถึงคําถามคําตอบดังกลาวท่ีนาศึกษาและเปนแนวทางในการมี
พระราชปุจฉาของพระมหากษัตริยกับพระสงฆผูรูธรรมเชนท่ีปรากฏในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหา
ภูมิพลอดุลยเดช ทที่ รงมพี ระราชปุจฉาพระอรยิ สงฆห ลายทาน เชน พระราชพรหมญาณ (หลวงพอฤาษีลิงดํา)
หลวงปูแหวนสุจิณโณ หลวงปูฝนอาจาโร ฯลฯ เปนตน มีการบันทึกขอธรรมเหลานั้นไวเปนแนวทางให
ประชาชนทวั่ ไปไดศกึ ษาไดอ กี ดว ย

ในการชวยรักษาพระพุทธศาสนาในปลายกรุงศรีอยุธยาพระเจากิตติศิริราชสิงหไดสงราชทูตมาขอ
พระสงฆจากกรุงศรีอยุธยาเพ่ือไปฟนฟูพระพุทธศาสนาในศรีลังกาที่ขาดพระสงฆสืบตอในรัชกาลสมเด็จ-
พระเจาบรมโกศทรงสงพระอุบาลี พระอริยะมุนีกับพระอันดับและสามเณรไปศรีลังกา สามารถอุปสมบท
พระสงฆก วา 700 รปู และบรรพชาสามเณรไดเปนจํานวนมากในเวลาเพียง 3 ปทําใหพระพุทธศาสนานิกาย
สยามวงศเ กดิ ขึน้ ในศรลี งั กา ตั้งแตน ัน้

รปู หลอ ของพระอุบาลที ว่ี ดั บุพารามท่ีประเทศศรลี ังกา

152

4. ดา นการเสรมิ สรา งศลิ ปวัฒนธรรมและประเพณี
ศิลปะมีรากศัพทต รงกับภาษาบาลีวาสปิ ป หมายถึง ฝม ืออยางยอดเยีย่ มท่เี ปน การแสดงออกทาง

ความคดิ ความชาํ นาญของมนษุ ย และบุคลกิ ภาพของผสู รา งสรรคค วามงดงามของงานทีถ่ ายทอดจติ วิญญาณ
และความเชือ่ ของตนลงสอู ันงานอนั เปนความพากเพียรของมนษุ ยซ งึ่ เรยี กวาวิจติ รศิลป

วัด วงั เวียงเปน ศูนยร วมความเปน เลศิ ของศลิ ปะชาติไทย ศลิ ปะไทยมีรากฐานความสัมพันธเช่ือมโยง
ใกลช ิดกับคติความเชอ่ื และหลักธรรมในพระพุทธศาสนาทจี่ ะมหี ลกั คดิ ความเชอื่ ของศาสนาอ่ืนแทรกเขา มาจะมี
บางก็เปนเพียงสวนปลีกยอยซึ่งบางครั้งก็เกิดจากแนวพระราชนิยมในชวงเวลาใดเวลาหนึ่งเทาน้ัน สถาบัน
พระมหากษตั รยิ มหี นาทห่ี ลกั ในการทํานุบาํ รุงพระศาสนาจงึ ไดน าํ เอาศลิ ปะมาใช เพื่อวัตถุประสงคอันสําคัญนี้
ในพระอารามตา ง ๆ สวนพระราชวงั หลวงหรือพระบรมมหาราชวังท่ีเปนศูนยกลางของพระนครเพราะเปนท่ี
ประทบั ขององคพระประมขุ ของแผน ดินก็ตองใหม คี วามโอโถงงดงามดว ยศิลปะอนั ประณตี เปน สดุ ยอดแหง งาน
ชางทุกแขนง เพื่อสมกับพระราชฐานะและพระเกียรติยศ สวนเวียงน้ันก็มีความงามทางศิลปะท่ีประชาชน
สามัญ ขนุ นางขาราชการ ท่ีเปนไพรฟ า ขาแผนดินสรรคส รา งขึ้นดวยความศรทั ธา และเพื่อการใชสอยในวิถชี ีวิต
ประจําวนั ซง่ึ มักจะคลอยตามพระราชนิยม ในภาวะท่ีกฎเกณฑของสังคมอนุญาตไวใหทําได ซึ่งตอมาในสมัย
หลังก็มกี ารยกเวน กฎเกณฑตาง ๆ นั้นซงึ่ บางประการก็เปนกฎมนเฑยี รบาลโดยเฉพาะในการสรา งวัด ก็ยกเวน
ใหม อี าคารหลังคาซอ นช้นั ในวัดทส่ี ามญั ชนสรางได

สถาบันพระมหากษัตริยมีบทบาทในการสงเสริมศิลปะในหลายแขนงปรากฏอยูท้ังในศาสนสถาน
วัดวาอารามเปนที่เชิดหนาชูตาวาบานเมืองไทยเปนเมืองที่รํ่ารวยศิลปะ ท้ังดานสถาปตยกรรม จิตรกรรม
งานประติมากรรมและประณีตศิลป ซงึ่ ตอ งใชงานชางในสาขาตาง ๆ ท่ีเรียกวา “ชางสิบหมู” ไดแกชางเขียน
ชางแกะ ชางสลัก ชางปน ชา งปูน ชางรกั ชางหนุ ชางบุ ชางกลึง และชา งหลอ นอกจากนี้ยังมีงานชางกระจก
ชางทอง ชางคร่ํา ชางไม ฯลฯ ซ่ึงแยกปลีกยอยเฉพาะทางไปอีกมากมายงานเหลาน้ีตองอาศัยสถาบัน
พระมหากษตั ริยทรงเปนผอู ุปถัมภใหก ารสนับสนุนท้ังพระราชทรัพย พระราชทานยศศักดิ์ใหแกชางที่ ทุมเท
อทุ ิศตนใหง านนัน้ ๆ และการใหโอกาสไดแสดงผลงานในสถานทอี่ ันสาํ คัญ ซึ่งในบางคร้ังพระมหากษัตริยและ
พระบรมวงศานวุ งศก ท็ รงลงฝพระหตั ถใ นงานชา งงานศลิ ปะดว ยพระองคเ อง มีหลักฐานผลงานปรากฏเดนชัด
อยูเปนจํานวนมากเชนงานบานประตูจําหลักไมที่วัดสุทัศนเทพวราราม งานหัวโขนช่ือพระยารักนอยและ
พระยารกั ใหญเ ปนฝพ ระหตั ถของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลา นภาลยั เปน ตน

ในสมัยอยุธยางานศลิ ปะทเี่ ปน สถาปต ยกรรมถกู ทําลายลงดวยสงคราม และกาลเวลาที่บานเมืองถูก
ท้ิงรา งอยูเปน เวลานานแมจะดรี บั การบรู ณะปฏิสงั ขรณกไ็ มอาจคืนสภาพดังเดมิ ไดดวยขอ จาํ กัดวาวัดรา งนน้ั
มีจาํ นวนมาก ขาดชา งฝมือ ขาดกําลังทรพั ยและวัสดุ ดังทที่ ราบกนั วาแมอิฐท่ีจะใชส รา งกาํ แพงกรงุ ธนบุรี
ศรมี หาสมุทร และสรางวัดวาอารามก็ยังตองไปร้ือเอาอิฐเกามาจากคายโพธ์ิสามตนคายสีกุก และวัดตาง ๆ
ในกรงุ ศรีอยธุ ยา แตย งั พอมีบางสวนหลงเหลอื อยเู ปน ขอยนื ยนั ถงึ บทบาทของพระมหากษัตริยในดานงานชาง
ศิลปกรงุ ศรอี ยธุ ยาไดอยูพอสมควร สวนงานดานประณีตศิลปนั้นพอเห็นไดชัดจากงานเคร่ืองทองกรุ วัดราช
บูรณะท่รี วมงานชางสาขาตา ง ๆ ไวมากมาย งานประดบั มุกบานประตพู ระวิหารยอดที่งานฝมือชางประดับมุก

153

ช้ินเอกในรัชสมัยสมเด็จพระเจาบรมโกศทรงโปรดใหสรางข้ึนในการปฏิสังขรณวัดบรมพุทธาราม และบาน
ประตพู ระมณฑปพระพทุ ธบาทและประตพู ระอโุ บสถวดั พระพุทธชนิ ราช ซึ่งสรางขนึ้ ในรัชกาลเดียวกนั

พระพทุ ธรูปบุทองคาํ

พระแสงขันธ์ พระมาลาทองถกั

บานประตูวัดพระพุทธชินราช

154

บานประตวู ดั วหิ ารยอด (วดั พระศรีรัตนศาสดาราม) บานประตูวดั พระพทุ ธบาท จังหวัดสระบุรี

บานประตูประดับมกุ หอพระมณเฑียรธรรมวดั พระศรีรัตนศาสดาราม

หลงั เสียกรงุ ชา งฝม ือของกรุงศรอี ยธุ ยาเสยี ชีวิตลงในการรบบา ง ถูกขา ศกึ กวาดตอ นไปบางเหลือตัวอยู
นอยเต็มที ในสมยั กรงุ ธนบรุ กี ใ็ ชง านชางตา ง ๆ เพียงสังเขปดว ยอยูในภาวะท่ีตองระวังขาศึกศัตรู ขาดคนและ
กําลังพระราชทรัพย ในสมัยรัตนโกสินทร สมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชทรงโปรดใหรวบรวม
ชางฝมือดา นตา ง ๆ สรา งพระบรมมหาราชวงั และพระอารามหลวงตาง ๆ ในสภาพที่เพิ่งผานภาวะวิกฤตเสีย
กรุงมาเพียง 15 ป และทําสงครามเกา ทัพมาเพียงไดไมนาน แตพระองคก ็สามารถจําลองกรุงศรีอยุธยามาไวที่
กรงุ เทพมหานครไดเ ปน ผลสาํ เร็จ

วัดพระศรีรัตนศาสดาราม พระบรมมหาราชวัง

155

ในการนี้สมเดจ็ กรมพระราชวังบวรมหาสรุ สงิ หนาททรงมสี ว นสงเสริมในการฟน ฟูงานชางศิลปอยุธยา
เปนอยางมากโดยทรงเสาะหาชา งหลวงอยธุ ยาท่ยี งั เหลอื อยใู หเขา มาอยูในสังกัดชางวังหนา ซ่ึงได ฝากผลงาน
พระอโุ บสถวดั สุวรรณดาราราม (วัดทอง) ไวท ก่ี รงุ เกา

พระอุโบสถวดั สุวรรณดาราราม

ในดานงานจิตรกรรมในสมัยกรุงศรีอยุธยาพอหลงเหลือหลักฐานก็เพียงเล็กนอยและเขาชมไดยาก
เพราะทเี่ หลือก็มักเขียนเพอื่ เปน พุทธบูชาในกรุปรางคห รือเจดียหรืออยูในวัดหางไกล เชน ท่ีเพชรบุรี เปนตน
ที่หาชมไดงายก็มักเปนงานชางรัตนโกสินทรเปนสวนใหญแตก็เปนงานจิตรกรรมท่ีสงตอมาจากสมัยอยุธยา
นั่นเอง ในสมยั สมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหวั ทรงอุปถัมภส ง เสรมิ ชางจติ รกรรมคนหนึ่ง ช่อื ขรัวอินโขงศิลปน
ทา นนี้มฝี มอื เขียนภาพแบบใหมต า งจากศิลปนยิ มแบบเดมิ คอื เปน ภาพที่มีแสงเงาแบบตะวันตกและงานของ
ทา นผนู ีส้ งอิทธิพลทาํ ใหงานจติ รกรรมไทยในยุคตอมามีความเปนสากลมากข้ึนดังงานของพระยาอนศุ าสน

จติ รกร (จันทร จติ รกร) ซง่ึ เปนชา งเขยี นในรัชกาลของสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวงานช้ินสําคัญ
คือภาพพระราชประวัติสมเด็จพระนเรศวรมหาราชในพระวิหารวัดสุวรรณดารามและภาพเทพชุมนุม
ในพระวิหารเดียวกนั ซึ่งมีความแตกตา งของระเบียบวธิ ีการเขยี นภาพเทพชมุ นุม

ภาพวาดของพระยาอนุศาสน์จติ รกร ภาพวาดของขรัวอินโข่ง

156

ภาพวาดของพระยาอนุศาสน์จิตรกร

ผลงานพระยาอนุศาสน์จิตรกรพระประธานวดั กษัตริย์ตราธิราช

ศิลปนในพระบรมราชจักรีวงศ คือ สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยานริศรานุวัติวงศ ที่ทรงมี
ผลงานดานการชา งหลายสาขา งานช้ินเดนของพระองคคือทรงออกแบบ
พระอุโบสถวัดเบญจมบพิตร และทรงออกแบบรองในงานพระราชพิธี
ตาง ๆ หลายคร้ังลวนเปนท่ีพอพระราชหฤทัยของพระบาทสมเด็จ-
พระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวมากทรงพระราชทานพระสมัญญานามวา
“นายชางใหญแหงกรุงรัตนโกสินทร” เจานายที่ทรงงานชางและทรงมี
ผลงานเดนอกี พระองคหนงึ่ คอื พระองคเ จาประดิษฐวรการ งานปนู ปน ฐาน
ชกุ ชพี ระประธานในพระอโุ บสถวดั กษตั ราธิราชนับวาเปนผลงานท่ีงดงาม
จับใจยง่ิ

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระยานริศรานุวัตวิ งศ์

157

งานสถาปต ยกรรมในสมัยรัตนโกสินทรนน้ั เปนงานท่ีสืบเนื่องตอมาจากสมัยอยุธยาตอนปลายท่ีนิยม
เจดยี แบบยอ มมุ ไมส บิ สองหรือเจดียเ พมิ่ มุม เชนเจดียใ นกลุมพระเจดียศรสี รรเพชญด าญาณที่วัดพระเชตุพน-
วิมลมังคลาราม และพระปรางคทรงจอมแห เชน พระปรางคประธานวัดอรุณราชวรารามที่ไดแบบจาก
พระปรางควัดไชยวัฒนาราม จนในรัชกาลสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวทรงมีพระราชนิยมพระเจดีย
แบบลงั กาท่วี ดั พระศรีสรรเพชญ พระนครศรอี ยธุ ยาจึงทรงนําแบบมาสรางพระศรีรัตนเจดีย (เจดียทอง) ท่ีวัด
พระศรีรตั นศาสดารามแลวทรงสรา งในรปู แบบเดียวกันเปนเอกลักษณประจํารัชกาล เชน ที่วัดเสนาสนาราม
วดั สวุ รรณดาราราม วดั ราชบพิตรสถิตมหาสีมาราม เปนตน

สําหรับงานประติมากรรมของชาติสวนใหญเปนงานปนหลอพระพุทธรูป ซ่ึงมีพระพุทธรูปสําคัญ
หลายองคท ี่สถาบนั พระมหากษัตริยท รงสรางขนึ้ เพอื่ ยึดเหนยี่ วจติ ใจประชาชนและเปน ศรีแกพระนคร ถือเปน
แนวทางเดียวกันของทุกยุคทุกสมัยดวยถือวาพระพุทธรูป คือ สิ่งแทนพระองคของพระพุทธเจา ในสมัย-
รตั นโกสินทรไ ดอ ัญเชิญพระพุทธรูปสําคัญหลายองคมาจากหัวเมืองฝายเหนือโดยเฉพาะจากสุโขทัย ในการ
อัญเชิญหลวงพอเพชรเมืองพิจิตรชาวเมืองไมยินยอมนําองคพระไปซอน แตพระบาทสมเด็จพระปกเกลา-
เจาอยูห ัวกม็ ิไดทรงถือเอาแตพระทัยทรงอนุโลมตามประสงคข องชาวเมือง เมอื่ ทรงอัญเชิญมาแลวก็ทรงนําไป
ประดิษฐานเปนพระประธานในพระอุโบสถบาง พระประจําพระวิหารหลวง พระวิหารทิศบาง บางองค
ก็ประดิษฐานอยูท่ีพระระเบียงบางในวัดตาง ๆ เพื่อใหประชาชนไดปฏิบัติบํารุงและเคารพบูชาสืบมาสวน
พระพทุ ธรูปท่สี รา งขนึ้ ในสมยั รตั นโกสินทร คอื พระพทุ ธรปู ปางตาง ๆ ที่พระบาทสมเด็จพระน่งั เกลาเจาอยหู วั
สรางขนึ้ เพ่ืออทุ ิศถวายพระราชกศุ ลแดบูรพมหากษตั ราธิราชเจา จนถึงรัชกาลพระองคนับวาเปนพระพุทธรูป
อกี กลมุ หนึ่งที่ใหค วามรใู นเชิงพระพทุ ธประวัตแิ ละเชงิ ชางประตมิ ากรรมอีกดว ย

ในบรรดาพระพุทธรูปสําคัญที่คนพบวาสรางดวยโลหะอันมีคาในชวงฉลอง 25 พุทธศตวรรษไดพบ
พระพทุ ธรูปทองคําศลิ ปะสโุ ขทัยขนาดใหญมากทีว่ ัดไตรมิตรวิทยาราม ซ่งึ พระรูปท่มี ีความใหญโตขนาดน้นั และ
สรา งดวยทองคําอันเปนโลหะท่ีมคี า มรี าคามากทส่ี ดุ เชน น้ีแสดงถึงพระราชศรัทธาของพระมหากษตั รยิ  ซง่ึ ทรง
เปน องคพ ระประมุขของสถาบันพระมหากษตั ริยในยคุ สมัยตอมาคือสมัยอยุธยา รชั สมัยสมเด็จพระรามาธิบดี-
ที่ 2 ก็มีการสรางพระพุทธรูปยืนสูง 8 วา นํ้าหนักทองหุม 286 ช่ัง คือ พระศรีสรรเพชญ ประดิษฐานใน
พระวหิ ารหลวงของวัดประจําพระราชวัง ในสมัยรัตนโกสินทรการสรางพระพุทธรูปทองคําขนาดใหญไดลด
ความนิยมลงแตม ีแนวคดิ ในการสรา งจากวัสดทุ สี่ ิน้ เปลอื งทรัพยไ มม าก แตใหความงามไดคลายคลึงกันคือการ
ปด ทับดวยทองคําเปลว หรอื การใชเทคโลยสี มยั ใหม การตกแตงพ้นื ผิวเพือ่ เพิ่มคณุ คา และความงามข้ึน

158

บทบาทของสถาบนั พระมหากษตั ริยในดานวัฒนธรรมและประเพณนี ัน้ ยอมสอดคลอ งกับสภาพ
สงั คมในแตล ะยุคสมยั

