ประวัติศาสตร์ชาติไทย สค32034 ม.ปลาย

91

ภาพ : พระยารกั ใหญ พระยารักนอ ย
ที่มา : https://farm2.staticflickr.com/1532/23947628289_dcac7513a1_o.jpg

สมัยรชั กาลที่ 3 ในรัชกาลน้มี ีการสรา งหลอพระประธานขนาดใหญ ตามวดั ทสี่ รางใหม
เชน “พระพุทธตรโี ลกเชษฐ” พระประธานพระอุโบสถวัดสุทัศนเทพวรารามราชวรมหาวิหาร และ
“พระพุทธเสฏฐมุนี” พระประธานในศาลาการเปรียญวัดสุทัศนเทพวรารามราชวรมหาวิหาร
“พระเสฏฐตมมุน”ี พระประธานพระอโุ บสถวัดราชนดั ดารามวรวหิ าร และ “พระพุทธมหาโลกา
ภนิ ันทปฏมิ า” พระประธานพระอุโบสถวัดเฉลมิ พระเกียรติวรวหิ าร นอกจากนีย้ งั ทรงสรางพระพุทธ
ไสยาสน ยาว 90 ศอก ท่วี ดั พระเชตพุ นวมิ ลมังคลารามราชวรมหาวิหาร และพระพุทธรูปยืนทรงเคร่ือง
กษัตรยิ าธิราชเจา 2 องค เพ่อื เปน ราชอนสุ รณแดพ ระอยั กา และพระราชบดิ าของพระองค ซึ่งเปน
พระหลอสมั ฤทธ์หิ มุ ทองคาํ ประดับดว ยอัญมณีมีคา ถวายพระนามวา “พระพุทธยอดฟา จุฬาโลก”
และ “พระพุทธเลิศหลานภาลัย” ประดิษฐานในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม การสราง
พระพทุ ธรปู ยืนทรงเคร่ืองปางหา มญาติขนาดใหญน ้ี นยิ มสรา งไวเปน จํานวนมาก ถอื เปนพระราชนิยม
ของพระบาทสมเดจ็ พระนั่งเกลาเจา อยหู วั

92

ภาพ : พระพทุ ธมหาโลกาภินนั ทปฏมิ า พระประธานพระอุโบสถวดั เฉลมิ พระเกียรตวิ รวหิ าร
ที่มา : http://mapio.net/pic/p-94874421/

ประติมากรรมระยะปรบั ตวั
สมัยรัชกาลท่ี 4 ถึงรัชกาลที่ 5 เปนยุคสมัยของการปรับตัว เปดประเทศ ยอมรับ
อิทธพิ ลตะวันตก ยอมรับความคิดใหมมาเปลยี่ นแปลงสงั คม ระเบยี บประเพณี เพอ่ื ประคองใหป ระเทศ
รอดพนจากภยั สงคราม หรือจากลทั ธิลาอาณานคิ มตะวนั ตก ซ่ึงหลายประเทศในซกี โลกเอเชยี ยคุ นนั้
ประสบอยู การสรางงานศลิ ปกรรมทกุ สาขา รวมทงั้ ประติมากรรมก็ถูกกระแสการเมอื งน้ดี ว ย
พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา เจาอยหู วั มพี ระราชดาํ รปิ น รูปเหมือนแบบตะวันตกข้ึน
เปนครง้ั แรกในประเทศไทย จงึ โปรดเกลาฯ ใหหลวงเทพรจนา (พลับ) ซึ่งตอมาเปนพระยาจินดารังสรรค
ปนถวาย โดยปนจากพระองคจ ริง และเลียนแบบรปู ปน ของพระองค ท่ีฝร่ังปนจากรูปพระฉายท่ีสงมาถวาย
แตไมเ หมือน เม่ือทอดพระเนตรเหน็ พระรูปท่หี ลวงเทพรจนาปนขนึ้ ใหมก ็ทรงโปรด ตอมานาํ พระรปู
องคน ปี้ ระดิษฐานไว ณ พระท่ีนง่ั เวชยันตว ิเชียรปราสาทในพระนครคีรี จังหวัดเพชรบุรี ปจจุบันมี
การหลอ ไวหลายองค ประดิษฐานท่ีพระตําหนักเพชร วัดบวรนิเวศวิหาร กรุงเทพฯ และหอพระจอม
วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร กรุงเทพฯ จากพระรูปองคนี้ นับเปนการเปล่ียนศักราช
ประตมิ ากรรมไทย ท่เี ดมิ ปน รปู ราชานสุ รณ โดยใชการสรางพระพทุ ธรูป หรือเทวรูปแทน มาสกู ารปน
รูปราชานุสรณเหมอื นรปู คนจริงข้ึน และจากจดุ นเี้ องสงผลใหม กี ารปรับตัวทางประตมิ ากรรมระยะ
ปรับตัวไปสูประติมากรรมสมัยใหม การปนหลอพระพุทธรูปในยุคนี้ ไมใหญโตเทาสมัยรัชกาลที่ 3

93

มีพุทธลกั ษณะทเ่ี ปน แบบฉบบั ของตนเอง มีลักษณะโดยสว นรวมใกลความเปนมนุษย มีการปนจีวร
เปนร้ิว บนพระเศียร ไมมีตอมพระเมาลี พระพุทธรูปที่สําคัญเหลานี้ คือ พระสัมพุทธพรรณี
พระนริ ันตราย และพระพทุ ธสิหังคปฏิมา พระประธาน ในพระอโุ บสถวดั ราชประดษิ ฐส ถติ มหาสมี าราม
ราชวรวหิ าร ในรชั สมยั นี้ มกี ารสรางพระพุทธรูปยืนปางหามญาติเชนกัน แตจีวรพระสมัยนี้เปนริ้ว
ใกลเคียงธรรมชาติมากขึ้น ประติมากรรมท่ีสําคัญอีกช้ินหน่ึง คือ “พระสยามเทวาธิราช”
เปน เทวรูปขนาดเล็กหลอดวยทองคําท้ังองคสูง 8 น้ิวฟุต ลักษณะงดงามมาก เปนฝพระหัตถของ
พระองคเ จาประดษิ ฐวรการ

ภาพ : พระสยามเทวาธริ าช

ทม่ี า : http://oknation.nationtv.tv/blog/home/blog_data/220/15220/images/2_Travel/001_Bangkok/2011/Mueseam/SakThong/038.JPG

สมยั รชั กาลที่ 5 ระยะตน รัชกาล อายุกรงุ รัตนโกสินทรจะครบ 100 ป พระบาทสมเด็จ
พระจุลจอมเกลา เจา อยูหัว ทรงทํานุบํารงุ ศลิ ปะแบบดัง้ เดิมอยางมาก มกี ารปฏสิ งั ขรณวัดวาอาราม
ตา ง ๆ ปราสาทราชมณเฑยี ร โดยเฉพาะวัดพระศรีรัตนศาสดาราม เกิดงานประติมากรรมตกแตง
ท่ีสวยงาม ในศาสนสถานแหงน้ีมากที่สุด งานประติมากรรมสวนใหญเปนฝพระหัตถพระองคเจา
ประดิษฐวรการทั้งส้ิน เชน รูปสัตวหิมพานต 7 คู บนชานชาลาไพที รอบปราสาทพระเทพบิดร
รปู พระบรมราชานสุ าวรียป ระจํารัชกาลที่ 1, 2 และ 3 เปนรูปบุษบกประดิษฐานพระราชลัญจกร
บนพานแวนฟา พรอมชางเผอื กและฉตั ร ตรงมุมดา นตะวันตกเฉียงเหนอื ของปราสาทพระเทพบิดร
ปน หลอพระบรมรูป 3 รชั กาล คือ รัชกาลที่ 1 รชั กาลที่ 2 และรชั กาลที่ 3 รวมท้ังปน แกไขรัชกาลที่ 4
ทพ่ี ระยาจนิ ดารังสรรคป น ไว พระบรมรปู ท้งั 4 รัชกาล ปจ จุบันประดิษฐานอยใู นปราสาทพระเทพบดิ ร
เปนรูปเหมือนที่แปลกไปจากภาพเหมอื นโดยท่ัวไป เพราะเปนศิลปะระยะปรับตัว เปนการผสม
ระหวา งความตอ งการท่ีจะใหร ูปปน เหมอื นรชั กาลน้ัน ๆ กบั การสรางรปู ใหม ีความงามแบบพระหรอื

94

เทวรูป ที่ตองการความเกลี้ยงเกลากลมกลึงของรูปทรง เปนคุณคาความงาม รูปเหมือนจึงแสดง
ความเหมือนบคุ คลออกมา พรอมกบั ใหอารมณค วามรูสกึ แบบไทยดวย

ในสมัยรัชกาลท่ี 5 มีการสรางพระพุทธรูปข้ึนใหมเหมือนกัน ที่สําคัญ คือ พระพุทธ
นฤมลธรรโมภาส พระประธานวัดนิเวศธรรมประวัติ บางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
ฝพ ระหตั ถพ ระองคเ จาประดษิ ฐวรการ นอกจากน้ี ยังมกี ารปน หลอพระพทุ ธรูปขนาดใหญ ซึ่งมีอยู
ครัง้ เดียวในรชั กาลน้ี สรางในระหวาง พ.ศ. 2442 - 2444 ในคราวน้ันโกลาหลมาก เนื่องจากไมมี
การปน พระขนาดใหญมานาน แตกส็ าํ เร็จลงดว ยดี พระพุทธรูปองคนี้ คือ พระพุทธชินราชจําลอง
ปนหลอขึ้น เพ่ือนํามาประดิษฐานเปนพระประธานวัดเบญจมบพิตรดุสิตวนารามราชวรวิหาร
ตองลงไปปนหลอที่พิษณุโลก ผูปน หลอจําลอง คอื หลวงประสทิ ธปิ ฏมิ า

ภาพ : พระพทุ ธนฤมลธรรโมภาส
ทม่ี า : http://kanchanapisek.or.th/kp6/pictures14/s14-113-1.jpg

ประตมิ ากรรมรว มสมัย
อยูในสมยั รชั กาลท่ี 6 จนถึงรัชกาลปจ จุบัน เปนศิลปะที่มีผลสบื เนอื่ งมาจากความเจรญิ
แบบตะวันตก ท่ีหลั่งไหลเขา มาในประเทศไทย ทาํ ใหเกดิ แนวความคิดใหมในการสรางสรรคศิลปะ
เพื่อสาธารณะประโยชน นอกเหนือจากการสรางเพื่อศาสนาอยางเดยี ว

95

ภาพ : “มนุษยก ับความปรารถนา” ประตมิ ากรรมรว มสมัยหรือสมัยใหม ปน ดว ยปูนปลาสเตอร
เข็มรัตน กองสุข เปนผูปน

ทีม่ า : http://kanchanapisek.or.th/kp6/pictures14/s14-113-2.jpg

สมัยรัชกาลที่ 6 ศิลปะตะวันตกเขามาสูชีวิตความเปนอยูของคนไทย และกําลังฝง
รากลึกลงไปในสังคม และวัฒนธรรมไทย การตกแตงวังเจานาย อาคารราชการ อาคารพาณิชย
สวนสาธารณะ และอาคารบานเรือนของคนสามัญ เร่ิมตกแตงงานจิตรกรรม และงานประติมากรรม
ภาพเหมอื นมากข้นึ งานประตมิ ากรรมไทยที่ทําขึ้นเพื่อศาสนา เชน การสรางศาสนสถาน ปนพระพุทธรูป
ท่เี คยกระทํากันมากถ็ ึงจดุ เส่ือมโทรมลง แมจะมีการทํากันอยกู เ็ ปน ระดับพืน้ บาน ท่พี ยายามลอกเลยี น
สิง่ ดงี ามในยุคเกา ๆ ท่ตี นนิยม ขาดอารมณความรสู ึกทางการสรางสรรค และไมม ีรูปลกั ษณะที่เปน
แบบแผนเฉพาะยคุ สมยั

พระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกลาเจาอยูหวั ทรงหันมาสง เสริมศิลปะการชางสมัยใหม
โดยตั้งโรงเรยี นเพาะชา งขน้ึ เมอ่ื พ.ศ. 2456 จัดสอน ศลิ ปะการชางทั้งแบบตะวันตก และแบบไทย
การสรางงานศิลปะระดับชาติ ไดจางฝร่ังมาออกแบบ ตกแตงพระบรมมหาราชวัง หรือพระท่ีนั่ง
ทรงเห็นความจําเปนท่ีตองใชชางทํารูปปนตาง ๆ เชน เหรียญตรา และอนุสาวรีย ซ่ึงชางไทย
ยังไมชํานาญงานภาพเหมือนขนาดใหญ จึงสั่งชางปนมาจากประเทศอิตาลี ผูไดรับเลือก คือ
ศาสตราจารย คอราโด เฟโรจี เขารับราชการเปนประติมากร กรมศิลปากร กระทรวงวัง เม่ือวันที่
14 มกราคม พ.ศ. 2466 ตอ มาโปรดเกลาฯ ใหศาสตราจารยคอราโด เฟโรจี เขาไปปนพระบรมรูปของ
พระองคโ ดยใกลช ิด เปน พระบรมรูปเทาพระองคจริง ปจจุบันประดิษฐานในปราสาทพระเทพบิดร

96

นับเปนงานภาพเหมอื นท่ีสาํ คัญในรัชกาลน้ี ตอ มาศาสตราจารยคอราโด เฟโรจี ไดโ อนสญั ชาติ และ
เปลี่ยนช่ือเปน ไทยวา ศิลป พีระศรี ทานผูนี้ ตอมามีความสําคญั ตอวงการศิลปกรรมไทยสมัยใหม
ทุกสาขาอยางท่ีสดุ

รชั กาลท่ี 7 - รัชกาลปจจุบัน ระยะแรกศาสตราจารยศลิ ป พีระศรี เปนชางปน ทส่ี าํ คญั
แตผ เู ดยี วในยคุ น้ัน ไดด ําเนินการปนรปู อนสุ าวรียพ ระปฐมบรมราชานุสรณเปนภาพเหมือนขนาดใหญ
3 เทา คนจริงเปนครั้งแรกในเมืองไทย สงไปหลอทองแดงท่ีประเทศอิตาลี เสร็จทันมาติดตั้งที่เชิง
สะพานพุทธยอดฟา เพอื่ เปด สะพาน และฉลองกรุงครบ 150 ป เมือ่ พ.ศ. 2475

หลังจากการฉลองกรุงไมกี่วันก็เกิดการเปลี่ยนแปลงการปกครองข้ึนในประเทศไทย
โดยคณะทหารและพลเรือน อํานาจการปกครองและการบริหารประเทศ จึงไมตกอยูกับ
พระมหากษัตริยอีกตอไป การสรางงานศิลปกรรม ซึ่งแตเดิมอยูในความดูแลของราชสํานัก ซึง่ มี
พระมหากษัตริยทรงสงเสริมก็ส้ินสุดลง วิถีการดําเนินชีวิต ความรูสึกนึกคิดของประชาชน
เปล่ียนแปลงไป คณะรัฐบาลมุงพัฒนาประเทศทางดานวัตถุมากกวาการพัฒนาดานจิตใจ
โดยเฉพาะทางศิลปะ การสรางงานศิลปกรรมยุคตอมา ลวนตองตอสูด้ินรนอยูในวงแคบ ๆ
แตก ระน้นั การตอสูด้นิ รน เพอ่ื ใหสงั คมเห็นคณุ คาในงานศิลปะ ยงั ดาํ เนนิ ตอไป โดยมีศาสตราจารย
ศลิ ป พรี ะศรี เปน ผูนาํ เพอื่ ทําใหผูนําประเทศและคนท่ัวไปเห็นคุณคา ทานตองทํางานอยางหนัก
กลาวคือ นอกจากงานปน อนุสาวรยี ท ส่ี ําคญั แลว ทา นยงั ไดวางแนวทางการศึกษาศลิ ปะ โดยหาทาง
จัดตั้งโรงเรียนประณีตศิลปกรรมข้ึน เม่ือ พ.ศ. 2477 ซ่ึงตอมาขยายตัวข้ึนเปนมหาวิทยาลัย
ศิลปากรเมื่อ พ.ศ. 2486 จัดใหมีการเรียนการสอนทั้งดานจิตรกรรม และประติมากรรม
ซ่งึ การศกึ ษาและการสรางงานประตมิ ากรรม ตอ มาเปลย่ี นไปตามการพัฒนาวฒั นธรรมของสงั คม ที่
ตองการพึ่งพาพลังงานใหม ๆ ภายใตอิทธิพลทางวิทยาศาสตร เศรษฐกิจ การเมือง และอื่น ๆ
ซ่งึ เปนการกา วหนาแหงยุค โดยเฉพาะในรัชกาลปจ จบุ นั การส่อื สาร และการคมนาคมเปนไปอยาง
รวดเร็ว ทั่วถึงเกือบทุกมุมโลก มลี ทั ธทิ างศิลปะเกิดข้ึนมากมาย ทัง้ ในยุโรป และสหรัฐอเมริกา และ
ไดแ พรห ลายเขามามีบทบาทในประเทศไทยดว ย ประตมิ ากรรมจงึ เขา สรู ปู แบบของศิลปะรวมสมัย
เปน การแสดงออกทางดา นการสรา งสรรคท ม่ี อี สิ ระ ทง้ั ความคดิ เน้ือหาสาระ และเทคนคิ การสรา งงาน
สุดแตศ ลิ ปน จะใฝหา งานศิลปะที่แสดงออกมานนั้ จงึ เปนสญั ลกั ษณส ําคญั ทส่ี ะทอ นถึงเอกลกั ษณใ หม
ของวฒั นธรรมไทยอกี รูปแบบหนึง่

3. ดานจิตรกรรม
งานจิตรกรรมในสมยั รัตนโกสินทรมที ้ังศิลปะไทยประเพณี ศิลปะไทยประยุกตและ
ศลิ ปะแบบตะวันตก

97

สมัยรัตนโกสินทรตอนตน สกุลชางสมัยนี้พัฒนามาจากสกุลชางธนบุรีและอยุธยา
ใชสีหนกั เปน พนื้ หลัง สว นใหญจะใชสีโทนเย็น นิยมการปดทองบนภาพมากข้ึน โดยเฉพาะสถานท่ี
และบคุ คลสาํ คัญ ตัวละครใชส แี สดงฐานะทางสงั คม

ลักษณะจิตรกรรมฝาผนังสมัยรัชกาลที่ 1 มีแบบแผนการวางภาพที่นิยมกัน คือ
ลวดลายเพดาน นยิ มทําดว ยไมจ ําหลัก ลงรักปดทอง ประดับดวยกระจก เปนลายดาวจงกล หรือ
ลายดาวดอกใหญอยูตรงกลาง ฝาผนังดานหนาพระประธานนิยมเขียนภาพมารผจญ ดานหลัง
พระประธานเปนภาพไตรภูมิ ดานขางท้ัง 2 ดาน ตอนบนเปนภาพวิทยาธร เทพชุมนุม ตอนลาง
ระหวา งชอ งประตหู นา ตา ง เขียนภาพพทุ ธประวตั ิ หรือทศชาติชาดก บานประตหู นา ตางเขียนภาพ
ทวารบาล ผนังวงกบประตูหนาตา งเปนภาพทวารบาลหรือเช่ียวกลาง หรอื ลายดอกไมร ว ง บานประตู
หนา ตา งดา นในมกั เปน รูปดอกไมร ว ง ดอกไมประดษิ ฐห รือเครอ่ื งแขวน

ภาพ : จติ รกรรมฝาผนังสมัยรัชกาลท่ี 1

สมยั รชั กาลท่ี 3 งานจติ รกรรมฝาผนังมีความเปลี่ยนแปลงที่เกิดข้ึนอยางเห็นไดชัด
สอดคลอ งกบั ความเปลีย่ นแปลงในดา นสถาปตยกรรม คอื อิทธพิ ลจากศลิ ปะจนี ลกั ษณะการใชส มี ดื
เปนสีพ้ืนมีการใชคูสีระหวางสีเขียวกับสีแดงใหโดดเดนและเปนคูสีหลักกับการระบายพ้ืนดวย
สมี ดื เปน เอกลักษณ เชน จิตรกรรมเครอ่ื งมงคลอยา งจนี หรอื เคร่ืองตงั้ ในพระอุโบสถวัดราชโอรสาราม
ราชวรวิหาร วัดนาคปรกกับลักษณะงานที่ยังสืบทอดแบบประเพณี เชน วัดสุวรรณารามราช
วรวิหารชางเขียนจิตรกรรมฝาผนังตองเขียนภาพอิงความสมจริงตามไปดวย ไมวาจะเปนความ
หลากหลายของผูคน เชื้อชาติ และอาชีพที่เปนความเปล่ียนแปลงที่เกิดขึ้นจริงในสังคมขณะนั้น
หรืออาคารบานเรือนทั้งแบบจีนและฝร่ังท่ีเริ่มมีการกําหนดแสงเงาและใชลักษณะการถายทอด
ทีแ่ สดงความสมจริงของสว นประกอบในฉาก เชน ตน ไม นํ้าทะเล ผสมลงไป

98

ภาพ : จิตรกรรมประดบั เพดานอทิ ธิพลศิลปะจีนวดั ราชโอรสารามราชวรวิหาร
ทีม่ า : https://www.chillpainai.com/scoop/620/

