สังคมศึกษา สค31001 ม.ปลาย

93

2. สวนท่ีเปนบริเวณท่ีอยูอาศัยภายในกําแพงเมือง เริ่มต้ังแตคูเมืองเดิมไปทางทิศตะวันออก
จนจดคเู มืองทีข่ ดุ ใหมหรือคลองรอบกรงุ ประกอบดวย คลองบางลําพู และคลองโองอาง และเพ่ือสะดวกใน
การคมนาคม โปรดใหขดุ คลองสองคลอง คอื คลองหลอด 1 และคลองหลอด 2 เช่อื มคูเมอื งเกากบั คูเมอื งใหม
ติดตอถึงกัน ตามแนวคลองรอบกรุงนี้ ทรงสรางกําแพงเมือง ประตูเมืองและปอมปราการข้ึนโดยรอบ
นอกจากน้ียังโปรดใหส รา งถนน สะพาน และสถานทอี่ น่ื ๆ ทีจ่ าํ เปน ราษฎรที่อาศัยอยูในสวนนี้ประกอบอาชีพ
คาขายเปน หลกั

3. สวนที่เปนบริเวณที่อยูอาศัยนอกกําแพงเมือง มีบานเรือนตั้งอยูริมคลองรอบกรุง เปนหยอม ๆ
กระจายกนั ออกไป คลองสาํ คญั ที่โปรดใหขุดขึ้น คอื คลองมหานาค ราษฎรในสวนน้ปี ระกอบอาชีพการเกษตร
และผลิตสนิ คา อตุ สาหกรรมทางชา งประเภทตาง ๆ

สําหรบั การสรางพระบรมมหาราชวังน้ัน นอกจากจะใหสรางปราสาทราชมณเฑียรแลว ยังโปรดให
สรางวดั พระศรรี ตั นศาสดาราม (วดั พระแกว) ข้นึ ภายในวังดว ย เหมอื นวดั พระศรสี รรเพชญสมัยกรุงศรีอยุธยา
แลวใหอ ัญเชิญพระแกวมรกตมาประดิษฐานเปนสิริมงคลแกกรุงเทพมหานคร และพระราชทานนามใหมวา
พระพทุ ธมหามณรี ตั นปฏิมากร สําหรับพระนครเม่ือสรางเสรจ็ สมบูรณใ นป พ.ศ. 2328 แลว จดั ใหมกี ารสมโภช
และพระราชทานนามพระนครใหมวา กรุงเทพมหานครบวรรัตนโกสินทร มหนิ ทรายุธยามหาดิลก ภพนพรตั น
ราชธานบี ุรีรมยอดุ มราชนิเวชมหาสถาน อมรพมิ านอวตาลสถติ สักกะทัศติยวศิ นกุ รรมประสทิ ธิ์แตต อมาในสมัย
รัชกาลท่ี 4 ทรงเปลย่ี น จากบวรรตั นโกสินทร เปน อมรรัตนโกสินทร สืบมาจนปจ จบุ ัน

สภาพภูมิประเทศ
สภาพภูมิประเทศของกรุงรัตนโกสินทรนั้นตั้งอยูบริเวณแหลมยื่นลงไปในแมน้ําเจาพระยาฝง
ตะวนั ออก มีแมนา้ํ เจาพระยาไหลผานลงมาจากทางเหนือผา นทางตะวันตกและใตกอนที่จะมุงลงใตสูอาวไทย
ทําใหด คู ลา ยกับกรุงศรอี ยธุ ยา รัชกาลที่ 1 โปรดเกลาใหข ุดคูพระนครตั้งแตบางลําพูไปถึงวัดเลียบ ทําใหกรุง-
รัตนโกสินทรมีสภาพเปนเกาะสองช้ัน คือสวนที่เปนพระบรมมหาราชวังกับสวนระหวางคูเมืองธนบุรี
(คลองคเู มืองเดิม) กับคพู ระนครใหม ในขณะเดียวกนั ไดม กี ารสรา งพระบรมมหาราชวงั แบบงาย ๆ เพ่ือใชประกอบ
พระราชพิธีบรมราชาภิเษก พอประกอบพิธีแลวจึงร้ือของเกาออกและกออิฐถือปูน สวนกําแพงพระนครน้ัน
นาํ อิฐจากกรุงศรีอยธุ ยามาใชส รา งและถอื วา มชี ยั ภมู ิชนั้ เย่ียมในการปองกันศึกในสมัยนั้น คือ พมา เพราะไดมี
น้ําเจาพระยาขวางทางตะวันตก อีกทั้งกรุงธนบุรีเดิมก็สามารถดัดแปลงเปนคายรับศึกไดแตเหตุการณ
ที่พมาเขาเหยียบชานพระนครก็ไมเคยเกิดขึ้นสักครั้ง เปนท่ีสังเกตเห็นไดวา การสรางกรุงรัตนโกสินทรน้ัน
เปน การลงหลกั ปก ฐานของคนไทยอยา งเปนทางการหลังกรงุ แตก เพราะมีการสรา งปราสาทราชมณเฑียรทสี่ วยสด
งดงามจากสมยั ธนบรุ ี ทั้ง ๆ ท่ขี ณะน้นั เกิดสงครามกบั พมาคร้งั ใหญ

การขยายพระนคร
การขยายพระนครนั้นเรมิ่ ในรชั กาลที่ 4 เมือ่ มกี ารขุดคลองผดุงกรุงเกษมข้ึน พรอมสรางปอมแตไมมี
กําแพง นอกจากนั้นยังมีการตัดถนนเจริญกรุงและพระรามส่ีหรือสมัยน้ันเรียกถนนตรง ทําใหความเจริญ
ออกไปพรอ มกับถนน ก็สรุปไดว าในรัชกาลที่ 4 เมืองไดขยายออกไปทางตะวันออก ในรัชกาลท่ี 5 ความเจริญ

94

ไดตามถนนราชดําเนินไปทางเหนือพรอมกับการสรางพระราชวังดุสิตขึ้น กําแพงเมืองตาง ๆ เริ่มถูกรื้อ
เนอ่ื งจากความเจริญและศกึ ตาง ๆ เร่มิ ไมม แี ลว ความเจรญิ ไดตามไปพรอมกับวังเจา นายตาง ๆ นอกพระนคร
ทงุ ตา งๆ กลายเปนเมือง ในสมัยรัชกาลท่ี 6 ไดเกดิ สะพานขามแมนํ้าเจาพระยาแหงแรก เปนสะพานขามทาง
รถไฟช่ือสะพานพระรามหก พอมาถึงรัชกาลท่ี 7 ฝงกรุงธนบุรีกับพระนครไดถูกเชื่อมโดยสะพานปฐมบรม
ราชานุสรณ (สะพานพทุ ธ) ทําใหป ระชาชนเกิดความสะดวกข้นึ มามากในการสัญจรเมื่อเกิดสงครามโลกครั้งท่ี
สองในรชั กาลที่ 8 พระนครถูกโจมตีทางอากาศจากฝายสมั พันธมติ รบอ ยครง้ั แตพ ระบรมมหาราชวังปลอดภัย
เน่ืองจากทางเสรีไทยไดระบุพิกัดพระบรมมหาราชวังมิใหมีการยิงระเบิด เม่ือส้ินสงครามแลวพระนคร
เริ่มพัฒนาแบบไมหยดุ เกดิ การรวมจังหวัดตา ง ๆ เขา เปนกรงุ เทพมหานคร และไดเปนเขตปกครองพิเศษหน่ึง
ในสองแหงของประเทศไทย

พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธเลศิ หลานภาลยั (รชั กาลที่ 2) เสด็จพระราชสมภพเมอ่ื วันท่ี 24 กมุ ภาพันธ
พ.ศ. 2310 พระนามเดิมวา ฉิม เปนพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช
พระองคท รงใฝพ ระทยั ในศลิ ปวฒั นธรรมมาก ทงั้ ทางดา นวจิ ติ รศิลปและวรรณคดีพระองคไดรับการยกยองวา
เปนกษัตริยผูเปนอัครศิลปน ทรงสรางและบูรณะวัดวาอารามจํานวนมาก ท่ีสําคัญท่ีสุดคือโปรดเกลาฯ ให
บูรณะ วัดสลักใกลพระราชวังเดิมฝงธนบุรี จนยิ่งใหญสวยสงากลายเปนวัดประจํารัชกาลของพระองคและ
พระราชทานนามวา “วัดอรุณราชวรารามมหาวิหาร” ความเปนศิลปนเอกของพระองคเห็นไดจากการ
ทพ่ี ระองคท รงแกะสลักบานประตหู นาวดั สุทัศนฯ ดว ยพระองคเ อง ผลงานอันวิจติ รชิ้นนป้ี จจบุ นั เก็บรักษาไวท่ี
พพิ ิธภัณฑส ถานแหง ชาตกิ รงุ เทพฯ นอกจากฝพ ระหตั ถเ ชิงชางแลว รัชกาลที่ 2 ยงั ทรงพรอ มอจั ฉริยภาพในทาง
กวีดวย พระราชนิพนธช้ินสาํ คญั ของพระองค บทละครเรอื่ ง อเิ หนา และรามเกียรต์ิ

นอกจากทรงพระราชนพิ นธดวยพระองคเ องแลว ยังไดช ือ่ วาเปนองคอุปถัมภบรรดาศลิ ปน และกวดี วย
ยุคน้จี งึ เรียกไดวา เปนยุคสมัยทกี่ วรี ุงเรืองท่ีสดุ กวเี อกที่ปรากฏในรัชกาลของพระองค คือ พระศรีสุนทรโวหาร
(ภู) ทีค่ นไทยทว่ั ๆ ไปเรยี กวา “สุนทรภู”

ในดานการตางประเทศ พระองคทรงไดเร่ิมฟนฟูความสัมพันธกับประเทศตะวันตกใหม หลังจาก
หยุดชะงักไปตง้ั แตสมัยสมเด็จพระนารายณมหาราช โดยมีพระบรมราชานุญาตใหโปรตุเกสเขามาต้ังสถานทูต
ไดเปน ชาติแรก

พระบาทสมเด็จพระน่งั เกลา เจา อยหู วั (รชั กาลท่ี 3) เสด็จพระราชสมภพ เมื่อวันท่ี 31 มีนาคม พ.ศ.
2330 มพี ระนามเดิมวา พระองคเ จา ทบั เปน พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพทุ ธเลิศหลา นภาลยั และเจา
จอมมารดาเรียบ เปนกษัตริยผูทรงเครงครัดในศาสนาพุทธ ชาวตะวันตกมักมองวาพระองคตึงและตอตาน
ศาสนาอืน่ แมก ระน้นั ก็ทรงอนญุ าตใหมิชชนั่ นารีจากอเมริกานาํ แพทยแ ผนตะวันตกเขา มาเผยแพรไ ด

ความจริงในสมัยรัชกาลที่ 3 ประเทศสยามตองรับบรรดาทูตตาง ๆ จากชาติตะวันตกที่เขามาทํา
สัญญาทางการคาบางแลว โดยเฉพาะการมาถึงของเซอรจอหน เบาริ่ง จากอังกฤษที่เขามาทําสัญญาเบาร่ิง
อนั สง ผลอยางใหญหลวงตองานประเทศสยามในเวลาตอมา อยางไรก็ตามผลจากการเปดประเทศมาปรากฎ
อยา งเดนชัดในสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลท่ี 4 ซึ่งทรงสนพระทัยในศิลปะวิทยาการ
ของตะวันตกมาก พระองคท รงศกึ ษาวิชาการตาง ๆ อยา งแตกฉาน ทรงเขา ใจภาษาบาลเี ปนอยางดีต้ังแตค รั้งท่ี

95

ออกผนวชเปนเวลาถึง 27 พรรษากอนทรงข้ึนครองราชย สวนภาษาอังกฤษนั้นทรงไดเรียนกับมิชชันนารี
จนสามารถตรสั ไดเ ปน อยา งดี นอกจากนยี้ งั มีความรูในวทิ ยาศาสตรแ ขนงตาง ๆ โดยเฉพาะดาราศาสตรในยุค
สมัยของพระองค ขนมธรรมเนียมตาง ๆ ในราชสํานักไดเปล่ียนไปมาก เชน การแตงกายเขาเฝาของขุนนาง
ทรงใหสวมเสื้อผาแบบตะวันตกแทนที่จะเปลือยทอนบนเชนสมัยกอน หรือยกเลิกประเพณีหมอบคลาน
เปนตน

สวนในดา นการศาสนานั้นทรงต้ัง นกิ ายธรรมยตุ ิขนึ้ มา ซ่ึงเปนการเรม่ิ ตนการรวมอํานาจของคณะสงฆ
ซงึ่ เคยกระจดั กระจายทั่วประเทศใหเขามาอยทู ส่ี วนกลาง พระองคนับวาทรงเปนกษัตริยผูมีวิสัยทัศนยาวไกล
และทรงตระหนกั ถงึ ภยั จากลัทธิลา อาณานิคมของประเทศตะวันตก ซึง่ ในเวลานัน้ เขายดึ ครองประเทศเพื่อนบาน
ของสยามจนหมดส้ินแลว พระองคทรงมีพระราชดําริวา ความเขมแข็งแบบตะวันออกของสยามไมสามารถชว ย
ใหป ระเทศรอดพนจากการตกเปนอาณานิคมได จึงทรงเนนใหประเทศสยามพัฒนาใหทันสมัยเพื่อลดความ
ขัดแยงกับชาตติ ะวันตก

ยุคสมัยนี้กลาวไดวาประเทศสยามเร่ิมหันทิศทางไปสูตะวันตกแทนที่จะแข็งขืนอยางประเทศเพ่ือน
บา น ซึง่ ถึงทีส่ ดุ แลวก็ไมอาจสูความไดเปรียบทางเทคโนโลยีของชาติตะวันตกไดในราชสํานักทรงจางครูฝร่ัง
มาสอนภาษาใหแ กพระราชโอรสและพระราชธิดา สวนภายนอกมีชาวตางประเทศจํานวนมากที่มาประกอบ
กิจการในเมืองสยาม สมยั น้มี ีหนังสอื พมิ พภาษาไทยออกมาเปน คร้งั แรก นน่ั คอื บางกอกรีคอดเดอรของหมอ-
บดั เลย 

พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 4) เสด็จพระราชสมภพเมื่อวันท่ี 18 ตุลาคม
พ.ศ. 2347 เปน พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลศิ หลานภาลัย และสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรม
ราชินี มีพระนามเดิมวา เจาฟามหามาลา เมื่อพระชมมายุได 9 พรรษา ไดรับสถาปนาเปนเจาฟามงกุฎ
มพี ระราชอนุชารวมพระราชมารดา คือ เจาฟาจุฬามณี ซึ่งตอมาไดรับสถาปนาเปนพระบาทสมเด็จพระปน-
เกลา เจา อยหู ัว เมื่อพระชนมายไุ ด 21 พรรษา ไดอ อกผนวชตามประเพณแี ละอยูในเพศบรรพชติ ตลอดรัชสมัย
รชั กาลท่ี 3 เม่ือรชั กาลท่ี 3 สวรรคตจึงไดล าสิกขามาขน้ึ ครองราชยส มบตั ิ

ระหวางทท่ี รงผนวช ประทับอยูท่ีวัดมหาธาตุ แลว ทรงยายไปอยูวดั ราชาธิวาส (วัดสมอราย) พระองค
ไดทรงต้ังคณะสงฆ ช่ือ “คณะธรรมยุตินิกาย” ข้ึน ตอมาทรงยายไปอยูวัดบวรนิเวศวิหารไดรับแตงตั้งเปน
พระราชาคณะ และไดเปนเจาอาวาสวดั บวรนเิ วศองคแรก ทรงรอบรูภาษาบาลีและแตกฉานในพระไตรปฎก
นอกจากนั้น ยังศึกษาภาษาลาติน และภาษาอังกฤษจนสามารถใชงานไดดี ในรัชสมัยของพระองค อังกฤษ
สหรฐั อเมริกา และฝร่ังเศส ตา งกส็ ง ทตู มาขอทาํ สนธสิ ัญญาในเรื่องสิทธสิ ภาพนอกอาณาเขตใหแกคนในบังคับ
ของตน และสทิ ธกิ ารคาขายเสรี ตอ มาไทยไดท าํ สัญญาไมตรีกับประเทศนอรเวย เบลเย่ียมและอิตาลี และได
ทรงสง คณะทูตออกไปเจรญิ พระราชไมตรีกับตางประเทศ นับเปนคร้ังที่สองของไทย นับตอจากสมัยสมเด็จ-
พระนารายณมหาราช โดยไปยงั ประเทศอังกฤษ และฝรง่ั เศส

ทรงจา งชาวยุโรปมารบั ราชการในไทย ในหนาทีล่ ามแปลเอกสารตํารา ครฝู ก วชิ าทางทหารและตาํ รวจ
และงานดา นการชาง ทรงตงั้ โรงพิมพของรัฐบาล ต้งั โรงกษาปณเพื่อผลิตเงินเหรียญ แทนเงินพดดวงและเบ้ีย
หอยทีใ่ ชอ ยเู ดิม มโี รงสไี ฟ โรงเล่ือยจักร เปดท่ีทําการศุลกากร ตัดถนนสายหลัก ๆ ไดแก ถนนบํารุงเมือง

96

ถนนเฟองนคร ถนนเจริญกรุง และถนนสีลม มีรถมาขึ้นใชครั้งแรกขุดคลองผดุงกรุงเกษม คลองมหาสวัสด์ิ
คลองภาษีเจริญ คลองดาํ เนินสะดวก และคลองหัวลําโพง

ดานการปกครอง ไดจัดต้ังตํารวจนครบาล ศาล แกไขกฎหมายใหทันสมัย ใหเสรีภาพในการนับถือ
ศาสนาดานศาสนา ไดส รางวัดราชประดษิ ฐ วดั มงกุฎกษตั รยิ ารามและวดั ปทุมวนาราม เปนตน ทรงเช่ียวชาญ
ทางโหราศาสตร สามารถคํานวนการเกิดจันทรุปราคา และสุริยุปราคาไดอยางแมนยํา ทรงคํานวณการเกิด
สุริยุปราคาหมดดวงในวันขึ้น 1 คํ่า เดือน 10 ป พ.ศ. 2411 ณ ตําบลหวากอ (คลองวาฬ) จังหวัด
ประจวบคีรขี ันธ ไดอ ยา งถูกตอ ง

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 5) เสด็จพระราชสมภพ เมื่อวันที่ 20
กนั ยายน พ.ศ. 2396 มพี ระนามเดิมวา เจา ฟาจุฬาลงกรณ เปนพระราชโอรสในพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา-
เจาอยูหวั และสมเด็จพระเทพศริ ินทรามาตย กอ นขน้ึ ครองราชยท รงดาํ รงพระยศเปนกรมขนุ พนิ ิตประชานาถ

พระองคไ ดทรงสรางความเจริญรงุ เรอื งใหแ กป ระเทศนานปั การ ทรงบรหิ ารประเทศกาวหนา ทัดเทยี ม
นานาอารยประเทศ ทรงประกาศเลิกทาส ปรับปรุงระบบการศาล ต้ังกระทรวงยุติธรรม ปรับปรุงกฎหมาย
ตาง ๆ สง เสรมิ การศึกษาอยางกวางขวางในหมูประชาชนทั่วไป ตั้งกระทรวงธรรมการ ต้ังโรงเรียนฝกหัดครู
สง นกั เรยี นไทยไปศึกษาในยุโรป สรา งการรถไฟ โดยทรงเปดเสนทางเดินรถไฟสายกรุงเทพฯ ถึงนครราชสีมา
เมอ่ื วนั ที่ 9 มนี าคม พ.ศ. 2421 สรา งโรงไฟฟาจัดใหมีการเดินรถรางขึ้นในกรุงเทพฯ จัดต้ังการ ไปรษณียโทร
เลข เมือ่ พ.ศ. 2421 สรา งระบบการประปา ฯลฯ

ดานการตางประเทศ ทรงมีวิสัยทัศนกวางไกลย่ิงนัก ไดทรงนําประเทศไทยใหรอดพนจากการเปน
เมืองข้ึนของชาติตะวันตกไดตลอดรอดฝง โดยดําเนินการผูกสัมพันธไมตรีกับประเทศมหาอํานาจ เพ่ือคาน
อํานาจ พระองคไดเสดจ็ ประพาสยุโรป ถึงสองครัง้ ไดเสด็จเยือนประเทศ ฝร่ังเศส รัสเซีย เยอรมนี อังกฤษ
ออสเตรีย ฮังการี เบลเยี่ยม อิตาลี สวีเดน และเดนมารก เมื่อป พ.ศ. 2440 ทรงแตงตั้งราชทูตไปประจํา
ประเทศตางๆ ในป พ.ศ. 2424 ไดแก อิตาลี เยอรมัน เนเธอรแลนด เบลเย่ียม ออสเตรีย ฮังการี เดนมารก
สวีเดน โปรตุเกส นอรเวย และสเปน อังกฤษ ในป พ.ศ. 2425 สหรัฐอเมริกาในป พ.ศ. 2427 รัสเซียในป
พ.ศ. 2440 และญ่ปี ุน ในป พ.ศ. 2442

พระองคท รงปกครองอาณาประชาราษฎร ใหเปน สุขรม เย็นโปรดการเสดจ็ ประพาสดวยตนเอง เพอ่ื ให
ไดท รงทราบความเปนอยทู ีแ่ ทจ ริงของพสกนกิ ร ทรงสนพระทยั ในวิชาความรู และวทิ ยาการแขนงตาง ๆ อยาง
กวา งขวาง และนํามาใชบ ริหารประเทศใหเ จริญรดุ หนาอยางรวดเร็ว พระองคจึงไดรับถวายพระราชสมัญญา
นามวา สมเด็จพระปยมหาราช

ดานการพระศาสนาทรงทํานุบํารงุ และจดั การใหเหมาะสมเจรญิ รุงเรือง ทรงสถาปนามหาจุฬาลงกรณ
ราชวิทยาลัยขน้ึ ณ วัดมหาธาตุ และมหามงกุฎราชวิทยาลัยขึ้น ณ วัดบวรนิเวศวิหารเพ่ือใหเปนสถานศึกษา
พระปริยัติธรรม และวิชาการชั้นสูง นอกจากน้ัน ยังทรงสรางวัดเทพศิรินทราวาส และวัดเบญจมบพิตร
ซ่ึงนบั วาเปนสถาปตยกรรมที่งดงามย่งิ แหง หนึง่ ของกรงุ เทพฯ

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลท่ี 6) เสด็จพระราชสมภพเมื่อวันที่ 1 มกราคม
พ.ศ. 2423 มีพระนามเดิมวา สมเดจ็ เจา ฟามหาวชริ าวุธ เปน พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา-

97

เจา อยูหวั และสมเดจ็ พระศรีพชั รินทราบรมราชินนี าถ ไดร บั สถาปนาเปนสมเด็จเจาฟา กรมขุนเทพทวาราวดี
เม่ือพระชนมายุได 8 พรรษา เม่ือพระชนมายุได 11 พรรษา ไดเสด็จไปศึกษาวิชาการท่ีประเทศอังกฤษ
ทรงศึกษาในมหาวทิ ยาลัยออกซฟอรด และศกึ ษาวชิ าการทหารบกที่โรงเรียนนายรอยแซนดเฮิสต ไดรับสถาปนา
เปนสมเดจ็ พระบรมโอรสาธิราชสยามมกฎุ ราชกมุ าร เมอื่ ป พ.ศ. 2437

เสด็จกลับประเทศไทยแลว ทรงเขารับราชการในตําแหนงจเรทัพบก และทรงบัญชาการทหารมหาดเล็ก
ดาํ รงพระยศพลเอก

เสด็จขึ้นครองราชยสมบัติ เม่ือวันที่ 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 ไดทรงปรับปรุงดานการศึกษาของไทย
โปรดใหตราพระราชบญั ญัติ ประถมศกึ ษา ใหเ ปน การศกึ ษาภาคบังคบั ทรงตง้ั กระทรวงการทหารเรือ กองเสือปา
และกองลูกเสอื โรงพยาบาลจฬุ าลงกรณ กรมศลิ ปากร โรงไฟฟา หลวงสามเสน คลังออมสนิ กรมสถิตพิ ยากรณ
กรมสรรพากร กรมตรวจเงนิ แผนดิน กรมมหาวิทยาลัย กรมรถไฟหลวง และเปด เดินรถไฟไปเช่อื มกับมลายู
ตง้ั สถานเสาวภาและกรมรา งกฎหมาย ทรงเปลย่ี นการใชรตั นโกสนิ ทรศ ก (ร.ศ.) เปน พุทธศกั ราช (พ.ศ.)