พระอโุ บสถวัดเบญมบพติ ร ฐานชุกชีพระประธานวดั กษตั ราธริ าช

5. ดา นการเสริมสรางวัฒนธรรมและประเพณขี องไทย
วัฒนธรรม หมายถงึ ส่งิ ท่ที ําใหเจริญงอกงามแกห มูคณะวิถชี ีวิตของหมูค ณะ ประเพณี คอื สิ่งที่นิยม

ถือประพฤติปฏิบัติสืบ ๆ กันมาจนเปนแบบแผน ขนบธรรมเนียม หรือจารีตประเพณีวัฒนธรรมไทยและ
ประเพณีไทยนน้ั เกิดข้นึ จากการประพฤติปฏบิ ตั ิสบื กันมามีการสง่ั สมเลอื กสรรและยอมรบั วา เหมาะสมกับสังคม

โดยรวม จนเปน บคุ ลิกและนสิ ยั ของคนในสังคม ซงึ่ เกดิ ขึ้นจากการท่ีตองเอาอยางบุคคลอื่น ๆ ที่อยูรอบ ๆ ตน
หากจะกลาวถึงประเพณไี ทยก็หมายถงึ นิสยั สังคมของคนไทยซ่ึงไดร บั มรดกตกทอดมาแตด้ังเดิมและมองเห็น
ไดใ นทุกภาคของไทย ประเพณี เปน เรอื่ งของความประพฤติของกลุมชน ยึดถือเปนแบบแผนสืบตอกันมานาน

ถา ใครประพฤตนิ อกแบบ ถอื เปนการผิดประเพณี ประเพณีกับวัฒนธรรมจึงเปนสิ่งที่กลุมชนในสังคมรวมกัน
สรางข้ึนแตประเพณีเปนวัฒนธรรมท่ีมีเงื่อนไขท่ีคอนขางชัดเจนกลาวคือเปนส่ิงท่ีสังคมสรางขึ้นเปนมรดก
คนรุนหลงั จะตองรับไว และปรบั ปรงุ แกไขใหดียิ่ง ๆ ขนึ้ ไป รวมทัง้ มีการเผยแพรแกค นในสังคมอ่ืน ๆ

วฒั นธรรมที่เปนปจจัยพื้นฐานในการดํารงชีวิต อันไดแกปจจัยส่ี คือเครื่องนุงหมท่ีอยูอาศัย อาหาร
ยารักษาโรค เครือ่ งนุงหม และการแตงกายของคนไทยเปล่ียนแปลงไปตามยุคสมัย มีการรับวัฒนธรรมการแตง
กายชาวตะวันตกมาใชมากขึ้น สวนผูหญิงจะเปนไปตามสมัยนิยม ในอดีตสถาบันพระมหากษัตริยจะมี

กฎมณเฑียรบาลกําหนดแบบแผนท่ีแนนอนในการแตงกายการเครื่องประดับกาย เคร่ืองประดับยศ การใช
ยานพาหนะแตค วามเครง ครัดน้ันก็คลคี่ ลายลงดว ยยุคสมัยโดยพระราชดาํ รบิ าง โดยกฎเกณฑใ หม ๆ ของสังคม
และการปรบั เปลยี่ นตามวฒั นธรรมตะวนั ตกบาง สถาบนั พระมหากษตั รยิ ม บี ทบาทในการสรางเสริมวัฒนธรรม

การแตงกายโดยแบบอยางความนิยมจากเจานายฝา ยในโดยเฉพาะในสมัยรชั กาลของพระบาทสมเด็จ-
พระจลุ จอมเกลาเจา อยหู ัวเปนตน มา

159

การแต่งกายของเจ้านายสมยั รัชกาลที นุ่งโจงเสือแบบแขนหมแู ฮมสะพายแพร

สมัยรัชกาลที 6 สมยั รัชกาลที

สมยั รัชกาลที

ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลท่ี 9) สมเด็จพระนางเจา-
สริ ิกติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถตอ งตามเสด็จ เยอื นประเทศตา ง ๆ ทั้งเอเชยี ยุโรปและสหรัฐอเมริกา พระองคทรง
จดั เตรยี มฉลองพระองคแ บบไทยโดยทรงออกแบบใหมใ หเหมาะสมทงั้ แบบลาํ ลองและเปน ทางการใหเ หมาะสม
กบั วาระโอกาสตาง ๆ เปนท่ีมาของชุดไทยพระราชนิยมอันไดแก ชุดไทยเรือนตน ไทยจิตรลดา ไทยอมรินทร
ไทยบรมพมิ าน ไทยจกั รี ไทยจกั รพรรดิ ไทยดสุ ิต ไทยศวิ าลัย ถือเปนแบบแผนการแตงกายของชาติ สวนเส้ือ

160

ของฝา ยชายไดม ีการออกแบบแปลงมาจากเส้ือราชปะแตน เรียกวา ชุดไทยพระราชทานซี่งมีทั้งแขนส้ันและ
แขนยาวโดยสวมกับโจงกระเบนหรือกางเกง กไ็ ดเ สอื้ ชดุ พระราชนยิ ม 9 ชดุ และชุดไทยพระราชทาน

ชุดไทยพระราชทานนิยมสําหรับสตรี

ชุดไทยพระราชทานสําหรับชาย

วัฒนธรรมดานที่อยูอาศัยเรือนไทยเหมาะกับสภาพธรรมชาติของสังคม มีลักษณะใตถุนสูงไมมี
หองมากนักรบั ลมเยน็ ไดท กุ เวลาปองกันแดดฝนไดดี แตการออกแบบอาคารเรือนหลวงที่เปนเอกลักษณของ
ชาตินอกจากการยึดเอาความเหมาะสมกบั สภาพแวดลอมแลว กต็ อ งคํานึงถึงประโยชนใชส อยและการเชดิ ชู
พระเกียรติยศเปนหลัก สวนการออกแบบอาคารในพระพุทธศาสนานั้นยอมสอดคลองกับสถาบัน
พระมหากษัตริยดวยหลักคิดในเรื่องพุทธะกับพระราชาเปนสําคัญและในบางสวนก็นําคติของไตรภูมิ
มาสอดแทรก เชน เรื่องของเขาพระสุเมรุ ครุฑ นาค และยักษ แมการต้ังชื่อประตูท้ังส่ีทิศของพระตําหนัก
จติ รลดารโหฐานก็นาํ ชอ่ื ของเทวดารักษาทิศท้ัง 4 พระอินทรอยูชม พระยมอยูคุน พระวิรุณอยูเจน พระกุเวร
อยเู ฝา แตเปน ทีน่ าสังเกตวา พระราชฐานของพระมหากษัตริยในปจ จุบันมิไดมุงเนนความโออา แตทรงเนนถึง
ประโยชนใชสอยโดยเฉพาะทรงใชประโยชนเพื่อการคนควาหาแนวทางในการชวยเหลือประชาชนในดาน
ความเปนอยูแ ละการทาํ กนิ มากกวา ความสขุ สบายสวนพระองค

161

ในดา นอาหารในอดีตในวงั จะเปน ผนู ําในเรอื่ งของอาหารที่เรียกวา “เครอ่ื งคาวหวาน” มีบทพระราช-
นิพนธเ หช มเครอ่ื งคาวหวานกลาวถึงอาหารไทยและอาหารทดี่ ดั แปลงจากอาหารของชาติตาง ๆ โดยที่กรุงศรี-
อยธุ ยา กรงุ ธนบรุ ี และกรุงเทพ เปนเมืองท่ีอยูใกลทะเลจึงเปนเมืองทาท่ีมีคนหลายชาติ หลายภาษา เขามา
ติดตอดวยเสมอการรับวัฒนธรรมของชาวตางชาติในเรื่องอาหารการกินซึ่งเปนเรื่องใกลตัวที่สุดจึงเปนสิ่งท่ี
เกดิ ขึน้ ไดโดยมี “ชาววงั ” เปนเสมือนผูคัดกรองผสมผสานและดดั แปลงแลวจึงสงตอไปยังชาวบานดังชาวบาน
เกาะเกร็ดทีท่ ําอาหารหวานคาวแบบชาววังไดหลากหลายสันนิษฐานกันวา มาจากวิธีครูพักลักจําจากชาววัง
ท่มี าปรุงภตั ตาหารอาหารถวายพระในคราวสรา งวัดปรมัยยิกาวาสอยูนานป หรอื ขนมของ ทาวทองกีบมาหรือ
มารเี ดอกีรมา ในสมัยสมเดจ็ พระนารายณม หาราชนัน้ ก็คงแพรห ลายดว ยคนท่ีเขา ไปรบั จางชว ยงานครัวในบาน
เจา พระยาวชิ าเยนทรน ัน้ เอง

ในดานยารักษาโรค สุขภาพและการรักษาพยาบาลปรากฏหลักฐานวาในสมัยสมเด็จพระนารายณ
มหาราชทรงเปน ผนู ําในการรักษาโรคมีการรักษาพยาบาลท้ังตําราแพทยแผนไทยและตะวันตกมีตํารายาช่ือ
โอสถพระนารายณที่มียาตํารบั ตา ง ๆ และยังมีแพทยประจําพระองคเปนชาวตะวันตกคูกับแพทยไทยในสมัย
รัตนโกสนิ ทร สมเด็จเจาฟา กรมหลวงชุมพรเขตตอุดมศักด์ิทรงไดรับฉายาวา “หมอพร” เพราะทรงมีความรู
ทางแพทยแ ผนไทยและทรงรกั ษาชาวบานท่วั ไปจนเปนที่เคารพรักใครของประชาชนจนถึงทุกวันนี้ พระบรม-
วงศานุวงศอ กี พระองคห นึง่ ทีค่ วรแกก ารระลกึ ถึง คือ สมเดจ็ พระมหิตลาธเิ บศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก
ในพระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช ทีท่ รงหนั มาเรยี นวิชาแพทยเพราะทรงเห็นในความทุกข
เพราะความเจ็บไขข องประชาชนทรงยอมเสียสละเดนิ ทางไปปฏบิ ัติงานทโ่ี รงพยาบาลแมคคอมิคสถึงเชียงใหม
ดวยพระราชจริยวัตรดังน้ี จึงทรงเปนแบบอยางใหสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี พระบาทสมเด็จ
พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช สมเด็จพระเจาพี่นางเธอ เจาฟากัลปยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาส-
ราชนครินทร สมเด็จพระนางเจา สิริกิต์ิ พระบรมราชนิ ีนาถ และพระราชนดั ดาทุกพระองคทรงเจริญ รอยตาม
ดังพระองคท รงมพี ระโอวาทพระราชทานแกน กั เรยี นแพทยศิริราชวา “ขอใหถอื ประโยชนข องตนเปนกิจที่สอง
ประโยชนของเพ่ือนมนุษยเปนกิจที่หนึ่ง” โครงการตาง ๆ เชน โครงการเรือเวชพาสน โครงการราชประชา
สมาสัย โครงการแพทยอ าสาชนบท โครงการถนั ยรกั ษ โครงการมลู นิธขิ าเทียม การสรางโรงพยาบาลสมเด็จ-
พระยุพราช ฯลฯ ไดจึงเกิดข้ึนในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชท่ีทรงเห็น
ประโยชนข องประชาชนเปน ทีห่ น่งึ เสมอทั้งยังทรงปลกู ฝง ใหพระบรมวงศานุวงศในสถาบันพระมหากษัตริยได
ทรงงานเพอ่ื ประชาชนโดยเฉพาะในเรอ่ื งของสขุ ภาพความเปนอยู

ในดานประเพณีในอดีต เชน สมัยสุโขทัยและอยุธยาสถาบันพระมหากษัตริยไดกําหนดกิจกรรม
ประเพณีของหลวงในรอบปท่ีตองปฏิบัติเรียกวาพระราชพิธีสิบสองเดือนในช้ันตนเปนพระราชประเพณี
ท่กี ําหนดใหส อดคลอ งกับพธิ ีกรรมในศาสนาพราหมณ เชน พระพระราชพิธีตรียัมปวาย พระราชพิธีจองเปรียง
พระราชพิธจี รดพระนังคัลฯลฯ แตตอมามีการแทรกพิธีกรรมทางพุทธศาสนาเขาไปโดยเฉพาะในรัชกาลของ
สมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวทรงปรับเพิ่มเติมพระราชพิธีพืชมงคลกับพระราชพิธีจรดพระนังคัลหรือบาง
พระราชพิธีกก็ ําหนดขน้ึ ใหม เชน พระราชพธิ ีเล้ียงขนมเบอ้ื งในฤดกู าลท่ีกงุ ชุมมมี นั มากจึงทําขนมเบ้ืองหนากุง

162

ถวายพระสว นในเรอ่ื งการละเลน รืน่ เริงกพ็ ระเจาแผน ดินกท็ รงโปรดใหมีการเลน ดอกสรอยสักวาทท่ี ุงภูเขาทอง
คลองมหานาคในกรงุ ศรอี ยธุ ยาครนั้ สรางกรุงเทพมหานครแลว พระบาทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟา ทรงโปรดให
ขุดคลองมหานาคและสรางภูเขาทองขึ้นแตม าแลว เสร็จในสมัยรัชกาลสมเดจ็ พระนงั่ เกลาเจาอยูหัว

การละเลนในประเพณีของหลวงนั้น ตอ มาไดเ ผยแพรม าถงึ ชาวบานไมว า จะเปน โขน ละครในโมงครมุ
ญวนหก บางอยางสามารถหาดูไดเฉพาะในงานพระราชพิธีเทานั้นภายหลังก็มีการนํามาดัดแปลงเปนแบบ
ชาวบานจนในปจจุบันสามรถหาดูไดท่ัวไปไมมีขอจํากัด ประเพณีศิลปวัฒนธรรมไทยเปนสิ่งท่ีแสดงถึง
เอกลกั ษณมมี ากมายหลายแขนงลวนแลวท่ีชาวไทยตองชวยกันเรียนรู เขาใจอยางถองแท ตองรูจักพิจารณา
วิเคราะหในการรักษาและพฒั นาใหเ หมาะควรแกกาลสมยั โดยไมส ญู เสยี เอกลักษณค วามเปนไทย ในอดีตจนถงึ
ปจจุบันมีสถาบันพระมหากษัตริยทรงทํานุบํารุงรักษาศิลปวัฒนธรรมและประเพณีไทยตลอดมาจึงนับวา
บทบาทของสถาบนั พระมหากษัตรยิ ท ีม่ ีตอ ชาตบิ านเมืองน้ันทรงคุณประโยชนอยา งย่ิงในทกุ ดาน

เจดีย์ภูเขาทองอยธุ ยา เจดยี ์ภเู ขาทองวัดสระเกศ

163

บทที่ 3 เศรษฐศาสตร

สาระสําคญั
การเรียนรูเ ก่ียวกับเศรษฐศาสตรพ้ืนฐานเก่ียวกับระบบเศรษฐกิจ สถาบันทางการเงินและการคลัง

ความสัมพันธและความเชื่อมโยงของระบบเศรษฐกิจระหวา งประเทศและการรวมกลุม ทางเศรษฐกิจของ
ประเทศตา ง ๆ เพื่อเชอื่ มโยงสแู นวคดิ เศรษฐกิจพอเพยี งระดบั ชุมชนและการดาํ รงชวี ติ
ตวั ช้วี ัด

1. วเิ คราะหป ญ หาและแนวโนมทางเศรษฐกจิ ของประเทศไทยได
2. เสนอแนวทางการแกปญ หาของเศรษฐกจิ ของประเทศไทยในปจ จบุ ันได
3. รูและเขาใจตระหนกั ในความสาํ คัญของการรวมกลมุ เศรษฐกจิ ระหวา งประเทศ

และประเทศตา ง ๆ ในโลก
4. รแู ละเขา ใจในระบบเศรษฐกจิ แบบตาง ๆ ในโลก
5. รแู ละเขาใจความสมั พนั ธและผลกระทบทางเศรษฐกจิ ระหวางประเทศของ

ประเทศไทยกบั กลมุ เศรษฐกจิ ของประเทศตา ง ๆ ในภมู ิภาคในโลก
6. วิเคราะหค วามสาํ คัญของระบบเศรษฐกิจและการเลอื กจัดกจิ กรรมทางเศรษฐกจิ

ของประเทศตา ง ๆ ในโลกและผลกระทบ
7. เขาใจในเรือ่ งกลไกราคากับระบบเศรษฐกจิ
8. รแู ละเขาใจในเรื่องการเงนิ การคลงั และการธนาคาร
9 เขา ใจในระบบของการธนาคาร
10. ตระหนักในความสําคญั ของการเงนิ สถาบนั การเงิน
11. วเิ คราะหผ ลกระทบจากปญหาทางเศรษฐกจิ ในเร่ืองการเงิน การคลังของประเทศ

และของโลกไว
12. รแู ละเขา ใจเรอ่ื งแผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คมแหงชาติ
ขอบขา ยเนอ้ื หา
เรื่องที่ 1 ความรเู บ้ืองตน เก่ยี วกับเศรษฐศาสตร
เรอ่ื งที่ 2 ระบบเศรษฐกิจของประเทศไทย
เร่ืองท่ี 3 กระบวนการทางเศรษฐกจิ
เรื่องที่ 4 แผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คมแหง ชาติ
เรือ่ งที่ 5 สถาบันการเงินและการเงนิ การคลัง
เร่ืองที่ 6 ความสมั พนั ธแ ละผลกระทบเศรษฐกจิ ระหวา งประเทศกบั ภมู ิภาคตาง ๆ ของโลก
เรอ่ื งท่ี 7 การรวมกลมุ ทางเศรษฐกจิ

164

เรอ่ื งที่ 1 ความรูเบอื้ งตนเกีย่ วกับเศรษฐศาสตร
1. ความรูเบอ้ื งตนเกย่ี วกบั เศรษฐศาสตร

1.1 ความหมายและความสาํ คัญของเศรษฐศาสตร
1) ความหมายของเศรษฐศาสตร
เศรษฐศาสตร หมายถึง สาขาวิชาหนง่ึ ในสงั คมศาสตรทศี่ กึ ษาพฤติกรรมของมนุษยใ นการใชท รัพยากร

ที่มอี ยูอ ยางจํากัด โดยการจดั สรรทรัพยากรไดอ ยา งเสมอภาคและเปน ธรรมและเปน ท่ีพึงพอใจ
2) ความสําคัญของเศรษฐศาสตร
เศรษฐศาสตรเปนเรื่องเก่ียวเน่ืองสัมพันธกับพฤติกรรมของคนในสังคมกับกิจกรรมทางเศรษฐกิจ