รัชกาลท่ี 4 เร่ิมมีอิทธิพลของตะวันตกเขามาผานผลงานจิตรกรรม คือ ภาพเขียน
เปน ภาพ 3 มิติ มีการใชสี แสง - เงา และแสดงทัศนียภาพในระยะใกล - ไกล จิตรกรคนสําคัญ คือ
ขรัวอินโขง ซ่ึงเปนผูวาดภาพปริศนาธรรมท่ีวัดบวรนิเวศราชวรวิหารและวัดบรมนิวาสราชวรวิหาร
ตอ มาในสมัยรัชกาลที่ 5 มีการวาดภาพพระราชประวัติเขียนแบบจิตรกรรมประเพณีผสมกับทาง
ตะวันตกและภาพเหมือนบุคคลไวที่ผนังพระท่ีนั่งทรงผนวช อยูท่ีวัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม
ราชวรวหิ าร

รชั กาลที่ 5 โปรดเกลาฯ ใหจติ รกรชาวยโุ รปวาดพระบรมสาทิศลกั ษณพระมหากษัตริย
แหง ราชวงศจักรีทุกพระองค และพระบรมวงศานวุ งศท สี่ ําคญั ในรัชสมยั ของพระองค ประดิษฐานที่
พระที่นัง่ จกั รีมหาปราสาทและพระที่นงั่ ในพระราชวงั ตา ง ๆ ซง่ึ การวาดภาพเหมอื นและภาพทวิ ทศั น
เหลา น้ไี ดรบั ความนิยมอยา งแพรหลาย ประกอบกับในรัชกาลตอมา คอื รัชกาลท่ี 6 มกี ารจัดตง้ั โรงเรียน
สอนศิลปะแบบใหม เชน โรงเรียนเพาะชาง โรงเรียนชางศิลป ทําใหมีจิตรกรชาวไทยท่ีมี
ความสามารถท้งั การวาดภาพจติ รกรรมแบบไทยและสากล

รัชกาลท่ี 6 ยังนิยมการถายภาพ ทําใหเกิดการบันทึกภาพบุคคลบานเมืองและ
เหตุการณดวยเทคโนโลยีแบบใหมเพ่ิมขึ้นอยางรวดเร็ว ดังปรากฏจากพระบรมฉายาลักษณ
พระฉายาลกั ษณแ ละภาพถา ยตา ง ๆ จาํ นวนมาก เปน หลกั ฐานประวตั ิศาสตรที่สําคัญ

99

รชั กาลที่ 9 - รัชกาลปจ จุบนั ในปจจุบันภาพจิตรกรรมมิไดจํากัดจะมีอยูแคในเฉพาะ
วัดกับวังเหมือนในอดีตท่ีผานมา แตไดมีการนําไปประดับตกแตงอาคารสถานที่เพ่ือใชในการส่ือสาร
โฆษณาประชาสัมพนั ธอ ยา งแพรห ลายผานส่ือตาง ๆ ภาพจิตรกรรมท่ีนําเสนอออกมา นอกจากจะ
เปนภาพเกี่ยวกับศาสนาและเอกลักษณไทยแลว ยังเสนอภาพที่มีแนวคิดสะทอนสังคม หรือมี
เรอื่ งราวที่ศิลปนมีความประทับใจ เชน ธรรมชาติ สิ่งแวดลอม บุคคล สถานท่ี จินตนาการภาพ
นามธรรม (Abstract) ตลอดจนเทคนคิ ในการสรางสรรคง านจติ รกรรมก็มีความหลากหลายกวา เดมิ
และนาํ เอาเทคโนโลยสี มยั ใหมมาใชใ นการนาํ เสนอผลงานดว ย

4. ดานวรรณกรรม
วรรณกรรมสมยั รตั นโกสินทรน้เี ปนการฟน ฟวู รรณคดีไทยและจารีตการเขยี นบนั ทกึ
แบบเกา คอื เปน งานกวนี พิ นธแบบรอ ยกรองที่มีความสมบูรณ ตอมาเรมิ่ เขียนแบบรอยแกว เพ่อื ให
สอดคลองกบั การเปล่ียนแปลงของบานเมืองและอทิ ธพิ ลจากภายนอก เปนผลใหเ กิดงานดานวรรณกรรม
รูปแบบใหมข้ึนเปนจาํ นวนมาก
ในสมัยรัตนโกสินทรตอนตน (รัชกาลที่ 1) มีการฟนฟูบทประพันธชนิดรอยแกว
ซ่ึงเปน บทประพนั ธไ ทยแทและมกั เขยี นเรอ่ื งราวของประเทศใกลเคียงกับไทย พระราชนิพนธที่ทรง
ประพนั ธข้นึ มจี ดุ มงุ หมายในการปลุกขวัญประชาชนมคี วามกลาหาญ เชน รามเกียรติ์ อณุ รทุ แมแต
เร่ือง สามกก ราชาธิราช ของเจา พระยาพระคลงั (หน) ก็มจี ุดมุงหมายไปในทางเดยี วกัน
วรรณคดที ่มี ีชือ่ เสียงในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟา จุฬาโลก ไดแก
1. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลก ไดแก เพลงยาวรบพมาที่ทาดินแดง
บทละครเร่ืองอุณรุท บทละครเร่ืองรามเกียรติ์ กฎหมายตราสามดวง บทละครเร่ืองดาหลังและ
อิเหนา
2. เจาพระยาพระคลงั (หน) ไดแก สามกก ราชาธิราช บทมโหรี เรื่องกากี ลิลิต-
ศรีวิชัยชาดก ลิลิตพยหุ ยาตราเพชรทอง รายยาวมหาเวสสนั ดรชาดกกัณฑก ุมารและกัณฑม ทั รี
3. พระยาธรรมปรีชา (แกว) ไดแก ไตรภมู ิโลกวนิ ิจฉยั พระไตรปฎก
4. พระเทพโมลี (กล่ิน) ไดแก รายยาวมหาเวสสันดรกัณฑมหาพน นิราศตลาดเกรียบ
โคลงกระทเู บด็ เตล็ด
5. กรมพระราชวังหลัง ไดแก ไซฮ่ัน
สมัยรัชกาลท่ี 2 นับเปนยุควรรณกรรมท่ีรุงเรืองที่สุด ราชสํานักไดฟนฟูวรรณคดี
ท้ังเกา และใหมไวเปนมรดกสาํ คัญ ทรงนิพนธบ ทละครไวหลายเร่อื ง แตที่ไดร บั การยกยองมากท่ีสุด
คอื บทละครเร่ืองอิเหนา กวเี อกสมัยนี้ คือ สนุ ทรภู ซึง่ มผี ลงานหลายประเภทดวยกัน มที งั้ บทละคร
เสภา นิราศ บทเห และกลอน เชน เสภาเรอื่ งขุนชา งขุนแผน นิราศภูเขาทอง กลอนสุภาษติ สอนหญิง ฯลฯ
นอกจากน้ี สุนทรภูยังไดนํากลอนเพลงยาวมาแตงนิยาย คือ พระอภัยมณี ซ่ึงเปนผลงานช้ินเอก

100

นบั เปน เรอ่ื งแรกของวรรณคดีไทยท่ีเปนการผกู เรือ่ งเอง แทนที่จะแตงเปนสํานวนใหมจากตนเรื่อง
ท่ีเปนนิทาน นยิ ายหรือพงศาวดาร

สมยั รชั กาลท่ี 3 - รัชกาลท่ี 5 งานวรรณกรรมเร่ิมกระจายไปสูประชาชน วรรณกรรมสมัยน้ี
สอดคลอ งกับนโยบายการพฒั นาบานเมอื งใหท นั สมัย จงึ เร่ิมมงี านประพันธดานรอยแกว อน่ึง ไดมี
การจัดตั้งหอสมุดแบบพระนคร “หอสมุดวชริ ญาณ” รวบรวมรักษาเอกสารสําคัญของชาติ ผลงาน
สําคัญมีท้ังของรชั กาลที่ 4 รัชกาลท่ี 5 สมเดจ็ พระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาดาํ รงราชานภุ าพ ฯลฯ

คร้นั เมอ่ื ถงึ สมยั รัชกาลท่ี 6 นบั เปนยุคทองของงานวรรณกรรมแบบใหม เริ่มมีการ
เปลย่ี นแปลงเปนแบบตะวันตกมากขึ้น จากการเขียนแนวรอยกรองมาเปนรอยแกว ซึ่งมีรูปแบบ
เนื้อหา แนวคิด มีการจดั วางมาตรฐานของผลงาน โดยจัดต้ังวรรณคดีสโมสร วรรณกรรมในยุคนี้
เปนวรรณกรรมแปลและแปลงเปนสวนใหญ จนสามารถกลาวไดวาวรรณคดีและวรรณกรรม
ปจจุบันเร่ิมตนจากสมัยน้ี และยังเปนยุคเร่ิมของแนวการเขียนนวนิยาย และเร่ืองส้ันอีกดวย
นอกจากน้ี ยังมีผลงานของพระเจาบรมวงศเธอกรมพระนราธิปประพันธพงศ นายชิต บุรทัต
พระราชวรวงศเธอกรมหมื่นพิทยาลงกรณ (น.ม.ส.) เจาพระยาธรรมศักดิ์มนตรี เสถียรโกเศศ
และนาคะประทปี

สมยั รชั กาลท่ี 7 วรรณกรรมในยุคนี้จึงเรม่ิ เปนของคนไทยมากข้ึน วรรณกรรมแปล
และแปลงนอ ยลง หนุม สาวหันมาสนใจงานเขียนมากขึน้ กลา แสดงความคิดเห็นมากขึ้น งานเขียน
มีทั้งวรรณกรรมสรางสรรคและผลงานท่ัวไปเปนรอยแกว เน้ือหามีหลากหลาย ทั้งดานการเมือง
อดุ มการณ บทวเิ คราะหสถานการณ ตาํ ราวชิ าการ นิยายสะทอนการเปล่ยี นแปลงในสังคม เร่ืองแปล
นิทานนานาชาติ วรรณกรรมสาํ หรับเดก็ ฯลฯ โดยเฉพาะสิบปแรกหลงั การเปลยี่ นแปลงการปกครอง
จะเนน ในเร่ืองชาตินยิ ม วงการวรรณกรรมพยายามยกระดับคณุ ภาพงานเขียน

พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดลุ ยเดช (รชั กาลที่ 9) ทรงพระราชนิพนธ
วรรณกรรม เรอ่ื ง “พระมหาชนก” ดวยความประณีต และทรงตงั้ พระทัยเผยแพรอยางกวางขวาง
ใหเปนเคร่ืองเตือนใจประชาชน เขาถึงจิตใจผูคนเพ่ือเปนเครื่องเตือนใจประชาชนผูมีจิตศรัทธา
ใหเ กิดความคดิ ในทางสรา งสรรคถึงความเพียร เพอื่ ทจี่ ะฝา ฟนทกุ อุปสรรคใหผา นพนและกอใหเกิด
สัมมาทัศนะในการดําเนินชีวิต ในทิศทางการพัฒนาประเทศในพระราชปรารภหรือคํานําของ
พระราชนิพนธ คอื ทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรดกระหมอ มใหพมิ พในโอกาสเฉลิมฉลองกาญจนา
ภิเษกแหงรัชกาล ใหเ ปนเครือ่ งพิจารณาเพ่ือประโยชนใ นการดาํ เนินชวี ติ ของสาธุชนท้ังหลาย ดังนี้

101

1. ในยามวกิ ฤต ตอ งคดิ พ่ึงตนเอง เทวดาจะชวยผูทช่ี ว ยตัวเองเทา น้ัน
2. ความเพยี รอนั บรสิ ุทธ์ิ หมายถึง ตอ งพยายามอยางถึงที่สุด เพ่ือทีจ่ ะกาวผา นวกิ ฤต
สรา งเศรษฐกิจจรงิ ดวยงานหรือความเพียรอันบริสทุ ธ์ิ
3. สรางเศรษฐกิจดว ยการอนรุ กั ษแ ละเพ่ิมพูนทรัพยากร
4. โมหภมู ิและมหาวชิ ชาลยั หมายถงึ มนษุ ยจ ะสามารถปฏิรูปการเรียนรขู องมนษุ ย
ตอ งหลุดพนจากอวชิ ชา เพอ่ื กาวไปสกู ารพัฒนาอยางแทจ รงิ
5. ดา นดนตรแี ละนาฏศิลป
ในสมัยรัตนโกสินทรตอนตนยังคงรับแบบอยางจากสมัยอยุธยา โดยรัชกาลที่ 1
โปรดเกลา ฯ ใหมีการฝกหัดโขนข้ึนทง้ั ในวังหลวงและวังหนา และใหประชุมครูละคร เพอื่ จดั ทาํ ตาํ รา
ทารําขึ้นใหมแทนตําราท่ีสูญหายไปเม่ือคร้ังเสยี กรุงศรีอยธุ ยา ตอมาในสมัยรัชกาลท่ี 2 งานฟนฟู
นาฏศิลปมีความรุงเรืองมาก พระองคโปรดเกลาฯ ใหปรบั ปรุงแกไขบทละครและวิธีรําใหมใหไพเราะ
และงดงาม นอกจากนี้ พระองคทรงมีพระปรชี าสามารถอยางยิง่ ในการดนตรี โดยเฉพาะซอสามสาย
ครัน้ ถึงสมัยรัชกาลที่ 3 โปรดเกลา ฯ ใหยกเลิกงานนาฏศลิ ปและดรุ ิยางคศลิ ปในพระบรมมหาราชวัง
เปนผลใหศิลปนตอ งยายไปสังกดั กบั ขนุ นางผมู ฐี านะทรี่ บั อปุ ถมั ภง านศลิ ปะแขนงดงั กลา ว
1) ดนตรไี ทย
การแสดงดนตรไี ทยในสมัยรตั นโกสินทร ถอื เปนยุคสมัยของการกอสรางบานเมือง
ใหมนั่ คงเปน ปกแผน อีกทั้งยังมกี ารสงเสริมและฟนฟูศิลปวัฒนธรรมของชาติในทุกแขนงใหเจริญ
รุงเรือง โดยเฉพาะดนตรีไทยในสมัยรัตนโกสินทรไดมีการเปล่ียนแปลงไปตามลําดับชวงเวลา
ในรชั กาลตา ง ๆ ดงั น้ี
สมัยรัชกาลท่ี 1 ดนตรีไทยในสมัยนี้ยังคงยึดถือรูปแบบและลักษณะมาจากสมัย
กรุงศรีอยธุ ยา แตไดม ีการเปลี่ยนแปลงเครอ่ื งดนตรีในวงปพาทยและวงมโหรี โดยมีการเพิ่มกลองทัด
อีก 1 ลูก เขาไปในวงปพ าทย สวนวงมโหรีก็ไดเพิ่มระนาดเขา ไปอีก 1 ราง
สมัยรัชกาลท่ี 2 เปนยุคสมัยที่การดนตรีไทยมีความเจริญรุงเรืองอยางมาก
สืบเนื่องมาจากพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัยทรงสนพระทัยในเร่ืองดนตรีไทย อีกทั้ง
พระองคยังทรงพระปรีชาสามารถเปนอยางย่ิงในดานดนตรีไทย นอกจากนี้ในสมัยรัชกาลที่ 2
วงปพาทยไดนําไปใชบรรเลงประกอบการขับเสภาเปนคร้ังแรก รวมทั้งไดมีการนําเอา “เปงมาง”
เขา มาไวใ นวงปพ าทย เพอื่ ตปี ระกอบจงั หวะในการบรรเลงดนตรขี บั เสภาวงมโหรกี ไ็ ดเ พ่มิ “ฆอ งวง”
เขา เปนเครื่องดนตรภี ายในวงอีกชนิดหนึ่งดว ย
สมัยรัชกาลท่ี 3 วงปพาทยไดเปลี่ยนไปเปน “วงปพาทยเครื่องคู” เพราะมีผูคิด
ประดิษฐระนาดเพ่ิมเขามาในวงอีก 1 ราง ซึ่งมีขนาดใหญกวาระนาดแบบเดิมและตีดวยไมนวม

102

ใหเ สียงทต่ี ํา่ กวานน่ั คอื “ระนาดทุม” นอกจากนี้ยังสรางฆอ งวงที่มีขนาดเลก็ และใหเสียงสูงเรยี กวา
“ฆองวงเลก็ ” รวมทง้ั การนาํ เอาปนอกเขามาผสมในวงปพ าทยดว ย

ดงั นัน้ เครือ่ งดนตรีในวงปพาทยเครือ่ งหา ทปี่ ระกอบไปดวย ปใน ฆองวง ตะโพน กลองทัด
ระนาด และฉ่งิ จึงเปลี่ยนไปเปนวงปพ าทยเครื่องคู ซึ่งมีเครื่องดนตรีในวง ดังตอไปน้ี ระนาดเอก
ระนาดทุม ฆอ งวงใหญ ฆองวงเล็ก ปใน ปนอก ตะโพน กลองทดั ฉ่งิ ฉาบเลก็ ฉาบใหญ โหมง กลองสองหนา

สมัยรชั กาลท่ี 4 “วงปพ าทยเครอื่ งใหญ” ซงึ่ เปนแบบแผนของวงปพาทยท่ีใชมาจน
ปจจบุ นั สบื เนอื่ งจากรัชกาลท่ี 4 ไดทรงสราง “ระนาดทุม เหลก็ ” และ “ระนาดเอกเหล็ก” เพิ่มเขา
ไปในวงปพาทยเคร่ืองคู จึงทําใหวงปพาทยเครื่องคูมีวิวัฒนาการไปเปนวงปพาทยเคร่ืองใหญ
ประกอบไปดว ย เคร่อื งดนตรชี นิดตา ง ๆ ดงั นี้ คอื ปใน ปน อก ระนาดเอก ระนาดทุม ระนาดเอกเหล็ก
ระนาดทมุ เหลก็ ฆอ งวงใหญ ฆองวงเล็ก ตะโพน กลองทดั ฉิ่ง ฉาบเล็ก ฉาบใหญ โหมง

สมัยรชั กาลท่ี 5 สมเด็จพระเจา บรมวงศเธอเจา ฟากรมพระยานริศรานวุ ดั ตวิ งศ ทรงคดิ
ประดิษฐวงปพ าทยขน้ึ มาในอีกรูปแบบหนึง่ เพื่อใชบ รรเลงประกอบการเลนละครเรยี กวา “วงปพาทย
ดึกดําบรรพ” พระองคทรงนําเอาฆองชัย หรือ “ฆองหุย” จาํ นวน 7 ลูก เพิ่มเขามา นอกจากน้ี
พระองคยงั ทรงตดั เครอื่ งดนตรีที่มีเสยี งแหลมเสยี งสงู และเสยี งท่ีดงั มาก ๆ ออกไป สวนระนาดกใ็ หตี
ดวยไมน วม ดงั นัน้ วงปพาทยดึกดําบรรพจึงมีเฉพาะเครื่องดนตรีที่บรรเลงแลวมีเสียงเบา ไพเราะ
นุมนวลแตกตางไปจากวงปพาทยอ่ืน ๆ โดยเคร่ืองดนตรีในวงปพาทยดึกดําบรรพ ประกอบดวย
ระนาดเอก ระนาดทุม ระนาดทุม เหล็ก ฆองวงใหญ ซออู ขลุยอู ขลุยเพยี งออ ฉิ่ง ฆองชัย หรือฆองหุย
ตะโพน กลองตะโพน

สมยั รัชกาลท่ี 6 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา เจาอยูหวั ทรงสนพระทัยดนตรไี ทย
เปนอยา งยิ่ง อีกทงั้ ยังทรงทํานุบาํ รุงและรกั ษาการดนตรไี ทยอยา งมงุ ม่นั จรงิ จัง โดยพระองคทรงให
ต้ังกรมมหรสพขึ้นมา ประกอบไปดวยกรมบัญชาการ กรมโขนหลวง กรมพิณพาทยหลวง
กองเคร่อื งสายฝร่งั หลวงและกรมชางมหาดเล็ก เพ่อื สรา ง ซอ มแซม และรกั ษาสงิ่ ทเี่ ปน ศลิ ปะทง้ั หมด
นับวายุคสมัยนี้ดนตรไี ทยมีความเจริญรุงเรืองเปนอยางมากและถือไดวาเปนยุคทองของดนตรีไทย
อกี ยุคหนึง่ เชนกัน

สมัยรัชกาลที่ 7 พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ทรงสนพระทัยดนตรีไทย
เปนอนั มาก และพระองคทรงตง้ั วงเครอื่ งสายสว นพระองคท่สี มบูรณทสี่ ุดวงหนึ่งข้ึนมา โดยพระองค
ทรงสซี อดว ง สวนสมเด็จพระนางเจาราํ ไพพรรณี พระบรมราชนิ ี ทรงสีซออู นอกจากน้ยี ังมเี จานาย
อีกหลายพระองคท่ีเปน สมาชิกในวงเครอื่ งสายน้ดี วย

ตอมาในป พ.ศ. 2475 ไดมกี ารเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย
ไปเปนการปกครองในระบอบประชาธิปไตย ดนตรีไทยไดรับผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงในคร้ังนี้
ดนตรีไทยคอย ๆ เสื่อมถอยลงเปนลําดับจนแทบสูญสิ้นไป แตภายหลังจากสงครามโลกครั้งท่ี 2

103

สิ้นสดุ ลง การฟน ฟดู นตรไี ทยจึงไดเ ร่มิ ตนขนึ้ ใหมอ กี ครงั้ และมกี ารพฒั นาดนตรไี ทยใหเ จรญิ กา วหนา
อยางตอเนื่องมาจนถงึ ยคุ สมัยปจจุบัน

