ประวัติศาสตร์ชาติไทย สค32034 ม.ปลาย

ชดุ วิชา
ประวตั ิศาสตรชาติไทย

รหสั รายวชิ า สค32034
รายวชิ าเลอื กบงั คบั ระดับมัธยมศกึ ษาตอนปลาย
ตามหลักสตู รการศกึ ษานอกระบบระดับการศึกษาขนั้ พ้ืนฐาน

พทุ ธศักราช 2551

สาํ นักงานสง เสรมิ การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั
สาํ นักงานปลดั กระทรวงศกึ ษาธิการ
กระทรวงศึกษาธกิ าร

คํานาํ

ชุดวิชา ประวัติศาสตรชาติไทย รายวิชา สค32034 รายวิชาเลือกบังคับ ระดับ
มัธยมศึกษาตอนปลาย ตามหลักสูตรการศึกษานอกระบบระดับการศึกษาข้ันพื้นฐาน พุทธศักราช
2551 ชุดวชิ านี้ประกอบดวยเนื้อหาความรวู าดว ยเร่อื งความสําคญั เกยี่ วกบั ความภมู ิใจในความเปน ไทย
การประยกุ ตใ ชว ธิ กี ารทางประวตั ิศาสตร พระราชกรณยี กิจของพระมหากษตั รยิ ไ ทยสมยั รัตนโกสินทร
มรดกไทยสมัยรัตนโกสินทร และการเปล่ียนแปลงของชาติไทยสมัยรัตนโกสินทร และชุดวิชาน้ี
มวี ัตถปุ ระสงค เพอ่ื ใหผูเรียน กศน. มีความรู ความเขา ใจ และตระหนกั ถึงความเปน มาของชาติไทย
ใน ดิ น แ ด น ที่ เป น ปร ะ เทศ ไทยที่ดํา ร งอ ยู อย า ง ต อเน่ือ งม า เ ป นเ วล า ยา วน า น ต ร า บจ น ป จจุ บั น
ซึ่งพระมหากษัตริยไทยและบรรพบุรุษในสมัยตาง ๆ ท่ีชวยลงหลักปกฐาน ปกปกรักษาถ่ินที่อยู
และสรางสรรคอารยธรรมอันดสี ืบทอดแกช นรนุ หลัง

สํานักงานสงเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย ขอขอบคุณ
ผูเชี่ยวชาญเน้ือหา ท่ีใหการสนับสนุนองคความรูประกอบการนําเสนอเน้ือหา รวมทั้งผูเก่ียวของ
ในการจัดทําชุดวิชา หวังเปนอยางย่ิงวาชุดวิชาน้ีจะเกิดประโยชนตอผูเรียน กศน. และนําไปสู
การปฏิบตั ิอยางเห็นคณุ คาตอไป

สาํ นักงาน กศน.
พฤษภาคม 2561

คําแนะนาํ การใชช ดุ วชิ า
ประวตั ศิ าสตรชาติไทย

ชุดวิชา ประวัติศาสตรชาติไทย รหสั รายวิชา สค32034 ใชสําหรับผูเรียนหลักสูตร
การศึกษานอกระบบระดบั การศึกษาข้ันพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย
แบงออกเปน 2 สวนคือ

สว นท่ี 1 โครงสรางของชดุ วิชา แบบทดสอบกอนเรียน โครงสรางของหนวยการเรยี นรู
เน้ือหาสาระ กิจกรรมเรยี งลาํ ดับตามหนวยการเรียนรู และแบบทดสอบหลังเรยี น

สวนที่ 2 เฉลยแบบทดสอบ และกิจกรรมประกอบดว ย เฉลยแบบทดสอบกอ นเรยี น
และหลังเรียน เฉลยกิจกรรมเรียงลําดบั ตามหนว ยการเรียนรู

วิธีการใชชุดวิชา
ใหผ ูเรยี นดาํ เนินการตามขั้นตอน ดงั นี้
1. ศกึ ษารายละเอียดโครงสรางชุดวิชาโดยละเอยี ด เพอื่ ใหทราบวา ผูเ รียนตองเรยี นรู

เน้อื หาในเร่ืองใดบา งในรายวิชาน้ี
2. วางแผนเพอื่ กาํ หนดระยะเวลาและจดั เวลาท่ผี เู รยี นมคี วามพรอ มท่ีจะศึกษาชุดวิชา

เพ่อื ใหส ามารถศกึ ษารายละเอียดของเนื้อหาไดครบทุกหนวยการเรียนรู พรอมทํากจิ กรรม ตามท่ี
กาํ หนดใหทันกอนสอบปลายภาคเรยี น

3. ทําแบบทดสอบกอ นเรียนของชุดวชิ าตามทก่ี าํ หนด เพ่ือทราบพน้ื ฐานความรูเดิม
ของผเู รยี น โดยใหท ําในสมุดบันทกึ การเรยี นรแู ละตรวจสอบคาํ ตอบจากเฉลยแบบทดสอบทายเลม

4. ศกึ ษาเนอื้ หาในชดุ วิชาในแตละหนว ยการเรยี นรูอยางละเอียดใหเขาใจ ทั้งในชดุ วชิ า
และสอื่ ประกอบ (ถาม)ี และทํากจิ กรรมท่ีกําหนดไวใหค รบถว น

5. เมอื่ ทาํ กจิ กรรมเสร็จแตละกจิ กรรมแลวผูเ รยี นสามารถตรวจสอบคําตอบไดจาก
แนวตอบ/เฉลยทา ยเลม หากผเู รยี นยงั ทํากิจกรรมไมถูกตองใหผูเรียนกลับไปทบทวนเนื้อหาสาระ
ในเรื่องน้ันซํ้าจนกวา จะเขาใจ

6. เมอื่ ศึกษาเน้ือหาสาระครบทกุ หนว ยการเรียนรูแลว ใหผูเรียนทําแบบทดสอบหลังเรียน
และตรวจกระดาษคาํ ตอบจากเฉลยทา ยเลมวาผูเรียนสามารถทาํ แบบทดสอบไดถ กู ตอ งทกุ ขอ หรอื ไม
หากขอ ใดยังไมถ ูกตองใหผ ูเรียนกลับไปทบทวนเนื้อหาสาระในเรื่องนั้นใหเขาใจอีกคร้ังหนึ่ง ผูเรียนควร
ทาํ แบบทดสอบหลังเรียนใหไ ดค ะแนนมากกวา แบบทดสอบกอนเรยี น และควรไดค ะแนนไมน อ ยกวา
รอ ยละ 60 ของแบบทดสอบทง้ั หมด เพอื่ ใหม ั่นใจวาจะสามารถสอบปลายภาคเรียนผา น

7. หากผูเ รยี นไดทาํ การศกึ ษาเน้อื หา และทาํ กจิ กรรมแลวยังไมเขา ใจ ผเู รยี นสามารถ
สอบถามและขอคําแนะนําไดจากครหู รอื แหลง คน ควา เพ่มิ เตมิ อนื่ ๆ

หมายเหตุ : การทาํ แบบทดสอบกอ นเรียน/หลงั เรยี น และทํากิจกรรมทายเรื่องใหทําและบันทึกลงใน
สมดุ บันทกึ กิจกรรมการเรียนรูประกอบชดุ วชิ า

การศกึ ษาคน ควาเพ่มิ เตมิ
ผเู รียนอาจศึกษาหาความรูเพ่มิ เตมิ ไดจากแหลงเรียนรอู น่ื ๆ ที่เผยแพรค วามรู ในเรอื่ ง

ทเี่ ก่ยี วขอ งและศกึ ษาจากผูรู เปนตน

การวัดผลสมั ฤทธิ์ทางการเรียน
ผูเรียนตองวัดผลสมั ฤทธิ์ทางการเรียน ดังนี้
1. ระหวางภาคเรยี น วดั ผลจากการทาํ กิจกรรมหรืองานที่ไดรับมอบหมายระหวางเรียน

รายบุคคล
2. ปลายภาคเรียน วัดผลจากการทาํ ขอสอบวัดผลสมั ฤทธิป์ ลายภาคเรียน

โครงสรางชุดวชิ า
ประวัติศาสตรช าตไิ ทย
สาระการพฒั นาสงั คม

มาตรฐานการเรียนรรู ะดบั
มคี วามรู ความเขาใจ ตระหนกั เก่ียวกับภมู ิศาสตร ประวัติศาสตร เศรษฐศาสตร การเมือง

การปกครองในโลก และนาํ มาปรบั ใชใ นการดําเนินชีวิต เพือ่ ความม่นั คงของชาติ

ตวั ชวี้ ัด
1. อธิบายความหมาย ความสาํ คัญของสถาบนั หลักของชาติ
2. อธบิ ายความเปนมาของชนชาตไิ ทย
3. บอกพระปรีชาสามารถของพระมหากษัตริยไทยกบั การรวมชาติ
4. อธิบายความสําคญั ของสถาบนั ศาสนา
5. อธบิ ายความสําคญั ของสถาบนั พระมหากษตั รยิ 
6. อธิบายและยกตวั อยา งทีแ่ สดงถึงความภาคภมู ิใจในความเปนไทย
7. บอกบุญคณุ ของพระมหากษตั รยิ ไ ทยตัง้ แตสมัยสโุ ขทยั อยธุ ยา ธนบุรี และรตั นโกสินทร
8. อธิบายความหมาย ความสาํ คัญ และประโยชนของวธิ กี ารทางประวตั ศิ าสตร
9. อธิบายวธิ ีการทางประวตั ศิ าสตร
10. ประยุกตใ ชวิธีการทางประวตั ิศาสตรในการศกึ ษาเรอื่ งราวทางประวัตศิ าสตรท สี่ นใจ
11. อธิบายพระราชกรณียกจิ ของพระมหากษตั ริยไ ทยสมัยรตั นโกสนิ ทร
12. อธบิ ายคุณประโยชนข องบคุ คลสาํ คญั ท่มี ตี อการพฒั นาชาตไิ ทย
13. วิเคราะหคณุ ประโยชนข องบคุ คลสาํ คัญท่ีมีผลตอ การพฒั นาชาติไทย
14. เขียนบรรยายคณุ คา ทไ่ี ดรบั จากการศกึ ษาประวตั ศิ าสตรช าตไิ ทย
15. อธิบายความหมายและความสาํ คญั ของมรดกไทย
16. ยกตวั อยา งมรดกไทยสมัยรตั นโกสินทรไดอยา งนอ ย 3 เร่ือง
17. วเิ คราะหมรดกไทยสมยั รตั นโกสนิ ทรท่มี ีผลตอการพฒั นาชาติไทย
18. อธิบายความหมาย ความสาํ คัญของการอนุรกั ษม รดกไทย
19. ยกตวั อยา งการมสี ว นรว มในการอนรุ ักษมรดกไทย
20. วเิ คราะหเหตุการณส าํ คัญทางประวตั ิศาสตรท ีม่ ีผลตอการพฒั นาชาตไิ ทย
21. อภิปรายและนาํ เสนอเหตกุ ารณส ําคัญทางประวัตศิ าสตรที่มผี ลตอ การพฒั นาชาติไทย

สาระสาํ คัญ
การเรยี นรูประวตั ิศาสตรชาตไิ ทยกอ ใหเกิดความภาคภูมิใจในความเปนชาติไทย ไดเรียนรู

ความหมาย ความเปน มา และความสาํ คัญของสถาบันหลักของชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย
ความเปนมาของชาติไทย เสรภี าพในการนบั ถอื ศาสนาของไทย และบุญคุณของพระมหากษัตริยไทย
ตั้งแตสมัยสุโขทยั อยธุ ยา ธนบรุ ี และรตั นโกสินทร ชุดวิชาในระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย เรียนรู
เก่ยี วกบั พระมหากษัตริย บรรพบุรุษ วีรกรรมของบรรพบุรุษไทยในสมัยกรุงรัตนโกสินทร เรียนรู
มรดกทางวฒั นธรรมสมยั กรงุ รตั นโกสนิ ทร ตลอดจนแนวทางการสืบสานมรดกไทย ดา นสถาปตยกรรม
ประติมากรรม จติ รกรรม วรรณกรรม ดนตรี นาฏศิลป ประเพณีความเช่ือ การแตงกาย และศึกษา
เหตุการณทางประวัติศาสตร การสถาปนาอาณาจักรรัตนโกสินทร สนธิสัญญาตาง ๆ ตลอดจน
พระราชกรณียกจิ ของพระมหากษตั รยิ ไทยในรัชกาลตา ง ๆ ต้ังแต รชั กาลท่ี 1 ถงึ รชั กาลที่ 10 เพ่ือนาํ
องคค วามรมู าปรับใชในการดําเนินชีวติ เพอ่ื ความมน่ั คงของชาติ

ขอบขา ยเนอื้ หา
หนวยการเรยี นรูท ่ี 1 ความภูมิใจในความเปน ชาติไทย
หนวยการเรยี นรูท่ี 2 การประยกุ ตใ ชว ิธกี ารทางประวตั ศิ าสตร
หนว ยการเรียนรูท ่ี 3 บุญคุณของแผน ดนิ
หนวยการเรียนรทู ่ี 4 มรดกไทยสมัยรัตนโกสินทร
หนว ยการเรียนรูที่ 5 การเปลย่ี นแปลงของชาตไิ ทยสมัยรตั นโกสินทร

สื่อประกอบการเรียนรู
1. ชดุ วชิ า
2. สมุดบันทึกกจิ กรรมการเรยี นรูประกอบชดุ วชิ า
3. ส่อื เสรมิ การเรยี นรอู นื่ ๆ

จาํ นวนหนว ยกติ
จํานวน 3 หนว ยกติ

กจิ กรรมการเรียนรู
1. ทาํ แบบทดสอบกอนเรียน ตรวจสอบคาํ ตอบจากเฉลยทา ยเลม
2. ศึกษาเน้ือหาสาระในหนวยการเรียนรทู ุกหนว ย
3. ทาํ กิจกรรมตามทีก่ ําหนด และตรวจสอบคําตอบจากเฉลยทายเลม
4. ทําแบบทดสอบหลังเรียน และตรวจสอบคาํ ตอบจากเฉลยทา ยเลม

การประเมนิ ผล
1. ทําแบบทดสอบกอนเรียน/หลงั เรยี น
2. ทํากิจกรรมในแตล ะหนว ยการเรยี นรู
3. เขารบั การทดสอบปลายภาคเรียน

สารบญั หนา

คาํ นาํ 1
คาํ แนะนาํ การใชช ดุ วิชา 3
โครงสรา งชดุ วชิ า 22
สารบญั
หนวยการเรียนรทู ี่ 1 ความภมู ิใจในความเปน ไทย 27
36
เรอ่ื งท่ี 1 สถาบนั หลกั ของชาติ 38
เร่อื งที่ 2 บทสรปุ สถาบันพระมหากษตั รยิ เปน ศูนยร วมใจของคนในชาติ 39
เรื่องท่ี 3 บุญคุณของพระมหากษตั รยิ ไ ทยตัง้ แตสมัยสโุ ขทยั อยุธยา ธนบุรี 48
50
และรตั นโกสนิ ทร 73
81
หนวยการเรียนรูท่ี 2 การประยกุ ตใ ชว ิธกี ารทางประวตั ิศาสตร 83
เรอื่ งที่ 1 ความหมาย ความสําคญั และประโยชนของวิธกี ารทางประวตั ศิ าสตร 85
เร่อื งที่ 2 วิธีการทางประวตั ศิ าสตร 119
121
หนวยการเรียนรทู ่ี 3 พระราชกรณียกจิ ของพระมหากษตั ริยไทยสมยั รตั นโกสนิ ทร 122
เร่อื งที่ 1 พระราชกรณยี กจิ ของพระมหากษตั ริยไ ทยสมยั รตั นโกสนิ ทร
เรอ่ื งที่ 2 คณุ ประโยชนข องบคุ คลสาํ คญั

หนว ยการเรียนรทู ี่ 4 มรดกไทยสมัยรตั นโกสินทร
เรอื่ งท่ี 1 ความหมาย และความสาํ คญั ของมรดกไทย
เรือ่ งที่ 2 มรดกไทยสมัยรตั นโกสนิ ทร
เร่อื งที่ 3 มรดกไทยที่มผี ลตอการพฒั นาชาตไิ ทย
เรอื่ งท่ี 4 การอนรุ กั ษม รดกไทย
เรือ่ งที่ 5 การมสี วนรว มในการอนรุ กั ษม รดกไทย

สารบัญ (ตอ) หนา
123
หนว ยการเรียนรูที่ 5 การเปลย่ี นแปลงของชาตไิ ทยสมัยรัตนโกสนิ ทร 124
เรื่องที่ 1 เหตกุ ารณส าํ คญั ทางประวตั ศิ าสตรท ่มี ผี ลตอ การพัฒนาชาติไทย
เรอื่ งที่ 2 ตวั อยา งการวเิ คราะห และอภปิ รายเหตกุ ารณสาํ คญั ทางประวัตศิ าสตร 148
ทีม่ ีผลตอการพฒั นาชาตไิ ทย 149
156
บรรณานกุ รม
คณะผจู ดั ทาํ

1

หนวยการเรียนรูที่ 1
ความภูมใิ จในความเปน ไทย

สาระสาํ คัญ
“ความภูมิใจในความเปนไทย” วลีนี้เปนส่ิงที่รัฐบาล องคกรปกครอง พยายามให

เกดิ ขึน้ กบั ประชาชนภายในประเทศมาตลอดในหลายยุคหลายสมยั เพราะความภูมิใจในความเปน
คนไทยในความเปนชาติไทยน้ัน จะเปนการสรางแรงผลักดันท่ีสําคัญตอการดําเนินชีวิตของผูคน
และการพัฒนาชาตใิ หมคี วามเจริญรุง เรือง มัน่ คง และเขมแขง็

ประเทศไทยมีประวัติความเปนมาที่ยาวนาน ผานการเปนที่ต้ังของมนุษยและ
การรวมตวั ของชุมชนมาตัง้ แตย ุคกอ นประวัติศาสตร กอ กําเนดิ เปนความเช่อื วิถชี ีวิต ประเพณี และ
วัฒนธรรมที่สบื ตอมาอยา งยาวนาน มหี ลายเหตุการณ หลายอปุ สรรคท่ผี ูคนและเหลาบรรพบุรุษได
รว มกัน “สรางบานแปงเมือง” จนกระท่ังมชี นชาตไิ ทยและประเทศไทยอันนาภาคภูมิใจปรากฏอยู
ในทุกวันนี้ และการที่จะเขาใจถึงความเปนชาติไทยนั้น จะเกิดขึ้นไมไดถาผูเรียนไมไดเร่ิมตนจาก
การศกึ ษาประวตั ิความเปน มาของความเปนชาตไิ ทยเสียกอ น

ตัวชี้วัด
1. อธิบายความหมาย และความสาํ คัญของสถาบนั หลกั ของชาติ
2. อธบิ ายความเปนมาของชนชาตไิ ทย
3. บอกพระปรีชาสามารถของพระมหากษัตริยไ ทยกบั การรวมชาติ
4. อธิบายความสาํ คัญของสถาบนั ศาสนา
5. อธบิ ายความสาํ คญั ของสถาบนั พระมหากษตั รยิ 
6. อธบิ ายและยกตวั อยา งที่แสดงถงึ ความภาคภมู ิใจในความเปน ไทย
7. บอกบุญคุณของพระมหากษัตริยไทยตั้งแตสมัยสุโขทัย อยุธยา ธนบุรี และ

รัตนโกสนิ ทร

ขอบขา ยเน้อื หา
เรอื่ งท่ี 1 สถาบนั หลกั ของชาติ
1. ชาติ
1.1 ความหมาย ความสาํ คญั ของชาติ
1.2 ความเปนมาของชนชาตไิ ทย

2

1.3 การรวมไทยเปน ปก แผน
1.4 พระมหากษตั ริยกบั การรวมชาติ
2. ศาสนา
2.1 ศาสนาพุทธ
2.2 ศาสนาคริสต
2.3 ศาสนาอสิ ลาม
2.4 ศาสนาซิกข
2.5 ศาสนาฮินดู
3. พระมหากษัตรยิ 
3.1 องคอปุ ถมั ภของศาสนา
3.2 การปกครอง
3.3 การเสยี สละ
3.4 พระปรีชาสามารถ
เรอ่ื งที่ 2 บทสรุปสถาบันพระมหากษตั รยิ เ ปนศูนยร วมใจของคนในชาติ
เรื่องที่ 3 บุญคุณของพระมหากษัตริยไทยตั้งแตสมัยสุโขทัย อยุธยา ธนบุรี และ
รตั นโกสินทร
3.1 สมัยสุโขทยั
3.2 สมยั อยธุ ยา
3.3 สมยั ธนบุรี
3.4 สมยั รัตนโกสนิ ทร
สื่อการเรียนรู
1. ชุดวชิ าประวตั ิศาสตรชาติไทย รหัสรายวิชา สค32034
2. สมดุ บนั ทึกกจิ กรรมการเรยี นรูประกอบชุดวิชา

เวลาท่ใี ชใ นการศึกษา 15 ชว่ั โมง

3

เร่ืองท่ี 1 สถาบนั หลกั ของชาติ
สถาบันหลักของชาติ ประกอบดวย ชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย ซึ่งเปน

สถาบันท่ีอยูกับสังคมไทยมาชานาน โดยเฉพาะอยางยิ่งสถาบันพระมหากษัตริยซึ่งเปนเสาหลัก
ในการสรา งชาตใิ หเ ปน ปกแผน เปน ศูนยรวมจติ ใจของปวงชน เปน บอเกดิ ของความรกั ความสามคั คี
นําพาประเทศชาติใหผานพนภัยนานาประการ ไมวาจะเปนภัยรุกรานของประเทศอ่ืน ภัยจาก
การลาอาณานิคมและการแผขยายลัทธิการปกครอง อกี ทงั้ สถาบันพระมหากษัตรยิ มบี ทบาทสําคัญ
ในการพฒั นาความเปน อยูของประชาชนในทั่วทุกภูมิภาค โดยเฉพาะอยางยิ่งในทองถ่ินท่ีหางไกล
สงผลใหมีการยกระดับคุณภาพชีวิตของประชาชนในทุกมิติ และเปนรากฐานใหประเทศชาติ
มีความมัน่ คงสบื มาจนถึงปจจบุ ัน