ซ่ึงประกอบดวยการผลิต การกระจายผลิต และผูบริโภค เศรษฐศาสตรจึงมีบทบาทสําคัญตอการดําเนิน
กจิ กรรมทางเศรษฐกจิ ทกุ ชนดิ โดยเฉพาะเรอ่ื งการตดั สนิ ใจเก่ียวกับการผลิต การบริโภค และการซื้อขายการ
แลกเปล่ยี นสินคาและบริการ

เศรษฐศาสตรจึงเกี่ยวของกับชีวิตประจําวันของเราทุกคน ทุกระดับ ตั้งแตประชาชนท่ัวไปถึง
ระดับประเทศ เศรษฐศาสตรเขาไปมีบทบาทในดานการใชทรัพยากรของประเทศใหเกิดประโยชนสูงสุดให
ประชาชนกินดอี ยูดี ไมถกู เอารัดเอาเปรยี บ

แตเ น่ืองจากทรพั ยากรตาง ๆ ในโลกมจี าํ กัดเมอ่ื เปรยี บเทยี บกับความตองการมนษุ ยซง่ึ มไี มจ ํากัดจึงทํา
ใหเกิดการขาดแคลนขึ้น ในการอยูรวมกันของมนุษยจึงตองตัดสินใจเลือกอยางใดอยางหน่ึงในกระบวน
การตัดสินใจเลอื กจึงนาํ ความรูเ ชิงเศรษฐศาสตรเขา มาชวยใหก ารตัดสนิ ใจแตล ะครงั้ ใหเ กิดประโยชนสงู สดุ

นอกจากนั้นเขาใจเศรษฐศาสตร จะทําใหเขาใจเหตุการณและระเบียบกฎเกณฑบางอยางท่ีตนเอง
ตอ งมีสวนในการใหแ ละรบั ผลประโยชนรวมกัน เชน การเสียภาษี การไดรับประโยชนตอบแทนจากการเสีย
ภาษไี ป เปน ตน

1.2 หลักการและวธิ ีการจดั สรรทรัพยากรที่มีอยอู ยางจํากดั
เศรษฐศาสตรเ ปนวิชาทพ่ี ยายามแกไ ขปญหาเศรษฐกจิ ข้ันพ้ืนฐานของมนุษย ไดแก ปญหาวาทําไมจึงผลิต
จะผลิตอะไร ผลิตอยางไร และผลิตเพื่อใคร รวมทั้งยังชวยแกไขปญหาที่ซับซอนมากขึ้น เพื่อใหประเทศ
สามารถบริหารจัดการทรพั ยากรใหสมั ฤทธ์ิผลและมีประสิทธภิ าพ โดยมวี ตั ถุประสงคด านเศรษฐกจิ ดงั นี้

1) ความมีประสิทธิภาพทางเศรษฐกิจ หมายถึง การใชทรัพยากรที่มีอยูอยางจํากัด ไดแก ที่ดิน
แรงงาน และอืน่ ๆ ทาํ การผลติ โดยไดร บั ผลผลติ สงู สดุ

2) การจางงานเตม็ ท่ี หมายถงึ การทค่ี นงานทุกคนทสี่ มัครใจทํางาน มงี านทํา และเปนการทํางานเต็ม
ความสามารถของแตละคน

3) ความมีเสถยี รภาพของระดับราคาสินคาและบริการ หมายถึง การท่ีระดับราคาสินคาและบริการ
มีการเปล่ยี นแปลงเพียงเลก็ นอยและไมเปลี่ยนแปลงบอย เพราะจะทําใหผูบริโภคเดือดรอนและผูผลิตจะไม
สามารถคาดการณภาวะทางธรุ กิจไดอยางถูกตอง

165

4) ความเจริญเตบิ โตทางเศรษฐกจิ หมายถงึ การทผ่ี ลผลติ ของประเทศมแี นวโนมสงู ขนึ้ อยา งสมาํ่ เสมอ
แสดงถึงีความเปน อยดู ขี ึน้ อยา งตอเนอ่ื งของคนในชาติ

5) ความเทา เทยี มกนั ของการกระจายรายได หมายถึง คนสวนใหญข องประเทศมรี ายไดไมแ ตกตา งกนั
มากนัก ทั้งน้เี พอ่ื ใหค นสวนใหญสามารถซอ้ื สินคาและบรกิ ารไดอยางเสมอภาค

สรปุ การใชจา ยของรัฐบาล เปนมหภาค

อปุ สงคตอ สนิ คาและบรกิ าร เปน จลุ ภาค

ความแตกตา งทางเศรษฐกิจ
ประเทศตาง ๆ มีความเจริญทางเศรษฐกิจแตกตางกัน เปนเพราะมนุษยดําเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจ

ทัง้ ดา นเกษตรกรรมและอุตสาหกรรมไดเหมาะสมสอดคลอ งกับสภาพแวดลอมของประเทศ

1. ปจจัยทท่ี าํ ใหเ กดิ ความแตกตางทางเศรษฐกจิ
ปจ จัยทท่ี ําใหเกิดความแตกตางทางเศรษฐกิจ มดี งั นี้

1) ภมู ปิ ระเทศ เปนลกั ษณะท่ปี รากฏบนผิวโลกเปน รูปแบบตาง ๆ เชน แมนาํ้ ภเู ขา ท่ีราบ ที่ราบ
สูง เปนตน ประเทศสวนใหญท่ีมีเศรษฐกิจดี ประชากรมักต้ังถ่ินฐานบริเวณท่ีเปนท่ีราบลุมแมน้ําอันมีดิน
ตะกอนทบั ถมซง่ึ มธี าตอุ าหารอุดมสมบูรณเ หมาะกับกจิ กรรมเพาะปลูก

2) ภูมิอากาศ เปนสภาพดินฟาอากาศซ่ึงประกอบดวยแสงแดด อุณหภูมิ นํ้าฝน ความช้ืน
ความกดอากาศและลม ในเขตอากาศรอ นอณุ หภูมิจะสูงกวาในเขตอบอุนและเขตหนาว นอกจากน้ียังมีความ
เขมของแสงแดดอันเปนปจจัยในการเจริญเติบโตของพืชและสัตว บริเวณที่มีฝนตกมากหรือมีน้ําใตดินจะ
สามารถเพาะปลูกและเล้ียงสัตวได ลมที่พัดไมแรงมากจะชวยในการผสมเกสรและกระจายพันธุพืช ทําให
ประเทศที่อยูในลกั ษณะภูมอิ ากาศแตกตา งกนั มคี วามเจรญิ ทางเศรษฐกิจตางกนั

3) ทรัพยากรธรรมชาติ ทรัพยากรธรรมชาตทิ ส่ี ําคญั มี 4 ประเภท ไดแก
(1) ทรัพยากรดนิ ดนิ ทมี่ อี ินทรยี วตั ถุ ไมแนนทบึ เกินไปจะชว ยใหพ ืชเจริญเตบิ โตไดดเี หมาะแก

การเพาะปลูก บริเวณที่ดินสลายตัวมากจากหินปูนกลายเปนดินขาว สามารถนํามาใชเปนวัตถุดิบในการ
อุตสาหกรรมซีเมนตไ ด

(2) ทรัพยากรนาํ้ ประเทศที่มีแหลงน้ํากระจายอยูท่ัวไปจะชวยใหสามารถประกอบกิจกรรม
ทางเกษตรกรรมและอุตสาหกรรมไดด ี

(3) ทรัพยากรปาไม ชว ยใหม แี หลง ตน น้ําลาํ ธาร มคี วามชุมชน้ื ปองกันอุทกภัยไดสวนเนื้อไมใช
เปน วัตถดุ บิ ในการผลิตเฟอรนเิ จอรและอน่ื ๆ ได

(4) ทรพั ยากรแร ถา เปน แรกน็ าํ ไปใชในอุตสาหกรรมหนักประเภทตา ง ๆ ได เชน
แรโ ลหะ นําไปใชเ ปน วัตถุดิบในอตุ สาหกรรมเคมี ใชท าํ ปุย ทาํ วัสดกุ อ สราง
แรรัตนชาติ นําไปใชเปน เคร่อื งประดับราคาคอนขางสงู
แรเชอ้ื เพลิง นําไปใชเ ปน แหลงพลงั งานทส่ี าํ คัญ มที ้ังทีอ่ ยูบ นบกและในทะเล

166

4) การเมืองการปกครอง ประเทศท่ปี กครองโดยเสรี มักจะเปด โอกาสใหป ระชาชนตัดสินใจดําเนนิ
กิจกรรมทางเศรษฐกิจตามความสามารถและโอกาส โดยอาศัยกลไกราคาเปนปจจัยในการเลือกตัดสินใจ
เกิดการแขงขันกันเต็มท่ีในการผลิตรายไดของบุคคลยอมแตกตางกันไปตามความสามารถและโอกาสของ
แตละคน สว นประเทศทปี่ กครองระบอบคอมมิวนิสต รัฐเปนผูดําเนินการผลิตซื้อขายแลกเปลี่ยนสินคาและ
บริการ ประชาชนมีรายไดจากคาแรงเทาน้ัน สําหรับประเทศท่ีปกครองแบบสังคมนิยม ประชาชนดําเนิน
กิจกรรมทางเศรษฐกิจทั้งเกษตรกรรมและอุตสาหกรรมขนาดยอมโดยควบคุมการผลิตขนาดใหญทําให
ประชาชนมฐี านะไมแ ตกตา งกนั มากนกั

5) ความกาวหนาทางเทคโนโลยี ประเทศท่ีดําเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจไดโดยเสรีจะเกิดการ
แขงขันอยางเต็มที่ ใชความสามารถ ความคิดริเริ่ม มีการลงทุนและพัฒนาเพ่ือเพ่ิมประสิทธิภาพในการผลิต
มสี ินคาใหม ๆ และมสี นิ คา คณุ ภาพดี และสามารถลดการทําลายสภาพแวดลอ มได

6) ประชากร ประเทศท่ีมีประชากรเพ่ิมอยางรวดเร็ว ทําใหเกิดการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม
เพราะมคี วามตอ งการในการบริโภคในประเทศมากพืชผลทผ่ี ลติ ไดภ ายในประเทศมีปรมิ าณลดลงไมเ พียงพอกับ
การสงออกทําใหประเทศขาดรายได ขาดดุลการคาและดุลชําระเงิน สุขภาพอนามัยของประชากรไมดี
เพราะขาดอาหาร มกี ารวางงาน มากขึ้น และการอพยพยายถ่ินจากชนบทสูเมืองมีสูงขึ้น ประเทศท่ีมีลักษณะ
เชนนี้มกั เปนประเทศดอยพัฒนาคอ นขา งยากจน

แบบฝกหัดทา ยบท เร่อื งท่ี 1 : ความรเู บอ้ื งตนเก่ียวกบั เศรษฐศาสตร

คาํ สง่ั เม่อื ผเู รียนศึกษาเร่ืองความรเู บือ้ งตนเกี่ยวกบั เศรษฐศาสตรจบแลว ใหทําแบบฝกหัดตอไปน้ี โดยเขียน
ในสมุดบนั ทกึ กจิ กรรมการเรียนรู
แบบฝกหัดที่ 1 ใหต อบคาํ ถามตอไปน้ี

1. เศรษฐศาสตร หมายถงึ อะไรและมีความสาํ คญั และที่เก่ยี วของกบั ชีวติ ประจาํ วันของประชาชน
อยางไร

................................................................................................................................................................
2. ระบปุ จ จัยที่ทาํ ใหเ กิดความแตกตางทางเศรษฐกิจ มา 3 - 5 ปจจัย

...........................................................................................................................................................

167

แบบฝกหดั ท่ี 2 ใหศึกษาพฤติกรรมของมนุษยในทางเศรษฐศาสตรและตัดสินวาเก่ียวของกับเศรษฐศาสตร
สาขาใด โดยกาเคร่ืองหมาย √ ลงในชอ งที่ถูกตอง

พฤติกรรม เศรษฐศาสตรจ ลุ ภาค เศรษฐศาสตรม หภาค

1. การปลอยนํา้ เสียของโรงงานอุตสาหกรรมใน กทม.
2. การวา งงานของประชากรไทย
3. การผลติ ขา วของชาวนาในภาคเหนือ
4. การซ้ือขาย แลกเปล่ยี นสินคา ในตลาด
5. การเก็บภาษีอากร
6. พฤตกิ รรมของผบู ริโภค
7. ปญ หาเงินเฟอ
8. ปญหาทางการคลังของรฐั บาล
9. การกกั ตนุ สนิ คาของพอ คาคนกลาง
10. รายไดป ระชาชาติ
11. ปญ หาการขาดดุลบัญชีเดนิ สะพัด
12. ปญหาการสงออกลดลง
13. ปญหาการจราจรติดขัดในกรุงเทพมหานคร
14. ความนิยมในการใชสนิ คา ฟุมเฟอ ยของเยาวชน
15. ปญหาการลงทนุ ในประเทศลดลง

168

แบบฝก หัดที่ 3 ใหผ ูเ รยี นอา นเรอ่ื งตอ ไปน้ี แลวตอบคาํ ถามในตอนตอ ไป

“ครอบครัวของขวญั ”

ขวญั เปนผูหญิงตัวเลก็ ๆ คนหนง่ึ ทจ่ี ําเปน ตองแบกรบั ภาระของครอบครัวเน่ืองจากสามีเสียชีวิตดวย
อบุ ตั ิเหตขุ ณะทํางานกอสรา ง แมว า ขวัญจะด้ินรนเพ่อื ปากทอ งของครอบครวั อยา งไรกต็ าม แตคาใชจ า ยก็ยงั ไม
พอเพยี งอยนู นั่ เอง เธอมีปญหาเรื่องคา เชา บา น คา น้ํา คาไฟ จนกระท่ังวนั หนงึ่ เธอตัดสนิ ใจวา จะเลิกเชาและ
ออกหาที่อยใู หมแ ตดวยความสงสารเจา ของบานเชา มีเมตตาอนญุ าตใหเธอและลกู อยไู ดโดยไมตองเสีย คานํ้า
คาไฟ ชว ยหางานใหขวัญทําโดยใหเ ธอไปซักผา จา ยคา จา งเดือนละ 2,000 บาท เม่ือหักคาเชาบานแลวขวัญ
ก็จะเหลือไวใชจายแค 1,200 บาท ซึ่งมันก็ยังไมเพียงพอสําหรับเธออยูนั่นเอง แตขวัญก็ไมทอถอยหรือส้ิน
หวัง เพราะเธอยังมลี กู ๆ ทต่ี องคอยดแู ล มภี าระทจี่ ะตอ งหาเลีย้ งครอบครวั

ส่งิ ทเ่ี ธอวาดหวงั อยใู นขณะนี้ คอื การทล่ี ูก ๆ ไดก ินอ่มิ นอนหลบั และไดเ รียนหนงั สอื เหมือนเด็กคนอนื่ ๆ
ผเู รียนตอบคาํ ถามตอ ไปนี้

1. เพราะเหตใุ ดคนเราจงึ ตองแสวงหารายได ........................................................
2. ในการดาํ รงชวี ิตของคนเรา ตอ งอาศัยปจจยั อะไรบาง........................................
3. เศรษฐศาสตรไดเ ขา มาเก่ียวขอ งกับชวี ิตมนุษยใ นเรอ่ื งใดบาง............................
4. สง่ิ ท่ีทําใหข วญั มีชวี ิตอยูไ ดโดยไมยอทอ ตอ อปุ สรรค คืออะไร.............................
5. ขวัญเปน ตวั อยางทีด่ ีในเรอื่ งอะไรบา ง..............................................................

แบบฝกหัดท่ี 4 ใหผ ูเรยี นศกึ ษาปญ หาพ้นื ฐานทางเศรษฐกจิ ตอไปน้ี แลว ตอบคาํ ถาม
ปญ หาพืน้ ฐานทางเศรษฐกิจเปนปญ หาทีเ่ กิดข้ึนในทุกสงั คม ไมว า จะเปน ประเทศทใ่ี ชร ะบบเศรษฐกิจ

แบบใด เน่ืองจากทกุ ประเทศจะประสบปญหาความไมส มดุลระหวา งประชากรและทรัพยากร ไดแก
1. ปญหาการจดั ระบบการผลติ ไดแก
1.1 ปญ หาวาจะผลิตอะไรดี (What) เนอ่ื งจากทรพั ยากรมีจาํ กดั แตค วามตองการของเรามีไม

จํากดั จึงตอ งตัดสนิ ใจวา จะผลิตอะไรกอนหรอื หลัง
1.2 ปญหาวาจะผลิตอยางไร (How) คือจะใชวิธีผลิตอยางไรหรือจะใชเทคโนโลยีอะไรที่จะ

นํามาใชใ นการผลติ
1.3 ปญหาวาจะผลิตเพอ่ื ใคร (For Whom) คอื สนิ คาท่ผี ลติ ไดจ ะแบง สรรไปยังบุคคล

กลมุ ใดบาง
การตดั สินปญหาทั้ง 3 น้ี ในประเทศทใี่ ชระบบเศรษฐกจิ ทนุ นยิ ม จะปลอยใหกลไกราคาเปนเครื่อง

ตัดสนิ ในประเทศสังคมนิยมรฐั บาลจะเปน ผตู ัดสนิ ปญหา สว นในประเทศทใ่ี ชระบบเศรษฐกิจแบบผสม รัฐบาล
จะกําหนดกลไกแหงราคา มสี ว นในการตัดสนิ ปญ หา

2. ปญ หาการเลอื ก เนือ่ งจากทรพั ยากรมีจาํ กัด จึงตองตัดสนิ ใจวาจะเลือกผลิตสินคาอะไรมากนอย
เทา ใด เพราะตอ งแบง ปจจยั การผลติ ในการผลิตสินคา เหลาน้ันไปสูการผลิตสินคาชนิดอื่น ๆ ในการเปรียบเทียบ

169

การผลิตสนิ คา 2 ชนดิ ในทางเศรษฐศาสตรจ ะแสดงโดยใชเสน แสดงความสามารถในการผลิตตามหลกั การทีว่ า
เม่อื เราผลติ สินคาชนิดหนึง่ ไดมาก เรายอ มผลิตสนิ คาอกี ชนิดหน่ึงไดน อยลง

3. ปญหาประชากร ปญ หาประชากรโลกเกิดจากบางประเทศมีประชากรมากเกินไป บางประเทศมี
ประชากรนอยเกนิ ไป โทมสั โรเบิรต มัลทสั ไดเสนอแนวทางควบคุมประชากรโลก โดยการ

3.1 มนุษยห าทางคมุ กําเนดิ
3.2 มีตวั ยบั ยั้งธรรมชาติ เชน ภยั ธรรมชาติ โรคระบาด สงคราม เปนตน
การมปี ระชากรมาก ไมไ ดเปนผลเสียเสมอไป ผลดีของการมีประชากรมากคือ ทําใหมีแรงงานมาก
ประชากรมีความตองการบริโภคสินคามาก ทําใหเศรษฐกิจขยายตัว การผลิตสินคาในปริมาณมาก ๆ
ทาํ ใหตนทุนในการผลติ ต่ํา แตผ ลเสยี ของการมีประชากรมากก็มมี ากกวา กลาวคือทําใหป ระชากรในวยั เด็กมาก
เกินไป ฐานะครอบครัวยากจน และเปนภาระของรัฐในการเลี้ยงดูประชากร กอใหเกิดปญหาทางสังคม
เศรษฐกจิ การเมือง ตามมา
ทุกประเทศจึงตองการใหมปี ระชากรพอดี หมายถึง จํานวนประชากรท่ีมีรายไดเฉลี่ยแตละบุคคล
สูงสุดตามกําลังทรัพยากรท่ีมีอยู มีผลทําใหคนในประเทศนั้นมีมาตรฐานการครองชีพสูง มีการศึกษาดี
มีประสทิ ธิภาพในการผลิตและการบริโภค เชน ประเทศญีป่ นุ เปนตน
ผเู รยี นตอบคาํ ถามตอ ไปน้ี
1. ปญ หาพนื้ ฐานทางเศรษฐกจิ ของทกุ ๆ ประเทศ ไดแ ก ....................................
2. ปญ หาพนื้ ฐานทางเศรษฐกิจเกดิ ข้ึนเนือ่ งจาก .................................................
3. การแกป ญ หาการจัดระบบการผลติ ประเทศไทยใช ..........................................ชวยแกปญ หา
4. ปญหาการเลือก หมายถงึ .............................................................................
5. เสนแสดงความสามารถในการผลติ หมายถงึ ................................................
6. การทีเ่ สน แสดงความสามารถในการผลิตเคลื่อนมาทางขวามือ หมายความวา
........................................................................................................................
7. ประเทศท่มี จี าํ นวนประชากรมากเกินไป ไดแก ..............................................
8. การมปี ระชากรมาก กอใหเกดิ ผลดคี ือ ............................................................
การมปี ระชากรมาก กอ ใหเกดิ ผลเสีย คือ..........................................................
9. การมีประชากรนอย กอใหเ กดิ ผลเสยี คือ............................................................
10. โทมัส โรเบริ ต มลั ทสั กลา ววา “มนุษยจ ะไมอดตาย ถา ..........................”