2) โขน
การแสดงโขน เปนการแสดงทา รํา เตน มีดนตรปี ระกอบการแสดง มีบทพากยและ
เจรจาตัวละครประกอบดวยยักษ ลิง มนุษย เทวดา ผูแสดงสวมหัวโขนจะไมรอง และเจรจาเอง
แตปจ จุบันผูแสดงเปนมนุษยเ ทวดาจะไมส วมหวั โขน การแตง กายแตงแบบยืนเคร่ืองเหมอื นละครใน
ตามลกั ษณะตวั ละคร ไดแก ตัวพระ ตัวนาง ยกั ษ ลงิ และตวั ประกอบ ศรี ษะโขน ไดแก ศีรษะเทพเจา
ศรี ษะมนุษย ศรี ษะยักษ ศีรษะลิง และศีรษะสตั วตา ง ๆ
โขนสมยั กรงุ รัตนโกสนิ ทร แบง ไดเ ปน 3 ยคุ คือ ยุคท่ี 1 เปน โขน ในรัชสมยั พระบาทสมเด็จ
พระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ยุคท่ี 2
เปนโขน ในรัชสมยั พระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลาเจา อยหู ัว ยคุ ที่ 3 เปนโขน ในสมัยเปล่ียนแปลง
การปกครอง
โขนยคุ ที่ 1
เม่อื พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ทรงสรางกรุงรัตนโกสนิ ทร
เปนราชธานแี ละเสดจ็ ขนึ้ เถลิงถวัลยราชสมบัตแิ ลว ทรงฟนฟูศลิ ปวัฒนธรรม สาํ หรับดานการแสดง
โขนทรงพระราชทานพระบรมราชานญุ าต ใหเ จา นาย และขนุ นางผใู หญ หดั โขนได โดยไมทรงหามปราม
เพราะฉะนน้ั เจา นายและขา ราชการช้ันผใู หญ จงึ ไดฝ กหดั โขน เพื่อประดบั เกียรติของตนการแสดง
โขนจงึ แพรหลาย กวา งขวางข้ึน นอกจากน้ี ยงั โปรดให นักปราชญร าชบัณฑติ ชวยกันแตง บทละคร
เร่ืองรามเกียรติ์ สําหรับใชเปนบทแสดงโขนละคร โดยพระองคทรงตรวจตราแกไข ครั้นถึงสมัย
รัชกาลที่ 2 ก็ทรงพระราชนิพนธบทละครเรื่องรามเกียรติ์ขึ้นอีกสวนหน่ึง ซ่ึงมีเร่ืองราวและ
คํากลอนกระชับข้นึ เหมาะในการใชบทสําหรบั แสดงโขนละคร
โขนในยุคตน รตั นโกสินทรเ จริญรงุ เรือง เพราะเจานายหลายองค และขนุ นางหลายทา น
ใหการสนับสนุน โดยใหมีการหัดโขนอยูในสํานักของตน เชน โขนของกรมพระพิทักษเทเวศร
(ตน สกุลกญุ ชร) โขนของ กรมหมื่นเจษฎาบดินทร (พระบาทสมเด็จพระน่ังเกลา เจา อยูหวั ) โขนของ
เจาพระยาบดินทรเดชา และโขนของเจาพระนคร (นอย) เปนตน เมื่อเกิดมีโขนขึ้นหลายโรง หลายคณะ
แตละโรง แตละคณะ กค็ งจะประกวดประชันกัน เปนเหตุใหศิลปะการแสดงโขนในสมัยน้ันเจริญ
แพรหลาย เปนที่นิยมของประชาชนท่ัวไป โขนของเจานายและขุนนางดังกลาวนี้ เรียกวา
“โขนบรรดาศกั ดิ์”
ปลายสมัยรัชกาลที่ 5 พระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว ทรงดํารงพระราช
อิสรยิ ยศเปน สมเดจ็ พระบรมโอรสาธริ าชสยามมกฎุ ราชกมุ าร ไดท รงเอาพระทยั ใส และทรงสนบั สนนุ
การแสดงโขน โดยโปรดใหฝก หัดพวกมหาดเล็กแสดงโขน เรยี กวา “โขนสมัครเลน” ผูทฝ่ี กหัดโขน

104

คณะนี้ลวนเปน โอรสเจานาย และลูกขุนนางมหาดเล็กในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช ทั้งส้ิน
ตา งเขา มาฝก หดั โขนดวยความสมัครใจ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวทรงปรับปรุงบท
โขน และทรงควบคมุ ฝกซอ มบางครั้งก็ทรงแสดงดวยพระองคเอง โขนสมัครเลน โรงนี้ มชี อ่ื เสยี งวา แสดง
ไดด แี ละเคยแสดงในงานสําคัญ ๆ สมยั ปลายรัชกาลที่ 5 หลายครั้ง

โขนยุคท่ี 2
เมื่อพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว เสด็จข้ึนครองราชยสมบัติแลว
จงึ โปรดใหต้ังกรมมหรสพข้นึ และปรบั ปรงุ กรม กอง ตลอดจนการบริหารงานตาง ๆ เก่ียวกับการ
มหรสพใหดีขึ้น ทรงทํานุบํารุงสงเสริม ศิลปะ และฐานะของศิลปนใหเจริญกาวหนาถึงขีดสุด
ทรงพระราชทานบรรดาศักดิ์แกศิลปนโขนผูมีฝมือ แมแตเจาหนาที่ผูรักษาเคร่ืองโขนก็โปรดใหมี
บรรดาศกั ดดิ์ ว ย นอกจากน้โี ปรดใหต้งั โรงเรียนฝก หดั ศลิ ปะการแสดงโขนละคร ดนตรีปพ าทยขนึ้ ใน
กรมมหรสพเรยี กวา โรงเรียนพรานหลวง โขนยคุ ท่ี 2 ของกรงุ รตั นโกสินทร นับเปนยุคท่ีเจริญรุงเรือง
ถงึ ขีดสดุ ท้ังศลิ ปะและฐานะของศิลปน
โขนยุคที่ 3
โขนยคุ ท่ี 3 เปน ยุคเปลย่ี นแปลงการปกครองจากระบอบสมบรู ณาญาสิทธริ าช มาสู
ระบอบประชาธิปไตย เรมิ่ ต้งั แตเ มอ่ื พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว เสด็จสวรรคต โขนก็
ตกต่ําลงทันที รัชกาลท่ี 7 โปรดใหยบุ กรมมหรสพ เพราะทรงเหน็ วา เปนการสนิ้ เปลืองพระราชทรัพย
จํานวนมาก มกี ารดลุ ยภาพขา ราชการออกจากราชการ รวมทั้งขาราชการกรมมหรสพดวย แตใน
เวลาตอ มา พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลาเจาอยหู วั ก็โปรดใหข า ราชการกรมมหรสพท่ีมคี วามสามารถ
รวมกันแลวต้ังเปนกอง เรียกวา กองมหรสพ สังกัดกระทรวงวัง มีการฝกหัดโขนขึ้นอีกครั้งหน่ึง
โขนหลวง กระทรวงวัง สามารถออกโรงแสดงตอนรับแขกเมอื งในงานสําคัญ ๆ หลายงาน
3) ละคร
ตง้ั แตก ารสถาปนากรุงรตั นโกสินทรเปนราชธานไี ทย เมื่อ พ.ศ. 2325 จนถงึ ปจ จบุ ัน
(พ.ศ. 2542) เปน เวลา 217 ป กวไี ทยไดสรางสรรควรรณคดีที่สมควรรักษาเปนมรดกไทยไวจํานวนมาก
ซง่ึ เปนวรรณกรรมทงั้ ดานรอยแกว ไดแ ก สามกก โคลนติดลอ และ ดา นรอ ยกรอง ไดแก บทละคร
เร่ืองรามเกียรติ์ พระราชนิพนธในรัชกาลท่ี 1 บทละครเร่ืองอิเหนา พระราชนิพนธในรัชกาลที่ 2
บทเสภาเร่อื งขุนชา งขุนแผน ลลิ ติ ตะเลงพาย เปน ตน
4) รําและระบาํ
สมัยรตั นโกสนิ ทร ระบาํ และรํา มคี วามสาํ คญั ตอราชพิธตี าง ๆ ในรูปแบบของพิธีกรรม
โดยถือปฏบิ ัติเปน กฎมณเฑียรบาลมาจนถึงสมยั รตั นโกสินทรตอนตน (สมยั รชั กาลท่ี 1 - รชั กาลท่ี 4)
รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟาจฬุ าโลก โปรดรวบรวมตาํ ราฟอนราํ และ
เขยี นภาพทา ราํ แมบ ทบันทกึ ไวเปน หลกั ฐาน มีการพัฒนาโขนเปนรูปแบบละครใน มีการปรับปรุง

105

ระบําสบี่ ท ซึ่งเปนระบาํ มาตรฐานตั้งแตส ุโขทัย ในสมยั นไี้ ดเ กดิ นาฏศิลปข้ึนมาหลายชุด เชน ระบํา
เมขลา - รามสรู ในราชนพิ นธร ามเกียรติ์

รัชสมัยสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย เปนยุคของนาฏศิลปไทย เนื่องจาก
พระมหากษัตริยทรงโปรดละครรํา ทารํางดงามตามประณีตแบบราชสํานัก มีการฝกหัดท้ังโขน
ละครใน ละครนอก โดยไดฝกผูหญิงใหแสดงละครนอกของหลวงและมีการปรับปรุงเครื่องแตงกาย
ยนื เครอ่ื งแบบละครใน

รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัว โปรดใหยกเลิกละครหลวง ทําให
นาฏศิลปไทยเปนที่นิยมแพรหลายในหมูประชาชน และเกิดการแสดงของเอกชนขึ้นหลายคณะ
ศิลปน ทม่ี ีความสามารถไดสบื ทอดการแสดงนาฏศลิ ปไ ทยท่ีเปนแบบแผนกนั ตอมา

รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว โปรดใหมีละครรําผูหญิง
ในราชสํานักตามเดิมและในเอกชนมีการแสดงละครผูหญิงและผูชาย ในสมัยน้ีมีบรมครูทาง
นาฏศลิ ป ไดชําระพธิ โี ขนละคร ทลู เกลา ถวายตราไวเ ปนฉบับหลวง และมกี ารดัดแปลงการราํ เบกิ โรง
ชุดประเรงิ มาเปน ราํ ดอกไมเ งินทอง

รชั สมัยพระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา เจาอยูหัว ในสมัยนี้มีท้ังการอนุรักษและ
พฒั นานาฏศลิ ปไ ทยเพอ่ื ใหมคี วามทันสมยั เชน มีการพัฒนาละครในละครดึกดําบรรพ พัฒนาละครรํา
ทม่ี ีอยูเดิมมาเปนละครพนั ทางและละครเสภา และไดกําหนดนาฏศิลปเปนท่ีบทระบําแทรกอยูใน
ละครเรือ่ งตาง ๆ เชน ระบาํ เทวดา - นางฟา ในเรอื่ งกรุงพาณชมทวปี ระบาํ ตอนนางบุษบากับนาง
กาํ นันชมสารในเรอื่ งอิเหนา ระบําไก เปนตน

รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว เปนศิลปะดานนาฎศิลป
เจริญรุงเรืองมาก พระองคโปรดใหต้ังกรมมหรสพข้ึน มีการทํานุบํารุงศิลปะทางโขน ละคร และ
ดนตรีปพาทย ทําใหศิลปะมีการฝกหัดอยางมีระเบียบแบบแผน และโปรดต้ังโรงเรียนฝกหัด
นาฏศิลปใ นกรมมหรสพ นอกจากนี้ ยังไดมกี ารปรับปรุงวธิ ีการแสดงโขนเปนละครดกึ ดาํ บรรพ เรอื่ ง
รามเกยี รต์ิ และไดเ กิดโขนบรรดาศักดท์ิ ่ีมหาดเล็กแสดงคกู บั โขนเชลยศักดท์ิ ่เี อกชนแสดง

รัชสมัยสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว โปรดใหมีการจัดต้ังศิลปากรข้ึนแทนกรม
มหรสพที่ถูกยบุ ไป ทําใหศิลปะโขน ละคร ระบํา ราํ ฟอน ยังคงปรากฏอยู เพื่อเปนแนวทางในการ
อนุรกั ษแ ละพฒั นาสบื ตอไป

รัชสมยั พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานนั ทมหิดลพระอฐั มรามาธิบดินทร
หลวงวิจิตรวาทการ อธิบดีของกรมศิลปากร ไดกอต้ังโรงเรียนนาฏดุริยางคศาสตรขึ้นมา เพื่อ
ปองกันไมใ หศลิ ปะทางดา นนาฏศิลปสญู หายไป ในสมัยน้ไี ดเกิดละครวิจิตร ซ่ึงเปนละครปลุกใจให
รักชาติ และเปนการสรางแรงจูงใจใหคนไทยหันมาสนใจนาฏศิลปไทย และไดมีการต้ังโรงเรียน
นาฏศิลปแทนโรงเรียนนาฏดุริยางคศาสตร ซึ่งถูกทําลายตอนสงครามโลกครั้งที่ 2 เพื่อเปน

106

สถานศกึ ษานาฏศิลปและดรุ ยิ างคศลิ ปข องทางราชการ และเปน การทํานุบาํ รงุ เผยแพรนาฏศิลปไทย
ใหเปน ท่ียกยองนานาอารยประเทศ

รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลที่ 9)
นาฏศิลป ละคร ฟอน รํา ไดอยูในความรับผิดชอบของรัฐบาล ไดมีการสงเสริมใหผูเชี่ยวชาญ
นาฏศิลปไทยคิดประดิษฐทารํา ระบําชุดใหม ไดแก ระบําพมาไทยอธิษฐาน ปจจุบันไดมีการนํา
นาฏศิลปน านาชาตมิ าประยุกตใชในการประดิษฐท า รํา รูปแบบของการแสดง มีการนําเทคนิคแสง
สี เสียง เขา มาเปน องคประกอบในการแสดงชดุ ตา ง ๆ ปรบั ปรงุ ลลี าทารําใหเหมาะสมกับฉาก บนเวที
การแสดงมีการติดต้ังอุปกรณที่ทันสมัย ท้ังระบบมาน ฉาก แสง ควบคุมดวยระบบคอมพิวเตอร
มีระบบเสียงทส่ี มบูรณ มเี ครื่องฉายภาพยนตรประกอบการแสดงและเผยแพรศิลปกรรมทุกสาขา
นาฏศิลป และสรางนักวิชาการและนักวิจัยในระบบสูง โดยมีการเปดสอนนาฏศิลปไทยในระดับ
ปรญิ ญาเอกอีกหลายแหง

5) การแสดงพน้ื เมอื ง
การแสดงพนื้ เมอื งทเี่ กิดขนึ้ ในสมยั รตั นโกสินทร เปนศลิ ปะการรายรํา หรอื การละเลน
ทีเ่ ปน เอกลักษณของกลุม ชนตามวัฒนธรรมในแตละภมู ิภาค สามารถแบง ไดต ามภมู ภิ าคได ดังนี้
5.1 การแสดงพนื้ เมืองภาคเหนอื
การแสดงพื้นเมืองทางภาคเหนือ เปนศิลปะการรําและการละเลน นิยมเรียกกัน
ท่ัวไปวา “ฟอ น” การฟอ นเปนวฒั นธรรมของชาวลานนา และกลุมชนเผาตาง ๆ เชน ชาวไต ชาวล้ือ
ชาวยอง ชาวเขิน เปน ตน ลักษณะของการฟอ น มีลลี า ทา รําที่งดงามออนชอย มีการแตงกายตาม
วฒั นธรรมทองถนิ่ โอกาสท่แี สดงมกั เลน ในงานประเพณี ตอนรบั แขกบานแขกเมือง ไดแก ฟอนเลบ็
ฟอ นเทียน ฟอนครัวทาน ฟอ นสาวไหม และฟอ นเจงิ การฟอ นแบบพ้ืนบา นดัง้ เดิมในกลุมนี้ในเวลา
ตอมาเมื่อราชสํานักสยามเขาปกครองราชอาณาจักรลานนาไทยในสมัยรัชกาลที่ 5 ชาวลานนา
จึงไดรับอิทธิพลทางวัฒนธรรมจากราชสํานัก โดยเอาแบบแผนการรําของภาคกลางมาปรับปรุง
การฟอ นแบบดง้ั เดมิ ตง้ั แตลีลาการรํา กระบวนการจัดแถวรํา การเดินสลับแถวและการใชดนตรี
ประกอบการฟอ น

107

ภาพ : ฟอ นรํา ทางภาคเหนอื
ทม่ี า : https://fonnthai.files.wordpress.com/2014/03/2342013826dsc_1414.jpg

5.2 การแสดงพนื้ เมืองภาคกลาง
การแสดงพื้นเมืองภาคกลาง เปนศิลปะการรายรําและการละเลนของชาวภาคกลาง
สวนใหญจะมคี วามเก่ยี วของและสอดคลอ งกับวิถีชีวิตทางดานเกษตรกรรม และยังสงผลตอความ
บันเทิง สนุกสนาน เปนการพักผอนหยอนใจจากการทํางาน หรือเมื่อเสร็จจากฤดูเก็บเกี่ยว เชน
การแสดงเพลงเก่ียวขาว เตน กําราํ เคยี ว รําโทน หรอื รําวง รําเถิดเทิง รํากลองยาว มีการแตงกาย
ตามวัฒนธรรมทองถ่ิน โดยใชเครื่องดนตรีพื้นบาน เชน กลองยาว กลองโทน ฉ่ิง ฉาบ กรับ และ
โหมง
ศิลปะการเลนกลองยาว เริ่มปรากฏในเมืองไทยอยา งมีแบบแผนในสมัยรัชกาลท่ี 4
ในการแสดงละคร เรอื่ งพระอภัยมณี โดยรว มแสดงผสมผสานกบั วัฒนธรรมหลวงเปน คร้ังแรก

ภาพ : ราํ กลองยาว ภาคกลาง
ท่ีมา : https://sites.google.com/site/sinlapakarnsadangnattasin/kar/phakh-klang

108

5.3 การแสดงพน้ื เมอื งภาคอีสาน
การแสดงพ้ืนเมืองภาคอสี าน เปน ศิลปะการราํ และการละเลน ของชาวพ้ืนบานภาคอสี าน
หรอื ภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทย เพอื่ ตอบสนองผลทางจิตใจท่ีมีตอการนับถือลัทธิความเชื่อ
ตาง ๆ และการนบั ถอื พุทธศาสนา ดังน้ัน การแสดงศิลปะในภูมิภาคนี้จึงเนนท่ีการระบํา รําฟอน
เพอื่ การบวงสรวงส่งิ ศักดส์ิ ทิ ธ์ิ และการเฉลมิ ฉลองเทศกาลอันเก่ยี วขอ งกบั พุทธศาสนา ซึง่ แบบแผน
ด้ังเดิมของการรําฟอน ไดแก ฟอนผูไทย หรือรําซวยมือ เซ้ิงบ้ังไฟ เครื่องดนตรีที่ใชบรรเลง
ประกอบการรํา ไดแ ก แคน และกลองหาง เปนหลัก นอกจากนี้ยังมี พณิ กลองตมุ (ตะโพน) หมาก
กลง้ิ กลอม (โปงลาง) สงิ่ (ฉ่ิง) แสง (ฉาบ) หมากกั๊บแก็บ (กรับ) ฆองโหมงและพังฮาด (ฆองโบราณ
ไมมปี ุม) ผบู รรเลงดนตรเี ปนชาย
นอกจากน้ีศิลปะการแสดงท่ีจัดเปนการละเลนด้ังเดิมของชาวอีสานที่ไดรับความ
นิยมและเปนท่ีรูจักอยางแพรหลายในสมัยรัชกาลที่ 5 คือ หมอลํา และหนังตะลุงอีสาน ซ่ึงใช
เครื่องดนตรีพน้ื บานประกอบ ไดแ ก ระนาดเอก ซออู แคน กลองทดั ตะโพน ฉงิ่ ฉาบ

ภาพ : การแสดงรําฟอ นทางภาคอสี าน หมอลํา
ทม่ี า : https://www.manager.co.th/Daily/ViewNews.aspx?NewsID=9480000159535

5.4 การแสดงพนื้ เมืองภาคใต
การแสดงพ้ืนเมืองภาคใต มีความแตกตางไปจากภาคอ่ืน ๆ เนื่องจากสภาพ
ภูมศิ าสตร เศรษฐกิจและสงั คม กอใหเกิดการแสดงอารมณอยางเรียบงาย ประสมประสานไปกับ
ภาพสะทอนของการทาํ งานและการตอสูในชีวิต การละเลนจึงมีความเดนในดานการส่ือความคิด
การใชภ าษาทข่ี ับรอ งดว ยบทกลอน เนนที่ลํานําและจังหวะ เครื่องดนตรีที่ใชประกอบการละเลน
ไมเนนเครอื่ งดดี สี เหมือนภาคอื่น ๆ ลีลาการรา ยรํามจี ังหวะฉบั ไว

109

การรําและการละเลน ของชาวพืน้ บานภาคใต เปน การผสมผสานระหวา งวฒั นธรรม
แบงได 2 กลุม คือ วัฒนธรรมไทยพุทธ ไดแก การแสดงโนรา หนังตะลุง เพลงบอก เพลงนาและ
วัฒนธรรมไทยมสุ ลมิ ไดแก รองเง็ง ซําแปง มะโยง (การแสดงละคร) ลิเกฮูลู (คลายลิเกภาคกลาง)
และสิละ มีเคร่อื งดนตรีประกอบที่สําคัญ เชน กลองโนรา กลองโพน กลองปด โทน ทับ กรับพวง
โหมงปก าหลอ ปไหน รํามะนา ไวโอลิน อัคคอรเดยี น