ชนชาติไทยในอดีต จึงถือวาสถาบันพระมหากษัตริย เปนสถาบันสูงสุดของชาติ
ท่ีมบี ทบาทสําคญั ในการเปนผนู าํ รวมประเทศชาตใิ หเ ปนปก แผน และพระมหากษัตรยิ ทุกพระองค
ปกครอง ดแู ลและบรหิ ารประเทศชาตโิ ดยใชห ลักธรรม ที่เปนคําสอนของศาสนา ดว ยความเขมแขง็
ของสถาบนั พระมหากษัตริย ท่ีมีความศรทั ธาเลอื่ มใสในสถาบันศาสนา ที่เปน เสมอื นเครอื่ งยดึ เหนย่ี ว
ทางจติ ใจใหค นในชาตปิ ระพฤติปฏิบัติในทางที่ดีงาม เพราะทุกศาสนาลวนแตสอนใหคนประพฤติ
และคอยประคับประคองจิตใจใหดีงาม มีความศรัทธาในการบําเพ็ญตนตามรอยพระศาสดาของ
แตล ะศาสนา และเมื่อพระมหากษัตริยเปนผูที่ประพฤติตนอยูในธรรม และปกครองแผนดินโดย
ธรรมแลว ไพรฟา ประชาราษฎรตางอยูดวยความรมเยน็ เปนสขุ จงึ ทําใหสถาบนั ชาติ ท่ีเปนสัญลักษณ
เปรียบเสมอื นอาณาเขตผนื แผนดินทเ่ี ราอยูอาศัย มีความม่ันคง พัฒนาและยืนหยัดไดอยางเทาเทียม
อารยประเทศ ดังนนั้ สถาบนั ชาติ สถาบนั ศาสนา และสถาบนั พระมหากษัตริย จึงเปนสถาบันหลักของ
ชาติไทย ที่ไมสามารถแยกจากกันได สามารถยึดเหน่ียวจิตใจของปวงชนชาวไทยและคนในชาติ
มาจวบจนทุกวนั น้ี

“ชนชาตไิ ทย” เปน ชนชาตทิ ม่ี รี ากเหงาทางประวัตศิ าสตรและความเปน มาท่ียาวนาน
ไมแพช าตใิ ดในโลก เรามีแผนดินไทยท่ีอุดมสมบูรณ ในนํ้ามีปลา ในนามีขาว มีพืชพันธุธัญญาหาร
ท่ีอุดมสมบูรณ มีภูมิอากาศ และภูมิประเทศท่ีเปนชัยภูมิ อากาศไมรอนมาก ไมหนาวมาก
มีความหลากหลายของแหลงทรัพยากรธรรมชาติที่สมบูรณ มีท่ีราบลุมแมน้ําที่อุดมสมบูรณ
เหมาะแกการเพาะปลูก มีภูเขา มีทะเลท่ีมีความสมดุลและสมบูรณเพียบพรอมเปนท่ีหมายปอง
ของนานาประเทศ นอกจากนี้ ชนชาติไทยยังมีขนมธรรมเนียม ประเพณีและวัฒนธรรมที่ดีงาม
หลากหลาย งดงาม เปนเอกลักษณของชาติที่โดดเดน ซึ่งสิ่งเหลาน้ีลูกหลานไทยทุกคนควรมี
ความภาคภูมิใจทไี่ ดเ กิดมาเปนคนไทย ในแผนดนิ ไทย แตกอ นท่ีจะสามารถรวมชนชาติไทยใหเปน
ปกแผน ทําใหลูกหลานไทยไดม ีแผนดินอาศัยอยูอยางรมเย็นเปนสุขหลายชั่วอายุคนมาจวบจน

4

ทุกวันนี้ บรรพบุรุษของชนชาติไทยในอดีต ทานไดสละชีพเพื่อชาติ ใชเลือดทาแผนดิน ตอสูเพื่อ
ปกปองดนิ แดนไทย กอบกเู อกราชดวยหวังไววา ลูกหลานไทยตองมีแผนดินอยู ไมตองไปเปนทาส
ของชนชาตอิ ่นื ซึ่งการรวมตวั มาเปนชนชาติไทยที่มีท้ังคนไทยและแผนดินไทยของบรรพบุรุษไทย
ในอดีต ก็ไมใ ชเร่ืองทสี่ ามารถทาํ ไดโดยงาย ตอ งอาศัยความรัก ความสามัคคี ความกลาหาญ ความเสียสละ
อดทน และส่งิ ทีส่ ําคญั คอื ตอ งมศี นู ยร วมใจท่ีเปนเสมอื นพลังในการตอ สแู ละผูนาํ ทมี่ คี วามชาญฉลาด
ดานการปกครองและการรบ คอื สถาบันพระมหากษตั ริยทอี่ ยูค คู นไทยมาชานาน และหากลูกหลานไทย
และคนไทยทุกคนไดศกึ ษาพงศาวดารและประวตั ิศาสตรชาติไทย ก็จะเห็นวา ดวยเดชะพระบารมี
และพระปรชี าสามารถของบูรพมหากษตั ริยของไทยในอดตี ทเ่ี ปนผนู าํ สามารถรวบรวมชนชาติไทย
ใหเ ปนปกแผน แมวา เราจะเคยเสยี เอกราชและดินแดนมามากหมายหลายคร้ัง บรู พมหากษตั รยิ ไ ทย
ก็สามารถกอบกูเอกราชและรวบรวมชนชาวไทยใหเปนปกแผนไดเสมอมา และเหนือส่ิงอื่นใด
พระมหากษัตริยไทยทุกพระองค เปนพระมหากษัตริยทีป่ กครองประเทศชาติดวยพระบารมีและ
ทศพิธราชธรรม ใชธรรมะและคาํ สัง่ สอนของพระพทุ ธองคม าเปนแนวในการปกครอง ทาํ ใหคนในชาติ
อยรู ว มกนั อยางรม เยน็ เปน สุข สมกับคําทวี่ า “ประเทศไทย เปนประเทศแผน ดินธรรมแผนดนิ ทอง”

แผน ดินธรรม หมายถึง แผน ดนิ ท่มี ีผปู ฏิบัตธิ รรม และการปฏบิ ัตธิ รรมนัน้ หมายถึง
การปฏบิ ัติหนา ท่ีอยา งถกู ตอง

แผนดินทอง หมายถึง แผนดินท่ีประชาชนไดรับประโยชน และความสุขอยางทั่วถึง
ตามควรแกอ ตั ภาพ

1.1 ชาติ
การจะรบั รูค วามเขาใจในความเปน ชาตหิ รอื ความรูสึกท่ีหวงแหนความเปนชาตไิ ดน นั้

ผูเ รียนมีความจําเปน ทีจ่ ะตองเขา ใจบริบทของความเปนชาติเสยี กอ น ดังน้ี
1.1.1 ความหมาย ความสาํ คัญของชาติ
ชาติ หมายถึง กลุมคนที่มีภาษา วัฒนธรรม และเช้ือชาติ ประวัติศาสตร

เดียวกัน หรือใกลเคยี งกัน มีแผนดิน อาณาเขตการปกครอง ท่ีเปนระบบ เปนสัดสวน มีผูนําหรือ
รัฐบาลทใี่ ชอ าํ นาจ หรอื มอี าํ นาจอธปิ ไตยทนี่ ํามาใชในการปกครองประชาชน

ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน กลาววา ชาติ หมายถึง ประเทศ
ประชาชนท่เี ปน พลเมืองของประเทศ กลมุ ชนท่มี คี วามรูสึกในเรื่องเชื้อชาติ ศาสนา ภาษา ประวัติ
ความเปนมา ขนบธรรมเนียมประเพณี และวัฒนธรรมอยางเดียวกันหรืออยูในปกครองรัฐบาล
เดยี วกัน

5

“ความจงรกั ภกั ดตี อ ชาตนิ น้ั คอื ความสํานกึ ตระหนักในคุณของแผนดนิ
อนั เปนทเี่ กิดทีอ่ าศยั ซ่ึงทาํ ใหบุคคลเกิดความภูมใิ จในชาตกิ าํ เนดิ

และมุงมน่ั ที่จะธาํ รงรกั ษาประเทศชาติไว ใหเปนอสิ ระมั่นคงตลอดไป”
พระบรมราโชวาทของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวในพิธีถวายสัตยปฏิญาณและ
สวนสนามของทหารรกั ษาพระองค ณ ลานพระราชวังดุสิต 3 ธันวาคม พ.ศ. 2529
เมือ่ พิจารณาคาํ ทมี่ ีความหมายใกลเ คียงกันน้ันก็จะพบวา คาํ วา “ชาต”ิ น้ัน ใกลเ คียงกับคําวา
“ประเทศ” หรอื คาํ วา “รัฐ” อยไู มนอย คอื หมายถงึ ชุมนมุ แหงมนุษยซึง่ ตงั้ อยใู นดินแดนทม่ี ีอาณาเขต
แนนอน มีอํานาจอธิปไตยทจ่ี ะใชไ ดอยา งอิสระ และมีการปกครองอยา งเปน ระเบียบเพื่อประโยชน
ของบรรดามนุษยทอี่ ยูร ว มกนั
1.1.2 ความเปน มาของชนชาติไทย

เปนสง่ิ ทีต่ อ งทําความเขาใจกอ นที่เกย่ี วขอ งกบั ความเปน มาของชนชาติไทยนั้น
ยังไมมีการสรุปเปนประเด็นที่สามารถยืนยันไดชัดเจน เพราะการพิจารณาความเปนมาของ
ชนชาติไทยนัน้ ตอ งพจิ ารณาจากหลกั ฐานหรืองานวจิ ยั การคนควาทางวิชาการท่ีหลากหลายจาก
นักวิชาการไทยและตางประเทศ อีกท้ังยังตองพิจารณามิติทางเอกสาร โบราณคดี เชื้อชาติหรือ
ชาตพิ นั ธุ ภาษา และวฒั นธรรม ดงั น้ี

1) สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ ขอมูลที่ปรากฏ
ในพระนิพนธเรื่อง “แสดงบรรยายพงศาวดารสยาม และลักษณะการปกครองสยามแตโบราณ”
เปน การนําขอมูลของนกั วิชาการตะวันตกมาประกอบ สรุปวา ถนิ่ ดงั้ เดิมของชนชาตไิ ทยอยูทางตอนใต
ของจนี แถบมณฑลยูนนาน กวา งโจว กวางสี จนกระท่ังจีนแผอทิ ธิพลทางการปกครองลงมา จนทําให
ผูคนในบริเวณน้นั ตองอพยพลงมาถงึ บรเิ วณลมุ แมน ํา้ เจา พระยาตอนบน

2) หลวงวิจิตรวาทการ ขอมูลที่เสนอผานผลงานเร่ือง “งานคนควาเรื่อง
ชนชาติไทย” ไดอธิบายวาถิ่นเดิมของชนชาติไทยอยูบริเวณตอนกลางของจีนแถบมณฑลเสฉวน
ต้ังถน่ิ ฐานกระจัดกระจายตัง้ แตแ นวแมน ้ําพรหมบตุ รไปจนถงึ ทะเลจีนใตแ ถบอาวตังเก๋ยี

3) ขอ มลู ของจติ ร ภูมิศกั ด์ิ ผานผลงานเรื่อง “ความเปนมาของคําสยามไทย
ลาว และขอม และลกั ษณะทางสงั คมของช่อื ชนชาติ” ไดศึกษาผา นการวเิ คราะหภ าษา และตาํ นาน
ทอ งถิน่ ของภาคเหนอื ไดส รปุ วา ถน่ิ กาํ เนิดของคนไทยน้ันครอบคลุมบริเวณกวางใหญทางตอนใต
ของจนี เวียดนาม ลาว เขมร ภาคเหนือของไทย พมา ไปจนถึงรฐั อัสสมั ของอนิ เดยี เนือ่ งจากมีพ้ืนฐาน
ทางนริ กุ ตศิ าสตรที่คลา ยคลงึ กัน

6

4) ขอมูลของศาสตราจารย ดร.ประเสริฐ ณ นคร นักวิชาการคนสําคัญของ
ประเทศไทย ทานไดศึกษาวิเคราะหจากหลักฐานของชาวตะวันตกทั้งทางดานภาษาศาสตร
ประวตั ิศาสตร โบราณคดี และมานษุ ยวทิ ยา รวมไปถงึ การลงพืน้ ที่ดว ยตนเอง ไดสรุปไววา ถ่ินเดิม
ของคนไทยนา จะอยูบริเวณมณฑลกวางสี ทางใตข องจีน เนอื่ งจากในเขตดังกลาวเปนพ้ืนที่กลุมชน
ทีม่ คี วามหลากหลายทง้ั ทางวัฒนธรรมและประเพณี

ขอมูลประวัติความเปน มาสวนใหญจะอธบิ ายใกลเคยี งกนั ในลกั ษณะของการอพยพ
ลงใตจากจีน แลว แผข ยายลงหลกั ปก ฐานอยใู นบรเิ วณกวางทางภาคเหนอื ของไทยเกดิ เปน เมืองและ
เมืองขนาดใหญท ี่ขยายตวั เปนอาณาจกั รตามมา กลาวอีกนัยหน่ึง ตั้งแตท่ีสมัยไทยอพยพลงมาน้ัน
ดินแดนแหลมทองเปนที่อยูของชนชาติมอญ ละวาของขอม พวกมอญอยูทางตะวันตกของ
ลมุ แมน ้าํ เจา พระยาไปจรดมหาสมทุ รอินเดีย พวกละวามีอาณาเขตอยูในบริเวณภาคกลาง มีเมือง
นครปฐมเปนเมอื งสําคญั พอถึงพุทธศตวรรษท่ี 14 ขอมซ่งึ อยูทางตะวันออกมีอํานาจมากข้ึนเขายึด
เอาดนิ แดนพวกละวาไปไวในอาํ นาจ แลว แบงการปกครองเปน 2 สว น คือ สวนภาคเหนือ และสว น
ภาคใต ตอมาในพุทธศตวรรษท่ี 16 สมดุลอํานาจในการแยงชิงพ้ืนท่ีไดเปลี่ยนแปลงไป มอญกับ
ขอมสูรบกันจนเส่ือมอํานาจลง และในชวงเวลาน้ันสุโขทัยไดปรากฏขึ้นมาอยางชัดเจนในหนา
ประวัตศิ าสตรไทย

จากรองรอยหลักฐานทางเอกสารทางประวัติศาสตรตาง ๆ มีการยืนยันและเช่ือวา
ประวัติศาสตรของชนชาติไทยในแหลมทอง (Golden Khersonese) เร่มิ ตนเม่ือประมาณ พ.ศ. 800
(พุทธศตวรรษท่ี 8 - 12) เปนตนมา โดยมีดินแดนของอาณาจักรและแควนตาง ๆ เชน อาณาจักร
ฟูนัน ต้งั อยูบรเิ วณทางทศิ ตะวันตกและชายทะเลของอาวไทย และมีอาณาจักรหริภุญชัยทางเหนือ
อาณาจักรศรวี ชิ ัยทางใต และมอี าณาจักรทวารวดี (พุทธศตวรรษที่ 12) บริเวณลุมแมนํ้าเจาพระยา
ตอนลา ง เปน ตน และไดร วมตวั เปน ปกแผน มีพระมหากษตั รยิ ไ ดสถาปนาอาณาจกั รสุโขทัยเปนราชธานี
แหง แรกของชนชาตไิ ทย ราวป พ.ศ. 1762 โดยพอ ขุนศรีนาวนาํ ถม พระราชบิดาของพอขุนผาเมือง
เปน ผูปกครองอาณาจักรจากหลกั ฐานและขอ มูลขา งตน นี้ รวมถงึ สมมตฐิ านของแหลงอารยธรรมตา ง ๆ
ของโลก ซง่ึ สวนใหญแหลง กาํ เนดิ ของชนชาติกลุมในอดตี จะอยูบริเวณลมุ แมน ้าํ อาทิ แหลง อารยธรรม
เมโสโปเตเมีย ตั้งอยบู รเิ วณทรี่ าบลุมระหวา งแมน าํ้ ไทกรสิ (Tigris) ทางตะวนั ออก และแมน าํ้ ยเู ฟรตสิ
(Euphrates) ทางตะวันตกหรอื อารยธรรมอนิ เดียโบราณหรอื อารยธรรมลุม แมน้าํ สินธุ ต้ังอยูบรเิ วณ
ลุมแมนํ้า เปนตน ดังนั้น จึงมีความเปนไปไดที่ชนกลุมตาง ๆ ที่เคยอาศัยในลุมแมน้ําเจาพระยา
หรือบริเวณรอบอาวไทย มีการรวมตัวกันเปนปกแผน มีการพัฒนาเปนชุมชน สังคม และเมือง
จนกลายมาเปน อาณาจกั รตาง ๆ ของชนชาติไทยตามพงศาวดาร

7

1.1.3 การรวมไทยเปน ปก แผน
ภายหลงั การลมสลายของอาณาจักรอยุธยา ใน พ.ศ. 2310 สมเด็จพระเจา

กรุงธนบุรีไดพยายามกอบกูเอกราชและศักด์ิศรีของอาณาจักรกลับคืนมา หลังจากการสถาปนา
อาณาจักรธนบุรีข้ึน ตองเผชิญกับสงครามภายนอกจากกองทัพพมา และสงครามภายใน คือ
การปราบชมุ นมุ ทีแ่ ยงชงิ ความเปนใหญแตกกันเปนกกเปน เหลา ชวงเวลาผานไปจนถึง พ.ศ. 2325
อาณาจักรรัตนโกสินทรเปนแผนดินไทยท่ีพอจะเรียกไดวา “เปนปกแผน” ข้ึนมาบาง ถึงแมวาใน
เวลาตอ มาจะเกิดสงครามเกาทพั ทเี่ ปน ศึกใหญในสมยั รัตนโกสนิ ทร แตก็ถือวาเปนชวงแหงสันติสุข
มาไดย าวนาน

ความเปนปกแผน ของความม่นั คงของสยามเดน ชดั มากขน้ึ ในสมัยจอมพล ป.
พิบูลสงคราม เปน นายกรฐั มนตรี มีการเปลี่ยนช่ือประเทศจากสยาม เปน “ไทย” กลาวอีกนัยหน่ึง
“การสรา งชาต”ิ ไดเกิดข้นึ อยางสมบรู ณใ นยุคสมัยนี้ คือ มีครบทั้งอาณาเขต ดินแดน ประชากร อํานาจ
อธิปไตย รัฐบาล ไปจนถึงสัญลักษณของชาติท่ีแสดงถึงเอกลักษณวัฒนธรรมไทย เชน ภาษาไทย และ
ธงชาตไิ ทย เปนสง่ิ สําคัญทผี่ คู นในยคุ ปจจุบันจะตอ งอนรุ กั ษห วงแหนใหส ามารถดาํ รงสบื ไปในอนาคต

แหลงกาํ เนิดของชนชาติไทย จะอพยพมาจากท่ีใด จะมีการพิสูจนหรือไดรับ
การยอมรับหรือไม คงไมใ ชประเด็นสําคัญท่ีจะตองพิสูจนหาความจริง คงปลอยใหเปนเรื่องของ
นักประวัติศาสตรหรือนักวิชาการ แตค วามสําคัญอยูท่ีลูกหลานคนไทยทุกคนที่อาศัยอยูบนพื้น
แผน ดินไทย ตอ งไดเ รียนรูและตองยอมรบั วา การรวมชนชาติไทยใหเปนปกแผน และอยูสุขสบาย
จนถึงปจจุบันน้ี คนไทยและลูกหลานไทยทุกคนตองตระหนักถึงบุญคุณของบรรพบุรุษไทยและ
พระปรีชาสามารถของบูรพมหากษัตริยไทยในอดีตท่ีสามารถรวบรวมชนชาวไทย ปกปองรักษา
เอกราชและรวบรวมชาตไิ ทยใหเปนปกแผน จึงเปนพระราชกรณียกิจที่สําคัญของพระมหากษัตริยไทย
ในอดีต ซ่ึงหากจะยอนรอยไปศึกษาพงศาวดารฉบับตาง ๆ รวมถึงประวัติศาสตรชาติไทย ต้ังแต
ยุคกอ นการสถาปนากรงุ สุโขทัย ใหเ ปนราชธานแี หง แรกของชนชาวไทยแลว การสถาปนาราชธานี
ทกุ ยุคทกุ สมัยไมว า จะเปน การสถาปนากรุงศรอี ยธุ ยา กรงุ ธนบรุ ี กรุงรตั นโกสินทร รวมไปถงึ การกอบกู
เอกราชหลังจากการเสียกรุงศรีอยุธยาทั้ง 2 คร้ัง ลวนเปนวีรกรรมและบทบาทอันสําคัญของ
พระมหากษัตริยไทยทัง้ สนิ้

1.1.4 พระมหากษัตรยิ ไทยกบั การรวมชาติ
การรวมชาติไทยใหเปนปกแผน เปนบทบาทที่สําคัญของพระมหากษัตริยไทย

ในอดตี หากรัฐใดแควน ใด ไมมีผนู าํ หรือพระมหากษตั ริยท่เี ขม แขง็ มีพระปรีชาสามารถท้งั ดา นการรบ
การปกครองรวมถึงดานการคา เศรษฐกิจการคลัง รัฐน้ันหรือแควนนั้น ยอมมีการเสื่อมอํานาจลง
และถูกยดึ ครองไปเปนเมอื งขึน้ หรอื ประเทศราชภายใตก ารปกครองของชนชาติอนื่ การถกู ยึดครอง
หรือไปเปนเมืองขึ้นภายใตการปกครองของอาณาจักรอ่ืนในอดีต สามารถทําไดหลายกรณี อาทิ

8

การยอมสโิ รราบโดยดี โดยการเจริญไมตรแี ละสงบรรณาการถวาย โดยไมม ีศึกสงครามและการเสีย
เลือดเนื้อ สถาบันพระมหากษตั รยิ  ไดม ีบทบาทสาํ คญั ในการรวมชาตใิ หเ ปนปกแผน รวมถึงการปกปอ ง
ประเทศชาติและมาตุภมู สิ บื ไวใ หล กู หลานไทยไดม ีแผนดินอยู ซึ่งหากชนชาติไทยในอดีต ไมมีผูนําหรือ
กษตั รยิ ท ่ีมีพระปรชี าสามารถ ในวันน้ีอาจไมมีชาติไทยหลงเหลืออยูในแผนท่ีโลก หรือชนชาติไทย
อาจตอ งตกไปอยูภายใตการปกครองของชาตใิ ดชาตหิ น่ึง