170

เรอื่ งท่ี 2 ระบบเศรษฐกิจ

ระบบเศรษฐกิจ หมายถึง สถาบันทางเศรษฐกิจ ที่ประกอบดวยหนวยเศรษฐกิจหลาย ๆ หนวยมา
รวมกัน มีกฎเกณฑ ระเบียบแบบแผน และแนวปฏิบัติอยางเดียวกันมีรูปแบบการจัดระบบสังคม เพื่อนํา
ทรัพยากรมาใชในการผลิตสนิ คา และบริการ รวมถึงการจําแนกแจกจา ยสนิ คา และบริการนัน้ ใหกบั คนในสังคม
ระบบเศรษฐกิจยัง รวมถึงการจดั ระบบการครอบครองปจจัยการผลิต การควบคุมราคาและคาจางหรือระบบ
ตลาด ซึง่ ส่ิงเหลา นีจ้ ะเปน ตวั กาํ หนดชนดิ ปริมาณ และวธิ กี ารผลิต โดยใชเปนเกณฑในการแบงปนสวนสินคา
และบรกิ ารใหกบั คนในสังคมดวย

ความหมายระบบเศรษฐกจิ

ระบบเศรษฐกิจ หมายถึง กลุมบุคคลของสังคมท่ีรวมตัวกันเปน กลุมของสถาบันทางเศรษฐกิจ
ซงึ่ ยืดถอื แนวปฏิบตั แิ นวทางเดียวกนั ในการประกอบกิจกรรมทางเศรษฐกิจ เพอื่ ใหสามารถบาํ บัดความตอ งการ
แกบุคคลตาง ๆ ทอี่ ยรู ว มกันในสงั คมนน้ั ใหไดรับประโยชนมากทส่ี ุด เกดิ ประสิทธภิ าพสูงสดุ

ความสําคัญของระบบเศรษฐกิจ
ระบบเศรษฐกจิ มคี วามสําคัญในฐานะเปนผูดําเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจของสังคม ซึ่งจะพอสรุป
ได ดงั น้ี
1. ความสาํ คญั ในการจดั หาสินคา และบริการ เพื่อสนองความตองการของสมาชิกในสังคมนับตั้งแต
ความตองการข้ันพื้นฐานในการดํารงชีวิต จนถึงความตองการในสิ่งอํานวยความสะดวก ระบบเศรษฐกิจ
จงึ กาํ หนดการแกไขปญ หาพน้ื ฐานทางเศรษฐกจิ ทาํ ใหท ราบวา จะผลติ อะไร ผลติ อยางไร ผลิตเพอื่ ใคร และจะ
แลกเปลย่ี นหรือกระจายสนิ คา อยา งไร
2. ความสําคัญในการผลิตสินคาและบริการ โดยการจัดแบงงานใหสมาชิกในสังคมมีการทํางาน
ในอาชพี ทีต่ นถนดั เพื่อใหไ ดผลผลิตทีด่ ีมีประสทิ ธิภาพ เปน การใชทรัพยากรอยางประหยัดและเกิดประโยชน
สูงสดุ
3. ความสําคัญในการกําหนดระเบียบแผนการผลิต ระบบเศรษฐกิจจะกําหนดระเบียบการเปน
เจาของทรพั ยสนิ หรือปจจัยการผลิต และควบคุมสถาบันทางเศรษฐกิจใหมีระเบียบแบบแผน เชน ตลาดคน
กลาง ธนาคาร ฯลฯ
4. ความสําคัญในการแกปญหาทางเศรษฐกิจ ระบบเศรษฐกิจจะเปนแนวทางแกไขปญหาทาง
เศรษฐกจิ ของประเทศ และดาํ เนนิ การพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศใหเ จรญิ กาวหนา
5. ความสําคัญในการกระจายรายไดไปยังสวนตาง ๆ ของสังคม เพ่ือลดชองวางทางเศรษฐกิจ
ระหวางผูท่ีมีความเขมแข็งและออนแอทางเศรษฐกิจของสังคม เพื่อมาตรฐานการครองชีพที่ดีและการอยู
รวมกันอยางเปน สขุ ของสมาชกิ ในสงั คม

171

ระบบเศรษฐกิจจึงมีความสําคัญตอสมาชิกของสังคมและผูบริหารประเทศ ในการเลือกใชระบบ
เศรษฐกจิ ใหเหมาะสมกับการเมอื งการปกครอง จารีต ประเพณี วฒั นธรรม และชีวิตความเปนอยูของสมาชิก
ในสังคม เพอ่ื ใหไดม าตรฐานการดํารงชีวติ ทีด่ ี และมีประสทิ ธิภาพ

ระบบเศรษฐกจิ ในปจ จุบัน
การแบงระบบเศรษฐกจิ ในปจจุบัน โดยพิจารณาจากสภาพความเปนจริงและสถาบันทางเศรษฐกิจ
ประกอบกัน เราอาจแบงระบบเศรษฐกิจออกเปนระบบใหญ ๆ ได 3 ระบบ คือ
1. ระบบเศรษฐกจิ แบบทนุ นยิ ม

1.1 ลักษณะสาํ คัญของระบบเศรษฐกจิ แบบทนุ นิยม
1) เอกชนเปนเจาของทรัพยสินและปจจัยการผลิต บุคคลมีกรรมสิทธ์ิในทรัพยสินสวนตัวมี

สิทธทิ ี่จะใชแสวงหา หรือจาํ แนกแจกจา ยอยา งใดกไ็ ด
2) เอกชนมีเสรีภาพในการประกอบกิจกรรมทางเศรษฐกิจท้ังในดานการผลิตสินคา

การจําแนกแจกจา ยหรือการกระจายสินคา การบรโิ ภค ซง่ึ จะทําใหเกดิ การผลิตสินคาใหม ๆ มากขนึ้ และสงผล
ใหส ังคมนั้นเจรญิ กา วหนา

3) มกี ารแขงขนั ระหวา งเอกชนในการดําเนนิ กิจกรรมทางเศรษฐกจิ อยางกวา งขวาง เน่อื งจาก
ทกุ คนมีอสิ ระในการผลิต การบริโภค การคา การแขง ขัน จึงเปนสิ่งท่ีหลีกเล่ียงไมได ซึ่งการแขงขันจะทําใหมี
การเพมิ่ ประสิทธิภาพมากขึน้ และเปน ผลดตี อ ระบบเศรษฐกิจ

4) การผลติ ขึ้นอยกู ับกลไกราคา ในระบบนี้ราคาและตลาด จะทําหนาท่ีตัดสินปญหาพื้นฐาน
ทางเศรษฐกิจ กลาวคือ การดําเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจในเร่ืองการผลิต กรรมวิธีในการผลิต การจัดสรร
ผลผลิต จะถูกจดั สรรโดยผานตลาด ผทู ีม่ อี ํานาจตัดสินใจในเร่ืองนี้ ไดแก ผูผลิตและผูบริโภค โดยทั้งสองฝาย
จะมีสวนรว มในการดาํ เนินกจิ กรรมทางเศรษฐกิจผา นกระบวนการปรับตัวของราคาผานกลไกราคา

5) มกี าํ ไรเปน แรงจงู ใจในการผลิต จดุ มงุ หมายสงู สุดของการประกอบกิจกรรมทางเศรษฐกิจ
คอื การพยายามแสวงหาผลประโยชนในการดําเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจตางๆ ใหไดมากท่ีสุด โดยผูผลิตมี
จุดมงุ หมายเพอ่ื แสวงหากําไรสงู สดุ ในขณะทผ่ี บู ริโภคกจ็ ะพยายามใหต นเองไดร บั ความพอใจสูงสดุ จากการซื้อ
สนิ คา และการบริการมาบริโภคในแตล ะคร้งั

6) มกี ารใชท ุนและเทคโนโลยีท่ีกาวหนา จากการที่เอกชนมีการแขงขันกันอยางกวางขวาง
ผผู ลติ แตละรายตา งเนนการผลิตสนิ คาท่ดี ีมีคุณภาพเหนือคแู ขง ขัน จึงนําทุนและเทคโนโลยีท่ีกาวหนามาใชใน
การผลติ สง ผลใหประเทศชาติเจรญิ กาวหนามากขน้ึ

7) รัฐไมเ ขาแทรกแซงการผลิต รัฐบาลไมเขาควบคุมหรือแทรกแซงใด ๆ ปลอยใหกิจกรรม
ทางเศรษฐกิจดาํ เนินไปอยางเสรี

172

1.2 ขอ ดีของระบบเศรษฐกิจแบบทนุ นิยม
1) เกิดประโยชนตอผูบริโภค เพราะมีการแขงขัน ทําใหมีสินคาท่ีมีคุณภาพและราคา

ไมส งู มาก
2) เกิดประโยชนตอผูผลิต เพราะมีเสรีภาพในการผลิตทําใหเอกชนมีความคิดริเร่ิม

สรางสรรคทจ่ี ะผลิตสนิ คา ใหม ๆ และมคี ณุ ภาพท่ีดเี พ่ือสนองความตองการผูบรโิ ภค
3) ลดภาระของรัฐบาลในการเขา ไปดําเนนิ ธรุ กิจดวยตนเอง
4) การมเี สรภี าพในการประกอบธรุ กจิ อยางเต็มที่ กอ ใหเ กดิ การแขง ขันอยางเสรี ทําใหเกิด

ประสทิ ธภิ าพสงู สุดในการผลติ
5) ทําใหเกิดการสะสมความมั่งค่ังในรูปทุนตาง ๆ ซ่ึงเปนแรงจูงใจใหผูประกอบการขยาย

ความมง่ั ค่งั ออกไปและพฒั นาความสามารถในการสรา งสรรคเทคโนโลยตี า ง ๆ ตอ ไป
1.3 ขอเสยี ของระบบเศรษฐกิจแบบทนุ นิยม
1) กอใหเ กดิ ปญ หาความเหล่ือมลํ้า อันเน่ืองจากความสามารถที่แตกตา งกันในแตล ะบุคคล

โดยพื้นฐาน ทําใหค วามสามารถในการหารายไดไ มเทากัน ผูท่ีมีความสามารถสูงกวาจะเปนผูไดเ ปรียบผูที่
ออ นแอกวาในทางเศรษฐกจิ

2) สินคาและบริการท่ีมีลักษณะของการผูกขาด โดยธรรมชาติหรือสินคา และบริการ
สาธารณะ ซึ่งไดแ ก บริการดานสาธารณูปโภค (นํ้าประปา ไฟฟา โทรศัพท ) โครงสรางพื้นฐาน (ถนน เขื่อน
สะพาน ) จะเหน็ ไดว าสนิ คาและบรกิ ารดงั กลา วสว นใหญจะตองใชเ งินลงทุนมาก เทคโนโลยที ที่ นั สมยั เสย่ี งกบั
ภาวะการขาดทุน เนือ่ งจากมรี ะยะการคืนทุนนาน ไมคุม คาในเชงิ เศรษฐกจิ ทําใหเ อกชนไมค อ ยกลา ลงทุนท่ีจะ
ผลิต สงผลใหรฐั บาลตองเขา มาดาํ เนนิ การแทน

3) การใชร ะบบการแขง ขนั หรือกลไกลราคาอาจทาํ ใหเกดิ การใชทรพั ยากรทางเศรษฐกิจ
อยา งสิ้นเปลือง เชน การแขงขันกันสรางศูนยก ารคา เพราะคิดวา เปน กิจการที่ใหผลตอบแทนหรือกําไรดี
ซงึ่ ศนู ยการคาเหลา นเ้ี มอ่ื สรางข้นึ มามากเกินไปกอ็ าจไมมผี ูซอ้ื มากพอ ทาํ ใหประสบกบั การขาดทนุ เปนตน

2. ระบบเศรษฐกิจแบบสังคมนิยม เปนระบบเศรษฐกิจที่ใหเ สรภี าพเอกชนในการดาํ เนนิ ธุรกจิ ขนาด
เล็กและขนาดกลาง รฐั เขาควบคุมการผลติ และเปนเจาของปจ จัยการผลิตที่เปนทรัพยากรธรรมชาติ เพื่อลด
ชองวา งทางเศรษฐกิจและจัดสวัสดิการใหส ังคม

2.1 ระบบเศรษฐกิจแบบสงั คมนิยม มลี ักษณะดงั นี้
1) เอกชนมสี ิทธใ์ิ นทรัพยส ินหรือธุรกจิ ขนาดยอ มได
2) รัฐเปน ผูดาํ เนินการในเร่อื งการใหบ รกิ ารสาธารณปู โภคตาง ๆ เชน ประปา ไฟฟา

อุตสาหกรรมทใี่ ชท รพั ยากรธรรมชาติเปน วัตถุดบิ กจิ การธนาคาร เปน ตน
3) มีการใชร ะบบภาษีเพอ่ื กระจายทรัพยสนิ และรายได
4) รัฐใหบ รกิ ารทางสงั คมอยางกวา งขวาง
5) เอกชนดําเนนิ การธรุ กิจในรูปของสหกรณ
6) กลไกราคามีบทบาทแตไ มใ ชสวนสาํ คัญของระบบ

173

การท่รี ฐั เขา ไปควบคมุ และดําเนนิ การใชทรพั ยากรธรรมชาติ ทาํ ใหผ ลประโยชนเกิดกบั ประชาชนเตม็ ที่
ท้ังยังเปนการลดชองวางทางเศรษฐกิจของบุคคลในสังคมลง ประชาชนมีเสรีภาพทางการเมืองและไดรับ
สวสั ดิการจากรัฐ ในทางธุรกจิ เอกชนท่ีเปนผูผลติ ขาดแรงจูงใจในการประกอบธุรกจิ

2.2 ขอ ดีของระบบเศรษฐกจิ แบบสงั คมนยิ ม
จุดเดนของระบบเศรษฐกิจแบบสังคมนิยมก็คือ เปนระบบเศรษฐกิจที่ชว ยลดปญหาความ

เหลือ่ มลา้ํ ทางฐานะและรายไดของบุคคลในสังคม ภายใตระบบเศรษฐกิจน้ีเอกชนจะทําการผลิตและบริโภค
ตามคําสัง่ ของรฐั ผลผลิตทผ่ี ลติ ข้นึ มาจะถูกนําสง เขาสว นกลาง และรฐั จะเปน ผูจัดสรรหรือแบงปน สินคาและ
บรกิ ารดงั กลา วใหป ระชาชนแตละคนอยา งเทาเทยี มกนั โดยไมมีการไดเปรยี บเสียเปรียบ

2.3 ขอ เสียของระบบเศรษฐกิจแบบสงั คมนิยม
ภายใตระบบเศรษฐกิจแบบสงั คมนิยม เนอื่ งจากปจ จยั การผลติ พนื้ ฐานอยูในการควบคมุ ของ

รัฐบาลทาํ ใหขาดความคลอ งตวั การผลิตถูกจํากัดเพราะตอ งผลิตตามที่รัฐกําหนด โอกาสท่ีจะขยายการผลิต
หรอื พฒั นาคณุ ภาพการผลติ เปนไปคอ นขา งลาํ บาก ทาํ ใหก ารใชท รัพยากรทางเศรษฐกิจอาจเปน ไปอยางไมมี
ประสิทธภิ าพ ขาดการแขง ขนั การผลิต ทาํ ใหสินคาไมม ีคณุ ภาพเพราะเปนการผลติ ผูกขาด บริการจัดการผลิต
โดยรัฐบาล

3. ระบบเศรษฐกิจแบบผสม เปนระบบเศรษฐกิจทใี่ หเ สรีภาพเอกชนในการดําเนนิ ธุรกจิ เปน สว นใหญ
รัฐบาลเขาแทรกแซงกิจกรรมบางอยาง เชน เขาแทรกแซงการผลิตและการตลาดเฉพาะที่จําเปน เพื่อการ
กระจายรายไดท ี่เปน ธรรม เปน ตน

3.1 ลกั ษณะสาํ คญั ของระบบเศรษฐกิจแบบผสม
1) เอกชนมสี ิทธ์ิในทรัพยสินและปจ จยั การผลิต
2) รฐั มีบทบาทเพ่ือดําเนินการผลิตบางอยางท่ีจําเปน เชน การรถไฟ ขนสงมวลชน ไฟฟา