6. ดา นประเพณี
ขนบธรรมเนยี มประเพณี เปนสิ่งแสดงใหเ หน็ วัฒนธรรมความเจริญรุงเรืองของชาติ
พระมหากษัตริยในสมัยรัตนโกสินทรตอนตน จึงทรงฟนฟูขนบธรรมเนียมประเพณีที่ถือปฏิบัติ
มาชานานตง้ั แตสมยั อยุธยา อาจกลา วโดยสงั เขป ดงั นี้
1) ประเพณีเก่ยี วกับพระมหากษัตรยิ  มีพระราชพธิ ีบรมราชาภิเษก (พิธขี น้ึ ครองราชย
เปน พระมหากษัตรยิ ) พระราชพธิ โี สกันต (พิธีโกนจกุ ของพระราชวงศ) พระราชพิธีพระเมรุมาศ (พิธีเผาศพ)
พระราชพิธีฉัตรมงคล (พิธีฉลองพระเศวตฉัตรในวันคลายวันบรมราชาภิเษก) พระราชพิธีสมโภช
ชา งเผือก ฯลฯ
2) ประเพณีเก่ียวกับบานเมือง มีพระราชพิธีถือน้ําพระพิพัฒนสัตยา พระราชพิธี
อาพาธพินาศ (พิธีปด เปา โรคภยั มิใหเ บียดเบยี น) พระราชพธิ พี ชื มงคล (พธิ ีปลูกพชื เอาฤกษชยั ) ฯลฯ
3) ประเพณเี ก่ียวกับพระพุทธศาสนา พิธีวิสาขบูชา พิธีอาสาฬหบูชา พิธีมาฆบชู า
พธิ ีเขา พรรษา - ออกพรรษา พิธีบวชนาค เทศนม หาชาติ สวดภาณยกั ษ ฯลฯ
4) ประเพณพี ราหมณ พธิ ีโลชิงชา พธิ วี างศลิ าฤกษ พธิ ีโกนจุก ฯลฯ
5) ประเพณชี าวบา น พธิ ใี นโอกาสสําคญั ๆ เชน แตงงาน ขึ้นบานใหม ทําขวัญนาค
เผาศพ พิธตี รุษสงกรานต พิธสี ารท การละเลน ตาง ๆ เชน การเลน เพลงสักวา เพลงเรอื เพลงฉอ ย ลเิ ก
ลําตัด ฟอ นเลบ็ หนังตะลงุ หมอลํา
พระราชประเพณีสบิ สองเดือน
พระราชพธิ ีสบิ สองเดือนเปนพระราชนิพนธใ นพระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา เจา อยหู วั
พระราชนพิ นธเ มือ่ พ.ศ. 2431 ตีพิมพใ นนิตยสารวชริ ญาณรายสปั ดาห จากนน้ั นาํ มารวบรวมเปนเลม
พระราชนพิ นธเ ลม นน้ี บั เปนวรรณคดชี ้ินเอกเลมหน่ึงของไทย
พระราชพธิ ีสบิ สองเดอื น เปนความเรยี ง เนอื้ เรอื่ งกลา วถงึ พระราชพธิ ีตาง ๆ ท่ีกระทํา
ในแตล ะเดือนตลอดทั้งป ทรงอธิบายตําราเดิมของพระราชพิธีการแกไขเปล่ียนแปลง หรอื เลิกพิธี
เพ่ือใหผ ูอา นไดรบั ความรูค วามเขา ใจเกย่ี วกับพระราชพธิ ีตัง้ แตตนปจนถงึ ปลายป ยกเวน พธิ เี ดอื น 11
ที่มิไดร วมไว เนอื่ งจากติดพระราชธุระจนไมไ ดแตง ตอ จวบสิน้ รัชสมยั ทรงศกึ ษาคนควา ขอ มลู ทง้ั จาก
ตําราและจากคําบอกเลาของบุคคล เชน พระมหาราชครูพราหมณผูทําพิธี และจากการสังเกต
เหตุการณท ่ที รงคนุ เคย นบั ไดวาหนังสือเลมนี้มีคณุ คา ทางดานสังคมศาสตร ทรงใชภ าษาท่ีเขา ใจงา ย

110

และเขยี นอธิบายตามลําดบั จากงา ยไปสยู าก จากอดีตมาสูปจจุบันเหมาะสมกับการเปนคําอธิบาย
ใหเ กดิ ความรคู วามเขาใจ และมีผูน ิยมนาํ พระราชพธิ สี บิ สองเดือนมาวาดเปนรูปภาพลงบนฝาผนัง
ตามวัดตาง ๆ ในสมยั รัตนโกสินทร

พระราชพิธีสิบสองเดือน เปนหนังสือที่อานไดไมยาก มีรายละเอียดของพระราชพิธี
ในสว นตา ง ๆ อยางครบถว น นอกจากทรงเลา ถึงพระราชพิธตี ามตํารับโบราณแลว ยังทรงมีพระราชวินิจฉัย
ในเรอ่ื งตาง ๆ ไดอ ยา งแยบยล พระราชนพิ นธเ ลม นี้เปนแบบอยางของการเขยี นความเรยี งและตาํ รา
อางอิงที่สําคัญเก่ียวกับพระราชพิธีของไทย เม่ือสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว
ไดทรงพระกรุณาโปรดเกลา ฯใหจ ดั ตั้งวรรณคดีสโมสรข้นึ พระราชนพิ นธ พระราชพิธีสิบสองเดือน
ก็ไดรบั การยกยองวา เปน “ยอดของความเรียงอธบิ าย”

7. ดา นการแตงกายและอาหาร
การแตงกาย การใชผ าเปนเครอ่ื งแตง กายนัน้ เดิมครัง้ กรงุ ศรอี ยุธยาคงมีอยูระยะหนึ่ง
ทีม่ รี ะเบยี บเครงครดั วา คนชั้นไหนใชผา ชนดิ ใดไดบ า ง หรือชนดิ ไหนใชไมไ ด ตอมาระเบียบน้ลี ะเวน
ไปไมเครงครัด จึงปรากฏวา พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลก รัชกาลท่ี 1 โปรดใหออก
พระราชบญั ญัติ วา ดวยการแตง กายการใชผา บังคับและหา มไวใหม อีกครั้งหน่ึง
จะเหน็ ไดวา การใชผา เครอื่ งประดับ ในสมัยรัตนโกสินทรตอนตน เปนการใชตาม
ฐานะรวมถึงบรรดาศักด์ิ ตาํ แหนงหนาที่การงาน และตามสกลุ ผาในสมัยน้คี งใชสืบตอ แบบเดียวกบั
ที่ใชในสมัยกรุงศรีอยุธยา คือ สวนหน่ึงเปนผาทอในประเทศ อีกสวนหนึ่งเปนผาสั่งเขามาจาก
ตา งประเทศ ผาไทย ไดแ ก ผา ยก ผาไหม ผา สมปก ผายกทองระกําไหม สมัยรัชกาลที่ 2 มีผาลาย
ซง่ึ เจานาย และคนสามญั นยิ มใชจะตางกันตรงที่ลวดลายวา เปนลายอยาง หรือผาลายนอกอยาง
(ผา ซงึ่ คนไทยเขียนลวดลายเปนแบบอยาง สงไปพิมพในตางประเทศ โดยเฉพาะอินเดีย) ถาเปน
ของเจานายช้ันสูง ผาลายจะเขียนลายดวยสีทอง เรียกวา ผาลายเขียนทอง ใชไดเฉพาะระดับ
พระเจา แผน ดินถึงพระองคเ จาเทา นนั้ ผา ชนิดนี้นิยมใชเ ชน เดยี วกบั ผายก ผาท่ีนา สนใจอีกอยา งหนง่ึ
ของพวกเจา นาย คอื ผาใยบัว ผา กรองทอง และผา โขมพสั ตร พวกชาวบา นท่วั ไป มักจะใชผ า ตาบวั ปอก
ผาดอก สม ดอกเทยี น ผา เล็ดงา ผาตามะกล่ํา ผา ตาสมุก ผาไหมมีหลายชนิด เชน ผาไหมตาตาราง
ผาไหมตะเภา การเพิม่ ความงามใหแ กเสื้อผา ที่ใช นอกจากปก ไหมเปน ลวดลายตา ง ๆ แลว ก็มีการปก
ดวยทองเทศ ปกดวยปกแมลงทับ ซึ่งใชปกท้ังบนผาทรงสะพัก ผาสมรด หรือผาคาดเอว และเชิง
สนับเพลาของเจานายผูชาย

111

การแตงกายไทยในสมัยรัตนโกสินทรน ้นั แบง ไดตามสมยั ในชว งรชั กาลตา ง ๆ ไดด งั ตอ ไปน้ี
รชั กาลที่ 1 - รชั กาลที่ 3
การแตงกายของผหู ญิง : ผูห ญงิ จะนุง ผา จีบ หมสไบเฉยี ง ตัดผมไวปกประบา กันไรผม

วงหนาโคง หากเปนชาวบา นอาจนงุ ผาถงุ หรือโจงกระเบน สวมเส้ือรัดรปู แขนกระบอก หม ตะเบงมาน
หรอื ผา แถบคาดรดั อก แลว หม สไบเฉียง

การแตง กายของผูช าย : ผชู ายจะนุงผา มวง โจงกระเบน สวมเส้ือนอกคอเปด ผา อก
กระดุม 5 เม็ด แขนยาวหากเปนชาวบานจะไมสวมเส้ือการแตงกายของชาววังและชาวบาน
จะไมแตกตางกันมากจะมีแตกตางกันก็ตรงสวนของเนื้อผาท่ีสวมใสซึ่งหากเปนชาววังแลวจะ
หม ผาไหมอยางดี ทอเนื้อละเอียด เลนลวดลายสอดดิ้นเงิน - ด้ินทอง สวนชาวบานท่ัวไปจะนุงผา
พน้ื เมือง หรอื ผาลายเน้อื เรยี บ ๆ หากเปน ราษฎรทว่ั ไปทีม่ อี าชีพเกษตรกร ทาํ ไร ทาํ นาแลวจะนงุ ผา
ในลกั ษณะถกเขมร คือ จะนงุ เปนโจงกระเบนแตจะถกส้ันขนึ้ มาเหนือเขา เพ่อื ความสะดวก ไมส วมเสื้อ
หากอยบู านจะนุงลอยชาย หรือโสรง แลวมผี าคาดพงุ แตถาแตงกายไปงานเทศกาลตาง ๆ มักนุงโจงกระเบน
ดวยผาแพรสีตาง ๆ และหมผาคลองคอปลอยชายทั้งสองยาวไวดานหนาการตัดผมของสตรีสาว
จะตัดผมทรงดอกกระทุม ปลอยทายทอยยาวถึงบา หากเปนผูใหญแลวจะตัดผมปกแบบ
โกนทา ยทอยสัน้

ภาพ : การแตง กายสมัยรชั กาลท่ี 1 -รชั กาล 3

สมยั รชั กาลที่ 4
เน่ืองจากสมัยโบราณคนไทยไมนิยมสวมเสื้อแมแตเวลาเขาเฝา ในสมัยรัชกาลที่ 4
พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา เจา อยูหัว จงึ ประกาศใหข าราชการสวมเส้อื เขา เฝา และทรงสนบั สนนุ
ใหม ีการศกึ ษาภาษาองั กฤษ จึงทาํ ใหม ีการรบั วฒั นธรรมตะวันตกเขามา การแตงกายของสตรีจึงมี
การเปลี่ยนแปลงไป

112

การแตงกายของผหู ญิง : ผูหญิงจะนงุ ผา ลายโจงกระเบน หรอื นุงผาจีบ ใสเสื้อแขนยาว
ผา อก ปกคอต้ังเต้ีย ๆ (เสื้อกระบอก) แลวหมผาแพรสไบจีบเฉียงทับบนเส้ือ ตัดผมไวปกเชนเดิม
แตไมย าวประบา

การแตง กายของผูช าย : ผชู ายจะนงุ ผามว งแพรโจงกระเบน สวมเสอ้ื เปดอกคอเปด
หรือเปนเสื้อกระบอกแขนยาว เร่ืองของทรงผมผูชายยังไวทรงมหาดไทยอยู สวนรัชกาลท่ี 4 จะไมทรงไว
ทรงมหาดไทย

ภาพ : การแตง กายสมยั รชั กาลท่ี 4

สมัยรชั กาลท่ี 5
ในสมัยรัชกาลที่ 5 น้ี ถือเปนยุคแหงการเปลี่ยนแปลงการแตงกายของคนไทย
เน่ืองจากรัชกาลที่ 5 ทรงเสด็จประพาสยุโรปและมีการนําแบบอยางการแตงกายของชาวยุโรป
กลับมาประยุกตใชในประเทศไทยอีก ทั้งในสมัยนี้ยังมีกําเนิดชุดช้ันในรุนแรกที่ดัดแปลงจาก
เส้อื พร้ินเซส ซึ่งตอมาไดพัฒนาใหเปนเสื้อชุดช้ันในที่เรียกวา เสื้อคอกระเชาท่ียังคงเปนที่รูจักกัน
ในปจจุบันนี้
การแตง กายของหญิง : ผูหญงิ จะนงุ ผาลายโจงกระเบน เส้อื กระบอก แขนยาว ผาอก
หมผาแพร จบี ตามขวางสไบเฉียงทบั บนเสอ้ื อกี ชั้นหนงึ่ ถา อยูบา นจะหมแตส ไบ ไมสวมเสื้อ เม่ือมีงาน
พิธจี ะนงุ หม ผา ตาด เลกิ ไวผ มป และหันมาไวผ มยาวประบา
การแตง กายของชาย : ผชู ายจะนงุ ผามว งโจงกระเบน สวมเสอื้ ราชปะแตน สวมหมวก
หางนกยูง ถือไมเทาและไวผมรองทรง หากไปงานพิธีจะสวมถุงเทาและรองเทาดวยการสวมเสื้อ
แพรสีจะสวมตามกระทรวงและหมวดตาง ๆ ดังนี้

113

1) ชั้นเจา นาย สวมเส้อื สีไพล
2) ชั้นขุนนางกระทรวงมหาดไทยสวมเสอ้ื แพรสีเขียวแก
3) ชั้นขนุ นางกระทรวงกลาโหมสวมเสื้อแพรสลี กู หวา
4) ชน้ั ขุนนางกรมทา (กระทรวงตางประเทศ) เสื้อแพรสีนาํ้ เงนิ (สกี รมทา )
5) ช้ันมหาดเลก็ สวมเส้ือแพรสีเหล็ก
6) พลเรือน สวมเสอ้ื ปก เปน เส้ือคอปด มีชายไมย าวมาก คาดเข็มขัดไวน อกเสือ้

ภาพ : การแตงกายสมัยรชั กาลที่ 5 ตอนตน

ภาพ : การแตงกายสมยั รชั กาลท่ี 5 ตอนกลาง

114

ภาพ : การแตง กายสมยั รชั กาลท่ี 5 ตอนปลาย

สมัยรชั กาลที่ 6
การแตงกายของหญิง : ผูหญิงเร่ิมมีการนุงผาซ่ินตามพระราชนิยม สวมเส้ือแพร
โปรงบาง หรือผาพิมพดอกคอกวางขึ้น หรือแขนเสื้อสั้นประมาณตนแขน ไมมีการสะพายแพร
สว นทรงผมจะไวยาวเสมอตน คอ ตดั เปน ลอน หรอื เรียกวา ผมบอบมีการดัดผมดานหลังใหโคงเขา
หาตน คอเลก็ นอยนิยมคาดผมดวยผาหรือไขม ุก
การแตง กายของชาย : ผูช ายยงั คงนงุ ผามว งโจงกระเบน สวมเสอ้ื ราชปะแตน แตเรม่ิ มี
การนุง กางเกงแบบชาวตะวันตกในภายหลัง แตป ระชาชนธรรมดาจะนุงกางเกงผาแพรของจนี สวมเสอ้ื
คอกลมสีขาว (ผา บาง)

ภาพ : การแตงกายสมยั รชั กาลที่ 6

115

สมัยรัชกาลที่ 7
การแตงกายของหญิง : ผูหญิงเลิกนุงโจงกระเบน แตจะนุงเปนผาซิ่นแคเขา สวมเส้ือ
ทรงกระบอก ไมมีแขนไวผมสนั้ ดัดลอน ซึง่ จะดดั ลอนมากข้นึ
การแตง กายของชาย : ผูช ายจะนงุ กางเกงเปนสีตา ง ๆ แตขาราชการจะนุงผามวง
หรือสีน้ําเงินสวมเส้ือราชปะแตน สวมถุงเทาและรองเทา แตในป พ.ศ. 2475 มีการเปลี่ยนแปลง
ระบอบการปกครองเปนระบอบประชาธปิ ไตย ทาํ ใหอ ารยธรรมตะวันตกมีอิทธพลตอ การแตงกายของ
คนไทยมากขนึ้ ผชู ายจึงจะมกี ารนงุ กางเกงขายาวแทนการนุงผามวง แตถึงอยางไรสามัญชนท่ัวไป
ยังคงแตง กายแบบเดมิ คือ ผชู ายสวมกางเกงแพรหรือกางเกงไทยสวมเส้ือธรรมดา ไมสวมรองเทา
สวนผหู ญิงสวมเส้ือคอกระเชาเกบ็ ชายไวใ นผา ซ่ินหรือโจงกระเบนเวลาออกนอกบานจึงแตงกายสุภาพ

ภาพ : การแตงกายสมัยรชั กาลท่ี 7

สมยั รชั กาลที่ 8
โดยสรุปแลวในสมัยน้จี ะมกี ารแตงกายท่เี ปนสากลมากยง่ิ ขึน้ อีกทงั้ ยงั เปนยุครฐั นยิ ม
ซ่งึ จอมพล ป. พบิ ูลสงคราม ไดก ําหนดเครอ่ื งแตง กายออกเปน 3 ประเภท
1) ใชในทชี่ มุ ชน
2) ใชท าํ งาน
3) ใชต ามโอกาส
ผูหญิงจะสวมเสื้อแบบไหนก็ได แตตองคลุมไหลมีการนุงผาถุง แตตอมาจะเร่ิมนุง
กระโปรง หรือผาถงุ สาํ เรจ็ สวมรองเทา สวมหมวกและเลิกกินหมาก สวนผูชายจะสวมเส้ือมีแขน คอปด
หรอื จะเปด กไ็ ด

116

ภาพ : การแตง กายสมัยรชั กาลที่ 8

สมยั รชั กาลที่ 9 รชั กาลที่ 10 จนถงึ ปจ จุบัน
ผาไทยแมจะเสื่อมความนิยมไปบางในบางเวลา แตก็ยังเปนท่ีนิยมอยูในปจจุบัน
กลา วไดวา ดว ยพระมหากรุณาธิคณุ ของสมเดจ็ พระนางเจา สริ กิ ิต์ิ พระบรมราชนิ ีนาถ (ในรัชกาลที่ 9)
ท่ีทรงสนพระราชหฤทัยสนับสนุนการทอผาพ้ืนเมือง โดยเฉพาะการทอผามัดหมี่ของภาค
ตะวันออกเฉียงเหนอื ใหแพรหลาย เปนท่ีรูจกั อยางมาก ทงั้ ในประเทศ และตางประเทศ เปนผลให
เกิดการต่ืนตัวท่ีจะอนุรักษ และพัฒนาการทอผาพ้ืนเมืองในภูมิภาคอ่ืน ๆ ของไทยเราให
เจริญกา วหนายง่ิ ขึ้น เปน ทน่ี ยิ มของคนไทย ซื้อหานาํ มาใชโ ดยทัว่ ไปอีกดวยสมเด็จพระนางเจา สิรกิ ติ ิ์
พระบรมราชินนี าถ (ในรชั กาลที่ 9) ทรงสนพระราชหฤทยั สนบั สนุนการทอผาพื้นเมือง โดยเฉพาะ
ผามัดหมขี่ องภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ใหเ ปน ทีร่ จู กั กันอยา งแพรห ลาย
ขอความแตโ บราณที่วา “ผูหญิงทอผา” น้ันเหมาะอยางย่ิงสําหรับคนไทย เพราะ
แสดงถงึ วัฒนธรรมอันสูงสง ท่ีไทยเรามีบรรพบุรษุ ซง่ึ ปราดเปรื่อง คดิ ประดิษฐกรรมวธิ ีการทอผา ทงั้
ผาฝาย และผาไหมไดอยางดีเลิศ และคิดวิธีไดหลากหลาย ไมวาจะทอผาพื้น หรือทอใหเกิด
ลวดลายตา ง ๆ ดวยวธิ ีที่เรียกวา ยก จก ขิด มัดหม่ี และลวง เปนตน และวัฒนธรรมนี้ ไดรับการ
สบื ทอดตอ มา นานนับรอ ยพนั ปจนเปน เอกลกั ษณท ีโ่ ดดเดน
ชุดไทยแบบด้ังเดิมนั้นแทบจะสูญหายไป ชุดไทยพระราชนิยมเกิดจากพระราช
เสาวนยี ข องสมเด็จพระนางเจาสริ ิกิตติ์พระบรมราชินีนาถ (ในรัชกาลที่ 9) เพอ่ื หาแบบชดุ ไทยทร่ี วม
สมัยเพ่ือทรงในระหวางเสด็จประพาสยุโรป โดยศึกษาคนควาจากภาพถายเกาและออกแบบ
ปรบั ปรุงใหเขา กับสมัยนยิ มมีทงั้ สิน้ 8 แบบ ดงั นี้