พระองคไดทรงปลูกฝง ความรกั ชาติใหเกิดข้ึนในหมูประชาชาวไทย ทรงเปนศิลปนและสงเสริมงาน
ประพันธเปนอยางมาก ทรงเปนผนู าํ ในการประพนั ธว รรณคดีไทย ท้ังท่ีเปนรอยแกวและรอยกรอง ทรงเขียน
หนงั สือทางดานประวัตศิ าสตร และดานการทหารไวเปน จาํ นวนมากประมาณถงึ 200 เครือ่ ง พระองคจึงไดรับ
ถวายพระราชสมญั ญานามวา สมเด็จพระมหาธีรราชเจา ทรงเปน นกั ปราชญท่ีย่ิงใหญพระองคหนึ่งของไทย

การปกครองประเทศไดทรงเจริญรอยตามสมเด็จพระราชบิดา สานตองานที่ยังไมเสร็จสิ้นในรัชสมัย
ของพระองคไ ดเ กิดสงครามโลกครง้ั ที่ 1 โดยมีสมรภูมิอยูในทวีปยุโรป ทรงตัดสินพระทัยประกาศสงครามกับ
เยอรมัน โดยเขารวมกับสัมพันธมิตรไดสงทหารไทยไปรวมรบ ณ ประเทศฝรั่งเศส ผลท่ีสุดไดเปนฝายชนะ
สงคราม ทําใหไทยไดรับการแกไขสนธิสัญญา ทีไ่ ทยเสยี เปรยี บตางประเทศไดเ ปนอันมาก

พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 7) เสด็จพระราชสมภพเมื่อวันท่ี 8 พฤศจิกายน
พ.ศ. 2436 มีพระนามเดิมวาสมเด็จเจาฟาประชาธิปกศักดิเดชน เปนพระราชโอรส พระองคเล็กของ
พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจา อยูหัว และสมเดจ็ ศรีพชั รนิ ทราบรมราชนิ นี าถไดรับสถาปนาเปนกรมขุน-
สุโขทัยธรรมราชา เม่ือพระชนมายุได 12 พรรษา ไดเสด็จไปศึกษาวิชาการทหารบกที่ประเทศอังกฤษ และ
ฝรั่งเศส สําเรจ็ การศึกษาแลวเสด็จกลับประเทศไทย เขา รับราชการทกี่ องพันทหารปนใหญท ี่ 1 รกั ษาพระองค
ในตําแหนงผูบังคับกองรอย ตอมาไดรับราชการในตําแหนงผูบังคับการโรงเรียนนายรอยทหารบกช้ันปฐม
ปลดั กรมเสนาธิการทหารบก ผบู ัญชาการกองพลทหารบกท่ี 2 แลวไดท รงกรมเปนกรมหลวงสโุ ขทัยธรรมราชา

เสด็จขึน้ ครองราชยส มบตั ิ เมื่อวันท่ี 26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468 ในชวงเวลาท่ีเศรษฐกิจของประเทศ
และของโลกกาํ ลังทรดุ หนัก อันเปนผลเนื่องมาจากสงครามโลก ครั้งท่ี 1 ซ่ึงพระองคก็ไดทรงแกไขอยางเต็ม
พระกาํ ลังความสามารถจนประเทศไทย ไดรอดพนจากวกิ ฤติการณน ั้นได ในรชั สมัยของพระองค ไทยสามารถ
ตดิ ตอกบั นานาประเทศทางวิทยุ และโทรเลขไดโดยทั่วไปเปน คร้ังแรก ทรงพระราชทานนามหอสมุดแหงชาติ
พิมพพระไตรปฎ กเลมใหม สรางโรงเรยี นวชิราวธุ วทิ ยาลัย เปด เดนิ รถไฟไปถึงชายแดนไทยตดิ ตอ กับเขมร แกไข
ระบบการจดั เกบ็ ภาษาอากรใหม ตงั้ สถานีวิทยุกระจายเสียงแหงประเทศไทยประกาศพระราชบัญญัติเงินตรา
และทรงตรากฎหมายอ่ืน ๆ อีกเปนจํานวนมาก สรางสะพานพระปฐมบรมราชานุสรณ (สะพานพระพุทธ-

98

ยอดฟาฯ) วันท่ี 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 คณะราษฎรไดปฏิวัติเปลี่ยนแปลงการปกครองตอมา เมื่อวันที่ 2
มีนาคม พ.ศ. 2477พระองคไดตัดสินพระทัยสละราชสมบัติ ตอมาไดเสด็จสวรรคต เมื่อวันท่ี 30 พฤษภาคม
พ.ศ. 2484 ณ ประเทศอังกฤษ

พระราชหตั ถเลขาท่ที รงลาออกจากราชบัลลงั ก มคี วามตอนหน่ึงวา “ขาพเจา มีความเหน็ ใจทจี่ ะสละ
อํานาจอันเปนของขาพเจาอยูเดิมใหแกราษฎรโดยท่ัวไป แตขาพเจาไมยินยอมยกอํานาจทั้งหลายของ
ขาพเจา ใหแ กผใู ด คณะใดโดยเฉพาะ เพอ่ื ใชอ าํ นาจโดยสทิ ธิขาดและโดยไมฟงเสียงอันแทจริงของประชา
ราษฎร”

พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร (รัชกาลที่ 8) เสด็จ-
พระราชสมภพ เมื่อวันที่ 20 กันยายน 2468 ณ เมืองไฮเดลเบิรก ประเทศเยอรมัน ทรงเปนพระราชโอรส
องคท สี่ องของสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดลุ ยเดชวกิ รม พระบรมราชชนก และสมเด็จพระศรีนครินทราบรม
ราชชนนี

เมื่อพระชนมายุได 3 เดือน ไดตามเสด็จพระบรมราชชนกนาถและพระราชมารดาไปประทับอยู
ณ ประเทศฝรงั่ เศสและสหรฐั อเมริกา จนพระชนมายไุ ด 3 พรรษา จงึ เสดจ็ กลบั ประเทศไทย เม่อื ป พ.ศ. 2471
หลังเปล่ียนแปลงการปกครอง สมเด็จพระราชชนนีไดนําเสด็จไปประทับอยู ณ เมืองโลซานน ประเทศ
สวติ เซอรแ ลนด เม่อื ป พ.ศ. 2476

เม่ือพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ทรงสละราชสมบัติ เม่ือวันที่ 2 มีนาคม พ.ศ. 2477
พระองคไดเสด็จข้ึนครองราชย เมื่อพระชนมายุได 10 พรรษา จึงตองมีคณะผูสําเร็จราชการแผนดินปฏิบัติ
หนา ท่ีแทนพระองค พระเจา วรวงศเธอ กรมหมื่นอนุวรรตนจาตุรงต เปนประธาน ตอมาพระองคเจาอาทิตย
ทิพอาภา เปนประธาน

พระองคม นี ้ําพระราชหฤทัยเปย มดวยพระเมตตากรณุ าในพสกนิกรโปรดการศึกษาการกีฬา การชาง
และการดนตรีไดเสด็จไปศึกษาตอ ณ ประเทศสวิตเซอรแลนดเม่ือสงครามโลกคร้ังที่ 2 สงบ ไดเสด็จนิวัติ
ประเทศไทย เม่ือวันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ. 2488 ผูสําเร็จราชการแทนพระองค จึงไดถวายราชกิจเพ่ือให
ทรงบริหารโดยพระราชอาํ นาจ

เมื่อวนั ท่ี 9 มถิ ุนายน พ.ศ. 2489 ไดเ กดิ เหตุการณอันไมคาดฝน พระองคตองอาวุธปนเสด็จสวรรคต
ณ ที่นั่งบรมพมิ านในพระบรมมหาราชวงั ยังความเศราสลด และความอาลยั รกั จากพสกนกิ รเปนทย่ี ง่ิ

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลที่ 9) เสด็จพระราชสมภพเม่ือวันท่ี 5
ธันวาคม พ.ศ. 2470 ณ มลรัฐแมซซาชูเซทส ประเทศสหรัฐอเมริกา เปนพระราชโอรส องคเล็กของสมเด็จ-
พระมหิตลาธเิ บศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนกและสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีเมื่อพระชนมายุ
ได 1 พรรษา ไดเสด็จนวิ ตั สูประเทศไทยในป พ.ศ. 2471 ภายหลังจากที่สมเด็จพระมหติ ลาธเิ บศร อดุลยเดชวิกรม
พระบรมราชชนกเสดจ็ ทิวงคตแลว ไดเสดจ็ กลับไปประทบั ท่เี มืองโลซานน ประเทศสวิตเซอรแ ลนด และเขา รบั
การศึกษา ณ ท่ีน้ัน เม่ือสมเด็จพระบรมเชษฐาธิราช พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล
พระอัฐมรามาธิบดินทรเสด็จสวรรคตเม่ือวันท่ี 13 มิถุนายน พ.ศ. 2489 ไดเสด็จขึ้นครองราชยสืบแทน

99

เมือ่ พระชนมายุได 19 พรรษา โดยมีผูสําเรจ็ ราชการแทนพระองค แลวทรงเสด็จไปศึกษาตอในวิชานิติศาสตร
ท่ีประเทศสวติ เซอรแลนด

พระองคไดเสด็จนิวัติสูประเทศไทยเมื่อ ป พ.ศ. 2493 เพ่ือถวายพระเพลิงพระบรมศพพระบาท-
สมเดจ็ พระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทรและไดทรงเขาพระราชพิธีอภิเษกสมรสกับ
สมเด็จพระนางเจาสิริกติ ์ิ พระบรมราชินีนาถ ซ่งึ ขณะนั้นดาํ รงพระยศ เปน ม.ร.ว.สริ ิกติ ิ์ กติ ิยากร พระธิดาของ
พระวรวงศเ ธอกรมหม่นื จนั ทบรุ ีสรุ นาถ และไดป ระกาศพระบรมราชโองการสถาปนาเปน สมเด็จพระบรมราชนิ ี

ไดมีพระบรมราชาภเิ ษก เฉลิมพระปรมาภไิ ธยวา พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช
มหติ ลาธเิ บศรรามาธบิ ดี จักรีนฤบดินทร สยามินทราธริ าช บรมนาถบพติ ร เมอ่ื วันที่ 5 พฤษภาคม พ.ศ. 2493

ไดเสด็จกลับไปทรงศึกษาตอ ณ ประเทศสวิตเซอรแลนด เมื่อวันที่ 5 มิถุนายน พ.ศ. 2493 จนถึงป
พ.ศ. 2494 จงึ เสด็จนวิ ัติพระนคร ไดเ สด็จออกผนวช ณ วัดพระศรีรตั นศาสดาราม เมื่อวันท่ี 22 ตุลาคม พ.ศ.
2499 แลว เสด็จประทบั ณ วดั บวรนิเวศวหิ าร ระหวางทีท่ รงผนวชสมเด็จพระนางเจา สริ กิ ิติ์ พระบรมราชนิ นี าถ
ทรงเปนผูสําเร็จราชการแทนพระองค จึงไดรับโปรดเกลาฯ ใหสถาปนาเปนสมเด็จพระนางเจาสิริกิต์ิ
พระบรมราชินีนาถ

พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู ิพลอดลุ ยเดช และสมเด็จพระนางเจา สิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ
ทรงบาํ เพ็ญพระราชกรณยี กิจเปนเอนกประการแผไพศาลไปทว่ั ทงั้ ในประเทศและตา งประเทศ

ทรงเสด็จพระราชดําเนินเยือนตางประเทศท้ังในยุโรป เอเชีย และอเมริกา เพื่อเจริญพระราชไมตรี
อยางกวา งขวาง ปรากฏพระเกียรติคณุ อยา งทไี่ มเคยปรากฎมากอน ดา นในประเทศทรงเสดจ็ เยี่ยมเยียนราษฎร
ในชนบทที่อยูหางไกลเพ่ือรับทราบปญหาตาง ๆ โดยตรงและไดทรงริเริ่มโครงการตามพระราชดําริ
เพื่อแกปญหาเหลา นน้ั พรอมทง้ั พฒั นาใหดขี ึน้ เพือ่ ใหส ามารถชวยตนเองได

พระราชกรณียกิจของพระองค ท้ังในฐานะที่ทรงเปนพระประมุขของประเทศและในฐานะสวน
พระองคเปน ไปอยา งไมหยุดยัง้ ทรงเตม็ เปย มดว ยทศพิธราชธรรม ทรงมีพระอัจฉริยภาพในดานตาง ๆ ยากที่
จะหาผเู สมอเหมอื น ทรงมพี ระราชศรทั ธาตัง้ ม่นั และแตกฉานในพระศาสนาและทรงถายทอดแกพสกนกิ รของ
พระองคในทุกโอกาส ดังเราจะไดพบในพระบรมราโชวาทที่พระราชทานแกป ระชาชนในโอกาสตา ง ๆ

การเปล่ยี นแปลงการปกครอง
ภายหลังการปฏิรูปการปกครองและการปฏิรูปการศกึ ษาในรัชกาลท่ี 5 พระองคไดมีกระแสความคิด
ท่ีจะใหประเทศไทยมีการเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยมาเปนระบอบการ
ปกครองที่มีรัฐธรรมนูญเปนกฎหมายสูงสุดในการปกครองประเทศ โดยมีรัฐสภาเปนสถาบันหลักที่จะให
ประชาชนมีสวนรวมในการปกครองมากขึ้นเปนลําดับ จนกระท่ังไดมีคณะนายทหารชุดกบฏ ร.ศ.130 ซึ่งมี
ความคดิ ทป่ี ฏิบตั กิ ารใหบรรลุความมุงหมายดังกลาว แตไมทันลงมือกระทําการก็ถูกจับไดเสียกอนเมื่อ พ.ศ.
2454 ในตน รชั กาลที่ 6
อยางไรกต็ าม เสยี งเรยี กรองใหม กี ารเปลย่ี นแปลงการปกครองก็ยังคงมีออกมาเปนระยะ ๆ ทางหนา
หนงั สือพิมพ แตย งั ไมผ ลตอ การเปล่ียนแปลงใด ๆ มากนัก นอกจากการปรับตัวของรัฐบาลทางดานการเมือง
การปกครองใหทนั สมัยยิ่งขนึ้ กวาเดิมเทานั้น แตก็ยังไมไดมีการประกาศใชรัฐธรรมนูญเปนกฎหมายสูงสุดใน

100

การปกครองประเทศแตประการใด จนกระท่ังในสมัยรัชกาลท่ี 7 ไดมีคณะผูกอการภายใตการนําของ
พ.อ.พระยาพหลพลพยหุ เสนา ซงึ่ ไดกอการเปลยี่ นแปลงการปกครองเปน ผลสาํ เร็จใน พ.ศ. 2475

ดังนั้นการเปล่ยี นแปลงการปกครองใน พ.ศ. 2475 จึงเปน การเปลย่ี นแปลงทางการเมืองท่ีสําคัญของ
ประวตั ิศาสตรชาตไิ ทย
สภาพการณโดยทั่วไปของบา นเมอื งกอ นเกดิ การเปล่ยี นแปลงการปกครอง

สังคมไทยกําลังอยูในชวงเวลาของการเปลี่ยนแปลงเขาสูความทันสมัยตามแบบตะวันตก
ในทุก ๆ ดาน อันเปนผลสืบเน่ืองมาจากการปฏิรูปแผนดินเขาสูความทันสมัยในรัชกาลท่ี 5 (พ.ศ. 2411 –
2453) ความจริงแลวสังคมไทยเร่ิมปรับตัวใหเขากับกระแสวัฒนธรรมตะวันตกมาต้ังแตสมัยรัชกาลท่ี 4
ภายหลังไดทําสนธิสัญญาบาวร่ิงกับอังกฤษใน พ.ศ. 2398 และกับประเทศอ่ืนๆ ในภาคพื้นยุโรปอีกหลาย
ประเทศ และทรงเปดรับประเพณีและวัฒนธรรมของตะวันตก เชน การจางชาวตะวันตกใหเปนครูสอน
ภาษาอังกฤษแกพระราชโอรสและพระราชธิดาในพระบรมมหาราชวัง การใหขาราชการสวมเส้ือเขาเฝา
การอนุญาตใหช าวตางประเทศเขา เฝา พรอมกบั ขนุ นางขา ราชการไทยในงานพระบรมราชาภเิ ษก เปนตน

ในสมัยรัชกาลท่ี 5 ไดทรงดําเนินพระบรมราโชบาย ปลดปลอยไพรใหเปนอิสระและทรงประกาศ
เลกิ ทาสใหเ ปน ไทแกตนเอง พรอมกนั น้นั ยงั ทรงปฏริ ูปการศกึ ษาตามแบบตะวันตก เพื่อใหคนไทยทุกคนไดรับ
การศกึ ษาถงึ ข้นั อานออกเขียนไดแ ละคิดเลขเปน ไมว าจะเปนเจานาย บตุ รหลาน ขนุ นาง หรอื ราษฎรสามญั ชน
ที่พนจากความเปนไพรหรือทาส ถาบุคคลใดมีสติปญญาเฉลียวฉลาดก็จะมีโอกาสเดินทางไปศึกษาตอยัง
ประเทศตะวันตกโดยพระบรมราชานุเคราะหจากผลการปฏิรูปการศึกษา ทําใหคนไทยบางกลุมท่ีไดรับ
การศึกษาตามแบบตะวันตก เริ่มรับเอากระแสความคิดเกี่ยวกับการเมืองสมัยใหม ที่ยึดถือรัฐธรรมนูญเปน
กฎหมายสูงสุดในการปกครองประเทศมาจากตะวนั ตก และมคี วามปรารถนาท่ีจะเหน็ การเปลีย่ นแปลง

สมัยรัชกาลท่ี 5 ทรงปฏิรปู ประเทศเขา สคู วามทนั สมยั สังคมไทยก็เรมิ่ กา วเขา สูความมีเสรใี นการแสดง
ความคิดเห็นมากข้นึ โดยเริ่มเปดโอกาสสอื่ มวลชนเสนอความคดิ เหน็ ตอสาธารณชนไดค อ นขางเสรี ดังน้ัน
จงึ ปรากฏวา ส่ือมวลชนตา ง ๆ เชน น.ส.พ. สยามประเทศ, ตุลวิภาคพจนกจิ , ศริ พิ จนภาค, จีนโนสยามวารศัพท
ซ่ึงตพี มิ พจ าํ หนา ยในรัชกาลท่ี 5 น.ส.พ. บางกอกเมือง ซ่ึงพิมพจําหนายในสมัยรัชกาลที่ 6 และน.ส.พ.สยาม
รวี ิว ซึง่ พมิ พจ ําหนา ยในสมยั รชั กาลท่ี 7 ไดเรียกรองและชี้นําใหมีการเปล่ียนแปลงการปกครองประเทศไปสู
ระบบรฐั สภา โดยมรี ัฐธรรมนญู เปน หลักในการปกครองประเทศอยา งตอเนื่อง

อยา งไรก็ตาม เน่ืองจากการปลดปลอยไพรและทาสใหเปนอิสระในสมัยรัชกาลท่ี 5 ไดผานพนไปได
เพียง 20 ปเศษ ดังน้ันสภาพสังคมสวนใหญในสมัยรัชกาลที่ 7 กอนท่ีจะเกิดการเปลี่ยนแปลงการปกครอง
จึงยังตกอยูภายใตอิทธิพลของวัฒนธรรมในระบบเจาขุนมูลนาย นอกจากนี้คนสวนนอยยังคงมีฐานะสิทธิ
ผลประโยชนตาง ๆ เหนือคนไทยสวนใหญ คนสวนใหญมักมีความเห็นคลอยตามความคิดท่ีสวนนอย
ซึง่ เปน ชนชนั้ นําของสังคมไทยชี้นํา ถา จะมคี วามขัดแยงในสงั คมก็มักจะเปนความขัดแยงในทางความคิด และ
ความขดั แยงในเชงิ ผลประโยชนในหมูชนช้ันนาํ ของสงั คมทไ่ี ดร ับการศึกษาจากประเทศตะวันตกมากกวาจะเปน
ความขดั แยงระหวา งชนชน้ั นําของสังคมไทยกับราษฎรท่วั ไป

101

สภาพการณทางการเมืองและการปกครองของไทยกําลังอยูในระยะปรับตัวเขาสูแบบแผนการ
ปกครองของตะวนั ตก เห็นไดจากพระบรมราโชบายของพระมหากษัตริยไทยทุกพระองค ภายหลังที่ไทยไดมี
การติดตอกับประเทศตะวันตกอยางกวางขวาง นับต้ังแตสมัยรับกาลท่ี 4 – 7 สมัยรัชกาลที่ 4 ยังไมไดทรง
ดําเนินนโยบายปรับปรุงการปกครองใหเปน แบบตะวนั ตก แตก ท็ รงมีแนวพระราชดาํ รโิ นมเอียงไปในทางเสรี
นยิ ม เชน ประกาศใหเจานายและขา ราชการเลอื กตง้ั ตําแหนงมหาราชครูปุโรหติ และตําแหนง พระมหาราชครู-
มหธิ ร อนั เปน ตาํ แหนง ตุลาการทีว่ างลง แทนที่จะทรงแตง ต้ังผพู ิพากษาตามพระราชอํานาจของพระองค และ
เปลี่ยนแปลงวธิ ถี วายนํ้าพิพัฒนสัตยาดวยการที่พระองคทรงเสวยน้ําพิพัฒนสัตยา รวมกับขุนนางขาราชการ
และทรงปฏญิ าณความซอื่ สัตยข องพระองคต อ ขุนนางขาราชการท้งั ปวงดว ย

สมัยรชั กาลท่ี 5 ทรงปฏริ ูปการเมอื งการปกครองครงั้ ใหญ เพือ่ ใหก ารปกครองของไทยไดจ รญิ กา วหนา
ทัดเทียมกับชาติตะวันตก โดยจัดต้ัง สภาท่ีปรึกษาราชการแผนดิน (Council of State) และสภาที่ปรึกษา
สว นพระองค (Privy Council) ใน พ.ศ. 2417 เพอื่ ถวายคาํ ปรกึ ษาเกยี่ วกับการบรหิ ารราชการแผนดินในเรื่อง
ตาง ๆ ท่ีพระองคของคําปรึกษาไป นอกจากนี้พระองคยังทรงปฏิรูปการปกครองที่สําคัญ คือ การจัดต้ัง
กระทรวงแบบใหมจ าํ นวน 12 กระทรวงขน้ึ แทนจตสุ ดมภในสว นกลางและจดั ระบบการปกครองหวั เมืองตาง ๆ
ในรูปมณฑลเทศาภบิ าลในภมู ิภาค โดยเร่ิมตั้งแต พ.ศ. 2435 เปนตนมา นอกจากน้ีพระองคทรงริเริ่มทดลอง
การจัดการปกครองทองถ่ินในรูปสุขาภิบาล จัดตั้งรัฐมนตรีสภา เพื่อทําหนาที่ตามกฎหมาย ใน พ.ศ. 2437
ตามแบบอยา งตะวันตก

สมยั รชั กาลท่ี 6 ทรงรเิ ริ่มทดลองการปกครองแบบประชาธปิ ไตยโดยการจัดตัง้ ดสุ ิตธานเี มอื งประชาธิปไตย
ข้ึนในบริเวณพระราชวังดุสิต พ.ศ. 2461 เพื่อทดลองฝกฝนใหบรรดาขาราชการไดทดลองปกครองตนเอง
ในนครดุสิตธานี เหมือนกับการจดั รปู แบบการปกครองทองถิ่นที่เรียกวา “เทศบาล” นอกจากน้ียังทรงจัดตั้ง
กระทรวงขึ้นมาใหมจากทม่ี อี ยูเดิม และยุบเลิกกระทรวงบางกระทรวงใหมีความทนั สมัยมากขึ้น โดยทรงจัดต้ัง
มณฑลเพม่ิ ข้นึ และทรงปรับปรุงการบริหารงานของมณฑลดวยการยบุ รวมมณฑลเปน หนวยราชการท่ีเกี่ยวกับ
การปกครองเรียกวา มณฑลภาค เพอ่ื ใหก ารปกครองแบบมณฑลเทศาภิบาลมคี วามคลองตัวมากขนึ้

สมยั รชั กาลที่ 7 (พ.ศ. 2468 – 2475) ทรงเลง็ เห็นความจาํ เปนที่จะตองเปลี่ยนแปลงการปกครองให
ทันสมยั และตอ งเตรียมการใหพรอ มเพิม่ มใิ หเกดิ ความผดิ พลาดได โดยพระองคไดทรงจัดต้ังอภิรัฐมนตรีสภา
เพอ่ื เปน ที่ปรกึ ษาราชการแผน ดนิ พ.ศ. 2468 และทรงมอบหมายใหอ ภริ ัฐมนตรีสภาวางระเบียบสําหรับจัดตั้ง
สภากรรมการองคมนตรี เพือ่ เปน สภาท่ปี รกึ ษาสว นพระองคอกี ดว ย

นอกจากน้ีทรงมอบหมายใหอภิรัฐมนตรีวางรูปแบบการปกครองทองถ่ินในรูปเทศบาลดวยการ
แกไขปรับปรุงสุขาภบิ าลที่มีอยูใหเ ปนเทศบาล แตไมม โี อกาสไดป ระกาศใช เพราะไดเกิดการเปล่ียนแปลงการ
ปกครองขนึ้ กอน นอกจากนย้ี งั ทรงโปรดเกลาฯ ใหพ ระยาศรวี ศิ าลวาจาและนายเรยม อนด บี. สตีเวนส ซ่ึงเปน
ท่ปี รกึ ษากระทรวงการตา งประเทศชวยกันรา งรัฐธรรมนูญ ตามกระแสพระราชดาํ ริใน พ.ศ.2474 มสี าระสาํ คญั
ดงั น้ี

อํานาจนิติบัญญัติจะมีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผูแทนราษฎรทางออม โดยมีสมาชิก 2 ประเภท คือ
มาจากการเลอื กต้ังและการแตงต้งั สวนผูท่ีมีสทิ ธ์สิ มคั รเลอื กต้ังจะตองมีอายุไมต่ํากวา 30 ป มีพื้นฐานความรู

102

อา นออกเขียนได สวนอํานาจบริหารใหพระมหากษัตริยทรงเลือกนายกรัฐมนตรี แตเนื่องจากอภิรัฐมนตรีมี
ความเหน็ ประชาชนยังไมพรอม ดังนั้นการประกาศใชรัฐธรรมนูญควรระงับไวชั่วคราว จนกระท่ังไดเกิดการ
เปลย่ี นแปลงการปกครองเสยี กอนจึงมไิ ดม กี ารประกาศใชแ ตอยางใด

สาเหตุการเปลยี่ นแปลงการปกครองใน พ.ศ. 2475

1. ความเสอื่ มของระบอบสมบูรณาญาสทิ ธริ าชย
การทีค่ ณะนายทหารหนุมภายใตการนาํ ของ ร.อ. ขุนทวยหาญพิทักษ (เหลง็ ศรีจนั ทร) ไดวางแผนยึด
อํานาจการปกครอง เพื่อเปลยี่ นแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย มาเปนระบอบท่ีจํากัด
พระราชอํานาจของพระมหากษัตริยใหอยูในฐานะประมุขของประเทศภายใตรัฐธรรมนูญเม่ือ พ.ศ. 2454
แตไมป ระสบความสําเร็จเพราะถูกจบั กุมกอนลงมือปฏิบัติงาน แสดงใหเห็นถึงความเสื่อมของระบอบนี้อยาง
เห็นไดช ัด ขณะเดยี วกนั ในสมัยรัชกาลท่ี 6 ไดมีการวิพากษวิจารณกันอยางกวางขวางเก่ียวกับการใชจายเงิน
งบประมาณทไ่ี มดลุ กับรายรบั ทําใหม ีการกลา วโจมตีรฐั บาลวาใชจายฟุมเฟอยเกินไป ครัง้ ตอมาในสมัยรัชกาล
ที่ 7 พระองคก ถ็ ูกโจมตวี า ทรงตกอยใู ตอทิ ธพิ ลของอภิรฐั มนตรีสภา ซึง่ เปน สภาทีป่ รึกษาทป่ี ระกอบดวยสมาชิก
ทเ่ี ปนพระบรมวงศานวุ งศชั้นสงู และบรรดาพระราชวงศก ม็ ีบทบาทในการบริหารบา นเมอื งมากเกินไป ควรจะ
ใหบคุ คลอ่นื ทีม่ ีความสามารถเขามสี ว นรว มในการบรหิ ารบานเมืองดวย ปรากฎการณด ังกลาวสะทอนใหเห็นถงึ
ความไมพ อใจตอระบอบการปกครองทม่ี พี ระมหากษตั ริยอยูเหนือกฎหมาย ซึ่งนับวันจะมปี ฏิกริ ยิ าตอตา นมากขึ้น

2. การไดร ับการศึกษาตามแนวความคดิ ตะวันตกของบรรดาชนชั้นนาํ ในสังคมไทย
อิทธิพลจากการปฏิรูปการศึกษาในสมัยรัชกาลท่ี 5 ทําใหคนไทยสวนหนึ่งท่ีไปศึกษายังประเทศ
ตะวันตก ไดรับอิทธิพลแนวคิดทางการเมืองสมัยใหม และนํากลับมาเผยแพรในประเทศไทย ทําใหคนไทย
บางสวนท่ีไมไ ดไ ปศกึ ษาตอในตา งประเทศรับอทิ ธพิ ลแนวความคิดดังกลา วดว ย อทิ ธิพลของปฏริ ปู การศึกษาได
สง ผลกระตุนใหเกิดความคิดในการเปล่ียนแปลงการปกครองมากขึ้น นับต้ังแตคณะเจานายและขาราชการ
เสนอคํากราบบังคมทูลใหเปลี่ยนแปลงการปกครอง ใน พ.ศ. 2427 นักหนังสือพิมพอยางเทียนวรรณ
(ต.ว.ส.วัณณาโภ) ก.ศ.ร.กุหลาบ (ตรษุ ตฤษณานนท) ไดเ รยี กรองใหป กครองบานเมอื งในระบบรัฐสภา เพื่อให
ประชาชนมีสวนรวมในการปกครองและยังไดกลาววิพากษวิจารณสังคม กระทบกระเทียบชนชั้นสูงที่ทําตัว
ฟงุ เฟอ ซึ่งตัวเทยี นวรรณเองก็ไดกราบบังคมทูลถวายโครงรา งระบบการปกครองท่ีเปนประชาธปิ ไตยแดร ัชกาล
ที่ 5 ตอ มาในรชั กาลท่ี 6 กลมุ กบฏ ร.ศ.130 ทวี่ างแผนยดึ อํานาจการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ก็เปนบุคคลท่ี
ไดรับการศึกษาแบบตะวันตกแตไ มเ คยไปศกึ ษาในตางประเทศ แตคณะผกู อการเปล่ียนแปลงการครองใน พ.ศ.
2475 เปน คณะบคุ คลท่สี ว นใหญผา นการศึกษามาจากประเทศตะวนั ตกแทบทัง้ ส้ิน แสดงใหเห็นถงึ อิทธิพลของ
ความคิดในโลกตะวันตกที่มีตอชนช้ันผูนําของไทยเปนอยางย่ิง เม่ือคนเหลานี้เห็นความสําคัญของระบอบ
ประชาธปิ ไตยทมี่ พี ระมหากษตั รยิ เ ปน ประมุข การเปลย่ี นแปลงการปกครองจึงเกิดขนึ้