โทรศพั ทใ นรปู ของรัฐวิสาหกจิ เปนตน
3) เอกชนเปน ผวู างแผนและดําเนินการผลิต
4) การผลติ มีการแขงขัน โดยผานกลไกราคาแตร ัฐแทรกแซงไดเมื่อเกิดปญหา ระบบเศรษฐกิจ

แบบผสมชว ยแกไขปญ หาการผูกขาด การแทรกแซงเศรษฐกิจของรัฐเฉพาะท่ีจําเปน ประชาชนมีเสรีภาพทาง
การเมอื ง แตก ิจกรรมบางอยา งที่รัฐดําเนินการเองอาจขาดทนุ และขาดประสิทธภิ าพได

ขอ ดขี องระบบเศรษฐกจิ แบบผสม
เปน ระบบเศรษฐกิจท่ีคอนขางมีความคลองตัว กลาวคือ มีการใชกลไกรัฐรวมกับกลไกราคาในการ
จดั สรรทรพั ยากรของระบบ กจิ การใดท่กี ลไกราคาสามารถทาํ หนาที่ไดอ ยางมีประสิทธิภาพ รัฐก็จะใหเอกชน
เปน ผดู ําเนินการโดยการแขง ขนั แตถ ากิจการใดที่กลไกลราคาไมสามารถทําหนาที่ไดอ ยางมีประสิทธิภาพรัฐ
ก็จะเขา มาดําเนนิ การแทน จะเห็นไดวาเศรษฐกิจแบบผสมเปน ระบบเศรษฐกจิ ที่ผสมผสาน กลา วคือ รวมขอ ดี
ของทั้งระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยมและสังคมนิยมเขาไวดว ยกัน อยางไรก็ตามระบบเศรษฐกิจดังกลา วก็มี
ขอเสยี ดว ย เชน กนั

174

ขอ เสียของระบบเศรษฐกจิ แบบผสม
1) การแกไขปญ หาชองวางทางสงั คมและปญหาความเหลอื่ มลาํ้ ทางรายได มักไมม ีประสิทธภิ าพ
2) นายทุนมอี ิทธิพลเขม แข็งทางดา นเศรษฐกิจและการเมือง โดยเปนผูสนับสนุนพรรคการเมือง

ตลอดจนไดร บั ผลประโยชนจ ากพรรคการเมืองที่ตนสนับสนุน
3) การกาํ หนดนโยบายและการใชอ ํานาจตาง ๆ ขึ้นอยกู บั รฐั บาล จึงทําใหน ักธรุ กิจขาดความมน่ั ใจ

ในการลงทนุ

ระบบเศรษฐกิจของประเทศไทยในปจ จุบัน
ระบบเศรษฐกิจของประเทศในปจจุบัน เปนระบบผสมที่เนนทุนนิยม โดยมีรัฐบาลเปนผูวางแผน

พฒั นาเศรษฐกจิ และสังคม เปน เจาของปจ จัยการผลิต และเปนผูดําเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจ เฉพาะที่เปน
พนื้ ฐานทางเศรษฐกจิ สําหรบั เอกชนมเี สรภี าพในการผลติ และการประกอบกิจกรรมทางเศรษฐกจิ เปนสว นใหญ
มีสิทธิเปนเจาของทรัพยสินและปจจัยการผลิต มีการแขงขัน และมีกลไกตลาดเปนเคร่ืองมือในการจัดสรร
ทรพั ยากร โดยรัฐบาลจะแทรกแซงการผลติ และการตลาดเมอ่ื จาํ เปน เชน ควบคุมราคาสนิ คา เมื่อเกดิ ภาวะขาด
แคลน หรือประกันราคาขา วเปลอื กเพื่อชว ยเหลือเกษตรกรในกรณรี าคาขา วตกตํา่ เปนตน การดําเนนิ กิจกรรม
ทางเศรษฐกจิ ของรฐั บาลจะเขามามีบทบาทเฉพาะเทาท่จี ําเปน เทา น้ัน เชน

1) ดําเนินการเก่ียวกับการปองกันประเทศ ความสงบภายใน และการใหความยุติธรรม เชน
กิจการดานการทหาร ตํารวจ และศาล เปน ตน

2) ดําเนินการดานเศรษฐกิจพื้นฐาน เชน การสรางถนน สะพาน เข่ือน การสํารวจเพ่ือหา
ทรพั ยากรธรรมชาติ เปนตน

3) ควบคุมและดําเนินการดานการศึกษาและสาธารณสุข โดยใหการศึกษาแกเยาวชน ควบคุม
การจัดการศกึ ษาของเอกชน จดั การเก่ียวกบั การรักษาพยาบาลแกป ระชาชน

4) ดาํ เนนิ กจิ การสาธารณปู โภคที่สําคัญ เชน การรถไฟ การไฟฟา การประปา การสื่อสารไปรษณีย
การจัดเก็บขยะมูลฝอย เปนตน เพราะเปนกิจการท่ีประชาชนสวนใหญตองใชรวมกัน สวนกิจกรรมทาง
เศรษฐกิจอื่น ๆ นอกเหนือจากรัฐดําเนินการ เอกชนมีสิทธิที่ดําเนินการอยางเสรี โดยมีกลไกแหงราคาเปน
เครื่องชีน้ าํ

นอกจากนร้ี ัฐบาลยงั ใชร ะบบภาษใี นอัตรากา วหนา เพ่อื กระจายรายไดและลดความเหลอ่ื มลํา้ ในรายได
ตลอดจนจัดใหมกี ารสวสั ดิการแกประชาชน ผูมีรายไดนอย เชน การประกันสังคม กองทุนเลี้ยงชีพ 30 บาท
รักษาทกุ โรค การกําหนดคาจา งแรงงานขัน้ ตาํ่ เพอ่ื ปองกนั การเอาเปรยี บผูใชแรงงาน การสรางงานในชนบท
การสงเคราะหคนชรา คนพกิ าร เปน ตน

ความเจริญเติบโตทางเศรษฐกจิ
นกั เศรษฐศาสตรจ ะใชร ายไดประชาชาตเิ ปน เครอื่ งมือในการวัดและวเิ คราะหก ิจกรรมทางเศรษฐกจิ วา
มคี วามเจรญิ เตบิ โตหรอื ตกตํา่ ปญ หาทเ่ี กิดข้นึ และแนวทางแกไ ขรายไดป ระชาชาติจงึ เปนตวั เลขทีแ่ สดงถงึ

175

ฐานะเศรษฐกจิ ของประเทศการศึกษาการเปลยี่ นแปลงของรายไดป ระชาชาตจิ ะทําใหท ราบถึงความเคลอื่ นไหว
ในทางเศรษฐกจิ องคก ารสหประชาชาติ สนบั สนุนใหป ระเทศท่ัวโลกจัดทาํ รายไดป ระชาชาตเิ พอื่ เปน มาตรฐาน
ทางเศรษฐกิจใชวเิ คราะหและเปรยี บเทียบกับประเทศตาง ๆ

1. ความหมายของรายไดป ระชาชาติ
รายไดประชาชาติ หมายถึง มูลคาท่ีเปนตัวเงินของสินคาและบริการข้ันสุดทายที่ประชาชาติของ
ประเทศผลิตไดใน 1 ป
รายไดประชาชาติของไทย หมายถึง ผลรวมของคาเชา คาจาง เงินเดือน ดอกเบ้ีย และกําไรที่
ประชาชนคนไทยผลิตสนิ คา และบรกิ ารในรอบ 1 ป
รายไดประชาชาติของไทย เร่ิมจัดทําในป พ.ศ. 2493 โดยกองบัญชีรายไดประชาชาติ สํานักงาน
คณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ สํานักนายกรัฐมนตรี โดยนําเอารายไดทั้งหมดที่เกิด
จาก คาเชา คา จาง ดอกเบี้ย และกําไร ของประชาชนทีผ่ ลิตสินคา และบรกิ ารในรอบ 1 ป มารวมกนั
2. ความสาํ คญั ของรายไดป ระชาชาติ
รายไดประชาชาติเปนตัวเลขท่ีชี้ใหเห็นวาในปน้ีนั้นระบบเศรษฐกิจสามารถผลิตสินคาและบริการ
รวมไดม ากนอยเพียงใด อยา งไร บัญชรี ายไดป ระชาชาติจึงมีความสําคัญและเปนประโยชน ดงั นี้
1) รายไดป ระชาชาติ เปนเครื่องชี้ภาวะเศรษฐกิจของประเทศ เปนตัวบอกระดับความเจริญเติบโต
ทางเศรษฐกิจ โดยมีความสัมพันธในทิศทางเดียวกัน เชน ถารายไดประชาชาติสูงข้ึน แสดงวาเศรษฐกิจ
ในภาพรวมของประเทศเจริญรงุ เรืองข้นึ ในทางตรงขามถา รายไดประชาชาติลดลง แสดงวาเศรษฐกิจถดถอย
เขาสภู าวะตกตาํ่
2) รายไดประชาชาติบอกใหทราบการผลิตในแตละสาขามีมูลคาเทาใด ผลผลิตสวนใหญมาจาก
สาขาใด ทําใหทราบถงึ โครงสรา งการผลิตของประเทศนั้นวาเปน เกษตรกรรมหรอื อตุ สาหกรรมนอกจากนี้ทําให
ทราบรายไดส วนใหญว าอยูในประเภทใด ระหวาง คาเชา คาจาง ดอกเบี้ยและกําไร ตลอดจนรูขอมูลการใช
จา ยสว นใหญข องประชาชน เปน การใชจา ยในลักษณะใด เพอ่ื การอปุ โภค บรโิ ภค หรอื การลงทนุ

3) ตัวเลขรายไดป ระชาชาติ สามารถใชเปรยี บเทยี บฐานะทางเศรษฐกิจของประเทศในปจจุบันกับ
ระยะเวลาทผ่ี านมา ขณะเดยี วกันสามารถใชเปรยี บเทยี บฐานะทางเศรษฐกจิ ระหวางประเทศไดอกี ดว ย

4) ตวั เลขรายไดป ระชาชาติ สามารถใชเปนเครื่องมอื สาํ คัญในการกาํ หนดนโยบายและการวางแผน
เศรษฐกจิ ของประเทศในอนาคต

3. ประเภทของรายไดป ระชาชาติ
รายไดประชาชาติ แบงออกได ดงั น้ี
3.1 ผลิตภัณฑภายในประเทศเบ้ืองตน (GDP: Gross Domestic Product) คือ มูลคารวม

ของสินคาและบริการขั้นสุดทายที่ผลิตไดภายในประเทศในระยะเวลาหนึ่ง โดย GDP จะคิดจากรายไดของ
ประชาชนทุกคนทที่ าํ รายไดในประเทศและรวมถึงรายไดของชาวตางชาติที่ทํารายไดในประเทศน้ันดวย เชน
GDP ของประเทศไทยคิดจากรายไดของคนไทยท้ังหมดที่ทําไดในประเทศบวกกับรายไดที่ชาวตางประเทศ

176

ทําไดในประเทศไทยรวมท้ังการลงทุนและผลผลิตตาง ๆ ของชาวตา งประเทศทที่ ําการผลติ ในประเทศไทยดวย
เปนตน

3.2 ผลิตภัณฑมวลรวมประชาชาติ (GNP : Gross National Product ) คือ มูลคารวมของ
สนิ คา และบรกิ ารข้ันสดุ ทา ยท่ีประชาชนผลิตได ท้ังในประเทศและตางประเทศ ในระยะเวลาหน่ึง เชน GNP
ของไทยเกดิ จากรายไดของประชาชนไทยในประเทศทัง้ หมดรวมท้งั รายไดจ ากคนไทยที่ไปทํางานหรือลงทุนใน
ตา งประเทศ แลวสง รายไดก ลับประเทศไทย เปนตน

3.3 ผลิตภัณฑประชาชาติสุทธิ (NNP : Net National Product) คือ มูลคารวมของสินคา
และบริการขั้นสุดทายทั้งหมดหักดวยคาเสื่อมราคาของการใชทุน ผลิตภัณฑประชาชาติสุทธิ (NNP) จึงเปน
ผลติ ภณั ฑรวมตามราคาตลาด จงึ รวมถงึ คาเชา คา จาง ดอกเบีย้ และกาํ ไร รวมทั้งภาษีทางออมในทางธรุ กิจดวย

3.4 รายไดประชาชาติ (NI : National Income) คือ ผลิตภัณฑประชาชาติสุทธิ ท่ีคิดตาม
ราคาปจจัยการผลิต ไดแก คาใชจายโดยตรงในการผลิต คือ คาจาง คาเชา ดอกเบี้ย และกําไร โดยหักภาษี
ทางออมทางธรุ กจิ ออก

3.5 รายไดตอหัว (PCI : Per Capita Income) คือ รายไดท่ีเกิดจากมูลคาของสินคาและ
บรกิ ารในราคาตลาด หารดว ยจํานวนประชากรของประเทศทั้งหมด

4. ประโยชนข องการศกึ ษาเก่ยี วกับรายไดป ระชาชาติ
4.1 ใชในการวิเคราะหภ าวะเศรษฐกิจของประเทศ ระดับรายไดประชาชาติเปนเครื่องชี้ภาวะ

เศรษฐกิจของประเทศวาเจริญกาวหนาหรือตกต่ํา และสามารถเปรียบเทียบอัตราความเจริญกาวหนาทาง
เศรษฐกิจวา มอี ัตราการเพิ่มของผลผลติ มากกวา อตั ราการเพ่มิ ของประชากรหรือไม

4.2 ใชในการเปรยี บเทียบมาตรฐานการครองชีพของประชาชน ถารายไดเฉล่ียตอบุคคลเพ่ิม
สงู ขึ้นยอ มหมายถึง ประชาชนมกี ารกนิ ดอี ยูดมี ากขนึ้ หรอื มมี าตรฐานการครองชพี สูงขึน้

4.3 เปนเคร่ืองมอื ในการกําหนดนโยบายเศรษฐกิจของประเทศ ตัวเลขรายไดป ระชาชาติชวยให
ทราบภาวะเศรษฐกจิ ในปจ จบุ นั และยงั เปนเครือ่ งมือสําคญั ในการกาํ หนดนโยบายหรือการวางแผนเศรษฐกิจ
ของประเทศไทยในอนาคต

การกาํ หนดคา จา งและราคาในระบบเศรษฐกจิ
1. การกําหนดคา จา ง

คา จาง คือ คาทจ่ี ายใหแ กผ ใู ชแ รงงาน เนือ่ งจากการทํางานอยา งใดอยา งหนง่ึ คา จางทไี่ ดร บั
จึงเปนทม่ี าของรายไดแ ละเมือ่ นํามารวมกนั ทงั้ หมด กจ็ ะเปน สว นหนึง่ ของรายไดป ระชาชาติ คาจา ง
แบง ออกเปน 2 ลกั ษณะ คอื

1. คาจา งท่ีเปน ตัวเงิน (Money Wage) คือ คา จางที่ไดรับจากนายจางท่ีจายให อาจเปนรายวัน
รายสัปดาหหรือรายเดอื น

2. คาจางที่แทจริง (Real Wage) คือ การนําคาจางที่เปนตัวจริงลบดวยอัตราเงินเฟอตอป
ซงึ่ อตั ราเงนิ เฟอสามารถคาํ นวณไดจากดชั นรี าคาผบู รโิ ภค

177

การกําหนดอัตราคาจางจะข้ึนอยูกับอุปสงคและอุปทานของแรงงาน คือ ถาอุปสงคของแรงงานมีมาก
ความตอ งการจางแรงงานมาก อัตราคา จา งจะสงู ขน้ึ แตถาอุปทานของแรงงานมีมาก จะทําใหคาจา งลดลง

2. การกาํ หนดราคา
ปจจัยที่เก่ียวของกับการกําหนดราคาของสินคาและบริการ คือ กลไกของตลาด หรือปริมาณ

ความตอ งการในการซอ้ื และปริมาณความตองการในการขายสินคาชนดิ น้นั นอกจากน้ยี งั ขึน้ อยูกบั ตน ทุน
การผลติ กลาวคือ ถา ตน ทนุ การผลติ สงู ขน้ึ จะทําใหร าคาสินคา สงู ข้ึนตามไปดวย

กลา วโดยสรุป การกาํ หนดคาจา งและราคาจะแตกตางกันตามระบบเศรษฐกิจ ถา เปน ระบบเศรษฐกจิ
แบบทนุ นยิ ม การกําหนดคาจางและราคาเปนไปตามกลไกตลาด สวนระบบเศรษฐกิจแบบ สังคมนิยม และ
ระบบเศรษฐกิจแบบผสม รัฐบาลสามารถเขาแทรกแซงการกาํ หนดคาจา งและราคา เพ่อื สรางความเปนธรรมใน
ระบบเศรษฐกจิ เชน รฐั บาลเขา ไปแทรกแซงการการกาํ หนดคาจางและราคา เพ่อื สรา งความเปน ธรรมในระบบ
เศรษฐกิจ ไดแ ก การประกาศปรบั คา แรงขั้นตาํ่ ตามดัชนีราคาผูบ รโิ ภค เพอ่ื ดงึ คาจา งแรงงานใหสูงขึน้ การเขา ไป
แทรกแซงการกาํ หนดราคาสินคา โดยการกาํ หนดราคาขัน้ ต่าํ และการกาํ หนดราคาข้นั สงู เปน ตน

ราคาข้นั ตํ่า
ราคาขนั้ ตา่ํ หมายถงึ ราคาต่าํ สดุ ที่ถูกกําหนดขึ้นมาในระดับท่ีสูงกวาราคาดุลยภาพ อันเกิดจากการ
ทํางานของกลไกตลาดทรี่ ัฐบาลเขา ไปแทรกแซง ซง่ึ มกั จะใชกับสนิ คา ในสาขาเกษตรกรรม เพ่ือเพ่มิ รายไดใ หแ ก
เกษตรกร ทาํ ใหเ กษตรกรนําผลผลติ ออกขายในตลาดไดม ากขนึ้
ราคาขน้ั สูง
ราคาขั้นสงู หมายถึง ราคาสงู สดุ ที่ถูกกําหนดข้ึนมาในระดับที่ต่ํากวาราคาดุลยภาพ อันเกิดจากการ
ทาํ งานของกลไกตลาดท่ีรัฐบาลเขาไปแทรกแซงโดยการควบคมุ ราคาสนิ คาบางชนิด เพ่ือเปนการปองกันไมให
ราคาสินคา ชนดิ น้ันสงู เกินไป