117

1) ไทยเรือนตน ใชแ ตง ในงานท่ีไมเปนพิธี และตองการความสบาย เชน ไปเท่ียว
2) ไทยจิตรลดา เปน ชดุ ไทยพธิ ีกลางวนั ใชรบั ประมขุ ตา งประเทศเปนทางการหรืองาน
สวนสนาม
3) ไทยอมรนิ ทร สําหรบั งานเลี้ยงรับรองตอนหวั คาํ่ อนุโลมไมคาดเขม็ ขดั ได
4) ไทยบรมพมิ าน ชดุ ไทยพธิ ตี อนคํา่ คาดเขม็ ขดั
5) ไทยจักรี คือ ชดุ ไทยสไบ
6) ไทยดุสิต สําหรับงานพิธตี อนคํา่ จดั ใหสะดวกสาํ หรับสวมสายสะพาย
7) ไทยจักรพรรดิ เปน แบบไทยแท
8) ไทยศวิ าลยั เหมาะสําหรับเม่ืออากาศเยน็

ภาพ : การแตงกายสมัยรชั กาลที่ 9 - รัชกาลที่ 10

อาหารในสมัยรตั นโกสนิ ทร
อาหารไทยมีจุดกาํ เนิดพรอมกับการต้ังชนชาติไทย และมีการพัฒนาอยางตอเนื่อง
สมยั รตั นโกสินทรมีการจําแนกความเปนมาของอาหารไทยเปน 2 ยุค คือ ยุคสมัยรัชกาลท่ี 1 จนถึง
รัชกาลท่ี 3 และยุคสมัยรชั กาลที่ 4 จนถงึ ปจ จุบนั
สมยั รัตนโกสนิ ทร ยุคท่ี 1 (พ.ศ. 2325 - พ.ศ. 2394)
อาหารไทยในยุคตนรัตนโกสินทร มีลักษณะเดียวกับยุคสมัยธนบุรี คือ นอกจาก
มอี าหารคาว และอาหารหวานแลว ยังมอี าหารวา ง เปน อาหารทีเ่ กิดขึน้ จากอิทธิพลทางวัฒนธรรม
อาหารของประเทศจีน ตอมามีการปรับเปลี่ยนดัดแปลงจนกลายเปนอาหารไทย นอกจากน้ี

118

จดหมายความทรงจําของกรมหลวงรินทรเทวี ไดกลาวถึงเคร่ืองตั้งสํารับคาวหวานของพระสงฆ
ในงานสมโภชพระพทุ ธมณีรตั นมหาปฏิมากร (พระแกวมรกต) แสดงใหเห็นวารายการอาหารในยุคนี้
นอกจากจะมีอาหารไทย เชน ผัก นํ้าพริก ปลาแหง และหนอไมผัด แลวยังมีอาหารท่ีปรุงดวย
เครื่องเทศแบบอสิ ลาม มีอาหารจนี ซงึ่ ใชเน้อื หมใู นการประกอบอาหาร สาํ หรบั อาหารประเภทผดั ผกั
ท่ีใชไฟแรงทุกชนิด คนไทยรับวัฒนธรรมการปรุงอาหารมาจากชาวจีน ที่อพยพเขามาอาศัยหรือ
เดินทางมาคาขายในประเทศไทย ในสมยั ตน รตั นโกสนิ ทร โดยคนไทยสามารถหาซ้ือกระทะเหล็กได
จากคนจีนที่นําสินคา มาขายในประเทศไทยทางเรอื (สําเภาจีน) นอกจากนี้ การเผยแพรวัฒนธรรม
การรับประทานอาหารจากชาวตะวันตกทเี่ ขามาเผยแพรศาสนา กท็ าํ ใหค นไทยเริม่ รับประทานอาหาร
ตะวนั ตก เชน ขนมปง ไข เน้ือ เนย และนม เปน ตน

บทพระราชนิพนธ “กาพยเหเรือชมเคร่ืองคาวหวาน” ของพระบาทสมเด็จ
พระพุทธเลิศหลานภาลัย ไดทรงกลาวถึงอาหารคาวและอาหารหวานหลายชนิด ซ่ึงสะทอนภาพ
ของอาหารไทยในราชสํานกั ไดอ ยางชัดเจนท่ีสุด และสามารถแสดงใหเห็นถึงลักษณะของอาหารไทย
ในราชสาํ นกั ท่ีมีการปรุงกลิน่ และรสอยา งประณตี โดยใหความสําคญั กับรสชาติอาหารมากเปนพิเศษ
และถือวาเปนยุคสมยั ทมี่ ศี ลิ ปะการประกอบอาหารท่ีคอ นขางโดดเดนที่สุด ทั้งในดา นรูป รส กล่ิน สี
และการตกแตง ใหเกิดความสวยงาม รวมทงั้ มีการพัฒนาอาหารนานาชาติ ใหเ ปน อาหารไทยตวั อยา ง
อาหารคาว เชน แกงชนดิ ตาง ๆ เครือ่ งจมิ้ และยาํ ทกุ ประเภท ตัวอยา งอาหารวางคาว เชน หมแู นม
ลาเตียง หรุม รังนก และอาหารวางหวาน เชน ขนมดอกลําเจียก และขนมผิง รวมทั้งขนมที่
รบั ประทานกับน้ําหวานและกะทิเจืออยูด ว ย เชน ซาหริ่ม และบวั ลอย เปนตน

ภาพ : อาหารคาว

นอกจากน้ี วรรณคดไี ทย เรอ่ื งขุนชา งขุนแผน จัดวาเปนวรรณคดีที่สะทอนวิถีชีวิต
ของคน รวมท้ังสะทอนถึงวัฒนธรรมการรับประทานอาหารชาวบาน ที่พบวามีความนิยม
รับประทานขนมจีนน้ํายา และมีการรับประทานขาวเปนอาหารหลักรวมกับกับขาวประเภทตาง ๆ
ไดแก แกง ตม ยํา และคว่ั โดยอาหารมคี วามหลากหลายมากขึ้นทัง้ อาหารคาว และอาหารหวาน

119

สมัยรัตนโกสนิ ทร ยคุ ที่ 2 (พ.ศ. 2394 - ปจ จุบนั )
ตั้งแตสมัยรัชกาลที่ 4 ประเทศไทยมีการพัฒนาดานความเจริญกาวหนาทาง
เศรษฐกจิ สงั คม และเทคโนโลยีเปนอยางมาก และมีการต้ังโรงพิมพข้ึนเปนแหงแรกในประเทศไทย
ดงั นนั้ ตาํ รบั อาหารการกินของไทยจึงเริ่มมีการบนั ทกึ มากข้ึน ซ่ึงขอ มูลเหลานไ้ี ดบอกเรือ่ งราว และ
ลักษณะของอาหารไทยทม่ี คี วามหลากหลายในชวงเวลาตาง ๆ ทั้งทเี่ ปนวิธีการปรุงของราชสํานัก
และวิธกี ารปรุงแบบชาวบา นทสี่ บื ทอดมาจนถึงปจ จบุ นั นอกจากน้สี มัยรัชกาลที่ 4 มกี ารตงั้ โรงสขี า วขนึ้
ทาํ ใหเมลด็ ขา วมีสขี าว สวย และแตกหกั นอ ยลง คนไทยจงึ คอย ๆ เลิกตําขาวกินเอง และหนั มาซอ้ื ขา ว
จากโรงสีแทน ตอมามีการเลี้ยงสัตวขายเปนอาชีพ มีโรงฆาสัตว ทําใหการซ้ือหาเนื้อสัตวมาปรุง
อาหารไดร ับความนยิ มมากขึ้น สงผลใหเนื้อสัตวใหญเขามามีบทบาทในสํารับอาหารไทย ในเวลา
ตอมา การใชเครื่องเทศหลายชนิด เพ่ือดับกล่ินคาวของเนื้อสัตวท่ีนํามาปรุงอาหารก็เกิดข้ึนในชวงน้ี
แมค นไทยจะใชเคร่อื งเทศบางอยาง เชน ขิง และกระชาย เพื่อดับกล่ินคาวปลามานานแลวก็ตาม
แตเมื่อมีการนําเนื้อสัตวประเภทวัว และควายมาปรุงอาหาร คนไทยจึงไดคิดและดัดแปลงการใช
เครือ่ งเทศหลายชนิดกบั เนอื้ สตั วเ หลาน้นั และสรางสูตรอาหารใหม ๆ ข้นึ มากมาย

กจิ กรรมทายเร่อื งท่ี 2 มรดกไทยสมยั รตั นโกสินทร
(ใหผ เู รียนไปทาํ กิจกรรมทา ยเรือ่ งที่ 2 ท่สี มดุ บนั ทกึ กจิ กรรมการเรยี นรปู ระกอบชดุ วิชา)

เร่อื งที่ 3 มรดกไทยทม่ี ผี ลตอ การพฒั นาชาตไิ ทย
คณุ คา ของภูมิปญ ญาไทย ไดแก ประโยชน และความสําคัญของภมู ิปญ ญาท่บี รรพบรุ ษุ ไทย

ไดสรางสรรค และสืบทอดมาอยางตอเนื่อง จากอดีตสูปจจุบัน ทําใหคนในชาติเกิดความรัก และ
ความภาคภูมิใจ ท่ีจะรวมแรงรวมใจสืบสานตอไปในอนาคต เชน โบราณสถาน โบราณวัตถุ
สถาปต ยกรรม ประเพณไี ทย การมนี ํ้าใจ ศกั ยภาพในการประสานผลประโยชน เปนตน ภูมิปญ ญาไทย
จงึ มีคุณคา และความสําคญั ดงั นี้

1. สรา งความภาคภูมิใจ และศักดิ์ศรี เกยี รตภิ มู แิ กค นไทย
คนไทยในอดีตทีม่ ีความสามารถ ปรากฏในบนั ทกึ ประวตั ศิ าสตร เปน ทยี่ อมรบั ของ

นานาอารยประเทศ เชน
มรดกทางภาษาและวรรณกรรม โดยที่มีอักษรไทยเปนของตนเองตั้งแตสมัยกรุง

สโุ ขทัย และมีวิวัฒนาการมาจนถึงปจจุบนั วรรณกรรมไทย ถือวาเปนวรรณกรรมท่ีมีความไพเราะ
ไดอรรถรสครบทุกดาน วรรณกรรมหลายเรอ่ื งไดร บั การแปลเปนภาษาตา งประเทศหลายภาษา

120

ดานอาหาร อาหารไทยเปนอาหารท่ีปรงุ งาย อาหารสวนใหญเปนพืชสมุนไพร
ท่หี าไดง ายในทองถ่ิน ราคาถูก มีคุณคาทางโภชนาการสูง และยังปองกันโรคไดหลายโรค เพราะ
สว นประกอบสว นใหญเปนพืชสมุนไพร เชน ตะไคร ขิง ขา กระชาย ใบมะกรดู ใบโหระพา ใบกะเพรา
เปน ตน

2. สามารถปรับประยุกตหลกั ธรรมคาํ สอนทางศาสนา ใชก ับวถิ ีชวี ิตไดอยา งเหมาะสม
คนไทยสวนใหญน บั ถือศาสนาพทุ ธ โดยนาํ หลักธรรมคําสอนของศาสนา มาปรับ

ใชในวถิ ีชวี ิตไดอยางเหมาะสม ทําใหคนไทยเปนผูออนนอมถอ มตน เอือ้ เฟอ เผื่อแผ ประนีประนอม
รักสงบ ใจเย็น มีความอดทน ใหอภัยแกผูสํานึกผิด ดํารงวิถีชีวิตอยางเรียบงาย ปกติสุข ทําใหคน
ในชุมชนพง่ึ พากนั ได ทั้งหมดนส้ี ืบเนอื่ งมาจากหลักธรรมคาํ สอนของพระพทุ ธศาสนา เปน การนาํ เอา
หลักของพระพุทธศาสนามาประยุกตใชกับชีวิตประจําวัน และดําเนินกุศโลบายดานตางประเทศ
จนทาํ ใหชาวพุทธทัว่ โลกยกยองใหป ระเทศไทยเปนผนู าํ ทางพทุ ธศาสนา

3. สรางความสมดลุ ระหวางคนในสังคม และธรรมชาติไดอยางย่ังยืน
มรดกไทยมคี วามเดน ชดั ในเร่ืองของการยอมรบั นับถอื และใหความสาํ คญั แกค นสังคม

และธรรมชาติอยางย่ิง มีส่ิงที่แสดงใหเห็นไดอยางชัดเจนมากมาย เชน ตลอดทั้งปมีประเพณีไทย
12 เดอื น ลวนเคารพคุณคาของธรรมชาติ ไดแก ประเพณีสงกรานต ประเพณลี อยกระทง เปน ตน

วิถีชีวิตความเปนอยูของคนไทยลวนมีความสัมพันธเชื่อมโยงกับธรรมชาติ
ส่ิงแวดลอม ซ่ึงจะสะทอนภาพชวี ติ แบบไทย ท้ังในดา นความเปน อยู ทศั นคติ คา นิยม และความเชื่อ
เชน “บา น” หรือ “เรอื น” การสรางบา นในอดีตมีการกอสรางทอี่ ยูอาศยั โดยคาํ นงึ ถงึ สภาพอากาศ
สภาพภมู ิประเทศ และความเหมาะสมของทําเลทต่ี ้ัง ถึงแมวาปจ จบุ นั การดําเนินชีวิตและรปู ลกั ษณ
ของบา นจะแปรเปล่ียนไป ชีวติ ในบา นของคนไทยยังไมเ ปล่ยี นแปลงไปมากนกั ซึง่ คา นิยมบางประการ
ยังคงดําเนินการสืบทอดจากคนรุนหนง่ึ สูค นอกี รนุ หน่ึงอยา งตอเนื่อง

ดงั จะเหน็ ไดวา ลกั ษณะของบานเรือนชี้ใหเ หน็ ถงึ ภมู ปิ ญ ญาของคนโบราณ ทง้ั ชาง
ปลกู บา นและชางออกแบบ ท่ปี ลูกบา นเพอ่ื ประโยชนและความตองการใชส อย ทั้งนี้ คนไทยสวนใหญ
ประกอบอาชีพเกษตรกรรม ไดแก ทาํ สวน ทํานา ทําไร ทาํ ประมง แมนํ้าลําคลองจึงเปรียบเสมือน
เสน โลหิตหลอเล้ียงชีวิต เปนทั้งแหลงอาหาร แหลงพักผอน และเปนเสนทางคมนาคมต้ังแตอ ดีต
จนถึงปจจุบัน ซ่ีงจะสรุปไดวาวิถีชีวิตของคนไทยมีความสมดุลกันท้ังอาชีพ ที่อยูอาศัย และ
ธรรมชาติไดอ ยางลงตัว

กจิ กรรมทา ยเร่ืองท่ี 3 มรดกไทยท่มี ีผลตอ การพฒั นาชาตไิ ทย
(ใหผ ูเรียนไปทาํ กจิ กรรมทา ยเรื่องที่ 3 ทส่ี มดุ บนั ทกึ กจิ กรรมการเรยี นรปู ระกอบชดุ วชิ า)

121

เร่อื งที่ 4 การอนรุ กั ษม รดกไทย
ประเทศไทย เปนประเทศที่มีเอกลักษณอันโดดเดนทางดานมรดกทางวัฒนธรรม

ทบี่ รรพบรุ ุษไดส รางสรรคเอาไวมากมาย ไมวาจะเปน โบราณวตั ถุ ศิลปวัตถุ โบราณสถาน วรรณกรรม
ศิลปหัตถกรรม นาฏศลิ ป ดนตรี ตลอดจนการดาํ เนินชีวิต และประเพณีตาง ๆ ทสี่ บื ทอดตอ ๆ กันมา
ยาวนาน จนกลายเปนมรดกไทยอนั ทรงคณุ คา และเปนจดุ เดนของประเทศไทย แตในปจจุบันมรดกไทย
ไดรบั ผลกระทบจากความเปลีย่ นแปลงของสงั คมทั้งภายในประเทศ และจากตางประเทศ อีกท้ังมี
การเปลี่ยนแปลงทางเทคโนโลยี สงผลมรดกไทยอันทรงคุณคาของไทยบางสวนตองเสื่อมสญู ไป
อยางนาเสียดาย

ดังนน้ั ประชาชนทุกคนจงึ ควรรวมกนั อนรุ ักษม รดกไทย ตลอดจนใหขอมูล ความรู
คาํ แนะนําแกคนรนุ หลงั ในการสงเสริมใหรคู ุณคา ของมรดกทไ่ี ดรบั การสืบทอดตอไปอยางไมส้ินสุด
ซง่ึ นอกจากความภาคภูมิใจในมรดกไทยแลว ยังมคี ุณคาท่ีเปนประโยชนตอการพัฒนาการศึกษา
ทางดา นประวัตศิ าสตร ศลิ ปะศาสตร สุนทรียศาสตร ชาติพันธุวิทยา และมานุษยวิทยา อีกท้ังยัง
สงเสรมิ การพฒั นาเศรษฐกิจของชุมชน และประเทศผานทางการทอ งเทยี่ ว ของชาตติ ลอดมา

ความหมาย
การอนรุ กั ษมรดกไทย คือ การที่คนรุนหลังตระหนัก และเห็นถึงความสําคัญของ

สง่ิ ทบี่ รรพบุรษุ ไดส รา งขนึ้ โดยการอนุรักษนนั้ จะทาํ ในเชิงปฏิบตั ิ คอื การดแู ลรกั ษาและการสบื สาน
วฒั นธรรมน้ัน ๆ ไมใ หหายไป ซึ่งการอนุรักษเปนเหมือนเคร่ืองชวยยึดเหนี่ยวจิตใจ ทําใหเกิดการ
หวงแหนในมรดกของตน กอใหเกิดเปนความรักและความผูกพัน อีกทั้งยังสงเสริมใหเกิดความ
สามัคคีอีกดวย

โดยสรปุ การอนรุ กั ษม รดกเปนสิง่ สําคัญทคี่ นรุนหลัง ควรใสใจหรอื ตระหนกั ถงึ ใหม าก
เพราะมรดกจะสอื่ ถงึ ความเปน เอกลกั ษณของชนชาติน้ัน ๆ และยังกอ ใหเกดิ ความผกู พนั หรือความรัก
ในชาตขิ องตน สงผลไปถงึ การสรา งจติ สาํ นึกที่ดใี นการรกั ชาติ ซ่งึ เปน ส่งิ สาํ คญั ในการคงอยขู องชาตนิ ้นั ๆ
สามารถทําได คอื การสะสมและการสืบทอดมรดกทางวัฒนธรรมใหค งอยูตอ ไป

กิจกรรมทายเรื่องท่ี 4 การอนุรกั ษมรดกไทย
(ใหผ ูเ รยี นไปทาํ กจิ กรรมทา ยเรื่องที่ 4 ทสี่ มดุ บันทกึ กจิ กรรมการเรียนรปู ระกอบชดุ วิชา)

122

เรอ่ื งที่ 5 การมสี ว นรว มในการอนรุ กั ษม รดกไทย
การมสี วนรว มในการอนุรักษมรดกไทย ไดแ ก
1. คน ควา วิจยั ศกึ ษา และเก็บรวบรวมขอมลู
2. การอนุรักษโดยการปลกู จิตสํานึก และสรางจติ สาํ นกึ ที่ตองรว มกนั อนรุ ักษ
3. การฟน ฟูโดยเลอื กสรรมรดกทางวฒั นธรรมทีก่ ําลงั สูญหาย หรอื ท่ีสญู หายไปแลว

มาทําใหม คี ุณคา และมคี วามสําคญั ตอ การดําเนินชวี ติ
4. การพัฒนาโดยรเิ ริม่ สรา งสรรค และปรบั ปรุงมรดกทางวฒั นธรรมในยคุ สมยั ใหเ กดิ

ประโยชนใ นชวี ติ ประจาํ วนั
5. การถายทอดโดยนํามรดกทางวฒั นธรรมมาเลือกสรร กล่ันกรอง ดวยเหตแุ ละผล

อยา งรอบคอบ และรอบดา น แลวไปถา ยทอดใหคนในสังคมรบั รู
6. การสงเสรมิ กิจกรรมโดยการสงเสริม สนับสนนุ ใหเกิดเครือขายการสบื สานมรดก

ทางวัฒนธรรม
7. การเผยแพรแ ละแลกเปลย่ี นโดยการสงเสริม สนับสนุน ใหเกิดการเผยแพรและ

แลกเปล่ียนมรดกทางวัฒนธรรม อยางกวา งขวางดวยสอื่ และวิธีการตาง ๆ

กจิ กรรมทา ยเรอ่ื งท่ี 5 การมสี วนรวมในการอนรุ ักษม รดกไทย
(ใหผ ูเรียนไปทาํ กิจกรรมทา ยเรือ่ งท่ี 5 ที่สมดุ บนั ทกึ กจิ กรรมการเรยี นรปู ระกอบชดุ วิชา)

123

หนว ยการเรยี นรูท ี่ 5
การเปล่ยี นแปลงของชาตไิ ทยสมัยรตั นโกสนิ ทร

สาระสาํ คญั
การเปล่ียนแปลงของชาติไทยสมัยรัตนโกสินทร ไดกลาวถึง เหตุการณสําคัญทาง

ประวตั ิศาสตรที่มีผลตอการพฒั นาชาตไิ ทย ในเร่ืองการสถาปนาอาณาจักรรัตนโกสนิ ทร สนธสิ ญั ญา
เบาวริง การปฏิรูปการปกครองในสมยั รชั กาลที่ 5 การเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 และ
สมยั จอมพล ป. พิบูลสงคราม มกี ารเปลีย่ นแปลงรูปแบบการปฏบิ ัติทางวฒั นธรรม แสดงใหเห็นถึง
ความเปน ชาติทมี่ อี ารยธรรม