บทบาทของพระมหากษตั รยิ ไทยในการรวมชาติ
บทบาทของพระมหากษัตริยไทยในการรวมชาติ ในสมัยรัชกาลที่ 1 ถึง รัชกาลที่ 3
หรือในสมัยรัตนโกสนิ ทรต อนตน นน้ั ความเปนปกแผนม่ันคงของอาณาจักรเกิดขึ้นจากการปรับปรุง
การปกครอง ประมวลกฎหมายการบรู ณปฏิสังขรณวัดวาอาราม ทํานุบํารุงพระพุทธศาสนา เกิดเปน
ยุคทองของการฟนฟูวรรณคดี นาฏศิลป ดนตรีไทย การคาและความสัมพันธระหวางประเทศ
มคี วามเจริญรงุ เรอื งโดยเฉพาะกบั จีน เกดิ เปน “เงินถงุ แดง” ท่ีนาํ มาใชในชว งวกิ ฤตของประเทศ
ภายหลังความพายแพของอาณาจักรพมา และราชวงศชิงของจีนในการทําศึกกับ
องั กฤษ พระมหากษตั ริยไ ทยในชว งเวลานั้นไดตระหนักถงึ ภยั ของ “ลทั ธลิ า อาณานคิ ม” เปน อยา งดี
และทรงตระหนกั วาสยามนตี้ อ งมีการปรับตวั และพฒั นาตนเองใหร อดพน จากภยั รา ยจากการคกุ คาม
ของชาติตะวันตกที่เดนชัดเร่ิมตนเมื่ออังกฤษเขามาขอทําสนธิสัญญาเบาวริงกับสยาม ในสมัย
รัชกาลที่ 4 ตอมาเกดิ วกิ ฤต ร.ศ. 112 ในสมยั รัชกาลที่ 5 พระเจา นโปเลยี นท่ี 3 แหง ฝรัง่ เศสนาํ เรอื ปน
เขามาถงึ แมน้ําเจาพระยาใกลพ ระบรมมหาราชวัง บบี บงั คบั ใหส ยามยกดินแดนฝงซายของแมน าํ้ โขง
ใหอ ยูใ ตอ าณตั ิของฝร่งั เศส พรอ มท้งั เรียกรอ งคา เสียหายดว ยจํานวนเงนิ กวา 2 ลา นฟรังก เปนอีกครง้ั
ทีอ่ ิสรภาพของสยามอยใู นจุดท่ีอาจตกเปน เมืองข้ึนหรืออาณานิคมของมหาอาํ นาจตะวันตก
ในชวงเวลาดังกลาวแมวาจะมีภัยรอบดาน อริราชศัตรูเกาอยางพมา หรือญวน
พา ยแพแ กชาติตะวนั ตกไปแลว ถึงกระน้ันสยามกลับมีความเปน “ปกแผน” อยางท่ีไมเคยมีมากอน
ผา นการเปน “สมบูรณาญาสิทธริ าชย” ของพระมหากษัตรยิ โ ดยเฉพาะในสมัยรชั กาลที่ 5 ท่ีอาํ นาจ
ของกษัตรยิ ช วยดลบนั ดาลใหเกิดความผาสุกของราษฎร เกิดเปน การ “เลกิ ระบบไพรทาส”
ในสมัยรชั กาลท่ี 6 ความเปนชาติไดเดนชัดขึ้น ชื่อของประเทศสยามไดร บั การยอมรบั
วาทัดเทียมกับหลายชาติตะวันตก เม่ือทรงสงทหารอาสาชาวสยามเขารวมสงครามโลก ครั้งที่ 1
ในภาคพื้นยุโรป สถาบันหลักของประเทศ คือ ชาติ ศาสนา พระมหากษัตรยิ  ก็เกิดขึ้นในสมัยน้ี
สญั ลกั ษณข องชาติ เชน ธงไตรรงคก็เกิดข้ึนเพือ่ เปนตวั แทนของชาติสยามในโอกาสตา ง ๆ

9

การเปลีย่ นแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ที่เปลี่ยนระบอบการปกครองของสยาม
จากสมบูรณาญาสิทธิราชยมาเปนระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริยทรงเปนประมุข
เปน เหตุการณส าํ คัญของประวัตศิ าสตรไทย รชั กาลที่ 7 ทรงพระราชทานรัฐธรรมนญู ฉบบั แรกของ
สยามตามคาํ รอ งขอของคณะราษฎร

หลังสมัยรัชกาลท่ี 7 จนถึงปจ จบุ นั บทบาทของพระมหากษัตริยไทยถึงแมวาจะถูก
เปล่ยี นแปลงไปตามท่ีกาํ หนดไวในรฐั ธรรมนูญ ก็ยังทรงมีบทบาทในการเปน ศูนยก ลางการยึดเหนย่ี ว
จติ ใจใหกับปวงชนชาวไทย ผานพระราชกรณยี กจิ ในการยกระดบั คุณภาพชีวติ ของราษฎร “การรวมชาต”ิ
ในบริบทปจจุบันจึงไมใชความมั่งคงของดินแดนอีกตอไป แตเปน “ศูนยรวมจิตใจของปวงชน”
ทพ่ี ระมหากษัตรยิ ไ ทยทรงเปน เสมอมาตงั้ แตอ ดตี จนถงึ ปจจบุ ัน

1.2 ศาสนา
ศาสนา เปนลัทธิความเช่ือของมนุษย เกีย่ วกบั การกําเนิดและสิ้นสุดของโลก หลักศีลธรรม
ตลอดจนลัทธิพิธีที่กระทําตามความเชื่อนั้น ๆ จะเห็นไดวาแตละประเทศน้ันจะยึดคําส่ังสอนของ
ศาสนาเปนหลักในการปกครองประเทศ และมกี ารกําหนดศาสนาเปนศาสนาประจําชาติ นอกจาก
ศาสนาจะมอี ทิ ธิพลตอ การปกครองของประเทศแลวยังมีอิทธิพลตอวัฒนธรรมของแตละประเทศ
เชน ประเทศไทยมกี ารหลอ พระพุทธรูปเปนงานศิลปะ วัฒนธรรมการไหว การเผาศพ วัฒนธรรม
เหลาน้ีไดร บั อิทธพิ ลมาจากศาสนาเหมอื นกัน ดังน้ัน ศาสนาจึงเปน สถาบันทสี่ ําคญั ตอประเทศมาก
1.2.1 ศาสนาพุทธ
ศาสนาพุทธ ไดเผยแผเขามาในดินแดนประเทศไทยเปนคร้ังแรก โดยพระเถระ
ชาวอินเดีย เม่ือประมาณ พ.ศ. 236 โดยการอุปถัมภของพระเจาอโศกมหาราช แหงอินเดีย
ซ่งึ ในขณะนั้นประเทศไทยรวมอยูในดินแดนที่เรียกวา สวุ รรณภูมิ มีอาณาเขตกวา งขวาง มีหลาย
ประเทศรวมกนั ในดินแดนสวนนี้ มีจํานวน 7 ประเทศ ไดแก ประเทศไทย พมา ศรีลังกา ญวน กัมพูชา
ลาว และมาเลเซีย ซึ่งพระพุทธศาสนาท่ีเขามาในคร้ังนั้น เปนนิกายหินยานหรือเถรวาทแบบดั้งเดิม
มพี ุทธศาสนกิ ชนเล่ือมใสศรทั ธาไดบวชเปน พระภิกษุเปนจํานวนมาก และไดสรางวัด สถูปเจดียไว
สกั การะบชู า ตอมาภายหลัง กษตั ริยใ นสมัยศรีวชิ ยั ทรงนบั ถอื พระพทุ ธศาสนาแบบมหายาน จึงทําให
ศาสนาพุทธนิกายมหายานเผยแผเขามาสูดินแดนประเทศไทยทางตอนใต ซ่ึงไดมีการรับ
พระพุทธศาสนาทั้งแบบเถระวาท แบบมหายาน และศาสนาพราหมณที่เขามาใหม จึงทําให
ประเทศไทยมีผูนับถือพระพุทธศาสนาทั้ง 2 แบบ มีพระสงฆทั้ง 2 ฝาย ไดแก นิกายเถรวาท และ
มหายาน

10

จากพงศาวดารและหลักฐานทางประวัติศาสตร พระพุทธศาสนา เปนศาสนาท่ี
สังคมไทยสวนใหญน บั ถือมาตงั้ แตใ นอดตี และสบื ทอดกันมาเปน ชา นาน ดงั น้ัน พระพุทธศาสนาจึง
มีบทบาทสําคัญของวิถีชีวิตคนไทย รวมถึงวัฒนธรรมและประเพณี จนประเทศไทยไดชื่อวาเปน
ศูนยกลางของพระพุทธศาสนาของโลกโดยมี “พทุ ธมณฑล” เปนศูนยกลางแหงพุทธศาสนาโลก
ตามมตขิ องการประชุมองคก ารสหประชาชาติ เมอื่ วนั ท่ี 20 พ.ค. 2548

ในสมัยรัตนโกสินทร พระมหากษัตริยทุกพระองคทรงมีพระมหากรุณาธิคุณ
ตอสถาบนั ศาสนา มาเปนลําดบั อาทิ

เมอื่ วันที่ 14 สงิ หาคม พ.ศ. 2489 รัชกาลท่ี 9 เสด็จข้ึนครองราชย พระองคไดทรง
แสดงพระองคเปนพทุ ธมามกะตอหนา สงั ฆมณฑล ณ พระอุโบสถวดั พระศรีรัตนศาสดาราม โดยมี
สมเด็จพระสงั ฆราชเปน ประธาน

เมื่อวันที่ 22 ตุลาคม พ.ศ. 2494 รัชกาลที่ 9 ทรงปฏิบัติตามโบราณราชประเพณี
ดว ยการเสดจ็ ทรงออกผนวช ณ พระอโุ บสถวดั พระศรีรตั นศาสดาราม พระองคทรงรับการบรรพชา
เปน พระภิกษใุ นพทุ ธศาสนา ไดร ับสมณนามจากพระอุปชฌายจ ารวา “ภมู พิ โลภกิ ขุ” จากนั้นเสด็จ
ประทับ ณ พระตําหนักปน หยา วดั บวรนิเวศ โดยพระองคทรงปฏบิ ัตพิ ระธรรมวินัย ตามแบบอยาง
พระภิกษุโดยเครง ครัด

รัชกาลท่ี 9 ทรงอุปสมบทนาคหลวงมาตลอด โดยเร่ิมปแรกเม่ือวันท่ี 6 กรกฎาคม
พ.ศ. 2489 ไดเสด็จฯ พระราชดําเนินไปในพระราชพิธีทรงบําเพ็ญพระราชกุศล ณ พระอุโบสถ
วัดพระศรีรตั นศาสดาราม มหี มอ มเจาสุนทรากร วรวรรณ หมอมเจาอาชวดิศดศิ กลุ หมอมราชวงศ
ยนั ตเทพ เทวกลุ และ นายเสมอ จติ รพันธ เปน นาคหลวง

นอกจากนน้ั รชั กาลท่ี 9 ยงั เสด็จฯ พระราชดําเนินไปในงานพิธที างศาสนา ทป่ี ระชาชน
และทางราชการจัดข้ึนในที่ตาง ๆ มิไดขาด อีกท้ังยังทรงสรางพระพุทธรูปขึ้น ในโอกาสสําคัญเปน
จาํ นวนมาก

หลังจากท่รี ชั กาลท่ี 10 ไดทรงขึ้นครองราชยเปนพระมหากษัตริยลําดับท่ี 10 แหง
ราชวงศจักรี พระองคทรงเสด็จพระราชดําเนินไปปฏิบัติพระราชกิจทางพระพุทธศาสนาอยาง
สมํา่ เสมอ เชน เสดจ็ พระราชดาํ เนินเปล่ยี นเครอ่ื งทรงพระพุทธมหามณรี ตั นปฏมิ ากร ณ วัดพระศรี
รัตนศาสดาราม ตามฤดูกาล เสด็จพระราชดําเนินไปทรงบําเพ็ญพระราชกุศลในวันสําคัญทาง
พระพุทธศาสนา เชน วนั วิสาขบูชา วันอาสาฬหบชู า วันเขาพรรษา และการถวายผาพระกฐินหลวง
ตามวดั ตาง ๆ เปนตน

11

1.2.2 ศาสนาคริสต
ศาสนาคริสตเ ปน ศาสนาที่พฒั นาหรือปฏิรปู มาจากศาสนายดู าห ซึ่งมีประวัตศิ าสตร
มาตั้งแตประมาณ 2,000 ป กอนคริสตกาล ชนเผาหน่ึงเปนบรรพบุรุษของชาวยิว ต้ังถิ่นฐานอยู
ณ ดินแดนเมโสโปเตเมีย มีหัวหนาเผาช่ือ “อับราฮัม” (อับราฮัม เปนศาสดาของศาสนายูดาห)
ไดอางตนวา ไดรับโองการจากพระเจาใหอพยพชนเผาไปอยูในดินแดนท่ีเรียกวา แผนดินคานาอัน
(บริเวณประเทศอสิ ราเอลในปจ จบุ นั ) โดยอับราฮัมกลาววา พระเจากําหนดและสัญญาใหชนเผาน้ี
เปน ชนชาติท่ยี ง่ิ ใหญตอ ไป การท่ีพระเจาสญั ญาจงึ กอ ใหเกิดพนั ธสญั ญาระหวา งพระเจา กบั ชนชาวยวิ
ดงั นน้ั ในเวลาตอ มาจึงเรยี กคัมภีรของศาสนายดู าหแ ละศาสนาครสิ ตวา “พันธสัญญา”
ศาสนาคริสตเ ขามาในประเทศไทยยคุ เดียวกับการลา อาณานคิ มของลทั ธจิ กั รวรรดนิ ยิ ม
โดยเฉพาะอยางย่ิงชาวโปรตุเกส ชาวสเปน และชาวดัตช ที่กําลังบุกเบิกเอเชียตะวันออกเฉียงใต
ซง่ึ นอกจากกลมุ ที่มีจุดประสงค คอื ลา เมืองขนึ้ และเผยแพรศ าสนาพรอมกัน เชน จักรวรรดอิ าณานคิ ม
ฝรั่งเศส มาไดเมืองขึ้นในอินโดจีน เชน ประเทศเวียดนาม กัมพูชา ลาว โดยลักษณะเดียวกับ
โปรตเุ กสและสเปน ในขณะที่ประเทศไทยรอดพน จากการเปน เมอื งขนึ้ สว นหนึง่ อาจเพราะการเปด เสรี
ในการเผยแพรศาสนา ทาํ ใหลดความรนุ แรงทางการเมืองลง ศาสนาครสิ ตท่เี ผยแพรใ นไทยเปน ครง้ั แรก
เปน นิกายโรมันคาทอลิก ปรากฏหลกั ฐานวาในป พ.ศ. 2110 (ค.ศ. 1567) มีมชิ ชันนารี คณะดอมินิกัน
2 คน เขา สอนศาสนาใหชาวโปรตเุ กส รวมถงึ ชาวพ้ืนเมืองท่เี ปน ภรรยา
ศาสนาคริสตไดรับพระราชทานพระบรมราชูปถัมภเชนเดียวกับศาสนาอื่น โดย
รัชกาลท่ี 9 ทรงอดุ หนนุ กิจการของศาสนาครสิ ตต ามวาระโอกาสตาง ๆ อยเู สมอ สามารถสรางโรงเรยี น
โรงพยาบาล โบสถและประกอบศาสนกิจไดท่ัวทกุ ภาคของประเทศ ไดเสด็จพระราชดําเนินไปใน
งานพธิ ีสาํ คัญ ๆ ของศาสนาครสิ ตเ ปน ประจํา ที่สาํ คัญที่สุด คือ เสด็จพระราชดําเนินเยือนนครรัฐ
วาติกัน เม่ือครัง้ เสดจ็ พระราชดาํ เนนิ เยอื นทวปี ยุโรปเม่อื 1 ตลุ าคม พ.ศ. 2503 เพอ่ื กระชับพระราชไมตรี
ระหวา งประเทศไทยกับครสิ ตจกั ร ณ กรุงวาติกัน
เม่ือพระสันตะปาปา จอหน ปอล ท่ี 2 ประมุขแหงครสิ ตจกั รโรมันคาธอลกิ เสด็จเยอื น
ประเทศไทยอยา งเปน ทางการในฐานะพระราชอาคันตกุ ะ เม่ือวนั ท่ี 10 - 11 พฤษภาคม พ.ศ. 2527
คร้งั น้นั นบั วาเปนกรณีพเิ ศษอยางย่ิง เพราะไมเ คยปรากฏมากอนวา ประมุขคริสตจักรโรมันคาทอลกิ
จะเสด็จมาเยอื นประเทศไทยเชนน้ี ไดเสด็จออกทรงรบั ณ พระทน่ี ั่งจกั รีมหาปราสาทอยางสมพระเกยี รติ
สําหรบั รัชกาลท่ี 10 พระองคเ สด็จพระราชดาํ เนนิ แทนพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทร-
มหาภูมิพลอดุลยเดช ไปเปนองคป ระธานในพธิ ีเปด อาคารครสิ ตจกั ร ใจสมาน เม่ือวันท่ี 30 เมษายน
พ.ศ. 2522 เสด็จพระราชดาํ เนนิ แทนพระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช ไปรบั เสดจ็
พระสนั ตะปาปา จอหน ปอล ท่ี 2 ในโอกาสเสดจ็ เยือนประเทศไทยอยา งเปนทางการ ณ ทาอากาศยาน
กองบญั ชาการกองทัพอากาศ

12

1.2.3 ศาสนาอสิ ลาม
ศาสนาอิสลาม เขามาเผยแพรในประเทศไทยต้ังแตยุคสมัยสุโขทัย และชวง
กรุงศรีอยุธยาเร่ือยมา โดยกลุมพอคาชาวมุสลิมในคาบสมุทรเปอรเซียที่เขามาคาขายในแหลม
มลายู (อินโดนีเซียและมาเลเซีย) ไดนําศาสนาอิสลามเขามา ภายหลังคนพ้ืนเมืองจึงไดเปล่ียนมา
นับถอื ศาสนาอสิ ลาม และบางคนเปน ถึงขนุ นางในราชสาํ นกั ในชว งตนกรุงรัตนโกสินทรม ีชาวมสุ ลมิ
อพยพมาจากมลายแู ละเปล่ียนสญั ชาตเิ ปน ไทย นอกจากน้ียังมีชาวมุสลิมอินเดียที่เขามาตั้งรกราก
รวมถงึ ชาวมสุ ลมิ ยนู นานท่ีหนีภัยการเบียดเบียนศาสนาหลังการปฏิวัติคอมมิวนิสตในประเทศจีน
ศาสนาอิสลามในประเทศไทย จึงเติบโตอยางรวดเร็ว โดยสถิติระบุวาประชากรมุสลิมมีจํานวน
ประมาณ 2.2 ลา นคน ถึง 7.4 ลา นคน
กอนป พ.ศ. 2505 กงศลุ แหง ประเทศซาอดุ ิอาระเบีย ไดเขาเฝารัชกาลที่ 9 เพ่ือถวาย
คมั ภรี อลั กุรอาน ฉบับทม่ี ีความหมายเปน ภาษาองั กฤษ โดยรชั กาลที่ 9 ทรงมพี ระราชดาํ ริวา ควรจะมี
คัมภีรอัลกุรอานฉบับความหมายภาษาไทย ใหปรากฏเปนศรีสงาแกประเทศชาติ เม่ือนายตวน
สุวรรณศาสน จุฬาราชมนตรีในสมัยนั้น เปนผูนําผูแทนองคการสมาคม และกรรมการอิสลาม
เขา เฝาถวายพระพรในนามของชาวไทยมุสลิมในวันเฉลิมพระชนมพรรษาปน้ัน รัชกาลที่ 9 ทรงมี
พระกระแสรับส่ังใหจุฬาราชมนตรี แปลความหมายของพระมหาคัมภีรอัลกุรอานจากคัมภีร
ฉบับภาษาอาหรับโดยตรง ส่ิงน้ีเปนพระมหากรุณาธิคุณที่ทรงมีตอศาสนาอิสลาม และทรงเปน
องคอัครศาสนปู ถัมภกอยางแทจรงิ
ในชวงเวลาที่จุฬาราชมนตรีแปลพระมหาคัมภีรถวาย ทุกครั้งที่เขาเฝา รัชกาลที่ 9
จะทรงแสดงความหวงใยตรัสถามถงึ ความคบื หนา อปุ สรรค ปญ หาทเ่ี กดิ ขนึ้ และทรงมพี ระราชประสงค
ที่จะใหพิมพเผยแพร ในป พ.ศ. 2511 อันเปนปครบ 14 ศตวรรษแหงอัลกุรอาน ประเทศมุสลิม
ทกุ ประเทศตางก็จัดงานเฉลมิ ฉลองกันอยางสมเกยี รติ ประเทศไทยแมจะไมใชป ระเทศมสุ ลมิ แตไ ดม ี
การจัดงานเฉลิมฉลอง 14 ศตวรรษแหง อลั กุรอานข้ึน ณ สนามกีฬากติ ติขจร เมื่อวันท่ี 16 มีนาคม
พ.ศ. 2511 เปนวันเดียวกันกบั การจัดงานเมาลิดกลาง ในปนั้นพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพล
อดุลยเดช พรอมดวยสมเดจ็ พระนางเจาสิริกิต์ิ พระบรมราชนิ ีนาถเสด็จเปนองคประธานในพิธี และ
ในวันน้ันเปนวันเร่ิมแรกท่ีพระมหาคัมภีรอัลกุรอาน ฉบับความหมายภาษาไทย ไดพิมพถวาย
ตามพระราชดํารแิ ละไดพระราชทานแกมสั ยิดตาง ๆ ทว่ั ประเทศ โดนเนน ยา้ํ ดงั นี้

13

1. การแปลพระคมั ภีรอัลกรอุ านเปน ภาษาไทย ขอใหแ ปลอยา งถกู ตอ ง
2. ขอใหใชสํานวนเปน ภาษาไทยท่สี ามญั ชนทวั่ ไปอานเขา ใจได
นอกจากนี้ในงานไดมกี ารพระราชทานรางวัลโลเกียรติคุณ และเงินรางวัลแกผูนํา
ศาสนาอสิ ลามประจํามสั ยดิ ตา ง ๆ และทรงมีพระราชดําริใหมกี ารสนับสนุนการจัดสรางมัสยิดกลาง
ประจําจังหวัดขึ้น โดยใหรฐั บาลจัดสรรงบประมาณแผนดินสําหรับจัดสราง ขณะน้ีไดสรางเสร็จ
เรยี บรอยแลวใน 4 จังหวดั ภาคใต ซ่ึงรัชกาลท่ี 9 ทรงเสด็จพระราชดําเนินไปเปนองคประธานในพิธี
ดว ยพระองคเ อง
รัชกาลท่ี 10 หรอื “สมเดจ็ พระบรมโอรสาธิราช เจา ฟา มหาวชริ าลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร”
ในขณะนน้ั ไดทรงเคยปฏิบัตพิ ระราชกรณยี กจิ ทง้ั เสดจ็ พระราชดําเนนิ ในฐานะผูแทนพระองค และในฐานะ
ของพระองคเ อง ไดแก ทรงเปน ผูแทนพระองคเ ปดงานเมาลิดกลางแหงประเทศไทย เสดจ็ พระราชดาํ เนิน
เยอื นมสั ยิดกลางจงั หวัดปตตานี เพ่อื พระราชทานถวยรางวัลการทดสอบการอัญเชิญพระมหาคัมภีร
อัลกุรอาน และโดยเสด็จรัชกาลที่ 9 ไปจังหวัดนราธิวาส และพระราชทานพระคัมภีรอัลกุรอาน
และคาํ แปลเปน ภาษาไทยแกค ณะกรรมการอสิ ลาม
1.2.4 ศาสนาซิกข
ชาวซิกขสวนมากยึดอาชีพคาขายอิสระ บางก็แยกยายถ่ินฐานทาํ มาหากินไปอยู
ตา งประเทศบาง และเดนิ ทางไปมาระหวางประเทศ ในบรรดาชาวซิกขดังกลาว มีพอคาชาวซิกข
ผูหน่ึงช่ือ นายกิรปาราม มาคาน ไดเดินทางไปประเทศอัฟกานิสถาน เพื่อหาซื้อสินคาแลวนําไป
จําหนายยังบานเกิด สินคาที่ซื้อคร้ังหนึ่ง มีมาพันธุดีรวมอยูดวยหน่ึงตัว เมื่อขายสินคาหมดแลว
ไดเ ดนิ ทางมาแวะที่ประเทศสยาม โดยนาํ มา ตวั ดังกลา วมาดว ย และมาอาศัยอยูในพระบรมโพธสิ มภาร
ของพระมหากษัตริยสยาม ไดรับความอบอุนใจเปนอยางยิ่ง ดังนั้น เมื่อเขามีโอกาสเขาเฝา
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 5) เขาจึงไดกราบบังคมทูลนอมเกลาฯ
ถวายมาตัวโปรดของเขาแดพระองค ดวยความสํานึกในพระมหากรุณาธิคุณ พระบาทสมเด็จ
พระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว จึงเห็นในความจงรักภักดีของเขา พระองคจึงไดพระราชทานชาง
ใหเ ขาหนงึ่ เชือก ตลอดจนขาวของเคร่ืองใชที่จําเปน ในระหวา งเดนิ ทางกลับอินเดีย
เมื่อเขาเดินทางกลับมาถึงอินเดียแลวเห็นวา ของที่เขาไดรับพระราชทานมานั้น
สงู คาอยางยงิ่ ควรท่จี ะเกบ็ รักษาใหสมพระเกียรตยิ ศแหงพระเจา กรงุ สยาม จึงไดนําชางเชือกนั้นไปถวาย
พระราชาแหงแควนแคชเมียร พรอมท้ังเลาเร่ืองที่ตนไดเดินทางไปประเทศสยาม ไดรับความสุข
ความสบายจากพีน่ องประชาชนชาวสยาม ซ่ึงมีพระเจา แผน ดนิ ปกครองดวยทศพิธราชธรรมเปนที่
ยกยอ งสรรเสรญิ ของประชาชน ถวายการขนานนามของพระองคว า พระปยมหาราช