ปญหาของระบบเศรษฐกจิ ไทยและแนวทางแกไข
เนื่องจากระบบเศรษฐกิจไทยเปดโอกาสใหเอกชนสามารถเปนเจาของปจจัยการผลิตและสามารถ
ดาํ เนนิ กจิ กรรมทางเศรษฐกจิ ไดอยา งเสรี การผลิตสนิ คาและบริการตาง ๆ จึงมขี ้นึ อยางมากมาย กอ ใหเ กิดการ
แขงขัน สงผลใหผูผลิตมีแรงกระตุนในการที่จะปรับปรุงเทคนิคการผลิต เพ่ือใหไดสินคาที่มีคุณภาพสูงและ
ตน ทุนต่าํ ผูผลิตรายใดท่ีไมสามารถผลิตสนิ คา ทีม่ ีราคาตํา่ แตคณุ ภาพสงู ไดกจ็ ะขาดทุนและออกจากระบบการ
ผลิตสินคาน้ัน ๆ ไป คงเหลือแตผูผลิตที่มีคุณภาพ ทําใหผูบริโภคไดรับผลประโยชนสูงสุดจากการแขงขัน
ดังกลา ว แตส ิ่งที่เปนผลเสียตามมาก็คอื เกดิ การผูกขาดและกอบโกยผลประโยชนใสต วั มากข้นึ กอใหเกดิ ความ
เหล่ือมลํ้าและเกิดชองวางขึ้นในสังคม น่ันคือ คนที่มีฐานะรํ่ารวยก็จะรวยมากข้ึน สวนคนที่มีฐานะยากจน
ก็ไมไดมคี วามเปน อยูท่ดี ีขึ้นกวา เดมิ ซ่ึงรัฐบาลก็ไดตระหนักถึงปญหาดังกลาว จะเห็นไดจากรายละเอียดของ
แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ไดเนนวัตถุประสงคในการกระจายรายไดใหมีความเทาเทียมกัน
มากข้ึน โดยการใชมาตรการและนโยบายดานการเงิน – การคลัง เพ่ือแกปญหาดังกลาว เชน การกําหนด
คาแรงข้ันต่ํา การเพิ่มอัตราภาษีสําหรับสินคาฟุมเฟอย การปรับอัตราภาษีเงินได ภาษีทรัพยสิน กฎหมาย

178

ปองกนั การผูกขาด เปน ตน โดยเฉพาะมาตรการทางดานภาษีน้ัน รัฐบาลสามารถนําเงินท่ีไดจากการเก็บจาก
ผูทม่ี ฐี านะรา่ํ รวยมากระจายใหก บั ผทู ีม่ รี ายไดนอยในรูปของสวสั ดกิ ารตาง ๆ เชน การจัดต้งั โรงเรยี นของรฐั บาล
การสรางท่ีอยูอาศัยและการใหการรักษาพยาบาลฟรีแกผูท่ีมีรายไดนอย การจัดใหมีการประกันสังคมกับ
แรงงาน การลดดอกเบย้ี สินเชอ่ื เพ่ือการเกษตร เปน ตน

สรปุ

ระบบเศรษฐกิจแบง ออกเปน 3 ระบบ ใหญ ๆ คอื ระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยมระบบเศรษฐกิจแบบ
สงั คมนยิ ม และระบบเศรษฐกิจแบบผสม ประเทศไทยใชระบบผสมท่ีเนนทุนนิยม โดยรัฐบาลผลิตสินคาและ
บริการเฉพาะโครงสรางพื้นฐานหรือสาธารณูปโภค สวนตัวเลขรายไดประชาชาติ แสดงใหเห็นถึงความ
เจรญิ เติบโตทางเศรษฐกิจของประเทศ

แบบฝก หัดทา ยบทเรื่องที่ 2 ระบบเศรษฐกจิ

คําส่งั : เม่ือผูเ รยี นศกึ ษาเรอื่ งระบบเศรษฐกิจจบแลว ใหท ําแบบฝกหัดตอ ไปน้ี โดยเขียนในสมุดบันทึก
กิจกรรมการเรยี นรู

แบบฝกหัดที่ 1 ใหผูเรียนสรางแผนภูมิแสดงความสัมพันธระหวางระบบการปกครอง และระบบเศรษฐกิจ
และระบุวาระบบการปกครองแตละแบบสามารถจัดระบบเศรษฐกิจแบบใดไดบ า ง

179

แบบฝกหดั ท่ี 2 บอกขอดแี ละขอ เสียของระบบเศรษฐกิจตอไปน้ี

ระบบเศรษฐกิจ ขอดี ขอเสยี

1. ทุนนิยม 1..................................... 1.....................................
2..................................... 2.....................................
3..................................... 3.....................................

2. สงั คมนิยม (ประชาธิปไตย) 1..................................... 1.....................................
2..................................... 2.
3..................................... 3.....................................

สังคมนิยม 1..................................... 1.....................................
2..................................... 2.....................................
3..................................... 3.....................................

3. แบบผสม 1..................................... 1.....................................
2..................................... 2.....................................
3..................................... 3.....................................

แบบฝก หดั ที่ 3 ใหผเู รียนวิเคราะหล กั ษณะทีก่ าํ หนดใหวา เปนระบบเศรษฐกจิ ใด โดยกาเครอ่ื งหมาย
√ ลงใน เรอ่ื งระบบเศรษฐกิจท่ีคดิ วาถูกตอง

ระบบเศรษฐกิจ

ลักษณะ
แบบผสม

สงั คมนิยม
คอมมิวนสิ ต
สงั คมนยิ ม
ประชาธปิ ไตย

ทุนนยิ ม

เอกชนมเี สรภี าพในการผลิตและบริโภคอยางเต็มท่ี

รฐั เปน ผูวางแผนกิจกรรมทางเศรษฐกจิ ทงั้ หมด

รัฐเขา ไปดําเนนิ กิจกรรมทางเศรษฐกิจในสว นที่
เก่ียวขอ งกบั ประโยชนส ว นรวม

มเี ปาหมายเพอื่ ผลกําไร

180

ระบบเศรษฐกิจ

ลักษณะ แบบผสม

มีเปาหมายเพือ่ สรา งความเปนธรรมในสงั คม สงั คมนิยม
มีเปาหมายเพอ่ื ความอยดู กี นิ ดีของสงั คม คอมมิวนสิ ต
เอกชนมกี รรมสิทธิใ์ นทรัพยส ินอยางเต็มท่ี สงั คมนยิ ม
ไมเปดโอกาสใหม ีการแขง ขัน ประชาธปิ ไตย
กจิ กรรมทางเศรษฐกจิ ข้นึ อยูก ับกลไกแหงราคา
การผลิตอะไรเทา ใดขนึ้ อยกู ับรฐั บาลเทา นน้ั ทุนนยิ ม
รัฐและกลไกแหง ราคา มีสวนในการกําหนดวา
จะผลิตอะไร เทาใด
เปน ระบบที่ประเทศสว นใหญใ ช
เปน ระบบทพ่ี ฒั นามาจากลิทธิมารกซสิ ต
รั ฐ เ ก็ บ ภ า ษี ป ร ะ ช า ช น ใ น อั ต ร า สู ง เ พื่ อ จ า ย เ ป น
สวสั ดิการสังคม แตใหเ สรภี าพในการบรโิ ภคเตม็ ท่ี
เปนระบบที่กอใหเกิดความแตกตางดานรายไดมาก
ที่สุด
เปน ระบบที่แกป ญ หาความแตกตา งดา นรายไดโดยไม
จํากดั เสรภี าพของบคุ คล
เปน ระบบทมี่ ีความแตกตา งดานรายไดน อ ยที่สุด
มีการใชทรัพยากรส้ินเปลอื งมาก
มีการวางแผนจากสว นกลาง
จาํ กดั กรรมสทิ ธใิ์ นทรพั ยส นิ และปจจยั การผลิตบา ง

181

เร่อื งท่ี 3 กระบวนการทางเศรษฐกจิ
1. การผลิต (Production)

1. ความหมายของการผลิต
การผลิต หมายถึง การสรางเศรษฐทรัพยเพ่ือบําบัดความตองการของมนุษยหรือการนําเอา

ปจจัยการผลิตตาง ๆ ไดแก ที่ดิน แรงงาน ทุน ผูประกอบการไปผานกระบวนการผลิต หรือกรรมวิธีตาง ๆ
จนเกิดเปนสินคา และการบริการเพื่อบําบัดความตองการของมนุษยในลักษณะที่เนนการสรางประโยชนทาง
เศรษฐกิจขึ้นมาใหมไดแ ก

1) ประโยชนท่เี กิดจากการเปลี่ยนรูป (Form Utility) เปนประโยชนที่เกิดจากการนําสินคา
มาแปรรูปเพ่อื เพมิ่ ประโยชนใชสอยมากขนึ้ เกิดความหลากหลายในการผลติ มากขน้ึ ราคาของสินคาสงู ขนึ้ กวา
วัตถุดิบเดิมที่นํามาผลิต เชน การเปล่ียนเหล็กเปนมีด เปล่ียนไมเปนโตะ เกาอี้ เปล่ียนไมไผเปนเครื่อง
จกั สานตาง ๆ เปน ตน

2) ประโยชนท่ีเกิดจากการเปล่ียนสถานท่ี (Place Utility) เปนประโยชนที่เกิดจากการ
ขนยายสินคาจากแหงหนึ่งไปยังอีกแหงหน่ึงเพ่ือใหเกิดประโยชนใชสอยมากข้ึน เชน การขนถายสินคาจาก
โรงงานไปยังรานคาปลกี เปน ตน

3) ประโยชนท ี่เกิดจากการเปลีย่ นเวลา (Time Utility) หมายถงึ การเลอื่ นเวลาในการบรโิ ภค
สินคาออกไป เน่ืองจากสินคาบางอยางอาจมีขอจํากัดในเรื่องของฤดูกาล ไดแก ผลไม ผักตาง ๆ เปนตน
ซงึ่ ถานาํ มาผลิตเปนผลไมหรอื ผกั กระปอ ง จะสามารถนาํ มาถนอมไวบ ริโภคนอกฤดกู าลได หรือสินคาบางอยาง
ที่ผบู รโิ ภคตองการสะสมไวก ็เปน การสรา งประโยชนที่เกิดจากการเลื่อนเวลาเชนเดียวกัน เชน การเก็บสุราไว
นาน ๆ การสะสมเครือ่ งลายคราม พระเคร่ือง หรอื ของเกาตา ง ๆ เปนตน

4) ประโยชนท ี่เกิดจากการเปลี่ยนโอนกรรมสิทธิ์ (Possession Utility) เปน ประโยชนที่เกิด
จากการเปล่ียนแปลงกรรมสทิ ธ์ิหรอื เจาของ ซึง่ สินคาแตละชนิดจะมกี ารเปลย่ี นกรรมสทิ ธ์ิหลายทอดกวาจะถึง
ผูบริโภค กลาวคือ กรรมสิทธิ์จะเปล่ียนจากผูบริโภคไปยังพอคาขายสง พอคาขายปลีก หรือไปยังนายหนา
จนถึงผบู ริโภค เชน การจดั สรรบา น ทด่ี ิน หรือการซอ้ื ขายอสังหาริมทรัพยตาง ๆ เปน ตน

5) ประโยชนท เ่ี กิดจากการใหบรกิ ารตาง ๆ (Service Utility) เปนประโยชนท่เี กดิ จาก
ผใู หบ รกิ ารในสาขาวชิ าชีพตา งๆ เชน ไปหาหมอ ไปดคู อนเสริ ต หรอื ใหบ รกิ ารในดานการคมนาคมขนสงตาง ๆ
เปน ตน

2. สินคา และบรกิ าร (Goods and Services)
สนิ คาและบรกิ าร คอื สงิ่ ทไ่ี ดจากการทาํ งานรวมกนั ของปจ จัยการผลิตตาง ๆ สามารถสนองความ
ตองการของผูบรโิ ภคได ไมวาความตอ งการน้ันจะขัดตอ สขุ ภาพอนามัยหรอื ศลี ธรรมอันดีงามหรือไมก ็ตาม เชน
บุหร่ี ยารกั ษาโรค อาหาร เครื่องนุงหม เปนตน

182

สนิ คา (Goods) ที่มนุษยบริโภคอยทู กุ งวนั นอี้ าจแบง ไดเ ปน 2 ลกั ษณะ คือ
1) เปนสิ่งผลิตที่มนุษยผลิตขึ้น อาจเปนสิ่งท่ีดี (Good) เชน อาหาร เคร่ืองนุงหม ยารักษาโรค
เปนตน หรือสง่ิ ท่ไี มดี (Bad) เชน ยาเสพตดิ ขยะ วตั ถรุ ะเบิด เปน ตน
2) เปนส่งิ ทไ่ี ดจากธรรมชาติซึ่งมนุษยจัดหามาสนองความตองการโดยไมเสียคาใชจายใด ๆ เชน
นาํ้ อากาศ บรรยากาศ ทวิ ทศั น แสงแดด เปน ตน
จากสนิ คา ทง้ั สองลกั ษณะสามารถจําแนกประเภทของสนิ คา ในทางเศรษฐศาสตรไดดังน้ี

ดงั นั้น สนิ คาในทางเศรษฐศาสตรส ามารถจําแนกได ดังน้ี
1. สินคา ไรราคา (Free Goods) เปน สินคาทไ่ี มมตี นทุนหรอื มกี ารบริโภคแตไมมีคาใชจายเปนสินคา
ทีม่ ีอยมู ากมายเกนิ ความตองการของมนษุ ย หรอื กลา วอกี นยั หนงึ่ เปน สนิ คาทอ่ี ปุ ทานมากกวาอุปสงค ณ ราคา
ศนู ย เชน อากาศ นํา้ ทะเล เปน ตน ดังนน้ั ถา สินคา ในโลกทกุ ชนดิ เปน สินคาไรราคาวิชาเศรษฐศาสตรก็คงจะไร
ความหมาย

183

2. สินคาเศรษฐทรัพย (Economic Goods) คือ สินคาที่มีตนทุน โดยปกติผูบริโภคจะเปนผูจาย
คา สนิ คาโดยตรง แตใ นบางกรณีผูบริโภคกับผูจายคาสินคาอาจเปนคนละคน ซึ่งไดแก เศรษฐทรัพยที่ไดจาก
การบริจาคหรือจากการให รัฐบาลจัดหามาใหเรียกวา “สินคาใหเปลา” สินคาเศรษฐทรัพยแบงออกเปน
2 ประเภท คือ

2.1 สินคาเอกชน (Private Goods) คอื สินคา ทแ่ี ยกการบรโิ ภคออกจากกันได (Rival Consumption)
เชน อาหาร เครื่องนุงหม รถยนต เปนตน ซ่ึงแตละคนแยกกันบริโภคได นอกจากน้ียังเปนสินคาที่เจาของ
สามารถกีดกันผูบริโภครายอื่นได (Exclousion Principle) เชน การบริโภครถยนต คันหนึ่ง ของนายแดง
สามารถกดี กันไมใหน ายดําบรโิ ภครถยนตค ันนัน้ ได เปนตน

2.2 สินคาสาธารณะ (Public goods) คือ เปนสินคาที่บริโภครวมกัน (Joint Consumption)
เชน ถนนท่ีเราใชอ ยกู เ็ ปนถนนที่คนอ่ืน ๆ ใชสัญจรไปมา เชนเดียวกัน เปนตน นอกจากนี้ยังเปนสินคาท่ีไม
สามารถกีดกันบุคคลหรือกลุมบุคคลใดใหพนจากการบริโภคได (Non Exclusion Principle) เพราะมี
ผูบรโิ ภคจาํ นวนมากจนทาํ ใหการกดี กันเปนไปไดยาก เชน โรงพยาบาล น้ําประปา การศึกษาของรัฐ เปนตน
หรืออาจเปน เพราะการบริโภคของบุคคลกลุมหนึง่ จะไมเปน เหตุใหคนกลมุ อ่นื ตองบรโิ ภคลดลงหรอื ขาดโอกาส
ในการบริโภค เชน การปอ งกันประเทศ รายการโทรทศั น เปนตน

3. ปจ จัยการผลติ
ในการผลติ สินคาและบรกิ ารจะตองอาศัยปจจัยการผลติ ตอไปนี้
1) ท่ีดนิ (Land) ไมไดหมายถงึ เนื้อทีด่ นิ ท่ีใชป ระโยชนใ นทางเศรษฐกิจ ทีใ่ ชทําการเพาะปลูกสราง

โรงงานอุตสาหกรรมหรืออยูอาศัยเทานั้น แตหมายรวมถึงทรัพยากรธรรมชาติท่ีอยูใตดิน บนดินและเหนือ
พ้ืนดินทุกชนิด เชน ปาไม แรธาตุ สัตวน้ํา ความอุดมสมบูรณของดิน ปริมาณนํ้าฝนและสิ่งแวดลอมทาง
ธรรมชาติตา ง ๆ เปนตน ส่ิงเหลาน้ีมีอยูโดยธรรมชาติ มนุษยสรางขึ้นไมได แตสามารถปรับปรุงคุณภาพของ
ทรัพยากรธรรมชาติไดบาง เชน ปรับปรุงท่ีดินใหอุดมสมบูรณขึ้น เปนตน ผลตอบแทนของท่ีดิน เรียกวา
คาเชา (Rent)

2) แรงงาน (Labour) หรือทรัพยากรมนุษย (Human Resource) หมายถึง ความมานะ
พยายามของมนุษยทั้งทางกาย ทางใจ และทางสมอง คือ สติปญญาความรู ความคิดที่มนุษยทุมใหกับ
การผลิตสินคาและบริการเพื่อกอใหเกิดรายไดในการดํารงชีวิต ซึ่งมีผลตอบแทนเปนคาจางและเงินเดือน
(Wages and Salary)

3) ทุน (Capital) คือ สิง่ ทมี่ นุษยผลติ ขึ้นมา เพ่ือใชรวมกับปจจัยการผลิตอ่ืน ๆ ในการผลิตสินคา
และบรกิ าร เรียกอกี อยางหน่ึงวา สินคาทุน (Capital Goods) ทนุ เปนสิง่ ที่ผลติ ขนึ้ มาเพื่อใชในการผลิตตอไป
ไมใชเพ่ือการบริโภค เชน ขาวเปลือก หากถูกนําไปเปนเมล็ดพันธุเพื่อเพาะปลูกขาวเปลือกก็เปนสินคาทุน
หากถูกใชเพื่อการบริโภคจะไมนับเปนสินคาทุน เปนตน ทุนอาจแยกไดเปน 3 ประเภท ประเภทแรกท่ีเปน
สินคาสําหรับใชในการผลิต (Capital Goods) เชน เครื่องจักร โรงงาน เปนตน ประเภทที่สองทุนท่ีเปนเงิน
(Monetary Capital) หมายถึง เงินท่ีจัดไวเพื่อจางคนงานหรือเชาท่ีดินหรือเงินซ่ึงจายเพื่อจัดหาเคร่ืองจักร