ตัวชวี้ ดั

1. วิเคราะหเ หตุการณส าํ คญั ทางประวตั ิศาสตรท ่ีมีผลตอการพฒั นาชาติไทย
2. อภปิ รายและนําเสนอเหตกุ ารณสําคญั ทางประวัติศาสตรท่มี ผี ลตอการพฒั นาชาตไิ ทย

ขอบขา ยเนอื้ หา
1. เหตกุ ารณส ําคัญทางประวัตศิ าสตรทมี่ ผี ลตอ การพัฒนาชาติไทย

1.1 การสถาปนาอาณาจกั รรัตนโกสินทร
1.2 สนธสิ ัญญาเบาวร ิง

1.3 การปฏริ ูปการปกครองในสมัยรชั กาลท่ี 5
1.4 การเปลย่ี นแปลงการปกครอง 2475

1.5 ความเปนชาติไทยสมยั จอมพล ป. พบิ ลู สงคราม
2. ตวั อยางการวเิ คราะหและอภปิ รายเหตกุ ารณส ําคญั ทางประวัติศาสตรท่ีมีผลตอ

การพฒั นาชาตไิ ทย

สื่อการเรยี นรู
1. ชุดวิชาประวัติศาสตรช าติไทย รหสั รายวิชา สค32034
2. สมดุ บนั ทึกกิจกรรมการเรียนรูประกอบชุดวิชา

เวลาทใ่ี ชใ นการศกึ ษา 18 ช่วั โมง

124

เรื่องท่ี 1 เหตกุ ารณสาํ คญั ทางประวตั ิศาสตรท ี่มผี ลตอ การพฒั นาชาติไทย

ปจจัยท่ีมีผลตอการสถาปนาอาณาจักรไทยนับต้ังแตสมัยสุโขทัย จนถึงสมัย
รตั นโกสินทรปจจุบัน เปนอาณาจักรตอเนื่องกัน นับเวลามานานกวา 700 ป มีปจจัยท่ีสงผลตอ
การสถาปนาอาณาจักรไทย ไดแก ปจ จัยดานภมู ิศาสตร และปจจัยดานการเมือง

1.1 การสถาปนาอาณาจกั รรตั นโกสนิ ทร (พ.ศ. 2325 - ปจ จบุ ัน)
อาณาจักรรตั นโกสนิ ทร เปน ราชธานีเริ่มตง้ั แตการยายเมอื งหลวงเดิมจากกรงุ ธนบุรี

มายงั กรุงเทพมหานคร ซงึ่ ตัง้ อยบู นฝง ตะวนั ออกของแมนํ้าเจาพระยา ปจ จัยที่มผี ลตอการสถาปนา
อาณาจักรรตั นโกสนิ ทร ดังน้ี

ดานภูมิศาสตร เปนพื้นท่รี าบลุมกวา งใหญเหมาะแกการเพาะปลกู และใกลปากอาวไทย
เหมาะสมแกการตดิ ตอ คา ขายกับชาวตา งประเทศ

ดา นการเมอื ง ในชวงปลายสมยั ธนบรุ เี กิดกบฏพระยาสรรค ทําใหบานเมืองไมสงบ
เรียบรอยสมเด็จเจาพระยามหากษัตริยศึก (พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช
ทรงดาํ รงตาํ แหนงในขณะน้นั ) ไดท ําการปราบกบฏพระยาสรรคไ ดส าํ เร็จ จึงไดส ถาปนาราชวงศจ กั รี
และทรงยา ยเมืองหลวงจากกรุงธนบุรีมายงั กรงุ เทพมหานคร โดยลอกแบบสิ่งกอสรางบางประการ
เลียนแบบในสมยั กรงุ ศรีอยธุ ยา เพ่ือสรางความรูส กึ ใหป ระชาชนเขาใจวา กรงุ เทพมหานครเปน ราช
ธานีทีส่ ืบทอดตอ เนื่องมาจากสมยั กรงุ ศรีอยธุ ยา

1.2 สนธสิ ัญญาเบาวร งิ
หนังสือสัญญาทางพระราชไมตรีประเทศอังกฤษ และประเทศสยาม (อังกฤษ :

Treaty of Friendship and Commerce between the British Empire and the Kingdom
of Siam)” หรอื บนปกสมุดไทย ใชช่อื วา หนงั สือสญั ญาเซอร จอหน เบาวร งิ หรอื ท่ีมักเรยี กกนั ทั่วไปวา
สนธิสัญญาเบาวริง (อังกฤษ : Bowring Treaty) เปนสนธิสัญญาท่ีราชอาณาจักรสยามทํากับ
สหราชอาณาจักร ลงนามเม่ือวันท่ี 18 เมษายน พ.ศ. 2398 โดยเซอร จอหน เบาวริง ราชทูต
ที่ไดรับการแตงตั้งจากสมเด็จพระบรมราชินีนาถวิกตอเรีย ถือพระราชสาสนสมเด็จพระนางเจา
วิกตอเรียเขามาถวายพระเจาแผนดินไทยและใชเวลาประมาณ 1 สัปดาหเจรจากับ “ผสู ําเร็จ
ราชการฝา ยสยาม” 5 พระองค ดงั นี้

สมเด็จเจา พระยาบรมมหาประยรู วงศ (สมเดจ็ เจา พระยาองคใ หญ) ผสู ําเร็จราชการ
ทั่วพระราชอาณาจักร ประธานผูแ ทนรัฐบาล

พระเจา นองยาเธอ กรมหลวงวงศาธริ าชสนิท
สมเด็จเจาพระยาบรมมหาพไิ ชยญาติ (สมเด็จเจาพระยาองคน อย) ผูสําเร็จราชการ
พระนคร

125

เจาพระยาศรีสุริยวงศ (ชวง บุนนาค) รักษาในตําแหนงสมหุ พระกลาโหม บังคับ
บัญชาหัวเมอื งชายทะเลปากใตฝ ายตะวันตก

เจาพระยารววิ งศ พระคลัง และสําเร็จราชการกรมทา บังคับบัญชาหัวเมืองฝา ย
ตะวนั ออก

สาระสําคญั ของสนธสิ ัญญาเบาวริง มีดงั น้ี
1) คนทอ่ี ยใู นการบังคับอังกฤษ จะอยูภายใตอํานาจการควบคุมของกงสุลอังกฤษ
นับเปนคร้ังแรกท่สี ยามมอบสนธิสภาพนอกอาณาเขตแกป ระชากรตางประเทศ
2) คนท่ีอยูในการบังคับอังกฤษ ไดรับสิทธิในการคาขายอยางเสรีในเมืองทา
ทุกแหง ของสยาม และสามารถพํานกั อาศยั อยูในกรุงเทพมหานครเปนการถาวรได ภายในอาณาเขต
สไ่ี มล (สองรอ ยเสน)
3) คนที่อยูในการบังคับอังกฤษ สามารถซื้อ หรือเชาอสังหาริมทรัพยในบริเวณ
ดังกลาวได
4) คนท่อี ยใู นการบงั คบั อังกฤษ ไดร ับอนญุ าตใหเดินทางไดอยางเสรีในสยาม โดยมี
หนงั สือทีไ่ ดรบั การรับรองจากกงสุล
5) ยกเลิกคาธรรมเนียมปากเรือ และกําหนดอัตราภาษีขาเขา และขาออกอยาง
ชัดเจน

5.1) อัตราภาษขี าเขา ของสนิ คาทุกชนดิ กาํ หนดไวท ร่ี อยละ 3 ยกเวนฝน ทไ่ี มต อ ง
เสียภาษี แตตองขายใหกับเจาภาษี สวนเงินทองและขาวของเคร่ืองใชของพอคาไมตองเสียภาษี
เชนกนั

5.2) สินคาสง ออกใหมกี ารเก็บภาษชี ้ันเดียว โดยเลือกวา จะเก็บภาษีช้ันใน (จังกอบ
ภาษีปา ภาษปี ากเรอื ) หรอื ภาษสี ง ออก

6) พอคาอังกฤษ ไดรับอนุญาตใหซื้อขายโดยตรง ไดกับเอกชนสยามโดยไมมีผูใด
ผูหนงึ่ ขัดขวาง

7) รฐั บาลสยาม สงวนสทิ ธิ์ในการหา มสงออกขาว เกลือ และปลา เม่ือสินคาดังกลาวจะ
ขาดแคลนภายในประเทศ

126

ผลท่ีไดร ับจากการทําสนธสิ ัญญาเบาวร งิ
1) อังกฤษประสบความสาํ เร็จอยางมาก โดยการทรี่ ัฐบาลสยามยอมใหอังกฤษเขา
มาตั้งกงสุล มีอํานาจพิจารณาคดีที่คนอังกฤษมีคดีความกัน และรวมพิจารณาคดีที่คนไทยกับ
อังกฤษมคี ดคี วามกัน
2) ขา ว เกลือ และปลาไมเ ปน สนิ คา ตองหา มอีกตอไป
3) มกี ารรบั เอาวทิ ยาการตะวนั ตกสมยั ใหมเขา สูประเทศ ซึ่งทําใหชาวตางประเทศ
ใหการยอมรบั สยามมากขน้ึ
4) การแลกผูกขาดการคาของรัฐบาลทําใหเกิดการเปล่ียนแปลงดานเศรษฐกิจที่สําคัญ
อยา งหนง่ึ คือ ราษฎรสามารถซ้ือขายสินคาไดโ ดยอิสระ รฐั บาลไมเ ขามาเกี่ยวขอ งกบั การขายสินคา
มีคา เชน ไมฝาง ไมก ฤษณา หรอื งาชา ง เพราะรัฐบาลจะขาดทุน
5) ขาว ไดกลายมาเปนสินคาสงออกที่สําคัญที่สุดของไทย สงผลใหการทํานา
แพรห ลายกวา แตกอน และทําใหราษฎรมีเงินตราหมุนเวียนอยูในมือ พรอมทั้งชาวนามีโอกาสไถ
ลกู เมยี ทีข่ ายใหแ กผูอน่ื และยงั ทําใหเ งินตราตา งประเทศเขาสรู าชสาํ นกั เปน จํานวนมาก
6) ฝรัง่ ทีเ่ ขา มาจางลกู จา งคนไทยใหค า จา งเปนรายเดอื น และโบนสั คดิ เปนมลู คา สงู
กวาขา ราชการไทยเสยี มาก สง ผลใหรฐั บาลไดเ พ่ิมเงนิ เบย้ี หวัด และคาแรงแกขา ราชการและคนงาน
มากขนึ้
7) พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงใหสรางถนน ไดแก ถนนหัวลําโพง
ถนนเจรญิ กรุง และถนนสลี ม แตล ะเสนกวา ง 5 ศอก
8) ในสมัยปลายรัชกาลท่ี 4 ฝรั่งตางก็เขามาตั้งโรงงานในสยามเปนจํานวนมาก
ต้ังแตโรงสีขาว โรงงานนา้ํ ตาลทราย อูตอ เรือ โรงเลือ่ ยไม เปนตน
9) การใหสิทธิเสรีภาพในการถือครองท่ีดินแกราษฎรไทย และชาวตางประเทศ
ซึง่ รฐั บาลแบงทด่ี ินออกเปนสามเขต คือ ในพระนคร และหางกําแพงพระนครออกไปสองรอยเสน
ทกุ ทศิ ยอมใหเ ชาแตไมย อมใหซ้ือ ถาจะซ้ือตองเชาครบ 10 ปกอน หรือจะตองไดรับอนุญาตจาก
เสนาบดีเขตท่ีลวงออกไป เจาของที่และบานมีสิทธิใหเชา หรือขายกรรมสิทธ์ิได โดยไมมีขอแม
แตล วงจากเขตนไ้ี ปอีก หามมิใหฝร่ังเชาหรือซ้ือโดยเด็ดขาด เมื่อราษฎรไดรับสิทธิในการถือครอง
กรรมสิทธท์ิ ่ดี นิ ราษฎรกม็ ที างทํามาหากินเพ่ิมข้ึนอีกทางหนึ่ง คือ การจํานองที่ดินเพ่ือกูเงิน หรือ
ขายฝาก ขายขาดทีด่ นิ ของตนได
1.3 การปฏริ ูปการปกครองในสมยั รชั กาลท่ี 5
ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 4) เปนลัทธิการลา
อาณานิคมของชาวตะวันตก จึงไดทรงดําเนินนโยบายทางการทูต เพ่ือมิใหประเทศมหาอํานาจ
ใชเปนขออางในการยึดครองประเทศไทย ครั้นตอมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา

127

เจา อยหู วั (พ.ศ. 2411 - 2453) เปน สมยั ทีม่ กี ารปฏริ ปู บานเมอื งในดา นตาง ๆ ทาํ ใหป ระเทศไทยเปน
ประเทศทันสมัย ท่ีสามารถรอดพนจากลัทธิการลาอาณานิคมมาได เปนประเทศเดียวในภูมิภาค
เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต และยงั สง ผลใหเ กิดความเจริญแกป ระเทศชาตใิ นปจจบุ ัน

สาเหตขุ องการปฏริ ูปบา นเมือง
ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว เปนชวงเวลาที่ชาติตะวันตก

มีการลา อาณานิคม สงผลใหประเทศเพื่อนบานของไทยหลายแหง ตกอยูภายใตอิทธิพลของชาติ
ตะวันตก เชน พมาอยูภายใตการปกครองของอังกฤษ เวียดนามตกเปนเมืองข้ึนของฝรั่งเศส
นอกจากน้ี ประเทศองั กฤษและประเทศฝรงั่ เศส มีความพยายามขยายอํานาจเขามาในดินแดนของ
ประเทศไทย และบริเวณโดยรอบดินแดนของประเทศไทย ทําใหพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา
เจา อยูห ัว ซึ่งทรงติดตามเร่ืองราวการขยายอํานาจของประเทศชาติชาวตะวันตก และความเจริญ
ของประเทศชาตขิ องชาวตะวนั ตก จึงตองการปฏริ ปู บานเมืองใหท นั สมัยแบบเดียวกับประเทศชาติ
ชาวตะวนั ตก เพื่อไมใ หใชเ ปนขออา งวาประเทศไทยเปนบานเมืองปาเถื่อน ดอยความเจริญ แลวถือ
โอกาสเขา มายดึ ครอง ดังนั้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว จึงทรงดําเนินการปฏิรูป
บา นเมือง โดยมแี นวความคิดในการปฏิรปู การปกครอง 3 ประการ คือ

1) การรวมอํานาจเขา สูส วนกลางมากขึ้นเปน การใชอ าํ นาจของรฐั บาลกลางในการยืนยัน
อาณาเขตของประเทศไทย เพอ่ื ปองกนั ประเทศชาตติ ะวนั ตกอา งเอาดินแดนไปยึดครอง

2) การศาลและกฎหมายทม่ี มี าตรฐานเปนสากลมากขน้ึ
3) การพัฒนาประเทศ ทรงริเร่ิมนําสิ่งใหม ๆ เขามา เชน การไปรษณีย การรถไฟ
การโทรเลข ฯลฯ

การปฏริ ปู การปกครอง
การปกครองกอนรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว การบริหาร

บานเมืองนั้นอยูภายใตอาํ นาจบรรดาขุนนางผูใหญและเจานายที่มีทั้งกําลังทหาร อาวุธและ
ไพรส วนพระองค อีกท้ังยงั มีบทบาทในการควบคุมผลประโยชนทางดา นการคา ขาย เชน การเกบ็ ภาษี
และการควบคุมไพร เปน ตน สง ผลใหพ ระราชอํานาจของพระมหากษัตริยเกดิ ความไมม ั่นคง

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวจึงทรงจัดระเบียบการปกครองเสียใหม
และเปน รากฐานการปกครองมาจนถึงปจจบุ ัน โดยจาํ แนกออกเปน 3 สวนทส่ี ําคญั ดังนี้

1. การปกครองสว นกลาง
การปรับปรุงการบริหารราชการในสวนกลางของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา

เจาอยหู วั ทรงยกเลกิ ตาํ แหนงอัครเสนาบดี 2 ตําแหนง คือ สมุหกลาโหม และสมุหนายก รวมทั้ง
จตุสดมภ โดยแบง การบริหารราชการออกเปน กระทรวงตามแบบอารยประเทศ มีการจดั สรรอาํ นาจ

128

หนาที่ ความรับผิดชอบเปนสัดสวน เพ่ือใหมีประสิทธิภาพ และใหมีเสนาบดีเปนผูวาการแตละ

กระทรวง กระทรวงทตี่ ง้ั ข้ึนทัง้ หมด เมื่อ พ.ศ. 2435 มี 12 กระทรวง มหี นา ทค่ี วามรับผิดชอบ ดังนี้

(1) กระทรวงมหาดไทย รับผดิ ชอบหวั เมืองฝายเหนอื และเมอื งลาวประเทศราช

(2) กระทรวงกลาโหม รบั ผดิ ชอบหัวเมอื งฝายใต หวั เมอื งฝา ยตะวนั ออก ตะวนั ตก

และเมอื งมลายูประเทศราช

(3) กระทรวงตา งประเทศ รับผิดชอบเก่ยี วกบั การตา งประเทศ

(4) กระทรวงวัง รบั ผิดชอบเกีย่ วกับกิจการในพระราชวงั

(5) กระทรวงเมอื ง รบั ผิดชอบเก่ยี วกับการตํารวจ บญั ชีคน และราชทัณฑ

หรือกระทรวงนครบาล

(6) กระทรวงเกษตราธกิ าร รับผดิ ชอบเกยี่ วกบั การเพาะปลกู เหมอื งแร ปาไม

(7) กระทรวงคลงั รบั ผิดชอบเก่ยี วกับภาษีอากรและเงนิ รายรับ งบประมาณ

แผน ดนิ

(8) กระทรวงยุตธิ รรม รบั ผิดชอบเกยี่ วกับการชาํ ระคดีและการศาล

(9) กระทรวงยทุ ธนาธกิ าร รบั ผดิ ชอบเก่ียวกบั การทหาร

(10) กระทรวงธรรมการ รับผิดชอบเกยี่ วกบั การศกึ ษา การสาธารณสขุ และพระสงฆ

(11) กระทรวงโยธาธิการ รับผิดชอบเกยี่ วกบั การกอสรา ง ถนน คลอง การชา ง

ไปรษณยี โ ทรเลข และรถไฟ

(12) กระทรวงมุรธาธกิ าร รบั ผิดชอบเก่ียวกับการรักษาตราแผน ดนิ และงานระเบียบ

สารบรรณ

ภายหลังไดย บุ กระทรวงยุทธนาธกิ ารไปรวมกบั กระทรวงกลาโหม และยุบกระทรวง

มรุ ธาธิการไปรวมกบั กระทรวงวัง คงเหลอื เพียง 10 กระทรวง เสนาบดีทุกกระทรวงมีฐานะเทา เทียมกนั

และประชุมรวมกันเปนเสนาบดีสภา ทําหนาท่ีปรึกษาและชวยบริหารราชการแผนดินตามที่

พระมหากษัตริยท รงมอบหมาย เพราะอํานาจสูงสุดเด็ดขาดเปนของพระมหากษัตริยตามระบอบ

สมบูรณาญาสิทธิราชยและทรงแตงตั้ง “สภาที่ปรึกษาราชการแผนดิน” ซ่ึงตอมาไดเปลี่ยนเปน

“รัฐมนตรสี ภา” ประกอบดวย เสนาบดี หรือผแู ทน กบั ผทู ีโ่ ปรดเกลา ฯ แตงตั้ง รวมกันไมนอยกวา

12 คน มีจุดประสงคเพ่ือใหเปนที่ปรึกษาและคอยทัดทานอํานาจพระมหากษัตริย แตการปฏิบัติ

หนาทขี่ องสภาดังกลาว ไมไดบรรลุจุดประสงคท่ีทรงหวังไว เพราะสมาชิกสวนใหญไมกลาโตแยง

พระราชดาํ ริ คณะทปี่ รึกษาสวนใหญมักพอใจทจ่ี ะปฏิบตั ติ ามมากกวา ทจ่ี ะแสดงความคดิ เห็น

129

นอกจากนีพ้ ระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจา อยูห ัว ยังทรงแตง ต้งั “สภาทป่ี รกึ ษา
ในพระองค” ซงึ่ ตอ มาไดเปลยี่ นเปน “องคมนตรสี ภา” ขน้ึ อกี มจี ดุ ประสงคเพ่ือสงเสริม สนับสนุน
การดาํ เนินพระราชกรณียกิจตาง ๆ ที่ทรงมอบหมายใหสําเร็จลุลวงเกิดประโยชนตอราษฎรและ
ประเทศชาติ ประกอบดวยสมาชิกเม่ือแรกตั้ง 49 คน มีท้ังสามัญชน ต้ังแตช้ันหลวงถึงเจาพระยา
และพระราชวงศ องคมนตรสี ภานี้อยูในฐานะรองจากรฐั มนตรีสภา เพราะขอ ความที่ปรึกษา และ
ตกลงกันในองคมนตรีสภาแลวจะตองนําเขาท่ีประชุมรัฐมนตรีสภากอนแลวจึงจะเสนอเสนาบดี
กระทรวงตา ง ๆ

2. การปกครองสว นภมู ิภาค
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงมีพระราชดําริใหยกเลิกการ

ปกครองหัวเมอื ง และใหเ ปลี่ยนแปลงเปนการปกครองสวนภูมิภาคที่มีความสัมพันธกับสว นกลาง
โดยโปรดเกลา ฯ ใหต ราพระราชบัญญตั ลิ กั ษณะปกครองทองที่ ร.ศ. 116 ขึ้น เพื่อจัดการปกครอง
เปนมณฑล เมือง อําเภอ ตําบล และหมูบาน ดงั นี้