103

3. ความเคลือ่ นไหวของบรรดาสอื่ มวลชน
ส่ือมวลชนมบี ทบาทในการกระตุนใหเ กดิ ความตน่ื ตัวในการปกครองแบบใหมและปฏเิ สธระบบการ

ปกครองแบบสมบรู ณาญาสิทธิราชย เชน น.ส.พ.ตุลวิภาคพจนกิจ (พ.ศ. 2443 – 2449) น.ส.พ.ศิริพจนภาค
(พ.ศ. 2451) น.ส.พ.จนี โนสยามวารศัพท (พ.ศ. 2446 – 2450) น.ส.พ. บางกอกการเมือง (พ.ศ. 2464) น.ส.พ.
สยามรีวิว (พ.ศ. 2430) น.ส.พ. ไทยใหม (พ.ศ. 2474) ตางก็เรียกรองใหมีการปกครองในระบบรัฐสภาที่มี
รัฐธรรมนูญเปนหลักในการปกครองประเทศ โดยช้ีใหเห็นถึงความดีงามของระบอบประชาธิปไตยท่ีจะเปน
แรงผลักดันใหประชาชาติมีความเจริญกาวหนามากกวาที่เปนอยู ดังเชนที่ปรากฏเปนตัวอยางในหลาย ๆ
ประเทศที่มีการปกครองในระบอบรัฐธรรมนูญ กระแสเรียกรองของสื่อมวลชนในสมัยนั้นไดมีสวนตอการ
สนับสนนุ ใหก ารดําเนนิ ของคณะผูกอการในอนั ท่ีจะเปลย่ี นแปลงการปกครองบรรลผุ ลสาํ เร็จไดเหมือนกนั

4. ความขดั แยง ทางความคดิ เก่ียวกบั การปกครองในระบอบประชาธิปไตย
รัชกาลท่ี 7 ทรงเล็งเห็นความสําคัญของการมีรัฐธรรมนูญเปนกฎหมายสูงสุดในการปกครอง

ประเทศและทรงเต็มพระทยั ท่ีจะสละพระราชอาํ นาจมาอยูภ ายใตรัฐธรรมนูญเม่ือถึงเวลาที่เหมาะสม แตเมื่อ
พระองคทรงมีกระแสรับส่ังใหพระยาศรีวิศาลวาจาและนายเรยมอนด บี.สตีเวนส รางรัฐธรรมนูญข้ึนมา
เพ่ือประกาศใช พระองคไดทรงนําเร่ืองนี้ไปปรึกษาอภิรัฐมนตรีสภา แตอภิรัฐมนตรีสภากลับไมเห็นดวย
โดยอา งวา ประชาชนยงั ขาดความพรอมและเกรงจะเปนผลเสียมากกวาผลดี ทั้ง ๆ ที่รัชกาลที่ 7 ทรงเห็นดวย
กับการประกาศใชรัฐธรรมนูญ แตเม่ืออภิรัฐมนตรีสภาคัดคาน พระองคจึงมีน้ําพระทัยเปนประชาธิปไตย
โดยทรงฟงเสยี งทัดทานจากอภิรฐั มนตรสี ภาสวนใหญ ดังนนั้ รฐั ธรรมนญู จึงยังไมมีโอกาสไดรับการประกาศใช
เปนผลใหคณะผกู อ การชิงลงมือทาํ การเปลีย่ นแปลงการปกครองในวันท่ี 24 มิถุนายน 2475 ในที่สุด

5. สถานการณคลังของประเทศและการแกปญ หา
การคลงั ของประเทศเรมิ่ ประสบปญ หามาตั้งแตสมัยรัชกาลท่ี 6 เพราะการผลิตขาวประสบความ

ลมเหลว เน่ืองจากเกิดภาวะนํ้าทวมและฝนแลงติดตอกันใน พ.ศ.2460 และ พ.ศ. 2462 ซึ่งกอใหเกิดผล
เสียหายตอการผลิตขา วรนุ แรง ภายในประเทศก็ขาดแคลนขาวท่จี ะใชใ นการบริโภค และไมสามารถสงขาวไป
ขายยังตางประเทศได ทําใหรัฐขาดรายไดเปนจํานวนมาก รัฐบาลจึงตองจัดสรรเงินงบประมาณชวยเหลือ
ชาวนา ขา ราชการ และผูประสบกับภาวะคาครองชีพท่ีสูงข้ึน มีทั้งรายจายอ่ืน ๆ เพ่ิมข้ึนจนเกินงบประมาณ
รายได ซง่ึ ใน พ.ศ. 2466 งบประมาณขาดดลุ ถงึ 18 ลา นบาท นอกจากนรี้ ัฐบาลไดน ําเอาเงนิ คงคลงั ทเ่ี กบ็ สะสม
ไวออกมาใชจายจนหมดสิ้น ในขณะที่งบประมาณรายไดตํ่า รัชกาลที่ 6 ทรงแกปญหาดวยการกูเงินจาก
ตา งประเทศ เพอ่ื ใหม เี งนิ เพียงพอกับงบประมาณรายจาย ทําใหเกิดเสียงวิพากษวิจารณวารัฐบาลใชจายเงิน
งบประมาณอยา งไมประหยดั ในขณะท่เี ศรษฐกจิ ของประเทศกําลังคับขนั

ตอมาสมัยรัชกาลที่ 7 ทรงดําเนินนโยบายตัดทอนรายจายของรัฐบาลลดจํานวนขาราชการใน
กระทรวงตาง ๆ ใหนอยลง และทรงยินยอมตัดทอนงบประมาณรายจายสวนพระองคใหนอยลง เม่ือพ.ศ.
2469 ทาํ ใหรัฐบาลมีรายไดเ พม่ิ ขึน้ ปล ะ 3 ลา นบาท แตเ นอื่ งจากเศรษฐกิจของโลกเร่มิ ตกตํา่ มาเปนลาํ ดบั ต้งั แต
พ.ศ. 2472 ทาํ ใหมีผลกระทบตอประเทศไทยอยางไมม ที างหลกี เลีย่ ง รัฐบาลตองตัดทอนรายจายอยา งเขม งวด

104

ทสี่ ุด รวมทั้งปลดขาราชการออกจากตาํ แหนง เปน อนั มาก จดั การยบุ มณฑลตา ง ๆ ทั่วประเทศ งดจา ยเบย้ี เลย้ี ง
และเบยี้ กันดารของขาราชการ รวมทั้งการประกาศใหเงินตราของไทยออกจากมาตรฐานทองคํา

พ.ศ. 2475 รัฐบาลไดประกาศเพิ่มภาษีราษฎรโดยเฉพาะการเก็บภาษีเงินเดือนจากขาราชการ
แตมาตรการดงั กลาวก็ไมส ามารถจะกอบกูส ถานการณค ลังของประเทศไดก ระเต้อื งข้ึนได จากปญ หาเศรษฐกิจ
การคลังท่ีรัฐบาลไมสามารถแกไขใหมีสภาพเปนปกติได ทําใหคณะผูกอการใชเปนขออางในการโจมตี
ประสทิ ธภิ าพการบรหิ ารงานของรัฐบาล จนเปนเง่อื นไขใหคณะผกู อ การดาํ เนินการเปล่ียนแปลงการปกครอง
เปน ผลสาํ เรจ็

กจิ กรรม เรอ่ื งท่ี 3 ประวตั ิศาสตรช าติไทย

กจิ กรรมที่ 8 ใหผูเรียนแบง กลุม 4 กลุม แตล ะกลุมศกึ ษาคน ควา และทํารายงานสง พรอมกบั นําเสนอ
โดยมหี วั เรื่อง ดงั น้ี

กลุมท่ี 1 ประวตั คิ วามเปน มาของชาตไิ ทย ตง้ั แตส มยั โบราณจนถงึ กรงุ ธนบุรี
กลุมที่ 2 ประวตั ิความเปนมาของกรงุ รตั นโกสนิ ทร
กลมุ ที่ 3 การเปลยี่ นแปลงการปกครองใน พ.ศ. 2475
กลมุ ที่ 4 ใหวเิ คราะหส ถานการณป จ จุบนั ของกรงุ เทพมหานครฯ วา แนวโนม

ประเทศไทยจะยา ยเมอื งหลวงไปยงั แหง ใหม หรอื ไม เพราะเหตใุ ด

เร่อื งท่ี 4 บุคคลสาํ คญั ของไทยและของโลกในดา นประวัติศาสตร

จากการศกึ ษาประวัตศิ าสตรไทยและของโลกทาํ ใหเราไดทราบเร่ืองราวและผลงานท่ีดํารงความเปน
เอกราช มวี ฒั นธรรมดา นตาง ๆ ที่เปน เอกลักษณ และทีส่ รา งคุณคา ประโยชนส ง่ิ ที่ดงี ามใหแกม วลมนษุ ย ฉะนนั้
อนชุ นรนุ หลงั จะตอ งเอาใจใสดแู ลรกั ษามรดกตาง ๆ เหลา นี้เพอื่ ถายทอดสูคนรุนหลังตอไป

บคุ คลสําคญั ของไทยและของโลก

1. สมัยกรุงสุโขทยั
1.1 พอขุนรามคาํ แหงมหาราช
พอขนุ รามคําแหงมหาราช เปนพระราชโอรสของพอขุนศรีอินทราทิตย (บางกลางทาว) กับนาง

เสอื ง มพี ระนามเดมิ วา พระราม เมอ่ื พระชนมายุ 19 พรรษา ไดตามเสด็จพระบิดาไปในการสงครามระหวาง
สโุ ขทัย กับเมอื งฉอด ทรงชวยพระบิดาทํายุทธหัตถชี นะขนุ สามชน เจา เมอื งฉอด พระบดิ าจึงเฉลิมพระนาม
ใหเ ปน “พระรามคาํ แหง”

พระราชกรณียกิจที่สาํ คญั
1. ทรงขยายอาณาเขตออกไปกวางขวางกวา รชั สมยั ใด ๆ และสรางความสัมพันธอันดีกับรัฐใกลเคียง
เชน พญาเม็งรายแหง อาณาจักรลา นนา พญางาํ เมืองแหงแควน พะเยา พระเจาฟารวั่ แหงอาณาจักรมอญ

105

2. ทรงประดิษฐตวั อักษรไทยใน พ.ศ. 1826
3. ทรงสงเสริมการคา ทงั้ การคาภายในและการคาภายนอก เชน ใหง ดเวนการเก็บจังกอบหรอื ภาษดี าน
4. ทรงบํารงุ ศาสนา เชน ใหน ิมนตพ ระสงฆนกิ ายเถรวาทแบบลังกาวงศจากนครศรีธรรมราชมาเปน
พระสงั ฆราชและริเริม่ การนิมนตพ ระสงฆมาแสดงธรรมในวนั พระ
5. ทรงดแู ลทุกขส ุขของราษฎรอยา งใกลชิด เชน ใหผูเดือดรอนมาสั่นกระด่ิง ถวายฎีกาไดใหทายาท
มีสิทธไิ ดร ับมรดกจากพอแมท่เี สยี ชีวติ ไป เปนตน
1.2 พระมหาธรรมราชาท่ี 1

พญาลิไท หรือ พระยาลิไท หรือ พระศรีสุริยพงศรามมหาธรรม-ราชาธิราช หรือพระมหาธรรม
ราชาท่ี 1 ทรงเปนพระราชโอรสของพระยาเลอไทและพระราชนัดดา (หลานปู) ของพอขุนรามคําแหง
ครองราชย พ.ศ. 1890 แตไมทราบปส้ินสุดรัชสมัยท่ีแนนอน สันนิษฐานวาอยูระหวาง พ.ศ. 1911 – 1966
พระมหาธรรมราชาท่ี 1 ทรงเปนแบบฉบับของกษัตริยในคติธรรมราชา ทรงปกครองบานเมืองและอาณา
ประชาราษฎรดวยทศพิธราชธรรม ทรงทํานุบํารุงพระพุทธศาสนาใหเจริญรุงเรืองจนสุโขทัยกลายเปน
ศูนยก ลางของพระพทุ ธศาสนาและทรงปฏิบัติพระองคช ักนาํ ชนทงั้ หลายใหพน ทกุ ข หลกั ฐานสําคัญอีกชิ้นหน่ึง
ท่ีแสดงวาพระองคมีความรูแตกฉานในพระไตรปฎกเปนอยางดี ไดแก วรรณกรรมเรื่อง ไตรภูมิพระรวง
วรรณคดชี ้ินแรกของประเทศไทย เมือ่ ป พ.ศ. 1888 ท่ีทรงนิพนธขึ้นต้ังแตกอนเสวยราชยหลังจากทรงเปน
รชั ทายาทครองเมืองศรสี ชั นาลัยอยู 8 ป จงึ เสดจ็ มาครองสโุ ขทัยเม่ือป พ.ศ. 1890 โดยตองใชก ําลังทหารเขามา
ยึดอํานาจเพราะท่ีสุโขทัย หลังส้ินรัชกาลพอขุนงัวนําถมแลวเกิดการกบฏการสืบราชบัลลังกไมเปนไปตาม
ครรลองครองธรรม

พระราชกรณยี กจิ ทสี่ าํ คัญ
1. การทํานุบํารุงพระพุทธศาสนาศูนยรวมจิตใจของคนในชาติ เพราะสุโขทัยหลังรัชสมัยพอขุน
รามคําแหงมหาราชแลว บานเมืองแตกแยกแควนหลายแควนในราชอาณาจักรแยกตัวออกหางไป ไมอยูใน
บังคบั บญั ชาสโุ ขทยั ตอ ไป
2. พญาลิไททรงคิดจะรวบรวมสุโขทัยใหกลับคืนดังเดิม แตก็ทรงทําไมสําเร็จ นโยบายการปกครอง
ทีใ่ ชศาสนาเปน หลักรวมความเปนปกแผนจงึ เปน นโยบายหลักในรชั สมยั นี้
3. ทรงสรา งเจดียท น่ี ครชมุ (เมอื งกําแพงเพชร) สรา งพระพทุ ธชนิ ราชที่พิษณโุ ลก

ทรงออกผนวช เมอื พ.ศ. 1905 การท่ีทรงออกผนวช นับวาทําความม่ันคงใหพุทธศาสนามากขึ้น
ดงั กลา วแลว วา หลังรชั สมยั พอ ขุนรามคาํ แหงมหาราชแลว บานเมืองแตกแยกวงการสงฆเองก็แตกแยก แตละ
สํานกั แตล ะเมืองก็ปฏิบตั ิแตกตา งกนั ออกไป เม่ือผูนําทรงมีศรัทธาแรงกลาถึงขั้นออกบวช พสกนิกรทั้งหลาย
ก็คลอ ยตามหนั มาเลือ่ มใสตามแบบอยางพระองค กิตติศัพทของพระพุทธศาสนาในสุโขทัยจึงเล่ืองลือไปไกล
พระสงฆช้ันผูใหญหลายรูปไดออกไปเผยแพรธรรมใสแ ควนตาง ๆ เชน อโยธยา หลวงพระบาง เมืองนาน
พระเจากอื นา แหง ลา นนาไทย ไดน ิมนตพระสมณะเถระไปจากสโุ ขทยั เพอื่ เผยแพรธ รรมในเมืองเชียงใหม

106

2. สมยั กรุงศรีอยธุ ยา
2.1 สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ
สมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถ เปน พระราชโอรสของสมเดจ็ พระบรมราชาธบิ ดีท่ี 2 (เจา สามพระยา)

กับพระราชธิดาของพระมหาธรรมราชาที่ 2 แหงสโุ ขทัย พระองคจงึ เปน เชอ้ื สายราชวงศสพุ รรณบุรแี ละ
ราชวงศพระรวง

พระรวง ทรงเปน พระมหากษัตรยิ ทีย่ ง่ิ ใหญพ ระองคห นึง่ ของอยุธยา ข้ึนเสวยราชยใน พ.ศ. 1991
เสดจ็ สวรรคตใน พ.ศ. 2031 ทรงอยใู นราชสมบตั ิ 40 ป นับวา นานที่สุด

พระราชกรณยี กิจท่ีสาํ คัญ
1. การรวมอาณาจักรสุโขทัยเขากับอยุธยา เม่ือสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถขึ้นเสวยราชยใน พ.ศ.
1991 นั้น ทางสโุ ขทัยไมมพี ระมหาธรรมราชาปกครองแลว คงมีแตพระยายุทธิษเฐียร พระโอรสของพระมหา
ธรรมราชาที่ 4 ไดรบั แตงตง้ั จากอยธุ ยาใหไ ปปกครองเมืองพิษณุโลก ถึง พ.ศ. 1994 พระยายุทธิษเฐียรไปเขา
กับพระเจาตโิ ลกราชแหงลานนา พระราชมารดาของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถไดปกครองเมืองพิษณุโลก
ตอมาจนสิ้นพระชนมเม่ือ พ.ศ. 2006 สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถไดเสด็จไปประทับท่ีพิษณุโลกและถือวา
อาณาจักรสุโขทัยถูกรวมเขากับอาณาจกั รอยธุ ยานบั ต้งั แตนัน้ เปนตนมา

2.2 สมเด็จพระรามาธิบดีท่ี 2
สมเด็จพระรามาธบิ ดที ่ี 2 เปนพระราชโอรสของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถครองราชย พ.ศ. 2034
ถงึ พ.ศ. 2072
ใน พ.ศ. 2054 โปรตุเกสไดเขามาติดตอกบั กรงุ ศรีอยธุ ยา นับเปนชาวตะวันตกชาติแรกท่ีเขามาเจริญ
สัมพันธไมตรีกับไทย ไทยจึงเริ่มเรียนรูศิลปวิทยาของชาวตะวันตก โดยเฉพาะดานการทหาร ทําใหสมเด็จ-
พระรามาธิบดที ี่ 2 ทรงพระราชนพิ นธตําราพชิ ัย-สงครามของไทยไดเ ปน ครง้ั แรก นอกจากนที้ รงใหท ําสารบญั ชี
คือ การตรวจสอบจัดทาํ บญั ชีไพรพ ลทัง้ ราชอาณาจกั ร นับเปนการสาํ รวจสาํ มะโนครวั ครง้ั แรก โดยทรงต้ังกรม
สุรัสวดใี หมหี นา ทส่ี าํ รวจและคุมบัญชีไพรพ ลทางดานศาสนา สมเด็จพระรามาธิบดีท่ี 2 ทรงสรางวัดพระศรี-
สรรเพชญไวใ นเขตพระราชฐาน และใหห ลอพระศรีสรรเพชญ สงู 8 วา หมุ ทองคํา ไวในพระมหาวิหารของวัด
ดวย ในรัชสมยั น้ีอยุธยาและลานนายังเปนคูสงครามกันเชนเดิม เน่ืองจากกษัตริยลานนา คือ พระเมืองแกว
(ครองราชย พ.ศ. 2038 – 2068) พยายามขยายอาณาเขตลงมาทางใต จนถงึ พ.ศ. 2065 มีการตกลงเปน ไมตรี
กนั สงครามจงึ สนิ้ สดุ ลง

ทางดานศาสนา
สมเด็จพระรามาธิบดที ่ี 2 ทรงสรา งวดั พระศรสี รรเพชญไวใ นเขตพระราชฐานและใหห ลอ พระศรสี รรเพชญ
สูง 8 วา หมุ ทองคาํ ไวใ นพระมหาวหิ ารของวดั ดวย ในรัชสมัยนอี้ ยธุ ยาและลา นนายงั เปนคสู งครามกันเชนเดิม
เนื่องจากกษัตริยลานนา คือ พระเมืองแกว (ครองราชย พ.ศ. 2038 - 2068) พยายามขยายอาณาเขตลงมา
ทางใต จนถงึ พ.ศ. 2065 มีการตกลงเปน ไมตรกี นั สงครามจึงส้ินสุดลง

107

2.3 สมเด็จพระนเรศวรมหาราช
สมเดจ็ พระนเรศวรมหาราช เปน โอรสของสมเด็จพระมหาธรรมราชาในราชวงศสโุ ขทัยกับพระวิสุทธิ-
กษตั รยิ  พระราชธดิ าของสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ ประสูติเม่ือ พ.ศ. 2098 ที่เมืองพิษณุโลกเม่ือพระชนมายุ
ได 9 พรรษา ทรงถกู สง ไปเปน ตัวประกันทีก่ รุงหงสาวดี เพราะพมา ยดึ เมืองพิษณุโลกได ทรงไดรบั การเลี้ยงดใู น
ฐานะพระราชบุตรธรรมเปน เวลา 7 ป จน พ.ศ. 2112 กรุงศรอี ยธุ ยาเสียแกพมา พระมหาธรรมราชาไดรับการ
สถาปนาขึ้นเปนกษัตริยของกรุงศรีอยุธยาในฐานะเมืองขึ้นของกรุงหงสาวดีและอนุญาตใหพระนเรศวรกลับ
กรุงศรีอยุธยา และไดรับการสถาปนาใหเปนเจาเมืองพิษณุโลกและมีตําแหนงอุปราช ระหวางน้ันทรงทํา
สงครามกับเขมรและพมา เพ่ือปอ งกนั อยุธยา พระเจา หงสาวดีเห็นดงั นจี้ ึงคิดกําจัดพระนเรศวร แตพระองคท รง
ทราบจึงทรงประกาศอิสรภาพที่เมืองแครง รวมเวลาที่กรุงศรีอยุธยาตกอยูภายใตการปกครองของพมา
เปนเวลา 15 ป หลังจากประกาศอิสรภาพก็ทรงทําสงครามกับพมาหลายครั้ง และไดกวาดตอนผูคนจาก
หัวเมืองฝายเหนือมาไวเปนกําลังไดมาก ตอมาใน พ.ศ. 2133 สมเด็จพระธรรมราชาสวรรคต พระนเรศวร
จงึ เสด็จขน้ึ ครองราชยแ ละทรงสถาปนาพระเอกาทศรถพระอนุชาขึ้นเปน พระมหาอปุ ราช พระราชภารกิจของ
พระองค ไดแก การทําศึกสงคราม โดยเฉพาะสงครามคร้ังสําคัญ คือ สงครามยุทธหัตถี ที่ทรงรบกับพมา
ที่ตาํ บลหนองสาหราย แมแตฝ ายแพก ย็ ังไดร บั การยกยอ งวาเปน นกั รบแท หลงั จากนนั้ ตลอดระยะเวลา 150 ป
กรุงศรอี ยธุ ยาไมถูกรกุ รานจากพมาอีก สมเดจ็ พระนเรศวรมหาราชทรงขยายอาณาเขตออกไปอยางกวางขวาง
ครอบคลุมท้ังลานนา ลานชาง ไทยใหญ และกัมพูชา รวมถึงพมา คร้ังสุดทาย คือ การเดินทัพไปตีเมือง
อังวะ ซ่งึ พระองคป ระชวร และสวรรคตท่ีเมืองหาง ใน พ.ศ. 2148 พระชนมายุได 50 พรรษา เสวยราชสมบัติ
ได 15 ป สมเด็จพระนเรศวรมหาราช ทรงเปน วรี กษัตรยิ ท ่ไี ดร ับการจารึกไวในประวัติศาสตรในฐานะผูกอบกู
เอกราชใหแ กก รงุ ศรีอยุธยา ประชาชนชาวไทยจงึ ยกยองพระองคใหเ ปน มหาราช พระองคหน่งึ

พระราชกรณียกิจท่สี ําคญั
1. การลดสว ยและงดเกบ็ ภาษอี ากรจากราษฎรเปน เวลา 3 ปเศษ
2. การประกาศใชก ฎหมายพระราชกาํ หนดและกฎหมายเพ่ิมเติมลักษณะรับฟอง
3. การสงเสริมงานดา นวรรณกรรม หนังสือท่ีแตงในสมัยน้ี เชน สมุทรโฆษคําฉันท โคลงทศรถสอน

พระราม โคลงพาลี-สอนนอง โครงราชสวัสดิ์ เพลงพยากรณกรุงเกา เพลงยาวบางบท รวมถึงวรรณกรรมช้ิน
สาํ คัญ คือ โครงเฉลิมพระเกยี รตสิ มเด็จพระนารายณนบั เปน ยุคทองแหง วรรณกรรม ของไทยยุคหนงึ่

4. การทาํ ศกึ สงครามกบั เชยี งใหมแ ละพมา พ.ศ. 2203 และไดอญั เชิญพระพุทธสหิ งิ ค ลงมาอยธุ ยาดว ย
5. ดา นความสัมพันธก บั ตางประเทศน้นั เจรญิ รุง เรืองมาท้งั ประเทศตะวันออก เชน จีน อินเดีย และ
ประเทศตะวนั ตกที่สาํ คัญ ไดแก โปรตุเกส ฮอลันดา อังกฤษ และฝร่ังเศส ท้ังดานการเชื่อมสัมพันธไมตรีและ
การปองกนั การคมุ คามจากชาติตาง ๆ เหลา นีจ้ ากพระราชกรณียกิจตาง ๆ ดังกลา ว จึงทรงไดรบั การยกยองวา
ทรงเปนมหาราชพระองคหนึ่ง อีกทั้งในรัชสมัยของพระองคยังไดรับการยกยองวาเปนบุคคลสําคัญดาน
ศิลปวฒั นธรรมยุคหนึ่งดว ย สมเด็จพระนารายณมหาราชเสด็จสวรรคตใน พ.ศ. 2231 ที่เมืองลพบุรี ราชธานี
ทส่ี องทพ่ี ระองคโปรดเกลา ฯ ใหสรางข้ึน