14

พระราชาแหงแควนแคชเมียรไดฟงเรื่องราวแลวมีความพอพระทัยอยางย่ิง
ทรงรับชางเชือกดังกลาวเอาไวแลวขึ้นระวางเปนราชพาหนะ พรอมกับมอบแกวแหวนเงินทอง
ใหนายกิรปารามมาดาม เปนรางวัล จากน้ันไดเดินทางกลับบานเกิด ณ แควนปญจาป แตครั้งน้ี
เขาไดรวบรวมเงินทอง พรอมทั้งชักชวนเพื่อน ใหไปต้ังถิ่นฐานอาศัยอยูใตรมพระบรมโพธิสมภาร
พระเจา กรุงสยามตลอดไป

รชั กาลท่ี 9 เสด็จพระราชดําเนินทรงเปนองคประธานในงานฉลองครบรอบ 500 ป
แหงศาสนาซิกข ตามคําอัญเชิญของสมาคมศรีคุรุสิงหสภา โดยในป พ.ศ. 2550 มีศาสนิกชน
ชาวซิกขอยใู นประเทศไทยประมาณสามหม่นื คน ทกุ คนตา งมงุ ประกอบสัมมาอาชพี ภายใตพระบรม
โพธิสมภารแหง พระมหากษัตรยิ ไทย ดวยความม่ังคัง่ สุขสงบท้ังกายและใจ โดยท่ัวหนา

1.2.5 ศาสนาพราหมณ - ฮินดู
ศาสนาพราหมณ - ฮนิ ดู ถอื เปน อีกศาสนาหน่งึ ทม่ี คี วามเกาแก และอยคู ปู ระเทศไทย
มาเปนระยะเวลายาวนาน เขา ไปมสี วนในพธิ สี ําคัญ ๆ โดยเฉพาะพระราชพธิ ตี า ง ๆ เชน พระราชพิธี
บรมราชาภิเษก ท่ีเปนพระราชพิธีสถาปนาพระมหากษัตริยข้ึนเปนสมมติเทพปกครองแผนดิน
เปนใหญในทิศทั้งแปด และเปนการประกาศใหประชาชนทราบโดยทั่วกัน ตามคติพราหมณจะ
ประกอบพิธีอญั เชิญพระเปนเจา เพ่อื ทาํ การสถาปนาใหพ ระมหากษัตริยเปน สมมติเทพ ดํารงธรรม
สบิ ประการ ปกครองประเทศดวยความรมเยน็ เปน สุข ดว ยเหตุนพี้ ระมหากษตั ริยท กุ พระองคจ ึงทรง
มพี ระมหากรุณาธิคณุ ในการสงเสริม และอุปถมั ภกจิ การของศาสนาพราหมณ - ฮินดูในประเทศไทย
ดว ยดเี สมอมา
ในสมัยรัชกาลท่ี 9 ทรงใหการสนับสนุนกิจการตาง ๆ ของศาสนิกชนในศาสนา
พราหมณ - ฮินดู ท่ีเขามาอยูใตเบื้องพระบรมโพธิสมภารในประเทศไทยอีกดวย ดังเห็นไดจาก
การเสด็จพระราชดําเนินไปทรงรวมกิจกรรมที่จัดขึ้นโดยศาสนิกชนชาวอินเดียที่นบั ถือศาสนา
พราหมณ - ฮนิ ดู รวมทงั้ การเสดจ็ พระราชดําเนนิ ไปทรงวางศิลาฤกษและเปด ศาสนสถานในศาสนา
พราหมณ - ฮนิ ดู ทสี่ าํ คญั เชน เมือ่ วนั ท่ี 11 มถิ นุ ายน พ.ศ. 2512 พระองคแ ละสมเด็จพระนางเจาสิริกิต์ิ
พระบรมราชินีนาถ เสด็จพระราชดําเนนิ จากพระท่นี ั่งอัมพรสถาน พระราชวงั ดสุ ิต ไปทรงเปนประธาน
ในการเปด อาคาร “เทพมณเฑียร” ณ สมาคมฮนิ ดสู มาชถนนศิรพิ งษ แขวงเสาชงิ ชา กรุงเทพมหานคร
รัชกาลที่ 10 หรือ “สมเดจ็ พระบรมโอรสาธริ าช เจา ฟา มหาวชิราลงกรณ สยามมกฎุ ราชกุมาร”
ในขณะนั้น ไดเคยเสดจ็ ฯ แทนรชั กาลท่ี 9 ไปทรงเจิมเทวรูปพระอิศวร พระอุมา พระคเณศร พระนารายณ
พระพรหม และพระราชทานเงินใหแ กห ัวหนา คณะพราหมณ ผูเ ปน ประธานในการประกอบพระราชพธิ ี
ตรยี มั ปวาย - ตรปี วาย ณ พระที่นั่งอมั พรสถาน พระราชวงั ดสุ ิต

15

1.3 พระมหากษตั ริย
ประเทศไทยมพี ระมหากษตั ริยป กครองประเทศสืบเน่ืองมากวา 700 ป ตั้งแตสมัย
สุโขทยั อยุธยา ธนบรุ ี และรัตนโกสินทร การปกครองโดยระบบกษัตริยเปนวัฒนธรรมที่ไทยรับมา
จากอินเดีย พรอ มกับการรบั วัฒนธรรมความเชือ่ ทางศาสนา โดยไดผ สมผสานแนวคิดหลัก 3 ประการ
เขาดว ยกนั คอื แนวคดิ ในศาสนาพราหมณ - ฮินดู ท่ีเช่ือวากษัตริยทรงเปนสมมุติเทพ แนวคิดใน
พุทธศาสนาท่ีวา พระมหากษตั ริยท รงมสี ถานะเปรียบประดุจพระพุทธเจา ทรงเปน จักรพรรดิราช
หรือธรรมราชา ท่ีกอปรดวยราชธรรมหลายประการ อาทิ ทศพิธราชธรรม และจักรวรรดิวัตร
12 ประการ แนวคดิ ทัง้ สองประการดังกลาวนี้ อยบู นพืน้ ฐานของแนวคิดประการที่สาม คือ การปกครอง
แบบพอ ปกครองลูก ดังปรากฏมาตัง้ แตส มัยสโุ ขทัย ดว ยเหตุนจี้ ึงทําใหการปกครองโดยระบบกษตั รยิ 
ของไทย มคี วามเปน เอกลักษณเ ฉพาะตัวแตกตา งจากประเทศอ่ืน (มลู นิธสิ มเด็จพระเทพรตั นราชสดุ าฯ
สยามบรมราชกุมารี, 2554 : พระราชนพิ นธค ํานาํ )
ตามอนุสัญญามอนเตวิเดโอวาดวยสิทธิและหนาท่ีของรัฐ (The Montevideo
Convention on the Rights and Duties of State) ค.ศ. 1393 มาตรา 1 ไดกลา วถงึ องคป ระกอบของรัฐ
เพ่ือวัตถุประสงคใ นกฎหมายระหวา งประเทศวา รฐั ประกอบดวย ประชากรทอี่ ยูร วมกันอยางถาวร
ดินแดนท่ีกําหนดไดอยางแนชัด ความสามารถที่สถาปนาความสัมพันธกับตางรัฐได (อํานาจ
อธปิ ไตย) และมรี ัฐบาล ซึง่ ในการปกครองประเทศไมว าจะเปน ระบอบใดกต็ าม เพ่ือใหการปกครอง
เปนไปดว ยความสงบเรียบรอย จะตองมีผูนําเปนผูบริหารปกครองประเทศ โดยที่ผูนําหรือประมุข
สงู สดุ ในการปกครองประเทศของนานาอารยประเทศน้นั จะมคี วามแตกตา งกนั ไป ทง้ั นอี้ าจขนึ้ อยกู บั
ระบบการปกครองประเพณีนิยมและธรรมเนยี มปฏิบัติทส่ี บื ทอดกนั มาหรือบางประเทศเกดิ การเปลยี่ นแปลง
จากรูปแบบการปกครองของประเทศนั้น ๆ เชน มีพระมหากษัตริยเปนประมุขสูงสุด หรือมี
ประธานาธิบดีเปนผูปกครองประเทศหรือรัฐ สาํ หรับประเทศไทยเราน้ันมีพระมหากษัตริยเปน
ประมุขสงู สดุ ในการปกครองประเทศมาตัง้ แตอดีตกาล
ความหมายของคาํ วา พระมหากษตั รยิ 
พระมหากษัตริย คอื ประมุขหรือผปู กครองสงู สดุ ของประเทศ จะเหน็ ไดว า ประเทศไทย
ตั้งแตอ ดีตจนถึงปจจบุ นั มพี ระมหากษัตรยิ เปนประมุขปกครองประเทศ อันเกิดจากแนวความคิด
ท่ีวา แตเดมิ มนุษยยงั มีนอ ยดํารงชพี แบบเรียบงา ยอยูกับธรรมชาติ และเม่อื มนุษยขยายพนั ธุม ากข้นึ
ธรรมชาตติ าง ๆ เรม่ิ หมดไป เกิดการแกงแยง กันทํามาหากิน เกดิ ปญหาสังคมขน้ึ จงึ ตอ งหาทางแกไ ข
คนในสงั คมจงึ คิดวา ตองพิจารณาคดั เลือกใหบุคคลทเ่ี หมาะสมและมคี วามเฉลยี วฉลาด ไดร บั การแตง ตงั้
ใหเปน ผูพจิ ารณาตัดสิน เม่ือเกดิ กรณปี ญหาตาง ๆ ซึ่งตองปฏิบัติหนาท่ีดวยความบริสุทธิ์ยุติธรรม
ทาํ ใหคนในสังคมพอใจ และยินดี ประชาชนท้ังหลายจึงเปลง อทุ านวา “ระชะ” หรือ “รชั ชะ” หรือ
ราชา แปลวา ผูเปนท่ีพอใจประชาชนยินดี ตอมาเลยเรียกวา พระราชา ดวยเหตุท่ีวาการกระทํา

16

หนาท่ีดังกลาวไมมีเวลาไปประกอบอาชีพ ประชาชนท้ังหลายพากันบริจาคยกที่ดินให จึงเปนผูมี
ที่ดินมากข้นึ ตามลําดบั คนท้ังหลายจึงเรยี กวา เขตตะ แปลวา ผูมีท่ีดินมาก และเขียนในรูปภาษา
สนั สกฤษวา เกษตตะ หรือ เกษตร ในท่สี ดุ เขยี นเปนพระมหากษัตรยิ  แปลวา ผูที่มีทีด่ ินมาก ดังนั้น
คําวา พระมหากษัตริย ความหมายโดยรวม ก็คือ ผูท่ียึดครอง หวงแหนและขยายผืนแผนดินไว
ใหแ กประชาชนหรืออาณาประชาราษฎร ท่ีพระองคทรงเสียสละเลือดเนื้อและชีวิตกอบกูเอกราช
บานเมืองไวใหชนรุนหลัง อยางเชนประเทศไทยของเรานี้ ถาไมมีพระมหากษัตริยทรงยึดถือ
ครอบครองผืนแผนดินไทยไว คนไทยทุกคนจะมีผืนแผนดินไทยอยูทุกวันนี้ไดอยางไร อน่ึง
พระมหากษัตริยในนานาอารยประเทศท่ีเปนประมขุ ของรฐั ทไ่ี ดรับตําแหนง โดยการสบื สนั ตตวิ งศน น้ั
อาจจําแนกประเภทโดยอาศยั พระราชอํานาจ และพระราชสถานะเปน 3 ประการ คือ

1. พระมหากษตั ริยในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย (Absolute Monarchy)
พระมหากษัตรยิ ท รงเปน ประมขุ ของรฐั มพี ระราชอาํ นาจและพระบรมเดชานภุ าพเดด็ ขาด และลน พน
แตพ ระองคเ ดียว และในอดตี ประเทศไทยเคยใชอ ยกู อ นการเปล่ียนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475

2. พระมหากษัตริยในระบอบปรมิตาญาสิทธริ าชย (Limited Monarchy) คือ
พระมหากษัตริยทรงมพี ระราชอํานาจทกุ ประการ เวนแตจะถกู จาํ กดั โดยบทบญั ญตั ขิ องรัฐธรรมนญู
เชน ประเทศซาอดุ อิ าระเบีย เปน ตน

3. พระมหากษตั ริยภายใตรฐั ธรรมนูญ (Constitutional Monarchy) คือ ในระบอบนี้
มพี ระมหากษตั รยิ เ ปน ประมุข แตในการใชพระราชอาํ นาจดา นการปกครองน้ัน ถูกโอนมาเปนของ
รัฐบาล พลเรือน และทหาร พระมหากษัตริยจึงทรงใชพระราชอํานาจผานฝายนติ ิบัญญัติ ฝาย
บรหิ าร และฝายตลุ าการ พระองคม ไิ ดใ ชพระราชอํานาจ แตม ีองคก รหรือหนวยงานรับผิดชอบตาง ๆ
กันไป เชน ประเทศไทย อังกฤษ และญี่ปุนในปจจบุ ัน เปน ตน

พระมหากษตั รยิ ข องไทย
หากนบั ยอ นอดตี ประวัติศาสตรไ ทยต้งั แตสมัยโบราณ คําวา ”กษัตริย” หรือนักรบ
ผูย่ิงใหญ ศกึ ษาไดจากในสมัยกรุงสุโขทัยมีการปกครองแบบพอปกครองลูก จะมีความใกลชิดกับ
ประชาชนมาก เชน ในสมัยราชวงศพระรวง กษัตริยจะมีพระนามข้ึนตนวา “พอขุน” เรียกวา
พอขุนศรีอินทราทิตย พอขุนรามคําแหง ในสมัยกรุงศรีอยุธยาไดรับคติพราหมณมาจากขอม
เรียกวา เทวราชา หรือ สมมติเทพ หมายถึง พระมหากษัตริยทรงเปนเทพมาอวตารเพ่ือปกครอง
มวลมนุษย ทําใหชนชั้นกษัตริยมีสิทธิอํานาจมากท่ีสุดในอาณาจักร และหางเหินจากชนชั้น
ประชาชนมาก ในสมยั ราชวงศอ ูทอง จึงมีพระนามขนึ้ ตน วา “สมเด็จ” เรียกวา สมเด็จพระรามาธิบดีท่ี 1
(พระเจา อูท อง) สมเด็จพระราเมศวร หรอื ในสมยั รัตนโกสนิ ทร แหงมหาจักรีบรมราชวงศ เริ่มดวย
รชั กาลที่ 1 ถงึ รชั กาลปจจุบันคือรชั กาลที่ 10 ซึ่งเปนการยกยองเทดิ ทลู สถาบนั องคพระมหากษัตรยิ 

17

จงึ มพี ระนามขึน้ ตนวา พระบาทสมเด็จ เชน พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลท่ี 5)
พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช (รัชกาลที่ 9)

ดังนนั้ คาํ วา “พระมหากษตั ริยของไทย” อาจมคี าํ เรียกที่แตกตา งกนั ตามประเพณีนยิ ม
หรือธรรมเนียมทเี่ คยปฏบิ ัติสบื ตอ กนั มา เชน เรียกวา พระราชา เจามหาชีวิต เจาฟา เจาแผนดิน
พอเมอื ง พระเจา แผน ดิน พระเจา อยูหัว หรือในหลวง ฯลฯ และพระมหากษตั รยิ เ ปน ไดดว ยการสืบ
สนั ตติวงศ หรือโดยการยึดอํานาจจากพระมหากษัตริยพระองคเดิมแลวปราบดาภิเษกตนเองขึ้น
เปน พระมหากษตั ริย ท้ังน้ี ในการสืบสันตติวงศตอกันมาโดยเช้ือพระวงศ เรียกวา พระราชวงศ เม่ือ
ส้ินสุดการสบื ทอดโดยเชอื้ พระวงศ ดวยเหตุอ่ืนใดก็ตาม พระมหากษัตริยพระองคใหม จะเปนตน
พระราชวงศใ หมหรอื เปนผูสถาปนาพระราชวงศ

พระมหากษตั รยิ ไทยกบั รฐั ธรรมนูญ
ในอดีตพระมหากษัตริยทรงเปน เจาของชวี ิตและเจา แผนดนิ กลา วคือ ทรงพระบรม
เดชานุภาพเปน ลน พน โดยหลกั แลว จะโปรดเกลาฯ ใหผูใ ดสน้ิ ชีวติ ก็ยอมกระทําได และทรงเปน เจา ชวี ติ
ของท่ีดินตลอดท่ัวราชอาณาจักร แตเมื่อภายหลังมีการเปล่ียนแปลงการปกครองเม่ือวันที่ 24
มิถนุ ายน พ.ศ. 2475 ระบบการปกครองจากระบอบสมบรู ณาญาสทิ ธิราชยเปนระบอบประชาธิปไตย
ซึ่งมีพระมหากษัตริยทรงเปนประมุข ทําใหพระราชสถานะของพระมหากษัตริยไดเปลี่ยนแปลง
ไปดวยคือ ทรงเปล่ียนฐานะเปนพระมหากษัตริยในระบอบประชาธิปไตยท่ีมีรัฐธรรมนูญเปน
กฎหมายแมบ ทในการใชพระราชอาํ นาจทงั้ ปวง
พระราชสถานะและพระราชอาํ นาจของพระมหากษตั ริย
รปู แบบของการปกครองในระบอบประชาธิปไตย ไดกําหนดไวในรัฐธรรมนูญไทย
ทุกฉบับอนั เปนกฎหมายแมบ ทสูงสดุ ในการปกครองประเทศ จะตอ งกลาวถึงสถาบันพระมหากษัตริย
ไวใ นรัฐธรรมนูญ เพราะรปู แบบประมขุ ของประเทศไทย คอื พระมหากษตั ริยท่สี ืบเนื่องกนั มาอยาง
ยาวนาน ตามประเพณกี ารปกครองไทยในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริยเปนประมุข
และตามรัฐธรรมนูญพระมหากษัตรยิ จ ะมีพระราชสถานะและตําแหนง หนาทต่ี าง ๆ มี 2 ประการ คือ
1) พระราชสถานะและพระราชอาํ นาจของพระมหากษัตรยิ ท บ่ี ญั ญตั ไิ วใ นรฐั ธรรมนญู
เปน การกลา วถึงพระมหากษตั รยิ ต ามบทบญั ญัติของรัฐธรรมนูญแตละฉบับ เชน พระมหากษัตริย
เปน องคพระประมุข หรอื พระมหากษัตรยิ เ ปนอัครศาสนูปถัมภก รวมท้งั ทรงดาํ รงตาํ แหนง จอมทพั ไทย
ดังปรากฎในพระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผนดินสยามชั่วคราว พุทธศักราช 2475
(พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาประชาธิปก พระปกเกลาเจาอยหู ัว) หมวด 2 กษัตริย มาตรา 3
กลาววา “กษัตริยเ ปนประมขุ สูงสดุ ของประเทศ พระราชบัญญตั กิ ็ดี คําวนิ ิจฉยั ของศาลกด็ ี การอน่ื ๆ
ซงึ่ จะมีบางกฎหมายระบไุ วโ ดยเฉพาะก็ดี จะตองกระทาํ ในนามของกษัตริย” และรัฐธรรมนูญแหง
ราชอาณาจกั รไทย พุทธศักราช 2540 (สมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดลุ ยเดช สยามนิ ทราธิราช

18

บรมนาถบพติ ร) หมวดที่ 2 พระมหากษัตรยิ  มาตรา 8 กลาววา “องคพ ระมหากษตั ริยท รงดํารงอยู
ในฐานะอันเปน ที่เคารพสักการะ ผูใดจะละเมิดมิได ผูใดจะกลาวหาหรือฟองรองพระมหากษัตริย
ในทางใด ๆ มิได” ซึ่งบทบัญญัติเร่ืองน้ีไดรับอิทธิพลมาจากรัฐธรรมนูญของญ่ีปุน ที่สอดคลองกับ
ความคดิ ความเชื่อของคนไทย ท้ังนี้ดวยมีความประสงคที่จะสําแดงพระราชสถานะอันสูงสุดของ
พระมหากษัตริยใหประจักษ คติการปกครองประชาธิปไตยพระมหากษัตริยทรงอยูเหนือความ
รบั ผดิ ชอบทางการเมือง จนเปนเหตใุ หเกิดหลกั กฎหมายรฐั ธรรมนูญที่วา “พระมหากษัตริยไมทรง
กระทาํ ผดิ ” (The King can do no wrong) ซึง่ หมายถึงผูใดจะฟอ งรอ งหรือกลาวหาพระมหากษัตริย
ในทางใด ๆ ไมไ ด ไมวาจะเปนในทางคดีแพงหรอื คดอี าญากต็ าม