1) มณฑลเทศาภิบาล ประกอบดวยเมืองตั้งแต 2 เมืองข้ึนไปมีสมุหเทศาภิบาล
ที่พระมหากษตั ริยท รงแตง ต้งั ไปปกครองดูแลตางพระเนตร พระกรรณ

2) เมอื ง ประกอบดวยอาํ เภอหลายอาํ เภอ มีผูวาราชการเมืองเปนผูรับผิดชอบ
ข้ึนตรงตอ ขาหลวงเทศาภบิ าล

3) อาํ เภอ ประกอบดว ยทอ งที่หลาย ๆ ตําบล มีนายอาํ เภอเปนผรู ับผดิ ชอบ
4) ตําบล ประกอบดวยทอ งที่ 10 - 20 หมูบา น มกี าํ นนั ซึง่ เลอื กตั้งมาจากผูใ หญบ าน
เปน ผูรับผดิ ชอบ
5) หมูบาน ประกอบดวยบานเรือนประมาณ 10 บานขึ้นไป มีราษฎรอาศัย
ประมาณ 100 คน เปนหนวยปกครองที่เล็กที่สุด มีผูใหญบานเปนผูรับผดิ ชอบตอมาใน
สมยั พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา เจา อยูหัว ไดยกเลิกมณฑลเทศาภิบาล และเปล่ียน เมือง เปน
จังหวัด
3. การปกครองสวนทองถนิ่
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงจัดใหมีการบริหารราชการ
สวนทองถ่ินในรูปสุขาภิบาล ซึ่งมีหนาที่คลายเทศบาลในปจจุบัน เปนครั้งแรกเม่ือ พ.ศ. 2440 โดย
โปรดเกลาฯ ใหตราพระราชกําหนดสุขาภิบาลกรุงเทพฯ ร.ศ. 116 (พ.ศ. 2440) ขึ้นบังคับใชใน
กรุงเทพฯ ตอมาใน ร.ศ. 124 (พ.ศ. 2448) ไดข ยายไปที่ทาฉลอม ปรากฏวาดําเนินการไดผลดี
เปนอยางมาก ตอมาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวไดโปรดเกลาฯ ใหตรา
พระราชบัญญตั ิจดั การสุขาภิบาล ร.ศ. 127 (พ.ศ. 2451) ขน้ึ โดยแบงสุขาภิบาลออกเปน 2 ประเภท คือ

130

สขุ าภิบาลเมือง และสขุ าภิบาลตําบล ทอ งถิ่นใดเหมาะสมทีจ่ ะจดั ตั้งเปน สุขาภิบาลประเภทใด ก็ให
ประกาศตงั้ สขุ าภิบาลในทอ งถิ่นนัน้

1.4 การเปลีย่ นแปลงการปกครอง พทุ ธศกั ราช 2475
ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ 5 ไดทรงดําเนิน

พระบรมราโชบาย ดังน้ี
1) ปลดปลอ ยไพรใ หเ ปนอสิ ระและทรงประกาศเลกิ ทาสใหเปน ไทยแกตนเอง
2) ผลจากปฏิรูปการศึกษาตามแบบตะวันตก เพื่อใหคนไทยทุกคนไดรับการศึกษา

ถึงขั้นอานออกเขียนไดและคิดเลขเปนไมวาจะเปนเจา นาย บตุ รหลานขนุ นาง หรือราษฎรสามญั ชน
ทีพ่ น จากความเปนไพรหรือทาส ถาบุคคลใดมีสติปญญาเฉลียวฉลาดกจ็ ะมโี อกาสเดินทางไปศึกษา
ตอยังประเทศตะวนั ตก

3) ผลการปฏิรูปการศึกษา ทําใหคนไทยบางกลุมท่ีไดรับการศึกษาตามแบบชาติ
ตะวนั ตกเริ่มมีกระแสความคิดเก่ียวกับการเมืองสมยั ใหม ท่ียดึ ถือรัฐธรรมนญู เปนกฎหมายสูงสุดใน
การปกครองประเทศ และมีความปรารถนาที่จะเห็นการเปล่ียนแปลงการปกครองเกิดข้ึนใน
ประเทศไทย

เม่อื พระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ 6 เสด็จขึ้นครองราชสมบัติ
พ.ศ. 2453 กลมุ ปญญาชนตางก็มุงหวังวา พระองคจะทรงเปลี่ยนแปลงการปกครองของประเทศ
ไปสูระบอบประชาธิปไตย ทั้งน้ีเพราะพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว ทรงศึกษาอยูใน
ประเทศอังกฤษ ซึ่งมีการปกครองในระบอบประชาธิปไตยและคงไดทรงเตรียมพระองคดังท่ี
พระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา เจาอยูหวั มีพระราชดํารัสไว แตปรากฏวายังไมมีพระราชดําริใน
เร่ืองรฐั สภาและรฐั ธรรมนญู แตอ ยา งใด ในเวลาเดยี วกนั ประเทศจีนมีการปฏิวัติลมลางราชวงศแมนจู
เปลย่ี นการปกครองประเทศเปน ระบอบประชาธปิ ไตยแบบสาธารณรฐั เปน ผลสาํ เรจ็ ทาํ ใหความคิด
อยากจะไดป ระชาธิปไตยมมี ากขึน้ ประกอบกบั ความไมพอใจในพระราชจริยาวตั รบางประการของ
พระมหากษัตริยพระองคใ หม จงึ ทําใหเ กดิ ปฏกิ ิรยิ าทจี่ ะลมลางระบอบการปกครอง

ดังน้ัน เหตุการณสําคัญท่ีเกิดข้ึนในตนรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา
เจาอยูหัว ก็คือ พวกนายทหารบกทหารเรือและพลเรือน รวมประมาณ 100 คน เรียกตัวเองวา
คณะ ร.ศ. 130 ไดวางแผนการปฏิวัตกิ ารปกครองหวังใหพ ระมหากษตั ริยพ ระราชทานรัฐธรรมนูญ
ใหแ กป วงชนชาวไทย

131

สาเหตุทีน่ าํ ไปสกู ารเปลีย่ นแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475

เมื่อวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 คณะราษฎรโดยการนําของพันเอกพระยา
พหลพลพยุหเสนา ไดเ ขา ยึดอาํ นาจการปกครอง มสี าเหตทุ ีส่ าํ คัญ ดังนี้

1) ความเส่อื มของระบอบสมบูรณาญาสทิ ธิราชย
2) การไดรับการศึกษาตามแนวความคดิ ตะวนั ตกของบรรดาชนช้นั นาํ ในสังคมไทย

3) ความเคลื่อนไหวของบรรดาสื่อมวลชน
4) ความขัดแยงทางความคดิ เกย่ี วกบั การปกครองในระบอบประชาธิปไตย

5) ปญ หาสภาวะการคลงั ของประเทศ และของโลก
คณะราษฎรกบั การเปลยี่ นแปลงการเมอื งการปกครอง

ในรชั สมยั ของพระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจาอยหู ัว ราชอาณาจกั รสยามไดป กครอง

ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย ชาติไดประสบกับปญหาซ่ึงเกิดจากรัฐบาลตองรับมือกับปญหา
เศรษฐกิจท่ีรายแรงและภัยคุกคามจากตางประเทศ (โดยเฉพาะประเทศอังกฤษและประเทศ
ฝร่งั เศส)

คณะราษฎรภายใตการนําของพันเอกพหลพลพยุหเสนา เปนหัวหนาคณะราษฎร

ประกอบดวย กลุมบุคคลผูตองการใหมีการเปล่ียนแปลงการปกครอง และมีสมาชิกท่ีมีความคิด

แบบเดยี วกนั รวมท้งั สิน้ 7 คน ไดแ ก

1) หลวงสริ ิราชไมตรี (จรญู สิงหเสนี) ผูชว ยราชการสถานทตู สยามในประเทศ

ฝรง่ั เศส

2) รอ ยโทประยูร ภมรมนตรี นกั เรยี นวิชารัฐศาสตร ประเทศฝรง่ั เศส

3) รอยโทแปลก ขีตตะสงั คะ นักเรยี นวิชาทหารปน ใหญ

ประเทศฝรงั่ เศส

4) รอยตรีทัศนัย มติ รภักดี นกั เรยี นวชิ าทหารมา ประเทศฝร่งั เศส

5) นายปรดี ี พนมยงค นักเรียนวชิ ากฎหมาย ประเทศฝร่ังเศส

6) นายแนบ พหลโยธนิ นักเรียนวิชากฎหมาย ประเทศองั กฤษ

7) นายตัว้ ลพานุกรม นักเรียนวชิ าวิทยาศาสตร ประเทศ

สวติ เซอรแ ลนด

และไดทําการประชุมครัง้ แรกท่บี านพักเลขท่ี 9 ถนนซอเมอราร ในกรุงปารสี ประเทศ

ฝรั่งเศส เมื่อวันที่ 5 กุมภาพันธ พ.ศ. 2469 ซึ่งติดตอกันนานถึง 4 คืน 5 วัน โดยมีรอยโท แปลก
ท่สี มาชิกคณะราษฎรคนอนื่ ๆ เรียกวา “กัปตัน” เปนประธานในการประชุม ที่ประชุมมีมติตกลง
ท่ีจะทําการเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย มาเปนการปกครอง

132

ในระบอบประชาธปิ ไตยท่มี กี ษัตรยิ อยูใ ตกฎหมาย โดยตกลงที่ใชวิธีการ “ยึดอํานาจโดยฉับพลัน”
รวมท้ังพยายามหลกี เลีย่ งการนองเลือด เหมือนกับท่ีเคยเกิดข้ึนแลวในการปฏิวัติประเทศฝรั่งเศส
และการปฏิวัติในประเทศรัสเซีย ท้ังนี้เพ่ือเปนการปองกันการถือโอกาสเขามาแทรกแซงจาก
มหาอํานาจทมี่ ีอาณานิคมอยูลอมรอบประเทศสยามในสมัยนั้น คือ ประเทศอังกฤษและประเทศ
ฝรัง่ เศส

ในการประชุมครั้งน้ัน กลุมผูกอการไดต้ังปณิธาน 6 ประการในการเปลี่ยนแปลง
การปกครอง ซึ่งตอ มาหลังจากปฏวิ ัติยึดอาํ นาจไดแ ลว ก็ไดน าํ ประกาศเปาหมาย 6 ประการน้ีไวใน
ประกาศคณะราษฎร ฉบับที่ 1 และตอมาไดเ รยี กวา “หลกั 6 ประการของคณะราษฎร” คอื

1) จะตองรักษาความเปนเอกราชท้ังหลาย เชน เอกราชในบานเมือง ในทางศาล
ในทางเศรษฐกิจของประเทศไวใ หมนั่ คง

2) จะรักษาความปลอดภัยในประเทศ ใหก ารประทษุ รา ยตอ กันลดนอยลงใหม าก
3) จะตองบํารงุ ความสมบรู ณข องราษฎรในทางเศรษฐกจิ ไทย รัฐบาลใหมจะพยายาม
หางานใหร าษฎรทําโดยเต็มความสามารถ จะรางโครงการเศรษฐกิจแหงชาติ ไมปลอยใหราษฎร
อดอยาก
4) จะตองใหราษฎรไดมสี ิทธิเสมอภาคกัน ไมใชใ หพวกเจามีสทิ ธยิ ่งิ กวาราษฎรเชน ที่
เปนอยู
5) จะตองใหราษฎรไดมีเสรีภาพ มีความเปนอิสระ เมื่อเสรีภาพน้ีไมขัดตอหลัก
4 ประการ ดงั กลา วแลวขางตน
6) จะตองใหมีการศึกษาอยางเต็มที่แกราษฎร และท่ีประชุมไดลงมติใหปรีดี
พนมยงค เปน หวั หนา จนกวา จะหาผูท ีเ่ หมาะสมกวา ได

หลงั จากการประชุมคร้ังนั้น คณะผูกอการไดกลับมาประเทศสยาม ไดพยายามหา
สมาชิกเพื่อเขารวมกอการปฏิวัติ โดยไดติดตอประชาชนทุกอาชีพ ทั้งพอคา ขาราชการพลเรือน
และทหาร ไดส มาชิกทงั้ สน้ิ 115 คน แบง เปนสายตา ง ๆ คือ

1) สายพลเรือน นาํ โดย หลวงประดษิ ฐม นธู รรม (ปรดี ี พนมยงค)
2) สายทหารเรือ นาํ โดย นาวาตรีหลวงสนิ ธุสงครามชยั (สินธุ กมลนาวิน)
3) สายทหารบกชัน้ ยศนอ ย นําโดย พันตรีหลวงพิบูลสงคราม (แปลก พบิ ลู สงคราม)
4) สายนายทหาร ช้ันยศสูง นําโดย พันเอกพระยาพหลพลพยุหเสนา
(พจน พหลโยธิน)

133

โดยท่ีประชุมคณะราษฎรตกลงกันวา ในเรอื่ งของการปฏิวตั ิ ความม่ันคง และความ
ปลอดภัยของบรรดาสมาชิก และของประเทศ เปนหนาที่ของฝายทหาร และในสวนของการ
รา งคําประกาศ ตลอดจนการรางกฎหมาย และการวางเคา โครงตาง ๆ ของประเทศ เปน หนา ทีข่ อง
ฝายพลเรือน

ในวันที่ 24 มิถนุ ายน พ.ศ. 2475 คณะผกู อ การสามารถยึดอาํ นาจและจับกุมบุคคล
สําคัญฝายรัฐบาลไวไดโดยเรียบรอย และไดรว มกันจัดตั้งคณะราษฎรขนึ้ มาเพื่อทาํ หนา ที่รบั ผิดชอบ
รวมทั้งออกประกาศแถลงการณของคณะราษฎร เพื่อช้ีแจงที่ตองเขายึดอํานาจการปกครอง
ใหประชาชนเขาใจ นอกจากนค้ี ณะราษฎรไดแ ตงต้ังผูรกั ษาการพระนครฝา ยทหารขึ้น 3 นาย ไดแก
พันเอกพระยาพหลพลพยุหเสนา พันเอกพระยาทรงสุรเดช พันเอกพระยาฤทธิ์อัคเนย โดยใหทํา
หนาท่ีเปนผูบริหารราชการแผนดิน ขณะที่ยังไมมีรัฐธรรมนูญเปนหลักในการบริหารประเทศ
หลงั จากนั้น คณะราษฎรไดมหี นงั สือกราบบังคมทลู อัญเชญิ พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว
เสดจ็ กลับคืนสพู ระนคร ซ่งึ ขณะนั้นพระองคท รงประทบั อยูท ่วี งั ไกลกังวล จังหวัดประจวบคีรีขันธ
เพ่ือดํารงฐานะเปนพระมหากษัตริยภายใตรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรตอไป ภายหลังจากท่ี
พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลาอยูเจาอยูหัว รัชกาลท่ี 7 เสด็จพระราชดําเนินจากพระราชวังไกลกังวล
กลับคืนสูพระนครแลว คณะราษฎรไดนําพระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผนดินสยาม
ช่ัวคราว ซึง่ นายปรีดี พนมยงค และคณะราษฎรบางคนไดร างเตรยี มไวขึ้นทลู เกลา ฯ ถวายเพ่ือทรง
พระปรมาภิไธยมี 2 ฉบับ คอื พระราชบญั ญตั ิธรรมนญู การปกครองแผน ดนิ สยามชั่วคราว พ.ศ. 2475
และรัฐธรรมนญู แหงราชอาณาจกั รสยาม พ.ศ. 2475

1) พระราชบญั ญตั ิธรรมนญู การปกครองแผนดินสยามช่วั คราว พ.ศ. 2475

พระองคไดพระราชทานกลับคนื มาเมอ่ื วันท่ี 27 มิถุนายน พ.ศ. 2475 และไดมี
พิธีเปดสภาผแู ทนราษฎรครง้ั แรกในประเทศไทย เม่ือวันท่ี 28 มิถุนายน พ.ศ. 2475 ซึ่งรัฐธรรมนูญนี้
มีช่อื เรยี กวา “พระราชบญั ญตั ิธรรมนญู การปกครองแผน ดนิ สยามช่วั คราว” รัฐธรรมนูญช่ัวคราวน้ี
กําหนดวา อาํ นาจสูงสดุ ในแผน ดิน ประกอบดว ย อํานาจนติ บิ ญั ญตั ิ อํานาจบรหิ าร และอาํ นาจตลุ าการ
ซง่ึ แตเดมิ เปนของพระมหากษัตริย จึงไดเปลี่ยนเปนของปวงชนชาวไทยตามหลักการของระบอบ
ประชาธปิ ไตยเกี่ยวกับการไดมาของสมาชิกสภาผูแทนราษฎร ไดกําหนดแบงระยะเวลาออกเปน
3 สมัย คือ

(1) สมัยที่ 1 นับแตวันใชรัฐธรรมนูญน้ีเปนตนไป จนกวาจะถึงเวลาที่สมาชิก
ในสมัยท่ี 2 จะเขา รับตาํ แหนง ใหค ณะราษฎรซึ่งมีผูรักษาพระนครฝายทหารเปนผูใชอํานาจแทน
และจดั ตัง้ ผแู ทนราษฎรชั่วคราวข้ึนเปนจํานวน 70 นาย เปน สมาชิกในสภา

134

(2) สมยั ที่ 2 ภายในเวลา 6 เดือน หรอื จนกวาจะจดั ประเทศเปนปกติเรียบรอย
สมาชกิ ในสภาจะตอ งมีบคุ คล 2 ประเภท ทํากจิ กรรมรว มกนั คอื ประเภททหี่ น่งึ ไดแ ก ผูแทนราษฎร
ซ่ึงราษฎรไดเลือกข้ึนมาจังหวัดละ 1 นาย ตอราษฎรจํานวน 100,000 คน ประเภทที่สอง ผูเปน
สมาชิกอยใู นสมยั ทหี่ น่ึงมีจํานวนเทากับสมาชิกประเภททห่ี น่งึ ถาจํานวนเกินใหเลือกกันเองวาผูใด
จะยังเปนสมาชกิ ตอไป ถา จํานวนขาดใหผูท่มี ตี ัวอยูเลอื กบุคคลใด ๆ เขา แทนจนครบ

(3) สมัยท่ี 3 เมอื่ จํานวนราษฎรท่ัวราชอาณาจกั รไดสอบไลว ิชาประถมศึกษาไดเ ปน
จํานวนกวา ครึง่ และอยา งชาตองไมเ กนิ 10 ป นับตงั้ แตวนั ใชรฐั ธรรมนูญ สมาชกิ ในสภาผแู ทนราษฎร
จะเปน ผทู ี่ราษฎรไดเ ลือกตั้งขึ้นเองทงั้ สิน้ สวนสมาชกิ ประเภททส่ี องเปน อันสนิ้ สุดลง ผูแทนราษฎร
ชั่วคราว จํานวน 70 นาย ซึ่งผูรักษาการพระนครฝายทหารจะเปนผูจัดตั้งขึ้นในระยะแรกนั้น
ประกอบดวย สมาชิกคณะราษฎร ขาราชการชั้นผูใหญ ผูประกอบอาชีพสาขาตาง ๆ ซงึ่ มีความ
ปรารถนาจะชว ยบา นเมือง และกลมุ กบฏ ร.ศ. 130 บางคนซ่งึ สมาชกิ ทั้ง 70 คน ภายหลังจากการ
ไดร บั การแตง ตงั้ แลว 6 เดอื น ก็จะมีฐานะเปนสมาชิกสภาผูแทนราษฎรประเภทท่ี 2 ตามท่ีระบุไว
ในรฐั ธรรมนูญฉบับชว่ั คราว ทางดา นอาํ นาจบรหิ ารนัน้ ในรฐั ธรรมนญู ไดบ ัญญตั ไิ วซ ง่ึ ตาํ แหนง บรหิ าร
ที่สาํ คญั เอาไว คอื

ประธานคณะกรรมการราษฎร (เทียบเทานายกรัฐมนตรี) ซึ่งจะตองเปน
บคุ คลที่สามารถประสานความเขา ใจระหวา งคณะราษฎรกบั พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลา เจาอยูหัว
เปน อยางดี และเพื่อความราบรื่นในการบริหารประเทศตอ ไป คณะราษฎรจึงตกลงเหน็ ชอบท่ีจะให
พระยามโนปกรณนิติธาดา (กอน หุตะสิงห) เปนประธานคณะกรรมการราษฎร คณะกรรมการ
ราษฎร (คณะรัฐมนตรี) ในรัฐบาลของพระยามโนปกรณนิติธาดา ซึ่งเปนคณะรัฐมนตรีชุดแรก
ทตี่ ้งั ข้ึนตามพระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองสยามชว่ั คราว พ.ศ. 2475 มีจํานวนท้ังสิน้ 15 นาย
เปนผบู ริหารราชการแผนดนิ

2) รัฐธรรมนญู แหงราชอาณาจักรสยาม พ.ศ. 2475

ภายหลังท่ีพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวไดทรงลงพระปรมาภิไธย
ในรัฐธรรมนญู ปกครองแผน ดินสยามชวั่ คราวแลว สภาผแู ทนราษฎรไดแ ตง ตง้ั อนกุ รรมการขนึ้ คณะหนง่ึ
เพ่ือรางรัฐธรรมนูญฉบับถาวรเพื่อใชเปนหลักในการปกครองประเทศสืบไป ในท่ีสุดสภา
ผแู ทนราษฎรไดพ ิจารณาแกไ ขรางรฐั ธรรมนญู ครง้ั สดุ ทา ยในวนั ที่ 16 พฤศจิกายน พ.ศ. 2475 และ
สภาผูแทนราษฎรไดลงมติรับรองใหใชเมื่อวันที่ 29 พฤศจิกายน พ.ศ. 2475 โดยพระบาทสมเด็จ
พระปกเกลาเจาอยูหวั ไดทรงลงพระปรมาภิไธยในรฐั ธรรมนญู แหงราชอาณาจักรสยาม