108

3. สมัยกรุงธนบรุ ี

สมเด็จพระเจา ตากสนิ มหาราช มีนามเดมิ วา สิน ประสตู เิ มื่อวันท่ี 1 เมษายน พ.ศ. 2277 ในรัชสมัย
สมเดจ็ พระเจา อยูหวั บรมโกศ เปน บตุ รของนายไหฮอง และนางนกเอี้ยง เจา พระยาจักรีรบั ไปเปน บุตรบญุ ธรรม
ตอมาเขารับราชการจนไดตําแหนงหลวงยกกระบัตรเมืองตาก และเปนเจาเมืองตากคร้ันเม่ือพมาลอมกรุง
ใน พ.ศ. 2308 พระยาตากถูกเรียกตัวเขาปองกันพระนครหลวง แตเกิดทอใจวาหากสูกับพมาท่ีอยุธยาตอง
เสยี ชีวิตโดยเปลาประโยชนเปนแน จึงพาทัพตีฝาหนีไปตั้งตัวท่ีจันทบูร(จันทรบุรี) พอถึงเดือนเมษายน พ.ศ.
2310 กรุงศรอี ยธุ ยา ก็เสียแกพ มา แตหลังจากนั้น 7 เดือน พระยาตากกไ็ ดยกทัพมาขับไลพ มาออกจากกรุงศรี-
อยุธยา ไดท งั้ หมด แตเหน็ วา กรุงศรอี ยุธยาเสียหายมาก จึงสถาปนากรงุ ธนบุรีเปนเมอื งหลวง และประกอบพิธี
บรมราชาภิเษกข้นึ ครองราชยใ น พ.ศ. 2310 ทรงพระนามวา สมเดจ็ พระบรมราชาท่ี 4 แตคนทั่วไปนิยมออก
พระนามวา สมเด็จพระเจาตากสิน พรอมท้ังพระราชทานนามเมืองวา กรุงธนบุรีศรีมหาสมุทร เหตุท่ีเลือก
ธนบรุ เี ปน เมอื งหลวง เนอ่ื งจากทรงเห็นวาธนบุรเี ปน เมืองเล็กปองกันรักษางายอยูใกลปากอาวสะดวกแกการ
ติดตอคาขายกบั ตางชาติ และการลาํ เลียงอาวธุ มเี สน ทางคมนาคมสะดวก โดยเฉพาะทางเรือมีแมนํ้าคั่นกลาง
เชน เดยี วกบั พษิ ณุโลกและสพุ รรณบุรี เพื่อจะไดใชก องทพั เรือสนับสนุนการรบ และต้งั อยูไมไกลศูนยกลางเดิม
มากนกั เปนแหลงรวมขวัญและกําลังใจของผคู น โดยอาศัยมผี ูนาํ ท่เี ขมแขง็

พระราชกรณียกิจที่สําคัญท่ีสดุ
การรวบรวมบรรดาหัวเมอื งตา ง ๆ เขาอยภู ายใตการปกครองเดียวกัน เนอ่ื งจากมคี นพยายามตั้งตวั ขึ้น

เปนผูนําในทองถ่ินตาง ๆ มากมาย เชน ชุมนุมเจาเมืองพิษณุโลก ชุมนุมเจาเมืองพิมาย ชุมนุมเจาเมือง
นครศรธี รรมราช เปน ตน ตลอดรชั กาลมศี ึกสงครามเกดิ ข้นึ มากมาย ไดแ ก ศกึ พมาทบ่ี างกุง ศึกเมืองเขมร

ศึกเมืองเชียงใหม ศกึ เมอื งพิชยั ศึกบางแกว ศึกอะแซหวุน กี้ ศกึ จาํ ปาศักดิ์ ศกึ เวยี งจันทน ซึ่งพระเจากรุงธนบุรี
ไดรบั ชยั ชนะในการศึกษามาโดยตลอด ในสมัยกรงุ ธนบุรีตอนปลาย

4. สมยั กรงุ รัตนโกสินทร
4.1 พระบาทสมเดจ็ พระพุทธยอดฟาจฬุ าโลก
ในรชั สมยั สมเดจ็ พระเจา อยหู วั บรมโกศ เมอ่ื วนั ท่ี 20 มนี าคม พ.ศ. 2279 พระบิดามพี ระนามเดมิ วา

ทองดี พระมารดาชอ่ื หยก
เมอ่ื ทรงมีพระชันษา 21 พรรษา ทรงผนวชเปน พระภิกษุ 3 เดอื น เมื่อลาสิกขากท็ รงเขารบั ราชการ

ในแผน ดนิ สมเดจ็ พระเจา อทุ มุ พร คร้นั ถงึ แผน ดนิ สมเด็จพระเจา เอกทัศทรงไดร บั ตําแหนงเปน หลวงยกกระบตั ร
ประจําเมืองราชบุรี พระองคทรงมีความชํานาญในการรบอยางย่ิง จึงไดรับพระราชทานปูนบําเหน็จความดี
ความชอบใหเ ลอื่ นเปน พระราชวรินทร พระยาอภยั รณฤทธิ์ พระยายมราชวา ทีส่ มหุ นายก เจา พระยาจักรี และ

ในที่สุดไดเลอ่ื นเปน เจา พระยามหากษัตริยศ ึก มีเคร่อื งยศอยาง เจาตางกรม เม่ือทรงตไี ดเ วยี งจันทร พระองคได

109

อญั เชญิ พระพุทธมหามณรี ัตนปฎมิ ากร (พระแกวมรกต) จากเมืองเวียงจันทนมายังกรุงธนบุรีดวย ตอมาเกิด
เหตุจลาจล ขาราชการและประชาชนจงึ อัญเชิญเปนพระมหากษตั รยิ แทนสมเด็จพระเจา ตากสนิ มหาราช

พระราชกรณยี กิจทสี่ ําคญั
พระบาทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟาจฬุ าโลกมหาราชทรงเปน ทั้งนักปกครองและนกั การทหารที่ยอดเยี่ยม
ทรงแตง ตงั้ ใหเจา นายท่เี คยผานราชการทพั ศึกมาทาํ หนา ท่ีชว ยในการปกครอง บา นเมอื งโปรดเกลาฯ
1. ใหชําระกฎหมายใหสอดคลองกบั ยคุ สมัยของบานเมอื ง คือ กฎหมายตราสามดวง
2. รวมถึงการชาํ ระพระพุทธศาสนาใหบ รสิ ทุ ธิ์อันเปน เครื่องสงเสริมความมั่นคงของกรุงรตั นโกสินทร
3. นอกจากน้ีพระองคย งั คงทรงสง เสรมิ วฒั นธรรมของชาติ ทัง้ ดานวรรณกรรมที่ทรงแสดงพระปรีชา
สามารถในการประพนั ธ โดยพระราชนิพนธ บทละครเรื่องรามเกียรติ์ บทละครเร่ืองอุณรุท บทละเครื่อง
อิเหนา บทละครเรื่องดาหลัง เพลงยาวรบพมาท่ีทาดินแดง นอกจากดานวรรณกรรมแลว พระบาทสมเด็จ-
พระพทุ ธยอดฟา จุฬาโลกมหาราชยงั ทรงสงเสรมิ ศิลปะดานสถาปตยกรรม ประตมิ ากรรม และนาฏกรรม
4. ภายหลังที่ครองกรุงรัตนโกสินทรเพียง 3 ป ไดเกิดศึกพมายกทัพมาตีเมืองไทย พระองคทรงจัด
กองทัพตอสูจนทัพพมาแตกพาย ยังความเปนเอกราชใหกับแผนดินไทยมาจนทุกวันนี้ พระบาทสมเด็จ-
พระพทุ ธยอดฟา จุฬาโลกมหาราชทรงเปน พระมหากษตั ริยท่ีทรงมพี ระมหากรุณาธิคุณอยา งลนพน ตอพสกนิกร
ชาวไทย เปน มหาราชอีกพระองคหนึ่งในประวัติศาสตรไทย และทรงเปนปฐมบรมกษัตริยแหงราชจักรีวงศ
ท่ปี กครองบานเมืองใหเ กิดความสงบสขุ จวบจนปจ จุบนั
4.2 พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลาเจา อยูหัว
พระบาทสมเด็จพระจอมเกลา เจา อยหู ัว มพี ระนามเดมิ วา สมเด็จพระเจา ลกู ยาเธอเจา ฟามงกฎุ
เปนพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพทุ ธเลิศหลานภาลยั รัชกาลที่ 2 กับกรมสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบ
รมราชนิ ี ทรงพระราชสมภาพเมอื่ วนั ที่ 17 ตลุ าคม พ.ศ. 2347 ในรัชกาลพระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟาจุฬา-
โลกมหาราชเม่อื พระบาทสมเด็จพระพทุ ธเลศิ หลา นภาลยั จะเสดจ็ สวรรคตนนั้ พระองคม ไิ ดต รัสมอบราชสมบัติ
ใหแ กเ จา นายพระองคใด ทปี่ ระชุมพระบรมวงศานวุ งศแ ละขนุ นางผใู หญจึงปรึกษายกราชสมบัติใหแกพระเจา
ลูกยาเธอกรมหมืน่ เจษฎาบดนิ ทร ฝา ยเจา มงกุฎซงึ่ ทรงผนวชตามราชประเพณกี อนพระราชบดิ าสวรรค ไมก ี่วัน
จงึ ไดดํารงอยูในสมณเพศตอไปถึง 26 พรรษา ทําใหพระองคมีเวลาทรงศึกษาวิชาการตาง ๆ อยางมากมาย
โดยเฉพาะภาษาตางประเทศ เปนเหตใุ หทรงทราบเหตุการณโลกภายนอกอยางกระจางแจง ท้ังยังไดเสดจ็ ธดุ งค
จารกิ ไปนมสั การปชู นียสถานตามหวั เมอื งหางไกล ท่ีทาํ ใหทรงทราบสภาพความเปนอยขู องราษฎรเปนอยางดี

110

พระราชภารกจิ ท่สี ําคญั
1. การทาํ สนธสิ ญั ญากบั อังกฤษ เพอื่ แลกกับเอกราชของประเทศ ยอมใหตั้งสถานกงสุลมีสิทธิสภาพ

นอกราชอาณาเขต ยอมเลกิ ระบบการคาผูกขาดเปน การคาเสรี เก็บภาษขี าเขาในอัตรารอยชกั สาม
2. ทรงปรับปรงุ การรักษาความม่นั คงของประเทศ มีการตง้ั ขาหลวงปกปนพระราชอาณาเขตชายแดน

ดานตะวันตกรวมกับอังกฤษ ทรงจางผูเช่ียวชาญชาวยุโรปมาสํารวจทําแผนที่พระราชอาณาเขตชายแดน
ดานตะวันออก จางนายทหารยุโรปมาฝกสอนวิชาทหารแบบใหม ทรงใหตอเรือกลไฟข้ึนใชหลายลําและ
ผลจากการทําสัญญากบั องั กฤษทําใหเศรษฐกิจเจรญิ รงุ เรืองมาก

3. พระองคจึงขยายพระนครออกไปทางทิศตะวันออก ไดมีการขุดคลองและสรางถนนข้ึนมากมาย
เชน คลองผดุงกรุงเกษม คลองภาษเี จรญิ คลองดําเนินสะดวก ถนนเจรญิ กรงุ ถนนบาํ รุงเมือง ถนนเฟอ งนคร

4. ไดเกิดกจิ การแบบตะวนั ตกขน้ึ หลายอยา ง เชน ใชร ถมา เดนิ ทาง มีตกึ แบบฝรง่ั มีโรงสีไฟ โรงเลื่อย
จกั ร เปนตน นอกจากน้ียังมีการรับชาวตางประเทศเขามารับราชการ ออกหนังสือราชกิจจานุเบกษา ต้ังโรง
กษาปณ ฯลฯ

5. พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวไดพระราชทานเสรีภาพในการนับถือศาสนา เพราะทรง
เห็นวาไมม ีผลตอ กจิ การแผนดิน

6. พระองคไดท รงปญ ญตั กิ ฎหมายข้นึ เกือบ 500 ฉบับ ซ่งึ เปนกฎหมายทีเ่ ต็มไปดว ยมนษุ ยธรรม
7. พระองคทรงเปนนักวิทยาศาสตร ทรงยอมรับวิชาการทางตะวันตกมาใช เชน การถายรูป
การกอ สราง และงานเครื่องจักร เปนตน ท้ังยังทรงมีพระปรีชาสามารถในดานดาราศาสตร คือ ทรงคํานวณ
เวลาเกดิ สุรยิ ุปราคาหมดดวงในประเทศไทย ที่ตําบลหวากอ แขวงเมืองประจวบคีรีขันธ ไดวาจะเกิดข้ึนวันท่ี
18 สิงหาคม พ.ศ. 2411 เวลา 10.32 นาฬิกา เวลาดวงอาทิตยมืดเต็มดวง คือ 6 นาที 46 วินาที และ
เหตุการณไ ดเกิดขน้ึ จริงตามที่ทรงคํานวณไวทุกประการ
ในการเสด็จไปทอดพระเนตรสุริยุปราคาคร้ังน้ันทําใหพระองคประชวรดวยไขจับส่ันอยางแรง และ
เสด็จสวรรคตเมื่อวันที่ 1 ตลุ าคม พ.ศ. 2411 สิรพิ ระชนมายไุ ด 64 พรรษา รวมเวลาครองราชยได 17 ปเศษ

4.3 พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจาอยูหวั
พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลาเจาอยูห ัว เปนพระราชโอรสในรชั กาลท่ี 4 และสมเด็จพระเทพศิริน-
ทราบรมราชินี พระราชสมภพเมื่อวันท่ี 20 กันยายน พ.ศ. 2396 มีพระนามเดิมวา สมเด็จพระเจาลูกยาเธอ-
เจาฟาจฬุ าลงกรณ ทรงไดรับการศกึ ษาข้นั ตน ในพระบรมมหาราชวงั เมอื่ พระชนมายุ 13 พรรษา ทรงเปนกรม
ขุนพนิ ิตประชานาถ เสวยราชยเม่ือวันท่ี 1 ตลุ าคม พ.ศ. 2411

111

ขณะมีพระชนมพรรษาเพียง 15 พรรษา โดยมีเจาพระยาศรีสุริยวงศ (ชวง บุนนาค) เปนผูสําเร็จ
ราชการแผน ดิน จนถงึ พ.ศ. 2416 ทรงบรรลุนิตภิ าวะ พระชนมพรรษาครบ 20 พรรษา จึงมีพระราชพิธีบรม-
ราชาภเิ ษกคร้ังที่ 2 ทรงครองราชยสมบัตยิ าวนานถึง 42 ป สวรรคตเม่อื วันที่ 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453

พระราชกรณียกิจท่สี ําคญั
เพ่ือใหไทยเจริญกาวหนาทัดเทียมอารยประเทศและรอดพนจากภัยจักรวรรดินิยมท่ีกําลังคุมคาม
ภูมิภาคเอเชียตะวนั ออกเฉียงใตอยูขณะน้นั รัชกาลท่ี 5 ทรงพฒั นาและปรับปรุงประเทศ ทุกดาน เชน

การปกครอง
ทรงปฎิรูปการปกครองใหมตามอยางตะวันตก แยกการปกครองออกเปน 3 สวน คือ การปกครอง
สวนกลาง แบงเปนกระทรวงตาง ๆ การปกครองสวนภูมิภาคโดยระบบเทศาภิบาลและการปกครองสวน
ทอ งถ่ินในรูปสขุ าภิบาล

กฎหมายและการศาล
ใหตั้งกระทรวงยุติธรรมรับผิดชอบศาลยตุ ธิ รรม เปนการแยกอํานาจตลุ าการ ออกจากฝายบริหารเปน
ครั้งแรก ยกเลิกจารีตนครบาลที่ใชวิธีโหดรายทารุณในการไตสวนคดีความ ตั้งโรงเรียนกฎหมายข้ึนและ
ประกาศใชประมวลกฎหมายลักษณะอาญาอนั เปนประมวลกฎหมายฉบับแรกของไทย การปรับปรุงกฎหมาย
และการศาลนีเ้ ปนลูทางทท่ี ําใหป ระเทศไทยสามารถแกปญ หาสทิ ธิสภาพนอกอาณาเขตไดใ นภายหลงั

สังคมและวฒั นธรรม
ทรงยกเลิกระบบทาสและระบบไพร ใหประชาชนมีอิสระในการดํารงชีวิต ยกเลิกประเพณีท่ีลาสมัย
และรบั เอาวฒั นธรรมตะวนั ตกเขา มา

การเงนิ การธนาคารและการคลัง
ผลจากการทําสนธสิ ญั ญาเบาวร งิ ในสมัยรชั กาลที่ 4 ทําใหเศรษฐกจิ การคาขยายตวั มชี าวตา งประเทศ
เขา มาทาํ กจิ การในประเทศไทยมากข้นึ รัชกาลท่ี 5 จึงใหออกใชธนบัตรและมีการกําหนดอัตราแลกเปลี่ยนท่ี
แนนอนเปน คร้ังแรก ทรงอนญุ าตใหธนาคารพาณชิ ยข องตางประเทศเขามาตั้งสาขาและสนับสนุนใหคนไทย
ตัง้ ธนาคารพาณชิ ยขนึ้ ในดา นการคลงั มกี ารจดั ทาํ งบประมาณแผนดนิ เปนคร้ังแรก และปรบั ปรุงระบบจัดเก็บ
ภาษอี ากรใหม ีประสิทธิภาพขน้ึ
พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลาเจา อยูหัว ทรงมีพระกรุณาธิคุณตอประชาชนชาวไทยและประเทศ
ไทยอยางใหญหลวง จึงทรงไดรับพระราชสมัญญาวา พระปยมหาราชอันหมายถึงวา ทรงเปนที่รักย่ิงของ
ปวงชนชาวไทย และในโอกาสครบรอบ 150 พรรษาแหงวันคลายวันพระราชสมภพ วันท่ี 20 กันยายน พ.ศ.

112

2546 องคการศึกษาวิทยาศาสตรและวัฒนธรรมแหงสหประชาชาติ หรือยูเนสโก (UNESCO) ไดประกาศ

ยกยองใหพระองคเปนบุคคลสําคัญและมีผลงานดีเดนของโลกทางสาขาการศึกษา วัฒนธรรม สังคมศาสตร

มนุษยวทิ ยา การพัฒนาสังคม และส่ือสาร

4.4 สมเดจ็ พระเจาบรมวงศเ ธอ กรมพระยาดํารงราชานภุ าพ
สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ เปนพระโอรสในรัชกาลที่ 4 กับเจาจอม
มารดาชุม มีพระนามเดิมวา พระองคเจาดิศวรกุมาร ประสูติเมื่อวันที่ 21 มิถุนายน พ.ศ. 2405 ทรงไดรับ
การศึกษาเบ้ืองตนในพระบรมมหาราชวัง ในสมัยรัชกาลที่ 5 ไดรับการสถาปนาเปนกรมหมื่นดํารง
ราชานุภาพ แลวเลื่อนเปนกรมหลวง ตอมาในสมัยรัชกาลที่ 6 ไดเล่ือนข้ึนเปนกรมพระยา และเมื่อถึงสมัย
รัชกาลท่ี 7 ไดรับการสถาปนาเปน สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ สมเด็จฯกรม
พระยาดํารงราชานุภาพทรงเปนกําลังสําคัญในการพัฒนาบานเมือง โดยเฉพาะการปฏิรูปประเทศในสมัย
รัชกาลที่ 5 ทรงปฏิบัตหิ นาที่ราชการดานความวิรยิ ะอุตสาหะ มคี วามรอบรู มคี วามซื่อสัตย และจงรักภักดีตอ
พระมหากษตั ริยท กุ พระองค

กรณยี กิจทีส่ าํ คญั

การศึกษา
ใน พ.ศ. 2423 ทรงไดรับแตงตั้งใหดํารงตําแหนงผูบังคับการกรมทหารมหาดเล็ก จึงเกี่ยวของกับ
การศึกษามาตงั้ แตนนั้ เนอื่ งจากมีการต้งั โรงเรียนทหารมหาดเลก็ ขึ้นในกรมทหารมหาดเล็ก ตอมาเปล่ียนเปน
โรงเรียนเรียนพลเรือน จนถงึ พ.ศ. 2433 ทรงเปนอธิบดกี รมศึกษาธิการและกํากับกรมธรรมการ จึงปรับปรุง
งานดานการศกึ ษาใหทนั สมัย เชน กําหนดจุดมุง หมายทางการศกึ ษาใหสอดคลองกบั ความตองการของประเทศ
คือ ฝกคนเพ่ือเขารับราชการกําหนดหลักสูตร เวลาเรียนใหเปนแบบสากล ทรงนิพนธแบบเรียนเร็วข้ึนใช
เพ่ือสอนใหอานไดภายใน 3 เดือน มีการตรวจคัดเลือกหนังสือเรียน กําหนดแนวปฏิบัติราชการในกรม
ธรรมการและริเร่มิ ขยายการศกึ ษาออกไปสูร าษฎรสามญั ชน เปนตน

การปกครอง
ทรงตาํ แหนง เสนาบดีกระทรวงมหาดไทยคนแรกเปน เวลานานถึง 23 ป ติดตอกันตั้งแตพ.ศ. 2435 –
2458 ทรงมีบทบาทสําคัญในการวางรากฐานระบบการบริหารราชการแผนดินสวนภูมิภาพในแนวใหม
โดยยกเลกิ การปกครองท่ีเรยี กวา ระบบกินเมอื ง ซึง่ ใหอาํ นาจเจาเมืองมาก มาเปน การรวมเมอื งใกลเ คียงกันตั้ง
เปนมณฑล และสงขา หลวงเทศาภบิ าลไปปกครองและจายเงินเดือนใหพ อเล้ยี งชีพ ระบบนี้เปนระบบการรวม
อํานาจเขาสศู ูนยก ลาง นอกจากนมี้ กี ารตง้ั หนว ยงานใหมขึ้นในกระทรวงมหาดไทย เพ่ือทําหนาท่ีดูแลทุกขสุข
ราษฎร เชน กรมตํารวจ กรมปาไม กรมพยาบาล เปนตน ตลอดเวลาท่ีทรงดูแลงานมหาดไทย ทรงให
ความสําคัญแกการตรวจราชการเปนอยางมาก เพราะตองการเห็นสภาพเปนอยูที่แทจริงของราษฎรดูการ
ทาํ งานของขา ราชการ และเปน ขวัญกาํ ลงั ใจแกข า ราชการหัวเมืองดว ย

113

งานพระนิพนธ
ทรงนิพนธงานดานประวัตศิ าสตรโ บราณคดี และศิลปวฒั นธรรมไวเปนจํานวนมาก ทรงใชวิธีสมัยใหม
ในการศึกษาคนควาประวัติศาสตรและโบราณคดี จนไดรับการยกยองวาเปนบิดาทางโบราณคดีและ
ประวตั ิศาสตรไทย สมเดจ็ ฯ กรมพระยาดํารงราชานภุ าพทรงลาออกจากตําแหนง เสนาบดกี ระทรวงมหาดไทย
เมอ่ื พ.ศ. 2458 ในสมัยรัชกาลที่ 6 เนอื่ งจากมปี ญ หาดา นสขุ ภาพ แตต อมาเสดจ็ กลบั เขารับราชการอีกคร้ังใน
ตาํ แหนง เสนาบดีมุรธาธร และเม่ือถึงสมัยรัชกาลท่ี 7 ทรงดํารงตําแหนงอภิรัฐมนตรี งานสําคัญอื่น ๆ ที่ทรง
วางรากฐานไว ไดแก หอสมุดสาํ หรบั พระนคร และงานดานพิพธิ ภัณฑแ ละหอจดหมายเหตุ สมเด็จฯกรม
พระยาดํารงราชานุภาพส้ินพระชนมเม่ือ พ.ศ. 2486 ทรงเปนตนราชสกุล ดิศกุล ใน พ.ศ. 2505 ยูเนสโก
ประกาศยกยองพระองคใหเปนผูมีผลงานดีเดนทางดานวัฒนธรรมระดับโลก นับเปนคนไทยคนแรกท่ีไดรับ
เกียรติ
4.5 สมเดจ็ พระเจา บรมวงศเธอ เจา ฟากรมพระยานรศิ รานุวัดติวงศ
สมเด็จพระเจาบรมวงศเ ธอ เจาฟากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ เปนเจาฟาผูทรงพระปรีชาสามารถ
ในวิชาการหลายแขนง ทรงเปนปราชญทางอักษรศาสตร ประวัติศาสตร ดนตรี และงานชาง พระองคมีพระ
นามเดมิ วา พระองคเจา จติ รเจรญิ เปนพระราชโอรสในพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลาเจาอยูหัว กับหมอมเจา
หญงิ พรรณราย ประสตู ทิ ตี่ ําหนกั ในพระบรมมหาราชวงั เมื่อวนั ที่ 28 เมษายน พ.ศ. 2406 ทรงไดรบั การศกึ ษา
ขั้นตนที่โรงเรยี นเตรียมทหาร จากนน้ั ผนวชเปนสามเณรอยูทวี่ ดั บวรนเิ วศวิหาร หลงั จากนั้นทรงศึกษาวิชาการ
ตา ง ๆ และราชประเพณี ครนั้ ลาผนวชแลว ทรงรบั ราชการในพระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจาอยูหัวทรงมี
พระสติปญญารอบรู เปนท่ีวางพระราชหฤทัยจนไดรับพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหเล่ือนพระอิสริยยศเปน
พระเจานองยาเธอเจาฟากรมขุนนริศรานุวัดติวงศ ทรงรับราชการในตําแหนงสําคัญ อยูหลายหนวยงาน
เพ่อื วางรากฐานในการบริหารราชการใหม น่ั คง ทงั้ กระทรวงโยธาธกิ าร กระทรวงพระคลัง และกระทรวงวัง
ใน พ.ศ. 2452 ทรงกราบบังคมลาออกจากราชการ เนื่องจากประชวร ดวยโรคพระหทัยโต ทรงปลกู
ตําหนกั อยทู ี่คลองเตย และเรยี กตาํ หนักน้ีวา บานปลายเนิน คร้ันเมื่อรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา
เจาอยูหัว ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหเลื่อนพระอิสริยยศเปน สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรม
พระนริศรานุวดั ตวิ งศ และโปรดเกลาฯ ใหทรงกลับเขารับราชการอีกครั้งหนึ่ง จนกระท่ังมีการเปลี่ยนแปลง
การปกครอง จงึ ทรงพนจากตําแหนง
ถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร (รัชกาลที่ 8)
ทรงพระกรุณาโปรดเกลา ฯ ใหเ ลือ่ นกรมขน้ึ เปน สมเด็จพระเจา บรมวงศเธอ เจาฟา กรมพระยานรศิ รานุวดั
ติวงศใ นบน้ั ปลายพระชนมท รงประทบั ท่ีบา นปลายเนินจนส้นิ พระชนมลงเมอ่ื วันที่ 10 มนี าคม พ.ศ. 2490
พระชนั ษา 83 ป ทรงเปน ตน ราชสกุล จติ รพงศ
สมเดจ็ ฯ เจาฟากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ ทรงมีพระปรีชาสามารถในงานชางหลายแขนง ไดทรง
งานออกแบบไวเปนจํานวนมาก ทั้งงานภาพเขียนในวรรณคดี ภาพประดับผนัง พระราชลัญจกรและตรา
สัญลักษณตาง ๆ ตาลปต ร ตลอดจนสถาปต ยกรรม ซึ่งเปน ทร่ี ูจกั แพรห ลาย เชน พระอุโบสถวดั เบญจมบพิตร-

114

ดุสิตวนาราม พระอุโบสถวัดราชาธิวาส พระอโุ บสถวัดพระปฐมเจดีย ฯลฯ ดวยพระปรีชาสามารถทางดานงาน
ชา งนี้เอง ทาํ ใหทรงไดร ับพระสมัญญานามวา นายชา งใหญแหงกรุงสยาม

นอกจากน้ียงั ทรงพระปรชี าสามารถทางดา นดนตรี ทรงพระนิพนธเพลงเขมรไทรโยค เพลงตับนิทรา
ชาครติ เพลงตบั จลู ง ฯลฯ สว นดา นวรรณกรรมทรงมีลายพระหัตถโ ตตอบกับสมเด็จฯ กรมพระยาดาํ รงราชานภุ าพ
ซึ่งภายหลังไดกลายเปนเอกสารที่มีคุณคาดานประวัติศาสตรโบราณคดี ศิลปวัฒนธรรมประเพณีและอักษร
ศาสตร ท่ีรูจักกันท่ัวไปในนาม สาสนสมเด็จ ความท่ีสมเด็จฯ เจาฟากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ
ทรงพระปรีชาสามารถในวิชาการหลายแขนง จึงมิไดเปนบุคคลสําคัญของชาติไทยเทาน้ัน หากแตทรงเปน
บุคคลที่ชาวโลกพึงรูจัก โดยใน พ.ศ. 2506 อันเปนวาระครบรอยปแหงวันประสูติ ยูเนสโกไดประกาศให
พระองคเ ปน บุคคลสาํ คญั ของโลกพระองคหน่ึง