2) พระราชสถานะและพระราชอํานาจของพระมหากษตั ริยตามประเพณีการปกครอง
ตามหลกั ทัว่ ไป พระมหากษตั รยิ ม ีพระราชอํานาจนอกเหนอื จากทก่ี ลาวขา งตน คือ แตเดิมพระมหากษัตริย
มอี าํ นาจสิทธขิ าดในทกุ ๆ เรือ่ ง และทกุ ๆ กรณีแตผูเดียว ตอมาเมื่อมีรัฐธรรมนูญเปนลายลักษณ
อักษรจํากัดพระราชอํานาจของพระมหากษัตริย ถากรณีใดไมมีบทบัญญัติไวในรัฐธรรมนญู หรือ
ก ฎ ห ม า ย กํ า ห น ด ข อ บ เ ข ต ห รื อ เ ง่ื อ น ไ ข ข อ ง ก า ร ใ ช พ ร ะ ร า ช อํ า น า จ ข อ ง พ ร ะ ม ห า ก ษั ต ริ ย ไ ว
พระมหากษัตริยก จ็ ะยังคงมพี ระราชอาํ นาจเชนนั้นอยูโ ดยผลของธรรมเนียมปฏิบัติ (Convention)
ซ่ึงมีคาบังคับเปนรัฐธรรมนูญเชนเดียวกัน เชน พระราชอํานาจในภาวะวิกฤต กลาวคือ เมื่อเกิด
วิกฤตรา ยแรงทางการเมอื งถึงการเผชญิ หนา ระหวา งฝายตา ง ๆ ไมวาจะเปนเหตุการณ 14 ตุลาคม
2516 หรอื 17 - 20 พฤษภาคม 2535 กด็ ี จะเห็นวาพระมหากษตั รยิ ทรงเขามาระงบั เหตรุ อนใหส งบ
เย็นลงไดอยางอัศจรรย เปนตน หรือกรณีพระราชอํานาจในการยับย้ังรางกฎหมาย กรณีของ
รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 โดยหลักแลว รางกฎหมายไมวาจะราง
รัฐธรรมนูญแกไขเพิ่มเติม รางพระราชบัญญัติหรือรางพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญ เมื่อ
ไดรับความเห็นชอบจากรัฐสภาแลว นายกรัฐมนตรีตองนําทูลเกลาทูลกระหมอม ภายใน 20 วัน
เพ่ือพระมหากษตั รยิ ท รงลงพระปรมาภไิ ธย และเมอื่ ประกาศในราชกจิ จานเุ บกษาแลวบงั คบั ใชเปน
กฎหมายได และในกรณีท่ีพระมหากษัตริยไมทรงเห็นชอบดวยและพระราชทานคืนมายังรัฐสภา
หรอื เมอ่ื พน 90 วนั แลวมไิ ดพระราชทานคนื มา รัฐสภาจะตองปรึกษารางรฐั ธรรมนญู แกไขเพิ่มเติม
ถารฐั สภามมี ติยืนยนั ตามเดมิ ดว ยคะแนนเสยี งไมน อ ยกวา 2 ใน 3 ของจํานวนสมาชิกทั้งหมดเทาท่ี
มีอยูของทงั้ สองสภาแลว นายกรัฐมนตรีตองนํารา งกฎหมายนั้นข้ึนทูลเกลาถวายอีกคร้ังหนึ่ง เม่ือ
พระมหากษตั รยิ มไิ ดท รงลงพระปรมาภิไธยพระราชทานคนื มาภายใน 30 วนั นายกรฐั มนตรีตองนาํ
รัฐธรรมนูญแกไขเพ่ิมเติม หรือพระราชบัญญัติ หรือพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญน้ัน
ประกาศในราชกิจจานเุ บกษาใชบงั คับเปน กฎหมายได เสมอื นหนงึ่ วาพระมหากษตั ริยไ ดทรงลงพระ
ปรมาภไิ ธยแลว (มาตรา 94) เปน ตน

19

สถาบันพระมหากษัตริยก อ ใหเ กดิ คณุ ประโยชนอยา งมากมายมหาศาลตอประเทศชาติ
มาต้ังแตโบราณจวบจนปจจุบันน้ี ทั้งในฐานะที่กอใหเกิดการสรางชาติ การกูเอกราชของชาติ
การรักษาและพัฒนาชาติ มสี าระสําคัญท่ีควรแกการนํามาศกึ ษา คอื

1) พระมหากษัตริยทรงเปนศูนยรวมจิตใจของประชาชน พระมหากษัตริยทรง
ทําใหเกิดความสํานึกเปนอันหน่ึงอันเดียวกัน แมวาสถาบันการเมืองการปกครองจะแยกสถาบัน
นิติบญั ญัติ บรหิ าร ตุลาการ แตต องใหอํานาจของตนภายใตพระปรมาภิไธย ทําใหทุกสถาบันมีจุด
รวมกนั อาํ นาจทีไ่ ดม าจากแหลงเดยี วกัน คอื พระมหากษตั ริย นอกจากน้ีพระมหากษัตริยยังทําให
เกิดความสํานึกเปนอันหนึ่งอันเดียวกัน ระหวางหมูชนภายในชาติ โดยที่ตางเคารพสักการะและ
จงรักภักดีตอพระมหากษัตริยรวมกัน แมจะมีความแตกตางกันในดานเชื้อชาติ เผา พันธุ ศาสนา
ก็มคี วามสมานสามัคคกี ลมเกลยี วกันในปวงชนทงั้ หลาย ทาํ ใหเ กดิ ความเปนปกแผนและเปนพลังท่ี
สาํ คญั ย่งิ ของชาติ กลา วไดวา พระมหากษัตริยเปนศูนยรวมของชาติเปนศูนยรวมจิตใจ กอใหเกิด
ความสมานสามัคคี และเปนอันหนึ่งอันเดียวกันของคนในชาติ เกิดเอกภาพทั้งในทางการเมือง
การปกครองในหมูประชาชนอยางดีย่ิง พระมหากษัตริยทรงรักใครหวงใยประชาชนอยางย่ิง
ทรงโปรดประชาชนและทรงใหเ ขาเฝาฯ อยา งใกลชิด ทําใหเกดิ ความจงรกั ภกั ดแี นน แฟน มากข้ึนไม
เสื่อมคลายพระองคเ สด็จพระราชดาํ เนินไปทกุ แหง ไมวา จะเปนถิ่นทรุ กันดารหรือมอี นั ตรายเพียงไร
เพ่อื ทรงทราบถึงทกุ ขสุขของประชาชน และพระราชทานพระบรมราชานุเคราะหอยางกวางขวาง
โดยไมจํากัด ฐานะ เพศ วัย ประชาชนก็มีความผูกพันกับพระมหากษัตริยอยางลึกซึ้งกวางขวาง
แนนแฟน มั่นคง จนยากท่ีจะมอี าํ นาจใดมาทําใหสัน่ คลอนได

2) พระมหากษตั รยิ ท รงเปน สญั ลกั ษณแ หง ความตอ เนือ่ งของชาติ สถาบนั
พระมหากษตั รยิ เปน สถาบันประมุขของชาตสิ บื ตอกันมาโดยไมขาดสายขาดตอนตลอดเวลา ไมวา
รัฐบาลจะเปล่ยี นแปลงไปก่ีชุดก่ีสมัยก็ตาม แตสถาบันพระมหากษัตริยยังคงอยูเปนความตอเนื่อง
ของประเทศชาติ ชวยใหก ารปกครองไมมีชองวางแตมีความตอเนอ่ื งตลอดเวลา เพราะสาเหตุท่ีมี
พระมหากษัตริยเ ปน ประมุขอยมู ิไดเปล่ียนแปลงไปตามรัฐบาลดวย

3) พระมหากษตั ริยไทยทรงเปนพุทธมามกะและอคั รศาสนปู ถมั ภก ทําใหเกิด
ความสัมพันธแนน แฟนระหวา งคนในชาติแมจะมีศาสนาตางกนั เพราะพระมหากษตั รยิ ทรงอปุ ถมั ภ
ทกุ ศาสนาแมวาพระองคจ ะทรงเปนพทุ ธมามกะ จงึ กอใหเกดิ พลังความสามัคคใี นชาติ ไมบ าดหมาง
กันดว ยการมีศาสนาตา งกนั

4) พระมหากษตั ริยท รงเปน พลงั ในการสรา งขวญั และกาํ ลังใจของประชาชน
พระมหากษัตริยท รงเปนทมี่ าแหงเกยี รติยศทงั้ ปวง กอใหเ กดิ ความภาคภมู ิ ปต ยิ ินดี และเกิดกําลังใจ
ในหมปู ระชาชนท่ัวไปท่จี ะรักษาคุณงามความดี มานะพยายามกระทําความดี โดยเฉพาะอยางยิ่ง
เมื่อพระองคทรงไวซ่ึงความดีงามตลอดเวลา ทําใหประชาชนผูปฏิบัติดีปฏิบัติชอบมีกําลังใจที่จะ

20

ทํางานเสยี สละตอไป จึงเสมือนแรงดลใจผลักดันใหผูมีเจตนาดี ประกอบคุณงามความดีมุงม่ันใน
การปฏบิ ตั ิอยางเขมแข็ง ทงั้ ในสว นประชาชน สว นราชการหรือรัฐบาล

5) พระมหากษตั ริยทรงมสี วนสําคญั ในการรกั ษาผลประโยชนของประชาชนและ
ทําใหก ารบริหารงานประเทศเปน ไปดวยดี พระมหากษตั ริยท รงขึ้นครองราชยดวยความเห็นชอบ
ยอมรบั ของประชาชน โดยมรี ฐั สภาทาํ หนาที่แทนพระองคจ ึงไดร ับการเทดิ ทูนยกยองเสมือนผูแทน
อนั อยูใ นฐานะเปนท่ีเคารพสกั การะของประชาชนดวย การทพี่ ระมหากษัตริยทรงมีพระราชอาํ นาจ
ทจ่ี ะยบั ยัง้ พระราชบัญญัติ หรือพระราชทานคําแนะนําตักเตือน คําปรึกษา และการสนับสนุนใน
กจิ การตา ง ๆ ทัง้ ของรัฐบาล รัฐสภา และศาล ตามรัฐธรรมนูญจัดไดวาพระองคทรงมีสวนรวมอัน
สําคญั ในการรักษาผลประโยชนข องประชาชนและกอใหเกดิ ผลดใี นการบริหารการปกครองประเทศ
อยางนอยก็ชวยใหฝา ยปฏิบตั หิ นาท่ที งั้ หลายเกิดความสํานกึ เกิดความระมดั ระวัง รอบคอบมิใหเกิด
ความเสียหายตอสวนรวมมากพอสมควร พระมหากษัตริยทรงเปนประมุขและทรงเปนกลางทาง
การเมืองการกําหนดหลกั การสืบสนั ตติวงศไ วอ ยางชดั เจนโดยกฎมณเฑียรบาลและรัฐธรรมนญู เปน
เครื่องประกันวาจะทรงเปนกลางทางการเมืองไดอยางแทจริง และทําใหสามารถยับย้ัง ทวงติง
ใหการปกครองประเทศเปนไปโดยสจุ รติ ยตุ ธิ รรมเพอ่ื ประชาชนโดยสว นรวม ซ่งึ ตา งจากประมุขของ
ประเทศทม่ี าจากการเลอื กตั้งทจ่ี ะตองยึดนโยบายของกลุมหรือพรรคการเมอื งเปนหลกั

6) พระมหากษตั ริยท รงแกไขวกิ ฤตการณ สถาบันพระมหากษัตรยิ เ ปนกลไกสาํ คญั
ในการยับยั้งแกไขวิกฤตการณทีร่ ายแรงในประเทศได ไมทําใหเกิดความแตกแยกภายในชาติอยาง
รุนแรงจนถึงตองตอสูกันเปนสงครามกลางเมือง หรือแบงแยกกันเปนประเทศเล็กประเทศนอย
ขจดั ปด เปา มิใหเ หตุการณลกุ ลามและทาํ ใหประเทศเขา สูภ าวะปกตไิ ด เพราะพระมหากษตั รยิ เปนท่ี
ยอมรับของทุกฝายไมวาจะเปนดานประชาชน รัฐบาล หนวยราชการ กองทัพ นิสิต - นักศึกษา
ปญญาชนท้ังหลาย หรือกลุมตาง ๆ แมกระท่ังชนกลุมนอยในประเทศ อันไดแก ชาวไทยภูเขา
ชาวไทยมสุ ลมิ เปนตน

7) พระมหากษตั ริยทรงสง เสรมิ ความมนั่ คงของประเทศ โดยการยึดเหนี่ยวจิตใจ
ของประชาชนและกองทพั พระมหากษตั รยิ ท รงดํารงตาํ แหนง จอมทัพไทยจึงทรงใสพระทัยในการ
พฒั นากองทัพทั้งทางวัตถุและจติ ใจ ทรงเยยี่ มเยยี นปลอบขวัญทหาร พระราชทานของใชท่ีจําเปน
ทรงชว ยเหลืออนเุ คราะห ผเู สียสละเพ่อื ชาติ ทาํ ใหเกิดขวญั และกําลังใจแกท หาร ขาราชการอยา งดี
ยิง่ พรอมที่จะรกั ษาความมัน่ คงและเอกราชของชาตอิ ยา งแนนแฟน

8) พระมหากษตั ริยท รงมีสวนเสริมสรา งสมั พนั ธไมตรรี ะหวางประเทศ พระมหากษัตริย
ในอดตี ไดทรงดําเนนิ วิเทโศบายไดอยา งดจี นสามารถรกั ษาเอกราชไวไ ด โดยเฉพาะสมัยการลา เมืองข้ึน
ในรัชกาลท่ี 4 และรัชกาลที่ 5 แหงกรงุ รัตนโกสนิ ทร สาํ หรับพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวรัชกาล
ปจจุบันก็ทรงดําเนินการใหเกิดความเขาใจอันดี ความสัมพันธอนั ดีระหวางประเทศตาง ๆ กับ

21

ประเทศไทย โดยเสด็จพระราชดาํ เนินเปน ทูตสันถวไมตรีกับประเทศตาง ๆ ไมนอยกวา 31 ประเทศ
ทําใหน โยบายตางประเทศดาํ เนนิ ไปอยางสะดวกและราบร่ืน นอกจากน้ันยังทรงเปนผูแทนประเทศไทย
ตอนรบั ประมุขประเทศ ผูนาํ ประเทศ เอกอัครราชทตู และทูตสันถวไมตรีจากตา งประเทศอีกดวย

9) พระมหากษตั ริยทรงเปน ผนู าํ ในการพฒั นาและปฏิรปู เพือ่ ประโยชนของ
ประเทศชาติ การพฒั นาและการปฏริ ูปทสี่ ําคัญ ๆ ของชาตสิ ว นใหญพระมหากษัตริยทรงเปนผูนํา
พระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลาเจาอยูหัวทรงปูพื้นฐานประชาธิปไตย โดยการจดั ตงั้ กระทรวงตา ง ๆ
ทรงสงเสริมการศึกษาและเลิกทาส ปจจุบันพระมหากษัตริยทรงเกื้อหนุนวิทยาการสาขาตาง ๆ
ทรงสนับสนุนการศึกษาและศิลปวัฒนาธรรม ทรงริเริ่มกิจการอันเปนการแกปญหาหลักทาง
เศรษฐกิจและสังคมของประเทศ โดยจะเห็นวา โครงการตามพระราชดําริสวนใหญมงุ แกปญหาหลกั
ทางเกษตรกรรมเพ่อื ชาวนา ชาวไร และประชาชนผยู ากไรและดอยโอกาสอันเปนชนสวนใหญของ
ประเทศ เชน โครงการฝนหลวง ชลประทาน พัฒนาทด่ี ิน พัฒนาชาวเขา เปนตน

10) พระมหากษตั ริยทรงมสี ว นเกอื้ หนนุ ระบอบประชาธิปไตย บทบาทของ
พ ร ะ ม ห า ก ษั ต ริ ย มี ส ว น ช ว ยเ ป น อ ย า ง ม า ก ที่ ทํ า ให ปร ะ ช า ช น บั ง เ กิ ด ค ว า ม เ ชื่ อมั่ น ใ น ร ะ บ อ บ
ประชาธิปไตย เพราะการที่ประชาชนเกิดความจงรักภักดีและเช่ือม่ันในสถาบันพระมหากษัตริย
จึ งมี ผ ล ส งให ปร ะ ช า ช น เกิ ด ค วา ม ศ รั ทธา ใ น ร ะ บอบปร ะ ช า ธิ ปไต ยอั น มี พ ร ะ ม ห า ก ษั ต ริ ย เ ป น
ประมขุ ดวย เน่ืองจากเห็นวาเปนระบอบท่ีเชิดชูสถาบันพระมหากษัตริยอันเปนท่ีเคารพสักการะ
ของประชาชนนั่นเอง

กิจกรรมทา ยเร่อื งท่ี 1 สถาบนั หลกั ของชาติ
(ใหผ เู รยี นไปทาํ กจิ กรรมทา ยเรอ่ื งที่ 1 ทส่ี มดุ บันทกึ กจิ กรรมการเรยี นรปู ระกอบชดุ วิชา)

22

เร่ืองที่ 2 บทสรปุ สถาบนั พระมหากษตั ริยเปน ศูนยร วมใจของคนในชาติ
สถาบนั พระมหากษตั ริยม ีความสําคญั และผูกพนั กับสงั คมไทย และคนไทยมาตลอด

ประวตั ศิ าสตรของประเทศ ในฐานะทีเ่ ปน ปจ จัยแหง ความม่ันคงทที่ รงนาํ พาประเทศชาติใหอยูรอด
ปลอดภยั ตลอดมา เปนศนู ยรวมความรกั ความสามคั คขี องคนในชาติมาจนถึงปจจุบัน โดยประเทศไทย
มีสถาบันพระมหากษัตริยเปนสัญลักษณของการดํารงอยูของชาติไทยมาตอเน่ือง สังคมไทย
ใหค วามสาํ คัญกับสถาบันพระมหากษัตริย ต้ังแตสมัยสุโขทัยจนถึงสมัยรัตนโกสินทร เปนสถาบัน
ทางสงั คม ท่ีเขมแข็งยนื ยง ทําใหประเทศไทยสามารถรักษาความเปน ไทยภายใตพ ระบรมโพธสิ มภาร
มาจนถึงปจจบุ ัน สถาบันพระมหากษตั ริยเ ปนเสาหลักท่ีสําคญั ของสงั คมไทย ในทกุ ๆ ดาน เปน สมบัติ
ล้ํ า ค า ท่ี ช า ว ไ ท ย ทุ ก ค น จ ะ ต อ ง ร ว ม กั น ป ก ป อ ง ใ ห ส ถ า บั น พ ร ะ ม ห า ก ษั ต ริ ย ค ง อ ยู ต ล อ ด ไ ป
พระมหากษัตรยิ ไทยทรงครองราชยปอ งเมือง ทาํ นบุ าํ รงุ บานเมอื ง ทํานุบาํ รุงสุข ศาสนา และสังคม
มาจนถึงทุกวันนี้ แมวาประเทศไทยจะมีรูปแบบการปกครองระบอบประชาธิปไตย แตสถาบัน
พระมหากษัตริยกลับเปนท่ีเคารพสักการะจากประชาชนมากเชนเดิม ไมมีเปล่ียนแปลงจนถึง
ปจ จุบัน จนถึงสมเด็จพระเจาอยูหวั มหาวชิราลงกรณ บดนิ ทรเทพยวรางกูร รัชกาลท่ี 10 ก็ยังคงมี
ความเปนหวงราษฎรในทุกเร่ือง โดยเฉพาะดานการศึกษา ทรงมีพระราชกระแสรับสั่ง ในดาน
การศึกษาโดยเนนใหการศึกษา ตองมุงสรางพ้ืนฐานใหแกผูเรียน การสรางทัศนคติท่ีถูกตอง
(อปุ นิสัย) ทม่ี ่นั คงเขมแขง็ การสอนใหม ีอาชีพ มงี านทาํ รวมถงึ การทาํ ใหเยาวชนมคี วามสนใจ และ
เขาใจในเรื่องของสถาบันพระมหากษัตรยิ แ ละประวตั ศิ าสตรชาตไิ ทยไดอ ยางถูกตอง

สถาบันพระมหากษัตริยในประเทศไทยเปนศูนยรวมใจชาวไทยท่ีสืบทอดมา
ยาวนานหลายศตวรรษ เปนวัฒนธรรมการปกครองที่มีความสําคัญ บงบอกถึงแนวคิด ความเชื่อ
และความหมายของสัญลักษณตาง ๆ ท่ีหลอมรวมจิตใจชาวไทยใหเปนอันหน่ึงอันเดียวกันและ
สรางสรรคใ หเกิดความผาสกุ ของสงั คมโดยรวมได วฒั นธรรมการปกครองระบบกษตั รยิ ข องประเทศ
ไทยจงึ มคี วามผูกพันอยางแนบแนนตอ สังคมไทยมาแตอดตี จนปจ จุบัน แนวคดิ ที่วา พระมหากษัตรยิ 
ทรงเปนผูปกครองท่ีมีคุณลักษณะพิเศษนั้นสืบเน่ืองมาจากวัฒนธรรมความเช่ือทางศาสนา ซึ่ง
พฒั นาและผสมผสานมาจากแนวคดิ หลกั ตาง ๆ 3 ประการ คอื ประการแรก เปน แนวคดิ พราหมณ
ฮินดซู ึง่ ถอื วาผูทด่ี ํารงตําแหนง กษัตริยคือองคอ วตารของพระผเู ปน เจาในศาสนาพราหมณฮินดูซึ่งมี
หนาทีห่ ลกั ในการธํารงไวซ ่ึงความผาสกุ ของโลกมนุษย เปน แนวคิดเบื้องตน เมือ่ ชาวไทยรับคติความ
เช่ือพราหมณฮ นิ ดูเขา มา ประการทีส่ อง เปนแนวคดิ ของพระพทุ ธศาสนา ซึ่งนอกจากความเช่ือเร่ือง
บุญกรรมท่ีสงใหเปนผูมีบารมีแลว ยังมีความเช่ือวาองคพระมหากษัตริยทรงมีสถานะเปน
พระพทุ ธเจา และเปน เทพ แนวคดิ เรอ่ื งเทพทางพระพทุ ธศาสนานแี้ ตกตางจากศาสนาพราหมณฮ นิ ดู
ในคัมภีรจกั รวาฬทปี นซี งึ่ เขยี นข้นึ เมื่อ พ.ศ. 2063 อธิบายวา “พระราชา พระเทวี พระกุมาร ชื่อ
วา สมมติเทพ, เทพท่อี ยู ณ ภาคพื้นดนิ และท่ีสงู กวานน้ั ชอื่ วาอปุ บัติเทพ, พระพุทธเจา พระปจเจก