135

การประกาศใชรฐั ธรรมนญู แหงราชอาณาจกั รสยามคณะราษฎรภายใตการนํา
ของพันเอกพระยาพหลพลพยุหเสนา ไดทําการเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบ
สมบูรณาญาสิทธิราชยมาเปนระบอบการปกครองท่ีมีพระมหากษัตริยเปนประมุขภายใต
รัฐธรรมนูญ โดยมิตองสูญเสียเลือดเนื้อแตประการใดนั้น เปนเพราะพระมหากรุณาธิคุณของ
พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยหู วั ทีพ่ ระองคทรงยอมรบั การเปลย่ี นแปลงดังกลาว โดยมิไดทรง
ตอตาน และคิดตอบโตคณะราษฎรดวยการใชกําลังทหารที่มีอยูแตประการใด และทรง
พระราชทานรัฐธรรมนูญใหกับปวงชนชาวไทยตามที่คณะราษฎรไดเตรียมรางเอาไว เพื่อนําขึ้น
ทูลเกลาฯ ถวายใหทรงลงพระปรมาภิไธย นอกจากนี้พระองคก็ทรงมีพระราชประสงคมาแตเดิม
แลว วา จะพระราชทานรัฐธรรมนูญใหเปนกฎหมายสูงสุดในการปกครองประเทศแกประชาชนอยู
แลว จึงเปน การสอดคลอ งกับแผนการของคณะราษฎร ประกอบกับพระองคทรงเห็นแกความสงบ
เรียบรอยของบา นเมืองและความสขุ ของประชาชนเปนสําคญั ยิ่งกวาการดาํ รงไวซึ่งพระราชอํานาจ
ของพระองค

รัฐธรรมนูญท่ีคณะราษฎรไดนําข้ึนทูลเกลาฯ ถวาย เพ่ือทรงลงพระปรมาภิไธย
ในวันที่ 10 ธันวาคม พ.ศ. 2475 หลังจากน้ันไดทรงมีพระบรมราชโองการโปรดเกลา ฯ แตงตั้ง
พระยามโนปกรณนิตธิ าดา เปน นายกรัฐมนตรี และตอมาทางราชการไดกําหนดใหถือเอาวันที่ 10
ธนั วาคม ของทกุ ป เปน “วนั รัฐธรรมนูญ”

รัฐธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรสยาม พุทธศักราช 2475 มสี าระสาํ คญั พอสรปุ ได
ดังนี้

1) อํานาจนิติบัญญัติ กําหนดใหมีสภาผูแทนราษฎร ประกอบดวย สมาชิก
ซึ่งราษฎรเปนผเู ลอื กต้ัง แตมบี ทเฉพาะกาลกําหนดไววา ถา ราษฎรผมู ีสิทธิออกเสียงเลือกต้งั สมาชกิ
ผูแทนราษฎรตามบทบัญญัติแหงรัฐธรรมนูญน้ี ยังมีการศึกษาไมจบช้ันประถมศึกษามากกวา
คร่ึงหนึ่งของจาํ นวนท้ังหมด และอยางชาตองไมเกิน 10 ป นับแตวันใชพระราชบัญญัติธรรมนูญ
การปกครองแผน ดนิ สยามชัว่ คราว พ.ศ. 2475

สภาผแู ทนราษฎร ประกอบดว ย สมาชิก 2 ประเภท มจี ํานวนเทา กนั คือ สมาชกิ
ประเภทท่ี 1 ไดแ ก ผทู ่ีราษฎรเลอื กตัง้ ข้นึ มาตามกฎหมายวาดว ยการเลือกตั้งสมาชิกสภาผูแทนราษฎร
สวนสมาชกิ ประเภทที่ 2 ไดแ ก ผูทีพ่ ระมหากษตั ริยท รงแตงตงั้ ขึน้ ตามกฎหมายวาดวยการเลือกต้ัง
สมาชกิ สภาผูแทนราษฎร ในระหวางที่ใชบ ทบญั ญตั เิ ฉพาะกาลในรฐั ธรรมนูญแหงราชอาณาจักรสยาม

2) อํานาจบริหาร พระมหากษัตริยทรงแตงตั้งคณะรัฐมนตรีข้ึนคณะหนึ่ง
ประกอบดวย นายกรัฐมนตรี 1 นาย และรัฐมนตรีอีกอยางนอย 14 นาย อยางมาก 24 นาย และ
ในการแตง ตง้ั นายกรัฐมนตรี ประธานสภาผูแทนราษฎรเปนผูล งนามรับสนองพระบรมราชโองการ

136

กลา วโดยสรุปในภาพรวมของรัฐธรรมนูญท้ัง 2 ฉบับ ไดกอใหเกิดการเปล่ียนแปลงโครงสรางทาง
การเมืองการปกครองและสังคมไทย ดังนี้

2.1) อํานาจการปกครองของแผนดินซ่ึงแตเดิมเคยเปนของพระมหากษัตริย
ใหตกเปนของปวงชนชาวไทยตามบทบัญญตั แิ หง รัฐธรรมนญู พระมหากษัตริยทรงดํารงฐานะเปน
ประมุขของประเทศภายใตรฐั ธรรมนูญ พระองคจ ะทรงใชอ ํานาจอธิปไตยทัง้ 3 ทาง คือ อํานาจนิติบัญญตั ิ
ผานทางสภาผูแทนราษฎร อํานาจบรหิ ารผา นทางคณะรฐั มนตรี อํานาจตุลาการผา นทางผพู พิ ากษา

2.2) ประชาชนจะไดรับสิทธิในทางการเมือง โดยการเลือกสมาชิกสภาผูแทน
ราษฎรเขาไปทําหนาที่ควบคุมการบริหารงานของรัฐบาล ออกกฎหมายและเปนปากเสียงแทน
ราษฎร

2.3) ประชาชนมสี ทิ ธเิ สรภี าพในทางการเมืองมากขึ้น สามารถแสดงความ
คดิ เหน็ วพิ ากษวจิ ารณในเร่อื งตา ง ๆ ได ภายใตบ ทบญั ญตั ขิ องกฎหมาย และคนทกุ คนมีความเสมอภาค
ภายใตกฎหมายฉบับเดยี วกัน

2.4) ในระยะแรกของการใชรัฐธรรมนญู อาํ นาจบริหารประเทศจะตองตก
อยูภายใตก ารชี้นําของคณะราษฎร ซึง่ ถอื วา เปน ตัวแทนของราษฎรท้ังมวลในการเปลี่ยนแปลงการปกครอง
จนกวา สถานการณจ ะเขา สูความสงบเรียบรอ ย ประชาชนจึงจะมสี ทิ ธิในอํานาจอธิปไตยอยา งเต็มท่ี

ผลกระทบทเี่ กิดขึ้นจากการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475
1) ผลกระทบทางดานการเมอื ง

การเปลี่ยนแปลงสงผลกระทบตอสถานภาพของสถาบันพระมหากษัตริย
เปนอยางมาก เพราะเปนการส้ินสุดพระราชอํานาจในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย ถึงแมวา
พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว จะทรงยอมรับการเปล่ียนแปลง และทรงยินยอม
พระราชทานรัฐธรรมนูญใหกับปวงชนชาวไทยแลวก็ตาม แตพระองคก็ทรงเปนหวงวาประชาชน
จะมไิ ดร บั อาํ นาจการปกครองท่ีพระองคท รงพระราชทานให โดยผานทางคณะราษฎรอยางแทจริง
พระองคจ งึ ทรงใชความพยายามที่จะขอใหคณะราษฎรไดด าํ เนินการปกครองประเทศดว ยหลักการ
แหงประชาธิปไตยอยางแทจริง แตพระองคก็มิไดรับการสนองตอบจากรัฐบาลของคณะราษฎร
แตประการใด จนกระทั่งภายหลงั พระองคจึงทรงประกาศสละราชสมบัติใน พ.ศ. 2477

นอกจากน้ี การเปล่ยี นแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ยังกอ ใหเ กิดความขดั แยง
ทางการเมอื งระหวา งกลุม ผลประโยชนต า ง ๆ ท่ีมสี วนรวมในการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ยงั ไมได
ดําเนินการใหเปนไปตามคําแถลงที่ใหไ วก บั ประชาชน

จากการท่ีคณะราษฎรไดมอบหมายใหนายปรีดี พนมยงค รางเคาโครงการ
เศรษฐกิจแหงชาติ เพื่อดําเนินการปรับปรุงเศรษฐกิจของประเทศ ปรากฏวาหลายฝายมองวา
เคาโครงการเศรษฐกิจมีลักษณะโนมเอียงไปในทางหลักเศรษฐกิจแบบคอมมิวนิสต ความขัดแยง

137

จึงเกิดขึ้นในหมูผูท่ีเกี่ยวของ ภายหลังการเปล่ียนแปลงการปกครองสิ้นสุดลงแลวไมนาน
พระยามโนปกรณนิติธาดา นายกรัฐมนตรี เหน็ วาการบริหารประเทศทา มกลางความขดั แยงในเรื่อง
เคาโครงเศรษฐกจิ ไมสามารถจะดาํ เนินตอ ไปได จงึ ประกาศปด สภาและงดใชร ฐั ธรรมนูญบางมาตรา
อันสงผลใหพันเอกพระยาพหลพลพยุหเสนา นํากําลังทหารยึดอํานาจรัฐบาลพระยามโนปกรณ
นิติธาดา ในวันท่ี 20 มถิ ุนายน พ.ศ. 2476 และหลังจากนั้น พันเอกพระยาพหลพลพยุหเสนา
ไดเ ขา ดาํ รงตาํ แหนงนายกรฐั มนตรีบริหารราชการแผนดินสืบไป

เมือ่ รฐั บาลของ พันเอกพระยาพหลพลพยุหเสนา เขาบรหิ ารประเทศไดไมนาน
ก็มีบุคคลคณะหน่ึงซ่ึงเรียกตนเองวา คณะกูบานกูเมือง นําโดยพลเอกพระองคเจาบวรเดช
ไดกอการรฐั ประหารยดึ อาํ นาจรฐั บาลในเดอื นตุลาคม พ.ศ. 2476 โดยอา งวารัฐบาลไดทําการหมิ่น
ประมาทองคพระประมุขของชาติ และรับนายปรีดี พนมยงค ซ่ึงเปนผูรางเคาโครงเศรษฐกิจ
อันออ้ื ฉาวเขา รว มในคณะรฐั บาล พรอ มกับเรียกรองใหร ฐั บาล ดาํ เนนิ การปกครองประเทศในระบอบ
รัฐธรรมนูญทเ่ี ปน ประชาธิปไตยอยางแทจ รงิ แตในทส่ี ุดรฐั บาลกส็ ามารถปราบรัฐประหารของคณะ
กบู า นกเู มอื งไดส ําเรจ็

ปญ หาการเมืองดงั กลา ว ไดก ลายเปน เงื่อนไขที่ทาํ ใหสถาบันทางการเมืองในยุคหลัง ๆ
ไมค อยประสบความสําเร็จเทา ท่คี วร เพราะการพัฒนาการทางการเมอื งมิไดเ ปนไปตามครรลองของ
ระบอบประชาธิปไตย และเปนการสรา งธรรมเนยี มการปกครองท่ไี มถ ูกตองใหกับนักการเมืองและ
นกั การทหารในยุคหลังตอ ๆ มา ซงึ่ ทาํ ใหระบอบประชาธปิ ไตยตองประสบกับความลมเหลว

2) ผลกระทบทางดา นเศรษฐกจิ
การเปลย่ี นแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 นับไดวา เปนการเปล่ยี นแปลงทางการเมอื ง

ทีส่ าํ คญั ของไทย จากการท่คี ณะราษฎรไดม อบหมายใหนายปรดี ี พนมยงค เปน คนรางเคา โครงการ
เศรษฐกิจเพื่อนําเสนอแตไมไดรับการยอมรับจากคณะราษฎรสวนใหญ ดังนั้น ระบบเศรษฐกิจ
จงึ ยังคงเปนแบบทุนนิยมเชนเดิม และเนน ท่กี ารเกษตรกรรมมากกวาอุตสาหกรรม นอกจากนี้กลุม
ผลประโยชนท ่ีครอบครองที่ดินและทุนอันเปนปจจัยการผลิตท่ีสําคัญ ก็รวมตัวกันตอตานกระแส
ความคดิ ท่ีจะเปล่ยี นแปลงกรรมสิทธท์ิ ี่ดินและเงนิ ทนุ จากของบุคคลเปนระบบสหกรณ

การเปล่ียนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ยังสงผลทาํ ใหช นชัน้ เจา นายและขนุ นาง
ในระบบเกาถูกลิดรอนผลประโยชนทางเศรษฐกิจ เชน พระมหากษัตริยจะไดรับเงินจาก
งบประมาณเพียงปละ 1 - 2 ลานบาท จากเดิมเคยไดประมาณปละ 2 - 10 ลานบาท เงินปของ
พระบรมวงศานวุ งศถกู ลดลงตามสวน ขนุ นางเดิมถกู ปลดออกจากราชการโดยรบั เพียงบํานาญ และ
เจานายบางพระองคถ ูกเรียกทรพั ยส ินสมบตั คิ นื เปนของแผนดนิ

138

3) ผลกระทบทางดา นสงั คม
ภายหลังการเปลีย่ นแปลงการปกครอง ประชาชนเริ่มไดรับเสรีภาพและมีสิทธิ

ตา ง ๆ ตลอดจนความเสมอภาคภายใตบทบัญญัติแหงรัฐธรรมนูญ และไดรับสิทธิในการปกครอง
ตนเอง ในขณะท่ีบรรดาเจาขุนมูลนาย ขุนนาง ซึ่งมีอํานาจภายใตระบอบการปกครองดั้งเดิม
ไดสญู เสยี อาํ นาจและสิทธิประโยชนต าง ๆ ทีเ่ คยมมี ากอน โดยทคี่ ณะราษฎรไดเขาไปมีบทบาทแทน
บรรดาเจานายและขนุ นางในระบบเกา เหลาน้นั

รัฐบาลไดกระจายอํานาจการปกครองไปสูทองถิ่นดวยการจัดตั้งเทศบาลตําบล
เทศบาลเมือง และเทศบาลนคร มีสภาเทศบาล คอยควบคุมกิจการบริหารของเทศบาลเฉพาะ
ทอ งถ่นิ นน้ั ๆ โดยมเี ทศมนตรีเปนผูบรหิ ารตามหนา ท่ี

รัฐบาลของพันเอกพระยาพหลพลพยหุ เสนา ไดประกาศใชแผนการศึกษาแหงชาติ
พ.ศ. 2479 โดยกาํ หนดแบง การศกึ ษาออกเปน 2 ประเภท คอื สายสามญั ศึกษาและสายอาชีวศกึ ษา
ซงึ่ เปน การเนน ความสําคญั ของอาชีวศึกษาอยา งแทจ รงิ โดยไดก าํ หนดความมุง หมายเพือ่ สงเสรมิ ให
ผูที่เรยี นจบการศกึ ษาในสายสามัญแตละประโยคแตละระดับการศึกษาไดเรียนวิชาอาชีพเพิ่มเติม
นอกเหนือไปจากเรียนวิชาสามัญ ท้ังนี้เพ่ือประโยชนในการท่ีจะออกไปประกอบอาชีพและมี
นโยบายท่ีจะสง เสริมการศึกษาของราษฎรอยางเตม็ ท่ี ตามหลกั 6 ประการของคณะราษฎร ดังนั้น
รัฐบาลจงึ ไดโอนโรงเรียนประชาบาลทตี่ งั้ อยใู นเขตเทศบาลที่รฐั บาลไดจัดตง้ั ขึน้ ใหเ ทศบาลเหลา นน้ั
รับไปจัดการศกึ ษาเอง ตามท่เี ทศบาลเหลานั้นจะสามารถรับโอนไปจากกระทรวงธรรมการได ทาํ ให
ประชาชนในทองถนิ่ ตา ง ๆ มสี วนรว มในการทาํ นุบาํ รงุ การศึกษาของบตุ รหลานของตนเอง นําไปใช
ประกอบอาชพี ตอ ไปอยางม่ันคงและมคี วามสขุ

หลังจากไดด าํ เนนิ การเปลี่ยนแปลงการปกครองสาํ เรจ็ เรยี บรอ ยแลว คณะราษฎรไดม ี
บทบาทและอิทธิพลในทางการเมือง การปกครอง และสังคมของประเทศไทย เปนระยะเวลา
ประมาณ 15 ป จนกระท่งั ในปลายป พ.ศ. 2490 ไดเกิดการรฐั ประหารของคณะนายทหาร ภายใต
การนําของพลโทผิน ชุณหะวัณ และจากน้ันไดใหจอมพล ป. พิบูลสงคราม ขึ้นดํารงตําแหนง
นายกรัฐมนตรตี อไป

139

ความเปนชาตไิ ทยสมัย จอมพล ป.พบิ ลู สงคราม
(ระหวา ง พ.ศ. 2481 - 2487)

ประวตั ิจอมพล ป.พิบูลสงคราม

จอมพล ป.พบิ ูลสงคราม มชี ื่อเดมิ วา “แปลก ขีตตะสังคะ” ชอ่ื จริงคําวา “แปลก”
เนื่องจากเมื่อแรกเกิดบิดามารดาเห็นวาหูท้ังสองขางอยูตํ่ากวานัยนตาผิดไปจากบุคคลธรรมดา
จงึ ใหชอ่ื วา “แปลก”

ภาพ : ประชมุ ครบรอบจอมพล ป.พิบลู สงครามถงึ แกก รรม

140

ในสมัยรัฐบาลของ จอมพล ป. พิบูลสงคราม มีการดําเนินนโยบายโดยรัฐบาล
ใชระบบเศรษฐกจิ แบบทนุ นิยม และรฐั บาลสนับสนนุ ประชาชนคนไทยใหใชของที่ผลิตในประเทศ
ไทยดังมีคําขวัญที่วา “ไทยทาํ ไทยใช ไทยเจริญ”

แนวนโยบายของรัฐบาล จอมพล ป. พิบูลสงคราม หรือ “นโยบายสรางชาติ”
มคี วามหมายตามที่ปรากฏในคาํ กลาวปราศรัยของจอมพล ป. วา “ความหมายของการสรางชาติ”
น้นั มวี า ชาตไิ ทยมอี ยูแลว แตสถานะบางอยางของชาติยังไมขึ้นถึงข้ันระดับสมความตองการของ
ประชาชาติไทย เราจาํ เปน ตองพรอมใจกัน สรา งเพิ่มเติมใหด ขี ึน้ กวา เดมิ ชวยกันปรบั ปรุงไปจนกวา
เราทกุ คนจะพอใจ หรืออยางนอ ยกไ็ ดระดับเสมออารยประเทศ” นําไปสกู ารเปลี่ยนโฉมประเทศสยาม
ไปจากเดมิ เปน ลกั ษณะเฉพาะทเ่ี กดิ ขึน้ ในชว งนัน้ ก็คอื การประกาศสิง่ ทเ่ี รียกวา “รฐั นิยม” อันเปน
ประกาศเกี่ยวกบั รปู แบบการปฏิบัติทางวัฒนธรรมสาํ หรับประชาชนที่จะแสดงใหเ หน็ ถงึ ความเปน ชาติ
ที่มอี ารยธรรม ซงึ่ เปน แนวทางทก่ี ําหนดขน้ึ เพอ่ื ปรบั ปรุงแกไ ขวฒั นธรรมบางอยางของชาติ สําหรับ
ใหใ ชเปน หลกั ใหป ระชาชนไดยึดถอื ปฏบิ ัติ

ประกาศรฐั นยิ มออกมาในชวงระหวา ง พ.ศ. 2482 - 2485 รวมทั้งส้ินจํานวน 12 ฉบับ
และไดม ีการกําหนดบทลงโทษสําหรบั ผทู ีไ่ มปฏบิ ัติตามรฐั นิยมดังตอ ไปนี้

รัฐนยิ มฉบบั ท่ี 1 : เรอื่ ง การใชชอ่ื ประเทศ ประชาชน และสญั ชาติ
โดยท่ชี อื่ ของประเทศน้ี มเี รยี กกนั เปนสองอยาง คือ “ไทย” และ “สยาม” แตประชาชน
นิยมเรียกวา “ไทย” รัฐบาลเห็นสมควรถือเปนรัฐนิยมใชชอื่ ประเทศใหตองตามชอ่ื เช้ือชาติและ
ความนยิ มของประชาชนชาวไทย ดังตอ ไปน้ี
ก. ในภาษาไทย ช่ือประเทศ ประชาชน และสญั ชาตใิ หใ ชว า “ไทย”
ข. ในภาษาองั กฤษ

1) ช่ือประเทศ ใหใชว า THAILAND
2) ช่อื ประชาชน และสัญชาติใหใ ชวา THAI
แตไ มก ระทบถงึ กรณที ี่มบี ทกฎหมายบญั ญตั คิ ําวา “สยาม” ไว ทั้งนต้ี ้ังแตวนั ท่ี 24 มิถนุ ายน พุทธศักราช
2482 เปนตนไป
ประกาศมา ณ วนั ท่ี 24 มถิ นุ ายน พุทธศกั ราช 2482