4.6 ขรวั อนิ โขง
ขรวั อินโขง เปนช่อื เรียกพระอาจารยอ ิน ซง่ึ เปนจิตรกรในสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยหู ัว
ขรวั อนิ โขง เปนชาวบางจาน จังหวัดเพชรบุรี บวชอยูจนตลอดชีวิตที่วัดราชบูรณะ (วัดเลียบ) กรุงเทพฯการท่ี
ทานบวชมานานจงึ เรยี กวา ขรวั สวนคาํ วา โขง นั้นเกิดจากทานบวชเปนเณรอยูนานจนใคร ๆ พากันเรียกวา
อนิ โขง ซง่ึ คาํ วา โขง หรือ โคง หมายถงึ ใหญหรือโตเกินวยั นนั้ เอง
ขรัวอินโขง เปนชางเขียนไทยคนแรกท่ีมีความรูในการเขียนภาพทั้งแบบไทยท่ีนิยมเขียนกันมา
แตโ บราณ และทง้ั แบบตะวนั ตกดวย นับเปนจิตรกรคนแรกของไทยที่มีพัฒนาการเขียนรูปจิตรกรรมฝาผนัง
โดยการนาํ ทฤษฎีการเขียนภาพแบบสามมิติแบบตะวนั ตกเขามาเผยแพรใ นงานจติ รกรรมของไทยยคุ น้นั
ภาพตา ง ๆ ทีข่ รวั อนิ โขง เขียนจงึ มีแสง เงา มคี วามลกึ และเหมอื นจรงิ
ผลงานของขรวั อนิ โขงเปนทีโ่ ปรดปรานของพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา เจาอยหู วั มากเคยโปรดเกลาฯ
ใหเ ขยี นรูปตาง ๆ ตามแนวตะวันตกไวทีพ่ ระอุโบสถวัดบวรนเิ วศวหิ าร ซ่งึ เปน ภาพเขียนแรก ๆ ของขรัวอินโขง
นอกจากนัน้ มภี าพเหมือนพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาท่หี อพระราชกรมานสุ รณ
ภาพของขรัวอนิ โขง เทา ท่มี ปี รากฏหลกั ฐานและมกี ารกลาวอางถึง อาทิ ภาพเขียนชาดก เร่ืองพระยา
ชางเผือก ที่ผนังพระอโุ บสถ และภาพสภุ าษติ ท่ีหนา ตางพระอโุ บสถวดั พระศรีรตั นศาสดาราม ภาพพงศาวดาร
กรุงรัตนโกสินทรใ นหอพระราชพงศานสุ รณในพระบรมมหาราชวัง ภาพปริศนาธรรมทีผ่ นังพระอโุ บสถวัดบรม
นิวาส ภาพพระบรมรปู รชั กาลท่ี 4 ฯลฯ
ภาพเขียนจากฝมือขรัวอินโขงเหลานี้ มีเอกลักษณเฉพาะตัว โดดเดน แปลกตา ใชสีเขมและสีออน
แตกตางจากงานจิตรกรรมที่เคยเขียนกันมาในยุคนั้น ทําใหเกิดรูปแบบใหมของงานจิตรกรรมในสมัย
พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวท่ีเรียกกันวา จิตรกรรมสกุลชางขรัวอินโขงท่ีเปนตนกําเนิดของงาน
จติ รกรรมไทยในยุคตอ ๆ มา

115

4.7 สมเด็จพระศรีนครนิ ทราบรมราชชนนี
สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนชี ทรงมีพระนามเดิมวา สังวาล ตะละภัฏ พระราชราชสมภพ
เมอื่ วันอาทิตยท ี่ 21 ตุลาคม พ.ศ. 2443 ทรงเปนบุตรคนที่ 3 ในพระชนกชู และพระชนนีคํา ทรงมีพระภคินี
และพระเชษฐา 2 คนซึง่ ไดถ งึ แกกรรมตง้ั แตเยาววยั คงเหลอื แตพระอนชุ าออ นกวา พระองค 2 ป คอื คุณถมยา
สมเดจ็ พระศรนี ครนิ ทราบรมราชชนนีอภเิ ษกสมรสกบั สมเด็จเจาฟา ฯ กรมขนุ สงขลานครนิ ทร
ไดประสตู ิพระโอรสและพระธิดา ดงั น้ี
1. หมอ มเจา กลั ยาณิวัฒนามหดิ ล ภายหลงั ทรงไดร บั การสถาปนาพระอิสริยศกั ด์ิ เปน สมเดจ็ พระเจา -
พ่นี างเธอ เจา ฟา กัลยาณวิ ฒั นา กรมหลวงนราธวิ าสราชนครนิ ทร
2. หมอมเจาอานนั ทมหดิ ล (รชั กาลที่ 8)
3. พระวรวงศเธอพระองคเจา ภูมิพลอดุลยเดช (รชั กาลท่ี 9)

พระราชกรณยี กจิ ท่สี าํ คัญ

การแพทย พยาบาล การสาธารณสขุ และการศึกษา
สมเดจ็ ยาทรงจดั ตงั้ หนวยและมลู นธิ ทิ ีส่ าํ คญั ข้นึ ดังน้ี
1. หนว ยแพทยอาสาสมเดจ็ พระศรนี ครนิ ทราบรมราชชนนี (พอ.สว.) เปนหนวยแพทยอาสาเคล่ือนท่ี
ท่เี ดนิ ไปในถิ่นทรุ กันดาร ประกอบดว ย แพทย ทนั ตแพทย เภสัชกร พยาบาล เจาหนาทีส่ าธารณสขุ และสมาชิก
สมทบอกี คณะหนงึ่ ซง่ึ ไมไ ดรบั สิง่ ตอบแทนและเบี้ยเลี้ยง เงินเดอื น
2. มลู นิธขิ าเทยี ม จดั ต้งั เมือ่ 17 สงิ หาคม พ.ศ. 2535
3. มูลนิธิถนั ยรักษ ท่โี รงพยาบาลศริ ริ าช จัดตงั้ เม่อื เดอื นมนี าคม พ.ศ. 2538 เพอ่ื ใชเ ปน สถานที่ตรวจ
วนิ ิจฉัยเตา นม
4. ทรงบริจาคเงนิ เพอ่ื สรางโรงเรียนกวา 185 โรงเรียน และทรงรบั เอาโครงการของโรงเรียนตํารวจ
ตระเวนชายแดนไวใ นพระราชูปถัมภ

การอนุรกั ษธรรมชาติ และส่งิ แวดลอ ม
สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ทรงเปนพระราชวงศที่โปรดธรรมชาติมาก ทรงสราง
พระตําหนักดอยตุง ข้ึนบริเวณดอยตุง เนื้อที่ 29 ไร 3 งาน ท่ีบานอีกอปากลวย อําเภอแมฟาหลวง จังหวัด
เชียงราย ดวยพระราชทรัพยสวนพระองคเอง ในพื้นที่เชาของกรมปาไมเปนเวลานาน 30 ป มีความสูงกวา
ระดับน้ําทะเลประมาณ 1,000 เมตร โดยทรงเรียกพระตําหนักน้ีวา บานท่ีดอยตุง ทรงพัฒนาดอยตุงและ
สงเสริมงานใหช าวเขาอกี ดวย ดงั นี้
1. โครงการพัฒนาดอยตงุ เมื่อป พ.ศ. 2531
2. ทรงพระราชทานกลา ไมแกผูตามเสดจ็ และทรงปลกู ปา ดวยพระองคเอง
3. ทรงนําเมลด็ กาแฟพนั ธุอาราบกิ า และไมด อกมาปลูก
4. โครงการขยายพนั ธโุ ดยวิธีเพาะเลย้ี งเน้ือเยอื่ หนอไมฝรง่ั กลวย กลวยไม เห็ดหลนิ จอื สตรอเบอรรี่

116

5. จดั ตัง้ ศูนยบําบดั และฟนฟูสมรรถภาพผตู ดิ ยาเสพติด ทีบ่ า นผาหมี ตําบลเวียงพางคาํ อาํ เภอ
แมสาย จงั หวัดเชียงราย

จากพระราชอุตสาหะดังกลาว และโครงการที่ยังมิไดนําเสนอขึ้นมาขางตนนี้ ยอดดอย ที่เคยหัวโลน
ดวยการถางปา ทําไรเล่ือนลอยปลูกฝน จึงไดกลับกลายมาเปนดอยท่ีเต็มไปดวยปาไมตามเดิม ดวยเหตุน้ี
พระองคจึงทรงไดรบั ขนานนามวา สมเดจ็ ยาแมฟ าหลวงของชาวไทย

ในวนั อังคารท่ี 18 กรกฎาคม พ.ศ. 2538 สมเดจ็ พระศรีนครินทราบรมราชชนนีทรงไดเสด็จสวรรคต
แตพ ระเกยี รติคณุ และพระมหากรณุ าธคิ ุณ ที่ทรงปรารถนาใหชาวไทยมีความสุข ยังคงสถิตถาวรอยูในความ
ทรงจําของพสกนิกรทั่วไทยตลอดกาล และในวันท่ี 21 ตุลาคม พ.ศ. 2543 เปนวันคลายวันพระราชสมภพ
ครบรอบ 100 ป องคการวิทยาศาสตรและวัฒนธรรมแหงสหประชาชาติ หรือ ยูเนสโก ไดเฉลิมพระเกียรติ
ยกยองใหส มเดจ็ พระศรีนครนิ ทราบรมราชชนนีทรงเปน “บคุ คลสาํ คัญของโลก”

4.8 พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภมู พิ ลอดุลยเดช (รัชกาลที่ 9)
พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดุลยเดช พระราชโอรสพระองคเล็กในสมเด็จเจาฟามหิดล
อดลุ ยเดช กรมขนุ สงขลานครนิ ทร และหมอ มสงั วาล ประสูติ ณ โรงพยาบาลเมานทออเบรน เมืองเคมบริดจ
รฐั แมสสาซเู สตต ประเทศสหรัฐอเมรกิ า วันที่ 5 ธนั วาคม 2570 ตรงกบั วันจันทร เดอื นอาย ขึ้น 12 คํ่า ปเถาะ
เหตทุ ีป่ ระสตู ิทอี่ เมรกิ าเพราะขณะนน้ั พระบรมราชนกเสด็จทรงศกึ ษาและปฏิบัติหนาทรี่ าชการในตางประเทศ
ทรงเปนพระมหากษัตรยิ ร ชั กาลที่ 9 แหง ราชวงศจ กั รี เสดจ็ ขึน้ ครองราชยตั้งแตวนั ที่ 9 มิถุนายน พ.ศ.
2489 และเสด็จสวรรคตในวันท่ี 13 ตุลาคม พ.ศ. 2559 ทรงอยูในราชสมบัติ เปนระยะเวลา 70 ป
ทรงพระสถานะเปนประมขุ แหงรัฐตามบทบัญญตั ิของรัฐธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย
พระองคทรงไดรับการถวายพระราชสมัญญาวา “สมเด็จพระภัทรมหาราช” ซึ่งมีความหมายวา
“พระมหากษัตริยผูประเสริฐยิ่ง” ตอมาไดมีการถวายพระราชสมัญญาใหมวา “พระบาทสมเด็จ-
พระเจา อยหู วั ภมู พิ ลอดุลยเดชมหาราช” เมอ่ื พ.ศ. 2530 และ“พระภูมิพลมหาราช” อนุโลมตามธรรมเนียม
เชนเดียวกับพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 5) ท่ีทรงไดรับพระราชสมัญญาวา
“พระปยมหาราช” อนึ่ง ประชาชนท่ัวไปนิยมเรียกพระองควา “ในหลวง” คําดังกลาวคาดวายอมาจาก
“ใน (พระบรมมหาราชวัง) หลวง” บา งก็วาเพี้ยนมาจากคําวา “นายหลวง” ซึ่งแปลวา เจา นายผเู ปนใหญ
ทัง้ นี้ ทรงเปนพระมหากษตั รยิ ทีท่ รงอยูใ นตําแหนงยาวนานที่สุดในโลก และเสวยราชยยาวนานท่ีสุด
ในประวัติศาสตรชาตไิ ทยดวยเชนกัน
พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดุลยเดช ทรงหมน้ั กับ ม.ร.ว. สริ กิ ิติ์ เม่ือวันท่ี 19 กรกฎาคม
พ.ศ. 2492 เสด็จพระราชดําเนินนวิ ตั พระนครในปถัดมา โดยประทับ ณ พระที่นั่งอัมพรสถาน ตอมาวันท่ี 28
เมษายน พ.ศ. 2493 พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชโปรดเกลาฯ ใหจัดการพระราชพิธี-
ราชาภิเษกสมรสกับหมอมราชวงศสิริกิติ์ กิติยากร ณ พระตําหนักสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี
พระพันวัสสาอัยยิกาเจาในวังสระปทุม ซึ่งในการพระราชพิธีราชาภิเษกสมรสน้ี มีพระบรมราชโองการ
โปรดเกลา ฯ ใหสถาปนาหมอ มราชวงศห ญงิ สริ กิ ิติ์ กติ ิยากร ข้นึ เปน สมเด็จพระราชินีสิริกิติ์ วันท่ี 5 พฤษภาคม
พ.ศ. 2493 ทรงพระกรณุ าโปรดเกลากระหมอ มใหตั้งการพระราชพิธีบรมราชาภเิ ษกตามแบบอยางโบราณราช

117

ประเพณขี ึ้น ณ พระท่นี ง่ั ไพศาลทกั ษิณเฉลิมพระปรมาภไิ ธยตามทีจ่ ารกึ ในพระสพุ รรณบฏั วา พระบาทสมเดจ็ -
พระปรมนิ ทรมหาภมู ิพลอดุลยเดช มหิตลาธิเบศรรามาธิบดี จักรีนฤบดินทร สยามินทราธิราช บรมนาถ-
บพิตร พระราชทานพระปฐมบรมราชโองการวา “เราจะครองแผน ดนิ โดยธรรม เพ่ือประโยชนสุขแหงมหาชน
ชาวสยาม” และในโอกาสนี้ มีพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ ใหเ ฉลมิ พระนามาภไิ ธย สมเดจ็ พระราชินีสิริกติ ์ิ
เปนสมเด็จพระนางเจาสิรกิ ติ ์ิ พระบรมราชินี

พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภมู ิพลอดลุ ยเดชและสมเดจ็ พระนางเจาสริ ิกติ ิ์ พระบรมราชินีนาถ
มีพระราชโอรส และพระราชธดิ าดว ยกันสี่พระองคตามลําดับดังตอไปนี้

1. ทูลกระหมอ มหญงิ อบุ ลรตั นราชกัญญา สิริวัฒนาพรรณวดี (พระนามเดิม : สมเดจ็ พระเจา ลกู เธอ
เจา ฟา อบุ ลรัตนราชกญั ญา สิรวิ ัฒนาพรรณวดี ประสตู ิ 5 เมษายน 2494 สถานพยาบาล มงตช ัวชี เมืองโลซาน
ประเทศสวิตเซอรแลนด) สมเด็จพระเจาลูกเธอพระองคน้ีไดทรงลาออกจากฐานันดรศักด์ิแหงพระราชวงศ
โดยมพี ระโอรสหนึง่ องคและพระธดิ าสององค ทั้งนี้ คาํ วา “ทูลกระหมอมหญิง” เปนคําเรียกพระราชวงศที่มี
พระชนนเี ปนสมเด็จพระบรมราชินี

2. สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจาฟามหาวชิราลงกรณ สยามมกฎราชกุมาร (พระนามเดิม :
สมเดจ็ พระเจาลกู ยาเธอ เจาฟาวชริ าลงกรณ บรมจักรยาดศิ รสนั ตตวิ งศ เทเวศรธํารงสุบรบิ าล อภิคุณูประการ
มหติ ตลาดุลเดช ภูมิพลนเรสวรางกูร กิตติสริ ิสมบรู ณสวางควัฒน บรมขัตติยราชกุมาร; ประสูติ: 28 กรกฎาคม
2495, พระทนี่ ั่งอมั พรสถาน)

3. สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจาฟา มหาจกั รีสิรินธร รัฐสีมาคุณากรปยชาติ สยามบรมราชกุมารี
(พระนามเดิม: สมเด็จพระเจาลูกเธอ เจาฟาสิรินธรเทพรัตนสุดา กิติวัฒนาดุลโสภาคย; ประสูติ:2 เมษายน
2498, พระที่นั่งอัมพรสถาน)

118

4. สมเดจ็ พระเจาลูกเธอ เจา ฟา จฬุ าภรณวลยั ลกั ษณ อคั รราชกุมารี (ประสูติ: 4 กรกฎาคม 2500,
พระทีน่ งั่ อัมพรสถาน)

พระราชกรณียกิจ พระราชนพิ นธ และผลงานอน่ื โดยสังเขป
ทรงประกอบพระราชกรณยี กจิ ท่ีถงึ พรอมทงั้ ความบรสิ ุทธิ์บรบิ รู ณ จึงเปน ชวงเวลา 60 ป ทพี่ สกนิกร
ชาวไทยอยูไดอยางรมเย็นเปน สขุ ภายใตรม
พระบารมี พระราชกรณียกจิ ทั้งหลายท่ีพระองค
ทรงบาํ เพญ็ นับเปน พระมหากรุณาธคิ ุณอยางหา
ทส่ี ุดไมไดท พี่ ระองคทรงมตี อประเทศชาตแิ ละ
ประชาชนชาวไทย ดงั พระราชกรณียกจิ และ
พระราชนพิ นธ ดังน้ี
มลู นธิ ิชยั พัฒนา
มูลนิธิโครงการหลวง
โครงการสว นพระองคสวนจิตรลดา
โครงการหลวงอางขาง
โครงการปลูกปาถาวร
โครงการแกมลงิ
โครงการฝนหลวง
โครงการสารานกุ รมไทยสําหรบั เยาวชน
โครงการแกลง ดนิ
กังหันชยั พฒั นา
แนวพระราชดาํ ริ ผลติ แกสโซฮอลในโครงการสว นพระองค (พ.ศ. 2528)
แนวพระราชดาํ ริ เศรษฐกิจพอเพยี ง
เพลงพระราชนพิ นธ
พระสมเดจ็ จติ รลดา

พระเกยี รติยศ
พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช ทรงไดรับการทลู เกลาฯ ถวายรางวลั และเกยี รติยศ
ตา ง ๆ มากมาย ทง้ั จากบุคคลและคุณบคุ คลในประเทศและตา งประเทศ อนั เนอื่ งมาจากพระราชกรณยี กิจและ
พระราชอัธยาศยั ในการแสวงหาความรู ท่ีสาํ คญั เปน ตน วา
ประธานรฐั สภายโุ รปและสมาชกิ รวมกันทูลเกลาฯ ถวาย “เหรยี ญรัฐสภายุโรป”
(19 กรกฎาคม พ.ศ. 2519)
ประธานคณะกรรมมาธกิ ารเพื่อสนั ตภิ าพของสมาคมอธกิ ารบดีระหวา งประเทศ ทูลเกลา ฯ ถวาย
“รางวลั สันติภาพ” (9 กันยายน พ.ศ. 2529)

119

สถาบนั เทคโนโลยีแหง เอเชีย ทูลเกลาฯ ถวาย “เหรียญทองเฉลิมพระเกียรติคุณ ในการนําชนบทให
พฒั นา” (21 กรกฎาคม พ.ศ. 2530)

ผอู าํ นวยการใหญโ ครงการสง่ิ แวดลอ มแหงสหประชาชาติ (UNEP) ทูลเกลา ฯถวาย “เหรยี ญทองประกาศ
พระเกียรตคิ ุณดานสงิ่ แวดลอ ม” (4 พฤจิกายน พ.ศ. 2535)

ผอู ํานวยการใหญองคก ารอนามยั โลก (WHO) ทูลเกลา ฯ ถวาย “เหรียญทองสาธารณสุขเพอ่ื มวลชน”
(24 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2535)

คณะกรรมการสมาคมนิเวศวิทยาเชิงเคมีสากล (International Society of Chemical Ecology)
ทูลเกลาฯ ถวาย “เหรียญรางวลั เทิดพระเกียรติในการสงวนรักษาความหลายหลายทางชีวภาพ” (26 มกราคม
พ.ศ. 2536)

หวั หนา สาขาเกษตร ฝา ยวิชาการภมู ภิ าคเอเชยี ของธนาคารโลก ทูลเกลา ฯ ถวาย “รางวลั หญาแฝกชบุ
สาํ ริด” สดดุ ีพระเกียรตคิ ณุ ในฐานะทที่ รงเปนนกั อนุรกั ษด นิ และน้ํา (30 ตุลาคม พ.ศ. 2536)

ผูอาํ นวยการบริหารของยูเอ็นดีซีพี (UNDCP) แหงสหประชาชาติ ทูลเกลาฯ ถวาย “เหรียญทองคํา
สดุดีพระเกียรตคิ ุณดานการปอ งกนั แกไ ขปญหายาเสพติด” (12 ธันวาคม พ.ศ. 2537)

องคก ารอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาติ (FAO) ทูลเกลาฯ ถวาย “เหรียญสดุดีพระเกียรติคุณ
ในดานการพฒั นาการเกษตร” (6 ธันวาคม พ.ศ. 2539)

สํานกั งานโครงการพัฒนาแหง สหประชาชาติ (UNDP) ทลู เกลาฯ ถวาย “รางวลั ความสําเรจ็ สงู สุดดาน
การพฒั นามนษุ ย” จากการท่ีไดทรงอุทิศกําลังพระวรกายและทรงพระวิริยะอุตสาหะในการปฏิบัติพระราช
กรณยี กิจนอยใหญนานปั การ เพ่อื ยังประโยชนและความเจรญิ อยา งยัง่ ยนื มาสปู ระชาชนชาวไทยท้งั ประเทศมา
โดยตลอด (26 พฤษภาคม พ.ศ. 2549)

ในป พ.ศ. 2550 องคการทรัพยสินทางปญญาโลก (World Intellectual Property Organization-
WIPO) แถลงขาวการทลู เกลาฯ ถวาย “เหรียญรางวัลผูนําโลกดานทรัพยสินทางปญญา” (Global Leaders
Award) โดยนายฟรานซิส เกอรรี่ ผูอํานวยการใหญเปนผูนําขึ้นทูลเกลาฯ ถวาย ณ พระราชวังไกลกังวล
ในวันท่ี 14 มกราคม 2552 เพ่ือเทดิ พระเกยี รติทที่ รงมบี ทบาทและผลดา นทรพั ยสินทางปญญาทีโ่ ดดเดน ทั้งน้ี
พระองคท รงเปน ผนู าํ โลกคนแรกทไ่ี ดรับการทลู เกลา ฯ ถวายเหรยี ญรางวัลดังกลาว

4.9 พระยากัลยาณไมตรี (ดร.ฟรานซสิ บี แซร) Dr. Francis Bowes Sayre
ดร.ฟรานซสิ บี.แซร เปน ชาวตะวนั ตกคนที่ 2 ท่ีไดร ับพระราชทานบรรดาศกั ดเ์ิ ปน พระยากัลยาณไมตรี
ชาวตะวันตก คนแรกท่ีเปนพระยากัลยาณไมตรี มีนามเดิมวา เจนสไอเวอรสันเวสเตนการด (Jens Iverson
Westengard) เกิดเม่ือ พ.ศ. 2428 ท่ีมลรัฐเพนซิลวาเนีย สหรัฐอเมริกาสําเร็จการศึกษาจากมหาวิทยาลัย
ฮารวารด เขามารบั ราชการในประเทศไทยในสมยั รัชกาลที่ 5 - 6 โดยใน พ.ศ. 2446-2451 เปน ผูช ว ยที่ปรึกษา
ราชการแผนดนิ หลงั จากนนั้ เปนทปี่ รกึ ษาราชการแผน ดินจนถงึ พ.ศ. 2458 จงึ กราบถวายบังคมลาออกกลับไป
สหรัฐอเมรกิ า เวสเตนการดไดรบั พระราชทานบรรดาศักด์ิเปน พระยากลั ยาณไมตรีเมอ่ื พ.ศ. 2454
ดร.แซร มีบทบาทสําคัญในการปลดเปลื้องขอผูกพันตามสนธิสัญญาเบาวริงท่ีไทยทําไวกับประเทศ
องั กฤษในสมัยรชั กาลท่ี 4 และสนธิสัญญาลักษณะเดียวกันที่ไทยทําไวกับประเทศอื่น ซ่ึงฝายไทยเสียเปรียบ

120

มากในเร่ืองที่คนในบงั คบั ตา งชาตไิ มตองข้นึ ศาลไทย และไทยจะเก็บภาษีจากตางประเทศเกินรอยละ 3 ไมได
ประเทศไทยพยายามหาทางแกไขสนธิสัญญาเสียเปรียบน้ีมาโดยตลอด ต้ังแตสมัยรัชกาลท่ี 5 มาจนถึงสมัย
รัชกาลที่ 6 ปรากฏวามีเพียง 2 ประเทศที่ยอมแกไขให โดยมีขอแมบางประการ ไดแก สหรัฐอเมริกาเปน
ประเทศแรกทย่ี อมแกไ ขใน พ.ศ. 2436 และญีป่ นุ ยอมแกไ ขใน พ.ศ. 2466

เมื่อ ดร.แซร เขามาประเทศไทยแลว พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวทรงแตงตั้งใหเปน
ผแู ทนประเทศไทยไปเจรจาขอแกไขสนธิสัญญากับประเทศในยุโรป ดร.แซร เร่ิมออกเดินทางไปปฏิบัติงาน
ใน พ.ศ. 2467 การเจรจาเปนไปอยา งยากลาํ บาก โดยเฉพาะอยา งย่ิงการเจรจากบั อังกฤษ และฝร่งั เศสซงึ่ ตา งก็
พยายามรักษาผลประโยชนข องตนเต็มที่ แตเ น่อื งจาก ดร.แซร เปน ผูมีวิรยิ ะอุตสาหะ มีความสามารถทางการ
ทูต และมีความต้ังใจดีตอประเทศไทย ประกอบกับสถานภาพสวนตัวของ ดร.แซร ท่ีเปนบุตรเขยของ
ประธานาธิบดวี ูดโรว วิสสนั แหงสหรฐั อเมริกา จึงทําใหการเจรจาประสพความสําเร็จ ประเทศในยุโรปท่ีทํา
สนธิสัญญากับไทย ไดแก ประเทศอังกฤษ ฝรั่งเศส เนเธอรแลนด สเปน โปรตุเกส เดนมารก สวีเดน อิตาลี
และเบลเยีย่ ม ยนิ ยอมแกสนธิสัญญาใหเ ปน แบบเดยี วกับท่ีสหรฐั อเมริกายอมแกใ ห

ดร.แซร ถวายบังคมลาออกจากหนาที่กลบั ไปสหรัฐอเมรกิ าใน พ.ศ. 2468 แตก็ยังยินดีที่จะชวยเหลือ
ประเทศไทย ดังเชนใน พ.ศ. 2469 หลังจากท่ีพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวทรงข้ึนครองราชยได
ไมนาน ดร.แซรไ ดถวายคําแนะนาํ เก่ียวกบั สถานการณบานเมอื ง และแนวทางแกปญหาตาง ๆ ตามท่ีทรงถาม
ไป และยงั ไดรา งรัฐธรรมนูญถวายใหทรงพจิ ารณาดว ย