23

พุทธเจา และพระขีณาสพช่ือวา “พระวิสทุ ธิเทพ” พระมหากษัตริยในสังคมไทยทรงมีลักษณะของ
เทพ 3 ประเภทน้ี คือ สมมติเทพ อุปบัติเทพ และวิสุทธิเทพอยูในองคเดียว ทั้งนี้ไดรวมเอาเทพ
ช้ันสูงในศาสนาพราหมณฮินดูเขาไวดวย ดังท่ีสะทอนใหเห็นจากแนวคิดเร่ืองสมมติเทพหรือ
สมมติเทวดา และในบริบทแวดลอมอื่น ๆ นอกจากน้ัน พระมหากษัตรยิ ไ ทยยังทรงเปนมหาสมมตริ าช
ขัตติยะ และราชา ดังปรากฏคําอธิบายในหนังสือไตรภูมิพระรวงของพระเจาลิไทซ่ึงแตงข้ึนใน
สมยั สโุ ขทัยวา “อันเรียกช่ือมหา สมมติราชนั้นไซร เพราะวา คนทั้งหลายยอมต้ังทานเปนใหญแล
อันเรียกชื่อขัตติยะนั้นไซร เพราะวาคนทั้งหลายใหแบงปนไรนาเขานํ้าแกคนท้ังหลายแล
อันเรียกชื่อวาราชาน้ัน เพราะทานน้ันถูกเน้ือ พึงใจคนทั้งหลายแล” สวนในโลกทีปสารแตงโดย
พระสังฆราชเมธังกร ซ่ึงเปนครขู องพระเจา ลิไทยกลาววา “นามราชา เพราะปกครองบุคคลอื่น ๆ
โดยธรรม โดยเท่ียงธรรม” ประการทสี่ าม แนวคิดความสัมพันธร ะหวา งบิดา - บตุ ร อนั เปน แนวคดิ
พืน้ เมืองด้ังเดิมทีเ่ นน ความสมั พันธใกลชิดระหวา งผปู กครองกบั ผใู ตป กครอง ซึง่ ตา งไปจากสังคมทม่ี ี
วรรณะ นบั ไดว าเปนความเขมแข็งของวัฒนธรรมการปกครองในระบบกษัตริยของไทยทส่ี ามารถ
ดํารงสืบตอมาไดจนปจจุบัน แนวคิดท้ัง 3 ประการน้ีแสดงคติความเชื่อเร่ืองสถานะขององค
พระมหากษัตรยิ ทผี่ สมผสานกนั พระมหากษัตรยิ ไทยนบั แตอดีตมิไดทรงดํารงพระองคเปนเฉพาะ
องคอวตารแหงพระผเู ปนเจา ของศาสนาพราหมณฮนิ ดูหรือเปนผูบําเพ็ญบุญบารมีเฉพาะพระองค
แตยังทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจ เชนเดียวกับบิดาผูดูแลบุตรดวย พระราชภาระหลักของ
พระมหากษัตริยอันเปนพ้ืนฐานตามคติพราหมณฮินดูมี 4 ประการ คือ 1) พระราชทานความ
ยุตธิ รรมอันเปนระเบียบสากลของผูปกครองหรือผูนําท่ีจะตองสรางหรือออกกฎหมายเพื่อใหเกิด
ความยุติธรรม 2) ทรงรักษาความยุติธรรมน้ัน ๆ อยางเครงครัด 3) ทรงรักษาพระศาสนาและ
ประชาชน 4) ทรงสรางความผาสุกแกประชาชน นอกจากน้นั พระมหากษัตริยยังทรงดํารงหลัก
ราชธรรมในพระพุทธศาสนา ไดแก ทศพิธราชธรรม 10 ประการ สังคหวัตถุ 4 ประการ และ
จักรวรรดวิ ัตร 12 ประการ เมื่อประสานกับลักษณะวัฒนธรรมการปกครองแบบบิดา - บุตรแลว
จึงเปน เหตุใหพระมหากษัตรยิ ใ นประเทศไทยมพี ระราชสถานะอนั สูงสง ควรแกการยกยองสรรเสรญิ
ยงิ่ ในสมยั กรุงสุโขทัย ความสัมพันธระหวางพระมหากษัตริยกับประชาชนมีความใกลชิดกันมาก
พระมหากษัตริยทรงดูแลทุกขสขุ ของประชาชนดงั บิดาดแู ลบตุ ร ดังปรากฏบันทึกในศลิ าจารึกหลัก
ท่ี 1 ของพอ ขุนรามคําแหงมหาราช ที่สําคัญมากก็คือวัฒนธรรมการปกครองในระบบกษัตริยนั้น
เปนการปกครองโดยมีมนษุ ยธรรม จารกึ สุโขทยั หลักท่ี 38 วัดพระมหาธาตุ - วัดสระศรีพุทธศักราช
1940 วา พระมหากษตั ริยแ หงกรุงสโุ ขทยั “จักใครข ัดพระราชสีมานดี้ ังมนษุ ยธรรม (อยา ง) พระยา
รามราช” คือ กษัตริยในกรุงสุโขทัยไดปกครองประชาชนอยางมีมนุษยธรรมเชนเดียวกับพอ ขุน
รามคาํ แหง กษัตรยิ แ หงกรงุ สโุ ขทัยเอาพระราชหฤทัยใสไพรฟาขาแผนดินของพระองคดังปรากฏ
หลักมนุษยธรรมในไตรภูมิ พระรวงวา “รูจักผิดแลชอบ แลรูจักท่ีอันเปนบาปแลบุญ แลรูจัก

24

ประโยชนในชัว่ น้ชี ัว่ หนา แลรจู ักกลวั แกบ าปแลละอายแกบ าป รูจักวายากวา งาย แลรรู กั พี่รักนอ ง
แลรูเอ็นดกู รุณาตอผูเขญ็ ใจ แลรูยาํ เกรง พอแม ผูเถา ผแู ก สมณพราหมณาจารยอ ันอยูในสิกขาบท
ของพระพุทธเจา ทุกเม่ือ และรูจักคุณแกว 3 ประการ” อนั แสดงใหเ ห็นความผูกพนั ระหวางกษัตริย
ในฐานะของบิดา - บตุ ร ในการสอนใหท าํ ความดี ใหรจู ักบาปบญุ และหลักธรรมตาง ๆ ในสมัยอยุธยา
พระราชสถานะของพระมหากษตั ริยเปลี่ยนแปลงไปบาง เม่ือมีคติความคิดเก่ียวกับสมมติเทวราช
มาผสมผสาน พระมหากษัตริยทรงเปนเสมือนเทพเจา ดังปรากฏพระนามของ พระมหากษัตริย
สมัยอยุธยา เชน สมเด็จพระรามาธิบดี สมเด็จพระรามราชา สมเด็จพระอินทรราชา สมเด็จ
พระเอกาทศรถ สมเด็จพระนารายณม หาราช เปนตน ซึ่งลวนแตเปนท้ังพระนามของเทพเจาของ
พราหมณฮินดูและเทพเจาในความเชื่อพ้ืนถ่ินท้ังสิ้น นอกจากนั้นพระราชกรณียกิจทั้งปวงของ
พระเจา แผน ดนิ ดังทป่ี รากฏในพระราชพิธี 12 เดอื น หรือทต่ี ราไวในกฎมณเฑียรบาลกด็ ีลว นเปนไป
เพื่อประโยชนสขุ ของประชาชน อาจกลาวไดว า วฒั นธรรมการปกครองในระบบกษัตริยของอยุธยานั้น
ยังคงสบื ทอดมาจากแบบฉบับของกรงุ สโุ ขทยั ทเี่ นนความสัมพันธร ะหวางบิดา - บตุ ร แมบ ันทึกของ
ชาวตา งชาติ เชน ลาลูแบรหรอื แชรแวสก็ยังระบุวา การลงโทษขนุ นางในราชสาํ นักนั้น “เสมอดวย
บิดากระทําแกบุตร และมิไดทรงลงอาญาอยางตระลาการท่ีใจเห้ียมหรือเจาขุนมูลนายท่ีเอาแต
โทสจริตไดกระทําแกทาส” ตอมาในสมัยกรงุ ธนบุรีและกรงุ รัตนโกสนิ ทรว ัฒนธรรมการปกครองใน
ระบบเดิมยังสืบทอด และธํารงไวไดเปนอยางดีในการสรางความเปนปกแผนของบานเมืองและ
การสรางขวญั กาํ ลังใจใหเ กิดขึ้นในหมูประชาชน ดังแนวพระราชดําริในพระบาทสมเด็จพระพุทธ
ยอดฟาจฬุ าโลกมหาราชวา “ตัง้ ใจจะอปุ ถมั ภก ยอยกวรพทุ ธศาสนา ปอ งกนั ขอบขณั ฑเสมา รักษา
ประชาชนแลมนตรี” หรือคติ “พระมหาสมมุติราช” ซ่ึงรวมความเปนพระราชามหากษัตริยก็ได
ปรากฏชัดเจนในประกาศพระราชพิธีบรมราชาภิเษกพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลก
มหาราชใน พ.ศ. 2328 วา “พรรณพฤกษาชลธี แลส่ิงของในแผนดินทั่วเขตพระนคร ซ่ึงหาผูหวง
แหนมิไดนน้ั ตามแตส มณชพี ราหมณาจารยราษฎร ปรารถนาเถดิ ” แนวคิดดงั กลาวยังไดสืบตอมา
จนถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว สวนท่ีไดปรับเปล่ียนเปนสากลก็คือ
พระมหากษตั ริยทรงสงั เกตเห็นความเปลย่ี นแปลงของสังคมโลก ทรงเรียนรู ศิลปวิทยาตางๆ และ
ทรงเขา ถึงประชาชนมากข้นึ อนึ่ง ตงั้ แตใ นรชั กาลที่ 4 เร่มิ มแี นวคดิ ในการเปลี่ยนแปลงและยอมรับ
ฐานะแหง “มหาชนนิกรสโมสรสมมติ”มากขึ้น และพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวทรง
เห็นวา ความสัมพันธร ะหวา งประชาชนกับพระมหากษตั ริยเ ปนส่งิ จําเปน ดังเชน ความตอนหนึ่งใน
ประกาศเรอื่ งดาวหางประกาตรศี กวา “พระเจา แผน ดินคนทั้งปวงยกยองไวเ ปน ท่พี ง่ึ ใครมที กุ ขรอ น
ถอยความประการใดก็ยอมมารองใหชวย ดังหนึ่งทารกเมื่อมีเหตุแลว ก็มารองหาบิดามารดา
เพราะฉะนั้นพระเจาแผนดนิ ช่อื วาคนทั้งปวงยกยองใหเปนบิดามารดาของตัว แลวก็มีความกรุณา
แกคนทง้ั ปวง ดงั หนึง่ บดิ ามารดากรุณาแกบตุ รจริง ๆ โดยสุจรติ ”

25

นอกจากนัน้ การที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวทรงพระผนวช ไดเสด็จ
ธุดงคตามหวั เมอื งตา ง ๆ กย็ ิง่ เปน การสรางความผูกพนั ระหวา งพระมหากษตั รยิ ก บั ประชาชนอกี ดว ย
เพราะไดท รงรจู กั วิถีชีวติ ของราษฎรอยา งแทจริง ในรัชกาลตอมาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา
เจา อยหู วั กท็ รงไดร บั การยอมรบั จากขุนนางทง้ั ปวงอยา ง “อเนกนิกรสโมสรสมมติ” ท่ีท้ังพระสงฆ
พระราชวงศ และขนุ นางเห็นพองกันใหพระองคเสด็จขึน้ ครองราชย ตลอดเวลาทผี่ า นมานับแตสมยั
สุโขทัยแมจะมีการเปลี่ยนแผนดินหรือมีการเปลี่ยนราชวงศแตแนวคิดระบบการปกครองแบบ
กษตั รยิ ท ีเ่ คยมมี านนั้ หาไดเปลย่ี นไปดวยไม ในระบอบประชาธปิ ไตยพระมหากษตั ริยท รงใชพ ระราช
อํานาจผานกระบวนการ 3 องคกร คือ อํานาจนิติบัญญัติ บริหาร และตุลาการ เสมือนผูแบงเบา
พระราชภาระของพระองค แตพระมหากษัตริยก็ยังทรงมีพระมหากรุณา พระราชทานพระบรม
ราโชวาทส่งั สอน ชี้นําแนวทางการดําเนินชีวิตที่ถูกท่ีควร มีศีลธรรมกํากับ ทั้งทรงปฏิบตั ิพระองค
เปนแบบอยาง ดว ยพระมหากรุณาธิคณุ นค้ี นไทยจงึ ยงั คงมคี วามผูกพันกบั องคพ ระมหากษตั ริยมาก
เชน เดมิ คนไทยมีคําเอยพระนามพระมหากษัตริยอยูหลายคําที่บงบอกความรูสึก ยกยองเทิดทูน
และผกู พันตอ พระองคเชน คาํ วาพระเจา แผน ดิน พระเจาอยหู วั เจาชีวติ ท้ัง 3 คํานี้มีนัยสําคัญดังน้ี
พระเจาแผนดิน ตามรูปศัพท หมายถึง ผูปกครองท่ีเปนเจาของแผนดิน คือ ผูนําท่ีมีสิทธ์ิขาดใน
กิจการของแผนดิน และสามารถพระราชทานท่ีดินใหแกผูใดผูหนึ่งไดแตในสังคมไทย พระเจา
แผนดินทรงเปน เจาของแผน ดินผูท รงบํารุงรกั ษาแผนดินใหมีความอุดมสมบูรณ เพ่ือใหประชาชน
สามารถใชทด่ี ินในพระราชอาณาเขตของพระองคใหเกิดประโยชน เชน ทําการเพาะปลูกใหไดผล
ตลอดจนเอาพระราชหฤทัยใสในการบํารงุ แผนดินใหม คี วามอุดมสมบูรณอยูเปนนิจ ดังท่ีปรากฏเปน
โครงการพระราชดําริตาง ๆ ในปจจุบันน้ี และเปนที่ประจักษในสากลวาพระเจาแผนดินไทยทรง
งานหนักท่ีสุดในโลก และทรงรักประชาชนของพระองคอยางแทจริง พระเจาอยูหัวเปนคําเรียก
พระเจา แผนดินทแี่ สดงความเคารพเทดิ ทนู อยา งสูงสุดและเปนยอดของมงคลท้ังปวง พระเจา อยหู ัว
หรือพระพุทธเจา อยูหัว หมายถึง การยอมรับพระราชสถานะของพระเจาแผนดินวาทรงเปนองค
พระพุทธเจา ดังนั้น จึงทรงเปนท่ีรวมของความเปนมงคล ส่ิงของตาง ๆ ที่พระราชทาน
เครื่องราชอิสริยาภรณ พิธีกรรมตาง ๆ ที่จัดขึ้นโดยพระบรมราชโองการ และการไดเขา
เฝาทูลละอองธุลีพระบาท หรือไดเห็นพระเจาอยูหัว จึงลวนแตเปนมงคลท้ังส้ิน เจาชีวิต เปนคํา
เรียกพระเจาแผน ดินทแี่ สดงพระราชอาํ นาจเหนือชวี ติ คนท้ังปวงทอ่ี ยูใ นพระราชอาณาเขต คําคําน้ี
อาจหมายถึงพระเจา แผน ดินท่ีทรงสทิ ธใ์ิ นการปกปอ งคมุ ครองชีวติ ประชาชนใหพนภัย วิบัติท้ังปวง
หรือลงทณั ฑผ ูกระทาํ ผดิ ตอพระราชกาํ หนดกฎหมาย ตลอดจนทรงชบุ ชีวติ ขาแผนดนิ ใหมคี วามสขุ
ลวงความทุกข ท้ังนี้สุดแตพระเมตตาพระกรุณาธิคุณอันเปนลนพนของพระองค แตในสังคมไทย
ปจจบุ นั นัน้ คําวา เจาชีวิต หมายถึงพระเจาแผนดินผูพระราชทานกําเนิดแนวคิดโครงการตาง ๆ
แกประชาชน โดยมิไดทรงใชพระราชอํานาจลวงไปเกินขอบเขตแหงราชนีติธรรม แตทรงดํารง

26

ธรรมะ เปนองคป ระกอบในการตดั สินวนิ จิ ฉัยเรื่องทั้งหลายท้งั ปวงดวย นอกจากนั้นยังปรากฏในคํา
ที่ประชาชนเรียกแทนตนเองวาขาพระพุทธเจา ซ่ึงมีความหมายลึกซึ้งวาพระมหากษัตริย หรือ
พระเจาแผนดิน หรือพระเจาอยูหัว หรือเจาชีวิตน้ัน เปนเสมือนหนึ่งพระพุทธเจาผูทรงพระคุณ
อันประเสริฐ ประชาชนทุกคนตางไดพ่ึงพระบารมีอยูเปนนิจเหมือนอยูใตพระบรมโพธิสมภาร
กลาวไดวาวัฒนธรรมการปกครองของสังคมไทยแมจะมีความเปล่ียนแปลงผานยุคสมัยตาง ๆ
กย็ ังคงรักษาแนวคิดเดิมคือความสัมพันธอันใกลชิดเปนหน่ึงเดียวกันระหวางพระมหากษัตรยิ กับ
ประชาชน และศาสนาไวไ ดเปน อยางดี เพราะไมวาเวลาจะผานไปนานเทาใด “พระราชาก็ยังเปนกําลัง
ของคนทกุ ขย าก” ซ่ึงไดท รงสงเคราะหโ ดยทั่วทกุ ชนช้ันวรรณะใหเกดิ ความผาสุกอยูเปนนิจ ตรงตาม
หลักมนุษยธรรมในไตรภูมิพระรวงดังไดกลาวมาแลวขางตนอยางไมเส่ือมคลาย และทรงเปน
ศนู ยรวมความจงรักภักดีของคนไทยตลอดไป (มลู นธิ สิ มเด็จพระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราช
กุมาร,ี 2554 : พระราชนพิ นธคาํ นํา)

กิจกรรมทา ยเรอ่ื งท่ี 2 บทสรปุ สถาบันพระมหากษตั รยิ เ ปน ศูนยร วมใจของคนในชาติ
(ใหผ เู รยี นไปทาํ กิจกรรมทา ยเรอื่ งที่ 2 ทส่ี มดุ บนั ทกึ กิจกรรมการเรยี นรปู ระกอบชดุ วชิ า)

27

เรอื่ งที่ 3 บุญคณุ ของพระมหากษตั ริยไ ทยต้งั แตสมยั สุโขทัย อยุธยา ธนบรุ ี และรตั นโกสนิ ทร
3.1 สมยั สโุ ขทัย
อาณาจกั รสโุ ขทยั เปนสมยั ทเ่ี จริญรงุ เรอื งสูงสดุ ในรชั สมัยของพอขนุ รามคาํ แหงมหาราช

อํานาจของอาณาจักรสุโขทัยในชวงรัชสมัยของพระองคมั่นคงมาก ไดทรงแผอาณาเขตออกไป
โดยรอบ วัฒนธรรมไทยไดเจริญข้ึนทุกสาขา ดังปรากฏในศิลาจารึกหลักที่ 1 ซึ่งเจริญท้ังดาน
ประวตั ิศาสตร การสงคราม ภมู ศิ าสตร กฎหมาย ประเพณี การปกครอง เศรษฐกิจ สังคม ปรัชญา
พระพุทธศาสนา การประดษิ ฐอ กั ษรไทย และอน่ื ๆ

สมัยพอ ขนุ รามคาํ แหงมหาราช
ดา นการเมอื งการปกครอง
พระองคทรงใชรูปแบบการปกครองแบบพอปกครองลูก คือ พระองคทรงดูแล

เอาใจใสในทกุ ขส ุขของราษฎรเหมือนพระองคเ ปนพอ สวนราษฎรหรือไพรฟา คือ ลูก เมื่อราษฎร
มีเร่ืองเดือดรอนก็ทรงใหส่ันกระดิ่งท่ีหนาประตูวัง แลวพระองคก็จะเสดจ็ ออกมารับฟงเร่ืองราว
และทรงตดั สนิ ปญ หาดว ยพระองคเอง นอกจากน้ี พระองคทรงทําสงครามขยายอาณาเขตออกไป
อยา งกวา งขวางมากกวา พระมหากษัตริยพ ระองคใดในสมยั สุโขทัย

ดานเศรษฐกจิ
พระองคท รงโปรดใหสรางทํานบกกั เก็บน้ําที่เรียกวา ทํานบพระรวง หรือ สรีดภงค
เพื่อใชกักเก็บน้ําไวใชในฤดูแลง และพระองคทรงใหเสรีภาพแกประชาชนในการคาขายไดอยาง
มอี สิ ระเสรี ไมม กี ารเก็บภาษผี านดานจากราษฎร ทีเ่ รียกวา จังกอบ ทําใหการคาขายขยายออกไป
อยางกวา งขวาง และทรงโปรดใหส รา งเตาเผาเคร่ืองสังคโลกเปน จํานวนมาก เพ่ือผลติ สนิ คา ออกไปขาย
ยังดินแดนใกลเ คยี ง
ดานศลิ ปวฒั นธรรม
พระองคท รงประดษิ ฐตัวอกั ษรไทยท่ีเรยี กวา ลายสือไทย และไดมีการพัฒนามาเปน
ลําดับจนถึงอักษรไทยในปจจุบัน ทําใหคนไทยมีอักษรไทยใชมาจนถึงปจจุบัน โดยโปรดใหจารึก
เร่อื งราวเหตุการณต าง ๆ ในสมัยสโุ ขทัยลงบนศิลา เม่อื พ.ศ. 1826 เรยี กวา ศลิ าจารกึ หลกั ที่ 1
สมัยพระมหาธรรมราชาที่ 1 (พระยาลิไท)
ในสมัยพระมหาธรรมราชาท่ี 1 (พระยาลิไท) ทรงรวบรวมราชอาณาจักรสุโขทัย
เปน อนั หน่ึงอนั เดยี วกัน และขยายพระราชอาํ นาจออกไประหวา งแควจําปาสักกับแมนํ้าปงจนจรด
แมน ํ้านา นทางทิศเหนือมาไวใ นราชอาณาจักรสุโขทัย

28

ดานศาสนา
ทรงมบี ทบาทสาํ คญั ในการทาํ นบุ ํารุงและเผยแผพระพุทธศาสนา คือ ไดสงพระสงฆ
ออกไปเผยแผ พระพุทธศาสนายงั ทตี่ าง ๆ เชน เมืองเชยี งใหม พษิ ณโุ ลก อยธุ ยา และหลวงพระบาง
ทรงโปรดเกลา ฯ ใหซ อ มพระเจดียเมืองนครชุม (กําแพงเพชร) ทรงประดิษฐานรอยพระพุทธบาท
ท่ีเขาสุมนกุฏ ซ่ึงอยูนอกเมืองสุโขทัย โปรดใหสรางวัดปามะมวง (สุโขทัย) ทรงโปรดใหหลอ
พระพุทธรูปปางมารวิชัย มีขนาดเทากับองคพระพุทธเจา ถวายพระนามวา พระศรีศากยมุนี
ประดษิ ฐานท่พี ระวหิ ารวัดพระศรีรตั นมหาธาตุ สโุ ขทยั
ดา นภาษาและวรรณคดี
ทรงมีความเช่ียวชาญในดานภาษาและวรรณคดีเปนพิเศษ ดังมีหลักฐานปรากฏ
ในหนังสือไตรภมู ิพระรว ง วา พระมหาธรรมราชาที่ 1 (พระยาลิไท) ทรงนิพนธข้ึนเมื่อคร้ังยังดํารง
พระยศพระมหาอุปราช ครองเมอื งศรีสชั นาลยั หนังสอื ไตรภมู ิพระรว งเปนวรรณคดีท่ีเก่ียวของกับ
พระพุทธศาสนา