184

เคร่ืองมือและที่ดินเพ่ือขยายโรงงาน ประเภทที่สามคือ ความรูทางเทคนิค (Technical Knowledge)
หมายถึง ความรูตา ง ๆ สาํ หรับทีใ่ ชใ นการผลิต

ดังนั้นทุนที่แทจริงจึงไมไดหมายถึงเงินอยางเดียว เงินเปนเพียงรูปหนึ่งของทุน เรียกวา เงินทุน
(Money Capital) ซึ่งเปน เพยี งสือ่ กลางใหเกิดสนิ ทรัพยป ระเภททุน ทุนที่แทจริงจึงรวมถึงเครื่องมือที่ใชผลิต
สินคาและเจาของทุนจะไดร บั ผลตอบแทนเปน ดอกเบี้ย (Interest)

4) ผูประกอบการ (Enterpreneur) หมายถึง การจัดต้ังองคการเพื่อผลิตสินคา และบริการ
โดยอาศยั ทรัพยากร แรงงาน ทุน มาดําเนนิ การโดยผดู าํ เนินการเรยี กวา ผูประกอบการ ซ่ึงเปน ผรู วบรวมปจ จัย
การผลิตตาง ๆ เขาสูกระบวนการผลิตสินคาและบริการตอบสนองความตองการของตลาด ผูประกอบการ
จึงเปนผูท่ีตองเผชิญกับความเสย่ี งของความไมแนน อนเกย่ี วกบั ภาวะตลาด ซงึ่ ตางจากในกรณีของแรงงานที่ไม
ตองเผชิญกับความเสี่ยงแมวาจะเปนทรัพยากรมนุษยเหมือนกันก็ตาม ผลตอบแทนของผูประกอบการ คือ
กาํ ไร (Profit)

ปจ จยั การผลิตท้งั หมดน้เี ปนสิ่งสําคัญและจําเปนมากในการประกอบกิจกรรมทางเศรษฐกิจที่จะ
ขาดสวนใดสวนหนึ่งไปไมได ถาขาดสวนใดสวนหน่ึงไปจะมีผลทําใหการดําเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจน้ัน
หยุดชะงัก หรอื ไมไ ดผ ลตามเปา หมายที่วางไว

4. ลาํ ดบั ขนั้ การผลิต
ในการดําเนนิ กิจกรรมทางเศรษฐกจิ ในแตล ะครวั เรือนแบงออกเปน 3 ขน้ั คือ
1) การผลิตข้ันตนหรือการผลิตขั้นปฐมภูมิ (Primary Production) หมายถึง การผลิตท่ีอาศัย

ธรรมชาติ หรือไดจากธรรมชาติ เปนการผลิตแบบด้ังเดิมของมนุษย ไดแก การเก็บของปา ลาสัตว จับปลา
จนพัฒนาเปนอาชีพเกษตรกรกรรมในปจจุบัน เชน การเพาะปลูก เลี้ยงสัตว ประมง ทําปาไมท่ีอาศัย
ทั้งธรรมชาตแิ ละเทคโนโลยเี ขา มาชว ย เปนตน

2) การผลิตขั้นทุติยภูมิ (Secondary Production) หมายถึง การแปรสภาพวัตถุดิบเปนวัตถุ
สําเรจ็ รูป หรือผลิตภณั ฑต าง ๆ ไดแก อาชีพหัตถกรรมและอุตสาหกรรมประเภทตา ง ๆ

3) การผลิตข้ันตติยภูมิ (Tertitary Production) หมายถึง การจําหนายจายแจกสินคาและ
การบรกิ ารตาง ๆ ไดแ ก อาชีพพาณชิ ยกรรมและการบริการ เชน การคาขาย การคมนาคมขนสง การสื่อสาร
การโฆษณา การธนาคาร ขา ราชการ เปน ตน

5. การกําหนดปรมิ าณการผลติ
ในการผลติ สินคา และบริการนั้น ผูผ ลติ ควรตัดสินใจวา จะผลติ อะไรในปริมาณเทาใด จึงจะไดกําไร

สูงสุด ดงั น้ัน สงิ่ ทก่ี ําหนดปริมาณการผลิตในตลาดท่มี กี ารแขง ขันสมบูรณ ไดแ ก
1) อุปสงค (Demand) คอื ปริมาณความตองการของผูบริโภคในการบริโภคสินคาอยางใดอยาง

หนึง่ ดว ยเงนิ ทเ่ี ขามีอยู ณ เวลาใดเวลาหนึ่ง ซึ่งพรอมทจ่ี ะซอ้ื สินคา นัน้ อุปสงคแ บง ออกเปน 2 ประเภทคอื
1.1) อุปสงคสวนบุคคล (Individual Demand) หมายถึง อุปสงคของบุคคลแตละคนหรือ

ผูซื้อแตล ะราย เชน อปุ สงคเสื้อกันหนาวของนายชัยยุทธ เปนตน

185

1.2) อุปสงคต ลาด (Market Demand) หมายถงึ ผลรวมของผซู ือ้ ทุกคนท่ีซื้อสินคาชนิดหน่ึง
ในตลาดแหง หน่งึ เชน อปุ สงคตอเสอื้ กนั หนาวในฤดูหนาวของประชากรในจังหวดั แพร เปน ตน

คาํ วาอุปสงคในทางเศรษฐศาสตร หมายถึง อุปสงคท่ีมีประสิทธิผล (Effecive Demand) กลาวคือ
อปุ สงคจะประกอบดวยความเต็มใจท่จี ะซือ้ (Willingness to buy) กบั อํานาจซ้ือ (Purchasing Power) ณ
แตละระดับราคาของสนิ คา ตาง ๆ (สขุ ุม อัตวาวฒุ ชิ ัย, 2539 : 20)

2) อุปทาน (Supply) คอื ปริมาณสนิ คาทผ่ี ขู ายสามารถนาํ มาสนองความตองการของผูซ้ือไดเปน
สภาพการตัดสินใจของผูขายวาจะขายสินคาจํานวนเทาใด และในราคาเทาใด ณ เวลาใดเวลาหนึ่ง อุปทาน
แบง ออกเปน 2 ประเภท คือ

2.1) อุปทานสวนบุคคล (Individual supply) หมายถงึ ปริมาณสนิ คาหรือบรกิ ารท่ีผผู ลิตหรือ
ผูขายแตล ะรายนําออกมาเสนอขาย

2.2) อุปทานตลาด (Market Supply) หมายถึง ปริมาณสนิ คาหรือบรกิ ารของผูผลติ หรอื ผูข าย
ทกุ คนรวมกันนําออกมาเสนอขาย

6. ราคาดุลยภาพและปรมิ าณดุลยภาพ
เมือ่ ผซู ้ือและผขู ายพบกันในตลาดเพอ่ื ตกลงซื้อขายสนิ คา และบริการ ปรากฏวา มรี าคาอยรู าคาหนึ่ง

ท่ปี ริมาณการเสนอซ้อื และปรมิ าณการเสนอขายเทา กนั พอดี ซึ่งเรียกวา ราคาดุลยภาพ (Equilibrium Price)
และปริมาณสินคาและบริการท่ีซื้อขายกัน ณ ราคาดุลยภาพนั้นเรียกวา ปริมาณดุลยภาพ (Eauilibrium
Quantity)

ในระบบเศรษฐกจิ ท่ีอาศยั ตลาดเปน เครอ่ื งมอื ในการดาํ เนินกจิ กรรมทางเศรษฐกจิ หรอื ใหกิจกรรมทาง
เศรษฐกิจดําเนินไปโดยผานกลไกราคา เชน ระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยม ปริมาณการผลิตจะขึ้นอยูกับ
อปุ สงคแ ละอปุ ทาน สว นในระบบเศรษฐกิจแบบสังคมนิยม ปริมาณการผลิตจะขึ้นอยูกับการวางแผนของรัฐ
เปนตน

186

ตารางท่ี 2 แสดงราคาดลุ ยภาพของสม ปรมิ าณขาย (กก.)
ราคา ปรมิ าณซ้อื (กก.) (Supply)
(บาท) (Demand)

12 0 18

10 3 15

8 6 12

699

4 12 6

2 15 3

ทม่ี า : โกเมน จริ ัญกุล และเสรี ลีลาลยั , 2537, หนา 16

จากตารางที่ 2 แสดงใหเ ห็นวาปริมาณเสนอซอื้ สม ของตลาด จะเทากบั ปรมิ าณเสนอขายสมของตลาด
ณ ราคากิโลกรัมละ 6 บาท ซึ่งแสดงใหเห็นวาราคาดุลยภาพเทากับ 6 บาท และปริมาณดุลยภาพเทากับ 9
กิโลกรัม

ดงั นนั้ เราสามารถสรปุ กฎของอุปสงค (Demand) ไดวา “ปรมิ าณสนิ คาที่มีผูต อ งการซื้อในขณะใด
ขณะหน่งึ จะมีความสัมพันธในทางตรงกันขา มกบั ราคาสนิ คา ชนิดน้นั ” (รัตนา สายคณิต และชลลดา จามร
กุล, 2537 : 34) แสดงวา ถาราคาสินคาสูงข้ึนอุปสงคจะลดลงและถาราคาสินคาลดลงอุปสงคจะเพิ่มข้ึน

ในขณะที่กฎของอุปทาน (Supply) กลาววา “ปริมาณสินคาที่ผูผลิตเต็มใจจะนําออกขายในขณะใด
ขณะหนง่ึ จะมีความสัมพนั ธใ นทางเดียวกันกับราคาสินคาชนิดนั้น” (รัตนา สายคณิต และชลลดา จามรกุง,
2537 : 81) หมายความวา ถา ราคาสินคา สงู ผูผลติ จะเต็มใจนาํ สินคา ออกขายมาก แตถาสินคาราคาต่ําผูผลิต

จะเตม็ ใจนาํ สนิ คาออกขายนอ ย ทั้งนอี้ ยูภายใตข อ สมมติวา ปจ จยั อ่ืน ๆ ท่ีมอี ิทธิพลตอ อปุ ทานคงที่

สุขุม อัตวาวุฒิชัย (2541 : 37 – 40) ไดอธิบายเพ่ิมเติมเกี่ยวกับความสัมพันธระหวางอุปสงค

อปุ ทานและราคาวา ราคาตลาดหรือราคาดุลยภาพ (Equilibrium Price) จะถูกกําหนดโดยจุดตัดของเสน

อุปสงคและอุปทานตาดนั่นเอง ณ ระดับราคาอื่น ๆ จะไมทําใหตลาดอยูในภาวะดุลยภาพ ถามีผูเสนอขาย

สนิ คาในราคาทสี่ ูงกวาราคาดุลยภาพจะกอ ใหเ กิดอปุ ทานสว นเกนิ (Excess Supply) สินคา จะลน ตลาดหรือ
เม่อื ใดทีม่ ผี เู สนอขายสินคาตํ่ากวาราคาดุลยภาพ จะเกิดอุปสงคสวนเกิน (Excess Demand) สินคาจะขาด
ตลาดและกลไกตลาดจะมกี ารปรบั ตัวโดยอตั โนมตั เิ พอ่ื กลับเขา สภู าวะดลุ ยภาพ

187

7. ประเภทของการผลติ
สาํ นกั งานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหง ชาติ ไดแ บงกิจกรรมทางเศรษฐกิจของ

ประเทศไทย โดยอาศัยแนวทางการจําแนกขององคการสหประชาชาติ แบงการผลิตออกเปน 11 ประเภท
ดังนี้ (โกเมน จริ ัญกลุ และเสรี ลีลาลัย, 2535 : 9)

7.1) การเกษตร ไดแ ก การเพาะปลูก การปศุสตั ว การประมง การทาํ ปาไม และอื่น ๆ
7.2) การทําเหมอื งแรและยอยหิน
7.3) หตั ถอุตสาหกรรม
7.4) การกอสราง
7.5) การผลติ ไฟฟา และนํา้ ประปา
7.6) การขนสง และการส่ือสาร
7.7) การขายสงและการขายปลกี
7.8) การธนาคาร ประกันภัย และอสงั หารมิ ทรัพย
7.9) การเปน เจา ของที่อยูอาศยั
7.10) การบรหิ ารงานสาธารณะและปอ งกนั ประเทศ
7.11) การบรกิ าร
8. การสะสมทนุ (Capital Aceumulation) หมายถึง การเพ่ิมพูนสินคาประเภททุนหรือการเก็บ
สะสมเงินทุนใหมากขึน้ เพอ่ื นําไปใชประโยชนใ นการขยายความสามารถในการผลิต การสะสมทุนสวนหน่ึงได
จากการลงทนุ ในสิ่งกอสรา ง การซือ้ เครื่องจกั รเครื่องมอื และสวนเปลย่ี นสินคา คงเหลอื สวนหน่งึ ไดจ ากการออม
ในประเทศ ซึง่ เปน การนําเงนิ ออมทีก่ ันไวจากรายไดสวนหน่ึงไมนําไปใชจายเพ่ือการบริโภคมาลงทุน เพ่ือหา
ผลประโยชนตอบแทน การสะสมทนุ อีกทางหนง่ึ ไดจากเงินทุนจากตางประเทศ ซึ่งอาจเปนการระดมทุนจาก
ตา งประเทศดว ยการกเู งินจากตา งประเทศหรือสถาบันการเงินระหวา งประเทศ หรอื การลงทุนในหลกั ทรพั ย

9. ประเภทของหนวยธุรกิจ
หนว ยธรุ กิจ หมายถงึ องคกรที่จดั ตงั้ ข้ึนมาเพือ่ ดาํ เนนิ กจิ กรรมทางเศรษฐกิจในดานการผลิตสินคา

และบริการ ไดแก
1) กิจการที่มีเจาของคนเดียว (Single Proprietorship) เปนกิจการที่การตัดสินใจขึ้นอยูกับ

คน ๆ เดยี ว เมอื่ ไดผลกาํ ไรมาเปน ของเจา ของเพียงคนเดยี ว
2) หา งหนุ สวน (Partnership) เปนธุรกิจท่ีประกอบกันขึ้นจากคน 2 คนขึ้นไป มีการตกลงกันวา

หนุ สว นใดจะรบั ผิดชอบในสว นใด หางหุนสว นแบง ออกเปน 2 ประเภท คอื
2.1 หางหุนสวนจํากัด จะมีหุนสวนพวกหน่ึงจํากัดความรับผิดชอบตามจํานวนเงินท่ีระบุไว

เมือ่ กิจการขาดทุน
2.2 หา งหุน สวนสามญั ผูเปน หนุ สว นทกุ คนตองรบั ผิดชอบตอ การขาดทุนไมจ ํากดั จาํ นวน

188

กิจการทมี่ เี จา ของคนเดียวและหางหุนสวนจะมีขอเสีย คือกิจการทั้งสองประเภทตองรับผิดชอบ
หน้ีสินอยางไมจํากัดจํานวนเม่ือกิจการขาดทุน การดําเนินงานไมเปนไปอยางตอเน่ือง โดยเฉพาะกรณี
ทเี่ จา ของกจิ การเสียชวี ิตกจิ การเจา ของคนเดยี วมักมีปญหาในดา นการขยายเงินลงทุน

3) บริษัทจํากัด (Corparation) เปนหนวยธุรกิจที่จดทะเบียนเปนนิติบุคคล โดยมีหลายคน
รว มกนั จัดต้ังจะมีขนาดใหญหรือเล็กข้ึนอยูกับจํานวนหุน (Stock) ผูถือหุนเปนเจาของบริษัทรวมกันมีความ
รับผดิ ชอบจํากัดตามจาํ นวนหุนท่ีถือ

4) สหกรณ (Cooperative) เปนหนว ยธุรกิจท่ีจัดตัง้ โดยคนตงั้ แต 10 คน ขึน้ ไป จดทะเบียน
โดยถกู ตองตามกฎหมาย โดยมจี ุดมุง หมายเพือ่ ชว ยเหลือสมาชกิ หรอื ผถู อื หุน ซึ่งตองปฏบิ ัตติ ามกฎระเบียบของ
สหกรณ

5) รัฐวสิ าหกิจ (Public Enterprise) คือ กิจการท่ีรัฐเปนเจาของหรือมีหุนสวนมากกวาครึ่งหน่ึง
ของหุน สวนท้ังหมด สวนใหญเปนธุรกิจดานสาธารณูปโภคหรือกิจการท่ีตองลงทุนสูงใหผลตอบแทนชาและ
เอกชนไมต อ งการลงทุน การดําเนินงานตามระบบราชการจึงมักกอใหเกิดความลาชาและไมมีประสิทธิภาพ
เทา ทค่ี วร

ธรุ กิจทง้ั 5 ประเภททก่ี ลาวมาขางตน สามประเภทแรกเปนธรุ กิจทม่ี งุ แสวงกาํ ไรและสองประเภทหลัง
เปนธรุ กิจที่ไมไดมงุ แสวงหาผลกาํ ไร

สรุป

การผลิต หมายถึง การสรางเศรษฐทรัพยเพ่ือบําบัดความตองการของมนุษยหรือการสรางอรรถ
ประโยชนดวยการเปล่ียนรูป เปล่ียนสถานที่ เลื่อนเวลาใชสอย เปล่ียนโอนกรรมสิทธ์ิ และการใหบริการ
ตาง ๆ สงิ่ ผลติ ของมนุษยเรยี กวาสนิ คา แบง ออกเปน สินคา เศรษฐทรัพยและสินคาไรราคา ในการผลิตจะตอง
อาศัยปจจัยการผลิต 4 อยาง ไดแก ท่ีดิน แรงงาน ทุน และผูประกอบการ มีลําดับข้ันการผลิต 3 ขั้นคือ
การผลิตข้ันปฐมภูมิ ทุติยภูมิ และตติยภูมิ การจะผลิตอะไรมากนอยเทาใดเปนไปตามหลักของอุปสงคและ
อปุ ทานของตลาด และสํานกั งานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ไดแบงประเภทของ
การผลิตในประเทศไทยออกเปน 11 ประเภท