จากคุณงามความดที ่ี ดร.แซร มตี อประเทศไทย จึงไดร ับพระราชทานบรรดาศักดิ์เปนพระยากัลยาณ
ไมตรี เมื่อ พ.ศ. 2470 และตอ มาใน พ.ศ. 2511 รัฐบาลไทยไดต ้งั ชอื่ ถนนขา ง กระทรวงตางประเทศ (วังสราญ
รมย) วาถนนกัลยาณไมตรี พระยากลั ยาณไมตรีถงึ แกอ นจิ กรรมที่ประเทศสหรฐั อเมรกิ าเม่อื พ.ศ. 2515

4.10 หมอบรดั เลย (Dr. Dan Beach Bradley)
ดร.แดน บีช แบรดเลย ชาวไทยเรียกกันวา หมอบรัดเลย หรือ ปลัดเล เปนชาวนิวยอรก ประเทศ
สหรัฐอเมรกิ า เกดิ เมือ่ พ.ศ. 2345 หมอบรัดเลยเดินทางเขามายังสยาม เมื่อ พ.ศ. 2378 โดยพักอาศัยอยูกับ
มชิ ชนั นารี ช่ือ จอหนสนั ท่วี ัดเกาะ เมือ่ เขามาอยูเมืองไทย ในตอนแรกหมอบรัดเลยเ ปด โอสถศาลาข้ึนท่ีขางใต
วัดเกาะ รับรักษาโรคใหแกชาวบานแถวน้ัน พรอมท้ังสอนศาสนาคริสตใหแกชาวจีนที่อยูในเมืองไทย
สวนซาราหภรรยาของหมอเปนครูสอนภาษาองั กฤษ
ตอ มาหมอบรดั เลยย า ยไปอยแู ถวโบสถว ดั ซางตาครสู ขยายกิจการจากรับรกั ษาโรค เปน โรงพิมพ
โดยรับพิมพหนังสือเกี่ยวกับศาสนาคริสต แจกและพิมพประกาศของทางราชการ เรื่อง หามนําฝนเขามา
ในประเทศสยามเปน ฉบบั แรก จํานวน 9,000 แผน เม่อื วนั ท่ี 27 เมษายน พ.ศ. 2382 อีกดวย กิจการโรงพิมพ
น้ีนับเปนประโยชนสาํ หรับคนไทยมาก เอกสารทางประวตั ศิ าสตรท ่สี าํ คญั ซ่งึ คนรุน หลังไดศ กึ ษาสว นหนึง่
ก็มาจากโรงพิมพของหมอบรดั เลย นอกจากน้ีทานไดออกหนังสือพิมพรายปฉบับหน่ึง ชื่อวา บางกอกคาเลน
เดอร (Bangkok Galender) ตอมาไดอ อกหนงั สือพิมพรายปกษอกี ฉบับหนง่ึ เมื่อ พ.ศ. 2387 ชื่อวา บางกอกรี
คอรเดอร (Bangkok Recorder) นอกจากหนังสอื พิมพแลว ยงั ไดพิมพหนงั สือเลมจาํ หนายอีกดวย เชน ไคเก็ก

121

ไซฮั่น สามกก เลียดกก หองสนิ ฯลฯ หนังสือของหมอบรัดเลยน้ันเปนที่รูจักแพรหลายในหมูขุนนางและราช
สํานกั โดยเฉพาะหนงั สือพิมพทีล่ งบทความแสดงความคิดเหน็ อยางกวางขวาง

นอกจากงานดา นโรงพิมพท ี่หมอบรัดเลยเขา มาบุกเบิกและพัฒนาใหวงการสิ่งพิมพไทยแลวงานดาน
การแพทยและดานสาธารณสุขท่ีทา นทําไวกม็ ิไดย ง่ิ หยอ นไปกวา กนั หมอบรัดเลย นบั เปนหมอฝรั่งคนแรกที่ได
นําเอาหลกั วิชาการแพทยสมยั ใหมเ ขามาเผยแพรในเมืองไทย มีการผาตัดและชวยรักษาโรคตาง ๆ โดยใชยา
แผนใหม ซ่งึ ชว ยใหค นไขห ายปวยอยา งรวดเรว็ ท่สี าํ คัญทีส่ ดุ คอื การปลกู ฝปอ งกนั ไขท รพิษ

ดวยคุณงานความดีที่หมอบรัดเลยมีตอแผนดินไทย พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวจึงได
พระราชทานพระบรมราชานุญาตใหพวกมิชชันนารี และหมอบรัดเลยเชาที่หลังปอมวิไชยประสิทธิ์อยูจนถึง
รัชสมัยพระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลาเจาอยูห ัว จึงพระราชทานใหอ ยูโดยไมต อ งเสยี คา เชาจนกระท่ังหมอบ
รดั เลยถ งึ แกก รรมเมอ่ื พ.ศ. 2416 รวมอายไุ ด 71 ป

บุคคลสาํ คัญของประเทศไทยท่อี งคการศกึ ษา วิทยาศาสตร และวฒั นธรรมแหง
สหประชาชาติ (ยูเนสโก) ยกยอง

อันดับ ผูไดร ับยกยอง ยกยอ งเม่อื วนั ที่ ยกยองเนอ่ื งในวาระ

1. สมเดจ็ พระเจา บรมวงศเ ธอฯ 21 มถิ นุ ายน พ.ศ. 2505 ฉลองวันประสูติ

กรมพระยาดาํ รงราชานภุ าพ ครบ 100 พรรษา

2. สมเดจ็ พระเจา บรมวงศเ ธอฯ 28 เมษายน พ.ศ. 2506 ฉลองวันประสูติ
กรมพระยานรศิ รานุวัดติวงศ ครบ 100 พรรษา

122

อันดับ ผูไดร ับยกยอ ง ยกยองเมอ่ื วนั ที่ ยกยอ งเนื่องในวาระ

3. พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธเลิศ 24 กุมภาพันธ พ.ศ. 2511 ฉลองวนั พระราชสมภพ

หลา นภาลยั ครบ 200 พรรษา

4. พระบาทสมเดจ็ พระมงกุฏเกลา 1 มกราคม พ.ศ. 2524 ฉลองวันพระพระราช
เจา อยหู วั สมภพครบ 100 พรรษา

5. สุนทรภู 26 มถิ นุ ายน พ.ศ. 2529 ฉลองครบชาตกิ าล
200 ป

6. พระยาอนุมานราชธน 14 ธนั วาคม พ.ศ. 2531 ฉลองครบชาติกาล 100 ป

7. สมเดจ็ พระมหาสมณเจา กรม 11 ธันวาคม พ.ศ. 2533 ฉลองวันประสูติครบ 200
พระปรมานชุ ติ ชโิ นรส พรรษา

8. พระเจาวรวงศเ ธอกรมหมืน่ 25 สิงหาคม พ.ศ. 2534 ฉลองวันประสูตคิ รบ 100
นราธปิ พงศป ระพันธ พรรษา

9. สมเดจ็ พระมหติ ลาธเิ บศร 1 มกราคม พ.ศ. 2535 ฉลองวันพระราชสมภพ
อดลุ ยเดชวิกรม ครบ 100 พรรษา
พระบรมราชชนก

10. พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทร 9 มิถนุ ายน พ.ศ. 2539 ฉลองสิรริ าชสมบัติ
มหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช ครบ 50 ป

11. สมเดจ็ พระศรีนครินทรา 11 พฤษภาคม พ.ศ. 2543 ฉลองวันพระราชสมภพ
บรมราชชนนี ครบ 100 พรรษา

12. นายปรีดี พนมยงค 20 กนั ยายน พ.ศ. 2543 ฉลองครบชาติกาล 100 ป

13. พระบาทสมเดจ็ พระ 20 กันยายน พ.ศ. 2546 ฉลองวนั พระราชสมภพ
จุลจอมเกลาเจา อยูห วั ครบ 150 พรรษา

14. หมอ มหลวงปน มาลากลุ 20 ตุลาคม พ.ศ. 2546 ฉลองครบชาตกิ าล
100 ป

123

อนั ดับ ผไู ดร ับยกยอง ยกยองเม่อื วันที่ ยกยองเนอื่ งในวาระ

15. พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา 18 ตลุ าคม พ.ศ. 2547 ฉลองวนั พระราชสมภพ
เจาอยหู ัว ครบรอบ 200 พรรษา

16. นายกหุ ลาบ สายประดิษฐ 31 มีนาคม พ.ศ. 2548 ฉลองครบชาติกาล
17. พทุ ธทาสภิกขุ 20 ตุลาคม พ.ศ. 2548 100 ป

ฉลองครบชาติกาล
100 ป

18. พระเจาบรมวงศเ ธอฯ กรม 19 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2550 ฉลองวันประสูติครบ
หลวงวงศาธิราชสนทิ 200 พรรษา

กจิ กรรมที่ 9 เรือ่ ง บคุ คลสาํ คญั ของไทยและของโลกดานประวัติศาสตร

ใหนักศกึ ษาแบงกลมุ 4 กลมุ แตละกลุมศกึ ษาคนควาและทาํ รายงานสง พรอ มกบั นาํ เสนอ โดยมี
หวั เรือ่ ง ดังน้ี

กลมุ ท่ี 1 พระราชประวัตแิ ละพระราชกรณียกจิ ทส่ี ําคญั ของพอ ขุนรามคําแหงมหาราช

กลมุ ที่ 2 พระราชประวตั แิ ละพระราชกรณียกจิ ทีส่ ําคญั ของ
พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา เจาอยหู ัว

กลมุ ที่ 3 พระราชประวตั แิ ละพระราชกรณยี กจิ ทส่ี ําคญั ของ
สมเดจ็ พระศรีนครินทราบรมราชชนนี

กลมุ ที่ 4 พระราชประวัติและพระราชกรณยี กิจท่สี าํ คญั ของ
พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช

124

เรอื่ งท่ี 5 เหตุการณสาํ คญั ของโลกท่ีมีผลตอ ปจ จุบนั

เหตุการณส ําคญั ทม่ี ีผลกระทบตอการเปลี่ยนแปลงของโลกนั้นหมายถึงเหตุการณสําคัญท่ีทําใหโลก
เกิดการเปล่ียนแปลงภายหลังสงครามสิ้นสุดลง ซึ่งพบวาสหประชาชาติสามารถยับยั้งการทําสงครามอาวุธ
ไดใ นระดับหนึ่ง แตเมื่อสงครามอาวธุ ผานไปเหตกุ ารณป จ จบุ ันจะกลายเปน สงครามเศรษฐกจิ ชวี ิตความเปน อยู
วัฒนธรรม จารีตประเพณี รวมถึงการเมืองการปกครองในปจจุบัน ซ่ึงเหตุการณสําคัญในอดีตท่ีสงผล
ตอ ปจจุบันมีดังน้ี

1. สงครามโลกครัง้ ท่ี 1 และ 2

สงครามโลกครง้ั ทหี่ น่ึง เปนสงครามความขดั แยงบนฐานการลาอาณานิคม ระหวางมหาอํานาจยุโรป
สองคา ย คอื ฝายไตรพนั ธมิตร (Triple Alliance) ซงึ่ ประกอบไปดวยเยอรมนี และอิตาลี กับฝายมหาอํานาจ
(Triple Entente) ประกอบไปดวยบริเตนใหญ ฝรั่งเศสและรัสเซีย เกิดขึ้นในชวง ค.ศ.1914-1918
(พ.ศ.2547-2461)

สาเหตุของสงครามโลกครง้ั ที่หนึ่ง เกดิ จากความขดั แยง ทางการเมืองของทวีปยุโรป โดยเปนจุดเริม่ ตน
ของการส้ินสุดของระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยของยุโรป การส้ินสุดของจักรวรรดิออตโตมัน เปนตัวเรง
ปฏกิ ิรยิ าของการปฏิวัติรัสเซยี การพา ยแพข องประเทศเยอรมนใี นสงครามครงั้ นี้ สง ผลใหเกิดลัทธิชาตินิยมขึ้น
ในประเทศ และเปน จุดเรม่ิ ตน ของสงครามโลกครั้งทีส่ อง เม่อื พ.ศ.2482 (ค.ศ.1939)

ในชวงแรกของสงครามมหาอํานาจกลางเปนฝายไดเปรียบ แตหลังจากที่อเมริกาเขารวมกับฝาย
พันธมิตร พรอมกับสงอาวุธยุทโธปกรณและกําลังพลเกือบ 5 ลานคน ทําใหพันธมิตรกลับมาไดเปรียบและ
สามารถเอาชนะฝายมหาอํานาจกลางไดอยา งเดด็ ขาด ในที่สุดเมื่อฝา ยมหาอาํ นาจกลางยอมแพแ ละเซ็นสัญญา
สงบศึกเม่อื วนั ท่ี 11 พฤศจกิ ายน ค.ศ.1918 สงครามโลกครั้งที่ 1 ซึ่งกินระยะเวลายาวนาน 4 ป 5 เดือน จึงยุติ
ลงอยา งเปน รูปธรรม

ผลกระทบ
หลงั จากท่สี หรัฐอเมริกาไดเ ขารวมรบและประกาศศักดาในสงครามครั้งนี้ ทําใหสหรัฐอเมริกาไดกาว
เขา มาเปนหนง่ึ ในมหาอํานาจโลกเสรบี นเวทีโลกเคยี งคูกับองั กฤษและฝรั่งเศส รสั เซียกลายเปน มหาอํานาจโลก
สังคมนิยม หลังจากเลนินทําการปฏิวัติยึดอํานาจ และตอมาเม่ือสามารถขยายอํานาจไปผนวกแควนตาง ๆ
มากข้ึน เชน ยูเครน เบลารสุ ฯลฯ จึงประกาศจดั ตงั้ สหภาพโซเวียต (Union of Soviet Republics – USSR)
ในป ค.ศ.1922 เกิดการรางสนธิสัญญาแวรซาย (The treaty of Veraailles) โดยฝายชนะสงครามสําหรับ
เยอรมนี และสนธิสญั ญาสนั ติภาพอีก 4 ฉบับ สําหรับพนั ธมติ รของเยอรมนี เพอ่ื ใหฝ ายผูแพย อมรบั ผิดในฐานะ

125

เปน ผูกอใหเกิดสงครามในสนธิสัญญาดังกลาว ฝายผูแพตองเสียคาปฏิกรรมสงคราม เสียดินแดนทั้งในยุโรป
และอาณานิคม ตองลดกาํ ลังทหาร อาวุธ และตองถูกพันธมิตรเขายึดครองดนิ แดนจนกวา จะปฏิบัตติ ามเงื่อนไข
ของสนธิสัญญาเรียบรอย อยางไรก็ตามดวยเหตุที่ประเทศผูแพไมไดเขารวมในการรางสนธิสัญญา แตถูกบีบ
บังคบั ใหลงนามยอมรับขอตกลงของสนธสิ ญั ญาจงึ กอ ใหเกดิ ภาวะตึงเครยี ดขึ้น เกดิ การกอ ตัวของลัทธิฟาสซสิ ต
ในอิตาลี นาซใี นเยอรมนั และเผดจ็ การทหารในญีป่ นุ ซง่ึ ทา ยสุดประเทศมหาอํานาจเผดจ็ การทั้งสามไดรวมมอื
เปน พนั ธมิตรระหวางกนั เพ่ือตอตานโลกเสรแี ละคอมมวิ นสิ ต เรียกกนั วาฝายอกั ษะ (Axis) มีการจัดต้ังขึ้นเปน
องคกรกลางในการเจรจาไกลเกล่ียขอพิพาทระหวางประเทศ เปนความรวมมือระหวางประเทศ เพ่ือรักษา
ความม่ันคง ปลอดภัยและสันติภาพในโลก แตความพยายามดังกลาวก็ดูจะลมเหลว เพราะในป ค.ศ. 1939
ไดเกิดสงครามทีร่ นุ แรงขนึ้ อกี ครัง้ น่นั คือ สงครามโลกครั้งที่ 2 เปน ความขัดแยงในวงกวาง ครอบคลุม ทุกทวีป
และประเทศสวนใหญในโลก เร่ิมตนในป พ.ศ.2482 (ค.ศ.1939) และดําเนินไปจนกระทั่งส้ินสุดในป พ.ศ. 2488
(ค.ศ.1945) ไดช ่ือวาเปนสงครามที่มขี นาดใหญและทําใหเกิดความสญู เสียคร้งั ใหญท ส่ี ุดในประวตั ศิ าสตรโ ลก

ตนเหตุท่แี ทจ รงิ ของสงครามครัง้ น้ี ยงั เปนประเด็นที่ถกเถียงกันอยูไมวาจะเปนสนธิสัญญาแวรซายส
ภาวะเศรษฐกิจตกตาํ่ ครง้ั ใหญ ความเปน ชาตินยิ ม การแยงชงิ อาํ นาจและตอ งการแบงปนโลกใหมของประเทศ
ทเ่ี จริญตามมาทีหลังและกระแสนิยม เชนเดยี วกบั วันเริ่มตนสงครามท่ีอาจเปนไปไดท้ังวันท่ี 1 กันยายน พ.ศ.
2482 (ค.ศ.1939) ทีเ่ ยอรมันรกุ รานโปแลนด, วนั ท่ี 7 กรกฎาคม พ.ศ. 2480 (ค.ศ.1937)

ท่ีญป่ี ุนรกุ รานแมนจเู รยี บางคนกลาววาสงครามโลกคร้ังท่ีหนึ่งและสงครามโลกคร้ังน้ีเปนขอพิพาท
เดียวกันแตแยกกันดวย “การหยุดยิง” การตอสูมีข้ึนต้ังแตมหาสมุทรแอตแลนติก ยุโรปตะวันตกและ
ตะวันออกทะเลเมดิเตอรเ รเนยี น แอฟรกิ า ตะวันออกกลาง มหาสมุทรแปซิฟก เอเชยี ตะวันออกเฉียงใตและจีน
สงครามในยุโรปสิ้นสุด เม่ือเยอรมนียอมจํานนในวันท่ี 8 พฤษภาคม พ.ศ. 2488 (ค.ศ.1945) แตในเอเชีย
ยงั ดําเนินตอไปจนกระทง่ั ญ่ปี นุ ยอมจํานนในวันที่ 15 สิงหาคม ปเดียวกัน คาดวามีผูเสียชีวิตในสงครามครั้งนี้
ราว 57 ลานคน

2. สงครามเย็น

สงครามเย็น (อังกฤษ : Cold War) (พ.ศ.2490-2534 หรือ ค.ศ.1947-1991) เปนการตอสูกัน
ระหวางกลุมประเทศ 2 กลุม ที่มีอุดมการณทางการเมืองและระบบการเมืองตางกัน เกิดขึ้นในชวงหลัง
สงครามโลกคร้ังทส่ี อง ฝา ยหนงึ่ คอื สหภาพโซเวียต เรยี กวา คายตะวนั ออก ซึง่ ปกครองดว ยระบอบคอมมวิ นสิ ต
อีกฝายหนึ่งคอื สหรฐั อเมรกิ าและกลมุ พนั ธมิตร เรยี กวา คายตะวันตก ซึ่งปกครองดว ยระบอบเสรปี ระชาธปิ ไตย

นโยบายตา งประเทศของสหรัฐอเมริกาและสหภาพโซเวยี ตในชวงเวลาดังกลาว คํานึงถึงสงครามเย็น
เปนหลัก นับจากป ค.ศ.1947 (พ.ศ.2490) จนกระทั่งการลมสลายของสหภาพโซเวียต ใน ค.ศ.1991

126

(พ.ศ.2534) สมัยเรม่ิ ตน สงครามเย็น นาจะอยใู นสมัยวกิ ฤตการณท างการทูตในตอนกลางและปลาย ค.ศ.1947
เม่ือสหรัฐอเมรกิ ากบั สหภาพโซเวียตเกดิ ขัดแยงเร่ืองการจัดตั้งองคการสันติภาพในตุรกี ยุโรปตะวันออกและ
เยอรมนี

ความตึงเครยี ดเนื่องจากการเผชิญหนากันระหวา งอภมิ หาอํานาจ แตย ังไมมีการประกาศสงครามหรือ
ใชกําลังเปนสมยั ลัทธิทรูแมน วันที่ 12 มีนาคม คศ.1947 กับประกาศแผนการมารแชลล เพ่อื ฟน ฟูบูรณะ
ยุโรปตะวันตก ซึ่งไดรับความเสียหายจากสงครามโลกครั้งที่สอง การขยายอิทธิพลของโซเวียตในยุโรป
ตะวันออกและการแบงแยกเยอรมนี

การวิจัยและพฒั นาโครงการทางการทหารทงั้ ขนาดเลก็ และขนาดใหญจํานวนมาก เกิดข้ึนในชวงเวลา
นี้รวมถึงการแขงขันกันสํารวจอวกาศ การจารกรรมและการสะสมอาวุธนิวเคลียรดวยท้ังหมดนี้เปนไป
เพ่อื แสดงแสนยานภุ าพของฝายตน

3. สงครามเศรษฐกิจ

หากยอนไปเมื่ออดีตการเกิดข้ึนของสงครามจะเปนการแกงแยงชิงดินแดนและทรัพยากร
เพราะสงครามในขณะน้ันจะเปนการขยายอาณาเขตออกไป โดยมไิ ดม ุง หวังเพียงดินแดนเทาน้ัน แตยังมุงหวัง
ทรัพยากรในดินแดนอีกดวย ภายหลังสงครามโลกส้ินสุดลง การแขงขันดานการคา ชีวิตความเปนอยู
เปลยี่ นแปลงไปกลางเปนสงครามเศรษฐกิจ การทําสงครามเศรษฐกจิ จะมกี ารใชวฒั นธรรมเขาไปแทรกแซงเปน
การกลืนชาติดวย ที่เรียกวา “Crelization” หมายความวา เปนความพยายามยัดเยียดวัฒนธรรมของตน
ใหเปน สว นหนึง่ ของวฒั นธรรมในชาตนิ ้ัน ๆ โดยครอบงําทําใหค นมวี ิถชี ีวิตตามแบบฉบบั วฒั นธรรมของตนหรือ
รสู ึกวาเหมอื นเปนวัฒนธรรมของตน เพราะวา วถิ ีชีวิตจะมตี วั สินคาเปนองคป ระกอบ

4. เหตกุ ารณโลกปจจบุ นั

หลักการเกิดสงครามโลกทั้งประเทศท่ีชนะและแพสงครามตางก็เปนประเทศอุตสาหกรรมทําให
ทุกประเทศตองฟนฟูเศรษฐกิจในประเทศตน ในท่ีสุดผลผลิตมีมากเกินความตองการจนกลายเปนสาเหตุ
เศรษฐกิจตกตาํ่ ท่วั โลกในป ค.ศ. 1929-1933

เหตกุ ารณโ ลกปจ จบุ นั มีการแขงขันดานเศรษฐกิจสูงหรือการทําสงครามดานเศรษฐกิจทําใหวิถีชีวิต
ของชาวไทยไมว า จะเปน การดําเนินชวี ติ ปจ จุบนั การบริโภคคา นิยมเปลย่ี นแปลงไป เม่ือเรายอมรับวถิ ชี วี ติ ใด ๆ
ก็ตาม วิถชี วี ติ เหลานั้นยอมจะตองรองขอสินคาบางอยางเพ่ือท่ีจะทําใหการดําเนินชีวิตเหลาน้ันเดินตอไปได
เชน เม่อื เรายอมรับวิถีชีวิตดิจิทัล (Digital) เครื่องมืออิเล็กทรอนิกส และ PC ก็จะกลายเปนสวนหน่ึงของวิถี
ชีวติ เรา ญ่ปี นุ เปนชาตหิ น่งึ ทผ่ี ลติ เครื่องเสยี งไดดี ซึ่งการรองเพลงตามเนือ้ รอ งท่ีเรียกกันเปน ภาษาญี่ปนุ วา

127

“คาราโอเกะ” เมือ่ เรายอมรับวิธีการรองเพลงกันตามเน้ือเพลงที่เปน คาราโอเกะ ในท่ีสุดสินคาเก่ียวกับการ
รอ งเพลงคาราโอเกะแบบญี่ปุนก็จะขายดีไปดวย การรับประทานอาหารฟาสตฟูด ตามแบบฉบับวัฒนธรรม
อเมรกิ นั หรอื การยอมรับภาษาทใี่ ชในการสื่อสารทางธุรกิจตอ งเปนภาษาอังกฤษ ภาษาจีน เปน ตน

การเกดิ ขน้ึ ของกระแสวัฒนธรรมโลก จะทําใหบ รษิ ทั ยกั ษใหญระดับโลกสามารถผลติ สนิ คา ดวยตน ทุน
ตํ่าท่ีขายไดท่ัวโลก ซึ่งเปนการแสวงหาผลประโยชนขามชาติ จากประเทศดอยพัฒนา หรือการทําการคา
โดยเสรจี ากบรษิ ทั ใหญ ซึ่งมตี น ทุนหรอื กาํ ลงั ทรพั ยม ากมาแขงขันธรุ กิจในประเทศทกี่ าํ ลงั พัฒนา จะเหน็ ไดว าใน
ยคุ เศรษฐกิจใหม มกี ารหลงั่ ไหลของวัฒนธรรมตา งชาติเขามาในสงั คมไทยอยางหนกั จนทําใหร สู ึกวาวัฒนธรรม
คา นิยม รูปแบบวิถกี ารดําเนนิ ชีวติ แบบไทย ๆ กําลังถูกกลืนและถูกทําลายความเปนไทยทําใหปฏิเสธไมไดวา
ปจจบุ นั วัฒนธรรม รูปแบบวถิ ชี ีวติ ตะวนั ตกหรือของตางชาติกําลงั มีบทบาทตอการดาํ เนนิ ชีวติ ความเปน อยขู อง
คนทกุ เพศทุกวยั

อยางไรก็ตาม แมวาระบบตลาดทุนนิยมน้ีจะมีการแขงขันที่สงผลดีตอผูบริโภค ในเรื่องคุณภาพ
ผลิตภัณฑแ ละรปู แบบของนวัตกรรม (Innovation) ก็ตาม แตก็ทําใหสังคมไทยยุคใหมมีลักษณะเปนบริโภค
นิยม (Consumerism) และสังคมมคี วามเสีย่ งตอการถูกกลืนทางวัฒนธรรม ซ่ึงคนรุนใหมท่ีจะเปนฟนเฟอง
กลไกทางสังคมตอ ไปในอนาคตก็กําลังหลงใหลนิยมชมชอบกับความสุขจากส่ิงบันเทิงตาง ๆ ที่มากับกระแส
โลกาภวิ ัฒนแ ละการเปด เสรที างการคา

ในป ค.ศ.2508 (พ.ศ.2551) วนั ที่ 15 กันยายน 2551 บรษิ ทั ยกั ษใหญใ นสหรฐั อเมรกิ าประกาศภาวะ
ขาดทุนลม ทําใหสงผลกระทบตอเศรษฐกจิ โลกถดถอยจนถงึ ป พ.ศ. 2552

เรือ่ งท่ี 6 บทบาทของสถาบันพระมหากษัตรยิ ในการพัฒนาชาติไทย
บทบาทของสถาบนั พระมหากษตั รยิ ในการพฒั นาชาติไทย