3.2 สมัยอยธุ ยา
สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1 (พระเจาอูทอง) ทรงเปนปฐมกษัตริยของกรุงศรีอยุธยา

ทรงตงั้ กรุงศรีอยุธยา ณ ชัยภมู ทิ เี่ อื้ออาํ นวยทัง้ ในดานความปลอดภัยจากขาศึกและความอยูดีกินดี
ของชาวอยธุ ยา พ้นื ท่ีเหมาะแกการทําเกษตรกรรม

บุญคุณของพระมหากษตั ริยส มัยอยุธยาทมี่ ตี อประเทศในสมัยอยุธยา ดงั นี้
1. ทรงปฏริ ูปการปกครอง โดยทรงรวมอาํ นาจการปกครองเขา สศู นู ยกลาง คอื ราชธานี
และแยกฝายทหารกับฝายพลเรือนออกจากกัน การแตงตั้งตําแหนงขาราชการใหมีบรรดาศักดิ์
ตามลาํ ดบั จากต่ําสุดไปสงู สุด คือ ทนาย พนั หม่นื ขุน หลวง พระ พระยา และเจาพระยา มกี ําหนด
ศกั ดนิ าเพื่อเปนคา ตอบแทนการรบั ราชการ ทรงตัง้ กฎมณเฑียรบาลข้ึนเปนกฎหมายสําหรบั การปกครอง
2. ทรงประกาศใชกฎหมายลักษณะสําคัญ คือ กฎหมายศักดินา เปนการกําหนด
สทิ ธิหนาทม่ี ูลนายและไพร
3. โปรดเกลาฯ ใหประชมุ นกั ปราชญร าชบณั ฑติ แตง หนงั สอื มหาชาตคิ ําหลวง นบั วา
เปน วรรณกรรมทางพระพุทธศาสนาเร่ืองแรกของกรุงศรีอยธุ ยา และเปน วรรณคดีที่ใชเ ปนแนวทาง
ในการศกึ ษาภาษาและวรรณคดขี องไทย พรอมท้ังสรา งวดั จฬุ ามณี
4. ทรงรวมอาณาจกั รสโุ ขทยั เปนสวนหนงึ่ ของอยธุ ยาโดยสมบรู ณ

29

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช
ตลอดรชั สมยั ของพระองคทรงกอบกูกรุงศรีอยุธยาจากพมา และไดทําสงครามกับ
อริราชศตั รูท้ังพมาและเขมร จนราชอาณาจกั รไทยเปน ปก แผนม่ันคง ขยายดนิ แดนไดอยา งกวา งขวาง
บุญคณุ ของพระองคท ีม่ ีตอ ประเทศชาติในดา นตาง ๆ ดังนี้
ดานการเมืองการปกครอง
พระองคโปรดใหป รบั ปรงุ การปกครองหัวเมอื งใหญเ ปนการรวมอาํ นาจเขาสูศูนยกลาง
ยกเลิกระบบเมืองพระยามหานคร ยกเลิกใหเจานายไปปกครองเมืองเหลานี้ แลวใหขุนนางไป
ปกครองแทน จดั หัวเมืองตามความสําคัญและขนาดเปน เอก โท ตรี จตั วา
ดานการคาขาย
ทรงสง ทูตไปประเทศจนี เพ่อื รับรองฐานะกษตั รยิ ของพระองคและติดตอคาขายกับ
ประเทศจีน ขยายการคา ไปประเทศสเปน
สมเดจ็ พระนารายณม หาราช
พระองคทรงเปนพระมหากษัตริยท ท่ี รงพระปรีชาสามารถมาก ทําใหกรุงศรีอยุธยา
ในรชั สมัยของพระองค มีความเจรญิ รุงเรืองกาวหนาในทุกดาน ทั้งในดา นเศรษฐกิจ การตางประเทศ
การศึกษา ศลิ ปวฒั นธรรม และวรรณคดที ่สี าํ คญั หลายเรอ่ื งเกดิ ขึน้ ในรชั สมยั ของพระองค จนไดชื่อวา
เปนยคุ ทองของวรรณคดใี นสมยั กรงุ ศรีอยุธยา
ในรัชสมัยของพระองค ไดมีชาวตะวันตกเดนิ ทางเขามาติดตอ คาขาย เผยแผศาสนา
ตลอดจนเขา รบั ราชการ ทําใหช าวตะวนั ตกยอมรับนับถอื กรุงศรอี ยุธยาเปน อยางมาก
ในดา นการคา ขาย ไดม ีการติดตอคา ขายกับตา งประเทศมากย่ิงกวาในรัชสมัยอ่ืน ๆ
ท้ังฮอลันดา ฝรั่งเศส และอังกฤษ ทรงโปรดเกลาฯ ใหตอเรือกําปนหลวง เพ่ือทําการคาขาย
กบั ตา งประเทศ จึงทาํ ใหอยุธยาเปนศนู ยกลางการคากับตางประเทศ มีเศรษฐกิจรุงเรือง มีรายได
จากการจดั เกบ็ ภาษอี ากรเปนจํานวนมาก

3.3 สมยั ธนบุรี
สมเดจ็ พระเจาตากสินมหาราช พระองคมพี ระราชกรณยี กจิ ทส่ี าํ คญั คอื การรวบรวม

กําลังไวตอสูกับพมา สรางความเปนปกแผนของพระราชอาณาจักรบุญคุณของพระองคที่มีตอ
ประเทศชาติในดานตา ง ๆ

ดา นเศรษฐกจิ
เม่ือเศรษฐกิจของบานเมืองอยูในภาวะตกต่ํา ทรงแกไขปญหาเฉพาะหนาไดเปน
อยางดี โดยสละพระราชทรัพยซ อ้ื ขา วสารจากพอคา ตางเมือง

30

ดานวรรณกรรม
ทรงสนพระทัยดานวรรณกรรม ทรงนิพนธบทละครเร่ืองรามเกียรต์ิ ทํานุบํารุง
พระพุทธศาสนาใหรงุ เรอื งดังแตกอ น
นอกจากนพ้ี ระองคยังทรงเปนนักรบและนักปกครองชั้นดีเย่ียม มีคุณลักษณะผูนํา
อยูเ ต็มตวั ทง้ั ในยามคับขนั และยามปกติ

3.4 สมัยรัตนโกสนิ ทร
พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟา จฬุ าโลกมหาราช (รัชกาลท่ี 1) โปรดใหยายราชธานี

จากกรุงธนบุรีไปยังท่ีแหงใหมซึ่งอยูคนละฝงของแมนํ้าเจาพระยา เม่ือ พ.ศ. 2325 ตอมาได
พระราชทานนามวา กรงุ รัตนโกสนิ ทร หรือกรงุ เทพฯ ในปจ จุบนั

การสรางพระบรมมหาราชวัง พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช
พระองคโปรดใหส รางวดั ขึ้นในพระบรมมหาราชวงั คือ วดั พระศรีรตั นศาสดาราม หรือวัดพระแกว
แลว อัญเชิญพระแกว มรกตมาประดษิ ฐาน

ในสมัยรัชกาลท่ี 4 พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวทรงเปล่ียนนโยบาย
ตางประเทศ มาเปนการคากับชาวตะวันตก เพื่อความอยูรอดของชาติ เน่ืองจากทรงตระหนักถึง
ภัยจากลทั ธจิ กั รวรรดินยิ ม ซึง่ กาํ ลังคุกคามประเทศตาง ๆ อยใู นขณะน้ัน

จดุ เรมิ่ ของการเปล่ยี นแปลงนโยบายตา งประเทศ คือ การทาํ สนธิสญั ญาเบาวริง กับ
องั กฤษ ใน พ.ศ. 2398 โดยพระนางเจาวกิ ตอเรยี ไดแตงตั้งให เซอร จอหน เบาวริง เปนราชทูตเขามา
เจรจา

สาระสาํ คัญของสนธสิ ัญญาเบาวรงิ มีดังนี้
1. องั กฤษขอต้งั สถานกงสลุ ในประเทศไทย
2. คนอังกฤษมีสิทธเิ ชาท่ีดินในประเทศไทยได
3. คนอังกฤษสามารถสรา งโบสถ และสามารถเผยแพรศ าสนาคริสตได
4. เกบ็ ภาษขี าเขา ไดไมเ กินรอ ยละ 3
5. พอ คาองั กฤษและพอ คาไทยมีสทิ ธิคาขายกันไดโ ดยเสรี
6. สนิ คาตอ งหา ม ไดแ ก ขาว ปลา เกลอื
7. ถาไทยทําสนธิสัญญากับประเทศอ่ืน ๆ ที่มีผลประโยชนเหนือประเทศอังกฤษ
จะตองทําใหอ ังกฤษดวย
8. สนธิสญั ญานี้จะแกไขเปลี่ยนแปลงได จนกวาจะใชแลว 10 ป และในการแกไข
ตอ งยินยอมดว ยกนั ท้ังสองฝา ยและตอ งบอกลว งหนา 1 ป

31

ผลจากการทาํ สนธิสัญญาเบาวรงิ ในสมยั รชั กาลท่ี 4 ทําใหส ภาพสงั คมไทยเปลีย่ นแปลง
ในดา นตา ง ๆ มดี ังนี้

1. ดานการปกครอง
รัชกาลท่ี 4 ทรงแกไ ขเปลี่ยนแปลงประเพณี คือ เปดโอกาสใหราษฎรเขาเฝาได

โดยสะดวกใหราษฎรเขาเฝา ถวายฎีการองทุกขไดใ นขณะทท่ี รงเสดจ็ พระราชดําเนิน
รัชกาลที่ 5 ทรงเปล่ียนแปลงสถานะของไพรใหเปนพลเมืองปลดปลอยทาส

ซงึ่ นําไปสกู ารเลิกทาส และปฏริ ปู การศกึ ษาโดยการจัดต้ังโรงเรียนข้ึนในวัดสําหรบั ราษฎร
รัชกาลท่ี 6 ทรงประกาศใชพระราชบัญญตั ิ โปรดใหใชพทุ ธศักราช (พ.ศ.) เปนศักราช

ทางราชการ แทนรัตนโกสินทรศก (ร.ศ.) เปลี่ยนแปลงการนับเวลาทางราชการ ใหสอดคลองกับ
สากลนิยม โปรดใหกําหนดคํานําหนาช่ือเด็กหญิง เด็กชาย นางสาว และ นาง เปล่ียนแปลง
ธงประจาํ ชาติ จากธงรปู ชางเผือก มาเปน ธงไตรรงคตรากฎมณเฑียรบาลวาดวยการสืบสันตติวงศ
ตามแบบประเทศยุโรป

2. การปฏริ ปู กฎหมายและการศาล
รชั กาลที่ 4 ทรงตรากฎหมายขน้ึ หลายฉบบั เพ่อื ใหทันสมยั และเหมาะสมกับสภาพ

บานเมอื ง เชน กฎหมายเกย่ี วกบั มรดก สินสมรส ฯลฯ
รชั กาลที่ 5 การปฏิรูปกฎหมายและการศาลครั้งสําคัญ โดยมีกรมหลวงราชบุรี

ดเิ รกฤทธิ์ (พระบิดาแหง กฎหมาย) เปน กําลงั สาํ คญั ผลการปฏิรูปกฎหมายและการศาล มีดงั นี้
1. โรงเรยี นสอนวิชากฎหมาย
2. ตรากฎหมายฉบบั ใหมแ ละทนั สมัยที่สดุ คอื กฎหมายลักษณะอาญา
3. จดั ตั้งกระทรวงยตุ ธิ รรมขึ้น
รชั กาลท่ี 6 โปรดใหป ฏริ ปู กรมรางกฎหมายเพ่มิ เติม เปนตน

3. ดา นเศรษฐกจิ
ภายหลังการทําสนธิสัญญาเบาวริงแลว การคาของไทยเจริญกาวหนาขึ้นมาก

ทาํ ใหม กี ารปรับปรุงดานเศรษฐกจิ ดงั นี้
รัชกาลท่ี 4 ทรงเปล่ียนการใชเ งนิ พดดว งมาเปนเงนิ เหรียญ และขดุ คลอง ตดั ถนน

เพิ่มข้นึ หลายสาย
รชั กาลที่ 5 โปรดเกลา ฯ ใหเปลี่ยนมาตราเงินไทยมาใชระบบทศนิยมกําหนดให

1 บาท มี 100 สตางค สรา งเหรยี ญสตางคทาํ ดวยทองขาว และเหรยี ญทองแดง และไดโปรดเกลา ฯ
ไดพิมพธ นบัตรขึน้ ใช โดยตราพระราชบัญญตั ธิ นบตั ร ร.ศ. 121 (พ.ศ. 2445) และตงั้ กรมธนบัตรข้นึ
สงั กัดกระทรวงพระคลงั มหาสมบตั ิ นอกจากน้ยี งั ประกาศใชพ ระราชบัญญัติมาตราทองคํา ร.ศ. 127
(พ.ศ. 2451) โดยใชท องคาํ เปนมาตรฐานเงนิ ตราแทนเงนิ และไดประกาศยกเลิกการใชเงินพดดวง

32

เหรียญ เฟอง เบ้ยี ทองแดงตา ง ๆ เบย้ี สตางคท องขาว โดยใหใ ชเ หรียญบาท สลึง และเหรียญสตางค
อยางใหมแ ทน และขุดคลอง ตัดถนนเพ่มิ ข้นึ หลายสาย

รัชกาลที่ 6 โปรดตัง้ คลงั ออมสินข้ึน (ปจจุบัน คือ ธนาคารออมสนิ )
4. ดานการศึกษา

รชั กาลท่ี 4 ตัง้ โรงเรยี นชายขึ้นท่ีตาํ บลสาํ เหร และโรงเรียนกลุ สตรวี ังหลัง
รัชกาลท่ี 5 ไดมกี ารปฏิรูปการศึกษาขึ้น คือ โรงเรียนนายทหารมหาดเล็ก โรงเรียน
พระตาํ หนกั สวนกหุ ลาบและโรงเรยี นวัดมหรรณพาราม (แหงแรก) ไดโ ปรดใหจดั ต้ังกระทรวงธรรมการขึ้น
เพอื่ รบั ผิดชอบในดานการศึกษา และยงั ไดพ ระราชทานทนุ เลา เรียนหลวงอีกดว ย
รัชกาลท่ี 6 มีดังน้ี
1. ตราพระราชบัญญัตปิ ระถมศึกษาขึ้นใชใ นป พ.ศ. 2464
2. ใหเรียกเกบ็ เงิน “ศกึ ษาพลี” จากราษฎรเพื่อบํารงุ การศึกษาทอ งถิ่น
3. ต้งั มหาวทิ ยาลยั ขึน้ เปน แหงแรก คอื จุฬาลงกรณม หาวทิ ยาลัย
5. ดานศาสนา
รชั กาลท่ี 4 ทรงประกาศใชพ ระราชบญั ญัติ ลกั ษณะการปกครองสงฆเปนฉบับแรก
โดยมีสมเด็จพระสงั ฆราช เปนผปู กครองสูงสุด มมี หาเถรสมาคมใหคําปรกึ ษา และโปรดใหสรางวัด
ขนึ้ หลายแหง เชน วัดโสมนัสวหิ าร วัดราชประดิษฐ วดั ปทมุ วนาราม
รัชกาลที่ 5 ทรงมีพระราชกรณยี กิจท่สี ําคญั คอื โปรดใหจัดต้งั สถานศึกษาสําหรบั
พระสงฆขึ้น 2 แหง ซ่ึงตอมาเปนมหาวิทยาลัยของสงฆ หรือมหาวิทยาลัยพระพุทธศาสนา
มกี ารศกึ ษาถงึ ระดับปรญิ ญาเอก คือ
1. มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั อยูท ี่วัดมหาธาตุฯ เปน สถานศกึ ษาของพระสงฆ
ฝา ยมหานกิ าย (ปจจุบนั คอื มหาวทิ ยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั การใหบริการดานการศึกษา
เชนเดยี วมหาวทิ ยาลยั มหามงกุฎราชวิทยาลัย)
2. มหามงกฎุ ราชวิทยาลยั อยูท ่วี ดั บวรนเิ วศวิหาร เปนสถานศึกษาของพระสงฆ
ฝายธรรมยุตินิกาย (ปจจุบัน คือ มหาวิทยาลัยมหามงกุฎราชวิทยาลัย การใหบริการดานการศึกษา
เชนเดียวกบั มหาวิทยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลัย)
6. ดานขนบธรรมเนยี มประเพณี
รัชกาลที่ 4 ทรงประกาศใหขาราชการสวมเสื้อเวลาเขาเฝา ทรงใหเสรีภาพ
ประชาชน ในการนับถือศาสนา การประกอบอาชีพ โปรดใหสตรไี ดยกฐานะใหส งู ขนึ้
รัชกาลท่ี 5 โปรดเกลาฯ ใหขาราชการสวมเส้ือราชปะแตน และสวมหมวก
อยางยโุ รป ใหขา ราชการทหารแตง เคร่ืองแบบตามแบบตะวันตก โปรดใหผ ูชายในราชสํานัก ไวผม

33

ทรงมหาดไทย เปลย่ี นมาไวผ มตัดยาวทัง้ ศรี ษะแบบฝรง่ั โปรดใหผหู ญิงเลกิ ไวผมปก ใหไวผ มตัดยาว
ทเี่ รยี กวา “ทรงดอกกระทมุ ”

7. ดา นศิลปกรรม
รชั กาลท่ี 4 เร่ิมมีการกอสรา งแบบตะวนั ตก เชน พระราชวงั สราญรมย พระนครคีรี

ทีเ่ พชรบรุ ี ดา นจติ รกรรม ไดแก ภาพเขียนฝาผนังในพระอโุ บสถ และวหิ ารวัดบวรนเิ วศวิหาร จติ รกรเอก
ในสมัยน้ี ไดแ ก ขรัวอนิ โขง ซึ่งเริม่ เขียนภาพแบบสามมิติ ตามแบบตะวนั ตก เปน บุคคลแรก

รชั กาลท่ี 5 สถาปตยกรรมไดร บั อทิ ธิพลแบบตะวนั ตกมากขึน้ ประติมากรรม ไดแ ก
พระพุทธชินราชจําลอง พระบรมรูปหลอพระมหากษัตริย 4 รัชกาล พระราชนิพนธท่ีสําคัญของ
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจา อยหู วั ไดแก พระราชพธิ ีสิบสองเดือน พระราชนพิ นธไ กลบาน

รัชกาลที่ 6 มีการกอ สรางตามแบบไทย ไดแก หอประชมุ โรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย
การกอ สรางแบบตะวนั ตก เชน พระราชวงั สนามจนั ทร

ดานจิตรกรรม ไดแก ภาพเขียนท่ีฝาผนังวิหารทิศ ท่ีจังหวัดนครปฐม การกอสราง
พระพทุ ธรปู เชน พระแกวมรกตนอ ย

ดานดนตรี และการแสดงละคร มีความรุงเรืองมาก มีการแสดงละครเพ่ิมข้ึน
หลายประเภท เชน ละครรอ ง ละครพดู

ดานวรรณคดี ไดม พี ระราชนพิ นธหลายเรือ่ ง เชน เวนิสวาณชิ ฯลฯ ไดม กี ารกอ ตง้ั
วรรณคดสี โมสรขน้ึ ดวย

นอกจากนี้ยังมีการเปลี่ยนแปลงการปกครองครั้งสําคัญท่ีสุดของไทย คือ
การเปล่ียนแปลงการปกครอง จากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยมาเปนระบอบประชาธิปไตย
โดยมีพระมหากษัตริยทรงเปนพระประมุขในป พ.ศ. 2475 ซ่ึงตรงกับรัชสมัยพระบาทสมเด็จ
พระปกเกลาเจาอยูหัว รัชกาลท่ี 7 ซึ่งถือวาเปนบุญคุณอันใหญหลวงที่พระมหากษัตริยไดทําเพื่อ
ประชาชนของพระองค

ในรชั สมัยของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลที่ 9)
พระองคมพี ระราชกรณยี กิจดา นการพัฒนาทสี่ ําคญั คือ การบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและ
ส่ิงแวดลอม เปนส่ิงท่ีทรงสนพระราชหฤทัยอยางย่ิง ทรงตระหนักวาปญหาเกษตรกรมาจาก
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมที่เสื่อมโทรม ถูกทําลายจํานวนมาก ทรงคิดคน ดัดแปลง
ปรับปรุง และแกไขดวยการพัฒนาท่ีดําเนินการไดงาย ไมยุงยากซับซอน สอดคลองกับสภาพ
ความเปนจริงของความเปนอยู และระบบนิเวศในแตละภูมิภาค พระราชกรณียกิจที่ทรงปฏิบัติ
มาตลอดรชั สมยั เปนทย่ี อมรบั ทรงสรา งรูปแบบที่เปนตวั อยา งของการพฒั นาแบบย่ังยืน ผสมผสาน
ความตอ งการของราษฎรใหเขากบั การประกอบอาชีพ โดยทรงนําพระราชดําริมาปฏิบัติจริง และ

34

สามารถพัฒนาใหเ ปน ทฤษฎีใหม ซึ่งเปนระบบการจดั การท่ดี นิ และแหลง นํา้ เพ่ือการเกษตรที่ยั่งยืน
ทาํ ใหเกษตรกรสามารถดาํ เนนิ ชีวติ ไดอยา งมีความสุขตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลท่ี 9) ทรงปฏิบัติ
พระราชกรณียกิจเพ่ือการพัฒนาประเทศ โดยทรงเนนคนเปนศูนยกลางตลอดมา พระองคเปน
ตนแบบการบริหารจัดการท่ีดีในทุกพระราชภารกิจ ในฐานะพระมหากษัตริยภายใตรัฐธรรมนูญ
ทรงเก้ือหนุนการบรหิ ารราชการทกุ รฐั บาล แนวพระราชดําริจํานวนมากท่ีพระราชทานใหรัฐบาล
นําไปปฏิบตั ลิ ว นมีจุดมุง หมายใหป ระชาชนชาวไทยมคี วามสขุ ไดรับบริการจากรฐั อยา งท่วั ถึง เขา ถงึ
ทรัพยากรของชาตอิ ยางเทา เทยี มกนั

แนวพระราชดํารดิ า นการเกษตรท่ีสาํ คัญ คอื “ทฤษฎใี หม” เปนการใชประโยชน
จากพ้นื ท่ที ี่มีอยูจํากัดใหเกิดประโยชนสงู สดุ

พ.ศ. 2540 ประเทศไทยประสบปญหาภาวะเศรษฐกิจตกต่ํา พระบาทสมเด็จ
พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช (รัชกาลที่ 9) พระราชทานหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
ทรงช้ีแนะแนวทางการดาํ เนนิ ชีวติ ใหแกร าษฎร เปน ผลใหเ กดิ การพฒั นาสงั คมและทรัพยากรบุคคล
อยางมั่นคง ย่ังยืน และสงบสุข ซึ่งโครงการอันเน่ืองมาจากพระราชดําริในรัชสมัยของพระองค
มีท้ังสิน้ มากกวา 4,000 โครงการ อยูในความรับผิดชอบของสํานักงานคณะกรรมการพิเศษเพ่ือ
ประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดําริ (สาํ นกั งาน กปร.)