2. การบรโิ ภค

1. ความหมายของการบรโิ ภค
การบริโภคในเชิงเศรษฐศาสตรมหภาคหรือการบริโภคมวลรวม (Aggregate Consumption)
คือการใชจายเพือ่ การบรโิ ภคสินคาทงั้ ประเภทสิ้นเปลืองและคงทนถาวร รวมทั้งบริการตาง ๆ ทุกชนิดรวมกัน
ของทง้ั ระบบเศรษฐกิจ เชน การศกึ ษา การรักษาพยาบาล เปน ตน
2. ประเภทของสินคา เพ่อื การบรโิ ภค
การบริโภคของมนุษยน้นั ตองอาศัยทรัพยากรมาแปรสภาพเปน สนิ คาและบรกิ าร ซ่ึงอาจจําแนกได
ดังนี้ (อเนก เธียรถาวร, 2535 : 18)

189

1) สินคาเพ่ือการผลิตและสินคา เพื่อการบรโิ ภค สนิ คาบางอยา งเปนสนิ คา ของผูผลิต ในขณะ
ท่สี ินคาบางอยา งเปน สินคาของผูบ รโิ ภค เชน จกั รเย็บผา เปนสินคาของผูผลิต เส้ือผาเปนสินคาของผูบริโภค
เปน ตน

2) สินคา คงทน และสนิ คา ไมค งทน
สินคาคงทน คือ สินคาที่เก็บไวใชไดนานเปนป เชน ปากกา นาฬิกา กระเปา บาน

ยานพาหนะตา ง ๆ เปนตน
สนิ คา ที่ไมค งทน คอื สนิ คาทใ่ี ชแลวหมดสน้ิ ไปภายใน 1 ป เชน อาหาร นา้ํ ดม่ื เครอ่ื งสําอาง

เปนตน
3. ปจ จยั ที่กําหนดการบริโภค
ในบางครั้งเราจะพบวา ความสามารถของคนเราในการบริโภค หรือปริมาณการเสนอซ้ือสินคา

และบรกิ ารในชีวติ ประจาํ วันจะแตกตา งกนั ไป ท้ังนี้ขน้ึ อยกู ับปจ จัยหลาย ๆ อยาง ไดแก
1) รายได (Income) นบั เปนปจจัยสําคัญอันดับแรกของมนุษยในการตัดสินใจบริโภคสิ่งใด

สง่ิ หนงึ่ โดยปกติผมู ีรายไดน อยจะมีอตั ราการบริโภคต่าํ กวาผมู ีรายไดมาก แตท ัง้ น้ีอาจจะข้ึนอยูกับปจจัยอื่น ๆ
ดว ย การท่ีรายไดข องผชู ้ือเปล่ียนแปลงไปจะมีผลตอปริมาณการเสนอซื้อดวย กลาวคือ หากรายไดของ ผูซ้ือ
เพม่ิ สูงข้นึ สิง่ อ่นื ๆ คงท่ี ปรมิ าณการเสนอซอื้ ณ แตล ะระดับราคาจะมากขึน้

2) ราคาสนิ คาอื่น ๆ (Price of other Goods) เปน สง่ิ ทีจ่ งู ใจในการตัดสนิ ใจของผูบริโภคให
เลอื กซอื้ สนิ คาไดตามความเหมาะสมแกฐานะของตนเองการทปี่ ริมาณการเสนอซือ้ สนิ คาชนิดหน่งึ เปลย่ี นแปลง
ไป ไมเ พยี งเพราะราคาสนิ คา น้นั เปลย่ี นแปลงเทานัน้ แตอาจจะขน้ึ อยกู บั ราคาสินคา อ่ืน ๆ เปลีย่ นแปลงไปดวย

2.1) ราคาสนิ คาทท่ี ดแทนได (Price of Substitute) เชน สมมติวาขนุนสามารถบริโภค
แทนทุเรียนหมอนทองได หากราคาตอหนวยของขนุนลดลงในขณะท่ีราคาทุเรียนหมอนทองไมเปลี่ยนแปลง
ราคาเปรยี บเทยี บของขนุนตอ ทเุ รียนจะถูกลง ผูบ ริโภคจะลดการบริโภคเรียนหมอนทองลง และหันไปบริโภค
ขนุนมากขึ้น เปนตน ดังน้ัน ปริมาณการเสนอซ้ือของทุเรียนหมอนทอง ณ ทุกระดับราคาจะลดลง ในทาง
ตรงกันขา มหากราคาขนุนเพิม่ สูงขนึ้ ผบู รโิ ภคจะหันมาบริโภคทเุ รียนหมอนทองมากข้ึน ณ ทุกระดับราคาและ
บริโภคขนุนนอ ยลง

2.2) ราคาสนิ คาทใ่ี ชควบคกู ัน (Price of Complement) สินคาบางอยาง ตองใชควบคู
กัน เชน โตะและเกาอ้ี ปากกากับหมึก เปนตน ถาราคาหมึกตอขวดแพงข้ึน ขณะที่สินคาอื่น ๆ อยูคงท่ี
ปริมาณความตอ งการซอ้ื ปากกาจะลดลง ณ ทกุ ระดับราคา ในทางตรงกันขามถาราคาหมึกลดลงปริมาณการ
เสนอซ้อื ปากกาจะสงู ขนึ้ ณ ทกุ ระดบั ราคา

3) รสนิยม (Taste) คอื ความนิยมชมชอบของผบู รโิ ภคในการเลอื กซอื้ สินคา แตละชนิด
ซงึ่ แตกตางกนั ตามลกั ษณะของผบู ริโภคแตละทอ งถิน่ หรอื ตามฤดกู าลท่เี ปล่ยี นแปลงไป

4) การใหเ ครดิต (Credit) หรอื ยทุ ธวิธีการขาย อาทิ การขายสนิ คาดว ยระบบเงินผอนเปนสิ่ง
หน่งึ ทจี่ ูงใจใหคนหนั มาซอ้ื สนิ คามากข้ึน เชน ยานพาหนะตาง ๆ เปนตน

190

5) สภาวะอากาศ มีผลกระทบตอ ปรมิ าณความตองการบริโภคสินคาบางอยาง เชน ปริมาณ
ความตองการซื้อเสอื้ กนั หนาวในฤดูหนาวของภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือจะเพ่ิมสูงข้ึน มีผลกําไร
ราคาเสือ้ กนั หนาวสูงขึน้ ในชว งฤดูหนาว เปนตน

ในกรณขี องอุปสงคตลาดหรือการบรโิ ภคมวลรวมปจจยั ทก่ี าํ หนดจะมมี ากกวากําหนดขางตน อาทิ
1) ปริมาณซ้ือขึ้นอยูกับจํานวนประชากร ตามปกติเม่ือประชากรมีจํานวนเพ่ิมมากข้ึนความ

ตอ งการสนิ คาและบริการจะเพ่ิมตาม แตการเพ่ิมประชากรยังไมเปนการเพียงพอประชากรเหลาน้ีจะตองมี
อาํ นาจซอื้ ดว ยจงึ จะสามารถซือ้ สนิ คา ไดมากขนึ้

2) ปริมาณซ้อื ขึน้ อยกู บั สภาพการกระจายรายไดในระบบเศรษฐกิจ เชน ประเทศทมี่ บี อ นาํ้ มนั บาง
ประเทศปรากฏวา รายไดสว นใหญต กอยใู นมือของคนกลมุ นอย สว นคนกลุมใหญจะมรี ายไดตํา่ มากในสงั คมของ
ประเทศลักษณะนี้การบริโภคจะแตกตางจากประเทศที่มีการกระจายรายไดคอนขางทัดเทียมกัน ถึงแมวา
รายไดเ ฉลีย่ ของทั้งสองประเทศจะอยใู นลกั ษณะใกลเคยี งกนั ก็ตาม

4. การบริโภคและการออม
ในการบริโภคของคนเราน้ันจะตองอาศัยเงินที่มาจากรายไดเปนสวนใหญ แตถาเรานํารายได

ท้ังหมดมาใชในการบริโภค เม่ือถึงเวลาจําเปนหรือในยามเดือดรอนจะกอใหเกิดปญหายุงยาก เชน
เกิดภาวการณเจบ็ ปวยในครอบครัว การศึกษาของบุตรที่ตองใชเงินมาก สงเคราะหญาติที่เดือดรอน เปนตน
คนเราจึงจาํ เปนตองเหลือรายไดสวนหน่ึงไวเ พอื่ รองรบั ความจาํ เปนดงั กลา ว เงนิ สวนนี้ คอื เงินออม ซง่ึ เปน เงิน
ทีเ่ หลือจากการใชจ า ยดวยการประหยดั หรือเก็บออมไวใ นสถาบันการเงนิ ซึ่งกอ ใหเ กดิ ประโยชนหลายประการ
คือ (อเนก เธียรถาวร, 2542 : 25)

1) เพ่อื เกบ็ ไวใ ชจายในยามจําเปน คือ เงินรายไดท เี่ กบ็ ไวส าํ หรับรบั รองความจําเปนในครอบครัว
เชน สมาชกิ ในครอบครวั เจ็บปว ย เปนตน

2) เพ่ือใชจายในอนาคต เปนเงินรายไดที่เก็บไวสําหรับสิ่งท่ียังไมเกิดในปจจุบันแตจะเกิด
ในอนาคต เชน เม่อื ยามแกจ ะตองมเี งนิ สวนหน่งึ ไวส าํ หรับใชจา ย หรือเพ่ือการศึกษาของบุตร เปนตน

3) เพ่ือใหเกิดดอกผลงอกเงย คือ การนําเงินไปฝากกับสถาบันการเงิน การซ้ือหุน การซ้ือ
พันธบตั รรัฐบาล การนาํ เงนิ ไปลงทุน ซึ่งไดผ ลตอบแทนเปนดอกเบ้ยี หรือกําไร

4) เพื่อประโยชนทางเศรษฐกิจสวนรวม คือ เงินออมของประชาชนในสถาบันการเงิน รัฐบาล
สามารถกูเงินมาลงทนุ ขยายการผลิตมากข้นึ มีผลตอ การจา งงานในประเทศมากข้นึ ทําใหป ระชาชนมเี ศรษฐกิจ
ดขี น้ึ

สรปุ

การบริโภค หมายถงึ การใชจายเพือ่ การบริโภคสินคาและบรกิ ารตา ง ๆ ในระบบเศรษฐกิจการบรโิ ภค

จะมากหรอื นอ ยขน้ึ อยกู บั ปจ จยั หลาย ๆ อยา ง และสวนหนงึ่ ท่ีเหลือจากการบรโิ ภคก็คอื เงนิ ออม

191

3. การแบง สรรหรือการกระจาย (Distribution)
1. ความหมายของการแบงสรรหรอื การกระจาย
การแบงสรร หมายถึง การแบงสรรผลผลิตจากผูผลิตไปยังผูบริโภคและแบงปนรายไดไปยัง

ผเู กย่ี วขอ งกับการผลติ การแบง สรรจําแนกออกเปน 2 ประเภท คือ
1) การแบงสรรสินคาและบริการท่ีผลิตมาไดไปยังผูบริโภค เชน ชาวสวนขายผลไมใหกับ

ผบู รโิ ภคหรอื ชา งตดั ผมบรกิ ารตดั ผมแกล ูกคา เปน ตน
2) การแบงสรรใหเ จาของปจจัยการผลติ ดงั น้ี

ปจจัยการผลติ ผลตอบแทนท่ีไดรับ
ทีด่ นิ คา เชา (rent)

แรงงาน คา จา ง (wages)
ทนุ ดอกเบย้ี (interests)
ผูป ระกอบการ กําไร (profit)

2. ความไมเทา เทียมกนั ของรายได
การแบงสรรรายไดไปยังกลุมคนตาง ๆ ในสังคม มักกอใหเกิดความไมเทาเทียมกันของรายได

มสี าเหตมุ าจาก
1) ความไมเทาเทียมกันในกําเนิดและทรัพยสินเกิดจากพ้ืนฐานและฐานทางเศรษฐกิจของ

ครอบครัวแตกตางกัน เชน คนท่ีเกิดมาในครอบครัวท่ีร่ํารวยยอมมีฐานะทางเศรษฐกิจสูงกวาคนที่เกิดใน
ครอบครัวทย่ี ากจน เปน ตน

2) ความไมเ ทา เทียมกนั ในการทาํ งาน เกิดจากการมหี นา ท่ีความรับผิดชอบในการทํางานแตกตาง

กัน เชน ผอู าํ นวยการโรงเรยี นมรี ายไดสูงกวานกั การภารโรง เปนตน
3) ความไมเทาเทียมกันในความรู คือ บุคคลที่มีความรูเฉพาะดาน ซึ่งไมอาจทดแทนกันได เชน

อาชพี แพทย วิศวกร ชางเจยี ระไนเพชรพลอย จะมรี ายไดส งู เปน ตน

4) ลักษณะของอุปสงคอ ุปทาน คอื ความสัมพนั ธร ะหวางปรมิ าณความตองการและปริมาณเสนอ
ขายไมสมดุลกัน เชน อุปสงคของแรงงานในกลุมประเทศแถบตะวันออกกลางสูงมากในขณะที่อุปทานของ
แรงงานมนี อ ยกวาจึงทําใหค าจา งแรงงานในประเทศเหลา นีส้ งู เปนตน

5) การกระจายการบริการของรัฐในดานสาธารณูปโภคและความเจรญิ ในดา นตา ง ๆ ไมท่ัวถึง เชน
ถนนหนทาง ระบบการส่อื สารโทรคมนาคมสาธารณูปโภคตาง ๆ ทําใหบริเวณนั้นมีความเจริญทางเศรษฐกิจ
ประชาชนมรี ายไดส งู เปน ตน

ดังนั้นรัฐบาลของประเทศตาง ๆ จึงหาวิธีการจัดระบบเศรษฐกิจเพื่อใหมีการกระจายรายไดไปสู
ประชาชนอยา งเปน ธรรมและท่ัวถงึ กนั กลาวคือ ประเทศท่ีใชระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยม เอกชนมีเสรีภาพ
ในการผลติ และการบริโภคอยางเต็มทกี่ อ ใหเกดิ รายไดใ นทรัพยสนิ มาก รฐั จะเรยี กเก็บภาษใี นอตั ราสงู ประเทศ

ที่ใชระบบเศรษฐกิจแบบสังคมนิยมรัฐจะควบคุมการใชปจจัยการผลิตและกระจายรายไดไปยังประชาชน

192

อยางเปนธรรม สวนประเทศท่ีใชระบบเศรษฐกิจแบบผสม เชน ประเทศไทยจะมีมาตรการในการกระจาย
รายไดอยางเปน ธรรมดวยการใชม าตรการทางภาษี การจดั สวสั ดกิ ารแกผ ูม ีรายไดนอย การควบคุมราคาสินคา
เปน ตน

สรุป

การแบง สรรหรือการกระจาย หมายถึง การแบงสรรผลผลติ จากผูผลิตไปยังผูบริโภคและการแบงปน
รายไดไ ปยงั เจา ของปจจัยการผลิตในรูปของ คาเชา คา จาง ดอกเบีย้ กาํ ไร ในการแบงสรรอาจจะเกิดความไม
เทา เทยี มกันของรายได ซึง่ เปน หนาท่ีของรฐั ทีจ่ ะตอ งดแู ลการกระจายรายไดไปสูกลมุ คนตา ง ๆ อยางทว่ั ถึงและ
เปน ธรรม

4. การแลกเปล่ียน (Exchange)
1. ความหมายของการแลกเปลี่ยน
การแลกเปล่ียน หมายถึง การเปลี่ยนความเปนเจาของในสินคาและบริการ โดยการโอนหรือ

การยายกรรมสิทธ์ิ หรือความเปนเจาของ (Ownership) ระหวางบคุ คลหรอื ธรุ กจิ
2. วิวฒั นาการของการแลกเปลี่ยน
การแลกเปลย่ี นมวี ิวัฒนาการ 3 ระยะ คอื
1) การแลกเปลย่ี นสิ่งของกับส่ิงของ มักเกิดข้ึนในสังคมที่มีความสัมพันธกันอยางใกลชิด เชน

ในสงั คมสมัยโบราณหรือในสังคมชนบท โดยการนําเอาสินคาและบริการมาแลกเปล่ียนกันโดยตรงไมตองมี
ส่อื กลางในการแลกเปล่ยี น เชน ชาวนาเอาขาวมาแลกกับปลาของชาวประมง เปนตน

ระบบการแลกเปลยี่ นสินคาตอสนิ คาจะมีขอเสยี ในเรือ่ งความตอ งการไมตรงกัน ทําใหเกดิ ความไม
คลอ งตวั ในการแลกเปล่ยี น เชน ชาวนาอาจจะไมต องการปลา แตตองการนาํ ขา วไปแลกผาจึงตองไปหาบุคคล
ทม่ี คี วามตองการตรงกนั การแลกเปลี่ยนจึงจะเกิดขึ้นได อีกประการหนง่ึ คอื มลู คาส่ิงของทีน่ าํ มาแลกเปลี่ยนกัน
อาจจะมมี ลู คา หรอื สดั สว นไมเ ทา กันทาํ ใหเ กดิ ความไมยุตธิ รรมในการแลกเปลี่ยน

2) การใชเงินเปนสอื่ กลาง เนื่องจากความไมสะดวกและคลองตัวในการแลกเปล่ียนสินคากับ
สินคาและความตองการไมตรงกัน ทําใหมนุษยคิดส่ือกลางในการแลกเปลี่ยน เปนการแลกเปลี่ยนระหวาง
สิ่งของและเงิน ไดแก การแลกเปล่ียนซ้ือขายสินคาและบริการในสังคมปจจุบัน เงินในยุคแรก ๆ ที่มนุษย
นํามาใชในการแลกเปลี่ยนอาจอยูในรูปของเปลือกหอย โลหะ แรธาตุ หรือส่ิงของตาง ๆ ที่สังคมน้ันยอมรับ
ทําใหการแลกเปลยี่ นน้นั มคี วามคลองตวั มากยง่ิ ข้นึ

3) การใชต ราสารอยางอนื่ แทนเงินหรอื การใชเครดิต เน่อื งจากตลาดในระบบเศรษฐกิจมีความ
ซบั ซอนมากย่ิงขึน้ การซือ้ ขายแลกเปล่ียนจงึ ไดพ ัฒนาจากระบบการใชเ งนิ เปน สือ่ กลางมาเปนระบบการใชตรา
สารอยางอื่นแทนเงิน หรือการซื้อขายแลกเปล่ียนโดยผานระบบเครดิต โดยการใชเช็ค ใชตั๋วแลกเงินหรือ
บัตรเครดิตตาง ๆ ระบบเครดิตชวยในการแลกเปล่ียนสินคาและบริการระหวางผูผลิต (Producers) หรือ
หนวยธรุ กจิ (Business) กับผบู ริโภคหรอื ครัวเรอื น (Households) เปน ไปอยา งรวดเร็ว