สถาบันพระมหากษตั ริย : กาํ เนิด ความหมาย แนวคิด สัญลกั ษณ และพัฒนาการ

ในคัมภีรพราหมณ กลาวถึงการแตงต้ังมนุษยคนแรกเปนกษัตริยและจักรพรรดิในการปกครอง
ประชาชน ซ่ึงมีบางคัมภีรกลาววาพระพรหมทรงตั้งพระมนูเปนกษัตริยองคแรกข้ึนมาเพื่อใหทําหนาท่ีแกไข
ปญหาการทะเลาะวิวาทของมนษุ ยทแี่ ยง ชิงขาวสาลกี นั จนวนุ วายจนยตุ ิปญ หาลงไดสําเร็จ ถอื วาเปนการเรม่ิ ตน
ของการมสี ถาบนั กษัตริยใ นมนุษยโลกตามความเชอื่ ของพราหมณฮ นิ ดใู นอินเดยี

สถาบันพระมหากษัตริยไทย คือ 1 ใน 3 สถาบันสูงสุดของชาติที่เปนศูนยรวมจิตใจทําใหเกิด
ความมั่นคงเปนเอกภาพของประชาชนชาวไทยเพราะพระมหากษตั ริยท รงทําหนาที่เปนทั้งผูปกครองเขตแดน
และคมุ ครองปอ งกันอาณาประชาราษฎรในฐานะของจอมทัพทําสงครามกบั ขาศกึ เพือ่ ปอ งกนั ดินแดนและ

128

เอกราชของชาติอาจเร่มิ จากการเปนผปู กครองเมืองเลก็ เมอื งนอ ยมากอ นเม่อื มกี ําลังแขง็ แกรงมากข้ึน
จนสามารถผนวกเมืองอ่ืน ๆ เขาดวยกันแลวกต็ ง้ั ตนเปนประมขุ ยกฐานะข้นึ เปน พระมหากษัตริยปกครองเมือง
ศนู ยก ลางและเมืองบรวิ ารในพระราชอาณาจกั ร

บนเสนทางแหงกาลเวลาสถาบันพระมหากษัตริยมีพัฒนาการจากรูปแบบการปกครองท่ีเรียบงาย
เสมอื นพอปกครองลูกหรือการดูแลบริวารในครอบครัว จนมีความสลับซบั ชอนมากขึ้นดวยเหตุผลของจํานวน
ประชากร หรือความกวางขวางของดินแดน และปจจัยดานตาง ๆ ของลักษณะทางสังคมและสภาพของ
เศรษฐกจิ ท่ีตองมกี ารกาํ หนดวธิ ีการในการควบคมุ ดแู ลอยา งเปน ระบบเพ่อื ใหเ กิดความสงบปลอดภยั และเจรญิ
มงั่ คง่ั ของอาณาจักรซงึ่ มสี ถาบนั พระมหากษตั ริยทรงเปน ศนู ยก ลางของการปกครองนัน้

สถาบนั พระมหากษตั รยิ ประกอบดว ยคาํ ๒ คาํ คือ สถาบันกับพระมหากษตั รยิ  คําวา สถาบัน หมายถงึ
ส่ิงซึ่งคนในสวนรวมคือสังคมจัดต้ังใหมีขึ้น เพราะเห็นประโยชนวามีความตองการและจําเปนแก
วิถีชีวิตของตน เชน สถาบันชาติ สถาบันการเงิน และสถาบันศาสนา เปนตน สถาบันเปนส่ิงสําคัญในสังคม
เพราะมีหนาที่ยึดเหน่ียวคนในสังคมใหมีทิศทางดําเนินชีวิตไปในแบบเดียวกัน หรือมีความสุขเสมอกัน
นอกจากน้ีสถาบันจะบังเกิดข้ึนไดดวยคนในสังคมมีความเห็นพองกันวาจําเปนตองมีและสามารถอํานวย
ประโยชนใหบังเกิดได คําวาพระมหากษัตริยมีความหมายถึงพระเจาแผนดิน พระเจาอยูหัวเปนคําในภาษา
สันสกฤติวา “กษฺตฺริย” หรือภาษาบาลีวา “ขัตติย” หมายถึง คนในวรรณที่ 2 ในสังคมอินเดีย ซ่ึงมีอยู 4
วรรณะ คอื พราหมมณ กษตั ริย แพทย และศูทร หมายถงึ ผนู าํ ในการรบ ผูปอ งกนั ภัย หรือชาตินักรบ ซึ่งเดิม
หมายถึง บคุ คลผูมหี นาที่ปองกันขาศึกหรอื ผูเปน หวั หนาและยังเปน รากศัพทเดียวกบั คําวา เกษตร สถาบันชาติ
สถาบันศาสนาและสถาบันพระมหากษัตริยมีอยูคูกับแผนดินไทยตลอดมาควบคูกับการสถาปนาอาณาจักร
โบราณตาง ๆ นับตั้งแตพุทธศตวรรษ 12 ซึ่งพบหลักฐานท่ีเปนประเภทลายลักษณอักษรท่ีแสดงถึงการมี
พระมหากษัตรยิ ข องอาณาจักรทวารวดี มีเมืองอูทองซ่ึงปจจุบันเปนที่ต้ังอําเภออูทองจังหวัดสุพรรณบุรีเปน
เมอื งสําคญั จากการคน พบเหรียญเงนิ ท่เี มืองอูทองบนเหรียญปรากฏจารึกภาษาสนั สกฤตวา “ศรที วารวดี
ศวร ปนุ ยะ” แปลวา การบุญของผเู ปน ใหญแ หงศรที วารวดี เปน การยืนยนั วา มสี ถาบันกษัตริยเกิดข้ึน ในขณะ
เริม่ ตน ของยุคประวัตศิ าสตรข องดนิ แดนไทยและมกี ารคนพบตอมาวาบานเมอื งและอาณาจักรอน่ื ๆ ในดินแดน
ท่ีเปนชาติไทยในปจ จุบนั นี้ลวนปกครองดว ยระบอบกษตั ริยท งั้ สิน้

ตอมาในสมัยสุโขทัยสังคมไทยมีลักษณะเปนครอบครัว โดยมีประมุขเปนหัวหนาชุมชนท่ีเรียกวา
“พอขุน” การเก็บผลประโยชนเ ขารัฐอาจมีนอยดงั ท่กี ลาวไวในศิลาจารึกสโุ ขทยั หลักที่ 1 วา “เจาเมือง บเอา
จกอบในไพรล ูทา ง” ซ่งึ หมายถงึ การไมเ ก็บภาษีการคา และใหเสรีทางการคา ดังความวา “ใครจักใคร คาชาง
คา ใครจักใครคา มา คา ใครจกั ใครค าเงอื น (เงิน) คา ทองคา ” แมก ารปกครองโดยสถาบนั กษัตริยใ นสมัยสุโขทัย
จะมีผูกลาววามีวิถีสงบรมเย็นแตในช้ันหลังก็มีทั้งปจจัยภายใน คือ ความขัดแยงของเจานายที่เปนสมาชิก
ภายในสถาบนั และปจ จยั ภายนอก คอื การขยายอํานาจของลา นนาและกรุงศรีอยธุ ยาทาํ ใหสโุ ขทยั ทเี่ ปน เสมือน
รัฐกันชนของสองอาณาจักรตองตกอยูในภาวะสงครามและการแยงชิงกันจนตองยอมผนวก เขากับกรุงศรี-
อยธุ ยาในทสี่ ุด

129

กรุงศรีอยุธยาซึ่งเปนรัฐท่ีเกิดจากการผนึกกําลังกันของสุพรรณบุรีและละโว ซ่ึงในอดีตเคยอยูใน
อิทธพิ ลของวัฒนธรรมเขมรมากอน กรุงศรีอยุธยาจึงรบั เอาคติของเทวราชาจากวัฒนธรรมเขมรมาใช ทําใหมี
คตคิ วามเชอื่ บางสวนเปนการปกครองแบบฮินดูของอินเดีย พระมหากษัตริยอยุธยาจึงเปนเสมือนสมมุติเทพ
ทอี่ วตารหรอื แบง ภาคลงมาปราบยุคเข็ญในมนุษยโลก และเปนศูนยรวมของการปกครอง มีแนวคิดเกี่ยวกับ
สถาบันพระมหากษัตริยที่เกิดจากศาสนาพราหมณ ฮินดู ไดยกยองพระมหากษัตริยไวในฐานะของเทวดา
ซง่ึ เปรียบดงั องคพระนารายณ หรือพระวิษณุอวตารลงมาปราบยุคเข็ญ ทําใหมีการสรางสัญลักษณแทนองค
พระมหากษตั รยิ  เมือ่ ประทับหรอื เสดจ็ ไปท่ตี าง ๆ เปน ”ธงครฑุ ” อันหมายถึง พาหนะของพระนารายณ

ครุฑเปน พาหนะของพระนารายณ

เรือพระทนี่ ัง่ นารายณท รงสุบรรณ
พระมหากษัตรยิ ทรงประทับในการประกอบพระราชพิธตี าง ๆ ทางชลมารค

130

หรือแมแ ตห นาบนั ของพระอโุ บสถในพระอารามหลวงท่ีพระมหากษัตริยท รงสรา งกจ็ ะจําหลกั หรอื ทาํ ลวดลาย
ปนู ปน รปู นารายณท รงครฑุ เพอ่ื แสดงถงึ ความเปนวัดทกี่ ษัตรยิ ท รงสรา ง

พระนารายณทรงสบุ รรณ (ครฑุ )
บนหนา บันพระอุโบสถและวหิ ารในพระอารามหลวง

ในดานพระราชอํานาจพระมหากษัตรยิ  กท็ รงมสี ทิ ธิขาดในการใชอ ํานาจที่เรยี กวา “สมบูรณาญาสทิ ธริ าชย”
ในการลงโทษลดโทษหรืออภยั โทษแกบ คุ คลในพระราชอาณาเขตและมกี ฎมณเฑียรบาลทจ่ี ะตราขึน้ เพ่อื รกั ษา
พระราชฐาน เพอ่ื ถวายพระอภิบาลปอ งกนั เภทภยั เพื่อรกั ษาพระเกียรติยศและเปน กฎระเบยี บในการปฏิบัติ
ตนตอ องคพระมหากษตั ริยแ ละสมาชิกในสถาบันพระมหากษัตริย ไดแก พระมเหสี พระราชโอรสธดิ า
พระบรมวงศานวุ งศ แมแตบ คุ คลอ่ืน ๆ ท่อี าศัยหรอื ทํางานอยูใ นพระราชฐาน มีการกาํ หนดคําราชาศพั ทข ้นึ
เปนภาษาเฉพาะใชกับพระมหากษตั รยิ ห รอื พระบรมวงศานุวงศตามลาํ ดบั ชนั้ ซึง่ คาํ ราชาศพั ทห ลายคํามาจาก
ภาษาเขมร เชน คําวา เสวย - กนิ , พระแกล - หนาตา ง ,พระขนอง - หลัง การกําหนดรูปแบบของทปี่ ระทบั
เชน พระบรมมหาราชวงั หรอื พระตาํ หนกั ทม่ี ลี กั ษณะพเิ ศษ คอื เปน เรือนยอดหลังคาซอ นชน้ั ตามฐานานศุ กั ด์ิ
ตา งไปจากบานเรอื นสามัญชนโดยท่ัวไป

พระทน่ี ั่งดุสิตมหาปราสาทในพระบรมมหาราชวัง

131

ในดา นพธิ ีกรรมตาง ๆ นบั แตการประสูติจนถงึ สวรรคตของพระมหากษตั รยิ แ ละสมาชกิ ในราชตระกูล
เชน พระราชพธิ ขี นึ้ พระอู พระราชพิธลี งสรง พระราชพิธีสมโภชเดือน พระราชพิธีโสกันต พระราชพิธีบรม-
ราชาภเิ ษก พระราชพธิ ีถอื น้าํ พระพพิ ฒั นสัตยา (ศรีสัจปานการ) พระราชพธิ ีออกพระเมรุ ฯลฯ ซ่ึงลวนแลวแต
เปนพิธกี รรมท่เี ก่ยี วกบั ความเปน “เทพเจา ” ท้ังสน้ิ

พระราชพธิ โี สกนั ตท เ่ี ขาไกลาส (จําลอง)

พระเมรมุ าศ

ในการเฉลิมพระนามพระมหากษตั ริยใ นยคุ สมัยตา ง ๆ จะเห็นถงึ ความเชอื่ ในวิถีการเมืองการปกครอง
ของพระมหากษัตริยแตละพระองควาจะทรงวางพระองคอยูในแนวทางเชนไร คือ ทรงเปนเทวราชา เชน
พระนามสมเดจ็ พระรามาธิบดที ่ี 1 (อทู อง) สมเด็จพระรามราชาธิราช สมเด็จพระนารายณมหาราช หมายถึง
พระรามพระนารายณ สมเด็จพระนเรศวรมหาราช หมายถึงพระอิศวร สมเด็จพระอินทราธิราช หมายถึง
พระอินทร หรือทรงเปนพุทธราชา และธรรมราชา เชน สมเด็จพระมหาธรรมราชา (ลิไท) สมเด็จพระบรม
ไตรโลกนาถ สมเดจ็ พระสรรญเพชญท่ี 1 สมเดจ็ พระเจา ทรงธรรม เปน ตน

132

ศาสนาพราหมณ์
ฮนิ ดู

พุทธศาสนา สถาบัน ความเชอื ท้องถนิ
พระมหากษัตริย์ไทย

แผนภูมแิ สดงความสัมพนั ธของสถาบนั พระมหากษัตรยิ ก ับศาสนาและความเชื่อทอ งถน่ิ

จากแผนภมู ขิ า งตน นี้ชี้ใหเหน็ วา แมสถาบนั พระมหากษัตริยจะมีลกั ษณะของเทวราชาชัดเจนในหลาย
สว น แตม ีอกี หลายสว นที่แสดงถึงความเปน “ธรรมราชา” หรือ “พุทธราชา” ของพระมหากษัตริย ในสมัย-
สุโขทัยอทิ ธพิ ลของพุทธศาสนาทาํ ใหพ อขุนรามคําแหงเสดจ็ ออกสง่ั สอนประชาชนดว ยพระองคเ องบนขดานหิน
“มนังคศิลาบาต” กลางดงตาล หรือพระมหาธรรมราชาลิไท ทรงสรางพระพุทธชินราชเมืองพิษณุโลกและ
เสดจ็ ออกผนวช เปน ตน โดยเฉพาะสมยั อยุธยา ท่ีเห็นไดชัดวา พระพุทธศาสนาสงผลตอการรับเอาหลักพุทธ
ธรรมมาใชใ นการปกครองบา นเมอื งของสถาบันพระมหากษตั ริย เชน พระมหากษัตริยตองมีทศพิธราชธรรม ,
จักรวรรดิวัตร 12 และสังคหวัตถุ 4 และหลักธรรมอื่น ๆ อีกมากมาย ซ่ึงพระมหากษัตริยพระองคใด
ทรงสมบรู ณพ รอมดว ยธรรมเหลานี้ กจ็ ะทรงไดรบั การยกยองวา ทรงเปน “ธรรมราชา”

ในพระราชพงศาวดาร กลา วถึง พระราชกรณยี กิจของพระมหากษัตริยอ ยธุ ยาวา ทรงมพี ระราชศรทั ธา
ในการทาํ นุบาํ รุงพระพทุ ธศาสนาในการสรางพระอารามหลวงที่งดงามและใหญโตโอฬารมากมาย ในกรุงศรี-
อยุธยา เชน วัดพระศรีสรรเพชญ วัดพระราม วัดราชบูรณะ วัดมหาธาตุ วัดไชยวัตนาราม ฯลฯ และมีการ
สถาปนาพระพุทธรูปใหญง ดงาม เชน พระพุทธชินราช พระศรีสรรเพชญ พระพทุ ธไตรรัตนนายก (พระพทุ ธเจา
พแนงเชิง) พระมงคลบพิตร เปน ตน พระเจา แผน ดินทุกพระองคทรงบําเพ็ญกุศลเสด็จนมัสการพระพุทธบาท
และพระพุทธฉายที่สระบุรีเปนประจํา นับแตรัชกาลสมเด็จพระเจาทรงธรรมเปนตนมา เหตุการณดังกลาว
แสดงใหเ หน็ ถงึ ความม่นั คงในหลักพุทธธรรมท่ที รงปรับปรุงพระราชจริยวัตรใหเหมาะกับวิถีความเปนอยูของ
คนไทย ในวรรณคดีโคลงพระราชพิธีทวาทศมาสที่กลาวถึงพระราชพิธีสิบสองเดือน ซ่ึงกําหนดไวในรอบป
ปรากฏวาหลายพระราชพิธีทท่ี รงพระราชทานพระราชทรัพยโดยการโปรยทานแกประชาชนในการที่สถาบัน
พระมหากษตั ริยไ ดแสดงถึงพระเมตตาท่ที รงมตี อประชาชนและมิไดม คี วามเด็ดขาดแรงกลา จนเกินไปในการใช

133

พระราชอาํ นาจเชนนี้ อาจเปน ชอ งทางใหเกิดความไมมนั่ คงในพระราชบลั ลงั กและการสบื ราชสมบัติไดแมจะมี
กฎมณเฑียรบาลบังคับใชอยู ทาํ ใหพระมหากษัตริยและองคร ัชทายาทย่ิงตองทรงบําเพ็ญพระบุญญาบารมีให

เปน ทจี่ งรกั ภกั ดขี องขนุ นาง ขา ราชการและไพรฟา ขาแผน ดิน ในขณะท่ีตองทรงมีวธิ ีการปรบั ปรงุ ระบบราชการ
และการปกครองใหเหมาะสมกับสภาพบานเมืองแตละยุคสมัยดวยจึงจะทรงรักษาพระราชอํานาจและราช-
บลั ลงั กเ อาไวไ ด

พระมหากษตั รยิ บางพระองคเชื่อในการบําเพ็ญพระบารมีในฐานะพระโพธิสัตว เชน สมเด็จพระเจา
ปราสาททอง ทรงอธิษฐานปรารถนาพุทธภูมิ พระองคทรงเปลี่ยนรูปทรงของพระประธานในพระอุโบสถ
วัดหนาพระเมรุ เปนพระพุทธรูปทรงเคร่ือง ซึ่งสันนิษฐานไดอีกนัยคือ เปรียบเสมือนพระศรีอริยเมตไตรย

จนถงึ กรุงธนบรุ ีและรตั นโกสนิ ทรต อนตน ก็ยังคงรับคตคิ วามเช่อื เชน เดยี วกับสมัยอยธุ ยาไวค อ นขา งจะครบถวน
สมบรู ณ เพียงแตการสน้ิ พระชนมของพระมหากษัตริยเ ปล่ยี นจาก คําวาเสด็จนฤพาน (นิพพาน) มาเปนคําวา
“สวรรคต” เทานนั้ คือลดฐานะลงมาไมไดแสดงฐานะวาทรงเปน พระพุทธเจา หรือพระโพธิสัตว อยางชัดเจน

เชนสมยั อยุธยา สวนสมเด็จพระเจาตากสินมหาราชน้ันทรงใฝพระทัยในการเจริญกัมมัฏฐานอยางย่ิง หรือ
สมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟา จฬุ าโลกมหาราชก็ทรงมีพระปฐมบรมราชโองการวา

“ตัง้ ใจจะอปุ ถมั ภก ยอยกวรพทุ ธศาสนา
ปองกันขอบขณั ฑสมี า รกั ษาประชาชนและมนตร”ี

จะเห็นไดวาพระบรมราชโองการนีแ้ สดงถึงความตระหนักในพระราชภาระท่ีทรงมีตอบานเมืองใน 3
ประการ คอื การปอ งกัน การรกั ษา และการคมุ ครอง “ไพรฟาขาแผนดนิ ” โดยเฉพาะเปน การฟนฟูบํารุงขวัญ
และกาํ ลังใจใหแกค นท่ียงั ไมลืมการลม สลายของทุกสถาบันในคราวเสียกรุงศรอี ยธุ ยาครง้ั ท่ี 2 ในป พ.ศ. 2310

ครนั้ มาถงึ ในรัชกาลตอ ๆ มา เชน สมเดจ็ พระจอมเกลา เจาอยหู วั รชั กาลท่ี 4 พระองคทรงเคยผนวชมา
นานกอนขึ้นครองราชสมบตั จิ ึงทรงสง เสริมพระพุทธศาสนาอยางเต็มทีต่ ามท่ที รงเลา เรียนมาพระราชกระแสใน
รชั กาลท่ี 4 ทรงตรสั ไวตอนหนงึ่ วา “พระราชอํานาจของพระมหากษัตริยมิไดย่ิงใหญไปกวาความสุขสวนรวม
ของประชาชน” และยงั ทรงมแี นวคิดในการเปล่ียนแปลงยอมรับพระราชฐานะของพระมหากษตั ริยวาทรงเปน
“มหานกิ ร สโมสรสมมติ” ไมใชการปราบดาภิเษกหรือการขึ้นครองราชย โดยอํานาจดังในอดีต แตเปนการ
ยนิ ยอมพรอ มใจยกยอ งของมหาชน และแสดงใหเหน็ วา สถาบันพระมหากษตั ริย ไดเ ริ่มตระหนักใน “อํานาจ”
ของประชาชน หรือ “ประชาธิปไตย” มากข้ึน ซ่ึงในรัชสมัยของพระมหากษัตริยอื่น ๆ ถัดมาก็ทรงมี
พระราชดําริเก่ียวกับการพระราชทานพระราชอํานาจของพระองคคืนสูประชาชนมากข้ึนมาโดยลําดับ เชน
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงโปรดใหขุนนางท่ีเดินทางไปราชการในยุโรปใหกลับมาถวาย
รายงานถงึ การสังเกตแนวทางการปกครองแบบประชาธปิ ไตยของประเทศเหลานั้น การทดลองใหขาราชการ
ไดฝก บทบาทสมมตุ ิในวถิ ีประชาธปิ ไตยจากดสุ ิตธานี ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว
ตลอดจนการตัดสินพระทัยสละพระราชอํานาจแกประชาชนของพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว
เม่อื คณะราษฎรทต่ี ้ังตนเองเปนตวั แทนของราษฎรขอพระราชทานอํานาจอธปิ ไตย การท่คี วามหา งเหินกันดวย
ระบบเทวราชเกอื บจะหมดไปโดยสนิ้ เชิงในหว งเวลาน้ีนับสมัยรชั กาลท่ี 4 เปน ตน มา ทรงโปรดฯ ใหประชาชน

134

เฝา ชมพระบารมีไดสะดวกขึ้นกวาในอดตี และเร่ิมคลี่คลายมากจนนัง่ เกาอใี้ นขณะเขา เฝาได แตประชาชนก็ยัง
ยนิ ดที ่จี ะหมอบกราบแทบพระยุคลบาทดวยความรูสึกจงรักภักดีเสมือนพระองคทรงเปนเจาชีวิตดังแตกอน
แมก ารปกครองดว ยสถาบนั กษัตริยข องไทยเราจะมีลักษณะเปนการปกครองที่ประชาชนไมมีสวนรวมในการ
กาํ หนดผูปกครอง อํานาจสูงสุดในการปกครองประเทศเปนของพระมหากษัตริย แตมีลักษณะท่ีผิดไปจาก
ระบอบเผด็จการ เพราะพระมหากษตั ริยไ ดร บั การยอมรบั เทิดทนู จากประชาชน ในลกั ษณะเปน เสมือนสถาบนั
ศกั ดิส์ ทิ ธทิ์ ใ่ี หความคุมครองแกต น การยอมอยใู ตก ารปกครองของพระมหากษัตริยเปนไปดวยความสมัครใจ
บังเกิดจากความจงรักภักดีเพราะตระหนักวา ประเทศชาติมีความสงบและมั่นคงดวยพระบารมีของ
พระมหากษัตรยิ ซ ึ่งมีระบบศักดินาชว ยจัดระเบียบทางสงั คมสบื เนอ่ื งจนถงึ สมยั รตั นโกสนิ ทรตอนตนดวยจึงเลิกไป

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู พิ ลอดุลยเดช พระราชดําเนนิ ที่รพ.ศิรริ าช
(รชั กาลทื่ 9) เสด็จออกสีหบัญชร

บทบาทของสถาบนั พระมหากษตั ริยในการพัฒนาชาตไิ ทย

สถาบันพระมหากษัตริยมีความสําคัญอยางย่ิงในการเปนศูนยรวมจิตใจของชนชาวไทยทุกหมู
เหลา ทุกฐานะทุกเชื้อชาติและศาสนา ตางยึดถือพระมหากษัตริยเปนธงชัย เปนท่ีพึ่ง และเปนแบบอยาง
ในการดาํ เนนิ ชวี ติ ทง้ั นี้เพราะชาวไทยมีความเชื่อม่ันศรัทธารวมกันวาองคพระมหากษัตริยทุกพระองคทรงมี
พระบุญญาธิการอนั สงู สง ดว ยทรงบาํ เพญ็ พระบารมีสั่งสมมาหลายภพชาติ ดุจดังความเชื่อในพุทธศาสนาวา
บุรุษที่ไดบําเพ็ญกุศลทานอันถึงพรอมชักชวนใหผูคนมารวมกุศลอันยิ่งใหญแลวเทานั้นจึงจะไปบังเกิด
ในดาวดึงสเสวยอินทรสมบัติในวิมานน้ันได และยังเชื่อวาพระมหากษัตริยคือพระโพธิสัตวเสด็จลงมาจาก
สวรรคช ัน้ ดสุ ิตเพ่ือลงมาบาํ เพ็ญพระบารมเี พ่ือการตรัสรูในพทุ ธภูมิอันใกล บา งก็เชอ่ื วา พระองคค ือ พระอิศวร
มหาเทพ หรือพระวษิ ณอุ วตารลงมาดับทุกขร อ นใหป วงชนในมนษุ ยโลก

135

พระสยามเทวาธริ าชทลู เชิญพระอศิ วรลงมาจตุ ิเปนสมเด็จพระนเรศวรมหาราช

ดว ยความศรทั ธาอันหย่ังรากลกึ ลงในจิตใจของชาวไทยทุกหมูเหลาตอสถาบันพระมหากษัตริย เชนน้ี
จึงเปน สิ่งทท่ี าํ ใหส ถาบันพระมหากษัตรยิ เ ปน ทีห่ วงั พ่ึงในพระบารมแี ละพระมหากรณุ าธิคณุ ในทุก ๆ ดาน โดยท่ี
สมาชกิ ในสถาบันพระมหากษตั ริยกไ็ ดรบั การกาํ หนดบทบาทดวย “ธรรมะของพระราชา”อยูแลวรวมทั้งการ
ส่ังสมมาโดยการบอกกลาวส่ังสอนมาในสายพระราชสกุลถึงความรับผิดชอบตอพระราชภาระของผูครอง
แผน ดนิ ดงั พระบาทสมเด็จพระจอมเกลา เจาอยูหัวทรงกวดขนั ดูแลพระราชโอรส คือ สมเดจ็ เจา ฟา กรมขุนพนิ ติ
ประชานาถ (ตอมาคือรชั กาลที่ 5) ในการศึกษาราชการแผน ดินโดยโปรดเกลาฯ ใหเฝาปฏิบัติประจําพระองค
นอกเหนอื จากเวลาเฝา ตามปกตเิ พอื่ ทรงรับฟงพระบรมราโชวาทและพระบรมราชาธิบายในเร่ืองราชการและ
ราชประเพณีตาง ๆ อยเู สมอ หรอื ความในพระราชหัตถเลขาของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว
ทรงมีถึงสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชเจาฟามหาวชิรุณหิศถึงภาระรับผิดชอบของผูเกิดในราชตระกูลภายใต
พระมหาเศวตฉัตรวาอยาถือวา ตวั เองมีบุญแตใหถ อื วา มีกรรมทต่ี อ งมีหนาท่ีตองปฏบิ ตั ติ อประชาชนในดานการ
ศกึ สงครามผทู เี่ ปน องคร ัชทายาทนนั้ จะตอ งฝก ฝน และรบั ผิดชอบตั้งแตทรงพระเยาว พ.ศ. 2357 ในรัชสมัย
พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธเลศิ หลา นภาลัย เม่ือมอญไมพอใจท่ีถูกพมาเกณฑแรงงานกอสรางพระเจดีย จึงกอ
กบฏท่ีเมืองเมาะตะมะ ทําใหถูกพมาปราบปราม ตองหนีเขามายังไทยเปนระลอกใหญเพ่ือพ่ึงพระบรม
โพธสิ มภาร เจา ฟา มงกุฎ (ตอ มาคือรัชกาลท่ี 4) เสด็จเปนแมก องพรอ มดวยกรมหลวงพิทักษมนตรี ออกไปรับ
ถึงชายแดน แมแตพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัยเองก็ทรงไดรับการฝกฝนใหไปราชการสงคราม
ตงั้ แตพระชนมายเุ พียง 8 พรรษา