นอกจากน้ีพระองคยังทรงมีพระปรีชาสามารถในศาสตรสาขาตาง ๆ ซึ่งสงผลตอ
การพัฒนาท้งั สนิ้ ท้งั ในดานการประดษิ ฐ ไดแ ก การประดิษฐ “กังหันชัยพัฒนา” ซ่ึงเปนเครื่องกล
เตมิ อากาศแบบทุน ลอย

ดานวรรณศิลป พระองคทรงเชี่ยวชาญในภาษาหลายภาษา ทรงพระราชนิพนธ
บทความ แปลหนังสือ เชน นายอนิ ทรผูปด ทองหลงั พระ ติโต พระมหาชนก และพระมหาชนกฉบับ
การตูน เปนตน งานทางดานดนตรี พระองคทรงพระปรีชาสามารถเปนอยางมากและรอบรูในเรื่อง
การดนตรีเปนอยางดี พระองคท รงดนตรีไดหลายชนดิ เชน แซ็กโซโฟน คลาริเน็ต ทรัมเปต กีตาร
และเปยโน พระองคยงั ไดป ระพันธเพลงที่มีความหมายและไพเราะหลายเพลงดวยกัน เชน เพลง
พระราชนิพนธแสงเทยี น เปนเพลงแรก นอกจากน้ียังมเี พลงสายฝน ยามเย็น ใกลรงุ ลมหนาว ยิ้มสู
สายลม ค่ําแลว ไกลกงั วล ความฝนอนั สงู สุด เราสู และเพลงพรปใ หม เปน ตน

ในรชั สมัยสมเดจ็ พระเจา อยูห วั มหาวชิราลงกรณ บดินทรเทพยวรางกรู (รชั กาลท่ี 10)
พระราชกรณียกิจของพระองคท่สี าํ คญั เชน พระองคทรงใสพระราชหฤทัยในการสงเสริมการศึกษา
ของเยาวชนไทย โดยทรงรบั โรงเรยี นหลายแหง ไวใ นพระราชปู ถมั ภ เนอื่ งจากทรงตระหนกั วา การศกึ ษา
จะสามารถพฒั นาเยาวชน ซ่ึงเปนกําลังหลักในการพัฒนาประเทศชาติในอนาคต ทรงมีพระราชดําริ

35

ดา นการสงเสริมการศึกษา ไดแก “โครงการทุนการศึกษาสมเดจ็ พระเจาอยูหัวมหาวชิราลงกรณ บดินทร
เทพยวรางกรู ” เพ่อื สนับสนนุ และสง เสรมิ การศึกษาแกเดก็ และเยาวชน

นอกจากนี้ พระองคยังทรงหวงใยและทรงคํานึงถึงความอยูดีมีสุขของประชาชน
เปน สําคญั และพระองคมีพระราชปณิธานแนว แน ท่จี ะทําใหป ระเทศชาตมิ น่ั คงและประชาชนมชี วี ติ
ความเปนอยทู ดี่ ขี น้ึ ดวยมพี ระราชประสงคทจี่ ะสบื สาน รักษา และตอยอดโครงการอันเนื่องมาจาก
พระราชดําริและแนวพระราชดําริตาง ๆ ในการบําบัดทุกขและบํารุงสุขใหประชาชนและพัฒนา
ประเทศใหเจริญกาวหนาทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหหนวยราชการในพระองค รวมกับ
หนวยราชการตาง ๆ และประชาชนทุกหมูเหลาท่ีมีจิตอาสา บําเพ็ญสาธารณประโยชนในพ้ืนที่ตาง ๆ
เพ่ือบรรเทาความเดือดรอ น และแกไขปญหาใหแกประชาชน ไมวาจะเปนปญหานํ้าทวมในเขต
ชุมชน ปญหาการจราจร และอ่ืน ๆ เพื่อสืบสานพระราชปณิธานพระบาทสมเด็จพระปรมินทร
มหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลที่ 9) ท่ีทรงหวงใยปญหานํ้าทวมและปญหาการจราจรในเขตพื้นท่ี
กรุงเทพมหานครและจังหวัดตาง ๆ ซึ่งพระองคทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหจัดโครงการจิตอาสา
“เราทาํ ความดี ดว ยหัวใจ” ระหวา งวันที่ 28 กรกฎาคม - 3 สงิ หาคม พ.ศ. 2560 ในพนื้ ทก่ี รงุ เทพมหานคร
เพ่ือเปน แบบอยางในการพัฒนาสภาพแวดลอม และความเปน อยูในชุมชนใหมีสภาพท่ดี ีขน้ึ

ดังน้ัน โครงการจิตอาสา “เราทําความดี ดวยหัวใจ” โครงการในพระราชดําริ
สมเด็จพระเจาอยูหัว ไดปลุกจิตสํานึกในการทําความดี ปลูกฝงใหคนทุกเพศทุกวัย ไดตื่นตัว
ในการบาํ เพ็ญตนใหเ ปน ประโยชนแ กส งั คม ชุมชน และประเทศชาติ

กิจกรรมทา ยเร่อื งที่ 3 บุญคณุ ของพระมหากษตั ริยไทยต้ังแตสมัยสโุ ขทัย อยุธยา ธนบุรี
และรตั นโกสนิ ทร

(ใหผ เู รียนไปทาํ กิจกรรมทายเรื่องที่ 3 ท่ีสมดุ บนั ทกึ กิจกรรมการเรยี นรปู ระกอบชุดวชิ า)

36

หนวยการเรียนรูที่ 2
การประยุกตใ ชว ิธกี ารทางประวตั ศิ าสตร

สาระสาํ คญั
การศึกษาเรื่องราวทางประวัติศาสตรไมวาจะในยุคสมัยใดลวนเริ่มตนจากความ

สงสัยใครรูอันเปนคุณลักษณะท่ีติดตัวมนุษยมาต้ังแตกําเนิด โดยการศึกษาประวัติศาสตร

เปรยี บเสมือนการศึกษาคนควา ความจรงิ ทางวทิ ยาศาสตรที่ตองมขี ้นั ตอนทีไ่ ดร บั การยอมรบั วธิ กี าร
ทางประวัตศิ าสตร จึงเปน เครอื่ งมอื ทนี่ าํ มาชว ยในการศึกษาคนควาเพือ่ หาขอเท็จจริงทางประวัติศาสตร
ใหออกมาสมบูรณ กอใหเกิดองคความรูใหมทางประวัติศาสตรที่จะชวยเติมเต็มความสงสัยใครรู

ของมนุษยตอ ไปอีกในอนาคต

ตัวช้ีวัด

1. อธิบายความหมาย ความสาํ คญั และประโยชนของวิธกี ารทางประวัตศิ าสตร

2. อธิบายวิธีการทางประวัตศิ าสตร

3. ประยกุ ตใ ชวิธีการทางประวัตศิ าสตรในการศึกษาเร่อื งราวทางประวัตศิ าสตร
ท่ีสนใจ

ขอบขา ยเน้อื หา
เร่ืองท่ี 1 ความหมาย ความสาํ คัญ และประโยชนของวิธกี ารทางประวัติศาสตร
เร่ืองที่ 2 วธิ ีการทางประวัติศาสตร
2.1 การกําหนดหวั เรอ่ื งที่จะศึกษา/การตง้ั ประเดน็ ท่ีจะศกึ ษา
2.2 การรวบรวมหลกั ฐาน/สืบคน และรวบรวมขอมูล
2.3 การประเมนิ คา ของหลักฐาน/การวิเคราะหแ ละตคี วามขอ มลู ทาง
ประวัติศาสตร
2.4 การวิเคราะห สังเคราะห และจัดหมวดหมขู อ มูล
2.5 การเรยี บเรียงและนาํ เสนอขอมูล
เร่ืองท่ี 3 ตวั อยา งการนําวิธกี ารทางประวัติศาสตรมาใชศ ึกษาประวตั ิศาสตรไทย

37

ส่อื การเรยี นรู
1. ชดุ วชิ าประวัติศาสตรช าตไิ ทย รหัสรายวิชา สค32034
2. สมดุ บันทึกกจิ กรรมการเรยี นรูประกอบชุดวิชา

เวลาท่ีใชในการศกึ ษา 36 ชว่ั โมง

38

เรือ่ งท่ี 1 ความหมาย ความสาํ คญั และประโยชนข องวธิ กี ารทางประวตั ิศาสตร
ประวัติศาสตรเ ปน การศึกษาเรอ่ื งราวของมนุษยในอดีต โดยอาศัยหลักฐานท่ียังคง

หลงเหลืออยูในปจ จุบัน โดยใชวิธีการทางประวัติศาสตรในการศึกษาประเด็นท่ีสนใจ อยางเปน
ระบบ ตง้ั แตการกาํ หนดหวั ขอเร่ืองท่ีจะศึกษา การรวบรวมหลกั ฐาน และการเรยี บเรยี ง พรอมนําเสนอ
ซ่ึงจะทาํ ใหส ามารถสรา งองคความรูใหมไ ด อยา งมเี หตุผล และมีความนาเช่ือถือ ซี่งการเรียนรูวิธีการ
ทางประวัติศาสตรจ ะชวยใหผูเรยี น รจู กั สืบคน หาขอ เท็จจรงิ ทางประวตั ิศาสตรไดอ ยางถกู ตอง

1. ความหมายของวิธีการทางประวัตศิ าสตร
วิธีการทางประวตั ิศาสตร หมายถงึ วธิ กี าร หรือข้ันตอนตาง ๆ ท่ีใชในการศึกษา

คนควา วิจัยเก่ียวกับเรื่องราวทางประวัติศาสตร โดยเฉพาะอาศัยจากหลักฐานท่ีเปนลายลักษณ
อักษรเปน สาํ คัญ ประกอบกบั หลักฐานอ่ืน ๆ เชน ภาพถา ย แถบบันทึกเสยี ง วดี ิทัศน หลักฐานทาง
โบราณคดี เปน ตน เพอื่ ใหส ามารถฟน อดตี หรือจําลองอดตี ขึ้นมาใหม ไดอยางถูกตอ ง ตรงประเด็น
และลาํ ดบั เรือ่ งราวไดอ ยา งใกลเคียงกับความเปนจริงที่สุด

2. ความสาํ คญั ของวธิ ีการทางประวตั ศิ าสตร
วิธีการทางประวตั ศิ าสตรมีความสําคัญ คือ ทําใหเรื่องราว กิจกรรม เหตุการณ

ท่ีเกิดขึ้นในประวตั ิศาสตรมคี วามนาเชอ่ื ถอื มีความถกู ตอ งเปน จรงิ หรอื ใกลเ คียงกับความเปนจริง
มากทสี่ ดุ เพราะไดม กี ารศกึ ษาอยางเปน ระบบ อยางมีขั้นตอน มีความระมัดระวังรอบคอบ โดยผูไดรับ
การฝกฝนในระเบยี บวธิ ีการทางประวัติศาสตรมาดแี ลว

สาํ หรบั การศึกษาประวัติศาสตรนน้ั มีปญหาท่ีสําคัญประการหน่ึง คือ อดีตท่ีมี
การรื้อฟน หรือ จาํ ลองขน้ึ มาใหมนนั้ มีความถูกตอง สมบรู ณ และเชอ่ื ถือไดเ พียงใด รวมทง้ั หลักฐาน
ท่ีเปนลายลักษณอักษรและไมเปนลายลักษณอักษรที่นํามาใชเปนขอมูลนั้น มีความสมบูรณ
มากนอยแคไหน เพราะเหตุการณทางประวัติศาสตรม อี ยูม ากมาย เกินกวา ท่ีจะศกึ ษาหรอื จดจาํ ไดห มด
แตหลักฐานที่ใชเปนขอมูล อาจมีเพียงบางสวน ดังน้ัน วิธีการทางประวัติศาสตรจึงมีความสําคัญ
เพอ่ื ใชเ ปนแนวทางสาํ หรับผูศึกษาประวัติศาสตร หรือผูฝกฝนทางประวัติศาสตรจะไดนําไปใชดวย
ความรอบคอบ ระมดั ระวัง ไมลําเอยี ง และเพอื่ ใหเกดิ ความนา เชือ่ ถอื

3. ประโยชนของวิธีการทางประวตั ิศาสตร
วธิ กี ารทางประวัติศาสตร มีประโยชนทั้งตอการศึกษาประวัติศาสตรที่ทําใหได

เรอ่ื งราวทางประวัตศิ าสตรท ี่นา เชือ่ ถือ ประโยชนอ ีกดานหนงึ่ คอื ผูทีไ่ ดร บั การฝก ฝน การใชว ธิ ีการ
ทางประวัติศาสตรจ ะทาํ ใหเ ปน คนละเอยี ด รอบคอบ มกี ารตรวจสอบเรอื่ งราวทศ่ี กึ ษา รวมท้ังนาํ มา
ปรบั ใชใ นชวี ิตประจําวันได โดยจะทําใหเปนผรู จู กั ทาํ การประเมินเหตกุ ารณตา ง ๆ วา มคี วามนา เชอ่ื ถอื
เพียงใด หรอื กอ นที่จะเช่ือถือขอ มูลของใคร กน็ าํ วธิ ที างประวัตศิ าสตรไปตรวจสอบกอน
กิจกรรมทา ยเรือ่ งท่ี 1 ความหมาย ความสาํ คญั และประโยชนของวิธีการทางประวัตศิ าสตร
(ใหผูเรยี นไปทํากจิ กรรมทา ยเร่อื งที่ 1 ที่สมดุ บนั ทกึ กิจกรรมการเรียนรูประกอบชดุ วชิ า)

39

เร่ืองที่ 2 วธิ ีการทางประวตั ิศาสตร
การศึกษาประวัติศาสตร มีความเกี่ยวของสัมพันธกับหลักฐานทางประวัติศาสตร

กาลเวลา และนกั ประวัติศาสตร ดงั น้นั จาํ เปน ตองมีวธิ กี ารในการรวบรวมคนควาหาขอมูล เพื่อนํามา
วเิ คราะหห าเหตผุ ล และขอสรุป ซึ่งจะเปน ขอ เท็จจรงิ ทางประวัติศาสตรท ่ใี กลเ คียงกบั ความเปน จริง
มากท่สี ุด โดยวิธกี ารทางประวัติศาสตร

วธิ กี ารทางประวัตศิ าสตรม อี ยู 5 ขั้นตอน คือ
1. การกาํ หนดหวั เรอ่ื งท่จี ะศึกษา/การต้งั ประเดน็ ท่จี ะศกึ ษา

การศึกษาเร่ืองราวในประวัติศาสตรเร่ิมจากความสงสัย อยากรู ไมแนใจ
กับคําอธิบายเรอื่ งราวทีม่ มี าแตเ ดมิ ดังน้นั ผศู ึกษาจึงเร่ิมจากการกําหนดเรื่องหรือประเด็นที่ตองการ
ศกึ ษาซง่ึ ในตอนแรก อาจกําหนดประเดน็ ทีต่ อ งการศกึ ษาไวกวาง ๆ กอ น แลว จงึ คอ ยจํากัดประเด็น
ลงใหแ คบ เพ่อื ใหเ กิดความชดั เจนในภายหลงั เพราะบางเร่อื งขอบเขตของการศึกษาอาจกวางมาก
ทั้งเหตกุ ารณ บุคคล และเวลา

การกาํ หนดหวั เรื่องอาจเกย่ี วกบั เหตุการณ ความเจริญ ความเสือ่ มของอาณาจกั ร
ตวั บคุ คลในชว งเวลาใดเวลาหน่งึ อาจยาวหรือส้ันตามความเหมาะสม ซึง่ ผูศ กึ ษาเหน็ วาเปนชว งเวลา
ที่สําคัญ และยังมีหลักฐานขอมูลที่ผูตองการศึกษาหลงเหลืออยู หัวขอเร่ืองอาจปรับใหมีความ
เหมาะสมหรอื เปลี่ยนแปลงได ถา หากหลักฐานทใ่ี ชในการศกึ ษามนี อ ยหรือไมน า เชอ่ื ถือ

2. การรวบรวมหลกั ฐาน/สืบคนและรวบรวมขอมูล
การรวบรวมหลักฐาน คอื การรวบรวมรายละเอียดและส่ิงตาง ๆ ท่ีเกี่ยวของกับ

หัวขอท่จี ะศกึ ษา ซ่งึ มีทง้ั หลกั ฐานที่เปนลายลกั ษณอ ักษร และหลักฐานที่ไมเปน ลายลักษณอ ักษร
1) หลักฐานที่เปนลายลักษณอักษร ไดแก หลักฐานที่เปนตัวหนังสือโดยมนุษย

ไดท้งิ รองรอยขีดเขยี นเปนตัวหนงั สอื ประเภทตา ง ๆ ในรปู ของการจารกึ ในศิลาจารึกและการจารึก
บนแผนโลหะ นอกจากนี้หลักฐานทางประวัติศาสตรท่ีเปนลายลักษณอักษรประเภทอ่ืน เชน
พงศาวดาร จดหมายเหตุ ตาํ นาน เอกสารพนื้ บาน และกฎหมาย

2) หลักฐานท่ีเปนวัตถุ ไดแก วัตถุท่ีมนุษยแตละยุคแตละสมัยไดสรางข้ึน และ
ตกทอดมาจนถงึ ปจจุบนั เชน โบราณสถาน ประกอบดว ย วัด เจดีย มณฑป และโบราณวัตถุ เชน
พระพทุ ธรปู ถวยชามสงั คโลก

ประเภทของหลกั ฐานทางประวัตศิ าสตรไ ทย แบงตามลําดับความสําคัญของ
หลกั ฐานทางประวัตศิ าสตรเ ปน 2 ประเภท คอื

1) หลักฐานช้ันตนหรือหลักฐานปฐมภูมิ (Primary Sources) เปนหลักฐาน
ท่ีมาจากเหตุการณที่เกิดข้ึนในสมัยน้ันจริง ๆ โดยมีการบันทึกของผูท่ีเก่ียวกับเหตุการณโดยตรง
หรือผูท่ีรูเหตุการณน้ันดวยตนเอง ดังนั้น หลักฐานชวงตน จึงเปนหลักฐานที่มีความสําคัญและ

40

นา เช่อื ถือมากทส่ี ดุ เพราะบันทึกของบคุ คลท่ีเก่ยี วขอ งกับเหตุการณหรอื ผูอยูในเหตุการณบันทึกไว
เชน จดหมายเหตุ คําสัมภาษณเอกสารทางราชการ ท้งั ท่ีเปนเอกสารลับและเอกสารท่ีเปดเผย
บนั ทกึ ความทรงจํากฎหมายหนังสือพิมพ ประกาศ สุนทรพจน รายงานขาว ภาพยนตร สไลด วีดิทัศน
แถบบนั ทกึ เสียง ภาพถา ย เหตุการณทเ่ี กดิ ขึน้ โบราณสถาน แหลง โบราณคดี โบราณวัตถุ เปน ตน

2) หลกั ฐานชั้นรองหรอื หลักฐานทตุ ิยภูมิ (Secondary Sources) เปนหลักฐาน
ท่เี ขยี นขึ้นโดยบุคคลที่ไมไดม สี ว นเกี่ยวขอ งกับเหตุการณน้ันโดยตรง โดยมีการเรียบเรียงขึ้นภายหลัง
จากเกิดเหตุการณนั้น ๆ สวนใหญอยูในรูปของบทความทางวิชาการและหนังสือตาง ๆ เชน
พงศาวดาร ตาํ นาน บันทกึ คําบอกเลา ผลงานทางการศกึ ษาคน ควาของนักวิชาการ เปนตน สาํ หรบั
หลักฐานช้นั รองนน้ั มีขอ ดี คือ มีความสะดวกและงา ยในการศกึ ษาทาํ ความเขา ใจ เนอ่ื งจากเปน ขอ มลู
ที่ไดผานการศึกษาคนควาตรวจสอบขอมูล วิเคราะหเหตุการณ และอธิบายไวอ ยางเปนระบบ
โดยนักประวตั ศิ าสตรม าแลว

หลักฐานช้ันตนและหลักฐานชั้นรองจัดวามีคุณคาแตกตางกัน คือ หลักฐาน
ชั้นตนมีความสําคัญมาก เพราะเปนหลกั ฐานรวมสมัยที่บันทึกโดยผูรูเห็น หรือผูท่ีเก่ียวของกับ
เหตุการณโดยตรง สวนหลักฐานชั้นรองเปนหลักฐานที่ทําข้ึนภายหลัง โดยใชขอมูลจากหลักฐาน
ช้ันตน แตหลักฐานช้ันรองจะชวยอธิบาย เรื่องราวใหเขาใจหลักฐานชั้นตนไดงายขึ้น ละเอียดขึ้น
อันเปนแนวทางไปสูหลักฐานขอมูลอ่ืน ๆ ซึ่งปรากฏในบรรณานุกรมของหลักฐานชั้นรอง
ท้ังหลักฐานชั้นตน และชั้นรองสามารถคนควาไดจากหองสมุดของทางราชการ และของเอกชน
ตลอดจนฐานขอมูลในเครอื ขา ยอินเทอรเน็ต (website)

แหลงรวบรวมหลกั ฐานทางประวัตศิ าสตร
แหลงรวบรวมหลักฐานประวตั ิศาสตรไ ทยทส่ี าํ คญั คอื สํานกั หอจดหมายเหตุแหงชาติ
ท้ังในกรุงเทพมหานครและตางจังหวัด ซึ่งรวบรวมเอกสาร ตัวเขียนท่ีเปนสมุดฝร่ัง ภาพถายเกา
สว นสํานักหอสมุดแหงชาติเปนทเี่ ก็บเอกสารตวั เขียนทเ่ี ปนสมุดไทย
พิพิธภัณฑสถานแหงชาติท้ังในพระนครและตางจังหวัดเปนสถานท่ีที่มีศิลาจารึก
โบราณวัตถุ ศิลปวัตถุเก็บไวจํานวนมาก นอกจากนี้หอสมุดกลางของมหาวิทยาลัยตาง ๆ
บางแหงกม็ ีหลกั ฐานทางประวัติศาสตรเก็บไวเ ชน กนั
หลักฐานทางประวัติศาสตรไทยสวนหน่ึงมีการพิมพเผยแพร โดยหลายหนวยงาน
ซง่ึ ทาํ ใหเ กิดความสะดวกแกการศกึ ษาคนควา รวมท้ังมกี ารปริวรรตหรือถอดเปน ภาษาปจ จบุ นั ดวย
หนวยงานสําคัญท่ีเปนแหลงพิมพเผยแพรหลักฐานประวัติศาสตรไทย คือ กรมศิลปากร
คณะกรรมการชําระประวัติศาสตรไทย สมาคมประวัติศาสตรในพระราชูปถัมภสมเด็จพระเทพ
รัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี สาํ นักพิมพมหาวิทยาลัยตาง ๆ ตลอดจนสํานักพิมพเอกชน
ทง้ั หลาย