ท่ีเดนชัดคือบทพระนิพนธของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาสยามบรมราชกุมารีที่ทรงกลาว
เปรียบเทียบการทรงงานวา คือการเดินไปในปาท่ีมีแตอันตรายในบทรําพึงของลูกและบทปลอบใจของ
พอ ใหล กู มีกาํ ลังใจทีจ่ ะทาํ ตามอุดมการณค ือการเสียสละเพือ่ ผอู น่ื ดงั นั้นบทบาทของสถาบันพระมหากษัตริย

136

จึงเปลยี่ นไปไมใ ชเ พยี งการทรงงานของพระมหากษัตรยิ เ พียงลาํ พังแตพระบรมวงศานุวงศกร็ ว มมบี ทบาทตาง ๆ
กนั ทจี่ ะชวยสงเสรมิ ความเจรญิ กา วหนา แกช าติบานเมอื งมิใชเ พียงออกทาํ ราชการสงครามเทา นัน้

ฉันเดินตามรอยเทา อันรวดเรว็ ของพอโดยไมห ยุด
ผานเขาไปในปา ใหญ นากลวั ทบึ แผไ ปโดยไมม ที สี่ ้นิ สุด มืดและกวา ง

มตี น ไมใหญเ หมือนหอคอยท่เี ขม แขง็
พอ จา ...ลกู หิวจะตายอยแู ลว และเหนอื่ ยดวย
ดซู ิจะ เลอื ดไหลออกมาจากเทาทง้ั สองท่ีบาดเจ็บของลกู
ลูกกลัวงู เสอื และหมาปาพอ จา ...เราจะถงึ จุดหมายปลายทางไหม?
ลูกเอย...ในโลกนี้ไมม ที ่ไี หนดอกท่มี ีความรื่นรมณแ ละความสบายสําหรบั เจา
ทางของเรามไิ ดป ูดวยดอกไมสวยสวยจงไปเถิด แมวา มนั จะเปน สิง่ ท่ีบบี ค้นั หวั ใจเจา
พอเห็นแลว วา หนามตาํ เนอ้ื ออ นออนของเจาเลอื ดของเจา เปรียบดงั่ ทบั ทมิ บนใบหญาใกลน ้ํา
นํ้าตาของเจา ท่ไี หลตอ งพุมไมสเี ขยี วเปรียบดง่ั เพชรบนมรกตทีแ่ สดงความงามเต็มท่ี
เพ่อื มนุษยชาต.ิ ..จงอยา ละความกลาเมอ่ื เผชิญกบั ความทุกข. ...ใหอ ดทนและสุขมุ
และจงมีความสขุ ทไ่ี ดย ดึ อุดมการณทม่ี คี า ไปเถดิ ..ถา เจาตองการเดนิ ตามรอยเทาพอ
บทพระราชนิพนธส มเด็จพระเทพรตั นราชสุดาฯ

137

บทบาทหนาที่ของพระมหากษัตริย
บทบาทหนาท่ีของพระมหากษัตริยคือ การเปนประมุขของประเทศ และทรงมีหนาที่ในดานการ

ปกครอง เสริมสรางความม่ันคงใหพระราชอาณาจักร นอกจากนี้ พระมหากษัตริยก็ยังทรงสงเสริมดาน
เศรษฐกจิ ทําใหม ีความมง่ั ค่ังเจรญิ รุงเรอื ง พรอมท้ังทํานบุ าํ รุงศลิ ปวฒั นธรรมสรางความงดงามในความเปน ไทย

1. ดานการเมืองการปกครองและเสริมสรางความม่นั คง
พระมหากษัตริยทรงเปน ผนู าํ ในการสรา งความม่นั คงในพระราชอาณาจกั ร และทรงเปน จอมทัพในการ

ทําศึกสงครามเพื่อขยายพระราชอาณาเขตใหกวางใหญไพศาล ในขณะเดียวกันพระมหากษัตริยก็ยังทรง
ปกปองบา นเมืองจากขา ศึกศัตรู ดังเชน สมัยสุโขทัยพอขุนบางกลางหาว ทรงรวมมือกับพอขุนผาเมืองขับไล
ขอมสบาดโขลญลาํ พงออกจากสโุ ขทัย พอขุนบางกลางหาวทรงยึดเมืองศรีสัชนาลัยไวไดและทรงคืนเมืองให
พอ ขุนผาเมอื ง สวนพอ ขนุ ผาเมืองก็ทรงปราบดาภเิ ษกพอขุนบางกลางหาวเปน กษัตริยสุโขทัย ทรงพระนามวา
“พอขนุ ศรอี นิ ทราทติ ย” ปฐมกษตั ริยแ หงราชวงศพ ระรวงเจา กรุงสุโขทัย พอขุนศรีอินทราทิตยทรงปกครอง
บานเมืองแบบพอปกครองลูกและปกปองพระราชอาณาเขตเพ่ือใหไพรฟาประชาชนอยูอยางรมเย็นเปนสุข
พระองคทรงทําสงครามยุทธหัตถีกับขุนสามชน เจาเมืองฉอด โดยมีพระราชโอรสองคที่ 3 รวมรบจนสามารถ
เอาชนะขุนสามชนได พระองคจ งึ ทรงเฉลิมพระนามวา “พระรามคําแหง”

คร้ันตอมา พระรามคําแหงก็ไดข้ึนครองราชยตอจากพอขุนบานเมือง ซ่ึงเปนพระเชษฐาธิราชของ
พระองคทรงพระนามวา “พอขุนรามคาํ แหง”พระองคท รงปกครองบา นเมือง และขยายพระราชอาณาเขตได
กวางใหญไพศาลท่ีสุดในสมัยสุโขทัย คือ ทิศตะวันออกทรงปราบไดถึงเมืองสระหลวง สองแคว (พิษณุโลก)
ลุมบาจาย สะคา ขามฝงแมนํ้าโขงไปถึงเวียงจันทน เวียงคําในลาว ทิศใตทรงปราบไดคนที (บานโคน
กาํ แพงเพชร) พระบาง (นครสวรรค) แพรก (ชัยนาท) สุพรรณภูมิ ราชบุรี เพชรบรุ ี นครศรีธรรมราช มฝี งทะเล
สมทุ ร (มหาสมุทร) เปนเขตแดน ทางทิศตะวนั ตกทรงปราบไดเมืองฉอด เมืองหงสาวดี และมีมหาสมุทรเปน
เขตแดน ทิศเหนือทรงปราบไดเมืองแพร เมืองนาน เมืองพลัว (อําเภอปว จังหวัดนาน) ขามฝงโขงถึงเมืองชวา
(หลวงพระบาง) เปน เขตแดน นอกจากน้ี พอขนุ รามคําแหงมหาราชยงั ทรงสรางพระราชไมตรีกับพระยามังราย
แหง ลา นนา และพระยางําเมอื งแหงพะเยา ทรงยินยอมใหพระยามังรายขยายอาณาเขตลานนาทางแมนํ้ากก
แมน ํา้ ปง และแมน้าํ วังไดอ ยา งสะดวก เพราะพระองคต องการใหล านนาเปนกนั ชนระหวา งจนี กบั สุโขทยั
เมื่อ พ.ศ. 1839 พอขนุ รามคาํ แหงมหาราชยงั ทรงชว ยเหลอื พระยามงั รายหาชัยภมู ิในฐานะมติ รสหาย

สว นในสมัยอยธุ ยา พระเจา อูทองทรงรวบรวมสพุ รรณบรุ ีกับละโว ซึ่งเปนกลุมเมืองในเครือญาติเขา
ดวยกัน แลวสถาปนากรุงศรีอยุธยาบริเวณที่เรียกวา หนองโสน เมื่อจุลศักราช 712 ปขาล โทศก วันศุกร
ขนึ้ 6 ค่ํา เดือนหา เวลารงุ แลว 3 นาฬกิ า 9 บาท (9 โมงเชา 54 นาท)ี เมือ่ แรกเสวยราชสมบัติทรงพระนามวา
สมเด็จพระรามาธิบดีศรีสุนทรบรมบพิตรพระพุทธเจาอยูหัว ขณะพระชนมายุได 37 พรรษา ภายหลังการ
สถาปนาพระราชอาณาจักรแลว ปรากฏความในจุลยุทธการวงศวา ประเทศราช 16 หัวเมือง ไดเขามาถวาย
บังคมยอมรับในพระราชอํานาจ เชน มะละกา (แหลมมลาย)ู ชวา (หลวงพระบาง) ตะนาวศรี นครศรธี รรมราช

138

ทวาย เมาะตะมะ เมาะลาํ เลิง สงขลา จนั ทบูรณ พิษณโุ ลก สุโขทยั พชิ ยั สวรรคโลก พิจิตร กําแพงเพชร และ
นครสวรรค นอกจากนีพ้ ระองคย งั ทรงทําสงครามและกวาดตอนเทครวั ชาวกัมพูชามายังกรงุ ศรอี ยุธยา

รัชสมยั สมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถ ทรงโปรดใหมีการปฏิรูประบบบริหารราชการแผนดิน โดยการ
แตงต้ังตําแหนงสมุหพระกลาโหม ดูแลทหาร และสมุหนายก ดูแลพลเรือน ขณะเดียวกันพระองคก็ยังทรง
แตง ตง้ั คณะบุคคลขน้ึ มารบั สนองพระราชกจิ ซ่ึงแบง เปน 4 ฝาย เรียกวา จตสุ ดมภ คือ อธบิ ดกี รมเมือง (เวียง)
อธิบดกี รมวงั อธิบดกี รมคลัง อธิบดีกรมนา และพระองคย งั ทรงโปรดใหพระญาติวงศไ ปปกครองบานเล็กเมือง
นอยตามฐานะดว ย แตต องอยูในพระเนตร พระกรรณของพระองค ดังน้ันสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถจึงทรง
เปน ศนู ยก ลางอาํ นาจในการปกครองทั้งปวง

สมเด็จพระนเรศวรมหาราชทรงทํายทุ ธหัตถกี บั พระมหาอปุ ราชาเมื่อ พ.ศ. 2135

ตอมาในรัชสมัยสมเด็จพระนเรศวรมหาราช พระมหากษัตริยแหงกรุงศรีอยุธยา ผูทรงพระปรีชา
สามารถในดานการทําศึกสงคราม พระองคทรงขยายพระราชอาณาเขตออกไปอยางกวางขวางและปกปอง
บานเมอื งจากขา ศึกศัตรู เชน สงครามยุทธหตั ถี เม่อื พ.ศ. 2135 พระเจาหงสาวดนี ันทบเุ รง ทรงใหพระมหา-
อุปราชายกทพั มาบุกกรุงศรอี ยธุ ยาผานดานเจดียส ามองค สมเด็จพระนเรศวรมหาราชเม่อื ทรงทราบขาวศกึ
กท็ รงแตงกองทพั พรอ มดวยสมเดจ็ พระเอกาทศรถ พระอนุชาธิราชออกรบกับพระมหาอุปราชาที่หนองสาหราย
พระองคทรงทํายุทธหัตถีกับพระมหาอุปราชาจนสามารถเอาชนะไดสําเร็จ ผลของสงครามทําใหพระมหา-
อุปราชาทรงสน้ิ พระชนมบ นคอชา ง ในการทาํ สงครามยทุ ธหตั ถคี รงั้ น้เี ปน สาเหตทุ าํ ใหพ มาไมกลาเขา มารุกราน
กรุงศรีอยุธยายาวนานกวา 100 ป

คร้นั ในสมัยสมเดจ็ พระนารายณมหาราช พระองคท รงเจริญสมั พันธไมตรกี ับพระเจาหลุยสท ่ี 14 แหง
ประเทศฝร่ังเศส เพอ่ื สรา งรากฐานแหงพระราชอํานาจใหเปน ที่นา เกรงขามในบรรดานานาประเทศ เน่ืองจาก
ฝรั่งเศสเปน ประเทศมหาอาํ นาจที่ไดรับการยอมรบั โดยทั่วไปวามคี วามสามารถทางดา นการรบ และความเจรญิ
ดา นศิลปวทิ ยาการ สมเด็จพระนารายณมหาราชทรงโปรดใหท หารชาวตางชาตมิ ารบั ราชการในราชสํานักและ
ทรงสรา งเมืองลพบรุ ไี วเ ปน ราชธานแี หง ท่ี 2 พรอ มท้ังใหชาวตา งชาติสรางปอมปราการไวเพ่ือต้ังรับขาศึกศัตรู
ที่จะเขามากระทําอันตรายตอ พระราชอาณาจกั ร

139

สมเดจ็ พระเจาตากสนิ มหาราช พระมหากษตั ริยแหงกรงุ ธนบุรี

เม่ือกรงุ ศรอี ยุธยาพา ยแพใหกับพมา ในป พ.ศ. 2310 สมเด็จพระเจา ตากสนิ มหาราชทรงกอบกูเ อกราช
ขับไลขาศึกศัตรูออกจากพระราชอาณาจักร แลวพระองคก็ทรงสถาปนากรุงธนบุรีเปนราชธานี ตอจากนั้น
พระองคก็ไดทรงรวบรวมบานเมืองใหเปนปกแผนดวยการปราบปรามชุมนุมตาง ๆ คือ ชุมนุมเจาพระยา-
พิษณโุ ลก (เรือง) ชุมนุมเจา พระฝาง (เรอื น) ชมุ นมุ เจาพระยานครศรีธรรมราช (หน)ู และชุมนมุ เจา พมิ าย หรือ
กรมหมนื่ เทพพิพธิ กระท่งั ถึง พ.ศ. 2313 จึงสามารถมีชยั เหนือชุมนมุ ตา ง ๆ ไดท งั้ หมดสงผลใหช าตไิ ทยกลบั มา
รวมเปนอันหนง่ึ อันเดยี วกนั อีกครั้ง หลังศึกอะแซหวุนกี้ ใน พ.ศ. 2318 สมเด็จพระเจา ตากสินมหาราชทรง
ดําเนนิ การขยายพระราชอาณาเขตของกรุงธนบุรีออกไปอยางกวางใหญไพศาล ทิศเหนือไดถึงเมืองเชียงใหม
ทิศใตต ลอดหัวเมืองตานี (ปต ตาน)ี ทิศตะวันออกตลอดกัมพูชา จําปาศักดิ์ถึงญวนใต ทิศตะวันออกเฉียงเหนือ
ตลอดเวยี งจันทน หวั เมอื งพวน และหลวงพระบาง ทิศตะวนั ตกถึงเมืองมะริด และตะนาวศรอี อกมหาสมุทรอนิ เดีย

ตอมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช พระองคทรงสถาปนาราชธานี
ขน้ึ ใหมในป พ.ศ. 2325 บริเวณฝง ตะวันออกของแมน้ําเจาพระยา เรียกวากรงุ รัตนโกสินทร ในตอนตนรัชกาล
พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชทรงรวมกับกรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาท ผูเปน
พระอนุชาธิราชทําศึกสงครามกับพมา ในป พ.ศ. 2328 ซึ่งเปนสงครามคร้ังใหญ เรียกวา สงคราม 9 ทัพ
พระเจา ปดุง กษตั ริยแ หง พมา ยกกองทัพมาตไี ทยมากถงึ 9 ทัพ ต้ังแตทิศเหนือ ทิศตะวนั ตก และทิศใต แตดวย
พระปรีชาสามารถของท้ังสองพระองคจึงเอาชนะพมาไดสาํ เร็จ

140

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจา อยหู วั (กลาง)
ทรงฉายพระรปู กบั สมเด็จฯ กรมพระยาดาํ รงราชานภุ าพ (ขวา)

และสมเด็จฯ กรมพระยาเทวะวงศวโรปการ (ซาย)

ครน้ั ในรัชสมยั พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจาอยูหัว รัชกาลที่ 5 แหง กรงุ รัตนโกสินทร พระองค
ทรงปฏิรูปบานเมืองใหทัดเทียมกับนานาประเทศที่เขามาเจริญสัมพันธไมตรีในราชสํานักสยาม ทรงมี
พระราชดําริแกไขระบบบริหารราชการแผนดินคร้ังใหญเมื่อป พ.ศ. 2435 โดยทรงยกเลิกระบบเสนาบดี
แบบเดมิ ท่มี ีมาตัง้ แตส มัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ แลว ทรงจัดตัง้ กระทรวงจํานวน 12 กระทรวง ทรงแบง
หนาทใ่ี หชดั เจน และเหมาะกบั ความเปล่ียนแปลงของบานเมือง พระราชกรณียกิจทสี่ ําคัญของพระองคค อื การ
รกั ษาเอกราชของชาติไวไดร อดปลอดภยั ในขณะทีป่ ระเทศเพอ่ื นบานโดยรอบ ทวั่ ทุกทศิ ตองตกเปน อาณานิคม
ของชาติตะวันตก โดยเฉพาะอังกฤษกบั ฝรงั่ เศส ซ่ึงในขณะนั้นเปน มหาอาํ นาจที่นาหวาดกลวั

ในรชั กาลพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลท่ี 9) พระองคทรงเปนประมุข
ของประเทศตามรฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย และทรงเปน ผูที่คอยบาํ บดั ทกุ ขบ ํารงุ สขุ ของพสกนิกรชาว
ไทยท้ังประเทศ ดังพระบรมราชโองการแกประชาชนชาวไทยวา “เราจะครองแผน ดินโดยธรรม เพ่อื ประโยชน
สุขแหงมหาชนชาวสยาม” พระราชปณิธานของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช เปนที่
ประจกั ษ ทั้งชาวไทยและชาวตางชาตนิ บั ตั้งแตท รงครองสริ ิราชสมบัติพระองคทรงอุทิศกําลังพระวรกาย และ
กําลังพระสติปญญาเพื่อประโยชนสุขของประชาชนตลอดมา ทรงเสด็จพระราชดําเนินเย่ียมราษฎรทั่วท้ัง
ประเทศ ซ่งึ ทาํ ใหทรงทราบถงึ ปญ หาทุกดานของประชาชน จนนํามาซ่ึงโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดําริ
ตาง ๆ เชน โครงการฝนหลวง เพ่ือชวยเหลอื เกษตรกรที่ประสบภัยแลง การขาดแคลนนํ้าหรือฝนท้ิงชวง และ
ชวยดานการอุปโภคบริโภคของประชาชน โครงการนํ้าดีไลน ้ําเสยี เพ่อื แกไ ขปญหามลพษิ ทางนาํ้ โครงการแกม
ลิงอันเนื่องมาจากพระราชดําริ เพื่อแกไขปญหาน้ําทวม พระราชดําริการอนุรักษปาไมดวยการสราง
ความสํานกึ ใหรักปา ไมรวมกัน การปลูกปา นอกจากนี้ยังมแี นวพระราชดําริดานการเกษตร คือ เกษตรทฤษฎี
ใหมอนั เปน การใชป ระโยชนจ ากพื้นที่ที่มีอยอู ยางจาํ กดั ใหเ กดิ ประโยชนส งู สุด แนวพระราชดาํ ริเร่อื งเศรษฐกิจ
พอเพียงซึง่ เปนวถิ ีแหง การดําเนินชวี ิตอยอู ยา งเรียบงาย รูจักประมาณตน มีเหตุผล มีภูมิคุมกันท่ีดี มีความรู
คูคุณธรรม และโครงการอนั เนอ่ื งมาจากพระราชดาํ รอิ นื่ ๆ อกี มากมาย

141

พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภมู ิพลอดุลยเดช (รัชกาลท่ี 9)
ทรงบําเพญ็ พระราชกรณยี กิจนานัปการเพ่อื บาํ บัดทุกขบาํ รุงสขุ ของพสกนิกรชาวไทย

พัฒนาการบทบาทหนาที่ของพระมหากษัตริยจากอดีตสูปจจุบันมีความเปลี่ยนแปลงไปในบริบท
ทางสังคมของแตล ะยคุ สมัย เพราะพระมหากษัตรยิ ในอดีตตองเปนจอมทัพในการทําศึกสงครามปกปองและ
ขยายพระราชอาณาเขต สรางความเปนปกแผนมั่นคง ความเจริญรุงเรืองของพระราชอาณาจักร สวนใน
ปจจุบันพระมหากษัตริยทรงไมไดทําศึกสงครามแลว แตทรงมีบทบาทในการบําบัดทุกขบํารุงสุข แกอาณา
ประชาราษฎรใหอยรู มเยน็ ภายใตพ ระบรมโพธิสมภารดว ยการแกไขปญหาการทาํ มาหากนิ และการดาํ เนินชีวติ
ของประชาชนโดยทรงพระราชทานโครงการหลวงตา ง ๆ ตามแนวพระราชดําริ

ในรัชกาลปจจุบนั สมเดจ็ พระเจา อยหู ัวมหาวชริ าลงกรณ บดนิ ทรเทพยวรางกรู พระองคข้ึนทรงราชย-
สืบราชสันตติวงศ เปนสมเด็จพระเจาอยูหัว รัชกาลที่ 10 ทรงเปนประมุขของประเทศตามรัฐธรรมนูญแหง-
ราชอาณาจักรไทย และสานตอพระราชปณิธานของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช
(รัชกาลท9ี่ ) ตอไป

142

นอกจากน้พี ระบรมวงศานวุ งศท กุ พระองคในราชตระกลู กย็ งั ทรงบําเพ็ญพระราชกรณียกิจในดานตาง ๆ
ตามรอยเบือ้ งพระยุคลบาทของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู พิ ลอดุลยเดช (รชั กาลที่ 9) ดงั น้ัน สถาบนั
พระมหากษัตริยจ ึงเปน ศนู ยร วมจิตใจของปวงชนชาวไทยท้ังปวง
2. ดา นการสง เสรมิ เศรษฐกิจของชาติ

การสงเสริมเศรษฐกิจของชาติ เปนบทบาทที่สําคัญของสถาบันพระมหากษัตริย ต้ังแตสมัยสุโขทัย
เปนราชธานี ในศิลาจารึกสุโขทัยหลกั ที่ 1 กลาวเก่ียวกบั การสงเสริมการคา ในสมยั พอ ขุนรามคาํ แหงมหาราชวา
“เจาเมืองบเ อาจกอบในไพรลูทาง เพือ่ นจูงววั ไปคาข่ีมาไปขาย ใครจกั ใครค าชางคา ใครจักใครค ามา คา ใครจัก
ใครคาเงือน (เงนิ ) คาทองคา”

จากขอความขางตน แสดงใหถึงการสงเสริมเศรษฐกิจการคาของพระมหากษัตริยดวยการเปดเสรี
ทางการคา และไมเก็บ “จกอบ” ซ่ึงหมายถึงภาษีคาผานดานกับบรรดาพอคาท่ีมาทําการคาในสุโขทัย
พระมหากษัตริยสมัยสุโขทัยมีการปรับปรุงระบบชลประทาน เพ่ือกักเก็บน้ําตามธรรมชาติใหเพียงพอตอ
การอปุ โภค บริโภค ตลอดท้ังปของไพรฟา ปรากฏวา มกี ารขุดสระ (ตระพงั ) สรางเขอ่ื น (สรีดภงส หรือทํานบ
พระรวง) ดังในศิลาจารึกสุโขทัยหลักที่ 1 วา “กลางเมืองสุโขทัยนี้มีนํ้าตระพังโพยสีใสกินดี ดั่งกินน้ําโขง
เม่อื แลง” ซงึ่ เปน การสงเสริมการทําเกษตรกรรมของบรรดาไพรฟา เชน การปลูกหมาก พลู มะพราว ขนุน
มะมว ง มะขาม และทรพั ยากรอื่น ๆ

สว นการคา กบั ตา งประเทศ องคพระมหากษัตรยิ ทรงสนับสนุนใหพ อคาชาวตางชาติเขามาทํา การคา
กับสโุ ขทยั อาทิ จีน อนิ เดีย เปอรเซยี อาหรบั มะรดิ และลาว ฯลฯ สินคาสําคัญของสุโขทัยที่สงไปคาขายกับ
ตางประเทศ คือ เครื่องสังคโลก ซึ่งเปนเคร่ืองปนดินเผาท่ีมีสีเขียวไขกา น้ํายาเคลือบแตกลายงา
เปน ลกั ษณะเฉพาะของสโุ ขทัยที่งดงาม

เศรษฐกิจสมัยสุโขทัยเรม่ิ ขยายตัวเพ่ิมมากขึ้นเพราะพระมหากษัตริยทรงสนับสนุนการคาทั้งภายใน
และภายนอก ประกอบกับสุโขทัยมีความอุดมสมบูรณ จึงเปนปจจัยสําคัญท่ีชวยสงเสริมนโยบายของ
พระมหากษตั รยิ สมยั สโุ ขทยั ใหป ระสบความสาํ เร็จ ความอุดมสมบรู ณ น้ปี รากฏในศลิ าจารกึ สโุ ขทยั หลักท่ี 1 วา
“เมืองสโุ ขทัยนีด้ ี ในนํา้ มีปลา ในนามขี า ว”

สมัยอยุธยามีที่ตั้งของกรุงศรีอยุธยาอุดมสมบูรณตามธรรมชาติ สังคมอยุธยาเปนสังคมเกษตร
ประกอบอาชพี ทํานา ทําสวน ทําไร และการประมง ผลผลิตทางการเกษตรทงั้ มที ี่เก็บไวบริโภคและทําการคาขาย
พระมหากษัตรยิ ท รงมนี โยบายสง เสริมเศรษฐกิจดวยการสรางเสนทางคมนาคมใหสะดวกขึ้น เชน การขดุ คลอง
ลดั เช่อื มกับลํานา้ํ หลัก อาทิ แมน าํ้ เจาพระยา แมน าํ้ ปาสกั แมน้ําลพบุรี นอกจากนี้ ยังทรงเจริญสัมพันธไมตรี
กบั นานาประเทศ ท้ังชาติตะวันออกและชาติตะวันตก ในสมัยสมเด็จพระนารายณมหาราช ทรงผูกมิตรกับ
พระเจา หลยุ สท ่ี 14 ดวยการสงราชฑูตนําพระราชสาสนไปเจริญสัมพันธไมตรี ณ ประเทศฝรั่งเศส พระองค
ไมทรงกดี กันชาวตา งชาติที่เขามายงั ราชสํานกั เพราะทรงมีวิสัยทัศนกวางไกลในการนําพาประเทศไปสูความ
เจริญมั่งคั่งและม่ันคง นอกจากน้ีพระองคยังทรงติดตอกับจีน ญ่ีปุน ชวา ญวน อินเดีย เปอรเซีย ฮอลันดา
และอกี หลายประเทศในทวปี ยุโรป สงผลใหการคาสมัยสมเด็จพระนารายณมหาราช เจริญรุงเรืองเปนที่โดด
เดน มากในสมัยอยธุ ยา